rozmowa Mistrza Polikarpa ze

Śmiercią
data

trudność

dokończone

Geneza:
Pierwowzorem polskiej wersji jest XII-wieczny łaciński wiersz Dialogus Mortis cum
homine. W polskiej wersji "człowiek" został jednak zastąpiony konkretnym
przedstawicielem – Polikarpem. Dialogus magistri Polycarpi cum Morte powstał w XIV
w. Na jego wzór w XV wieku powstała wierszowana przeróbka De Morte prologus. Nie
zachował się jednak żaden rękopiśmienny przekaz (ostatni przepadł podczas II wś).

Szkoła śmierci:
Utwór rozpoczynają dwie apostrofy, z czego jedna skierowana jest do Boga –
świadczy to o pobożności autora oraz wyraźnie zarysowuje cel pracy → pomnożenie
chwały Boga i nakłonienie czytelników do poprawy ich moralności. Pokazuje też pewne
informacje o autorze, który bezsprzecznie wywodził się z kleru, a jego dzieło łączyło się
z lit. kościelną.

Sama apostrofa do Boga zwraca uwagę na to, że Stwórca jest wyższy nad
wszytsko inne, że jest najpotężniejszy. To ma duże znaczenie w kontekście całego
utworu → bo to Bóg stoi nad śmiercią.

Wyłania się więc bardzo ważna w utworze FUNKCJA DYDAKTYCZNA. Można

traktować Rozmowę... jako przykład exemplum, wchodzącego w skład literatury
homiletycznej.
ŚMIERĆ → jest nieubłagana, bezwzględna i wszechobecna, ale jest podległa Bogu.
(Hierarchiczne widzenie świata jako uporządkowanej konstrukcji, gdzie każdy element
ma swoje stałe miejsce i swoją rangę). Śmierć podkreśla, że pojawiła się na świecie na
polecenie Stwórcy – podkreśla więc swoje pośrednictwo między Bogiem i ludźmi.

rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią 1

 Druga apostrofa skierowana jest do ludzi i nakreśla głównego adresata utworu → czyli
wszystkich ludzi, niezależnie od wieku, płci czy stanu. Podkreśla to wagę i
uniwersalność poruszanego tematu.

dla ludzi lekcewarzących temat życia wiecznego, którzy żyją w sposób niemoralny,
śmierć jest groźniejsza, bardziej okrutna i stanowi wstęp do niekończących się
cierpień.

"Szkolność"
Narrator mówi, że "każdy w Śmierci szkole być musi" oraz że "dziwo się swym żakom
stawi". Topika szkolna kontynuowana jest na przestrzeni całego dialogu. Metaforyka ta
została zaczerpnięta z pierwowzoru łacińskiego, choć autor polskiej wersji nie skopiował
form łacińskich i umieścił nawiązania w innym kontekście.

Twórca polski traktuję topikę szkolną jako konsekwencję wybrania na bohatera

uczonego, przez co Śmierć dostosowuje sposób swojej wypowiedzi do
interlokutora.

Śmierć jest również mistrzem (mędrcem), który bezsprzecznie przewyższa

Polikarpa.

Osoby dialogu:
Polikarp:
mędrzec wielki i wybrany,

to, że jest akurat uczonym, ma ogromne znaczenie → mądrość i wiedza są

najwiekszymi cnotami, a nawet one w zetknięciu ze Śmiercią wydają się nic nie
znaczyć,

umysł okazuje się bezradny wobec Śmierci,

zwraca się do niej "miła Śmierci", co wskazuje na uprzejmość względem rozmówcy,

ale też strach.

