Hidrolik Ve Pnömatik Sistemler Sunular

Mühendislik Mimarlık Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü
17506
HİDROLİK VE PNÖMATİK
SİSTEMLER
1
Hidrolik sistemler mekanik sistemlerden daha az

enerji harcanarak çok daha büyük kuvvetlerin elde
edilebileceği sistemlerdir. Çok küçük giriş gücü ile
büyük kuvvetlerin elde edilebilmesi ve güvenli bir
şekilde kontrol edilebilmesi bu sistemleri endüstrinin
vazgeçilmez sistemleri olarak öne çıkarmıştır.
2
Hidrolik sistemler pek çok endüstriyel tesiste krikolar,

asansörler, vinçler, takım tezgâhları, vites kutuları, test
cihazları, sanayi tipi robotlar gibi yaygın olarak
kullanılmaktadır. Ayrıca taşıtların fren ve
direksiyonları, yağlama istasyonları, hidrolik
kaldıraçlar, damperli kamyonlar ve iş makineleri gibi
pek çok uygulama alanı vardır.
3
Hidrolik devrelerin çalışma hızlarının düşük olması

sebebiyle, büyük kuvvetlerin gerekli olmadığı yerlerde
(parçaları söküp takmak, taşımak vb.) çalışan
akışkanın hava olduğu pnömatik devreler kullanılması
işlem zamanını kısaltır. Bu nedenle, kullanılan bağlama
aparatlarında, taşıma işlemlerinde ve emniyet istenen
yerlerde pnömatik devreler tercih edilir.
4
Hidrolik ve pnömatik sistemler her geçen gün

uygulama alanını genişletmektedir. Günümüzde en az
elektronik ve bilgisayar kadar endüstride yerini almıştır.
Hidrolik Pnömatik Sistemler dersi hidrolik ve

pnömatikle ilgili temel bilgilerin eğitimi için
verilmektedir. Ders temel olarak
Hidrolik Sistemler ve
Pnömatik Sistemler
olarak iki temel kısımdan oluşmaktadır.

5
Dersin İçeriği
Hidroliğe Giriş
Hidroliğin Uygulama Alanları
Hidrolik Prensipler
Hidrostatik prensipler
Hidrodinamik prensipler
Hidrolik Sistemlerin Tanıtımı
Hidrostatik Sistemlerin Çalışma Prensibi
Hidrolik Sistemlerin Güçlü ve Zayıf Yönleri
Hidrolik Devre Elemanları
Yağ deposu, Filtreler, Hidrolik pompalar, Hidrolik
motorlar, Hidrolik silindirler, Valfler, Hidrolik
akümülatörler, Bağlantı elemanları, Sızdırmazlık
elemanları,Hidrolik akışkan 6
Dersin İçeriği
Hidrolik Devre Tasarımı
Pnömatiğe Giriş
Pnömatiğin Uygulama Alanları
Pnömatik Sistemlerin Güçlü ve Zayıf Yönleri
Pnömatik Devre Elemanları Yapısı ve Çalışma Prensibi

Kompresörler, Boru ve hortum malzemeleri,
Bağlantı elemanları, Filtreler, Regülatör, Yağlayıcılar,
Pnömatik Silindirler, Pnömatik Motor, Valfler
,Zaman Rölesi
7
Ders İçin Kaynaklar
Hidrolik + Pnömatik
Yazar: Dr. İsmail KARACAN
Hidrolik ve Pnömatik
Yazar: Kemal Demirel
[Pancar, Y., Ergür, H.S., V. Hidrolik Devrelerde Arıza

Analizi, V. Ulusal Hidrolik Pnömatik Kongresi]
Ders Notları
8
Dersin Değerlendirilmesi
Ara Sınav
Final Sınavı
2-3 adet Ödev
9
HİDROLİĞE GİRİŞ
Hidrolik kelimesi, Yunanca’da su anlamına gelen hydro ile

boru anlamına gelen aulis kelimelerinin
birleştirilmesinden türetilmiştir.
Hidrolik akışkanların hareketlerini inceleyen bilim dalıdır.
Sıkıştırılamaz özellikteki akışkanların kullanıldığı,

akışkanın basıncının ,debisinin ve yönünün kontrol
edilebildiği ve elde edilen bu enerji ile doğrusal, dairesel
ve açısal hareketlerin üretildiği sistemlere hidrolik
sistemler denir.
10
Kriko
11
Deniz ve Havacılıkta
• Gemi güverte vinçlerinde
• Gemilerin yük doldurma ve boşaltma işlerinde
• Gemi yön kontrol sistemlerinde
• Uzay teleskoplarında
• Uçak yön kontrol sistemlerinde
• Uçakların iniş kalkış sistemlerinde
12

Endüstriyel Üretim Alanlarında
• İş tezgâhlarında
• Preslerde
• Enjeksiyon preslerinde
• Kaldırma araçlarında
• Ağır sanayi makinelerınde
Enerji Üretim Alanlarında
• Barajların kapaklarının açılıp kapatılmasında
• Türbinlerde
• Nükleer santrallerde
• Maden üretiminde
• Demir ve çelik üretiminde 13
Hidrolik Sistemin Üstünlükleri
• Diğer sistemlere göre sessiz ve gürültüsüz

çalışırlar.
• Hidrolik enerjinin elde edilmesi, denetimi ve
kontrolü kolaydır.
• Uzaktan kontrol edilebilir.
• Bakımı, tamiri ve onarımı kolaydır.
• Küçük basınçlarla büyük güçler elde edilebilir.
• Rahatlıkla yön değiştirilebilir.
14
Hidrolik Sistemin Üstünlükleri
• Sistem, çalışma sırasında kendi kendini yağlar.

• Ekonomiktir, parça ömrü uzundur, daha az yer
kaplarlar.
• Isıtma ve soğutma kendiliğinden gerçekleşir.
• Sistem, durmadan hız kontrolü yapılabilir.
• Otomatik kumanda sistemi ile tek merkezden
kontrol edilebilir.
• Elektrikli ve elektronik kontrol sistemleri ile yeni
makineler tasarlanabilir.
15
Hidrolik Sistemin Olumsuz Yönleri

• Sıvıların yüksek ısılara ulaşması ile yağ kaçakları
oluşabilir ve verim düşebilir.
• Bağlantı ve rakorlarda yüksek basınçtan
kaynaklanan kaçak ve sızıntı oluşabilir.
• Bazı elemanlar ısıya karşı hassas olmaları
nedeniyle özelliklerini kaybedebilirler. Bunu
önlemek için ısı ayarlayıcılar (eşanjör) devreye
bağlanmaları gerekmektedir.
• Sistem montajı sırasında borularda fazla kıvrım
verilirse verim düşer.
• Elemanlar iyi seçilmez, sistem iyi monte edilmez
ise verimi düşer. 16
HİDROLİK PRENSİPLER
Akışkanların sahip oldukları prensipler iki başlık

altında incelenebilir.
Hidrostatik prensipler
Hidrodinamik prensipler
Not:Bu başlıklar altındaki konular akışkanlar mekaniği dersinde de

detaylı olarak verildiği için bu kısımda sadece temel prensipler ve
uygulamaları anlatılacaktır.
17
Hidrostatik Prensipler
Debi:Hidrolik veya pnömatik bir sistemde belirli bir

akış kesitinden belirli bir sürede geçen akışkan
miktarına denir. Birimi Litre/dakika veya cm3/sn dir.
Basınç: Belirli bir kesitte sıkıştırılan paskal prensibine
göre içinde bulunduğu kabın bütün çeperlerindeki
her bir kesite aynı değerde bir kuvvet uygular ve buna
basınç denir. Birimi bar dır. 1 bar=1kg/cm2
18
Hidrostatik durgun sıvıların mekaniğini inceler.

Durgun haldeki sıvıların denge durumunu ve katı
cisimler üzerinde yarattığı basınç etkisini inceler.
Örneğin, depodaki sıvı durağan, hareketsiz durumda
olduğu için üzerine etkiyen hiçbir dış kuvvet yoktur.
Sadece yer çekimi kuvvetinin etkisi altındadır. Bu
kuvvet etkisi ile basınç kuvvetleri doğmaktadır.
19
Hidrostatiğin Üç Temel Kuralı
1.Hareketsiz sıvıların bulundukları kabın, yada sıvı
içerisine batırılmış herhangi bir konumdaki bir cismin
yüzeylerine yaptığı basınç her noktada bu yüzeylere
dik doğrultudadır.
2.Hareketsiz bir sıvının herhangi bir noktasındaki
basınç kuvveti değeri bu noktadan geçen her
doğrultuda aynıdır.
3.Hareketsiz bir sıvıda yalnız düşey yönde basınç
değişimi vardır. Yatay yönde ayni düzleme kalmak
şartı ile basınç değişimi yoktur.
20
Hidrostatik basınç sıvının ağırlığının yarattığı basınçtır.

Bir yüzeye etkiyen hidrostatik basınç, o yüzey
üzerindeki sıvının yüksekliğine ve sıvının özgül
ağırlığına bağlıdır.
21
P1=P2=P3=P4 diye belirtilir.

P =h×ρxg
P =Sıvının kabın tabanına yaptığı basınç
( kg/cm² )
h =Sıvı yüksekliği ( m )
ρ=Özgül kütle (kg/m³ )
g =Yerçekimi ivmesi ( m/s² ) 22
ÖRNEK: Bir hidrolik presin yağ deposu presin üst

kısmındadır. Kullanılan hidrolik yağının özgül kütlesi 0,75
gr/cm³’ tür. Yağın üst seviyesi ile pompa girişi arasındaki
yükseklik 100 cm olduğuna göre pompanın girişindeki
statik basınç ne kadardır?
Verilenler: İstenen:
ρ= 0,75 gr/cm³ = 750 kg/m³ P=?
h= 100 cm = 1 m
g=9,81 m/s²
Çözüm:
P=h×ρ×g= 1×750×9,81
P=7357,5 Pascal’dır. 23
Kapalı bir kaptaki sıvıya uygulanan kuvvet sonucu
kuvvetin meydana getirdiği basınç, kuvvetin şiddeti
ile doğru ve yüzeyi ile ters orantılıdır. Kuvvetin alana
etkimesi olarak da tanımlanabilir.
Kuvvetin alana etkimesi olarak
da
tanımlanabilir.
P=F/A=[N/m²]=[Pa]
Burada:
P=Meydana gelen basınç ( Pa )
F=Pistona uygulanan kuvvet (N)
A=Piston yüzey alanı = (π x d²)/424
ÖRNEK: Çapı 5 cm olan pistona uygulanan kuvvet

150 N’dur. Uygulanan kuvvetin sonucunda oluşan
basınç nedir?
Verilenler: İstenilen:
d= 5 cm=0,05 m A=?
N=150 N P=?
25
Paskal Prensibi:
Sıvı dolu bir kaba uygulanan kuvvet sonucu meydana
gelen basınç sıvı tarafından kabın bütün yüzeylerine
aynen iletilir. Bu prensiplerin en önemli özelliği ise
sisteme uygulanan küçük bir kuvvetin büyük
kuvvetlere dönüşmesi olarak tanımlanmasıdır.
26
Paskal Prensibi:
(F1/A1)=(F2/A2)
(F1xA2)=(F2/A1)
S1/S2=A2/A1= F1/F2=d1/d2
27
Hidrolik Basınç Yükselticiler
Hidrolik basınç yükselticiler hidrostatik kuralına göre

çalışırlar ve çapları birbirinden farklı birleştirilmiş iki
silindirden meydana gelir.
28

Şekildeki gibi büyük (A1) alanına sahip piston üzerine
görece daha düşük bir basınç (P1) etki etmektedir. Bu
basınç burada örneğin sıkıştırılmış hava ile sağlanmıştır.
Birinci piston üzerinde oluşan (F1) kuvveti bir kol yardımıyla
birbirine bağlı olan ikinci pistona iletilir.
İkinci piston daha küçük olan (A2) alanı sayesinde
giriştekinden daha yüksek olan (P2) basıncını oluşturur.
Böylece basınç yükseltilir. Fren düzeneklerinde benzeri bir
yükseltici kullanılmaktadır.
29

F1 = P1 A1
F2 = P2 A2
F1 = F2 olduğu için
P1 A1 = P2 A2
(P1/P2) = (A2/A1)
30
31
Hidrolik Sistemlerde Kullanılan Birimler
Basınç Birimleri:
1 bar= 105 pascal = 105 N/m2
1 bar= 1 kgf/cm2
1 bar= 10 N/cm2 = 1 daN/cm2
1 bar= 14,5 PSI (Libre/inç2 )
1 Pascal = 1 N/m2
İş Birimleri:
1 joule = 1 N.m , 0,102 kgf×m
1kgf.m = 10 joule
32
Hidrolik Sistemlerde Kullanılan Birimler

Kuvvet Birimleri:
1 N = Newton
1 N = 1 kgm/sn2
1 N = 0,1 kgf
1 kgf = 10 N
1 daN= 10 N
Güç Birimleri :
W = Watt 1 W = 0,00135 HP
1 HP= 735,5 W
1 HP= 75 kgm/sn
1 kW= 1000 W
1 W = 1 Nm/sn
1 kal =4,185 joule 33
Kaynaklar
• Karacan, İ., Hidrolik ve Pnömatik, Bizim Büro Basımevi, Ankara, 1997.
• Demirel, K., Hidrolik ve Pnömatik, Birsen yayınevi, İstanbul, 2019.
• Amman, Jörg, grundlagen der pneumatik und hydraulik. Heilschdeit verlag heidenheim (brenz). 3 .baskı
• Arnold-krausskopf, verlag ‘’ pneumatik und hydraulik in der geschhicte der energietecknik, W.Germany.
• Bosch, hydraulic information and data, Part1 W. Germany.
• Festo, pneumatic course for vocayional training, text book Esslingen,1978.
• Festo, Introduction to pneumatic, text book, Esslingen,1978, 3.baskı.
• H. Hasebrink, H. Kobler, Grundlagen der pneumatischen steuerungstechnik Specken-drumag, Switzerland.
• Rexroth, The Hydraulics Trainer, W. Germany, 1978.
• Karacan, İ., Endüstriyel Hidrolik, Gazi Üniv. Teknik Eğitim Fak., Matbaası, Ankara, 1988. 5 baskı.
• Karacan, İ., Pnömatik Kontrol, Gazi Üniv. Teknik Eğitim Fak., Matbaası, Ankara, 1988. 5 baskı.
• Özcan Fatih, Ş.Işıl, A.Kırıcı, Pnömatik Akışkan Gücü, Mert Teknik A.Ş. Eğitim yayınları, İstanbul, 1986.
• Özcan Fatih, Hidrolik Akışkan Gücü, Mert Teknik A.Ş. Eğitim Yayınları, İstanbul, 1986.
• İ. Deha Er, Demirel, K., Gemi makineleri için hidrolik-pnömatik uygulamaları, Akademi Denizcilik, İstanbul,
2004.
• Demirel, K., Gemi yardımcı makinalarında sorunlar ve çözümler, Akademi Denizcilik, İstanbul, 2006.
• Demirel, K., Gemi mühendisleri için pompa uygulamaları, Birsen yayınevi, İstanbul, 2004.
• İ. Deha Er, Demirel, K., Gemi yardımcı makinaları I, Birsen yayınevi, İstanbul, 2008.
• İ. Deha Er, Demirel, K., Gemi yardımcı makinaları II, Birsen yayınevi, İstanbul, 2008.
• Kirazlılar, B., Endüstriyel bakım:Kestirimci ve önleyici bakımın temelleri, Birsen yayınevi, İstanbul, 2007.
• S.R. Majumdar Oil Hydraulic systems.principles and maintanence, Mc. Graw Hill, 2002.
• G. Neubert, Technical Dictionary of hydraulics and pneumatics;Elsevier science Ltd, 1980.
• Özden, F., Shell madeni yağlar ve gresler kataloğu-genel bilgiler, Shell Türkiye yayınları, 2004.
• D. Merkle, B. Schrader, M., Thomes Hidrolik temel seviye TP 502 Öğretim kitabı Festo Didactic, 1991.
• Raymond, P.Lambeck, Hydraulic Pumps and Motors:Selection and Application fpr hydraulic power control 34
systems (Fluid Poer and Control) Marcel Dekker, 1983.
17506
SİSTEMLER
1
HİDRODİNAMİK
Hidrodinamik; hareket halindeki sıvıları inceler. Sıvı

üzerine etki eden kuvvetleri, bu kuvvetlerin
oluşturduğu hız ve ivmeyi ve sıvının yer değiştirmesi
sırasındaki enerji değişimlerini inceler.
Hidrostatik sistemlerde boru içerisinde yağın akışının
düzenli olduğu ve tabakalı bir akış karakterinde
olduğu varsayılır.
2
Sıvı, boru içerisinde hareket ettikçe boru ile sıvı

arasında ve sıvının molekülleri arasında sürtünme
oluşur. Sürtünmeler sıvının viskozitesine (akıcılık
özelliğine),sıvının hızına bağlıdır. Viskozitesi ve hızı
yükseldikçe sürtünmelerde artmaktadır. Özellikle hızın
artışı sürtünmeleri hızın karesiyle doğru orantılı olarak
artırmaktadır. Buda akışın boru içerisinde sağlandığı
koşullarda akışkan hızlarının çok yüksek tutulmasının
yanlış olduğunu göstermektedir.
3
Bernoulli eşitliği
Akışkanın hareketini sağlayan enerji için Bernoulli

eşitliği kullanılır. Bu eşitlik üç terimden oluşur.
Birincisi (z) akışkanın konum yükünü,
ikincisi(P/  ) basınç yükünü ve
üçüncüsü de (V 2 /2g)hız yükünü ifade eder. Akışkanın
toplam enerjisi bu üç yükün toplamıdır.
2 2
P1 V1 P2 V2
  gz1    gz2  sabit
 2g  2g
4
Buradan iki sonuç çıkarılabilir.
Birincisi boru içerisinde hareket eden sıvının hızıyla

basıncı asındaki ilişkidir. Boru içerisinde sıvı hızının
yükseldiği dar geçitlerde, basınç azalması görülür.
Sıvının toplam enerjisi sabit kalacağı için bu sonuç
kaçınılmazdır. Borunun çapının daraldığı, kesitin
küçüldüğü yerlerde hız artar ve basınç düşer. Borunun
çapının genişlediği yerlerde ise hız azalacak ve basınç
yükselecektir.
5
İkinci sonuç sürtünme kayıplarıyla ilgilidir. Bernoulli

eşitliği sıvının (1) noktasından (2) noktasına hareketi
sonucu bir enerji kaybı olacağı dikkate alınarak yeniden
düzenlenirse;
 P2 V2   2
P1 V1  2
H L   gz2      gz1   
  2g    2g 
6
Akışkanın taşındığı boru içerisinde hız ile kesit alanı

arasındaki ilişkide önemlidir .Süreklilik denklemi taşınan
akışkan miktarının (Q)hız(V)ile kesit alanın(A)çarpımına
eşit olduğunu gösterir. Bir boru içerisinde akan akışkan
farklı kesitlerden geçerken akışkan miktarı sabit
kalacağından hız değişimine uğrar. Kesitin daraldığı yerde
hız artar kesitin genişlediği yerde hız azalır. Ancak hız alan
çarpımı sabittir.
Q = A1. V1= A2. V2= sabit
7
BASINÇ KAYIPLARI
Akış boru içinde düzenli tabakalar halinde ilerliyorsa akış
laminerdir. Ancak akış hızının değeri kritik değeri aştıktan
sonra sıvının akım şekli düzenli olmaktan çıkmakta diğer
yönlere doğru yön değiştirmesiyle türbülanslı hale
gelmektedir.
Hidrolik sistemlerde devreden geçen akışkanın akış

biçimini akışkanın hız, viskozitesi ile boru çapına bağlı
olarak tanımlayan değere Reynold sayısı adı verilir.
8
BASINÇ KAYIPLARI
Reynold sayısı aşağıdaki eşitlikle hesaplanır.
V .L
Re 

Re : Reynold sayısı
V: Akışkanın hızı (m/s)
L: Boru boyu (m)
: Kinematik viskozite (m2/s)
Reynold sayısı 2300’den küçük olduğu durumlar için
akışın laminer, 2300-4000 arasında kritik bölge, 4000’den
büyük olduğu durumlarda türbülanslı olduğu bilinmelidir.
9
BASINÇ KAYIPLARI
Reynold sayısı ve dolayısıyla devredeki basınç kaybı en
çok akışkanın hızıyla ilgili olduğu için hidrolik sistemlerde
basınç, dönüş ve emme devrelerinde aşağıdaki hız
değerleri önerilmektedir.
Basınç hattı (m/s) Dönüş hattı (m/s) Emme hattı (m/s)
50 bar işletme basıncına 4,0
kadar
kadar
2,0 1,5
kadar
kadar
10
kadar
BASINÇ KAYIPLARI
Hidrolik sistemlerde türbülanslı akış nedeniyle oluşan
sürtünme ve sürtünme ile meydana gelen ısı sistemde
basınç kayıplarına neden olmaktadır.
Sürtünme kayıpları boru kayıpları ve yersel kayıplar olarak

ayrılabilir.
11
BORU KAYIPLARI
L V 2
P  f
D 2
f : Sürtünme katsayısı
L : Boru uzunluğu (m)
D : Boru çapı (m)
 : Akışkanın yoğunluğu (kg/m3)
V : Akışkanın hızı (m/s)
P : Borulardaki basınç kaybı (Pa)
12
BORU KAYIPLARI
Boru sürtünme katsayısının bulunabilmesi için önce
Reynold sayısı hesaplanmakta ve daha sonra aşağıdaki
eşitlikte yerine konulmaktadır.
64
2300  Re ise f 
Re
0,316
2300  Re  10 ise
8
f 
Re1/ 4
Daha hassas boru kayıp hesaplamaları için kullanılan
borunun bağıl pürüzlülüğü verilmeli ve Moody
diyagramı veya Colebrook eşitliği kullanılmalıdır.
13
ÖRNEK 1:
Çapı 10 mm ve uzunluğu 5m olan bir hidrolik
devreden geçen akışkanın hızı 1 m/s, yoğunluğu 850
kg/m3 ve 15 C’deki kinematik viskozitesi 100 mm2/s
ise hidrolik devredeki basınç kaybını hesaplayınız.
ÖRNEK 2:
Çapı 40 mm ve uzunluğu 15m olan bir hidrolik
devreden geçen akışkanın hızı 5 m/s, yoğunluğu 890
kg/m3 ve 15 C’deki kinematik viskozitesi 40 mm2/s ise
hidrolik devredeki basınç kaybını hesaplayınız.
14
YERSEL KAYIPLAR
Dirsek, T redüksiyon gibi bağlantı elemanları ve
valflerdeki kayıpları hesaplamak için türbülanslı akış
durumunda aşağıdaki eşitlik kullanılır.
V 2
P  K
2
 : Akışkanın yoğunluğu (kg/m3)
V : Akışkanın hızı (m/s)
K : Sürtünme katsayısı
P : Bağlantı elemanı veya valflerdeki basınç kaybı (Pa)
15
YERSEL KAYIPLAR
Reynold sayısının 2300 den küçük olması halinde
kullanılacak düzeltme katsayıları tablodaki gibidir.
Re 25 50 100 250 500 1000 1500 2300

b 30 15 7,5 3 1,5 1,25 1,15 1,0
16
ÖRNEK 3:
Yoğunluğu 850 kg/m3 ve 15 C’deki kinematik
viskozitesi 100 mm2/s olan akışkan 2,5 m/s hızla çapı
10 mm olan 90 derece dik köşeli bir dirsekten
geçmektedir. Bu devrede dirsek nedeniyle oluşan
basınç kaybını (yersel kayıp) bulunuz. (dirsek
sürtünme katsayısı=1,2)
17
HİDROLİK GÜÇ
Hidrolik güç = Basınç x Debi

N H  P.Q
Nh = Hidrolik güç (Nm/s, W)
P = Basınç (N/m2)
Q = Debi (m3/s)
Q  AV
.
Q = Debi (m3/s)
A = Boru kesit alanı (m2)
v = Akışkan hızı (m/s) 18
ÖRNEK:
19
ÖRNEK:
20
ÖRNEK:
21
ÖRNEK:
ÖRNEK:
22
ÖRNEK:
23
Enerji (E, kilowatt-saat, kW-h)
İş yapmak veya gücü kullanmak için enerji

tüketilmektedir.
• Enerjinin Korunumu Kanunu; enerjinin
yaratılamayacağını veya yok edilemeyeceğini, sadece
dönüştürülebileceğini belirtir.
• Enerjinin tamamı iş yapmak üzere kullanılmaz. İş
yaparken belirli bir miktar enerji sürtünmeyi yenmek
için harcanır. Bu enerji kaybolmamış, ısı enerjisine
dönüşmüştür.
24
Hidrolik Sistemlerde Kullanılan Enerji Çeşitleri :
• Elektrik Enerjisi: Hidrolik motorun çalıştırılması için

gereklidir.
• Hidrolik Enerji: Pompa tarafından üretilir.
• Kinetik Enerji: Pistonun hareketi ile oluşur.
• Potansiyel Enerji: Pistonun, bir nesneye yükseklik
kazandırması ile oluşur.
• Isı Enerjisi: Motor, pompa, piston ve hidrolik akışkan
içerisindeki sürtünme ile oluşur.
25
Hidrolik Akışkan Kavramı
Hidrolik sistemlerde hidrolik gücün itilmesi akışkanlar ile

yapılır. Hidrolik akışkanlar hidrolik gücü iletirken aynı
zamanda hidrolik devre elemanlarının yağlanmasını ve
soğutulmasını sağlar. Bunun yanı sıra akışkanların bir
diğer görevi ise sızdırmazlığı sağlamaktır. Uygun
seçilmeyen hidrolik akışkanlar, sistemde birçok aksaklığa
yol açıp bakım masraflarını artırır. Bu nedenle hidrolik
akışkanların çeşitlerini ve özelliklerini bilmek
gerekmektedir. Hidrolik sistemlerde kullanılan akışkanlar;
su, doğal yağlar ve sentetik yağlar olmak üzere üç gruba
ayrılır. 26
Hidrolik Akışkan Kavramı
Hidrolik akışkan denildiğinde aklımıza ilk gelen petrolden

elde edilen madeni yağlar gelmektedir. Değişik katkı
maddeleri ilave edilerek daha uzun ömürlü olması
sağlanan ve yağlayıcılık özelliği arttırılan ve piyasada
çeşitli isimler altında temin edilen hidrolik yağlar
günümüzde en çok kullanılan hidrolik akışkan türüdür.
Süper hidrolik sistemlerin kullanıldığı ve olağanüstü
şartlarda çalışan uçaklarda genellikle sentetik yağlar
kullanılmaktadır.
27
Hidrolik Akışkanların Çeşitleri

Petrol kökenli madeni yağlardan başka ateşe dayanıklı
aşağıdaki yağlar kullanılabilir.
• Su-glikol çözeltisi
• Su-yağ karışımı
• Yağ-su karışımları
• Sentetik fosfat esterleri
• Yağ-sentetik fosfat esterleri
28
Su-Glikol Çözeltisi
Esas olarak 3 elemandan meydana gelir. Bunlar %40 oranında
su,glikol ve yüksek molekül ağırlıklı suda çözülebilen poly-
glycol dan meydana gelir. Ayrıca bunlara ek olarak dördüncü
eleman da korozyona karşı direnç kazandırıcı, aşınmaya
dirençli ve yağlanma özelliği kazandıran katkı maddeleri ilave
edilir. Bunlar ateşe dayanıklı mükemmel akışkan tipleridir.
29
Su-Yağ Karışımı
Su ve su-yağ karışımları özellikle yanmaya karşı hassas
ortamlarda (demir-çelik fabrikaları, haddehaneler vb) çok
sık kullanılan akışkan türüdür. Soğutma yetenekleri çok
fazladır. Hidrolik sistemde akışkan olarak suyun
kullanılması sistemde istenmeyen durumlara (paslanma,
köpüklenme vb) neden olur. Petrol kökenli yağlara ve
katkı maddelerine ilave olarak %35-40 oranında sudan
oluşur. Su glikol çözeltisine göre daha yanıcıdır.
30
Yağ-Su Karışımları
Bu tip hidrolik akışkanlarda %5 oranında yağ ve %95
oranında su vardır. Suyun birleşmesini sağlayan katkı
maddeleri ilave edilir. Sentetik yağlara göre ucuzdurlar.
Ateşe dayanıklılık seviyeleri fosfat esterlerine yakındır.
Sentetik Fosfat Esterleri
En sık kullanılan akışkan türüdür. İçerisine katkı
maddeleri eklenerek performansları iyileştirilir ve
kullanım süreleri artırılır. Paslanmaya karşı dirençli,
köpüklenmemesi, metallere karşı dirençli ve oksidasyona
karşı dirençli olması için katkılar ilave edilir. Çok yüksek
sıcaklıkta yanabilirler, ateşleme ortadan kalkınca
sönerler. 31
Yağ-Sentetik Fosfat Esterleri Karışımı

Bunlar fosfat esterleri ile petrol kökenli yağların
karışımından oluşur. %30-50 oranında fosfat esterleri ile
petrolden elde edilen yağlara ilaveten korozyona ve
oksidasyona karşı dirençli olmaları için bazı katkılar ilave
edilir. Orta dereceli yanma tehlikesinin olduğu ortamlarda
kullanılırlar.
Doğal Yağlar
Ayçiçek yağı, zeytinyağı, bitkisel esaslı yağlar vb. doğal

kaynaklı yağlar, hidrolik sistemlerin ilk zamanlarında
kullanılsa da, günümüzde pek kullanılmamaktadır.
32
Hidrolik yağlarda aranan özellikler;

