TUR101/ TLL101 TÜRK DİLİ-I

2022-2023 Güz Dönemi

V. Ünite

1
29 Ekim Cumhuriyet Bayramınız Kutlu Olsun!

https://www.youtube.com/watch?v=_aYWx6Zl0vk
ue.aydin.edu.tr 2
 TUR101/TLL101 TÜRK DİLİ-I

V. ÜNİTE
Konu Başlıkları:
1. Dil Aileleri ve Dil Grupları
• Köken Bakımından Dünya Dilleri
• Yapı Bakımından Dünya Dilleri
• Söz Dizimi Bakımından Dünya Dilleri

2. Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri

ue.aydin.edu.tr 3
 1. Dil Aileleri ve Dil Grupları

1. Dünyada kaç dil

konuşulmaktadır?

2. Sayısını söylediğiniz dilleri

neden “dil ailesi” adı verilen
gruplara ayırırlar?

3. Neden bazı dillere “yaşayan dil”

bazı dillere de “ölü dil” denir?

ue.aydin.edu.tr 4
 Dil nasıl doğmuştur?

Dilin nasıl doğduğu ile ilgili birçok kuram ortaya

atılmıştır. Bunlardan birkaçı aşağıdaki gibidir:

• Yansıma Kuramı

• Ünlem Kuramı

• İş Kuramı

• Toplumsal Denetim Kuramı

• Beden Dili Kuramı

ue.aydin.edu.tr 5
 1. Dil Aileleri ve Dil Grupları

Babil Kulesi Efsanesi

Efsaneye göre insanlar, Tanrıya ulaşmak ve ona daha yakın olabilmek için
büyük bir uyum içerisinde ve istekle göğe yükselen bir kule yapmaya
başlamışlardır. Kule, çok geçmeden yükselmeye başlamış ve bunu gören Tanrı,
kuleyi inşa eden her bir insana ayrı bir dil vererek, dünyanın dört bir tarafına
savurmuştur.

(Lucas van Valckenborch’un Babil Kulesi tablosu)

ue.aydin.edu.tr 6
 1. Dil Aileleri ve Dil Grupları

❖ Ortak özelliklerinden hareketle

dil aileleri ve dil grupları
tanımlanmıştır.

❖ Örneğin dillerin konuşuldukları

coğrafyalar dikkate alınarak «dil
aileleri» oluşturulmuştur.

ue.aydin.edu.tr 7
 1. Dil Aileleri ve Dil Grupları
1.1.Köken Bakımından Dünya Dilleri
Dil aileleri: Hint-Avrupa Dilleri, Sami Dilleri, Çin-Tibet Dilleri, Ural-Altay Diller ve
Bantu Dilleri şeklinde oluşturulmuştur.
Aşağıdaki şemada bu dil aileleri genel hatlarıyla gösterilmiştir. Farklı
kaynaklarda bu konu ile ilgili farklı sınıflandırmalarla karşılaşmak mümkündür.

ue.aydin.edu.tr 8
1. Dil Aileleri ve Dil Grupları

Kökenlerine Göre Diller

▪ Ural-Altay Dil Ailesi

▪ Çin-Tibet Dil Ailesi
▪ Hint-Avrupa Dil Ailesi
▪ Hami-Sami Dil Ailesi
▪ Bantu Dil Ailesi
▪ Kafkas Dil Ailesi

ue.aydin.edu.tr 9
Kökenlerine Göre Diller

Ural-Altay Dil Ailesi

Adını Ural ve Altay dağ silsilesinden alan
bu grup iki ana kola ayrılır:

Ural Dil Ailesi: Ural dilleri, Fin-Ogur

dilleri ve Samoyed dilleri olarak başlıca iki
gruba ayrılır.

Altay Dil Ailesi: Altay dağlarından

adını alan Altay dilleri, Türk dilleri, Moğol
dilleri, Mançu-Tunguz dilleri, Kore ve
Japon dillerinden oluşur.

ue.aydin.edu.tr 10
 1. Dil Aileleri ve Dil Grupları

Kökenlerine Göre Diller

Çin-Tibet Dil Ailesi

Güneydoğu Asya’da konuşulan Çin-Tibet dillerinin ortak kabul gören bir dil
sınıflandırılması yapılmış değildir. Çin-Tibet dilleri ailesi Çin kolu ve Tibetçe ve
Burmacayı içine alan Tibet-Burma kolundan oluşur.

ue.aydin.edu.tr 11
 Kökenlerine Göre Diller

Germen Dilleri

Almanca, İngilizce, İsveççe, Norveççe, Danca ve İzlanda dillerinden oluşan

Hint- Avrupa Dil Germen dilleri Kuzeybatı Avrupa’dan Orta Avrupa’ya kadar olan alanda

Ailesi kullanılmaktadır.

