vO XUAN MAI (?) soan LE HOAN nhufn sic VIET LAM XUAN THU TRAN NGHIA dich va gidi thiduGIGI THIEU VAN BAN Viet Lam xudn thu edn ggi la Viet Lam tiéu sit hay Hoang Viet xudn thu, bien soan bing chit Han vao khodng cudi thé ky 19, duge siia sang lai va xudlt ban vao nam Duy Tan Mau Than (1908). Téc gid, tuong truyén la Va Xuan Mai (?) (xem Tim hiéu kho séch Hén Nom, tap 2, NXB. Khoa hoc xa hoi, Ha Noi, 1990, tr. 179); nguei bién tap, 48 tya va té chic in la Lé Hoan. Va Xuan Mai qué phutmg Xuan Yen, tinh Ha Noi of, d@u Cit nhan nam Kién Phée Giép Th4n (1884), Jam Tri huyén huyén Phiic Tho (Ha Tay). Hien 06 12 di ban Viet Lam xuén thu: 5 ban cia Thu vién Vien Nghién edu Han Nom meng cdc ky higu VHv. 1819/1-3 (séch in, mang tiéu dé Viee Lam tiéu si, thiéu 10 hi cudi), A.13 (viét tay), A.3215 (viét tay, mang tiéu dé Hoang Viet xudn thu, gbm So tp, Trung tap va He tap), VHv. 1683 (viét tay, thigu 32 héi cui), vA VHv. 2085 (vist tay, thiéu 9 héi dau va hdi 60 ¢ cui sdch); 2 bén eda Thu vign Vien Sit hoc mang céc ky higu HV.84 (séch in, dd cd 3 quyén va 60 h6i) va HV.141 (viét tay); 1 bdn cba Thu vign Quée gia Ha NOi, ky higu R.451 (vidt tay, chi c6 Q.2 vdi céc hdi ti 22 dén 40); 1 ban eda Thy vién Quéc gia Paris, ky higu A.69/1-2; 1 bdn cla Bdo tang Guimet Paris, kg higu MG.FV.55732 (séch in); va 1 ban cia Dong Duong van kh Nhat Ban (séch in), ky higu X-2-35, déu mang ti@u dé Viet Lam tiéu si. Vao ede nim 1914, 1915, va 1916, Bong Kinh &n quén Ha NOi da In lugt eéng bé ban dich Viet Lam xudn thu gdm 60 héi cia Dong Chau Nguyén Huu Tign. So ban dich nay véi ban chit Hén in nam 1908, tigu 48 Viet Lam tiéu sit, ta thy nhiéu céu cha, thm chf nhing bé phn hodc nhing doan van dai c6 trong ban cha Han, nhung lai thiéu vdng trong ban dich Neguyén Dong Chau; va mdt so cau cha xudt hign trong ban dich Nguyén Dong Chau nhung lai khong thay cé trong ban cha Han. Cé thé Nguyén Dong Chau da luge dich ban Vigt Nam tiéu sit in ndm 1908, hofc dya vio mot ban chit Hén nao khée ma nay ching ta chua duge ro. Nam 1971, Phuong Phi Nguyén Hau Quy 44 céng bd ban dich Hoang Viet xudn thu (gém 256 trang dich va 231 trang ban chi Hén viét tay) tai mitn Nam Viat Nam. Dang tiée 1a van ban géc ma Nguyén Hau Quy str dung (Hoang Viet xudn thu, Tan thu vin, Hué, N°178) 1A mét ban viét tay va chi 557c6 40 hi ddu trong s6 60 héi tat ca. ‘Vi thé, 48 ban doc c6 dip tip can voi Viet Lam xudn thu duéi dang hoan chinh va déy di nhét cia n6, trong ldn xuft bdn nay, ching t6i giéi thigu ban dich cia Tran Nghia. G day, dich gid da chon ban in Vigt Lam tiéu si? mang ky higu HV.84 cia Vien Sir hoc la ban tot nhét trong sf cdc di ban dé phitn chuyén sang tiéng Vi8t hién dai. Cée chit thich trong bin dich, néu la cia sch géc (tite phn “gidp phe, “giép binh”), thi duge ghi la “nguyén chu” 46 phan biét véi cde chi thich cba ngudi dich. Vé nhan dé séch, ¢ day chon Vigt Lam xudn thu von di la tan goi ddu tién cia téc phém '. TRAN NGHIA 1. Vidt Lam xudn thu la mot tiéu thuyét lich ai. DA 1a tidu thuyét Ijeh aif thi tée gid cé quyén c6 phan hu cdu, nhung nbét thiét phdi ton trong nhing sy thyc oo bia cia lich si. Nhuge diém cia téc phém nay la ¢ chd da cé phdn tri véi sy thyc co ban ciia lich suf. D6 1a vige ké ring nghla quan Lam Son hic ddu dé lién hiép voi gide Mink 4é digt trir nha Hé ri vé sau méi quay lai dénh gide Minh. 558QUYEN 1 HOI THU NHAT Con chéu nha Tran céy menh, mit nude; Cha con he Hé ngang nguge, chuyén quyén. Chuyén ké ring thién ha 1a trong dai; néu khong phai bac thanh dic yéu sinh linh, than va khéng giét chéc, thi khéng sao