Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

DEVRE ANALĐZ TEKNĐKLERĐ

Bu zamana kadar kullandığımız Kirchoffun kanunları ve Ohm kanunu devre problemlerini

çözmek için gerekli ve yeterli olan e itlikleri sağladılar. Fakat bu kanunları kullanarak
imdiye kadar izlediğimiz yöntemler biraz daha metodik ve algoritmiktir. Bu metodlarla
herhangi bir devredeki akım ve gerilim hesabı oldukça kolayla mı olmaktadır.

Çözüm metotlarına girmeden önce, bu yöntemleri anlatırken kullanacağımız terimlerin ne

manaya gediğini inceleyelim.

Düğüm: Đki veya daha fazla devre elemanının uçlarının birle tiği noktalar düğüm olarak
adlandırılır. ekil.DT.1 için a, b, c, d, e, f, g, h, i, j noktalarının hepsi düğümdür.

Temel Düğüm: Üç veya daha fazla devre elemanın birle tiği düğüm temel düğüm olarak
adlandırılır. ekil.DT.1’deki düğümler içerisinde yalnızca c, d, e, f, i, j temel düğümdür.

Yol: Hiçbir devre elemanının iki defa olmamak üzere, temel devre elemanlarının yan yana
olanları üzerinden gidilerek izlenen sıraya yol adı verilir. ekil.DT.1’deki V2 , R4 , i1 , R6 bir
yol olu turmaktadır. Yine i2 , R7 , V3 , de bir yol olu turmaktadır.
+

ekil.DT.1. Temel terimlerin incelenmesi için örnek devre

Kol: Đki düğümü birle tiren yola kol adı verilir. Örneğin a ve b düğümünü birle tiren R1
direnci bir kol olu turmaktadır. Yine V4 gerilim kaynağının olduğu yol, i2 akım kaynağının
olduğu yol bir koldur.

Temel Kol: Ba ka bir temel düğümden geçmeden iki temel düğümü birle tiren yola temel kol
denir. ekil.DT.1’deki V1 , R1 , R2 yolu i2 yolu, V4 , R8 yolu, R3 yolu, R6 yolu, i1 i1 yolu, R4
yolu ve V2 , R5 yolu temel kol örnekleridir.

Halka: Bir düğümden ba layarak, yine aynı düğüme geri dönen yola halka ismi verilir.
ekil.DT.1’ deki halka örnekleri ise a ağıdaki gibidir;
R3 − V4 − R8 − R7 , R7 − R6 − i1 − V3 , V2 − V1 − R1 − i2 − R6 − R5

© Uğur TA KIRAN 2007 1

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

Çevre: Đçinde ba ka bir halka olmayan halkaya çevre adı verilir. ekil DT.1. için
R4 − V1 − R1 − R2 − R3 − V3 halkası, V2 − R4 − i1 − R5 halkası, i1 − V3 − R7 − R6 halkası,
R7 − R3 − V4 − R8 halkası, R8 − V4 − i2 halkası aynı zamanda birer çerçevedirler.

Düzlemsel Devre: Birbiri üzerinden atlama yapmadan bir düzlem üzerine (örneğin kağıda)
çizilebilen devrelere düzlemsel devre ismi verilir. Üzerinden atlama yapılmı devreler illaki
düzlemsel olmayan devre olmayabilirler. Bu devrelerin bir kısmı düzlemsel olarak çizilebilir.
Örneğin ekil DT.2’deki devre, ekil DT.3’teki gibi tekrar çizilebilir.

ekil.DT.2 Örnek düzlemsel Devre ekil.DT.3. ekil.DT.2’deki devrenin

düzeltilmi hali

Yine de bazı devreler vardır ki düzeltmeler sonucunda dahi atlamasız çizilmez. Bu durumdaki
bir devreye düzlemsel olmayan devre adı verilir. ekil DT.4’deki devre böyle bir devredir.

R1 R2

R5

R4
V1 + R3 R6
R7

R8 R9
ekil.DT.2 Düzlemsel Olmayan Devre

Göreceğimiz metodlar içerisinde çevre akımları yöntemi yalnızca düzlemsel devrelere

uygulanabilirken, düğüm gerilimleri yöntemi hem düzlemsel hem düzlemsel olmayan
devrelere uygulanabilir.

Düğüm gerilimleri yönteminde, her düğüme bir gerilim atanarak, Kirchoffun akım kanunu
vasıtasıyla denklemler elde edilir. Fakat bizim için gerekli olan ise temel düğüm sayısının bir
eksiği kadar denklemdir. Yani Düğüm gerilimleri yönteminde toplam denklem sayısı;

ds1 = ne − 1

burada ne , temel düğümlerin sayısıdır.

