Εκδοτικά Νέα/Κριτικές αναφορές

Εκδοτικά Νέα
Εκθετήριο βιβλίων
Τετράμηνη έκδοση κριτικών αναφορών
Υπερρεαλιστική Ομάδα Θεσσαλονίκης

τεύχος 3ο, Οκτώβρης 2020

 Εκδοτικά Νέα, τεύχος 3ο, Θεσσαλονίκη, Οκτώβρης 2020

Εκδοτικά Νέα
Τετράμηνη έκδοση κριτικών αναφορών

Τεύχος 3ο, Οκτώβρης 2020

Αρχισυντάκτης-Επιμελητής: Αντώνης Χαριστός

Εκδόσεις Γράφημα: Ιωάννης Τσαχουρίδης, Εξαδακτύλου 5, Θεσσαλονίκη, grafima@grafima.com.gr, τηλ: 2310 248272

Υπερρεαλιστική Ομάδα Θεσσαλονίκης: surrealists.salonik@gmail.com

ISSN: 2732-642X

Τίτλοι έργων:

1) Μεθεόρτια Έθιμα (ποιητική συλλογή), Αλεξία Καλογεροπούλου

2) Η Διδασκαλία της Κλασικής Γραμματείας στην Ιταλική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (προλόγισμα μελέτης), Σοφία Σκλείδα
3) μποστάνι Δημοκρατίας (νουβέλα), Αντώνης Χαριστός
4) Αξίες & Απαξίες, (συλλογή πεζο-ποιημάτων), Θανάσης Πάνου
5) Αντανακλάσεις, (ποιητική συλλογή), Μάγδα Παπαδημητρίου - Σαμοθράκη
6) Κοντσέρτο για μία ημέρα που πέρασε, (ποιητική συλλογή), Γεωργία Βεληβασάκη
7) Ανδρομέδα, τ. Α & Β, (ποιητική συλλογή), δρ. Μιλτιάδης Ντόβας
8) Νυχτερινή Ελεγεία, (ποιητική συλλογή), Δημήτρης Μπονόβας
9) Μ, (νουβέλα), Μιχάλης Σκολιανός
10) Αδιέξοδο, (νουβέλα), Μιχάλης Σκολιανός
11) Βαθύς ουρανός/Βυθός θάλασσας, (ποιητική συλλογή), Ξανθίππη Ζαχοπούλου
12) Φαντάσματα, (ποιητική συλλογή), Τόλης Νικηφόρου
13) Η γυναίκα που αγάπησα, (συλλογή διηγημάτων), Μαρία Ιωάννου

Τα έργα αντιπροσωπεύουν αποκλειστικά θέσεις και απόψεις των συντακτών τους.

Ουδεμία σχέση έχουν με τις θέσεις και τις απόψεις της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Θεσσαλονίκης και του Εκδότη

Ο σκοπός του συγγραφέα

είναι να εμποδίσει τον πολιτισμό

να καταστρέψει τον εαυτό του.

