Marcet Mauss Szkic o darze. Forma i podstawa wymiany w spoleczenstwach archaicznych —_—_—_—— el OL Oto nasz temat. W kulturze skandynawskiej i w wielu innych akty wymiany j umowy dokonuja sig w formie podarunkow, w teorii dobrowolnych, w praktyce © obowigzkowo ofiarowanych i odwzajemnianych. Praca ta stanowi fragment rozleglejszych badaf. Uwaga nasza skupia sie od Jat zaréwno na systemie prawa kontraktowego, jak ina systemic swiadezen gospodarcaych migdzy r6anymi sekcjami czy podgrupami sktadajzeymi sig na tzw. spoleczenstwa pierwotne oraz na te, ktorym mozemy nadaé miano ar- chaicznych. Mamy tu do czynienia z ogromnym zespotem faktéw, a same te fakty sa bardzo zlozone. Miesza sig tu wszystko, co stanowi wlasciwe Zycie spoleczne spoleczenistw, kt6re poprzedzily nasze ~ az do pradziejowych. W tych "Tcaloseiowych” zjawiskach spolecznych, jak proponujemy je nazwaé, wyrazaja Sie rownoczesnie i za jednym razem wszelkiego rodzaju instytucje ~ religijne, rawne i moralne, zarazem rodzinne, polityczne i gospodareze ~ zakladajace Pezegolne formy wytwarzania i spodycia, a raczej Swindezenia i podziatu, nie liczac Zjawisk estetyeznych, wieticzacych owe fakty, oraz przejawiajacych sig w owych instytucjach zjawisk morfologicznych, Pragniemy tu rozpatrzy¢ gleboki, ale odosobniony rys wszystkich tych nader sAozonych temat6w i tej wielosci rzeczy spotecznych w ruchu ~ jest nim dob- Towolny, by tak rzee, pozornie wolny i bezinteresowny, a przeciez wymuszony ronteresowny charakter owych swiadezeni. Przybieraly one zawsze postaé daro- wizny, podarunku ofiarowanego szezodrze nawet wtedy, gdy 6w gest towarzy- acy tansakeji byl tylko fikeja, formalizmem i ktamstwem spotecanym, i gdy wystepowalo tu zobowiazanie i interes ekonomiczny. Mimo ze do- w istocie obowi ie wskazemy wszystkie réznorodne zasady, ktore uksztaltowaly w ten adni ‘ 2 “sob pewna nieodzowna forme wymiany, tzn, sam podziat pracy spolecznej, fo jednak sposrod wszystkich tych zasad gruntownie zbadamy tylko jedna. Jaka wea reguda prawa i interesu, kidra w spoteczerstwach zacofanych czy archaicenyeh Be vrawia, 2¢ preyjety podarunck jest obowiazkowo odwzajemniany? Jaka sita thwig- SPI r2ecey, Kiora sie daje, sprawia, Ze darowany jg odwzajemnia? Oto problem, kaorym zajmiemy sig w sposdb szczeg6lny, wskazujac zarazem pozostale. Przy- Hrezaiae wielka liczbe faktow, sadzimy, Ze uda nam sie udzielié odpowiedzi na pytanie i pokazaé, w jakim kierunku mona poprowadzié badanie zagadnies108) Mace Ms Pokrewnych. Okaze sig te?, do jakich nowych probleméw zaprowadzi nas ta dyskusja: jedne dotyczq trwalej formy moralnosci kontraktowej, a mianowicie tego, w jaki spos6b prawo rzeczowe pozostaje jeszcze w naszych dniach zwia- zane z prawem osobowym; inne dotycza form i idei, ktore zawsze, przynajmniej czeSciowo, przyswiecaly wymianie i ktére, jeszcze teraz, czesciowo uzupelniaja pojecie interesu indywidualnego. Osiagniemy przeto podwéjny cel. Przede wszystkim dojdziemy do — niejako archeologicznych — wniosk6w co do natury transakeji miedzyludzkich w spole- czefstwach, ktore nas otaczaja lub bezposrednio nas poprzedzaly. Opiszemy zjawiska wymiany i umowy w tych spoleczeristwach, ktére nie sq bynajmnie), jak utrzymywano, pozbawione rynk6w gospodarczych — albowiem rynek jest zjawiskiem ludzkim, nieobcym, naszym zdaniem, zadnemu ze znanych spole- czefistw — lecz w ktorych zasady wymiany sa rézne od naszych. Zobaczymy tam tynek przed pojawieniem sig kupca i przed jego najwaéniejszym wynalazkiem: pieniadzem w scislym sensie slowa; dowiemy sig, w jaki spos6b funkcjonowal, zanim wynalezione zostaly z jednej strony nowoczesne ~ wolno tak powiedzieé ~ formy wymiany i umowy (semicka, grecka, hellenistyczna i rzymska), z drugie} zaS pieniqdz oznakowany. Zobaczymy moralnosé i ekonomig przejawiajace sig w tych transakejach. Poniewaz zas stwierdzimy, ze owa moralnos¢ i ekonomia funkejonuja jest cze w naszych spoteczefistwach w sposdb staly i, by tak rzec, podskérny, ponie- waz wierzymy, ze odnaleélismy tu jedna z opok, na ktérych wznosza sig nasze spoleczefistwa, bedziemy mogli wysnué z tego pewne wnioski moralne dotyczace niektorych probleméw zwiqzanych z kryzysem naszego prawa i gospodarki; tutaj sig zatrzymamy. Ta karta dziejéw spolecznych, socjologii teoretycznej, wnioskOw moralnych, praktyczno-politycznych i ekonomicznych, prowadzi nas, w gruncie tzeczy, tylko do postawienia raz jeszcze, w nowej formie, kilku starych, ale zawsze nowych pytan’. Stosowana metoda Kierujemy sig tu metoda écislego poréwnywania. Przede wszystkim - jak zwykle ~ badalismy nasz temat tylko na okreslonych i wybranych obszarach ~ Polinezja, Melanezja, potnocny zachéd Ameryki — oraz na podstawie wielkich systemow prawnych. Ponadto, rzecz jasna, wybraligmy tylko te systemy prawne, ktore dzi¢ki dokumentom i pracy filologicznej - chodzi tu bowiem o terminy i pojecia ~ pozwalaja nam uzyskaé dostep do swiadomosci samych spoleczefistw; ogra- niczylo to dodatkowo pole naszych poréwnan. Wreszcie, kazde studium dotyczy ie mialem dostepu do pracy Burckhardta, Zum Begriff der Schenkung, s. 53 i nast. Ale fakt, 0 ktorym bedzie mowa, zostal dobrze przedstawiony w prawie anglosaskim W: Pollock, Maitland, History of English Law, t. IL, s. 82: ,The wide word gift, which will cover sale, exchange, gage and lease”. Por. tamée, s. 12 i s, 212-214: Nie ma bezinteresownej darowizny, kt6ra by miala moc prawna”. Por. tez cala rozprawe Neubeckera 0 posagu germafiskim, Die Mitgift, 1909, s. 65 i nastSzkic o darze 109 jednego z systemow, ktory postanowiligmy opisaé; rozpatrujemy je kolejno, a kazdy traktujemy caloSciowo. Zrezygnowaligmy zatem z tego nieustannego porownywania, gdzie wszystko sig miesza i gdzie instytucje tracq wszelki koloryt Jokalny, a dokumenty — wlasciwy sobie smak’. Swiadczenie. Dar i potlacz Niniejsza praca stanowi fragment prowadzonych od dawna przez Davy’ego i przeze mnie serii badaf nad archaicznymi formami umowy*, Musimy strescié tu ich wyniki Nie wydaje sig, by kiedykolwiek — czy to w przeszlosci, czy w epoce dosé bliskiej naszych czasow, czy wreszcie w spoleczenstwach zwiazanych niefortun- nie dobranym wspdlnym mianem pierwotnych czy nizszych - istnialo cos przy- pominajacego tzw. gospodarke naturalna’, Dziwna, ale klasyczna aberracja sprawiala nawet, Ze gwoli przedstawienia przyktadu takie} gospodarki wybierano teksty Cooka dotyczace wymiany u Polinezyjczykow". Ot6z wlasnie tych Poli- nezyjczykow bedziemy tu badaé - pokazemy, jak bardzo w dziedzinie prawa gospodarki sq oni odlegli od stanu natury. W poprzedzajacych nas systemach gospodarezych i prawnych nigdy niemal nie stwierdza sig zwyklej wymiany dobr, bogactw i wytwordw w trybie transakeji rynkowych, w ktorych uczestnicza jednostki. Przede wszystkim, to nie jednostki, ale zbiorowosci zobowiazuja sig wzajemnie, wymieniajg i zawigzuja umowy"; pettiness ? praypisy i caly tekst zlozony mniejsza czcionka sq niezbedne tylko dla specjalistow ® Zob. Davy, Foi jurée (Travaux de PAnnée Sociologique, 1922). Por. wskaz6wki bibliograficene w: Mauss, Une forme archaique de contrat chez les Thraces, dz. cyt; R. Lenoir, L'Institution du Potlatch, .Revue Philosophique”, 1924. °F, Somlo (zob. tegoz, Die Gilterverkehr in der Urgesellschaft, Institut Solvay 1909) dobrze srzeanalizowal te fakty i ujal je w sposob umoiliwiajacy podejscie, ktére zamierzamy tu przedstawié (gob. s. 157 niniejszego tomu [patrz Nota bibliograficznal). 