Pitanja za pripremu I Testa iz ORGANSKE TEHNOLOGIJE

1. Šta je nafta, kako se dobija i koji osnovni proizvodi se mogu dobiti iz nafte?
Nafta je prirodna, žuta do crna, gusta, zapaljiva, tekuća smjesa ugljikovodika, koja se u principu nalazi
ispod zemljine površine i prerađuje u frakcije koje čine: prirodni plin, benzin, teški benzin, kerozin,
ulje za loženje, maziva ulja, parafin, kao i široka paleta raznih derivata.

2. Porijeklo nafte?
Ne postoji jedna opšta teorija. Razvijene su neorganske, organske i organsko-neorganske teorije o
postanku nafte.
Neorganska (Mendeljev) – nafta nastala na velikim dubinama u Zemlji, dejstvom pregrijane vodene
pare na metalne karbide. Pretpostavka je da u zemlji vladaju veliki pritisci i temperature, pod čijim
dejstvom iz karbida nastaju različiti ugljikovodici (alkeni i alkini), gdje polimerizacijom nastaju naftni
ugljikovodici.
Opšte prihvaćena je Englerova teorija, o nastanku nafte iz organskih tvari. Naffta je nastala iz masnih
tvari i bjelančevina životinjskog i biljnog porijekla, raspadanjem i truhljenjem. Sastoji se od 3 stadija
(više u knjizi na strani 4).

3. Priprema nafte za preradu- metode?

Nafta dobijena iz ležišta nije čista, sadrži veće ili manje količine otopljenog zemnog plina, kao i metan
i etan koji se uklanjaju na samom nalazištu.
• Osim toga sadrži veće ili manje količine emulgirane ili suspendirane vode, a sa njom i soli koje su
otopljene u vodi, kao i dio mulja, pijeska, prašine i sl.
• Da bi se nafta mogla dalje transportovati neophodno je uklanjanje pojedinih njenih primjesa na
samom nalazištu. Pri tome se vrši:
• Degazacija (otplinjavanje) – uklanjanje plina
• Dehidratacija (uklanjanje vode)

4. Hemijski sastav nafte?

Ugljikovodici zastupljeni s više od 75%, molekule ugljikovodika sadrže C1-C 60 atoma ili čak i više,
molekulska masa ovih spojeva iznosi od 16 do 10000 g/mol.
Najveći procentualni sastav nafte čine C atomi(83-87%), zatim H(10-14%), O, S, N, i metali (Fe, V, Ni,
Al i dr.). Istraživanjima je utvrđeno da se u nafti u značajnijoj mjeri nalaze sljedeći ugljikovodici:
CnH2n+2 parafini (alkani), zasićeni ugljikovodici
CnHn naftenati (cikloalkani, cikloparafini)
CnHn aromatski ugljikovodici.

5. Šta su to faktor karakterizacije i index korelacije i zašto nam oni služe?

Za karakterizaciju nafte i njenih derivata često se koristi tzv. Faktor karakterizacije ili karakterističan
broj (Kb), predložen od „Universal Oil Product Company), a koji se izražava kao: Kb=1.216*T1/3/d15. Za
klasifikaciju se koristi i tzv. Indeks korelacije (Ik):
Ik=473.7*d15-456.8+48640/T, d je gustinba na 15C. Vrijednost karakterističnog broja Kb obično se
kreće od 9-13 i govori o karakteru nafte. Aromatske nafte imaju broj od 9-11, naftenske nafte od 10-
12, parafinske nafte od 11-13.
 6. Navedi bar tri značajne fizičko hemijske karakteristike nafte i pojasni kako se određuju i
zašto nam mogu poslužiti?
Gustina nafte je obično od 750-1000 kg/m^3. Gustina se jednostavno mjeri pomoću areometra i
dosta dobro služi za aproksimativno određivanje tipa nafte.Na osnovu gustine moguće je procijeniti
sadržaj ugljika vezanog u parafinima, naftenima i aromatima. Nafta gustine oko 800 kg/m3 i manje,
je sigurno parafinska nafta. Nafta gustine 1000 kg/m3 je miješana ili aromatska nafta. Povećanje
gustine ukazuje na povećanje sadržaja aromatskih ugljikovodika, dok povećanje zasićenosti dovodi do
smanjenja gustine.
Vrijednost površinskog napona ukazuje na prisustvo polarnih tvari i bitna je karakteristika derivata
nafte, npr. Izolacionih ulja.
Temperatura paljenja (plemišta) određuje se tako da se uočava prvo zapaljenje izdvojenih para sa
plamenom izvana. Lakše frakcije nafte imaju niže plemište, a teže više. Na sličan način se određuje i
tačka samozapaljenja, koja je bitna karakteristika dizel ulja.
Veoma značajno svojstvo nafte, a posebno određenih derivata, je viskozitet. • Viskozitet zavisi od
temperature, i gotovo kod svih derivata nafte sa povećanjem temperature dolazi do pada viskoziteta.
Indeks viskoznosti različit je za različite vrste ugljikovodika. Indeks viskoznosti određuje se
empirijskim putem, poređenjem ispitivanog uzorka sa referentnim uljem.
Određivanje boje i mirisa.

7. Šta se podrazumijeva pod procesom prerade nafte i navedi prema agregatnom stanju koje
produkte prerade nafte razlikujemo?
Prerada nafte predstavlja procese kojima se iz nje uklanjaju: mehaničke i druge primjese, izdvajaju
pojedine frakcije i prerađevine tih frakcija, tzv. Rafinati, dorađuju rafinati u komercijalne produkte.
Osnovna prerada nafte naziva se još i rafiniranjem. Prema agregatnom stanju produkti mogu biti:
plinoviti, tekući, polutekući i čvrsti.

8. Shematski prikaz rafinerijske prerade nafte?

 9. Kakvi su to primarni procesi prerade nafte(navedite ih) i objasnite po čemu se oni razlikuju
od sekundarnih?
oktanProcesi prerade dijele se na primarne i sekundarne.
• PRIMARNI PROCESI su fizički procesi pri kojima ne dolazi do promjene ni veličine ni strukture
molekula ugljikovodika nafte.
• Zasnivaju se na razlici fizičkih svojstava produkta nafte.
• Ovi procesi obuhvataju:
• DESTILACIJE (pod atmosferskim pritiskom i vakuumu),
• SEPARACIJE fizičkim metodama, kao što su:
§ apsorpcija (za izdvajanje kondenzujućih para iz plinova),
§ stripovanje (za izdvajanje plinova iz tekućih frakcija),
§ ekstrakcija (razdvajanje na bazi različitih afiniteta prema otapalima),
§ adsorpcija (pomoću krute tvari se uklanjaju jedna ili više komponenti iz tekuće ili plinske
komponente). Metode primarne prerade obično se primjenjuju kod pripreme frakcije nafte za dalju
preradu.
Razlika između primarnih i sekundarnih procesa leži u ciljevima i rezultatima. Primarni procesi se
bave osnovnom separacijom i prilagodbom frakcija nafte, dok se sekundarni procesi fokusiraju na
dodatne operacije koje poboljšavaju određene karakteristike ili proizvode specifične proizvode, kao
što su visokokvalitetna goriva ili sirovine za hemijsku industriju.
10. Kakvi su to sekundarni procesi obrade nafte i koje se sve procesi spadaju u ovu grupu?
Sekundarni procesi su hemijski procesi pri kojima se mijenja veličina ili tip molekula spojeva nafte, tj.
vrši se hemijska transformacija djelovanjem pritiska, temperature i katalizatora.
Ovi procesi su Destruktivni procesi, tj. procesi cijepanja većih molekula u manje.
To su procesi KREKIRANJA (termičkim ili katalitičkim putem) i procesi uz prisustvo vodika,
HIDROKREKIRANJE.
Procesi pregradnje unutar molekula, IZOMERACIJA I REFORMIRANJE (konverzija ugljikovodika).
Reformiranje se primjenjuje u primarnim procesima, ali po mehanizmu predstavlja proces konverzije
ugljikovodika hemijskim putem. Zadatak mu je da u frakciji benzina konverzijom prisutnih
ugljikovodika poveća oktansku vrijednost benzina.
Procesi pri kojima dolazi do povećanja molekule ugljikovodika, odnosno povećanja njene molekulske
mase, POLIMERIZACIJA I ALKILACIJA.
Posebna grupa sekundarnih procesa je obrada sa vodikom, izdvajanje
sumpora(hidrogendesulfuracija) ili zasićenje dvostruke veze (hidrogenacija). Također se mogu uvrstiti
i solventna ekstrakcija i deparafinacija.