• Hidrolik akışkanlar, sıkıştırılamaz özellikte olmalı, güç
iletebilmeli,
• Yağlayıcılık özelliği bulunmalı,
• Metal yüzeylerde bir film tabakası meydana getirerek,
sızdırmazlığı sağlayabilmeli,
• Sistemde meydana gelen ısıyı çevreye yaymalı ve ısıyı
dış ortama atabilmeli,
• Sistemde meydana gelen kirlenmeyi ve yabancı
maddeleri taşıyarak filtreye ve depoya ulaştırabilmeli,
• Temas ettiği yüzeylerle ve sızdırmazlık elemanlarıyla
kimyasal reaksiyona girmemeli ve onların kimyasal
özelliklerini bozmamalı,
33
Hidrolik yağlarda aranan özellikler;
• Hidrolik akışkan, havadaki oksijen ile birleşerek, sistem

içinde oksidasyona yol açabilecek kütleler meydana
getirmemeli,
• Uzun süre kararlılıklarını korumalı,
• İçeriğinde köpüklenmeyi önleyici katkı maddeleri
olmalı,
• Sıcaklık, basınç ve hız değişimlerinde, akıcılık özelliğini
yitirmemeli,
• Kolay alev almamalı, zehirleyici olmamalı ve çevre
kirliliğine yol açmamalıdır.
34
Hidrolik Akışkanların Önemli Fiziksel Özellikleri
Viskozite
Akışkanların, akıcılık özelliklerini ve yağlanma derecesini
ifade ederken kullanılan terimdir. Tanım olarak viskozite,
yağların akmaya karşı gösterdiği iç dirençtir. Akışkanın
viskozitesi düşük olduğu zaman daha rahat akacağı,
yüksek olduğu zaman da daha yavaş akacağı söylenebilir.
35
Oksidasyon
Hidrolik yağın, havada bulunan oksijen ile kimyasal

reaksiyona girerek çamur veya sakız halinde tortular
meydana gelmesine, oksidasyon denir.
Oksidasyon devre elemanlarının tıkanmasına, sistemin
anormal hareketlenmesine, kilitlenmelere ve kesik
hareketlere sebep olur. Ayrıca meydana gelen çamur,
metal yüzeylerde korozyona yol açar.
36
Yağlama Yeteneği
Uygun seçilen yağlar, metal yüzeylerde bir film tabakası
meydana getirerek çalışan elemanların hareketlerinin
kolaylaşmasını ve sürtünme direncinin azalmasını sağlar.
Akıcılık
Yağın akıcılığını kaybedip katılaşmaya başladığı düşük
sıcaklığa, akma noktası denir. Standart yağlarda akma
noktası -33°C‘ye kadar inmektedir.
37
Özgül Ağırlık
Yağların 20°C’deki birim hacminin ağırlığına yağın özgül
ağırlığı denir. Hidrolikte kullanılan yağların özgül ağırlıkları
0,91 ile 0,95 N/dm3 tür.
Alevlenme Noktası
Standart yağlarda alevlenme sıcaklığı, 180°C ile 210°C
arasındadır. Hidrolik sistemlerde 50°C’nin üzerine
çıkılmadığı için herhangi bir problem çıkmaz.
38

Köpüklenme
Hidrolik sistemde basıncın düşmesi ve sıcaklık artışı gibi

durumlarda yağın içerisindeki çözünmüş hava açığa çıkar,
üzerinde hava köpükleri oluşur. Bu duruma yağın
köpüklenmesi adı verilir.
Köpüklenme, hidrolik devrelerde istenmeyen bir özelliktir.
Aşırı ses ve titreşim oluşturur. Köpüklenen yağ, yük
taşıyamaz ve devre elemanlarının ömürlerini azaltır. Bu
nedenle hidrolik yağlara köpüklenmeyi önleyen katkı
maddeleri konulur.
39

Isıl Genleşme
Hidrolik yağın hacminin ısı karşısında değişmesi
durumudur. Isıl genleşme miktarı, özellikle büyük hacimli
depolarda dikkate alınmalıdır.
V  V0 .  . t V0 : Başlangıç hacmi
 : Genleşme katsayısı
t : Sıcaklık farkı
V : Hacimdeki artış miktarı
40

Polimerleşme
Yağların birden fazla aynı cins moleküllerinin artık vermeden
birleşmesi ve yeni bir molekül meydana getirmesidir. Hidrolik
yağların yüksek basınç ve sıcaklıklarda moleküllerine
ayrılmasına polimerleşme denir. Hidrolik yağların yüksek
basınç ve yüksek sıcaklıklarda özelliklerini kaybetmemeleri için
içeriğine katkı maddeleri eklenir.
Film Dayanımı
Yağlar, birbirleri üzerine sürtünerek hareket eden makine
parçaları arasında bir yağ filmi oluşturur. Viskozite arttıkça,
oluşan yağ filmi kalınlaşır. Viskozite düştükçe, yağ filmi incelir,
çok küçük yüklerde bile kolayca yırtılır. Bu nedenle çok düşük
viskoziteli yağlar pek tercih edilmez.
41
Kaynaklar
2004.
17506
SİSTEMLER
1
HİDROLİK SİSTEM
Hidrolik sistem denildiğinde bir elektrik motorunun

tahrik ettiği hidrolik pompa ile akışkanın belirli bir
basınçta ve debide basıldığı ve bu hidrolik enerji ile
doğrusal, dairesel ve açısal hareketin üretildiği bir
sistem akla gelmelidir. Sisteme giriş enerjisi olarak
elektrik enerjisi verilir. Bu enerji ile hidrolik pompanın
mili motordan hareket alarak döner ve yağ
haznesinde bulunan yağı vakum yaparak emer ve
sisteme basar.
2
HİDROLİK SİSTEM
Hidrolik Sistem Yapısı 3

HİDROLİK SİSTEM
Hidrolik devrenin ana

kısımları şunlardır:
•Yağ deposu
• Hidrolik pompalar
• Hidrolik silindirler
• Hidrolik motorlar
•Valfler
•Hidrolik akümülatörler
•Bağlantı elemanları
•Sızdırmazlık elemanları
•Manometreler
4
HİDROLİK SİSTEM
Elde edilen hidrolik enerji belirli bir basınçta ve
debideki akışkandır. Bunu hidrolik devrenin istenilen
yerine yönlendirmek, basıncını belirli sınırlar
arasında tutmak ve akışkan miktarını ayarlayarak hızı
kontrol etmek gerekir.
5
HİDROLİK SİSTEM
6
HİDROLİK SİSTEM
Hidrolik enerji ile mekanik enerji üretirken

doğrusal hareket için hidrolik silindir,
dairesel hareket için hidrolik motor
ve açısal hareket için de salınımlı motor kullanılır.
Hidrolik enerjiyi mekanik enerjiye çeviren elemanlara

hidrolik alıcılar denir
7
HİDROLİK SİSTEM
Yağ deposu ile hidrolik
pompa arasındaki akış
hattına emme hattı,
pompadan çıkan ve
basınçlı akışkanın
taşındığı hatta basınç
hattı, akışkanın yağ
haznesine döndüğü akış
hattına da dönüş hattı adı
verilir.
8
HİDROLİK SİSTEM
1 nolu elektrik motoru
çalışınca 2 nolu hidrolik
pompayı tahrik ederek
depodaki yağın emilmesini
sağlar. Akışkan 4 nolu basınç
kontrol valfine gelir. Bu valfin
görevi sistemde akışkan
basıncını belirli bir seviyede
tutmaktır. Basınç normal ise
akışkan 5 nolu yön kontrol
valfine gelir. Eğer basınç
yüksek ise bir miktar akışkanın
depoya geri dönmesini sağlar.
9
HİDROLİK SİSTEM
Yön kontrol valfi akışkanı
sol tarafa yönlendirirse
piston sağa, diğer tarafa
yönlendirirse sola doğru
hareket ettirir. Yön
kontrol valfinin pozisyonu
ile piston sürekli ileri geri
hareket eder.
Pistonun ileri-geri
hareketteki hızı silindir
çapına ve debiye bağlıdır.
10
HİDROLİK SİSTEM
Pistonun daha hızlı
hareket etmesi için
silindire daha fazla
akışkanın gönderilmesi
veya silindir çapının
küçültülmesi gerekir.
Ancak silindir çapının
küçültülmesi pistonun
itme kuvvetini azaltır.
F  P .A
11
Hidrolik Güç Kaynağı

Hidrolik sistemde basınçlı akışkanın üretildiği pompa-
elektrik motoru ve emniyet valfinin bulunduğu pakete
Hidrolik Güç Kaynağı adı verilir.
Hidrolik pompa ile elektrik motoru kavrama ile birbirine
bağlanmıştır.
Kullanılacak elektrik motorunun gücünü seçerken
akışkanın basıncı ve dakikada sisteme basılacak akışkanın
debisini dikkate almak gerekir.
12
Hidrolik Enerji İle Doğrusal Hareketin Elde Edilmesi
Hidrolik sistemde doğrusal hareketi üretmek için tek etkili

veya çift etkili silindirler kullanılır. Pompadan basılan
akışkan pistonun bir yüzüne etki ettirilerek ileri hareket
üretilirken akışkan pistonun diğer yüzüne etki ettirilerek
geri hareket elde edilir.
Doğrusal
hareketin çift
etkili silindir ile
elde edilmesi
13
Hidrolik Enerji İle Doğrusal Hareketin Elde Edilmesi
14
Hidrolik Enerji İle Dairesel Hareketin Elde Edilmesi
Hidrolik sistemde dairesel hareketi üretmek için hidrolik

motorlar kullanılır. Değişik şekillerde olan hidrolik
motorlara gönderilen belirli basınçtaki ve debideki akışkan
bir döndürme momenti meydana getirerek hidrolik motor
millerinin dönmelerini sağlar. Bunların hızı akışkan
miktarına debisine göre değişir.
15
Hidrolik Enerji İle Dairesel Hareketin Elde Edilmesi

Dairesel hareketi üretmek için yine hidrolik güç ünitesine
ihtiyaç vardır. Yön kontrol valfinden çıkan akışkan daha
önce silindire giderken burada dişli paletli veya pistonlu
hidrolik motorlara gönderilir ve bunların millerini
döndürür.
Dairesel
hareketin elde
edilmesi
16
Hidrolik Sistemde Açısal Hareketin Elde Edilmesi

Açısal hareketi üretmek için salınımlı motorlar kullanılır. Şekilde
görüldüğü gibi ortada bir düz dişli ve kremayerden oluşur.
Kremayer aynı zamanda gövde içinde sağa sola hareket eden
bir silindir görevi görür. Basınçlı akışkan sağ taraftan
gönderilecek olursa sağ taraftaki piston görevini yapan silindire
etki eder ve kremayeri sola iter. Bu anda düz dişlinin miline
bağlı eleman bir açı altında sağa veya sola hareket eder.
17
Hidrolik Sistemde Açısal Hareketin Elde Edilmesi

2 nolu kremayer dişli pistonun ileri veya geri kursu
büyüdükçe 3 nolu dişlinin dönme açısı büyür. Bu kurs sağ
ve sol baştaki vidalarla küçüldükçe de dönme açısı küçülür.
Salınımlı motorlar gemilerin dümenlerinde, iş
makinalarında açısal hareketin gerektiği yerlerde kullanılır.
18
Hidrolik Silindirlerde Hız Kontrolü
Hidrolik silindirlerde pistonun hızı silindire gönderilen

akışkanın miktarına (debi) ve silindirin her iki kesitinin
büyüklüğüne (alan) bağlıdır.
Akışkanın debisi (Q)

Piston hızı 
Silindirin kesit alanı ( A)
19
Hidrolik Silindirlerde Hız Kontrolü

Her iki tarafın silindir kesit alanı değiştirilemeyeceğine
göre pistonun hızını arttırmak için silindire gönderilen
akışkan miktarını arttırmak gerekir. Gerekli hıza uygun
çapta silindir seçilmelidir. Akışkanın kısılması için akış
kontrol valfleri başka bir ifade ile hız kontrol valfleri
kullanılmalıdır.
20
Akış Kontrol Valfinin Çalışması
Akış kontrol valfi tam

açık olduğu zaman
akışkan bir dirençle
karşılaşmaz ve basınç
yükselmez. Akışkan
basıncı belirli bir sınırı
aşınca emniyet valfi
devreye girer.
21
Hidrolik Sistemde Yön Kontrolünün Yapılması

Sistemde basınçlı
akışkanın hidrolik
silindirlerin veya
motorların istenilen
kısmına göndermek için
yön kontrol valfleri
kullanılır. Aşağıdaki şekilde
yön kontrol valfinin iki ayrı
pozisyonu gösterilerek
akışkanın silindirin her iki
kesitine nasıl yönlendirdiği
gösterilmiştir.
22
Vargel Tezgahlarında Hidrolik Sistem
Vargel tezgahlarında hidroliğin ideal bir uygulaması

vardır. Kesme işlemi yapılırken piston ileriye sürülmekte
ve geriye dönüşte kesme işlemi yapılmamaktadır.
İleri harekette güçlü ve kuvvetli bir hareket gerekirken
geriye dönüş boş kurs olduğundan fazla kuvvete gerek
yoktur.
Aynı zamanda ileri hareket yavaş geri hareket hızlı
olmalıdır. Daha önce büyük alan ile büyük fakat yavaş
hareket, daha küçük bir kesitle hızlı fakat az kuvvetin
elde edildiğini görmüştük.
Akışkanın debisi (Q)
F  P .A Piston hızı 
Silindirin kesit alanı ( A) 23
Vargel Tezgahlarında Hidrolik Sistem

Sağ taraftan gönderilen
hidrolik akışkan pistonun
büyük alanından etki
ederek büyük bir kuvvet
doğurur ve pistonu
büyük bir kuvvetle iter.
Bu sırada kesme işlemi
yapılır. Yön kontrol valfi
ile akışkan pistonun
diğer tarafına
yönlendirildiğinde geriye
doğru hızlı ve daha
küçük kuvvetle piston
hareket ettirilir.
24
Düzlem Taşlama Tezgahlarında Hidrolik Sistem
25
26
27
Kaynaklar
2004.
17506
SİSTEMLER
1
HİDROLİK SİSTEM DEVRE ELEMANLARI

-Hidrolik devre elemanları;
Hidrolik depo (tank),
Hidrolik pompa,
Hidrolik silindir,
Hidrolik motor,
Basınç kontrol valfi,
Akış kontrol valfi,
Yön kontrol valfi,
Hidrolik akümülatör,
Hidrolik boru ve bağlantı elemanları,
Sızdırmazlık elemanları,
Hidrolik filtre olarak sınıflandırılabilir. 2
Hidrolik Depo
Hidrolik akışkanın depolandığı, dinlendirildiği,
soğutulduğu ve filtrelendiği devre elemanına hidrolik
depo veya tank denir. Hidrolik sistemde dolaşan yağ
kısa zamanda ısınır, kirlenir ve görevini yapamaz
duruma gelir. Bu nedenle, hidrolik sistem için uygun yağ
deposu seçilemezse sistemden istenilen verim
alınamaz.
3
Hidrolik Depo
Doldurma filtresi; üzerinde hava filtresi ve havalandırma
kapağı bulunur. Hidrolik akışkan buradan depoya
doldurulurken aynı zamanda filtreden geçerek içinde
bulunması istenmeyen parçacıklardan temizlenmiş olur.
4
Hidrolik Depo
Dönüş odası; aynı zamanda dinlenme haznesi de denilebilir.
Dönüş hattından gelen akışkanın doldurulduğu haznedir. Geri
dönen akışkan ısınmış ve kirlenmiş bir durumdadır. Tankın
tabanı 15° açı ile yapılır. Bu sayede akışkanın içerisinde
bulunabilecek partiküllerin emme odasına ulaşması engellenir.
Ayrıca tank tabanının 15-20 cm yüksekte olması akışkanın
soğuması için gerekli hava sirkülasyonunu sağlar.
5
Hidrolik Depo
Hidrolik deponun sembolü
6
Yağ Deposunun Yapımında Dikkat Edilecek Noktalar

• Depoda emiş bölgesi ile dönüş bölgesi ayrılmalıdır.
• Depo tamamen yağla doldurulmamalıdır. (%10-15 kadar hava
boşluğu bırakılmalı)
• Depoya konana yağın miktarı pompa debisine göre
seçilmelidir. Pompa debisinin 3 ile 5 katı kadar yağ
konulmalıdır.
• Depo kaynakla birleştirmeli olarak olarak çelik sactan
yapılmalı, alt kısmı yerden yüksek olmalıdır. 40 L den büyük
depolar için 150 mm yükseklik)
• Deponun dip kısmı eğimli olmalı, altta biriken yabancı
maddeler emiş bölgesine gitmemelidir.
• Depo yağ seviyesini gösteren işaretler olmalıdır. Yağ
sıcaklığını gösteren termometre olmalıdır. 7
Yağ Deposunun Yapımında Dikkat Edilecek Noktalar
8
Boru ve Hortumlar
Hidrolik devre elemanlarının birbirleri ile
bağlantılarının sağlanması ve basınçlı yağı iş
yaptırmak üzere akışkanın dolaşmasını sağlayan
devre elemanlarına bağlantı elemanları adı verilir. Bu
elemanlar; borular, hortumlar ve rakorlardır. Bağlantı
elemanları gerekli basınç, debi ve akış hızını
sağlayacak şekilde seçilmeli, çalışma basıncına
dayanacak yapıda olmalıdır.
9
Boru ve Hortumlar
Hidrolik sistemde akışkanın taşınması için dikişsiz
temiz çelik borular kullanılır. Hareketli elemanların
bulunduğu yerlerde hortumlar kullanılır. Hortumlar
sentetik lastik ve dayanıklılığı arttırmak için bez veya
çelik tel katmanlarından meydana gelir. Kullanılan
çelik borular St.35.2 kalitesinde dikişsiz çelik çekme
borulardır. Boruların birleştirilmesi DIN2353 e uygun
olarak yapılır.
10
Boru Bağlantılarında Dikkat Edilecek Noktalar

• Boruların iç yüzeyleri temiz ve pürüzsüz olmalı.
• Boru bağlantılarında mecbur olmadıkça ek
yapılmamalıdır. Sızdırmazlık sağlanmalıdır.
• Kullanılan boru kalitesi, çapı, malzemesi çalışma
basıncına ve şartlarına uygun olmalıdır.
• Boruların titreşimini önlemek için belli aralıklarla
desteklenmelidir. (200 bar için 2 metrede bir)
• Borular uygun kavisler verilmeli, keskin
köşelerden kaçınılmalıdır.
11
Boru Bağlantılarında Dikkat Edilecek Noktalar

• Boruların et kalınlıkları ve iç çapları tayin edilirken
çalışma basıncı ve pompa debisi dikkate
alınmalıdır.
• Boru bağlantılarında aşağıdaki hatalar
yapılmamalıdır.
12
Boru Çapının Hesaplanması

Boru çapı belirlenirken çalışma basıncı, akış hızı ve
pompanın debisi dikkate alınmalıdır ve pompa debisi
dikkate alınmalıdır.
V .d 2
Q=Akışkanın debisi (L/dak) Q
V=Akış hızı (m/sn) 21
d=Borunun iç çapı (mm) 21. Q
d 
V
Burada boru çapı mm olarak elde edilir. Formül
sadeleştirilmiştir.
13

Emiş hattında 1 m/sn
Basınç hattında 10 bara kadar 3 m/sn
10-40 bara kadar 4m/sn
40-63 bara kadar 4,5 m/sn
63-100 bara kadar 5 m/sn
160-200 bara kadar 5,5 m/sn
Dönüş hattında ise 2 m/sn alınabilir.
14

Örnek: Bir hidrolik sistemde pompa debisi 40 L/dak
dır. Akış hızının basınç hattında 6 m/sn, emiş hattında
1 m/ sn dönüş hattında 2 m/sn olması gerekiyor.
Gerekli boru çaplarını ayrı ayrı bulunuz.
Çözüm: Q=40 L/dak 21.Q
d   ....
Vb=6 m/sn V
Ve=1 m/sn 21.40
Vd=2 m/sn d b   11,8 mm
6
21.40
de   28,9 mm
1
21.40
dd   20, 4 mm 15
2
Hortumlar
Hareketli olan hidrolik elemanlara basınçlı akışkanı
iletmek için kullanılır. Sistemin çalışma şartlarına
uygun olanı seçilmelidir.
Sentetik kauçuklu, tek katlı pamuklu dokuma ve tek
katlı çelik tel örgülü ve dış yüzeyi emprenye edilmiş
pamuklu dokuma örgülü hortumlar -40 C ile 100 C
derece arasında 210 bar da kullanılırken patlama
basıncı 900 bardır.
Sentetik kauçuklu, çift katlı çelik tel örgülüler 400
barda çalışırken patlama basıncı 1600 bardır.
Hortumlar sıcak ortamda kullanılıyorsa yalıtılmalıdır.
16
Hortumlar
17
Hidrolik sistemde kullanılan boruların iç çaplarının akış hızı

ve pompanın debisi dikkate alınarak nomogramla
bulunması
18
Hidrolik yağların malzemelerle uyumu
19
Hidrolik Hortumların İç Yapısı
En içteki katmanında yağ dayanımı yüksektir. Bu katmanın ana

maddesi NBR (akrilonitril-butadien kauçuk) dir. Bu iç
katmanın üzerine sarılan tel örgü kauçuğa yapışabilmesi için
pirinç kaplı sertleştirilmiş çelikten oluşmaktadır. En dıştaki
katmanın sürtünme dayanımı yüksektir ve ana hammaddesi
olarak PVC (polivinil klorid)katkılı NBR maddesinden oluşur ve
atmosferik şartlara uygundur.
20
Bir veya birkaç sıra telli hidrolik hortum çeşitleri
Hidrolik hortum ve bağlantı elemanları

21
Rakorlar
Hidrolik devrelerde boruların devre elemanlarına

bağlanması için kullanılan aparatlardır. Sızdırmazlığı
sağlamaları için özel imalat yöntemleri vardır. Boruların
birbirlerine bağlanmaları vida ve somun yardımıyla olur.
Sızdırmazlığı sağlamaları için vidaların alın yüzeylerine
conta konulur.
22
Rakor bağlantıları
Rakorlar
Rakor kesiti Boru bağlantısı kesit resmi
23
24
Bağlantı Elemanları
Bir tarafı ½’’ diğer tarafı ¾’’ T nipel

Çelik malzemeden
olan redüksiyon nipel
yapılmış nipel
Dirsek nipel İstavroz nipel Manşon
Redüksiyon manşon T Manşon Dirsek Manşon 25

İstavroz Manşon Redüksiyon
Adaptör Kuyruklu dirsek Rakor (somun)
Konik rakor Dişi ve erkek kör tapa 26

Altı köşe taçlı ve fiberli somunlar Düz rondela Yaylı rondela Tırtıllı rondela
Tek ve iki kulaklı rondela ile bunların kullanılışları

Kopilya
27
Kopilya ve kullanım yöntemi
Sızdırmazlık Elemanları
Hidrolik devrelerdeki yağın yüksek basınç altında çalışmasından
dolayı devrede kaçak ve sızıntılar meydana gelebilir. Sistem
verimini yükseltmek, yağ kaçaklarını ve sızdırmayı önlemek için
sızdırmazlık elemanları kullanılır.
Hidrolik silindirde basınçlı bölge ile basınçsız bölge ayrılmalı ve
arada yağ kaçaklarının olmaması gerekir. Pistonların ileri geri
hareketleri esnasında keçelerden ve sızdırmazlık
elemanlarından yağ kaçağının olmaması gerekir. Ayrıca piston
kolu tarafından yabancı maddeler girmemelidir. Sürekli
meydana gelen yağ kaçağı yağ ilavesini gerektirir, sistemin
verimi düşer.
28
Sızdırmazlık Elemanları
Sızdırmazlık elemanları statik ve dinamik sızdırmazlık

elemanları şeklinde ikiye ayrılır.
Statik sızdırmazlık elemanları sabit olan boru ve rakor gibi
hareketsiz yerlerde dinamik sızdırmazlık elemanları ise
pompa valf ve silindir pistonu gibi hareketli yerlerde
kullanılmaktadır. O-ringler ise hem statik hem de dinamik
sızdırmazlık elemanı olarak kullanılmaktadır.
29
Statik Sızdırmazlık Elemanları
Sızdırmazlık elemanları statik ve dinamik sızdırmazlık

elemanları şeklinde ikiye ayrılır.
Statik sızdırmazlık elemanları sabit olan boru ve rakor gibi
hareketsiz yerlerde dinamik sızdırmazlık elemanları ise
pompa valf ve silindir pistonu gibi hareketli yerlerde
kullanılmaktadır. O-ringler ise hem statik hem de dinamik
sızdırmazlık elemanı olarak kullanılmaktadır.
30

Sızdırmazlık elemanlarının ölçüleri standarttır. Kullanım
sınırlarını belirlerken basınç, kayma hızı ve ısının yanında
yüzeylerin işleme toleransları hassasiyeti, yataklama boşluğu ve
pislikler dikkate alınmalıdır.
Toz keçesi ve conta takımının kullanıldığı bir silindir 31

Kendir Doğru ve yanlış sarılmış teflon bant
Deniz suyu ile soğutulan Boru devrelerinde

Muhtelif hazır contalar bir ısı değiştiricisinde kullanılan klingerit conta
32
kullanılan lastik conta
O-ring ve kullanılışı
Mantar conta Bakır pul
Havşalı bağlantı Yüksüklü bağlantı 33

Dinamik Sızdırmazlık Elemanları

Hidrolik devrelerdeki
yağın yüksek basınç
altında çalışmasından
dolayı devrede kaçak
ve sızıntılar meydana
gelebilir. Sistem
verimini yükseltmek,
yağ kaçaklarını ve
sızdırmayı önlemek için
sızdırmazlık elemanları
kullanılır.
34
Keçeler
Keçeler hareketli parçalar arasındaki sızdırmazlığı sağlamak
için kullanılır. Keçelerin çalıştıkları yüzeyin temiz ve pürüzsüz
olması, çok iyi işlenmiş ve honlanmış olması gerekir. Aksi halde
pürüzler keçenin sürtünen yüzeylerinde aşınmalara yol açar.
Piston ve piston kollarının sızdırmazlığını sağlamak için
MANŞET adı verilen conta takımları kullanılır. Hidrolik yağ su
ve benzeri karışımlara dayanıklı özel dokulu bezden ve
lastikten yapılır. Piston conta takımları basıncın 250 bar, 400
bar ve ısının -30 C ile +120 C arasında olduğu durumlarda
kullanılır.
Piston kolu sızdırmazlık keçeleri ve toz keçesi

35
Keçeler
Lastik yağ keçeleri NBR (nitril kauçuk)ile gösterilen standart
malzemeden 85 Shore sertliğinde imal edilir. Lastik yağ
keçeleri basıncın 160 bar, ısının 100 C ve kayma hızının 0,5 m/s
olduğu durumlarda kullanılır. Bu conta takımlarının kullanıldığı
yüzeylerin pürüzlülüğü aşağıdaki değerlerden fazla
olmamalıdır.
36
Piston kolu yatağı
O-Ringler
Hidrolik pompaların flanşlarının montajında sızdırmazlığı
sağlamak için bu halkalar kullanılır. Sürekli baskı altında
olduklarından deformasyona uğrarlar. Takılacak yuvanın ısı
karşısında meydana gelecek hacim değişmelerine müsaade
edecek kadar geniş olması gerekir. Yuvalarının uygun olması
takarken yırtılmaması gerekir. İç çap esas alınarak tarif edilir.
O-ringin pistonda kullanımı 37

O-Ringler
Statik basınçlarda 160 bardan küçük çalışma yerlerinde 70
Shore sertliğinde, 160 bardan büyük çalışma yerlerinde 90
Shore sertliğinde O-ringler kullanılır. Statik çalışmalarda yüzey
pürüzlülüğü 16 mikron değerini aşmaması, dinamik şartlarda
hidrolik silindir borularında ve piston kolu için 0.5-2 mikron,
yuva tabanı için 6-12 mikron yan yüzeylerin de 25 mikron
olması tavsiye edilir. O ringlerin takılacağı yüzeylerde keskin
kenarlardan kaçınılmalıdır.
38
Salmastra
Şekilde görüldüğü gibi pompa gövdesine monte edilen sabit
parça pompa şaftına geçirilen haraketli parça, yay, yay
tutucusu ile sabit ve haraketli parçalardaki sızdırmazlık
elemanlarından oluşur.
Salmastra çeşitleri
Mekanik salmastra ve elemanları39
Manometreler
Hidrolik ve pnömatik sistemlerde akışkanın basıncını ölçmek için
kullanılır. Ayrıca devredeki akışkan basıncını takip etmek ve sistemin
belirli basınç altında çalışmasını sağlamak için kullanılır. Genellikle
basınç hattına takıldıkları için sürekli yüksek basınç ile karşı
karşıyadırlar. Çalışma anındaki sarsıntı ve titreşim manometreye
zarar verir. Bunu önlemek için manometrenin önüne bir valf
konarak gerektiğinde akışkanın basıncı düğmeye basılarak ölçülür.
40
Manometreler
Şokları elimine etmek için gliserinli manometreler kullanılmaktadır.
Tüplü basınç ölçerlerde-manometrelerde içeriye basınçlı akışkan
girdiğinde tüpün şekli değişir ve dişli mekanizma ile ibre hareket
eder ve basıncın değeri gösterilir.
41
Manometreler
42
Kaynaklar
2004.
17506
SİSTEMLER
1
Hidrolik Pompalar
Hidrolik sistemin kalbidir. Sistem için
gereken belirli basınçta ve debideki
akışkan pompa tarafından üretilir.
Hidrolik pompalar genellikle bir elektrik
motoruna kavramalarla bağlıdır. Elektrik
enerjisi ile motor dönerken pompanın
mili de döndürülür ve depodaki akışkan
vakum ile emilir ve sisteme basılır.
Pompalar emiş hattındaki akışkanı
emerek basınç hattına hacimsel bir
küçülme ile basarlar. Yani mekanik
enerjiyi hidrolik enerjiye çevirirler.
2
Hidrolik Pompalar
Hidrolik Pompaların Çeşitleri
Hidrolik pompalar, çalışma şekline göre aşağıdaki şekilde
sınıflandırılabilir:
a)Dişli Pompalar
•Dıştan dişli
•İçten dişli
•İçten eksantrik dişli
•Vidalı
b)Paletli Pompalar
c)Pistonlu Pompalar
•Eksenel pistonlu
•Radyal pistonlu
3
Hidrolik Pompalar
Dıştan dişli pompa İçten dişli pompa Vidalı pompa
4
Dıştan Dişli Pompalar

Dişli pompalar birbirleriyle dıştan çalışan genellikle düz dişli
şekilde olan pompalardır. Dişlilerden biri elektrik motoruna
kavramayla bağlıdır. Dişlilerden biri döner ve vakumla
depodaki yağ çekilir diş boşluklarına yağ doldurulur. Dişli
döndükçe diş boşluğuna aldığı yağı taşır ve basınç hattına
gönderir.
5