1’ Grierson (Silent Trade, 1903) dostarczyl juz argumentow niezbednych, aby skoezyé z tym przesqdem. Podobnie von Moszkowski (zob. tegoz, Vom Wirtschafisleben der primitiven Volker, $911), kt6ry traktuje jednak kradziez jako pierwotna i, og6Inie, utozsamia prawo do brania z kra- dzie#a. Dobry wyklad faktow maoryjskich znajduje sig w: W. von Braun, Wirtschafisorganisation Ger Maori (Leipzig 1912; artykul Lamprechta: tamée, s. 18), gdzie jeden rozdzial jest poswigcony ‘mianie. Najnowsza calosciowa praca 0 gospodarce tzw. lud6w pierwotnych to: W. Koppers, JEnhnologische Wirtschafisordnung, Anthropos” 1915-1916, s. 611-651 i s, 971-1079 ~ praca dobra pwiaszeza w wykladzie doktryn, a co do reszty nieco zbyt dialektyczna, 1 Od czasu naszych pierwszych publikacji stwierdzilismy wystepowanie w Australii poczatk6w regulamych Sviadczefi migdzy plemionami, a nie tylko miedzy klanami i fratriami, 2wlaszcea prey ‘kazji Smierci. U Kakadu 2 terytorium poinocnego po drugim pogrzebie odbywa sig trzecia uroczys- tosé zalobna. W trakcie te] ceremonii mezczyéni przeprowadzaja swego rodzaju Sledztwo, aby terpocby przez zmystenie ~ ustalié, kto czarami spowodowal Smieré. Ale inaczej niz w wypadkw jnnych plemion australjskich ~ nie dokonuje sig tu zadnego aktu zemsty, Mezczyéni zadowalaja Febraniem swoich widczni i ustaleniem, o co prosza w zamian, Nastepnego dnia widcznie odnosi nego plemienia, np. Umoriu, w ktérego obozowisku doskonale rozumieja cel tej przesytki sig Zeb) sig do i sTam uklada sig widcznie w peczki,z ktorych kazdy nalezy do jednego wlascciela, po czym ~ zgodnie F ezesnie} ustalona taryfa ~ poégdane przedmioty sq ukladane naprzeciwko tyeh pczkéw. Na- Z gpnie wszystko jest odnoszone do Kakadu (Zob. Spencer, Tribes of the Nonhem Territory, 1914,110) Marcet Mauss osoby umawiajace sig sa osobami moralnymi — klanami, plemionami, rodzinami ~ ktore zderzaja sig i przeciwstawiaja czy to jako grupy wystepujace wobec siebie bezposrednio w terenie, czy to za posrednictwem swych wodz6w, czy to na oba te sposoby naraz’*, Ponadto tym, co owe grupy wymieniaja, nie s4 wylacznie dobra i bogactwa, ruchomosci i nieruchomosei rzeczy pozyteczne gospodarezo ~ sq to przede wszystkim uprzejmosci festyny, obrzedy, ustugi wojskowe, kobiety, dzieci, tarice, swigta, jarmarki; rynek jest tylko jednym z ich aspekt6w i ciazenie bogactw stanowi tylko jeden ze sktadnikow umowy o wiele bardziej ogdlnej i trwatej. Wreszcie, owe Swiadezenia i przeciwSwiadezenia dokonywane sq w formie raczej dobrowolnej, jako prezenty i podarunki, chociaz Sa one w istocie scisle obowiazkowe, pod kara wojny prywatnej lub publicznej- Proponujemy nadaé temu wszystkiemu miano systemu swiadczen calosciowych. Najezystszy typ tych instytucji jest, jak nam si¢ wydaje, reprezentowany przez spowinowacenie dw6ch fratrii w plemionach australijskich lub péInocnoame- tykatiskich w ogéInosci, gdzie obrzedy, matzenistwa, dziedziczenie dobr, zwiazki prawa i interesu, godnoéci wojenne i kaplariskie — wszystko jest podwojone i zakiada wspélprace dwoch poléw plemienia. Instytucje te przejawiaja si¢ zwiaszeza w grach'’, Plemiona amerykatiskiego pétnocnego zachodu, Tlingit i Haida, wyrazaja dobitnie nature tych praktyk, méwiac, Ze ,,dwie fratrie okazuja sobie szacunek”", Ale u dw6ch wymienionych tu ostatnio plemion pétnocnego zachodu Ame- ryki oraz w calym tym regionic wystepuje typowa zapewne, ale rozwinigta i weglednie rzadka forma Swiadczen catosciowych. Proponujemy okresli¢ ja mianem potlaczu, jak to czynia zreszta autorzy amerykatiscy korzystajacy 2 1Ze- s. 247). Sir Baldwin wspomina, 2c przedmioty te bedzie mogna ponownic wymienié na widcznie, czego dobrze nie rozumiemy. Natomiast trudno mu zrozumieé zwiqzek migdzy pogrzebem @ WY- miana, totez dodaje, ée ,,tubylcy nie majg o nim pojecia”. A przeciez zwyczaj ten jest zupelnie zrozumialy. Jest to swego rodzaju regularna umowa prawna, ktéra zastepuje zemste i daje poczatek rynkowi migdzyplemiennemu. Ta wymiana rzeczy stanowi zarazem wymiang gwarancji pokojt i solidarnosci w zalobie, jak to sig zazwyczaj dzieje w Australii migdzy rodzinami stowarzyszonymi i spowinowaconymi przez matiefistwo. Jedyna réznica polega tu na tym, Ze tym razem zwyczaj stal sig migdzyplemienny. © Nawet poeta tak péény, jak Pindar, méwi: veavic. youfpa nporivey otKobev otdbe, Olimpiki VII, 4. W calym tym fragmencie znaé jeszcze Slady tego stanu prawnego, ktory zami rzamy opisaé. Tematy daru, bogactwa, malzenistwa, godnosci, przychylnosci, przymierza, wspolnego posilku i poSwigconego napoju, a nawet temat zazdrosci wzbudzanej przez malzeristwo; sq tv vwystowione w spos6b wyrazisty i godny komentarza © Por. zwlaszcza godne uwagi reguly gry w pitke u Omaha: A. Fletcher, La Flesche, Omaha Tribe, Annual Report of the Bureau of American Ethnology”, t. XX VII/1905-1906, s. 197 is. 366. '* Krause (zob. tegod, Tlinkit Indianer, s. 234 i mast. ) dobrze zauwazyt ten charakter Swiat, obrzed6w i uméw, ktére opisuje, nie nadajac im nazwy ,,potlacz”. Boursin (w: Porter, Report on the Populations and Resources of Alaska, ,,Eleventh Census”, 1900, s. 54-66) i Porter (zob. tamze, s. 33) widzieli ten wlasciwy potlaczowi, tym razem nazwanemu, charakter wzajemnego slawienia sig. Ale najlepiej wydoby! to Swanton (zob. tegoz, Social Conditions... of the Tlingit Indians, »XXVI Annual Report of the Bureau of American Ethnology”, 1905, s. 345 i in.). Por. nasze uwagi w: wL’Année Sociologique”, t. XI, s. 207 oraz Davy, Foi jurée, dz. cyt, s. 172.Szkic odarze 111 czownika chinook, ktéry wszedt do mowy potocznej Bialych i Indian w Van- couver na Alasce. ,,Potlacz” znaczy wlasciwie ,,karmié”, ,,spozywaé”'’, Owe plemiona, nader bogate, Zyjace na wyspach, na wybrzeéu lub miedzy Gérami Skalistymi a wybrzezem, spedzajq zime na nieprzerwanym swigcie: na przyj¢- ciach, jarmarkach i targach, ktére sa rownoczesnie uroczystymi zgromadzeniami plemicnnymi, Plemig wystepuje tam rozmieszczone podtug swych bractw hierar- Ehicznych i tajnych stowarzyszen, czesto utozsamianych z tymi bractwami oraz z klanami. Wszystko ~ klany, malzenstwa, wtajemniczenia, seanse szamanizmu j kultu wielkich bog6w, toteméw czy zbiorowych lub indywidualnych przodkéw Klanu — wszystko to miesza sie w nie dajgcy sig rozwiklaé splot obrzedow, gwiadezen prawnych i gospodarczych utrwalania godnosci politycznych w spo- jeczefistwie mezczyzn, w plemieniu i konfederacji plemion, a nawet w skali miedzynarodowej"®. Tym, co zasluguje na uwage u tych plemion, jest jednak rzadzqca wszystkimi tymi praktykami zasada tywalizacji i antagonizmu. Do- Ghodzi az do bitwy, az do usmiercania wodz6w i mezezyzn, KiOrzy zderzaja sig w ten sposdb. Dochodzi ponadto az do czysto pokazowego” aktu niszczenia pogactw nagromadzonych gwoli zaémienia wodza, kt6ry jest zarazem rywalem 7 wspOlnikiem (zazwyczaj dziadkiem, teSciem lub zigciem). Mamy tu do czynie- ja ze Swiadczeniem calosciowym w tym sensie, Ze to wlasnie caly klan zawiera za posrednictwem swego wodza umowe za wszystkich, na wszystko, co posiada, { wszystko, co zrobi’. Ale ze strony wodza swiadezenie to przybiera nader ‘raéna forme agonistyczna. Jest ono z istoty lichwiarskie i pokazowe; asys- fujemy tu praede wszystkim przy walce modnych migdzy soba 0 ustanowienie hierarchii, z czego pééniej skorzysta klan. agdobsse_i* ° Jesli chodri o znaczenie slowa ,potlacz”, zob. Barbeau, ,Bulletin de la Société de Géograp- hie de Cucbex", 1911; Day, Foi unt des 162. Nie wae sig nam edna; by propoaowane i cenie bso petwotne. Bos pods bowiem dia towa -ptlac"~ co prada w jezyku kaki, zie chinook ~ znsczenie Peder” = wii!” a dosonnie: place of Being sated” = sycié” (2ob. tegoz, Kwakiual Texts, Jesup Expedition, t. X, s. 43, preyp. 