11. Zašto destilacija predstavlja osnovnu operaciju u preradi nafte, koje vrste destilacija imamo
u preradi nafte i koji se proizvodi na taj način mogu dobiti?
Destilacija predstavlja jednu od najvažnijih separacionih operacija prerade nafte, kojom se daju
osnovne osobine derivatima. Izvodi se radi izdvajanja pojedinih frakcija i od njene uspješnosti zavisi
dalja prerada nafte. Razlikujemo destilaciju: pod normalnim pritiskom ( atmosfersku destilaciju) i
destilaciju pod sniženim pritiskom (vakuum destilaciju). Postoji i destilacija ponovljenim vrenjem kada
se želi postići bolja separacija. Atmosferskom destilacijom nastaju: plinovi, sirovi benzin, petrolej,
lako plinsko ulje i destilacioni ostatak. Produkti koji nastaju vakuum destilacijom su: teško plinsko
ulje, maziva ulja, ostatak( bitumen, ili ostatak koksiranja).

12. Atmosferska destilacija nafte- osnovni principi, uređaji, šema, proizvodi?

• Postrojenja za atmosfersku i vakuum destilaciju su u osnovi rektifikacione kolone. Destilacijom se
sva količina nafte dovede iznad gornje temperature vrelišta najviše frakcije i zatim se vrši odvajanje
frakcije sa sve nižom temperaturom vrelišta.
• Danas se destilacija izvodi kontinuirano.
• U preradi nafte ne radi se samo o jednostavnoj destilaciji kod koje se sa vrenjem isparavaju lakše
komponente koje se odvojeno otekućavaju, a preostaje težak ostatak, nego se ovdje mora primjeniti
frakcioniranje u više stupnjeva, tj. rektifikacija.
• U tu svrhu koriste se cilindrične kolone, tzv. tornjevi oko 40 m, prečnika 3.5- 4 m, kroz koje
protostrujno prolazi parna i tekuća faza. Prema potrebama nafta se u kolonu uvodi na različitim
nivoima.
• Produkti se izdvajanju na dnu, u sredini i vrhu.
Kolone za destilaciju nafte su obično kolone sa podovima, koje mogu biti: sitaste ( perforirane), sa
kapama( zvonima ili plivajućim ventilima), kao i kolone zapunjene prelivnim tijelima
Vrsta kolone za destilaciju bira se prema osnovnoj namjeni, kapacitetu, flekisibilnosti postrojenja i
ostalim zahtjevima.
Za zagrijavanje nafte u suvreminim postrojenjima redovito se koriste cijevne peći. Kroz cijevni dio
peći pumpama se vodi materijal koji se zagrijava u jednom ili dva paralelna toka.
Peć se sastoji od dvije sekcije : konvekcijske, gdje se vrši predgrijavanje na određenu temperaturu a
tu je obično smješten predgrijač pare; radijacijske sekcije, gdje se grijanje vrši na konačnu
temperaturu.
13. Najvažnije frakcije pri destilaciji nafte (prema vrelištu)
 14. Šta je to oktanski broj, zašto nam služi i kako se određuje?
Daje podatak o otpornosti benzina pri detonaciji – ravnomjernosti sagorijevanja goriva i određuje se
u specijalno građenim jednocilindričnim motorima tačno određenih dimenzija, brzine obrtaja i
temperature rashladne vode. Za određivanje detonacijskih osobina odabrane su dvije vrste goriva
sličnih fiičkih osobina; normalni heptan (C7H16) i izooktan (C8H18). Normalni heptan lako detonira,
te se označava oktanskim brojem 0, a izooktan teško detonira i to se označava oktanskim brojem
100. Volumni procenat izooktana u smjesi n-heptana i izooktana, koji uzrokuje ekvivalnetno lupanje
motora odgovara oktanskom broju. Vrijednost oktanskog broja može se povećati odgovarajućim
aditivima od kojih su najpozantiji olovni alkili.
Služi nam kao mjerilo za određivanje kvaliteta benzina.
15. Šta je to cetanski broj, zašto nam služi i kako se određuje?
Cetan ima osobinu paljenja 100, dok kod alfa-metilnaftalena ova osobina iznosi 0. Cetanski broj
predstavlja volumni procenat cetana u smjesi sa alfa-metilnaftalenom, koji je ekvivalentan po
samozapaljivosti gorivu u standardnim uslovima ispitivanja. Određuje se u specijalno građenim dizel
motorima, gdje se određuje najmanja kompresija pri kojoj se gorivo pali. Cetanski broj je mjerilo za
kvalitetu izgaranja, a utiče na lahkoću startanja motora, trajanje emisije bijelog dima nakon starta i na
bučnost motora u praznom hodu.

16. Vakum destilacija u preradi nafte, zašto se uopće koristi, sirovine, šematski prikaz,
proizvodi koji se dobiju?
Primjenjuje se za separaciju frakcija koje se razgrađuju na temperaturi vrelišta kod atmoferske
destilacije. Omogućava proizvodnju maziva, asfalta i sirovina za katalitičko krekiranje.
Vakuum destilaciji se podvrgavaju ostaci od atmosferske destilacije, a proces se provodi u posebnoj
koloni koja radi pod vakuumom. Veličina vakuuma zavisi od polazne sirovine i kreće se od 4 -10.7 kPa,
a nekad i manje.
Zahvaljujući vakuumu temperatura se održava do 400 °C i pri tome ne dolazi do cijepanja CH.
Upotreba barometarskog kondezatora je danas manja, jer se otpadni plinovi u ovim kondezatorima
kondezuju i zajedno sa vodom odlaze u vodene tokove.
Produkti nastali vakuum destilacijom su: teško plinsko ulje , maziva ulja i ostatak (bitumen ili ostatak
za koksiranje).
 17. Navedi koji sve procesi spadaju u procese pretvorbe(sekundarne procese)?
 Procesi krekiranja (termičko i katalitičko krekiranje). Termičko krekiranje predtavlja
termičku razgradnju ugljikovodika, i to prije svega plinskog ulja i ostataka
atmosferske i vakuum destilacije. Katalitičkim krekiranjem dobijaju se benzini i
destilati sa relativno ograničenim vrijednostima naročito u pogledu veličine
oktanskog broja. Hidrokrekiranje (krekiranje se odvija uz prisustvo H2).
 Procesi reformiranja- jedan od procesa koji omogućava konverziju niskooktasnkih u
visokooktanske benzine je i proces reforminga.
 Procesi izomerizacije-poseban značaj izomerizacija alkana i alkena, razgranatih alkana
u razgranate alkane s većim oktanskim brojem.
 Procesi polimerizacije- katalitičko prevođenje rafinerijskih plinova bogatih alkenima,
u tekuće ugljikovodike naziva se polimerizacija.
 Procesi alkilacije- proces dorade, dobijaju se najkvalitetniji benzini.
 Procesi rafiniranja – procesi prečišćavanja pojedinih proizvoda radi poboljšanja
njegovih osobina značajnih za dalju primjenu.

18. Procesi krekiranja, pojam, vrste, načini odvijanja?
Procesi krekiranja najstariji su procesi hemijske prerade nafte. Termičko, katalitičko krekiranje i
hidrokrekiranje. Odvijaju se pri povišenim temperaturama i pritisku u destilacijskoj koloni, nakon
odgovarajućeg vremena, povećava se iscrpak na frakcijama nižeg vrelišta i veće upotrebne
vrijednosti.

19. Termičko krekiranje, šta predstavlja, reakcije, sirovine?

Predstavlja termičku razgradnju ugljikovodika, i to prije svega plinskog ulja i ostataka atmoferske i
vakuum destilacije. Cilj termičkog krekiranja je da se konverzijom ovih sirovina u lakše frakcije
povećaju njihova iskorištenja. Dobijaju se vrijedniji proizvodi posebno benzin, dizelsko gorivo i petrol
– koks. Procesi se odvijaju samo pod uticajem topline, bez uticaja katalizatora.

