KERAJAAN HINDU-BUDHA DI INDONESIA

N Nama Masa Nama Raja/ Tokoh Wilayah

O
Kerajaan Pemerinta Hasil Peninggalan
Terkenal Kekuasaan
han
1 Tarumaneg Pen!r!" Se(uru) Ja&a • Pra%a%*! /!arun*eun
ara 358 Ra#a!ra#aguru Bara* engan a*au +ra%a%*! /!am+ea
Ja$a%!nga&arman' +u%a* • Pra%a%*! Jam0u a*au
395-434 M Purna&arman ,e,ua%aann$a ! +ra%a%*! K(eng,a,
aera) Bg.r • Pra%a%*! Ke0n K+!
Pra%a%*! Muara
•

/!an*eun
Pra%a%*! Pa%!r A&!
•

Pra%a%*! /!ang)!ang
•

a*au +ra%a%*! e0a,

Pra%a%*! Tugu
•

2 Ku*a! a0a 5 M Pen!r!" Kuungga Muara,aman *e+!  +ra%a%*! 6u+a

a*au  4 Ra#a Mu(a&arman %unga! Ma)a,am'
M Ka(!man*an
T!mur
3 Sr!&!#a$a 7a0a 13 Ra#a Ba(a+u*rae&a R!au' Suma*era • Pra%a%*! Keu,an Bu,!*
M Bara*' Jam0!' • Pra%a%*!! Ta(ang T
Pra%a%* Tu
u
Suma*era • Pra%a%*! Te(aga Ba*u
Se(a*an' • Pra%a%*! ,*a Ka+ur
Beng,u(u' • Pra%a%*! Karang Bera)!
am+ung' Ja&a • Pra%a%*! Pa(a% Pa%ema)

2:H!%*r$
 Bara*' %e0ag!an • /an! Muara*a,u%
Ja&a Tenga)'
Tenga)' • ;unung Tua 7Paang
Ma(a$%!a' a&a%
%e0ag!an •
Ser*a ! Bu,!*
T)a!(an S!gun*ang 7Pa(em0ang
4 Ma*aram 32 Pen!r!" Sa#a$a Ja&a Bara*' Ja&a • Pra%a%*! /angga(
8 Ra,a! Panang,aran T!mur' Ba(! • /an! ;unung <u,!r
82 Ra,a! Panungga(an • Pra%a%*! Ka(a%an
Ra,a! <ara, • /an! Ka(a%an
Ra,a! ;arung • Pra%a%*! Man*$a%!)
Ra,a! P!,a*an • Pra%a%*! K(ura,
Ra,a! Ka$u&ang! •
/an! Se&u
Ra,a! <a*u)uma(ang • /an! Pegunungan
Ra,a! D$a) Ba(!*ung D!eng
• /an! ;eung Sng
• /an! Br0uur
• /an! Menu*
• /an! P(a%an
• /an! Pramanan
•
/an! Sam0! Sar!
• Pra%a%*! S#mer*
• ((
5 Ke!r! 1115  113 Ra#a Kame%&ara Ke!r!' Ma!un' • Pra%a%*! Ban#aran
M Bame%&ara an !0u,*an$a • Pra%a%*! Han*ang
1115-113 Ja$a0a$a Da)a • KI*a0 Ka,a&!n
113  11= Sarme%&ara B)ara*a$ua
11=-11 Ar$$e%&ara • K!*a0 !ng-ma!-*a!-*a

3:H!%*r$
 11-118 Sr! ;anra • K!ra0 /)u->
/)u- >an-/)!
1181 Srengga • K!*a0 Kar!&ang%a
119-12 Ker*a#a$a • K!*a0 ;a**,a?a%ra$a
12  1222 •
K!*a0 S!maraa)ana
• K!*a0 u0a,a
• K!*a0 <er*a%an?a$a
• K!*a0 Kre%na$ana
• K!*a0 Sumana%an*a,a
= Ba(! Pen!r!" P@ Ba(! • Har! Ra$a ;a(ungan
913-915 Sr! Ke%ar!&ar
Ke%ar!&armae&a
mae&a • Ar?a ;una+r!$a
98=-122 D)arm Ua$ana D)arma+a*n!
Ra#a Ana, <ung%u •
/an! A!r Maa*u
Sr! A%*a%ura*na • /an! ;unung Ka&!
• Peman!an T!r*a Em+u(
• ((
 Suna 13 Ra#a Ja$a0)u+a*! Suna • Pra%a%*! Sang)$ang
135-135 Ra#a Sr! Bauga Ma)ara#a Ta+a,
Ta+a,
159 Ra#a Nu%!$a Mu($a • Ar?a-ar?a <!%nu !
/!0ua$a
•
Ar?a Ra#ar%!
• K!*a0 /er!*a
Para)$angan
• K!*a0 /er!*a Sang)$ang
S!%,ana