255 i's, 517). Ale dwa znaczenin slowa ,potlacz” ~ ,dar” i ,poiywieni taal sie, ey najwteisua form Swiadczni, przynajmnicjw tor yt tu dostarezanie Ha cepia. Na temat tych znuczef zob. s, 175 i nast. niniejszego tomu (patra Noza bibliografic=na}, Hoey prawng strong zjawiska potlaczu badal L. Adam w swych artykulach opublikowanych itschrift fir vergleichende Rechiswissenschaft” (1911 i nas.) oraz w artykule opublikowanym w Zach fir E. Seler, 1920; badal jg r6wnie# Davy w pracy Foi urd, dz ey. Aspektreliijny w Fer carcry st rvnieitotne i naledy je rozpatryé2 taka sama sruntownoscia;religiny charakter i gosPrczestniczicych oraz rzeczy wymicnianych lub niseezonych nie jest bowiem obojetny dla 0860 Meru samych ummow, jak nie s9 dlaf obojetne preypisywane sym wmowom wartoe chara Haida méwia: ,,zabié bogactwo”. ‘spor. dokumenty Hunta opublikowane w: Boas, Eimology of the Kwakiuil, ,XXXV Annual of the Bureau of American Ethnology”, t. Il, s. 1340, gdzie znajduje sig ciekawy opis ort . = Rep OTu, W aki Klan praynosi wodzowi sw6j udzial w potlaczu, oraz bardzo cickave wypowiedz sper zcoegolnosci wodz Mow: »Nie bedzie to bowicm w moim i 1. Bedzie to w waszym imieniu W s2esniecie sig slawni posrod plemion, gdy powie sig, Ze dajecie wasz wlasnosé na potlace’ ( WY “amie, s- 1342, w. 31 i mast). gob.ri | 112 MarceL Mauss Proponujemy, by zostawié nazwe ,.potlacz” dla tego rodzaju instytueji, tora bezpieczniej, ale mniej oszezednie, mozna okreslié mianem calosciowego Swiad- czenia w typie agonistycznym. ‘ Przyklady tej instytucji znaleélismy dotad tylko u plemion amerykatiskicgo poinocnego zachodu i czesciowo amerykaiiskie] poinocy”, w Melanezji i Papu- agji”. Wszedzie indziej - w Afryce, w Polinezji i Melanezji, w Ameryce Polu- dniowej, w pozostalych czesciach Ameryki P6lnocnej — podstawa wymiany migdzy klanami i rodzinami nalezy, jak nam sig zdawato, do bardziej elemen- tarnego typu Swiadczenia calosciowego. Jednakze bardzie| pogigbione badania ukazujq teraz wieksza liczbe form posrednich migdzy tymi wymianami odzna- czajacymi sig wytezona rywalizacja i polyczonymi z niszczeniem bogactw, jak na pélnocnym zachodzie Ameryki i w Melanezji, a innymi, 0 bardziej umiar- kowanym wspélzawodnictwie, gdzie umawiajacy sig wspolzawodnicza podarun- kami: tak na przyklad my rywalizujemy podezas naszych swiat, festynow i slu- bow, w naszych zwyklych zaproszeniach, czujac sig jawnie zobowiazani do revanchieren™ jak méwig Niemcy. Znaleélismy te posrednie formy w starozyt- nym Swiecie indoeuropejskim, zwlaszcza u Trakow?, Roane tematy ~ reguly i idee — zawierajq sig w tym typie prawa i gospo- darki, Najwazniejszy wSréd tych duchowych mechanizméw jest, oczywiscie, ten, kt6ry zobowiazuje sig do odwzajemnienia otrzymanego podarunku. Ot6z moral- ne i religijne racje tego przymusu najwyraéniej dostrzegalne sq na Polinezji. Zbadajmy to szczegétowo, a jasno ujrzymy, jaka sila zmusza do oddawania raeczy otrzymanej i, w ogdlnosci, do dotrzymywania uméw rzeczowych. [...] Ale zwroémy uwage na dwa terminy: oloa, tonga, a raczej zapamigtajmy ten drugi. Tonga oznaczajq jeden z trwalych rekwizytow, zwtaszcza zaé plecionki maléefskie'* dziedziczone przez cérki zrodzone z tego malzenstwa, ozdoby i talizmany, kt6re trafiaja do nowo utworzonej rodziny przez Zong, 2 obowiaz- kiem zwrotu'*; stowem — sq to, z uwagi na ich przeznaczenie, swego rodzaju nieruchomosci. Oloa"® oznaczajq natomiast przedmioty — najczescie} narzedzia — nalezqce wylacznie do meza; sq to w istocie ruchomosci. Totez stosuje sig '° Zasigg potlaczu wykracza bowiem poza granice plemion Pélnoenego Zachodu. W szczegdlnosi ‘asking Festival Exkimos6w z Alaski trzeba rozpatrywa¢ jako cos innego niz zapozyczenie od sqsiadujacych z nimi plemion indiafiskich. Por. dalej, przypis 45 na s. 185 niniejszego tomu [patrz Nota bibliograficznal. ® Por. nasze spostrzeienia w ,,L’Année Sociologique”, t. XI, s. 101 i t. XII, s. 372-374 oraz w Anthropologie”, 1920 (sprawozdania 2 posiedze Institut Francais d’Antropologie). Lenoir wskazal dwa wyraéne przyklady potlacau w Ameryce Poludniowej (20b. tego, Expéditions maritimes en Méanésie, dz. cyt.) * Slowa tego uzywa M. Thurnwald w pracy Forschugen auf den Salomo Inseln, tII/1912, 8.8: Zob. Mauss, Une forme archaique de contrat chez les Thraces, dz. eV Zob. Krimer, Samoa Inseln, dz. eyt., 2ob. hasto: ,toga”, t. 1, . 482, t. II, 8. 90. Zob. tamie, t. 11,8. 296; por. tamée, s. 90 (toga =Mitgift); tamze, s. 94 wymiana oloa na toga. Tamie, t. I, 8. 477. Violette (Dictionnaire Samoan-Francais, 20b. hasto: ,toa”) movi jak najstuszniej: ,bogactwa kraju polegaja na subtelnych plecionkach i na oloa, bogactwach takich, jak domy, przystanie, tkaniny, strzelby” (s, 194, kol. 2). I odsyla do oa bogactwa, dobra, co obejmuje wszystkie artykuly cudzoziemskie. 2Szkic o darze 113 teraz ten termin do rzeczy pochodzacych od Bialych"”. Jest to, oczywiscie, niedawne poszerzenie znaczenia, Mozemy wige pomingé praeklad Turnera: oloa-foreing, tonga-native. Jest on niedoktadny i niedostatecany, choé cickawy, éwiadczy bowiem o tym, ze pewne posiadtosci zwane tonga, sq bardziej zwigzane 7 ziemia®, z klanem, z rodzing i z osoba niz inne, zwane oloa. ‘Ale jesli poszerzymy pole naszych obserwacji, pojecie tonga zdobedzie natychmiast inne wymiary. Oznacza ono w maoryjskim, tahityjskim, tongariskim j mangarewariskim wszystko, co jes snoscia w sensie wlaSciwym, wszystko co czyni bogatym, poteznym, wplywowym, wszystko, co moze byé przedmiotem kompensaty”’. Sa to wylacznie bogactwa, talizmany, herby, maty i Swigte posazki niekiedy nawet tradycje, kulty i obrzedy magiczne. Spotykamy tu owo pojecie wiasnosci-talizmanu, co do ktérego mamy pewnoSé, ze jest powszechne w calym gwiecie malajsko-polinezyjskim, a nawet na calym obszarze Pacyfiku™. 2. Duch rzeczy danej (Maorysi) Ot64 spostrzezenie to prowadzi nas do nader waznego stwierdzenia. Taonga sq = przynajmniej w maoryskiej teorii prawa i religii ~ mocno zwiqzane z osoba, z klanem, z ziemig; sq nosnikami mana, mocy magicane}, religijne) i duchowe}. ‘w przystowiu zapisanym przez sir G. Greya" i C.O. Davisa” prosi sig je 0 zni czenie osobnika, kt6ry je przyjal. A zatem zawieraja one w sobie taka moc, na padek, gdyby prawo, a zwlaszeza obowigzek zwrotu, nie bylo przestrzegane, ‘Nasz nicodzatowany przyjaciel Hertz dostrzeg doniostos¢ tych faktow; z wlasciwa sobie ujmujaca bezinteresownoscig napisal: dla Davy’ego i Maussa”” na fiszce zawierajqcej nastepujacy fakt. Colenso mowi: ,Mieli oni swoisty system wymieniania, a przynajmnie} dawania podark6w, kt6re nalezalo nastepnie wy- pee’ "7 Zob. Turner, Nineteen years in Polynesia, dz. cyt. s. 179, por. s. 186. Tregear (pod slowem pos”, 200. haslo:,faonga”, we Maori Comparative Dictionary 468) wtozsamia posiadtosei, ktbre vrnia te nazwe, ite, kiore nazywa sig oloa. Jest to, oczywikcie, niedopatrzenie. Ella (Polynesian native clothing, ,,Journal of the Polynesian Society”, t. IX, s. 165) tak opisuje te songa (plecionki): ,Byly one najwainiejszym bogacwem tubyledw. Postugiwano sig nimi ongié jako srodkiem platnicoym podczas wymieniania wlasnoSc, pray zawieraniu mabicistw onus w oko- je nosciach wymagajgcyeh specjalne) kurtuaji. Czesto przechowuje sig je w rodzinach jako heiloms obra zastepeze) ilicene stare ie sq znane i wysoko cenione jako nalezace w przesziosei do jakiejs rane) rodziny” (por. Turner, Samoa, dz. et, s. 120). Wszystkie te okreslenia maja odpowiedniki a Melanezii, w Ameryce Polnoene} iw naszym folklorze, co okace sig dale. ‘8 Kramer, Samoa Inseln, dz. cyt, t. IL, s. 90, s. 93, © Zob, Tregear, Maori Comparative Dictionary, dz. cyt., z0b. hasto ,taonga” (tahityjskie): jataoa” = ~slawae wlasnosé”; .faataoa” = ,kompensowaé, dawaé wlasnosé”; (Markizy) Lesson, Polynésiens, ‘Ml, s. 232, staetae”s por. «preyeiaga podarunki”, ,,fiaw tae-tae” — ,,podarunki ofiaro- Pane”, »podarunki, dobra z ich kraju, offarowane, aby otrzymaé dobra obee”. Zob, Radiguet, Sperniers Sausages, s. 157. Rdzeniem tego slowa jest tah, 30 Par. Mauss, Origines de la notion de Monnaie (sprawozdania z posiedzea Institut Francais grAnthropolosie, Anthropologie”, 1914), edzie do tej driedziny naleéq prawie wszystkie prayto- ve fakty 2 wyjqthiem negrytoskich i amerykafiskich. 