Procesi termičkog krekiranja su obično endotermni. Razlikujemo procese u plinskoj, tekućoj i

miješanoj fazi, zavisno od pritisaka i temperatura.

20. Lom viskoznosti, daj osnovne naznake, šematski prikaži proces i pojasni ?
To je blaži oblik termičkog krekiranja ostataka destilacije nafte bez veće proizvodnje koksa. Ima ulogu
da smanji viskozitet i temperaturu stinjavanja ostataka, čime se oni mogu koristiti za razrjeđenje ulja
za loženje miješanjem. Pri ovom procesu nastaju benzin, plinsko ulje, plinoviti produkti, a njihove
količine ovise od uslova procesa. Sirovina, ostatak atmosferske destilacije i teško plinsko ulje, miješa
se s vodenom parom, naglo se zagrijava u ciejvoj peći, pri temperaturi oko 480C, i ekspandira u koloni
u vremeenu od nekoliko sekundi, pa se na taj način bitno smanjuje reakcija nastajanja koksa. Uslijed
nastalih plinova prtisak poraste do 20 bara, a proizvodi se odjeljuju u frakcijskoj koloni.

21. Proces koksiranja, daj osnovne naznake procesa, šematski prikaži jedan primjer i pojasni ?
Cilj procesa koksiranja dobijanje je vrijednijh proizvoda od ostatka atmosferske i vakuumske
destilacije nafte i ostataka procesa loma viskoznosti. Uz koks nastaju i „lakši“ proizvodi, u količinama
ovisnim o vrsti sirovine. Tokom procesa vodik reaguje s sumporovim spojevima. Smanjujući tako
njihov udio u proizvodima. A djelomice dolazi i do hidriranja nastalih olefinskih ugljikovodika. Petrol-
koks služi za proizvodnju grafitnih elektorda za elektrohemijske procese, osobito pri proizvodnji
aluminija, te u industriji čelika, a slabije vrte koriste se kao gorivo. Komorno koksiranje i koksiranje u
fluidiziranom sloju.

-
 22. Šta je to katalitičko krekiranje i navedi njegove prednosti u odnosu na termičko?
Katalitičko krekiranje obezbjeđuje dobijanje benzina visokog oktanskog broja i visokog stepena
iskorištenja na benzin. Prednosti su: manje dimenzije postrojenja s obzirom na veću brzinu procesa,
manji pritisci i temperature krekiranja, kvalitet proizvoda je bolji, veći sadržaj ugljikovodika sa
razgranattim lancima molekula, veće iskorištenje CH sa C3/C4 atoma u molekuli, za razliku od
termičkog krekiranja gdje su u većoj mjeri prisutni CH sa C1 i C2 atomima, benzini su postojani prema
oksidaciji, jer imaju manji sadržaj diolefina.

23. Predstavi uopštenim reakcijama osnovna cijepanja kod katalitičkog krekinga i navedi-
pojasni osnovne varijable značajne za odvijanje procesa katalitičkog krekinga?
Osnovne varijable su: stepen konverzije (50-60%), pritisak i temperatura (400-600C i 0.3-1Mpa),
omjer katalizatora prema količini tekuće sirovine u polazu kroz reaktor, koncentracija koksa,
prostorna brzina i vrijeme, katalitička aktivnost, regeneracija katalizatora.
Kod katalitičkog krekinga pod uticajem kiselih katalizatora, dolazi do ubrzanog cijepanja C-C veza
heterolitički , tj. Preko karbonium iona:
C : C -> C+ + :C;

24. Kako dijelimo procese katalitičkog krekiranja po načinu izvođenja procesa-daj osnovne
naznake svakog od tih procesa?
Procesi u: nepokretnom sloju katalizatora, u pokretnom sloju katalizatora, u fluidiziranom
katalizatoru sloja.
U nepokretnom sloju – katalizator je raspoređen u čvrstim slojevima i regeneriranje se izvodi u
samim reaktorima bez premještanja katalitičke mase. Kontinuiranost proizvodnje postignuta je
upotrebom niza reaktora, od kojih je jedan u procesu proizvodnje, a drugi na regeneriranju. Tok
sirovine se ne prekida, samo se naizmjenično usmjerava kroz nekoliko reaktora koji su napunjeni
katalizatorom. Nedostatak je dodavanje ili izdvajanje katalizatora.
U pokretnom sloju – donekle se riješilo ove probleme, ali i dalje nije u potpunosti uklonjen problem
temperaturne neravnomjernosti. Prisutan je i problem oštećenja čvrstih čestica katalizatora.
Postupak je našao ograničenu primjenu i uglavnom je potisnut pojavom fluidkatalitičkog krekinga.
Fluidkatalitički reaktor- hemijska transformacija i regeneriranje katalizatora vrše se u odvojenim
uređajima, čime je omogućeno kruženje katalizatora između reaktora i regeneratora. To je
kontinuirani proces. Nastupa brza reakcija krekiranja.

25. FCC šematski predstavi uz pojašnjenje šeme?

Proces krekiranja počinej već u ulaznoj cijevi, a završava se u gustoj fazi reaktora
Produkti krekiranja prolaze kroz ciklon radi taloženja fine prašine katalizatora koju nose s sobom
Istrošeni katalizator koji je obložen koksom curi kroz proreze pregrade koja dijeli striper od reaktora
Zrak za spaljivanje koksa kod regeneriranja dolazi u regenerator na mjestu gdje je postavljen plinski
plamenik koji se pali uljem za paljenje samo na startu
Dimni plinovi iz regeneratora prolaze kroz ciklon odakle se katalizator vraća u regenerator
Prečišćeni dimni plinovi porlaze kroz parni kotao gdje zagrijavaju paru i odatle odlaze u dimnjak

26. Hidrokreking, p0ojasni, šematski predstavi uz pojašnjenje šeme?

Hidrokrekiranje je postupak krekiranja u kojem su povezani procesi katalitičkog krekiranja i katalitičke
hidrogenacije, pa se pritom upotrebljava difunkcionalni katalizator kojim se istodobno kataliziraju
reakcije razradnje (krekiranje), izomerizacije i hidrogenacije ugljikovodika. Katalizator:zeoliti + (oksidi,
sulfidi Mo, Co, Ni, W). Služi za preradu lakih i teških naftnih frakcija u vrijednije proizvode. Prednosti
su veće mogućnosti u izboru sirovina, od vakuumskoog plinskog ulja, teškog plinskog ulja i ostalih
„teških“ naftnih frakcija, te uticaj na sastav i udio proizvoda.

27. Reformiranje benzina, zašto se izvodi i koje su reakcije uključene u proces reformiranja
benzina-predstavi ih i pojasni?
Značajno povećanje oktanskog broja benzina postiže se procesom reformiranja. Bitno se mijenja
sastav benzina, posebno se povećava udio aromatskih ugljikovodika i izoparafina. Najznačajnija
reakcija je ciklodehidrogenacija, kojom se n-alkani prevode u aromatske ugljikovodike (alkilirani
benzeni) te u odgovarajuće izoalkane.

28. Proces reformiranja benzina kako se izvodi- šematski prikaži i pojasni?

 29. Procesi izomerizacije, namjena, pojam, reakcije, procesna izvedba?
Izomerizacija je poseban proces iz skupine porcesa reformiranja benzina, u kojem se n-alkani prevode
u izoalkane, tzv. Izomerizat-benzin i služi kao sastavnica motornog benzina, povećavajući njegov
oktanski broj. Sirovina je benzinska frakcija vrelišta do 62C i sadrži pretežno n-pentan i n-heksan. Iz
sirovine se prethodno mora ukloniti sumpor i vlaga. Kao katalizatori se koriste Firedel-Craftsovi
katalizatori posebno AlCl3/Al2O3. nedostatak ovih katalizatora je izrazito korozivno djelovanje.
Proces izomerizacije provodi se pri pritisku od 35 bara i temperaturi 100-200C, najčešće u gasovitoj
fazi i stalnom sloju katalizatora.
n-butan -> izobutan sirovina za proces alkilacije
n-pentan -> izopentan sirovina za dobijanje izoprena

30. Procesi alkilacije, namjena, pojam, reakcije, šematski prikaži i pojasni proces sa HF?
Alkiliranje je reakcija uvođenja alkilne grupe u organske spojeve a alkilacija je važan proces pri naftnoj
obradi. Adicijom niskomolekulnih, plinovitih alkena i alkana nastaju viši, razgranati alkani, veoma
visokih vrijednosti oktanskog broja (OB 95-100). zasniva se na reakciji izobutana sa lakim alkenima,
najčešće propilenom i butenom, pri čemu se dobija izoalkan. Egzotermna je reakcija. HF
(fluorovodonična kiselina) se koristi kao katalizator. HF, koja je skuplja sirovina, regeneracija se
ostvaruje na samom postrojenju, tako da ovaj proces sve više potiskuje upotrebu H2SO4.

