S E
AKP tarihinin déjà vu’su
Gelecek yaşandı,
sıra yine geçmişte mi?
YALÇIN ÇAKMAK
Hegel bir yerde, şöyle bir gözlemde bulu-
nur: Bütün büyük tarihsel olaylar ve kişiler,
hemen hemen iki kez yinelenir. Hegel ek-
lemeyi unutmuş: birinci kez trajedi olarak,
ikinci kez komedi olarak.
Çeşitli vesilelerle tekrarladığım bu epigraf, Karl
Marx’ın, Fransa’da Cumhuriyeti askıya alan III.
Napolyon’un iktidara (2. İmparatorluk) gelişine da-
ir değerlendirmelerini içeren, Louis Bonaparte’ın 18
Brumaire’i adlı eserinden. Peki Marx, burada tam
olarak neyi kasteder? Buna geçmeden evvel, yazı-
mıza teorik altlık da teşkil eden, hemen sonrasında
aynı yerde dile getirdiği şu tespitine de bakalım:
İnsanlar kendi tarihlerini kendileri yaparlar, ama
kendi keyiflerine göre, kendi seçtikleri koşullar
içinde yapmazlar, doğrudan veri olan ve geçmiş-
ten kalan koşullar içinde yaparlar. Bütün ölmüş
kuşakların geleneği, büyük bir ağırlıkla, yaşayan-
ların beyinleri üzerlerine çöker. Ve onlar kendile-
rini ve şeyleri, bir başka biçime dönüştürmekle,
tamamıyla yepyeni bir şey yaratmakla uğraşır gö-
ründüklerinde bile, özellikle bu devrimci bunalım
çağlarında, korku ile geçmişteki ruhları kafaların-
da canlandırırlar, tarihin yeni sahnesinde o saygı-
değer eğreti kılıkla ve başkasından alınma ağızla
ortaya çıkmak üzere, onların adlarını, sloganları-
nı, kılıklarını alırlar.1
1 Karl Marx, Louis Bonaparte’ın 18 Brumaire’i, Sol Yayınları,
92 Ankara, s. 14.
Ç İ M
Buradan da anlaşılacağı üzere Marx’a göre ta-
rih, sırtımızda (sözcüğün ister olumlu ya da
olumsuz manasında olsun, seç-beğen-al) bir “ser-
maye”, “yük” ya da “kabus”tur. Dolayısıyla sınıf
çelişkisi olduğu sürece de bitmez (Çünkü tarihi
komünizme geçişle sonlandırır). Üstelik bu, sade-
ce geçmişten değil, bugünden başlayarak geleceği
etkilediği manasına da gelir. Tüm bunları da doğa
yasası olarak değil, insanın yapıp ettikleriyle icra
eder. Fakat insan eylerken ne denli bilinçlidir? İş-
te orası epey zamandır tarih felsefesinin meşgale
alanı (Mesela Hegel tarihi, insan iradesinden ba-
ğımsız, geistin planı olarak görür).
Burada tam da bireyin rolüne vurgu yaparak,
lider ve toplum ya da kitle ayrımına işaret etmek
elzem. Devamında da liderin tarih üzerindeki et-
kisine dikkat çekmek. Bu özellikle faşist ve oto-
riter rejimlerde sıkça görülen, belirgin bir unsur.
Fakat yine de tek bir bireyin istenci ya da gücü tek
başına kâfi değil. Çünkü toplumun da –birçok ör-
nekte görüldüğü gibi– kendisi üzerinde tesis edi-
lecek yönetim ve şekline rıza göstermesi, bir nevî
“gönüllü kulluk” sergilemesi gerek.2 Tıpkı Hitler
faşizmine “teşne”, yenilgi sendromlarına kapılmış
bir Alman toplumunun olması gibi. O nedenle
ve ne yazık ki tarihin kefesi tarih olalı, hep hük-
2 Ayrıntılı bilgi için bkz. Etienne de La Boétie, Gönüllü Kulluk
Üzerine Söylev, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
medenin yanında durdu. Olmadığını sandığımız
parıltılı anları da en nihayetinde geride bıraktığı
büyük yıkıntıların altında kaldı!
Buradan hareketle gerisin geri Marx’ın bahset-
tiği “trajedi” ve “komedi” alegorisine dönersek:
Tarih, insanlık için aynı zamanda bir kayıt ve
muhasebeyse –ki Marx da öyle görür– nasıl olur
da bu tecrübelerinden ders çıkarmaz ve benzer
“felaketlerin” yeniden yaşanmasına göz yumar?
Dolayısıyla Marx, bir ironiyle, ilkinde yaşananı
trajedi (I. Napolyon), benzerinin yaşanmasına
göz yumulmasını da (III. Napolyon) artık ko-
medi olarak nitelendirir. Bununla da insanlığa
hem edilgen hem de etken bir rol biçer. Peki ya
aynı insanlık tüm bunların yaşanmasını bile is-
teye tercih ediyorsa? Üstelik tam da kendisine
sunulan sandıkla sınırlı bir “demokrasi” tiyatro-
suyla? Buna bağlamı uyarınca aşağıda yeniden
döneceğiz.
Burada bir parantez açıp, Marx’ın sunduğu çer-
çeve uyarınca bir ekleme daha yapmak yerinde
olur: Bugünün üzerine serpili geçmişin ölü topra-
ğı, geçmişe en fazla ihtiyaç duyan “kimliğin” inşası
için de olmazsa olmaz. Özellikle politika üreticile-
ri ve gönüllü takipçileri için geçmiş çok verimli,
müdahaleye açık, elastik bir imkâna sahip. Tabii
bununla geçmişte yaşanan acıları görmezden gel-
mek ya da önemsizleştirmeyi kastetmiyorum. Ama
daimî bir kullanışlılıkla, “düşman” ya da ötekine
fırsat sunulduğunda, geri dönülecek bir “kurucu”
anlatı olarak sürekli güncel tutulması pek olası
(İsrail’in politik meşruiyetini Yahudiliğin mağdur
geçmişini ön plana getirerek savunması gibi).
Marx’ın “ölmüş kuşakların geleneği, büyük bir
ağırlıkla, yaşayanların beyinleri üzerlerine çöker”
ifadesi sadece kazananlar için değil mağdurlar
için de geçerlidir. Üstelik sadece dünün mağduru,
bugünün muktediri için değil, mağduriyeti hâlâ
devam eden için de. O nedenle Eaglaton “insanla-
rı başkaldırmaya teşvik eden torunlarının özgür-
lüğe kavuştuğuna yönelik hayalleri değil, ezilen
atalarının hatıraları ... umuduna kaynaklık eden,
sadece daha tatmin edici bir gelecek ihtimali de-
ğil, geçmiştir de,”3 derken, buna işaret eder. Hem
3 Terry Eagleton, İyimser Olmayan Umut, Ayrıntı Yayınları,
2015, s. 51.
kimlik denilen şey bir yanıyla da geçmişi böyle bir
motivasyonla diri tutmak değil mi? Yani biraz da
bugünden geriye doğru inşa edilen geçmişin, yi-
ne bugünün algı ve beklentilerine göre çağrılarak,
ulaşılması hedeflenen hak edişi gerçekleştirmek.
