ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΠΜΣ «ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ»

Θεωρία Λογοτεχνίας και Δημιουργική Γραφή

Εργασία Εξαμήνου

Μαζαράκη Αφροδίτη

Α.Μ: 515749

Δράμα

2021
 Όνειρο

Σηκώνω το βλέμμα μου και περπατάω. Τα βήματα μου ηχούν δυνατά πάνω
στον μαύρο έβενο. Υπάρχουν ψηλές φιγούρες γύρω μου αλλά δεν μπορώ να
ξεχωρίσω τα χαρακτηριστικά τους. Τα πόδια μου γυμνά, ακουμπάνε τώρα σε
τρεχούμενο νερό. Είναι δροσερό. Ανατριχιάζω. Έχει πιο πολύ φως τώρα. Οι
φιγούρες είναι τρομαχτικές. Φοράνε μάσκες, μάσκες που θυμίζουν πτηνό, με
γαμψές μύτες. Μοιάζουν με τον Ώρο, τον αρχαίο θεό των Αιγυπτίων. Είμαι στον
Νείλο; Το έδαφος, κάτω από το νερό, δεν είναι καθαρό, πατάω σε κάτι τραχύ σαν
κόκκαλο, δεν μπορώ να καταλάβω, τρομάζω. Φέρνω τα χέρια μου στο πρόσωπο,
φοράω κι εγώ τέτοια μάσκα. Μυρίζει περίεργα, όμορφα, μου θυμίζει μέντα. Ή
μήπως μυρίζει σαν αμυγδαλιά; Γιατί φοράω τέτοια μάσκα; Η σήραγγα τελειώνει,
βλέπω μια πόρτα, κόκκινη. Το ποτάμι συνεχίζεται, περνάει από κάτω.

Ανοίγω την πόρτα, το σκηνικό αλλάζει. Το νερό πάλι γαργαλάει τα πόδια

μου, είναι πράσινο, λαμπερό. Βρίσκομαι μέσα σε έναν ποταμό και γύρω μου
εκτείνεται ένα καταπράσινο λιβάδι μέχρι εκεί που φτάνει το βλέμμα μου. Βγάζω τη
μάσκα και παίρνω μια δυνατή αναπνοή. Το φρέσκο οξυγόνο πλημμυρίζει τα
πνευμόνια μου, η αίσθηση της αρρώστιας που ένιωθα, φεύγει. Παίρνω στη χούφτα
μου νερό και πίνω. Γεύομαι γλυκό νερό σαν κρασί. Υπάρχει ένα πανέμορφο δέντρο,
μια αμυγδαλιά στη θέση του λιβαδιού. Πηγαίνω κοντά του και μυρίζω τα άνθη.
Ξαπλώνω στο ψηλό γρασίδι και περνάω το χέρι μου από πάνω, θέλοντας να νιώσω
την υφή. Είναι τόσο απαλό. Φυσάει και τα χόρτα μου γαργαλάνε το πρόσωπο.
Μένω λίγο εκεί, να απολαύσω τη ζεστασιά του ήλιου. Νιώθω πως δεν είμαι μόνη
μου. Κοιτάω αριστερά μου και τον βλέπω. Μου χαμογελάει και με πλησιάζει. Μου
δίνει το χέρι του και αυτόματα τον κρατάω και σηκώνομαι. Μου φιλάει το χέρι και
συνεχίζει να χαμογελάει. Νιώθω ζαλισμένη. Ακούω από κάπου μακριά, σαν σε
όνειρο, τον ήχο από κουδουνάκια που κινούνται λόγω του αέρα και μια ινδική
μελωδία έρχεται και γαργαλάει τις αισθήσεις μου. Σιτάρ πρέπει να είναι.

Μου δείχνει κάτι πέρα μακριά χωρίς να μιλήσει, κοιτάω και όταν το βλέμμα
μου επιστρέφει προς το μέρος του, έχει χαθεί. Βρίσκομαι μπροστά σε ένα πελώριο
παλάτι. Η μελωδία από το σιτάρ είναι πιο κοντά μου τώρα, πλησιάζω στην λευκή
πανύψηλη πόρτα με τις χρυσές λεπτομέρειες, την ανοίγω και ξαναβρίσκομαι στις
όχθες του ποταμού. Κοιτάζω γύρω μου, μα δεν βλέπω πουθενά το παλάτι. Ο ήλιος
τώρα με καίει. Νιώθω σαν να ήρθα μόλις σε αυτό το λιβάδι και ταυτόχρονα έχω την
αίσθηση ότι έχω περάσει όλη μου τη ζωή εδώ. Κάθομαι στην άκρη του ποταμού και
βουτάω τα πόδια μου στο νερό. Κελαηδίσματα πουλιών μου κάνουν παρέα.

