ERKAN EĞİTİM

KURUMLARI
KPSS
 Uygur
TÜRK ADININ kaynaklarından

Çin İran
ANLAMI
Ziya Kaşgarlı W. A. -Müller
Kaynakla Kaynakla Gökalp Mahmut Barthold Wambery -Nemeth
rı rı -Thomsen

Miğfe Güze Töreli Olgunlu Kanu Türeye Güçlü,

r l , k çağı n n kuvvetl
yüzlü düzen sahibi çoğalan i
Coğrafi yakınlıktan sahibi
Türk adı ilk kez Çin kaynaklarında
geçer. Etkileşimin
Pers, Arap, Bizans, Rus, göstergesidi
Hint kaynaklarında da Türk r
adı geçer
COĞRAFİ AD OLARAK
TÜRKİYE

Hazarla
r 8/9.yy
6/7.yy
Osmanlı Göktürkler
13.yy
…

Eyyubiler/ 11/12.yy Temel Nedeni;

Memlükler
• Göç
• Etkin siyasi
güç
 ANAYURT

ORTA ASYA KÜLTÜR

MERKEZLERİ
En
eskisi 3-
ANAV 4- AFANESYOV
Türklere ait en ANDRONOVA A 6-
eski TAGAR
2- 5-KARASUK
AFANESYOV KELTEMİNA
A demir
İlk R
işçiliği 1-ANAV
KARASUK
En Essik-Taştık-Pazırık
gelişmiş kültürleri de
TAGAR
 ANA YURTTAN
GÖÇLER (MÖ
2500-MS 1500)

GÖÇLERİN
NEDENLERİ
Sosyo-Ekonomik Siyasi Nedenler
Nedenler
• Kuraklık, yağışların
yetersizliği ve düzensizliği, • Bağımsız yaşama arzus
şiddetli kışlar
• Boylar arasındaki müc
• Hayvan hastalıkları
• Dış baskı (Çin-Moğol)
• Nüfus artışı, otlak yetersizliği
• Yeni ülkeler fethetme
 GÖÇLERİN SONUÇLARI
• Kültürel etkileşim
yaşanmıştır.
Etkilendik. Özellikle din ve Etkiledik. Özellikle askeri ve
alfabe alanında idari alanda

• Türkler gittikleri yerlerde yeni devletler

kurmuşlardır.
Azınlık olmalarına rağmen askeri
ve
teşkilatçılık yetenekleri sayesinde
• Türk tarihini bir bütün olarak incelemek
zorlaşmıştır. Geniş ve farklı coğrafyalarda farklı
gelişim gösterdiklerinden

GÖÇEBE YAŞAM
(Atlı-bozkır yaşam=Yarı göçebe yaşam)
NEDEN ?
• Tarım imkanlarının Türk
yetersizliği, göçebeliği
Temelde 2-3
• İklimsel etkenler, merkez
çevresinde
• Yağışların yetersizliği, (yaylak-
•Hayvanlara otlak bulma
kışlak) bir
zorunluluğu. döngü
şeklindedir.
 GÖÇEBE YAŞAMIN SONUÇLARI
Devlet Askerlik Mimari Hayvan Yazı geç Sınıf
kurma yeteneği gelişmedi üslubu kullanıldı ayrımı ve
becerisi gelişti kölelik
gelişti görülmez.

Teşkilatçılı Ordu Taşınabili Sanatsal Sözlü Özgür

k millet r sanat süslemede edebiyat ruh
anlayış dalları hayvan ve
ı gelişti. motifleri Sözlü
Madenciliğe Hapis kullanıldı Hukuk
ve ticarete cezası (Töre)
engel değildir görülmez. gelişti

KUT ANLAYIŞI
Tek teokrasi örneği VE VERASET
SİSTEMİ
KUT: Yönetme yetkisinin Tanrı tarafından verildiği
inancı
Kut yetkisi kan yoluyla Hanedanın (Sülale) tüm
babadan çocuklara geçer erkekleri “kut” lu dur

VERAS
“Ülke hanedanın ortak
ET
malıdır”
SİSTE
Kimin hükümdar olacağı belirsiz???
Mİ
KAÇINILMAZ SON: Taht kavgaları ve Türk devletleri kısa sürede
yıkılır
 İLK TÜRK DEVLETLERİ
ASYA’DA AVRUPA ’DA
Asya Türgişler Avrupa (Batı) Hunları
Hunları
Göktürkle Oğuzlar (Uzlar) Avarlar
r
Kutluk Devleti Sabirler (Sibirler) Kıpçaklar (Kumanlar)
Uygurlar Avarlar (Juan Juanlar) Peçenekler Hazarlar

Akhunlar(Eftalitler) Bulgarlar

Kırgızlar Kimekler Macarlar

Karluklar Başkırtlar Uzlar (Oğuzlar)

İSKİTLER (Sakalar) (MÖ VIII-II.Yüzyıl)

Şehname’de
Efrasiyap adıyla geçer
Pers kralı Daryus
ile savaştı
 ASYA HUN DEVLETİ (MÖ IV yy-MS
216)

• Bilinen ilk Türk Devleti’dir.

• Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır.

• MÖ 3. yy’ de Hun saldırılarına karşı Çin Seddi inşa

edilmiştir.

• Türk-Çin mücadelesi, tarih boyunca İpek Yolu’na hakim

olma ve Orta Asya siyasi hakimiyeti için yaşanmıştır
 “Oğuz
Kağan”
METE HAN (MÖ 209-
174)
İlk İlk devlet Türk İlk kez Çin
düzenli teşkilatı, vatan Türk baskı
ordu ikili anlayışı birliği altında
(10’lu sistem vergiye
sistem) bağlandı
Tahta çıkış “Toprak Milletim
tarihi MÖ 209 milletindir. asimile olabilir
Türk Kara Kimse onu diye Çin’i
Kuvvetlerinin veremez” topraklarına
kuruluşudur katmadı

• Mete Han’ın ölümünden sonra oğlu Kiok döneminde

Hunlar
güç kaybetmeye başladı.
• Çin’in böl – - yut politikaları ile taht
parçala kavgaları Devlet
yaşananönce Batı-Güney diye
neticesinde ayrıldı. ikiye

• Güney Hunları da Kuzey-Güney diye ikiye ayrıldı.

Çin’le savaşan Kuzey Hunları Kağanı ÇİÇİ Han

bağımsızlık için
sonuna kadar savaşarak teslim olmamış ve bu uğurda can vermiştir.
 Kuzey
Hunları

KAVİMLER
GÖÇÜ-375 Kuzey Hunlarının Balamir
önderliğinde Kırım’a
gelmesiyle, kavimlerin
Avrupa içlerine göç etmesidir.
 KAVİMLER GÖÇÜNÜN
SONUÇLARI
Roma Günümüz -
Feodalite Skolasti
İmp. Avrupa Hristiyanlı
(Derebeylik k
ikiye milletleri k yayıldı
) ortaya felsefe
bölündü ortaya -Avrupa
çıktı yayıldı
(395) çıktı Hun
Parçalanmı Her şey din
Batı Doğu Devleti
Rom Rom ş siyasi çerçevesinde
yapı kuruldu
a a
476’d 1453’te
a yıkıldı
yıkıld
ı İLKÇAĞ SONA ERDİ ORTAÇAĞ
BAŞLADI

AVRUPA HUN DEVLETİ (375-

469)
 ATTİLLA (434-
453)
Tanrının Doğu Roma Batı Roma Nibelüngen Atilla adı
Kamçısı vergiye vergiye Destanı kaynaklarda
bağlandı bağlandı (Almanların) Etezel-Etla-
Etele diye
de geçer
Batılıların I.Ve Galya ve Hunlar ve
kullandığı II.Balkan İtalya seferi. Attilla’da
sıfat Seferleri Papa I.Leo geçmekte
Margus ve aracılığı ile
Anatolius barış yapıldı
antlaşmaları

• Atilla neticesinde ölümünden sonra devlet

suikast kısa
sürede
yıkıldı.
bölümü Kırım’a bir bölümü
çekildiederek zamanla
kabul de
ulusal
• Hunların benliklerini
bir
Hıristiyanlığı
• Macarların oluşumunda etkili oldular
yitirdiler.

• Avrupa’yı özellikle Germenleri kültürel anlamda

etkilediler.
 I.GÖKTÜRK DEVLETİ (552-
582)

Federal
İKİLİ yapı
TEŞKİLAT
Yabgu Sol Sağ Kağan
Kanat Kanat
İstemi Bumi
Yabgu n
En güçlü
Muka
•Sasaniler ile işbirliği dönem
n
yaparak, Akhun Devletini
yıktı.
Bizans’a ilk
• Bizans ile işbirliği
kez elçi
yapılarak Sasanilere karşı
gönderildi
savaştı.
Amaç: İpek yolu
denetimi
 Çin
Göktürk Devleti İkiye Bölündü entrikaları

Batı Göktürk Doğu Göktürk Devleti

Devleti (582- (582-630)
659)
Tardu İşbara
kağan Kağan

ÇİN HAKİMİYETİNE GİRDİLER

Kürşad İhtilali
(639)
682’ye kadar Türk tarihinin İlk
50 YIL Çin bağımsızlıkçı isyanı
esareti