Üstelik hak edilenin alınmasıyla da durulmayıp,
intikamı misliyle bocalamak! O nedenle “mağdu-
riyet söyleminin bir güç istenci olduğuna” dikkat
çeken Foucault’yu haklı gösteren birçok tarihsel
tecrübenin özellikle Türkiye bağlamında zengin
bir anlatı sergileyip, bunun politikaya arzını sun-
mak için parantezi burada kapatabiliriz (Lazım
olursa ilerde yeniden açarız).
KARİZMAYA BİATTEN İBADETE
Siyasal İslâmcılar ve büyük bir kesim dindar için
Tek Adam (Mustafa Kemal) ve Milli Şef (İsmet İnö-
nü) dönemlerinin nasıl algılandığı malum. Bunun
için özellikle çok partili yaşama geçişle merkez
sağın ana gövdesini oluşturan Demokrat Parti ve
sonrasındaki Adalet Partisi’nden zuhur eden sağcı
ve muhafazakâr partilerin siyasal yaşamda tutu-
nan en parlak ardılları, Millî Görüş ve AKP oldu.
Bunların ana motivasyonları da tüm kötülüklerin
kaynağı olarak görülen, her açıdan bağlamından
koparılan ama en nihayetinde de ana aksları bir
otoriter modernleşme rejimi olan Kemalizm ve
“Bonapartist4 yönetiminin (parti-hükümet-devlet
birlikteliği) anti-İslâmcı olduğu düşünülen pra-
tiklerine vurgu yapmaktan beslendi. O nedenle
bu dönem, bugün de ara ara dillerden döküldüğü
gibi, Osmanlı’ya dönüşe yönelik bir “reklam ara-
sı” olarak görülmekte. Yani bu kesim için seçimin
sadece sayısal bir değeri yok. Daha çok, asr-ı sa-
adetleri olan Cumhuriyet öncesine dönüş arzula-
rını hararetlendiren bir aparat olmakla beraber,
düşman olarak kodladıkları kesime karşı da bir
üstünlük alameti. Buradan da bir dizi mağduri-
yet seçkisiyle (tarikatların yasaklanması, Türkçe
ezan, camiler ahır oldu, 28 Şubat... gibi) kullanışlı
bir siyasal söylem oluşturdukları malum.
Yakın tarihimizde bilhassa, 12 Eylül darbesiy-
le sol ve kısmen de sağa yapılan müdahaleler, bu
siyasal İslâmcılar ve dindarların hem büründük-
4 Bu kavramsallaştırmayı Fikret Başkaya’ya borçluyuz: Para-
digmanın İflası, Özgür Üniversite Yayınları. 93
 leri suskunluk hem de sonrasında bizzat rejim
tarafından desteklenmeleriyle güç devşirmelerini
beraberinde getirerek, 1990’lara daha güçlü bir
şekilde adım atmalarına vesile oldu. Bunda reji-
min, özellikle “din” mefhumunu, evvelden temel-
leri atılan Türk-İslâm sentezini güçlendirmek için
güçlü bir tercih haline getirmesinin payı kaçınıl-
maz. Bu bakımdan aynı yıllarla beraber yükselişe
geçen Alevi hareketi de dikkat çekici olup, İslâm-
cıların, Cumhuriyet ve dolaylı olarak da destekçi-
leri olarak gördükleri Alevilerle5 ilk büyük kanlı
hesaplaşmaları da 90’ların başındaki Sivas Katlia-
mı ile gerçekleşti (1978 tarihli Maraş Katliamı’nı
elbette göz ardı etmiyorum. Dindar ve İslâmcılar
orada bulunsalar da bunun başını daha çok ko-
münizm ve sol nefretiyle yüklü ülkücü sağ çek-
ti). Böylece, şeriat söylemiyle öfke Alevilere boca
edilmiş, fakat dinmemiştir. Yeri gelmişken şuna
da açıklık getirmek lazım: Aslında Alevilik ve Ale-
viler, birçok Sünni dindarın en “kadim” ve köklü
nefreti ve o nedenle toplumsal çatışmayı körükle-
mek isteyenlerin bilhassa Cumhuriyet dönemin-
de Sünni fay hattının şiddetini üzerlerine kolayca
boca ettikleri toplumsal bir kesim. Bunu bu denli
açık bir şekilde dile getirmemin nedeni tarihte
Alevilerce Sünnilere yönelik gerçekleştirilen tek
bir katliam ve pogrom hadisesine rastlanmazken,
aksini sunan birçok örneğe sahip olmamızdır
(Bu tarihsel gerçeği “Ben bu dünyanın Alevisi ol-
malıyım / Yana yana tükenmediğime göre” diye
özetleyen Gülten Akın’a selam olsun). Özellikle
de AKP iktidarı döneminde Alevilerin kamusal
ortamda çok rahat bir şekilde hedef gösterildik-
lerine tanık olduk. Bunlar arasında en sık başvu-
rulan retorik “ordu ve yargının Alevilerin elinde
olduğu” ve dolayısıyla dindarların bu iki kuruma
yönelik tepkilerinin de doğrudan Alevilere yönel-
tilmesiydi (Bu faninin kulakları, 2010 Anayasa
Değişikliği Referandumu’nda değişiklik yönlü bir
destek oluşturmak için televizyonlarda şunları da
duydu: “Yargıyı TES dedelerinin [Tunceli-Erzin-
can-Sivas] elinden kurtaracağız! O nedenle gerek
Kılıçdaroğlu’na yönelik Çubuk’taki linç girişimi
gerekse sonrasında onun nezdinde Alevilere yö-
5 Yasin Aktay’ın Türk Dininin Sosyolojik İmkanı adlı çalışması
94 bu düşünceye sözde “ilmi” olarak altlık sunar!
nelik klasik nefret söylemlerinin sosyal medya-
da alenen işlenmesi, kanıksanmış bir kötülüğün
sıradanlaştırılması halidir [Bir selam da Hannah
Arendt’e olsun]).
Devamında 28 Şubat’a giden süreç ve hemen
sonrasında yeniden bir toparlanmayla AKP’nin
doğuşu. Tabii burada Tanıl Bora’nın “neo-Nurcu”
olarak ifade ettiği Gülen Hareketi’nin6 rolünü de
göz ardı etmemek gerek. Zira, özellikle örgütlen-
me tecrübelerini, kuruluşuyla beraber AKP ile
paylaşıp, geliştirmesi ve birlikteliğin bozulduğu
17-25 Aralık ile ipin tamamen koptuğu 15 Tem-
muz 2016 tarihli darbe sürecine kadar çok etkili
bir siyasi yapı oldu. Hâsıl-ı kelâm, bu sürece ka-
dar İslâmcı ve dindar kesimlerin farklı varyantla-
rının ekseriyetle hep beraber hareket ettiklerini
söyleyebiliriz. Sonrası malum. Kol kırıldı, yen
dışında kaldı!
