SYMBOLE ŚWIĄT

BOŻEGO
NARODZENIA
Wigilia

Święta Bożego Narodzenia to przede wszystkim

wieczerza wigilijna. Tego wieczoru cała rodzina zasiada
przy świątecznie nakrytym stole i celebruje nadchodzące
Święta Bożego Narodzenia. Słowo "wigilia" pochodzi od
łacińskiego "vigiliare„ i oznacza "nocne czuwanie".
Okres przed świętami to adwent (łac. adventus). W
tradycji chrześcijańskiej chodzi o czas oczekiwania na
powtórne
przyjście Chrystusa. Trwa on od 23 do 28 dni, rozpoczyna
się w pierwszą niedzielę po uroczystości Chrystusa Króla.
Wolne miejsce dla niespodziewanego gościa

Zanim wszyscy usiądą przy wigilijnym stole, trzeba

oczywiście zadbać o odpowiedni wystrój i nakrycia. Tych
ostatnich powinno być o jedno więcej niż liczba gości.
Po co dodatkowe miejsce przy świątecznym stole?
Symbolizuje ono pamięć o tych, którzy nie mogą spędzić
tegorocznych świąt razem z nami. Bywa i tak, że
przygotowywane jest z myślą o zmarłym członku rodziny.
Do wigilijnych tradycji należy również dopilnowanie, aby do
wieczerzy zasiadła parzysta liczba gości. Dawniej nieparzysta
liczba miała wróżyć rychłą śmierć jednego z nich.
Pierwsza gwiazdka

Według Pisma Świętego (Ewangelia wg św. Mateusza) to

Gwiazda Betlejemska doprowadziła trzech króli (Kacpra,
Melchiora i Baltazara) do Betlejem. Na pamiątkę tego
wydarzenia dzieci z niecierpliwością wyczekują pierwszej
gwiazdki na niebie - symbolizuje ona początek celebrowania
Świąt Bożego Narodzenia.
Choinka
Nieodłącznym elementem Świąt Bożego
Narodzenia jest choinka. Początkowo
świąteczne drzewko nazywano hailekrystem,
spolszczając niemieckie określenie „Heiliger
Christ”. Zwyczaj jego zdobienia przyszedł do
nas z Niemiec, choinki zaczęliśmy dekorować
dopiero na przełomie XVIII i XIX. Choinkę
powinno się ubierać dopiero 24 grudnia. Jej
poszczególne elementy także mają swoją
symbolikę: światełka to znak przyjścia
Chrystusa na świat, ozdoby są symbolem łaski
Bożej, łańcuch to symbol węża-kusiciela, a
jabłka - grzechu. Zwyczaj zdobienia choinki
przez długi czas nie był aprobowany przez
przedstawicieli Kościoła Katolickiego, którzy
za symbol Narodzenia Pańskiego uznawali
szopkę. Zmieniło się to pod koniec XIX wieku.
Dzisiaj w katolickich domach dominują raczej
drzewka świąteczne.
Prezenty pod choinką
Zwyczaj obdarowywania prezentami jest prezenty pod choinką zostawia Aniołek, na
Górnym Śląsku prezenty na Boże
obchodzony w większości regionów święta w
Narodzenie przynosi Dzieciątko
Boże Narodzenie. W Polsce jest on utożsamiane z postacią Jezusa Chrystusa,
obchodzony Wigilią. Prezenty odnajduje się na Dolnym Śląsku oraz na Opolszczyźnie
pod choinką. W niektórych tradycjach samo prezenty w Boże Narodzenie przynosi
drzewko bywa niespodzianką dla dzieci i Gwiazdka, a mieszkańcom Płaskowyżu
Tarnogrodzkiego natomiast na Boże
gości.
Narodzenie prezenty przynoszą
Tradycja znana jest od XIII wieku i nawiązuje krasnoludki.
do darów jakie złożyli Trzej Królowie
Jezusowi podczas wizyty w Betlejem.
Na skutek przenikania do europejskiej
tradycji elementów kultury anglosaskiej (w
szczególności amerykańskiej) także w
Europie święty Mikołaj utożsamiany jest
coraz częściej z Bożym Narodzeniem i
świątecznymi prezentami. W Wielkopolsce,
na Kujawach, na Pałukach, na Kaszubach i
na Pomorzu Zachodnim prezenty na Boże
Narodzenie tradycyjnie przynosi Gwiazdor, w
Małopolsce i na Śląsku Cieszyńskim
12 potraw