En çok kullanılan pompa tipidir. Genelde 300–350 bar’a
kadar basınç gerektiren sistemlerde kullanılır. Dıştan dişli
pompalar özellikle hafif olmalarına karşın yüksek basınç
üretebilmeleri sebebi ile, mobil hidrolik sistemlerde
kullanılırlar. Ayrıca düşük maliyet, geniş devir sayısı ve
viskozite aralığında çalışmaları da en önemli
avantajlarındandır.
6
Dıştan dişli tip pompa
Dıştan dişli tip pompa ve elemanları 7

Dişli Çarklı Pompaların Özellikleri:

•14002800d/d ile çalışabilirler.
•Orta basınçlarda düşük hacimlerde büyük güç elde edilebilir.
•Helisel dişli çarklar ve bilyeli yataklamalarla sessiz çalışır.
•Basit yapılı oldukları için maliyetleri düşük, bakımı kolaydır.
•Tozlu ve kirli ortamlarda rahatlıkla çalışır.
•35-100cm3/d debi ile çalışır.
•30-250 bar çalışma basıncında çalışır.
•Dişli çarklar aşınmaya karşı sementasyon çeliğinden yapılır.
8
Dişli Pompalar
Düz dişli pompalarda birim zamanda basılan yağ

miktarını yani debiyi hesaplamak için aşağıdaki basit
formüller kullanılabilir.
Dt  M . Z
V0  Bir diş boşluğuna dolan yağın miktarı (cm )
3
Vg  Bir devirdebasılan yağ miktarı (cm3 / devir )  . Dt . M . B

B  Dişlinin genişliği (cm) V0  (cm3 )
Z
M  Dişlinin mod ülü (cm)
Vg  2. Z .V0 (cm3 / devir )
Z  Diş sayısı
Dt  Dişlilerdebölüm dairesi çapı (cm) Q  Vg . n ( L / dak )
Q  Pompanın debisi ( L / dak )
n  Pompa mili devri ( Dev / dak )
9
Dişli Pompalar
Örnek: Bir dişli pompada diş genişliği 50 mm, dişlinin
modülü 4 mm, diş sayısı 10 ve pompa mili dakikada 1500
devir yapmaktadır.
a)Bir diş boşluğuna dolan yağın miktarını
b)Bir devirde basılan yağın miktarını
c)Bir dakikada basılan yağın miktarını hesaplayınız.
Çözüm:
Dt  M . Z  0, 4.10  4 cm
 . Dt . M . B  .4.0, 4.5
V0    2,513 cm3
Z 10
Vg  2. Z .V0  2.10.2,513  50, 26 (cm3 / devir )
Q  Vg . n  50, 26.1500  75398 (cm3 / dak )
10
İçten Dişli Pompalar

İçten dişli pompaların en önemli özellikleri, dıştan dişli pompalara
nazaran gürültü seviyelerinin çok düşük olmasıdır. Bu
özelliklerinden dolayı öncelikle endüstriyel hidrolik sistemlerde
(presler, plastik makineleri, takım tezgahları vs.) ve kapalı
ortamlarda çalışan araçlarda kullanılırlar (Elektrikli forklift vs.).
İçten dişli pompaların içindeki ayırma parçası pompanın daha
verimli, sessiz ve yüksek debili çalışmasını sağlar.
11
İçten Dişli Pompalar

İçten eksantrikli dişli pompa
Pompanın sol Emilen akışkan iç ve dış Sağ tarafta hilalin

tarafında oluşan dişli arasındaki ucuna yakın yerde
dişler arasındaki boşluklarda taşınmakta dişliler arasındaki
boşluklardan ve ve sabit olan hilal de boşlukta hacmin
hacmin arttığı yerden dişliler arasında bir azalmaya başlamasıyla
pompa içine akışkan sızdırmazlık perdesi akışkan da basılmaya
emilir. oluşturmaktadır. başlanır.
12
Paletli Pompalar
Hidrolik sistemlerde çok karşılaşılan bir pompa tipidir. 100-
200 bar basınçta akışkanı sisteme basan ortada dönen bir
rotor ve bunun içinde döndüğü gövdeden meydana gelir.
Rotorun içinde açılmış olan kendi kanallarında içeri dışarı
hareket edebilen kanatlar vardır. Rotorun gövde ekseni ile
arasındaki kaçıklık arttıkça pompanın debisi artar. Rotorla
gövde iç daire arasındaki eksen kaçıklığı azaldıkça pompanın
debisi azalır.
13
Paletli Pompalar
Rotorun eksen kaçıklığı bir vida

ile ayarlanabilir. Pompa debisi
değiştirilebilir.
14
Paletli Pompalar
Rotor mili elektrik motoru tarafından tahrik edilerek dairesel
hareket ettirilir. Rotor dönerken üzerindeki paletler merkezkaç
kuvvetin etkisi ile dışarı doğru fırlamak isterler. Paletler gövdenin iç
yüzeyine sürtünerek dönerler. Emiş kısmından aldığı yağı paletlerin
arasında taşıyıp hacimsel bir küçülme sonucu basma menfezine
basarlar. Paletler kendi kanallarında serbest olarak hareket ederler.
Çok tatlı bir boşlukla rotor döndüğünde kanatlar dışarı doğru çıkar
ve aralarına aldıkları yağı taşırlar.
15
Paletli Pompalar
Değişken debili pompada Değişken debili pompada

maksimum akış minimum akış
16
Pistonlu Pompalar
Hidrolik sistemde yüksek basıncın gerekli olduğu yerlerde
kullanılır. 250-350-450-700 ve 900 bar arasında akışkanı
basarlar. Eğik plakalı, eğik bloklu ve radyal pistonlu pompalar
en çok kullanılanlarıdır. Pistonlar geri çekildikleri zaman emiş
yaparlar, emdikleri yağın miktarı pistonların çapına ve
pistonun kursuna bağlı değişir. İleri harekette yağı basarlar.
17
Eğik Plakalı Pistonlu Pompalar

Eğik plakalı pistonlu pompalarda pistonlar eğiklik açısı en
fazla 18 derece olan bir plaka ile mafsallıdır. Mil dönmeye
başladığı zaman açının meydana getirdiği durum nedeniyle
üzerindeki pistonlar ileri geri hareket etmeye başlar.
plakanın eğiklik açısı arttıkça pistonların kursu artar ve debi
artar.
18
Eğik Plakalı Pistonlu Pompalarda Debi Ayarı
19
Eğik Plakalı Pistonlu Pompalarda Debi Ayarı

Debi ayarı mekanik olarak yapılabildiği gibi basınç
kompansatörü ile de yapılabilir. Basınç ayarı yapıldıktan
sonra pompa ayarlanan basınç değerinin altına düştüğünde
çıkıştaki yağ basıncı ortadaki pistonu itemezken ( en üstteki
koniği açamaz) yaya kuvveti daha düşük olan alttaki
çubuğun pistonunu itmekte ve plaka eğik duruma
geçmektedir.
20
Eğik Bloklu Pistonlu Pompalar

Pistonlu pompaların diğer türü eğik bloklu pistonlu
pompalardır. Eğik bir blok bulunur. Bu blok belirli açıda
yatay eksende dönen milden hareket alarak döner. Bloğun
eğiklik açısı sabit olduğu zaman bu pompalara sabit debili
pompalar denir. Burada prensip küçük ve çevrede dizilmiş
olan pistonların eğiklik açısına bağlı olarak dönme sırasında
ileri geri hareket etmeleridir.
21
Eğik Bloklu Pistonlu Pompalar
22
Radyal Pistonlu Pompalar

Bu tip pompalarda düşük debi fakat yüksek basınç 850-900
bar) elde edilebilir. Pistonlar genellikle ortadaki eksantrik
dönen krank milinin çevresinde dönerler ve ileri geri hareket
ederler. Bu sırada emiş yapıp basma bölgesine akışkanı
iletirler.
23
Radyal Pistonlu Pompalar
24
Pompaların Seçimi
Sistemin tüm fonksiyonlarının yerine getirilmesi için pompa
seçimi önemlidir. Sistemin ihtiyacı olan debi ve akışkanın
basıncı ilk dikkat edilecek faktördür. Pompanın tasarlanan
sisteme uyumu, ekonomik olması, montaj esnasında
problem oluşturmaması yedek parça ve servis imkanlarının
iyi olması gerekir.
25
Pompaların Çalışma Prensibi

Akışkanın sisteme basınçla gönderilmesi sırasında boru çaplarının
büyük veya küçük olması basınca etki eder. Boru çapları küçüldükçe
basınç artar.
Pompayı monte etmeden ve çalıştırmadan bazı kontroller
gerçekleştirilmelidir. Bu kontroller şunlardır:
a)Pompanın içinde hava düşmesini önlemek için pompayı
çalıştırmadan önce basınç borusu kısmından 1–1.5 litre kadar yağ
konulmalıdır.
b)Elektrik motoru dönüş yönü ile pompanın dönüş yönüne, montaj
sırasında dikkat edilmelidir.
c)Sistemdeki emiş ve dönüş hattındaki valfler açık olmalıdır.
d)Filtreler temiz olmalıdır.
26
Pompalarda Debi Hesabı

Pompaların cinsine ve yapısına göre debi hesabı vardır. Dişli
tip pompalarda debi hesabını görmüştük. Pompalarda esas
olan bir devirde basılan yağ miktarıdır. Bu değer tüm
pompaların üzerine yazılır. Daha sonra hacimsel verimi
dikkate alınarak (%90-97 arası) hesap yapılır. Pompanın
devri biliniyorsa debisi aşağıdaki şekilde hesaplanır.
n .V .V Q : Pompanın debisi ( L / dak )

Q
1000 V : Bir devirde pompanın bastığı
akışkan miktarı (cm3 / devir )
Q .1000 n : Pompanın devri (d / dak )
V
n .V
V : Hacimsel verim (%90  97)
27
Örnek
Bir hidrolik pompada bir devirde basılan yağ miktarı 12 cm3
tür. Pompa dakikada 1200 devirle dönmektedir. Hacimsel
verim %95 ise pompa debisini bulunuz.
n .V .V 1200.12.0.95
Q   13.68 L / dak
1000 1000
28
Pompayı Çalıştıran Elektrik Motoru Gücünün Hesabı

İstenilen debide ve basınçta akışkan sağlayabilmek için
elektrik motorunun gücü yeterli olmalıdır. Bu güç önceden
hesaplanmalıdır.
Q.P G : Elektrik motorunun gücü (kW )

G P : Akışkan basıncı (bar )
600.T
Q : Pompa debisi ( L / dak )
T : Pompanın toplam verimi (%80  85)
29
Örnek:
Bir hidrolik devrede çalışma basıncı 140 bar pompanın
debisi 25 L/dak dır. Pompanın toplam verimi %85 ise
pompayı çalıştıracak elektrik motorunun gücü ne olmalıdır.
Q.P 25.140
G   6.86 kW
600.T 600.0.85
30
Hidromotorun torku
V . P.
T
63
T : Hidromotorun verdiği tork ( Nm)
V : Deplasman (cm3 / devir )
P : Hidromotorun basıncı(Giriş ve çıkış basıncı arasındaki fark ) (bar )
 : Hidromotor verimi (0.95 alınabilir )
31
Pompaların Çalıştırılması ve Bakımı

Pompalar çalıştırılırken elektrik motorunun dönüş yönü ile
pompa dönüş uygun olmalıdır. Kullanılacak hidrolik akışkan
uygun viskozitede ve firmanın tavsiye ettiğine uygun
olmalıdır. Pompayı çalıştırmadan önce hidrolik yağ ile
yıkamalı içindeki koruyucu yağlar temizlenmelidir.
Pompanın basıncı ve debisi istenilen görevleri yerine
getirebilecek değerde olmalıdır. Pompa mili elektrik
motorunun mil ekseni aynı olmalıdır. ilk harekette sistemin
havası alınmalıdır. Aksi halde kavitasyon meydana gelebilir.
Basınç hattındaki hava alma valfi ile sistemin havası
alınmalıdır. Emiş borusu yağ seviyesinin üstünde ise pompa
emiş yapamaz, pompa aşırı ses yapar ve kavitasyon görülür.
32
HİDROLİK MOTORLAR
Hidrolik motor, hidrolik enerji yardımı ile dairesel hareket
üreten devre elemanıdır. Hidrolik pompanın ürettiği hidrolik
enerjiden yararlanır. Çalışma prensipleri pompaların tam
tersidir. Pompalar mekanik enerjiyi hidrolik enerjiye,
motorlar ise hidrolik enerjiyi mekanik enerjiye dönüştürür.
33
HİDROLİK MOTORLAR
Hidrolik motorlarla yüksek basınçtaki akışkanları kullanarak
yüksek döndürme momentleri elde edilebilir. Küçük bir
hacimle büyük moment elde edilebilmektedir. Hidrolik
motorlarda hareket devam ederken hız ayarlanabilir. Aynı
şekilde dönüş yönü tersine çevrilebilir. Üretilen tork
akışkanın basıncına ve etki ettiği yüzeyin büyüklüğüne
bağlıdır.
Basınçlı akışkan hidrolik motorun cinsine göre dişlilere,
paletlere veya pistonlu motorlarda piston yüzeyine etki
ederek dairesel hareket için bağlı olduğu milleri
döndürürler.
34
HİDROLİK MOTORLAR
Basınçlı akışkan hidrolik motorun cinsine göre dişlilere, paletlere
veya pistonlu motorlarda piston yüzeyine etki ederek dairesel
hareket için bağlı olduğu milleri döndürürler.
Dişli çark Paletli
Pistonlu 35
HİDROLİK MOTORLAR
Hidrolik Motorların Elektrik Motorlarından Üstünlükleri
*Başta iş makineleri olmak üzere her yerde kullanılabilir

*Motoru durdurmadan hız ayarı yapılabilir
*Hız ayarı belirli değerler arasında sınırsızdır
*Büyük kuvvetler iletilir
*Hidrolik akışkanlar sıkıştırılamadıkları için düzgün hızlar elde
edilebilir
*Hareket devam ederken, dönüş yönü değiştirilebilir
*Emniyet valfi kullanarak aşırı yüklenmelerde durdurulabilir
36
HİDROLİK MOTORLAR
Hidrolik Motorların Elektrik Motorlarına Göre Dezavantajları
*Hidrolik akışkanların sürtünme dirençleri yüksek olduğu için

dönüş hızları düşüktür
*Fiyatları çok yüksektir
*Yüksek sıcaklıklarda kullanılamaz
*Kirliliğe karşı çok hassastır
37
HİDROLİK MOTORLAR
Hidrolik motorların çalışma prensibi 38

HİDROLİK MOTORLAR
Dişli hidrolik motorların çalışma prensibi 39

HİDROLİK MOTORLAR
40
Hidrolik Motorlarda Debi, Moment ve Tahrik Gücü Hesabı
M ab : Dönme momenti ( Nm)

n .V .V
Q Q : Hacimsel debi ( L / dak )
1000
V : Bir devirdebasılan akışkan miktarı (cm3 / devir )
P .V .hm n : devir sayısı (d / d )
M ab 
2. .1000 P : Giriş ve çıkış arasındaki basınç farkı (bar )
hm : Hidrolik  mekanik verim (0,90  0,95)
P . Q .T Pab : Motor tahrik gücü (kW )
Pab 
600 T : Toplam verim (0,80  0,85)
41
HİDROLİK SİLİNDİRLER
Hidrolik silindirler, pompalar tarafından üretilen hidrolik
enerjiyi mekanik enerjiye dönüştürerek, doğrusal
hareketin elde edilmesinde kullanılır. Silindirlerin çeşitli
mafsal ve yardımcı mekanizmalarla daha büyük kuvvet ve
açısal hareket üretmesi de mümkündür. Hidrolik enerjiyi
mekanik enerjiye çevirirler.
42
Silindirlerde et kalınlığının hesabı F
 emn   F   emn . A
A
Enine kesitte et kalınlığı
P.d
e (cm)
4. emn
Silindir gömleği Boyuna kesitte et kalınlığı

P.d
e  c (cm)
4. emn
Boyuna kesit alanı
 emn A  2. e. L (cm 2 )
43
Piston Kolu
4
L2 .F .EKS FK
d 6
(cm) F (kg )
10 EKS
d4
Kol uzunluğu L  103 (cm)
F . EKS
44
Tek Etkili Silindirler

Basınçlı akışkan silindirin tek yönünden girip pistonun bir
yüzeyine etki ediyorsa bu tip silindirlere, tek etkili
silindirler denir. Tek etkili silindirlerde pistonun geri
dönüşü yay, veya krikolarda olduğu gibi, taşıdığı yükün
baskısı ile olur.
Tek etkili silindir ağırlık

Tek etkili silindir yay kuvveti ile geri
ile geri dönmeli 45
dönmeli
Tek Etkili Silindirler

Yay dönüşlü tek etkili silindirler yatay çalışırlar. Piston
hareketi ile yay sıkışır. Akışkanın etkisi ortadan kalkınca yay
normal pozisyonunu almak ister ve pistonu ilk konumuna
geri getirir. Diğer tip düşey çalışır, akışkanın etkisi ortadan
kalkınca piston kolu üzerinde yük olduğundan piston aşağı
iner.
Tek etkili silindir ağırlık

Tek etkili silindir yay kuvveti ile geri
ile geri dönmeli 46
dönmeli
Çift Etkili Silindirler

Basınçlı akışkan silindirin her iki yönünden de girip pistonun
her iki yüzeyine etki edebiliyorsa bu tip silindirlere çift etkili
silindirler denir. Basınçlı akışkan iki bağlantı noktası bulunan
silindirin, arka bağlantı noktasından gelirse, piston ileri gider.
Bu sırada pistonun ön haznesinde bulunan akışkan
boşalarak, depoya geri döner. Ön bağlantı noktasından
akışkan gelirse, piston geri gelir. Bu arada silindirin arka
kısmında bulunan akışkan depoya geri döner.
47
48
Hidrolik silindirlerin imali

dikkatli işçilik ister. Uygun
sızdırmazlık elemanı,
silindir iç yüzeylerinin
alıştırılması gerekir.
(pürüzlülük değeri Ra:1,3
mikrondan küçük) Piston
kolu yüksek kaliteli ıslah
çeliğinden yapılmalı,
sertleştirme işleminden
sonra kromla kaplanması
pürüzlülük değerinin de
0,2 mikrondan küçük
olması gerekir.
49
Çift etkili silindirlerin

çeşitli mafsal ve
yardımcı
mekanizmalar ile
büyük kuvvetlerin ve
açısal hareketlerin
üretilmesi
50
Teleskobik Silindirler
İç içe geçmiş farklı
çaplardaki birkaç
pistondan oluşan ve
toplandığı zaman az yer
tutmasına karşın ileri
harekette oldukça uzun
mesafelere uzanabilen
uzun stroka ihtiyaç
duyulan yerlerde
kullanılır.
51
Tandem Silindirler
Hidrolik veya pnömatik silindirlerde belirli basınçta ve belirli çapta
istenen kuvveti üretmek mümkün olmayabilir. Bu durumda basıncı
artırmak gerekir veya silindirin çapını büyütmek ve böylece kuvveti
büyütmek yoluna gidilir. Bu ikisinin de bazı imkansızlıklar nedeniyle
yapılamaması nedeni ile farklı konstrüksiyonda silindir kullanmak
gerekir. Buna tandem silindir adı verilir. Tek bir piston koluna iki
piston takılır ve uzun silindir ikiye bölünür. Ve iki yerden akışkan
girişi çıkışı sağlanır. Böylece pistonlar ileri giderken aynı çapta iki
piston alanı kadarlık bir yüzeye akışkan etki ettiği için daha büyük
kuvvet elde edilir.
52
Yastıklı Silindirler
Silindir içerisindeki piston kurs sonuna geldiğinde silindire çarparak
darbe oluşturur. Bunu engellemek için, kurs sonundaki basıncı
ayarlanabilen yastıklı silindirler kullanılır. Aksi takdirde silindir
çabuk deforme olur. Silindir içerisindeki pistonun kurs sonlarındaki
hızı yavaşlatılarak, vuruntu tamamen giderilir. Sarsıntı ve titreşimin
istenmediği yerlerde tercih edilir. Piston hızının 0,1 m/s veya daha
fazla olması durumunda yastıklama yapılmalıdır.
53
54
Yastıklı silindirde pistonun geri hareketi
55
Yastıklı silindirde pistonun ileri hareketi
Silindirlerde Sızdırmazlığın Sağlanması
Pistonlar, silindirlerin içinde ileri geri hareket ederken, basınçlı

akışkanın etki ettiği bölge ile diğer bölgenin birbirinden tamamen
ayrılması gerekir. Arada boşluk olursa, basınçlı akışkan buradan
diğer bölgeye sızar ve silindirin verimini düşürür. Bu nedenle
silindirlerde uygun sızdırmazlık elemanlarının kullanılması gerekir.
Ayrıca silindir iç yüzeyinin hassas işlenmiş olması gerekir. Piston
kolunun da sızdırmazlık elemanlarıyla temas halinde olması
nedeniyle, yüzey kalitesinin iyi olması gerekir. Yüzey kalitelerinin
iyi olmadığı durumlarda, piston kolları çabuk deforme olur.
56
Silindirlerde Pistonun İtme ve Çekme Kuvvetleri
A1 : Silindirin büyük alanı (m 2 ) F1  P . A1 .

A2 : Piston kolunun bulunduğu silindirin küyük alanı (m 2 )
F2  P . A2 .
P : Silindire gönderilen akışkanın basıncı ( Pa)
 . D2
F1 : Pistonun itme kuvveti ( N )
A1 
 : Silindirin verimi 4
D : Silindir çapı (m)  . D2  . d 2
d : Piston kolu çapı (m) A2  
4 4
57
Hidrolik Silindirlerde Piston Hızının Hesabı

Piston hızına etki eden faktörler;
• Silindire giren akışkan miktarı
• Debi
• Silindir kesit alanıdır.
Silindir alanı makine üzerinde değiştirme imkanı
olmadığına göre piston hızını değiştirmenin tek yolu
silindire giren akışkan miktarını değiştirmektir.
Silindire giren akışkan miktarı arttığında piston hızı
artar, azaldığında azalır.
Q : Pompa debisi ( L / dak )
50. Q
V A : Silindir kesit alanı (cm 2 )
3. A V : Piston hızı (cm / sn)
58
Örnek
Bir hidrolik sistemde piston çapı-silindir iç çapı-100mm ve
piston kol çapı da 40 mm dir. Pompanın debisi 150 L /dak
ise ileri ve geri harekette üretilen piston hızını
hesaplayınız.
 . D2  .102
Q  150 L / dak A1    78,5 cm 2
4 4
D  100mm  10 cm  . D 2  . d 2  .102  .42
d  40mm  4cm A2      65,94 cm 2
4 4 4 4
50. Q 50.150
V1    31,84 cm / s
3. A1 3.78,5
50. Q 50.150
V1    37,91cm / s
3. A2 3.65,94 59
Örnek
Şekilde görülen yükleyicinin kepçelerini hareket ettiren çift etkili
hidrolik silindirin piston çapı 140 mm, piston kol çapı 70 mm dir.
Çalışma basıncı 100 bar, pompa debisi 60L/dak ve sistemin verimi
%83 tür.
a)Pistonun ileri ve geri hareketlerindeki itme ve çekme kuvvetlerini,
b)Pistonun ileri ve geri hareketteki hızını,
c)Pompayı çalıştıracak elektrik motorunun gücünü hesaplayınız
Çözüm
 . D2  .142
a) A1    153,9 cm 2
4 4
 . D 2  . d 2  .142  .7 2
A2      115, 41cm 2
4 4 4 4
F1  P . A1 .  100.153,9.0,83  12770,38 kg
F2  P . A2 .  100.115, 41.0,83  9577, 78 kg 60
b) 50. Q 50.60
V1    6, 49 cm / s
3. A1 3.153,9
50. Q 50.60
V2    8, 66 cm / s
3. A2 3.115, 41
c) Q.P 60.100
G   12, 04 kW  16, 06 BG
600.T 600.0.83
61
Kaynaklar
2004.
17506
SİSTEMLER
1
Hidrolik Yağ Isıtıcıları ve Soğutucuları

Hidrolik sistemler öngörülen çalışma sıcaklıkların
dışındaki sıcaklıklarda çalıştırılması durumunda çalışan
yağın viskozitesinde değişme olacaktır ve yağ istenen
akıcılığını kaybedecektir. Bu durum hidrolik sistemin
verimini düşürecek ve sistem ısıtma veya soğutma
elemanlarına ihtiyaç duyabilecektir. Hidrolik yağ
ısıtıcıları rezistans ile ısıtma sağlar ve sıcaklık ayarı
yapılabilir.
2
Isıtıcılar
Soğuk iklim şartlarında tanktaki yağın viskozitesi artar.
Akıcılığın azalması sistem verimini ve pompanın emiş
yeteneğini düşürür. Bu nedenle tankın emme hattına
ısıtıcı yerleştirilir. Madeni yağları ısıtmak için cm2 başına
2 W; fosfat ester ve su-glikol için de 0,6-0,7 W gücünde
ısıtma işlemi yapılmalıdır.
Yağın tamamını ısıtmak
için küçük bir karıştırıcı
kullanılmalıdır.
3
Isıtıcılar
Şekil de görülen yağ ısıtıcılarda rezistans ile ısıtma
sağlanır ve sıcaklık ayarı yapılabilir. Hidrolik devreli
düzenler genel olarak +80 oC ile -50 oC arasında
çalışabilecek şekilde tasarlanmışlardır.
4
Soğutucular
Sıcak iklim şartlarında tanktaki yağın viskozitesi azalır.
Akıcılığın artması sistem verimini düşürür, yağ film
tabakasının azalmasına ve hatta kaçaklara neden olabilir. Bu
nedenlerden ötürü dönüş hattına soğutucu konulmaktadır.
Soğutucular hava veya su soğutmalı olabilir. Hidrolik
devrelerde verim %80 olup kayıp enerji oranı olan %20 ise
ısı enerjisine dönüşür. Soğutucular ile hidrolik yağın sıcaklığı
40-50 C arasında tutulur.
5
Soğutucular
Bu sakıncaları ortadan kaldırmak için yağ soğutucuları
kullanılır. Soğutucuların montajı depodaki dönüş borusu
üzerine yapılır. Sistemde dolaşan yağ böylece soğutulmuş
olur.
İki çeşit soğutucu vardır:
a-Su ile çalışan soğutucular.
b-Hava üflemeli soğutucular.
6
Su ile çalışan soğutucu
Basınç Şalteri
Basınçlı bir akışkan devresinde basınç azaldığında alarm
çalmasını yedek pompanın otomatik devreye girmesini
sağlayan cihazlara basınç şalteri denir. Piston ve diyafram tip
olmak üzere iki çeşittir. Basınç şalterinin altındaki hücreden
giren basınçlı akışkan piston ve diyaframı hareket ettirip
daha önceden ayarlanmış yay basıncını yenmeye çalışır. Bu
hareket içerdeki kontaklara kumanda ederek elektriki
devreyi tamamlamakta yada kesmektedir.
7
Basınç Şalteri
Akışkan basıncının basınç şalteri içindeki yay basıncını yenip
yenememesi prensibi ile çalışır. Alarm değeri çalıştırma veya
durdurma basınçları şalter üzerindeki düğmelerden
ayarlanır. Ve bu ayar ile şalterin basıncı değiştirilmiş
olmaktadır.
Bir pompa 6-7 bar basınçlarda çalışıyorsa 6 bar basınçta
pompanın devreye girmesi 7 barda devreden çıkması
isteniyorsa 1-10 bar aralığında çalışan diferansiyeli 0,2-1,3
bar olan basınç şalteri seçilmelidir.
8
Sıcaklık Şalteri (Termostat)

Kullanıldıkları sistemlerde sıcaklıkları otomatik ayarlayabilen
ve alarm çaldıran, sıcaklık değişimi ile bir sistemi devreye
sokan veya çıkartabilen cihazlara sıcaklık şalteri denir.
Akışkanın sıcaklığı ile uyarılmaktadır. Termostatların sıcaklığı
hissedebilmesi için ısı duyarı adı verilen duyucu uçlar
bulunur. Ayarlanan sıcaklığa geldiklerinde elektriki olarak
sistemi uyarır veya akışkanın yönünü değiştirerek bir
sıcaklığı ayarlamakta, bir sistemi durdurmakta veya alarm
çaldırabilmektedir.
9
Sıcaklık Ölçer (Termometre)

Çalışan kazan, ısı değiştirici, veya pompa devresi gibi pek
çok sistemlerde akışkanın sıcaklığını ölçmede kullanılan
cihazlara sıcaklık ölçer adı verilir. Düz açılı yuvarlak ekranlı
gliserinli dijital pek çok çeşidi bulunmaktadır. Gemilerde en
çok kullanılan devrelerin üzerine yerleştirilmiş düz
termometredir. Dikkat edilmesi gereken iki unsur sıcaklık
ölçerin hangi sıcaklıklar arasında ölçüm yaptığı ve ısı
duyarının uzunluğudur.
Düz ve çeşitli açılarda bağlanan

sıcaklık ölçerler Yuvarlak ekranlı sıcaklık ölçerler
10
Sınırlama Anahtarı
Hidrolik veya pnömatik sistemlerde elde edilen doğrusal ve
dönel hareketleri sınırlayan veya sonlandıran elemanlardır.
Örneğin gemilerin dümen sistemlerinde geminin iskele veya
sancak tarafına dönüşlerinde en fazla 35 dereceye kadar
basılabilmektedir. Bu basma açısını bitiren elemanlara
sınırlama anahtarı adı verilir.
Sınırlama anahtarları
11
Kirlilik Göstergesi (Filtre İndikatörü)

Hidrolik veya pnömatik sistemlerde bazı durum veya
konumların dışarıdan görülmesi istenmektedir. Örneğin yağ
filtresinin kirlenip kirlenmediğini öğrenmek için filtrenin
giriş ve çıkışına basınç ölçer konur. Filtrenin giriş ve çıkış
basıncı arasındaki fark arttığında filtrenin kirliliği hakkında
bilgi sahibi olunabilir. Bu iki basınç ölçer yerine filtre giriş ve
çıkışından birer devre alınarak filtrenin kirli olup olmadığını
gösteren cihazlara kirlilik göstergesi adı verilir.
12
Kirlilik Göstergesi (Filtre İndikatörü)