İşte bütün bu süreci başından itibaren ve son-
rasında ülkücü sağın eklemlenmesiyle de başarılı
bir şekilde idare eden Tayyip Erdoğan’ın yarattığı
“karizmatik liderlik”, takipçilerince adeta evliya,
tanrının yeryüzündeki gölgesi (zıllullah fi’l-arz),
mehdi-i zaman ve hatta peygamber olarak görül-
mesini beraberinde getirdi. Çünkü bir yanda sa-
ğın kutsadığı devlete halel getirmemiş (destekçisi
Doğu Perinçek ve “silah arkadaşlarını” ne kadar
sol görüyorsanız artık), diğer yandansa dindarla-
rın iktidara gelmek ve devamında da buraya yer-
leşmek için kendileri için iyi olsa da başkalarında
şüpheyle yaklaştıkları ve hiç de saygı duymadıkları
“demokrasi”yi sandıkla kullanışlı bir sayısal aparat
haline getirerek, mahirane şekilde araçsallaştır-
mıştır (Müslümanların savaşta hile caizdir inancı
gereği). Girdiği birçok seçimi kazanmasıyla da (7
Haziran 2015 seçimindeki oy düşüşü ve son bele-
diye seçimlerinde İstanbul ile Ankara’nın kaybedi-
lişini saymazsak) kendisine bahşedilen bu siyasal
mucizeyi daha da büyüttü. Nihayetinde de 2023
Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden %52 oy alarak,
yeniden zaferle çıkan bir Erdoğan! Üstelik büyük
bir ekonomik krizin yaşandığı, deprem gibi büyük
bir felakette sorumlu olduğu devletin ihmalkârlık-
ları ve eksikleri ile demokratik hak ve özgürlükler
6 Tanıl Bora, Cereyanlar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2017, s.
430.
hususunda karnenin çok geriye gitmesi vs.! Ama
yine de tercih Erdoğan. Peki neden?
Bu soruya, Koray Çalışkan’ın yıllar önce büyük
bir özgüven ve pozitivist kibirle ifade ettiği “işin
metodolojisini öğreten bir siyaset bilimci” olma-
dığım için kesin bir cevap veremem!7 Ama bunun
için ne bunları bilmek ne de ilmini yapmaya gerek
var. Zira, “bilen ne yaptı ki” dediğinizi de duyar
gibiyim! Hâkezâ –tamamına elbette haksızlık yap-
madan– sosyoloğunun, ev ile üniversite arasında
mekik dokuyup, semtinin halk pazarına dahi uğ-
ramadan masa başında Batı tandanslı teorileri,
sahadan toplattığı birkaç anketle sınayan bir aka-
deminin varacağı ve vardıracağı nokta ne yazık ki
bu anlayış körlüğü ve yanılgısında! Bunun nede-
ni de daha çok Türkiye ve Ortadoğu’ya özgü bir
kavram hazinesiyle düşünememek ve tuzlamasan
kokacak “yansız bilimsellik kisvesi”nden kaynak-
lı. Ondandır ki en buralara dair düşünenler bile
Şerif Mardin’den bir adım ileriye gidemeyip, onu
tekrarlayıp durmakta!
Dediğim gibi işin “ilmini” bilmiyorum ama ta-
rihçiliğim ve her şeyden de önemlisi anlamaktan
edindiğim tecrübemle, Ortadoğu gibi duygu top-
lumlarına (Siz bunu Ahmet Arif’in tabiriyle Üs-
küdar’dan bu yana diye de okuyabilirsiniz) dair
düşünüp-okurken, “2+2’nin her zaman 4 etmedi-
ğini” idrak edecek bir yaşa artık geldim diyebi-
lirim! (O nedenle, şu her araştırmanın sonunda
‘olur da yanılmayalım’ diye sarf edilen ‘yanılma
payına’ çok büyük bir anlam yüklüyorum). Da-
hası niteliksel bir demokrasi geçmişi olmayan,
bireyden ziyade ideoloji, dava ve grup güdüsü-
nün ön planda olduğu bu topraklar için böyle bir
tecrübenin yakın süreçte pek olası durduğunu da
düşünmüyorum. Üstelik sadece şeriat rejimi ile
yönetilen ülkeler için değil, sonradan inşa edilen
ulus-devlet ve sözde “laik” sistemlerde de böyle. O
nedenle durum maalesef, Luizard’ın dile getirdiği
gibi “laikliğin kültürel olarak kabul edilip entegre
edildiği tek ülke Türkiye” için de geçerli.8 Çünkü
7 “Birinci parti % 40 alsın zil takıp oynasınlar diyen” Çalış-
kan’ın bu değerlendirmelerinden sonra yapılan seçimde AKP
% 49 oy aldı! Video kaydı için bkz. https://www.youtube.
com/watch?v=1Lw3ojFITV4&t=7s
8 Pierre-Jean Luizard, İslâm Topraklarında Otoriter Rejimler,
İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2016, s. 3.
harcını Türk-İslâm sentezi ile karan Türkiye’de
esas olan çeşitlilik değil, “mermer(leştirme)”dir
(Alparslan Türkeş’ten mülhem). Türkeş “Türk-
lük bedenimiz, İslâmiyet ise ruhumuzdur. Ruh-
suz beden ceset gibidir” derken buna doğrudan
işaret eder. Ama yok, “ben içine doğduğum çeşit-
lilikle bu mermere ismimi yazdırmak (kazdırmak
zinhar olmaz) istiyorum” diyorsanız da ruhunuzu
kapının önünde bırakarak, yani bedeninizi cese-
de çevirerek, sadece biyolojik olarak yaşamanıza
elbette izin verilir. Tabii tek şartla: Sınırı aşmaya-
caksınız (Devlet Bahçeli’nin, iktidar yanlısı ve ‘bir
zamanlar’ Alevi olan gazeteci Abdülkadir Selvi’ye
‘kılıç artığı’ diyerek, ona dolaylı olarak Aleviliği-
ni hatırlatması gibi). Böyle olmuyorsa da itaat ve
“hizmetçilikten” başka bir şansınız olmayıp, kut-
sal insana çevrilirsiniz (Agamben, adını, Mehmet
Esat Bozkurt ile andığımı duysa kimbilir ne ka-
dar kızar). Ama hepsinin can suyu da “KORKU”.
Bu açıdan bilhassa 19. yüzyıldan başlayan toprak
kayıpları ve yine birçok yerden Anadolu’ya ger-
çekleştirilen göçlerin beraberinde getirdiği trav-
ma, bu toprakların şu anki DNA’sına dair çok çok
önemli ipuçları sunuyor (ya burası da elden giderse
halimiz ne olur). Aynı şekilde, Anadolu’daki gayri
Müslimlerin can pahasına eklemlendikleri resmî
ideoloji ve Türk-İslâm kimliğinin ateşli birer des-
tekçileri olmalarının payı da göz ardı edilemez.
Korkunun itaatle birleştiği bu tablo beraberinde,
diğer “yurttaşlara” (denilebilirse şayet) nazaran
daha fazla olanak kapısı açtı. Ama o da yine tek
şartla: KOŞULSUZ İTAAT!