Liczba dwanaście to tylko jedna z możliwych wersji. Według jednej z tradycji na świątecznym
stole powinna znaleźć się nieparzysta liczba potraw, co zaprzeczałoby zwyczajowi, według
którego symbolem jest liczba dwanaście.
Aleksander Bruckner w słowniku etymologicznym języka polskiego pisał, że wieczerza chłopska
składała się z pięciu lub siedmiu potraw. Bogatsi, a więc przedstawiciele szlachty, przygotowywali
na świąteczny stół dziewięć potraw, natomiast arystokraci - jedenaście. Siedem to symbol dni
tygodnia, zaś dziewięć oznacza liczbę chórów anielskich. Liczba dwanaście okazała się
wyjątkiem od reguły, jednak jej symbolika jest równie ważna - chodzi bowiem o dwunastu
apostołów. Lista dań może różnić się w zależności od regionu. Podstawowe to zazwyczaj barszcz
czerwony, śledzie (przygotowywane na różne sposoby), karp, kapusta, kompot z suszu, pierogi z
kapustą i grzybami, zupa grzybowa, kutia i inne. Często do 12 potraw wigilijnych zaliczają się
także ciasta, m.in. piernik i makowiec.
Sianko pod obrusem

Wedle jednego z licznych zwyczajów

bożonarodzeniowych pod obrus należy
położyć garstkę siana. Jest ono symbolem
żłobka, w którym leżało Dzieciątko Jezus.
Domownicy mogą też spróbować
wyciągnąć źdźbło siana spod obrusa. Ten,
który wyciągnie najdłuższe, będzie cieszył
się największym szczęściem i
powodzeniem w nadchodzącym roku. Zaś
wg. wierzeń ludowych sianko pod obrusem
pozwalało „poznać” swoją przyszłość.
Dotyczyło to głównie panien, które na
podstawie wyciągniętego spod obrusa
źdźbła siana dowiadywały się, kiedy znajdą
męża. I tak krótkie i zielone źdźbło
oznaczało rychłe zamążpójście, natomiast
pojawiające się na sianie odcienie szarości
oznaczały trudności w znalezieniu męża.
Gdy siano wyciągał spod obrusa
gospodarz, z jego długości wnioskował
urodzaj lnu na nadchodzący rok.
Jemioła - na szczęście

Wierzono, że jemioła powieszona

nad drzwiami gwarantuje pokój,
miłość i szczęście domowi.
Tradycja nakazuje, aby gałązkę
jemioły powiesić także nad
wigilijnym stołem, najpóźniej
przed pojawieniem się pierwszej
gwiazdki. Wigilijną jemiołę należy
przechowywać cały rok, aż do
następnych świąt, by działała jej
magiczna moc.
Zwyczaj całowania się pod
jemiołą przywędrował do nas z
Anglii. Owoce jemioły traktowano
jako symbol płodności. Po
każdym pocałunku mężczyzna
zrywał jeden owoc. Wierzono, że
ten, który zerwie ostatni otrzyma
dar płodności.
Barwy Świąt Bożego Narodzenia

Święta Bożego Narodzenia powinny

kojarzyć się Wam z dwoma kolorami:
zielonym i czerwonych. To w tych
barwach najczęściej przygotowywane
są ozdoby świąteczne. Zieleń jest
symbolem nadziei i wierności,
natomiast czerwień to symbol krwi
Chrystusa.
Dzielenie się opłatkiem

