Άλασνταιρ Μακιντάιρ- Το πρόσωπο και ο θάνατος

Πολλοί αγγλοσάξονες αναλυτικοί φιλόσοφοι χρησιμοποιούν τον όρο «στοιχειώδης πράξη»

προκειμένου να περιγράψουν το ανθρώπινο πράττειν. Αντιμετωπίζουν, δηλαδή, κάθε
σύνολο συμβάντων ως μία ακολουθία στοιχειωδών μεμονωμένων πράξεων. Τι εικόνα
μπορούμε να σχηματίσουμε για τον ανθρώπινο βίο υπό αυτήν την προοπτική; Η ανθρώπινη
ζωή αποτελείται από στιγμές-συμβάντα, τα οποία συνδέονται αιτιωδώς το ένα με το άλλο.
Είναι μία εικόνα πολύ ταιριαστή με τη σύγχρονη ζωή και κοινωνία, καθώς, πλέον, οι ζωές
μας «τεμαχίζονται» σε κομμάτια χρόνου, σύμφωνα με ένα αυστηρό πρόγραμμα. Η μέρα
μας είναι χωρισμένη σε «χρονικά μερίδια», ανάλογα με τις δουλειές και τις ασχολίες μας.
Όμως, έτσι όπως το βλέπω εγώ, η ζωή χάνει την ενότητά της, διασπάται σε ένα σύνολο
ασχολιών –πρόκειται για μία ζωή «λειτουργική», «εργονομική», μια ζωή η οποία θεωρείται
«γεμάτη», αναλόγως με την «ποσότητα» των ασχολιών που την έχουμε φορτώσει: είμαστε
«πολυάσχολοι» άνθρωποι ή «συλλέκτες εμπειριών».

Αντιθέτως, ο Σκωτσέζος φιλόσοφος Άλασνταιρ Μακιντάιρ, περιγράφει τον άνθρωπο ως

«αφηγηματικό ζώο» και τη ζωή του ως «βιωμένη δραματική αφήγηση» με συγγραφείς εμάς
τους ίδιους. Η ζωή μας είναι μία «αφήγηση», μία «ιστορία» και εμείς τα υποκείμενά της, οι
συγγραφείς της, καθόσον εμείς οι ίδιοι γράφουμε τη δική μας ιστορία (αλλά, όμως, «εν
μέρει», καθότι οι προσωπικές αφηγήσεις-ιστορίας μας είναι μέρος ενός πολύπλοκου
δικτύου αφηγήσεων-ιστοριών, των ιστοριών των άλλων ανθρώπων, οι οποίες περιορίζουν ή
επηρεάζουν τις δικές μας). Υπό αυτή τη ματιά, αντί η ζωή μας να κατακερματίζεται σε ένα
σύνολο συμβάντων ή ασχολιών ή στοιχειωδών πράξεων, εννοείται ως μία συνέχεια, ως ένα
αφήγημα το οποίο έχει μία ενότητα που βιώνεται από έναν εαυτό με μία, σχετικά, σταθερή
(παρά τις πολλαπλές αλλαγές) ταυτότητα. Αλλά τι είναι αυτό το οποίο προσδίδει στη ζωή
αυτή την ενότητα και αυτή την αίσθηση συνέχειας;