Kanaatimce tüm bu resmî sermayenin sözcüsü
ve uygulayıcısı haline gelen Erdoğan’a olan itaa-
tin arkasında işte bu tarihî sermayenin rolü çok
büyük. Hâkezâ, travmaların sorumlusu görülen
Batı ve özeldeki Hıristiyan düşmanlığıyla (Hıristi-
yanlar da hep iyi demiyorum elbet), resmî ideolo-
jiye entegrasyonun kaidesi-biati olan Türk-İslâm
kaidesi, tarihinin hiçbir döneminde bugünki gibi
kullanışlı bir akara sahip olmadı. Dolayısıyla Tür-
kiye’nin Ortadoğu içerisindeki hikâyesinin özgün
kodları da bu üstünkörü anlatımızın işaret ettiği
uçlara dayanıp, İslâm’ın telkin ettiği otoriteye ita-
atle birleşince (ulu’l-emre itaat, Nisâ 59) böylesine
bir doğal simbiyotik ilişki gelişti. Üstelik öyle bir 95
 bağ ki siyaseten kendini sözde “demokrasi na-
ralarıyla” en yapı-söküme uğrattığı durumlarda
ortaya çıkan yeni veçhelerinde bile, iktidarından
muhalefetine bir yeniden organizasyon döngü-
süne hizmet etti. Bugün aşamadığımız durum
tam olarak bu. Üstelik tüm bunlar da toplumsal
mühendisliğin getirdiği itaat kültüyle birleşince,
halktan, en basit yurttaşın hakkı olan denetim ve
hesap sormaya yönelik rasyonel bir aklı beklemek
de beyhude bir hale gelmiş bulunmakta.
Bundandır ki etraflıca analizine girişmeden, ka-
ba bir ifadeyle dile getireceksek; din ile milliyet-
çiliğin birleştiği bir yerde rasyonel akıldan bah-
sedemeyiz. Bu nedenle İslâm’ın egemen olduğu
Ortadoğu coğrafyasında, rasyonel akılla hareket
eden birey ve sistemlerin gelişmesinin her zaman
kadük kalıp, tarihi sermayenin rolüyle de İslâm
dışına karşı hep bir teyakkuz ve tehlike halinin
diri tutulduğunu ve tutulacağını söyleyebilirim.
Tabii Türklük çimentosunu da unutmadan! Ve
bunun coğrafi kaderin zihinsel yansıması olduğu-
nu da eklemek isterim.9
Burada, içeride ya da dışarıda, Batı’ya duyulan
nefret ile ezik ve yaralı bilincin doğrusal bir oran-
tıyla arzuyu beslediğini de düşünebiliriz. Bundan-
dır ki liderin karizmasına yüklenen anlam doğ-
rudan Batı’ya karşı bir hamasetle ifade bulunca,
bundan büyük bir zevk alan gelenekçi ve “sağ” bir
toplum yapısına sahibiz. Fakat yine de söz konu-
su bu kimlik görüngüsünün artık sadece “Batı’nın
ilmini alıp ahlakını reddetmekle” kalmayıp, alttan
alta, arzu duyulan bu ilmi ve ahlakı da kendi iç di-
namikleri ile var etmeye çalıştığı yeni bir aşamaya
geldik (Mesela, oluşan yeni İslâmcı elitin yaşamı
ile TOGG üretimi için koparılan tantanalara ba-
kınız). Çünkü bu kaçınılmaz. Bu yönüyle Türki-
ye’nin Doğu’nun serhaddi, uç sınırı ve esasında
da iki tarafın ârafı olduğu söylenebilir. Özellikle
sınır olgusunun farklılıklarla beraber kozmopolit
9 Mesela Avrupa ülkelerindeki Müslümanların, sılalarıyla ta-
mamen bağlarını koparmadan, kendi kültürel kodları ve
bunun etrafında örülü cemaatlerini diasporada sürekli diri
tutmaları yadsınamaz. Türkiye’den gidenler bahsi için bunu
açarsak kastım sadece Sünniler değil, Alevilerin de böyle ol-
duğu yönünde. Hatta yine Türkiye bağlamında konuşursak
mülteci solcu ve komünistler için de durumun böyle olduğu-
nu düşünüyorum. Gariptir ki tarih boyunca herkes eleştirdi-
96 ği o emperyalist Batı’ya gider!
bir görünüme sahip olduğu da tarih boyunca aşi-
karken!
Netice olarak Tayyip Erdoğan’ın 2000’lerin
başından itibaren çıktığı bu yolculukta, önce ta-
ban tarafından korkularının emanet edilerek, “ne
yaparsa yapsın vardır bir hikmeti” denilerek biat
edilen bir önder, şimdiyse işaret ettiği tüm engel-
leri ya da öyle gösterdiği tüm bariyerleri aşan, ka-
rizmatik bir şahsiyet olarak kutsandığını söyleye-
biliriz. Bütün bunları da yukarıda ifade ettiğimiz
tarihsel bakiyenin omuzları üzerinden yükselme-
siyle gerçekleştirdi. O nedenle bilinçli olarak do-
kunduğu, tabanının kendisiyle kurduğu bu duy-
gusal bağ, rasyonel tahayyüllerden uzak, özünde
korku ve ezikliğin de yer aldığı ve her defasında
seçim başarılarıyla konsolide edilen bir toplum-
sal “histeriye” bürünmüş bulunmakta (Bkz. her
seçim sonrasındaki balkon konuşmaları seremo-
nisi). Kitleye verilen mesajlarda tercih edilen eril
ve cinsiyetçi dilin tercihi de bu nedenle bilinçli
bir tasarım. Fakat sadece bununla da sınırlı değil.
Onu tabanının gözünde “modern dönemin pey-
gamberi” yapan en önemli şey, tek parti yöneti-
mi Kemalizmi’ne beslenen rövanşist duygular.
Bu nedenle Kemalizm’in modern bir “din” mer-
tebesine çıkarılması kadar, Janus’un diğer bir yü-
zü olarak Erdoğan şahsında da böyle bir inşanın
yürütüldüğü söylenebilir. Dolayısıyla bu fasılda
son kuple olarak, öndere bîatin bir kültür oldu-
ğu bu topraklarda uzun erimli kurulan duygusal
ilişkinin, onda ve yaptıklarında bir olağanüstülük
aranarak, kendisine yönelik ibadeti ön plana ge-
tirdiğini söyleyebiliriz ki bizzat Erdoğan’ın kendi
tabanında bu yönde bir söylemin dile getirildiğine
de sıklıkla tanık oluyoruz. Fakat burada yine de
son seçimlerde, Cumhur İttifakı’na bekâ kaygısı
ile enjekte edilen korku aşısının önemli bir mü-
sebbibinin de Devlet Bahçeli ile dindar içerikli
aşırı sağ olduğunu söyleyebiliriz. MHP’nin oyla-
rını yükseltmesinin temel gerekçesi de bu zaten.
Muhafazakâr ve dindarlar da ise daha çok, ümme-
tin parçası olan toplumlarının, ona halel getirecek
çeşitli sapkınlıklarla bozulacağı korkusu ön plan-
da (İstanbul Sözleşmesi’yle beraber, LGBT nefre-
tinin seçimden önce başlayıp sonrasına değin diri
tutulması gibi). Bu bakımdan özellikle “devletin
“Bir ülkücüyü kesseniz HÜDA PAR ile aynı sandığa girmez” ve yine Devlet Bahçeli’ye yönelik “Türk bayrağındaki Türk ismini çıkarmayı
teklif eden HÜDA PAR ile Türk milliyetçileri nasıl yan yana gelebilir?” diyen Sinan Oğan seçim akşamı HÜDA PAR başkanı ve Devlet
Bahçeli ile aynı karede.
bekâsı” vurgusunun sağa, tarihimiz boyunca her
türlü siyaseti yapma ve tutarsızlık olarak görülse
de siyasi ilişkileri geliştirme olanağını sunduğu
tecrübelerle sabittir. O nedenle bunu, öncesinde
Erdoğan’a her türlü lafı söyleyen Bahçeli’den son-
ra bu kez de Sinan Oğan’ın yapması bir tesadüf
değil. Tek başına bu örnekler bile Türkiye sağı-
nın iktidarda ya da çeperinde durmak için “bekâ”
söylemiyle her türlü akışkanlığı sergileyecekleri
ve toplumca da kanıksanmış bir seçeneğe sahip
olduklarını gösteriyor. Bugün solda, muhalefet-
teki İYİ Parti’ye yönelik duyulan güvensizlik de
aynı tecrübeye dayanıyor.