cai quan néi. Ba lam ngudi chin dn thi khong thé c4y gidu manh ma khong sia sang van dic, thi thé vo céng. Thém chf trén thi giéo héa buéng loi, duéi thi phong tyc déi bai, ddu manh ohv Tan 1 gidu nhu Tay 7, cing khé thoat khdi cdnh nuéc mat nha tan. ‘Prdn Thi Tong ° nhén ménh trdi, thi hanh chinh adch nhén dite, khién dan yén sOng, dat nude thanh binh, Nam B&c 4 di lai giao hiéu v6i nhau, Truyén qua séu di, dén khodng nim Khai Hyu ° triéu Hién Tong, nha vua c@y vao uy tin cia tién té, thifa huéng mét co nghiép In lao, khéng lo sia sang triéu chinh, hoang choi vo 46, dén nbi bj ngudi anh 1a The Minh bite hai 4é ty én lam wua, te Dy Tong. Nba vua § ng0i 38 nam °, truyén ng6i cho em la Nhgt Suyén 7 tute Nghé 1. Tén: tén mot triéu dai Trung Quéc, do Doanb Chinh (Tan Thiy Hoang) sing Ip, tn tai tir ndm 246 dén nim 207 TCN. 2. Tay: tan mot tridu dai Trung Quéc, do Duong Kién (Tay Van DE) sdng lép, tn tai ty nAm 581 dén ném 618, 3, Cha “Téng” viét bét nét, hiy ten vua ‘Thigu Tri (Mién Tong) trigu Nguyén. Nhing char “Tong” khéc bén dudi cing déu viét khuyét nét nhu thé. 4. Nam Bde: chi Viét Nam va Trung Quée. 5. Khai Huu: 1329-1341. 6. Dai Viét st ky todn thu (DVSKTT) chép la 28 nam. 1. Nhat Suyén: DVSKTT chép 1a “Phi”. 559Tong. Nghé Tong 6 ngoi ba nam thi mat ‘, em la Nhat Vi > ké lap, tue Dué Tong. Du Téng bay gid tuy da gia *, nhung van n&m viée triéu chinh, cAy nuéc gidu quan manh, g4y binh dao véi Chiém Thanh, nhiéu lan x4m pham dat Ty Minh ‘ cia Bac triéu, lap phi cai tri, luong thye nudi quan v4n chuyén khéng ngét, khién cho quéc khé trong réng, chinh su phién ha, suu cao thué nang, dan séng khong néi, gide cusp hoanh hanh, quyén than ling doan. Du Tong mat, ké bé toi la Lé Quy Ly gist Dué Tong *: lap con cha Du Tong 1a Nhat H6n ©1én lam vua, tie Phé Dé, déi nién higu la Xuong Phi. Bay gid vua Minh Héng Va cia Bac triéu duge tin, bén sai hanh nhan ‘ Nhat Nhugng dua thu sang qué trach. Nhung Quy Ly van ngay thém bao nguge, trugt ngdi Nhat Hén, lap con cia Nghé Tong 1a Ngung lén ngéi, ttc Thuan Dé, réi lai giét Thudn BE, lép con cia vua 1a Xung Loi ® dang tuéi cbn nim trong ta lén ng6i °, sau d6 cing giét lu6n. Sau m6t phen lam cé ngudi ho Tr4n, Quy Ly ty xung la con chu cia Hé Cong Man thuéc dong doi vua Thudn, tit 46 site lai tén 1a HO Nhét Nguyén. Han Thuong, con cia Quy Ly, cling déi tén la Huy&n. Nam Canh Thin, Thién Thanh thi 1°, Quy Ly tiém ng6i, ly tén nuéc 18 Dai Ngu ", dat nién higu la Thién Thanh. Cusp ngdi 1, Theo DVSKTT, Nghé Téng 4 ng6i ba nim, truyén ngéi cho em 1a Kinh, réi vé phi Thién Trung lam Thdi Thugng hodng. 2, BYSKTT chép la “Kinh”. 3. Theo DVSKTT, Du Tong tho 34 tuéi. 4. Tu Minh: tén phi, thude Quang Tay. 5. Theo DVSKTT, Dué Téng bi chét trong tran danh vao thanh Dé Ban cis Chiém Thanh nim 1377. 6. Nhét Hon: DVSKTT chép la “Hien” BR, 7, Hanh nhan: a6 gid. 8. Xung Lgi; nguyén van cho Han la S$ #') , cha BX nguyén ban cho thich am doc nhu “Kung” 49F . BVSKTT chép 1a “An” 4 (chong 06 cha “L¢i"). 9. Si goi la Trdn Thiéu Bé (1398-1400). Theo DVSKTT, Quy Ly tuy phé bé Thiéu DE, nhung vi vua 1A chéu ngoai nén so ting, chua gi€t, chi gidng xuding lam Béo Ninb Dai vuong. 