KUTLUK DEVLETİ (II.Göktürk Devleti) (682-

744)

Türkiye’ye
benzetilir
• Kurultay tarafından Kutluk Kağan’a İlteriş ünvanı
verilmiştir “Devlet kuran” anlamında
Orhun abideleri
Muhteşem Üçlü Türk tarihinin ilk
veziri
Bilge Kağan Kültigin Tonyukuk

Hükümdar Yabgu-Ordular Aygucı (Çinli

Komutanı Vezir)
Batılılar Türk Bismarkı
der

• Bilge Kağan’ın ölümünden sonra, Kutluk Devleti Uygur, Karluk

ve Basmil Türklerinin isyanıyla yıkıldı.

GÖKTÜRKLERİN ÖNEMLİ YÖNLERİ

• Türk adının kullanana ilk Türk Devleti.İlk milli alfabe “Göktürk-
Orhun Alfabesi” ni geliştirdiler

• İlk milli kaynak olan ”Orhun Abideleri” ni yazdılar.

• Milliyetçi bir yapıya sahip olan Göktürkler millet bilincini

oluşturdular.

• Tarımla da meşgul oldular. (Tötö sulama kanalını yaptılar)

• Türk tarihinde ilk kez parayı kullandılar.

• Türklerde ilk posta teşkilatını (Yam) kurdular.

• Ergenekon ve Bozkurt Destanı.

 UYGURLAR (744-840)

• Bögü Kağan döneminde Manihaizm dini kabul

edildi. Dinin etkisi ile Hükümdarlara
“Ay Tengri” ünvanı verdiler

Manihaizm Yerleşik Yaşam İlk Mimari eserler

Hayvansal gıdayı yasaklar ve inananlarını tarıma sevk eder

•Baga Tarkanın ölümünden bir müddet sonra

Kırgızlar tarafından 840’ ta Uygur devleti yıkılsa da,
bölgede kısmen varlıklarını devam ettirdiler.
Moğolların
Kansu Uygur Devleti (Sarı Uygurlar)
Türkleşmesind
e etkili oldular Doğu Türkistan Uygur Devleti (Turfan
Uygurları)
 UYGURLARIN TÜRK TARİHİNDEKİ ÖNEMİ
• Manihaizmin dini terimlerine Türkçe karşılık verdiler ki
milliyetçiliğin
göstergesidir.
• Türk tarihinde yerleşik hayata geçen, “Balık” adı
verilen şehirler
kuran ilk mimari eserleri inşa eden Türk topluluğudur.

• İlk vakıf uygulaması ve ilk bankacılık sistemini geliştirdiler.

• Fresk (duvar resmi) – Minyatür - Gölge oyunu -

Orta oyununu sergileyen ilk Türk topluluğudur.

• Kağıt ve matbaayı (Hareketli harf sistemini geliştirdiler.) kullanarak

ilk
Türkçe kitapları bastılar.

• İlk kütüphaneyi oluşturdular.

• Kendilerine ait olan Uygur Alfabesini (Soğd alfabesinden

etkilenildi) kullanmışlardır.

• Sözlü hukuku (Töre) yazılı hukuka dönüştürdüler.

• Karabalgasun ,Sine-Uşi, Moyen-Çur ve Bugut Yazıtları Uygurlara

aittir.

• Göç ve Türeyiş destanları

 Yerleşik
Yaşamın
Kanıtları

Üretimde kullanılan
malzemelerdir;
TARIMIN
Sulama kanalı Orak
KESİN
Saban
KANITI?
Çapa
Tohumluk ambarı gibi

Değirmen-Tahıl öğütme taşı-Tahıl saklama

kabı/ambarı kanıt olamaz.Dışarıdan satın alınan
tahılda kullanılabilir değirmende vs…
 DİĞER TÜRK DEVLETLERİ

HAZARLAR (630-968)
• Karadeniz’in kuzeyinde ve Kafkaslarda etkinlik
gösterdiler.
Ticarette geliştiler Tek Musevi Türk topluluğu
• Yönetici kesim Musevi inancını kabul eden Hazarlar
arasında
Hıristiyanlık, İslamiyet ve Göktanrı
Ülkede inancıdaliderlerine
ki müslümanların görülmekteydi
Hazz denir.
• Adalet ve barışın egemen olduğu Hazar topraklarında derin
hoşgörü
bir Batılılar “Hazar Barış Çağı” adını vermiştir.
hakimdi.
• 7 Kişilik (2 musevi-2 hıristiyan-2 müslüman-1 şaman)
heyeti
yargıçlar
davalara Adaleti gösterir. Hukuk birliği yok.
bakar.
 Hazarlar;
• Hz. Osman’ın ordularını durdurarak İslam’ın
Kafkasya’ya İlk Türk-Arap savaşları
yayılmasını engellediler.
• Hazar Denizi’ne isimlerini verdiler.