Κατά τον Άλασνταιρ Μακιντάιρ αυτό το οποίο δίνει μια αίσθηση ενότητας-συνέχειας στην
ιστορία της ζωής μας είναι το «αγαθό». Το αγαθό είναι όρος, εξαιρετικά πολύσημος, αλλά
και παρεξηγημένος στις μέρες μας, της «ηθικής φιλοσοφίας». Προς χάρη της συζήτησης ας
το ορίσουμε απλουστευτικά ως αυτό το οποίο αποκαλούμε «ιδεώδες» -το αγαθό, με μία
αριστοτελική χροιά ομολογουμένως, είναι το πώς ονειρευόμαστε ως άτομα (αλλά και ως
κοινωνία) την «ιδανική» ζωή και την «ιδανική» εκδοχή του εαυτού μας. Το αγαθό,
σύμφωνα με το παραπάνω σκεπτικό, είναι μία έννοια που αναφέρεται στο «μέλλον»: ο
άνθρωπος είναι ένα ον το οποίο ζει στραμμένο προς το μέλλον και το αγαθό είναι ο
«σκοπός της ζωής» (έτσι όπως τον ορίζει ο καθένας μας ή τον έχουν ορίσει άλλοι για εμάς).
Το «κυρίαρχο αγαθό» (διότι υπάρχουν πολλών ειδών αγαθά στη ζωή μας), λοιπόν, είναι
αυτό βάσει του οποίου ιεραρχούμε τις προτεραιότητες μας και όλα τα άλλα «μερικά»
αγαθά. Συνεπώς, η ανθρώπινη ζωή είναι μία «ηθική» αφήγηση-ιστορία η οποία ενοποιείται
από το μέλλον-τον σκοπό, τον οποίο θέτουμε. Ο άνθρωπος, ως υποκείμενο αυτής της
ιστορίας, είναι «πρόσωπο», δηλαδή, δεν βιώνει την ιστορία του (μόνο) παθητικά (ως
φυσικό συμβάν, όπως βιώνουμε έναν σεισμό), αλλά βιώνουμε την ιστορία μας ενεργητικά,
ως συγγραφείς της. Επιλέγουμε εμείς (ή, δυστυχώς, οι άλλοι για εμάς) το σχήμα που θα της
δώσουμε.
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να διατυπώσω μερικές, υποκειμενικές αν μη τι άλλο, σκέψεις: το
κοινό και αδιαμφισβήτητο μέλλον είναι ο θάνατος. Από την άλλη ο άνθρωπος είναι
πρόσωπο: όχι κάποιος παθητικός θεατής της ιστορίας του, αλλά ενεργητικός συγγραφέας
της. Το πρόσωπο δίνει ένα μοναδικό, προσωπικό, σχήμα στην ιστορία του. Κανενός η
ιστορία δεν μοιάζει σε όλες τις εκδοχές και εκφάνσεις της με κάποιου άλλου. Επομένως, ο
θάνατος δεν είναι μόνο ένα βιολογικό γεγονός, αλλά κάτι βαθιά προσωπικό, αν ιδωθεί από
την πλευρά του προσώπου. Ο θάνατος, ως προσωπικό γεγονός, «ομογενοποιεί» τις
μοναδικές, προσωπικές ιστορίες μας. Είναι ένας κοινός επίλογος που θέτει τέρμα στη
συγγραφή των ιστοριών. Σε τελική ανάλυση όλες οι προσωπικές ιστορίες έχουν έναν
«κοινό» επίλογο. Γι αυτό χρησιμοποίησα τον όρο «ομογενοποίηση», διότι παρόλο τις
προσωπικές διαδρομές του καθενός, ο θάνατος είναι ένα «κοινό» τέλος, είναι το σημείο
μηδέν όπου καταλήγουν όλες οι ιστορίες. Στον θάνατο κάθε διαφορά εξισώνεται, κάθε
ετερότητα αναιρείται: ο θάνατος είναι ο μεγάλος ισοπεδωτής και εξομοιωτής κάθε
μοναδικότητας και ιδιοπροσωπίας. Γι αυτό βιώνεται με τόση τραγικότητα από τον
άνθρωπο. Αυτό το οποίο δεν μπορεί να συμβιβάσει μέσα του δεν είναι, κατά τη γνώμη μου,
το βιολογικό του τέλος, αλλά το τέλος της ανεπανάληπτης μοναδικότητας του (γι αυτό
κάποιος που βίωσε την απώλεια ενός φίλου, για παράδειγμα, δεν μπορεί να την
αναπληρώσει με την προσθήκη ενός άλλου φίλου, έτσι απλά, διότι το πρόσωπο δεν
αναπληρώνεται).

Εδώ τελειώνει η φιλοσοφία και η μεταφυσική...υπάρχει άραγε παραπέρα;

(βεβαίως και η μεταφυσική, ήδη από τον Πυθαγόρα, προσπάθησε να ανιχνεύσει αυτό το
παραπέρα, αλλά, όμως, δεν διέβλεψε ότι μπορεί να επιβιώσει ο άνθρωπος στην ολότητα
του, παρά μόνο ένα, υποτιθέμενο, «άυλο» μέρος αυτού. Αυτό το άυλο υπόλειμμα όμως δεν
διασώζει το πρόσωπο, διότι το πρόσωπο γράφει την ιστορία του με το σώμα του)!