BAB SOSIOBUDAYA MASYARAKAT KERAJAAN

03 ALAM MELAYU

3.1 Bahasa dan Tulisan Buku Teks: m.s. 40 – 43

Jelaskan bahasa dan tulisan yang digunakan di
kerajaan-kerajaan Alam Melayu.

• Bahasa Sanskrit merupakan bahasa utama

• Buktinya ialah penemuan batu bersurat Funan bertarikh abad kedua
Funan • Tulisannya berasaskan tulisan orang Hu yang menggunakan tulisan
orang India
• Menggunakan kalendar Saka yang berasal dari India

• Menuturkan bahasa Sanskirt dan bahasa Melayu Champa

(PT3 C S1 (a)) • Buktinya ialah penemuan batu bersurat dalam kedua-dua bahasa
• Masyarakatnya menggunakan tulisan Palava dan Champa Kuno

Bab 03
Champa • Bukti penggunaan tulisan Palava ialah penemuan inskripsi tulisan

al
Raja Sambhuvarman bertarikh abad keenam (PT3 A S2)
• Sejak abad kelapan, agama Islam tersebar di Champa menjadikan bahasa

iju
Melayu bahasa utama seiring dengan perkembangan tulisan Jawi

• Bahasa Melayu merupakan bahasa utama dalam urusan pentadbiran

D
dan harian
• Bahasa Melayu menerima pengaruh bahasa Sanskrit
Srivijaya
Bahasa
h
• Buktinya ialah penemuan batu-batu bersurat (Kota Kapur, Kedukan
Bukit, Telaga Batu dan Talang Tuwo bertarikh abad ketujuh di Sumatera)
le
dan • Ditulis dalam bahasa Melayu dengan pengaruh bahasa Sanskrit
Tulisan menggunakan tulisan Palava
Bo

(PT3 C S1 (b) (i))

• Menggunakan bahasa Sanskrit dan Khmer
Angkor • Buktinya ialah penemuan inskripsi pada dinding candi
• Tulisan dinding candi menggunakan tulisan Palava dan tulisan Khmer
k

• Bahasa utamanya ialah Jawa Kuno

da

(PT3 C S1 (b) (ii))

• Menggunakan tulisan Kawi yang dibuktikan dengan penemuan
inskripsi dan persuratan bertarikh abad ke-14 (PT3 A S4)
Majapahit • Mula menggunakan huruf-huruf Arab dalam tulisan selepas
Ti

tersebarnya agama Islam

• Tulisan yang menggunakan huruf Arab bagi menulis bahasa Jawa
dikenali sebagai tulisan Pegon
(PT3 C S1 (b) (iii))
• Menggunakan bahasa Sanskrit dan tulisan Palava
Kedah Tua • Dibuktikan dengan penemuan batu bersurat yang bertarikh abad
kelima di Sungai Mas dan Cherok Tok Kun (Pulau Pinang)

3.2 Persuratan Buku Teks: m.s. 44 – 45 Terangkan persuratan yang berkembang dalam masyarakat Alam Melayu.

• Alam Melayu terkenal dengan tradisi lisan berdasarkan alam sekeliling

• Tema utamanya ialah asal-usul, binatang, nasihat, seloka, teladan dan adat
• Kegiatan persuratan dalam bentuk batu bersurat ialah bukti keintelektualan masyarakat Alam Melayu

31

Sejarah Tg2 - Bab 03.indd 31 2/11/2020 9:24:33 AM

 Pengaruh Terhadap Persuratan Alam Melayu Buku Teks: m.s. 45 Jelaskan pengaruh luar terhadap
persuratan Alam Melayu.

Persuratan Alam Melayu

Sebelum Kedatangan
Islam Selepas Kedatangan Islam
(PT3 B S1 (b))
• Mendapat pengaruh • Dipengaruhi oleh sastera Islam (syair, gurindam, cerita hikayat dan nazam)
epik dan sastera India • Kisah kehidupan nabi-nabi seperti Nabi Sulaiman dan Nabi Muhammad
seperti Ramayana, SAW diterjemah ke dalam bahasa Melayu
Mahabhrata, Purana • Antara karya terkenal ialah Hikayat Nabi Bercukur, Hikayat Bulan Berbelah,
dan Jataka (PT3 C S1 (a)) Hikayat Nabi Yusof dan Hikayat Nabi Wafat
• Karya-karya tersebut • Banyak karya epik mengisahkan perjuangan pahlawan Islam
disadurkan ke dalam diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu seperti Hikayat Muhammad
bahasa tempatan Ali Hanafiah, Hikayat Iskandar Zulkarnain dan Hikayat Amir Hamzah
(PT3 A S9)
Bab 03

al
3.3 Seni Bina Buku Teks: m.s. 46 – 48
Bincangkan seni bina yang terdapat di kerajaan-kerajaan Alam Melayu

iju
berikut: (a) Kerajaan Angkor (b) Kerajaan Srivijaya
Kerajaan Funan Buku Teks: m.s. 46

D
• Membina kapal besar serta perahu panjang yang mampu menampung 100 orang penumpang
• Pembinaan sistem pengairan untuk mengawal limpahan air dan mengalirkan air masin keluar dari tanah pertanian
• Pembinaan candi sebagai rumah ibadat, pusat pendidikan dan pertemuan masyarakat
h
• Contoh tinggalan candi ialah Candi Go Cay Thi di Oc Eo (PT3 A S10)
le
Kerajaan Angkor Buku Teks: m.s. 46 Bincangkan seni bina yang terdapat di kerajaan Angkor.
Bo