Αλμπέρ Καμύ

«Μεθεόρτια Έθιμα»
(Ποιητική συλλογή, Εκδ. 24 γράμματα, Αθήνα 2020)
Η ποιητική συλλογή της Αλεξίας Καλογεροπούλου με τίτλο «Μεθεόρτια Έθι-
μα» αποτελεί την δεύτερη συγγραφική δημοσίευση η οποία έρχεται να επιβεβαιώ-
σει και να επιτείνει την διακριτή ταυτότητα της ποιήτριας στο δημόσιο λόγο. Ε-
πρόκειτο για συλλογή η οποία σχηματοποιεί την υποκειμενική θεώρηση των
πραγμάτων γνωστοποιώντας την βούληση για ζωή στον αντίποδα της φθαρμένης
πραγματικότητας, η οποία και επενεργεί στις προσλήψεις αυτής. Προτού επιχει-
ρήσουμε μία πρώτη ανάλυση της συλλογής αυτής καθαυτής είναι χρήσιμο να δο-
μήσουμε την απάντησή μας στην σχηματική αναπαράσταση της ποιητικής. Η τε-
λευταία διακρίνεται σε δύο επάλληλα επίπεδα. Το πρώτο εμφιλοχωρεί το «εγώ»
στο ανώνυμο «εμείς» το οποίο με τη σειρά του οικοδομεί την απάντησή του στο
εκάστοτε «σήμερα» μέσα από την παρακμή. Σε δεύτερο επίπεδο η ποιήτρια ανα-
μετράται με το «εμείς». Μόνο που στην συγκεκριμένη περίπτωση το «εμείς» τέ-
μνεται σε πολλαπλές απολήξεις προσωπικών αναφορών. Είναι η οπτική σύνθεσης
των πραγμάτων μέσα από την οποία η Αλεξία Καλογεροπούλου επαναξιολογεί
την βιωμένη εμπειρία και την επανακαθορίζει σε μία νέα προοπτική αναμέτρησης
με το παρελθόν διαγράφοντας το παρόν ως γνώμονα ποιοτικής αναβάθμισης της
ανθρώπινης αξίας. Με άλλα λόγια, το δίπολο σχήμα «εγώ»/«εμείς» ετεροπροσ-
διορίζεται στα λεκτικά σχήματα και αποκτά μορφή στις περιγραφές των εικόνων.
Είναι μία διαδικασία εσωτερικευμένης κριτικής εαυτού προς εαυτό με κατεύθυνση
την γνωμολογική απόκριση της καθημερινότητας. Η καθημερινότητα δεν λογίζε-
ται στο σημείο αυτό ως τεχνητή χρονική αναφορά αλλά ως μία ευμετάβλητη
στιγμή πολλαπλών διακυμάνσεων απ’ τις οποίες στιγμές η ποιήτρια ξεγυμνώνει
όλες όσες καθορίζουν το μέγεθος των πληγών στη νοηματοδότηση της ύπαρξης.
Κοινωνία, έρωτας, αγάπη, ήττα ενσωματώνουν την οπτική της απρόσμενης μαται-
ότητας των πραγμάτων σε μία νέου τύπου μέθεξη αλήθειας και αισιοδοξίας. Διότι,
στην συνολική εικόνα του παρόντος χρόνου η ποιήτρια εναποθέτει τους φόβους
της για το αύριο της αυτοτελούς παρουσίας της στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Φόβοι
οι οποίοι μετατίθενται στα μάτια ενός παιδιού, ως ηλικία και ως ύπαρξη, απ’ τους
οποίους η ίδια αδυνατεί να διαφύγει. Είναι η γνώση του ατόμου στον κυκλώνα
αλλεπάλληλων εναλλαγών την οποία αποκτά σε βάθος χρόνου ως επιστέγασμα της
εκάστοτε προσωπικής πορείας. Η τελευταία χτίζεται απ’ τις επιλογές τις οποίες
υιοθετεί το δρων υποκείμενο και τις οποίες ενεργοποιεί ως μνήμη στην αυτοκριτι-
κή της μεταβίβασης από το παρόν στο παρελθόν και πάλι στο μέλλον.
Μετά την σύντομη αυτή εισαγωγή περνώ στο κυρίως μέρος της ποιητικής συλ-
λογής. Ας υπογραμμίσω εκ των προτέρων ότι η Αλεξία Καλογεροπούλου είναι
κοινωνική ποιήτρια. Τί σημαίνει κοινωνική ποιήτρια; Το πεδίο αναφοράς της είναι
το υποκείμενο εντός του συλλογικού «εγώ» για να εξειδικευτεί στο ατομικό «εγώ».
Με άλλα λόγια οι εμπειρίες ζωής της ποιήτριας δεν περιγράφονται σαν σε πίνακα
ζωγραφικής και σε απόσταση χρόνου. Αντίθετα, εντάσσονται σε ευρύτερο χωρικό
πλαίσιο επιβεβαίωσης της υπαρξιακής αγωνίας του ατόμου έως ότου εντοπίσει την
αδιέξοδη φύση αυτού, που δεν είναι άλλη από την ίδια την υπονόμευση της πραγ-
ματικότητας μέσα από την υποκειμενική ερμηνεία. «Σου μιλώ με λέξεις» (σελ. 9)
εκκινά την αυθυποβολή της η Αλεξία Καλογεροπούλου και ολόκληρη η συλλογή
περιστοιχίζεται από το προφανές επίπεδο της λεκτικής καταγραφής. Η διαφορά
είναι ουσιαστική. Δεν αφορά την καταγραφή αλλά την αναζωπύρωση των εικόνων.
Μέσα από τους στίχους της η ποιήτρια βιώνει εκ νέου την αίσθηση της απώλειας
με συνδετικό κρίκο την ενθουσιώδη φύση της ζωής να υπερβαίνει το τελικό αδιέ-
ξοδο. Διότι, μοιάζει συνδιαλλαγή με τη μοίρα αυτού του είδους η αποδοχή του
σημείου τομής από στιγμή σε στιγμή και από εμπειρία σε εμπειρία. Ωστόσο, είναι
οι λέξεις οι οποίες απελευθερώνουν το συναίσθημα καρφωμένο στο κάδρο. Καρ-
φωμένο στο κάδρο καθώς η ποιήτρια δεν γνωρίζει άλλη διάσταση πέραν της συ-
ναισθηματικής ολοκλήρωσης σε τόνο μηδενικής αποδοχής. Ειδικότερα, το ισο-
δύναμο χρήσης των λέξεων είναι η φθορά και η πτώση οι οποίες «αναβάλλουν τη
ζωή/για μιαν άλλη μέρα» (σελ 10) και οι εικόνες που κατασκευάζονται δεν προ-
έρχονται από τον ζώντα χρόνο αλλά από τις τεθλασμένες γραμμές του παρελθό-
ντος χρόνου ο οποίος έχει ήδη χαθεί απ’ το προσκήνιο και επανέρχεται δριμύτε-
ρος ως εσωτερική αναγκαιότητα. Αυτού του είδους την αναγκαιότητα, αμφιβόλου
ταυτότητας και ανώνυμης ηθικής, η ποιήτρια την ενεργοποιεί ως άμυνα στα εντός
ψυχικής ωδής μεθεόρτια της σιωπής τα οποία εκκωφαντικά διαρρηγνύουν το τοί-
χος αρτηριοσκλήρυνσης το οποίο και κατοικοεδρεύει στις θύμησες του μυαλού.
«Λίγη ησυχία ζητώ/μια παύση στο κόσμου/την αέναη μετακίνηση» (σελ. 17) α-
ποζητά η ποιήτρια και εντοπίζει την λύση στο αδιέξοδο όχι στην πρακτική απο-
κοπή από τον εξωτερικό κόσμο της απώλειας και της υποκρισίας αλλά στην συ-
ναισθηματική επαναχάραξη των ορίων ανάμεσα στο «εγώ» της στιγμιαιότητας και
στο «εγώ» της διαχρονικότητας. Με άλλα λόγια, βυθίζεται η ποιήτρια στην υπο-
κείμενη διάσταση της αυτοκριτικής έως ότου εντοπίσει την αιτία μίας συνολικής
αποτυχίας του ανθρώπινου εγχειρήματος. Όταν αντιλαμβάνεται πως η πηγή των
δεινών είναι ο ίδιος ο άνθρωπος τότε στρέφεται στον ξεχασμένο εαυτό, στον ίδιο
που αρνήθηκε προκειμένου να ενταχθεί στο πλαίσιο αναγνωρισμένων ρόλων εκ
μέρους τρίτων, και συστήνοντας το ηττημένο «εγώ» στο λησμονημένο «εγώ» δια-
σκευάζει την έννοια της αισιοδοξίας.
Η κοινωνική πραγματικότητα με τις πολιτικές της προεκτάσεις δεν εμφανίζεται
στους στίχους ως διακριτή οντότητα σκέψεων και προσλήψεων αλλά ως κραυγή
~3~
Εκδοτικά Νέα, τεύχος 3ο, Θεσσαλονίκη, Οκτώβρης 2020
Υπερρεαλιστική Ομάδα Θεσσαλονίκης
Κριτικές αναφορές
εναγώνιας αφετηρίας για μία πορεία χρονικής αποκαθήλωσης. Η τελευταία, σε-
βόμενη την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, στρέφει την αγωνία της όχι ενάντια στο αν-
θρώπινο είδος αλλά ενάντια στην θεώρησή του ως αναπαλλοτρίωτου με στόχο την
εξασθένιση των υγιών στοιχείων και την επικράτηση της επιφάνειας των πραγμά-
των. Αυτού του είδους η επιφάνεια μετατρέπει την ποιήτρια σε επαναστάτρια
πρώτα και κύρια ενάντια στον ίδιο της τον χαλκευμένο εαυτό κι έπειτα ενάντια
στους «εαυτούς» όλων όσων συναποτελούν το μέγεθος της αδιαφορίας και της υ-
ποκρισίας σε όλα τα μήκη και πλάτη της ανθρώπινης δραστηριότητας. Διαπιστώ-
νει πως η συνήθεια «Συνηθίζει ο άνθρωπος» (σελ. 36) μετατρέπεται σε δαμόκλειο
σπάθη για την ίδια και επιχειρεί να μεταγγίσει την δική της αλήθεια όχι στο συλ-
λογικό «εμείς» αλλά στο ατομικό «εσύ». Η αναφορά στην «κόρη» δεν είναι τυχαία.
Νιώθοντας η ίδια προδομένη στο μεταίχμιο της χρονικής απόστασης από τα πε-
πραγμένα της, αντιμετωπίζει το άτομο ως την ελπίδα αναγέννησης της αξίας και
του πάθους για ζωή ενισχύοντας και την δική της θέση στα μάτια του νέου κύκλου
ο οποίος διαδραματίζεται ενώπιον, της ανήμπορη ωστόσο να παρέμβει. Η «κόρη»
μορφοποιεί την αναθύμηση αγνότητας του παρελθόντος στο παρόν της α-
χρονικότητας ώστε να καταστήσει σαφή τα όρια ανάμεσα στο εκμαγείο των συ-
νειδήσεων και την ολοκληρωτική απώλεια της αισθητικής για ζωή. Η τελευταία
είναι αποτέλεσμα της ενηλικίωσης σε έναν κόσμο εχθρικό ως προς το όνειρο και
τη φαντασίωση. Η πρώτη είναι η καθάρια σταγόνα της ζωής όπως ξεχειλίζει στα
σπάργανα των πρώτων βημάτων του ανθρώπου έως τις εικόνες της αυτογνωσίας.
Στιγματίζει την αγάπη όχι ως αποτέλεσμα αλλά ως προτεραιότητα της δικής της
οπτικής ενώ παράλληλα υπογραμμίζει την συλλογική αθέτηση των κεκτημένων.
Τα εν λόγω κεκτημένα συνδέονται με την αρχή της ετερόμορφης πρόσληψης της
ανθρώπινης αξίας. Όταν αυτή ματαιωθεί ακυρώνονται και οι συνδετικοί κρίκοι
μέσα από τους οποίους φυγαδεύεται η ενστικτώδης γεφύρωση του χάσματος, ζωής
και θανάτου. Οι δύο τελευταίες δεν θα πρέπει να ιδωθούν με την κυριολεκτική
σημασία των όρων. Αντίθετα, όπου ζωή η ποιήτρια ερμηνεύει την κάθε στιγμή
κατά την οποία σώμα, πνεύμα και βούληση ταυτίζονται και όπου θάνατο οι στίχοι
σκιαγραφούν το περίγραμμα μίας ήττας σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο έως
την επόμενη. Είναι, επομένως, μία διαρκής εναλλαγή προοπτικών και διάψευσης.
Τελικό αποτέλεσμα των ενεργειών της Αλεξίας Καλογεροπούλου είναι η πα-
ραδοχή της ασημαντότητας των πραγμάτων με ανθρώπινο προσωπείο και η ανα-
γωγή της αλήθειας των αισθήσεων σε ύψιστη μορφή αποδέσμευσης από την κατα-
πίεση της πραγματικότητας. «Επιστρέφω σε ό,τι ήμουν/πριν γίνω αυτό/που άφη-
σα πίσω/για να ταιριάξω» (σελ. 54). Ιδού η απάντηση στο ερώτημα που θέτει με
την ποιητική της συλλογή. Δεν είναι ο «άλλος» ούτε το «εμείς» το μέγιστο αγαθό
της κοσμικής διάστασης της ανθρώπινης δραστηριότητας. Είναι το «εγώ» έστω
και καταπονημένο, έστω και ψεύτικο ή προδομένο στο οποίο καθείς εξ ημών επι-
στρέφει για να απολυτρώσει το παρόν του και να ζήσει το παρελθόν του εκ του
μηδενός σε νέα σκηνική διάρθρωση μετρώντας αποστάσεις τις οποίες, ωστόσο,
παραδίδει αμόλυντες στις γενεές που έπονται.
Αντώνης Χαριστός
«Προλόγισμα μελέτης»
Η διδάκτωρ στην Συγκριτική Παιδαγωγική και πτυχιούχος της Φιλοσοφικής
Σχολής, Σοφία Σκλείδα, φέρει στο βιογραφικό της την πολύτιμη προίκα, με τα
στοιχεία εκείνα που εγγυώνται μια σε βάθος κι εύρος διαπραγμάτευση του θέμα-
τος, Η Διδασκαλία της Κλασικής Γραμματείας στην Ιταλική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευ-
ση.
Η μελέτη αυτή έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για εμάς τους Έλληνες, που εδώ και
δεκαετίες δεν καλλιεργούμε πια τα κλασικά γράμματα με τον τρόπο και τον ζήλο
που τους πρέπει, γιατί τα θεωρούμε παρωχημένη υπόθεση. Στην πραγματικότητα
όμως, η μορφωτική και παιδευτική τους αξία αναγνωρίζεται διαχρονικά. Αρχαία
υπόθεση οι κλασικές σπουδές, που δεν χάνουν την επικαιρότητά τους. Έτσι, η
Σ.Σ. διαπιστώνει ότι και σήμερα «η κλασική παιδεία αντιμετωπίζεται με πολύ θε-
τικό τρόπο διεθνώς». Οι κλασικές σπουδές είναι σαν τις κόρες του Δία και της
Μνημοσύνης, τις Μούσες, που ως ποιότητες ζωής, αν και αρχαιότερες από τους
θεούς, παραμένουν αγέραστες, για να ανανεώνουν τη ζωή στο συνεχές του χρόνου.
Το πόσο συμβάλλει η διδασκαλία και η μελέτη των κλασικών γραμμάτων στην
ενδυνάμωση των νοητικών λειτουργιών, σε μαθητές και φοιτητές, μάς διαβεβαιώ-
νει ο καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας, Φράνκο Μοντανάρι: «Πολ-
λοί φοιτητές μου έχουν διαπρέψει στους τομείς της βιομηχανίας και της οικονο-
μίας, επειδή, χάρη στην κλασική παιδεία τους, έχουν αναπτύξει τη σκέψη τους και
την ικανότητα να μαθαίνουν διαρκώς νέα πράγματα και να είναι ευρηματικοί, διό-
τι είναι αλήθεια ότι οι ανθρωπιστικές σπουδές δεν οδηγούν άμεσα σε εύρεση ερ-
γασίας. Ωστόσο, στον σημερινό κόσμο που αλλάζει με ταχύτατους ρυθμούς,
χρειάζεται πλέον να είμαστε γρήγοροι στη σκέψη, επινοητικοί, δημιουργικοί, και-
νοτόμοι. Και η κλασική παιδεία ήταν πάντοτε το εφόδιο, όσων είχαν την ικανότη-
τα να αλλάξουν, να προχωρήσουν» (δηλώσεις του στο Βήμα).
Η παρούσα μελέτη, προσεγμένη και με πληρότητα, αφυπνίζει το ενδιαφέρον
μας, με τον προβληματισμό για το παρόν και το μέλλον των κλασικών σπουδών
στον τόπο μας. Τα κλασικά γράμματα ανοίγουν τους ορίζοντες ψυχής και πνεύ-
ματος. Για τη μορφοπλαστική δύναμή τους η Andrea Marcolongo γράφει, ότι η
αρχαία ελληνική γλώσσα «ανοίγει το μυαλό», και σημειώνει, ότι «το κλασικό λύ-
κειο ανοίγει πολύ το μυαλό, το ανοίγει διάπλατα προς την ενηλικίωση», ενώ για
 Εκδοτικά Νέα, τεύχος 3ο, Θεσσαλονίκη, Οκτώβρης 2020
όποιον έχει τελειώσει το τεχνικό λύκειο διαισθάνεται ότι «νοιώθει πάντα ότι κάτι
του λείπει» (Η υπέροχη γλώσσα, εκδ. ΠΑΤΑΚΗ, σελ. 192).
Αυτό που του λείπει είναι η ευεργεσία των κλασικών γραμμάτων, η ευλογία
τους… Πνευματική όαση, άλλωστε, τα παρουσιάζει η Βιρτζίνια Γουλφ, «στα ελ-
ληνικά επιστρέφουμε, όταν έχουμε κουραστεί από την αοριστία, από τη σύγχυση
κι από την εποχή μας».
Με τις «ευλογίες» των κλασικών γραμμάτων (αισθητικές, γλωσσικές, γνωσιακές,
φιλοσοφικές, με επίκεντρο τον άνθρωπο - ανθρωπιστικές σπουδές) πραγματώνεται
το αισιόδοξο απόφθεγμα του Ηράκλειτου, ότι «ψυχής εστί λόγος εαυτόν αύξων,
δηλ. στην ψυχή υπάρχει καθορισμένο μέτρο / διάσταση που αυξάνει τον εαυτό-
του» (απ. 115). Γιαυτό, όταν στον πρόεδρο της Ακαδημίας του Πεκίνου τέθηκε
το ερώτημα, «Ποιον πολιτισμό θεωρείτε τον πιο σημαντικό;» απάντησε, «Θεωρώ
τον ελληνικό, γιατί αυτός βάζει στο κέντρο των ενδιαφερόντων-του τον άνθρωπο».
Το θέμα της παρούσας μελέτης εμπίπτει στους ακαδημαϊκούς τίτλους (Συγκρι-
τικής Παιδαγωγικής και Κλασικής Φιλολογίας) της Σ.Σ., πράγμα που προσδίδει
στο έργο της εγκυρότητα. Έτσι, μια πρώτη ματιά στα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ απο-
καλύπτει τη συνοπτική εικόνα με τη διαδρομή που ακολουθεί η μεθοδική ανάπτυ-
ξη του θέματος. Αλλά στο σημείο τούτο,δε θα σταθώ στη διάρθρωση του έργου,
γιατί νιώθω, πρώτιστα, την ανάγκη να μιλήσω για την αγάπη των Ιταλών, τόσο για
τη γλώσσα όσο και για τον πολιτισμό των αρχαίων Ελλήνων. Την αγάπη τους αυ-
τή την έζησα από κοντά και αναδείχνοντάς την εδώ, θα μας δώσει – ελπίζω – την
αφορμή να αναλογιστούμε και τη δική μας στάση απέναντι στην προγονική κλη-
ρονομιά.
Σε συνέδριο για την ιταλική γλώσσα στο εξωτερικό (Άμστερνταμ 1988), ο τότε
διευθυντής του Liceo Classico της Τεργέστης μου μιλούσε με νεανικό ενθουσια-
σμό για την αγάπη, τόσο του ίδιου όσο και των συναδέλφων του αλλά και των μα-
θητών, για την ελληνική γραμματεία, κυρίως για τη λυρική ποίηση, τον Όμηρο
και τον Πλάτωνα, στον οποίο απέδωσε την πατρότητα της πολιτισμικής άνοιξης
(Αναγέννηση), στην Αθήνα της Ιταλίας, τη Φλωρεντία.
Φέρνω τώρα στο νου μου τον πατέρα ιταλίδας συναδέλφου, που, αν και υπάλ-
ληλος σε οικονομικό τομέα, μου άνοιξε βαθυστόχαστη συζήτηση για τους πυθα-
γόρειους φιλόσοφους, τους τραγικούς κ.ά. Και για να μην μακρηγορώ, με άλλες
