ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ
Η Διδακτική είναι μια επιστημονική περιοχή, η οποία προετοιμάζει, βοηθά και συμβάλλει στο έργο των
εκπαιδευτικών. Διακρίνεται σε Γενική και Ειδική και έχει ως στόχους την επιστημονική έρευνα, την
παρουσίαση των πορισμάτων της έρευνας σε θεωρίες για τη διδασκαλία & τη σύνδεση της θεωρίας-πράξης.

Η Διδακτική στηρίζεται σε 3 βασικά στοιχεία της διδακτικής πράξης:

1) Την οργάνωση και μεθοδολογία της διδασκαλίας

2) Τις μορφές της μάθησης & τη χρήση τους για την επίλυση προβλημάτων
3) Την επικοινωνία εκπαιδευτικού - εκπαιδευόμενου
Η Διδακτική μελετά τις επιλογές του διδάσκοντα για τα ακόλουθα θέματα:

 Περιεχόμενο διδασκαλίας

 Παιδαγωγικό κλίμα & διδακτικές αρχές

 Μεθόδους διδασκαλίας & διδακτικές αρχές τους

 Διδακτικούς σκοπούς & στόχους

 Πορεία διδασκαλίας

 Διδακτικές τεχνικές & διδακτικά μέσα

 Αξιολόγηση μαθητών & διδακτικής πράξης

Μία έννοια οποιουδήποτε γνωστικού αντικειμένου χρησιμοποιείται για να αντιμετωπίσει ένα ευρύ πεδίο
καταστάσεων και προβλημάτων, το οποίο και αποτελεί το εννοιολογικό πλαίσιο αναφοράς της
διδασκαλίας.

Συγκεκριμένα, όταν προετοιμάζουμε μια διδακτική παρέμβαση, εστιάζουμε σε συγκεκριμένη έννοια ή έννοιες,
οι οποίες αποτελούν το θεωρητικό πλαίσιο της διδασκαλίας μας. Αναγνωρίζουμε τις έννοιες-κλειδιά και
εντάσσουμε την νέα γνώση στα προϋπάρχον γνωστικό πλαίσιο των μαθητών.

Σκοπός: Ευρεία έννοια που αναφέρεται σε γενικές επιδιώξεις, έχει μακροπρόθεσμη διάρκεια και αφορά
στο τελικό αποτέλεσμα. Οι σκοποί των μαθημάτων περιγράφονται στην αρχή των Αναλυτικών Προγραμμάτων
και είναι διαχρονικοί, μη μετρήσιμοι.

Στόχος: Ειδικότερη έννοια που αναφέρεται σε βραχυπρόθεσμη επιδίωξη και σχετίζεται με μια ή δύο
διδακτικές ενότητες. Οι στόχοι διατυπώνονται από το διδάσκοντα, αφού λάβει υπόψη του τους σκοπούς &
είναι συγκεκριμένοι και μετρήσιμοι. Εφοδιάζουν τους μαθητές με την απόκτηση δεξιοτήτων και συνοδεύονται
από την πρόταση: «Ο μαθητής είναι ικανός να…»

1
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
1) Εισήγηση ή Διάλεξη: Παρωχημένη, δασκαλοκεντρική, δεν ενεργοποιεί το μαθητικό δυναμικό και δεν
καθιστά τους μαθητές συμμέτοχους στη μαθησιακή διαδικασία. Όμως, καλύπτει μεγάλο όγκο ύλης σε σύντομο
χρονικό διάστημα, είναι καλή για πολυπληθή τμήματα & δεν απαιτεί ιδιαίτερη προετοιμασία.

2) Πρακτική άσκηση

3) Μελέτη περίπτωσης: Αναλύεται σε βάθος μια περίπτωση διαδικασίας ή φαινομένου και εξάγονται
χρήσιμα συμπεράσματα «για το όλον» μέσα από το ειδικό. Λειτουργεί παραδειγματικά και δίνει τη δυνατότητα
στους μαθητές να σκιαγραφήσουν το πώς είναι να βρίσκεται κανείς σε μια κατάσταση. Ωστόσο, προϋποθέτει
εξειδικευμένες γνώσεις από τον εκπαιδευτικό, πολύ καλή προετοιμασία και εύστοχη επιλογή της μελέτης.