© Uğur TA KIRAN 2007 2

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

Çevre akımları yönteminde ise Kirchoff’un gerilim kanunu, toplam çevre sayısı dolayısıyla
denklem sayısı ds2 ise;
ds2 = be − (ne − 1)
formülünden hesaplanır. Burada be toplam temel kol sayısıdır.

Düğüm Gerilimleri Metodu

Düğüm gerilimleri metodu temelde, temel düğümlere bir gerilim atanarak ve her düğüm için
Kirchoff’un akım kanunun yazılmasını temel alan bir yöntemdir. Bu yöntemle bütün temel
düğümlerdeki gerilimler hesaplanır. Bu değerler devrenin diğer noktaları için bir referans
özelliği ta ır. Bu değerler vasıtasıyla devrenin herhangi bir noktasından geçen akımı veya
herhangi iki nokta arasındaki gerilimi hesap etmek mümkündür.

A ağıdaki örnekle birlikte, düğüm gerilimleri yöntemi ile devre çözümünü inceleyeceğiz.
Gerekli olan denklem sayası ds1 = 3 − 1 = 2 .

ekil.DT.5 Düğüm Gerilimleri Yöntemi Đçin Örnek Devre

Đlk olarak yapılacak i devredeki düğümlerin tespitidir. Buradaki örnek için 1, 2, 3, ve 4

düğümdür. Fakat esas kullanacaklarımız ise temel düğümlerdir, yani 1, 2 ve 4 tür. Temel
düğümlerin bir tanesi toprak düğümü, yani sıfır volt noktası olarak seçilir ve ( veya
veya ) i aretleriyle gösterilir. Bu sıfır noktası olarak seçilen düğüm genellikle en çok
devre elemanının bağlı olduğu düğüm olur. Bu kesin bir kural olmamakla beraber genel bir
kabul olmu tur. Bazı durumlarda sıfır noktası diğer düğümler arasından seçilebilir. Bundan
sonraki adım geriye kalan temel düğümlere gerilim atamak yani her bir düğümdeki gerilimleri
V1 , V2 ,......, Vne −1 gibi i aretlenir. Burada bir 1 düğümü için V1 ve 2 düğümü için V2 i aretini
kullanalım.

Bundan sonraki a amada her bir i aretlenen düğüm için, sıfır noktası hariç Kirchoffun akım
kanunu yazılır. 1 düğümü için;
ia + ib + ic = 0

Burada ia , ib ve ic yönlerine dikkat edilerek ve Ohm kanunundan e itlikler yazılır yani;

V −V V −V V −0
ia = 1 k , ic = 1 2 ve ib = 1
R1 R3 R2
V1 − Vk V1 V1 − V2
+ + =0
R1 R2 R3

© Uğur TA KIRAN 2007 3

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

Görüldüğü üzere ia , Ri ’nin bulunduğu koldan geçen akımdır ve denklemi ona göre
yazılmı tır. ib ve ic de ona göre yazılmı ve en sonunda ise en ba ta yazılan denklemde yerine
konmu tur.

2 düğümü için denklemi yazalım.

id + ie + i f = 0
V2 − V1
id = ; yönü ic ’ye terstir, o yüzden bu eklide yazılmı tır.
R3
V −0
ie = 2 ve i f = −ik akım kaynağının yönü i f ’ye terstir.
R4
Dolayısıyla ikinci denklem
V2 − V1 V2
+ − ik = 0
R3 R4
eklinde yazılabilir. Böylelikle iki bilinmeyenli iki denklem bulunmu olur. Diğer değerler; R
dirençler ve kaynak değerleri devrede verilmi olmalıdır. Đki bilinmeyenli iki denklem ise
doğrusal cebir vasıtasıyla kolaylıkla çözülebilir. A ağıda verilen örnekle durum daha açık bir
ekilde anla ılabilir.

Örnek.DT.1: ekil.DT.5 teki devrede R1 =8 , R2 =3 , R3 = 4Ω ve R4 = 12Ω dur.

Vk = 20v ve ik = 5 A ise, R4 üzerinden geçen akımı hesap ediniz.
Sayısal değerleri yukarıda bulduğumuz denklemlerde yerine yazınız.
V1 − 20 V1 V1 − V2
+ + =0 ⇒ 17V1 − 6V2 = 60 x 2
8 3 4
V2 − V1 V2
+ −5 = 0 ⇒ −3V1 + 4V2 = 60 x3
4 12
34V1 − 12V2 = 120
−9V1 + 12V2 = 180
25V1 = 300
300
V1 = = 12v
25
60 + V1 60 + 36 96
V2 = = = = 24v
4 4 4
V 24
iR4 = 2 = = 2A
R4 12

Düğüm Gerilimleri Yöntemi Özel Durumlar

Bağımlı Kaynaklar: Düğüm gerilimleri yönteminde, düğüm gerilimleri devrenin herhangi

bir yerindeki gerilimin ve akımın hesap edilmesi için yeterlidir. Bu yüzden bağımlı
kaynakların olması durumu deği tirmez. Bağımlı kaynakların kontrolleri ise düğüm
gerilimleri deği kenlerinden faydalanarak hesaplanır. A ağıdaki örneği inceleyelim.