21 Zob. tegod, Proverbs, s. 103 (praeklad s. 103). 2 Zob. tegoz, Maori Mementoes, s. 21 zon!114 Marcet Mauss mienié albo zwrécié”*. Na przyklad wymienia sig suszona rybe na marynowane ptaki lub na plecionki®. Wszystko to wymienia sig migdzy plemionami ub zaprzyjaznionymi rodzinami bez zadnych warunk6w”. Ale Hertz zapisal rowniez — odnajduje to w jego notatkach — pewien tekst, kt6rego doniostosé umknela nam obu, bo i ja przeciez go znalem. W awigzku z hau, duchem rzeczy, a zwlaszcza lasu i znajdujace] sig w nim zwierzyny, Tamati Ranaipiri, jeden z najlepszych maoryjskich informatorow Elsdona Besta, daje nam zupelnie przypadkowo i bez Zadnych uprzedzen klucz do zagadnienia®. Bede méwit 0 haw... Hau nie jest wiatrem, ktory dmie. Weale nie. Zalézmy, Ze posiada pan jakis okreslony przedmiot (taonga) i Ze daje mi pan ten przedmiot; daje mi go pan bez ustalonej ceny”. Nie targujemy sig 1 ten temat. Ot6z ja daj¢ ten przedmiot osobie trzeciej, ktora po uplywie pewnego czasu postanawia zwrécié mi cog jako zaptate (utu)”” daje mi cos (taonga) w podarunku. Ot62 to taonga, kt6re ona mi daje, jest duchem (hau) taonga, kt6re otrzymalem od pana i ktére oddalem jemu. To taonga, jakie dostalem 24 taonga (otrzymane od pana), trzeba, bym je panu zwrécil. Nie byloby sprawied- liwe (tika) z mojej strony, gdybym zachowat te taonga dla sicbie, niezaleznie od tego, czy sq one pozadane (rawe) czy nieprzyjemne (kino). Powinienem je panu daé, gdyz sq one hau iaonga, ktore pan mi dat. Gdybym zachowal te taonga dla sicbie, mogloby mi sig przytrafié cos zlego, powaznie, nawet Smieré. Takie jest hau, hau wlasnosci osobiste), hau (wszelkich) taonga, hau lasu. Kati ena (dosé na ten temat)”, Ten kapitalny tekst zastuguje na kilka komentarzy. Czysto maoryjski, prZe- sycony tym nieco niescistym duchem teologicznym i prawniczym, naukami »domu tajemnic”, ale chwilami zdumiewajaco jasny, zawiera on tylko jedna trudnosé: interwencje osoby trzeciej. Ale, by dobrze zrozumieé maoryjskiego prawnika, wystarczy powiedzieé: ,,Taonga i wszelkie mienie osobiste w sensie Scislym ma hau, moc duchowg. Pan daje mi jedno z nich, ja dajg je komus trzeciemu, a on zwraca mi inne, jest bowiem popychany przez hau mego poda- runku; ja zas jestem obowiazany daé panu te rzecz, trzeba bowiem, bym oddal panu to, co jest w rzeczywistosci wytworem hau parskiego taonga”. Colenso, Transactions of New-Zealand Institute, t. 1, s. 354. * Plemiona nowozelandzkie sq teoretycznie podzielone przez sama tradycje maoryjska na rybak6w, rolnikow i mysliwych; uwaza sig, Ze winny one stale wymieniaé swe wytwory. Por. Best, Forest Lore, Transactions of New-Zealand Institute, t. XLII, s. 435. * Zob. tamée, s. 431, tekst maoryjski. Przeklad s. 439. ® Stowo hau”, jak laciiskie ,spiritus”, oznacza zarazem ,.wiatr” i ,dusze”, a Scislej, przynaj- mnie] w pewnych przypadkach, dusze i moc rzeczy nieozywionych i roslin, podezas gdy siowo mana” zastrzezone jest dla ludzi i duchéw i stosuje sig je na okreslenie rzecey rzadziej nid w melanezyjskim. * Mianem tu” okresla sig zadowolenie ossb dokonujgcych krwawej zemsty, kompensate, splate, odpowiedzialnos¢ itd. Oznacza ono réwniez: ,ceng”. Jest to zlozone pojgcie moralne, prawne, religijne i gospodarcze, A * He hau. Caly praeklad tych dwoch zdaf zostal skrécony przez Elsdona Besta. Niemniej jednak ide tu za nim, ilSzkic odarze 115 Tak interpretowana, mysl owego tekstu nie tylko staje sig jasna, lecz jawi sig jako jedna z idei przewodnich prawa maoryjskiego. Tym, co w otrzymanym lub wymienionym podarku zobowiazuje, jest to, z rzecz otrzymana nie jest bezwiadna. Nawet porzucona przez daweg jest sama czymé z niego. Przez nia ma on wladze nad obdarowanym, jak przez nig, bedac wlascicielem, ma wtadze nad zlodziejenr”. Albowiem 1aonga jest ozywione przez hau swego lasu, swego mmiejsca urodzenia, swojej ziemi; jest ono prawdziwie native”; hau dosiega kadego, kto je sobie przywlaszczy Sciga ono nie tylko pierwszego odbiorce daru, a nawet, ewentualnie, osobg trzecia, lecz kaida jednostke, kt6rej taonga jest po prostu przekazane™. W is- tocie to wlasnie hau pragnie powrécié do miejsca swych narodzin, do klanowego ganktuarium w lesie i do wlasciciela, Wiasnie raonga lub jego haw ktore zreszta samo jest swego rodzaju jednostka * — pobudza ten ciag uzytkownikéw dopoty, a 2 Licane dowodzace tego fakty zostaly zgromadzone przez R. Hertza dla jednego 2 rozdzialéw jego pracy 0 grzechu i pokucie (Le Péce' et Pexpiation dans les socidisinfériewres). Dowodzy one, eB eara za Kradziez jest zwyklym magicenym i religinym skuthiem mana, wladzy, jaky whsciciel Machowuje nad rzecza skradziong, Co wigee, 12ec2 ta, obtozona réénymi tabu i naznaczona znakami aiyasnosci, jest Za ich sprawa wypelniona przez hau, przez wladze duchowa. Wlasnie to haw méci wecr skradziona, chwyle zlodzeja, zaczarowuje go, prowadzi na Smieré lub zmusza do restytui Fakty te znajduja sig w sigice Hertza, w rozézialach poswigeonych hau 20 W pracy Hertza Le Péché et Vexpiation dans les sociétés inférieures (dz. cyt.) znajduja sig materialy 0 mauri, do KtOrych sig tu odwolujemy. Te mauri sq zarazem taizmanami, obroricami Mawiatyniami, gdzie przebywa duwza klanu /pu, jego mana oraz haw jego zien ‘Dokumenty zgromadzone na ten temat przez Elsdona Besta wymagaja komentarza i dyskusj, spwnasccaa te, kere dotyezqzastanawiajgeych wyrazeh hau whitaj kat hau, Najwadniejsce fragmenty a jdula sie W Spintual Conceps, Journal ofthe Polynesian Society”, t X,. 10 (tekst maoryski) ayTx, s. 198. Nie mozemy ich rozpatrzy¢ tak, jak by nalezato, ale oto nasza wykladnia: Haw 4 ned hau” ~ powiada Elsdon Best i jego pracklad wydaje sig wierny. Albowiem grzech whitia, averte : f F Teadziedy, nieplacenia lub nicodpowiadania swiadczeniem na swiadczenie jest istotnie sprzenic- Kemezeniem dUszy, hat, jak W (utozsamianych z kradzieZa) wypadkach, gdy odmawia sig hand- vein lub ofiarowania podarunku, Natomiast kai hau”, jsli uwada sig je 2a prosty odpowiednik va hit”, jest przetoione dle. Oznacza ono bowiem akt pozerania duszy i jest synonimem oe ga hat. Por, Tregeat, Maori Comparative Dictionary dz cyt, 200. hasla ha i whangas gle ta rownow 1znosé nie jest prosta. Typowym podarunkiem jest przeciez pozywienie, kai, totez ale T6 zawiera aluzje do tego systemu wspélnoty Zywnosciowe} i do bledu, Kt6ry polega na pozo- lowe a w nie] W pozycji dluznika, Co wigcej, samo stowo aw” nalezy do tego kregu idei statues (200, tego Maori Comparative Ditonay, dz eM 8.23, 200. has: sau”) mow au rijarunek dany jako wyraz wdzigcanosei za podarunek otrzymany’ oe zwracamy te2 uwage na zastanawiajace wyrazenie ,kai-hau-kai” Tregear (zob. Maori Comparative Ditonay, dz. ys. 116) poviada .prkazywaé anos podarowang przez jedno ‘ome inner: Sito (wysps poludniowa)”, Wrazenie to oznacza wig, Ze ten podarunek i 0 phen cq w r2ecayvstosc dusty pierwszego Swiadczenia, k6ra powraca do swego punktw wy Serie ee, kira jest haw Zywnosei”. W tych instytucjach i tych ideach wystepuja w pomieszaniu rem ie zasady, kl6re nasze europejskie stowniki starajg sig bardzo starannie odrGiniaé. 