4:H!%*r$
8 S!nga%ar! 1222 - 124 Ken Ar, Ja&a T!mur' • K!*a0 Negara,er*agama
7124 - Anu%a+a*! %e0ag!an Ja&a • K!*a0 Parara*n
1248 T
T)#a$a
)#a$a Bara*' %e0ag!an • /an! Ja&!
1248 Rangga&un! Suma*era' •
/an! S!nga%ar!
1248 - 12=8 Ker*anegara %e0ag!an • /an! K!a(
12=8 - 1292 Ka(!man*an' an • /an! Jag
%e0ag!an • Pa*ung J, D(,
Ma#a+a)!* Ma(a$%!a
9 1293-139 Raen <!#a$a 7Ker*ara#a%a Pu(au Suma*era • K!*a0 Parara*n
139-1328 Ja$anegaraKa(a ;eme* Pu(au Ja&a • Negara,er*agama
1328-135 B)e Ka)ur!+an Se0ag!an Pu(au • K!*a0 Suna$ana
135-1389 Ha$am <uru, Ka(!man*an •
K!*a0 U%a)a Ja&a
1389-1429 <!ra,rama)ana Se0ag!an Pu(au • /an! Pana*aran
1429-144 Su)!*a Su(a&e%! • /an! Tega(&ang!
144-1451 D$a) Ker*a&!#a$a Ma(a$%!a • /an! Sura&ana
1451-1453 Ra#a%a&ar)ana T)a!(an • /an! Sa&en*ar
145=-14== ;!r!nra&ar)ana D$a) NTT' NTB' • /an! Sum0er Ja*!
14==-144 Sur$a&!,rama Ma(u,u • /an! T!,u%
141-1519 D$a) Rana&!#a$a Ir!an Bara* • /an! Ba#ang Ra*u
Pa*!) ;a#a) Maa •
/an! <r!ng!n a&ang
• K(am Segaran
• /an! M!na,#!ngg
• ((