Filtredeki basınç farkının değişmesi sonucunda filtre
indikatörünün içinde bulunan pistonun doğrusal hareketi
şekilde sol tarafta görülen ekrandaki beyaz kadranın iç
tarafındaki mıknatıs ile kadrana dönel hareket
yaptırmaktadır. Filtrenin temiz olduğu durumda beyaz
görünen gösterge kirlendiğinde basınç farkı arttığında
kırmızı renge dönmekte sesli ışıklı uyarı verebilmektedir.
13
Filtre indikatörü
HİDROLİK VALFLER
Hidrolik veya pnömatik sistemde akışkanın istenilen tarafa
yönlendirilmesi, sistemdeki basıncın sabit bir değerde
tutulmasını sağlamak ve akışkanın hidrolik silindire veya
motora istenilen miktarda gönderilmesini sağlamak için de
valflere ihtiyaç vardır.
Gelişen teknoloji ile valflerin yapıları her geçen gün
değişmekte otomatik kumandaya elverişli uzaktan kumanda
edilebilen şekilde yapılmaktadır.
Görevlerine göre 3 ana grupta toplanabilir.
1-Basınç kontrol valfleri
2-Akış kontrol valfleri
3-Yön kontrol valfleri
14
HİDROLİK VALFLER
Hidrolik devrelerde kullanılan valflerin bağlantıları (akışkan
giriş ve çıkış portları) bazı harflerle ifade edilmektedir.
P A,B,C R,S,T X,Y,Z L
Basınç İş (çıkış) Tanka Uyarı Sızıntı
hattı hattı dönüş (pilot)hattı hattı
hattı
P akışkan basıncına sahip sistemde basınç
valfin ayarlanan değerini (yay basıncını)
aştığında akışkan T depoya geri gönderilir.
Valfin girişinde (A) o devrenin basıncı ve
valf çıkışında (B) ise ayarlanmış basınç
değeri bulunur. Sol taraftaki valfte
sembol üzerinde yay olmadığından valfin
açma değeri yay basıncı kadardır. Diğer
valfte ise ayar yapılabilir. 15
Basınç Kontrol Valfleri

Hidrolik sistemde akışkanı istenilen değerlerde sabit
basınçta tutabilen valflerdir. Akışkan sisteme sürekli olarak
gönderildiğinden, sistem basıncı yükselir. Oluşan fazla
basınç, devreye zarar verir. Bu nedenle basınç kontrol
valfleri kullanılır. Filtreler gibi basınç kontrol valfleri de
sistemde farklı hatlara yerleştirilebilir. Basınç kontrol valfleri
kullanıldığı yere göre farklı özellikler gösterir. Bu nedenle bu
valfler dört başlık altında incelenir:
• Emniyet Valfi
• Basınç Düşürme Valfi
• Basınç Sıralama Valfi
• Boşaltma Valfi
16
Emniyet Valfi
Emniyet valfinin görevi hidrolik pompayı aşırı yükten
korumaktır. Hidrolik sistemde akışkanı istenilen değerlerde
sabit basınçta tutabilen valflerdir. Normalde kapalı emniyet
valfleri pompanın maksimum basıncına göre ayarlanmış
olup sadece olağan dışı durumlarda açılır. Şekilde emniyet
valfinin hidrolik devrede kullanılışı gösterilmektedir.
Emniyet
valfinin
Selenoid kumandalı sembolü 17
Emniyet Valfi
Emniyet valfleri tek bir basınç değerine göre ayarlanmış
olarak yapıldığı gibi belirli basınç sınırları arasında
ayarlanabilecek şekilde de yapılır. Bu valflerde yayın
tansiyonunu biz ayarlarız. Bu valflere basınç ayarlı emniyet
valfi adı verilir.
18
Emniyet Valfi
Konik diskli emniyet valfinin kapalı konumu

Diskli oturmalı tip emniyet valfi
Konik diskli emniyet valfinin açık konumu
19
Konik, diskli ve bilyeli tip emniyet valfleri
Emniyet Valfi
Enerji besleme birimi ve emniyet valfi
20
Basınç Sınırlandırma Valfi

Hidrolik sistemlerde devrenin azami basıncını belirleyen
valflere basınç sınırlandırma valfleri denir. Normalde kapalı
olan bu valf giriş ağzındaki basıncın yay kuvvetini
karşılayacak kadar artması ile kısmen veya tamamen açılarak
tank çıkışına akış sağlamaktadır. Basınç sınırlandırma valfleri
doğrudan etkili ve içten veya dıştan uyarılı biçimlerde
olabilmektedir.
21

Şekillerde sürgülü tip basınç sınırlandırma valfleri diğerlerine
göre daha sessiz çalışmanın yanı sıra sabit akış koşullarında
100 bar basınca kadar düşük basınç uygulamaları için gayet
uygundur.
Valfin kapalı konumu Valfin açık konumu
22

Emniyet valflerinin doğrudan etkili olmasına karşın basınç
sınırlandırma valfleri ise genellikle ön (içten ) uyarılı veya
dıştan uyarılı olarak çalışmaktadır. Şekilde görüldüğü gibi
valf normalde kapalıdır. P hattındaki basınçlı akışkan valf
normalde kapalı olduğundan T bağlantısından tanka
dönememektedir. Bu durumda valfi normal konumda yani
kapalı tutan valfin sürgüsüne sağ taraftan etkiyen ve sürgüyü
iten yay basıncının oluşturduğu kuvvettir.
Valfin kapalı konumu 23


Şekilde görüldüğü gibi valfin P hattındaki basınç ve
dolayısıyla ön uyarı basıncı arttığında bu basıncın meydana
getirdiği kuvvet sağ tarafta bulunan yay basıncının meydana
getirdiği kuvvetle karşı karşıya gelmektedir. Hidrolik akışkan
basıncının daha artmasıyla meydana gelen kuvvet yay
basıncından dolayı meydana gelen kuvveti yendiğinde valf
sürgüsü sağa hareket ederek denge sağlanana kadar yayı
sıkıştırır ve P hattındaki akışkan tanka dönmeye başlar.
İçten uyarılı ve dıştan kumandalı

basınç sınırlandırma 24
Piston hareketini tamamlayıp sol tarafa yaslandığında akışkan

basıncı artmakta sınırlandırma valfi açılarak devre basıncı
sınırlandırılmaktadır. 25
Dışarıdan uyarılı Dışarıdan uyarılı

valfin kapalı konumu valfin açık konumu
26

Sol taraftaki şekilde
pistonun geri
hareketinde akışkan
geri döndürmez valfin
üzerinden tanka döner.
Sağ tarafta ise yön
kontrol valfinden geçen
akışkanın basıncı yükün
oluşturduğu kuvvet ile
artar basınç
sınırlandırma valfini
uyararak pistonun
yavaşça hareketini
sağlar. 27
Basınç Düşürme Valfi

Birden fazla eleman tek bir pompadan besleniyor ve farklı
basınçlarda çalışıyorsa daha düşük basınçta çalışacak olanın
girişine bir basınç düşürme valfi yerleştirilir. Böylece bu
elemanın istenen basınçta çalışması sağlanmış olunur.
Şekilde direkt etkili basınç düşürme

valfindeki yayın gerginliği (A)dan çıkacak
akışkanın basıncını düşürecek değere göre
ayarlanır Akışkan (P) den girince pistonu
yukarı doğru iter, akışkan basıncı ile yayın
tansiyonu dengelendiğinde piston durur.
Aradaki boşluktan akışkan (A) ya basıncı
düşürülmüş olarak gider.
28

Şekilde görülen pilot uyarılı basınç
düşürme valfinde üstteki yayın
gerginliği vidası ile ayarlanır. Bu
kısma pilot valf denir. Bu pilot valf
ikinci sisteme gidecek olan basıncı
düşürülecek akışkana göre
ayarlanır. (P) den giren akışkan
içerdeki pistonu yukarı iter. Piston
içinde düşük tansiyonlu yay vardır.
Pistondan üstteki pilot valfe gelen
akışkan buradaki yayı zorlar, iterek
tanka yol açarsa girişteki 100 bar
çıkışta 40 bara düşürülmüş olur.
29

Devrenin bir bölümündeki basıncı devrenin diğer kısmının
basıncından daha düşük değerde tutmak için kullanılan
valflerdir. Normalde açık valflerdir. 210 bar basınç ve 45 L/dak
değerine kadar olan debilere uygun doğrudan basınç düşürme
valfleri vardır. Çalışma prensibi, istenilen basınç elde
edildiğinde, hattı kapatıp ve kilitlemek şeklindedir. Bu sayede
valften geçemeyen akışkan, sistemin diğer silindirlerine daha
fazla basınç uygular.
Sabit ve değişken basınçlı dışarıdan uyarılı basınç

düşürme valflerinin sembolleri
Diğer valflerden farkı ok işareti ortadan geçer bu da
valfin normalde açık olduğunu gösterir. 30

Şekilde görüldüğü gibi sürgünün sağında kalan yay kuvveti sayesinde valf
açıktır. Valfin girişindeki basınçlı akışkan (P) hattından ve sürgü üzerindeki
iki adet pistonun arasından geçerek iş hattına (A) gider. A hattındaki
basınçlı akışkan aynı zamanda soldaki pistonun arkasındaki hazneye
gitmekte olmasına karşın elde edilen kuvvet yay kuvvetini yenemediğinden
valf bu şekilde durur. A hattındaki (iş hattı) basınç değeri yük nedeniyle
arttığında şekildeki gibi yay yüklü sürgünün solundaki pistonun arka
tarafından sürgüyü iterek valfi kapatmaya zorlar. (P) hattından giren
basınçlı akışkanın geçtiği kesit alanının azalması nedeniyle basınç düşmekte
ve böylece valf çıkışındaki basınç değeri yay kuvvetinin ayarlanan değere
kadar düşürülerek ayarlamış olur. A hattındaki basınç çok arttığından valf
tamamen kapanır.
31

Şekilde görüldüğü gibi valf ayar saplaması ile yay kuvveti
değiştirilerek düşürülmek istenen basınç değerine ayarlanabilir.
Şekildeki valf 50 bara ayarlanmış olup akışkan iki pistonun arasından
geçer. İş tarafındaki kuvvetinin oluşturduğu karşı basınç ile valf
çıkışındaki basınç (yaklaşık 27 bar) ile basınçlı akışkan sürgünün
altındaki pistonun altına etkiyip yay kuvvetine karşı sürgüyü iterek
valfi kapatmaya çalışır. Valfin çıkışındaki basınç değeri 50 bara
ulaştığında pistonun altından etkiyen basınç sürgüyü yukarı iterek
valfi kapatmakta ve basıncı sabitlemektedir.
32
Basınç Sıralama Valfi
Basınç sıralama valfi hidrolik devrede birden fazla silindir veya

eleman belirli zamanda devreye girecekse ilgili elemanın girişine
sıralama valfi koyulur. Birden fazla silindir sıra ile devreye girecekse
önce biri daha sonra da ikincisi devreye girecekse basınç sıralama
valfleri kullanılır. Emniyet valflerinden farklı olarak akışkan depoya
değil başka bir elemana gönderilir. Örneğin delik delme yapılacaksa
önce iş parçası sıkılır daha sonra delik delme yapılır. Buralarda basınç
sıralama valfi kullanılır.
33
34

Sistem basıncındaki bir değişikliği algılayarak belirli bir basınç
değerine erişildiğinde gerekli hidrolik sinyalin iletimini sağlayan
valflerdir. Başka bir deyişle silindir veya motor gibi
hareketlendiricilere sıra ile hareket yaptıran valflerdir.
Şekildeki gibi normalde kapalı olan valfte (P) hattından verilen
basınçlı akışkan ayar saplaması ile ayarlanmış yay kuvveti nedeniyle
ve pistonların konumları nedeni ile (A veya B hattına)
gidememektedir. Ancak pistonun sol tarafına geçen akışkanın basıncı
nedeniyle oluşan kuvvet sürgüyü sağa hareket ettirerek P hattındaki
akışkan A veya B hattındaki silindire veya motora gitmektedir.
35

Şekilde yön kontrol valfinden
geçen basınçlı akışkan ile A
silindiri pistonu ileri (+)
harekete başlar. A
silindirindeki pistonun ileri
hareketi tamamlandığında
silindirdeki basınç artmaya
başlar ve S1 sıralama valfi
açılır ve basınçlı akışkan S1
valfinden de geçerek B
silindirinin sol tarafına gider
ve B silindir pistonunu ileri
harekete başlatmaktadır.
36

Şekilde yön kontrol valfi ile
yön değiştirildiğinde B
hattından çıkan basınçlı
akışkan ile B silindir pistonu
geri hareket başlar. B silindir
pistonunun geri hareketi
bittiğinde silindir girişindeki
basınç artacağından S2
sıralama valfi açılır ve
basınçlı akışkan bu kez A
silindir pistonunu sol tarafa
doğru iterek geri hareket
yaptırmaktadır.
37
Basınç Boşaltma Valfi

Normalde kapalı valflerdir. X’den uyarı geldiğinde yolu açarak
akışkanın geçişini sağlar. Valfe giriş devresi yerine dışarıdan bir
devre ile uyarılarak çalışan valflerdir.
Normalde kapalı olan bu valf tanka dönüşe izin vermez. Valfin bu

konumda basınç hattının (P veya A) tank bağlantısına (T)olan iletimi
yay kuvveti ve piston ile kesilmektedir. Uyarı hattından (X) gelen
basınçlı akışkan ile yay kuvveti yenilir ve akışkan tanka yönlendirilir.
38

Şekilde iki farklı debide pompa kullanılmaktadır. Yön kontrol valfi
kapalı olduğundan düşük debili pompanın çıkış basıncı artar. Basınç
sınırlandırma valfi açılıp düşük debili pompadan çıkan akışkan tanka
yönlendirilir. Diğer yandan boşaltma valfi açılır yüksek debili pompa
çıkışındaki basınçlı akışkan tanka boşaltılır.
39

Parçayı sıkmak istediğimizde hem sınırlandırma hem de boşaltma valfi
kapalı konumdadır. İki pompanın da bastığı akışkan silindirin ileri
hareketinde kullanılır. Şekilde sağ tarafta görüldüğü gibi parça sıkılmaya
başlandığında düşük debili pompa çıkışında basınç artar. Bir yandan
basınç sınırlandırma valfi açılarak düşük debili pompanın bastığı akışkan
tanka geri gönderilmekte, diğer yandan basıncın artmasıyla boşaltma valfi
uyarılarak yüksek debili pompa çıkışındaki basınçlı akışkan boşaltma valfi
ile tümüyle tanka boşaltılır.
40

Parçayı sıkmak istediğimizde hem sınırlandırma hem de boşaltma valfi
kapalı konumdadır. İki pompanın da bastığı akışkan silindirin ileri
hareketinde kullanılır. Şekilde sağ tarafta görüldüğü gibi parça sıkılmaya
başlandığında düşük debili pompa çıkışında basınç artar. Bir yandan
basınç sınırlandırma valfi açılarak düşük debili pompanın bastığı akışkan
tanka geri gönderilmekte, diğer yandan basıncın artmasıyla boşaltma valfi
uyarılarak yüksek debili pompa çıkışındaki basınçlı akışkan boşaltma valfi
ile tümüyle tanka boşaltılır.
41
Basınç Dengeleme Valfi

Ağırlıkların, yüklerin kaldırılıp indirildiği sistemlerde kütlesel
kuvvetleri tutmak veya karşılamak için kullanılan (genellikle bir
basınç sınırlandırma valfi ile bir geri döndürmez valften oluşan yada
dışarıdan uyarı ile çalışan) valflerdir.
Sol taraftaki devrede yön kontrol valfinin

P-A hattından geçen akışkan dengeleme
valfinden geçemez ve geri döndürmez
valften geçerek silindirin altına etki eder.
Piston ileri hareket ettirilmekte varsa bir
yük kaldırılmaktadır. Pistonun üst
tarafındaki akışkan B-T hattından tanka
dönmektedir
42
Yükün indirilmesi durumunda

basınçlı akışkan yön kontrol valfinin
P-B hattından geçip pistonun üst
tarafından verilirken pistonun alt
tarafındaki basınç artmakta olan
akışkan da geri döndürmez valf
üzerinden dönemeyeceği için
kontrollü bir şekilde basınç
dengeleme valfi üzerinden tanka
dönmektedir.
43
44
Kaynaklar
2004.
17506
SİSTEMLER
1
YÖN KONTROL VALFLERİ

Yön kontrol valfleri hidrolik sistemde akışkanın istenilen tarafa
gitmesini sağlayan ve yönlendiren valflerdir. Bu yönlendirmeyi
yaparken insan gücünü, elektrik sinyalini veya mekanik araçları
kullanabiliriz. Şekildeki kutular valfin kaç konumlu olduğunu
gösterir. (3 konum) Ortadaki konum merkez konum olup 0
olarak adlandırılır. (sakin konum)
Yön kontrol valflerinin tanıtırken önce yol sayısını daha sonra
konum sayısını söylemek gerekir.
2
Elektro-hidrolik yön kontrol valfleri 3

Giriş kısmındaki küçük elektrik

sinyalini büyük çıkış sinyaline
dönüştürürler. Küçük
kuvvetlerle büyük kuvvetlerin
elde edilmesini sağlarlar.
Örneğin taşıt direksiyon
sisteminde küçük bir kuvvet
servo valf ile tekerleklerin
döndürülmesinde büyük bir
momente dönüşür. Dolayısıyla
tekerlekler daha kolay döner.
4
Servo valf kesiti

Şekilde gösterilen sol taraftaki 3 yollu valf kapalı olup P basınç
hattını, A iş (çıkış) hattını ve T harfi de tanka bağlantıyı gösterir.
P hattından hidrolik silindir veya motorun hattına (A hattına)
basınçlı akışkanın gittiği anlaşılmaktadır. Sağ taraftaki valf ise 4
yollu iki konumludur. A ve B harfi iş hattını göstermektedir.
Pompanın bastığı basınçlı akışkan P hattından hidrolik silindir
veya motorun (iş hattına) B hattına gittiği silindir veya motorun
A bağlantısındaki akışkanın ise tanka (T)dönüş yaptığı
anlaşılmaktadır.
Üç yollu ve dört yollu iki konumlu yön kontrol valfleri 5

Yön kontrol valflerini tanıtırken İki yollu İki konumlu valfleri (2/2)
Üç yollu ve İki konumlu valfleri (3/2)
Üç yollu Üç konumlu valfleri (3/3)
Dört yollu İki konumlu valfleri (4/2)
Dört yollu Üç konumlu valfleri (4/3) şeklinde ifade edebiliriz.
6

Normalde Kapalı Valf: Bir valfe dışarıdan uyarı sinyali gelmediği
durumda yani serbest halde iken basınçlı akışkanın önü kapalı ise bu
valf normalde kapalı valftir. Valfin yayları serbest haldedir.
Normalde Açık Valf: Bir valfe dışarıdan uyarı sinyali gelmediği
durumda yani serbest halde iken basınçlı akışkanın önü açıkise bu
valf normalde açık valftir.
Normalde açık ve normalde kapalı ifadesi 2/2 lik valflerde, 3/2 lik
valflerde kullanılır.
İki konumlu valflerin tek taraflarında genellikle bir yay bulunur. Üç
konumlu valflerin iki tarafında birden yay bulunur.
7
Hidrolik devre elemanlarını bağlarken ve sistemin montajını

yaparken bu harflere dikkat etmek gerekir. Hangi borunun nereye
bağlanacağı yukarıdaki açıklamalara göre yapılmalıdır. Aksi
takdirde sistemde problemler ve büyük kilitlenmeler doğacaktır.
8
(A) durumunda basınçlı akışkan silindirin sol tarafına gönderilmekte ve

büyük alana etki eden basınçlı akışkan büyük bir kuvvetle pistonu
sağa itmektedir. Silindirin sağ kesitindeki akışkanda depoya geri
dönmektedir.
(B) durumunda ise valfin konumu değiştirilmiştir. Bu konum valfin
normal pozisyonudur. Bu durumda valfe dışarıdan etki
yapılmamıştır. Yön kontrol valfinden geçen akışkan depoya geri
gönderilmektedir. (basınçsız dönüş)
9
(C) durumunda ise basınçlı akışkan silindirin sağ tarafına gönderilmekte

ve küçük alana etki eden basınçlı akışkanla piston sola itilmektedir.
Silindirin sağ kesitindeki akışkanda depoya geri dönmektedir. Pistonun
solunda ki akışkan yön kontrol valfinden yağ deposuna gönderilmiştir.
10
Örnek: Üç bağlantı noktası olan ve iki konumu; yani iki ayrı görevi
gerçekleştirebilecek bir valf, 3/2 yön kontrol valfi olarak
adlandırılır. Burada kullanılan ilk rakam bağlantı sayısını, ikinci
rakam ise yapabileceği görev sayısını verir. Valfin çiziminde, iki ayrı
görev de çizilir. Akışkanın valf içerisindeki gidiş yönleri oklar ile
belirtilir.
11

Birinci konumda ya da diğer değişle birinci
görevde, P bağlantısından valfe gelen akışkanın, işi
oluşturmak üzere A bağlantısına yönlendirildiği
görülmektedir. Bu çalışma koşulunda T ile
gösterilen geri dönüş hattı kapalıdır. Böyle bir
koşul ile A bağlantısından giden akışkan, bir
pistonu ileri doğru itebilir.
İkinci konumda pompadan gelen akışkanın gidişi

kapatılmış, akışkanın geçmesi engellenmiştir;
fakat çalışma hattı bağlantısından depoya akışkan
geçişi sağlanmıştır. Böyle bir koşul ile akışkanın A
bağlantısından tanka geri dönerek pistona giden
yağın boşaltılması; yani pistonun geri dönüşü
sağlanabilir. 12
3/2 valfin çizimi
Valf çiziminde koşullar yan yana çizilir. Yönlendirilecek basınçlı

akışkanın geldiği bağlantı, valf çiziminde P ile gösterilir.
Yönlenen akışkanın valften çıktığı bağlantılar iş veya çalışma
hattı olarak düşünülür ve A, B, C harfleriyle isimlendirilir.
Akışkanın tanka geri dönüşünü sağlayacak olan bağlantı
noktasına ise T harfi verilir.
13
14
Valflerin Kumanda Şekilleri

Valfin hangi konumunun yanında yay varsa, valfe herhangi bir
müdahale yapılmadığında, o konum çalışır. Valfin müdahale
edilmeden yaptığı görev Normalde Kapalı (NK) veya Normalde Açık
(NA) olarak ifade edilir. Kapalı ya da açık terimleri, pompa
bağlantısının durumunu verir.
(NK) 3/2 Yön Kontrol Valfi
15
Pim Kumandalı
Valfi, silindirin hareketleri ile kumanda etmek için kullanılır. Piston,
ileri ya da geri hareketini yaptığında, pime dokunarak, valfin
görevini değiştirir, akışkana farklı bir yön verir.
Pim Kumandalı, NK 3/2 Yön Kontrol Valfi

Kol Kumandalı
El ile kumanda edilir.
Kol Kumandalı Kertikli Kol Kumandalı

NK 3/2 Yön Kontrol Valfi 3/2 Yön Kontrol Valfi 16
Pedal Kumandalı
Pedala basılarak kumanda edilir.
Pedal Kumandalı, NK 3/2 Yön Kontrol Valfi

Makaralı
Valfi silindirin hareketleri ile kumanda eder. Piston, ileri ya da
geri hareketini yaptığında, makaraya dokunarak, valfin görevini
değiştirir.
Makaralı, NK 3/2 Yön Kontrol Valfi 17

Mafsal Makaralı
Silindirin hareketleri ile valfi kumanda eder. Mafsallı makara
silindirin sadece bir yönde kumanda etmesi için kullanılır; yani
silindir ileri giderken valfe uyarı yapabilirken, geri gelişte mafsal
kapandığından kumanda edemez.
Mafsal Makaralı, NK 3/2 Yön Kontrol Valfi
18
Selenoid Kontrollü
Elektrik sinyalleri ile kumanda edilir. Bir anahtardan geçen elektrik
akımı, valfin görevini değiştirir.
Selenoid Kontrollü, NK 3/2 Yön Kontrol Valfi
Basınç Kumandalı
Sistemde bulunan basınçlı akışkan ile kumanda edilir.
19
Valf kumanda şekilleri
20
İki Yollu İki Konumlu (2/2) Valfler

İki yollu ve iki konumlu valflerde iki boru bağlantısı vardır. Birisi
pompadan gelen akışkanın bağlandığı yer (P) diğeri de valfin çıkış
ağzı (A)dır. Bu valfler genellikle akışkanın gidiş yolunu kesmek veya
açmak amaçlarıyla kullanılır. Ayrıca yavaşlatma valfi olarak da
kullanılır. Normalde açık veya normalde kapalı olabilirler.
Normalde açık olduğu zaman yan taraftaki yayın üzerine bir kuvvet
etki ettirilmediği zaman valfe giren akışkan (P) den (A) ya geçer ve
ilgili yere gider. Normalde kapalı 2/2 lik olanlarda ise basınçlı
akışkan valfin normal konumunda (P) den (A) ya geçemez.
21

Bu valflerin bir taraflarında bir basma yayı vardır ve diğer taraftan
farklı şekilde uyarılırlar.( Elle, pimle, makaralı, elektrik sinyali vb.)
Akışkanın geçişi düz ok ile gösterilir. Akışkan geçmiyorsa (T)
şeklinde kapalı durum aşağıdaki gibi gösterilir.
22
1.Gövde 2. Valfin sürgüsü 3.Basma yayı 4.Sızdırmazlık elemanı

Sürgülü tip yön kontrol valfi
Yön kontrol valfleri disk oturmalı tip, sürgülü tip veya döner
dairesel valf şeklinde olabilir.
23

2/2 yön kontrol valfi kapalı
olduğu zaman piston yukarı
doğru hareket eder ve
üzerindeki yükü kaldırır. Valf
açık konuma getirildiğinde
pistonun altındaki akışkan
by-pass devresinden tanka
gider ve piston hızla geri
hareket yapmaktadır.
24
Üç Yollu İki Konumlu (3/2) Valfler

Üç yollu iki konumlu (3/2) valfler normalde açık veya kapalı olabilir.
Genellikle tek etkili silindirlerin çalıştırılmasında kullanılır. Ayrıca
hidrolik motorların tek yönde dönmelerini sağlamak için de
kullanılır. Pnömatik sistemlerde sıklıkla kullanılır.
Bu valflerde basınçlı akışkanın bir giriş deliği (P)bir çıkış deliği (A)
vardır ve depoya dönüş deliği (R,S,T) vardır. tek taraflarında
genellikle yay bulunur, bu yay valfi uyaran kuvvet ortadan
kalktığında tekrar valfin normal konumunu almasını sağlar.
25

Şekilde solda görüldüğü
gibi basınç (P)den (A) ya
gider. Bu durumda
depoya dönüş (T)
kapalıdır. Valfi uyaran
kuvvet kalktığında sürgü
geri itilir, valf normal
konuma gelir. (başlangıç
konumu) Sağda ise yay
serbesttir ve valf normal
konumdadır. Basınçlı
akışkanın önü (P)
kapalıdır. Silindirden
dönen akışkan (A), (T) ye
1.Gövde 2. Valfin sürgüsü 3.Basma yayı gider. L ise sızıntı hattını
4.Sızdırmazlık elemanı göstermektedir.
26
3/2 valfin iki ayrı konumu
Sürgülü tip 3/2 yön kontrol Sürgülü tip 3/2 yön kontrol
valfinin A-T konumu valfinin P-A konumu
Oturmalı tip 3/2 yön kontrol Oturmalı tip 3/2 yön kontrol
valfinin A-T konumu valfinin P-A konumu
27

Sağ taraftaki devrede 3/2 yön
kontrol valfi kapalı konumda
(A-T) olduğundan piston yay
veya yük vasıtası ile aşağıya
inmektedir. Pompa tarafından
basılan basınçlı akışkan basınç
sınırlandırma valfi üzerinden
tanka döner. Sol tarafta
görüldüğü gibi valf el ile P-A
konumuna getirildiğinde
basınçlı akışkan valften
geçerek pistonu ve dolayısıyla
yükü kaldırır.
28
Üç Yollu Üç Konumlu (3/3) Valfler

Üç konumlu valfler valfin üç ayrı fonksiyonu yerine getirmesi için
hazırlanmıştır. İki çalışma konumu ve bir nötr konumu vardır. Çalışma
konumları (1 ve 2 ile a ve b) şeklinde gösterilir nötr konumu 0 ile
belirtilir. Şekilde yay merkezlemeli ve selenoid kontrollü 3/3 lük valfin
üç ayrı konumu gösterilmiştir.
Valfe elektrik sinyali gelmediğinde

yayın etkisi ile nötr konum
sağlanır. Sağ ve soldaki bobinlere
gelen sinyal ile diğer konumları
alır. Üç alternatifin gerekli olduğu
yerlerde kullanılır.
29
Üç Yollu Üç Konumlu (3/3) Valfler
Selenoid ve el kumandalı 3/3 yön kontrol valfi

Valf uyarılmadığında merkez
konumdadır ve yağ geçişi olmaz.
Valf uyarılıp sürgü sağ tarafa

çekildiğinde valf P-A konumunu
almakta, tank hattı kapalı
tutulmaktadır.
Sürgü herhangi bir kumanda ile

sola itildiğinde basınç hattı
kapanır, iş hattı tanka bağlanır, valf
30
A-T hattıyla çalışır.
Dört Yollu İki Konumlu (4/2) Valfler

Genellikle çift etkili silindirlerle doğrusal ileri-geri harekette
kullanılır.
Bir konumda akışkan (P) den

(A) ya giderken egzoz yağı
(B)den (T) ye gider. Diğer
konumda akışkan (P) den (B)
ye giderken silindirden dönen
yağ (A) dan (T) ye döner.
31

İki pistonlu sürgülü 4/2 yön
kontrol valfi görülmektedir.
Sakin konumda basınç
hattından (P) iş hattına (A),
diğer iş hattından da (B) tanka
(T) akışkan geçer. Valfi bu
konumda tutan yayın sürgüye
uyguladığı kuvvettir. Valf bu
konumda P-A ve B-T hatlarıyla
çalışır. Valfin konum
değiştirmesi için herhangi bir
şekilde uyarılması gerekir.
32

Yön kontrol valfi el ile
kumandalı düğme ile
uyarılmakta, uygulanan kuvvet
ile yay kuvvetini yenen sürgü
sağ tarafa doğru hareket eder
ve akışkan bu kez giriş
hattından (P) diğer iş hattına
(B)geçer. Aynı anda öteki iş
hattı da (A)iş görmüş olan
akışkanı tanka (T) yönlendirir.
Yön kontrol valfi artık P-B ve A-
Tkonumundadır.
33
Dört Yollu Üç Konumlu (4/3) Valfler

Çift etkili silindirlerde ileri-geri
hareket için kullanılırlar.
Şekilde açık merkezli ve üç
konumlu valfin kesitleri
verilmiştir. Pompadan gelen
akışkan merkez konumda
hazneye gönderilir. Silindirde
bir hareket meydana gelmez.
Açık merkezli 4/3 valfin nötr konumu Ancak 3 barlık basınç düşümü
görülür. Kapalı merkezli
1.Gövde valflerde tüm hatlar kapalıdır.
2.Valf sürgüsü
3.Tespit pimi
4.Sızdırmazlık elemanı
34

Açık merkezli 4/3 valfin
1. konumu
Basınçlı akışkan (P) den (A)
ya giderken silindirden
dönen akışkan (B) den (T) ye
geçmektedir.
Açık merkezli 4/3 valfin
2. konumu
(P) den gelen akışkan (B) ye
giderken silindirden dönen
akışkan (A) den (T) ye
geçmektedir.
Merkezleme: Üç konumlu valflerde merkez konuma sürgüyü getirmek için her iki
tarafa yay konur. Basınçlı akışkanla ve manyetik olarak sürgü konumu değiştirilir,
35
etki ortadan kalkınca yay sürgüyü merkez konuma getirir.