Kabul edelim ki Erdoğan’ın, ikisi de korkuları
etrafında birleşen Batı karşıtı dindarlarla milli-
yetçilerin önemli bir kısmını tek bir çatı altında
toplaması, ona ne zamandan beridir kendine has
bir önderlik özelliği kazandırmış bulundurmakta.
Tabii bütün bunlar içerisinde, elindeki devlet im-
kânları ile seçime gitmesinin yanı sıra toplumsal
tabanın teşne olduğu kimlik siyasetinin tuşlarına
uygun ve gerekli yerlerde basmasının da çok bü-
yük bir etkisi var. Bu da özelikle Ortadoğu için
çok olağan duran “tarihte bireyin rolü”ne dikkat-
leri çekiyor (Bu nedenle semavi dinlerin doğduğu
ve peygamberlerin çıktığı bir coğrafya olması da
tesadüf değil). Şayet bir başkasının bunu onun
gibi gerçekleştirecek mahareti olsaydı bugün za-
ten bunları konuşmaz olurduk. Çünkü muhalefet
ne zamandan beridir Erdoğan’ın etrafında örülü
bu siyasi haleyi ve bloku parçalamaya çalışsa da
başarılı olamadı. Zira sorun her defasında mu-
halefeti kendi belirlediği minderde güreşe çekip,
deviren Erdoğan’ın başarısından ziyade, muhale-
fetin kendi iç dağınıklığı ve vizyonsuzluğundan
da kaynaklanıyor. Ama bunu atlatsa bile kısa
süreli zaferleri bile uzun erimli iktidarda kalma
şansı sunmuyor muhalefete. Çünkü sorun da-
ha çok Erdoğan’ın işaret ettiği “milletin feraseti
ve Anadolu irfanının” gün yüzüne çıkarılmamış
yönlerinde saklı. Bu nedenle Kılıçdaroğlu da her
ne kadar Erdoğan’dan rol kapıp o “ferâset ve ir- 97
 fana” seslenmeye çalıştıysa da olmadı. Çünkü iki
kesimin de bundan anladıkları çok farklı olup,
bizzat Kılıçdaroğlu’nunki zaten yüzlerce yıldır il-
kinin açık düşmanı! Bu bakımdan muhafazakâr-
lar ve İslâmcılarca Aleviliğinin köklü bir nefretle
dillendirilmesi kadar, seçim öncesinde de sağdan
ve soldan kesimlerce adaylığının bir olumsuzluk
olarak sunulması, Anadolu irfanının bu köklü fay
hattında saklı! Ondandır ki, aday olduktan sonra
Aleviliğini dile getirmek zorunda kaldığı ürkek
videosunu, Roland Barthes’ın faşizm için dile ge-
tirdiği “konuşma yasağı değil, söyleme mecburi-
yeti” ifadesinden teville bir “söyletme mecburiye-
ti” olarak değerlendiriyorum.
KUYRUĞUYLA MEŞGUL BİR
OUROBOROS MUHALEFET
Buradan doğrudan seçim sonuçlarına bakarak vur
abalıya yapmayacağım. Kanaatimce Türkiye’de
sağa karşı siyaset yapan solun da bir kapasitesi
var. O nedenle alınan başarısızlıkları kişilerden
ziyade yapısal birtakım sütunlar üzerinden de-
ğerlendirmenin daha uygun olduğunu düşünüyo-
rum. Bundan önce yapmak istediğim de daha çok
buna yönelik. Hâkezâ sol başardığı vakitlerde de
(CHP’nin uzun bir aradan sonra Ankara ve İstan-
bul büyükşehir belediyelerini alması) bunu sağ
parti ve tabanın desteğini alarak gerçekleştirdi.
Dolayısıyla halkının büyük kısmı sağa meyyal bir
ülkede solun sağ olmadan seçim kazanması elbet-
te çok çok zor. Bunun için de Kılıçdaroğlu’nun
belediye seçimlerinde kurduğu denklemin başa-
rılı olduğunu gördük. En azından bugün cum-
hurbaşkanlığı seçimlerinde iki büyükşehirde de
dengenin çok az farkla lehine olduğunu görsek
dahi bunun bile gelecek seçimlerde aynı kalacağı-
nı düşünemeyiz. Çünkü karşımızda devletin tüm
olanaklarını seferber eden bir iktidar var ve buna
karşı hareket olanaklarını da iyi hesaplamak ge-
rekiyor.
Burada özellikle, Altılı Masa’nın Meral Akşe-
ner’in solvosuyla dağıtılma tehlikesiyle karşı kar-
şıya kaldığı seçim öncesi döneme de bir vurgu
elzem. Çünkü bunun Kılıçdaroğlu’nun yine de
aday olmasıyla, bizzat Akşener tarafından hem
98 kendi tabanı hem de kararsızlar indinde şevk kırı-
cı büyük bir hamle olduğunu deneyimledik. Daha
net bir ifade ile insanlar şunu sordu: “Henüz ken-
di aralarında dahi anlaşamayan bu çok sesliliğin,
kendi içinde bile mutabakata varmadığı bir adaya
biz neden oy verelim?” Bu açıdan Akşener’in, ye-
niden masaya dönüp, Kılıçdaroğlu’nun adaylığını
halka sunduğu geceyle, 1. ve 2. tur sonrasında alı-
nan yenilgilere rağmen takındığı beden dili ara-
sındaki farklılık bile tartışma konusu. Akşener’in
bununla, “haklı olmanın verdiği gururla” masa-
dan ayrılması sonrasında kaybettiği prestijini, en
başından öngördüğü sonuçlarla yeniden kazan-
maya çalıştığı düşünülmekte. Yani bu sol seçme-
nin sağ tarafından atılmış bir “kazık”la yine bir
yalnızlık duygusuna gark olmasını beraberinde
getirdi. Tabii burada bir diğer husus da Millet İt-
tifakı’nın seçmen tarafından adeta sağdan-soldan
toplanmış bir “yamalı bohça” olarak görülüp, bir
istikrarsızlıkla özdeş kılınması oldu. Yani “bun-
lar ülkeyi nasıl yönetecek” şüphesini, iktidardan
ziyade bizzat kendileri oluşturdu. Bunda da özel-
likle şapkadan adeta tavşan çıkaracakları heye-
canını oluşturdukları mütemadi toplantılar ve
sonrasında da aslında sürpriz bir adayın çıkma-
masının yarattığı düş kırıklığının seçmen üzerin-
de oluşturduğu düş kırıklığının etkisi var. Oysaki
en başından itibaren Cumhur İttifakı gibi adayı
deklare edip buna yönelik de bir seçim stratejisi
oluşturulsaydı, zaman ve ikna açısından büyük
bir faydası olacak ve seçim de niceliksel olarak ka-
zanılabilecekti. Niceliksel diyorum çünkü Millet
İttifakı’nın iç denge ve çelişkilerinden ötürü ni-
teliksel bir değişim ve dönüşüm beklemiyordum.