5:H!%*r$
=:H!%*r$
N Nama Budaya
Politik Ekonomi Sosial
o Kerajaan
1@ Ku*a! Mu(a&arman aa(a) E,n
E,nm!m! ,era
era#aa
#aan
n Ra#
a#a
a mu(a
mu(a&a
&arrma
man'
n' U+a?ara
ra#a $ang mem0a&a ,u*a!
u*a! 0e0era
ra%a
%a(( ar!
ar! ra#a *er0e%ar' +e
+eng
ng)!
)!n
nua
uan
n 0!a%
0!a%a
a
,e#a$aan ' +er*an!an' mem0er! %ee,a) !%e0u* u+a?ara
mu(a&arman aa(a) +e*e
*errna,an an 2
2  e,
e,r
r %a+!
%a+! +a
+aa
a ra*$a%*ama@
+u*ra ar! +era-gangan@ g(ngan 0ra)mana@
A&ma&
A& ma&ararman
man an
A%&a&arman
aa(a) +u*ra
,uungga@
2@ Taru
ruma
mane
nega
garr Paa +emer!n*a)an Per*an!an' ;(ngan ma%$ara,
ma%$ara,a*
a* Da(a
(amm ,e)
e)!
!u
u+an
+an
a Pur-na&arman' +eragangan' $ang
$an g aa +aa ma%
ma%aa 0ua$a a+a*(a)
Tarumanega-ra +e(a$aran' an +er- !*u a+a* %a(!ng !+er,!ra,an
men?a+a! +un?a, !,anan@ 0e,er#a %ama an Tarumanegara
Tarumanegara %ua)
,e#a$aan an *er?!+*a #a(!nan me-nga(am!
men#a(!n )u0ungan ,e)!u+an $ang 0a!,@ ,em
ema# a#ua
uan@
n@ Kar
aren
enaa
!+(ma*!? engan *e(a) mengena(
?!na@ *u(!
*u(!%a
%ann a an
n %u %ua
a))
mener!ma
mener !ma +enga
+engaru)
ru)
a%!ng %er*a mengena(
%!%*em ,a(ener
%e+er*
%e+ er*!! $ang
$ang *er
*er*er
*era
a
a(am +ra%a%*! Tugu@
3@ Sr!&!#a$a Ra#a +er*ama Pe
Perraga
agang
ngan
an an
an Pa
aa
a +eme
+emer!
r!n*
n*a)
a)an
an Aan$a +en!ngga(an-
Sr!&
Sr!&!!#a$
#a$a aa(a
a(a)
) men-#a!
men-# a! +e(a0
+e(a0u)an
u)an Ba(a+u-*rae&a +en
en!!ng
nggga(
a(a
an %u?!
%u?!
Da+un*
Da+ un*a a H$a
H$angng Sr! Tran-%!*
Tran-%!* %e)!ngga +en!!,an 0er- %e+er*!
%e+e r*! %*u+a'
%*u+a' ?an
?an!!
Ja$anaga' engan a
a+a
+a** me
me-n-n!m
!m0u
0un n ,em0ang +e%a* a*au
a*au +a*+a*ung
ung ar ar?a
?a
+u%a*
+u% a* ,e ,era#
ra#aan
aann$a
n$a 0arang
0ar ang ar
ar!! a(
a(am
am %e+er*! $g !0er!*a,an Bu
Bu)a
)a %e+%e+er*
er*!! !*e-
!*e-
aa 2 +ena+a* mau+un (uar ,arena +aa +ra%a%*! na(ana@ mu,an ! Jam0!'
$a!*u +ena+a* Sr!&!#a$a
Sr!&!#a$a me-m!
me-m!(!,!
(!,! Muara-
ara-*a
*a,
,u%' an
+er*ama $ang (e*a, $ang %*ra*eg!% ;unung Tua 77Paang
Paang

men$e-0u*,an ! #a(u
#a(urr +e(a
+e(a$a
$ara
ran
n a&a% %er*a ! Bu,!
a&a% Bu,!**
+u%a
+u%a** Sr!&
Sr!&!#
!#a$
a$a
a ! a
ann +e
+erra
aga
gang
ngan
an S!gun*ang  : H
7P!a%(e*m
 -r $
Pa(
a(em
em0a
0ang
ng ,ar aren
ena
a In*
In*er
erna%
na%!-
!-na(
na( A%!
A%!a
a 0ang
a
ae-
e-ra
ra)
) *er%
*er%e0
e0u*
u* Tenggara
Tenggara
 0an$a,
0an$a, !*
!*emu
emu,a
,an
n

KER
KERAJAAN
AJAAN ISAM DI INDONESIA
N Nama Nama Raja/ Tokoh Masa Wilayah
Hasil Keudayaan
O Kerajaan terkenal Pemerintahan Kekuasaan
o 
1 Samura
Pa%a! Pen!r!"
Su(*an Ma(!, A( Sa(e) 1285-129 ),%euma&e'
A?e)' Tam!ang' J!ra* ma,am
;u#ara* ar!
7In!a
7Mara) S!(u Ba(e, B!m0a'  K!*a0 Sa%*ra H!,a$a*
o Su(*an Mu)amma 129-132= SAmer(angga' Ra#a-ra#a Pa%a! 7*an+a
o Su(*an A)ma 132=-135 Beruna' Te(ang' +engarang
o Su(*an .a!na( A0!!n 135-1524 Per(a,' Samura'  Ma*a uang ema%
Rama /an! 7!r)am
Tu,a%'
Tu,a%' an Pa%a!
o 
2 Ma(a,a o Parame%&ara 7Su(*an 145-1414
Pen!r!" Semenan#ung
Ma(a,a' Suma*ra 
Ba)a%a Me(a$u
Su(a(a*u%%a(a*!na
Mu)amma S$a) Tenga)
Tenga) 7Inrag!r!' 7Se#ara) Me(a$u
o Su(*an Man%$ur S$a) 1458-14 Kam+ar' S!a,' an  M!%a Me(a$u
o Su(*an Ma)mu S$a) 1488-1511 Ru,an  H!,a$a* Marng
Ma)a&ang%a
 H!,a$a* Hang Tua)

