Grao en Enxeñaría Aeroespacial

Álxebra Lineal
Curso 2023-24

SISTEMAS DE ECUACIÓNS LINEAIS

(REPASO BACHARELATO)

1. Determinantes
Definición 1.1. O determinante dunha matriz real cadrada A ∈ Mn×n , det(A), |A|, é un
número real que no caso de matrices de orde 1, 2 ou 3 calcúlase da forma seguinte:


• det a11 = a11 = a11 .
 
a11 a12 a a
• det = 11 12 = a11 a22 − a12 a21
a21 a22 a21 a22
 
a11 a12 a13 a11 a12 a13
• det a21 a22 a23  = a21 a22 a23 = (a11 a22 a33 + a12 a23 a31 + a13 a21 a32 ) −
a31 a32 a33 a31 a32 a33
(a31 a22 a13 + a32 a23 a11 + a33 a21 a12 )
Exemplo 1.2. Calcula os determinantes das seguintes matrices:
 
  1 −1 2

1 −1
−1 , , 1 2 −1
2 −1
0 2 −2
Definición 1.3. Dada unha matriz
 
a11 a12 ··· a1n
 a21 a22 ··· a2n 
A =  ..
 
.. .. .. 
 . . . . 
an1 am2 · · · ann
o adxunto ij, Aij , é o determinante da matriz de orde n−1 obtida a partir de A eliminando
a fila i-ésima e a columna j-ésima, multiplicado por (−1)i+j .
Exemplo 1.4. Nas seguintes matrices calcula o adxunto A12 :
 
  −1 −1 2 1
  1 −1 2
1 −1  −2 −1 3 2
, 1 2 −1 ,  
2 −1  1 −1 0 −1
0 2 −2
3 0 −2 1
1
2 SISTEMAS DE ECUACIÓNS LINEAIS

1.5 (Cálculo de determinantes de orde superior). O determinante dun matriz A ∈

Mn×n , pode desenvolverse a partir dunha fila ou columna, reducindo o problema ao cálculo
de determinantes de orde n−1. Para iso tómase unha fila ou columna calquera, multiplican-
do cada elemento polo seu adxunto. A suma de todos os produtos é igual ao determinante.

Exemplo 1.6. Calcula o determinante da matriz

 
−1 −1 2 1
−2 −1 3 2
 
1 −1 0 −1
3 0 −2 1

Propiedade 1.7.
1. Sumar a unha fila ou columna dunha matriz un múltiplo doutra fila ou columna non
varía o valor do determinante.
2. Permutar dúas filas ou dúas columnas dunha matriz fai que o seu determinante
cambie de signo.
3. Se multiplicamos unha fila ou columna dunha matriz por un número λ entón o valor
do determinante tamén se multiplica por λ.
4. |A · B| = |A| · |B|
5. A é invertible se e só se |A−1 | =
̸ 0. Ademais nese caso |A−1 | = |A|−1 .

1.8 (Cálculo de determinantes de orde superior obtendo ceros nunha fila ou

columna). Nos determinantes de orde superior, o cálculo mediante os adxuntos dunha
fila (ou unha columna) simplifícase se previamente logramos ceros (mediante as operacións
1.7.1, 1.7.2 e 1.7.3) no maior número de posicións da fila (ou columna).

Exemplo 1.9. Calcula o determinante da seguinte matriz obtendo ceros nunha fila ou
columna:
 
−1 −1 2 1
−2 −1 3 2
 
 1 −1 0 −1
3 0 −2 1

Exercicio 1.10. Calcula os determinantes de Vandermonde:

1 1 1 ... 1
1 1 1 a1 a2 a3 ... an
V3 = a b c , Vn = a21 a22 a23 ... a2n
a2 b2 c2 .. .. .. .. ..
. . . . .
an−1
1 an−1
2 an−1
3 . . . an−1
n
 SISTEMAS DE ECUACIÓNS LINEAIS 3

2. Rango dunha matriz

Definición 2.1. Dada unha matriz
 
a11 a12 · · · a1n
 a21 a22 · · · a2n 
A =  ..  ∈ Mm×n ,
 
.. .. ..
 . . . . 
am1 am2 · · · amn
o rango de A, rg(A), é o número máximo de vectores columna (ou vectores fila) linealmente
independentes.
Definición 2.2. Un menor de orde r dunha matriz A é un determinante dunha submatriz
cadrada r × r de A.
2.3 (Cálculo do rango dunha matriz orlando menores). Sexa A ∈ Mm×n . O rango
de A é o máximo enteiro r tal que existe un menor non nulo de orde r. Con todo, non
é necesario calcular todos os menores de tamaño (r + 1) × (r + 1). O cálculo do rango
mediante menores simplifícase da seguinte forma:
Supoñamos que existe unha submatriz Ar de tamaño r × r con |Ar | = ̸ 0.
• rg(A) ≥ r + 1 se existe un menor de orde r + 1 obtido orlando Ar que é non nulo.
• Se |Ar | ̸= 0 e os menores de orde r + 1 obtidos orlando Ar son nulos verifícase que
todos os menores de orde r + 1 son tamén nulos.
Exemplo 2.4. Orlando menores, calcula o rango das seguintes matrices:
   