Gelelim Yeşil Sol’un tabanını oluşturan Kürtler
ile sol, sosyalist ve seküler seçmene. Sanırım bu
açıdan büyük bir ilki yaşadık. Özellikle de bir par-
tinin seçmeninin, kendi ittifakta olmasa da blok
halinde CHP’ye oy verdiği bir ilk oldu (SHP dö-
nemi ayrı bir tecrübe olup, ittifaktan kaynaklıy-
dı). Hatta bu oran birçok yerde Yeşil Sol’un aldığı
oyun üzerine de çıktı. Yani her defasında masadan
uzak tutulan ve görmezden gelinen Kürtler hiçbir
beklentiye girmeden oyunu Kılıçdaroğlu’na verdi.
Üstelik bu sadece böyle bir durumla da sınırlı kal-
madı. Bu bakımdan 1990’lı yıllarda yükselişe ge-
çen kimlik siyasetinin devlet nezdinde oluşturdu-
ğu güvenlik riskine karşı, İdris-i Bitlisi vb. bir dizi
etken üzerinden birbirine düşmanlaştırılan Sünni
Kürtler ile Türk ve kısmen de Kürt Aleviler, yaşa-
dıkları mağduriyetin ortak bir cepheden geldiğini
hesap ederek Kılıçdaroğlu adı etrafında birleşti-
ler. Üstelik bu durum, öncesinde, HDP’nin %10
barajının altında kalmaması için CHP’den gelen
emanet oy oranından katbekat yüksek bir şekilde
etkisini gösterdi. Yani ağırlığı Sünni olan bölge
Kürtleri bir Alevi’ye oy vermekte hiçbir beisin ol-
madığını ve dinlerinin de ne kendileri ne de aday-
ları açısından sorun teşkil etmediğini gösterdi. Bu
önemli. Çünkü iddia edildiğinin aksine, Kılıçda-
roğlu’nun yerine “Sünni” olan Mansur Yavaş ya da
sağdan başka bir adayın gösterilmesi durumunda
böyle bir desteğin sunulmayacağı hem HDP (Yeşil
Sol Parti) hem de taban tarafından net bir şekilde
hissettirildi. Yani daha çok Kürt siyaseti tarafından
sekülerleştirilen bu taban Kılıçdaroğlu’na sunduğu
desteğiyle, milletinin, inancının önünde olduğunu
net bir şekilde gösterdi (Ara bir not olarak: Ekrem
İmamoğlu’nun da Yavaş’tan ve geldiği gelenek-
ten farklı, Kürtlerce bir teveccühle karşılaşacağını
söylemek gerekir ki bunu da zaten İstanbul se-
çimlerinde yine Kürtler ve HDP tabanından aldığı
destekle gördü. Bu desteğin cumhurbaşkanlığında
aday olması halinde de sağlanacağını düşünenler-
denim ki bu adaylık süreci de zaten başından bir
siyasi hile ile engellendi. Fakat Kılıçdaroğlu’nun
zaten alabileceği en maksimum oya nazaran aynı
desteği ne kadar alacağı en azından bu konjonk-
türde kestirilemezdi). Ama bundan sonra en azın-
dan CHP’nin Kürtlere yönelik alacağı pozisyon ve
ittifaklarla oylarını bu taban içinde arttırmak da
eksiltmek de yine kendi elinde.
Diğer yandan yine seçim öncesinde paylaştığım
“Yeşil Sol Parti’nin %8.5-9 arasında oy alacağı” ger-
çeği bilhassa bu parti açısından ciddi okumaları da
beraberinde getiriyor. Aday profili, genel başkan-
lara yönelik eleştiriler, partide siyaset yapan Kürt
“seçkinleri”nin seçmende oluşturduğu şüphe, din-
dar Müslüman Kürtlerin dışlanması, Türkiye İşçi
Partisi’ne yaptıklarına rağmen gösterilen taham-
mül ve son olarak da Pervin Buldan’ın teamüller
dışında yeniden aday gösterilmesi gibi bir dizi
faktör tepkisel bir durum oluşturdu. Diğer yandan
sonuçlarla beraber Selahattin Demirtaş’ın özeleştiri
mahiyetinde, aktif siyaseti bırakma tepkisi de farklı
bir okuma olanağı sunuyor. Fakat bu da daha çok
bir özeleştiriden ziyade, etkisini kaybettiği, parti içi
bir “hesaplaşma” gibi okunmaya müsait. Tabii bu-
rada, yeni dönemle beraber olası bir devlet ile PKK
arası görüşme sürecinde istenmeyen kişi olması-
nın payı da yüksek. Diğer yandan, cezaevi süreci
ile beraber çok sık müdahil olduğu sosyal medya
ortamıyla öncesinde edindiği karizmasını aşındır-
dığını da düşünüyorum. Belki bu mecrayı daha az
kullanıp, “uzaklığın verdiği derinliğini muhafaza
etseydi” bugün sunduğu tepki için etrafında daha
büyük bir kitle bulabilirdi. Bu ve bunun gibi bir
dizi nedenden ötürü Yeşil Sol’un giderek düşen oy
oranını masaya yatırması gerekiyor.
Peki CHP bu seçim sonuçlarını nasıl karşıladı ve
karşılar? Katıldığı Babala TV programında Kılıçda-
roğlu’nun sarf ettiği çok mühim bir cümle vardı:
“CHP’yi yönetmek Türkiye’yi yönetmekten daha
zor!” Bizzat genel başkanı olduğu partisine yöne-
lik böyle bir vurguda bulunmakta haksız da değil.
Çünkü her ne kadar CHP tabanı bu seçimleri tü-
nelden son çıkış olarak gördüyse de soldan gelme
eleştirel tutumunu parti içinde yürütmekten geri
durmadı. Çünkü, varlığını liderine endeksleyen
diğer sağcı partiler ve en çok da AKP gibi bir anla-
yışa sahip değil. Dolayısıyla bu gibi partilerde lide-
ri yüceltmek kadar yermek de olası. Bunun daha
şiddetli bir eleştirisini gelecek süreçte net görece-
ğiz. Açıkçası, yerel seçimlerin de olası bir yenilgi
ile sonuçlanması bu açıdan belki de bardağı taşı-
ran son damla olabilir ve bu nedenle bu seçimler
Kılıçdaroğlu açısından güven tazelemesi için çok
stratejik. Tabii yerine veliaht olarak görünen İma-
moğlu’nun da bu seçimlerle sîgaya çekileceği ve
olası bir mağlubiyetten etkilenmeyeceği düşünü-
lemezse de onun Kılıçdaroğlu kadar yara alacağı
söylenemez. O nedenle Kılıçdaroğlu bu seçimler-
de sırtına, hem bahsettiği CHP içi muhalefetin ar-
tacak tazyiki hem de bir seçimden yenik çıkmanın
yüküyle girecek. Fakat bu kez rakip olarak kar-
şısında, AKP tarafından belediye başkanlıklarına
aday gösterilecek sağ ve muhafazakâr taban içeri-
sinde popülerliği artan isimler var (Tevfik Göksu,
Murat Kurum, Süleyman Soylu gibi). Bunun için 99
 açıklanan yeni kabinede yer verilmemelerini, yak-
laşan yerel seçimlerde büyük şehir adaylıkları için
hazırlanmalarına yoruyorum.