8:H!%*r$
3 A?e) o Pen!r!" Se+aru) Suma*ra'  Pem0angunan Ma%#!
Su(*an A(! Mug)a$a* 1514-1528 ,era#aan J)r' Ra$a Ba!*urra)man
S$a) 1=8-1=3= Kea)' Par(a,' an Ma%#! Ba!*u(
o
Su(*an I%,anar an Pa)ang ! Ma%#!
Mua Semenan#ung  K!*a0 Su(u,
Ma(a,a  TaC%!r
TaC%!r A(-uran a(am
0a)a%a Me(a$u
4 Dema, o Pen!r!" Raen Pa*a) 145-1518 Ja&a Tenga)'
Tenga)'  Ma%#! Dema,
o Su(*an Trenggana 1524-154= Ja&a T!mur' an  Pera$aan Se,a*en
o Ar$a Penang%ang 154=-1552 Ja&a Bara*
5 Ma*aram o Pen!r!" Su*a&!#a$a 158=-1=1 Ja&a ,e?ua(!  Ke0ua$aan Ke#a&en
o
Su(*an Agung 1=13-1=45 Ban*en 7;re0eg S$a&a an
An$,r,u%uma ;re0eg Mau(u
o Amang,ura* 1  Ka(ener Ja&a
 Sa%*ra ;en!ng
 K!*a0 N!*!%ru*!'
N!*!%a%*ra an
A%*)a0ra*a
= Ban*en o Pen!r!" >a*a)!((a) 152 Ban*en' /!re0n'  I%*ana T!r*a$a%a
o 
Su(*an Ha%anu!n
Pangeran 6u%uC 152-15 am+ung' Ja&a Ma%#! Agung Ban*en
o 15-158 Bara*
o Su(*an Ageng 1=51-1=82
T!r*a$a%a

9:H!%*r$
 ;a Ta(( o Su(*an Mu)amma 1=39-1=53 S+eng' Bu*n'  Pem0angunan Ma%#!
Sa! 1=53-1==9 Se(a$ar' Bne' Ka*ang,a 7Ma%#!
o Su(*an Ha%anu!n Ma,a%%ar Agung S$e,) 6u%uC
 Pera)u *!+e P!n!%!'
Pae&a,,ang'
Pae&a,, ang' an
am0
 Kar$a Sa%*ra *en*ang
Hu,um au* an
Pern!agaan Ae
A((+!ng Pa00a(uFeG
 Se0ua) na%,a) (n*ar
,ar$a Amanna ;a++a
8 Terna*e  Pem0ua*an ,a+a(
T!re Pen!r!" Ra#a Man%$ur Ke+u(auan Rre?)e' Kra-,ra'
a@ Ter
erna*
na*e
e Ma(ma A0a ,e-= Ma(u,u' Ir!an Juangga' Ka(u(u%'
Su(*an Ba0u((a) 715- Ja$a' Su(a&e%!' a,aCuru' a Pera)u
1583 B!ma' an Ke+@ ,e?!(
0@ T!re Pen!r!" Ra#a S$a)aa*! Su(u 7P)!(!+!na

N Nama
Politik Ekonomi Sosial Budaya
o Kerajaan
1 Samura o Kera#aan !n! o Kera#aan Mar!*!m %emanga* Sa(a) %a*u
Pa%a! 0erge(ar %u(*an an 0anar ,e0er%amaan an +en!ngga(an 0ua$a-
o Ra#a +e*aman$a *ran%!* )!u+ %a(!ng n$a !a(a) 0a*u n!%an
!a(a) Su(*an Mara) o Km!*! meng)rma*! %e%ua! Su(*an Ma(!, a(-Sa(e)
S!(u +eragangann$a engan an #!ra* Pu*r!