• Rusları kültürel açıdan etkilediler.

• Ücretli ordu kullandılar.

• Polonya’da yaşayan Karay Türkleri, Hazarların

devamıdır.

TÜRGİŞLER (717-766)
• Batı Türkistan’da faaliyet
gösterdiler.

• Kurucusu Baga Adına

Tarkan.
para bastıran ilk Türk hükümdarıdır.
•Emevilere karşı mücadele ederek Orta Asya’nın
Araplaşmasını, İslam’ın yayılmasını engellemişlerdir
“Sulu Kağan” liderliğinde
• Karluklar siyasi varlıklarına son
verdiler.
 KARLUKLAR (766-1212)
• Türgişleri yıkarak Batı Türkistan’da devlet kurdular.

• Talas Savaşı’nda Müslümanlara yardım ettiler.

• İslam’ı kabul eden ilk Türk boyu.

• İlk Türk-İslam Devleti Karahanlılar’ın kuruluşunda rol

oynadılar.

• Cengiz Han’a, Moğollara itaat eden ilk Müslüman

Türk
topluluğudur.
KIRGIZLAR (840-1212)
• Uygurları yıkarak Ötüken merkezli bir devlet kurdular.

• Kırgızlar Moğollara boyun eğen ilk Türk boyu olarak

kutsal başkent Ötüken’ i Moğollara teslim etmişler.
Ötüken’ de Türk kültürünün sona
ermesine neden olmuşlardır.
• “Yenisey Yazıtları” Kırgızlara
aittir.

• “Manas Destanı” Kırgızlara

aittir.
 OĞUZLAR
• Oğuz, kabile-boy anlamındadır. İlk kez Orhun abidelerinde geçer.
Bizans
kaynaklarında Uz’lar diye geçer.

• Türk milletinin en kalabalık koludur.

• Göktürklerin yıkılmasından sonra batıya göç ettiler. Müslüman

olanlar
Türkmen diye anıldı.

• Küçük bir kolu Avrupa’ya göç etti. Bizans ordusunda

ücretli askerlik
yaptılar. Malazgirt Savaşında Selçuklu safına geçtiler.

•Bugün Moldova’da Gagauz Özerk Devleti halinde Hristiyan Oğuz

Türkleri yaşamaktadır.

SABİRLER (Sibirler-Sabarlar)
• Ural-Altay ve Sibirya bölgesinde faaliyet
gösterdiler.
• Anadolu’ya akın yapan Türk boylarındandır.
• Sibirya’ya isimlerini verdiler.

KİMEKLER

BAŞKIRTLAR (Başkurtlar)
 AVARLAR (562-805)
• Apar veya Juan Juan diye de bilinirler.

• Bayan Han liderliğinde Orta Avrupa’da kuruldu.

• İstanbul’u Sasaniler’le birlikte iki kez (619-626) kuşattılar.

• Asya ve Avrupa’ da devlet kurdular. Slavları ve Rusları siyasi

ve
askeri olarak etkilemişlerdir.

• Üzengiyi ilk kez kullandılar.

BULGARLAR (583-1237)
•Kubrat liderliğinde Kafkasyanın kuzeyinde Büyük Bulgar
devletini kurdular. Kubrat’ın ölümü ile ikiye bölündü.
TUNA BULGAR DEVLETİ İTİL (Volga) BULGAR
• Kurum Han döneminde DEVLETİ
İstanbul’u kuşattılar.(814) • Almış Han zamanında
• Boris Han zamanında 922’de
hıristiyan İslam’ıİlk Türkettiler.
kabul İslam
olular. Devleti.
•Hükümdarları Çar ünvanı İbn-i Fadlan
kullandılar. Seyahatnamesi İtil
• Slavlar arasında asimile Bulgarlarını
oldular. anlatır.
 KIPÇAKLAR (Kumanlar) (10.-13.YY)
• Doğu Avrupa’ya göç ettiler.Bir kısmı hıristiyanlığı
kabul ederek asimile oldular.
• Macarların etnik yapısının oluşmasında ve Romanya
Devleti’nin
kurulmasında etkili oldular.
• Altınorda Moğollarının Türkleşmesine vesile oldular.
• Mısır’da Eyyubi ve Memlük ordularında görev yaptılar.
• Oğuzlarla savaşları Dede Korkut Hikayeleri’ne konu oldu.
• Ruslarla savaşları İgor Destanına konu oldu.