Muhalefetin seçim öncesi bahse konu büyük bir
eksikliği de Muharrem İnce’ye yönelik tavrıydı.
Zira büyük bir şartlanmışlıkla seçimin ilk turunda
kazanılacağını düşünerek özellikle de Muharrem
İnce’ye “bilenilmesi”nin de aleyhte sonuçları ol-
du. Çünkü bu gerilim, söz konusu süre zarfında
İnce seçmeninin Millet İttifakı’yla arasının açıl-
masını tırmandırmakla beraber, en sonunda da
İnce’nin, aleyhine servis edilen görüntülerle tüm
sorumluluğu Millet İttifakı’na yıkarak seçimden
çekilmesiyle ittifak aleyhine büyük bir etki yarat-
tı. Oysaki İnce seçimlere girseydi hem ne kadar oy
alacağı ve bunun ikinci turdaki yansımaları hem
de oy verenlerinin tutumlarında büyük bir deği-
şiklik yaşanmasının önüne de geçilecekti. Böyle
olmadığı gibi kanaatimce muhalefetin bu süreci
de iyi idare edemeyip (gerilimin bilhassa iktidar
cephesince de tırmandırılıp), “nereden ve kimden
geldiği” hâlâ belli olmayan montaj kaset skanda-
lının müsebbibi olarak gösterilmesinin cevabı-
nı veremediğini de düşünüyorum. Aynı şekilde,
seçim öncesi mezkûr ittifakın tüm bileşenlerinin
bağımsız şekilde kendi cumhurbaşkanlığı adayla-
rıyla seçime girmelerinin her birine büyük bir so-
rumluluk yüklemekle beraber, ikinci tur sonuçla-
rının daha rasyonel bir şekilde okunmasına katkı
sunacağını da düşünenlerdendim ki o da olmadı!
SEÇİMİN TEK ARTISI VE OLASI TEHLİKESİ
Daha önce Birikim’de, 90’larda yükselen kimlik
siyasetiyle beraber bilhassa Aleviler cephesinde,
Sünni Kürtlerle ilişki, yakınlaşma ve bakış açıla-
rında yarılma yaratmak için, “keşfettirilen” İdris-i
Bitlisi üzerinden yürütülen tartışmaların arkapla-
nına dair bir yazı kaleme almıştım. Bu bakımdan
yazıya ilham olan, HÜDA-PAR başkanının, Bitli-
si’ye ait olduğuna inanılan (aslında ait de olma-
yan) mezar ziyaretinin bir tesadüf olmadığı gibi
buna karşı Aleviler cephesinde meydana gelen
tepkilerin de “yanlış bilinç”ten ötürü yersiz olma-
dığını sunmaya çabaladım.10 Ama özellikle yazı-
10 Bkz. Yalçın Çakmak, “Katliam, Hıyânet, Mübâlağâ, Kahra-
100 manlık... İdrîs-i Bidlîsî Tartışmaları ve HÜDA PAR”, Biri-
nın akabinde, Aleviliği her defasında bir “sorun”
ya da “eksiklikmiş” gibi sunulan Kılıçdaroğlu’nun
cumhurbaşkanlığı seçimlerinin bilhassa ilk tu-
runda Sünni Kürtlerden aldığı büyük oy, Türki-
ye’deki iki halk arasında diyaloğun kapılarını da-
ha fazla açan, umut verici bir gelişme olarak ken-
dini gösterdi. En azından ve daha çok Alevilerin
bunu iyi okumaları gerektiği kanaatindeyim. Bu
da bize, yukarıda da dile getirdiğim gibi seküler
Kürt siyasetinin hitap ettiği Kürtler içerisindeki
millet aidiyetinin din faktörünü geri plana ittir-
diğini gösterdi (Tabii Kılıçdaroğlu her ne kadar
Kürtlüğünü vurgulamasa da ona yönelik verilen
bu oylarda bir kesim İslâmcı Kürt çevrenin etkisi-
ni de göz ardı etmemek gerek). Fakat burada yine
de gelecekte beliren bir tehlike var. O da Süley-
man Soylu’nun alenen dile getirdiği bir itirafla vü-
cut buldu. Yani artık eskilerin dediği gibi “şüyuu
vukuundan beter” bir durum da kalmadığı gibi,
herkesin bildiği bir sır da böylelikle yetkili bir
ağızdan faş oldu!
1990’larda seküler Kürt siyasetine karşı des-
teklenen Hizbullah’la ilişkisi olduğu ifade edilen
HÜDA-PAR’a dair Süleyman Soylu’nun ifadeleri,
özelikle de Sünnî Kürtlere dair uygulamaya ko-
nulacak yeni bir İslâmcı siyasetin kapıda olduğu-
nu gösteriyor.11 Bu da bölgedeki dindar Kürtlere
erişim için HÜDA-PAR’ın koç başı yapılıp, çeşitli
göstermelik ve yine “niceliksel parlamenter de-
mokrasinin” maharetiyle yeni dindar politikaların
kapıda olduğuna işaret. Ama sadece Kürt coğraf-
kim, 27 Nisan 2023, link: https://birikimdergisi.com/gun-
cel/11382/katliam-hiyanet-mubalaga-kahramanlik-idris-i-
bidlisi-tartismalari-ve-huda-par
11 Haber Türk’te katıldığı programda Soylu şunları sarfetti:
“Bunu göreceksiniz, Tayyip Erdoğan’ın attığı HÜDA-PAR
adımı, Türkiye’nin 20 yıl 30 yıl içerisinde Doğu ve Güneydo-
ğudaki muhafazakar politika açısından yalnız kalan ve bunu
anlatmaya çalışan Doğu ve Güneydoğu’nun kendi kodlarına
dönmesini anlamaya ve anlatmaya çalışan AK Parti, Cumhur
İttifakı ve Recep Tayyip Erdoğan’ın ve bu devletin en önem-
li akıllarından bir tanesi olduğu, onu karşı tarafa bırakma-
dığını, eğer karşı tarafa bırakmış olsaydı hem muhafazakâr
hem de seküler hem de la-dini üç ayrı kesimin öbür tarafta
bu ülkenin yarınına ait en büyük risklerden biri olabileceği
çok net bir şekilde ortadaydı... Bu adım önümüzdeki süreç
içerisinde Doğu ve Güneydoğu’daki nicelik açısından hiç-
bir ehemmiyet atfetmiyorum bakın...bundan büyüktür, çok
güçlü bir sosyolojik adım ve bir devlet aklıdır.” Link: https://
www.dailymotion.com/video/x8l89we
yasında değil, sonuçları Türkiye sathına yayılacak
büyük bir olumsuzluğun da habercisi. Ama ne
yazık ki doğrudan bu siyasetin muhatabı olacak
Kürtler dışında söz konusu tehlikenin farkında
olan kimse yok. Olan Türk sekülerler de konuyu
sadece Gaffar Okan cinayeti üzerinden, intikamcı
bir duygu ile seslendirmekte!
Dizayn edilen bu siyasal dindar siyasete, Türki-
ye’deki mülteciler sorununu da dahil etmek iste-
rim. Çünkü mesele sadece onların burada olma-
sından ziyade, mevcut siyasetin pratiğe geçirilme-
si için daha da fazlasının Türkiye’ye çekilecekleri
bir toplumsal mühendislik siyasetine işaret edi-
yor. Bu nedenle siyaset yapan bir muhalefetin on-
ları bu ülkeden göndermekten ziyade kendileri ile
temas kurup, nezdlerinde dışlanma duygusu da
oluşturan siyasetini behemehal terk etmesi gerek.