Şekilde valfin merkez konumu
gösterilmektedir. P hattından
akışkan girmesine rağmen diğer
hatlara geçiş kapalıdır (merkez
konumu).
Sürgü sola çekildiğinde akışkan
(P) hattından iş hattına (A) ve
diğer iş hattından (B) ise tanka (T)
doğru olmaktadır. Yani P-A ve B-T
hatlarıyla çalışır.
Sürgü sağa itildiğinde akış basınç
hattından (P) iş hattına (B) ve diğer
iş hattından da (A) tanka (T) doğru
olur. Yani P-B ve A-T hatlarıyla
36
çalışır.
Şekilde valfin sol tarafta

pistona ileri hareket sağ
tarafta ise geri hareket
yaptırmaktadır. Valfin
merkez konumu kapalıdır.
Yani pompanın bastığı
akışkan basınç
sınırlandırma valfi
üzerinden tanka
dönmektedir.
37
Şekilde dönel sürgülü tip 4/3 yön kontrol valfi görülmektedir. Merkez
konumu kapalıdır. Kumanda kolu sola çevrildiğinde valf P-A ve B-T
konumunu sağ tarafa çevrildiğinde P-B ve A-T konumunu almaktadır.
38
Beş Yollu İki Konumlu (5/2) Valfler
Valfin konum değiştirmesi için sağdaki butona basılmalıdır. Sol baştaki

yay valfin hep aynı konumu almasını sağlar. Bu konumda akışkan (P)
den (B) ye giderken görevini tamamlayan akışkan da (A) dan (R) ye
gider. (a)
Valfin butonuna basıldığında arkadaki yay sıkıştırılır ve akışkan (P) den
(A) ya geçer. Görevi biten akışkan (B) den (T) ye gider.
39

Şekilde 1 numaralı yön kontrol valfi
soldan gelen (x) uyarı sinyali ile
konumunu değiştirmiş akışkanı (A)
ya yöneltmiştir. Silindirden dönen
akışkan da (B) den gelerek depoya
(T) döner. Üstteki 2 nolu valf pilot
valftir. Görevi pompadan aldığı (P)
akışkanı yön kontrol valfinin
konumunu değiştirmek için gerekli
olan (x) ve (y) sinyallerini
üretmektir.
40

Şekilde pompadan gelen akışkan
(P) den geçerek (B) ye yöneltilir.
Silindirin sağ kesitine akışkanı
göndererek ikinci alternatif
hareketi üretir. Bu sırada akışkan
da (A) dan geçerek depoya (T) ye
gider. Üstte bulunan 2 nolu pilot
valf 1 nolu yön kontrol valfinin
konum değiştirmesi için gerekli
olan akışkanı (Y) den göndermiş
bulunmaktadır.
41

Şekildeki gibi valf uyarılmadığında
valf sürgüsü soldaki yayın
kuvvetiyle sağa doğru hareket
edip bu durumda kalır. Valfin bu
sakin konumunda akışkan giriş
hattından (P) bir iş hattına (B) ve
pistonlar sayesinde aynı anda
diğer iş hattından da (A) tank
hattına (R veya T) gider.
Şekilde valf makaranın bulunduğu
taraftan uyarıldığında yay
kuvvetini yenen sürgü sol tarafa
hareket eder, giriş hattı (P) iş
hattına (A) bağlanır. Öte yandan
pistonlar ile diğer iş hattı (B) tank
42
hattına (T) bağlanır.
Soldaki devrede valf yay kuvveti

ile normal konumda çalışması
görülmektedir. Bu durumda valf
P-B ve A-T hatlarıyla çalıştığı için
piston geri hareket yapmaktadır.
Pim vasıtasıyla valf konumu
değiştirilirse akış P-A hattına
döner piston ileri hareket
yaptırılır. Pistonun diğer
tarafındaki akışkan da B-T hattı
ile tanka döner.
43
Valflerin Çalışması (Örnekler)
44
45
46
Şekildeki 4/2 yön kontrol valfi iki selenoid kumandalı ve tırnaklıdır.

Valfin sabit kalması valf içine yerleştirilen yaylı bir bilye ve bilyenin
oturması için üzerine açılmış yuva ile sağlanır.
47

Sağ taraftaki bobin enerjilendiğinde
manyetik kuvvetle sürgü sol tarafa
itilir, akışkan girişi (P) ile iş hattı (A)
bağlanır. Piston ileri hareket ettirilir.
Piston kolu tarafındaki akışkan ise
(valf içinde açılmış kanal ile) B-T hattı
ile tanka döner.
Sağdaki bobin enerjisinin kesilmesi
ve soldaki bobinin enerjilenmesi ile
manyetik kuvvet bu kez sürgüyü sağa
iter ve bilye de sürgüdeki sol tarafta
bulunan kanala oturur. Bu konumda
valf P-A ve B-T yerine artık P-B, A-T
konumunu alır. Piston geri hareket
eder. Diğer tarafta akışkan tanka
48
döner.

Şekilde pilot kumandalı 4/2 valf
görülmektedir. Üstte 4/2 pilot
valf altta ana 4/2 yön kontrol
valfi vardır. Sakin konumda P-B,
A-T hatları çalışır. Akışkan ana
valfin sürgüsünden ve sürgü
üzerinde bulunan orifisten
geçerek pilot valfe gelir. Pilot valf
sol tarafta bulunan yay kuvveti
ile pilot valf sürgüsünü sağa
ittiğinden akışkan ana valfin sağ
tarafına gelerek ana valf
sürgüsünü sola itmekte ve valf P-
B hattıyla çalışmaktadır. Büyük
debilerin olduğu devrelerde bu
valfler kullanılır. 49

Pilot kumandalı valf konumu
değiştirilmek istendiğinde
selenoid bobine enerji
verilmekte, bobin valf sürgüsünü
şekildeki gibi sola itmektedir. Bu
durumda üstteki pilot valf yağı
alt tarafındaki ana valfin sol
tarafına yönlendirir. Ana valfin
sol tarafından giren basınçlı yağ
da ana valf sürgüsünü sağ tarafa
iterek valfin konumunu değiştirir.
valf bu konumda P-A, B-T
hatlarıyla çalışmaktadır.
50
Valflerin Yol Sayıları
51
Kaynaklar
2004.
17506
SİSTEMLER
1
AKIŞ KONTROL VALFLERİ

Hız ayar valfleri de denir. Hidrolik silindire veya motora giren
akışkanın kesitini ayarlayarak ve bu elemanlara giden akışkanın
miktarını arttırarak veya azaltarak hızlarını kontrol eder.
Q V. A ise silindire giden akışkanın miktarı arttıkça piston
Q hızı artar ve silindire giden akışkanın miktarı
V
A azaldıkça piston hızı da azalır.
Pompa çalışırken sisteme akışkan göndermektedir. Akış hatlarında
bulunan hız ayar valflerinin akışı kısması sonucu basınç artar.
Basınç emniyet valfinin ayar değerine eriştiği zaman yağ tanka
gönderilir.
2

Akış hızına etki eden faktörler:
1.Akış kesiti- valfin ayarlanan kesiti
2.Akış kesitinin şekli (dairesel, kare, üçgen)
3.Kesiti ayarlanan akış hattının boyu
4.Akışkanın girişteki ve çıkıştaki basınç farkı
5.Akışkanın viskozitesi
BASİT AKIŞ KONTROL VALFİ

Akış bir vida ile ayarlanır. Akışkan vida
ile kontrol edilen kesitten
geçeceğinden istenilen hızda hareket
elde edilir. Bu valfler piston hızının
veya hidrolik motor hızının kritik
olmadığı yerlerde kullanılır.
3
4
Kısma Valfleri
Vidalı kısma valfinin değişik

şekilleri
1.Gövde 2.Ayar vidası
Kısma valfi
İğneli kısma valfi
Basınç düşümü akış hattında direnç oluşturularak elde
edilir. Hem debi hem de basınç azaltılabilir. 5
Kısma Valfleri
Vidalı kısma valfinin değişik

şekilleri
1.Gövde 2.Ayar vidası
Kısma valfi
İğneli kısma valfi
Basınç düşümü akış hattında direnç oluşturularak elde
edilir. Hem debi hem de basınç azaltılabilir. 6
Kısma Valfleri
Döner sürgülü kısma valfi

Kısma bölümünün kısa olmasından dolayı neredeyse viskoziteden
bağımsız çalışabilir. Kesit alan daralması 360 derecelik bir ayar
ölçeğine yayıldığından valfin ayar hassasiyeti çok yüksektir.
7
Kısma Valfleri
Soldaki şekilde akışkan kısma

valfinden geçer, silindirin sol
tarafına gelir. Kısma valfinde
basınç arttığından akışkanın bir
kısmı basınç sınırlandırma valfi
üzerinden tanka döner. Debi
azaldığı için pistonun ileri
hareketi daha yavaş olur. Sağda
ise pistonun geri hareketi
akışkan kısma valfinden
geçmemesine rağmen
silindirin solundaki akışkan
tanka kısılarak geçtiğinden
piston yine yavaşlamaktadır. 8
Çek Valfler
Akışkanın tek yönde hareketini sağlayan elemanlardır. Yaylı ve
yaysız yapılırlar. Yaylı olanlarda akışkanı itecek değerde bir itme
yaptığı zaman çek valf açılır ve akışkana yol verir. Bilyalı, konik
parçalı ve benzeri şekillerde olabilirler. Önemli olan akışkanın tek
yönden geçmesini önlemek ve serbest yönde geldiğinde akışın
önünü açmaktır.
(A) Akışkan A dan geldiğinde P ye geçer (B) Akışkan P den geldiğinden A

ya geçemez.
9
Farklı çek valfler
Çek Valfler
Yaylı ve yaysız çek valflerin sembolleri

ve akış yönü
Bazı çek valflerin yuvaları delrin (poliasetal-mühendislik plastiği) veya

buna benzer başka bir polimer maddeden yapılmakta ve %100
sızdırmazlık sağlanabilmektedir. Ancak bu valflerin çalışma ömrü kısa
olduğu gibi 200 bar ve üzerindeki basınçlarda ve 35 dereceden daha
sıcak ortamlarda çalışmaya uygun değildir. Yüksek basınçlarda yeterli
sızdırmazlığı sağlayan valfler düşük basınçlarda sağlamayabilir. Çünkü
yüksek basınçta valfi yuvasında tutan kuvvet de büyük olup sızıntılar
önlenebilmektedir.
10
Uzaktan Uyarılı Çek Valfler

Pilot uyarılı çek valflerde denir. Bazı özel uygulamalarda çek valfin geçiş
vermeyen tarafından da akışın geçmesi istenebilir. Uzaktan pilot
hattından gönderilen bir X sinyali ile yay geri itilir ve akışkanın (C) den
olduğu gibi aşağıdan yukarı gitmesi mümkün olur.
Bu durumda valf normal
şeklindedir, yay serbest haldedir.
Dışarıdan uyarı sinyali yoktur.
Akışkan (A) dan (B) ye geçer.
Bu durumda aşağıdan valfe gelen
akışkan içeri girip (A) ya geçemez.
Yay akış kesitini kapatır.
Bu durumda pilot hattından gelen X
sinyali ile ortadaki pistonu yay karşı
iterek akışkanın önünü açmış ve
akışkan (B) den (A) ya geçmiştir. 11
Tek Yönlü Kısma Valfi

Bu valflerin içinde bir çek valf birde kısma valfi bulunur. Akışkan tek
yönden giderken çek valften geçemez ve vida ile ayarlanan kesitten
geçmek zorunda kalır ve kontrollü olarak hareket etmiş olur. Akışkan
ters yönden geçecek olursa bu sefer çek valfin serbest yönünden
gireceği için hem çek valften geçebilir hem de vida ile kontrol edilen
kesitten geçebilir. Bu yöndeki harekette akışkan kontrolsüz ilerler.
Vidayı ilerletip kesiti tamamen kapatsak bile çek valften akış
geçecektir.
1.Gövde 2. Kesiti ayarlayan vida
3.Çek valf 4.Yay 5. Somun
a) Akışkan çek valften geçemez 2
nolu vida ile kontrol edilen
kesitten geçer b) Sağdan valfe
giren akışkan hem çek valfin
yayını iterek geçer hem de
vidanın kontrol ettiği kesitten
12
a) b) geçer.
Tek Yönlü Kısma Valfi
Tek yönlü kısma valfinin sembolleri
Tek yönlü kısma valfinin çalışması 13

Yavaşlatma Valfi
Bu valfler piston hızının kursun belirli yerlerinde yavaşlamasını veya
hızlanmasını sağlamak için kullanılırlar. Akış kesitinin değişmesi
kullanılan kamın şekline bağlıdır. Piston hızının artması istendiğinde
akış kesitini büyütecek, azaltırken de akış kesitini küçültecek şekilde
kamın profili hazırlanır.
Piston ilerlerken kamın a kadar olan Burada kamın düşme yüksekliği daha az
yükselme mesafesi kadar makarayı bırakılmıştır. b kadar aşağı inecek makara
aşağı iter, akış kesitini daraltır. akış kesitini daha az kısacağı için piston
14
Pistonun ileri hareketteki hızı yavaşlar. daha hızlı hareket eder.
Veya Valfi
Veya valfi hidrolik devrelerde basınçlı yağın iki ayrı yerden
gönderilmesi halinde tek çıkış verir. Bu nedenle bir makinanın iki ayrı
yerden alternatifli olarak çalıştırılması gerektiğinde bu valfler
kullanılabilir. P1 veya P2 den gelecek akışkan A ya geçebilecektir.
15
Veya Valfi
Veya valfinin içinde bir adet disk bulunmaktadır. Valfin solundan P
hattından verilen basınçlı akışkanın oluşturduğu kuvvet valf diskini
karşı taraf (sağa) iterek diğer hattın girişini kapatır ve akışkanın giriş
yaptığı hattı açarak P hattından A hattına akışa izin verir. sağda
gösterilen veya valfine valfin sağ tarafındaki P hattından verilen
akışkanın oluşturduğu kuvvet valf diskini karşı tarafa (sola) iterek diğer
hattın girişini kapatmakta ve akışkanın giriş yaptığı hattı açarak P
hattından A hattına akışa izin verir. Aynı anda farklı iki basınç girdiğinde
daha yüksek basınçta olan akışkan A hattına geçer.
16
Ve Valfi
İki giriş hattına karşılık tek bir çıkış hattı olup her iki taraftan eşit
basınçta akışkan geldiğinde açılan ve bu iki akışkanın geçişine izin
veren valflerdir. Şekilde görüldüğü gibi akışkan bu valf sağ veya sol
sadece bir taraftan giriş yaparsa akışkanın oluşturduğu kuvvet diski
iterek valfi kapatmakta olduğundan P hattındaki basınç A hattına
geçemez.
17
Ve Valfi
Her iki taraftan eşit basınçta akışkan girişi olursa disk ortada
kalacağından bu akışkanlar A hattına geçebilecektir. Akışkan
basınçlarının farklı olması durumunda yüksek basınçlı akışkan kendi
bulduğu tarafı kapatacağından düşük basınçlı akışkan A hattına
geçebilecektir.
18
Kapama Valfi
Hidrolik devrede akışa izin vermek veya kesmek için kullanılan iki veya üç
yollu valflerdir.
En çok kullanılan kapama valfleri küresel

valflerdir. Genellikle yüksek basınca
dayanıklıdırlar.
Devrede tek etkili silindir kapama valfinin
devresinden beslenmektedir. Valfin açılması ile ileri
hareket eden pistonun aşağı hareketi ise boşaltma
valfi ile olmaktadır. Normalde kapalı olan yön
kontrol valfinin konumu değişirse boşaltma valfi
dıştan uyarı ile açılmakta ve pistonun altındaki
akışkanın tanka boşalmasını dolayısıyla da pistonun
yük veya yay ile geri hareketini sağlar. 19
Akış Ayar Valfi

Bir basınç kontrol valfi birde kısma valfinden oluşur. Valf sakin
konumda açık olup valf sürgüsüne yay etkimektedir. Devreye
uygulanan azami maksimum basınç 70 bar, valf içinde sürgüyü iten
yayın kuvvetine karşılık gelen basınç da 7 bar olsun.
Hidrolik akışkan valf giriş basıncı
P2 ile sürgüyü sağa iterken yay ve
yük basınçları ile sürgü sola itilir.
Basınç kontrol valfi 14 bara kadar
akışkanın geçişine izin verdikten
sonra sürgü sağ tarafa hareket
ederek akışı kesmektedir. Bu
durumda kısma valfinin girişinde
okunacak basınç en fazla 14 bar,
kısma valfinin giriş ve çıkışı
arasındaki basınç farkı
P  14  7  7 bar olur.20
Akış Ayar Valfi
Hidrolik silindire etkiyen yük arttığında yüke karşı gelen kuvvetin

meydana getirdiği basınç 35 bar olsun. Maksimum basınç 70 bar olsun.
Kısma valfinden sonraki basınç 35 bar ise P2  PS  P3  35  7  42 bar
olur. Kısma valfi giriş ve çıkış basıncı farkı P  42  35  7 bar
olur. Basınç farkı değişse bile debi değişmez.
21
Akış Ayar Valfi Akışkan şekildeki gibi silindire girerek

pistonu ileri hareket ettirmek ister. Bu
durumdan önce akış ayar valfinin çıkışındaki
basınç henüz artmadığından valf açık
konumdadır ve akışa izin verilir. Akışkanın
devreye girmesiyle kısma valfinin önündeki
basınç P1 oluşur. Akışkanın bir kısmı
silindire gider bir kısmı basınç sınırlandırma
valfinden tanka döner. Bu anda kısma
valfinde basınç düşmesi görülür. Valf giriş
basıncı kısma valfi çıkış basıncından büyük
olur (P1>P2). Sabit basınç farkının
korunması için basınç dengeleme valfinin
sağında sürgüyü açmaya çalışan yay vardır.
Yüksüz halde dengeleme valfinin sürgüsü
yayın uygulayacağı kuvvet ile dengede olup
istenen debi için kısma valfinin göstereceği
Akış ayar valfinin yüke karşı dirence eşdeğer bir direnç ortaya koyar.22
harekete başlaması
Akış Ayar Valfi

Yük ile silindire etkiyen kuvvetin yarattığı
basınç valfe etkimeye başlar, valf çıkış
basıncı P3 ve yay kuvvetinin de oluşturduğu
basınçla kısma valfi çıkışındaki basınç P2
artmaya başlar. Kısma valfi çıkış basıncı P2
değişen basınç farkı ile dengeleme valfi
sürgüsünü sola itip sürgünün her iki
tarafındaki kuvvetler dengelenene kadar
valfi açmaya çalışır. Her durumda valfe giriş
basıncı sabit olduğundan akışkanın fazlası
basınç sınırlandırma valfi üzerinden tanka
gönderilir. Yük azalırsa P3 azalır, basınç farkı
artar.P2 de azalacağı için dengeleme valfine
etkiyen giriş basıncının yarattığı kuvvet yay
tarafındaki kuvvetten fazla olacağı için
Akış ayar valfinin yüke karşı denge oluncaya kadar valf sürgüsünü
çalışması kapatmaya devam edecektir. 23
Akış Kontrol Metotları
Hidrolik alıcıya giden akışkanın kontrolü
Hidrolik silindir veya motora giden akışkan akış kontrol valfinden

geçtikten sonra alıcıya gönderilir. Görevini tamamlayan akışkan çek
valfin serbest tarafından geçerek depoya gider. Dönüş serbest olmakta
ve hidrolik alıcılara giden akışkan kontrol edilmektedir.
24

Solda görüldüğü gibi yön kontrol
valfinden geçen akışkan akış kontrol
valfine gelir. Burada akışkan çek valf
üzerinden geçemez ve sadece kısma
valfinden geçerek pistonun ileri
hareketi yavaşlatılır. Bu esnada çek
valf kapalıdır ve basınç sınırlandırma
valfi açılır, hacimsel debi bölünür,
akışkanın bir kısmı pistona gönderilir.
Sağdaki devrede ise piston geri
hareket ettirilir. Akışkan silindirin
sağına uygulanır. Silindirin solundaki
akışkan ise çek valften geçerek tanka
serbest döner ve piston hızı artar.
25
Hidrolik alıcıdan çıkan akışkanın kontrolü
Bu tip akışta akışkan silindire serbest olarak girer ancak silindiri terk
ederken çek valften geçemeyeceği için ayarlanan kesitten
geçirilmektedir. Böylece akış kesiti küçültülüp büyütülerek hız
kontrolü yapılır. Yükün kaçmaya meyilli olduğu durumlarda bu metot
tercih edilir. 26

Burada akış kontrol valfi silindir çıkış
hattına yerleştirilmiştir. Soldaki
devrede pistonun sağındaki akışkan
çek valf kapalı olduğundan kısma
valfinden geçerek tanka döner. Kısma
valfi ile akışkanın bir kısmı
sınırlandırma valfinden tanka döner
hacimsel debi bölündüğü için piston
hızı azalır. Sağda ise piston geri
hareket etmekte, akışkan bu kez
pistona kısma valfi değil, çek valf
üzerinden girer ve pistonun geri
hareketi hızlanır.
27
Silindire giden akışkanın bir kısmını yağ deposuna göndererek yapılan

akış kontrolü
Bu metotta hidrolik alıcılara giden akışkanın bir kısmı yağ deposuna
gönderilmektedir. Yükün kaçmaya meyilli olduğu yerlerde kullanılmaz.
28
Silindire giden akışkanın bir kısmı

üç yollu akış ayar valfi ile tanka
döner ve yükün kaçma meyilli
olduğu sistemlerde bu yöntem
kullanılmamalıdır. Bu sistemde
yüke bağlı olarak belirlendiği için
devre basıncı emniyet valfini
açacak kadar yükselmeyip enerji
tasarrufu sağlanmakta, yağın
ısınması da daha uzun
sürmektedir.
29
Silindir girişinde tek yönlü kısma Silindir çıkışında tek yönlü kısma
valfi valfi
30
Dışarıdan Uyarılı Tek Çek Valf

Bir yönden akışa izin veren ve diğer yönden normalde akışa izin
vermemesine karşın dışarıdan bir uyarı ile açılarak böylece ters
yöndeki akışa da izin veren valflerdir.
Yaylı ve yaysız olabilir. Yukarıda sol tarafta görüldüğü gibi dışarıdan

uyarı ile açılabilmekte yada sağ taraftakiler gibi dışarıdan uyarı ile
kapalı tutulabilmektedirler.
31

Akışkanın A hattından B hattına geçişi
konik disk yay üzerine itilerek
gerçekleştirilir. Ancak B hattından
verilecek akışkan yay basıncı ve kendi
üzerindeki basınç ile valfi kapalı
tutmaya çalışır, A hattına akış olmaz.
Dışarıdan uyarılı çek valfte normalde B

hattından A hattına akış olmamasına
rağmen dışarıdan (X hattından) basınçlı
akışkan verildiğinde sağ tarafta bulunan
uyarı pistonu sola hareket eder ve
konik diski piston koluyla iterek
açmaktadır. Böylece dışarıdan uyarı ile
akış olmamasına rağmen B hattından A
hattına akış mümkün olur.
32

Soldaki devrede akışkan yön kontrol
valfinden ve pilot uyarılı çek valften
geçerek pistonu ileri itmektedir.
Pistonun geri hareketinde ise yön
kontrol valfinin konumu
değiştirilmekte, akışkan silindirin
sağına verilmektedir. Sağdaki devrede
görüldüğü gibi P-B hattı ile akışkan
silindire girer ancak sol taraftaki
akışkan çek valf nedeni ile tanka
dönüş yapamaz. Piston kol tarafına
verilen akışkan basıncı artar çek valfi
uyararak açar. Böylece akışkanın tanka
dönüşü, yükün indirilmesi ve
kaldırılması mümkün olur. Bu devrede
dışarıdan uyarılı çek valf kullanılmazsa
yük geri kaçmaktadır. 33
Dışarıdan Uyarılı Çift Çek Valf

Valfe akışkan girmediği durumda hem
sağ hem sol tarafta bulunan yaylar
uyguladıkları kuvvetle bilyeler
yuvalarına basar ve valf tamamen
kapalıdır. B1 ve B2 hattından akışkan
girişi olduğunda da valfin konumunda
değişiklik olmamakta ve valf kapalıdır.
Akış için A1 veya A2 hattından akışkan
uygulanmalıdır.
A1 hattından akışkan verilirse
basıncın meydana getirdiği kuvvet
ile küresel valf açılır B1 hattına akış
gerçekleşir. Bu anda kontrol pistonu
da sağa itilir ve sağdaki küresel valf
açılır. B2hattından A2 hattına akış
gerçekleşmektedir. 34
Dışarıdan Uyarılı Çift Çek Valf
Devrede görüldüğü gibi 4/3 yön

kontrol valfinin konumu değiştirilerek
pompanın bastığı akışkan A1-B1
hattından geçerek yük kaldırılır. Yükün
kaldırılabilmesi ve pistonun ileri
hareketi için pistonun üst tarafındaki
akışkanın tanka dönmesi gerekir.
Akışkan A1-B1 hattından geçerken
sağ taraftaki diğer valfi de uyarıp
açtığı için pistonun üst tarafındaki
akışkan B2-A2 hattından tanka
35
dönebilir.
Akış Bölücü Valf
Devrede görüldüğü gibi 4/2 yön kontrol

valfinin konumu değiştirilerek pompanın
bastığı akışkan P-A hattından akış bölücü
valfe geldiği görülmektedir. Bu sayede akış
eşit miktarda ikiye bölünür, silindirlere
gönderilir, yükler kaldırılır. Yükler farklı da
olsa aynı hızda ileri hareket sağlanır.
Pistonların geri hareketinde ise pistonların
alt tarafındaki akışkan çek valflerden ve
yön kontrol valfinden geçerek tanka
döner. Üzerinde yük miktarı fazla olan
piston daha büyük hızla geri hareket eder.
36
Kaynaklar
2004.
17506
SİSTEMLER
1
HİDROLİK AKÜMÜLATÖRLER
Hidrolik sistemlerde gerektiği zaman kullanılmak için bulundurulan,
hidrolik enerjiyi basınç altında depolayan (biriktiren) elemanlara
denir. Akümülatörler, çalışma basıncını kontrol eder, sistemde
oluşabilecek ani şokları ortadan kaldırır, sızıntılardan kaynaklanan
verim kayıplarını karşılar, sıcaklık yükselmelerinde sıvıyı soğutur ve
pompa arızalarında ve elektrik kesilmelerinde sistemi kısa bir süre
besleyerek hareketin tamamlanmasını sağlarlar.
Akümülatör Çeşitleri:
1.Ağırlıklı akümülatörler
2.Yaylı akümülatörler
3.Diyaframlı akümülatörler
4.Balonlu akümülatörler
5.Pistonlu akümülatörler
2
Hidrolik Akümülatörlerin Görevleri:
1.Kısa süre içinde istenen çok miktardaki yağı saklamak

2.Enerji(elektrik) kesilmesi durumunda içinde biriktirdiği hidrolik
enerji ile başlanmış olan hareketi bitirmek
3.Hidrolik devredeki kaçaklar nedeniyle oluşacak basınç düşmesini
dengelemek, basıncı belli bir seviyede tutmak
4.Darbeli çalışmalar sonucu oluşan titreşimlerin sönümlenmesini
sağlamak
5.Pompanın bastığı basınçlı akışkana ek olarak gerektiğinde sisteme
akışkan takviyesi yapmak
6.Sıcaklık nedeniyle oluşan genleşmelerin sisteme vereceği zararı
önlemek.
3
Hidrolik Akümülatörlerin Çalışma Prensibi

Pistonlu Akümülatörler
Ağırlıklı ve yaylı akümülatörler endüstriyel uygulamalarda neredeyse hiç
kullanılmamaktadır. Pistonlu, diyaframlı ve balonlu tip akümülatörlerin içi ise
azot gazı ile doldurulmaktadır. Akümülatörlere doldurulacak azot gazının
basıncı akümülatör tipi ve sistemin en yüksek çalışma basıncına bağlıdır.
Şekilde sağ tarafta görülen pistonlu akümülatör büyük hacim ve debili
sistemlerde kullanılır. İçinde bulunan pistonun üst tarafına azot gazı
doldurulmakta alt tarafında ise basınçlı yağ bulunmaktadır. Azot gazı ile
basınçlı yağın karışmasını engelleyen elemanın piston olması nedeniyle bu
akümülatörlere pistonlu akümülatör denir.
4
Pistonlu Akümülatörler
Basınçlı yağın akümülatöre girmesiyle piston yukarı itilmekte ve pistonun üst
tarafında bulunan azot gazını sıkıştırıp basıncını arttırmaktadır. Akışkan
basıncı ile azot gazının basıncı eşitlendiğinde piston durmakta ve devrede
herhangi bir nedenle basınç düşmesi olduğunda azot gazı genleşerek
pistonu bu kez aşağıya doğru itmektedir. Pistonun aşağı hareketi sonucu
devreye basılan yağ ile sistemin basıncı dengelenerek normal konuma
getirilmektedir. Pistonlu akümülatörler en yüksek çalışma basıncının 1/10 u
kadar bir basınca kadar azot gazı ile doldurulur.
5
Diyaframlı Tip Akümülatörler