31. Procesi polimerizacije, namjena, pojam, reakcije, šematski prikaži i pojasni proces
polimerizacije C3/C4 alkena?
Procesima polimerizacije se iz plinovitih alkena, nastalih pretežno u procesima krekiranja uz kationski
katalizator (H3Po4), dobijaju kapljevite sastavnice motornih benzina vrlo visokih vrijednosti
oktanskog broja (95-100), tzv polimerizat- ili polimer-benzin.
Umjesto postupka polimerizacije, ispravnije je govoriti o procesu oligomerizacije jer nastaju
oligomerne molekule, sastavljene samo od nekoliko početnih molekula, a ne velike polimerne
molekule: C4 + C3/C4 -> C7 + C8 -> C9, C12, C16 itd. (C4=buten i/ili izobuten; C3/C4 – smjesa propena
i butena). Reakcija je egzotermna, toplina se odvodi dodavanjem tekućih (pod pritiskom) propana i/ili
butana koji ispravanjem hlade i ujedno razrjeđuju reakcijsku smjesu na manje od 35% alkena.
Sirovina: smjesa alkena i alkana.
Proces se odvija u tečnoj fazi, pri pritisku 50-80 bara i temp. 150-200C.
Temperatura procesa ovisi o vrsti olefina.
Katalizator (najčešće H3PO4) u nepokretnom sloju raspoređen je u niz odvojenih slojeva, a između
njih se dozira hladni propan i tako osiguravaju izotermni uslovi.
 32. Kakvi su to procesi obrade i koje vrste imamo (daj osnovne naznake)?
Procesi obrade odnosno čišćenja služe prvenstveno za poboljšanje osobina većine naftnih
međuproizvoda i proizvoda. Najčešće se provode:
 Uklananje tehnološki i ekološki štetnih sumporovih, azotovih i kisikovih spojeva
 Katalitički postupci obrade vodikom (potreabn vodik dobija se u procesu katalitičkog
reformiranja)
 Metode obrade razlikuju se po potrošnji vodika, a najčešće su: hidrodesulfurizacija i
hidrokrekiranje

33. Šta je to hidrodesulfurizacija i koje se sve sirovine u naftnoj industriji obrađuju ovim
postupkom?
To je proces koji se koristi za smanjenje sadržaja sumpora u naftnim derivatima. Ovaj postupak koristi
katalizatore i vodonik. Doprinosi se poboljšanju kvaliteta goriva i smanjenju negativnog uticaja na
životnu sredinu.
Obrađuju se sljedeće sirovine:
 Benzin, priprema za katalitičko reformiranje
 Mlazno gorivo, smanjuje udio S-spojeva
 Pirolitički benzin
 Dizelsko gorivo i petrolej
 Vakuumski destilati
 Bazno mineralno ulje
 Destilacijski ostatci
 34. Daj šematski prikaz procesa hidrodesulfurizacije i pojasni ga ?

Sirovina prolazi kroz sloj katalizatora koji sadrži metalnu površinmu poput molibdena ili nikla.
Sumporni spojevi u nafti se razgrađuju pod uticajem katalizatora i vodonika, stvarajući sulfide. Sulfidi
reaguju s vodonikom, formirajući vodik-sulfid (H2S).

35. Šta je ugalj i koji se sve proizvodi mogu dobiti iz uglja (šematski prikazati)?
Prirodni ugalj kruto je gorivo koje je nastajalo u prirodi milionima godina sporim (ili brzim) procesom
karbonizacije – pougljenjivanjem pretežito ostataka kopnenog bilja. Dugogodišnjim djelovanjem
bakterija (bez prisutnog kisika) na drvenu masu koja je sticajem prirodnih okolnosti dospjela u
podzemlje stvarao se TRESET. Nastavkom pougljenjivanja uz postojeće pritiske i visoke temperature
odvijao se prateći hemijski proces izdvajanja vode i plinova – najčešće metana (CH4) i ugljikovog
monoksida (CO) – pri čemu je nastajao ugalj.

36. Hemijski sastav uglja?

Ugalj uglavnom sadrži ugljenik (C) kao glavni element, zajedno sa manjim količinama vodonika (H),
kiseonika (O), azota (N), sumpora (S), i drugih elemenata. Ostali elementi, poput fosfora, gvožđa,
aluminijuma, silicijuma, kalcijuma, magnezijuma, natrijuma, i drugih, takođe mogu biti prisutni u
manjim količinama. Prirodni uglaj se sastoji od organskog – sagorljivog i mineralnog – nesagorljivog
dijela. Organski dio predstvalja čisti dio, dok mineralni dio se ozanačava kao balast. Njega čine tvari
koje pri sagorijevanju stvaraju pepeo i vlaga koja napušta ugalj pri običnom sušenju.

37. Sumpor u uglju?

Sumpor je u uglju dvojakog porijekla: dijelom potiče iz biljne organske tvari, a dijelom iz neorganskih
spojeva infiltriranih izvana u ugalj. U uglju sumpor se susreće u tri forme:
-u obliku sumpornih spojeva sa metalima (pirit, markasit),
-u obliku organskih spojeva i
-u obliku soli sulfatne kiseline (sulfata) sa kalcijem, natrijem, magnezijem.
38. Šta sve spada u postupke oplemenjivanja uglja, predstavi i pojasni postupke mehaničkog
oplemenjivanja uglja?
Procesi pripreme obuhvataju:
Probiranje - čišćenje uglja od grubih nečistoća,
Pranje- uklanjanje primjesa i nečistoća iz uglja pranjem vodom,
Prosijavanje - separacija uglja, tj.sortiranje uglja po veličini komada na sitima
Sitnjenje - drobljenje većih komada uglja u sitnije.

39. Koji su to osnovni postupci hemijske prerade uglja- daj osnovne naznake svakog od njih?
Osnovni postupci hemijske prerade uglja su:
-Degazacija uglja (isplinjavanje- karbonizacija), proces zagrijavanja uglja bez prisustva zraka, gdje je
krajnji produkt KOKS, te se ovaj proces naziva koksovanje ili suha destilacija.
-Gasifikacija (rasplinjavanje), prevođenje uglja u plinovito stanje uz prisustvo zraka, vodene pare ili
kisika. Pri rasplinjavanju nastaju hemijske promjene, pa ugalj nepotpuno izgara, a kao čvrsti ostatak
ostaje samo pepeo.
-Likvefakcija (otekućavanje), prevođenje uglja u tekuće produkte, benzin, dizel gorivo itd