10. DVSKTT chép la “Thanh Nguyén ndm thi 1" (1400): 11. Vi Quy Ly cho minh 1A dong déi cia Thun, tute Ngu Thudn, mot trigu vue Trung Quéc thai C6 dai, nén dat quéc hiéu la “ai Ngu” 560duge 1 nam, ty xumg 14 Thai Thugng hoang, truyén ngéi cho con 1a Han Thuong, d6i nién higu 1a Thigu Thanh. Nam Tan Ty, Thiéu Thanh 1, Hén Thuong gifi td biéu sang Bac trigu néi déi ring ho Trdn khong cn ai nifa, chi c6 mot ngudi chdu ngoai tén 1a Huyén, xin tam cho thay dé trong coi viée nuée. Minh ‘Thai Téng khong xét rd hu thyc, da chép nhan. Nam Nhém Ngo, Thiéu Thanh 2 (Minh Thanh Té, Vinh Lac 1) : th4ng 11, nha Minh sai sii sang phong cho Hén Thuong lam vua nuéc An Nam. Nam Quy Mii, Thiéu Thanh 3 (Vinh Lac 2), mia ha, thang 6, Han Thuong sai quan Thugng thu Hoang Héi Khanh mang té biéu sang Bic triéu, déng y tra lai ving 4ét 44 xAm chiém *. Hoi Khanh ving lénh, tic tc 1én dudng. Quén thén tién Héi Khanh ra tan ngogi 6 méi quay vé. Hén Thuong bdo edc vién quan theo hdu: ~ Trim nay 44 lam vua ma quan dan hudng 4n dite chua duge kh4p. Hay cho ho ty tap an udng vui choi trong 3 ngay. Chiéu chi ban xudng, trong triéu dinh ngoai dan da, dau dau cing 16 chute tige ting linh dinh, dan séo ram ran, dén dém sang ryc, dém héa thanh ngay... Quan thdn dang say sua ché chén thi m$t phong thu ti bién cuong giti vé tau rang: “Trin Thién Binh * 6 Lao Qua dang chiéu tap binh ma, may ln ruc rich dinh tién vao cita quan, xin bé ha mau sai tuéng dem quén di d4nh!”. 1. Vé nam can chi cing nhu nién higu déi chiéu gida Vit Nam va Trung Quéc 6 sich nay phdn nhigu khong ding véi thye té. N6 chi mang ¥ ngbia “tugng trung”, khong cét chinh x4c, nén khi dich da dé nguyén van khong chia. 2. Chi dét ‘Tw Minh. Theo BVSKTT, nim Khai Dai 3 (Vinh Lec 3) (1405), nha Minh sai sit sang ddi cdt d&t Léc Chau d Lang Son (Bay gid thé quan phi Tu Minh, Quang Tay 1a Hoang Quang Thanh bdo lén ring Léc Chau la d&t ci cla phil &y). Quy Ly sai Hanh khién Hoang Héi Khanh di gidi quyét viée 46. Héi Khanh dem 59 thon tré cho nha Minh. Quy Ly tréch mdng Héi Khanh th4m t@, vi da giao cho nha Minh qua nhiéu dat. 3. DVKTT chép 1a “Trén Thiém Binh”, “Thiém” chi khong phai “Thién". Vé tén ‘Dgwdi cing nhu sy kién, Vigt Lam xudn thu ohiéu chd viét khéc su, vi lé day 14 mot tée phém tiéu thuyét. 561Hn Thuong n6i: — Thién Binh cé lap, cing khén & nuée ngoai, di h&n c6 muén gid trd binh dao, cing cha lam gi duge! Réi ra lénh cho B6 Binh chi thi cdc noi bién ai dem quan du6j theo Thién Binh, khéng dé han téi gan cita quan. B6 Binh ch&p hanh ménh lénh. Han Thuong lai cho 1a bé tdi tiép tuc vui choi, say sua dén sang banh, ché chén sut canh thau, xa hoa hét ché n6i trong 3 ngay lién. Nhan dan phai nai lung phue dich ma H4n Thuong thi khéng hé hay biét. Hén Thuong lai ra lénh cho vién N6i gidm di suc sao khip thién ha, hé c6 con gai dep thi bat cng nap cho vua, ai khong nghe sé bj giét cA ba ho. N6i giém dugc lénh, réi cung dinh ra ngoai hiép dam phy n@ khéng chot kiéng dé. Chua ddy mé6t thang, y da mang vé triéu 3.000 gai dep, chon 300 ngudi cho vao hdu Thugng hoang, 36 con lai 48 phuc dich trong cung. Ti a6, suét 3 thang lién, Hén Thuong khong ngé ngang gi dén viéc triéu chinh, ngay dém é li trong hu cung dé vui dia cing my ni. Béng cé vién c4n thdn vao tu ring: ~ Quén do tham & bién gidi vita cho biét Trdn Thién Binh da sang Trung Quéc xin quan vé phyc thi, viée nay quan hé rét Ién, mong bé ha cho hop triéu than dé ban céch d6i pho. Han Thuong néi: ~ Vige nay thye hu thé nao chua ré. Nay nhdn dip Nguyén dén, ta cif theo 16, ci ngudi sang chic Tét nha Minh, Ngy sit Trigu Doan Cung sé di sit Trung Quéc, nh4n d6 dd xem bung da nha Minh thé nao, réi trim sé cé ¥ kién sau. ‘That la: Nao biét trang hoa gay 16 viée, Ai hay nhan sde chuyén lay ngudi “ Chua ré chuyén Thién Binh nhu thé nao, hay nghe héi sav phn gidi. 562HOI THU HAI ‘Tran Thién Binh van nai Thugng quéc, Bai Ba Ky edo cp Trung triéu. Lai néi Trén Thién Binh nguyén 1a dong ddi cua Tran Thanh Teng, con cia Thién