Örnek.DT.2: A ağıdaki devrede i aretli düğüm gerilimlerini çözünüz.

© Uğur TA KIRAN 2007 4

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

Devreyi dikkatle incelediğimizde

i aretli olan düğüm gerilimlerinin
birinin daha çözüme ba lamadan belli
olduğunu görürüz. Bu V2 dir.
Görüldüğü üzere 25v’luk gerilim
kaynağı V2 ’nin düğümü ile toprak
arasına bağlıdır. Dolayısıyla V2 =25v
olur.

V1 için:
V1 V −V V1 V − 25
−1 + 1 2 = 0 ⇒ −1 + 1 =0
10 20 10 20
45
2V1 − 20 + V1 − 25 = 0 V1 = V1 = 15v
3

Süper Düğüm: Eğer iki düğüm arasına bir gerilim kaynağı bağlanmı ise kollardan geçen
akımı direk yazamayız. Fakat dolaylı yollardan düğüm gerilimlerini yazabiliriz. A ağıdaki
örneği inceleyelim.

Örnek.DT.3
V1 V1
+ + ix = 0
10 50
ix : gerilim kaynağı üzerinden
geçen akımı direk
bilemediğimizden gerilim
kaynağı üzerinden geçen bir
akım tanımlandı:

V1 düğümü için
V2 düğümü için
V
−ix + 2 + 2 = 0
10
Bu iki denklemi toplarsak ix terimleri yok olur.
V1 V1 V
+ + 2 + 2 = 0 elde edilir. (Denklem 1*)
10 50 10

Fakat eksik olan bir denklem daha bulunmalıdır. Çünkü 2 bilinmeyenli denklemleri çözmek
için en az iki adet denklem lazımdır. Bu ise kontrollü gerilim kaynağını yerine yazarak
bulunur.
V V
V1 − V2 = 50i ⇒ i = 1 ⇒ V1 − V2 = 50 1
10 10
−4V1 − V2 = 0
Böylece ikinci denklem elde edilmi oldu. Denklemler çözülürse:

© Uğur TA KIRAN 2007 5

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

5V1 + V1 + 100 + 5V2 = 0 6V1 + 5V2 = −100

⇒
−4V1 − V2 = 0 X (5) −20V1 − 5V2 = 0
−14V1 = −100
100
V1 = = 7.142v
4
V2 = −28.57v

Denklem (1*) kısaca yazabilmek için süper düğüm yöntemi adı verilen bir yöntem
uygulanabilir. Bu yöntem gerilim kaynaklarının arasına bağlı olduğu her düğüm için
uygulanabilir. Eğer süper düğüm için Kirchoff’un akım kanununu yazarsak:
V1 V1 V
+ +2+ 2 = 0
10 50 10
Denklem (1*)elde ederiz.

Çevre Akımları Metodu

Çevre akımları metodunda temel olan çevrelerin tespit edilerek çevreler içerisinde akımlar
dola tığının varsayılmasından ibarettir. Daha sonra çevre için Kirchoff’un gerilim kanunu
yazılır. Sonuç olarak be − (ne − 1) adet denklem elde edilir. Bu denklemlerle çevre akımları
hesaplanır. Yine düğüm gerilimlerinde olduğu gibi çevre akımları devrenin herhangi bir
yerindeki gerilim ve akımların hesaplanması için yeterlidir. ekil.DT.6’yı ele alalım.