4) Παιχνίδι ρόλων: Βιωματική και παιγνιώδης μορφή διδασκαλίας που ενισχύει την αυτενέργεια και τη
φαντασία των μαθητών, δίνει έμφαση στη σύμπραξη των αισθήσεων & συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση των
μαθητών. Ωστόσο, προϋποθέτει ενδελεχή προετοιμασία, απαιτεί αρκετό διδακτικό χρόνο & δεν μπορεί να
εφαρμοστεί εύκολα σε πολυπληθή τμήματα.

5) Ερωτήσεις – απαντήσεις: Τεχνική διατύπωσης ερωτήσεων η οποία χρησιμοποιείται για να αναδειχθεί η

σχέση αιτίας/αιτιών και αποτελέσματος (Ποιο; Ποιος; Που; Πως; Πότε; Γιατί;)

6) Συζήτηση: Προάγει την ανταλλαγή απόψεων, ενεργοποιεί τη σκέψη και τη συμμετοχή των μαθητών,
συμβάλλει στη κοινωνικοποίηση τους, συντελεί στην εμπέδωση του σεβασμού προς διαφορετικές απόψεις.
Ωστόσο, μπορεί να «ξεφύγει» σε επίπεδο χρόνου και περιεχομένου, καθιστώντας δύσκολη τη διαχείριση από
τον εκπαιδευτικό και εφαρμόζεται δύσκολα σε πολυπληθή τμήματα.

7) Χιονοστιβάδα

8) Καταιγισμός ιδεών: Δίνεται ένα ερέθισμα (αφήγηση, ανάγνωση, δραματοποίηση), οι μαθητές εκφράζουν
με σύντομο τρόπο οτιδήποτε τους άγγιξε και ο εκπαιδευτικός τα καταγράφει στον πίνακα, χωρίς να σχολιάζει
ή να ερμηνεύει ή να παραφράζει. Έτσι, προκαλεί το διάλογο με στόχο να γίνει ένα πρώτο ξεκαθάρισμα. Όλες
οι συμμετοχές σχολιάζονται. Αρχικά, εντοπίζουμε τις ομοιότητες στις ιδέες που έχουν καταγραφεί και έπειτα
τις αντιθέσεις. Αναλύονται περισσότερο οι ιδέες που κυριαρχούν στη συζήτηση, γίνονται συγκρίσεις, τονίζονται
οι αντιθέσεις και οι παραλληλισμοί, αναζητούνται και διακρίνονται τα ουσιώδη. Προχωρούμε σε
χαρακτηρισμούς και κατηγοριοποιήσεις. Υποβοηθά την κατασκευή εννοιολογικού χάρτη ωστόσο, προϋποθέτει
προετοιμασία από τον εκπαιδευτικό, αρκετό διδακτικό χρόνο & εφαρμόζεται εύκολα σε πολυπληθή τμήματα.

9) Επίδειξη

10) Αντιτιθέμενες απόψεις (debate)

11) Ομάδες εργασίας

12) Εννοιολογική χαρτογράφηση & εννοιολογικός χάρτης: Αποτελείται από συνδετικές λέξεις και φράσεις
και δείχνει τη σχέση ανάμεσα στις έννοιες.

13) Τεχνικές Kagan (σκέψου-ταίριαξε-μοιράσου): Εισάγει την ιδέα του «χρόνου για σκέψη και στοχασμό»
στη διαδικασία της συνεργασίας. Γίνεται η εισαγωγή/ανακοίνωση του θέματος από τον εκπαιδευτικό και
ακολουθεί ο ατομικός στοχασμός του κάθε μαθητή. Έπειτα, καθορίζονται ομάδες-ζευγάρια τα οποία
στοχάζονται γύρω από το υπό διερεύνηση θέμα, αναθεωρούν τις ατομικές απόψεις τους και διαμορφώνουν
κοινές απόψεις. Τέλος, η κάθε ομάδα παρουσιάζει τις ιδέες σε όλη την τάξη και προκύπτει συζήτηση.

14) Δραστηριότητες άμεσης εμπειρίας

15) Μυθοπλασία

2
ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΜΑΘΗΤΩΝ

Γνωστικές δεξιότητες: Εργαλεία επεξεργασίας πληροφοριών και δεδομένων. Επικεντρωνόμαστε στις

δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, διατύπωσης ερωτήσεων, εύρεσης πηγών, αποτελεσματικής
χρήσης πληροφοριών και διαδικασιών έρευνας.