• Baray berukuran 2 x 8 kilometer dan dapat menampung 30 juta

meter padu air yang akan disalurkan ke sawah-sawah padi
• Angkor Wat dan Angkor Thom merupakan seni bina yang
masyhur
• Angkor Wat dibina oleh Raja Suryavarman II pada abad ke-12
k

dengan keluasan 208 hektar

da

• Binaan menara utama di tengah-tengah candi ialah setinggi 65

meter
• Membina kapal untuk kegunaan perdagangan dan peperangan
Angkor Wat, Kemboja
Ti

Kerajaan Champa Buku Teks: m.s. 47

• Dapat dilihat melalui binaan candi

• Antara yang terkenal ialah kompleks candi di
Lembah Mi Son, Po Nagar dan Dong Duong

(PT3 A S13) Candi Mi Son Candi Po Nagar

Kerajaan Srivijaya Buku Teks: m.s. 48 Bincangkan seni bina yang terdapat di kerajaan Srivijaya.

• Candi yang masyhur seperti Candi Muara Takus dan Candi Muara Jambi di Sumatera
• Terdapat pusat binaan kapal di ibu kota Srivijaya
• Rekod kerajaan China, pusat binaan kapal-kapal Melayu (Kun-lun-po) yang besar terletak di Palembang
• Kapal-kapal besar tersebut boleh belayar hingga ke pelabuhan Tonkin dan tenggara China
• Ukiran pada tugu di Bukit Siguntang, Palembang memerihalkan kapal-kapal era kerajaan Srivijaya (PT3 A S14)

32

Sejarah Tg2 - Bab 03.indd 32 2/11/2020 9:24:34 AM

 Kerajaan Majapahit Buku Teks: m.s. 48 Terangkan seni bina yang terdapat di kerajaan Majapahit.

• Antara candi yang masyhur termasuklah Candi Tikus (Jawa Timur)

dan Candi Cetho (Jawa Tengah)
• Turut membina pintu gerbang seperti Gapura Wringin Lawang
(pintu gerbang laluan raja) dan Gapura Bajang Ratu (pintu masuk
ke dalam sebuah bangunan suci di Jawa Timur)

Kerajaan Kedah Tua Buku Teks: m.s. 48 Gapura Bajang Ratu Gapura Wringin Lawang

• Banyak tertumpu kepada binaan candi bagi agama Hindu dan Buddha di Lembah Bujang
• Tinggalan candi Buddha yang terkenal adalah di Bukit Choras, Bukit Meriam dan Bukit Pendiat
• Candi Hindu di Bukit Batu Pahat dan Bendang Dalam mendapat pengaruh seni bina kerajaan Chola, India
• Turut ditemui seni bina arca Hindu dan Buddha

Kerajaan Gangga Nagara Buku Teks: m.s. 48

Bab 03
al
• Buktinya ialah penemuan patung Buddha yang diperbuat daripada gangsa setinggi 18 meter di Tanjung Rambutan
• Terdapat juga beberapa binaan patung Buddha lain di Pangkalan dan Sungai Siput

iju
• Seni bina arca ini menerima pengaruh daripada kerajaan Gupta, India

3.4 Struktur Sosial Buku Teks: m.s. 49

D
Terangkan struktur Golongan Diraja (Status Tertinggi)
h
ta

• Tugas: Memerintah
sosial masyarakat
h
in

kerajaan Alam Melayu. • Golongan: Raja dan kerabat diraja

er
m

le
(permaisuri, putera, puteri, adik-beradik,
Pe

ibu bapa dan ahli keluarga) (PT3 A S22)

an
ng

Bo

Bangsawan
lo
Go

• Tugas: Melancarkan sistem

pentadbiran kerajaan
• Golongan: Pembesar,
ilmuwan, golongan agama,
k

Rakyat Merdeka
pujangga dan pendeta
ah

• Tugas: Mengukuhkan sistem beraja melalui

da

istana
nt

konsep taat setia

ri
pe

• Golongan: Askar, petani, nelayan, penternak,

Di

pekerja istana, artisan dan pedagang

an

Ti
ng
lo
Go

Hamba
• Tugas: Berkhidmat dalam sektor sosioekonomi dan meningkatkan status tuannya
• Golongan: Hamba berhutang dan rela menjadi hamba serta tawanan perang
(PT3 A S21)

PAK-21: Gallery Walk

Murid menampal hasil kerja di dinding untuk dilihat oleh kumpulan lain. Murid boleh menulis komen
tentang hasil kerja kumpulan lain pada sticky note.
Setiap kumpulan diminta menjawab salah satu daripada soalan di bawah:
1 Apakah langkah untuk memartabatkan bahasa Melayu di mata dunia?
2 Apakah kepentingan bahasa dan tulisan kepada sesebuah masyarakat?
3 Bagaimanakah cara kita untuk melindungi warisan sejarah seperti candi di negara kita daripada kemusnahan?
4 Tanpa kecanggihan teknologi, masyarakat Alam Melayu berjaya membina candi.
Apakah faktor-faktor kejayaan tersebut?