Kelt Dilleri

Avrupa kıtasının Batısında yer alan Kelt dillerini İrlanda dili, Galler dili, Fransa’da
Breton dili ve İskoçya’daki Gaelik dili oluşturur.

Latin Dilleri

Fransızca, İtalyanca, İspanyolca, Portekizce, Romence, Katalanca Latin dillerini

oluşturur. Latin dilleri genellikle Avrupa kıtasının güneybatısında konuşulmaklar
birlikte Balkanlarda Romanya ve Moldova’da konuşulmaktadır. Latin dilleri Roma
İmparatorluğunun resmi dili Latinceden gelişmiştir.

Baltık Dilleri

Avrupa kıtasının kuzeybatısında konuşulan Baltık dilleri Litvanya ve Latviya

dillerinden oluşur.

ue.aydin.edu.tr 12
 Kökenlerine Göre Diller

Slav Dilleri
Doğu Slav dilleri (Rusça, Beyaz Rusça ve Ukraince)
Batı Slav dilleri (Çekçe, Lehçe ve Slovakça)
Güney Slav dilleri (Bulgarca,Makedonca, Sırpça, Hırvatça,
Karadağaca, Boşnakça)

Bağımsız Diller
Arnavutça
Yunanca
Ermenice

ue.aydin.edu.tr 13
 Kökenlerine Göre Diller

Hami-Sami Dil Ailesi

Arapça, Çad dilleri, Berber dilleri, Kuşi dilleri ve Omo dilleri bu aileye dahildir.

Arapçanın konuşulduğu coğrafya

ue.aydin.edu.tr 14
 Kökenlerine Göre Diller
Bantu Dil Ailesi
Bu dil ailesini Orta ve Güney Afrika'da konuşulan diller oluşturur.

ue.aydin.edu.tr 15
 Kökenlerine Göre Diller

Kafkas Dilleri

Şemamızda olmamasına rağmen bir başka dil grubu da

Kafkas dilleridir.
Kafkas dilleri Kartvel, Kuzeybatı Kafkas dilleri, Kuzeydoğu
Kafkas dilleri olmak üzere üç koldan oluşur.

https://www.aa.com.tr
ue.aydin.edu.tr 16
 Ural-Altay dillerini Hint-Avrupa dillerinden ayıran başlıca
özellikler şunlardır:

• Ses uyumu, bütün Ural-Altay dillerinde ortak bir unsurdur.

• Yapı bakımından bu diller eklemeli dillerdir.
• Bu dillerde gramatikal cinsiyet ayrımı yoktur.
• Bu ailede yer alan dillerde Hint-Avrupa dillerinde bulunan ön ek (artikel,
prepozisyon) yoktur.
• Çekim ve sözcük türetmede sona gelen ekler (postposziyon) kullanılır.
• Fiil şekilleri zengindir.
• Sıfatlar isimlerden önce kullanılır. Örnek: soğuk rüzgâr, açık deniz.
• Sayı sözlerinden çokluk eki kullanılmaz. Örnek: on çiçek, dokuz kavşak.
• Soru eki mevcuttur.

KAYNAK: Ahmet Bican Ercilasun, Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi,
5.baskı, Akçağ Yayınları, Ankara, s.18. 2008
 1. Dil Aileleri ve Dil Grupları

1.2.Yapı Bakımından Dünya Dilleri

◆ Eklemeli (Bitişken) diller

◆ Çekimli (Bükümlü) diller

◆ Tek Heceli (Yalınlayan) diller

ue.aydin.edu.tr 18
 Yapı Bakımından Diller

Eklemeli (Bitişken) Diller

Macarca, Japonca, Fince ve Afirka’da konuşulan

Swahili dili eklemeli dillerdendir.

ue.aydin.edu.tr 19
 Yapı Bakımından Diller

Çekimli (Bükümlü) Diller

Arapça, Fransızca, Rusça, İngilizce, Yunanca, Latince,

İbranice dilleri çekimli dillerdir. Arapça çekimli diller içinde örnek
gösterilecek en önemli dildir.