+ VR 12
R1

i2
R2 R3
VR 22 VR 32
+ +
+ +
VR 21 VR 33
+
R4
Vk1 + VR 41 VR 43 i3 Vk 2 +

i1 +

ekil.DT.6 Çevre Akımları Yönteminin Uygulanması

© Uğur TA KIRAN 2007 6

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

ekil.DT.6’daki devrede üç adet çevre olduğu görülmektedir. Devrede dört adette temel
düğüm bulunmaktadır. Devrede altı adette temel kol vardır. Gerekli olan denklem sayısı
be = 6 ve ne = 4 için be − (ne − 1) = 6 − (4 − 1) = 7 − 4 = 3 ’tür. Bu sayı ise çevre sayısına e ittir.
Çevreler tespit edildikten sonra her çevre için çevre içinde dolanarak devresini tamamlayan
çevre akımları tespit edilir. Bu akımların yönleri ya hepsi saat yönünde, ya da saat yönünün
tersi yönde tespit edilir. Burada ve ilerde hep saat yönü tercih edilecektir. Bundan sonra ise
çevre akımının yönü referans alınarak Kirchoff’un gerilim kanunu yazılır. i1 halkası için bunu
yazalım.
−Vk1 + VR21 + VR41 = 0 Burada VR21 ve VR41 , i1 akımına göre pozitif kabul edilir.
−Vk1 + V21 + VR41 = 0 V21 gerilimi bir sonraki a ama için dikkatle seçildi.
Eğer VR21 ve VR41 , i1 akımına göre seçilmi se denklemi yeniden yazarsak;
−Vk1 + (i1 − i2 ) R2 + (i1 − i3 ) R4 = 0
R2 üzerinden geçen akımın (i1 − i2 ) olduğuna ve R4 üzerinden geçen akımın (i1 − i3 )
olduğuna ve kabul edilen referans gerilim yönlerine dikkat ediniz.
i2 halkası için ise
+VR22 + VR12 + VR32 = 0
denklemi yazılıp, değerleri yerine konursa
R2 (i2 − i1 ) + R1i2 + (i2 − i3 ) R3 = 0
Burada VR22 = −VR21 olduğuna ve bunların i1 ve i2 akım yönlerine göre alındığına dikkat ediniz.
i3 halkası için ise
VR43 + VR33 + VRk 2 = 0 ⇒ R4 (i3 − i1 ) + R3 (i3 − i2 ) + Vk 2 = 0
Bu ekilde denklemler bulunmu olur. Sonuç denklem sistemini çözerek elde edilir.

Örnek.DT.4: ekil.DT.6’daki devrede Vk1 = 35v, R1 = 50Ω, Vk2 = 25v, R2 = 250Ω,

R3 = 50Ω ve R4 = 25Ω ise i1 , i2 ve i3 çevre akımları kaçtır?

Denklemlerde değerleri yerlerine yazalım.

−35 + (i1 − i2 )250 + (i1 − i3 )25 = 0 ⇒ 275i1 − 250i2 − 25i3 = 35

250(i2 − i1 ) + 50i2 + (i2 − i3 )50 = 0 ⇒ − 250i1 − 350i2 − 50i3 = 0
25(i3 − i1 ) + 50(i3 − i2 ) + 25 = 0 ⇒ − 25i1 − 50i2 + 75i3 = −25

Denklem sistemini çözelim

275 −250 −25
∆ = −250 350 −50 = 1000000 = 106
−25 −50 75
35 −250 −25
∆1 = 0 350 −50 = 300000 i1 = ∆1 / ∆ = 0, 3 A
−25 −50 75

© Uğur TA KIRAN 2007 7

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

275 35 −25
∆ 2 = −250 0 −50 = 200000 i2 = ∆ 2 / ∆ = 0, 2 A
−25 −25 75

275 −250 35
∆ 3 = −250 350 0 = −100000 i3 = ∆ 3 / ∆ = −0,1A
−25 −50 −25

Çevre Akımları Yöntemi Özel Durumlar

Bağımlı kaynakların devrede bulunması çevre akımları yöntemini deği tirmez çünkü çevre
akımları devrenin herhangibir yerindeki gerilim ve akımını belirlediği için küçük
deği ikliklerle devre çözülebilir. Bunun için Örnek.DT.5’i inceleyelim.

Örnek.DT.5: Çevre akımları yöntemi kullanarak 20 ’luk direnç üzerinden geçen akımı
hesaplayınız.
2A
ekle bakıldığında iki adet akım kaynağı
Kirchoff’un gerilim kanunu yazmak için
i2 bir problem olu turur gibi gözükmektedir.
10 ohm 20 ohm
Fakat dikkatli bir incelemeyle i2 = 2 A
i
olduğunu kolaylıkla bulabiliriz. Böylece
bilinmeyen sayısı bir adet azılmı olur. i1
Đx +
Vx halkası için denklemi yazalım. 5A lık akım
+

25 ix i1 5A i3 80 v +
kaynağı üzerindeki gerilime Vx diyelim.

−25ix + (i1 + i2 )10 + Vx = 0

i3 halkası için yazalım
−Vx + (i3 + i2 )20 + 80 = 0
Bu iki denklemi toplarsak,
−25ix + (i1 + i2 )10 + (i3 + i2 )20 + 80 = 0 elde edilir.