Ένας ήχος από σάλπιγγα ακούγεται μακριά. Χαρούμενα εμβατήρια φτάνουν

στα αφτιά μου, η γη σείεται από το συγχρονισμένο βάδισμα και από τις φωνές που
κραυγάζουν « Χαίρε, Καίσαρα». Διακρίνω τον ήχο από τη κλαγγή ξιφών, ουρλιαχτά,
κραυγές, κλάματα παιδιών. Ξαφνικά βλέπω τα πράσινα νερά να γίνονται κόκκινα.
Τραβάω τα πόδια μου έξω. Το ποτάμι παρασύρει λόγχες, δόρατα, μέλη από
σώματα. Δεν μπορώ να κουνηθώ, δεν ξέρω τι να κάνω. Το κόκκινο ποτάμι ξάφνου
ορθώνεται απειλητικά μπροστά μου, με τυλίγει σαν κόκκινος μανδύας, προσπαθώ
να φύγω από το σφίξιμο του, μα δε μπορώ. Κλείνω τα μάτια και τα κρατάω σφιχτά.

Τα ανοίγω και είμαι πάλι στο παλάτι. Αυτή τη φορά μοιάζει διαφορετικό.
Κόκκινα πέπλα κρέμονται από το ταβάνι, φαντάζουν απειλητικά. Μια περίεργη
ηρεμία επικρατεί, σαν τη νηνεμία πριν την καταιγίδα, το σιτάρ έχει σταματήσει τις
μελωδίες του , το κελάηδισμα των πουλιών έχει πάψει. Περπατάω στο διάδρομο
κοιτώντας γύρω μου, απορροφώντας λεπτομέρειες. Νιώθω το μάρμαρο κάτω από
τα πόδια μου παγωμένο σαν τα βάθη του ωκεανού. Πίνακες κρέμονται στους
άσπρους τοίχους, επενδυμένοι με χρυσούς καμβάδες, με θέματα βγαλμένα από
μεσαιωνικά παραμύθια, με δράκους, ιππότες, μάγους και κυρίες βικτωριανής
εποχής. Τα πέπλα ανεμίζουν και τυλίγουν, σαν αίμα που κυλάει, πανύψηλα
αγάλματα γυμνόστηθων γυναικών που στέκονται αγέρωχα δεξιά και αριστερά στο
διάδρομο. Στο τέλος του διαδρόμου, στη θέση που θα υπήρχε βάθρο σε ένα άλλο
παλάτι ή εστία σε ένα αρχαίο ανάκτορο, υπάρχει ένα τεράστιο, πέτρινο πηγάδι, στο
οποίο καταλήγουν σταγόνες νερού που πέφτουν από ένα στρόγγυλο παράθυρο
στην οροφή του παλατιού. Σκύβω να κοιτάξω το βάθος του πηγαδιού, το οποίο
φαντάζει αχανές. Δεν μπορώ να διακρίνω το τέλος του, αλλά πιάνει το μάτι μου κάτι
να τρεμοπαίζει εσωτερικά του πηγαδιού και σκύβω να το πιάσω. Γλιστράω. Πέφτω,
κινούμαι σε μια δίνη, δεν μπορώ να ουρλιάξω, νιώθω πως ο λαιμός μου θα σκιστεί.
Οι σταγόνες κινούνται γύρω μου, σαν σε αργή κίνηση, τις βλέπω να
μεταμορφώνονται σε γυαλιά, πέφτουν πάνω μου, με πληγώνουν, σκίζουν τα ρούχα
μου, συνεχίζω να πέφτω αλλά πολύ αργά, νιώθω ότι ο χρόνος αρχίζει και
επιβραδύνει, μια λέξη μου έρχεται στο μυαλό και επαναλαμβάνεται, ritardando,
ακούω ένα δυνατό θόρυβο από πάνω μου, ανασηκώνω το κεφάλι μου και βλέπω το
πηγάδι να γκρεμίζεται, τα κομμάτια του πέφτουν δίπλα μου, μαζεύω τα πόδια μου
κοντά στο στήθος μου, τα χέρια μου τυλίγω στο κεφάλι μου, φοβάμαι κι αρχίζω να
κλαίω. Τα δάκρυα μου γίνονται κι αυτά γυαλιά στη δίνη του παγωμένου χρόνου.
Μοιάζουν με κρύσταλλά έτσι όπως στροβιλίζονται ολόγυρα. Ο χρόνος αρχίζει να
κυλάει ξανά γρήγορα, συνεχίζω να πέφτω, είναι αναπόφευκτο. Λίγο πριν φτάσω
στον πάτο…