σχετικές εμπειρίες, κλείνω την παράγραφο ετούτη, με την αξιολογική κρίση, για
την αρχαία ελληνική γλώσσα, ενός μεγάλου της ιταλικής γλωσσολογίας, του
Francesco Sabbatini, που τον άκουσα να λέει: «Όλες οι γλώσσες είναι ίσες, όπως
όλες οι γυναίκες είναι μεταξύ τους ίσες, και όπως ανάμεσα στις γυναίκες κάποιες
είναι κυρίες των τιμών, έτσι και ανάμεσα στις γλώσσες, πρώτη κυρία των τιμών
είναι η αρχαία ελληνική».
Την ελληνομανία των Ιταλών μαρτυρούν και λέξεις, πληθώρα ελληνικών λέξεων
που υιοθέτησαν στη γλώσσα τους, όπου έχουν υποστεί τις λιγότερες μορφοφωνη-
τικές αλλαγές απ’ ό,τι κατά την προσαρμογή τους σε άλλες γλώσσες.
Χαρακτηριστική περίπτωση - μεταξύ των άλλων - συνιστά η χρήση των λ.
odontoiatra και didascalia. Η πρώτη υποκαθιστά την λ. dentista «οδοντίατρος»,
λέξη κατάδική τους και ευπρόφερτη, ενώ η δυσπρόφερτη odontoiatra, με την ελ-
ληνικότητά της, προσδίδει κύρος στο οικείο linguaggio settoriale («τομεακή διά-
λεκτο»). Όσο για τη χρήση: didascalia «λεζάντα / επεξηγηματική υπόμνηση σε
εικόνα» και αυτή παραμερίζει επίσης τη λατινογενή leggenda «θρύλος», «λεζάντα»
κ.τ.λπ.
Τον σεβασμό προς το ελληνικό παρελθόν εκφράζει και η στάση του Δάντη απέ-
ναντι στα πνεύματα του Οδυσσέα και του Διομήδη, που θεωρεί κατώτερο τον ε-
αυτό του, ως ποιητή, για να συνομιλήσει μαζί τους, πράγμα που το αναλαμβάνει ο
Βιργίλιος. Και αυτό, γιατί κάποτε οι δυο ήρωες υπήρξαν Έλληνες (Inf. 26, στ. 73-
75), δηλ. όχι τυχαίας εθνικότητας…
Κι ενώ για τους ξένους τα αρχαία ελληνικά είναι μια επίπονη μαθησιακή κατά-
κτηση, που, ωστόσο, αξίζει τον κόπο, για τους Νεοέλληνες είναι μια επανάκτηση,
υπό τη μορφή «πλατωνικής αφύπνισης», καθώς ανακαλύπτουμε τα μισοσβησμένα
από τον χρόνο ίχνη της γλωσσικής διαχρονικής μας ακολουθίας. Όρος μοναδικός
ετούτος για να βαπτιστούμε στα γνήσια νάματα, όπου εγκατοικεί το αρχαίο πνεύ-
μα το αθάνατο…
Στην προσπάθεια αυτή για επανάκτηση, η μελέτη της Σ.Σ. προσφέρει την ανα-
γκαία παράμετρο για σύγκριση της δικής μας θέσης, απέναντι στην προγονική
κληρονομιά, με κείνη των άλλων, για τους οποίους δεν είναι παρά ένα οικουμενικό
αγαθό. Οι συγκριτικές μελέτες ανάμεσα σε γλώσσες, πολιτισμούς, θρησκείες κ.λπ.
θεωρούνται υψίστης γνωσιακής αξίας, γιατί αλλάζουν την οπτική μας για πολλά
προηγουμένως αυτονόητα πράγματα, στον χώρο της μονόπλευρης θεώρησής των.
Αντώνης Μπουσμπούκης,
ομότ. Καθηγητής στο Α.Π.Θ.
«μποστάνι Δημοκρατίας»
(νουβέλα, εκδόσεις Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2020)
Όταν πήρα στα χέρια μου το καινούργιο βιβλίο του Αντώνη Χαριστού, με τίτ-
λο μποστάνι Δημοκρατίας, από τις εκδόσεις Γράφημα, δεν κρύβω πως η χαρά
μου ήταν μεγάλη.
Κι αυτό γιατί ο Αντώνης, πέρα απ’ το ότι υπήρξε συμφοιτητής στο Κοινό Με-
ταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών της Δημιουργικής Γραφής του ΕΑΠ και του
Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, πάνω από όλα είναι ένας αεικίνητος ιδεαλι-
στής με εύλογο προβληματισμό και ευαισθησία σε θέματα που αφορούν τη γλώσ-
σα και τη γραφή. Γεγονός που μαρτυρά και η πλούσια δράση του στην Υπερρεα-
λιστική Ομάδα Θεσσαλονίκης, ως ιδρυτικό μέλος, απ’ τον Μάιο του 2018.
Στο μποστάνι Δημοκρατίας, σχετικά με τον τίτλο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η
λέξη «μποστάνι», πέρα απ’ την ποικιλότητα του φυτωρίου που εννοεί, σηματοδοτεί
και τον οριοθετημένο καλλιεργήσιμο χώρο. Σε αντίθεση, η «Δημοκρατία», που
είναι συνυφασμένη με την ελευθερία και το ανοιχτό διάστημα, ασφυκτιά στα στενά
όρια του «μποστανιού». Στο έργο, ο Αντώνης Χαριστός ορίζει τον τίτλο του με
αλληγορική διάσταση, αντικατοπτρίζοντας την επαρχιακή κοινωνία της Σαμο-
θράκης του 1981, που αποτελεί και το κύριο σκηνικό του έργου του.
Πρόκειται για μια κλειστή κοινωνία αποστεωμένης δημοκρατίας, όπου σε κοι-
νωνικοπολιτικό και πολιτισμικό επίπεδο η σθεναρή συντηρητική της υπόσταση -
απότοκος των ενεργειών και των γεγονότων που ακολούθησαν τον Μεσοπόλεμο
και την περίοδο της Δικτατορίας- εμμένει ασφυκτικά στις παραδοσιακές συμβά-
σεις αξιών και συμβόλων, ακόμα και μετά την παρέλευση επταετίας από την κατά-
λυση της δικτατορίας. Μια κοινωνία που διατηρεί με φανατισμό σύμβολα και
πρότυπα προηγούμενων εποχών, διαιωνίζοντας την πολιτική αδιαλλαξία, την κοι-
νωνική υποκρισία και την υποτακτική νομοτέλεια με την πειθήνια υποταγή των
πολιτών της. Μάλιστα ο συγγραφέας, για να τονίσει τα στενά όρια της προανα-
φερθείσας κοινωνίας, την παρουσιάζει πανοραμικά, με ακριβή οριοθέτηση (μή-
κος, πλάτος και ύψος), απ’ την αρχή της αφήγησης, με τη χρήση της τοπικής δεί-
ξης: «ένας πολυκύμαντος χάρτης ιδιαιτεροτήτων συμπυκνωμένος σε έκταση εκα-
τόν εβδομήντα οκτώ τετραγωνικών χιλιομέτρων και ύψους χιλίων εξακοσίων ένδε-
κα μέτρων».
Στο προπύργιο αυτό του συντηρητισμού, θεματοφύλακες της παράδοσης αξιών
είναι οι κεφαλές του τόπου: ο Δήμαρχος, ο αρχηγός της χωροφυλακής και ο πα-
πάς της ενορίας, γόνοι της ίδιας οικογένειας, που συγκεντρώνουν στα χέρια τους
εξουσία και χρήμα και αποτελούν τους βασικούς στερεοτυπικούς χαρακτήρες της
αφήγησης:
Η μεγιστοποιημένη ιδιοκτησία αποτελούσε χρόνια ενασχόληση των αρχών
της Σαμοθράκης. Σε αντιγραφή των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων της κυρίως
Ελλάδος, οι κεφαλές του νησιού συναγωνίζονταν, για να καταχωρήσουν στα
λογιστικά τους δικαιολογητικά και το τελευταίο κομμάτι γης στην κατοχή
τους.
Μέσα σε αυτό το κανονιστικό «μποστάνι» καταβολών, ο Αντώνης Χαριστός,
προκειμένου να εξελίξει την πλοκή του και να κάνει απτή την αψιμαχία συντηρη-
τισμού-ανανέωσης, τοποθετεί τρεις ετερόκλητους χαρακτήρες: τον φιλόλογο Χά-
ρη, με καινοτόμες ιδέες πάνω σε θέματα διδασκαλίας, οι οποίες αντίκεινται στις
παραδοσιακές φόρμες παράδοσης του μαθήματος και αποβλέπουν κυρίως στην
προώθηση της ελεύθερης έκφρασης, της φαντασίας και του λόγου. Τον αρχιτέ-
κτονα Πέτρο, ιδεαλιστή και ονειροπόλο, με σπουδές στο Παρίσι και επιρροές
από το κλίμα της τότε εποχής, με σημείο εκκίνησης την εξέγερση των φοιτητών
τον Μάη του 1968. Και τέλος τον μουσικό Αντώνη, με κλασική παιδεία και
σπουδές στη Βιέννη και στη Ρώμη, που εμπλέκεται με τα κοινά ορμώμενος απ’
τον παιδικό του έρωτα για μια παλιά συμμαθήτρια. Τρεις χαρακτήρες, που με την
αφέλεια της νεότητας, παρότι ο καθένας αποζητάει τη δική του «Ιθάκη», στρατεύ-
ονται στο κόμμα της αντιπολίτευσης και στέλνονται στο νησί για να αναταράξουν
το αδιασάλευτο άντρο του συντηρητισμού:
Επρόκειτο για το εκμαγείο των προσωπικοτήτων απ’ το οποίο εμφορούνταν
οι συστολές των ευθυνών ενώπιον του παρόντος. Η αβεβαιότητα της πορείας
στην υποκειμενική της ερμηνεία εξέθρεψε το ομοίωμα της οπλισμένης πα-
ρέμβασης στον δημόσιο λόγο. Η νεότητα με τις αδηφάγες ενοχλήσεις των
εσωτερικών ορμών, μορφοποιούνταν στο μεταίχμιο τριών, διακριτών μεν ο-
μοιόμορφων δε, αλληλεπιδράσεων.
Το σκηνικό της δράσης αποκαλύπτεται και προσδιορίζεται απ’ την αρχή της
αφήγησης με επεξηγηματικές πληροφορίες, προϊδεάζοντας τον αναγνώστη για τον
δυσχερή εγκλιματισμό των ηρώων. Συγκεκριμένα, το έργο ξεκινά σε παροντικό
χρόνο, Σεπτέμβριο του 1981, στο λιμάνι της Καμαριώτισσας, όταν τρεις νέοι πο-
λιτικοί αγκιτάτορες, με αφετηρία τη Θεσσαλονίκη, αποβιβάζονται στο νησί από
το πλοίο της γραμμής, τον μοναδικό δίαυλο επικοινωνίας με τη Σαμοθράκη.
Σκοπός τους να διαδώσουν τις καινοτόμες ριζοσπαστικές ιδέες του Προοδευτικού
Κόμματος της «αλλαγής», ενόψει των επικείμενων εκλογών. Με άνωθεν εντολή,
έχουν περιθώριο να φέρουν εις πέρας την αποστολή τους στο διάστημα των τριών
ημερών.
Προκειμένου να πετύχουν τον στόχο τους χωρίς να κινήσουν υποψίες, δεν απο-
καλύπτουν τα σχέδιά τους στους ντόπιους και ιδίως στις τοπικές διοικητικές αρχές
και παρουσιάζονται στο νησί ως τουρίστες. Καθώς η ιστορία εξελίσσεται, ο αφη-
γητής παρακολουθεί με άνεση τις διαδρομές των ηρώων στους χώρους του νη-
σιού, σκιαγραφώντας την ανεδαφική τους προσπάθεια μέχρι το τέλος. Η αναμέ-
τρηση με τα πάθη και τις μύχιες επιθυμίες της ανθρώπινης υπόστασης, με σημείο
αναφοράς τον έρωτα, είναι στοιχεία καθοριστικά που οδηγούν την αφήγηση. Κι
ενώ τα γεγονότα και οι καταστάσεις συμπλέκονται, οι ήρωες βρίσκονται αντιμέ-
τωποι με σύμμαχους και αντίμαχους, αλλά και με τον ίδιο τους τον εαυτό. Η κα-
τάχρηση εξουσίας, η παρανομία και η δολιοφθορά αποκαλύπτουν το σαθρό σύ-
στημα της δημόσιας διοίκησης, υπό την ανοχή και αδιαφορία των κεντρικών ε-
ξουσιών του Κράτους:
Τα κυκλώματα παρανομίας είχαν την κάλυψη υψηλόβαθμων στελεχών της
διοικήσεως με την ιστορία τους να εκτείνεται σε βάθος χρόνου. Μια συσσω-
ρευμένη παρανομία κατάχρησης εξουσιών στο όνομα του λαού μετατρεπόταν
σε καλοστημένη συνταγή μαζικής εξαπάτησης. Είτε στην ταπεινή κλίμακα είτε
στην υψηλή οι σχέσεις των ενδιαφερόντων παρέμεναν απαράλλαχτες. Οι θε-
σμοί παρανομίας και παρατυπίας υπήρξαν κυτταρικό στοιχείο της ταυτότητας
μιας ολόκληρης κοινωνίας.
Εκδοτικά Νέα/Κριτικές αναφορές
Όσον αφορά τη δομή, η μυθοπλασία βαίνει προς την κορύφωση με γραμμική
φορά και εκτινάσσεται ξαφνικά, λίγο πριν τη λύση της, με αφηγηματική επιτάχυν-
ση στο μέλλον, προβάλλοντας αστραπιαία αυτό που θα ακολουθήσει στις ζωές
των ηρώων, για να επιστρέψει ξανά στο παρόν και να ολοκληρωθεί.
Εγκύπτοντας στο κείμενο με προσοχή, αντιλαμβανόμαστε ότι κάθε λέξη επιλέ-
γεται με επιμέλεια σε συγκερασμό με την προηγούμενη και την επόμενη, επιτελώ-
ντας τη νοηματική κατακύρωση με τις όποιες παρεκκλίσεις αυτή υπονοεί. Ο Α-
ντώνης Χαριστός, με την ανατρεπτική χρήση της γλώσσας, αποτινάζει τον ρεαλι-
στικό μανδύα θέασης των πραγμάτων. Η γραφή του δεν παραμένει στατική στην
περιγραφή και ωραιοποίηση, αλλά με καινοτομία προωθεί το νόημα πέρα από την
επιφάνεια, προβάλλοντας μια νέα πραγματικότητα. Αιτία και αποτέλεσμα σε συ-
νεχή αλληλεπίδραση δομούν έναν στέρεο λόγο, οξύ και κοφτερό, εγείροντας τη
φαντασία του αναγνώστη με νέες ιδέες και μηνύματα. Η ανανεωτική προδιάθεση
της γραφής γίνεται αντιληπτή και μέσα απ’ τους διαλόγους, οι οποίοι δεν περιέ-
χουν στοιχεία τοπικών ιδιωματισμών. Αντίθετα οι χαρακτήρες, και ιδίως οι αρχές
εξουσία -ανεξαρτήτως πνευματικού υποβάθρου- προβάλουν τους εδραιωμένους
συνειδησιακά επιτελικούς ρόλους τους, διαμέσου της τυπικής, επίσημης ελληνικής
γλώσσας.
Εντέλει, στο μποστάνι Δημοκρατίας, στο προσκήνιο βρίσκεται ο άνθρωπος με τις
ιδιαιτερότητες και τις αδυναμίες της ανθρώπινης υπόστασης, που ψάχνει την αλή-
θεια ανάμεσα στο ιδανικό και το πραγματικό, το ιδεώδες και το ονειρικό και έρ-
χεται σε σύγκρουση με τον εαυτό του (σώμα, πνεύμα, ψυχή) και με το κοινωνικό
περιβάλλον (πρόσωπα, εξουσίες). Όμως, η διαιώνιση της κοινωνικής αναλγησίας,
της πολιτικής σαθρότητας και της διαπλοκής, τον καθιστά αδύναμο και ανασφα-
λή. Και είναι αυτή ακριβώς η απογοήτευση της «πνιγερής πραγματικότητας» που
τον ωθεί στη μεταστροφή, δίνοντάς του το έναυσμα για να συνεχίσει και να βρει
τη λυτρωτική διέξοδο στον έρωτα. Γιατί, στο τέλος, είναι η δύναμη του έρωτα που
σπάει τους φραγμούς του κατεστημένου και φέρνει ψυχική ανάταση στον άνθρω-
πο.
Περίληψη: Το «μποστάνι Δημοκρατίας» περιστρέφεται γύρω από τους ανθρώ-
πινους χαρακτήρες ενταγμένους στα πλαίσια των κοινωνικών διεργασιών. Διεργα-
σίες τις οποίες ετεροκαθορίζουν ιδέες, επιθυμίες και προοπτικές. Τα συλλογικά
και ατομικά πεπραγμένα, διαδραματίζουν την εναλλακτική πρόταση στα είθισται
των παραδεδεγμένων αληθειών. Η προσωπικότητα του λόγου και των πράξεων,
μετατοπίζεται από το πεδίο της καθημερινής αναφοράς σε αυτό του ιστορικού
χρόνου και της υποκειμενικής διάταξης των ρόλων. Εγκλωβισμένοι στα δεδομένα
της κοινωνικής αναπαραγωγής, τρεις νέοι αγκιτάτορες αναμετρώνται με τα πρό-
τυπα συντήρησης και παραδοσιακής πρόσληψης των πραγμάτων. Η νήσος Σαμο-
θράκη θα μετατραπεί σε γέφυρα άρνησης του παρελθόντος, με το παρόν να μοιά-
ζει αβέβαιο στην αυλαία του αύριο. τραύματα, διαπιστώνουν την ανάγκη ενός νέου
ξεκινήματος που συνδέεται με την ταυτότητα των σύγχρονων Ελλήνων.
Αντωνία Καππέ
«Αξίες & Απαξίες»
(Πεζοποιήματα, εκδ. Όστρια, 2016)
Τα πεζοποιήματα του συγγραφέα Θανάση Πάνου, διαπνέονται από εκείνο το
πρωτογενές συναίσθημα που πάλλει σε ότι αυτοαναφορικό γνήσιο αυθεντικό. Η
αυτοαναφορικότητα ωστόσο δεν εξαντλείται, σε απλή περιπλάνηση ηδονιστικού
χαρακτήρα ή σε απλή πτήση στον κόσμο του ονείρου, ή σε φαντασιωτική ονειρο-
πόληση ή στην αυτοβιογραφική περιγραφή στην κόψη του θαλάσσιου κύματος
.Μετουσιώνεται σε τόπο όπου συντελείται το δράμα της ύπαρξης. Ο τόπος αυτός
ορίζεται ως μικρόκοσμος ο οποίος περικλείει το όλον, περιέχει και αντανακλά την
ολότητα. Ο τόπος του, οριοθετείται βεβαίως, δια μέσου του γλωσσικού ελέγχου,
και διαπιστώνουμε ευχάριστα ότι εδώ, παρεισφρέει το Απολλώνιο στοιχείο, το
στοιχείο του ιερού, η μουσικότητα των φράσεων, η δόνηση και η ευταξία την λέ-
ξεων, η γεωμετρία των νοημάτων που οδηγεί σε εσωτερική υποδόρια ισορροπία
των στίχων, παρεισφρέει το Απολλώνιο στοιχείο, το φως που άγει, κομίζει, φωτίζει
κατακόρυφα, η κεντρομόλος δύναμη, η αυτοπαρατήρηση. Ο τόπος αυτός της
αυτοπαρατήρησης εξυφαίνεται με προσοχή ψηφίδα. Και αίφνης μια σπίθα πυρο-
δοτεί το απροσδόκητο του Διονυσιακού και μας αιφνιδιάζει με την παράφορη
έκλαμψη του συναισθήματος.
Το αρχετυπικό νοηματικό υλικό του, περιπετειώδες, μας αποκαλύπτει ένα κο-
λυμβητή-δύτη, ο οποίος άλλοτε χάνεται στα άδυτα του θαλάσσιου βυθού, χάριν
της ηδονής που του χαρίζει η πτώση και ακολούθως η ανάδυση, χάριν του χαοτι-
κού στο απροσδιόριστο των συναισθημάτων, ενώ άλλοτε λειτουργεί ψύχραιμα
αποστασιοποιημένα ως παρατηρητής αφυπνισμένος, ο οποίος επιλέγει τα υγρά
περάσματα, τα φωτίζει, ελέγχοντας απόλυτα το υλικό του. Είναι αυτά τα υγρά πε-
ράσματα, ο άπατος βυθός του η ουσία της ύπαρξης, η σκιά μας, το κοχλάζον κε-
νό, ο σιωπηλός γαλαξίας εντός μας που φωτίζονται εντέχνως. Ο συγγραφέας συ-
χνά μας εγκαταλείπει μετέωρους απέναντι σε κάποιο φιλοσοφικό ερώτημα, άλλοτε
μας προκαλεί με την διακωμώδηση και την χλεύη και άλλοτε μας χαρίζει γενναι-