Fakat bu denklem Vx değerleri yazmadan da çizikli yol izlenerek de Kirchoff’un gerilim

kanunundan yazılabilir. Böylece akım kaynağı kaldırılarak elde edilen çerçeveye süper çevre
ismi verilir. Bu ekilde yazılan denklem bir denklemi yok ettiği için fazladan bir denklem
daha yazmak gerekir. Bu ise akım kaynağının bağlı olduğu koldan geçen akımı yazarak
bulunur.
i3 − i2 = 5 A (akım kaynağının yönü i1 ile aynı yönde)
Denklemlerdeki fazladan bilinmeyen ix ise i1 − i2 ’ye e ittir.
Tüm değerler yerine yazılırsa;
−25(i1 − 2) + 10(i1 − 2) + 20(i3 − 2) + 80 = 0
−15i1 + 20i3 + 50 − 20 − 40 + 80 = 0

© Uğur TA KIRAN 2007 8

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

− 15i1 + 20i3 = −70 − 15i1 + 20i3 = −70

⇒
15 / i1 − i3 = 5 15 i1 − 15i3 = 75
− 5i3 = 5 i3 = 1A
i1 − i3 = 5 ⇒ i1 − 1 = 5 ⇒ i1 = 6 A
i20 Ω = i3 − i2 = 1 − 2 = −1A

Düğüm gerilimleri yöntemi genelde çevre akımları yöntemine göre avantajlıdır. Fakat bazı
durumlarda devre daha bilinmeyenli denklem sistemine dönü türülebiliyorsa daha az
bilinmeyenli denklem sistemi tercih edilir. Bu arada düzlemsel olmaya devrelere yalnızca
düğüm gerilimlerinin uygulanabildiğini unutmayınız.

Kaynak Dönü ümü

Bazı durumlarda Gerilim kaynağına seri bağlı direnç, akım kaynağına paralel bağlı bir dirence
dönü türüldüğünde devrede bazı sadele meler olur. Eğer gerilim kaynağına seri bağlı direnci
akım kaynağına paralel bağlı dirence dönü türülebilecek bir yöntem bulunursa bu
uygulanabilir.

ekil.DT.7’deki dönü ümü yapabilmek için RL yük direnci üzerinden geçen akımların ve RL
üzerinde dü en gerilimlerin e it olması gerekir.

il il
+ +

Vk + VL ik Rp VL RL

Soldaki devre için

Vk V .R
iL = ve VL = k L
RS + RL RS + RL

Sağdaki devre için

ik .R p
iL =
RP + RL

RL =0 için iL = Vk / RS ve iL = ik olmalıdır.
Dolayısıyla ik = Vk / RS olur.
RL = ∞ için VL = Vk ve VL = ik .R p olur.
Eğer Vk ’yı ilk denkleminde yerine yazarsak;
ik = ik .R p / RS ⇒ R p = RS
Sonuç olarak kaynak dönü ümü için gerekli formüller bulunmu olur. Kaynak dönü ümler
çift taraflıdır.

© Uğur TA KIRAN 2007 9

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

Örnek.DT.6:

Kaynak dönü ümünü kullanarak ix akımını

hesap ediniz. 11v’luk gerilim kaynağının
ix
güç üretip üretmediğini bulunuz
6A
11 V +

6A’lik 10 devre elemanlarına kaynak dönü ümünü uygulayalım.

Vk1 = 6.10 = 60v RS = 10Ω
Devreyi tekrar çizelim

.
10 ’luk ve 3 ’luk dirençler seri hale gelir
ve 13 ’luk bir dirençle deği tirilebilir

60v’luk gerilim kaynağı 13 ’luk dirence

tekrar kaynak dönü ümü uygulayalım.
ik1 = 60v /13Ω = 4, 615 A RP1 = 13Ω

21 ve 13 ’luk direnç paralel

21.13
olduğundan: RP2 = = 8, 029
21 + 13

© Uğur TA KIRAN 2007 10

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

4,615’lik akım kaynağı ve 8,029’luk

dirence tekrar kaynak dönü ümünü
uygularsak
Vk2 = 4, 615 . 8, 029 = 37, 058v
RP2 = 8, 029Ω

Devrenin bu haliyle ix ’i hesaplayalım.

11 − 37, 058
ix = = −2 Amper
5 + 8, 029

Dolayısıyla ix ters yöndedir. Bu durumda 11 v’luk gerilim kaynağı güç tüketir.

Gerilim kaynağına paralel direnç dönü türülürken yalnızca gerilim kaynağı ve akım
kaynağına seri direnç dönü türülürken yalnızca akım kaynağı seçilir.

Rs
+
Vk Rp Vk + ve ik ik

Thevenin ve Norton E değer Devreleri

= veya

Đki Uçlu Karma ık Devre Thevenin E değeri Norton E değeri

Herhangi bir devre, devre üzerinde belirlenmi iki noktadan doğru bakıldığında bir gerilim
kaynağı ve bir seri direnç olarak sadele tirilebilir. Bu sadele tirmeye Thevenin e değeri’nin
bulunması denir. Aynı ekilde bu sadele tirme bir akım kaynağı ve buna paralel bağlı direnç
olarak yapılırsa Norton e değeri bulunmu olur.