33

Sejarah Tg2 - Bab 03.indd 33 2/11/2020 9:24:35 AM

 PRAKTIS DSKP (PENTAKSIRAN BILIK DARJAH)

3.1 Bahasa dan Tulisan

SP 5.2.3 Menjelaskan sosiobudaya masyarakat kerajaan Alam Melayu

Memahami kronologi perkembangan sosiobudaya masyarakat kerajaan Alam Melayu
KPS
Meneroka bukti kewujudan bahasa dan sistem tulisan masyarakat kerajaan Alam Melayu

A Lengkapkan peta dakap berikut dengan maklumat berkaitan bahasa dan tulisan yang digunakan oleh
masyarakat kerajaan Alam Melayu. Buku Teks: m.s. 40 – 42 TP1

Saka Khmer Jawi Sanskrit Palava Champa Kuno

tulisan Kawi bahasa utama Palava Hu huruf-huruf Arab

bahasa Sanskrit Jawa Kuno bahasa Melayu Pegon Champa pentadbiran

Bab 03

al
(a) Menggunakan bahasa Sanskrit sebagai bahasa utama

iju
(b) Berasaskan tulisan orang Hu yang menggunakan
1 Funan
tulisan orang India
(c) Juga menggunakan kalendar Saka dari India

D
h (a) Menuturkan bahasa Melayu Champa dan Sanskrit
(b) Tulisan digunakan ialah tulisan Palava dan Champa Kuno
2 Champa
(c) Kedatangan Islam menjadikan bahasa Melayu Champa sebagai
le
bahasa utama dan menggunakan tulisan Jawi
Bo

(a) Menggunakan bahasa Melayu dalam urusan

pentadbiran dan harian
3 Srivijaya (b) Bahasa Melayu menerima pengaruh bahasa Sanskrit
(c) Menggunakan tulisan Palava yang ditulis dalam bahasa
Bahasa
k

Melayu dengan pengaruh bahasa Sanskrit

dan
da

Tulisan
(a) Menggunakan bahasa Sanskrit dan Khmer
4 Angkor (b) Menggunakan tulisan Palava dan Khmer
Ti

(a) Menggunakan bahasa Jawa Kuno

(b) Tulisan asal ialah tulisan Kawi
5 Majapahit (c) Mula menggunakan huruf-huruf Arab dalam tulisan
selepas tersebarnya agama Islam
(d) Campuran dengan huruf Arab melahirkan tulisan Pegon

(a) Menggunakan bahasa Sanskrit

6 Kedah Tua
(b) Menggunakan tulisan Palava

TP 1 Mengetahui warisan kerajaan Alam Melayu   17

34

Sejarah Tg2 - Bab 03.indd 34 2/11/2020 9:24:35 AM

 3.2 Persuratan

SP 5.2.3 Menjelaskan sosiobudaya masyarakat kerajaan Alam Melayu

SP K5.2.7 Menghuraikan kepentingan menghargai warisan kerajaan Alam Melayu
KPS Membuat interpretasi perkembangan persuratan masyarakat kerajaan Alam Melayu

B Lengkapkan peta dakap berikut dengan maklumat berkaitan perkembangan kegiatan persuratan dalam
masyarakat kerajaan Alam Melayu. Buku Teks: m.s. 44 – 45 TP2

Akayet Inra Patra Jawa Kuno abad ke-13 manuskrip Kauthara

kepingan emas abad kedua Nagarakertagama taat setia 206 buah
keagamaan agama Buddha Karang Brahi Jayavarman II Pararaton

Dibuktikan dengan penemuan batu bersurat terawal di Alam

1 Funan abad kedua
Melayu bertarikh

Bab 03
al
(a) Dibuktikan dengan penemuan batu bersurat tertua
di Kauthara bertarikh 192 M

iju
(b) Sebanyak 206 buah batu bersurat ditemui di Champa
2 Champa (c) Bukti persuratan lain ialah manuskrip sejak abad
ke-13

D
(d) Karya yang terkenal ialah Akayet Inra Patra
h dan Akayet Deva Mano

(a) Penemuan batu bersurat Karang Brahi dan Palas

le
Pasemah bertarikh abad ketujuh
3 Srivijaya
(b) Memerihalkan pengukuhan kerajaan terutama
Bo

kepentingan taat setia terhadap raja

Perkembangan
Kegiatan
(a) Batu bersurat Sdok Kok Thom mengisahkan
Persuratan Jayavarman II
k

pemerintahan
4 Angkor
(b) Inskripsi yang dipahat pada dinding candi memerihalkan
da

aspek pemerintahan dan keagamaan

(a) Batu bersurat Trowulan ditulis dalam bahasa Jawa Kuno

Ti

bertulisan kawi
(b) Terdapat juga bukti persuratan dalam bentuk manuskrip
5 Majapahit (c) Karya terkenal ialah Nagarakertagama yang ditulis
oleh Prapanca pada tahun 1365
(d) Karya lain termasuklah Tantu Panggelaran dan
Pararaton

(a) Penemuan inskripsi yang ditulis di atas kepingan

perak, kepingan emas dan pinggan tanah liat
6 Kedah Tua
(b) Sebahagian besar inskripsi menyentuh doa dan amalan
dalam agama Buddha

TP 2 Mempamerkan kefahaman tentang warisan kerajaan Alam Melayu   15

35

Sejarah Tg2 - Bab 03.indd 35 2/11/2020 9:24:35 AM

 C Padankan kerajaan Alam Melayu berikut dengan bukti kegiatan persuratannya. Buku Teks: m.s. 44 – 45 TP3

Kerajaan Alam
Bukti Kegiatan Persuratan
Melayu

Penemuan batu bersurat Karang Brahi dan Palas Pasemah pada

1 Funan abad ketujuh

Penemuan batu bersurat Trowulan bertarikh 1358 yang ditulis

dalam bahasa Jawa Kuno bertulisan kawi. Bukti dalam bentuk
2 Champa
manuskrip termasuklah karya Nagarakertagama yang dikarang
oleh Prapanca pada tahun 1365