40. Koksovanje uglja- pojasni od sirovina do krajnjih proizvoda?

sapuniOvo je jedna od najstarijih hemijskih industrija, koja egzistira više od 200 godina. Zavisno od
temperature pri kojoj se koksovanje odvija razlikuje se: koksovanje na visokoj temperaturi od 930 do
1100°C, koksovanje na srednjoj temperaturi od 700 do 800°C, koje se izvodi radi poboljšanja toplotne
moći mladih ugljeva, a dobije se i oko 30% benzina i koksovanje na niskoj temperaturi, švelovanje -
polukoksovanje na 550-600°C, s ciljem dobijanja polukoksa (švel-koksa), koji može zamijeniti dio
koksa u primjeni.
Od navedenih postupaka industrijski je najznačajnije koksovanje na visokim temperaturama,
odnosno na 900-1100°C u koksnim pećima. Koksovanjem nastaju: čvrsti produkt (koks), tekući
produkti (katran, sirovi benzen, amonijačna voda dr.) i sirovi koksni plin.
Koksno-hemijski kompleks u svom sastavu ima više proizvodnih cjelina:
-odjeljenje za pripremu uglja i mješavina ugljeva za proces koksovanja,
-pogon za koksovanje, u kome se odvija termička prerada uglja sa dobijanjem koksa i plinovitih
produkata koksovanja,
-pogone hlađenja i čišćenja plinovitih produkata i izdvajanje hemijskih produkata (amonijaka, sirovog
benzena, katrana i dr.)
-pogone prerade hemijskih produkata (rektifikacija, destilacija katrana, proizvodnja katranske smole i
dr.) izdvojenih u pogonima čišćenja.
Razlikujemo: koksujuće ugljeve, koji daju čvrst i porozan koks i nekoksujuće ugljeve koji daju praškast
i slabo-ljepljiv koks. Ugljen se prvo priprema drobljenjem i mlevenjem kako bi se postigla
odgovarajuća veličina čestica i d a bi se smanjio sadržaj vlage, ugalj se suši prije početka procesa
koksovanja. Više koksnih peći međusobno povezano čini koksnu bateriju. (oko 65) Između koksnih
peći se nalazi prostor širine oko 10 cm koji služi za njihovo zagrijavanje. Vrijeme koksovanja danas
traje otprilike od 9-15 sati dok je nekad iznosilo 24 sata pa do 3 dana. Pripremljeni ugljen podvrgava
se pirolizi, procesu termičke razgradnje u odsustvu vazduha, obično pod visokim temperaturama
(900–1100 °C). Kompleksna organska jedinjenja u uglju razlažu se na jednostavnije komponente,
uključujući koks, koksov gas i katran. Nakon pirolize, ostatak materijala koji ostaje čvrst koksnog uglja.
Koks se odvaja od drugih komponenti procesom hlađenja i separacije.

41. Šta je to sirovi koksni plin kako nastaje, i kako se preradjuje (šema- pojasni)?
Isparljivi plinovi koji izlaze iz koksne peći sa temperaturom 700-800°C sakupljaju se u zajedničkom
sabirnom kolektoru. Na 1 tonu uglja dobije se 250-400 m3 sirovog koksnog plina koji sadrži plinovite i
tekuće produkte nastale u toku koksovanja, i to: katran, katransku vodu, benzen i njegove homologe,
naftalen, amonijak,sulfatne, cijanovodične spojeve te čvrste čestice.
U koksnim pećima, ugljen se izlaže visokim temperaturama (obično između 900 i 1100 stepeni
Celzijusa) u odsustvu vazduha. U ovim uslovima, kompleksna organska jedinjenja u ugljen razlažu se,
a jedan od nusproizvoda je koksov gas. Nakon formiranja u koksnim pećima, sirovi koksni gas prolazi
kroz prvu fazu hlađenja kako bi se kondenzovale tečne frakcije, uključujući katran i vodu. Nakon
hlađenja, sirovi koksni gas se šalje kroz sisteme za čišćenje kako bi se odstranile nečistoće, prašina i
katran. Filtracija ili centrifugiranje mogu se koristiti za odstranjivanje čestica i prašine, dok se
aparatima za pranje gasa odstranjuje višak katrana i drugih tečnih nečistoća. Sirovi koksni gas obično
sadrži sumporovodoničnu kiselinu (H2S). Da bi se smanjio emisija sumpora, primenjuju se procesi
desulfurizacije. Nakon čišćenja, gas se može komprimovati kako bi se povećao pritisak i olakšao
transport do mesta gde će se koristiti.

42. Katran- šta predstavlja, kako se izdvaja i koji se proizvodi mogu dobiti (šema)?
Sirovi katran nastaje u količini 3-4 % u odnosu na ukupni ugalj, što zavisi o vrsti uglja i načinu
koksovanja, kao i tretmanu pri njegovoj kondenzaciji iz koksnog plina. Podvrgava se daljoj preradi
destilacijom radi dobijanja niza visoko vrijednih hemijskih produkata. Nakon završetka procesa,
katran se obično kondenzuje u tečni oblik. Proces kondenzacije i izdvajanja katrana odvija se
hlađenjem gasova koji sadrže katran. "KATRAN“ je opšti naziv za tekuće i polutekuće produkte koji
nastaju termičkom razgradnjom organskih sirovina. Za katran se kaže da je smjesa raznih
ugljikovodika, najviše AROMATSKIH i njihovih hidroksida koji se polimeriziraju.
 43. Sirovi benzol- šta predstavlja, kako se izdvaja i koji se proizvodi mogu dobiti (šema)?
Izdvaja se iz sirovog koksnog plina u količini 0.8-1.2 % na ukupnu masu uglja, odnosno benzen nastaje
kao sporedni produkt koksovanja uglja. (BTX frakcija)
Sirovi benzen( C6H6) sadrži: Benzen, 70-80 % , toluen, 10-20 % , ksilene, (o-,m-,p-) 4-6%, više
benzene, oko 2 % (ciklični spojevi, etilbenzen, butilbenzen, izopropilbenzen) i dr.
Gasovi proizvedeni tokom koksovanja podvrgavaju se destilaciji kako bi se odvojile komponente na
osnovu njihovih tačaka ključanja. Benzen ima nižu tačku ključanja u odnosu na neke druge gasove, pa
se može izdvojiti u određenom delu frakcionirane kolone. Benzen se zatim može izdvojiti iz gasne
smese pomoću frakcionisanja, gde se različite komponente razdvajaju po tačkama ključanja. Dobijeni
benzen može se pročistiti kako bi se uklonile nečistoće, a zatim rekuperirati za dalju upotrebu.

44. Rasplinjavanje (gasifikacija), pojam, sirovine, vrste, uređaji, postupci, proizvodi?

*Gasifikacija/rasplinjavanje uglja predstavlja postupak nepotpunog izgaranja pomoću reakcionih
sredstava plinovitog oblika. To je proces pretvaranja čvrstih, tečnih ili ugljovodonika u gasove, obično
pod uticajem visokih temperatura i/ili pritiska.
*Proces gasifikacije/rasplinjavanja može da se izvodi: podzemno - u sloju i nadzemno- u
generatorima plina.
*Tehnologije nadzemne gasifikacije/rasplinjavanja su:
-Lurgi(Komadi uglja u nepokretnom sloju,)
-Winkler(Gasifikacija usitnjenog uglja u fluidiziranom sloju)
-Koppers-Totzek (Odvija se u suspenziji plin-sitne frakcije uglja do 1mm,).
Pripremljeni ugalj se ubacuje u reaktor, gde će se odvijati proces gasifikacije. Visoke temperature i
hemijske reakcije između uglja i gasifikacionog agensa dovode do raspada ugljenika i stvaranja
sintetičkog gasa. Procesi uključuju delimičnu oksidaciju, pirolizu i reforming.
*Podzemna gasifikacija uglja je proces koji omogućava ekstrakciju ugljenika iz podzemnih rezervi
uglja direktno na licu mesta, pretvarajući ga u sintetički gas. Buše se dvije bušotine u podzemnom
sloju uglja - jedna za ubrizgavanje gasifikacionog agensa (najčešće pare ili vazduha) i druga za
izvlačenje sintetičkog gasa. U prisustvu visokih temperatura i gasifikacionog agensa, ugljen se raspada
i formira sintetički gas, koji se sastoji od različitih gasova, uključujući CO , H2, CH4 i drugi. Sintetički
gas se izvlači iz podzemnog sloja uglja putem izvlačnih bušotina i može se koristiti za različite
energetske i industrijske svrhe.
*Svi ugljevi se mogu podvrgnuti procesu rasplinjavanja a od uticaja su: starost uglja, sadržaj vlage,
ponašanje uglja pri zagrijavanju, topivost pepela, sadržaj sumpora itd
*Sredstva za rasplinjavanje/gasifikaciju: zrak, kisik, vodena para, vodik
*Produkti rasplinjavanja/gasifikacije: Visokokalorični plin 33-37 MJ/m3, Srednjekalorični plin 15-19
MJ/m3, Niskokalorični plin 5-10 MJ/m3.
*Za rasplinjavanje uglja koriste se različiti uređaji i postupci, a najčešće korišćeni su gasifikatori.
Gasifikatori su uređaji koji pretvaraju čvrste ugljenične sirovine, kao što je ugalj, u sintetički gas (sin
gas) koji se sastoji od ugljen dioksida (CO2), ugljen monoksida (CO), vodonika (H2), metana (CH4) i
drugih gasova.
 45. Likvefakcija, pojam, sirovine, vrste, uređaji, postupci, proizvodi?

