Gall i Kadłubek

data @March 25, 2021

dokończone tak

trudność

📚 GESTA → gatunek literacki, który opisuje dokonania władców (nie sytuację

kraju, a czyny jednego człowieka)

Kronika Anonima zwanego Gallem:

Gall:
nie zachowały się żadne informacje o autorze, a swoją nazwę uzyskał dopiero w
XVIw. (M. Kromer);

Gall → Francuz;

był zakonnikiem benedyktyńskim;

opactwo św. Idziego w St. Gilles w Prowansji,

(postać św. Idziego wiąże się z postacią Karola Wielkiego i z powstaniem Pieśni
o Rolandzie. Dlatego Kronika ma charakter rycerskości, przebija świeckość:
zamiłowanie do przepychu i wystawności);

negatywny stosunek do Czechów i Niemców;

prawdopodobnie długo przebywał na Węgrzech → znał bardzo dużo szczegółów

związanych z tym krajem, powstało tam w tym samym okresie bardzo podobne
dzieło;

wszystkie fakty, których badacze się domyślają, są wnioskami wyciągniętymi z

listów (trzech, przed każdą częścią jeden);

W 2005 r. badacz z UAM pokazuje, że Anonim ma dobrą znajomość południowej

granicy Polski - gdyby był Francuzem, to patrzyłby pod innym kontem. Zwraca on

Gall i Kadłubek 1
 uwagę, że Słowiańszczyzna jest opisywana jakby „okiem patrzącym z Wenecji”.

Kronika:
czas powstania Kroniki: 1113-1116r., jednak relacja urywa się na 1113r., czyli nie
opisał okresu, w którym sam przebywał w Polsce,

wiedzę czerpał od kanclerza książęcy Michała z rodu Awdańców (ważni szlachcice)

→ Gall nazywa go kooperatorem, twórcą, a siebie nazywa "pisarzem dziełka";

rocznik kapitulny krakowski, Pasja św. Wojciecha Brunona z Kwenfurtu,

kalendarze (daty dzienne, bez dat rocznych)

cykl wielkopolski → legenda o Popielu, Piaście i Siemowicie,

podporządkowana jest zasadzie trójczłonowości:

1. trzy księgi,

2. trzy listy,

3. trzy epilogi,

4. trzy ustępy wierszowane,

5. trzy mowy,

6. trzech Bolesławów (Chrobry, Śmiały i Krzywousty),

7. trzy wstawki wierszowane:
— I. planctus Polski – wdowy po śmierci Chrobrego,

Gall i Kadłubek 2
 — II. kantylena (inaczej piosenka): radosna pieśń rycerska pod Kołobrzegiem,
— III. knatylena: pieśń straży strzegących obozu niemieckiego.

autor opisuje wszystko chronologicznie (metafora drzewa → opisuje od korzeni

po szczyt)

I księga to katalog władców, którzy byli przed Krzywoustym (ale motyw jego
narodzin jest klamrą kompozycyjną), rozpoczyna dzieje rodu piastowskiego,

II księga przedstawia młode lata głównego bohatera, do roku 1109 (walka z

Sieciechem, wojny pomorskie i czeskie - ze Zbigniewem)

III księga obejmuje lata 1109-1113 → najazd niemiecki, sukces Bolesława,

śmierć Zbigniewa i pokuta Krzywoustego. Nieopisanie okresu, w którym Gall był
w Polsce może być spowodowane zmianami politycznymi i coraz większym
negatywnym nastawieniem wobec króla (politka z proruskiej na proniemiecką,
zabicie Michała Awdańca).

📚 wstęp wypowiedzi retorycznej → prolog i trzy listy otwierające księgi. Miało to

zdobyć pozytywne odczucia u odbiorcy, wytworzenie pozytywnych uczuć
wobec dzieła i autora, budowanie postawy skromności wobec obranego
tematu,

idea przyświecająca Gallowi → "nie jeść darmo polskiego chleba" – przynieść sławę
Polsce i Polakom.

Przedstawienie sposobu rządzenia jako ideologi suwerennego państwa,

niepodległego cesarstwu (Chrobry 17/31 rozdziałów i Śmiały), Bolesławowie to wzór
władców dla przyszłego pokolenia,

Gall musiał samodzielnie ze strzępkowych informacji zbudować uporządkowaną

logicznie, kompozycyjnie i ideowo opowieść o narodzie, którego nie znał;

technikę opowiadania charakteryzuje EPIZODYCZNOŚĆ → epizody

zorganizowane wokół bohatera – herosa (jest to cecha gatunkowa gestów);

podtrzymuje kontakt z odbiorcą, panuje nad zdarzeniami, prezentuje oceny

moralne, choć widoczna jest wstrzemięźliwość w uwidocznianiu własnych
poglądów,

Gall i Kadłubek 3
 dzieło zorganizowane językowo i stylistycznie wg ars dictandi

akcja uwidaczniana jest w krótkich opisach (ok 7–wersowe), a charakterystyka

postaci jest członami zdaniowymi długimi i powolnymi,

łacina Galla nie jest imitacją żadnego ze starożytnych autorów, jest to taki język,
jakim posługiwało się wykształcone duchowieństwo jego czasów, nie jest to język
naturalny ani narodowy,