Minh 1 Khi Thue Minh bie hai Hién Téng, ‘Thién Binh hét lai ché tréch, Thue Minh vi vay 4a c6 ¥ dinh giét Binh, Binh sg va, trén sang Lao Qua. Sau dé nghe ho Hé cuép nude, ‘Thién Binh mu6n day nghia phyc thi, nhung bi Han Thuong sai bién thén truy na, bén ban cing vién Tuyén dy sit Lao Qua tén la Diéu Luc gitip minh téi kéu nai Trung Quéc ra long thuong. Diéu Luc lién thao mdt td biéu, sai sthé vé Thién Binh sang nha Minh. Dudng di cheo leo, bang ngan 16i suéi, dan xa dat Viét, voi thay B&c Kinh. Nui sOng thanh quéch van nhu xua, hét thén qué t6i ph6 chg, quang canh that thanh binh. Nhan lam bai tho cam hitng rang: Chin trai van vt rang Kim thanh, Déy chén gidu sang nite tiéng danh, Dé&t khdch qué ngudi long man mae, Non s6ng do mao nghi buén ténh. Ngam xong, tim quén tro dé nghi, cho hom sau dang biéu lén. Vua Minh Thanh Té bay gid dang ngy 4 cung Thuy Vi. Xem xong td biéu, nha vua lién cho vai Thién Binh vao yét kién, Quan Thi lang triéu Minh la Vuong Tudn din Thién Binh dén quy 6 san réng. Thién Binh tau ring: ~ Than 1a con ch4u nha Trdn, biét ro uy danh va gido héa cla Thugng quéc, mét long cung kinh thién trigu, ti ddu da quy thu4n, may dai déu duge phong cho vd vé nuéc Nam. Nay gap van dii suy, nghich than tiém quyén, bay trd gian tré, git chda phan dan, than may chay ra ngoai ma duge séng sét, phai én ndu noi ngo hém hang cing. Thén vita dinh chiéu binh dep gidc, da bi dang nghich truy na, 1. Theo DYSKTT, Trén Thién Binh tén that 18 Nguyén Khang, gia n6 cia Tran Neuyén Huy. 563nhéng ngudi than cén cua than déu tan lac hét. Than bang hoang thdo chay, lin ln vat va mdi téi duge Trung Nguyén, ngéng trong triéu dinh ma kh6n bé bay té. Nay Hoang thugng thita ké dai thong, ton trong nép xua, coi mong bé ha lay due sinh thanh cia trdi dat cha me ma thuong x6t tdi ké bé toi bé mon nay, lam cho dai dai duge gid d&t phuong Nam, cham lo triéu céng. Cha con Quy Ly t6i 4c ngut trai, thdn thé quyét khong chung séng v6i giae! N6i xong, dép déu lia lia xuéng dat ma lay. Thanh Té thuong hai nhfn 10i, réi chi thj cho BO Lé sap xép noi an chén 6 cho Thién Binh, chd vua xu ly sau. Thién Binh bai ta lui ra. Lai cé quan Thiéu khanh Ly Duy Nghiém tu ring: ~ Gan day c6 Bai B4 Ky ngudi Phd Noi dét Thanh Mién 1a bé tai ci ca nha Tran 6 An Nam cing téi day cdu ctu, xin diét tro Quy Ly, nguyén di truéc din duding nhu Than Bao Tu ' xa kia vay. Ky hin dang chd ngoai cifa thanh, chua dam cho vao. Thanh T6 n6i: — Da thé, cit bao Ky vao day cho trim hdi. Bon thi vé din Ky vao pha phuc xuéng dat. Thanh T6 ni: - Khanh 1a bé téi ci, sao khéng tdi tau béo sém? Nay nubc 44 dén trén, chay sao cho kip! * Ba Ky t4u ring: — Than the Trdn vuong 4n trach sau day, chi vi tui gia bong xé nén céo ldo vé huv. Bao phen muén déy nghia diét thi, chi e khéng 4 tai da sic. Dau long nhie 6c, dén bia quén an. Voi trong thién triéu, cdch xa nghin dam. Khong né gian khé, lan 19i dén day. Nguéc tréng Thénh hoang rong mé long nhén, vue day cai da bi diét, ndi lai cdi da bi dit, giup ké than ti lam edi nghia danh giac phuc thi, cong viéc di khé khan dén may, than cing khéng tif chéi. 1. Than Bao Tu: Dai phu nuéc Sd thdi Xuin thu, ho Cong Ton, tan Bao Ty, vén than quen véi Nga Vien. Khi Nga Vién chay ra nuge ngoai, o6 bao Bao Tu ring: “Toi phai lat d6 nuée $6”. Bao Tu dp: “Toi quyét git cho né t6n tai". Dén khi quin Nad anh 88 téi Anh DO, Bao Tu vao Tén xin quan, dya vao tutmg ma khéc 7 ngay lién. Tan Ai Cong cdm dong trude su chan thanh cia Bao Tu, bén ra quan ci $6. Quan Ng6 phai rit lui. S¢ Chiéu Vuong tré lai Anh Bo, thuding cing cho bé t6i. Bao'Tv 102 4i, khong chiu nhan tude Ive. 2, Nguyén van: “Su nhién mi; phé t@ ha dp = Su vide da téi mac nu lita chAy én long mi; e&n sao cho ti rn”. 