MACARLAR (10.-15.YY)
• Arpad liderliğine Orta Avrupa’da devlet kurdular.

• Hıristiyanlığı kabul ederek Türk kimliğini

kaybettiler.

• Slavların (Balkanların) Germenleşmesini

engellediler

• 1870’te Budapeşte’de ilk Türkoloji Enstitüsünü

açtılar.

• Attilla’yı tarihi-milli bir lider olarak

 PEÇENEKLER (10.-11.YY)
• Doğu Avrupa’da etkinlik
göstermişlerdir.
• Rusların güneye inmelerini engellemişlerdir.

• Bizans ordusunda ücretli askerlik Malazgir

yaptılar. Savaşı’nda Selçuklu safına geçtiler. t
• Hıristiyanlığı kabul ederek zamanla asimile
oldular.

• Kıpçaklar tarafından tarihten silindiler.

Yeni göçlerle desteklenmedikleri ve Hristiyanlığı kabul ettikleri için

zamanla asimile olmuş, benliklerini kaybettiler, asimile oldular

Kuzeyden batıya göç eden Türk

boyları

HAZAR
DENİZİ

Güneyden batıya göç eden Türk

boyları
Yeni göçlerle desteklendikleri ve İslamiyet’i kabul ettikleri için
benliklerini, kültürlerini korudular.
 ORTA ASYA KÜLTÜR VE UYGARLIĞI
DEVLET
YÖNETİMİ
Kağa Yabg
n u
Haka Şany Aytengr
n u i
Külerki
Hükümda
n
Ha r Tanh İlteri
n Ünvanlar u ş
ı İli
İltebe İdiku g
r t İlbe
r

Yarlığ
Otağ (Ferman)
(Çadır Kemer
Örgi ) Ünva (Kur)
n Kılı
n
(Taht alma ç
Ya
)
Hükümdarlı y
Kotuz k Kam
(Sorguç Sanca a
Sembolleri Kamçı
- Taç) k (Berge)
Ordu
Davul (Başkent)
Tu
(Nevbet) Toy
ğ
(Şölen)
 HÜKÜMDAR

Tanrı Bağışı
Kim ? Çocukları Görevleri
Güçleri

Kut • Kut • TİGİN • Yönetmek

anlayışı ve (Siyasi Güç)
• İnal/İnanç/At • Halkın refahını
Veraset sağlamak
• Üleş aman adı
sistemi
(Ekonomik verilen •Töreyi
Güç) eğitmenlerce uygulamak
Kağanlığa • Adaleti
• Küç
hazırlanırlar sağlamak
(Askeri Güç)
•Şölenler
düzenlemek

KURULTAY
(Kengeş/Toy)
Nedir Üyeleri Görevleri
? Kağan Kanun yapmak
Devlet işlerinin D •
Hatun e •
görüşüldüğü Kağanı seçmek
Yabgu m
danışma organıdır. T Tigin o • Kağanı
(Son söz kağana O Şad k denetlemek
ait) Y Boy r • Kağanı azletme
G beyleri at
U Subaşı • Ordu teftişi
ik
N Aygucı ö • Hayvan sayımı
Buyruk ze
Ağılıg • Savaş-barış
lli
 Bazı Türk Devletlerinde Meclisler

Avrupa Seçkinler
Hunları Meclisi
Hazarlar İhtiyarlar
Meclisi
Tabgaçlar Nazırlar
Meclisi
Tuna Millet
Bulgarları Meclisi
Peçenekler Komento
n

BAZI İDARİ GÖREVLİLER

Tigin** Kağan çocuğu
Şad** Hanedan üyesi. Ordu komutanı
Ayukı Hükümet
Aygucı** Vezir
Buyruk Bakan
İç buyruk Saray bakanı
Bitigçi/ Tamgacı** Katip
Ağılıg/Agıcı Maliye bakanı
 BAZI İDARİ GÖREVLİLER
Tudun** Vali.Vergi memuru
Apa** Sivil yönetici
Tarkan Komutan
Subaşı** Ordu komutanı
Tutuk Askeri vali
Yargucı Yargıç
Otacı/emçi Tabip
Yalvaç Elçi
Tilmaç Tercüman

TÜRK DEVLETLERİ NEDEN

KISA ÖMÜRLÜ?
BOYLAR
KUT İKİLİ
FEDERASYON
ANLAYIŞI TEŞKİLAT
U
Taht Federal
kavgaları Yapı

Merkezi otorite zayıflar ve devlet kısa sürede

yıkılır
 SOSYAL YAPI

Toplumsal hiyerarşi

• Toplumun temeli ailedir. Çekirdek aile

görülür.