1 −1 2 1 −1 2 3
1.  1 2 −1 ,  1 2 −1 −3 
0 2 −2 0 2 −2 1
   
−1 −1 2 1 −1 −1 2 1 1
2.  −2 −1 3 2 ,  −2 −1 3 2 3 
1 −1 0 −1 1 −1 0 −1 −3
   
1 −1 −1 1 −1 −1 2
3.  3 −3 2 ,  3 −3 2 16 
2 −1 1 2 −1 1 9
Definición 2.5. Sexa A ∈ Mm×n .
A forma escalonada de A é unha matriz da forma seguinte:
• calquera fila que se compoña de ceros atópase na parte inferior.
• en calquera fila distinta de cero, a primeira entrada distinta de cero (entrada prin-
cipal ) atópase máis á esquerda que a entrada principal da seguinte fila.
A forma escalonada reducida de A é unha matriz da forma seguinte:
• calquera fila que se compoña de ceros atópase na parte inferior.
4 SISTEMAS DE ECUACIÓNS LINEAIS

• en calquera fila distinta de cero, a primeira entrada distinta de cero (entrada prin-
cipal ) é un 1 e atópase máis á esquerda que a entrada principal da seguinte fila.
• En cada columna onde hai unha entrada principal o resto dos elementos son ceros.
A forma escalonada e a forma escalonada reducida obtéñense mediante operacións ele-
mentais (intercambio de filas, multiplicación dunha fila por unha constante distinta de
cero, suma dun múltiplo dunha fila a outra fila).

Exemplo 2.6. Calcula a forma escalonada e a forma escalonada reducida das matrices do
Exemplo 2.4.

2.7 (Cálculo do rango dunha matriz mediante a redución de Gauss e Gauss–

Jordan). Dada A ∈ Mm×n verifícase que:
• rg(A) é o número de filas non nulas dunha forma escalonada A.
• rg(A) é o número de filas non nulas da forma escalonada reducida de A.

Exemplo 2.8. Mediante a redución de Gauss e de Gauss-Jordan, calcula o rango das

matrices do Exemplo 2.4.

Propiedade 2.9. rg(A)= rg(At )

3. Sistemas de ecuacións lineais

Definición 3.1. Un sistema de ecuacións lineais é un conxunto finito de ecuacións lineais
nas mesmas variables:


a11 x1 + a12 x2 + · · · + a1n xn = b1

a21 x1 + a22 x2 + · · · + a2n xn

= b2
.
.. ..


 .

am1 x1 + am2 x2 + · · · + amn xn = bm


Una solución do sistema é un vector (s1 , s2 , . . . , sn ) cuxas compoñentes satisfán simulta-

neamente cada ecuación do sistema cando se substitúe x1 = s1 , x2 = s2 , . . . , xn = sn .

Un sistema de ecuacións lineais é:

• Compatible determinado(CD) : ten unha única solución.
• Compatible indeterminado(CI): ten un número infinito de solucións.
• Incompatible(I): non ten solucións.
 SISTEMAS DE ECUACIÓNS LINEAIS 5

Existen dous matrices asociadas a un sistema lineal: a matriz de coeficientes e a matriz

de coeficientes aumentada:
   
a11 a12 · · · a1n a11 a12 ··· a1n b1
 a21 a22 · · · a2n   a21 a22 ··· a2n b2 
A =  .. A |b = 
   