1 : H ! % *  r $
 !a(a) (aa' ,a+ur %$ar!a* I%(am@ Pa%a!@Ba*u n!%an
0aru% an ema%@ Hu0ungan an*ara *er%e0u* 0era%a(
o Te(a)
Te(a) mengena( aa(a*
(a* Su(*an engan ra,$a* ar!;u#ara* 7In!a@
*u,ar uang ema% *er#a(!n 0a!,@ Su(*an Ha( !n! 0erar*!
$a!*u Deureuham 0!a%a me(a,u,an ,era#aan Samura
7!r)am mu%$a&ara) Pa%a! 0er%!Ca* *er0u,a
an 0er*u,ar +!,!ran a(am mener!ma
engan +ara u(ama' 0ua$a (a!n $a!*u
an Su(*an #uga %anga* engan memau,an
)rma* +aa +ara 0ua$a I%(am engan
*amu $ang a*ang' 0ua$a In!a@

0a),an *!a, #arang

mem0er!,an *ana
ma*a ,e+aa +ara
*amu
2 Dema, Dema, 0er,em0ang o Peragangan' Pu%a* +en$e0aran o Ma%#! Dema,' !
%e0aga! ,era#aan o Per*an!an I%(am Dema, men#a! mana %a(a) %a*u
0e%ar ! +u(au Ja&a' *em+a* 0er,um+u(n$a
0er,um+u(n$a *!ang u*aman$a
engan ra#an$a +ara &a(! %e+er*! *er0ua* ar!
$ang +er*ama $a!*u Sunan Ka(!#aga' Sunan +e?a)an-+e?a)an
Raen Pa*a)@ Mur!a' Sunan Kuu% ,a$u $ang !%e0u*
an Sunan Bnar Soko Tatal.
o Pera$aan Se,a*en
3 Ban*en Ban*en 0eru%a)a Pe(a$aran' Ma%$ara,a* Ban*en Da(am %en!
me-(e+a%,an !r! +eragang-an an 0er#!&a 0e0a%' 0er%!Ca* 0angunan
ar! ,e,ua%aan +er*an!an *er0u,a ,arena mem+er(!)a*,an
Dema,' Ban*en #uga 0ergau( engan aan$a a,u(*ura%!
0eru%a)a +eagang-+eagang ar!

11 : H ! % *  r $
 mem+er(ua% aera) (a!n ar! 0er0aga! 0er0aga! ,e)!u+an
,eua%aann$a ! 0ang%a@ aa $ang aa@ /n*)n$a
Ja&a Bara* $a!*u +er,am+ungan
+er,am+unga n $ang Ma%#!
engan menuu,! !-0en*u, 0era%ar
0era%ar,an
,an Agung Ban*en' $ang
Pa#a#aran *a)un +e,er-#aan %e+er*! mem+er(!)a*,an
1519@ Kam+ung Pane 7+ara &u#u a,u(*ura%!
+ana! 0e%!' Kam+ung an*ara ,e0ua$aan
Pan#unan
Pan#una n 7+em0ua* Inne%!a
+e?a) 0e(a) an H!nu' I%(am an
,am+ung Kauman Er+a
7+ara u(ama@

4 Ma*aram Pen!r! ,eaa(a)

Ma*aram ra#aan Pe(a$aran'
+eragang-an an ra#a
*ana)aa(a) +em!(!,
,era#aan 0e%er*a ,rea%!
a(am +ara %en!man
+em0ua*an
Sutawijaya@ Ia +er*an!an !%!n$a@ Un*u, ga+ura'
0erge(ar me(a,%ana,an u,!ran-u,!ran
u,!ran-u,!ran !
Panembahan +emer!n*a)an' ra#a !%*ana mau+un
Senopati' !0an*u (e) *em+a* !0aa)@
memer!n*a) *a)un %e+erang,a*
%e+erang, a* +ega&a! /n*)n$a ga+ura
7158=  1=1@ an ,e(uarga !%*ana' /an! Ben*ar !
Paa a&a( $ang mena+a*,a
mena+a*,an n ma,am
+emer!n*a)ann$a !a u+a) a*au ga#! 0eru+a Sunan Tem0a$a*
0eru%a)a *ana) (unggu) a*au 7K(a*en !+er,!ra,an
!+er,!ra,an
menunu,,an *ana) gara+an@ !0ua* +aa ma%a
aera)-aera) Su(*an Agung@
%e+er*! Pnrg'
Ma!un' Pa%uruan'
an /!re0n %er*a
;a(u)@