*Likvefakcija predstavlja proces prevođenja uglja kao čvrste tvari u tekuće i dijelom plinovite
produkte. To je ustvari proces HIDROGENACIJE uglja. Hidrogenacija uglja, u užem smislu, predstavlja
tretman uglja vodikom uz prisustvo katalizatora pri višim temperaturama i pritiscima 1-100 MPa.
Ovim procesom se iz uglja uklanjaju spojevi S. N, O, molekule vodika se vežu na organske molekule
spojeva u uglju, kao i na sam ugljik, te sva količina uglja prelazi u tekuće stanje bez čvrstog ostatka-
koksa, uz manju količinu plinovitih produkata.
Hidrogenacija (hidrogeniranje, hidriranje) je katalitička reakcija nekog spoja ili proces koji obuhvata
više katalitičkih reakcija neke smjese spojeva sa vodikom.
*Reakcije hidrogenacije mogu biti:
-reakcije adicije vodika na nezasićene veze (adicijska hidrogenacija),
-reakcije u kojima dolazi do vezivanja vodika na atome drugih elemenata u molekulama organskih
spojeva (redukcijska hidrogenacija) i
-reakcije kidanja međuatomskih veza u molekulama, vodikom (hidrogenoliza).
*Metode likvefakcije-hidrogeniranja:
-Bergiusova metoda zasniva se na hidrogeniranju uglja sa vodikom kod pritiska 10-40 MPa i na
temperaturi 350-450 °C. Pri tome nastaje produkt sličan nafti.
- Fisher-Tropshov proces je proces indirektnog prevođenja uglja u tekuće produkte Rasplinjavanjem
najprije nastaje sintezni plin sa određenim omjerom C/H, te hidrogeniranjem uz prisustvo
katalizatora, pri povećanom pritisku i temperaturi dobije niz produkata zavisno od uvjeta procesa
(plinoviti ugljikovodici 8 %, laki benzin 46 %, teški benzin 14 %, dizel-ulje 22 %, čvrsti parafin 7%,
maziva ulja 7 %).
- Uhdeov proces se zasniva na ekstrakciji uglja sa otapalom (dekalin, tetralin), a zatim
hidrogeniranjem uglja, prema Bergiusovom postupku. Ekstrakcijom se iz uglja uklanjaju heterociklički
spojevi (trovači katalizatora).

46. Daj osnovne naznake o Celulozi, Hemicelulozi i Ligninu?

Celuloza je osnovni strukturni temelj biljnih ćelija, te je kao takva najvažnija prirodna tvar koju
proizvode živi organizmi. Po hemijskom sastavu celuloza je ugljikohidrat, polisaharid (složeni šećer)
sastavljen od mnogo molekula monosaharida glukoze. To je linerani polisaharid, dovoljne dužine
lanca da se ne rastvara u vodi ili razblaženim kiselinama i bazama na sobnoj temperaturi.

Hemicululoza necelulozni polisaharidi drveta, koji sadrže i slične supstance kao što su uronske
kiseline i njihove supstituirane oblike. Hemijski sastav hemiceluloza u osnovi je sličan celulozi.
Međutim, ovdje uz monosaharid glukozu koja nastaje kao produkt razgradnje celuloze, ima i drugih
jednostavnih šećera, monosaharida, čije su molekule u osnovi izgrađene iz prstenova s 5 i 6 ugljikovih
atoma. Zbog toga hemiceluloze dijelimo na pentozane i heksozane.

Lignin predstavlja amorfne polifunkcionalne makromolekulske spojeve aromatske prirode koji su

izgrađeni od fenilpropinskih jedinica. Lignin koji se nalazi u biljnom tkivu, tj. Prirodni lignin,
predstavlja vrlo labilnu supstancu koja se lako mijenja pod uticajem povišene temperature i različitih
reagenasa. Lignin u drvetu ima ulogu supstance koja «cementira» polisaharidna vlakna. Izdvojeni
tehnički lignin predstavlja otpadak koji se dobija pri proizvodnji celuloze i kod hidrolize drveta.
 47. Šta spada u postupke pripreme drveta za preradu - daj osnovne naznake?
Bez obzira na to koji će tehnološki proces biti primijenjen za preradu drveta, uvijek je nužno obaviti
fazu pripremu drveta, koja obuhvata sljedeće operacije:
-uskladištenje drveta- Cilj je sigurno skladištenje drveta na suvom i dobro provetrenom mestu kako bi
se očuvala njegova kvaliteta pre dalje obrade ili upotrebe.
-otkoravanje drveta- Otkoravanje ima za cilj uklanjanje kore s debla radi poboljšanja kvaliteta drveta i
olakšavanja daljnje prerade.
-proizvodnju sječke- Osnovni cilj je efikasno sečenje drvnih materijala u manje fragmente, poznate
kao sječka, koristeći sjeckalice ili drobilice
-sortiranje sječke- Cilj je razvrstati sječku prema veličini, kvalitetu ili drugim karakteristikama,
koristeći metode poput sita, transportnih traka ili drugih sistema,

48. Šta je to drvenjača, kako se proizvodi i koje vrste imamo?

Drvenjača je razvlaknjeno drvo koje ima sve osobine i sastav, kao i drvo. Dobija se trljanjem drveta o
hrapavu površinu brusnog kamena, uslijed čega se drvo usitni u vlakanca, tj. defibrira se. Za
proizvodnju drvenjače ne koristi se drvo u obliku sječke, nego se obrađuju cjepanice. Klasična
drvenjača je proizvod dobiven uglavnom mehaničkom obradom drveta, uz minimalnu hemijsku
obradu pomoću otopina hemikalija niske koncetracije.
*Ovisno o tome obrađujemo li drvo prethodno potapanjem u vodi ili u hemikaliji, ili ga pak uopće ne
obrađujemo, proizvode se uglavnom tri vrste drvenjače:
-Bijela drvenjača se dobije brušenjem drveta koje nije prethodno pripremano. Iskorištenje je veliko,
čak 95-98 %, ali masa uskoro požuti, te mora da se izbjeljuje.
-Smeđa drvenjača nastaje defibriranjem drveta koje je prethodno bilo izloženo djelovanju pare 6-10
sati. Cilj ove obrade je labavljenje veze među vlaknima, te se brušenjem izdvajaju sačuvana vlakna u
svojoj prirodnoj veličini.
-Hemijska drvenjača po svojim osobinama i načinu dobijanja stoji između drvenjače i poluceluloze.
*S obzirom na temperaturu vode razlikuju se: hladna, topla i vruća drvenjača. Pri nižim
temperaturama dobija se izlomljeno i nedovoljno defibrirano vlakno, dok se sa vodom više
temperature dobija tzv. “masna” drvenjača, koja ima dugačka, fina vlakna te daje papire ujednačenog
kvaliteta.

49. Šta je to poluceluloza , kako se proizvodi (postupci- osnovne naznake)?

Poluceluloza je proizvod nastao proizvodnjom vlakana iz drvne sječke hemijskom i mehaničkom
obradom. Prema hemijskom sastavu i osobinama, poluceluloza se nalazi između celuloze, kao
kvalitetnijeg i drvenjače, kao manje kvalitetnog proizvoda. Tehnološki proces proizvodnje
poluceluloze je prekinuti proces proizvodnje celuloze, tj. sastoji se u izdvajanju samo jednog dijela
lignina i hemiceluloze. Sirovina za proizvodnju poluceluloze je listopadno drvo jer ono sadrži manje
lignina. Poluceluloza se može lako izbjeljivati i dodaje se celulozi iz četinara kod izrade papira za
štampanje.
Prema vrsti upotrebljanih hemikalija, razlikujemo neutralno sulfitni postupak(NSSC), hladno alkalni
postupak(CCCS).
Neutralno sulfitni proces kuhanja odvija se pri pH vrijednosti od 7 do 9. Osnovna hemikalija za
kuhanje tu je otopina raznih sulfita (natrijev sulfit (Na2SO3) ili amonijev sulfit ((NH4)2SO3) i natrijev
karbonat (Na2CO3) ili natrijev bikarbonat (NaHCO3). Kao optimalne temperature uzimaju se one
između 160-180°C. Vrijeme kuhanja je oko 45 minuta. Tehnologija kuhanja poluceluloze uglavnom se
provodi prema jednakim fazama rada kao kuhanje klasične sulfatne ili sulfitne celuloze.
Za tehničko izvođenje CCSC postupka od najvećeg je značaja da drvna sječka bude potpuno
2natopljena alkalnim rastvorom. U principu, usitnjeno drvo se kratko vrijeme natapa u suvišku
alkalnog rastvora, zatim se ispira, a onda defibrira i sortira.