 Φροντίζουμε να αναπτύξουμε δεξιότητες οργάνωσης, ανάλυσης και παρουσίασης δεδομένων καθώς

και δεξιότητες προφορικής και γραπτής έκφρασης.

 Διευκολύνουμε τους εκπαιδευόμενους να ολοκληρώνουν τις σχεδιασμένες δραστηριότητες και να

επιμένουν στην υλοποίηση των προβλεπόμενων διδακτικών στόχων.

Συναισθηματικές δεξιότητες: Στηρίζουμε τους μαθητές να αποκτήσουν κίνητρα, υπευθυνότητα,

ενδιαφέρον και θετικές στάσεις, να είναι ενεργοί & να εμπλέκονται στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Κοινωνικές δεξιότητες: Περιλαμβάνουν τη συνεργασία, τη διαπροσωπική επικοινωνία και τη γόνιμη

αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών οποιασδήποτε ομάδας, καθώς και την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης.

 Εφοδιάζουμε τους εκπαιδευόμενους με ικανότητες αποτελεσματικής επικοινωνίας και φροντίζουμε με

κατάλληλες δραστηριότητες να δίνουν σαφή μηνύματα, να είναι ενεργητικοί ακροατές και να
χειρίζονται τις διαφωνίες.

 Παράλληλα, τους στηρίζουμε να αποκτήσουν υπευθυνότητα, πρωτοβουλία και αυτοπεποίθηση, να

συμμετέχουν σε συζητήσεις, να εργάζονται σε ομάδες, να αναγνωρίζουν και να κατανοούν τις θέσεις
και τα συναισθήματα των άλλων.

Μετα-γνωστικές δεξιότητες: Είναι το σύνολο των δεξιοτήτων που επιτρέπουν στο άτομο να έχει επίγνωση
των γνωστικών μηχανισμών που χρησιμοποιεί και το πως ακριβώς αυτοί λειτουργούν.

 Στηρίζουμε τους εκπαιδευόμενους να δομήσουν κριτική σκέψη και να οδηγηθούν σε διαδικασίες

αναστοχαστικής διαχείρισης της γνώσης και αυτοαξιολόγησης.

 Εστιάζουμε σε δραστηριότητες που προάγουν την πρωτοβουλία και τους δίνουν τη δυνατότητα να
στοχαστούν τις συνέπειες των επιλογών τους και να δράσουν κατάλληλα, να δώσουν έμφαση όχι
απλά στο αποτέλεσμα αλλά στη διαδικασία που οδηγεί σε αυτό.

 Τους ενθαρρύνουμε να κάνουν συνδέσεις με άλλες γνωστικές περιοχές, να διακρίνουν προεκτάσεις,

σχέσεις και διαφορές, και να προσαρμόζονται στις συνεχείς αλλαγές και εξελίξεις.

ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΜΑΘΗΤΩΝ
Ο γνωστικός τομέας που περιλαμβάνει γνώσεις & νοητικές δεξιότητες, ο συναισθηματικός τομέας που
αναφέρεται σε στάσεις και αξίες, καθώς και ο ψυχοκινητικός τομέας με επίκεντρο τις κινητικές δεξιότητες.

Μέσα διδασκαλίας: Εννοιολογικός χάρτης, έργα τέχνης, κινηματογραφικές ταινίες, εκπαιδευτικά σενάρια,
έντυπα, διαγράμματα, πίνακες, εικόνες, φωτογραφίες, videos, ψηφιακό υλικό, υλικά προσομοίωσης και
εκπαιδευτικά λογισμικά.

ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΝΝΟΙΩΝ

Αποτελεί μια γενική πορεία διδασκαλίας που επικεντρώνεται στην επίτευξη των στόχων διδασκαλίας που
έχουν τεθεί και παράλληλα ικανοποιεί τις απαιτήσεις των προγραμμάτων σπουδών.

 Θα πρέπει να υλοποιείται με εφαρμογή κατάλληλα σχεδιασμένων, σύγχρονων τεχνικών και μέσων,

ώστε οι εκπαιδευόμενοι να έχουν ενεργητικό ρόλο και να αναπτύξουν πολλαπλές δεξιότητες.