Penemuan batu bersurat di Bukit Choras dan Bukit Meriam

3 Srivijaya
bertarikh abad kelima. Terdapat juga inskripsi yang ditulis di atas
pinggan tanah liat, kepingan emas dan kepingan perak

4 Angkor
Bab 03

Penemuan batu bersurat terawal di Alam Melayu yang bertarikh

al
abad kedua

iju
Penemuan batu bersurat Sdok Kok Thom di barat laut Kemboja
5 Majapahit
serta inskripsi yang terpahat pada dinding candi

D
Penemuan batu bersurat tertua di Kauthara pada 192 M serta 206
6 Kedah Tua h buah batu bersurat lain. Turut ditemukan bukti persuratan dalam
bentuk manuskrip sejak abad ke-13
le
D Karya persuratan yang masyhur di kerajaan Alam Melayu sangat berharga kerana menjelaskan perkara-perkara
penting seperti pentadbiran, keagamaan, kepentingan taat setia kepada raja dan juga sejarah-sejarah kerajaan
Alam Melayu. Warisan persuratan ini wajar dihargai oleh masyarakat pada hari ini.
Bo

Pada pendapat anda, apakah kepentingan untuk kita menghargai warisan persuratan Alam Melayu?
K5.2.7 TP6 KBAT Mengaplikasi Elemen Kewarganegaraan dan Nilai Sivik

menerbitkan semula naskhah memelihara karya persuratan mendedahkan kandungan

k
da

keistimewaan karya-karya persuratan aktiviti masyarakat setempat

F1 Mendedahkan kepada pelajar dan generasi muda mengenai karya persuratan Alam Melayu
F2 Memelihara karya persuratan kerajaan Alam Melayu di arkib negara agar tidak rosak
Ti

F3 Menerbitkan semula naskhah persuratan kerajaan Alam Melayu agar tidak luput ditelan zaman
F4 Mengadakan aktiviti berkaitan persuratan tinggalan kerajaan Alam Melayu dengan masyarakat
setempat
F5 Mendedahkan kandungan karya persuratan Alam Melayu di media elektronik agar masyarakat tahu dan
sedar mengenai persuratan tersebut
F6 Mendedahkan kepada pelajar mengenai keistimewaan karya-karya persuratan kerajaan Alam Melayu
agar dapat dihayati oleh generasi kini dan masa depan

TP 3 Menggunakan pengetahuan sejarah tentang warisan kerajaan Alam Melayu dalam pelbagai situasi   6
TP 6 Melahirkan idea yang rasional tentang warisan kerajaan Alam Melayu   5

36

Sejarah Tg2 - Bab 03.indd 36 2/11/2020 9:24:35 AM

 3.3 Seni Bina

SP 5.2.3 Menjelaskan sosiobudaya masyarakat kerajaan Alam Melayu

KPS Membuat rasionalisasi amalan sosiobudaya masyarakat kerajaan Alam Melayu

E Lengkapkan ruang kosong berikut dengan maklumat berkaitan seni bina masyarakat kerajaan Alam Melayu.
Buku Teks: m.s. 46 – 48 TP3

1 Kerajaan Funan kapal besar pusat pendidikan limpahan air

Masyarakat kerajaan ini mampu membina kapal besar yang memuatkan 700 orang dan
1000 tan kargo barangan serta pembinaan perahu panjang. Mereka membina sistem pengairan untuk
mengawal limpahan air dan mengalirkan air masin keluar dari tanah pertanian. Candi dibina
sebagai rumah ibadat, pusat pendidikan dan pusat pertemuan masyarakat.

2 Kerajaan Angkor menara utama baray Raja Suryavarman II Angkor Thom

Masyarakat kerajaan ini membina baray untuk menyalurkan air ke sawah padi. Angkor Wat

Bab 03
al
dan Angkor Thom merupakan seni bina yang masyhur. Angkor Wat dibina oleh Raja
Suryavarman II pada abad ke-12. Binaan menara utama di tengah-tengah candi ialah setinggi

iju
65 meter.

3 Kerajaan Champa Po Nagar Lembah Mi Son candi

D
Seni bina masyarakat kerajaan ini dapat dilihat melalui binaan candi . Antara candi yang terkenal
ialah kompleks candi di Lembah Mi Son , Dong Duong dan Po Nagar .
h
le
4 Kerajaan Srivijaya binaan kapal Candi Muara Jambi Palembang

Candi Muara
Bo

Antara candi yang masyhur masyarakat kerajaan ini ialah Candi Muara Takus dan
Jambi di Sumatera. Di ibu kota Srivijaya, terdapat pusat binaan kapal . Berdasarkan rekod
kerajaan China, Palembang menjadi pusat binaan kapal-kapal Melayu (Kun-lun-po) yang besar.
k

5 Kerajaan Majapahit Gapura Bajang Ratu Candi Tikus Gapura Wringin Lawang
da

Masyarakat kerajaan ini membina banyak candi antaranya Candi Tikus di Jawa Timur dan Candi
Cetho di Jawa Tengah. Mereka turut membina pintu gerbang seperti Gapura Wringin Lawang , iaitu
pintu gerbang laluan raja dan Gapura Bajang Ratu , iaitu pintu masuk ke dalam sebuah bangunan
Ti

suci di Jawa Timur.

6 Kerajaan Kedah Tua Buddha Lembah Bujang Hindu

Seni bina kerajaan ini tertumpu pada binaan candi bagi agama Hindu dan Buddha di Lembah
Bujang . Tinggalan candi Buddha yang terkenal ialah di Bukit Choras, Bukit Pendiat dan Bukit
Meriam. Tinggalan candi Hindu yang masyhur adalah di Bukit Batu Pahat dan Bendang Dalam.