50. Koje postupke proizvodnje tehničke celuloze imamo daj osnovne naznake jednog od kiselih
postupaka?
Proizvodnja tehničke celuloze podrazumijeva preradu drveta u cilju odvajanja celuloze od lignina,
drvnih polioza i drugih pratilaca. U osnovi ovo prerađivanje se vrši tako da se očišćeno, usitnjeno i
sortirano drvo kuha pod povišenim pritiskom i temperaturom sa vodenim rastvorima određenih
hemikalija. Potrebno je naglasiti da se celuloza u fabrikama ne pravi, nego se samo izdvaja iz ostalih
dijelova biljke. Postupci kojima se ovo postiže mogu biti različiti: kiseli, alkalni, neutralni, oksidacioni,
višefazni i kombinirani.
Kad se govori o kiselim postupcima kuhanja celuloze, uvijek se misli na klasični sulfitni postupak.
Sulfitnim postupkom sječka se kuha pomoću hidrogensulfitnog (bisulfitnog) luga pri temperaturi od
120 do 145 C i pod pritiskom koji može biti i do 10 bara.

51. Kiseli postupci izdvajanja celuloze?

U grupu kiselih postupaka spadaju:sulfitni, bisulfitni i postupak sa nitratnom kiselinom.
Sulfitni postupak je rasprostranjeniji od postupka s nitratnom kiselinom, koji uglavnom ima teorijsku
važnost. Kad se govori o kiselim postupcima kuhanja celuloze, uvijek se misli na klasični sulfitni
postupak. Sulfitnim postupkom sječka se kuha pomoću hidrogensulfitnog (bisulfitnog) luga pri
temperaturi od 120 do 1450C i pod pritiskom koji može biti i do 10 bara. Aktivni sastojci
hidrogensulfitnog luga su slobodni SO2 i jedna od hidrogesulfitnih soli. Velika količina otpadnih voda
nastalih ovim postupkom jako utječe na onečišćenje okoliša te je zbog toga veliki ekološki problem.
Proizvodnja sulfitne celuloze sastoji se od:
- proizvodnja sječke,
- priprema bijelog luga,
-kuhanje sječke u bijelom lugu i djelimične regeneracije sumpor(IV) oksida i topline,
-pranje i prečišćavanje skuhane celuloze
-bijeljenje i oplemenjivanje celuloze radi poboljšanja stepena izbijeljenosti i različitih osobina.

52. Alkalni postupci izdvajanja celuloze ?

Grupu alkalnih postupaka dobijanja celuloze sačinjavaju: natron, sulfatni i alkalno-sulfitni procesi.
Natron postupak predstavlja najstariji industrijski proces proizvodnje celuloze. Osnovna hemikalija u
ovom postupku je natrijum-hidroksid (NaOH). Sulfatni postupak danas je mnogo važniji od natron
postupka i češće se upotrebljava. Kvaliteta proizvoda je bolja, a potpuno je riješeno i pitanje
regeneracije hemikalija čime je zadovoljeno osim tehnološkog, ekonomsko i ekološko gledište koje
prati ovakve vrste proizvodnje.
Osnovne faze procesa:
1. Priprema sirovina (proizvodnja sječke)
2. Kuhanje sječke (impregnacija, kuhanje u Kamyr kuhaču)
3. Pranje i sortiriranje celulozne mase (filter praona i separacija)
4. Regeneracija alkalija (uparavenje crnog luga, spaljivanje u Lužnom kotlu, proizvodnja bijelog luga –
kaustika i roto peć)-
 53. Sulfatni postupak?

Sulfatni postupak danas je mnogo važniji od natron postupka i češće se upotrebljava. Kvaliteta
proizvoda je bolja, a potpuno je riješeno i pitanje
regeneracije hemikalija čime je zadovoljeno osim tehnološkog, ekonomsko i ekološko gledište koje
prati ovakve vrste proizvodnje.
Osnovne faze procesa:
1. Priprema sirovina (proizvodnja sječke)
2. Kuhanje sječke (impregnacija, kuhanje u Kamyr kuhaču)
3. Pranje i sortiriranje celulozne mase (filter praona i separacija)
4. Regeneracija alkalija (uparavenje crnog luga, spaljivanje u Lužnom kotlu, proizvodnja bijelog luga –
kaustika i roto peć)-

54. Razlike između sulfatne i sulfitne celuloze?

- Sulfatnim postupkom mogu se kuhati sve biljne vrste, a sulfitnim ne mogu one koje sadrže smole.
- Priprema sječke, sortiranje i otkoravanje pri sulfitnom postupku moraju se mnogo brižljivije obaviti
n0ego pri sulfatnom.
- Regeneracija hemikalija po sulfatnom postupku potpuno je riješena, a kod sulfitnog djelomično.
- Spaljivanjem sulfatnog crnog luga dobije se dovoljno energije za kuhanje i uparavanje crnog luga,
tako da je skoro zatvoren sistem regeneracije hemikalija i topline.
- Za sulfatnu celulozu se upotrebljavaju hemikalije alkalnog karaktera, a za sulfitnu celulozu
hemikalije kiselog karaktera.
- Upotreba sulfatne celuloze bitno se razlikuje od upotrebe sulfitne celuloze. Sulfatna celuloza ima
vrlo dobre mehaničke svojstva, pa se upotrebljava za ambalažne papire.
- Sulfitna celuloza je bjelja, ljepšeg izgleda, te se upotrebljava za pisaće i štamparske papire.
-Sulfatna celuloza se izbjeljuje teže od sulfitne.

55. U proizvodnji papira pored celuloze koriste se različiti dodaci. Navedi koji su najvažniji i
pojasni njihovu ulogu?
Pored celuloznih vlakana kao osnove sirovine papiru se dodaju različiti dodaci koji mu poboljšavaju
određena svojstva: punila, keljiva, boje i dr.
Punila se dodaju papiru da bi se smanjila hrapavost površine papira te povećala glatkoća, težina i
jednoličnost površine papira. Punila znatno smanjuju čvrstoću papira. Punila povećavaju neprozirnost
površine papira kao i bjelinu papira. Punila se dijele na prirodna i sintetska. Kao hemijski spojevi to su
silikati, sulfati, karbonati, oksida itd. Kaolin, kreda, gips.
Da bi se prije svega povećala vodootpornost papira, dodaju mu se punila koja se u papirnoj industriji
nazivaju keljivima. Dodatak keljiva, kao i punila, mijenja određena fizičko-mehanička svojstva papira i
tako utiče na konačnu kvalitetu papira kao proizvoda. Najčešće se upotrebljava kolofonijsko keljivo.

56. Šta sve obuhvata priprema papirne mase?

Priprema papirne mase prije izrade papira na stroju podrazumijeva pripremu raznih vrsta vlakana;
celuloze, poluceluloze, drvenjače, vlakana od otpadnog papira, te dodataka vlaknima kao što su
punila, keljiva, boje itd. Priprema papirne mase predstavlja odabir vlaknastih sirovina i drugih
dodataka papiru te način njihove pripreme kako bismo mogli kontinuirano i uspješno formirati
papirnu traku na stroju za izradu papira, odnosno proizvesti papir.
Osnovne operacije pripreme mase su: predrazvlaknjivanje, odvajanje nečistoća, razvlaknjivanje i
dodatno mljevenje.
Operacija pripreme mase obavlja se u odgovarajućim postrojenjima u kojima se papirna vlakna
dovoljno međusobno razdvoje, odvoje se preostale fine nečistoće te se prema potrebi prilagodi
duljina vlakna dodatnim mljevenjem.Tako papirna suspenzija biva pripremljena za izradu papira na
stroju. Mljevenje, kao najvažnija operacija u pripremi papirne mase prije izrade papira, određuje sva
fizikalno-mehanička svojstva papira.