Basınçlı yağ ile azot gazını ayırmak için iç eleman olarak elastik diyafram
kullanılan akümülatörlere diyaframlı akümülatör denir. Küçük hacimli
olduklarından genelde şok ve titreşim sönümlemesinde ve uyarı yağı
gereksiniminde kullanılmaktadır. Doldurulacak azot gazının oranı pistonlu
akümülatörlerde olduğu gibi en yüksek çalışma basıncının 1/10 u kadardır.
a) Aküde azot yok

b) Azot gazı doldurulmuş-şarj edilmiş
c) Pompa çalışınca aküye yağ girmeye başlar
d) Akü maksimum basınca göre yüklenmiş, yağın basıncı ile gazın basıncı birbirini
dengelemiş
e) Yağın basıncında düşme meydana gelmiş ve gaz basıncı yüksek olduğundan sisteme
içerdeki yağı basmakta 6
f) Aküdeki yağın tamamı sisteme basılmış durumda
Diyaframlı Tip Akümülatörler
Akışkanın girişi ve çıkışı Basınçsız 7

Balonlu Tip Akümülatörler

Balonlu tip akümülatörler ise çok iyi sızdırmazlık ve hızlı yanıt verme
özelliklerinden dolayı en çok kullanılanlardır. En yüksek çalışma basıncının ¼
ü kadar bir basınca kadar azot gazı ile doldurulur. Şekilde görüldüğü gibi
balonlu akümülatörün içine basınçlı yağ girdiğinde gazların genel denklemi
gereği içinde azot gazı bulunan balonun hacmi şekilde de görüldüğü gibi
küçülür ancak basıncı artar. Balon içindeki basınç ile akümülatöre giren
akışkanın basıncı eşitlenene kadar akümülatöre basınçlı yağ girer.
8
Hidrolik pompa ile yön kontrol valfi arasında bulunan akümülatör girişi
açık olduğundan ve akışkan kolay yolu tercih ettiğinden basınçlı akışkan
akümülatöre girer. Akümülatöre akışkan girdikçe gaz geri çekilmeye
devam eder, hacmi küçülürken basıncı artar. Gaz basıncı ile akışkan
basıncı eşitlendiğinde aküye akışkan giremez. Bu anda akümülatöre
dolan yağ akümülatörün kapasitesi olacaktır. Basınçta düşme olursa bir
an için gaz basıncı akışkan basıncından yüksek olacağı için balon içindeki
azot gazı genleşmeye başlar ve yağın bir kısmı dışarı atılır, basınç düşümü
telafi edilir. Ayrıca darbeli çalışmalarda meydana gelebilecek şoklar
titreşimler önlenir.
9
10
Ağırlıklı ve Yaylı Tip Akümülatörler
Ağırlıklı, yaylı ve pistonlu tip akümülatörlerin çalışması balonlu tip

akümülatörlere benzer. Yaylı ve ağırlıklı olanlarda aşağıdan etki eden
akışkan basıncı sonucu yay sıkışacak ve ağırlık bir miktar yukarı
kalkacaktır. Yayın sıkışma miktarı ve ağırlığın yukarı kalkma miktarı
alttan etki eden akışkanın basıncı ile dengelenir. Akışkan basıncında
bir düşme olduğunda yay içerdeki pistonu hemen aşağı bastırır.
Ağırlıklı tipte ise üstteki ağırlık pistonu aşağı iter ve sisteme yağ basar.
Basınçta yükselme olursa tekrar yay ve ağırlık yukarı doğru kalkar.
11
Akümülatörlerin Kapasiteleri:
Balonlu tip akümülatörler
Diyaframlı tip akümülatörler
Pistonlu tip akümülatörler
12
FİLTRELER
Filtreler hidrolik sistemde akışkanın içine karışan yabancı maddeleri, çalışma
sırasında aşınan metal parçacıklarını ayırmak ve sisteme daha temiz akışkan
göndermek için kullanılırlar. Akışkan temizlenmezse hassas devre
elemanlarında tıkanıklık problemlere neden olur. Sistem arızalarının %80-90 ı
akışkanın kirli olmasından kaynaklanmaktadır. Üretici firmalar hidrolik pompa
ve motorlarda ve diğer elemanlarda müsaade edilen kirlilik derecelerini
tablolarda mikron cinsinden belirtir. Buna göre filtrelerin süzme kapasiteleri
ve kullanılacak filtrenin seçimi mümkün olmaktadır. Hidrolik pompa ve
motorlarda tavsiye edilen süzme hassasiyeti 10 mikrondur.
13
FİLTRELER
Doğru filtrenin seçiminde etkili olan unsurlar şunlardır.
1.Parçacıkların büyüklüğü 7.Akışkanın debisi

2.Parçacıkların sayısı 8.Filtre elemanı cinsi (kağıt, sentetik vb.)
3.Basınçlı akışkanın hızı 9.Ekonomik oluşu
4.Sistemdeki çalışma basıncı 10. Çalışma sıcaklığı
5.Basınç düşme miktarı 11. Yağın viskozitesi
6.Yapısal koşullar
14
FİLTRELER
Filtrelerde kullanılan beta oranı aşağıdaki ifade ile belirlenir.
Giren parçacık sayısı

Çıkan parçacık sayısı
 X kısaltmasındaki x filtreleme elemanın gözenek büyüklüğünü ifade eder.
Örneğin; 10 mikronluk bir filtreye giren parçacık sayısı 100000 ve çıkan
parçacık sayısı 1000 ise beta oranı 10  100 olarak belirlenir. Hidrolik
akışkanlar ile yapılan deneylerde parçacıkların sayısı ve büyüklüğü ile kirlenme
arasında bir ilişki olduğunu gösterir. SAE standartlarına göre kirlilik dereceleri
0…..6 rakamları ile gösterilen 7 farkı sınıfa ayrılmaktadır.
15
FİLTRELER
Filtreler bulundukları yer itibari ile emme filtreleri, dönüş filtreleri, basınç hattı
filtreleri ve doldurma veya havalandırma filtreleri olarak dörde ayrılır. İşletme
sıcaklığında emme filtrelerinde 0.05-0.1 bar, dönüş filtrelerinde 0.5 bara kadar ve
basınç filtrelerinde 1-1.5 bar basınç kaybı normaldir.
Emiş Hattı Filtreleri
Emiş hattına bağlanır. Hassasiyetleri 50-70 mikron bazen de 100 mikron kadardır.
Pompanın çektiği akışkanın temizlenmesini sisteme daha temiz akışkan
gönderilmesini sağlar. Hidrolik pompayı korur. Yabancı maddeler pompanın içine
girdiği zaman aşınmasına tahrip olmasına neden olur. Tek dezavantajı pompanın
emişini güçleştirmesi ve kavitasyona neden olmasıdır. Bunu önlemek için
nispeten kaba filtreler kullanılır.
1. Filtre edilmiş yağın çıkışı

2. Filtreleme elemanı
3. Bağlantı vidası 16
FİLTRELER
Dönüş Hattı Filtreleri
Düşük basınç filtresi olarak da bilinir. Sistemden dönen ve nispeten kirli akışkanı
filtre etmek için kullanılır. Pompaya valflere ve silindire giden akışkanın kirli
gönderilmesine engel olamazlar. Diğer filtrelere göre nispeten ucuzdurlar. Dönüş
filtresinin tıkanması halinde sistemin kilitlenmemesi için bir çek valfle by-pass
yaptırılır. Normal olarak akışkan filtreden geçirilir ancak filtre tıkandığında çek
valfin yayını iter ve depoya döner.
Hassasiyet eksenel pistonlu

pompaların kullanıldığı
yerlerde 10 mikron dişli ve
paletli pompaların
kullanıldığı yerlerde 20
mikron tercih edilir.
17
FİLTRELER
Basınç Hattı Filtreleri
Hidrolik pompadan çıkan akışkanın hattına bağlanır. Maksimum çalışma
basıncına dayanıklı olması gerekir. Mukavemetli malzemeden yapılırlar ve
maliyetlidir. Filtreye paralel olarak birde çek valf konur. By-pass yapılarak filtrenin
tıkanması halinde akışkan hareketinin çek valf üzerinden yapılması sağlanır.
Filtreleme hassasiyeti 1-5

mikron kadardır. 100-400
bar gibi yüksek basınçlara
dayanıklıdır. 18
FİLTRELER
Doldurma ve Havalandırma Filtreleri
Dış ortamdan tanka ve sisteme kaçan kirletici parçacıklar, havalandırma filtreleri
ile yağ dolumu esnasında sisteme kaçan veya yağdan gelen pislikler ise dolum
filtreleri ile tutulmaktadır.
Kağıt filtreler
Hidrolik akışkanın filtreden geçişi 19

FİLTRELER
Filtrelerin Yerleştirileceği Yerler
Filtreler şekilde görüldüğü gibi 9 ayrı yere yerleştirilebilirler.
1. Tank içine yerleştirilen emiş filtresi: Basınç
düşümü en az olmalıdır. Aksi halde pompa emişi
güçleşir. Süzme kapasitesi 50-250 mikrondur.
2. Yağ haznesinin dışına yerleştirilen emiş filtresi:
Tanka yerleştirilen filtre ile aynı özelliktedir.
3. Basınç uygulanan emiş filtresi: Düşük basınçlı ve
kirli ortamda çalışmaya daha uygun bir başka
pompadan gelen yağı emer, filtreden geçirerek
ana pompanın girişine basar.
4. Basınç hattı filtresi: Yüksek basınca dayanıklı kabı
olan filtre kullanılır.
5. Çok hassas elemanlardan önce konan filtreler:
Basınç hattı filtresindeki özelliklere sahip
olmalıdır. 20
FİLTRELER
Filtrelerin Yerleştirileceği Yerler
Filtreler şekilde görüldüğü gibi 9 ayrı yere yerleştirilebilirler.
6. Emniyet valfinin çıkışına konan filtreler: Sistem iş
yaparken filtreden geçen akışkan miktarı oldukça az
olmasına rağmen filtre kapasitesi pompa kapasitesine
eşit seçilmelidir.
7.Dönüş hattı filtresi: Tüm akışkanın yüksek hızda
boşalması halinde filtre kaba seçilebilir. Filtreden
geçememesi halinde çek valften geçirilebilir.
8.Dış kaynaklı filtre: Ayrı bir pompa ve filtre akışkanı
sürekli temizler. Büyük tesislerde, iş makinalarının
tamirinde kullanılır.
9. Depo filtresi: Manyetik eleman ihtiva eden bu
filtreler akışkanın içindeki metalik parçacıkları tutar.
21
FİLTRELER
Hidrolik devrede emiş, (a) basınç hattı (b) ve dönüş hattı (c) filtrelerinin
yerleşimi
22
FİLTRELER
Emiş hattı filtresi
Basınç hattı filtresi
Dönüş hattı filtresi

23
FİLTRELERİN BAKIMI
Üretici firmaların tavsiyelerine göre filtreler belirli aralıklarla temizlenmeli
veya yenisi ile değiştirilmelidir. Sulu hava tabancası veya hava tabancası ile
temizlik yapılabilir. Bazı filtreler temizlenip kullanılabilir bazıları ise
kirlendikleri zaman atılır ve yenisi alınır. Kirlendikleri zaman uyarı sinyali
veren tipleri indikatörlü filtreler olarak bilinir. Ses ışık veya renk sinyali
vererek tıkandığı veya kirlendiği belirlenebilir.
Filtrelerin temizlenmesi
24
Kaynaklar
2004.
17506
SİSTEMLER
1
HİDROLİK SİSTEM SEMBOLLERİ
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
Hidrolik Sistemde Sorunlar ve Olası Çözümler
Hidrolik sistemde çıkabilecek sorunlar farklı yerde ve biçimde
olabilmektedir. Hidrolik devreler bir anda arızalanmaz. Genellikle çok
önceden kendini belli eden sorun, tavsiye edilen aşamalarla
çözümlenemiyorsa, mutlaka bir uzmana danışmak gereklidir. Doğru takım
kullanılarak, bakım ve onarımı yapılacak hidrolik sistem elamanlarının iyice
tanınması gerekir. Bu sorunlar aşağıdaki gibi sınıflanabilir.
1. Aşırı gürültü
2. Aşırı ısınma
3. Yanlış (veya farklı değerde) akış
4. Yanlış (veya farklı değerde) basınç
5. Hatalı operasyon
En doğru çözüm önerileri hidrolik sistemlerin el kitaplarından ve üretici

firmalardan alınmalıdır. Bu bölümde sorunlar ve çözüm önerileri
sunulacaktır.
15
Bunların yanında yetersiz yağlama, hidrolik pompa arızalarının en başta gelen
nedenleri arasındadır. Sıvı film yağlamasının, malzeme mukavemeti, sıvı
filminin ısı dengesi, yatak ömrü ve kavitasyon üzerindeki etkisi şekilde
gösterilmiştir. [Pancar, Y., Ergür, H.S., Hidrolik Devrelerde Arıza Analizi, V. Ulusal
Hidrolik Pnömatik Kongresi]
16
Basınç düşümünün neden olacağı güç veya silindirlerdeki hız düşümü gibi
hidrolik sistemlerin çoğunda arıza belirtileri benzerdir. Silindir ağır yük altında
durabilir veya hiç hareket etmeyebilir. Çoğu kez güç kaybını duyulacak ses
şiddetinin artmasına neden olacaktır. Örneğin yön valfi veya silindirde hata
olabilir. Gelişmiş sistemlerde arıza tespiti için kalifiye teknisyene ihtiyaç
duyulacaktır. Kademeli test işlemleriyle problem ortama çekilerek elemanlar
tek tek test edilerek yenilenme imkânı bulunabilir. İşletmeler arıza tespiti ve
başarılı bakım onarım için maliyeti yüksek harcamalar yapmaktadırlar. Sistem
veya elemanlarda arızadan korunmaya daha fazla önem verildiğinde arıza
arama için daha az emek ve para harcanacaktır. Sistemlere gereken bakımın
yapılmaması eleman ve sistem arızalarına neden olmaktadır.
[Pancar, Y., Ergür, H.S., Hidrolik Devrelerde Arıza Analizi, V. Ulusal Hidrolik
Pnömatik Kongresi]
17
18
19
20
21
22
Kaynaklar
2004.
17506
SİSTEMLER
1
HİDROLİK DEVRELERİ ÇİZMEK
Devre Elemanlarının Seçimindeki Kriterler
Hidrolik devrelerde istenilen işlemleri yapmak için tek bir çözüm

bulunmamaktadır. Bir devrede kullanacağımız devre elemanlarının
seçimine göre aynı işi farklı elemanlarla, farklı bağlantılar yaparak elde
edebiliriz. Hedefimiz, her zaman için yaptığımız devre çiziminin daha
kullanışlısını bulmak olmalıdır. Böyle bir durumda devreyi oluşturacak
elemanları seçebilmek için, devre elemanlarını iyi tanımak, ayrıca
istenilen şartları (problem) iyi anlamak gereklidir.
2

Devre elemanlarının seçiminde aşağıdaki kriterler göz önünde
bulundurulmalıdır:
Devrenin kurulumu yapılacak devre çizimine göre yapılacağından,

kullanılacak devre elemanlarının temini zor olmamalı, piyasada veya
laboratuvarınızda kolaylıkla bulunmalıdır. Devre elemanlarının maliyetinin
az olmasını sağlamak için araştırma yapılmalıdır.
Genel olarak mümkün olan en az sayıda devre elemanıyla problemin
çözülmesi istenmesine rağmen, adedi fazla ama fiyatları daha ucuz devre
elemanlarıyla da çözüm yapılabilir.
Devre probleminde, istenen basıncı sağlayabilecek enerji besleme ünitesi
kullanılmalıdır.
Kullanılacak filtrelerin seçimi ve konumunun belirlenmesinde dikkatli
davranılmalıdır.
Devre elemanlarının yapısının, sistemdeki akışkanın basıncına
dayanabilecek özellikte olması sağlanmalıdır. 3

Devre Çiziminde Uyulacak Kriterler
Devre elemanlarının sembolleri standarttır. Devre çiziminde sembollerin

yanına isimler veya açıklamalar yazılmaz.
Çizim evrensel bir dil olarak kabul edilir ve bölgesel farklılıklar yapılamaz.
Bu nedenle sembol çizimlerinde dikkatli olunmalı, değişik semboller veya
sembollerde kısaltma yapılmamalıdır.
Devre elemanları birbirlerine göre ölçekli çizilmelidir.
Sembollerin birbirlerine çok yakın çizilmesi devre elemanlarının

okunmasını zorlaştırır. Ayrıca sembollerin çok küçük yapılması ya da
birbirlerine çok uzak çizilmesi de bağlantıların okunmasında hata
yapılmasına neden olabilir. Bu nedenle devre sembolleri çizim kağıdına
düzgün yerleştirilmelidir. 4

Devre Çiziminde Uyulacak Kriterler
Yatay ya da dikey düz çizgi ile gösterilen bağlantı elemanlarının mümkün

olduğunca birbiri üzerinden geçmemesine ve çakışmamasına gayret
gösteriniz.
Bağlantı elemanları çapraz veya değişik açılarda çizilmemelidir.
Bağlantı elemanlarının birleştiği yerlere küçük nokta konulmalıdır. Bu,

resmin okunmasında yapılabilecek hataları azaltır.
Basınç kontrol valflerinin yanına, ayarlanacağı basınç değeri Bar cinsinden

yazılmalıdır.
5
HİDROLİK DEVRELER
6
Ayrıntılı çizim Basit çizim
HİDROLİK DEVRELER
Tek Etkili Bir Silindirin İleri Hareketinin
Sağlanması
Çalışma Prensibi
1. Konum
Enerji besleme ünitesinden gelen akışkan,
normalde kapalı valften geçemez. Bu nedenle
pompadan gelmeye devam eden akışkan hatta
sıkışarak basınç oluştur. Oluşan bu basınç, enerji
besleme ünitesinde bulunan basınç emniyet valfi
sayesinde tahliye edilerek, depoya geri döner. Bu
sırada silindir içerisindeki yay baskısı, pistonu geri
iter. Bu nedenle 1.konumda piston geride durur.
enerji besleme ünitesinden gelen akışkan, valften
geçerek, silindirin içerisine dolmaya başlar.
Akışkanın gelmeye devam etmesiyle, piston ileri
doğru hareket eder.
7
HİDROLİK DEVRELER
Tek Etkili Bir Silindirin Geri Hareketinin
Sağlanması
Çalışma Prensibi
2. Konum
Valfin pedalına basıldığında, enerji besleme
ünitesinden gelen akışkan, valften geçerek,
silindirin içerisine dolmaya başlar. Akışkanın
gelmeye devam etmesiyle, piston ileri doğru
hareket eder. Pistonun önünde eğer bir yük
varsa, hidrolik güç bu yükü iter. Bu nedenle
2.konumda piston ileride durur
8
HİDROLİK DEVRELER
Bir Hidrolik Motorun Çalıştırılması
Devreyi oluşturan elemanlar:

Hidrolik enerji besleme ünitesi,
Kertikli Kol kumandalı 4/3 yön kontrol valfi,
Hidrolik Motor.
9
HİDROLİK DEVRELER
Çift Etkili Bir Silindirin İleri Geri Hareketinin

Sağlanması

Hidrolik enerji besleme ünitesi,
Pedal kumandalı 4/2 yön kontrol valfi,
Çift etkili silindir.
10
HİDROLİK DEVRELER
Çift Etkili İki Silindirin Aynı Anda İleri Geri

Hareketinin Sağlanması

Hidrolik enerji besleme ünitesi
İki adet çift etkili silindir.
11
HİDROLİK DEVRELER
Çift Etkili İki Silindirin Sıra İle İleri Geri


İki adet çift etkili silindir,
Basınç sıralama valfi,
Çek valf.
12
HİDROLİK DEVRELER


Çek valf.
13
HİDROLİK DEVRELER


Çek valf.
14
HİDROLİK DEVRELER
Hidrolik devre
elemanları ve
standart
sembolleri
15
HİDROLİK DEVRELER
Hidrolik silindirleri kullanarak doğrusal hareketin üretilmesi

1.Pompa 2. Yağ haznesi 3.Basınç kontrol valfi 4. Piston 5.Yön kontrol valfi 6. Valfin sürgüsü
7. Hız ayar valfi P basınç hattından gelen akışkan (A ve B) çalışma hatları, (T) dönüş 16
hattı
HİDROLİK DEVRELER
(a) durumunda basınçlı akışkan hidrolik

pompadan gelerek (3) nolu emniyet valfinde
denetlendikten sonra normal sınırlarda olduğu
için yön kontrol valfine girer. Burada basınçlı
akışkan (B) hattına geçerek silindirin sol kesitine
girer ve pistonu sağa doğru iter. Silindirin sağ
kesitindeki egzoz dönüş hattına gidecek olan
akışkan yön kontrol valfine (A) dan girer, yön
kontrol valfinin içinden geçerek (T) ye oradan da
depoya döner.
17
HİDROLİK DEVRELER
(b) durumunda ise silindire gönderilen
akışkan pistonu itemediği için basınç
hattındaki akışkanın basıncı artmaya başlar.
Bu durum daha ziyade piston kolunun bir
yere dayanması, bir engel çıkması sırasında
meydana gelir. Pistonun hareketi kilitlendiği
için ve pompa da sürekli yağ bastığından
dolayı (P) basınç hattındaki akışkanın basıncı
hızla yükselmeye başlar Emniyet valfi
normalde kapalıdır. Basınç belirlenen sınırı
aşınca açılarak fazla gelen akışkanın depoya
dönmesini sağlar ve sistemi tahribattan
korumuş olur.
18
HİDROLİK DEVRELER
(c) durumunda ise (P) basınç hattından (A) ya

yöneltilmiş ve silindirin sağ kesitine girerek
pistonu sola iter. Silindirin sol kesitindeki
akışkan da depoya döner. Dönerken (B) den
gelip (T) ye geçmektedir. (7) nolu hız ayar valfi
de pistonun hızını değiştirmek için kullanılır.
19
HİDROLİK DEVRELER
Hidrolik devre elemanlarının ve sembollerinin gösterilmesi

1.Dönüş filtresi 2.Emiş hattı 3.Pompa 4.Basınç emniyet valfi 5.Çek valf
6.Basınç hattı 7.Dönüş hattı 8. 4/2 lik elle kumandalı yön kontrol valfi 9.Hız
20
ayar valfi 10. Çift etkili silindir
HİDROLİK DEVRELER
Hidrolik devre elemanlarının ve sembollerinin gösterilmesi

1.Yağ deposu 2.Dönüş filtresi 3. Emiş borusu 4.Çek valf 5. Pompa 6.Emniyet
valfi 7.Çek valf 8. Dairesel yön kontrol valfi 9.Hız ayar valfi 10. Basınç hattı
21
11. Hidrolik akümülatör (pistonlu tip)
HİDROLİK DEVRELER
Düzlem taşlama tezgahının hidrolik sistemi ve sembollerle gösterilmesi

Basınçlı akışkan pompadan çıkınca emniyet valfine ve oradan yön kontrol
valfine gelir. Buradan çift kollu ve çift etkili silindirin sol kesitine gelerek
tablanın sağa ilerlemesi sağlanır. Çift etkili çift kollu silindir kullanıldığından
22
iki yönde hareket aynı hızda olur.
HİDROLİK DEVRELER
Düzlem taşlama tezgahında basınçlı akışkan silindirin sağ tarafına yöneltilmiş

Tablanın sağdan sola ilerlemesi için akışkanın pistonun sağ yüzeyine etkimesi
gerekir. Bu silindirlerde tablanın düzenli ve titreşimsiz hareketini sağlamak için
çift kollu olması tercih edilir. Kesit alanı her iki tarafta aynı olduğu için hız iki
23
yönde de aynı olur.
HİDROLİK DEVRELER
24
Hidrolik kaldıracın sembollerle gösterilmesi
HİDROLİK DEVRELER
25
HİDROLİK DEVRELER
26
HİDROLİK DEVRELER
Hidrolik devrede basınç, emiş ve dönüş hatları 27

HİDROLİK DEVRELER
28
HİDROLİK DEVRELER
İki tane çift etkili silindirin birlikte hareket etmesi veya pistonları ayrı ayrı29
hareket etmesini sağlayan devre
HİDROLİK DEVRELER
Çift etkili silindirin 4/2 yön kontrol valfi ile çalıştırılması

(A) durumunda yön kontrol valfinin çapraz konumu devreye girmiş ve akışkanı
sağ tarafa yöneltmiş (B) durumunda ise akışkan silindirin sol tarafına
30
yöneltilmiş ve piston sağa doğru itilmiştir
HİDROLİK DEVRELER
Hidrolik devrede filtrelerin yerleştirilmesi

(A) dönüş hattı filtresi dönüş hattına (B) Emiş hattı filtresi emiş hattına (C) Basınç
hattı filtresi basınç hattına yerleştirilmiştir. Bu devrede 4/3 yay merkezlemeli,
selenoid, yön kontrol valfi kullanılmıştır. Valf merkez konumludur. Pistonda31bir
hareket olmadığı zaman akışkan yön kontrol valfinden depoya döner.
HİDROLİK DEVRELER
Üç tane silindirin birlikte çalıştırılması sırasında açık merkezli 4/3 valfin

kullanılışı
Yön kontrol valfinin açık merkezli olması halinde birinci silindirden görevini yapan
akışkan ikinci valfe (P) den girer ve ikinci silindirde hareket üretir. Ancak açık
merkezin her birisi basınçta 3-4 barlık bir düşüşe neden olur. Silindirler ayrı ayrı
veya birlikte ve pistonları farklı yönlere hareket ettirecek şekilde çalıştırılabilir.
32
HİDROLİK DEVRELER
İki silindirin basınç sıralama valfi
kullanılarak farklı zamanlarda devre
girmesi
Burada kullanılan basınç sıralama valfi
normalde kapalıdır. (A) silindiri işi
sıkacak ve (B) silindiri delme, bükme
ve kesme işlemi yapacaktır. Önce iş
parçasını sıkılır sonra ikinci işlem
yapılır. 4/2 lik valften çıkan akışkan
hem silindire hem de sıralama valfine
gelir. Valf normalde kapalı olduğundan
akışkan kolay yolu tercih eder ve (A)
silindirine girer. Pistonu ileri sürerek işi
sıkar. Pompa sürekli akışkanı bastığı ve
piston ileriye dayandığı için basınç
artmaya başlar.
Sıralama valfinin ayar değerini bulunca açar ve ikinci silindire girer ve pistonu sola
iter. Bu anda ikinci işlem yapılır. 4/2 lik valfin diğer konumunda ise iki silindirinde
piston kol tarafından girerek pistonları geri çeker ve birinci işlem tamamlanır. 33
HİDROLİK DEVRELER
İki silindirin açık merkezli 4/3 lük

tek bir valfle çalıştırılması
Burada yayla merkez konumu

sağlanan elle kumandalı bir valf
kullanılır. Dönüş hattına filtreye
paralel olarak bir çek valf
yerleştirilmiştir. Filtre tıkandığında
hareketin devam etmesi için
kullanılır.
1. ve 2. silindirler aynı anda veya ayrı
zamanlarda ve pistonları farklı
yönlere hareket edecek şekilde
çalıştırılabilirler.
34
HİDROLİK DEVRELER
Hidrolik silindirlerde AND kuralı işçinin
ellerini korumasını sağlar. Pistonun ileri
hareketi için aynı anda iki valfi uyarması
gerekir. Yandaki devrede piston 4/2 lik
akışkanın uyarısıyla konumunu değiştiren
bir yön kontrol valfi ile hareket
ettirilmektedir. Normal olarak yay
tarafından düz konumunu korur. Soldan
gelen uyarı ile akışkan silindirin sağına
gönderilir. Bu uyarı sinyali ortadan
kalktığında tekrar yay valfi normal
konumunda tutar ve pistonu geri çeker.
Start butonuna elle basılmadığı zaman
piston geridedir. (A) valfini uyarmış ancak
üstündeki AND fonksiyonu valfi akışkanın
etkisi ile uyarılmadığı için kapalı kalır.
Uyarıyı alınca açık konumu alır ve piston
35
ileri itilir.
HİDROLİK DEVRELER
AND kuralının seri bağlı hali
Burada seri bağlı iki tane 3/2 lik valf AND

kuralına göre çalışır. Üstteki valfi elle uyarılı
olarak değiştirdiğimizde pistonu ileri
sürmek için işçinin iki elini kullanmamız ve
böylece kazaları önlememiz mümkün olur.
4/2 lik valf soldan gelecek hidrolik akışkan
sinyali ile konumunu değiştirmekte ve yaya
karşı gelen bu kuvvetle ikinci konumu
almaktadır. Bu sinyal gönderildiğinde yay
geriye itilir ve basınçlı akışkan silindirin sağ
kesitine girerek pistonu ileri sürer. A0 valfi
piston geriye geldiği zaman çarpacak ve
uyarılacak şekilde silindirin hemen önüne
yerleştirilmiştir.
36
HİDROLİK DEVRELER
VEYA kuralının uygulanması
VEYA kuralı iki alternatifli çalışma imkânı

verir. Bu devrelerde VEYA valfi veya iki tane
üç yollu iki konumlu (3/2) valf aşağıdaki
uygulanarak alternatif olarak çalıştırılabilir.
VEYA valfi kullanıldığı zaman yandaki gibi iki
tane 3/2 lik valflerden herhangi biri
uyarıldığında gerekli hidrolik sinyal üretilir
ve 4/2 lik valfin konumu değiştirilerek
pistonun ileri gitmesi sağlanır. (1) ve (2)
nolu valflerden birine basmak yeterlidir.
Bu tip devreler makina veya aparatın
uzaktan kontrol edilmesi gerektiği yerlerde
kullanılır.
37
HİDROLİK DEVRELER
VEYA kuralının 3/2 lik valflerle uygulanması
VEYA kuralının bir diğer uygulanış şekli iki