Zwyczaj ten pochodzi z początków XIX wieku. Dawniej oprócz tradycyjnych

opłatków, wytwarzanych z przaśnego ciasta, chleba i wody, były również
kolorowe opłatki. Tymi ostatnimi dzielono się ze zwierzętami. Kultywowanie
tego zwyczaju miało je chronić od zapadania na rozmaite choroby. Dzielenie
się opłatkiem, o jakim możemy mówić obecnie, jest symbolem wyrażenia
wdzięczności i znakiem przebaczenia dawnych win.
Śpiewanie kolęd
W liturgii Kościoła katolickiego kolędy wykonuje się od mszy o północy w Święta
Bożego Narodzenia (noc 24/25 grudnia) do święta Chrztu Pańskiego (niedziela po
6 stycznia). W polskiej tradycji dopuszcza się śpiewanie ich do Święta Ofiarowania
Pańskiego (2 lutego).
Słowo kolęda pochodzi prawdopodobnie od łacińskiego calendae oznaczające
„pierwszy dzień miesiąca”, który w starożytnym Rzymie wiązał się z zabawą,
hucznym świętowaniem, śpiewaniem pieśni i składaniem sobie życzeń. Ten
zwyczaj przejęty został przez pogańskich Słowian. Z biegiem czasu, mniej więcej
od XV w., to słowo utożsamiano coraz mocniej z obrzędami chrześcijańskimi.
Początkowo kolędy były tylko w języku łacińskim, ale z czasem zaczęto tłumaczyć
je na polski, a później też tworzyć własne teksty. Pierwsza polska kolęda pochodzi
z roku 1424 - mowa tutaj o "Zdrów bądź królu anielski". Z XV wieku pochodzi
również popularna "Anioł pasterzom mówił". Zbiory kolęd i pastorałek publikowano
w książeczkach, zwanych kantyczkami. Najwięcej bożonarodzeniowych pieśni
powstało na przełomie XVII i XVIII wieku.
Pasterka

O północy 24 grudnia we wszystkich kościołach Polski tego dnia zostaną

odprawione uroczyste msze, tzw. pasterki. Nazwa „pasterka” pochodzi od pasterzy,
którzy jako pierwsi przyszli oddać pokłon nowo narodzonemu Jezusowi. Trzeba od
razu dodać, że byli to ludzie, których moralność pozostawiała sporo do życzenia. Nie
przypominali miłych pastuszków – postaci z szopek czy jasełek. Ale Boże
Narodzenie jest dla wszystkich. Do Jezusa mają prawo przyjść wszyscy. Pasterka
upamiętnia oczekiwanie i modlitwę pasterzy zmierzających do Betlejem. W Polsce
jest jedną z najważniejszych świątecznych tradycji.
Jarmarki i festiwale Bożonarodzeniowe w Polsce

Jarmarki bożonarodzeniowe to jedne z najpiękniejszych i najciekawszych wydarzeń

w Polsce, w czasie Świąt Bożego Narodzenia. Niesamowity klimat, sznury
kolorowych światełek, i smakowite zapachy, to elementy dzięki którym festiwale te
cisza się coraz większą popularnością. Kramy z wyrobami, prezentujące rękodzieło,
wysokiej jakości ozdoby świąteczne czy regionalne przysmaki, przyciągają co roku
nie tylko rodziny, ale także rzesze turystów. Do ścisłej czołówki polskich jarmarków
bożonarodzeniowych z pewnością zaliczyć trzeba te, odbywające się na
krakowskim i wrocławskim rynku. Dla odwiedzających przygotowywane są m.in.
liczne koncerty, prezentacje, konkursy szopek, czy spotkanie ze Świętym Mikołajem
oraz wspólne kolędowanie.
Odwiedzanie domów przez mężczyzn

Jedną z tradycji były odwiedziny wczesnym rankiem małych

chłopców tzw. połaźników, którzy składali życzenia gospodarzom
i dzięki temu zapewniali pomyślność i spokój domowi, czy też
mężczyzn lub starszych chłopców, którzy tuż po północy
wyruszali ze swoich domów, by zdążyć odwiedzić wszystkich
krewnych jeszcze przed świtem.

Zgodnie ze zwyczajem odwiedzających mężczyzn domownicy

częstowali ciastem, wędliną, ofiarowywali pieniądze, albo
bułeczki, zwane szczodrakami. Tradycja ta zwana właśnie „na
szczodraka”, pochodząca ze wschodnich kresów, w większości
domów jest całkiem zapomniana, w nielicznych rodzinach na
Podkarpaciu praktykowana jest do dziś.

Rzeszowski etnograf Andrzej Karczmarzewski wyjaśnił, że

wizyty te związane były z przekonaniem w niektórych częściach
regionu o fatalnych skutkach odwiedzin kobiety jako pierwszej
osoby przychodzącej w dniu wigilii. Przypomniał, że łączyło się
ono z symboliką dnia początku. Powszechnie wierzono, że taka
wizyta ściągnie na dom i jej mieszkańców zmartwienia i
niepowodzenia w gospodarstwie, chorobę, a nawet śmierć.
Dziękujemy za uwagę