Bazı durumlarda devrenin içinden çok uçları arasındaki davranı ile ilgileniyorsak Thevenin
ve Norton e değeri sıkça kullanılır. Bunu yaparken uygulanan yöntem uçlar arasındaki

© Uğur TA KIRAN 2007 11

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

gerilimi hesaplamaktan ba lar. Bu uçlara herhangi bir ey bağlı değilken yapılan gerilim
hesabı Thevenin e değer gerilimini verir. Bu iki uç kısa devre edilerek kısa devre üzerinden
geçen akım hesaplanırsa buna da Norton e değer akımı denir. Bu belirlenen uçlara sırayla
voltmetre ve ampermetre bağlanması gibidir.

Kaynak dönü ümünden,

Vth = I N .RN ve I N = Vth / Rth ⇒ RN = Rth

değerleri hesap edilebilir. Thevenin ve Norton e değerinin bulunmasını standart yöntemle
a ağıdaki örnekle inceleyelim.

Örnek.DT.7: a ve b uçları arasındaki e değer Thevenin devresinin bulunuz. (standart yöntemi

kullanarak)
5 ohm
a

25 V + 2 ohm 5A

a ve b uçları arasındaki gerilimi V1 hesap ederek bulalım. Düğüm gerilimleri için V1 yeterlidir
ve V1 = Vab = Vth dir.
V1 − 25 V1
+ −5 = 0 ⇒ V1 − 25 + 2V1 − 20 = 0
4 2
3V1 = 45 V1 = 45 / 3 V1 = 45 / 3 = 15v = Vth
a ve b uçları kısa devre edildiğinde geçen akım ise
25v − 0
IN = + 5 = 6, 25 + 5 = 11, 25 A
4
V
Rth = th = 1.333Ω
IN

Örnek.DT.8: a ve b uçları arasındaki e değer Norton devresini hesaplayınız.

I N = 11, 25 ve RN = Rth = 1,333Ω

Örnek.DT.9: Kaynak dönü ümünü kullanarak a ve b uçları arasındaki Norton ve Thevenin

e değerini hesaplayınız.
25v’luk gerilim kaynağı ile 4 ’luk direnci dönü türelim.
ik = 25v / 4 = 6, 25 A ve RP = 4Ω

a Bu devre akım kaynakları toplanarak ve 4

ve 2 ’luk dirençlerin e değerleri
6,25 A 4 ohm 2 ohm 6 A bulunarak hesaplanır.

© Uğur TA KIRAN 2007 12

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

Rth
1,33 ohm
a

Vth +
15 V

Bu devre zaten Norton e değeridir. Thevenin e değeri kaynak dönü ümünden

Vth = I N − RN = 15v ve Vth = RN = 1,33Ω

Not: Thevenin veya Norton e değerini bulurken bazen kaynak dönü ümü kullanılamayabilir.
Bu durumda standart yönteme geri dönülür.

Örnek.DT.10: A ağıdaki transistörlü yükselteç, e değerinin a ve b uçları arasındaki Thevenin

e değerini bulunuz.

a ve b uçları açıkken Vab = −100.2 Ki olur

10mV − 10−4 v
i ise i = ⇒ V bilinmediğinde v yerine yazılmalıdır.
100
V = Vab ’dir dolayısıyla yerine yazalım;
10mV − 10−4 vab
i=
100
i tekrar yerine konursa
10mV − 10−4 vab
Vab = −100.2 K = (−10mV + 10 −4 vab )2000
100
0.5vab x 10 = −10mV + 10−4 vab (5vab − vab ) x10 −4 = −10mV
−3

−10 x 10−3
4vab = = −100 vab = −25v = Vth
10 −4

a ve b uçları kısa devre edilirse

10mV − 10−4 v
I N = −100i olur. i ise i = v = 0 = vab olduğundan
100
10mV 10 x 10 −3
i= = = 10 −4 ⇒ I N = −100.10−4 = 10−2 A
100 10 2
−25v
Rth = Vth / I N = = 2500Ω
−10 −2

Bazı durumlarda Rth direkt olarak hesaplanabilir. Bunun için art ise devrenin tamamen direç
ve bağımsız kaynaklardan olu ması gerekir. Bu durumda gerilim kaynakları kısa devre ve

© Uğur TA KIRAN 2007 13

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

akım kaynakları açık devre yapılarak devre yeniden çizilir ve e değer devre direnci
hesaplanır.

Örnek.DT.11: Örnek.DT.7’deki Rth direncini gerilim kaynaklarını kısa devre ve akım

kaynaklarını açık devre yaparak hesaplayınız.
Devreyi tekrar çizelim:(Gerilim kaynakları kısa, akım kaynakları açık)
4Ω .2Ω 8
Rab = = = 1,333Ω
4Ω + 2Ω 6

Eğer devrede kontrollü kaynaklar varsa, yine bağımsız kaynaklar yukarıdaki gibi kısa devre
ya da açık devre yapılır. Fakat bu i lem kontrollü kaynaklara uygulanmaz. Onun yerine a ve b
uçları ara sıra test gerilimi uygulanır ve sonuç bu ekilde hesaplanır

Örnek.DT.12: Örnek.DT10’daki devrede Rth direncini test gerilimi yöntemi ile bulunuz.