7 Kerajaan Gangga Nagara Sungai Siput patung Buddha kerajaan Gupta

Seni bina masyarakat kerajaan ini termasuklah patung Buddha setinggi 18 meter yang diperbuat
daripada gangsa di Tanjung Rambutan. Terdapat juga beberapa binaan patung Buddha lain di Sungai
Siput dan Pangkalan. Seni bina arca ini menerima pengaruh daripada kerajaan Gupta , India.

TP 3 Menggunakan pengetahuan sejarah tentang warisan kerajaan Alam Melayu dalam pelbagai situasi   22

37

Sejarah Tg2 - Bab 03.indd 37 2/11/2020 9:24:36 AM

 3.4 Struktur Sosial

SP 5.2.3 Menjelaskan sosiobudaya masyarakat kerajaan Alam Melayu

SP K5.2.9 Merumus kepentingan kehidupan berorganisasi dalam membentuk kemakmuran negara
SP K5.2.6 Menilai kepentingan kebijaksanaan pemimpin dalam mentadbir negara
SP K5.2.8 Menerangkan iktibar yang diperoleh dari kegemilangan kerajaan Alam Melayu
KPS Membuat imaginasi struktur sosial masyarakat kerajaan Alam Melayu

F Lengkapkan piramid berikut dengan maklumat berkaitan struktur sosial masyarakat kerajaan Alam Melayu.
Buku Teks: m.s. 49 TP4

pentadbiran sosioekonomi golongan agama tawanan perang ekonomi

askar tertinggi artisan kerabat diraja ilmuan
raja status pemilik Taat dan setia hamba berhutang
Bab 03

al
iju
1 Golongan Diraja
(a) Status tertinggi
h

raja kerabat
nta

(b) Terdiri daripada dan

D
eri

diraja
m
Pe

h
gan

2 Bangsawan
lon

le
(a) Menjalankan pentadbiran kerajaan
Go

(b) Terdiri daripada pembesar, ilmuwan

,
Bo

golongan agama , pujangga dan pendeta

istana
k
da

3 Rakyat Merdeka
(a) Taat dan setia kepada raja
(b) Merupakan penjana ekonomi kerajaan
(c) Terdiri daripada golongan pekerja istana,
Ti
h
nta

askar , petani, penternak, pedagang,

eri

nelayan dan artisan

Dip
gan

4 Hamba
lon

(a) Bertugas dalam sektor sosioekonomi

Go

(b) Menaikkan status pemilik hamba

(c) Terdiri daripada golongan tawanan perang ,
hamba berhutang dan rela menjadi hamba

TP 4 Menganalisis maklumat berkaitan warisan kerajaan Alam Melayu   14

38

Sejarah Tg2 - Bab 03.indd 38 2/11/2020 9:24:36 AM

 G Pada pendapat anda, apakah peranan golongan pemerintah bagi menjamin keamanan negara? K5.2.9 TP 6

KBAT Mengaplikasi Elemen Kewarganegaraan dan Nilai Sivik

meningkatkan taraf hidup rakyat pemerintahan teratur

menguruskan pemerintahan suara dan keluhan rakyat pertahanan negara

1 Memperkukuh pertahanan negara

2 Bijaksana dalam menguruskan pemerintahan dalam negara
3 Memastikan pemerintahan teratur dan tersusun
4 Menjaga kebajikan dan meningkatkan taraf hidup rakyat
5 Mendengar suara dan keluhan rakyat

H Berdasarkan pengetahuan anda, jelaskan kepentingan kebijaksanaan seorang pemimpin dalam pentadbiran
sesebuah negara. K5.2.6 TP6 KBAT Menilai Elemen Kewarganegaraan dan Nilai Sivik

Kebijaksanaan Kepentingan

Bab 03
al
1 Merancang Merancang pembangunan negara secara berperingkat dan tersusun

iju
Melaksanakan segala perancangan dengan licin tanpa sebarang campur
2 Melaksana
tangan pihak-pihak yang berkepentingan

D
3 Memimpin Memimpin rakyat ke arah kemajuan rohani dan jasmani

4 Menyelesaikan Berjaya menyelesaikan sebarang permasalahan rakyat tanpa menimbulkan

masalah
h
ketidakpuasan hati rakyat
le
I Jelaskan iktibar yang diperoleh daripada kegemilangan kerajaan Alam Melayu. K5.2.8 TP5 KBAT Menilai
Bo

Elemen Kewarganegaraan dan Nilai Sivik

Kreatif
k

dan inovatif
da

5  enghargai keamanan
M 1 Kebijaksanaan
dan kemakmuran pemerintah mengurus
negara sumber alam
Ti