564‘Tau xong 1é nhé nhu mva. Thanh Té nghe 1di tau bay, rat ddi thuong hai. Dy ring: “viec nay trém da biét. M6i réi, Thién Binh cing dén day van nai, tram da hia gidp dd. Thién Binh hién dang tro tai Lé vién, khanh c6 thé dén gap. Cho trim ct cit ngudi dua vé nude sau cing chua mun”. : Ba Ky nghe n6i ché ci dang & day, mimg ron c& ngudi, lién bai ta vua Minh, tic t6¢ bude ra. Bay gid sit gid caa Han Thuong sang chic Tét vua Minh cing vira t6i noi. Thanh Té bdo thi dua si gid t6i gap Thién Binh xem y an néi nhu thé nao. Ban chi thj BO Lé cho Thién Binh ra gap stt gid. ‘Trigu Doan Cung nhan ra ngudi chéu cia c& vuong ‘1ién béi r6i sup lay, xic dong 46n roi nude mat *, Bé Ky léy nghia cd tréch ming Do&in Cung, Cung sg hai, ciing hong khéng d6i dép duge. Thanh T6 nghe chuyén, bdo thj than ring: — Cha con Quy Ly giét chi mOt cAch v6 dao, nguge dai ngudi trong nude, vay ma thdn dan déu bj bung bit. Chung 1a ti nhén cia mu6n ddi, edn mang quan diét triy, day 1a diéu hét sic hgp ly! ‘Thét la: Tac tit logn thdn troi ciing gign, Giét vua cudp nuée dat khén dung. Chua biét vige ct quan nhu thé nao, hay xem héi sau sé rd. 1. C6 vuong: day chi Tran Thénh Tong. 2. Theo DVSKTT, vién sit gid cia Han Thuong sang Bac Kinh o6 vao lay Thién Binh, tén la Lu Quang Dinh. Tén nay sau khi vé nude, da bj xi chém. 565HOI THU BA Neu su triéu Minh dua sac héi t6i, Thi Lang nha Hé dang biéu thugn theo. Lai n6i Minh Thanh Té biét Han Thuong lam nhiéu didu bat nghia, bén mé dai hoi qudn thdn van vo dé ban vé viéc An Nam. Tan Thanh Héu Truong Phu tau ring: ~ Quy Ly phan phic, bao nguge di: didéu, tdi 4c khong gi lén hoa. Nay nhan trong nuéc bién loan, phic to ho Tran da hét, ta nén dia quan di bét cha con ho Hé dem vé day, réi dit dan nuée ho vao ché 46 quan huyén, dé ditt méji lo cho d&t nuéc '. Dai hoe si Duong Vinh néi: - Dat An Nam ndAm trong ving ngudi Man, phong tuc 1é nghi déu khéc v6i Trung Quée. Da c6 duge dan 4y, ta Khéng thé cai tri ho; di c6 duge dat ay, ta khong thé 6 néi *. Chi bing cut dat ra ngoai dé ho tu khu xi véi nhau, thanh bai khong lién quan gi téi ta, duge mat thé nao mac ho. Lam nhu vay, triéu dinh sé khéi 14m vao cdnh binh dao, ma bé ha cing dé phdi ban tam tdi mién bien vién. Thanh Té hai dén ¥ kin quan Thuong thy Hoang Phuc. Phuc néi: ~ Be ha dudng dutng mot éng vua Trung triéu, gém thau bon bién, kh4p thién ha khong ai Khong 1a bé t6i. Va lai ho Trdn tide d@y nhiéu doi lam than td, tuy quyén thdn giét cha, nhung con chéu van con. Néu ta thé o khong quan tam gi téi, nhu thé khéng phai la lam theo c4i nghia cdn nuée cdn tat. Cit theo ngu J, truéc hét nén sai ngudi sang héi tdi cha con ho Hé, khién chung phai dén Thién Binh, tra vie nude lai cho 6ng ta. Néu chang tham quyén cé vi, thi dem quan di diét, l4p lai ho Trén cai qudn ngudi Giao °, mai mai lam than thiép cho ta. Lam nhu vay, bé ha dugc tiéng 1a bac nhan gid thuong nuéi ké bé mon. 1. Nguyén chi: “Da tam cia Truong Phy 4 day da 16 ro”, 2. Nguyén chi: “Qué tinh nhu thé”. 3. Ngudi Giao: tite ngudi Giao Chi (tan nude ta thai c6). 