.. .. ..  .. .. .. .. .. 
 . . . .   . . . . . 
am1 am2 · · · amn am1 am2 · · · amn bm
A expresión matricial do sistema é
   
x1 b1
 x2   b2 
A·x=b⇔A· =
   
.. .. 
 .   . 
xn bm
Teorema 3.2 (Teorema de Rouché-Frobenius).
1. O sistema é compatible ⇔ rg(A) = rg(A | b)
2. O sistema é compatible determinado ⇔ rg(A) = rg(A | b) = n
3. O sistema é compatible indeterminado ⇔ rg(A) = rg(A | b) < n
Exercicio 3.3. Estuda de que tipo son os seguintes sistemas:

x − y + 2z = 3

1. x + 2y − z = −3

2y − 2z =1


−x − y + 2z + t
 =1
2. −2x − y + 3z + 2t = 3

x−y−t = −3


x − y − z
 =2
3. 3x − 3y + 2z = 16

2x − y + z =9


4. Resolución de sistemas de ecuacións lineais

4.1 (Resolución de sistemas mediante o método de Gauss).
1. Escríbese a matriz de coeficientes aumentada.
2. Redúcese a matriz de coeficientes aumentada a unha forma escalonada A′ |b′ . Os
sistemas A · x = b e A′ · x = b′ son equivalentes (é dicir, teñen o mesmo conxunto de
solucións) e rg(A) = rg(A′ ) e rg(A|b) = rg(A′ |b′ ).
3. Se r = rg(A|b), entón o sistema resólvese mediante substitución cara atrás, despe-
xando as r incógnitas correspondentes ás entradas principais en función das (n − r)
restantes. Desta forma tense:
6 SISTEMAS DE ECUACIÓNS LINEAIS

• Se rg(A) ̸= rg(A|b) entón o sistema é incompatible porque no sistema A′ · x = b′

hai unha ecuación 0 = a, a ̸= 0.
• Se rg(A) = rg(A|b) = n entón o sistema é compatible determinado.
• Se rg(A) = rg(A|b) < n entón o sistema é compatible indeterminado e o con-
xunto de solucións depende de (n − r) parámetros.

4.2 (Resolución de sistemas mediante o método de Gauss-Jordan).

1. Escríbese a matriz de coeficientes aumentada.
2. Redúcese a matriz de coeficientes aumentada a unha forma escalonada reducida
A′ |b′ . Os sistemas A · x = b e A′ · x = b′ son equivalentes (é dicir, teñen o mesmo
conxunto de solucións) e rg(A) = rg(A′ ) e rg(A|b) = rg(A′ |b′ ).
3. Se r = rg(A|b), entón o sistema resólvese de forma inmediata despexando as r
incógnitas correspondentes ás entradas principais en función das (n − r) restantes,
analogamente ao método de Gauss.

Exemplo 4.3. Utilizando os métodos de Gauss e Gauss-Jordan, resolve, se é posible, os

sistemas do Exemplo 3.3.

4.4 (Matriz inversa e sistemas de ecuacións lineais). Sexa A unha matriz invertible
n × n e sexa b un vector de Rn . Entón o sistema A · x = b é CD e a única solución do
sistema está dada por
x = A−1 · b

Exemplo 4.5. Utilizando a matriz inversa, resolve, se é posible, os sistemas do Exem-

plo 3.3.

4.6 (Regra de Cramer). Sexa A unha matriz invertible n × n e sexa b un vector de Rn .

Denotamos por Ai (b) a matriz obtida ao substituír a i-ésima columna de A por b. Entón a
única solución do sistema A · x = b está dada por
|Ai (b)|
xi =
|A|
Exemplo 4.7. Utilizando a Regra de Cramer, resolve, se é posible, os sistemas do Exem-
plo 3.3.

Exercicio 4.8. Discute os seguintes sistemas de ecuacións lineais en función dos paráme-
tros a, b:  
ax + y + z
 =1 ax + by + z
 =1
1. x + ay + az =a 2. x + aby + z =b
= a2
 
x + y + az x + by + bz =1
 
 SISTEMAS DE ECUACIÓNS LINEAIS 7

5. Xeometría afín no plano e no espazo

Imos estudar a posición relativa de rectas e planos afines en R2 e R3 .
5.1 (Posición relativa de dúas rectas en R2 ). Sexan r1 e r2 dúas rectas en R2 de
ecuacións r1 : a11 x + a12 y = b1 e r2 : a21 x + a22 y = b2 .
(  
a11 x + a12 y = b1 a11 a12 b1
r1 ∩ r2 : (A|b) =
a21 x + a22 y = b2 a21 a22 b2

Pode ocorrer que:

• O sistema é incompatible: rg(A) = 1 ̸= rg(A|b) = 2. As rectas son paralelas: r1 ∩r2 =
∅
• O sistema é compatible determinado: rg(A) = rg(A|b) = 2. As rectas córtanse nun
punto: r1 ∩ r2 = p, p punto de R2 .
• O sistema é compatible indeterminado: rg(A) = rg(A|b) = 1. As rectas coinciden:
r1 = r2 .
5.2 (Posición relativa de dúas rectas en R3 ). Sexan r1 e r2 dúas rectas en R3 , de
ecuacións r1 : a11 x + a12 y + a13 z = b1 , a21 x + a22 y + a23 z = b2 e r2 : a31 x + a32 y + a33 z =
b3 , a41 x + a42 y + a43 z = b4 .