3
  Ο ρόλος του εκπαιδευτικού εστιάζει στη διευκόλυνση της επίτευξης των προκαθορισμένων στόχων
και στη γενικότερη υποστήριξη και ενθάρρυνση των εκπαιδευόμενων.

 Σημαντικά χαρακτηριστικά: Ευελιξία και προσαρμογή στις ανάγκες των μαθητών.

 Έχει άμεση σχέση με τη θεωρία επεξεργασίας πληροφοριών του ατόμου.

Στην κατανόηση των εννοιών συμβάλουν: Η αισθητηριακή μνήμη με την οποία το άτομο λαμβάνει τα
ερέθισμα, η εργαζόμενη μνήμη με την οποία το άτομο επεξεργάζεται τις πληροφορίες, η μακροπρόθεσμη
μνήμη με την οποία ανακαλεί προγενέστερες γνώσεις, οι γνωστικές διεργασίες με τις οποίες ασκεί κριτική
σκέψη και αντίληψη των προς εξέταση πληροφοριών & η νοητική αναπαράσταση με την οποία μια σειρά
πληροφοριών συντελούν στη δόμηση της σκέψης γύρω από μια νέα πληροφορία.

ΕΡΩΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ
Αποτελούν βασικό στοιχείο ενός διαλόγου. Η ερώτηση πολλές φορές επηρεάζει την απάντηση και κατ΄
επέκταση την επιτυχία της συζήτησης. Πρώτος που στήριξε θεωρητικά τη χρήση ερωταποκρίσεων ήταν ο
Σωκράτης («μαιευτική μέθοδος»).

Στη διδασκαλία χρησιμοποιούμε τις ερωταποκρίσεις γιατί: Διεγείρουν το ενδιαφέρον, ενθαρρύνουν την
περιέργεια, βοηθούν στην πρόκληση προσοχής, στην κατανόηση και στην εμπέδωση του μαθήματος.
Στηρίζουν την ανακεφαλαίωση, συμβάλλουν στην εμβάθυνση του θέματος, δημιουργούν κλίμα επικοινωνίας
και δίνουν στοιχεία στον εκπαιδευτικό για το βαθμό κατανόησης των μαθητών και τις ανάγκες τους.

Ενδεικτικά χαρακτηριστικά εύστοχων ερωτήσεων:

1) Σαφήνεια και φυσικότητα: Διατύπωση με ακρίβεια των σημείων που θα απαντήσουν οι μαθητές και
χρήση λέξεων που είναι κατανοητές από εκείνους.

2) Συντομία και περιεκτικότητα: Μια ερώτηση θα πρέπει να διατυπώνεται σύντομα ώστε να

συγκρατείται εύκολα και να αναφέρεται στα ουσιώδη στοιχεία του περιεχομένου της διδασκαλίας.

3) Σκοπιμότητα: Στοχεύει πάντοτε σε κάποιο στόχο.

4) Συνέχεια: Αλληλουχία στις ερωτήσεις/λογική σύνδεση και συνέχεια.

5) Μέτρια δυσκολία: Μια ερώτηση δε θα πρέπει να είναι ούτε πολύ εύκολη ούτε πολύ δύσκολη

6) Πρόκληση ενδιαφέροντος: Θα πρέπει να διεγείρουν το ενδιαφέρον, την περιέργεια και την προσοχή
των μαθητών.

7) Πρόκληση σκέψης: Μια ερώτηση θα πρέπει να προκαλεί τους μαθητές να σκεφτούν, να συζητήσουν
και να καταλήξουν σε κάποια συμπεράσματα.

8) Υποστήριξη: Βοηθούν στην κατανόηση, στην ανακεφαλαίωση και στην εμπέδωση του μαθήματος.

Απαντήσεις: Χρησιμοποιούνται για εμβάθυνση στο θέμα, δημιουργούν κλίμα επικοινωνίας και συμμετοχής
και βοηθούν τον εκπαιδευτικό να διαπιστώσει το βαθμό κατανόησης των μαθητών και τις ανάγκες τους. Η
ορθότητα των απαντήσεων εξαρτάται από τον τρόπο διατύπωσης της ερώτησης, το βαθμό συσχέτισης με τις
γνώσεις των μαθητών, το ύφος του δασκάλου και γενικά το κλίμα της τάξης.