566 :Thanh T6 néi: ~ Lai cua Khanh rat ¢6 ly. Ben bao Bé Lai soan s&c thu. Giép Than, n4m thé 4 (Minh Vinh Lac 3) 1 mua xudn, thang Gieng, nha Minh sai Ngy st Ly Ky, Hanh nhan Vuong Xu mang sic thu sang An Nam dé hach Quy Ly vé toi cup ngéi nha Tran. Bon Ly Ky téi An Nam, Han Thuong dan quan than ra chd 6 mé tréi duong a6 nhgn s&c thy mang vé triéu doc. S&c rang: “Cha con Quy Ly cdc nguoi eye ky bao nguge, di c6 giét chét, toi I8i cong khé dén. Dang ly phdi dua quan sang dé héi ti cde nguoi, ohung trim lai nghi dén sinh linh nuéc Nam khong khéo lam vao canh guom gido, nén da site cho Ngy sit Ly Ky, Hanh nhaén Vuong Xu én tan noi gidng gidi. Céc nguoi nén stfa chaa ldm 16i, dén Binh tré vé, tra nuéc lai cho ngudi ta, may chi khdi bi giét sach cd ho. Hay cung kinh thyc hién!”. Han Thuong nghe doc xong, im lang khéng néi gi, chi mdi st gid nha Minh sang nha khdch dé mé tiéc chiéu dai. Khi dy Triéu Doan Cung di sit cing via vé t6i ogi, dem tinh hinh Thien Binh, Ba Ky tau lén mot lugt. H4n Thuong hop qudn than dé ban, nhung sudt cd ngay vin khong quyét dinh néi. Bing Quy Ly ti gc trong di ra bdo moi ngudi ring: - Van vo day triéu dinh, nhung chi toan v6 tich sy, khéng biét quyén bién la gi. Trdm ngbi ra mOt ké, khién quan vuong triéu dinh yén nhu ban thach. Quén than cti déu lay ta, néi: ~ Thugng hoang c6 mu luge gi dé thodt khéi méi lo? Quy Ly dap: - Soan td biéu sai st gid mang di, truée la dé ta 168i, sau 1a mdi Thién Binh vé nuéc. Nhu thé chang c6 gi phai lo nifa. Quan than chdp tay héi: - Thién Binh vé nuéc, sao Iai khong phai lo? 1. Theo DVSKTT, viée nha Minh dua Thién Binb vé nude dién ra vao ndm Binh ‘Tutt, Hn Thuong Khai Dai 4 (Minh Vinh Lac 4), te 1406, 06 khie véi cach n6i d day. 567Quy Ly dap: — Khi d6 88 thay, ha tat phai hdi. Moi nguti déu khéng dém néi nda. Quy Ly bén ty tay thdo td biéu, sai quan Thi lang Nguyén Canh Chan theo Ly Ky sang si nha Minh. Hén Thuong cing c&c quan vin v6 tién Canh Chén ra tan ngoai ctfa thanh méi quay tré lai. Canh Chfn di chuyén nay duéng m&y mun dam, ngo libu béi héi, trang gié ba canh, dinh mai luu tro. Ngdng ddu, vdng nhat canh Truong An; phong mét, anh sao bén cung khuyét. Bon Ly Ky din Canh Chan vao bai kién, 4@ trinh td bigu nhu sau: Bé t6i 1a Hén Thuong dap dau, cdi ddu xin dang td biéu trdn tinh ta tdi: Than xc pham oai tréi, cam chju vuong phép. May nh’ Thénh thugng mé dite hiéu sinh, nén ké bién than é6i on khdi chét, cd gia téc binh yén, muén dan huéng phic. Nay ci xin ruée Thién Binh vé nuéc, khéi phuc lai non séng Giao Chi, giip ho Trdn trung hung, vd tri dfn ching nuéc Nam. Thén nguyén trao lai quyén binh 48 ho Trén gid mai co nghiép lén”. Thanh Té6 xem xong td biéu, néi: — Nghich thdn nuéc Nam da ty biét h6i 16i, ta cong nén néi tay mé6t chit. Ben cho goi ngudi Vien han lam vao cung dé thdo s&c thu phong Thién Binh lam Quéc vuong An Nam, sai Hanh nhén Nhiép Thong dua Binh vé nuéc. Lai ra lénh cho Chinh Nam Ph6 tuéng quan Hoang ‘Trung, La Nghi va Dai ly ty khanh Tiét Nham dem 5.000 ky binh di theo hé téng. Ngoai ra, cn cho CAnh Chén vé truée bao Han Thuong phai hét atic cdn m§t chinh dén binh ma dén bién gidi dé dén. Nguyén Canh Chan ving lénh vé nude trude. That la: Chin troi ndng 18a inh vua truyén, Muén dam méy bay c@ sit gid. Chum biét sit gid vé nude nhu thé nao, hay nghe hi sau phan gidi.HOI THO TU Doan Thi giang tién eit nbAn tai, Lé Thai T6 khuée ti cong sy. Lai n6i Canh Chan mang sde thi cha Minh Thanh Té vé dén Dong Dé * vao triéu tau béo. Han Thuong néi: — Thién Binh mét khi cdm cén ndy myc, sé dén an tré odn khong chéch to hao. Biét lam sao day? Bay gid e6 Han lam Thj gidng Doan Phat buéc lén tau ring: ~ Thén xin tin cit mdt ngudi c6 thé gidp gd r&c réil Han Thuong hdi: — Khanh tién cit ai vay? Doan Phat n6i: — Dém con cia cy Lé Thudng ngudi Lam Son, huyén Nga Lac, phi Thanh H6a; truéng 1a Lé Lai, thi 1a Lé Lgi, thi nda la Lé Thach, va at la Lé Thién ”. : 1é Lgi hic sinh, nha c6 