Giri teki bağımsız gerilim kaynağını kısa devre edelim.

+

VT V V
Rth = iT = ab + 100i iT = T + 100i
iT 2K 2K
i bu sefer u ekilde hesaplanır.
−10−4
i= v değerin negatif olduğuna dikkat ediniz. V = VT olduğundan
100
−10−4
i= vT yerine yazarsak
100
 1 (−10 − 4) 
iT =  + 100  vT
 2K 100 
−4 iT
iT = (0, 5 x 10−3 − 10 )vT vt =
4 x 10 −4

VT iT / 4 x 10−4 10000
Rth = = = = 2500Ω
iT iT 4

Maksimum Güç Transferi

Güç transferi olayı elektrik açısından iki ekilde incelenir. Đlk kısım için öretilen gücün ne
kadarının verimli bir ekilde transfer edildiğidir. Güç üretim istasyonlarından, yüke transfer
edilen güç yüzdesi ne kadar büyükse o kadar verimlidir denir. Đkincisi ise transfer edilen

© Uğur TA KIRAN 2007 14

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

gücün büyüklüğüyle ilgilidir. Bu tip sistemlerde üretilen güç çok sınırlı ve küçük olduğundan
üretilen gücün maksimum değeri yüke transfer edilmek ister. Bu durumda maksimum güç
transferi kuralları uyarlanır. Herhangi bir devre Thevenin e değeri olarak yazılabildiğinden
karma ık devre bir Thevenin e değeri ile yer deği tirilir.

a i a i
Rth

RL ≡ +
Vth RL

b b

ekil.DT.10 Maksimum Güç Transferi

Yük direnci üzerinde harcanan gücü yazarsak.

2
2  Vth 
PL = i .RL =   .RL
 Rth + RL 
Gücün RL ’ye göre türevini aldığımızda ve sıfıra e itlediğimizde maksimum güç transferi için
gerekli olan RL değerini hesaplayabiliriz.
dP 2
 ( Rth + RL ) 2 − RL 2( Rth + RL ) 
= Vth  =0
d RL  ( Rth + RL )4 
Vth sıfır olamayacağından kö eli parantezin içi dolayısıyla;
( Rth + RL ) 2 − RL 2( Rth + RL ) = 0
Rth 2 + 2 Rth RL + RL 2 − 2 RL Rth − 2 RL 2 = 0
Rth 2 − RL 2 = 0 ⇒ Rth2 = RL2 ⇒ Rth = RL

Sonuç olarak RL yük direnci maksimum güç transferi için Rth ’ye e it olmalıdır.

Örnek.DT.13: A ağıdaki devrede maksimum güç transferi için RL ne olmalıdır. PR L ne

olmalıdır ( Pmax ) ve üretilen gücün ne kadarı yüke transfer edilmektedir.

Vab = Vth ( RL bağlı değilken)

30.40
Vab = = 24v
30 + 20
20.30
Rth = (40v’luk bir gerilim kaynağı
30 + 20
kısa devre edilirse)
Rth = 12Ω

Dolayısıyla maksimum güç transferi için RL = Rth = 12Ω olmalıdır. RL devreye bağlı iken;

© Uğur TA KIRAN 2007 15

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

2 2 2
 Vth   24   24 
RPL = Pmax =  .RL =   .12 =   .12 = 12W
 Rth + RL   12 + 12   24 

40v’luk gerilim kaynağınca üretilen güç ise: ( RL bağlı iken)

RL V 12
Vab = .Vth = 12volt ⇒ i30 Ω = ab = = 0, 4 A
RL + Rth 30 30
V 12
iRL = ab = = 1A
12 12

Bu durumda kaynaktan çekilen akım i = i20 Ω = i30 Ω + iRL = 1, 4 A

Üretilen güç ise Pü = v.i = 40v.1A = 56W
PL 12W
Transfer edilen güç yüzdesi = % x100 = % x100 = %21,43
Pü 56W

Süperpozisyon Metodu

Bir doğrusal sistemde birden fazla kaynak tarafından besleniyorsa sistemin doğal tepkimesi
her bir kaynak için diğer kaynaklar izole edilerek hesaplanan tepkilerin toplamına e ittir.
Sistemin doğrusal olması yeterli arttır.