a11 x + a12 y + a13 z = b1
 


 a11 a12 a13 b1
a x + a y + a z = b  a21 a22 a23 b2 
21 22 23 2
r1 ∩ r2 : (A|b) =  a31 a32 a33 b3 


a31 x + a32 y + a33 z = b3
a41 a42 a43 b4

a41 x + a42 y + a43 z = b4


Pode ocorrer que:

• O sistema é incompatible: rg(A) ̸= rg(A|b). É dicir, r1 ∩ r2 = ∅.
- rg(A) = 2. As rectas son paralelas.
- rg(A) = 3. As rectas crúzanse.
• O sistema é compatible determinado: rg(A) = rg(A|b) = 3. As rectas córtanse nun
punto: r1 ∩ r2 = p, p punto de R3 .
• O sistema é compatible indeterminado: rg(A) = rg(A|b) = 2. As rectas coinciden:
r1 = r2 .
5.3 (Posición relativa de dous planos en R3 ). Sexan s1 e s2 dous planos en R3 , de
ecuacións s1 : a11 x + a12 y + a13 z = b1 e s2 : a21 x + a22 y + a23 z = b2 .
 
a11 a12 a13 b1
(A|b) =
a21 a22 a23 b2
Pode ocorrer que:
8 SISTEMAS DE ECUACIÓNS LINEAIS

• O sistema é incompatible: rg(A) = 1 ̸= rg(A|b) = 2. Os planos son paralelos:

s1 ∩ s2 = ∅
• O sistema é compatible indeterminado: rg(A) = rg(A|b) < 3
- rg(A) = rg(A|b) = 2. Os planos córtanse nunha recta: s1 ∩ s2 = r, r recta de R3 .
- rg(A) = rg(A|b) = 1. Os planos coinciden: s1 = s2 .

5.4 (Posición relativa dunha recta e un plano en R3 ). Sexan r unha recta e s

un plano en R3 , de ecuacións r : a11 x + a12 y + a13 z = b1 , a21 x + a22 y + a23 z = b2 e
s : a31 x + a32 y + a33 z = b3 .
 
a11 a12 a13 b1
(A|b) =  a21 a22 a23 b2 
a31 a32 a33 b3

Pode ocorrer que:

• O sistema é incompatible: rg(A) = 2 ̸= rg(A|b) = 3 e r ∩ s = ∅. A recta e o plano
son paralelos.
• O sistema é compatible determinado: rg(A) = rg(A|b) = 3. A recta e o plano córtanse
nun punto: r ∩ s = p, p punto de R3 .
• O sistema é compatible indeterminado: rg(A) = rg(A|b) = 2. A recta está contida
no plano.

Exemplo 5.5. En R2 estuda a posición relativa de:

1. r1 : x − 3y = 0; r2 : x + y − 4 = 0
2. r1 : x − 2y = 4; r2 : x − 2y = 8
3. r1 : 2x − 4y − 8 = 0; r2 : x − 2y − 4 = 0

Exemplo 5.6. En R3 estuda a posición relativa de:

1. r1 : x − y + z = 2, x + y − 2z = 4; r2 : 2x − z = 6, 2y − 3z = 2
2. r1 : x = 0, y = 0; r2 : z = 0, 3x − y = 0
3. r1 : x = 0, y = 0; r2 : z = 0, x = 2

Exemplo 5.7. En R3 estuda a posición relativa de:

1. s1 : x − y + 3z + 4 = 0; s2 : x + y + z = 6
2. s1 : x − y + 3z + 2 = 0; s2 : 2x − 2y + 6z + 4 = 0
3. s1 : x − y + 3z + 2 = 0; s2 : x − y + 3z − 9 = 0

Exemplo 5.8. En R3 estuda a posición relativa de:

1. r : x + y + z = 0, x − y − z = 0; s : x + z = 0
2. r : 2x + 13z = 0, y + 2z = 0; s : x − 5y + 3z = 2
 SISTEMAS DE ECUACIÓNS LINEAIS 9

Exercicio 5.9. En R3 estuda a posición relativa da recta r e o plano s en función dos

parámetros a e b: (
(b − 2)y + z =0
r:
2ax + 2(b − 1)y + (b + 4)z = 2b − 2

s : 3ax + 3(b − 1)y + (b + 6)z = 2b − 1