tane 3/2 lik valf ile yapılır.
Burada bir tane ilave olarak 3/2 lik yay
dönüşlü ve hidrolik uyarılı valf
kullanılmaktadır. Bu valfe alttaki iki valften
birisinden gelecek olan sinyal konumunun
değiştirilmesine yetecek ve basınç hattından
aldığı akışkan 4/2 lik valfin içinden geçirerek
pistonu ileri sürecektir. (1) ve (2) nolu valfler
normalde kapalıdır. 1.valfin butonuna
basıldığında buradan geçecek (3) nolu valfi
uyaracak ve akışkanın 4/2 lik valfe gitmesini
sağlayacak. Buraya gelen akışkan da silindirin
sağ kesitine girerek pistonu ileri itecektir.
38
HİDROLİK DEVRELER
Hidrolik akümülatörün bağlı olduğu

hidrolik devre
Burada çift etkili silindir 4/2 lik valfle

kontrol edilir. Hidrolik akümülatör devrede
şokları, titreşimleri ve darbeleri
sönümlemek gerektiğinde depo ettiği
basınçlı akışkanı basmak amacıyla kullanılır.
Yön kontrol valfi elle-butonla konumu
değiştirilmekte ve yay sıkıştırılmaktadır.
Elimizi butondan çektiğimiz zaman yay
tekrar normal konumunu alarak pistonun
geri gelmesini sağlayacaktır.
39
HİDROLİK DEVRELER
Hidrolik akümülatörün kapalı merkezli

elektromanyetik kumandalı 4/3 lük bir
valfin kullanıldığı devreye bağlanması
Burada pompa çalıştığı zaman valfe bir

uyarı sinyali gelmemiş ise merkez konumda
akışkan geçemeyeceği için silindirde bir
hareket meydana gelmez. Sağdaki ve
soldaki bobinlere gelecek elektrik sinyalleri
valfin konumunu değiştirecek ve pistonun
ileri geri hareket etmesi sağlanacaktır.
Ayrıca basınçlı akışkanın istenildiği zaman
akümülatöre ve manometreye gitmesini
sağlamak için açma kapama vanası
kullanılmıştır.
40
HİDROLİK DEVRELER
Akış bölücü valf kullanılarak iki silindirin

birlikte hareket ettirilmesi
Akış bölücü valfler basınçlı akışkanı aynı

değerde iki akış hattına vermek için
kullanılırlar. İki çıkış devresi arasında bir
basınç farkı meydana geldiğinde akış
bölücü valfte akışkan kısılır. (A ve B)
çıkışlarında basınç farkı olduğunda basıncın
fazla olduğu taraftaki akışı kısmakta ve yağı
diğer tarafa iletmektedir. Böyle bilhassa
abkant preslerde saç bükme işlemlerinde
iki silindirin birbirine göre hareketi
denetlendiği için düzgün bir sac bükme
işlemi gerçekleştirilmektedir.
41
HİDROLİK DEVRELER Hidrolik motor devresi
1. Tabla 2. Tabla kursu dayamaları 3.Sınır anahtarlar 4.
Çift dönüş yönlü hidrolik motor 5. 4/3 açık merkezli
elektromanyetik valf 6. Dönüş hattı filtresi 7. Çek valf
8. Emniyet valfi 9. Değişken kapasiteli ayarlanabilir
pompa 10. Elektrik motoru
Hidrolik motorlar hidrolik enerjiyi dairesel harekete

dönüştüren elemanlardır. Dairesel hareketin ve
yüksek momentin istendiği yerlerde kullanılır. Bu
örnekte bir tablanın ileri geri hareketinin hidrolik
motorla yapıldığı bir devre görülmektedir. Elektro
manyetik açık merkezli yön kontrol valfi hidrolik
motora akışkanı yöneltmekte ve tabla belirli bir
yönde giderken kursun sonunda sınır anahtarları
uyarılarak valfe bir elektrik sinyali göndermekte ve
ikinci alternatif hareket için tabla diğer yöne doğru
hareket etmektedir. Ayrıca bir akış kontrol valfi
ilave edilerek tablanın hızı artırılıp azaltılabilir.
Pompanın debisi değiştirilerek te tabla hızı
42
ayarlanabilir.
HİDROLİK DEVRELER Hidrolik kaldıraç ve taşıyıcının devre
elemanları
1. Eğme silindiri 2. Sabit debili pompa 3.Yön
kontrol valfi, emniyet valfi ve çek valfin
bulunduğu blok 4. Yağ haznesi 5.Eğme
silindiri kumanda kolu 6. Kaldırma silindiri
kumanda kolu 7. Hortum 8. Kaldırma silindiri
Hidroliğin en çok kullanıldığı yerler
hidrolik araçlardır. İş makinaları,
kazıyıcılar ve taşıyıcılar hidrolik araç
grubuna girer.
Yandaki örnekte eğme ve kaldırma
silindirinin basit bir uygulaması
verilmiştir. Yüklerin kaldırılması ve
taşınması için kullanılır. İki tane eğme
silindiri ön taraftaki taşıyıcı kısmı eğip
yükün altına sokmak için kullanılır. Tek
bir kaldırıcı silindirde yükün istenilen
yüksekliğe konması için kullanılır. 43
HİDROLİK DEVRELER
Üç silindirle iş parçasını sıkan devre
Bu devrede hidrolik akümülatörle basınç

şalteri bulunmaktadır. Hidrolik akümülatör
sistem için gerekli olan ilave akışkanı temin
etmek ve basıncın belli bir seviyede
kalmasını sağlamak için kullanılır. Bilhassa
darbeli çalışma durumunda pistonun hızla
gelip çarpması söz konusu ise meydana
gelecek basınç dalgalarını zararsız hale
getirmek için hidrolik akümülatör kullanılır.
Basınç şalteri de sistemdeki basıncın belirli
bir seviyesinin üzerine çıkması halinde
devreye girerek elektrik enerjisini keser ve
sistemi durdurur. Bir nevi sistemin
sigortasıdır.
44
Hidrolik Devrelerin Bakım ve Onarımı
Hidrolik devrelerin daha uzun ömürlü çalışabilmeleri için, bakımlarının

periyodik olarak yapılması gerekir. Buna koruyucu bakım denir. Bakım
için harcanacak emek ve zaman karşılığında, devre elemanları daha
uzun süre çalışma yapabileceğinden, devrenin ömrü uzar. Her çalışma
günü, içeriği az da olsa bir bakım yapılır. Bu bakıma günlük bakım denir.
Devrenin çalışma ortamının temizlenmesi, yağ seviyelerinin kontrolü
gibi herhangi bir ek işlem basamağı oluşturmayacak küçük kontroller
yapılır. Koruyucu bakım zamanlarını tespit etmek için ilk yapılması
gereken, kullanılan devre elemanının, üretici firma kataloğuna
başvurmak olmalıdır. Periyodik bakımlar, üretici firmanın belirttiği
zaman aralıklarında yapılmalıdır. Üretici firma kataloglarında, ilgili
elemanın bakımlarının hangi süre aralığında yapılması gerektiği ve
bakımın içeriği belirtilmektedir.
45

Bakımlar gelişi güzel yapılmamalıdır. Bir bakım kartı oluşturularak,
bakım zamanları ve yapılacak işlemler belirtilir. Bakım kartında, bakımda
yapılması gerekenler ve daha önceki bakımda hangi işlemlerin yapıldığı
belirtilir. Bu sebeple, bakım kartlarının kullanılması, sistemin bakım
onarım süresini azaltır. Bakım kartlarının içeriği doldurulurken, yapılan
bakımda dikkati çeken hususlar, ne zaman neresine nasıl bir işlem
yapıldığı, hangi parçanın değiştirildiği ve neden değiştirildiği
belirtilmelidir. Kart üzerinde ilgili elemanın veya makinenin kontrol
edilecek önemli noktaları belirtilir ve periyodik bakım tarihleri yazılır.
Yağların özelliği ve ne zaman konulduğu, hangi tarihte değiştirileceği,
kullanılan filtrelerin özellikleri ve ne zaman temizlenecekleri, makine
veya elemanlarda meydana gelebilecek olası arızalar, bu kartlara işlenir.
Oluşturulacak bakım kartlarına, gerektiğinde yardım alınabilmesi için,
ilgili devre elemanlarının model numarası, çalışma hızları, imalatçı
firmanın veya temsilcilerinin telefon numaraları da yazılmalıdır. 46
Genel bakım için iyi eğitilmiş teknik elemanlar gereklidir. Elemanlar

hidrolik devre elemanlarının çalışma prensiplerini bilmeli, kontrol ve
muayene etme kabiliyetine sahip arıza bulmada becerili ve çıkabilecek
problemlere çözüm bulabilmelidir.
Arıza durumunda yedek parçaya ihtiyaç olması düşünülerek bazı
parçalar bulundurulmalıdır. Bir anda oluşacak arıza için malzeme ve
yedek parça aramak zaman, emek ve para kaybı oluşturacaktır.
47
Hidrolik Makinalarda Çalışanlar İçin Emniyet Kuralları

• Makine üzerindeki tüm parçaların çalışma düzenini öğreniniz.
• Makine kontrol sistemini ve çalışma şeklini öğreniniz.
• Makinalardan gelen anormal sesleri, yağ sızıntılarını, manometrede aşırı
basınç değerlerini silindir veya motorlardaki anormal hareketleri rapor ediniz.
• Döner parçalar arasında çalışırken iş elbisesi giyiniz.
• Çalışma sırasında gözlerinize fırlayabilecek metal parçalarından, hortum veya
borulardan fışkırabilecek akışkanlardan korunmak için gözlük kullanınız.
• İlgili makinanın koruyucu muhafazalarını takınız emniyetli çalışma
yöntemlerini uygulayınız.
• Bakım-onarım yapacağınız makinanın önce elektrik şalterini indiriniz akımı
kesiniz.
• Acele ve telaş ederek işi ve kendinizi tehlikeye atmayınız.
• Sistemi dikkatsizce çalıştırmayınız. Bu durum şoklara ve ani darbelere yol açar,
devre elemanlarını tahrip eder. Maddi ve manevi zararlara yol açar.
• Hangi valfin makinada ileri geri hareket sağladığını araştırınız. Sizi sıkıştırabilir.
• Bakım onarımda zaman kazandıran noktaları not ediniz, çevrenizdekilere
48
kazaları önleme açısından bu bilgileri aktarınız.
Filtrelerin Bakımı İle İlgili Tavsiyeler
• Filtrelerin bakımı ile ilgili bir program hazırlayınız, takip ediniz.

• Sistemden çıkarılan filtre elemanını kontrol ediniz, bozulma sebebini
araştırınız.
• Sistemden dışa sızan yağı tekrar alıp kullanmayınız.
• Elemanları sökerken ve takarken temizliğe dikkat ediniz.
• Yağ haznesine dışarıdan toz ve yabancı madde girmemesine dikkat ediniz.
• Devrede kullanılan yağı özelliklerini üretici firmanın belirttiği değerlerde olup
olmadığını araştırınız.
• Filtre değişme zamanı gelince hemen değiştiriniz. Temizlenerek kullanılabilen
bir filtre ise temizleyip tekrar kullanınız.
49
Kaynaklar
2004.
17506
SİSTEMLER
1
PNÖMATİK
Eski Yunanca’da, nefes anlamına gelen pneuma kelimesinden

türetilen Pnömatik, basınçlı havanın davranışını ve özelliklerini
inceleyen bilim dalıdır. Basınçlı havanın pnömatik alıcılara (silindir,
motor ) kadar ulaşması pnömatik sistemi meydana getirir.
Sistem maliyeti açısından pnömatik devreler daha avantajlıdır.

Doğrusal, dairesel ve açısal hareketler, karmaşık mekanik tasarım
yerine, basit pnömatik donanımlarla gerçekleştirilebilir. Bu nedenle
pnömatik devreler ile çözüm arayışları gün geçtikçe artmış, kullanım
alanları endüstride gittikçe daha çok uygulanan bir yöntem olmuştur.
Günümüzde modern fabrika ve tesisler inşa edilirken, elektrik, su,
kanalizasyon gibi tesisatların yanı sıra, basınçlı hava tesisatlarının
yapımı da kaçınılmaz bir hal almıştır.
2
PNÖMATİK
Endüstriyel uygulamalarda basınçlı havanın kullanılması çok

yaygındır. İş parçalarının sıkılması, gevşetilmesi, ilerletilmesi,
doğrusal (pnömatik sislindir) ve dairesel (pnömatik motor)
hareketlerin üretilmesi gibi çeşitli işlemler için pnömatik devreler
kullanıldığında daha ekonomik ve hızlı çözümler elde
edilebilmektedir.
Pnömatik enerjinin kullanım alanlarını bilmek yeterli değildir.

Hangi elemanın nerede ve nasıl kullanılacağını, devreyi oluşturan
elemanların çalışma sistemlerini de bilmek gerekir.
3
PNÖMATİK
Saat endüstrisinden nükleer reaktörlere, gıda ve ilaç sanayisinden

madenciliğe kadar yaygın bir uygulama alanı vardır.
Doğrusal hareketlerde 6 bar basınçta 1 kg ile 3000 kg arasında kuvvet

üretilerek değişik açılarda 180, 290, 360 derece döndürme işlemleri 3
ile 24 kademeli indeks dönme yapmak için dairesel hareketlerde 20
kW lık güç üretilebilir. Silindirlerin itme kuvvetlerini arttırmak için
mafsal sistemlerinden yararlanılır.
Pnömatik sistemler kuvvetin az, hızın yüksek olmasının istendiği,

temiz ve emniyetli çalışma alanlarında tercih edilmektedir.
4
PNÖMATİK
Basit Pnömatik Sistemler

5
PNÖMATİK
Kullanım Alanları;
• Tarım ve hayvancılıkta
• Otomasyon sistemlerinde
• Robot teknolojisinde
• Elektronik sanayiinde
• Madencilik sanayiinde
• Ağaç işleri endüstrisinde
• Gıda, kimya ve ilaç sanayiinde
• Kimya sanayiinde
• Tekstil sanayiinde
• Boya ve vernik işlemlerinde
• Nükleer santrallerin kontrolünde
• Taşımacılık işlemlerinde
• Otomatik dolum ünitelerinde
6
PNÖMATİK
Yüksek hız, küçük kuvvetler, temizlik ve emniyet istendiği yerlerde pnömatik
sistemlerin kullanılması çok avantajlıdır. Pnömatik sistemler yaygın olarak;
tarım ve hayvancılıkta, otomasyon sistemlerinde, elektronik sanayinde, ağaç
işleri endüstrisinde, gıda, kimya ve ilaç sanayinde ve tekstil sanayinde
kullanılmaktadır.
7
PNÖMATİK
Pnömatik sistemlerin üstün yönleri:
•Pnömatik sistemlerde gerekli olan hava kolayca ve her yerde sınırsız ölçüde
bulunabilir.
•Havanın sürtünme kayıpları azdır, uzak mesafelere taşınabilir.
•Basınçlı hava kullanılan ortamlar temizdir. Sistemde meydana gelebilecek
sızıntılar çevreyi kirletmez.
•Pnömatik devre elemanlarının yapıları basit ve ucuzdur.
•Montaj ve bakımları kolaydır. Basınçlı havanın yanma ve patlama tehlikesi
yoktur.
•Havanın sıcaklığa karşı duyarlılığı azdır. Hız ayarları sıcaklıkla değişmez.
•Basınçlı hava gerektiğinde kullanılmak üzere depo edilebilir. Yüksek çalışma
hızları elde edilebilir. Piston hızı 3 m/s ye yükselebilir.
• Aşırı yüklenmelere karşı emniyetlidir.
8
PNÖMATİK
Pnömatik sistemlerin zayıf yönleri:
• Havanın sıkışabilir olması nedeniyle piston hızını her zaman istenilen

değerde tutmak mümkün olmayabilir.
• Uygun yağlayıcı ve filtre kullanılmadığı zaman sürtünme artar ve
hareket güçleşir.
• Havanın içine karışmış olan nem, su buharı yağlama işlemi yeterli
olmadığı zamanlarda paslanmaya neden olabilir.
• Normal çalışma basıncı 6-7 bar olduğu için pnömatik sistemde elde
edilebilecek itme ve çekme kuvvetleri 2000 kg ile 3000 kg arasında
değişir. Hava sıkışabilir olduğundan büyük kuvvetler elde
edilememektedir.
• Sistemde işi biten hava dışarı atılır, hava sarfiyatı olur ve atılırken
gürültü yapar.
•Yüksek çalışma basınçları elde edilemez.
9
PNÖMATİK
Hidrolik ve Pnömatik Sistemlerin Karşılaştırılması

1. Hidrolik yağlar sıkıştırılamaz kabul edilir. Pnömatikte ise hava
sıkıştırılabilir. Yüksek basınçlarda (700 bar) sıkışma olabilir.
2. Pnömatikte sıcaklığın artması, yanma ve patlama tehlikesi oluşturmadığı
gibi, sıcaklık değişimleri hızları da etkilemez. Hidrolikte ise, yağın yanıcı
olması, yanma tehlikesi oluşturur. Ayrıca sistem sıcaklığının değişmesi
hidrolik akışkanı etkiler ve çalışma hızlarını değiştirir.
3. Hidrolik sistemde kullanılan akışkan, çalışma elemanlarının aynı
zamanda yağlanmasını sağlar. Pnömatikte ise ayrıca yağlama işlemi
yapmak gerekir.
4. Pnömatikte büyük kuvvetlerin elde edilmesi zor ve ekonomik değilken
hidrolikte büyük kuvvetler rahatlıkla elde edilebilir.
5. Pnömatik elemanların çalışma hızları yüksektir. Hidrolikte ise çalışma
hızları daha düşüktür.
6. Hidrolik sistemlerde basınç düşümünde, ısı enerjisi açığa çıkar.
Pnömatikte ise böyle bir tehlike yoktur.
10
PNÖMATİK
11
PNÖMATİK
Pnömatik Devre Elemanları

Pnömatik enerjiyi mekanik enerjiye dönüştüren sistemlere
pnömatik devre denir.
Pnömatik enerjinin, mekanik enerjiye dönüştürülmesi sırasında,
havanın uygun şartlarda hazırlanmasını, basıncını, debisini ve
yönünü kontrol eden elemanlara pnömatik devre elemanları adı
verilir.
Devre elemanlarını, devrede yaptıkları görevlere göre;
• Hava hazırlama elemanları,
• Pnömatik valfler,
• Pnömatik silindirler,
• Pnömatik motorlar,
• Pnömatik boru ve hortumlar,
• Switchler ve algılayıcılar olarak sınıflandırabiliriz.
12
PNÖMATİK
Pnömatik sistemde doğrusal
hareket için silindirler dairesel
hareketler için pnömatik motorlar
kullanılır. Yanda doğrusal hareket
üretmek için çift etkili silindir ve
devre elemanları görülmektedir. (1)
nolu elektrik motoru (2) nolu
kompresörü çalıştırmakta ve elde
edilen basınçlı hava (3) nolu basınç
kontrol valfi ile denetlenmektedir.
Yağ artıkları ve diğer yabancı
maddeleri ayırmak için (4) nolu
filtre kullanılır. Havanın istenen
basınçta olması için basınç
regülatörü (5) kullanılır. Hava
silindire ve yön kontrol valfine
gitmeden önce (6) nolu
yağlayıcıdan geçirilir.
13
PNÖMATİK
Bilindiği gibi havanın yağlayıcı
özelliği yoktur, hareketli
elemanlardaki sürtünmeyi azaltmak
ve hareketi kolaylaştırmak için
kullanılır. Bu amaçla hava
yağlayıcıdan geçerken içine bir
miktar ince ve asitsiz yağ damlatılır.
Pnömatik sistemde filtre-basınç

regülatörü ve yağlayıcı tek bir ünite
olarak ‘’şartlandırıcı veya bakım
ünitesi’’ adını alır. Bu eleman
silindir veya pnömatik motorlara en
fazla 3m uzakta olmalıdır. Bunun
nedeni ilgili elemanın temiz, basıncı
düzenlenmiş ve yağlanmış hava ile
çalışmasını sağlamaktır.
14
PNÖMATİK
Şartlandırıcıdan geçecek hava (7)
nolu yön kontrol valflerine gelir.
Burada basınçlı hava silindirin
istenilen kısımlarına yöneltilir.
İleri-geri doğrusal hareket elde
edilir. Hidrolik sistemlerde olduğu
gibi farklı şekillerde bu valf
çalıştırılabilir (elle, pimli, pedal
vb.) Bu seçilirken devrenin
özelliği, çalışma şekli dikkate
alınmalıdır. (8) nolu hız ayar valfi
ile hız kontrolü yapılır. Silindire
giren havanın debisinin
azaltılması ve çoğaltılması ile veya
silindirden çıkan egzoz gazının
kısılması ile hız ayarlanır.
15
PNÖMATİK
Basınçlı hava (6) nolu valfin
açık konuma getirilmesiyle (4)
nolu valfe gelir ve pistonu
geriye iter. (5)nolu valfin
açılmasıyla tek etkili silindire
enerji gider ve ilk bükme
yapılır. (4) nolu valfin konumu
değiştirilince (2) nolu çift etkili
silindire enerji verilir. Piston
ilerler ve ikinci bükme işlemi
yapılır.
16
PNÖMATİK
Boyle-Mariotte Yasası
Kapalı bir kap içinde ve sabit sıcaklıkta bulunan belirli miktardaki gazın
mutlak basıncı gazın hacmi ile ters orantılı olarak değişir.
P1 V1  P2 V2  P3 V3
ÖRNEK: 12 cm3 hacmi olan kapta
1 atm basınçta bulunan hava
sıcaklığı sabit kalacak şekilde
hacmi 2 cm3 e düşürüldüğünde
basıncı ne olur?
17
PNÖMATİK
Gay-Lussac Yasası
Türü, sıcaklığı, basıncı ne olursa olsun her türlü gaz basıncı sabit kalmak
şartı ile eşit miktarda ısıtıldığında aynı oranda genleşir.
V1 V2 T2 V1
  V2 
T 1 T2 T1
ÖRNEK: 1 m3 havanın sıcaklığı

(basınç sabit olmak koşulu ile) 37
dereceden 97 dereceye çıkarılırsa
havanın son hacmini hesaplayınız.
18
PNÖMATİK
Pnömatik sistemde işini bitiren hava atmosfere bırakılırken rahatsız
edici bir ses çıkarır. Bu sesi önlemek amacıyla kullanılan devre
elemanlarına ise susturucu adı verilir.
Havanın Kurutulması
Kompresör tarafından sisteme gönderilen hava nemlidir. Havada bir
miktar nem ve su buharı bulunur. Atmosferde bulunan nem ve su
buharı oranı, iklim ve çevre şartlarına göre değişir. Özellikle sıcaklık
arttıkça nem miktarı da artar. Hava içindeki nem zamanla
yoğunlaşarak su haline dönüşür. Yoğunlaşan su, pnömatik sistemlerin
sık sık arızalanmasına, çalışma ömürlerinin azalmasına, bakım ve
onarım masraflarının artmasına neden olur. Bu nedenle, havanın
içindeki nemin alınarak kurutulması gerekir. Bu amaçla kullanılan
devre elemanına kurutucu denir.
19
PNÖMATİK
Havanın Filtrelenmesi
Kompresörden sisteme gönderilen hava kirlidir. Kirliliğin sebebi
atmosferden emilen havada bulunan toz, kir ve nem olabileceği gibi,
kompresörden kaynaklanan yağ ve metal parçacıkları olabilir. Hava
içindeki bu yabancı maddeleri ayrıştıran elemanlara filtre adı verilir.
Havanın Yağlanması
Pnömatik sistemlerde çalışan devre elemanlarının sürtünme
kuvvetlerini azaltmak ve aşınmayı engellemek amacıyla yağlanması
gerekmektedir. Yağlama işlemi, alıcılara giden havaya yağ
damlatılmasıyla gerçekleştirilir. Basınçlı havayı yağlamak amacıyla
kullanılan devre elemanlarına yağlayıcı adı verilir. Yağlayıcının görevi
hava içerisine ihtiyaç duyulan ölçüde yağ karıştırmaktır.
20
Kaynaklar
2004.
17506
SİSTEMLER
1
Basınçlı Havanın Üretilmesi-Kompresörler
Basınçlı havayı üretmek için kullanılırlar. Değişik kapasitelerde

seçilirler. Seçim yapılırken pnömatik araçların sayısı, dakikada
tüketilecek hava miktarı dikkate alınır. Küçük işlerde seyyar
kompresörler, büyük atölyeler ve fabrikalar için basınç üretme
merkezleri kullanılır.
Havanın debisi L/dak ile tarif edilir. En çok kullanılan kompresör tipi
hava deposunun üzerine monte edilmiş olanlarıdır. Kompresörün
altında yoğunlaşan havanın tahliyesi için musluk bulunur.
Kompresörlerin sıkıştırma oranları genellikle 4 veya 5 tir. tek veya çok
kademeli kompresörlerde soğutma önemlidir. Çünkü sıkıştırılan
havanın ısınması sonucu verim düşer ve ısınmış olan havanın yağla
karışması sonucu patlama görülebilir.
2
Kompresörler
Kompresörler elektrik motoru veya içten yanmalı bir motorla çalıştırılır.
3
Kompresörler
Kompresörlerde basınçlı havanın üretilmesi esnasında ısı açığa çıkar. Bu

ısıyı ortadan kaldırmak için vantilatör veya su ceketlerinden yararlanılır.
Isı hava sirkülasyonu ile atılacaksa hava ile temas eden yüzeyin büyük
olması gerekir. Aşağıda iki farklı soğutma şekli görülmektedir.
4
Kompresörler
Kompresörlerin kuru hava basmaları için nemli ortamda bulunmamaları

gerekir. Basınçlı havanın depo edildiği hava tankları havayı depo etmek,
nispeten ısınmış havayı soğutmak ve havanın içine karışmış su buharını
ayrıştırmak için kullanılır. Sisteme gönderilen hava basıncını ayarlamak
için basınç regülatörleri kullanılır. Basınç üst limite yaklaşınca elektrik
motoru durur., alt limite yaklaşınca motor çalışır.
5
Kompresör Çeşitleri
Kompresörlerin doğrusal ve döner pistonlu, paletli turbo kompresör ..
gibi çeşitleri vardır.
Çift
Diyaframlı
kademeli
kompresör
kompresör
Paletli İki eksenli

kompresör vidalı
kompresör
6
Turbo Kompresörler
Büyük basınçların üretilmesine kullanılırlar. Radyal ve aksiyal tipte
yapılırlar. Bir veya birden fazla türbin kanatları tarafından hava yüksek
bir hızda bir yandan diğer yana gönderilir. Bu sırada yüksek kinetik
enerji basınç enerjisine dönüştürülür.
7
Basınçlı Havanın Hazırlanması
Büyük basınçların üretilmesinde kullanılırlar. Radyal ve aksiyal tipte
yapılırlar. Bir veya birden fazla türbin kanatları tarafından hava yüksek
bir hızda bir yandan diğer yana gönderilir. Bu sırada yüksek kinetik
enerji basınç enerjisine dönüştürülür.
Basınçlı hava sisteme verildiğinde birçok problem görülebilmektedir.
Havanın içine karışmış toz ve pislikler, pas ve yağ artıkları, su buharı
havdan ayrıştırılmalıdır. Yağlayıcılık için havanın içine yağ gönderilir ve
sürtünmeler azaltılır. Böylece havanın içindeki su buharının yapacağı
pas etkisi azaltılır.
Sıkıştırılmış havada bulunan neme çok dikkat edilmelidir. Atmosferden
emilen ve basılan havadaki nem su buharı şeklinde bulunur. Basınçlı
havadaki nem miktarı emilen atmosferik havanın bağıl nem miktarına,
havanın sıcaklığına yani iklim şartlarına bağlıdır.
8
Mutlak Nem ve Doyma Miktarı
Mutlak Nem:
1 metreküp havada bulunan nem miktarıdır.
Doyma Miktarı:
Hava sıcaklığına bağlı olarak 1 metreküp havada taşınabilen
maksimum nem miktarıdır.
9
Basınçlı Havanın Hazırlanması
Doyma Eğrisi
Su buharı miktarı havanın
sıcaklığına bağlı olarak
artmakta veya azalmaktadır.
Doyma eğrisi basınçlı
havanın farklı sıcaklıklarda
buhar halinde taşıyabileceği
maksimum su miktarını
bulmak için kullanılır.
Örneğin -10 derecede 2.2

gr, 65 derecede 150 gr su
buharı bulunmaktadır.
10
Bağıl nem oranı
Mutlak nem M .N .O
Bağıl nem oranı  x100 (%) B.N .O.  x100 (%)
Doyma miktarı D.M .
ÖRNEK: Basınçlı hava ile çalışan bir sistemden saatte 400 m3 hava
geçmektedir. Hava basıncı 4 bar ve sıcaklık 50 derecedir. Bağıl nem %60 ise
mutlak nem oranını ve havanın debisini bulunuz.
ÇÖZÜM: Doyma eğrisi grafiğinden 50 derece için doyma miktarı 80 g/m3

tür.
M .N .O D.M .xB.N .O.
B.N .O.  x100  M .N .O.   80 x0, 60  48 g / m3
D.M . 100
1 metreküp havada 48 g
400 metreküp havada 19200 g/saat olarak bulunur.
11
Bağıl nem oranı
ÖRNEK: Kompresörün emdiği hava miktarı (1000 m3/saat)sıkıştırılan havanın
basıncı 7 atm. Emilen havanın sıcaklığı 20 derece ve bağıl nem oranı %50 dir. Bu
durumda havanın sıkıştırılmadan önce içinde bulunan su miktarını bulunuz. Aynı
miktardaki havanın basıncını 8 atmosfere ve sıcaklığı da 35 dereceye çıktığında
sıkışma sonucunda meydana gelecek su buharını bulunuz.
ÇÖZÜM: Doyma eğrisi grafiğinden 20 derece için doyma miktarı 17,3 g/m3 tür.
D.M .xB.N .O. 50 x17,3
M .N .O.    8, 65 g / m3
100 100
Havanın debisi 1000 m3/saat ise meydana gelen su buharı 8,65x1000=8650 g/saat
(Sıkışmadan önceki su miktarıdır)
Sıkıştırmadan sonra yoğunlaşacak su miktarı
Bir saatte elde edilen sıkıştırılmış hava miktarı P1 V1  P2 V2
1x1000  8 xV2
V2  125 m3
35 derecede doyum miktarı 40 g/m3 tür. 125 m3 havanın taşıyacağı su buharı
12
125x40=5000 g dır.
Bağıl nem oranı
Yoğunlaşacak su miktarı 8650-5000=3650 gr dır. Bu miktardaki su