Gall traktował tworzywo językowe swobodnie, jak język żywy – zdarzało mu się
podporządkowywać zasady gramatyki swoim założeniom, zwłaszcza rytmicznym,

wierszowane fragmenty były konstrukcjami o stałej ilości głosek i dokładnym,

dwuzgłoskowym rymowaniem,

czasem trudno zdecydować, czy to jeszcze proza czy już poezja,

Epilogi
epilog 1. to pieśń o cudownym poczęciu Krzywoustego → zbudowana z 14 strof
hymnicznych abrozjańskich – 8a 8a 8b 8b

epilog 2. jest wierszem autotematycznym, poświęconym twórcy, jego dziełu i

trudowi. Stanowi pobudkę do kontynuacji przerwanej opowieści,

epilog 3. jest pieśnią pochwalną na cześć bohatera

Rękopis
Najstarszy zachowany rękopis pochodzi
z XV w. (Sędziwoja)

Gall i Kadłubek 4
 Gall stał się anonimowy już dla kolejnego pokolenia, bo po skończeniu Kroniki wrócił do
macierzystego klasztoru. Utwór był jednak przechowywany, ponieważ stał się ważnym
historycznie utworem. Niezbitym dowodem jej znajomości jest Kronika Mistrza
Wincentego. Opiekę nad nią zawdzięczamy klasztorowi cystersów w Kopszydnicy.
Później rękopis znalazł się w rękach Długosza.

W XV w. podniósł się poziom kultury dzięki Uniwersytetowi Krakowskiemu i środowisku

kard. Zbigniewa Oleśnickiego (patron Jana Długosza, zlecił napisanie kroniki annales
Długoszowi).

W XVII wieku Kronikę Anonima wyparła Kronika Kadłubka, ale ona też była wzorowana
na treściach Gallowych.

Legendy
o Popielu

o Piaście synu Chrościska

o Księciu Siemowicie synu Piasta

i alegoryczna opowieść o ślepocie Mieszka syna Siemiomysła

Bolesław Chrobry:
Warto zwrócić uwagę na postaci i wydarzenia, koronację, etos rycerski (polityka
podboju Rusi), chrystianizacja, motyw bogactwa za rządów Chrobrego, kultura
sanitarna,

Kronika Mistrza Wincentego zwanego

Kadłubkiem
Kadłubek
urodził się około poł. XII w.,

pierwszy znany Polak o imieniu Winceny, wziętym od zachodnioeuropejskiego

biskupa, męczennika;

Gall i Kadłubek 5
 wykształcenie w szkole katedralnej krakowskiej (podobno tam zetknął się z tymi,
których uczyni później opowiadaczami historii Polski → biskup krk. Mateusz i arbp.
Jan) i w Paryżu (doskonale władał łaciną, znajomość greki i myśli arabskiej –
ogromna erudycja zdobyta w kręgu renesansu francuskiego XII w. ;

pierwszy Polak z tytułem mgr;

był bliski Kazimierzowi Sprawiedliwemu;

wrócił do Polski 1189, aż do śmierci księcia (1196 -chyba);

w 1208r. został wybrany biskupem krakowskim – pierwszy wybór biskupa przez

kapitułę bez władzy świeckiej;

był protektorem spraw kościelnych;

był gorliwym stronnikiem Leszka Białego;

w 1218r. dobrowolnie rezygnuje z urzędu i chroni się w klasztorze cystersów w

Jędrzejowie, nie wiadomo czy złożył ślubu i zmarł po 5 latach;

kronikę pisał po powrocie do kraju, a przed zostaniem biskupem;

Kronika nie została kompozycyjnie zakończona, urywa się w pół zdania;

silny wpływ Galla;

ważne było tło polityczne;

dzieło podzielone jest na 4 części:

1. obejmuje przedhistoryczne dzieje narodu polskiego legendy wielkopolskie i

małopolskie (założenie Krakowa, smok wawelski, Wanda); treść tej księgi
wspiera się na podaniach etnogenetycznych (cykle wojen grecko – rzymskich)

2. obejmuje okres od założenia dynastii Piastów, po konflikt Krzywoustego ze

Zbigniewem;

3. walki Krzywoustego na Pomorzu i pierwsza część rozbicia dzielnicowego

(do śmierci Kazimierza Sprawiedliwego);

4. nie jest dialogiem między biskupem i arcybiskupem. Zaczyna się od przejęcia

tronu przez Mieszka Starego i urywa się na roku 1202, czyli ustąpieniu
Władysława Laskonogiego;

prolog pełni rolę wstępu;

Gall i Kadłubek 6
 jego celem jest przede wszystkim captatio benevolentiar (topos skromności) –
pozyskanie przychylności odbiorców;

wykład pedagogicznego waloru historii

pisał z myślą o potomnych i szerzeniu wiedzy u ówczesnych ludzi;

pisanie było poczuciem obowiązku wobec władcy (prawdopodobnie Kazimierz

Sprawiedliwy zlecił jej napisanie, był mecenasem)

postać Kazimierza Sprawiedliwego i Mieszka starego stoją do siebie w opozycji

idealny – okrutny;

elekcja jako wzorcowy model wybierania władcy (można było dzięki temu zastąpić
złego Mieszka Starego dobrym Kazimierzem Sprawiedliwym);

prawo bierze w obronę słabych przed silnymi;

Gall i Kadłubek 7