Iktibar yang
diperoleh dari
kegemilangan kerajaan
Alam Melayu

4 Kegigihan rakyat 2 Kegigihan rakyat

memajukan diri bekerja

3 Bijak memanfaatkan
sumber alam sekitar

TP 5 Membuat penilaian tentang warisan kerajaan Alam Melayu   5

TP 6 Melahirkan idea yang rasional tentang warisan kerajaan Alam Melayu   9

39

Sejarah Tg2 - Bab 03.indd 39 2/11/2020 9:24:36 AM

 PRAKTIS PT3 | BAHAGIAN A
Tiap-tiap soalan berikut diikuti oleh empat jawapan pilihan A, B, C dan D. Hanya terdapat satu jawapan yang
betul. Pilih jawapan tersebut.
7 Apakah bukti perkembangan persuratan kerajaan Kedah
3.1 Bahasa dan Tulisan
Tua? BT m.s. 45 OMG m.s. 36 DSKP C S6, TP3 ARAS : S
1 Antara berikut, kerajaan Alam Melayu manakah yang A Penemuan batu bersurat Sdok Kok Thom
telah menggunakan kalendar Saka yang berasal dari B Penemuan batu bersurat di Bukit Choras
India? BT m.s. 40 OMG m.s. 34 DSKP A S1, TP1 ARAS : R C Penemuan batu bersurat Karang Brahi
A Kerajaan Srivijaya D Penemuan batu tertua bertarikh 192 M
B Kerajaan Champa
8 Berikut adalah tokoh persuratan kerajaan Majapahit.
C Kerajaan Angkor
D Kerajaan Funan Prapanca

2 Maklumat berikut berkaitan dengan penemuan Apakah karya termasyhur yang ditulis oleh beliau?
BT m.s. 45 OMG m.s. 35 DSKP B S5, TP2 ARAS : R
inskripsi dalam kerajaan Champa. BT m.s. 40
A Jataka C Mahabhrata
Penemuan inskripsi bertarikh abad keenam
B Ramayana D Nagarakertagama
yang ditulis oleh Raja Sambhuvarman
9 Antara berikut, karya epik terjemahan manakah yang
Apakah tulisan yang digunakan dalam inskripsi tersebut?
Bab 03

banyak mengisahkan perjuangan pahlawan Islam?

al
OMG m.s. 31 TP1 ARAS : S
BT m.s. 45 OMG m.s. 32 TP2 ARAS : S
A Tulisan Kawi
I Hikayat Nabi Yusof
B Tulisan Khmer

iju
II Hikayat Nabi Bercukur
C Tulisan Pegon
III Hikayat Amir Hamzah
D Tulisan Palava
IV Hikayat Iskandar Zulkarnain

D
3 Bahasa Melayu menjadi bahasa utama masyarakat A I dan II C II dan III
kerajaan Srivijaya. B I dan IV D III dan IV
Antara berikut, bahasa manakah yang telah h 3.3 Seni Bina
mempengaruhi penggunaan bahasa tersebut?
BT m.s. 41 OMG m.s. 34 DSKP A S3, TP1 ARAS : S 10 Antara berikut, binaan manakah yang merupakan
le
A Bahasa Arab warisan seni bina tinggalan masyarakat kerajaan
B Bahasa China Funan yang masyhur?
BT m.s. 46 OMG m.s. 32 TP3 ARAS : S
Bo

C Bahasa Sanskrit
D Bahasa Melayu Champa A Angkor Wat C Candi Po Nagar
B Candi Mi Son D Candi Go Cay Thi
4 Apakah tulisan yang terdapat pada inskripsi dan
persuratan yang ditemui di kerajaan Majapahit bertarikh 11 Apakah keistimewaan yang terdapat pada sistem
abad ke-14? BT m.s. 42 OMG m.s. 31 TP 1 ARAS : S pengairan masyarakat Funan?
k

BT m.s. 46 OMG m.s.38 DSKP E S1, TP3 ARAS : R

A Jawi C Khmer
da

B Kawi D Palava I Mengawal limpahan air

II Membekalkan sumber air minuman
3.2 Persuratan
III Menjadi pusat penternakan ikan air tawar
5 Kegiatan penulisan awal kerajaan Alam Melayu IV Mengalirkan air masin keluar dari kawasan pertanian
Ti

ditemukan dalam bentuk batu bersurat. A I dan II C II dan III

Bilakah bermulanya kegiatan tersebut? B I dan IV D III dan IV
BT m.s. 44 OMG m.s. 35 DSKP B S1, TP2 ARAS : R
12 Gambar berikut menunjukkan binaan yang terkenal
A Abad pertama
dalam kerajaan Alam Melayu.
B Abad kedua BT m.s. 46 OMG m.s. 37 DSKP E S2, TP3 ARAS : R
C Abad ketiga
D Abad keempat
6 Karya sastera berikut telah dihasilkan oleh masyarakat
kerajaan Alam Melayu. BT m.s. 44
• Akayet Inra Patra
• Akayet Deva Mano
Masyarakat kerajaan manakah yang menghasilkan Candi Angkor Wat
karya tersebut? OMG m.s. 35 DSKP B S2, TP2 ARAS : T Siapakah yang membina binaan tersebut?
A Funan C Srivijaya A Raja Suryavarman I C Raja Suryavarman III
B Champa D Majapahit B Raja Suryavarman II D Raja Suryavarman IV

40

Sejarah Tg2 - Bab 03.indd 40 2/11/2020 9:24:36 AM

 13 Gambar berikut berkaitan dengan candi yang masyhur 3.4 Struktur Sosial
di sebuah kerajaan Alam Melayu. 17 Apakah peranan golongan bangsawan dalam struktur
sosial masyarakat kerajaan Alam Melayu? BT m.s. 48
OMG m.s. 38 DSKP F S2, TP4 ARAS : S
A Menjana ekonomi kerajaan
B Meningkatkan status pemiliknya
C Berkhidmat dalam sektor sosioekonomi
D Mendukung sistem pentadbiran kerajaan
18 Senarai berikut berkaitan dengan susun lapis
masyarakat Alam Melayu. BT m.s. 49 ARAS : S
Candi Mi Son • Melafazkan taat setia kepada pemerintah
Kerajaan manakah yang membina candi tersebut? • Menjana ekonomi kerajaan
BT m.s. 47 OMG m.s. 32, TP3 ARAS : R
• Golongan rakyat merdeka
A Kerajaan Funan C Kerajaan Majapahit Antara berikut, golongan manakah yang mewakili
B Kerajaan Champa D Kerajaan Kedah Tua maklumat tersebut? OMG m.s. 38 DSKP F S3, TP4
A Agama C Penternak
14 Rajah berikut berkaitan dengan seni bina masyarakat
B Pujangga D Tawanan perang
kerajaan Srivijaya.
19 Jadual berikut berkaitan dengan struktur sosial