Śmierć:
nagi, przepasany jedynie chustą trup,

rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią 2

 paskudna, chuda, blada, sączą się jej z oczu krwawe łzy, jest w trakcie rozkładu →
kontrast z przedstawianiem zwłok świętych jako pięknych, nierozkładających się,

Śmierć jest kobietą → ta, która odpowiada za rajski upadek, ma w sobie

pierwiastek zła, jest bardziej niebezpieczna niż mężczyzna,

jest przerażająca (w pierwowzorze obok kosy trzyma też żelazne naczynie pełne
chorób, otoczenie również buduje straszny nastrój),

poza wyglądem, Śmierć straszy też inne zmysły → zgrzyta zębami,

jest obojętną wykonawczynią boskiego rozkazu, choć z okrutną pasją spełnia swoje
zadanie,

objaśnia Polikarpowi różne kwestie teologiczne, jest więc poza mistrzynią,

nauczycielką i władczynią także kaznodziejką,

jest katem i pośredniczy w sądzie → wykonuje kary (nawiązujące do faktycznych

kar za przestępstwa),

jest egzekutorką prawa i sprawuje władzę nad światem żywych,

RZĄDZENIE I NAUCZANIE → to dwie najważniejsze funkcje, jakie pełni Śmierć.

Teologia Śmierci:
1. Typowym dla myślenia średniowiecznego człowieka jest poszukiwanie genezy
danego zjawiska. Dlatego właśnie pyta Polikarp Śmierć o jej pochodzenie.
Wyjaśnia mu ona, że powstała, kiedy pierwsi ludzie zgrzeszyli i rozzłoszczony Bóg
powołał ją do służby.

2. Skąd bierze się zaciekłość Śmierci? Nie jest to, jak przypuszczał Polikarp, uraza
wobec ludzkości. Ona jednak otrzymała zadanie od Boga, które sumiennie
wykonuje.

3. Jest nieprzekupna a próby wyłudzenia dłuższego życia niesamowicie ją złoszczą.

4. Po Sądzie Ostatecznym pójdzie do Piekła, gdzie będzie miała inne zadania, tak
więc nie martwi się o swoją przyszłość.

Danse macabre:

rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią 3

 Śmierć w radosnym zapamiętaniu rozpoczyna taniec, w którym partnerami są
wszyscy ludzie. Jej korowód złożony jest z przedstawicieli wszystkich stanów,
godności i wieku.
Nieodłącznym atrybutem Śmierci jest kosa – nawiązanie do apokaliptycznego
żniwiarza.

Śmierć lubi przechwalać się tym, że odebrała życie znanym i potężnym tego świata
(Goliat, Annasz, Kaifasz, Samson, Salomon itp). Kolejno wymienia jednak różnych
ludzi, których zabrała ze sobą → hierarchiczność ma tu znaczenie i o ile w
pierwowzorze pierwszy pojawia się papież, w wersji polskiej jest to mędrzec, a papież
pojawia się dużo później, zestawiony z żebrakiem.

Pojawia się także popularny w średniowieczu motyw ubi sunt – gdzie oni są
(rozważania nad tym, gdzie podziali się wielcy i podkreślenie ich małości wobec
śmierci).
Celem przechwałek śmierci jest wywołanie w słuchaczu refleksji nad znikomością
doczesnych wartości → MOTYW VANITAS.

Ostatecznym kresem życia jest śmierć, a celem ostatecznym jest osiągnięcie

zbawienia.

Propaguje tez ideę "dobrej śmierci" → kto wiódł dobre życie, ten nie lęka się
umierania, bo jest ono tylko przejściem do rajskiej szczęśliwości.
Śmierć włada nie tylko nad ludźmi, ale też nad całą naturą – nie brak jej przechwałek
dotyczących odbierania życia zwierzętom. 🙈
Śmierć krytykuje przedstawicieli różnych zawodów → wytknięte zostają uchybienia
moralne danej grupy społecznej, ale jest jedna konkretna profesja, w której krytyka
dotyka samej istoty działań:

Śmierć dość wymownie ocenia medyków jako oszustów, którzy korzystają z jej
opieszałości, napełniając swoje kieszenie złotem,

krytykuje też naganne zachowania braci zakonnych.

Wychwaleniu podlegają natomiast dziewice-męczennice (średniowieczna kazuistyka).

Narzędzia perswazji:

rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią 4

 Uczestnicy dialogu uciekają się do scholastycznych metod przekonywania
rozmówców. Polikarp odwołuje się do argumentów logiczno-emocjonalnych (tu
przykład o przyjaźni i tym, co będzie po Sądzie).

Śmierć podsumowuje całą rozmowę w końcowej części →

"Służ Bogu we dnie i w nocy,
Ujdziesz mąk przy tej pomocy".

rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią 5