όδωρα ένα μεταίσθημα. Τα αρχέτυπά του τα αντλεί από το συλλογικό ασυνείδητο
είτε ως γνήσιος γνώστης είτε διαισθητικά, ενορατικά ως καλλιτέχνης ο οποίος ε-
μπνέεται, επικοινωνεί, συνομιλεί με το ασυνείδητό του με ευλυγισία.
Εγκαταλείπεται συχνά στην Διονυσιακή αταξία, στον οίστρο της δημιουργικής
έκφρασης, στο οργιαστικό χαρακτήρα της, προκειμένου να πραγματοποιήσει την
υπέρβασή της με τρόπο εσωτερικό και μυστηριακό. Ο τόπος του όπου συντελεί-
ται το δράμα, ένα τοπίο που αναδύεται στιγμιαία, φανερώνει το αφανέρωτο, το
μυστικό, το σκοτεινό που κοχλάζει εντός μας. Ο τόπος του σημείο κόσμος που
συμφύρεται από αντίθετα που άλλοτε συνυπάρχουν αρμονικά και άλλοτε συ-
γκρουσιακά. Κάθε εδάφιο κάθε στιχοπλοκή αποκαλύπτει και κρύβει εντέχνως.
Πυκνώματα ενεργειακά με φιλοσοφικό υπόβαθρο, η κάθε στιχοπλοκή κομίζει το
διφορούμενο εν μέσω θυέλλης. Η στιχοπλοκή δεν εξαντλείται σε ψυχογράφημα
φέρει το πρωτογενές συναίσθημα και την αίσθηση του γίγνεσθαι μαγικά και τα
ελευθερώνει μέσα από φόρμες γλωσσικές στο φως.
Μοιάζει με Άρια δομημένη εντέχνως. Η αυτοαναφορικότητα περιέχει και πε-
ριέχεται σε ένα πυρήνα εκμυστήρευσης όπου το «εδώ και τώρα» το παρόν διευρύ-
νεται άλογα, ψηλαφίσεις του υπερφυσικού αγγίζει την φύση της ανατροπής, της
υπέρβασης των ορίων του έλλογου, που σημασιοδοτεί την καθημερινότητα.
Έκσταση, διεύρυνση, υπέρβαση, εξαγνισμός. Η βύθιση στο «εδώ και τώρα» ε-
ξαγνίζει τον νου του καλλιτέχνη και προκαλεί τον αναγνώστη να τον ακολουθήσει
στο ταξίδι της πτήσης σε τόπους ιερούς και ανίερους να παλινδρομήσει στο αρχέ-
γονο φορτίο της λέξης με την εμπειρία της επιστροφής σε τόπο όπου το ενεργεια-
κό του κέντρο βρίσκεται χαμηλά και του χαρίζει την βεβαιότητα της επανάληψης
του ταξιδιού και εν μέρει του ελέγχου. Εν μέρει ότι τα όριά του ουδείς τα γνωρί-
ζει εντελώς. Τι νόημα θα είχε ένα ταξίδι χαρτογραφημένο στην απόλυτη λεπτομέ-
ρειά του; Η περιπέτεια είναι το τίμημα που καταβάλει ο καλλιτέχνης και ο συ-
μπορευτής του ο αναγνώστης προκειμένου να συμφιλιωθούν με τον κόσμο εντός
τους.
Η κεφαλίδα του εκάστοτε πεζοποιήματος δηλώνει το νοηματικό κέντρο την
εισχώρηση του συγγραφέα σε βαθιά νερά του «είναι» ο καλλιτέχνης αναφωνεί, α-
γωνιώ, ερωτεύομαι, ποθώ, τρομάζω, φοβάμαι, τολμώ, μάχομαι, σιωπώ, αγωνίζο-
μαι, υπάρχω, αιώρηση και μετεώριση, αδιέξοδα και φωτεινά περάσματα του «εί-
ναι» αυθεντικότητα του κοχλάζοντος κενού που στοιχειώνει όλες τις ανθρώπινες
υπάρξεις. Η κεφαλίδα γίνεται μάρτυς της σημαίνουσας οικονομίας της γλώσσας.
Τα κείμενα διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες. Εκείνα που ως τόπος -κόσμος
αναφωνούν την σημασία του συναισθήματος και του μεταισθήματος.
Η δεύτερη κατηγορία χαρακτηρίζεται από κοινωνιολογικές αναφορές και την
χαρτογράφηση του κοινωνικού βλέμματος. Και τέλος εκείνα που μαρτυρούν έ-
ντονα την αυτοαναφορικότητα. Το κοινό δομικό στοιχείο που τέμνει τις τρεις κα-
τηγορίες των ποιημάτων του αφορά το στοιχείο της ενδοσκόπησης, της ψηλάφη-
σης των ορίων της ύπαρξης και τη γεφύρωση του προσωπικού με το οικουμενικό
με ένα τρόπο μαγικό ιδιαίτερο μέσω της ποιητικής φόρμας και της γλώσσας.
…
Ω
Δεν γονυπετώ σε άμβωνες
στου υπερκόσμιου τις χρυσοβαμμένες εντολές.
Προσκυνώ τον περιπλανητή του ακατανόητου
της γης το γελαστό σκουλήκι
Χαρίκλεια Βασιλείου
«Αντανακλάσεις»
Μάγδα Παπαδημητρίου - Σαμοθράκη, Παναγιώτης Φτάρας
Από την Αλεξία Καλογεροπούλου
alexia.kalogeropoulou@gmail.com
(Αντανακλάσεις, Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη, Παναγιώτης Φτάρας, ι-
διωτική έκδοση, 2019)
«Αντανακλάσεις» είναι ο τίτλος της έκτης ποιητικής συλλογής της Μάγδας
Παπαδημητρίου - Σαμοθράκη, που κυκλοφόρησε το 2019 και περιλαμβάνει 37
ποιήματα, τα οποία, όπως αναφέρει η ίδια, γράφτηκαν τα δύσκολα χρόνια της
δοκιμασίας του λαού μας αλλά και της δικής της προσωπικής αναζήτησης.
Πρόκειται για μια ποιητική συλλογή που συνομιλεί ελεύθερα και εποικοδομη-
τικά με άλλες μορφές τέχνης, πότε με τις εμπνευσμένες φωτογραφίες του Πανα-
γιώτη Φτάρα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο, πότε με την ποίηση του Μπρεχτ,
πότε με κάποιο ντοκιμαντέρ και πότε με εικαστικές εκθέσεις.
Η ποιήτρια εμπνέεται επίσης από αγαπημένα πρόσωπα. Στα «Ενθύμια» περι-
γράφει με ενάργεια τα στοιχεία που συνθέτουν την προσωπικότητα των γονιών
της, στη μνήμη των οποίων έχει αφιερώσει το ποίημα. Μας συστήνει τη μητέρα
της μέσα από τη λιτή αναφορά στα αντικείμενα που εκείνη αγαπούσε, ανάμεσά
τους μια δαχτυλήθρα, ένα περιοδικό με σταυρόλεξα και ο δίσκος του Louis
Armstrong. Μνήμες δυνατές που ταράζουν και συγκινούν την ποιήτρια κάνοντάς
τη να συνειδητοποιήσει ξανά τη μητρική απουσία: «Όλα κείτονται στο πάτωμα/
κι εσύ στην ανυπαρξία» («Ενθύμια», σ. 28).
Μαθαίνουμε επίσης για το αγωνιστικό παρελθόν του πατέρα της που κέρδισε
«Παράσημα από έναν πόλεμο ανώφελο/ που ξεχάστηκε στο πέρασμα των χρό-
νων» («Στη μνήμη του πατέρα μου», σ. 29) και την δίδαξε να αγωνίζεται: «Διαθή-
κη μού άφησες/ να ζήσω με αγώνα» («Στη μνήμη του πατέρα μου», σ. 29).
Οι αναμνήσεις φαίνεται ότι κατακλύζουν συχνά την ποιήτρια που επιβεβαιώνει
με τους στίχους της ότι δεν ξεχνά τους αγαπημένους της γεννήτορες: «Πώς αλή-
θεια να παλέψω με τη μνήμη;/ Όχι, δεν σας ξέχασα.» («Στη μνήμη του πατέρα
μου», σ. 29)
Ο αγώνας είναι ένα από τα βασικά θέματα που επιστρέφει συχνά η Μάγδα
Παπαδημητρίου - Σαμοθράκη στις «Αντανακλάσεις», μια παρακαταθήκη που
κληρονόμησε άλλωστε από τον πατέρα της: «[…] χωρίς μάχη/ η ζωή είναι χαμέ-
νη» («Ανυπακοή», σ. 31).
Με τους στίχους της επιδιώκει να δώσει σχήμα στη σκέψη της και να την εκφρά-
σει:
«Η άναρχη σκέψη μου/ θέλω να γίνει λέξεις/ εικόνες,/ γροθιά.» («Ανυπακοή», σ.
31),
 Εκδοτικά Νέα, τεύχος 3ο, Θεσσαλονίκη, Οκτώβρης 2020
να αγωνιστεί ενάντια στην αδικία:
«Στις πλατείες λιγοστοί/ σηκώνουν τις γροθιές/ για το άδικο» («Μιλούν τα μά-
τια», σ. 32)
αλλά και να υπερασπιστεί την ελευθερία:
«Μέχρι πότε θα με σέρνουν οι δεσμώτες;/ Φτάνει, μέχρι εδώ!» («Οι δεσμώτες»,
σ. 34).
Δεν παραλείπει να στηλιτεύσει εκείνους που εύκολα πούλησαν όσο όσο το βιος
τους αλλά και την ίδια τη χώρα «Πούλησες τον αέρα,/ έσκισες τη γη,/ έκαψες την
βάρκα / χάρισες τη ζωή σου./ Τα έδωσες όλα μισοτιμής.» («Μισοτιμής», σ. 9),
αλλά και όσους διέψευσαν τις ελπίδες της για μια πολυπόθητη αλλαγή: «Σε πίστε-
ψα, αλλά εσύ/ έστρωσες το κόκκινο χαλί/ για να διαβούν αυτοί που/ άφησαν στη
μέση/ το αποτρόπαιο έγκλημα.» («Ασέληνη νύχτα», σ. 11).
Η ματιά της διεισδύει στην κοινωνική αδιαφορία «Μπήκε το «Πωλείται» στα
όνειρα./ Στο παγκάκι,/ το κορμί ήταν χαμένο/ στα αδιάφορα βλέμματα.» («Πω-
λείται», σ. 17), που όσο μακριά κι αν βρίσκεται από εμάς, πάντα μας αφορά και
πρέπει να μας ενδιαφέρει: «Κάπου μακριά, στον Αμαζόνιο./ Χιλιόμετρα μακριά
από σένα./ Δεν σε ένοιαξε.» («Τη γη και το χρυσάφι», σ. 21).
Αλλά όσο κι αν φαίνεται πως όλα έχουν χαθεί,
«Για ποια Ελλάδα να γράψει/ τους στίχους;/ Ούτε ελπίδα δεν μπορούσε να
φωνάξει.» («Φοβισμένα πουλιά», σ. 18),
τελικά η σπίθα ανάβει πάλι και η ελπίδα αναδύεται εκ νέου μέσα από την αλ-
ληλεγγύη «Όλοι μαζί, μια γροθιά,/ με μπροστάρη την ελπίδα./ Για να πάρει α-
νάσα η πέτρα./ Να καρπίσει πάλι η γη.» («Ισμαήλ», σ. 22)
Από την ποίηση της Μάγδας Παπαδημητρίου - Σαμοθράκη δεν λείπουν οι
αναφορές στην ομορφιά και στο φως των ελληνικών τοπίων, τα οποία φαίνεται να
αγαπά και να απολαμβάνει ιδιαίτερα: «Ταξιδευτή του καλοκαιριού/ χαιρέτησε
του Αιγαίου/ τα ξωκλήσια.» («Ταξιδευτής», σ. 25).
Συνοψίζοντας, η ποιητική γραφή της Μάγδας Παπαδημητρίου - Σαμοθράκη
στις «Αντανακλάσεις» είναι δυναμική, αγωνιστική και ταυτόχρονα βαθιά συναι-
σθηματική, γεμάτη μνήμες από αγαπημένους ανθρώπους και εικόνες από την ελ-
ληνική γη, διαποτισμένη από το πνεύμα της ελευθερίας και της αλληλεγγύης απέ-
ναντι σε όσους αδικούνται και στερούνται ό,τι κάνει τη ζωή ομορφότερη. Ιδιαίτε-
ρη μνεία αξίζει στις φωτογραφίες του Παναγιώτη Φτάρα που συνοδεύουν την έκ-
δοση και αποτυπώνουν τη δική του εικαστική ματιά στο ποιητικό σύμπαν της
Μάγδας Παπαδημητρίου - Σαμοθράκη.
«Κοντσέρτο για μία ημέρα που πέρασε»
(εκδ. γραφομηχανή, Αθήνα 2018)
Το ποιητικό αφήγημα της Γεωργίας Βεληβασάκη με τίτλο «Κοντσέρτο για μία
ημέρα που πέρασε» δομείται στα συνθετικά υλικά, τα οποία η ίδια η ποιήτρια στο
τμήμα του έργου «Αντί-επιλόγου» αναλύει. Πρόκειται για έργο, το οποίο συντίθε-
ται στην τεχνική του pastiche. Στο αρχικό υλικό προστέθηκε υλικό από έργα άλ-
λων λογοτεχνών. Δεν θα σταθούμε στην εν λόγω τεχνική, ούτε στα τελικά αποτε-
λέσματά της. Η πρωτοτυπία της είναι δεδομένη και το τελικό υλικό μοναδικής
συνθετικής έμπνευσης. Στο ουσιαστικό πεδίο αναφοράς της ποιητικής συλλογής η
σύνθεση διαιρείται σε τρία επίπεδα. Προτού αναφερθώ αναλυτικά σε κάθε ένα εξ
αυτών θα προχωρήσω σε μια πρώτη ανάγνωση της Γεωργίας Βεληβασάκη στο
δίπολο ποιητής-δημόσιος λόγος.
Η παρέμβαση του δημιουργού στο δημόσιο λόγο αποκτά βαρύτητα μέσα από
τον συγκροτημένο λόγο ταυτότητας. Με άλλα λόγια είναι η συνειδητή κατασκευή
του λόγου στην αναφορά του οποίου ο καλλιτέχνης υπογράφει την παρουσία του
με γνώμονα την προσφορά στην τέχνη εν συνόλω ως φορέας πολιτιστικής αλλα-
γής. Κάθε στιγμή της τέχνης εκλαμβάνεται ως φορέας πολιτιστικής ανανέωσης. Η
Γεωργία Βεληβασάκη είναι φορέας αυτού του μεγέθους. Η ποιητική της παρουσία
σε συνδυασμό με τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες πέραν αυτής συνδιαμορφώ-
νουν την έννοια της δημιουργίας σε όλα τα επίπεδα της αυτοτελούς παρέμβασης
στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Ως ποιήτρια με ταυτότητα και ιδιαίτερο τρόπο προσέγγισης της πραγματικό-
τητας απαντά στο βασικό ερώτημα υπαρξιακής φύσης, όπως το έθεσε ο Τσερνι-
σέφσκι, «Τί να κάνουμε;». Η απάντησή της γνωρίζει επάλληλες προοπτικές ανά-
γνωσης, με ενιαία, ωστόσο, θεματική, η οποία και διαπερνά ενοποιώντας και πα-
ράλληλα αντιδιαστέλλοντας την ίδια την πραγματικότητα με τα κακέκτυπα ή τις
απομιμήσεις αυτής. Ειδικότερα, είναι η πραγματικότητα διαιρεμένη σε χώρο και
χρόνο, στην οποία αναγιγνώσκει την υποκείμενη παρουσία της με παράλληλη άρ-
νηση αποδοχής αυτής ως τετελεσμένο γεγονός. «Εγώ είμαι ο χρόνος/Κι αυτός
είναι ο χώρος» (σελ. 12) αυτοσυστήνεται το δρών υποκείμενο και την ίδια στιγμή
εξατομικεύει τις διαστάσεις των ορίων του μέσα από την αδιάλειπτη παρουσία της
μεταμόρφωσης. Εδώ, ο χρόνος και ο χώρος δεν λογίζονται ως στατικές συνδηλώ-
σεις μίας καταφατικής ερμηνείας, αλλά ως συνθετικά προλογίσματα μιας αναπά-
ντεχης μετουσίωσης των περιορισμών σε οδών διαφυγής και αυτο-υπέρβασης. Η
ποιήτρια δεν κατασκευάζει το λόγο, αλλά την εικόνα μέσα από τις υποταγή των
λέξεων σε αυτή. Συγκεκριμένα, οι λέξεις τοποθετούνται στην κατάλληλη θέση
προκειμένου η διαρκώς αυξανόμενη δυναμική μιας εσωτερικευμένης επιθυμίας
όπως μετατραπεί σε ολομέτωπη αναγωγή της λέξης σε εικόνα. Εικόνα ζωντανή
και κινούμενη μέσα στην στατικότητα των στίχων και την ακινησία των σελίδων.
«Να μπορούσα, λέει, να σκαρφαλώσω σε μια νότα/να κρυφτώ πίσω από τα φοινι-
κόδεντρα. Του δωματίου» (σελ. 17). Η μνήμη λειτουργεί αισθαντικά, ενώ ταυτό-
χρονα απολύει τον παρόντα χρόνο προς όφελος μιας αναδρομής στο παρελθόν
απ’ το οποίο θα επανέλθει στο παρόν με αναγεννημένη την οπτική πρόσληψης. Η
μνήμη ή η απολεσμένη επιθυμία βαφτίζονται εκ νέου στο ασυνείδητο της ευμετά-
βλητης απόκρισης. Η ποιήτρια φαντασιώνεται τον έρωτα, ενώ συνάμα τον μετα-
σχηματίζει σε απόσταση, πάντα ενταγμένο σε χώρο και χρόνο. Τα δύο τελευταία
συνθετικά υλικά δεν νοούνται στις ρεαλιστικές τους εκφάνσεις παρά μόνο ως ερ-
γαλεία διαχείρισης στιγμιαίων απολαβών. Απολαβές τις οποίες ο πραγματικός
χρόνος των βιωμένων εμπειριών μεταφέρει κάθε φορά, με κάθε ευκαιρία, στο
προσκήνιο, μεταμφιέζοντας τις προσδοκίες για μια νέου τύπου επαναχάραξη των
ορίων. «Κάποτε ήμουν μικρό κορίτσι» (σελ. 24) και η μεταμόρφωση αποκτά
μορφή στις περιπλανήσεις μιας αδόκιμης παρελθοντολογικής ανάμνησης, μόνο
που στην περίπτωση της πρωταγωνίστριας «Φιλομήλας» αυτού του είδους η ανά-
μνηση δεν επαναφέρεται με άξονα την αλήθεια των πραγμάτων, αλλά της διπλής
οπτικής αυτών, οπτικής η οποία ανταποκρίνεται στις επιτακτικές ανάγκες του εξω-
τερικού περιβάλλοντος κόσμου, τη στιγμή κατά την οποία υπονομεύει τη θεματι-
κή ανεξαρτησία του υποκειμένου. Από τη στιγμή κατά την οποία η ίδια η ατομι-
κή αλήθεια μετατρέπεται σε εμπόδιο ασφαλούς διαγωγής στο πλαίσιο του κοινω-
νικού συνόλου, υιοθετεί ρόλους και στάσεις αντάξιες μιας ετεροπροσδιορισμένης
αλήθειας, ικανής να γίνει αποδεκτή από τρίτους συνδαιτυμόνες. «Όταν όλα ησύ-
χασαν στον κόσμο του κοριτσιού, που ονειρεύεται πως μαθαίνει την αλήθεια..»
(σελ. 26).
Είναι το έτερο «εγώ» της κατασκευασμένης αισθητικής του υποκειμένου, το
οποίο επενεργεί στο χρονικό απών και το χωρικό μηδέν του εξαπατημένου αν-
θρώπου. Η εξαπάτηση είναι εθελούσια. Το δρών υποκείμενο βυθίζεται και εθίζε-
ται στη συνειδητή απονεύρωση της ατομικότητας ως υλική υπόσταση, αποδίδο-
ντας προβάδισμα στη νοητή αποκαθήλωση της διανοητικής ιεράρχησης των
πραγμάτων. «Τρώει όταν τρώω/κλαίει όταν κλαίω/το ίδιο όταν γελάω/έχει αυ-
στηρό βλέμμα» (σελ. 30). Η μοναξιά και η αντιμετώπιση των σκέψεων, με έκδηλα
τα χαρακτηριστικά μιας ενοχικής προελεύσεως ανατομία των συναισθημάτων,
εκφράζουν την πεποίθηση της ποιήτριας για την άτεγκτη αυτομαστίγωση των επι-
λογών στον παρατατικό των δράσεων. Δράση και αντίδραση ενοποιούνται σε μία
ενιαία εισδοχή εναλλακτικών κειμένων εικονοποιίας. Δηλαδή, οι λέξεις, εικονίζο-
ντας το απρόβλεπτο των εναλλαγών και των εξελίξεων μιας πλοκής, ταυτοχρόνως
αποκαλύπτουν το επερχόμενο τέλος κάθε πλοκής. Με τις κορυφώσεις και τις σιω-
πές της η πλοκή εξελίσσεται και διοχετεύοντας τη δυναμική της στο παρελθόν
αφυδατώνεται όταν πρέπει να δώσει απαντήσεις στο παρόν. Τότε είναι που η ποι-
ήτρια αποδίδει ευθύνες στο έτερο «εγώ», το οποίο επιχειρεί να αποδεσμεύσει από
τη διεκδίκηση του χρόνου και να του προσδώσει ακεραιότητα σε μια αναπόληση
