T.C.

ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI

ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
ORMAN TOPRAK VE EKOLOJİ ARAŞTIRMALARI
ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ

ARAŞTIRMA BÜLTENİ
ANADOLU KARAÇAMI (Pinus nigra Arnold. ssp. pallasiana (Lamb.) Holmboe)’NDA
YETİŞTİRME SIKLIĞININ BAZI MORFOLOJİK VE FİZYOLOJİK FİDAN
ÖZELLİKLERİ İLE DİKİM BAŞARISINA ETKİSİ

GİRİŞ
Ülkemizde yaklaşık 21.2 milyon hektar Orman toprağı niteliğindeki ağaçlandırma
orman, 8.9 milyon hektar da ağaçlandırma çalışmalarına konu edilebilecek 8900620
çalışmalarına konu olabilecek alan hektar alanın, 2408027 hektarı kurak ve yarı
bulunmaktadır. Ormanlarımızın yaklaşık kurak iklim özelliklerine sahip İç Anadolu
%60’ı (12772653 ha) ibreli ağaç türlerinden bölgemizde olup, küresel ısınmanın
oluşmaktadır. İbreliler arasında ise karaçam, etkilerinin giderek artacağı dikkate
4202298 hektarlık yayılışı ile kızılçamdan alındığında, bu alanın daha da artabileceğini
(5420524 ha) sonra ikinci sırada yer söylemek mümkündür. Bu bağlamda, kar
almaktadır. Diğer bir ifade ile karaçam yağışları sayesinde toprak suyunun yeterli
ülkemizde yayılış gösteren ibreli ağaç düzeylere ulaştığı sıcak ve soğuk kurak
türlerinin %33’ünü oluşturmaktadır. yetişme ortamlarında karaçamın, yapay
Karaçamla kaplı alanların yaklaşık %43’ü gençleştirme ve ağaçlandırma çalışmalarında
(1810219 ha) bozuk nitelikte olup yapay kullanım potansiyeli oldukça yüksektir.
gençleştirmeye konu olabilecek sahalardır. Dolayısıyla karaçamın fidanlık tekniği ile
1810219 ha bozuk karaçam sahaları ile ilgili ayrıntılı bilgilerin elde edilmesi
2470702 ha orman toprağı (OT) niteliğindeki gerekmektedir.
sahalar dikkate alındığında 4280921 ha
genişliğinde bir alanın karaçam ile YAPILAN ÇALIŞMALAR
ağaçlandırmaya konu olabileceğini söylemek Çalışma üç aşamada gerçekleştirilmiştir.
mümkündür. Bu sayı tüm orman alanımızın Fidanlık aşamasında, Afyon-Ahırdağı orijinli
%20’sine karşılık gelmektedir (Anonim karaçam tohumları 2002 yılı ilkbaharında
2006). Eskişehir fidanlıkta hazırlanan 7 ekim
Ağaçlandırmada yüksek tutma başarısı çizgisine sahip yastıklara ekilmiştir.
gösteren, ilk yıllarda yaşamını aktif bir Çimlenmelerin tamamlanmasından bir ay
biçimde sürdürerek çok iyi büyüme yapabilen sonra fidanlar arasında 1,5-2,5-5,0-7,5-10,0
ve aynı zamanda bu avantajlarla ekonomik cm mesafe olacak şekilde beş düzeyde,
dengede olan fidan, kalitelidir. Ağaçlandırma seyreltme yapılmıştır (Tablo 1, Şekil 1).
çalışmasında bakım süresi ne kadar
kısaltılabilmişse o denli başarılı olunmuş Tablo 1. İşlemlerde Uygulanan Aralık-
demektir. Bu ise dikilen fidanların yaşama Mesafeler
oranı yanında sıklık çağına ulaşma süresinin İşlemler
Aralık-Mesafe Fidan Adedi
kısalığına bağlıdır. Sıklık çağına ulaşma (cmxcm) (fidan/m2)
süresi fidanın çap ve boy artımına; başka bir 0 (Kontrol) 15,0x1,0 550
ifadeyle kaliteli fidan kullanımına göre I 15,0x1,5 387
değişmektedir. Fidan kalitesini belirleyen II 15,0x2,5 232
etmenlerden birisi ise ekim yastıklarındaki III 15,0x5,0 116
sıklıktır. IV 15,0x7,5 77
V 15,0x10,0 58
Bu çalışmada, yetiştirme sıklığının 2+0
karaçam fidanlarının morfolojik ve fizyolojik
özellikleri ile arazi başarısı üzerine olan
etkileri araştırılmıştır.