Arapça köklerden çeşitli vezinlere göre yeni kelimeler türetilir.

Örneğin, mekatib, mektub, katib, mekteb sözcükleri “ktb” kökünden
türemiştir.

ue.aydin.edu.tr 20
 Yapı Bakımından Diller

Tek Heceli (Yalınlayan) Diller

Çince, Vietnamca ve Tibetçe

en tipik örnekleri oluşturmaktadır.

http://www.chine-culture.com/tr
ue.aydin.edu.tr 21
 1. Dil Aileleri ve Dil Grupları
1.3. SÖZ DİZİMİ BAKIMINDAN DİLLER
«Tipolojik sınıflandırmada diğer bir ölçüt kelime sırasıdır (word order).Cümle
ögelerinin sırası bakımından dünya dilleri altıya ayrılır: SVO, SOV,VSO, VOS, OVS,
OSV. Bu harflerden S özneyi (subject), V yüklemi (verb), O tümleci (object)temsil eder.
Matematik olarak da zaten altı ihtimalden fazlası söz konusu olamaz. Dünyadaki
dillerin büyük çoğunluğu SVO, yani özne-yüklem-tümleç dilidir. Arapça, İngilizce,
İtalyanca, İspanyolca, Swahili, Tayca, Vietnamca gibi. Türkçe SOV, yani özne-tümleç-
yüklem dilidir. Diğer Altay dilleri de bu tiptedir. Ayrıca Çince, Hint, Fars, Ermeni vb
Hint-Avrupa dilleri, ölü dillerden Sümerce, Hititçe, Elamca da SOV dilidir.»

Kaynak: Prof.Dr. Ahmet Bican Ercilasun’un «Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri»
başlıklı makalesi.

ue.aydin.edu.tr 22
2. Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri
Türkçe; 2000’li yılların verilerine göre Çince,
İngilizce, İspanyolca ve Hintçeden sonra dünyada
en fazla konuşulan beşinci dildir.
Türkçe, yapılarına göre diller
sınıflandırmasına göre eklemeli bir dildir.

Türk- çe
koş-ucu-lar-ı-mız
söz-lük-çü-lük

ue.aydin.edu.tr 23
 2. Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri

Türkçede ekler daima sözcük kökünün sonuna

getirilir. Bu sebeple Türkçe sondan eklemeli bir
dildir.
Bugün 40’tan fazla lehçesiyle dünyanın hemen
hemen her köşesinde konuşulmakta olan Türkçe,
köken bakımından ise Ural-Altay Dillerinin
Altay Kolu’na girer.

ue.aydin.edu.tr 24
 Türk Dilinin Bugünkü Durumu
◦ Yöne göre (bölge, coğrafya)
◦ Boya göre

Talat Tekin’in Tasnifi

 2. Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri

◆ En yaygın ve en köklü dünya

dillerinden biri olan Türkçe aynı
zamanda da zengin bir dildir.
Bütün diller gibi Türkçe de başka
dillerden sözcükler almış ve
onlara sözcükler vermiştir.

◆ Yandaki tabloda Türkçenin

hangi dillere ne kadar sözcük
verdiği gösterilmiştir:

ue.aydin.edu.tr 26
2. Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri

ue.aydin.edu.tr 27
1. Aşağıdakilerden hangisinde “dil adı-yapı
bakımından dil grubu” eşleştirmesi yanlıştır?

A) Türkçe-Eklemeli Dil

B) Arapça-Çekimli Dil

C) Almanca-Tek Heceli Dil

D) Fince-Eklemeli Dil

E) Çince-Tek Heceli Dil

ue.aydin.edu.tr 28
 Uygulama

2. Türkçe dil ailesi ve yapı olarak aşağıdaki gruplardan hangisinde

yer almaktadır?

A) Hint- Avrupa Dilleri / Eklemeli Diller

B) Ural - Altay Dilleri / Eklemeli Diller

C) Hami-Sami Dilleri / Çekimli Diller

D) Ural - Altay Dilleri / Çekimli Diller

E) Hint - Avrupa Dilleri / Çekimli Diller

ue.aydin.edu.tr 29
3. Aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Altay dillerinde ses uyumları vardır.

B) Korece, Türkçeyle akraba bir dildir.

C) Türkçede ön ek yoktur.

D) Türkçe, Altay dilleri grubundandır.

E) Türkçe yapı yönünden çekimli bir dildir.

ue.aydin.edu.tr 30