πολλαπλών ενοτήτων. «Όλα μου τα όνειρα ήταν χάρτινα/Έλεγα, όταν μεγαλώσω
θέλω να γίνω θάλασσα/Μετά μεγάλωσα. Και τα θαλάσσωσα» (σελ. 42). Είναι το
επιστέγασμα μιας πορείας αυτογνωσίας. Η απώλεια της βούλησης, ως μεταμόρ-
φωση της μνήμης, επανέρχεται στο εκάστοτε παρόν της δημιουργίας, αποστεώνο-
ντας τις δημιουργικές δυνάμεις που χάθηκαν στο διάβα του χρόνου. Τα πάθη που
δεν εκτονώθηκαν διασχίζουν την πραγματικότητα με σταθερή πορεία την απο-
τελμάτωση των βαθύτερων επιθυμιών, η ανικανοποίητη έκβαση των οποίων επε-
νεργεί στην ατροφική παρουσία του ονείρου. Όνειρο ως παγίδα απ’ το οποίο η
φαντασία αδυνατεί να απελευθερωθεί υπό δυνατότητα και αυτο-εγκλωβίζεται ως
πιθανότητα μιας νέας προοπτικής. «Κανείς δεν θα σε ξυπνήσει τώρα/μα θα σε
σκέφτομαι, το υπόσχομαι/σαν πιθανότητα ωραία και ολόλαμπρη» (σελ. 57). Η
αξία της ζωής εμφανίζεται ως ατελέστατος κύκλος μεταβολών. Το «εγώ» υποκλίνε-
ται σε οπτική απόσταση από το παρόν των διαδραματιζόμενων γεγονότων. Ακό-
μα και στη βιωσιμότητα αυτών, η εμπειρία μετατρέπεται σε άρνηση. Άρνηση επί
μίας στιγμιαίας επανάληψης.
Αντώνης Χαριστός
«Ανδρομέδα»
(Ποιητική συλλογή, τόμοι Α & Β, εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 2005 & 2007)
Η δίτομη ποιητική συλλογή του Μιλτιάδη Ντόβα με τίτλο «Ανδρομέδα» απο-
τελεί μνημείο ποιητικής αλχημείας εικόνων, προσώπων και πραγματικότητας. Ο
ποιητής με αριστοτεχνική μαεστρία χειρίζεται το δίπολο χρόνος και χώρος.
Προτού εισέλθουμε στη θεματική και αναλύσουμε τα δομικά συστατικά στοιχεία
των συλλογών αξίζει να υπογραμμίσουμε, εν είδει εισαγωγής, την τεχνική πρόσμι-
ξης μυθολογικών και θρησκευτικών αξιακών κωδίκων και δεδομένων όχι απλά
στην ποιητική αλλά συνολικά στην σκέψη του ποιητού. Η τομή στην πραγματικό-
τητα η οποία συντελείται σε χρόνο παρόντα και παρελθόντα είναι το αινιγματικό
υλικό το οποίο συνδέει τον ρόλο του ποιητού με την αναμορφωτική δύναμη της
τέχνης. Η τελευταία μετατρέπεται στα χέρια του Μιλτιάδη Ντόβα σε προμαχώνα
μελλοντικών καθρεφτισμάτων καθώς οι επεξεργασίες των εκάστοτε θεματικών α-
ναφορών δεν προλογίζουν τα πεπραγμένα αλλά, αντίθετα, γνωστοποιούν τα μελ-
λούμενα στον αναγνώστη. Με άλλα λόγια ο ποιητής ανασυντάσσει όλα όσα έλα-
βαν χώρα στο «χθες» της ανθρώπινης ιστορίας μέσα από το «σήμερα» της βιωμέ-
νης εμπειρίας με στόχο να ενεργοποιήσει τις υγιείς πνευματικές δυνάμεις του μέλ-
λοντος κόσμου. Ενός κόσμου τον οποίο δεν επιχειρεί να περιγράψει ή να προ-
βλέψει παρά μόνο του εμφιλοχωρεί τις αδυναμίες των μέχρι πρότινος αναγνωρι-
σμένων περιστατικών τα οποία συντελέστηκαν και απ’ τα συμπεράσματα των ο-
ποίων προφυλάσσει τις μέλλουσες γενεές. Εικονίζει τον ουσιαστικό ρόλο του δη-
μιουργού αυτόν της κατασκευής μίας νέας ορίζουσας στην τομή της πραγματικό-
τητας. Για να ολοκληρώσει τον κύκλο εργασιών στο παραπάνω πλαίσιο ο ποιητής
μεταχειρίζεται ένα επίπεδο με τρία διαχώματα διακριτά μεταξύ τους στα οποία,
ωστόσο, αντιπαρατίθενται ομοούσιες εικόνες και λειτουργίες.
Εκδοτικά Νέα/Κριτικές αναφορές
Κλείνω την εισαγωγή και επανέρχομαι στη θεματική των ποιητικών συλλογών.
Είναι προφανές πως η ενασχόληση με μυθολογικά και θρησκευτικά πρόσωπα και
σύμβολα προσθέτει νοηματοδότηση πέραν των εκπεφρασμένων προσθηκών μίας
ποιητικής τεχνικής. Δηλαδή, τα ίδια αυτά ονόματα (βλ. Χριστός, Οδυσσέας, Θε-
ός, Ιούδας, Προμηθέας, Αδάμ, Ανδρομέδα κ.α.) μεταμφιέζονται όχι την στόχευ-
ση των καιρών και των ερμηνευτικών προεκτάσεων τις οποίες οι κοινωνίες αποδί-
δουν μορφοποιώντας τις δικές τους ανάγκες και αδυναμίες. Αντίθετα, τα εν λόγω
ονόματα χρησιμεύουν ως οδηγός εναντίωσης, ρήξης και επαναθεμελίωσης της
ατομικής ευθύνης ως προς τον ορισμό της ανθρώπινης ύπαρξης. Η τελευταία χα-
ράσσει εξ αρχής κι εκ μηδενικής βάσεως τα πορίσματά της με αφετηρία την διά-
ψευση όλων όσων, μεγεθυμένων στη φαντασία και τις υποτροπές των τελετουρ-
γιών, υποτάσσονται ολοκληρωτικά στις αντενέργειες των ιδεών υπονομεύοντας την
πηγή εφαρμογής αυτών, που δεν είναι άλλη από τον άνθρωπο. Στον άνθρωπο κα-
τευθύνει τις σκέψεις και τους φόβους του ο ποιητής. Ωστόσο, όχι σε οποιονδήπο-
τε άνθρωπο. Δεν στρέφει τις ελπίδες του συνολικά στο ανθρώπινο είδος παρά μό-
νο σε εκείνους τους «εκλεκτούς» οι οποίοι είναι σε θέση να ακούσουν τις σειρήνες
του μέλλοντος και να αγωνιστούν (έως και να θυσιαστούν) για την κατασκευή μίας
κοινωνίας νέου τύπου. Όλα τα πειράματα με πολιτικό και θρησκευτικό χαρακτή-
ρα και περιεχόμενο έχουν καταδικαστεί στην αφάνεια της ιστορικής μαρτυρίας.
Μαζί της καταδικάζεται και το σύνολο της ανθρωπότητας το οποίο μαγεμένο απ’
την αδυναμία του να ελευθερώσει το πνεύμα βυθίζεται ολοένα στις αντιθέσεις και
σπαράσσεται από ήττες, προσωπικές και συλλογικές. Σε αυτό το σημείο τομή έρ-
χεται ο λόγος του ποιητού να υπερβεί τα τείχη της αδράνειας και της συμβατικό-
τητας. «Ένα ξύλινο κάδρο ίδιο περβόλι γελαστό/Και στο υπόγειο κρυμμένη ίδια
αθάνατη, η Αλήθεια» (σελ. 15, τ. Α). Αυτού του είδους την υπέρβαση ονοματίζει
«αλήθεια» και στην οποία επενεργεί με γνώμονα την επαναστατικότητα των πα-
ρηκμασμένων ιδεών. Παρηκμασμένες στην επιφάνεια του χρόνου οι τελευταίες
προσφέρουν την δυναμική τους στα ακροτελεύτια άρθρα μίας ανόθευτης πραγμα-
τικότητας. Με άλλα λόγια, τα σύμβολα της πίστεως, όπως κι αν εμφανίστηκαν,
κυριάρχησαν κι ευνουχίσθηκαν στο παρελθόν, τώρα επανέρχονται δριμύτερα α-
νώνυμα και δίχως ταυτότητα προσφέροντας μονάχα εχέγγυα ειλικρίνειας σε όσους
πιστέψουν εαυτόν.
«Η Αθηνά ξέχασε το ρολόι της/στους πρόποδες του Ολύμπου/Ο Χρόνος
απόλυτα κυρίαρχος/χαμογελάει με νόημα στις Μοίρες (…) Ο Δίας αναζητεί τη
χαμένη/κλεψύδρα με τη μαγική μουσική» (σελ. 35, τ. Α). Και ο χρόνος πλέον
ενδύεται την ρόλο καταπέλτη στις ατροφικές και ανάρμοστες μεταλλάξεις των
ρόλων. Πλέον, και ο ίδιος, αποκτά ρόλο όχι ρυθμιστή αλλά εξουσιαστή στις νόρ-
μες της ιστορίας. Ανάμεσα στα ονόματα των συνοδοιπόρων, προδομένων στο
διάβα της ανθρώπινης τραγωδίας, ο χρόνος κερδίζει έδαφος στην διαπάλη ανάμε-
σα στην τεχνητή μορφή του κύκλου ζωής και στην ζωντανή εικονοποιία μίας ο-
πτασίας. «Οι άνθρωποι μαγεμένοι/απ’ τις σειρήνες της Ανδρομέδας/θυμήθηκαν
τα είδωλα» (σελ. 49, τ. Α). Κι εκεί όπου ο ποιητής κορυφώνει την αξία των αν-
θρωπόμορφων αναγκών στα παραρτήματα της γνώσης (η γνώση εμφανίζεται όχι
ως συσσωρευμένη εμπειρία αλλά ως αποτέλεσμα αλλεπάλληλων μεταλλαγών, με-
ταβολών που επιφέρουν συγκρούσεις ανερμάτιστες και απροσδιόριστες στο αν-
θρώπινο είδος) εμβολίζει την κορύφωση με την θύμηση της παρακμής της ίδια
αυτής πορείας. Τα είδωλα επαναφέρουν στη μνήμη των ανθρώπων την αιτία συλ-
λογικής ήττας. Και η αιτία αυτή εναπόκειται στην απομάγευση του δρώντος υπο-
κειμένου προς όφελος προτύπων προσδεμένων στα ανθρώπινα μέτρα αλλά καίρια
ενάντια στον ίδιο τον άνθρωπο-δημιουργό. Είναι η αντίθεση ανάμεσα στο «είναι»
και το «μη είναι» της διαλεκτικής το οποίο ο ποιητής μεταπλάθει στους μυθολογι-
κούς και θρησκευτικούς χαρακτήρες για να μεταμορφώσει την ανθρώπινη τραγω-
δία σε σκηνή φαντασίωσης της ίδιας της αδυναμίας προβολής εναλλακτικών λύ-
σεων, όσο το υποκείμενο μένει εγκλωβισμένο στην υλική διάσταση της βούλησης.
«Ο Θεός θύμωσε/και ξανάνοιξε/τα ξερονήσια (…) Ο Θεός άνοιξε τά-
φο/ομαδικό κι έριξε τα/κουφάρια των αγίων» (σελ. 63, τ. Α) από τους πλέον συ-
γκλονιστικούς στίχους στους οποίους αποκαλύπτεται η οριστική κατάταξη των
ανθρώπων στο βασίλειο της υποταγής όχι του Θεού αλλά του φόβου σύγκρουσης
με την αφέλεια των συμβαλλόμενων μερών. Ο Θεός και οι ονομαστοί της μυθο-
λογίας προσωπικότητες δεν μορφοποιούν ούτε απαντούν στις αδυναμίες όσων
τους επικαλούνται. Είναι και οι ίδιοι νικημένοι απ’ τις ίδιες ακριβώς αιτίες που
υποβαθμίζουν τα άτομα σε εργαλεία τυπικής αναπαραγωγής των υποκριτικών
προφάσεων μίας ατέρμονης διαδοχής γεγονότων. Εκείνο το οποίο τους διακρίνει
από τους ανθρώπους-δημιουργούς είναι το γεγονός ότι οι τελευταίοι ποτέ δεν πί-
στεψαν στην αυτοτέλεια της ύπαρξής τους ανάγοντάς την σε υπέρτατο αγαθό μίας
δεσποτικής εξουσίας. Η τελευταία αναιρείται μέσα από τις πράξεις των προσώ-
πων. «Ο Θεός αυτοκτόνησε είναι νεκρός/δεν άντεξε άλλο/τη μοναξιά του αιώνα.
Ο Ιησούς κλαίει εν Γεσθημανή/μαζί με τον Ιούδα. Ένα φιλί, ο προδότης/και ο
θάνατος (…) ο όχλος, οι πέτρες/το μαστίγιο κι ο σταυρός» (σελ. 47, τ. Β). Και
καθώς αναιρείται ο ποιητής ανακατεύει τα δεδομένα για να ανασκευάσει το τελικό
συμπέρασμα. «Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι/είναι νεκροί, αποκοιμήθηκαν κουρα-
σμένοι/στη γυάλινη νεκροφόρα κατά τη/διαδρομή» (σελ. 57, τ. Β). Πλέον, ο
χρόνος αποτεφρώνεται ενώπιον των επαναστατών Ιησού και Γκεβάρα στα όμματα
των οποίων αντανακλώνται οι προθέσεις και οι βαθύτερες επιθυμίες μίας αισιόδο-
ξης προοπτικής.
Όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται μέσα από τη συντριβή των ιδεών, των ειδώλων
κι εν τέλει του ίδιου του ανθρώπου το κάλεσμα του ποιητή θα βρει την ανταπό-
κριση που του αντιστοιχεί στις αγωνίες των νέων γενεών. Διότι «το άρμα του Ή-
λιου τρέχει σαν τρελό» (σελ. 99, τ. Β) και το φως καλπάζει στις λαμπερές μέρες
της νιότης. Εκεί όπου η αμόλυντη φλόγα για ζωή ενεργοποιεί αδάμαστες φυσικές
δυνάμεις και οι ιδέες γεννιόνται απ’ τη στάχτη των με συνθετική ύλη την επαλή-
θεψη των ανθρωπίνων οραματισμών στην υπερνίκηση των έμφυτων ελαττωμάτων
της φύσης.
Αντώνης Χαριστός
«Νυχτερινή Ελεγεία»
(Ποιητική συλλογή, εκδ. Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2020)
Η ποιητική συλλογή του Δημήτρη Μπονόβα με τίτλο «Νυχτερινή Ελεγεία»
αποτελεί κραυγή αγωνίας σε ένα παρηκμασμένο χώρο και χρόνο με ολοκληρωτι-
κή αυτονομία του «εγώ» από το πεδίο της βούλησης. Ήδη από τους τίτλους των
ποιημάτων διαμορφώνει ο δημιουργός μία εκτεταμένη αναφορά σε ανώνυμα πρό-
σωπα και ατακτοποίητες στιγμές τα οποία εν συνόλω υπονομεύουν την υπαρξιακή
προσέγγιση της ζώσας πραγματικότητας. «Είναι κι οι λέξεις Γολγοθάς/για να τις
υπομένω» (σελ. 12). Οικοδομεί την ποιητική του έκφραση μέσα από την αίσθηση
της απώλειας σε χρόνο ενεστώτα όταν οι κυρίαρχες οπτικές προσλήψεις των γεγο-
νότων έχουν ήδη διαπραχθεί στο παρελθόν. Με άλλα λόγια, η μεταμφίεση των
δεδομένων αποτελεσμάτων μίας γνώριμης πρακτικής ενσωματώνεται στην αυτο-
τέλεια της ήττας την οποία βιώνει το δρών υποκείμενο με τρόπο εκκωφαντικό.
Είναι η προσωπική απολογία του δημιουργού σε ένα φανταστικό διάκοσμο ετε-
ροπροσδιορισμών με τον χώρο και τον χρόνο στα οποία επενεργεί όχι ως αυτο-
τελής παρουσία αλλά ως μετασχηματισμός ενδεχόμενων επιλογών και επιταγών
μίας νέας ουτοπίας σε τόνο μηδενισμού των αισθήσεων. Πράγματι, ο ποιητής επι-
χειρεί την απομάκρυνση με τρόπο «ευγενικό» των συναισθηματικών απολήξεων
μίας προσωπικής πορείας, δίχως συγκρούσεις και απότομες ρήξεις, εκκινώντας
κάθε φορά εξ αρχής την προσπάθεια ανασυγκρότησης εαυτόν με στόχο την απο-
δοχή νέων ρόλων και προσδοκιών. Οι τελευταίες δεν εξαλείφουν τον παράγοντα
ηττοπάθειας που χαρακτηρίζει τις ενέργειες και τις επιλογές του δημιουργού. Οι
αιτίες μίας συνολικής απώλειας είναι πανταχού παρούσες και με τις οποίες ο ποιη-
τής διαμορφώνει μία σχέση αλληλοκατανόησης και συνεργασίας. Ειδικότερα,
«Άλλη μια μέρα προσκυνάς/τα ψεύτικα είδωλά τους/Άλλη μια μέρα πίστεψες/σε
λάθος εκδοχές» (σελ. 14), αναγνωρίζει εύστοχα το πλαίσιο αυτοπεριορισμού μέσα
στο οποίο η ενεργητική του φύση του ανθρώπου ευνουχίζεται όπως επιβιώσει
στον κύκλο αναπαραγωγής του κοινωνικού γίγνεσθαι. Σε αντίθεση με την ολική
έκλειψη του λόγου και την αναζωπύρωση των βαθύτερων επιθυμιών μέσα από την
εικονοποιία, ο ποιητής στοιχειοθετεί την παρέλευση του χρόνου ως ένδειξη από-
σπασης τμήματος της υποκριτικής πραγματικότητας προς όφελος της συντελε-
σμένης αλήθειας αυτής. Η τελευταία κακοποιημένη απ’ την υποκριτική και άκρως
επιφανειακή φύση των πραγμάτων επιχειρεί να ανασκευάσει με τα ίδια συνθετικά
υλικά την φύση και το πνεύμα της υποκειμενικότητας, ως γνώμονα ριζικής ανανέ-
ωσης των ενστίκτων.
Η λογική έχει απωλέσει την αληθοφάνειά της και στη θέση της ο ποιητής ανα-
σκευάζει την αγωνία αυτής μέσα από τις τετριμμένες αναμνήσεις μίας επιπόλαιης
εμπειρίας. Επιπόλαιης, καθώς αδυνατεί να ανασηκώσει από τα καθημερινά συ-
ντρίμμια τον τοκετό των στιγμών που εκφράστηκαν δίχως αιδώ από τα συμβαλ-
λόμενα μέρη. Επομένως, ο άνθρωπος-δημιουργός επιθυμεί να αυτό-αναιρεθεί και
μέσα από την πράξη αυτή να απονεκρώσει τις παραμικρές απολήξεις μίας ατέρ-
μονης βεβαιότητας μεταλλαγών των ανθρωπίνων σχέσεων. Είναι οι σχέσεις μεταξύ
των ατόμων οι οποίες διαρρηγνύουν την αρτηριοσκλήρυνση των κοινωνικών προ-
σταγών ενώ την ίδια στιγμή οι προεκτάσεις αυτής της άρνησης μετατρέπονται σε
αυτονομημένη έκδοση μίας εναλλακτικής έκφρασης οντοτήτων χωρίς, ωστόσο, να
εκλαμβάνονται ως ισότιμα πλεονεκτήματα της ίδιας αυτής διεργασίας. Με άλλα
λόγια, οι στιγμές τις οποίες περιγράφει με χρώματα έντονης αποστροφής ο ποιη-
τής επανέρχονται και μορφοποιούνται μέσα από τα μάτια της μνήμης. Μόνο που
στην περίπτωση της μνήμης τα πρόσωπα έχουν απεκδυθεί της πρώτιστης ταυτό-
τητάς τους και μετατρέπονται σε εργαλεία μίας μονοπρόσωπης αναγωγής του πα-
ρελθόντος στο παρόν των εκάστοτε στοχεύσεων του ποιητού. «Και φοβάμαι/Το
χρόνο που περνά/Το αύριο που θα ‘ρθει» (σελ. 21). Αυτή η σχέση ισορροπίας
ανάμεσα στο χαμένο παρελθόν και το εξίσου άτολμο παρόν είναι η ένδειξη απο-
γύμνωσης του καλλιτέχνη ενώπιον του προτάγματος ύπαρξης το οποίο επιδιώκει
να κατασκευάσει ως οδηγό νέας ζωής. Για το λόγο αυτό, όντας συνδεδεμένος με
άπειρα νήματα που τον κρατούν δέσμιο και καθηλωμένο, αναζητά τρόπους δια-
φυγής μέσα απ’ την επιστροφή στην παιδική ηλικία. Ως γνήσια μορφή ελευθερίας
η προσφυγή στα παιδικά χρόνια υπογραμμίζει την άμεση σχέση του ποιητού με
την πηγή της αυθεντικότητας. Εκεί επιστρέφει για να αναζωπυρώσει την αξία των
πραγμάτων και να νοηματοδοτήσει την προοπτική των ανθρωπίνων σχέσεων.
Τέλος, τα αποκαλούμενα «ερωτικά» ποιήματα της συλλογής κινούνται στο ίδιο