Ohm Kanunu; grafiksel ifade ve bağımsız kaynakların iç direnci

Bir direnç üzerinden geçen akımın, gerilime olan grafiği çizilirse, bu Ohm kanununun
grafiksel ifadesi olur. Grafik bir doğrudan olu ur ve eğimi direncin ters değerini verir. Bunun
nasıl olduğunu görelim.
i

y2 − y1
Bir doğrunun eğimi: m =
x2 − x1
i2
i −i
ekil.DT.11’deki doğrunun eğimi ise m = 2 1 olur i1
v2 − v1
i − 0 i2 1 V
eğer v1 = 0 ise , i1 = 0 olduğundan m = 2 = = V1 V2
v2 − 0 v2 R
1 v −v
m = ise R = 2 1 eklinde yazılabilir.
R i2 − i1

ekil.DT.11. Direncin
akım-gerilim grafiği

ekil.DT.12’de akım ve gerilim kaynağının grafiği görülmektedir. Grafiklerin eğimlerinden

faydalanarak akım ve gerilim kaynağının dirençlerini hesaplayalım.

© Uğur TA KIRAN 2007 16

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri
i i ekil.DT.12
Gerilim ve
Akım
ik Kaynağının
Gerilim
V Akım
Vk Grafikleri
V

Gerilim Kaynağının Grafiği Akım Kaynağının Grafiği

Gerilim kaynağı için içi direnç hesabı:

v −v
R= 2 1 ⇒ v2 − v1 = vk − vk = 0
i2 − i1
0
R= = 0Ω
i2 − i1
Akım kaynağı için iç direnç hesabı
v −v
R= 2 1 ⇒ i2 − i1 = ik − ik = 0
i2 − i1
v −v
R = 2 1 = ∞Ω
0
Sonuç olarak gerilim kaynağının iç direnci sıfır, akım kaynağının iç direnci sonsuzdur.

Tekrar süperpozisyon yöntemine dönersek, devrenin çözümü için ba ta bir kaynak seçilir ve
diğer bağımsız kaynaklar gerilim kaynağı ise iç direnci sıfır olduğundan kısa devre ve akım
kaynağı ise iç direnci sonsuz olduğundan açık devre yapılır. Devre tek kaynak için çözülür.
Daha sonra bir ba ka kaynağa geçilir. Çözüm bu kaynak içinde tekrarlanır. Bu i lem bütün
kaynaklar için tekrarlanır. En son çözüm her bir kaynak için bulunan çözümlerin toplamıdır.

Örnek.DT.14: Örnek.DT.6’daki devreyi ve 21 ’uk direnç üzerinden geçen i akımı

süperpozisyon yöntemi ile çözünüz.

Yalnızca 11v’luk gerilim kaynağı için;

RS1 = 3 + 10 = 13Ω
3.2
RP1 = = 8, 03Ω
3+ 2
11v
ix1 = = 0.844 A
5 + RP1
8, 03 11v
i211 = . = 0.322 A
5 + 8, 03 21

© Uğur TA KIRAN 2007 17

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

Yalnızca 6A’lik akım kaynağı için;

5.21
RP1 = = 4, 038Ω
5 + 21
RS1 = 3 + RP1 = 7, 038Ω
RP2 = 4,131Ω

V2
V2 = 6.RP2 = 24, 785v ⇒ i3 = = 3, 521A
RS1
V1 = V2 − i3 .3 = 24, 785v − 3.3,521 = 14, 22v
V −14, 22 V
ix2 = − 1 = = −2,844 = −2 A i212 = 1 = 0, 677 A
5 5 21
ix = ix1 + ix2 = 0,844 − 2,844 = −2 A ve i21 = i211 + i212 = 0, 0** A

Örnek.DT.15: A ağıdaki devrede ix akımını süper pozisyon yöntemi ile hesaplayınız.

2A

10 ohm 20 ohm

ix
+

100 ix 5A 80 v +

Yalnızca 2A’lik akım kaynağı için;

2A

−100ix1 100ix1
i1 + ix1 = 2 A ve i = − + ix1 = 2 A
30 30
10 ohm 20 ohm
i1 −100ix1 + 30ix1 = 60
ix1 60
ix1 = = −0,857143 A
100 ix1 −70

© Uğur TA KIRAN 2007 18

Devre Analizi Ders Notları Devre Analiz Teknikleri

Yalnızca 5A’lik akım kaynağı için;

i2
10 ohm 20 ohm i2 = 5 + ix2
ix2 100ix2 = i210 + 20ix2
100 ix2 5A 80ix2
i2 =
10
80ix2
5 + ix2 =
10
50 + 10ix2 = 80ix2
50
ix = = 0, 714 A
70

Yalnızca 80 voltluk gerilim kaynağı için;

10 ohm 20 ohm 100ix3 − 80
ix3 =
ix3 30
100 ix3 80 V +
30ix3 = 100ix3 − 80
80
ix3 = = 1,14 A
70
ix = ix1 + ix2 + ix3 = 1 Amper

© Uğur TA KIRAN 2007 19