Bab 03
al
Ukiran tugu masyarakat kerajaan Alam Melayu. BT m.s. 49
Kelas atasan Raja

iju
Kelas bawahan X
Ditemui di Bukit Siguntang, Pelembang
Apakah X? OMG m.s. 38 DSKP F S4, TP4 ARAS : R
Apakah aktiviti yang digambarkan oleh ukiran A Golongan agama C Golongan pujangga

D
tersebut? BT m.s. 48 OMG m.s. 32, TP3 ARAS : S B Golongan hamba D Golongan kerabat diraja
A Pertanian C Perkapalan
20 Apakah kategori hamba berhutang dalam susun lapis
B Pemujaan D Peleburan besi
masyarakat kerajaan Alam Melayu?
h
15 Gambar berikut berkaitan dengan binaan masyarakat BT m.s. 49 OMG m.s. 38 DSKP F S4, TP4 ARAS : R
kerajaan Majapahit.
le
A Golongan rakyat merdeka
B Golongan Bangsawan
C Golongan Diraja
Bo

D Golongan hamba
21 Apakah faktor yang membawa kepada kewujudan
golongan hamba dalam susun lapis masyarakat
kerajaan Alam Melayu?
k

BT m.s. 49 OMG m.s. 33 TP4 ARAS : R

A Pertanian C Peperangan
da

B Keturunan D Perdagangan
Pintu gerbang Gapura Wringin Lawang
22 Rajah berikut menunjukkan status tertinggi dalam susun
Apakah fungsi binaan tersebut?
lapis masyarakat kerajaan Alam Melayu. BT m.s. 49
Ti

BT m.s. 48 OMG m.s. 37 DSKP E S5, TP3 ARAS : T

A Tempat ibadat Raja
B Laluan bagi raja Golongan Diraja
C Pintu masuk bangunan suci X
D Pusat pertemuan masyarakat
Apakah X? OMG m.s. 33 TP4 ARAS : S
16 Maklumat berikut berkaitan dengan seni bina
masyarakat sebuah kerajaan Alam Melayu. BT m.s. 48 A Pendeta istana C Ahli keluarga raja
B Para pembesar D Para pekerja istana
Masyarakat kerajaan ini membina patung Buddha
yang diperbuat daripada gangsa setinggi 18 meter 23 Maklumat berikut berkaitan dengan golongan yang
mendukung sistem pentadbiran kerajaan.
Kerajaan manakah yang dikaitkan dengan maklumat
tersebut? OMG m.s. 37 DSKP E S7, TP3 ARAS : S • Pendeta istana • Pujangga
A Kerajaan Funan Siapakah golongan tersebut?
B Kerajaan Angkor BT m.s. 49 OMG m.s. 38 DSKP F S2, TP4 ARAS : S
C Kerajaan Srivijaya A Hamba C Rakyat merdeka
D Kerajaan Gangga Nagara B Bangsawan D Golongan diraja

41

Sejarah Tg2 - Bab 03.indd 41 2/11/2020 9:24:37 AM

 PRAKTIS PT3 | BAHAGIAN B

1 Persuratan kerajaan Alam Melayu banyak dipengaruhi oleh epik dan sastera India. Bab 3.2
(a) Nyatakan epik dan sastera India tersebut. Buku Teks: m.s. 45 OMG m.s. 32 TP3 ARAS : R

(F1) Ramayana (F2) Mahabhrata (F3) Purana (F4) Jataka

[3 markah]
(b) Apakah bentuk persuratan Melayu setelah agama Islam tersebar ke Alam Melayu? Buku Teks: m.s. 45
OMG m.s. 32 TP3 ARAS : R

(F1) Syair (F2) Gurindam (F3) Cerita hikayat (F4) Nazam

4
[3 markah]
(c) P
 ada pendapat anda, apakah kepentingan karya persuratan dalam kerajaan Alam Melayu kepada
masyarakat pada masa kini? KBAT Menilai TP5 ARAS : T
Bab 03

(F) Kepentingan karya persuratan dalam kerajaan Alam Melayu kepada masyarakat pada masa kini ialah

al
dapat dijadikan panduan atau pengajaran. (H) Hal ini disebabkan iktibar dan nilai murni yang terdapat

iju
dalam karya persuratan dijadikan tauladan dalam kehidupan seharian. (C) Contohnya, Hikayat
Iskandar Zulkarnain menceritakan kehebatan tokoh dan merupakan seorang pahlawan. (I) Oleh itu,
nilai keberanian tokoh tersebut dapat dijadikan contoh kepada masyarakat pada masa ini.