Στην πράξη οι έρευνες έδειξαν πως εντός της τάξης επικρατεί ο διδασκαλικός μονόλογος - κατευθυνόμενος
διάλογος, πως το 12-13% του διδακτικού χρόνου αφιερώνεται στην υποβολή ερωτήσεων και το 30% του
διδακτικού χρόνου στην απάντηση τους.

4
Αντιμετώπιση των «σωστών» απαντήσεων:

- Αποδέχεται απλώς την απάντηση (28%) => Διδακτικά άστοχη

- Επαναλαμβάνει την ορθή απάντηση του μαθητή (19%) => Οι μαθητές δεν προσέχουν
- Επαινεί (12%) => Με φειδώ, βοηθάει στη ενίσχυση των αδύναμων μαθητών
- Δε σχολιάζει την απάντηση αλλά συνεχίζει => Διδακτικά άστοχη

- Συνεχίζει με νέα ερώτηση για εμβάθυνση της αρχικής => Όταν είναι απαραίτητο

- Επεξηγεί γιατί είναι σωστή η απάντηση => Εύστοχη και επιθυμητή

- Γενικεύει και επεκτείνει την απάντηση => Εύστοχη και επιθυμητή
- Ζητά από τους μαθητές να κρίνουν μια απάντηση => Εύστοχη και επιθυμητή
- Συμπληρώνει ο ίδιος τη μερικώς ορθή απάντηση => Εύστοχη και επιθυμητή

Αντιμετώπιση των «λανθασμένων» απαντήσεων ή αναπάντητων ερωτήσεων:

- Δίνει το λόγο σε άλλο μαθητή για να απαντήσει (24,50%) => Μειώνει την αυτοαντίληψη των μαθητών
- Δίνει βοήθεια με νύξεις (13,2%) => Εύστοχη και επιθυμητή
- Απορρίπτει την απάντηση χωρίς να αιτιολογεί (8%) => Διδακτικά άστοχη
- Επιπλήττει ή κρίνει το μαθητή => Διδακτικά άστοχη
- Δεν εκφράζεται, αφήνει το μαθητή σε αμφιβολία => Διδακτικά άστοχη

- Απαντά ο ίδιος στην ερώτησή του => Διδακτικά άστοχη

- Εξηγεί γιατί η απάντηση είναι λάθος => Διδακτικά συμβατή

- Ζητάει από τους μαθητές να κρίνουν τη «λανθασμένη» απάντηση => Διδακτικά συμβατή

- Επαναλαμβάνει την ερώτηση => Οι μαθητές δεν προσέχουν, περιμένουν τη σωστή απάντηση
- Επαινεί την προσπάθεια => Με φειδώ, βοηθάει στη ενίσχυση των αδύναμων μαθητών

- Αναλύει την αρχική σε επιμέρους ευκολότερες ερωτήσεις => Εύστοχη και επιθυμητή
- Ενθαρρύνει την προσπάθεια του μαθητή => Εύστοχη και επιθυμητή

Κατηγορίες ερωτήσεων:

1) Συγκλίνουσες – ευθείες – κλειστές: Αυτοπεριορίζονται σε μικρό αριθμό απαντήσεων ή σε μια

απάντηση & απαιτούν συχνά ανάκληση γεγονότων. Η απάντηση κρίνεται εύκολα ως σωστή ή λάθος.

2) Αποκλίνουσες – πλάγιες – ανοικτές: Δεν έχουν απαραίτητα μια και μοναδική απάντηση.
Ενθαρρύνουν ένα μεγάλο αριθμό απαντήσεων.

Επίπεδα ερωτήσεων:

1) Χαμηλού επιπέδου: Μνήμης, ανάκλησης γνώσης και πληροφοριών => Που; Πότε; Ποιος; Τι;

2) Υψηλού επιπέδου: Επιζητούν περίπλοκη και αφαιρετική σκέψη, προβληματίζουν, εντάσσουν σε

διαδικασίες αναζήτησης, ανάλυσης, σύνθεσης, αξιολόγησης. Ενθαρρύνουν ένα μεγάλο αριθμό
απαντήσεων => Πώς; Γιατί;