T.C.

AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ
Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (AKUZEM)
ORTAK DERSLER

TÜRK DİLİ I
DERS NOTU

Konu
Hafta 3 Dönem GÜZ Öğretim Elemanı ÖĞR.GÖR. FÜSUN ARICI Type your text

AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ / ORTAK DERSLER / TD I / DERS NOTU / AKUZEM

 DERSİN KAPSAMI

1. YERYÜZÜNDEKİ DİLLER VE TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ

1.1. Yapılarına Göre Diller
1.1.1. Tek Heceli Diller
1.1.2. Eklemeli Diller
1.1.3. Çekimli Diller
1.2. Kökenlerine Göre Diller
1.2.1. Hint-Avrupa Dil Ailesi
1.2.2. Hami-Sami Dil Ailesi
1.2.3. Çin-Tibet Dil Ailesi
1.2.4. Bantu Dil Ailesi
1.2.5. Kafkas Dilleri
1.2.6. Okyanusya Dilleri
1.2.7. Amerikan Dilleri
1.2.8. Ural Dilleri
1.2.9. Altay Dilleri
2.TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ

2
AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ / ORTAK DERSLER / TD I / DERS NOTU / AKUZEM
 1. YERYÜZÜNDEKİ DİLLER VE TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ

Dünyada ne kadar millet var ise o kadar da dil vardır. Bugün yapılan araştırmalara göre ölü ya da diri 3000 kadar dilin varlığından
söz edilmektedir. Tespit edilebilen en eski kaynaklar günümüzden 5500 yıl öncesine aittir. Yapılan araştırmalar yeryüzünde insanların bir milyon
yıl önce yaşamaya başladığını ortaya koymaktadır. İnsanlar 5500 yıl öncesine kadar nasıl anlaşıyordu? Dil nasıl doğmuştur? Kimler hangi dili
kullanıyorlardı? Dil bilimciler bu sorulara yanıt bulabilmek için çeşitli teoriler ortaya atmışlardır. Fakat ortaya atılanlar teoriden öteye
gidememiştir. Bu sorular günümüzde hâlâ yanıt bulmuş değildir. Biz bugün konuşulan dilleri yapısına ve kökenine göre diller olmak üzere iki
başlıkta inceleyeceğiz:

1. 1. YAPILARINA GÖRE DİLLER

1. 1.1. Tek heceli diller
Çince, Tibetçe, Vietnam dili, bazı Himalaya ve Afrika dilleri ile Endonezya dilleri bu guruptandır.
Bu guruptaki diller tek heceden oluşur, kelimeler ek almazlar ve çekime girmezler. Kelimeler cümle içinde yer değişerek ve başka kelimeler ile
yan yana gelerek farklı anlamlar kazanabilirler. Yine bu dillerde çok zengin bir vurgu ve tonlama sistemi vardır. Kavramların birçoğunu
karşılamak için kelime birleşimlerinden faydalanılmaktadır.
1.1.2. Eklemeli Diller
Türkçe, Moğolca, Somoyetçe, Tunguzca, Mançuca, Macarca, Fince gibi diller bu guruptandır.
Bu dillerde tek heceli ya da çok heceli sözcük kökleri vardır. Kelime kökünün başına ya da sonuna getirilen bazı ekler sözcüğün anlamında,
yapısında, türünde değişiklikler yaparken bazı ekler sözcüklerin diğer sözcüklerle ilgisini sağlayıp cümle kuruluşuna katkıda bulunurlar. Türkçe
yapısı gereği sondan eklemeli dillerdendir. Eklemeli dillerde eklerle kökler birbirinden kolaylıkla ayrılabilir. Türeme sırasında kökte herhangi bir
değişiklik olmaz.
1.1.3. Çekimli Diller
Almanca, İngilizce, Arapça, Sami dilleri çekimli dillerdendir.
Bu dillerde de ekler ve kökler vardır. Fakat sözcük kökleri ek aldıklarında köklerde değişikler meydana gelir. İngilizce, Almanca gibi bazı dillerde
sözcük ek aldığında sözcük kökü tanınmaz hale gelir. Gitmek fili İngilizcede go/went/gone; Almancada gehen/ging/gegangen şekline
dönmektedir. Arapçada bu durum biraz farklıdır. Arapça üçlü, dörtlü köklerden meydana gelir, sözcük kökü ek alınca sözcük kökündeki sesli
harfler değişir, sessiz harfler aynen kalır. Hâkim, hüküm, hukuk gibi.