• Tek Monogami
eşlilik ve başkaExogami
kabileden evlilik esastır.

Sosyal Yaşamda Sınıf Ayrımı ve Kölelik

Yoktur
NEDEN ?

Göçebe yaşam ve Toprak üzerinde Törede eşitlikçi

hayvancılık özel mülkiyete anlayışın
nedeniyle izin verilmemesi hakim olması
toprak ve
tarımın
önemsenmemesi
• Sosyal Toy (Şölen), halkın kaynaşması,
yaşamda ve mili sosyal
dayanışma birlik için son derece önemliydi.

• Çevgen, Tepük, Cirit, Gökbörü, Kızbörü ve Beyge gibi

oyunlar sosyal hayatta vazgeçilmezleriydi.

• Uygurlarla beraber yaygın bir şekilde yerleşik

hayata geçiş görüldü ve “Balık” denilen şehirler
kuruldu.

• Balasagun önemli bir Mahmut

Kaşgarlı şehir. “Türk Hakanlarını Şehri”
der.

BAZI SOSYAL KAVRAMLAR

Kün Halk Ög** Anne

Balık** Şehir Kang** Baba
Ordu** Başkent Evdeş Eş
Yurt** Çadır Yumuş Çeyiz
Toy Şölen Törün Düğün aşı
Yenikü Bahar Kalıng* Başlık
n bayramı * parası
 EKONOMİK
• YAPI
Temel ekonomik etkinlik hayvancılıktır.
İpek ve Kürk yolu
• Bunun yanında madencilik, ticaret azda
dokumacılık, olsa İhracat:
tarımsal
• faaliyetlerde
Tötö Kanalı görülmüştür. Hayvansal ürünler
• Göktürk/Çin Tohum savaşları İthalat:Tarımsal
• Çin’den vergi olarak tarım aleti alınması ürünler ve ipek
• Hunlardan kalma demir orak
• Uygurlarla birlikte yerleşik yaşam ve tarım ön plana
çıktı.
Ağıcı denilen memurlar, halktan mesken, hayvan ve toprak vergisi topladı

Kendi adına para bastıran ilk kağan Baga Tarkan

(TÜRGİŞLER)
İlk para
GÖKTÜRKLER
TÜRKLERDE
PARA
Böz Mühürlü kumaş para
Kamdu Mühürlü kumaş para
Kuanpo Bez para
Çav Kağıt para
Yarmak Madeni para
 DİN
ESKİ TÜRKLERDE DİN VE İNANÇ
SİSTEMİ
GÖKTAN TOTEMİZ ŞAMANİZ TABİAT ATALAR
RI DİNİ M M GÜÇLERİN KÜLTÜ
Türklerin İNANCI Sihir ve E Ataların
en Ongun adı büyü İNANMA ruhlarının
eski dinidir. verilen merkezli, (Yer-Su aile
Tek tanrılı bazı bitki şaman adı Kültü) fertlerini
dindir. ve verilen Doğada gizli koruduğun
İslam ile hayvanları kişilerin güçlerin a inanılır
büyük n kutsal ve şifa varlığına ve atalara
benzerlikle uğurlu dağıttığı inanılır. Dağ, kurbanlar
r olduğu inancıdır. tepe, kaya, sunulurdu.
mevcuttur. inancıdır su, ağaç saygı
gösterilen
varlıklardır.

TÜRKLERİN KABUL ETTİĞİ DİĞER

DİNLER
MANİHAİZM BUDİZM HIRİSTİYAN
• Aydınlık ve • “Nirvanaya” LIK
sonsuz
karanlığın barış ve huzura MUSEVİLİK
mücadelesidir. kavuşmaya felsefe
• Uygurlarda edinen inanç.
resmi din. •Göktürk, Uygur, Çeşitliliği
• Et ve savaşı Tabgaç ve n nedeni
Türgişler’de göç,
yasaklayan barış ve görüldü. etkileşim,
kardeşlik dinidir. • Uygurlar Budaya
hoşgörü
“Burkan” adını
vermişti.
Manihaizm; mimari, Budizm;
 BAZI DİNSEL KAVRAMLAR

Yuğ** Cenaze Şaman/ Din

töreni Kam/Baksı* adamı
Yuğ aşı Cenaze aşı *
Kurgan* Mezar Ülgen Göktanrı
* Erlik/Yek Şeytan
Balbal** Mezar taşı Umay Tanrıça
Uçmağ* Cennet Yada Taşı Kutsal
* taş
Tamu Cehennem
Stupa Tapınak