167 ronga wydaja sie bowiem istotami obdarzonymi indywidualnoscia, nawet niezalednie od jakie nadaje im ich stosunek z ich wlascicielem, Maja one imiona. Wedle najlepszego wyli- (zob. Tregear, Maori Comparative Dictionary, dz, eyt. s, 360, z0b. hasto: pounamu”, wyciag, Colenso) obejmuja one tylko nastepujace kategorie: pounamu, slawne nefryty, uswigcona low: si ; stawanil czenia ¢ rekopisu116 Marcen Mauss dopéki nie zwrdca oni ze swego mienia, ze swych taonga, ze swej wiasnosel albo ze swej pracy czy swego handlu, ekwiwalentu czy wyzsze} wartosci w postaci festynéw, Swit czy podarunkéw, a one z kolei nadadzqa dawcom autorytet i wladze nad pierwszym dawea, ktéry stal sig ostatnim odbiorca. Oto idea przewodnia, kt6ra zdaje sig wladaé obowiazkowym krazeniem bogactw, danin i darow na Samoa i w Nowej Zelandii. ws Fakt ten o$wietla dwa donioste systemy zjawisk spolecznych na Polinezji, a nawet poza tym obszarem. Przede wszystkim chwyta sig nature wigzi praw- nej, ktora stanowi o przekazywaniu dowolnej rzeczy. Powrécimy nicbawem do tej sprawy. Pokazemy, w jaki sposdb fakty te moga przyczynié sig do stworzenia og6Inej teorii zobowiazania. Tymezasem jednak nie ulega wat pliwosci, Ze w prawie maoryjskim wig2 prawna, wid przez rzeczy jest wiezia dusz, albowiem sama rzecz ma duszg, jest z duszy. Wynika z tego, Ze ofiarowae cos komus to tyle, co ofiarowaé cos z siebie. Wreszcie mozna w ten spos6b zda¢ sobie lepiej sprawe z samej natury wymiany przez dary z wszystkiego, CO okreslilismy mianem swiadczea catosciowych, a wsréd nich - z potlaczu. W tym systemie myslowym rozumie sig jasno i logicznie, ze traeba zwrécié innemu to, co jest w rzeczywistosci czystky jego natury i substancji; albowiem przyigcie czegos od kogos jest przyjgciem czegos z jego istoty duchowej, Z jeg duszy; zachowanie tej rzeczy byloby niebezpieczne i groziloby smiercia nie tylko dlatego, ze bytoby niedozwolone, ale rowniez dlatego, 2 owa rzecz, kt6ra nie tylko moralnie, lecz fizycznie i duchowo pochodzi od osoby, ta istota, ten pokarm®, te dobra ruchome i nieruchome te kobiety lub ci potomkowie, te obyezaje lub te zwigzki dajq komus panowanie magiczne i religijne nad wami. Wreszcie, ta rzecz dana nie jest rzecza bezwtadna. Ozywiona, czesto zindywidualizowana, pragnie powrécié do tego co Hertz nazwal jej .domem rodzimym’’, badé wytworzyé dla klanu i ziemi skad wyszta, rownowaanik, ktory ja zastapi. 3. Inne watki. Obowigzek dawania, obowigzek przyjmowania Aby w petni zrozumieé instytucje Swiadczenia calosciowego i potlaczu, pozostaje znale#é wytlumaczenie dwéch innych jej aspekt6w, dopelniajgcych juz przed- stawiony; Swiadezenie calosciowe zawiera nie tylko obowigzek odwzajemniania daréw otrzymanych, lecz ponadto zaklada dwa inne, rownie waane: z jednej strony, obowigzek dawania podarunkéw, z drugiej — obowiazek przyjmowania wlasnos¢ wodz6w i klanow, przy czym chodzi na og6t o 1iki bardzo rzadkie, bardzo zindywidualizo- wane j doskonale rze¢bione; ponadto chodzi tu 0 rééne rodzaje plecionek, z ktorych jedne, zapewne zdobione herbami, jak na Samoa, maja nazwe ,.korowai” (jest to jedyne slowo maoryjskie, ktore Przypomina samoafiskie slowo ,,oloa” dla kt6rego na prézno poszukiwalismy maoryjskiego od- powiednika), Pewien dokument maoryjski nadaje nazwe taonga rGinym Karakia, formulom magicanym, indywidualnie tytulowanym i traktowanym jako osobiste i przekazywalne talizmany. Journal of the Polynesian Society”, t. 1X, s. 126 (przeklad s. 133), ® Zob. Best, Forest Lore, dz, cyt., s. 449.Szkic odarze 117 ich. Kompletna teoria tych trzech obowigzkéw, tych trzech watk6w tego samego splotu dostarczylaby zadowalajgcego fundamentalnego wyjasnienia tej formy umowy migdzy klanami polinezyjskimi, tymezasem jednak umiemy tylko wska- zaé sposob podejécia do tego tematu. Z tatwoScia mozna znalezé wielka liczbe faktow zwiazanych z obowiazkiem przyjmowania. Albowiem Klan, wspélnota domowa, towarzystwo, goS¢ nie dys- ponuja wolnoscig nieproszenia 0 goscing™, nieprzyimowania podarunkow, nic- uczestniczenia w handlu*, niezawierania powinowactwa przez kobiety i przez krew. Dajakowie rozwingli nawet caly system prawa i moralnosci wok6! obo- wigzku uczestniczenia w posilku, ktorego jest sig Swiadkiem lub ktorego pray- gotowanie sig widzialo™ Obowiazek dawania jest nie mnie} wazny; jego badanie pozwolitoby zro- qumieé, w jaki sposdb ludzie zaczeli uprawiaé wymiane. Mozemy tylko wskazaé kilka faktow. Odmowa dawania”, zaniechanie zaproszenia lub odmowa przyje- 8 sq rownowazne wypowiedzeniu wojny; jest to odrzucenie zwiazku i wspél- cia® Baob_ > Nalezaloby tu umiescié badanie systemu fakt6w, ktOre Maorysi okreslaja wyrazista nazwa lekcewazenie Tahu”, Najwaniejszy dokument znajduje sig w Elsdona Besta, Maori Mythology, Gz. cyte t- IX, 8. 113. Tahu jest ,emblematyczng” nazwa zywnosei w ogéle, jest jej personifikacia. Qwyrazenie ,kaue e fokahi ia Tahu” ~ tan wnie lekcewaz Tahu’ ~ stosowane jest do osoby, ktora wijmawia przyjecia ofiarowanego jej pokarmu, Ale badanie tych maoryjskich wierzen dotyezgcych conosei zaprowadziloby nas zbyt daleko, Zadowolimy sig wige stwierdzeniem, ze ten bog, ta tripostaza Zvwnose: jest tozsama 2 Rongo, bogiem rosin i pokoju, co pozwala lepie|zrozumiec te iPjarzone idee: goscinnosé, Zywnosé, wspélnota, pokéj, wymiana, prawo 5 Zob. Best, Spiritual Concepts, dz. cyt.,t. IX, s, 198. & Zob. Hardeland, Dayak Worterbuch, hasta: ,indjok”, jrek” ,pahuni” U1, s. 190 is. 397a. poréwnaweze badanie tych instytucji moze byé rozciqgnigte na caly obszar eywilizaci malajskiej rejonezyskie) i polinezyjskie). Jedyna trudnos polega ns rozpoznaniu instytuci. Oto preyktad: iy jaki spos6b W pafstwie Brune (Borneo) moéni pobierali daning od Bisajow, zaceynajye od Mfjarowania im w darze tkanin, oplacanych nastepnie wedle stawki lichwiarskiej i preez wiele lat, Shencer SaintJohn okresia mianem ,handlu preymusowego” (ob. tegoz, Life in theforests of the Jur East lS 42). lad popelnony zostalpraz samych gwilizowanych Malo, wyzyskujgeych tezaj swych braci, mnie] cywilizowanych nig oni, ktorych juz nie rozumiejg. Nie wyliczamy tu Ditch faktOw indonezyskich tego rodzaju (por. dale sprawozdanie 2 pracy M. Kruyt, Koopen wsZ¥T den Celebes, ,Meded. . Konink. Akad. v. Vet. Afd. leterk.”, LVL, seria B, nr 5) in TMS Nie Zaprosie kogos do tafica wojennego ~ to grzech i blad, kiéry na wyspie potudniowe} regia sie mianem ,puha”; z0b. HLT, de Croisiles, Short Traditions of the South Island, Journal obstne Polynesian Society” ,t. X, 8. 76 (notabene: wfahua, gif of food”). OF Ho Maoryiski rytual goscinnosci obejmuje: obowigzkowe zaproszenie, kt6rego przybysz nie po- fen odrZucié, ale 0 kt6re nie powinien rownicz prosié; winien on skicrowaé sig ku domowi jee (innemu dla kuide} kasty), nie rozglydajye sig wok6t sicbic; jego gospodarz powinien ‘potowaé specjalnie da niego positek i byé obecny przy jego spozywaniu, zachowujge pokorg; prayer sruszaniu, obcy otrzymiuje podarek na droge (zob. Tregear, Maori Race, dz. cit, 8. 29). Por. ‘ijentyczne obrzedy goscinnosei hinduskie}. 