3
AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ / ORTAK DERSLER / TD I / DERS NOTU / AKUZEM
 1. YERYÜZÜNDEKİ DİLLER VE TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ

1.2. Kökenlerine Göre Diller

Köken bakımından dillerin akrabalığı tespit edilirken, o dillerin ses, şekil, cümle yapısı, köken bilgisi ve kullandıkları ortak kelimelere
bakılır. Köken bakımından birbirine yakın diller dil ailelerini oluşturmaktadır. Dil ailesi terimi dillerin köken bakımından akraba olup olmadıklarını
tespit etmekte kullanılır. Aynı dil ailesinden olan milletlerin akraba milletler olduğunu düşünmek doğru olmayacaktır. Almanca ve Farsça Hint-
Avrupa dil ailesindendir fakat Almanlar ile Farslar akraba milletler değildir. Bu durum Almanların ve Farsların tarihin bilinmeyen bir döneminde
aynı bölgede yaşamış olabileceklerini ya da kültür bağı oluşturacak şekilde ilişki içinde olduklarını gösteren bir durumdur. Aynı dil ailesinde
olan milletlerin de dillerinin akrabalık derecesi yakından uzağa doğru değişebilir. Dil ailesi olarak İngilizce ile Almanca birbirine yakınken;
Almanca ve Farsça birbirinden uzak dillerdir.
Köken akrabalığı olan belli başlı dil aileleri:
1.2.1. Hint-Avrupa Dilleri Ailesi
1.2.1.1. Avrupa Kolu
1.2.1.1.1.Germen dilleri: Almanca, İngilizce, Felemenkçe, İskandinav dilleri
1.2.1.1.2. Roman dilleri: Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, ve Rumence. Bu dillerin ana dili Latincedir.
1.2.1.1.3. İslâv dilleri: Rusça, Bulgarca, Sırpça, ve lehçe.
1.2.1.1.4. Yunanca, Arnavutça, Keltçe.
1.2.1.2. Asya Kolu
Hintçe, Farsça, Ermenice ölü diller olan Hititçe, Toharca.
1.2.2. Hami-Sami Dilleri Ailesi
1.2.2.1. Sami dilleri: Arapça, Aramca, İbranice eski Tunus, eski Suriye, Habeş-Zenci dilleri ile ölü bir dil olan Akkadça.
1.2.2.2. Mısır dilleri: Eski Mısır dili, Kıptî dili.
1.2.2.3. Libya ve Berber Dilleri: Libya dili, Çağdaş Berber lehçesi.
1.2.3. Çin-Tibet Dilleri ailesi
Çin ve Tibet dilleri.
1.2.4. Bantu Dil Ailesi
Bantu dilleri (Afrika kabile dilleri).

4
AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ / ORTAK DERSLER / TD I / DERS NOTU / AKUZEM
 1. YERYÜZÜNDEKİ DİLLER VE TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ

1.2.5 Kafkas Dilleri

Abazca, Çerkezce, Lezgice, Gürcüce, Lazca, Adigece, Kabartayca, Çeçence, İnguşça.

1.2.6. Okyanusya Dilleri

Günümüzde Avustralya ve Yeni Zelanda’da daha çok İngilizce konuşulmaktadır. Sömürge dillerindendir. Avustralya ve Yeni Zelanda
coğrafyasındaki dillerdir:
Javaca
Fijice
Hawaice
Tahitice

1.2.7. Amerikan Dilleri

Amerika’nın keşfedilmesinden önce bu kıtada yaşayan yerli halkların dilleri. Maya, İnka, Aztek dilleri bu gruba girer. Bu coğrafyalarda
Amerika kıtasının keşfinden sonra İngilizce, İspanyolca, Portekizce gibi diller kullanılmaya başlanmıştır.
Brezilya’da Portekizce, diğer Latin üllkeleri ve A.B.D’nin belli bir nüfusunda İspanyolca kullanılmaktadır. A.B.D’nin ağırlıklı nüfusunda
Amerikan İngilizcesi konuşulmaktadır.

5
 1. YERYÜZÜNDEKİ DİLLER VE TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ

Ural-Altay dilleri Ural ve Altay coğrafyasındaki dillerdir. Korece ve Japoncada Altay dil karakteri ağır basmakla beraber bu
dillerin Altay dili olduğu tam kesinlik kazanmamıştır.
1.2.8. Ural dilleri
Ural dilleri kendi içinde iki kola ayrılmaktadır.
1.2.8.1 Fin-Ugur kolu: Fince, Lapça, Macarca, Ugurca.
1.2.8.2. Samoyet kolu: Samoyet dilleri.
1.2.9. Altay Dilleri
Türkçe, Moğolca, Mançuca ve Tunguzca bu dil ailesindendir. Altayistlik çalışmalarında Kore dilinin Altay dillerinden olduğuna
kesin gözüyle bakılırken Japon dilinin bu guruptan olup olmadığı ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.
Türkçe görüldüğü üzere Ural-Altay dil ailesinin Altay kolundandır. Türkçe Batı Hun Kolu ve Doğu Hun Kolu olmak üzere ikiye ayrılır:
1.2.9.1 Batı Hun Kolu
1.2.9.1.1. Bulgar Kolu: Eski Bulgar ve Çuvaş dilleri.
1.2.9.1.2. Oğuz Kolu: Türkmen, Gagavuz, Azeri, Türkiye Türkçesi.
1.2.9.1.3. Kıpçak Kolu: Karaim, Kırım Tatar, Tatar, Başkurt, Nogay, Karakalpak, Kazak Türkçeleri.
1.2.9.1.4. Karluk Kolu: Özbek, Uygur Türkçeleri.
1.2.9.2. Doğu Hun Kolu
1.2.9.2.1. Uygur-Oğuz Kolu: Tuva, Tofa, Karagas, Yakut, Hakas, Şor, Çulım Türkçeleri.
1.2.9.2.2. Kırgız- Kıpçak Kolu: Kırgız ve Altay Türkçeleri.