TÜRKLERDE
AHİRET
ANLAYIŞININ
GÖSTERGELE
Rİ

Yuğ töreni ve yas ahiret ile

ilişkilendirilemez
 YAZI, DİL VE EDEBİYAT

SÖZLÜ
EDEBİYAT
SAV SAĞU KOŞUK DESTAN
Atasözler Ağıt. Kopuz Olağanüstü
i Ölen eşliğinde olaylar
kişinin söylenen ve kahramanlık
yaptıklar kahramanlık örnekleri ile dolu,
ı şiirleri sosyo-kültürel
anlatılır yaşamla ilgili
bilgiler veren
mitolojik eserler

TÜRK DESTANLARI
İSKİTLER Şu Alp Er
Tunga
HUNLAR Oğuz Kağan Atilla
GÖKTÜRKL Bozkurt Ergenekon
ER
UYGURLAR Göç Türeyiş
ALTAY/YAK Yaratılış
UT
KIRGIZLAR Manas
BULGARLA Şan Kızı
R
 TÜRK DESTANLARI
İSKİTL
ER

ŞU ALP ER TUNGA
Makedonya kralı Büyük İskit hükümdarı Alp Er Tunga ile
İskender ile İskit İran hükümdarı Keyhüsrev
hükümdarı arasındaki mücadele ve Alp Er
Şu arasındaki mücadeleyi Tunga’nın ölümünü anlatır.
anlatır. Firdevsi Şehname de bu
mücadeleyi anlatırken Alp Er
Tunga yerine Afrasyab adını
kullanmıştır.

HUNLAR

OĞUZ KAĞAN ATTİLLA

Asya Hun hükümdarı Mete Avrupa Hun Hükümdarı
Han ve onun yaşamını anlatır. Attillayı ve fetihlerini anlatır
 GÖKTÜRKLER

ERGENEKON BOZKURT
Etrafı dağlarla çevrili kutsal Göktürklerin bir düşman
yurt Ergenekon’dan demir baskınıyla yok olduktan
dağı sonra sağ kalan tek gençle
eriterek Göktürklerin çıkışını asena adlı dişi kurttan
anlatır. yeniden
çoğalmalarını anlatır

UYGURLAR

GÖÇ
Kutsal taşlarını Çine
kaptıran Uygurların büyük
bir kıtlık neticesine
yurtlarını terk
etmesini anlatır.
TÜREYİŞ
Uygurların tanrısal gücü olan
bir erkek kurttan türeyip bir
ulus
oluşunu anlatır.
 ALTAY
/YAKUT
YARATILIŞ
Evrenin yaratılışı, iyilik kötülük kaynakları, evrendeki düzeni
anlatır.

KIRGIZLAR

MANAS
Kırgız kahramanı Manas’ın kahramanlıkları anlatılır.400 bin
beyitle dünyanın en uzun destanı.İslam öncesi ve sonrası dönem
anlatılır.

BULGARLAR

• ŞAN KIZI DESTANI

• Bulgar devletinin kuruluşu hakkında bilgi veren destanın bir parç
•OĞUZLAR
Divan-ı Lügat it Türk’te de geçmektedir.

DEDE KORKUT HİKAYELERİ

Göçebe hayattan yerleşik hayata, Destandan Halk hikâyeciliğine
ve İslamiyet Öncesinden Müslümanlığa Geçiş gösteren, aile ve
ahlakın ön planda olduğu hikayelerdir
 YAZILI EDEBİYAT

TÜRKLERİN KULLANDIĞI
ALFABELER
Göktür Uygu Soğd Arap İbrani Kr Lati
k il n
(Orhun r
) Milli Dini nedenlerle
Alfabeler14 harften
38 harften kullanıldılar
oluşur oluşur
Sağdan Soğd
sola alfabesi
yazılır temel
Runik alındı
karakterli

TÜRK YAZITLARI (Bengü Taşlar)

GÖKTÜRKLE Bugat Yazıtı Orhun Abideleri
R
Sine Uşi Yazıtı Karabalasagun
Yazıtı
UYGURLAR Irg Bitig Altın Yaruk
Sekiz Yümek
KIRGIZLAR Yenisey
Yazıtları
BULGARLAR Madara Kaya Yazıtları
 GÖKTÜRKLER

BUGUT ORHUN
YAZITI ABİDELERİ
• Soğdça • Tonyukuk (725) Kül Tigin
yazılı (732)
• I.Göktürklere Bilge Kağan (735) adına
ait dikilmiştir.
• Mukan kağan dönemi
hakkınd bilgi veren • Türk tarihini aydınlatan
a
biyografik ve didaktik •ilk
1893’te Danimarkalı
eserdir. Türkçe
Thomsenyazılı kaynaklardır.
tarafından çözüldü.