HÜLÂSA
Başlıktaki oksimoronik vurgu bilinçli bir tercihti.
Bu da özellikle coğrafya ve onunla ilişkili toplum-
larla beraber tercih edilen yönetim şekillerinin de
ürettiği zaman mefhumunun Batı ve modern top-
lumlardan farklı bir gelişime sahip olduğuna vur-
gu yapmaktı. “Zamanın göreceliğine” bir de bu-
radan bakılması gerekiyor. Bu süreçlerin Batı’da
yaşanmadığı iddiasında değilim ama en azından
bunların bir döngü halinde bile isteye bir tercihle,
sürekli ve yeniden yaşandığını iddia etmiyorum.
Bunda zihniyet yapısı ve şekillenmesinde “kanlı”
geçmişiyle önemli bir tecrübe sunan Hıristiyan-
lık tarihi ve bundan çıkarılan tecrübelerin önemli
bir etken olduğunu düşünüyorum. Yani eskilerin
amiyane tabiri ile “eşek bile bir kuyuya iki defa
düşmez” misali. Ama ne yazık ki durum ne Orta-
doğu ne de Batı’yla serhad olan Türkiye açısından
pek öyle değil.
20 yılı aşkın bir süredir aktörü sürekli AKP
olan döngüsel bir siyasal yaşamın içerisindeyiz.
Bu da ister istemez çizgisel modern bir zaman an-
layışından ziyade, yine AKP ve muhafazakâr ve
milliyetçi siyaset tarafından tekdüzeleştirilen ve
kendini tekrar eden döngüsel bir zaman algısı ya-
rattı. Sürece, cumhurbaşkanlık sisteminin özgün
doğası da eklenince, adeta seçimlerle tesis edilen
bir “meşruti monarşi” ile karşı karşıya olduğumu- 101
 zu söyleyebilirim. O nedenle geçmişten geleceğe
dönen bu dilimde bizi bekleyen siyaset pratiği ve
söylemi için müneccim olmaya gerek yok. Çünkü
bu dairede geçmiş ve gelecek mefhumları belirsiz,
siyaset bir tekrarlar yumağı. Buradan hareketle de
yine Marx’tan istimle söylersek defaten yaşadığı-
mız trajedilerle karşı karşıyayız. Ama bu elbette ki
başkaları için böyle okunmuyor. Çünkü bir kesim
için elzem olan demokrasi, AKP ile muhafazakâr
ve sağ tabanı için hiç de öyle değil. Mesela ge-
çirdiğimiz son seçimde “olası bir yenilgi halinde
iktidarın devredilmeyeceğine” dair vurgular da
tabanın bilincine yönelik önemli bir işaretti. Ama
değişmeyen tek şey, zaman ve içinde şekillenen
siyasetin döngüsü. Tıpkı meşhur dizi Dark’taki gi-
bi belirli bir periyotta, kendini sürekli tekrar eden
bir döngü. Dolayısıyla bir süreden beri her geç-
mişin geleceğinde yaşanan ve yaşanacak da bizzat
bu geçmişin tekrarı olmaktan geri durmuyor. İşte
esas mesele de bu döngüyü bitirecek siyasal bir
akıl için çabalamak. Bunun için muhalefetin, ik-
tidarın döngüsüne hapsolup onunla bir şeyler ya-
rıştıracağına (ki bu da esasında Vedat Türkali’nin
veciz değerlendirmesi ile ‘muhalefetini yönlendi-
rebilen iktidarın başarısına’ delalettir) daha deği-
şik bir üslup ve örgütlenmenin temellerini atması
gerek. O nedenle slogan ve vaatlerle sağ-muhafa-
zakâr AKP tabanına seslenmekten ziyade onunla
sahada bütünleşmek ve hepsinden de önemlisi
zihinsel değişimini gerçekleştirmenin yollarını
bulup sunmak gerekiyor. Ya da başkasına zûl gö-
rünen demokratik talep ve istençlerle bu anlayışa
karşı farklı siyaset yöntemleri geliştirmek. Bu da
sistemli bir programla ve sadece seçimlerde sunu-
lan vaatlerle olmamalı.
Biliyorum ifade ettiklerim çok zor gelebilir
ama aksi de bir inandırıcılığa sahip olmaz. Me-
sela Kılıçdaroğlu’nun seçimlerdeki vaatlerinin
Erdoğan’a nazaran daha yüksek olmasına rağmen
seçmenden rağbet görmemesinin en önemli nede-
nini, muhalefetin sahada seçmeni ikna edecek so-
102
mut bir plan takvimi ve bunu anlatacak kadrosu-
nun olmamasına yoruyorum. Ama yapısal sorun
sadece bundan ibaret değil. Muhalefet içindeki
sağ bakış açısının sol seçmen nezdinde güvenilir
bulunmadığı da tüm açıklığı ile ortada. Öyle ki
sıkça paylaşıldığı gibi “HDP hükümetle anlaşacak
diyerek AKP’ye muhalefet edenlerin hepsi” gidip
bizzat kendileri anlaştı. Yani partilere yönelik gü-
ven hiçbir zaman olmadığından daha da diplerde.
Haksız da sayılmazlar. Bununla beraber, demok-
rasi talebi de sadece bir partinin gidip-gitmeme-
siyle alakalı değil. O nedenle muhalefet sadece
bu seçim değil ne zamandan beridir yürüttüğü ve
karşıt bir söylem ve niyet geliştiremediği siyaseti-
nin kurbanı. Tabii muhalefet içindeki sağ partile-
rin kırmızı çizgili vurgularının demokrasiye dair
asıl bedeli ödeyen topluluklarca kabul edilmediği
ve edilmeyeceği de çok önemli. Dolayısıyla ka-
rışarak bir cephe oluşturmak ve demokrasiyi bir
partinin yenilmesi üzerinden gelecek bir şey gibi
düşünmekten ziyade çoklu bir muhalefet yapısı-
na büyük bir ihtiyaç var. Üstelik bugün muhalefet
olanın yarın iktidar payandası olmakla yol aldığı
birçok örneğe sahipken, halkın umutlarını tüket-
menin vebali de hassaten çok büyük.
AKP, iktidar partisi olmanın yarattığı olanakla-
rın yanı sıra, cumhurbaşkanlığı seçiminde aldığı
zaferin yarattığı özgüven ve dalgayla yerel seçim-
lere girmenin psikolojik avantajını da elde etmiş
bulunmakta. Buna karşı muhalefet cephesindeyse
büyük bir demoralizasyon söz konusu. Ama yine
seçim sonuçlarından da anladığımız gibi Türki-
ye’nin yarısı hâlâ değişimden yana. Fakat muhale-
fet şayet ciddi bir demokrasi cephesi oluşturmaz
ise gelecek seçimlerden daha büyük bir hüsran ile
çıkacağı da muhakkak. Tabii her şeyden kötüsü
de umutları tükete tükete insanların beklentileri-
ne büyük bir darbe vurmak. Çünkü Eagleton’un
da belirttiği gibi “umudun boşa çıkması, tüken-
mesi kadar kötü değildir.”12
12 Eagleton, a.g.e., s. 68.