12 : H ! % *  r $
5 ;a Ta(( Pen$e0aran I%(am ! Per*an!aan' ma%$ara,a* Ma,a%ar ma%$ara,a* Ma,a%ar
Su(a&e%! Se(a*an +eragangan'' an
+eragangan #uga mengena( 0an$a,
!(a,u,an (e) +e(a$aran@ +e(a+!%an %%!a( $ang meng)a%!(,an
meng)a%!(,an 0ena-
Da*u, Re0anang Pe(a$aran an *er!r! ar! (a+!%an a*a% 0ena
ar! Suma*era' +eragangan ! $ang meru+a,an 0ua$a $ang
%e)!ngga +aa a0a Ma,a%ar !a*ur g(ngan 0ang%a&an 0er,a!*an engan
1 agama I%(am 0era%ar,an )u,um an ,e(uargan$a un!a +e(a$aran@
0er,em0ang +e%a* n!aga $ang !%e0u* !%e0u* Mere,a *er,ena(
! Su(a&e%! Se(a*an' engan !"E# engan %e0aga! +em0ua*
0a),an !$OP%N& $OP%N& “Anakarung/Karaen ,a+a(@
ra#a Ma,a%ar +un B%'!R!NN! g”' %eang,an ra,$a* Jen!% ,a+a(
,a+a( $ang

meme(u, agama P!BB!$(E' ,e0an$a,an !%e0u* !0ua* (e) rang

I%(am@ “to MaradekaG Ma,a%ar !,ena(
an ma%$ara,a* engan nama Pinii
(a+!%an 0a&a) $a!*u an !ombo@
+ara )am0a-%a)a$a
!%e0u* engan
g(ngan “Ata”@
= Terna*e
a*e T!
!re Dem!
em! ,
,e
e+e
+en*
n*!n
!ng
gan Se?ara gegra Dengan Da(am 0!ang
+engua%aan ,era#aan Terna*e 0er,em0angn$a
0er,em0 angn$a I%(am ,e0ua$aan $ang
+eragangan an T!re ! Ma(u,u ma,a meru+a,an
rem+a)rem+a) 0er,em0ang 0an$a, ra,$a* Ma(u,u +en!ngga(an ,era#aan
*er%e0u*' ma,a %e0aga! ,era#aan $ang meme(u, Terna*e
Terna*e an T T!re
!re
menrng Mar!*!m@ agama I%(am *eru*ama *er(!)a* ar! %en!
*er0en*u,n$a Dan )a( !n! #uga +enuu, $ang *!ngga( 0angunan 0eru+a
+er%e,u*uan !u,ung (e) ! *e+! +an*a!' 0angunan Ma%#! an
aera)-aera)
aera)-aera ) ! ,eaaan ,e+u(auan %eang,an ! aera) I%*ana Ra#a an (a!n-
Ma(u,u Ma(u,u $ang +ea(aman ma%!) (a!n@

13 : H ! % *  r $
U*ara $ang !%e0u* mem!(!,! ar*! 0an$a, $ang
engan "lilima an +en*!ng menganu* An!m!%me
"liiwa@ %e0aga! +eng)a%!( an D!nam!%me@
u*ama ,m!*! Dengan ,e)a!ran
+eragangan Pr*ug!% ! Ma(u,u'
rem+a)-rem+a) men$e0a0,an agama
$ang %anga* Ka*)(!, #uga *er%e0ar
*er,ena( !
+aa ma%a !*u@ Ma(u,u@ Dengan
em!,!an ra,$a*
Ma(u,u mem!(!,!

,eane,aragaman
agama@

14 : H ! % *  r $