Κοιτάω τον ουρανό, είναι γαλανός αλλά μοιάζει ψεύτικος. Ανασηκώνομαι

και περιεργάζομαι το μέρος γύρω μου. Κάτι μυρίζει περίεργα εδώ σαν… δε μπορώ
να προσδιορίσω. Είμαι σε ένα δάσος. Βλέπω συντρίμμια διασκορπισμένα παντού
και έναν τοίχο μισογκρεμισμένο να στέκεται περήφανα και να αντιστέκεται στο
πέρασμα του χρόνου. Το ποτάμι είναι ακόμα εκεί μα δεν ακούω τη ροή του νερού.
Δεν ακούω κανέναν ήχο βασικά. Ξεκινάω να προχωράω αλλά δυσκολεύομαι στο
περπάτημα. Παρατηρώ τα ρούχα μου, φοράω ένα άσπρο φόρεμα βικτοριανής
εποχής. Πλησιάζω για να καθρεφτιστώ. Τα νερά του ποταμού φαίνονται τόσο λεία,
μοιάζουν με ακίνητα. Προσπαθώ να αναγνωρίσω το είδωλο μου. Τα μαλλιά μου
είναι τώρα μακριά και πορτοκαλί. Τα σκουλαρίκια μου είναι σαν σταγόνες.
Μοιάζουν με δάκρυα. Πόσο περίεργα μυρίζει εδώ! Μια υπέροχη βάρκα στέκεται
κοκαλωμένη κι αυτή στην άκρη του ποταμού σαν να με καλεί. Είναι σκεπασμένη με
ένα μεταξένιο, πολύχρωμο ύφασμα, στο οποίο είναι κεντημένες διάφορες
παραστάσεις. Έχει χρυσές λεπτομέρειες και ένα φανάρι κρέμεται από την άκρη της,
πηγή φωτός για τους ταξιδιώτες της νύχτας. Μυρίζει… μπογιά. Μπογιά; Πως;
Κοιτάω χαμηλά. Που είναι η σκιά μου; Αγγίζω τη βάρκα, τη σπρώχνω και δεν
κινείται. Βουτάω το πόδι μου στο νερό και παρατηρώ έντρομη ότι δε νιώθω τίποτα.
Κοιτάζω τον ουρανό, σηκώνω το χέρι μου και τον αγγίζω. Θέλω να ουρλιάξω. Το
μέρος μου θυμίζει τον πίνακα που είχα δει πριν. Είμαι μέσα σ’ αυτόν; Νιώθω πως
τρελαίνομαι. Σπρώχνω ξανά τη βάρκα, η ορμή με παρασύρει, η λίμνη γίνεται μια
μαύρη τρύπα και με τραβάει μέσα της, πέφτω, νιώθω πως δεν μπορώ να κουνηθώ
ούτε να φωνάξω, βλέπω το έδαφος γεμάτο πανύψηλα αγκάθια να έρχεται κοντά
μου, λίγο πριν φτάσω στο έδαφος κλείνω τα μάτια και… ξυπνάω.

Ανάγνωση ασυνείδητου δημιουργού στο έργο

Τόσο για τον Φρόυντ όσο και για τον Λακάν, είναι τεράστια η σημασία του
ασυνείδητου και ο τρόπος που αυτό επηρεάζει όλες τις πλευρές της ζωής μας, από
τις λέξεις που θα επιλέξουμε να χρησιμοποιήσουμε μέχρι και τις επιλογές που
κάνουμε καθημερινά. Συνδεόμενη με αυτό(το ασυνείδητο), είναι η ιδέα της
απώθησης που είναι το να «ξεχνάμε» ή να αγνοούμε τις ανεπίλυτες διαμάχες, τις
επιθυμίες που δεν παραδεχόμαστε ή τραυματικά γεγονότα του παρελθόντος, με
αποτέλεσμα να τα ωθούμε στον κόσμο του ασυνείδητου. Μια παρόμοια
διαδικασία είναι αυτής της εξιδανίκευσης, κατά την οποία το καταπιεσμένο υλικό
μεταμφιέζεται σε κάτι πιο ευγενές(Barry 2013, σσ:123-124).