deponun dibinde birikecektir. Hava sıcaklığı 20 dereceye düşerse
borularda birikecek su miktarını hesaplayalım.
20 derecede doyum miktarı 17,3 g/m3 tür. Toplam 125 m3 hava
borulardan geçer. Borularda yoğunlaşan su miktarı
125x17,3=2162.5 gram olur
5000-2162.5=2837.5 gr su bulunur.
Toplam yoğunlaşan su miktarı da 3650+2837.5=6487.5 g/saat
Bu değer kompresörde birikenle borularda yoğunlaşan toplam su

miktarını verir.
13
Bağıl nem oranı
Kompresörün emiş tarafına yerleştirilen filtre atmosfer havasının
çapaklardan ve tozlardan arındırılmış olarak kompresöre gelmesini
sağlar. Ara soğutucu ile nihai soğutucu kompresörün çıkışına takılır.
Bunların sıkıştırılmış havayı soğutarak içindeki su buharının
yoğunlaşmasını sağlamaktır. Haznenin dibinde birikecek su ise bir
muslukla boşaltılır. Nihai soğutucunun bir diğer görevi havayı kompresör
yağı damlacıklarından ayırmak ve patlayıcı karışımın oluşmasını
önlemektir. Daha kuru hava için özel kurutma yöntemleri ile nem mikarı
0,001 g/m3 e kadar düşürülebilir.
14
Bakım Ünitesi-Şartlandırıcı
Basınçlı havanın sisteme gönderilmeden önce temizlenmesi, basıncının
ayarlanması ve yağlanması gerekir. Kompresörden gelen havanın içinde
yağ artıkları su buharı toz ve pislik bulunabilir. Bunların sisteme gitmesi
problem oluşturur. Hassas devre elemanlarında tıkanma, hareketli
parçalarda sürtünme ve aşırı ısınmalara neden olur. Verim düşer.
Bu problemleri engellemek için sistemde bakım ünitesi veya
şartlandırıcı denilen elemanlar kullanılır. Bir filtre, bir yağlayıcı ve basınç
regülatöründen oluşur. Filtre havanın içindeki yabancı maddeleri ve su
buharını ayrıştırır. Yağlayıcı pnömatik elemanlara giden kuru havanın
içine belirli miktarda yağı pülverize halinde katarak (toz halinde
püskürtmek) hareketli kısımların yağlanmasını sağlar. Basınç regülatörü
sisteme belirli basınçta hava gönderilmesini sağlar. Kompresörden
gelecek basınç dalgalanmalarını ortadan kaldırır. Basıncın belli değerleri
dışına çıkması verimi azaltır ve yüksek basınçla elemanlar kısa sürede
aşınır. 15
Şartlandırıcı pnömatik elemanlara en fazla 3 m uzaklıkta olmalıdır.
Silindirlere ve pnömatik motorlara havayla çalışan aparatlara 3m
uzaktaki şartlandırıcıdan yeterli temizlikte yağlanmış basıncı
düzenlenmiş hava verilir. Bu mesafenin uzaması arzı edilen neticenin
elde edilmesine engel olur.
Birden fazla havalı aletin, silindir veya pnömatik motorun
çalıştırılmasında tek bir şartlandırıcı kullanılabilir. Ancak şartlandırıcının
kapasitesi ile elemanların çalışma basınçlarının değeri eşit olmalıdır.
Elemanların çalışma basınçları farklı ise her basınç kademesi için ayrı bir
basınç regülatörü ve yağlayıcı ile ortak kullanılan bir filtre gerekir.
Şartlandırıcı seçerken bağlantı ölçüleri, çalışma sıcaklığı, normal çalışma
basıncı ile maksimum basınç değerleri ve L/dak olarak hava akış miktarı
dikkate alınmalıdır.
16
17
Bakım Ünitesi-Şartlandırıcı Şartlandırıcı da kullanılan filtrenin

görevi basınçlı havanın içindeki su
buharını , su damlacıklarını, toz
parçacıklarını ve yabancı maddeleri
ve kompresörden gelen yağ
artıklarını ayrıştırmaktır. Filtrenin
süzme kapasitesi 40 mikron
civarındadır. Filtre ile su buharı
havadan ayrıştırılır. Su tüpün
altında birikir ve belli seviyeye
gelince temizlenir veya otomatik
dışarı atılır. Filtreye büyük bir hızla
giren basınçlı hava merkez kaç
kuvvet sonucu içindeki yabancı
madde ve su buharını tüpün altına
çöktürür. Süzme işlemi
sinterlenmiş bronz elemanlar
kullanılarak yapılır. Filtre
tabanındaki su ve çöküntü 18belli
aralıklarla temizlenmelidir.
Yağlayıcı
Basınçlı havanın içine bir miktar yağ karıştırılması için
kullanılır. Havanın içinden geçtiği elemanların
yağlanmasını sağlar ve paslanmayı önler. Sistemdeki
elemanların daha rahat çalışmasını sağlar. Şekilde A dan B
ye bir hava akımı yoksa basınç tüpün her noktasında
eşittir. Basınç tüpün her tarafında eşit olması halinde
üstten yağ damlamaz. Hava A dan B ye aktığı zaman
yüksek hava akımı yüzünden 7 nolu çıkışta yağ borusu (8)
ile E bölümünde basınç düşer. Bu sırada (3) nolu borudan
(5) nolu tüpe yağ basılır. Ve (7) nolu çıkıştan toz halinde
yağ havaya karışır. A dan giren yağsız hava B ye giderken
yağlanmış olur. Sisteme nispeten yağlanmış hava
gönderilir. Devrede yağlayıcıdan önce filtre kullanılmalı,
yağlayıcı elemanlara yakın olmalıdır. Hava belirtilen yönde
geçirilmeli ve yağlayıcı dik monte edilmelidir.
19
Yağlayıcı
Basınçlı havanın yağlanması ventüri prensibi ile
gerçekleştirilir. Tüpün içine sağ tarafa kıvrılmış
kısımdan damlayan yağın miktarı ayar vidası ile
ayarlanır. Pratikte her 1000 L hava içine 1 ile 12
damla yağın damlaması yeterli sayılır. 100 L hava
akışı için 5 damla yağ yeterli kabul ediliyorsa ayar
vidası ile her iki dakikada 1 damla yağ damlayacak
şekilde ayarlamak yeterli olacaktır.
Dar kesitten geçen havanın hızı artar basıncı azalır.
Basınç farkından dolayı yağ emilir, havanın içine
damlatılır. Genellikle ince yağlar kullanılır.
Yağlayıcıdan önce filtre takılmalıdır. Yağlar ve
özellikleri aşağıda verilmiştir.
20
Yağlayıcı
21
Basınç Regülatörü
Şartlandırıcının diğer elemanı basınç regülatörüdür.
Elemanlar farklı basınçlarda çalışıyorsa ve farklı
işlemleri yapıyorsa girişteki basıncın çıkışta
istenilen seviyeye düşürülmesi gerekir. Basınç belli
bir değerin altında ise verim düşer. Basınç
gereğinden yüksekse gereksiz yere enerji kaybı olur
aşınmalara yol açar. Kompresördeki basınç
dalgalanmalarının sisteme aktarılmaması ve
elemanların istenen basınçta çalışmasını sağlamak
için basınç regülatörlerine ihtiyaç vardır. Basınç
düşürücü valf te denir. Valfler yüksek basıncı
önceden ayarlanmış belli bir değere düşürmek ve
basıncı sabit tutmak için kullanılır.
22
Basınç Regülatörü
Valfin 2 nolu vidası ile basıncın
değeri ayarlanır. Basıncı belli bir
değerde tutmak için 3 nolu
diyafram kullanılır. Valfin normal
konumunda a da görüldüğü gibi P
den gelen hava A dan geçerek
sisteme gider. 2 nolu vida ile
ayarlanmış basıncın üstünde
akışkan P den girecek olursa veya
sistemde basınç yükselirse 3 nolu
diyafram yay karşı itilir. b
konumunda 6 nolu pimle 4 nolu
göbek arasında meydana gelen
boşluktan hava çıkar ve R den
atmosfere atılır. R den atılan hava
sistemdeki basınç yükselmesini
zararsız hale getirir ve basınç sabit
23
tutulur.
Pnömatik Sistemde Kullanılan Borular
Basınçlı havayı tüketim yerine ileten ana borular çelikten, havanın

pnömatik elemanlara dağıtılması için kullanılan borular kauçuk, plastik
veya bakırdan yapılır. Kesinlikle cam boru kullanılmamalıdır.
Boru malzemesinin seçimine etki eden faktörler:
1. Çalışma şartları
2. Çevre sıcaklığı
3. Rutubet ve toz durumu
4. Korozyona neden olan buhar
Pnömatik sistemde genelde plastik borular kullanılır. Kırılgan veya esnek

yapıldığı için uygun ölçülerde kullanılabilir. Basınçlı havayı taşıyan boruların
uzunluğu arttıkça sızıntılar ve basınç düşmeleri artar. Boru iç yüzeylerinin
pürüzlülük değerleri basınç düşmesine etki eder.
24
Boru iç çapının tayinine etki eden faktörler:

1. Borulardan geçecek hava miktarı (L/saniye)
2. Müsaade edilen basınç düşümü (bar)
3. Çalışma basıncı (bar)
4. Boru uzunluğu (m)
5. Boru hattındaki kısıtlayıcı sayısı
Çelikten yapılan borular kaynakla birleştirilir. Konu ile ilgili temel değerler
DIN2448 ve DIN2458 nolu standartlarla belirlenmiştir. Borularla ilgili
standartlar DIN2353 ve DIN2367 ile boru bağlantıları ile ilgili temel
değerler DIN 2385ve DIN2391 ile standartlaştırılmıştır.
25
Tablo değişik boru ölçüleri için müsaade edilen hava miktarını L/saniye
olarak göstermektedir.
Tablodaki değerler her 30 metrelik borularda boru çapının 13 mm den
yukarıdaki değerleri için basınç kaybının %15, 19mm ile 51mm arasındaki
çaplar için %10 basınç kaybına göredir. 26
27
28
Basınçlı Havanın Dağıtılması

Havanın küçük mesafelere iletilmesinde plastik borular kullanılır. Havanın
pnömatik elemanlara iletilmesi sırasında değişik birleştirme elemanları
kullanılır. Çabuk birleştirme elemanları ile havanın çok kısa zamanda devreye
sokulması sağlanır. basınçlı hava boruları, elektrik, hava gazı ve su boruları gibi
atölyenin içine yerleştirilir. Atölyede makinaların yanına tezgahların yanına
tespit edilmiş olan çabuk birleştirme elemanında basınçlı hava kullanılmaya
hazır halde bekler. Hangi eleman çalıştırılacaksa çabuk birleştirme elemanı
kullanılır. Hava tabancası, el breyzi, pnömatik motor butonuna basıldığında
pnömatik enerji devreye girer.
29
30

Boruların montajında havanın akış yönüne doğru %1-2 değerinde eğim
verilmeli ana borudan alınan hava hatları yukarıdan kıvrılarak verilmeli ve
boru kıvrımlarında yarıçap boru iç çapının iki katı kadar olmalıdır. Birden
fazla elemana dağıtırken yarıçap boru iç çapının 5 katı kadar olmalıdır.
31
32
33
Pnömatik Silindirlerde İtme Kuvvetinin Hesabı

Pnömatik sistemde silindire gönderilen
basınçlı hava ile doğrusal olarak ileri
geri hareket üretilirken aynı zamanda
bir kuvvet ortaya çıkar. Bu itme kuvveti
havanın basıncı, piston çapı ve
silindirde meydana gelen sürtünme
kuvvetinin bir fonksiyonu olarak ortaya
çıkar. Piston kolu itme kuvvetinin
büyük olması istendiğinde çalışma
basıncının yükseltilmesi veya piston
çapının büyük tutulması gerekir.
Silindirin iç yüzeyi ile piston arasındaki sürtünme kuvveti (Fs) toplam piston
kuvvetinin yaklaşık % 3 ü ile % 10 u arasında kabul edilir. Aynı hava basıncı
ve aynı piston çapı ile büyük itme kuvveti elde etmek için mafsallar
kullanılır. Pnömatik sistemde itme kuvveti maksimum 3000 kg dır. 34
İtme kuvvetini bu formülleri kullanarak bulmak mümkün olduğu gibi

önceden hazırlanmış tablolardan bakarak da tespit etmek mümkündür.
İtme kuvveti; şeklinde bulunabilir.
35
İtme kuvvetini bu formülleri kullanarak bulmak mümkün olduğu gibi önceden

hazırlanmış tablolardan bakarak da tespit etmek mümkündür. İtme kuvveti;
şeklinde bulunabilir.
36
ÖRNEK: Şekilde sac bükme işlemi pnömatik silindire yapılmaktadır. Havanın

basıncı 6 bar silindirin çapı 150 mm dir. Verim 0,90 ise itme kuvvetini
hesaplayınız.
ÇÖZÜM:
 D2
P  6 bar  6 kg / cm 2
F  P. A .  6. .0,90  953, 77 kg
4
D  150 mm  15 cm
  0,90
37

ÖRNEK: Bir pnömatik devrede piston çapı 150 mm piston kol çapı 12 mm, hava
basıncı 6 bar ve sürtünme kaybı %10 ise her iki yöne uygulanacak kuvveti
bulunuz.
ÇÖZÜM:
 D2
P  6 bar  6 kg / cm 2 F  P. A1  6.  117, 7 kg
4
D  150 mm  15 cm F1  117, 7  117, 7 x0,10  106 kg
 D2  d2
d  12mm  1, 2 cm F2  P. A2  6.(  )  110,96 kg
4 4
F S  F x 0,10 F2  110,96  110,96 x0,10  100 kg
38
Mafsal Sistemleri
Pnömatik sistemde sınırlı olan piston itme kuvveti şekildeki gibi mafsal ile
arttırılabilir. Elde edilecek kuvvetin büyüklüğü eksenler arasındaki orana bağlıdır.
F1 .2a  F2 . a
39
Pnömatik Silindirlerle İş Parçasının Sıkılması

Örnek: Şekildeki sistemde iş parçası pnömatik silindirle sıkılmaktadır. Piston çapı
70 mm hava basıncı 6 bar sürtünme kayıpları %10 dur. İş parçası böyle bir
mekanizma ile hangi kuvvetle sıkılır.
Çözüm:
 D2
P  6 bar  6 kg / cm 2
F1  P. A.  6.   207, 7 kg
4
d  70mm  7 cm F1 .2  F2 .1  F2  415, 4 kg
F1 ve F2  ?
  0,90
40
Pnömatik Silindirlerle İş Parçasının Sıkılması

Örnek: Şekildeki sistemde iş parçası pnömatik silindirle sıkılmaktadır. Piston çapı
80 mm hava basıncı 7 bar sürtünme kayıpları %10 dur. İşi sıkacak F2 kuvvetini
bulunuz.
Çözüm:
 d2
P  7bar  7 kg / cm 2
F1  P. A.  7. 0,90  316,5 kg ( pistonun itme kuvveti)
4
d  80mm  8 cm F1 .96  F2 .75  F2  405, 2 kg (işi sıkan kuvvet )
F1 ve F2  ?
  0,90 41
42
Mafsal Sistemleri
43
Pnömatik Silindirlerde İtme Kuvvetleri
44
Kaynaklar
2004.
17506
SİSTEMLER
1
PNÖMATİK
Şartlandırıcı
Üzerinde filtre, basınç ayarlayıcısı ve yağlayıcı bulunduran, basınçlı
havayı istenilen çalışma şartlarına hazırlayan pnömatik devre
elemanıdır.
Pnömatik Devrelerin Bakım ve Onarımı
2
PNÖMATİK
Pnömatik sistemlerde uygulanan bakımlarda uyulması gereken
kurallar;
Bakımlar; hidrolik, pnömatik, mekanik, elektrik, elektronik bakım

uygulamalarıyla bütünlük sağlamalıdır.
Bakım ve onarım işlemlerinde uzman personelden faydalanılmalıdır.
Bakım kartları hazırlanmalıdır. Bakım sonrası kartlar doldurulmalıdır.
Sisteme yapılan eklemeler ve değişikler bakım kartına işlenmelidir.
Sökülen parçalar belirli bir sıraya göre dizilmeli, montaj işlemi aynı
sıraya göre yapılmalıdır.
Bakım için sökülen bağlantı elemanları sızdırmazlığı sağlayacak
şekilde takılmalıdır.
Bakım işlemlerinde üretici firmanın tavsiyesi göz önünde
bulundurulmalıdır.
3
PNÖMATİK
BAKIM ÇEŞİTLERİ
Günlük Bakım
Kompresör giriş filtresinin kontrolü, Yağlayıcı, yağ seviye kontrolü,
Filtrelerdeki birikintilerin boşaltılması, Sistemde yağdanlık ya da
gresörlük ile yağlanması gereken yerlerin yağlanması, Sistem ve
cihazlarda imalatçı tavsiyelerine uygun gerekli günlük bakım ve
temizlik uygulamaları yapılır.
Haftalık Bakım
Yağlayıcının uygun çalışıp çalışmadığının kontrolü,
Kompresör kayışları gerginlik kontrolü,
Basınç kontrol valflerinin kontrolü,
Hortumlarda oluşabilecek kesik ve çatlakların kontrolü,
Valflerin kontrol edilip, kumanda kollarının temizlenmesi,
Filtre kirlilik göstergesi kontrolü,
Sistem ve cihazlarda imalatçı tavsiyelerine uygun gerekli haftalık bakım
4
ve temizlik uygulamaları yapılır.
PNÖMATİK
Aylık Bakım
Filtre kabı ve filtreleme elemanının temizlenmesi,
Valflerin egzos kapılarında kaçakların olup olmadığı,
Manometrelerin kalibre edilmesi,
Silindir montaj bağlantılarının sıkılığı,
Sistem ve cihazlarda imalatçı tavsiyesine uygun
aylık bakım ve temizlik uygulamaları yapılır.
Altı Aylık Bakım
Kompresör sübap kapaklarının sökülerek temizlenmesi,
Kirlenmiş, görev yapmayan susturucu ve filtrelerin değiştirilmesi,
Devre elemanlarının verimlilik ve güç kontrolü,
Silindirlerde piston ve piston kolu sızdırmazlık elemanları ve
yataklarının kontrolü,
Kompresör soğutma sisteminin boşaltılıp temizlenmesi,
Sistem ve cihazlarda imalatçı tavsiyesine uygun, gerekli altı
aylık bakım ve temizlik uygulamaları yapılır 5
Kaynaklar
2004.
17506
SİSTEMLER
1
PNÖMATİK DEVRE ÇİZİM UYGULAMALARI
Tek Etkili Bir Silindirin İleri Geri Hareketinin Sağlanması
• Devreyi oluşturan elemanlar:
• Kompresör
• Pedal kumandalı NK 3/2 yön kontrol valfi,
• Tek etkili silindir.
2
Bir Pnömatik Motorun Çalıştırılması
• Kompresör,
• Kertikli Kol kumandalı 4/3 yön kontrol valfi,
• Pnömatik Motor.
3
Çalışma Prensibi
1. Konum (orta konum)
Kompresörden gelen hava, valften geçemez. Bu
nedenle motor 1. konumda durur.
2. Konum (sol)
Valfin kolu 2. konuma getirildiğinde,
kompresörden gelen hava valften geçerek
motoru saat yönünün tersine döndürür. Motora
giden hava motorun diğer ucundan çıkarak,
valften geçer ve atmosfere boşaltılır. Valf bu
konumda olduğu sürece motor, saat yönünün
tersine döner. Dönüş yönü, motor sembolünün
üzerindeki yay şeklindeki oka bakılarak anlaşılır.
Hava hangi tarafa gidiyorsa, motor o yönde
döner.
4
3. Konum (sağ);
Valfin kolu 3. konuma getirildiğinde,
kompresörden gelen hava valften çapraz geçerek
motoru saat yönünde döndürür. Motora giren
hava motorun diğer ucundan çıkarak, valften
geçip atmosfere boşaltılır. Valf bu konumda
olduğu sürece motor saat yönünde döner
5
Çift Etkili Bir Silindirin İleri Geri Hareketinin Sağlanması

• Kompresör,
• Pedal kumandalı 4/2 yön kontrol valfi,
• Çift etkili silindir.
6
Çalışma Prensibi
1. Konum
Valfin yay kumandalı olmasından dolayı, hiçbir müdahale
yapılmadığında, 4/2 yön kontrol valfinin sağ taraftaki, çapraz
oklarla gösterilen konumu çalışır. Kompresörden gelen hava,
valfin B çıkışından çıkar. Silindirin ön tarafına giden hava,
pistonu geri iter. Pistonun geri gelmesi için bu konum kullanılır.
Piston geri giderken silindirin arka haznesinde bulunan hava ise
valfin içinden geçerek, atmosfere boşaltılır. Piston, 1. konumda
son noktaya kadar geri gelir ve geride durur.
2. Konum
Valfin pedalına basıldığında kompresörden gelen hava, 4/2 yön
kontrol valfinin sol arafındaki dikey oklarla gösterilen konumu
çalıştırılır. Kompresörden gelen hava, bu sefer valfin A çıkışından
çıkar. Silindirin arka tarafına yönlenen hava, pistonu ileri iter.
Havanın gelmeye devam etmesiyle, piston ileri doğru hareketini
sürdürür. Piston ileri giderken silindirin ön haznesinde bulunan
hava, valfin içinden geçer ve atmosfere boşaltılır. 2. konumda
piston son noktaya kadar ileri gider ve ileride durur.
7
Çift Etkili İki Silindirin Aynı Anda Çift Etkili İki Silindirin Sıra İle
İleri Geri Hareketinin Sağlanması İleri Geri Hareketinin Sağlanması
8
Çalışma Prensibi
1. Konum
Valfin sağ taraftaki, çapraz oklarla gösterilen konumu
çalışır ve kompresörden gelen hava valfin B çıkışından
çıkar. Silindirlerin ön tarafına giden hava, pistonları geri
iter. Pistonların geriye yaptıkları bu hareket aynı anda
olur. Pistonların geri gelmesi için bu konum kullanılır.
Pistonların geri konuma gelebilmeleri için, silindirlerin
arka haznelerindeki havanın boşaltılması gerekir.
Soldaki silindirin arka haznesinde bulunan havanın
direnç görmeden valfin içinden geçerek, atmosfere
boşalma imkanı vardır. Fakat sağdaki silindirin arka
haznesindeki hava, basınç sıralama valfinden ters yönde
geçemez. Çünkü bu sırada basınç sıralama valfine uyarı
olmadığından valf kapalıdır. Hava bu durumda çek valfi
ittirip açarak valften geçer ve atmosfere boşalır. 1.
konumda her iki piston da son noktaya kadar geri gelir
ve en geride durur.
9
2. Konum
Pedala basıldığında, valfin, sol tarafındaki dikey oklarla gösterilen
konumu çalışır. Kompresörden gelen hava, bu sefer valfin A
çıkışından çıkar. Her iki silindirin de arka tarafına yönlenen hava,
soldaki silindire direnç görmeden ulaşabilirken, sağdaki silindire
gidebilmek için, basıncın yükselmesini beklemek zorundadır. Çek
valf, havanın gidiş yönüne göre ters pozisyonda durduğundan,
havayı geçirmeyecektir. Basınç sıralama valfinin açılması içinse,
basıncın yükselmesi gerekir. Hidrolik akışkanlar gibi hava da
kendine en az direnç gösteren yerden gider. Bu nedenle hava,
direnç görmediği soldaki silindirin içerisine giderek pistonu ileri
iter. Böylece önce soldaki silindir ileri hareketini yapar Soldaki
silindirin pistonu ileriye doğru son noktaya kadar gittiğinde de,
devreye hala hava gelmeye devam eder. Bu durumda, sıralama
valfi artan basınçla açılır ve havanın sağdaki silindire gitmesine
izin verir. Böylece silindirler sıralı bir şekilde ileri hareketlerini
tamamlamış olurlar. Pistonlar ileri giderken, silindirlerin ön
haznesinde bulunan hava dirençle karşılaşmadan valfin içinden
geçer ve atmosfere boşaltılır. 10
11
12
13
14
15
Pistonun ileri ve geri hareketinde hız ayarı
Pistonun ileri ve geri hareketinde

elde edilecek hızın ayarlanabilir
olmasını sağlamak için böyle bir
devre kurulur. İleri geri
hareketlerde pistonun hızı hız ayar
valflerinin vidalarını ayarlayarak
istenen değere getirilebilir.
16
Pistonun ileri ve geri hareketinde hız ayarı
17
Çift etkili silindirin ileri harekete

(1.2) valfiyle geri harekete ise
(1.3) valfinin makarasına çarparak
geçmesini sağlayan devre şeması
Piston ilerlerken piston kolunun
ucundaki topuz (1.3)makarasının
valfine çarparak konumunu
değiştirir ve Y sinyalini üretir. Bu
sırada (1.1) valfinin b konumunu
alması sağlanır. Basınçlı hava
piston kolu tarafına girerek
pistonun geri gitmesini sağlar. Z
sinyalini (1.2) valfi üretir ve piston
ileriye doğru hareket eder.
18
Tek etkili ve çift etkili silindirin birlikte çalıştırılması
1 nolu çift etkili silindire enerji verildiğinde piston ileri gider ve önünde bulunan
(2.1) nolu valfin makarasına çarpar ve ikinci silindirin enerji almasına yol açar. Bu
sırada tek etkili silindirin pistonu ileri pozisyona geçer. (1.1) nolu valfin butonuna
basıldığı zaman b konumunda meydana gelen bu hareketler valfin 1.1 serbest
bırakılmasıyla ilk konumlarını alırlar. Tek ve çift etkili silindirler ilk konumlarını
alırlar. İkinci bir hareket için tekrar start butonu olarak görev yapan (1.1) nolu
19
valfin butonuna basmak gerekir. Hız kontrolü için 1.1.2. valfi kullanılır.
Kaynaklar
2004.

Hidrolik Ve Pnömatik Sistemler Sunular

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hidrolik Ve Pnömatik Sistemler Sunular

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Mühendislik Mimarlık Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü

Hidrolik sistemler mekanik sistemlerden daha az

Hidrolik sistemler pek çok endüstriyel tesiste krikolar,

Hidrolik devrelerin çalışma hızlarının düşük olması

Hidrolik ve pnömatik sistemler her geçen gün

Hidrolik Pnömatik Sistemler dersi hidrolik ve

olarak iki temel kısımdan oluşmaktadır.

Hidrolik Devre Tasarımı

Pnömatik Devre Elemanları Yapısı ve Çalışma Prensibi

Ders İçin Kaynaklar

[Pancar, Y., Ergür, H.S., V. Hidrolik Devrelerde Arıza

2-3 adet Ödev

Hidrolik kelimesi, Yunanca’da su anlamına gelen hydro ile

Hidrolik akışkanların hareketlerini inceleyen bilim dalıdır.

Sıkıştırılamaz özellikteki akışkanların kullanıldığı,

Hidroliğin Uygulama Alanları

Hidroliğin Uygulama Alanları

Hidrolik Sistemin Üstünlükleri

• Diğer sistemlere göre sessiz ve gürültüsüz

Hidrolik Sistemin Üstünlükleri

• Sistem, çalışma sırasında kendi kendini yağlar.

Hidrolik Sistemin Olumsuz Yönleri

Akışkanların sahip oldukları prensipler iki başlık

Not:Bu başlıklar altındaki konular akışkanlar mekaniği dersinde de

Debi:Hidrolik veya pnömatik bir sistemde belirli bir

Hidrostatik durgun sıvıların mekaniğini inceler.

Hidrostatik basınç sıvının ağırlığının yarattığı basınçtır.

P1=P2=P3=P4 diye belirtilir.

ÖRNEK: Bir hidrolik presin yağ deposu presin üst

ÖRNEK: Çapı 5 cm olan pistona uygulanan kuvvet

Hidrolik Basınç Yükselticiler

Hidrolik basınç yükselticiler hidrostatik kuralına göre

Hidrolik Basınç Yükselticiler

Hidrolik Basınç Yükselticiler

Hidrolik Basınç Yükselticiler

Hidrolik Sistemlerde Kullanılan Birimler

Hidrolik Sistemlerde Kullanılan Birimler

Hidrodinamik; hareket halindeki sıvıları inceler. Sıvı

Sıvı, boru içerisinde hareket ettikçe boru ile sıvı

Akışkanın hareketini sağlayan enerji için Bernoulli

Buradan iki sonuç çıkarılabilir.

Birincisi boru içerisinde hareket eden sıvının hızıyla

İkinci sonuç sürtünme kayıplarıyla ilgilidir. Bernoulli

Akışkanın taşındığı boru içerisinde hız ile kesit alanı

Q = A1. V1= A2. V2= sabit

Hidrolik sistemlerde devreden geçen akışkanın akış

Sürtünme kayıpları boru kayıpları ve yersel kayıplar olarak

Re 25 50 100 250 500 1000 1500 2300

Hidrolik güç = Basınç x Debi

Enerji (E, kilowatt-saat, kW-h)

İş yapmak veya gücü kullanmak için enerji

Hidrolik Sistemlerde Kullanılan Enerji Çeşitleri :

• Elektrik Enerjisi: Hidrolik motorun çalıştırılması için

Hidrolik Akışkan Kavramı

Hidrolik sistemlerde hidrolik gücün itilmesi akışkanlar ile

Hidrolik Akışkan Kavramı

Hidrolik akışkan denildiğinde aklımıza ilk gelen petrolden

Hidrolik Akışkanların Çeşitleri

Yağ-Sentetik Fosfat Esterleri Karışımı

Ayçiçek yağı, zeytinyağı, bitkisel esaslı yağlar vb. doğal

Hidrolik yağlarda aranan özellikler;

Hidrolik yağlarda aranan özellikler;

• Hidrolik akışkan, havadaki oksijen ile birleşerek, sistem

Hidrolik Akışkanların Önemli Fiziksel Özellikleri