Şekil 1. Farklı Sıklıkta Yetiştirilen Fidanlar
Laboratuvar aşamasında, 2+0 yaşına gelen
fidanlar 2004 yılı ilkbaharında sökülerek
laboratuvarda fidan boyu, kök boğazı çapı,
gövde taze ağırlığı, kök taze ağırlığı, gövde
kuru ağırlığı, kök kuru ağırlığı, tepe
tomurcuğu uzunluğu, en uzun yan dal
uzunluğu, dal sayısı ve sürgün üzerindeki
tomurcuk sayısı belirlenmiştir. Daha sonra
farklı sıklıkta yetiştirilen fidanların, ibre,
gövde ve köklerindeki bitki besin elementi
(N, P, K, Ca, Mg, Na, Fe, Mn, Zn, Cu)
içerikleri ile kök yenileme kabiliyeti tespit
edilmiştir.
Arazi aşamasında, fidanlar 3,0x1,5 m
aralık-mesafe ile araziye dikilmiştir. Dikim
sahasında, dikimi takiben çap ve boy
ölçümleri yapıldıktan sonra 3 yıl boyunca
bakım ve gözlemler sürdürülmüş ve her
gelişme dönemi sonunda fidan yaşama
yüzdeleri yanında çap ve boy gelişmeleri de
ölçülmüştür.
SONUÇ ve ÖNERİLER
Yapılan değerlendirme sonucuna göre;
fidan boyu, fidan boyu/kök boğazı çapı oranı,
gövde taze ağırlığı, kök taze ağırlığı, tepe
tomurcuğu uzunluğu, en uzun yan dal
uzunluğu, dal sayısı, sürgün üstündeki
tomurcuk sayısı, gövde kuru ağırlığı ve kök
kuru ağırlığı bakımından 10,0 cm mesafe,
kök boğazı çapı bakımından 10,0 cm ve 7,5
cm mesafe ile yetiştirilen fidanlar en iyi
gelişimi göstermiştir.
Toplam kök uzunluğu ve 1 cm’den uzun
kök adedi bakımında 10,0 cm ve 5,0 cm
mesafe ile yetiştirilen fidanlar en iyi gelişimi
yapmıştır. Farklı sıklıkta yetiştirilen
fidanların ibre, gövde ve köklerindeki besin
elementleri bakımından farklılıklar
belirlenmiştir. Fidan sıklığının azalması ile N
ve Zn dışındaki besin elementi
konsantrasyonları azalmış, ancak fidan
köklerindeki toplam besin elementi miktarları
artmıştır.
Yetiştirme sıklığının arazideki tutma
başarısı ve yaşama yüzdesine önemli bir
etkisi görülmemiştir. Ancak fidanların
üçüncü vejetasyon dönemi sonundaki çap ve
boy gelişimi, yetiştirme sıklığındaki azalışa
paralel olarak artmış ve 10,0 cm mesafe ile
yetiştirilen fidanlar en iyi gelişimi yapmıştır.
Fidanların arazideki dikim şokunu atlatma
süresi bir yıl olup, işlemler arasında önemli
bir farklılık bulunamamıştır.
Türk Standartları Enstitüsünün
TS2265/Mart 1976 tarihli standardına göre,
kontrol işlemine ait fidanların %93’ü, 1,5 cm
mesafe ile yetiştirilen fidanların %28’i, 2,5
cm mesafe ile yetiştirilen fidanların %22’si,
5,0 cm mesafe ile yetiştirilen fidanların
%29’u, 7,5 cm mesafe ile yetiştirilen
fidanların %1’i ıskarta fidan özelliğindedir.
10,0 cm mesafe ile yetiştirilen fidanların
tamamı kaliteli olup, standart dışı fidan
bulunmamaktadır.
Elde edilen tüm veriler birlikte
değerlendirildiğinde fidanlar arasında 10,0
cm mesafe olacak şekilde, makas ile
gerçekleştirilecek bir seyreltme, kaliteli fidan
üretimi için gereklidir. Alan yetersizliği
sorunu yaşanan fidanlıklarda, fidanlar
arasındaki mesafe 7,5 cm olabilir. Fakat bu
mesafe 7,5 cm’nin altına düşürülmemelidir.
Yıl: 2008, Çeşitli Yayınlar: 1, Eskişehir.
Yazışma Adresi: Orman Toprak ve Ekoloji
Araştırmaları Enstitüsü Müdürlüğü, PK.61,
26160-Eskişehir
Proje Lideri: Dr. Ş. Teoman GÜNER
Proje Yürütücüleri: Dr. Aydın ÇÖMEZ,
Rıza KARATAŞ, Prof. Dr. Musa GENÇ
Tel: (0222) 3240246, Faks: (0222) 3241802,
E-Posta: ekoloji@ogm.gov.tr,
Web: http://ekoloji.ogm.gov.tr