3s W rzeczywistosci dwa zalecenia mieszaja sig nierozigcanie, jak nakazywane przez nie sqwindezenia, antytetyzne i symetryezne. Znajduje to wyraz w jedaym z praslow, kre Taylor (Te Feeiy Mati, dz. Cty S132, preyslowie nr 60) tumaczy w preyblizeniu tak: When raw iti sen, i sked, it is taken”, co znaczy: ,.Lepie} jeSé pozywienie niedogotowane niz.ceekaé, az preyed when cool i 7 they, ono bedzie ugotowane i treba sig nim bedzie 2 nimi dele”. ‘obey: winil dalej118 MaRceL Mauss noty®. Ponadto, daje sie, poniewaz jest sig przymuszonym, poniewaz odbiorca ma swego rodzaju prawo do wszystkiego, co posiada dawca*. Wtasnosé te wyraza sig i ujmuje jako wiez duchowa. Tak na prayktad w Australi zigé, ktory winien jest wszystko, co upoluje, rodzicom ony, nie moze niczego spozyé w ich obecnosci ze strachu, aby sam ich oddech nie zatrui tego, co on je". Widzielis- my wyZej tego rodzaju prawa, jakie ma taonga syn siostry na Samoa; s One w pelni poréwnywalne z tymi, jakie ma syn siostry (vasw) na Fidzi®, , W tym wszystkim tkwi wielos¢ praw i obowiazkw spozywania i zwracania odpowiadajacych prawom i obowiazkom dawania i przyjmowania. Ale ta mieszanina praw, obowiazk6w symetrycznych i przeciwstawnych, przestani¢ razié sprzecznoscia, gdy zrozumiemy, ze mamy tu przede wszystkim do cay: nienia z mieszaniem duchowych wiezi migdzy rzeczami nalezacymi w jakims stopniu do dusz, oraz jednostkami i grupami traktowanymi w jakimé stopniv jak rzeczy. Wszystkie te instytucje wyrazaja jeden fakt, jeden ustrj spoteczny, jedna okreslong umystowosé: to, 2 wszystko — poéywienie, kobiety, dzieci, dobra talizmany, ziemia, praca, ustugi, czynnosci kaplafiskie i godnosci — podatne jest na przekazywanie i oddawanie. Wszystko porusza sie tam i z powrotem, jak gdyby migdzy klanami i jednostkami, podzielonymi na godnosci, pleie i poko- lenia, dokonywata sig nieustanna wymiana jakiejs duchowej materii, obejmuja- cej rzeczy i ludzi. [. ® Wedle legendy wédz Hekemaru (bigd Maru) odmawial przyjgcia ,pozywienia” z wyiat Kiem tych przypadkow, gdy zostal zauwazony i podjgty przez obca wioskg. Jesli jego orszak po zostal niedostrzezony, i jesli przysylano dof wystannikéw majacych go prosié, by zechcial wraz Ze sw4 Swita wrOcié i podzielié sig Zywnoscia, odpowiadal, ze ,,iywnosé nie podazylaby ego plecami”. Chiat przez to powiedzieé, ze zywnosé ofiarowana ,,swigtym plecom jego glowy” (ten. wtedy, gdy mina! juz okolice wioski) bytaby niebezpieczna dla tych, ktOrzy by mu ja dali. Stad pile wZywnos¢ nie bedzie podazaé za plecami Hekemaru” (Tregear, Maori Race, dz. eyty 8.79). © W plemieniu Turhoe wyjasniano Elsdonowi Bestowi (Maori Mythology, dz. cyt., t. VILL, s. 113) te zasady mitologii i prawa. ,,Gdy slynny wodz ma odwiedzié jakas okolice, jego mana poprzedza go. Mieszkaticy tej okolicy przystepuja do polowania i lowienia ryb, zeby mieé dobre pozywienie, Ale pozostaje to bezskuteczne, «poniewaé nasze mana wyruszyly do przoduy i Spo- wodowaly, Ze wszystkie zwierzeta i ryby staly sig niewidzialne, «nasze mana wypedzily je” (nastepuje wytlumaczenie mrozu i Sniegu oraz Whai riri ~ grzechu przeciwko wodzie, Ktory powstrzymuje pozywienie z dala od ludzi). W rzeczywistosci ten nieco niejasny komentarz opisuje stan, w jakim by sig znalazio terytorium jakiegos hapu mySliwych, ktérego cztonkowie nie uczynili by tego, co do nich nalezy, aby podjaé wodza innego klanu. Popeiniliby wtedy ,.kaipapa, graech przeciw pozywieniu” i w ten sposdb zniszezyliby swe zbiory, wierzyng lowna i ryby, czyli whasne pozywienie, “Np. Arunta, Unmatjera, Kaitiszéw. Zob. Spencer, Gillen, Northem Tribes of Central Au- stralia, dz. cyt., s. 610. © O vasu por. zwlaszcza starq relacje Williamsa w: tego’, Fiji and the Fijians, 1858, t. I, s. 34 i nast. Por. Steinmetz, Studien zur ersten Entwicklung der Strafe, Leiden 1896, t. II, s. 241 i nast. To Prawo siostrzefica odpowiada tylko komunizmowi rodzinnemu, Ale pozwala ono wyobrazié sobie inne prawa, np. prawo powinowatych i to, co bywa okreslane na ogat mianem ,,kradziezy legalnej”.Szkic o darze 119 tf Zasieg tego systemu hojnosé, godnosé, pieniadz 1. Reguly szezodrosei. Andamany' Przede wszystkim zwyczaje te znajdujemy rownied u Pigmejow, kt6rzy - wedle ojea Schmidta — sq najbardzie} pierwotni z ludzi’. Brown obserwowal w 1906 roku fakty tego rodzaju wsréd mieszkaficow Wysp Andamafiskich (Wyspa Potnocna) i opisal je doskonale w awigzku z goScinnoscia okazywang sobie przez grupy lokalne, odwiedzinami, Swigtami, jarmarkami, ktore sluza wymia- om zarazem dobrowolnym i obowigzkowym (handel ochra i produktami morza Ww zamian za produkty lesne itd.). ,,.Mimo doniostosci tej wymiany, poniewaz grupa lokalna i rodzina umioja, w innych przypadkach, byé samowystarczalne, jesli chodzi o narzedzia itp, owe podarki nie sluzyly temu samemu eelowi, co handel i wymiana w spoleczeristwach bardziej rozwinigtych. Cel jest tu przede wszystkim moralny ~ chodzi o wytworzenie uezué przyjacielskich migdzy dwiema Dsobami whodzacymi w gre, tote? jesli operacja nie prowadzita do tego, wszy tko byto chybione...” Nikomu nie przystuguje wolnosé odraucenia ofiarowanego podarunku. Wszyscy - meéczyini i kobiety - staraja sig przeScignaé pod wzgledem szczod- rosci. Wystepowalo tu swoiste wspélzawodnictwo: kto bedzie még! daé wigeej } nardziej wartosciowych przedmiot6w™. Podarunki przypieczetowuja malzes- gtwo, ustanawiajg pokrewienstwo miedzy dwiema parami krewnych Nadajg one dwom stronom” te samg nature; ta identycznos¢ natury dobrze przejawia sig wy zakazie, Ktory sprawia, ze od pierwszych zapowiedzi narzeczefistwa, az do ae 7 wazystkie te fakty, a takie te, o ktorych powiemy dale, zaczerpnigto z nader n6inoroduych gw etnograticenychy nie jest naszym celem badanie ich weajemnych powigzai. Z etnologicz- "'ktu widzenia isinienie jedne} cywilizacji Pacyfiku nie budzi najmniejsze| watpliwosci; * tlumaczy to licae cechy wspélne ~ np. potlacz melanezyiski i potlacz amerykariski ~ lub cagtamose potlacay pélnocnoamerskarskicg0 | potnoenoazatyciego. Zarazem jednak poczatki Oa u Pigmej6w 5 cZyms bardzo dziwnyin, a Slay potlaczu indocuropeiskiego, 0 ktOryeh Bedzie mowa, sq rownie zaskakuja zatem od wszelkich modnych rozwazan bewedrowce instytugji. Mowienie 0 zapozyezeniach byloby bowiem w naszym wypadku 2byt lawe ° oer niebezpiecene, ale rownie niebezpieezne byloby movienie o niezaleznych od siebie wyalaz- 12 ponadtowszjtkie mapy, Kreg sporzadr,s ho mapami naszych ubogich wiadomosi faze} obeenejniewiedzy. Chwilowo musimy zatem zadowolié sie pokazaniem natury i bardzo oy Mego zasggu pewnego tomato prawnego; inni napsza jego histori, jes bed mos! szeroKiersb. W. Schmidt, Die Stellung der Pygmiienvélker, Stuttgart 1910, Nie zgadzamy sig w tej sowesti 0. Schmidtem. Por. L’Annés Sociologique” 1. XI, 565 | mast. UW jrown, Andaman Islanders, 1922, s, 83: ,Chociaz preedmioty byly uwaéane za podarunki, si, rior jo fara, spodeiewall si, 2 dostans jie recy 0 s6wne} wate, i gniewall i jal to, c0 im dano, nie spelnialo ich oczekiwai « Tamie. obsz nego Pu czesciowe120) MarceL Mauss korica ich dni, dwie grupy krewnych sq dla siebie tabu: nie widuja sig jué nie rozmawiaja ze soba, ale nieustannie wymieniaja podarunki’. W rzeczywistoscl zakaz ten wyraza zarazem intymnos¢ i lek panujace migdzy takimi dluénikam! iwierzycielami. O tym, ze wlanie na tym polega zasada tego zakazu, swiadczy fakt, Ze samo tabu, znamienne dla réwnoczesnego wystepowania intymnoscl i oddalenia, obowiazuje réwnic# mtodych ludzi obojga plei, ktorzy w tym samym czasie przeszli przez uroczystosci ,,jedzenia Z6lwia i jedzenia swini”* i ktorzy $4 rownied na cate Zycie zobowiazani do wymieniania podarunk6w; fakty tego YP spotykamy réwniez w Australii”. Brown zwraca jeszeze uwage na obrzedy spot kania po dlugim rozstaniu - obejmowanie sie, pozdrowienie przez Izy - i PO kazuje, ze ich rownowaznikami sq wymiany podarunk6w’ i ze mieszaja Si¢ tu i uczucia, i osoby’. W istocie sq to mieszaniny. Miesza sig dusze w rzeczach; miesza sig rzecZy w duszach. Mi sig Zywoty — i wlasnie w ten sposdb zmieszane osoby i r2eCZ wychodzg ze swoich sfer i mieszajq sig — i to jest wlaSnie umowa i wymiana. 