Μέσα από ψυχικές διαδικασίες όπως είναι αυτή της μεταβίβασης, της
προβολής ή του φροϋδικού ολισθήματος, το ασυνείδητο βρίσκει διέξοδο μέσω
καθημερινών φαινομένων όπως είναι τα γλωσσικά ολισθήματα ή οι αθέλητες
πράξεις(Βarry 2013, σ:125). Αν κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης ενός έργου,
παρατηρήσουμε κάποια από τα παραπάνω, όπως γλωσσικά ολισθήματα ή αθέλητη
αναφορά σε προσωπικές εμπειρίες του συγγραφέα, μπορεί να σημαίνει ότι
ερχόμαστε σε «επαφή» με το ασυνείδητο του.

Η διεργασία του ονείρου, οι διαδικασίες δηλαδή βάσει των οποίων

πραγματικά γεγονότα ή επιθυμίες μετασχηματίζονται σε ονειρικές εικόνες, είναι
κάτι που εντοπίζεται τόσο στη φροϋδική όσο και στην λακανική ορολογία. Ανάμεσα
σε αυτές τις διαδικασίες, σύμφωνα με τον Freud, είναι η μετάθεση, στην οποία ένα
πρόσωπο ή γεγονός αντιπροσωπεύεται από ένα άλλο με το οποίο συνδέεται με
κάποιο τρόπο, η συμπύκνωση, μέσω της οποίας ένας αριθμός από άτομα, γεγονότα
ή νοήματα συνδυάζονται και αντιπροσωπεύονται στο όνειρο από μια μόνη
εικόνα(Barry 2013, σ.125) και η δευτερογενής επεξεργασία, η αναψηλάφηση
δηλαδή του περιεχομένου του ονείρου, με την οποία επιδιώκεται να αποκτήσει τη
μορφή σχετικά λογικού και κατανοητού σεναρίου (Μπειτμαν 2001. σσ:236-244).

Ο Λακάν ισχυρίζεται ότι οι δύο «μηχανισμοί του ονείρου» που εντόπισε ο

Φρόυντ, η συμπύκνωση και η μετάθεση, αντιστοιχούν στους βασικούς πόλους της
γλώσσας που εντόπισε ο γλωσσολόγος Ρόμαν Γιάκομπσον, δηλαδή στη μεταφορά
και τη μετωνυμία αντίστοιχα. Στη μετωνυμία (μετάθεση), ένα πράγμα
αντιπροσωπεύει ένα άλλο, μέσω του μέρους που επέχει τη θέση του όλου. Στη
συμπύκνωση αρκετά πράγματα μπορεί να έχουν συμπτυχθεί σε ένα σύμβολο,
ακριβώς όπως μια μεταφορά. Η χρήση από το ασυνείδητο αυτών των γλωσσικών
μέσων έκφρασης αποτελεί μέρος της τεκμηρίωσης που χρησιμοποιεί ο Λακάν, για
να στηρίξει τον ισχυρισμό ότι το ασυνείδητο είναι δομημένο όπως η γλώσσα(Barry
2013, σ. 139). Σε αυτόν τον ισχυρισμό καταλήγει και με την ύπαρξη της
«σημαίνουσας αλυσίδας», αναφερόμενος στις σχέσεις εκείνες του σημασιολογικού
συνειρμού και της ερμηνείας, ο τρόπος για παράδειγμα με τον οποίο οι εικόνες σε
ένα όνειρο ή ένα ποίημα μπορούν να αντιπαρατίθενται ή να αντικαθιστούν η μια
την άλλη στη βάση ενός είδους ομοιότητας (Selden 2013, σσ: 285- 286)

Το ασυνείδητο, όπως το ποίημα ή το μυθιστόρημα, ή το θεατρικό έργο δεν

μπορεί να μιλήσει ευθέως και ρητά αλλά το κάνει μέσω εικόνων, συμβόλων και
μεταφορών. Παρομοίως ούτε η λογοτεχνία ασχολείται με το να κάνει ρητές ευθείες
δηλώσεις για τη ζωή, αλλά δείχνει και εκφράζει την εμπειρία μέσω εικόνων,
συμβόλων, μεταφορών και ούτω καθεξής(Barry 2013, σ:129). Όλα τα θραύσματα
του απωθημένου υλικού, όπως επιθυμίες, μνήμες κτλ, ενώ μπορεί να είναι εξ
ολοκλήρου μη ρηματικά, είναι ωστόσο σημαίνοντα μεταξύ τους μετωνυμικά ή
μεταφορικά σε μια σημαίνουσα αλυσίδα, η οποία στέλνει θραυσματικά και
παραμορφωμένα μηνύματα στον συνειδητό νου(Selden 2013, σ: 287).