déa may héng che phi suét ba ngay lién khong tan. Ong tinh tinh cdi mé, it n6i, o6 kin thie, Ngd kinh, Chu sit chi xem qua 1a nhé. Cdn Lé Thach thi ding m&nh hon ngudi, lai e6 muu luge. Riéng Lé Thién, me 6ng luc c6 mang, dém nim mong théy mét ng6i sao to bing hat cudm roi trén byng, lic tinh déy sinh ra éng. Nam lén ba, dng da biét n6i; 15 tudi, lau thong cdc séch kinh dién, am hiéu thao luge, ngudi duong thdi goi 6ng 1a thdn déng. Cha me dinh 1dy vg cho 6ng, nhung dng khéng chiu, chi thich dao xem day 46, tit thén qué dén than thi, ti cdnh vat dén nhan dan. Bién séng kénh rach, dutng s4 xa gan, khong mOt noi ndo éng khéng ghi nhé. MOt hom dén choi & trang Ling Ngoai thude chau Tam Béi *, Ong gap ngudi con géi cia quan cyu Thi gidm oha Trin Ly Ty Thanh, thay 1. Dong Bo: tue Thang Long (Ha Noi). 2, Theo Lam Son thye uc (LSTL), L Khodng 06 3 ngubi con: “Trudng la Hoc, thit a Tritt tite 1a vua (chi Le Loiy’. 3. Chau Tam Di: nay thupc tinh Phi Tho. 569cb déng mao ding ddn, tinh nét thudn héu, 6ng dem long yéu, bén tim céch dam héi. Ly Ty Thanh vi mén tai ong, da ga con gai cho, Sau sinh duge mét ngudi con trai dat tén la Kham. Nhd sy day bdo cua cha, Kham cham chi hoc t4p, dién tich sit kinh déu hiéu, thién van dia ly lau théng. Ca hai cha con cing néi tiéng & doi. Than vén song cing qué véi ho, nén biét vé ho kha ky. Xin bé ha cho mang thu cing 18 vat dén vii ho. Néu ta duge mét trong bin ngudi Ay, thi c6 thé lam cho thién ha yén binh duge. Han Thuong nghe 1di tau r&t miing, lién sai vién Trung quan Mai Si mang chiéu thu di voi. Lai n6i Lé Loi cai quan gia dinh rat nghiém. Con trai thi chuyén viée cay c4y, con g4i thi chim bé théu dét. C6 mot hom anh em dang tu tap tai hoc dudng dé dam luan vé bai vd, bing m6t con chim xanh tit phia Déng bay lai d4u trén ngon cAy truéc san, kéu lén ba bén tiéng réi bay di. Lé Thién béi mét qué néi: — Chim xanh truyén tin, viéc trong dai day. Lé Lgi hdi: — Tin gi thé? Thién néi: - Chae la Han Thuong sai si dén dé voi ta. Lgi hdi: ~ Dén vao ngay nao? Thién néi: — Ngay hém nay thai! Vay ta phai quét don nha cita ' dé dén sdf gid. Lé Thach héi: — Khong biét ho dinh voi ta dé lam gi? Thién néi: - ¥ chimg Thién Binh mang quan vé nue, Han Thuong s¢ tai hoa 4p téi, nén tim ngudi dé gidp dd. Ch&c 1 06 ké nao dé tién ct bon ta, mu6n ta ctic cung phung su ho, gitip ho ctu van tinh thé. Néu ta theo ho, khée nao tiép tay cho Kiét 1am diéu bao ngugc. Thach néi: — Ta tuy hén mon, van c6 long trung nghia, 1é dau lai udn géi dé phung sy bon tiém nguy? Néu qu c6 suf gid d&n thi bdo ngu’i duéi quéch di la xong! ? 1. Nguyén van: “Dinh tri = sn va thém nha”. 2. Nguyén chi: “Budi sd gid nha vua di sa0? N6i nghe ma budn cui”, 570Loi néi: — Khong duge dau. Ta la dan qué, ho 1a ché mét nuéc, néu xay ra didu gi bat kinh, ho c6 c6 dé lam khé dé ta. Chi bing ta nhan day gap ho ma tit chéi khéo dé khdi phai ra cong tac. Néu ho van et khang khang moi ta, thi ta danh lam theo kigu Man Tén ' vay *. Ba anh em ban vita xong thi c6 ngudi vao béo thién su tei. May anh em cing ra cia dén. Sau khi vao nha, Mai Si dem chiéu thu dat 1én ban, chap tay n6i: — Hoang thugng nghe quy ngai la nhimg bac dai hién, nén trong tridu cdn chifa ch5 ngéi bén ta °. M8 due lénh dén tan day tham, mong qui ngai mau lén xe 46 khéi phy sy an edn cia Thanh Thuyng * Le Loi nbi: ~- Than chi la hang pham phu bé mon, do tin dén thét thigt ma én tai Thanh Thugng °, khién thién st phai vat va toi day, réi sé lam cho tridu dinh that vong. Lgi tdi khong dim phung chiéu. Si néi: — Ngay nay trén c6 thénh chéa séng suét, khip bon bién khong ai khong xung 1a bé t0i ©. Gidp triéu dinh gid méi hda hiéu voi cdc nuée ? vinh vién loai bé nan xém Ién tit bén ngoai ° vin theo minh réng, tyva vao cénh phuong ® von khéng thiéu chi ngudi. Duy c6 hang 1. Mdn Tén: obn goi 1d Man Tu, tén cho ta Tit Khitn, ngubi nude L4, sing vao thdi Xuan Thu, néi tigng 14 ngudi c6 hiéu véi cha me va d6i xif t6t vdi anh em. Chua 18 dién nay lién quan tdi cu chuyén nhu thé nao. 2, Nguyén chi: “Qué c6 viée nhu thé khong?” 