μήκος κύματος με την έννοια της απώλειας. Ο ποιητής περιστρέφεται γύρω απ’
τον εαυτό του με αποφασιστικότητα όπως σφραγίσει ανεξίτηλα τα μελλούμενα
που έπονται με κρότο και στα οποία επιζητεί να είναι μοναδικός αποδέκτης των
εναλλακτικών προσφορών του έρωτος. Ενός έρωτος μειλίχιου στις εκφάνσεις του
αλλά ουσιαστικά δοσμένος στις απογραφές του χρόνου. Η πτώση από την κορύ-
φωση των αισθηματικών δεσμεύσεων και ο αυτο-εγκλωβισμός του υποκειμένου
 Εκδοτικά Νέα, τεύχος 3ο, Θεσσαλονίκη, Οκτώβρης 2020
στις μεθοδεύσεις μίας αλλόκοτης πρακτικής εφαρμογής της επικοινωνίας με το
έτερο πρόσωπο επιφυλάσσει μία ενοχική συμπόρευση του ποιητού με το αντικεί-
μενο του πόθου. Δεν είναι η σωματική-σαρκική έλξη που καθοδηγεί τα βήματα
του δημιουργού. Είναι η αισθητική πρόσληψη της επιβεβαίωσης η οποία παρακι-
νεί τους συμμετέχοντες να συνδεθούν σε μία νέου τύπου ορίζουσα της κοινωνικής
διεργασίας με τελικό στόχο την παραχάραξη των ορίων ανάμεσα στο «εγώ» και
στο «εμείς» των ενδόμυχων φόβων. Είναι ο φόβος του παρελθόντος που απενερ-
γοποιείται στη σκέψη του καλλιτέχνη και μετατρέπει τις στιγμές-πληγές σε γέφυρα
επανένταξης του υποκειμένου στην αξιακή κατασκευή μίας νέας διαδρομής ελευ-
θερίας.
Αντώνης Χαριστός
«Μ»
(νουβέλα, εκδόσεις Σαιξπηρικόν, Θεσσαλονίκη 2016)
Το έργο του Μιχάλη Σκολιανού με τίτλο «Μ» αξίζει να διαβαστεί από ευρύτε-
ρο κύκλο ανθρώπων πέραν όσων διαθέτουν ιδιαίτερη έλξη προς τη λογοτεχνία,
είτε ανήκουν στην κατηγορία των δημιουργών είτε στην κατηγορία των αναγνω-
στών. Είναι έργο καθρέφτης του περιθωρίου των σύγχρονων κοινωνιών μέσα από
το είδωλο του οποίου τα μέλη της αντίστοιχης συλλογικότητας θα έχουν τη δυνα-
τότητα να αντικρίσουν τα μειονεκτήματα και τις πληγές τα οποία συντηρούνται με
τρόπο επιφανειακό και συνάμα ριζικά ανανεωτικό ως προς τις τελικές προσλήψεις
των προτύπων. Ο πρωταγωνιστής μας περιστρέφεται γύρω από το ανώνυμο «Μ».
ένα όνομα αγνώστου στις παρυφές του οποίου αναγιγνώσκει κανείς τον εκάστοτε
«άλλο» της κοινωνικής συνδιαλλαγής ενώ παράλληλα είναι εφικτό να γνωρίσει
στοιχεία και πτυχές του εαυτού του. Πτυχές τις οποίες ο αναγνώστης επιμελώς
αποκρύπτει απ’ την δύσκολη και ανηφορική αναγωγή της αυτογνωσίας σε πεδίο
αυτο-υπονόμευσης των παραδεδεγμένων αληθειών. Πίσω από την κρυμμένη ταυ-
τότητα, ομολογείται η αποτυχία της ανθρώπινης συλλογικότητας να ορίσει την
ύπαρξή της, με όρια και κατευθύνσεις, έχοντας ως γνώμονα την ικανοποίηση των
υποκειμενικών βουλήσεων άνευ της επιπόλαιης αναπαραγωγής μίας οικονομικής
και εμπορευματικής αναγωγής του ατόμου σε εργαλείο χειρισμού των λειτουρ-
γιών ενός αθέατου κόσμου. Ο ήρωας της ιστορίας δεν είναι ο τίτλος ενός αγνώ-
στου παρονομαστή. Είναι η εξίσωση στην οποία δεν έχει απαντήσει μέχρι σήμερα
ο πολιτισμός (με την φροϋδική έννοια του όρου). «Τα δικαιώματα βασίζονται πά-
ντα σε αξίες και οι αξίες εκφράζουν ηθική, πάντα την κρατούσα ηθική, για αυτό
και τα δικαιώματα είναι πάντα υποκριτικά. Είναι το παραθυράκι σε μια ενστερνι-
ζόμενη κατάσταση» (σελ. 14). Πράγματι, το «δικαίωμα στη ζωή» είναι αντιστροφή
μίας εκλεπτυσμένης αίσθησης κυριαρχίας του ατόμου επί του ατόμου. Ο κυρίαρ-
χος της εκάστοτε ιστορικής σφαίρας επενδύει στην εξαύλωση των υποκειμενικών
αναφορών μίας αυτόνομης παρουσίας του ατόμου στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Αυτή
ακριβώς η αναφορά μετατρέπει την σχέση μεταξύ συμβαλλόμενων μερών σε προ-
νομιούχα διαμεσολάβηση ανάμεσα στον καθορισμό των πλαισίων ένταξης των
πολιτών σε μία δεδομένη πορεία κυκλικής αναζωπύρωσης της οικονομικής βάσης
του πολιτισμού και στην αποξένωση του ίδιου αυτού μέλους από την ενεργητική
ζώνη εμπλοκής μίας αυτοπροσδιοριζόμενης εναλλαγής ρόλων και επιταγών. Στη
δεύτερη περίπτωση εντάσσεται ο «Μ».
Αναμετράται με τη μοίρα του έχοντας ως παρακαταθήκη την σφραγίδα απο-
βολής απ’ το κοινωνικό σύστημα αξιών του ίδιου αυτού οργανισμού μέσα από τον
οποίο επιδιώκει την επαναχάραξη-επανένταξη της αυθυποβολής εαυτού προς εαυ-
τόν. Η μοίρα (άλλοτε ως τύχη άλλοτε ως στιγμιαία συμβάντα) ετεροκαθορίζει τον
χώρο και τον χρόνο. Το πρόσωπο του πρωταγωνιστή ενυπάρχει ως συνδετικός
κρίκος στιγμών στις οποίες το θέαμα μίας περιχαρακωμένης εξάντλησης ενερ-
γειών και βουλήσεων τίθεται επί τάπητος. Η επιστροφή στο παρελθόν ως εξιστό-
ρηση είναι ταυτοχρόνως και η αντι-πρόταση του ήρωα στο παρόν και το μέλλον
που του επιφυλάσσει η μοίρα. Με άλλα λόγια, η προσωπική πάλη για επιβίωση
δεν εντοπίζεται στον βιολογικό ορίζοντα αλλά στην άτεγκτη χρήση της μνήμης
ως προκαθορισμένη ιαχή μίας ανερμάτιστης μετωπικής σύγκρουσης με το παρελ-
θόν, απ’ το οποίο αγωνίζεται κανείς να απελευθερωθεί όμως οι δέσμες παραμέ-
νουν αγκυλωμένες και κρατούν τον άνθρωπο σε ισόβια υποταγή. Ο χρόνος πλέον
καταργείται. Το παρελθόν και το παρόν ενώνονται σε μία ενιαία απόδειξη ενοχι-
κών συμπλεγμάτων. Η απόδραση θεωρείται επιβεβλημένη υπόθεση. Το αποτέλε-
σμα της ηρωικής αντίκρουσης της βούλησης ενσωματώνεται στο περιβάλλον των
αισθητικών και συναισθηματικών απολήξεων. Είναι οι σχέσεις προς «τρίτους» οι
οποίες επιδέχονται διαφορετική διαχείριση και μεταχείριση εκ μέρους των προ-
σφιλών παραγόντων επιδρομής στις κοινωνικές απογραφές. Στις τελευταίες το
δρών υποκείμενο εξαναγκάζεται να ομολογήσει και να παραδεχτεί την πρόχειρη
ετυμηγορία ευθυνών απ’ τις οποίες το οικογενειακό περιβάλλον τίθεται εν αμφι-
βόλω. «…η μάνα μου συνέχιζε να μην δίνει ιδιαίτερη σημασία -έλλειψη φροντίδας
και στοργής. […] Μπορεί να μου έκανε όλα τα χατίρια αλλά δεν νοιαζόταν πραγ-
ματικά για μένα. […] Δεν μπορούσε να με αγαπήσει παραπάνω από αυτό που της
επέτασσε η φύση…» (σελ 31). Είναι η περίπτωση εκείνη κατά την οποία η δικα-
στική έδρα αναζητά ελαφρυντικά στον κατηγορούμενο και τα εντοπίζει στη σχέση
της πατρικής και μητρικής φιγούρας προς το τέκνο. Δεδομένου, ωστόσο, ότι δεν
υπάρχει σχολή «γονέων» παρά μόνο βιωματική και εμπειρική διερεύνηση πιθανο-
τήτων αυτή η σχέση εκ των προτέρων κρίνεται ανισοβαρής έως και παράπλευρη,
έχοντας ως βηματοδότη την εσωτερική (ενδοοικογενειακή) διαπάλη μεταξύ της
ατομικής βούλησης και της συλλογικής πραγμάτωσης. Η κοινωνική απόρριψη
αποτελεί την ακροτελεύτια παράγραφο στα κατάστιχα της οικογενειακής τραγω-
δίας για την οποία, ωστόσο, ευθύνεται η ίδια αυτή κοινωνική συνιστώσα προτύ-
πων. Επρόκειτο για φαύλο κύκλο απ’ τον οποίο ουδεμία πρόοδος έχει επιτευχθεί
στο διάβα του χρόνου. Το άτομο εκμηδενίζεται. Ο ήρωάς μας με απολεσμένη
την ταυτότητά του λειτουργεί ως έρμαιο ετεροβαρών δυνάμεων και προοπτικών.
Είναι ο θάνατος της τεχνικής ταυτότητας ο οποίος προηγείται του βιολογικού
θανάτου. Είναι η τελική μορφή ελευθερίας την οποία αναζητά και κατακτά ο
πρωταγωνιστής. Ανώνυμος ο θάνατος σε ανώνυμη βάση επανέρχεται ως μονό-
πλευρη οπτική της ζωής. «Τον φοβάμαι τον θάνατο πάντα τον φοβόμουν γιατί
ξέρω ότι μετά από αυτό το αμετάκλητο γεγονός τελειώνουν όλα. Μια φορά ζει ο
καθένας μας και εγώ θέλω να ζήσω όσο το δυνατόν πιο έντονα και πιο πολύ. Τρέ-
μω τις κακουχίες του σώματος και του πνεύματός μου» (σελ. 47)
Τί είναι εκείνο το οποίο στο τέλος καθορίζει το ποιόν του εκάστοτε πρωταγω-
νιστή της ζωής; Η δειλία. Πράγματι, ο αναγνώστης θα αντιληφθεί εξ αρχής την
ιστορική καμπύλη από την ατομική αποδέσμευση ευθυνών έως την συλλογική α-
ποδοχή των αιτιών κοινωνικής απόρριψης. Ωστόσο, εκείνο το οποίο επικρέμεται
σαν «Δαμόκλειος σπάθη» πάνω απ’ την κεφαλή της προσωπικότητας του ήρωα δεν
είναι η παρελθοντολογική αναφορά εαυτού ως υποχείριο της μοίρας, άνευρο και
ανώριμο στην διαχείριση καταστάσεων. Αντίθετα, είναι η φθορά την οποία επι-
βάλλει ο χρόνος ως εχέγγυο επιτυχίας στην αντιγραφή των πολιτιστικών προτύ-
πων. Ο ήρωας της νουβέλας ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις μίας ανώφελης ανα-
παραγωγής. Καταλήγει αριθμός στις παράπλευρες απώλειες των σύγχρονων ρυθ-
μών ζωής έως ότου ένας νέος ανώνυμος ήρωας αναλάβει τις υπηρεσίες του. Είναι
το άγνωστο της υποκειμενικότητας ως ταυτότητα αποκάλυψης των ουσιαστικών
αποκλίσεων μίας παρατεταμένης άρνησης. Ένα έργο το οποίο οφείλει να αναγνω-
στεί ως σταθμός της νέας εποχής τραγωδιών με διεύθυνση και τη στοιχειώδη ευ-
θύτητα στόχων και σκοπών.
Αντώνης Χαριστός
«Αδιέξοδο»
(νουβέλα, εκδ. Γαβριηλίδη, Αθήνα 2018)
Ο Μιχάλης Σκολιανός όπως με το έργο «Μ» έτσι και στο εν λόγω έργο με τίτ-
λο «Αδιέξοδο» καταπιάνεται με κοινωνικά ζητήματα, η υφή των οποίων μόνο εύ-
ληπτη δεν λογίζεται. Ο συγγραφέας δεν τρέφει αυταπάτες. Με έναν συνδυασμό
δημοσιογραφικής καταγραφής συνθετικών στοιχείων και λογοτεχνικής ποιότητας
σκιαγραφεί το παρόν της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας (με προοπτικές μίας
ολικής ανάγνωσης των αντίστοιχων φαινομένων σε οποιαδήποτε προηγμένη κοι-
νωνία του δυτικού κόσμου) διαμορφώνοντας έναν κύκλο ερωτημάτων προβάλλο-
ντας παράλληλα αντίστοιχες απαντήσεις, όχι μονοδιάστατες παρά αυτόνομες στην
υποκειμενική τους διάσταση. Με άλλα λόγια, η πλοκή αναπτύσσεται με τέτοιο
τρόπο ώστε ο αναγνώστης ταυτίζεται σε σημείο αυθυποβολής του ενός στο άλλο
(του ήρωα στον ατομικό μικρόκοσμο του αναγνώστη) ενώ από την άλλη πλευρά,
σχεδόν παράλληλα, ακτινογραφεί την απόσταση που χωρίζει την ατομική ασφά-
λεια των ρόλων απ’ την αυθεντική ανταλλαγή εμπειριών στην βιωμένη τους πραγ-
ματικότητα. Στη δεύτερη περίπτωση ο αναγνώστης όχι μονάχα θα κληθεί να α-
ντιμετωπίσει εαυτόν στα αδιέξοδα της κοινωνικής συμβίωσης και λειτουργίας αλλά
θα αναγκαστεί να αποκαλύψει τη γύμνια των στιγμών, τις οποίες αναγάγει καθη-
μερινά στο υπέρτατο πεδίο ωφελιμότητας. Ο πρωταγωνιστής με ταυτότητα αυτή
τη φορά επί της ουσίας εγκλωβίζεται στην πολυεπίπεδη προοπτική της κοινωνικής
ενσωμάτωσης. Οι επιλογές και οι προεκτάσεις μίας διαχρονικής καριέρας μετα-
σχηματίζονται σε δεσμά ενός απόλυτου αδιεξόδου. Ο τίτλος του έργου όχι προ-
φητικός. Εξάλλου, δεν είναι από τους λογοτέχνες ο Μιχάλης Σκολιανός που ε-
πενδύει στην αβεβαιότητα και την αινιγματική απογραφή των λέξεων. Ίσα ίσα το
αντίθετο συμβαίνει. Το «αδιέξοδο» του τίτλου είναι ο επιθανάτιος ρόγχος μίας
τετελεσμένης συγκυρίας πραγμάτων έως την επόμενη στιγμιαία αναπλήρωση των
κοινωνικών προτύπων στα σπάργανα των οποίων καταργείται η αυτοσυνειδησία.
Είναι ο χρόνος ως τέλμα των προσδοκιών ο οποίος επενεργεί στο διάβα των ατο-
μικοτήτων. Στο τέρμα της βούλησης το δρών υποκείμενο γνωστοποιεί τις προθέ-
σεις του ως άλλος αναβλητικός παράγοντας αποδέσμευσης από τα συμφραζόμενα.
«[…] τρεφόμαστε από τις αυταπάτες και βάσει αυτών ελπίζουμε και παίρνουμε
κουράγιο να συνεχίσουμε. Οι αυταπάτες και η ελπίδα που ξεπηδάει μέσα από αυ-
τές είναι ο κινητήριος μοχλός της ζωής. […] Το γκρέμισμα μιας ψευδαίσθησης,
ακόμα ένας μικρός θάνατος. Το πρωί όμως συνήθως αυτοί οι μικροί θάνατοι ξε-
Εκδοτικά Νέα/Κριτικές αναφορές
περνιούνται και ξαναμπαίνεις στην τροχιά της ζωής. Το πρόβλημα είναι όταν αρ-
χίσουν και συσσωρεύονται αυτοί οι μικροί θάνατοι» (σελ. 24). Ιδού το πεδίο ι-
σορροπίας. Ωστόσο, η τελευταία δεν αφορά μία ολοκληρωμένη πρόσληψης της
πραγματικότητας παρά μονάχα μία αναλαμπή της τυχαιότητας ως αποβλημένης
τρισδιάστατης παράστασης αισθήσεων. Ο πρωταγωνιστής του έργου αυτό-
υπονομεύεται μέσα από την ανικανότητα μιας ολόκληρης κοινωνίας να αυτό-
πραγματωθεί στο ύψος των θεσμικών της αντανακλάσεων. Οι ίδιοι οι θεσμοί κα-
ταλήγουν στην ηττοπάθεια και τη διάψευση των προσδοκιών και οι συλλογικές
επιθυμίες μετατρέπονται σε ατομική υπόθεση ενορχηστρωμένη ως άλλη εναλλα-
κτική για την αφομοίωση της επιφάνειας των πραγμάτων. Η τελευταία αντιστοιχεί
στην αναγόρευση της αλήθειας ως τροποποιημένης «τροφής» πολλαπλών χρήσε-
ων. Με άλλα λόγια αυτό-καταργείται.
Εκ νέου το οικογενειακό και εργασιακό περιβάλλον αποτελούν διπλή συνιστώ-
σα αιτιακών αναφορών. Δεν είναι η τέλεση μίας πράξης το ανοσιούργημα του κοι-
νωνικού καθεστώτος. Είναι η υπερβολική δόση ανήθικων προτύπων η οποία υ-
περβαίνει τις δυνατότητες του κοινωνικού συνόλου και των μελών αυτού όπως ι-
σορροπήσουν ανάμεσα στην καθιέρωση και την υποκρισία. Η πρώτη επιδέχεται
πολλαπλές ερμηνείες καθότι εμπλέκεται στο στίβο των κοινωνικών ρόλων. Στην
βασική της προτροπή η καθιέρωση του ατόμου μέσω των υπηρεσιών σε ρόλους
αναπαραγωγής του συλλογικού υποκειμένου αποσκοπεί στην οριστική ματαίωση
κάθε είδους αντιθετικών, μεταξύ τους, βουλήσεων πέραν των κοινώς αποδεκτών.
Επομένως, στην διάκριση των ρόλων το άτομο καλείται να επιλέξει τις μεθόδους
προσαρμοστικότητας στις αντίξοες συνθήκες τέλεσης των απρόσωπων λειτουρ-
γιών. Σε κάθε άλλη περίπτωση η κοινωνία συγκροτεί το σώμα των αποβλημένων
στους οποίους εγχαράσσονται νέου τύπου ρόλοι με ιδιαίτερες αξιακές στρωματώ-
σεις. Από την άλλη πλευρά, η υποκρισία είναι το εχέγγυο προόδου μίας αναπα-
λαιωμένης ιδέας περί πολιτικής συνδιαλλαγής και θεσμικής θωράκισης από τους
παρίες της κοινωνικής αποξένωσης. «Όλοι όμως είμαστε αναλώσιμοι, δέσμιοι και
παράγωγα του συστήματος, απλώς άλλοι σε μικρότερο και άλλοι σε μεγαλύτερο
βαθμό. Όλος ο κόσμος, όπως έχει διαμορφωθεί και έχει προκύψει ανά τους αιώ-
νες από την ανθρώπινη επενέργεια, είναι σαν ένα σύνολο ομόκεντρων κύκλων, που
όσο πιο κοντά στο κέντρο βρίσκεσαι, τόσο πιο ισχυρός είσαι. Κανένας όμως άν-
θρωπος ή ένα συγκεκριμένο σύνολο ανθρώπων, δεν μπορεί να ταυτιστεί με την
κουκίδα του κέντρου, με την πηγή της εξουσίας» (σελ. 58). Εδώ βρίσκεται η κο-
σμοθεώρηση των πραγμάτων στο έργο. Πράγματι, οι εναλλαγές πεδίου στον ερ-
γασιακό μεσαίωνα, η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, το αβέβαιο μέλλον
βουτηγμένο στις περγαμηνές των τροφοδοτικών τίτλων σπουδών εν τέλει απολήγει
στην ολοκληρωτική αλλοτρίωση του ατόμου. Δεν είναι η εργασία αυτή καθαυτή
που οδηγεί στην αποξένωση εαυτού. Είναι οι αντικειμενικές συνθήκες οι οποίες
συνθλίβουν το υποκείμενο προς όφελος των τιμών εμπορικής συναλλαγής.
Από αυτό το σημείο εκκινά ένας αγώνας μαραθωνίου. Στα πλαίσια αυτού ανα-
μετρώνται η μοναχικότητα της ασφάλειας με την εξωστρέφεια του έρωτος. Η