Orhun Abidelerinin Özellikleri;

• Tonyukuk kendi anıtını kendi Türk tarihinin ilk
dikti. tarihçisi
• Kültigin ve Bilge Kağan anıtları Yolluğ Tigin tarafından dikildi.

• Türk adının geçtiği ilk Türkçe yazılı belgedir.

• Türkçe ve Çince yazılmışlardır. Siyasetnamedir

Türk devlet adamlarının millete hesap verdiği, devlet
•
ve halkın karşılıklı görev ve sorumluluklarının belirtildiği
metinlerdir. I. Göktürk Devleti’nin yıkılışı ve
• Tarihi Kutluk
belgelerdir. Devleti’nin kuruluşu anlatılır.
• Sosyal devlet anlayışının örnekleri Aç milleti tok
vardır. kıldım…
 İlk Türk şairi Arpın Çor
Tigin UYGUR YAZILI
EDEBİYATI
Sine Uşi/ Sekiz
Moyençu Karabalasagu
Irg Altın
n Yazıtı Yükme
r Yazıtı Bitig Yaruk k

Moyen çur Manihaizme Fal kitabı. Altın ışık. Budizmi

dönemi geçiş anlatılır. Orhun Budizmi anlatan
hakkında Türkçe, harfleriyle anlatan Çinceden
bilgi verir. Soğdaça, yazılmıştır Çinceden Uygur
Orhun Çince Uygur Türkçesine
harfleri ile yazılmıştır. Türkçesine çeviri
yazılmıştır çeviri

KIRGIZLAR

• YENİSEY YAZITLARI
• Orhun harfleriyle yazılmış mezar taşlarıdır. Orhun abidelerinden
• olduğu tahmin edilse de net tarihlendirilememiştir.
BULGARLAR

MADARA KAYA YAZITI

Tuna Bulgarlarına ait Grek alfabesiyle yazılan Krum Han
dönemini
anlatan 9. Yy’a ait yazıttır.
 HUKUK SİSTEMİ
TÖR Herkesi
bağlar
E
Nedir? Kaynakları Değişmezleri Ceza sistemi
İdari ve •Halk • Adalet(Uzluk) • İdam
sosyal yaşamı (Gelenekler) Tazminat
• Eşitlik(Tüzlük •
düzenleyen
• Kurultay ) • Kısa süreli
sözlü
hapis
kurallar • Kağan • İyilik(Könilik
İlk kez Uygurlar )
yazılı hale getirdi • İnsanlık(Kişili
k)

BAZI HUKUKİ KAVRAMLAR

Yargan/ Yargıç
Yargucı
Yargu Kağan başkanlığında siyasi
davalara bakan yüksek mahkeme
Tüz Kağanla halk arasında sözlü
sözleşme
Yazuk Suçlu
Kısık Hapishane
 TÜRKLERDE
ORDU
Ordu-Millet İlk Düzenli Savaş Taktiği Etkileşim
Ordu
Her Türk Mete Han Turan/Hilal Çin, Roma,
askerdir. (Asya / Sahte geri Bizans,
Ücreti Hunları çekilme Rus, Slav, Moğol
ordu halkları örnek
10’lu sistem
görülmez Bazı Askeri Kavramlar
aldı
Sadece Süvari (atlı) Sü Asker
Hazarlarda
Böri Kağan
Ücretli
asker var (Kurt) muhafızları
Yelme Keşif birliği
Tolga Asker başlığı
Hayvan
TÜRKLERDE Üslubu

Dokuma Madencili
SANAT
Müzik Mimari Çini Resim Heykel
k

Hunlar İskitler Kopuz Uygur- İlk İlk Balballar

a ait e ait Ir larla örneği minyatür ilk
Pazırık Altın (beste) başlar. Uygur- Fresk örnektir.
Halısı Elbiseli Köpürge Stupa larda. Uygurlar
bilinen Adam (Davul) (kubbeli da.
en eski Zırhı
Essik Küg tapınak) Ressama
halı Kurgan (Melodi) Bedizci
ı denir
Pazırık
Kurgan
ı
 TÜRKLERDE BİLİM
Keneşçi/Tayan Astronomi Tıp Uygurla Uygurlar
ç (Bilim 12 Hayvanlı Mumyacılı r ilk Matbaa
insanı) Türk k örgün (Hareketli
takvimi eğitim harf sistemi)
İlk
TÜRKLERİN KULLANDIKLARI DİĞER kütüphane
TAKVİMLER
Hicri Takvim (İslami Dönem)

Celali Takvimi (Büyük

Selçuklular)

Rumi Takvim (Osmanlı)