D
4
[4 markah]
2
h
Struktur sosial masyarakat kerajaan Alam Melayu terbahagi kepada golongan pemerintah dan golongan yang
le
diperintah. Bab 3.4

(a) Senaraikan masyarakat yang tergolong dalam golongan yang diperintah. Buku Teks: m.s. 49 OMG m.s. 33
Bo

TP3 ARAS : R

(F1) Pekerja istana (F2) Askar (F3) Petani (F4) Penternak (F5) Pedagang (F6) Nelayan (F7) Artisan
(F8) Hamba
[3 markah]
k

(b) Nyatakan peranan golongan yang diperintah dalam masyarakat kerajaan Alam Melayu. Buku Teks: m.s. 49
da

OMG m.s. 38 DSKP F S3, S4 TP4 ARAS : S

(F1) Mengukuhkan sistem beraja melalui konsep taat setia (F2) Menjana ekonomi kerajaan
Ti

(F3) Berkhidmat dalam sektor sosioekonomi (F4) Meningkatkan status pemiliknya

[3 markah]
(c) Pada pendapat anda, apakah ciri yang perlu ada pada diri seseorang pemerintah supaya keamanan negara
kekal terjamin? KBAT Menilai TP6 ARAS : T
(F) Antara ciri yang perlu ada pada seseorang pemerintah supaya keamanan negara kekal terjamin ialah
bijaksana. (H) Hal ini termasuklah dapat menyelesaikan sebarang masalah yang timbul dengan adil
dan tepat. (C) Contohnya, berfikiran terbuka dan teliti dalam membuat keputusan yang adil kepada
semua lapisan masyarakat. (I) Kesannya, masyarakat tidak melakukan perkara yang mendatangkan
huru hara.

[4 markah]

42

Sejarah Tg2 - Bab 03.indd 42 2/11/2020 9:24:37 AM

 PRAKTIS PT3 | BAHAGIAN C

1 Perkembangan bahasa berkait rapat dengan perkembangan sistem tulisan. Bab 3.1

(a) Jelaskan perkembangan sistem bahasa dan tulisan dalam kerajaan Champa. Buku Teks: m.s. 40
OMG m.s. 31 TP3 ARAS : S
(F1) Masyarakat kerajaan Champa menuturkan bahasa Melayu Champa dan bahasa Sanskrit (H1)
Dibuktikan dengan penemuan batu bersurat dalam kedua-dua bahasa (F2) Dalam aspek tulisan,
masyarakat kerajaan Champa menggunakan tulisan Palava dan tulisan Champa Kuno (H2) Dibuktikan
dengan penemuan inskripsi bertarikh abad keenam yang ditulis oleh Raja Sambhuvarman (F3) Agama
Islam tersebar di Champa sejak abad kelapan (H3a) Bahasa Melayu Champa menjadi bahasa utama
(H3b) Seiring dengan perkembangan tulisan Jawi
[6 markah]
(b) Bincangkan perkembangan bahasa dan tulisan dalam kerajaan berikut: Buku Teks: m.s. 41 – 42
(i) Kerajaan Angkor OMG m.s. 31 TP3 ARAS : S
(F1) Menggunakan bahasa Sanskrit dan Khmer (H1) Dibuktikan dengan penemuan inskripsi

Bab 03
al
pada dinding candi (F2) Terdapat dua jenis tulisan yang ditemukan pada dinding candi, (H2) iaitu
tulisan Palava dan tulisan Khmer

iju
(ii) Kerajaan Majapahit
(F3) Menggunakan bahasa Jawa Kuno (H3) Dibuktikan dengan penemuan inskripsi dan persuratan

D
bertarikh abad ke-14 (F4) Selepas tersebarnya agama Islam, masyarakat kerajaan Majapahit mula
menggunakan huruf-huruf Arab dalam sistem tulisan
h
(iii) Kerajaan Kedah Tua
le
(F5) Penemuan batu bersurat menunjukkan penggunaan bahasa Sanskrit dan tulisan Palava (H5)
Dibuktikan melalui penemuan batu bersurat di Sungai Mas dan Cherok Tok Kun yang bertarikh
Bo

abad kelima
[8 markah]
(c) Pada pendapat anda, mengapakah generasi muda kini perlu menguasai pelbagai bahasa?
KBAT Menganalisis TP6 ARAS : T
k

(F1) Pada pendapat saya, generasi muda kini perlu menguasai pelbagai bahasa supaya dapat bersaing
da

dengan negara luar. (H1) Bagi memajukan ekonomi negara, kita perlu menjalin hubungan dengan
negara luar. (C1) Contohnya, kita perlu menguasai bahasa Mandarin supaya hubungan perdagangan
antara negara China dapat dilakukan. (I) Kelebihan ini akan memudahkan urusan dalam kerjasama
Ti

yang terjalin.(F2) Selain itu, generasi muda juga perlu menguasai pelbagai bahasa supaya mudah untuk
mendapatkan pekerjaan. (H2) Para majikan lebih gemar menggaji pekerja yang dapat menguasai
pelbagai bahasa. (C2) Contohnya, menguasai bahasa Jepun untuk mempertingkatkan produktiviti. (I)
Penguasaan bahasa asing membolehkan kemahiran juga bertambah 4
[6 markah]

2 Masyarakat kerajaan Alam Melayu terikat dengan struktur sosial yang hampir sama. Bab 3.4

(a) Jelaskan struktur sosial masyarakat kerajaan Alam Melayu. Buku Teks: m.s. 49 OMG m.s. 38 DSKP F TP4
ARAS : S [6 markah]
(b) Terangkan peranan stuktur sosial tersebut. Buku Teks: m.s. 49 OMG m.s. 38 DSKP F TP4 ARAS : S
[8 markah]
(c) Pemimpin memainkan peranan penting dalam memajukan negara.
Buktikan. KBAT Menganalisis TP6 ARAS : T [6 markah]

43

Sejarah Tg2 - Bab 03.indd 43 2/11/2020 9:24:37 AM