57. Formiranje papirnog lista?

Za razliku od drugih vrsta vlakana, kao što su azbest, sintetska vlakna i sl., između papirnih vlakana
postoji veza koja omogućava stvaranje lista papira. To se postiže procesom formiranja papirnog lista.
Uspješnost formiranja lista papira ovisi o vrsti vlakana, izgledu njegove površine, isprepletenosti
vlakana, njihovom međusobnom zbijanju te o sušenju papira. Sile kojima se vlakna privlače su dosta
velike i raznovrsne. Površinska napetost djeluje između pojedinih vlakana u prisutnosti vode, ali i
između površina susjednih vlakana. To je posebno izraženo pri procesu sušenja papira. Nakon
sušenja i hlađenja papira, povezanost je omogućena i drugim vrstama sila, a to su: Sile hemijske veze
makromolekula celuloze, Sile polarnosti hemijske veze, Sile vodikovih veza među makromolekulama
celuloze i Kohezijske sile slijepljivanja. Prije dolaska na stroj papirni sastojci se miješaju, razređuju sa
vodom do potpuno čiste od stranih primjesa koje utiču na formiranje lista papira, njegov izgled i
kvalitet proizvoda. Zato se papirna suspenzija pažljivo čisti od preostalih sitnih čestica pijeska,
nerazvlaknjenih snopića vlakana i specifično lakših čestica. Prije formiranja papira na stroju, potrebno
je izdvojiti i višak zraka iz suspenzije jer on znatno utječe na kvalitetno formiranje papirnog lista
Papir-stroj obavlja formiranje papirnog lista, odvajanje vode iz vrlo razrijeđene papirne suspenzije,
prešanje papirne trake uz izdvajanje dijela preostale vode, njeno sušenje na 92 % suhoće, često
glađenje i površinsku obradu papira.

58. Sapuni, pojam, osobine, osnovna reakcija nastajanja?

Sapuni su kemijski spojevi nastali neutralizacijom masnih kiselina alkalijama, tj. To suSoli masnih
kiselina.
Deterdžentna svojstva sapuna (sposobnost pjenjenja, smanjenje površinske napetosti, ubrzanje
kvašenja površine i emulgiranja) i stvaranje gelnih struktura omogućuju primjenu sapuna kao
sredstva za pranje, emulgiranje i geliranje.
 59. Navedi postupke za proizvodnju sapuna, šematski prikaži i pojasni jedan od njih?
Tehnološki postupci za proizvodnju sapuna mogu se podijeliti na:postupak kuhanja, postupak
polukuhanja, hladni postupak i postupak kontinuiranog osapunjenja. Kontinuirani postupak dobijanja
sapuna danas se primjenjuje više nego klasični postupak koji dugo traje i zahtijeva vecu potrosnju
pare.

Postupak polukuhanja je osapunjenje masnih komponenata s ekvivalentnom količinom alkalija u

običnom kotlu s dvostrukim stijenkama, u kojem se reakcijska smjesa uz miješanje zagrijava do
temperature niže od vrelišta. Osapunjena masa, koja sadrži i glicerol, izlije se u kalupe da se ohladi i
stegne. Tako su se priređivali sapuni u kućanstvu te sapuni s dodatkom različitih abraziva.

60. Šta su to deterženti, kako ih dijelimo i po čemu se oni razlikuju od sapuna?

DETERDŽENTI predstavljaju smjesu površinski aktivne supstance (surfaktanta) i pomoćnih
komponenata npr: natrijum sulfat, natrijumperborat , natrijumsilikat, fosfati , karboksimetilceluloza,
itd.Oni moraju sadržavati sredstva koja smanjuju tvrdoću vode, jer se kalcijeve i magnezijeve soli
površinski aktivnih supstanci teško rastvaraju u vodi.
Sintetskim deterdžentima ili jednostavno deterdžentima (u užem smislu) nazivaju se sintetske
supstance koje su slične sapunu, a nisu sapuni. Jedna im je od glavnih razlika i prednosti u poređenju
sa sapunima da su u velikoj mjeri neosjetljivi prema tvrdoj vodi. Dakle, za deterdžente možemo reći
da su to sredstva za pranje na bazi sintetskih površinskih aktivnih supstanci(anionskog, kationskog,
neionskog tipa, amfoterni i etosilikati).

61. Kakvi su to praškasti deterženti i koje sirovine ulaze u njihov sastav, i šematski predstavi i
pojasni proces njihovog dobijanja?
Praškasti deterdženti se koriste za ručno i mašinsko pranje veša, zavisno od tržišta gdje su
predstavljeni. Dijele se u dvije kategorije: konvencionalni i koncentrovani/kompaktni.
Sirovine:
-praškasti nosač(natrijum sulfat-često se koristi kao praškasti nosač, pružajući zapreminu
deterdžentu i pomažući u pravilnom doziranju),
-aktivne supstance/tenzidi( anionski, kationski, amfoterni, neionski-smanjuju površinsku napetost,
imaju dobru sposobnost pjenjenja i kvašenja)
-sredstva za izbeljivanje(natrijum perkarbonat, natrijum perborat- koristi se kao sredstvo za
izbeljivanje koje oslobađa kiseonik tokom pranja)
-enzimi(proteaza, amilaza i lipaza)-dodaju se kako bi razgradili specifične mrlje i prljavštine.
-osveživači boje i mirisi(aromatične supstance i boje)-dodaju se kako bi se odeća osvežila i dobili
različiti mirisi.
-sredstva za kontrolu pene(antipenušavajuće supstance)-koriste se kako bi se smanjila količina pene
tokom pranja.
-bilderi u deterdžentima imaju važnu ulogu tokom procesa pranja.Njihova uloga je poboljšanje
deterdžentnog djelovanja i omekšavanje vode, tj. uklanjanje kalcijevih i magnezijevih iona koji
proizlaze iz vode i iz nečistoća.
62. Organske sirovine u proizvodnji deterdženata?

63. Neorganske sirovine u proizvodnji deterdženata?

64. Pojasni ulogu svake od sirovina u formulaciji deterženata za pranje veša?
 65. Tekući deterženti , namjena, sirovine, proces dobijanja?
Koncentrirani tekući deterdženti (Heavy duty liquid detergents-HDLD) imaju nekoliko prednosti u
usporedbi s praškastim deterdžentima. Tekući deterdženti se lako otapaju u toploj ili hladnoj vodi, i
ne ostavljaju ostatke deterdženta na tamnim tkaninama.
Osnovne sirovine za proizvodnju koncentrovanih tekućihdeterdženata su:
-DDBSK- C12H25-C6H4SO3H4 (dodecilbenzensulfonska kiselina),
-DBS-NaSO3 50% aktivne materije (dodecilbenzensulfonat)
-C12H25-C6H4-SO3Na, dietanolamid kokosovih masnih kiselina
-lauril eter sulfat,
-lauril poliglikozid masnih kiselina,
-formalin (formaldehid) HCHO,
-alkoholi (etil alkohol),
-antipjenušavci, mirisi, boje i voda.
66. Kakvi su to kompaktni deterženti po čemu se razlikuju od „običnih“ i kako se oni dobijaju?
Kompaktni deterdženti imaju visoku nasipnu gustoću, od 500-1000 g/l. Kompaktni deterdženti
predstavljaju vrstu deterdženata koja se razlikuje od "običnih" ili tradicionalnih deterdženata po
svojoj gustini i koncentraciji. Glavna razlika je u tome što kompaktni deterdženti sadrže manje
vode i imaju višu koncentraciju aktivnih sastojaka, čime se smanjuje zapremina proizvoda
Prednosti proizvodnje:
-Ograničeni investicioni troškovi
-Visoka fleksibilnost i fizička svojstva praška
-Niska potrošnja energije
-Zanemarljiv uticaj na okolinu