πρώτη διασφαλίζει στο άτομο την σταδιακή επιβίωση σε ένα συνονθύλευμα ιδεών
και συναλλαγών. Ο δεύτερος απελευθερώνει την καταβεβλημένη αλήθεια των
πραγμάτων σωματοποιώντας την στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Σε αυτές
καθρεφτίζεται η αναγνωσιμότητα των επενδυμένων συναισθημάτων. Όσο καταπιε-
σμένα είναι εκείνα τόσο εκμηδενίζεται η προοπτική της ουσιαστικής σύνδεσης των
συμβαλλόμενων μερών. Αυτού του είδους την πρώιμη άρνηση εκφράζει ο πρωτα-
γωνιστής στην σχέση του με τη συμφοιτήτριά του. Αντιθέτως, επηρεασμένος από
την πίεση των εξωτερικών παραγόντων αναζητά καταφύγιο και ασφάλεια στην ε-
ρωτική επιθυμία της δεύτερης απόπειρας όπου και αποτυγχάνει με κατάληξη τρα-
γική. Διότι, είναι η αντικειμενικότητα συσσωρευμένη όπως καθοδηγεί τα βήματα
του ήρωα ώστε να εγκλωβιστεί σε αποχαρακτηρισμένες ζώνες βιαιότητας. Η βία
μορφοποιείται στην απογαλάκτωση του ατόμου απέναντι στο κοινωνικό σύστημα
και τα ενοχικά του συμπλέγματα αυτού. Μόνο που στην περίπτωσή μας αυτού του
είδους η διάρρηξη επέρχεται σε σημείο αντίστροφης ανάγνωσης των συμβάντων.
Πλέον, ο θήτης θυματοποιείται και το μέχρι πρότινος θύμα μετατρέπεται σε θή-
τη, αναλαμβάνοντας το φορτίο ευθυνών που του αναλογεί. «Και αυτή η συνειδη-
τοποίηση της ανημποριάς του, της πλήρους αδυναμίας και γι’ αυτό της ασημα-
ντότητας της θέσης του, που του επεφύλασσε η μοίρα σε αυτό τον κόσμο, τον έ-
πνιγε. Ήττα, αυτή ήταν η λέξη που του ερχόταν στο μυαλό» (σελ. 134). Αυτό είναι
το καταστάλαγμα μίας πορείας μετ’ εμποδίων. Η ήττα σε προσωπικό και συλλο-
γικό επίπεδο αναγιγνώσκεται ως ήττα σε ατομικό αλλά ως αναίμακτη διαδοχή
ευκαιριακών ρόλων στο κοινωνικό πεδίο. Επί της ουσίας είναι η μέγιστη δυνατό-
τητα αυτοπροβολής του ενός στο άλλο. Ως συγκοινωνούντα δοχεία το δρών υπο-
κείμενο μεταπηδάει από το αίσθημα της ευθύνης σε αυτό της απώλειας των κε-
κτημένων υποχρεώσεων έως ότου μετανιωμένο επανέλθει στο πεδίο της αποστρο-
φής των επιθυμιών και της ολοκληρωτικής μεταμέλειας, παράδειγμα προς μίμηση
στον συρφετό εναλλακτικών προσδοκιών.
Το έργο του Μιχάλη Σκολιανού αποτελεί ρηξικέλευθη κραυγή στις απανωτές
ήττες του σήμερα, μιας γενιάς δίχως όνομα και ταυτότητα. Είναι η ήττα της εκά-
στοτε γενιάς ιδεών οι σημαίες των οποίων έσβησαν προτού δουν το ύψος του ή-
λιου.
Αντώνης Χαριστός
«Βαθύς ουρανός/Βυθός θάλασσας»
(ποιητική συλλογή, εκδ. το Ροδακιό, Αθήνα 2020)
Στην ποιητική συλλογή με τίτλο «Βαθύς ουρανός/Βυθός θάλασσας» η Ξαν-
θίππη Ζαχοπούλου αναμετράται με τις εικόνες μίας ρομαντικής απόληξης ετερο-
βαρών προοπτικών του λόγου. Επρόκειτο για ετεροπροσδιορισμένους χώρους
και χρόνους από τους οποίους εξωτερικεύεται η φαντασία των στιγμών ως απολε-
σμένων ματαιοτήτων μίας ανέκφραστης λογικής. Εξ αρχής η τελευταία, μεθοδικά
και τεχνικά άρτια, συμπυκνωμένη σε στίχους μονοδιάστατης ερμηνείας, αποβάλει
το πέπλο επίπλαστης ηθικής. Η λογική αυτοκαταργείται εαυτόν προκειμένου να
παραχωρηθεί ταυτότητα στο πεδίο αναφοράς του δρώντος υποκειμένου, πάντα
εντός των χρονικών και χωρικών αναφορών. Στο εν λόγω αντιθετικό σχήμα η
ποιήτρια ισορροπεί επιδεικτικά ανάμεσα στην αυτοτέλεια των νοημάτων και την
αρρυθμία των εικόνων. «Μ’ αυτούς που κάναν την Αγάπη/ακρογιαλιά για να ‘χει
νόημα ο ήλιος/Τα χέρια τους κλαδιά/για να ακουμπάνε τα πουλιά» (σελ. 15) και
η ακτινογραφία στη δοκό των αινιγματικών αναφορών αποκτά σάρκα και οστά.
Και καθώς η ταυτότητα του λόγου ομαδοποιείται με επίκεντρο τη ζωή δίχως ταυ-
τότητα αλλά με πρωτόλεια αυθεντικότητα την υποκειμενική ερμηνεία των πραγ-
μάτων επέρχεται προβολή του κέντρου αναφορών (βλ. ζωή) ως τέκνο της αμφιβο-
λίας. Υπογραμμίζω την τελευταία στροφή του λόγου έχοντας ως παρακαταθήκη
την απολεσθείσα αίσθηση αισιοδοξίας στο συνολικό έργο της ποιήτριας. Όχι, δεν
είναι απαισιόδοξη η Ξανθίππη Ζαχοπούλου ούτε προωθεί την ματαίωση των βου-
λητικών ενεργειών. Είναι ουσιαστικά ενταγμένη στο μεδούλι της ζωής. Εκείνο,
ωστόσο, το οποίο αναγορεύει σε ύψιστο καθήκον των εικόνων είναι η επαναδια-
πραγμάτευση των αξιακών δεδομένων αυτής σε θεμέλιο λίθο μίας εναλλακτικής
προοπτικής επιταγών. Ο άνθρωπος κατακερματίζεται εξ ων συνετέθη δίχως προ-
βάδισμα κατάληξης. Για το λόγο αυτό η δημιουργός ανατρέφει την απώλεια της
υποκείμενης γνωμοδότησης των αισθήσεων μέσα από την ολική αναμόρφωση του
χώρου και δη του εξωτερικού περιβάλλοντος. Η φύση εμφορείται από μυθολογι-
κές αναφορές έως ότου αποβάλει τον μανδύα μετριοφροσύνης πίσω από τον ο-
ποίο η μνήμη και ακόμη περισσότερο η παιδική ανάμνηση ενεργοποιούνται με
προέκταση την αυθυποβολή εαυτού προς εαυτόν. Επί της ουσίας η ποιήτρια δια-
χωρίζει τον παρελθόντα χρόνο από τον παρόντα όχι με τεχνικούς όρους αλλά με
όρους βιωμένης εμπειρίας. Και ούσα εγκλωβισμένη σε μία ατέρμονη εναλλαγή
εικόνων και θεματικών κατασκευάζει την δομημένη απάντηση στα εγχώρια κενά
της μνήμης μέσα από την κυοφορία του συμβολικών παραδειγμάτων. «Φτηνή η
αλήθεια σου/την πήραν στο παζάρι/και με τα αργύρια αγοράσαμε/ένα δόντι
χρυσό/Έτσι για να θυμόμαστε/όταν χαμογελάμε» (σελ. 27). Σε αυτό το σημείο η
συμβολοποίηση αποκτά κατεύθυνση διότι είναι η ατομική προδοσία των πιθανο-
τήτων και των ενδεχομένων στα οποία προσδοκά το δρών υποκείμενο προκειμέ-
νου να βολιδοσκοπήσει τις αιτιάσεις της ζωής. Όταν, ωστόσο, η αποτυχία ερμη-
νείας καθίσταται συνώνυμο της αποτυχίας τότε επαναφέρεται το στοιχείο του τυ-
χαίου ως υλικό αποκατάστασης της τάξης των συναισθημάτων. Πράγματι, το πα-
ρελθόν ως ζωντανός οργανισμός (και όχι ως τεχνητή μορφή διάρκειας των πραγ-
μάτων) επενεργεί στα πράγματα και επαναξιολογεί τις καταστάσεις απ’ τις οποίες
η εμπειρία εξήλθε λαβωμένη.
Από τη στιγμή κατά την οποία οι εικόνες δεν ανταποκρίνονται στον παρόντα
χρόνο των αισθήσεων και ακόμη περισσότερο από τη στιγμή κατά την οποία το
παρελθόν αδυνατεί να ανασυγκροτηθεί σε επίσημο λόγο ώστε να ταυτιστεί με τη
νέου τύπου πραγματικότητα της ηθικής των συνδιαλλαγών (διότι επρόκειτο για
αλληλεξαρτήσεις πολλαπλών γνωμών) η ποιήτρια παραδίδεται άνευ όρων άνευ
ορίων στην ολοκληρωτική αποδοχή των συντεταγμένων ενεργειών μίας ξεχασμέ-
νης αλήθειας. «Κρεμασμένοι οι στίχοι στην οροφή […] Σαν πλανήτες που ταξι-
δεύουν/λίγο πιο ψηλά από τη ζωή μας/ελεύθερες και όμηρες» (σελ. 35). Τότε, ο
δημιουργός καταφεύγει στην ενδεδειγμένη συνταγή επιτυχίας. Ενδεδειγμένη όχι
γιατί προσλαμβάνει τη συνολική αποκάλυψη των ανθρωπίνων ιδιοτήτων αλλά α-
κριβώς το αντίστροφο. Όντας γυμνός ενώπιον των πραγμάτων ο έρως καθηλώνει
τον άνθρωπο στη μετάβαση από την άρνηση του χρόνου στη θέση του χώρου.
Πλέον, η φύση με τα στολίδια της δεν απηχεί μία ρηξικέλευθη αντίφαση ανάμεσα
στον δημιουργό και το αποτέλεσμα της βούλησης. Αντιθέτως, προλογίζει μία α-
νεξακρίβωτη σκηνή πεποιθήσεων τις οποίες μονάχα η ανθρώπινη ταύτιση προθέ-
σεων είναι σε θέση να μετατρέψει και να μετασχηματίσει σε πορεία μηδενικής α-
νοχής των συμπλεγμάτων. Με άλλα λόγια, το τέλος των ψευδαισθήσεων κινητο-
ποιεί την επιφάνεια των ενεργειών έως ότου ο άνθρωπος αντιληφθεί το μεγαλείο
του εξωτερικού περιβάλλοντος (και των αντικειμενικών συνθηκών που τον περικυ-
κλώνουν) στις μικρές στιγμές μίας ατέρμονης ερωτικής επιθυμίας. «Έτσι καθώς/ο
έρωτας σκεπάζεται τα σεντόνια του […] Μπορεί να ανήκει σε μιάν άλλη γεωγρα-
φία/ εποχής αθώων πλεύσεων» (σελ. 45). Πλέον, η ανάμνηση γίνεται προσμονή
 Εκδοτικά Νέα, τεύχος 3ο, Θεσσαλονίκη, Οκτώβρης 2020
και η τελευταία με τη σειρά της προωθητική ενέργεια εναλλαγών συναισθημάτων.
Ο έρως απλόχερα συνοδεύει την φύση στις μεθεόρτιες αναλαμπές του φωτός. Ε-
κείνο, ταυτισμένο με την αισιοδοξία, μεταθέτει τις ελπίδες των βαθύτερων επιθυ-
μιών σε μορφοποιητικές αναλογίες μίας ετεροχρονισμένης εμπειρίας. Και καθώς
ο έρως εναποθέτει τα όπλα του στο εκμαγείο των λέξεων τη θέση του αναλαμβά-
νει η ποίηση ως ύστατη απόπειρα του ανθρώπου να νοηματοδοτήσει το αύριο των
αναμνήσεων. Διότι, η μνήμη επανέρχεται δριμύτερη και επενεργεί επί της βουλή-
σεως ως μονομερής συνθήκη επιβίωσης του δρώντος υποκειμένου. Σε αυτό το
σημείο η ποιήτρια-δημιουργός αναγνωρίζει ρόλο παθολογικής αναζωογόνησης
στην ποίηση και μέσω αυτής της επιλογής το τρίπτυχο χρόνος-ζωής-έρως αποκτά
ποιότητα μεγεθυμένη στις αντοχές του εκάστοτε «σήμερα».
Η ποίηση αναγνωρίζεται ως ακροτελεύτια μεθοδολογία αυθεντικότητας στα
πλαίσια της οποίας ανασημασιοδοτούνται τα πεπραγμένα του παρελθόντος ως
κατευθυντήριες οδηγίες επιβίωσης. Επί της ουσίας ξαναζεί η ποιήτρια τις ματαιω-
μένες επιθυμίες με την ωριμότητα της ήττας και τον ίδιο ενθουσιασμό της πρώτης
επαφής με το αντικείμενο του πόθου. Τότε, η ποίηση, στο ύψος των στίχων που
της αναλογεί, μετασχηματίζει τη διένεξη ισορροπίας ανάμεσα στη ζωή και την
απόρριψή της σε σημείο τομής μίας νέου τύπου πραγματικότητας για την οποία ο
έρως αποθεώνεται και η φύση του ανθρώπινου αποτελέσματος εξισώνεται με την
απόλαυση των στιγμών, έστω και με τη μορφή στιγμιαίων εικόνων.
Αντώνης Χαριστός
«φαντάσματα»
(ποιητική συλλογή, εκδ. Μανδραγόρας, Αθήνα 2020)
Η ποιητική συλλογή του ποιητού Τόλη Νικηφόρου με τίτλο «φαντάσματα»
ομολογεί εκ των πραγμάτων πως η αινιγματική φύση της ποιήσεως και των πραγ-
μάτων που περιβάλλουν την ανθρώπινη παρουσία στον αισθητό κόσμο ενέχει το
στοιχείο του αιφνιδιασμού. Αιφνιδιασμού εξαιτίας της απροσδόκητης τροπής την
οποία υιοθετεί η πραγματικότητα σε μία ατέρμονη εναλλαγή στιγμών. Βασικό
συστατικό των τελευταίων εμφανίζεται η ποίηση, όχι ως τεχνική αλλά ως τέχνη,
όχι ως απάντηση αλλά ερώτηση, όχι ως μονόλογος αλλά ως διάλογος ανισοτήτων.
Επρόκειτο για το σημείο τομής ανάμεσα στην ποίηση ως έκφραση και την ποίηση
ως εμπειρία. Ο συνδυασμός των δύο ελλοχεύει το στοιχείο της διαπάλης άνευ
ανταγωνισμού ενώ η αυτοτέλεια της οπτικής και των δύο εμπλεκομένων μερών
ενέχει το στοιχείο της αυθεντικότητας στόχων και σκοπών. Ο ποιητής Τόλης Νι-
κηφόρου ενεργοποιεί την ποίηση της ανάμνησης για να καταστρατηγήσει τις δύο
αυτονομίες, όπως αναφέρθηκαν και αυτό γιατί πιστεύει στην ομοιότητα της βού-
λησης, στην ενιαία έκφραση των αντιθέτων. Και σε αυτή την περίπτωση η μνήμη
δεν δρα ως αντιπερισπασμός με το εκάστοτε δυσκολονόητο «παρόν» αλλά ως μο-
χλός κινητικότητας των ζωντανών στοιχείων του παρελθόντος στο αχαρτογράφη-
το μέλλον. Εκεί δίνει έμφαση ο ποιητής, στο μέλλον. Η χρήση του παρελθόντος
και η αμφίπλευρη αναφορά στα πεπραγμένα των «άλλοτε» στιγμών λειτουργεί
συμβολικά ως γέφυρα μεταθέσεων και εναλλακτικών. «φαντάσματα της νιότης και
του έρωτα/ιδανικών και ονείρων/μιας κάποιας φευγαλέας ευτυχίας» (σελ. 9). Και
η βιωμένη εμπειρία κρούει τον κώδωνα του κινδύνου όχι για τις στιγμές που θα
παρέλθουν αλλά για τις στιγμές που θα διαβούν το χρόνο αλλά δεν θα καρπίσουν
τις βαθύτερες επιθυμίες των συμβαλλόμενων μερών. Τότε η ποίηση αποχαρακτη-
ρίζει την ατομική διαδρομή και τη μετατρέπει σε εχέγγυο προοπτικών μίας εξιδα-
νικευμένης παιδικής αθωότητας. Το παρελθόν, τραυματικό και αποτρεπτικό, επα-
νέρχεται στο παρόν όχι ως σκηνική παρουσία ενός παιγμένου έργου αλλά ως α-
ποπομπή του θελκτικού γεγονότος της ζωής. Διότι, ο ποιητής με επίγνωση της
αιτιότητας των πραγμάτων στην καθολική τους οπτική δεν επενεργεί επί του γεγο-
νότος (ή των γεγονότων) που προηγήθηκαν και υπονόμευσαν την δεδηλωμένη
πρόθεση για ζωή. Αντιθέτως, επιτρέπει και εν πολλοίς εξαναγκάζει το παρελθόν να
αποδώσει τιμές στο απολεσμένο «σήμερα». Το εκάστοτε «σήμερα» είναι που τρέ-
χει να προλάβει τις εξελίξεις του χθες που μόνο ως σενάριο κινηματογραφικής
ταινίας δύναται, πλέον, να ιδωθεί. Παρά ταύτα, η ποίηση ως εξομολόγηση συνδέει
το χρόνο και το χώρο με τις ματαιωμένες εμπειρίες μίας ατροφικής βούλησης.
Στο σημείο αυτό η ποίηση και ο έρως μετασχηματίζουν τα αναπάντητα ερω-
τήματα του χρόνου σε αμοιβαίες ικανοποιήσεις μίας συναισθηματικής εμπλοκής.
«να ξεπροβάλλεις στη γωνιά του δρόμου/και να ‘σαι η αιώνια άνοιξη/ένας έρωτας
που δεν τελειώνει» (σελ. 21) […] «είσαι το άρωμα και είσαι ο έρωτας/σε κάθε
χρόνο και κάθε εποχή» (σελ. 24). Ιδού η απάντηση στο αιώνιο ερώτημα. Ο έρως.
Όμως, όχι ο έρως ως πρωτοκαθεδρία αισθήσεων αλλά ο έρως ως μοχλός μετα-
ποίησης της πραγματικότητας σε ζωή. Διότι, ο ποιητής, έχοντας αποτραβηχτεί
από τις νοσταλγίες μίας αθέατης όψης του ανύπαρκτου παιδικού παρελθόντος,
επενδύει στην αφοσίωση και την πρωτοτυπία τα οποία γεννά ο έρως στο απρό-
σμενο βλέμμα της συντρόφου. Αποθεώνεται η φύση του ανθρώπου μέσα στην η-
δονή της συναισθηματικής επανάστασης καθώς κορυφώνεται με πάθος έως την
οριστική καταγραφή των δονήσεων μίας οραματικής σχέσης. Ο έρως στη μετά-
βαση από την γνωριμία της προσωπικότητας στην αποτέφρωση των τελευταίων
αναλαμπών αυτής μεσολαβείται από γνώριμες υπάρξεις του χρόνου. Είναι ο χρό-
νος και όχι τα πρόσωπα αυτά καθαυτά ο οποίος σκάβει βαθιά στα κατάστηθα της
ζωής και μέσω της ποιήσεως μετατρέπει τον ίλιγγο των αρνήσεων σε κολοφώνα
καταγραφών και περιγραφών. Και στις δύο περιπτώσεις ένα είναι το συνολικό α-
ποτέλεσμα, η αφαίμαξη των συναισθημάτων. «σπίτια παλιά/που τώρα κατοικού-
νται από τη μνήμη/από μια λάμψη αδιόρατη/έναν βαθύ ανέκφραστο λυγμό»
(σελ. 27). Συσσωρεύονται οι υποκείμενες ήττες και μαζί τους περιστέλλονται τα
όρια της αυτοθυσίας. Καθότι ο λόγος εξελίσσεται σε γνώμονα αλήθειας και ηθικής
(της ατομικής αλήθειας και ηθικής) ο ποιητής δραπετεύει ολοένα εγγύτερα στις
απώλειας που στοίχισαν τις επιβουλές των ετεροχρονισμένων επιτάσεων. Βουτά ο
δημιουργός στα αχαρτογράφητα νερά της έκφρασης για να ακυρώσει την ύλη και
να μεστώσει στο μυαλό του την εικόνα της απολεσμένης αισθητικής. Η τελευταία
έχει επανδρώσει την ύστατη προοπτική του βίου. Επρόκειτο για την αναθέρμανση
των εκφραστικών μέσων ως όπλων στην ολική κατάργηση του ανθρώπου. Χρόνος,
χώρος και μνήμη στην υλική τους διάσταση έχουν αποτύχει οικτρά να απελευθε-
ρώσουν τον άνθρωπο από τα δεσμά της αυτό-αναίρεσης. Κι όμως, ο ποιητής στέ-
κεται όρθιος στις προκλήσεις των καιρών και αναζητά εκ νέου τρόπους ανασύστα-