6
 2.TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ

İncelendiğinde iki bin yıllık geçmişi olan Türkçe, dünya dilleri arasında yapı yönüyle sondan eklemeli; köken bakımından Ural-
Altay dilleri ailesinin Altay koluna mensuptur. Adını Ural ve Altay dağlarından alan bu dil ailesi köken akrabalığına bağlı bir aile
oluşturmazlar. İki kol arasındaki benzerlik ise her iki kolunda eklemeli birer dil olması, birer ünlü uyumu sistemine sahip olmaları ile ses bilgisi,
kelime türetme yolları, kelime ve cümle oluşturma şekilleri bakımından yakınlık taşımalarındandır.
Altay dil ailesinin ortak özellikleri:
1. Altay dillerinin hepsi eklemeli dillerdendir. Ağaç-lık-lar-dan, ben(i)z-i-miz-den…
2. Ön ek yoktur. Çekim ve türetme sözcük kökünden sonra yapılır: Bi-vefa (vefasız), ma-aile (aileyle birlikte)…
3. Türetme ve çekim sırasında sözcük kökünde değişme olmaz. Eklerdeki zenginlik ve çeşitlilik dikkat çekicidir: sev-gi-siz-lik-ler-
den-dir…
4. Söz diziminde tamlayanlar (yardımcı unsurlar) tamlananlardan (asıl unsurlar) önce gelir: kapının kolu, okulun yolu. Sıfatlar
isimlerden önce kullanılır: kırmızı gömlek, tozlu yol. Sayı sıfatlarından sonra gelen isimler çokluk eki almazlar: üç taş, beş öğrenci. Cümleler
tamamlanmış bir düşüncenin düzenli bir hiyerarşisi şeklinde kurulur.
5. Altay dillerine gramatik cinsiyet yoktur: she-he, host-hostes, hakim-hakime, müdür-müdire, memur-memure, hemşir- hemşire
gibi.
6. Bu dillerde soru eki vardır.
7. Aynı şekilden kaynaklandığı düşünülen ekler vardır.
8. Bir başka ortak özelik ise l,r,n ünsüzleri sözcük başında bulunmaz.
9. Ünlü uyumu bu dillerin ortak özelliğidir.

7
 KAYNAKÇA

Karaağaç, Günay (2013). Türkçenin Dil Bilgisi, Akçağ yay., Ankara.

Karasoy, Y. Yavuz, O. Direkci, B. Kayasandık, A.(2016). Uygulamalı Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri Antalya: Sözen.
Korkmaz, Zeynep. Ercilasun, A.B., Zülfikar, H., Parlatır, İ., Akalın, M., Gülensoy, T., Birinci, N. (2001). Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri,
Yargı yay.Ankara.
Yavuz, K. Yetiş, K., Birinci, N. (2001). Üniversite Türk Dili ve Kompozisyon Dersleri, Bayrak yay., İstanbul.

8
 HAFTALIK KONU DEĞERLENDİRME SORULARI

1 TÜRKÇEYE KÖKEN BAKIMINDAN EN YAKIN DİL HANGİSİDİR, ÖRNEKLER VERİNİZ?

2 TÜRKÇE KÖKEN VE YAPI BAKIMINDAN HANGİ DİL AİLELERİNE DAHİLDİR?

3 TEK HECELİ VE ÇEKİMLİ DİLLERİN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

4 ALTAY DİLLERİNİN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

9
AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ ORTAK DERSLER TD I DERS NOTU / AKUZEM
 HAFTALIK KONU DEĞERLENDİRME SORULARI

Eklemeli diller arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur?

1 A) Arapça B) Türkçe C) Macarca D) Fince E) Mançuca

Roman dilleri arasında aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?

2 A) İspanyolca B) Sırpça C) Fransızca D) Portekizce E) İtalyanca

Altay dillerinde ön ekler yoktur, aşağıdakilerden hangisinde bu açıklamaya uymayan bir kullanım vardır?
A) Türk yazı diline uzak olan lehçeler vardır.
B) Halkın demokrasiye sahip çıkması dünyaya ders oldu.
3 C) Türkiye’nin düşmanlarının mosmor kesilmesi güzel bir duygu.
D) Halide Edip gibi manda isteyenlerin durumuna benziyor.
E) Halkın parasıyla alınan silahı halka çeviren affedilmez.

Aşağıdakilerden hangisi Altay dillerinin özelliklerine uymaz?

4 A) denizlerden B) vardın mı? C) sınıfın kapısı D) biçare E) görgüsüzlükleri

10
AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ ORTAK DERSLER TD I DERS NOTU / AKUZEM