Το αλληλένδετο γλώσσας και ασυνείδητου, μπορεί να στραφεί και προς μια

πιο κειμενική κατεύθυνση. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι το ασυνείδητο του
καλλιτέχνη, καταφέρνει να αποτυπωθεί στο έργο του, έστω αμυδρά, μέσα από τις
εικόνες που θα μας δώσει και το τρόπο που θα επιλέξει να τις μεταφέρει, οι οποίες
μπορεί να είναι συνειδητά εντυπωμένες στο χαρτί, φέρουν όμως θραύσματα και
μηνύματα του ασυνείδητου νου. Το ασυνείδητο «μιλά» μέσα από το παιχνίδι των
ήχων και από τη διολίσθηση του νοήματος από το ένα σημαίνον στο άλλο.
Σύμφωνα με τον Lacan, η ερμηνεία του κειμένου πρέπει να δίνεται όχι ως
αποτέλεσμα της συνειδητής πρόθεσης ενός συγγραφέα αλλά ως τελικό προϊόν μιας
διαδικασίας απώθησης(Selben 2013, σ: 306). Η ασυνείδητη πρόθεση του
συγγραφέα καθώς και στοιχεία της προσωπικότητας του, μπορούν να διαφανούν
μέσα από τα σύμβολα του κειμένου, τον τρόπο δηλαδή που τόσο ο συγγραφέας
όσο και το ομιλών υποκείμενο επιλέγουν να εξιστορήσουν τη δράση τους,
αναφερόμενοι σε εμπειρίες του συγγραφέα.

Μια τέτοια απόπειρα ερμηνείας του λογοτεχνικού κειμένου έχει πολλές

δυνατότητες όπως τον εντοπισμό κάποιων ασυνείδητων σκέψεων ή συμβολισμών
του συγγραφέα, που έχουν βυθιστεί στο ασυνείδητο και μπορεί μέχρι τη στιγμή της
εμφάνισης τους, να λειτουργούσαν υπογείως και να επηρέαζαν το άτομο και το
τρόπο συγγραφής του.

Η ψυχαναλυτική αυτή απόπειρα, μπορεί να έχει και περιορισμούς. Πολλές

φορές η ψυχαναλυτική κριτική των συμβολισμών αυτών μπορεί να οφείλεται σε
παρανάγνωση ή και σε διαστρέβλωση τους. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε
λανθασμένη ερμηνεία του κειμένου και συνεπώς σε λανθασμένη κατανόηση των
ασυνείδητων σκέψεων που μπορεί να έχει ο εκάστοτε συγγραφέας. Μπορεί ακόμη
να υπάρχουν ψυχαναλυτικές ερμηνείες για ένα έργο που όμως να αφορούν την
προσωπικότητα του χαρακτήρα και όχι του ίδιου του συγγραφέα. Συνεπώς το
ασυνείδητο που εντοπίζουμε εκείνη την ώρα στο κείμενο, αφορά τον ήρωα του
έργου και αποτελεί μια συνειδητή επιλογή του συγγραφέα.

Τόσο ο Φρόυντ όσο και ο Λακάν, βλέπουν το κείμενο σαν μια μεταφορά που
ρίχνει φως σε πτυχές του ασυνείδητου, στη φύση της ψυχανάλυσης και σε πτυχές
της γλώσσας. Μπορεί η ψυχαναλυτική κριτική ενός έργου και η προσπάθεια
εντοπισμού του ασυνείδητου του συγγραφέα να είναι μια πολύ δύσκολη και
επίφοβη διαδικασία, παρόλ’ αυτά είναι συγκλονιστικό να αντιληφθούμε το γεγονός
ότι ο ασυνείδητος νους επηρεάζει συνεχώς τον τρόπο που κινούμαστε στην
καθημερινότητα μας.
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 Μπέιτμαν, Α. (2001). Εισαγωγή στη ψυχανάλυση. Αθήνα:

Καστανιώτη(σσ:236-244)
 Barry, P. (2013). «Ψυχαναλυτική κριτική», στο Γνωριμία με τη
θεωρία. Α. Νάτσινα(μτφρ.). Αθήνα: Βιβλιόραμα(σσ: 123-147)
 Selden, R. (2013). «Δομιστικές και μεταδομιστικές ψυχαναλυτικές και
μαρξιστικές θεωρίες» στο Από τον φορμαλισμό στον μεταδομισμό. Μ.
Πεχλιβάνος, Μ.Χρυσανθόπουλος(μτφρ.). Αριστοτέλιο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης(σσ:282-314)