σης των παθών προκειμένου να υπονομεύσει στο ελάχιστο τις κραταιές δυνάμεις
της αποστροφής. «γυμνό κι ευάλωτο/το κάθε τι σχεδόν/πια με πληγώνει/το αίμα
στις οθόνες/οι άστεγοι στο πεζοδρόμιο/η αθωότητα εύκολο πάντα θύμα» (σελ.
35).
Ο ποιητής ακροβατεί στις επάλξεις των καιρών. Επιτίθεται και στιγματίζει το
άδικο και την υποκρισία της κοινωνικής αναπαραγωγής. Δεν νουθετεί. Αρνείται
πεισματικά την ανάληψη ρόλων και ταυτοτήτων άνευ νοήματος και περιεχομένου.
Εξακολουθεί και ανοίγει το βήμα του επιταχύνοντας να προλάβει την αλλαγή της
εποχής. Επαναστατεί και ο λόγος του καρφώνεται με λύσσα στη νηνεμία της σύγ-
χρονης πραγματικότητας. Ασυμβίβαστος καλεί τους δημιουργούς στην αναίρεση
των επίπλαστων προβολών προς όφελος της αλήθειας. Η τελευταία θα αποκτήσει
ρηματικό υπόβαθρο μεταλλαγής και εξέλιξης όταν συμφιλιωθεί με την ποίηση και
το χέρι που την κινεί, αποποιούμενη οριστικώς την επιφάνεια των πραγμάτων.
Αντώνης Χαριστός
«Η γυναίκα που αγάπησα»
(συλλογή διηγημάτων, εκδ. Ελκυστής, Θεσσαλονίκη 2020)
Η συλλογή διηγημάτων της Μαρίας Ιωάννου με τίτλο «Η γυναίκα που αγάπη-
σα» συγκροτείται γύρω από ενιαία θεματική η οποία διαπερνά τις αυτοτελείς ι-
στορίες ένδεκα γυναικών στο πρόσωπο των οποίων καθρεφτίζεται η «γυναίκα» ως
ενιαία οντότητα ενταγμένη στο κοινωνικό σύνολο αξιακών δεδομένων. Τα τελευ-
ταία δεν αναγνωρίζονται ως πρότυπα ανάδειξης της γυναικείας παρουσίας στο κοι-
νωνικό συλλογικό υποκείμενο. Αντίθετα, λειτουργούν ως συνδαιτημόνες μίας
βάρβαρης υπονόμευσης τόσο της ιδίας ως ατομικότητα όσο και της γυναικείας
αισθητικής ως συλλογικής έκφρασης μίας ιδιαίτερης οπτικής των πραγμάτων.
Τρία επίπεδα καθορίζουν το κοινό νήμα των ιστοριών. Στο πρώτο επίπεδο ανα-
γνωρίζεται η βία με πολλαπλές μορφές έκφρασης. Σε ένα δεύτερο επίπεδο κατα-
γράφεται η αυτο-αναίρεση του δρώντος υποκειμένου (στην περίπτωσή μας της
γυναίκας, της εκάστοτε γυναίκας) ενοχοποιώντας εαυτόν για τις αιτιακές ευθύνες
έτερων μελών του κοινωνικού συνόλου. Στο τρίτο επίπεδο αναδεικνύεται η ανα-
ζωπύρωση της αυτογνωσίας και της αλληλεγγύης ως γνώμονας μίας ανεξάρτητης
παρέμβασης στο δημόσιο λόγο. «Έρχονταν άνθρωποι, κάθονταν δίπλα της. Προ-
σπαθούσε να πιάσει κουβέντα. Προσπαθούσε να πιαστεί από κάπου. Αυτή που δε
μιλούσε ποτέ σε αγνώστους. Την κοιτούσαν περίεργα. Οίκτος ανάμεικτος με φό-
βο» (σελ. 21). Εκείνο το οποίο σταθμίζει τις πράξεις των γυναικών δεν είναι μονά-
χα το τρίπτυχο που προλογίσαμε και στο οποίο θα επανέλθουμε αναλυτικά. Είναι
η ατροφική φύση του θύματος ενώπιον των πολλαπλών ευθυνών που του μεταδί-
δονται αυτομάτως ως στιγματισμένο πρόβλημα στην κοινωνική αναπαραγωγή.
Είναι το αίσθημα ενοχής το οποίο επενδύεται μέσα από τόνους προπαγάνδας υ-
ποβιβασμού του ατόμου και δη της γυναικός στο επίπεδο ενός εργαλείου αυτόμα-
της αναπαραγωγής ρόλων. Αυτό το αίσθημα ενοχής οδηγεί το θύμα στην απομό-
νωση. Μία διαδικασία αυτοκριτικής σε αφηρημένη βάση αιτιών καθότι αδυνατεί
να ερμηνεύσει τη συμπεριφορά του άρρενος συνδαιτημόνος. Ωστόσο, επιχειρεί να
δικαιολογήσει καταστάσεις μετατρέποντας εαυτόν σε προϊόν ευμετάβλητης θυσίας
προς όφελος των κοινωνικών τύπων.
Κι εκεί που αναμένεις την εμβάθυνση σε αυτή την κατάσταση πραγμάτων μέσα
από την οπτική της καταπονημένης προσωπικότητας της γυναικός εμφανίζεται και
η ανδρική μορφή. Έρμαιο των κοινωνικών προτύπων αντιστοίχως. Σε αυτό το
σημείο τομής του έργου η συγγραφέας οδηγείται στην απομάγευση της ηθικής
των ρόλων μέσα από την διχοτόμηση του θύτη και του θύματος. Ουδείς γεννιέται
από τα σπλάχνα της φύσης θύτης. Είναι οι εξωτερικές συνθήκες που καθορίζουν
Εκδοτικά Νέα/Κριτικές αναφορές
την συμπεριφορά των ρόλων μέσα στους οποίους εκμηδενίζεται η αυτοτέλεια των
ατόμων (δίχως ταυτότητα). Επρόκειτο για εξαιρετικά διδακτική προσέγγιση η
αναμφισβήτητη προάσπιση του ανθρώπου, άνευ περιττών προσμίξεων στην ύπαρ-
ξή του, την οποία επιχειρεί η συγγραφέας. Το αποτέλεσμα αυτής μετατοπίζει την
αθέατη όψη της βίας όχι στο φυσικό περιβάλλον αλλά στο κατασκευασμένο περι-
βάλλον της μηχανοποίησης των σχέσεων και της ολοκληρωτικής αποδέσμευσης
του ατόμου από την ζωτικής σημασίας μέθεξη της αλληλεπίδρασης. Για να υπερ-
βεί, ωστόσο, την ατμόσφαιρα βεβιασμένης καταπίεσης η δημιουργός επενδύει
στην μνήμη. Ατόφια επιστροφή σε παρελθόντα χρόνο, όχι ως επιβολή μίας ετε-
ροχρονισμένης αναμέτρησης με τα αποτέλεσμά του αλλά ως μία αναζήτηση ειρη-
νικών πεδίων αναφοράς ώστε η περιορισμένη υφή της προσωπικότητας να βιώσει
εκ του μηδενός την ανθρώπινη διάσταση της ευτυχίας. Η μνήμη μέσα από στιγ-
μές του έρωτος, της φιλίας, της θαλπωρής μαγεύει τον πόνο και τον μετατρέπει
έστω και επιφανειακά σε όχημα διαφυγής από την αποπνικτική κατάσταση υποβι-
βασμού, τον οποίο αντιμετωπίζει διαρκώς το άτομο (εδώ η αναφορά είναι απο-
κλειστικώς στη γυναίκα). Η μνήμη λοιπόν δεν ματαιώνει ούτε ανατρέπει τις αιτίες
της απόφραξης των επιθυμιών. Παρά ταύτα επιβιώνει ως προανάκρουσμα ανθρω-
πισμού στο διάβα του χρόνου. Και όταν η μνήμη απωλέσει τα ερείσματά της στο
παρόν του ατόμου τότε εκείνο μεταπηδάει και μορφοποιεί πρόσωπα και κατα-
στάσεις από τα οποία απορροφά κάθε σπιθαμή αντοχής και αποδοχής. Είναι η
παρουσία της μάνας κυρίαρχα η οποία ενδυναμώνει τη σχέση ζωής μίας τραγωδί-
ας. Στο πρόσωπό της καθρεφτίζεται η ακμή και η παρακμή της κοινωνικής απο-
κτήνωσης. Η συγγραφέας διαπραγματεύεται τις ανθρώπινες σχέσεις κατακτώντας
βήμα το βήμα την ισορροπία ανάμεσα στην βαθύτερη επιθυμία για ζωή και την
αποκάλυψη των πολλαπλών επιπέδων ανάγνωσής της. Ο χρυσός κανόνας για την
επιτυχημένη ερμηνεία έγκειται στην απογύμνωση των αισθήσεων και την ολοκλη-
ρωτική υφαρπαγή του ανθρώπου στο όνομα της ελευθερίας. Ωστόσο, δεδομένου
της κοινωνικής ανασκευής των φυσικών προτύπων σε μνημειώδη απολήξεις μίας
παράταιρης αποδόμησης αυτής (της ελευθερίας) οι ανθρώπινες σχέσεις μετατρέ-
πονται σε εναγώνιους ρόγχους μίας απολεσμένης αθωότητας.
Και στο τέλος απομένει ένα κομμάτι αγάπης για τον αναγνώστη. Ένα κομμάτι
λιπάσματος ως ηθική νομιμότητα έναντι των κακοποιημένων συνειδήσεων για τις
οποίες η γνώση περισσεύει αλλά ο κύκλος της αυτό-αναίρεσης εξακολουθεί να
δρασκελίζει την ιστορία της ανθρώπινης παρακμής.
Αντώνης Χαριστός
Η έννοια της κριτικής και η δική μας θέση
Συντάσσουμε το εν λόγω άρθρο προκειμένου να τοποθετηθούμε δημοσίως σχε-
τικά με το ζήτημα της «κριτικής» όσον αφορά τα πνευματικά και εν γένει καλλιτε-
χνικά δημιουργήματα ανθρώπινης έκφρασης. Εξ αρχής υποστηρίζουμε την αδια-
πραγμάτευτη αξία της τελευταίας. Δεν αναγνωρίζουμε «καλή» ή «κακή» ανθρώπινη
έκφραση ούτε και αντίστοιχες κατηγορίες προϊόντων αυτής. Πιστεύουμε ακράδα-
ντα στη δημιουργική παρέμβαση του ανθρώπου, με όχημα το λόγο και τη γλώσ-
σα, στη δημόσια σφαίρα πραγμάτων αποτυπώνοντας με τρόπο στιγμιαίο την ατο-
μική του προοπτική εντός των κοινωνικών κατευθύνσεων απ’ τους οποίους και
ετεροκαθορίζεται. Κατευθύνσεις οι οποίες επιβάλλουν συγκεκριμένες όψεις της
καθημερινότητας υπαγόμενες σε δοσμένες κατηγορίες και υπηρετώντας αντίστοι-
χους στόχους και σκοπούς. Η παρέμβαση επομένως του ατόμου, με επίκεντρο
την έκφραση στο δημόσιο λόγο, καθρεφτίζει την αναγκαιότητα αυτο-ορισμού έξω
από τα καθιερωμένα πλαίσια αναπαραγωγής των όρων κοινωνικής λειτουργίας. Η
λογοτεχνία, η ποίηση, οι τέχνες στο σύνολό τους αποκτούν τη δύναμη ορισμού
της ατομικότητας στην αναμόρφωση της πραγματικότητας, με υποκειμενικούς
όρους. Επιτρέπει επομένως την ατομική παρουσία να υπερβεί τον κόσμο της φαι-
νομενολογίας και να συνθέσει με τα γλωσσικά σχήματα και τις λεκτικές ιδιαιτερό-
τητες τον εξωτερικό περιβάλλοντα κόσμο σε νέου τύπου αναπαραστάσεις στις ο-
ποίες το δρών υποκείμενο έχει τη δυνατότητα, έστω και σε σταθερό ετεροπροσ-
διορισμό με τον αντικειμενικό κόσμο, να μεταπλάσει τις βαθύτερες επιθυμίες σε
βιώσιμες διαλεκτικές μετατροπές της άρνησης σε θέση και πάλι σε άρνηση προ-
κειμένου να της αποδώσει νέο σχήμα και μορφή. Για το λόγο αυτό ο τρόπος χει-
ρισμού της γλώσσας και η κατασκευαστική οπτική των εικόνων τις οποίες οφεί-
λουν να αποθεώνουν (όχι σε ταύτιση με την έννοια της ωραιοποίησης πραγμάτων
και καταστάσεων αλλά με εκείνη της αποκάλυψης της κρυφής ομορφιάς των νοη-
μάτων τα οποία εμφανίζονται στην επιφάνεια του λόγου και επιτρέπουν στον χρή-
στη αυτού να ανασκευάζει το πεδίο αναφοράς των ώστε να ενεργοποιήσει τη συ-
ναισθηματική πρόσληψη του αναγνώστη/ακροατή, μετατρέποντάς τον σε κοινωνό
της ατομικής αισθητικής ενταγμένης σε νέα δεδομένα) καθοδηγούν την έκφραση
στην ανανέωση απωθημένων βουλήσεων, η κινητοποίησή των οποίων διαψεύδει
την ίδια ματαίωση που προηγήθηκε στο κοινωνικό επίπεδο όρων και προϋποθέ-
σεων.
Η λογοτεχνία και δη η ποίηση δεν αποτελούν ανάχωμα στην επιτέλεση της α-
τομικής παρεμβολής με όρους ρεαλιστικής -δημοσιογραφικής- καταγραφής των
δεδομένων. Αντίθετα, ακόμη και στην εξωτερική της ρεαλιστική όψη προσώπων
και καταστάσεων οφείλει να ανατρέπει τις φόρμες εμπλοκής των λέξεων στην υπο-
κειμενική ερμηνεία της κοινωνικής πρόσληψης και ανατομίας αυτής. Με άλλα λό-
για, ο λόγος γίνεται τέχνη και τα σχήματα αυτής γίνονται γλωσσικές εικόνες καθό-
τι αναπαράγουν τις νοηματικές εκδοχές της γλωσσικής αποτύπωσης. Δεδομένου
των όσων αναφέρθηκαν η θέση μας εκκινά από την αναγνώριση της αυτοτελούς
αξίας της έκφρασης και δη στα πλαίσια της λογοτεχνίας και της ποίησης. Αυτού
του είδους η έκφραση αναγνωρίζει την ταυτότητά της στη διαχρονική της αυτο-
επεξεργασία εκ μέρους του δημιουργού-καλλιτέχνη μέσω της οποίας βελτιώνεται
ολοένα περισσότερο, προκειμένου να ανταποκριθεί στα επίπεδα έκφρασης τα ο-
ποία ορίζει ο ίδιος. Παύει να υπηρετεί τον αυτοτελή ρόλο του στο δημόσιο λόγο
όταν ο δημιουργός-καλλιτέχνης δεν αποκτά συνείδηση αυτού παρά μόνο περιορί-
ζεται στην καταγραφή εντυπώσεων. Στη δεύτερη αυτή περίπτωση ο ρόλος του δεν
αντιστοιχεί στον ρόλο του καλλιτέχνη-δημιουργού αλλά σε αυτόν του παρατηρη-
τή των εξελίξεων. Η μορφή αυτή του λόγου μας αφήνει παγερά αδιάφορους. Α-
πευθυνόμαστε αποκλειστικά στο πρώτο επίπεδο του ατομικού ρόλου η συνειδη-
τοποίηση του οποίου κατηγοριοποιεί τον λογοτέχνη-ποιητή σε αυτή ακριβώς τη
θέση πραγμάτων, της συγκεκριμενοποίησης της παρέμβασης με υποκειμενικούς
όρους μετασχηματισμού της πραγματικότητας. Η συνείδηση του ρόλου αυτού
επιβάλλει την εμβάθυνση στη χρήση της γλώσσας και την αξιοποίηση των λεκτι-
κών δυνατοτήτων μέσα απ’ την αυτογνωσία της αυτοτέλειας του δρώντος δη-
μιουργού.
Στα πλαίσια αυτά το εν λόγω έντυπο επιχειρεί να ανταποκριθεί στο καθήκον
επεξεργασίας των προεκτάσεων της ανθρώπινης πνευματικής δημιουργίας. Είναι
το πρώτο βήμα αναφορών το οποίο προσφέρεται όχι για την αποδοχή ή μη του
πνευματικού κάματου αλλά για την διευκόλυνση πρόσβασης αυτού στον δημόσιο
λόγο. Δεν αρκεί η έκδοση ενός έργου για να καταστήσει αυθύπαρκτη την παρου-
σία του δημιουργού στα συντελεσμένα δρώμενα της έκφρασης. Απαιτείται η προ-
εργασία διάβασης της τελευταίας απ’ την αρτηριοσκλήρυνση των παραδεδεγμέ-
νων αληθειών και των συλλογικών παραδοχών τα οποία ελέγχει και καθορίζει ο
εκδοτικός μηχανισμός εμπορίου. Η δική μας πρόταση υπερβαίνει το σκόπελο της
εμπορικότητας-αξίας ενός έργου και απαιτεί να αναγνωριστεί ο λογοτέχνης-
ποιητής στην αφετηρία της παρέμβασής του ως μοναδικής και αναντικατάστατης
αξίας. Από την αφετηρία αυτή έως την αναγνώριση του αυτόνομου ρόλου στην
εκφραστική δόμηση της νέας πραγματικότητας (στην στρατευμένη της οπτική
όπως την ορίζουμε εμείς αλλά και στην αδέσμευτη παρουσία όπως την αναγνωρί-
ζει η πλειοψηφία των δημιουργών) μεσολαβεί η γλώσσα και η εκμάθηση της χρή-
σης της προς όφελος αποκάλυψης κρυφών νοημάτων και κυρίαρχα κατασκευής
μίας νέας πραγματικότητας με υλικά σύνθεσης της βιωμένης σε παρόντα χρόνο.
Επομένως, η έννοια της «κριτικής» στην δική μας αντίληψη μένει μετέωρη α-
κριβώς επειδή δεν είναι σε θέση να συλλάβει τον χώρο-χρόνο και τις ιδιαίτερες
συνθήκες κάτω απ’ τις οποίες αποτυπώθηκε η πνευματική δημιουργία. Αντίθετα,
αποκτά περιεχόμενο και νόημα στο βαθμό κατά τον οποίο επιχειρεί να απελευ-
θερώσει δεσμευμένες νοηματικές αποκρίσεις οι οποίες μένουν έως εκείνη τη στιγ-
μή εγκλωβισμένες στο σώμα των λέξεων. Η προέκταση των νοημάτων αφορά από
τη μία πλευρά την αυθεντικότητα του δημιουργού (και σε αυτόν μένει ως ιδιοκτη-
σία όσα χέρια ανάγνωσης και να αλλάξει το έργο) και από την άλλη πλευρά την
αυθεντικότητα του σκοπού των εικόνων τις οποίες αναγνωρίζει ο αναγνώστης. Βά-
σει αυτού η έννοια της «κριτικής» στη σκέψη μας ανταποκρίνεται στον όρο της
ανακάλυψης νοημάτων μέσα απ’ την υποκειμενική ερμηνεία της κατασκευασμένης
θέασης του έργου. Δηλαδή, ο κριτικός αποκτά ουσιαστική αξία όταν κατασκευά-
ζει μία απάντηση στα ερωτήματα τα οποία θέτει ο δημιουργός και όχι όταν επι-
χειρεί να κατευθύνει τον αναγνώστη στην αποδοχή ή μη του έργου για μία αφη-
ρημένη αξία η οποία στο τέλος της ανάγνωσης επηρεάζεται από πολλαπλούς πα-
ράγοντες πέραν των προθέσεων.
Τα «Εκδοτικά Νέα» αποτελούν, συνεπώς, την αφετηρία και με την αναφο-
ρά/κριτική επιχειρούν να απαντήσουν στα πολλαπλά ερωτήματα των δημιουργών
με επίκεντρο το έργο των. Το τελευταίο καθίσταται ο ακρογωνιαίος λίθος της υ-
ποκειμενικής ερμηνείας η οποία σε καμία των περιπτώσεων δεν δύναται να υπο-
καταστήσει την αυθεντική ερμηνεία του δημιουργού. Η πορεία του τελευταίου
στο χρόνο επιβεβαιώνει την ατομική του ευθύνη έναντι του ρόλου τον οποίο απο-
λαμβάνει εντός του κοινωνικού χώρου. Η λογοτεχνία, η ποίηση, οι τέχνες δεν εί-
ναι απλές εκφράσεις μίας επιφανειακής προβολής της πραγματικότητας. Η ανα-
γνώρισή της σε αυτή την κατεύθυνση υπονομεύει την πραγματική αξίωση της λο-
γοτεχνίας η οποία απαντάται στη φράση του συγγραφέα Τζων Στάινμπεκ «Θεωρώ
πως ένας συγγραφέας, που δεν πιστεύει παθιασμένα στην τελειότητα του ανθρώ-
που, δεν είναι αφοσιωμένος στη λογοτεχνία ούτε ανήκει σ’ αυτήν».
Υπερρεαλιστική Ομάδα Θεσσαλονίκης
Εκδοτικά Νέα, τεύχος 3ο, Θεσσαλονίκη, Οκτώβρης 2020