3. Pétnocny Zachéd Ameryki. Godnosé i kredyt Juz z tych uwag na temat kilku ludéw melanezyjskich i polinezyjskich wylania sig wyraznie zarysowany schemat systemu darw. Zycie materialne i duchowe oraz system wymiany funkcjonuja tam w formie zarazem bezinteresowne) i obowigzujacej. Ponadto obowiazek ten wyraza sig tam w spos6b mitycZny, urojony, czy - jak kto woli — symboliczny i zbiorowy: przejawia sie on jako zainteresowanie skupione na rzeczach wymienianych; nie sq one nigdy calkiem odigczone od wymieniajacych; wsp6lnota i powinowactwo, jakie ustanawiaja, sq w zasadzie nierozwigzywalne. W rzeczywistosci ten symbol Zycia spolecz- nego — trwalosé wplywu rzeczy wymienianych — wyraza tylko w nader posred- niej formie to, w jaki sposéb podgrupy tych rozczlonkowanych spoleczenstw typu archaicznego sq stale uwiklane w siebie nawzajem i czuja, Ze zawdzigczaja sobie wszystko. Spoleczefistwa indiafskie amerykafiskiego Potnocnego Zachodu znaja iden- tyczne instytucje, ale sq one jeszcze bardziej radykalne i bardziej wyjaskrawione, Przede wszystkim moéna powiedzieé, ze zamiana jest tam nieznana. Nawet * Zob. tamie. © Tamie, s, 73 is. 81. Brown zauwada nastepnie, jak ten stan aktywnosci umowne} jest niestaly, jak prowadzi do gwattownych klstni, choé jego celem bylo czesto przerwanie ich. 7 Fakt ten jest bowiem catkowicie poréwnywalny ze stosunkami kalduke migdzy ngia-ngiampe u Narrinyerri i ze stosunkami Yutchin u Dieri; wrécimy jeszcze do tych stosunk6w. * Zob. tamie. * Zob. tamie. Brown daje doskonalg socjologicena teorig tych pracjawow wspOlnoty, 02 samoSci uczué i zarazem swobodnego i przymusowego charakteru ich przejawiania sig. Pojawia si¢ tu inny problem, zresztq zwiqzany z omawianym przez nas, na ktory zwracalismy juz uwage. Por. Mauss, Expression obligatoire des sentiments, dz. cyt a_iSzkic odarze 121 gwazywszy na utrzymywanie dluzszych kontaktéw z Europejczykami”®, nie wydaje sig, by jakickolwiek powazne przekazanie bogactw'' - co dokonuje si¢ tam nieustannie — odbywalo sig inaczej niz w uroczystych formach potlaczu”” Opiszemy te instytucje z naszego punktu widzenia. Przedtem nieodzowny bylby tu zwigzly opis tych spoleczeristw. Wszystkie plemiona, ludy, a raczej grupy plemion', o ktérych bedziemy mowié, zamiesz- kuja potnocno-zachodnie wybrzeze Ameryki: Alaske — Tlingit i Haida; Kolum- big Brytyjska — przede wszystkim Haida, Tsimshian i Kwakiutl'™*. Réwnied te Se = Z Rosjanami od XVIII wieku oraz 2 francuskimi traperami kanadyjskimi od poczatku XIX wieku. 2! Por. wszakée Swanton, Haida Texts and Myths, ,Bureau of American Ethnology Bulletin”, t. XXIX, 8. 410 (0 sprzedazach niewolnik6w). #2 Pobieéna bibliografia prac teoretyeznych dotyczgcych potlaczu podana zostala wyée). 1 Ten zwigzly zarys jest naszkicowany bez uzasadnienia, jest on jednak konieczny, Ostrze- jamy, 2€ nie jest on wyczerpujacy ani w zakresie liczby i nazw plemion, ani w zakresie ich instytugji. Pomijamy tu wielky liczbe plemion, w szezegéinosci nastepujace: 1. Nootka (grupa Wakash albo Kwakiutl), Bella Kula (sqsiadujace 2 Nootka); 2. Plemiona Salish z wybrzeda poludniowego, Zreszta, Vadania nad potlaczem powinny byé prowadzone réwnied na poludniu, a2 do Kaliforni, ‘dzie — Co jest godne uwagi z innego punktu widzenia instytucja ta jest, jak sie zdaje, rozpowszech- Fiona W spoleczeristwach nalezacych do grup awanych Penutia i Hoka. Por. np. Powers, Tnbes of California, Contributions to North American Ethnology”, t. Il, s. 153 (Porno), s. 238 (Wintun), «303, . 311 (Maidu). Por. s. 247, s. 325, s. 332, s. 333 dla innych plemion oraz uwagi ogélne, s. 411. s- Ponadto instytucje i umiejetnosci, ktére opisujemy w kilku stowach, sq nieskonczenie zlozone, ewne nieobecnosci sq tam nie mniej ciekawe niz pewne obecnosci. Np. ceramika jest nieznana, Jc w ostatnie} warstwie cywilizacji poludniowego Pacyfiku JAX Zrodla umoiliwiajace badanie tych spoteczeristw sq bardzo obfite i modna darzy¢ je pelnym ufaniem, gdyi maja przewainie charakter filologicany i skladaja sig z tekst6w transkrybowanych att ekladanych. Por. szkicowa bibliografig w Davy, Foi jurée, dz. cyt, s. 21, s. 171 is. 215. Do tego 1 Pay dodaé przede wszystkim: F. Boas i G. Hunt, Enology of the Kwakiutl, 35 Annual Report pe ne Bureau of American Ethnology”, 1921, por. sprawozdanie dalej; Boas, Tsimshian Mythology, 31" ‘Annual Report of the Bureau of American Ethnology”, 1916. Atoli wszystkie te Zr6dla majq wna wade. Stare sq niewystarczajgce, a nowe, mimo ich szczegétowosci i wnikliwosi, nie sa ‘czerpujace 7 naszego punktu widzenia, Uwaga Boasa i jego wspélpracownikow z Jesup Ex- sition skupila sig zwlaszeza na kulturze materiainej na jezykoznawstwie orez na mitologi. Nawet Pe gawniejsze prace zawodowych etnografow (Krause, Jacobsen) oraz nowsze prace (Sapir, Hill main; in.) precjawiaja te samg orientacje. Analiza prawna, ckonomiczna, demograficena muszq ‘Tow ali nie przeprowadzone, to uzupelnione. (Badania nad morfologia spoteczng zapoczatkowaly by Je tomy cenzusu Alaski oraz Kolumbii Brytyjskiej). P. Barbeau obiecuje nam wyczerpujaca oles rafig Tsimshian. Oczekujemy tej nieodzowne} informacji i mamy nadzieje, ze przyklad ten mon znajdzie nasladowesw, poki jest jeszcze czas. O wielu sprawach dotyczacych prawa i gos- ee informuja najlepiej stare materialy, ktorym ich daty nadaja niepodwazalny autorytet. Mamy pode ji zvlaszcza materialy podr6anikow rosyjskich oraz prace: Krausego (Tlinkit Indianer), as ae (0 Haida; Kwakiutl, Bellakula i in.) 2 ktOrych wiekszosé ukazata sig w biuletynie kanadyj- Dawn, Geological Survey lub w Proceedings of the Rayal Society of Canada, Praca Swana (Nootka), skice' ins of Cape Flatery, Smithsonian Contributions to Knowledge, 1870, oraz Mayne’a, Four Years Indie fish Columbia, London 1862, jest jeszcze lepsza, zawiera informacje bardzie| wiarygodne; jest in Brin’ x r2ec, ostatnie showo w tej dziedzinie to, > omenklatura plemion nastrgcza trudnosci. Kwakiutlowie tworza jedno plemi, ale nadajg 4, swq nazwe wiclu innym plemionom, kt6re 59 2 nimi skonfederowane i tworza lycznie wy own122 Marcel Mauss ludy zyjq z morza, te zaé, ktére zamieszkuja brzegi rzek, utrzymuja sig racze) z ryboléwstwa niz z myslistwa, ale w odréznieniu od Melanezyjczykéw i Poli- nezyjezyk6w nie maja rolnictwa. Sq one jednak bardzo bogate; nawet teraz ich polowy, polowania, futra pozostawiaja im powazne nadwyzki, zwlaszcza jesli obliezymy je w cenach europejskich. Wznosza one najtrwalsze domy ze wszystkich plemion amerykariskich, znaja bardzo zaawansowang technike obrobki drzewa cedrowego. Ich czdtna sq dobre, a chociaz weale nie wypuszczaja sig na peine morze, umiejq Zeglowaé migdzy wybrzezem i wyspami. Ich kultura materialna stoi na bardzo wysokim poziomie. W szczegdlnosci, nawet przed naplywem Zelaza w XVIII wieku, umieli zbieraé, przetapiaé, ksztattowaé i kué mied7, ktéra wyd0- bywaja w postaci samorodk6w na ziemiach Tsimshian i Tlingit. Niektére wyroby z miedzi, prawdziwe dukaty herbowe, stuzyly im jako swoisty pienigdz. Innym rodzajem pieniadza byly na pewno okrycia, taw. okrycia z Chilkat™™ wyszywane w spos6b godny podziwu i stuzace nadal jako ozdoby; niekt6re z nich sq bardzo kosztowne. Ludy te byly doskonalymi rzedbiarzami i zawodowymi rysownikami. Fajki, maczugi, laski, tyzki z rze2bionego rogu sa ozdoba naszych zbioréw etno- graficznych. Cala ta cywilizacja jest zadziwiajgco jednolita w bardzo szerokich granicach. Oczywiscie, spoteczefstwa te przenikaly sig nawzajem juz w okresach bardzo odleglych, chociaz naleza do co najmniej trzech roznych rodzin jezyko- wych™. Ich zycie w zimie, nawet u plemion najbardziej wysunigtych na poludni jest bardzo rééne od zycia w lecie. Plemiona te maja podwojnq morfologi rozproszone od koftca wiosny na polowaniu, zbieraniu korzeni i soczystych gor skich jagéd, na towach lososi, zima wracaja do skupisk okreslanych mianem »miast”. I wtedy wlasnie, przez caly czas trwania owego okresu skupienia, wpra- wiaja sig one w stan nieustannego podniecenia. Zycie spolecane przybiera formy skrajnie natezone, bardziej nawet niz na zgromadzeniach plemiennych, kt6re moga odbywaé sig latem. Polega ono na swego rodzaju ciaglym ruchu, ma ni¢- ustannych odwiedzinach — plemion przez plemiona, klanéw przez klany, rodzin przez rodziny. Sq to powtarzajace sig swieta, nastepujace jedno po drugim, Przy czym kaade czesto trwa bardzo dlugo. Z okazji zawarcia malzeristwa, réznych obrzed6w, awans6w, wydaje sie, nie rachujac, wszystko, co latem i na jesieni zostalo zgromadzone z wielka zapobiegliwoscia na jednym z najbogatszych Wy- brzezy swiata, Nawet zycie prywatne przebiega tak samo: zaprasza si¢ czlonkow swego Klanu z okazji zabicia foki, otwarcia skrzyni przechowywanych jag6d czy korzeni; gdy morze wyrzuci wieloryba — zaproszeni sq wszyscy. prawdziwy naréd. Bedziemy starali sig zaznaczyé za kaédym razem, o kt6rym plemieniu kwakiut! mowimy. Jesli nie bedzie dodatkowych uscislef, to znaczy, 2 mowa jest o wlasciwych Kwakiutlach. Slowo ,Awakiuil” znaczy zreszta tyle, co ,,bogaty”, ,dym Swiata” i samo wskazuje na doniostose fakt6w ekonomicznych, ktore zamierzamy opisa ‘ "5 © okryciach Chilkat por. Emmons, The Chilkat Blanket, Memoirs of the American Museum of Natural History”, t. II ™ Por. Rivet, w: Meillet, Cahen, Les langues du monde, s. 616 i nast. Sapir (zob. tego% Na-Déné Languages, American Anthropolos 1915) definitywnie wykazal, ze jezyki tlingit i haida nalea do atabaskariskiej rodziny jezykowe —Szkic 0 darze 123 Kultura duchowa jest tu réwniez zdumiewajaco jednorodna; ogéIne cechy organizacji spoleczne), a zwlaszcza totemizmu, odnajduje sig w tej same} niemal postaci u wszystkich plemion, chociaz jedne maja system fratrii 0 po- chodzeniu Zefiskim (Tlingit i Haida), a inne klany ze ztagodzonym pochodze- niem meskim (Kwakiutl). Plemiona te — jak w Melanezji, na Wyspach Banksa — maja bractwa niewlasciwie zwane tajnymi stowarzyszeniami, czesto migdzy- narodowe i takie, Ze stowarzyszenia mezczyzn, a u Kwakiutlow na pewno rownied stowarzyszenia kobiet, krzyZuja sig z organizacjami klanowymi. Czesé darow i przeciw-swiadczen, 0 ktérych bedziemu méwié, przeznaczona jest — jak w Melanezji'” — na oplacanie stopni i kolejnych awanséw" w tych practwach. Obrzedy bractw i klanéw nastepuja po maizeristwach wodz6w, po _sprzedazy wyrob6w z miedzi”, po inicjacjach, uroczystosciach szamanistycz~ nych, uroczystosciach pogrzebowych; te ostatnie sq najbardziej rozwinigte u Haida i Tlingitow. Wszystko to dzieje sig w trakcie nieograniczonej seri _spotlaczow”. Sa to potlacze we wszystkich kierunkach, odpowiadajace na dane jotlacze we wszystkich kierunkach. Jak w Melanezji, jest to nieustajace give and take, ,,dawanie i przyjmowanie”. Sam potlacz, tak typowy jako fakt, a zarazem tak charakterystyezny dla tych plemion, nie jest niczym innym, jak tylko systemem daréw wymienianych™. Roini si¢ od niego z jedne} strony tylko gwattownoscig, przesadq i antagoniz~ mami, ktore wyzwala, z drugiej za$ niejakim ubdstwem pojeé prawnych, struk- tura prostszq, bardzie} nieokrzesang niz w Melanezji, zwlaszcza u dwoch ludéw polnocy: Tlingit i Haida'™. Zbiorowy charakter umowy'® wystepuje tu w bar- dzi¢} dobitnej formie niz w Melanezji i Polinezji. W gruncie rzeczy spoteczei- siwa te sa, wbrew pozorom, bliésze tego, co okreslamy mianem calosciowych wiadezeni prostych, totez pojgcia prawne i ekonomiczne sq tam mniej wyraziste, Pepi 21 © tym placeniu za zyskanie godnosei por. Davy. Foi jurée, dz. cyt., s. 300-305. Dla Mela- negii por. np. Codrington, Melanesians, dz. cyt, s. 106 i nast; Rivers, History of the Melanesian Society, dz. cyt, tI, s. 70 nast. 12 To stowo ,,wyniesienie” nalezy traktowaé dostownie i przenosnie. Podobnie jak poZno- wedyjski rytual wadapeja zawiera obrzed wspinania sig na drabing, tak rytualy melanezyjs leeaja na wynoszeniu mlodego wodza na pomost. Snahnaimug i Shushwap z Pétnocnego Za- Produ rownied znajq pomost, z ktorego wOdr. rozdaje sw6j potlacz. Zob. Boas, % Report on the Tribes of North-Western Canada, Brit Ass. Adv. Sc., 1891, s. 39; I Report on the Tribes of North-Western Canada, B. Ass. Adv. Sc., 1894, s. 459. Inne plemiona znajg tylko pomost, na kt6rym qasiadaja wodzowie i wysokie bractwa 1) W ten spos6b opisuja jego mechanizm dawni autorzy: Mayne, Dawson, Krause i in, Por, pwtaszeza Krause, Tlinkit Indianer, dz. yt, s. 187 i nast, gdzie znale#é mozna zbiér materialow Mepranych przez dawnych autorow POOF"! Jesli hipoteza jezykoznawcbw jest sluszna — tzn. jesli Tlingit i Haida sa po prostu Atabs kami, kt8rzy przejeli kulture Polnocnego Zachodu (Boas nie jest zreseta daleki od te} hipotezy) Kalo prymitywny charakter potlaczu tlingit i haida fumaczy sig samo przez sig. Ale jest rowniez we, Ze ewaltownosé potlaczu na pétnocnym zachodzie Ameryki wynika z faktu, e kultura ta snajduje sig w punkeie styku dwéch grup ludéw, ktére znaly potlacz: kultury pochodzace) z poludnia Kalifornii oraz kultury pochodzace} 2 Azji (0 tej ostatnie} por. wy). 131 Zob. Davy, Foi jurée, dz. cyt., s. 247 i nast. modl124 MARceL Mauss znamionuja sig mniejsza swiadoma scistoscia, choé w praktyce zasady sq okres- lone i dostatecznie jasne. Dwa pojgcia wystepuja tam wszakée w spos6b bardziej oczywisty niz w P- tlaczu_melanezyjskim czy w bardziej rozwinigtych lub bardziej rozlozonych instytucjach polinezyjskich: pojecie kredytu, terminu i honoru'. Jak widzieligmy, na Melanezji i Polinezji krazenie darow zasadza sig na pew nosci, Ze beda one zwrdcone; ,,gwarancjq” jest moc rzeczy danej, sama rzecz jest tq ,gwarancja”. Ale we wszelkim moéliwym spoleczefistwie o naturze daru stanowi to, 2 zobowiazuje on terminowo. Z same okreslenia wynika, 2e wspdlny positek, rozdawnictwo kava, talizman, ktory sie zabiera, nie moga byé zwrécone natyeh- miast. Na wykonanie dowolnego przeciw-swiadezenia potrzeba ,czasu”. Pojecie terminu jest wigc logicznie implikowane, jesli chodzi 0 odwzajemnianie wizyt, zawieranie malzenstw czy przymierzy, 0 ustanawianie pokoju, przybywanie na By i walki odbywane zgodnie z regulami, obchodzenie swiat organizowanych kazdo- razowo przez kogos innego, zwracanie sobie ustug obrzedowych i honorowych, wzajemne ,,okazywanie sobie szacunku’"™', Wszystko to wymienia sig wraz Z 122 czami, tym liczniejszymi i cenniejszymi, im bardziej te spoleczefistwa sq bogate- "= Boas nic napisal nic lepszego 0 potlaczu niz nastgpujaca strona (12" Report on the North-Western Tribes of Canada, B. A. Adv. Sc, 1898, s, 54-55; por. tez 5” Report on the North-Western Tribes of Canada, dz. ¢yt., s. 38): ,System gospodarczy Indian z kolonii brytyjskieh, Jak system gospodarczy ludéw cywilizowanych, opiera sig w znaczne} micrze na kredycie. We wszystkich swych przedsigwzigciach Indianin ufa w pomoc swoich przyjaciél. Obiecuje, ze splaci te Pomoc w terminie pééniejszym. Jesli pomocy udzielono w przedmiotach wartosciowych, kt6re Indianie wyceniajg w derkach, jak my wyceniamy je w pieniadzu, to obiecuje, ze zwréci wartosé poiyezki z procentem. Indiani¢ nis SN lial jecrenis newnosci