3. Chd ngéi bén td: ngéi vi quan trong danh cho bac hién tai. 4. Nguyén cha: “Sir gid oi! Sit gid oif” 5. Nguyén vin: “Vong can think think = xhog bay xéc phan tdi thinh vin cia Thinh ‘Thuyng”. Day dich thoat. 6. Nguyén chi: “Khing chju lam bé ti, hoa chitng 6 mily anh em ho Lé”. 7. Nguyén van: “Hou Ha tu hoe”, chit trong cau sau diy cin Kink Thu: “Duy Van Vuong thug bhéc tu hda ngé Hau He = chi ob vua Vin Vuong ¥& cbn 0 thé sila sang chink ‘6a 4é thiét lap moi hda hiéu gitm cde nude trong kh6i Hoa Ha (=Trung Qué) cia ta”. 8. Nguyén vin: “Phdng thu vinh bai”. Vao 4i nha Duong, Hung No of dén mita thu thutog xm pham lanh thé Trung Quic, do vay, avi vide phdng ngita sy xm nbap cia ng Hung No la “phong thu’. “Phing thu vinh bai” 1A vinh vin loai trit mi hoa xim lin ola ‘gui Hung No, __9. Nguyén van: “Phan long phy phuyng”. Theo Hau Hén Thu; CAnb Thulin timg néi v6i Quan Voi ring: “Si dai phu trong thién be roi bd qué hung, xa ngudi than thude dé theo Dai wong xdng pha noi hon tén mii den, cing chi vi mudn dua vay ring, omg cénh phuyog (phan long phy phugng) dé thy hién cfi chf cia minh”. 571hién si cau 6 s6ng Vi, ' cay & nui Sin * thi con dang khat khao mong ngéng. Néu quy ngai chju tung chi héng hac, tré tai ky lan, ra ma duy tri thé dao, giup chia, lam Igi cho d4n, khién cong danh luu sit sAch, thi hay biét may! Lé Thign dép: — Trén da 06 bée vua hién nhu Nghiéu, Thufin °, du6i lai c6 bé tai gidi nhu Tac, Tiét, Va, Cao ‘, di bén ngoai triéu dinh cé hang tram Sao Pha, Huta Do ° chang nifa thi cing khong anh hudng dén nén thinh tr cia ddi Dudng, di Ngu ©. Con nhu anh em Thién day chi 1A hang tri mon tai ao, khong xing déng dé triéu dinh sai phéi. Vay cm phién st gid vé tau lai voi nba vua cho anh em thiin due ta ldi. Mai Si tim moi cdch thuyét phuc, nhung anh em ho Lé déu ty chéi. Khéng lam thé nao dugc, St danh mang chigu thu tré vé, vio triéu gap vua. Han Thuong hdi: — Ho c6 chiu dén véi ching ta khéng? Su gid dang dinh bdo co lai moi viéc thi vién thi vé bude vao téu ring: - C6 thu cia Bac triéu cho biét Thién Binh hién a4 dén bién gi6i, xin bé ha cho quAn t6i cia Ai dén ruée. ‘That la: Hién nhén chua chiu ra phé gitip, Thu Bde dua sang ddy hoo tai! Chua biét thu Bac tridu géy ra didu gi, hay xem phdn sau sé rd. 1, Cau 6 song Vi: tich La Vong hay La Cong Vong. Ong nguyén tén lA Thuyng, sing vio dau di Chu, Vua Vin Vuong di ein, ghp ong dang cu cf ben ba song Vj, ben dén vb 48 giip nha Chu. 2. Cay 6 niti Sdn: tich Y Dodn. Ong timg cay rudng ¢ dét Hou Shu, vua Thang be dn dén vii, dng mdi chju ra gidp. 3. Nghiéu, Thudn: tdc Dug Nghiéu va Ngu Thuiin, hai vj vua néi tiéng hién tai trong sit xua cia Trung Quéc. 4. Tée, Tidt, Vi, Cao: “Va" tic He Va, vi vua séng lép ra nha Ha. “Cao” tic Cao Dao, quan Tu phép d3i Nghifu, Thun. “Thc” tie H4u Tée, quan Tu ndng ddi Nghitu, Thuin, sau thanh Ong 6 cia nha Chu. “Tiét” la bé ti eda Ngu Thudn, sau thanh 6ng 16 cia nha Thuong. 8. Sao Phu, Ha Do: hai bgc cao si ddi Dudng Nghiéu. 6. Doi Dung, doi Ngu: tée adi vua Dudng Nghiéu va ddi vua Ngu Thuda, mot gisi dogn lich sit “théi binh thjnh trj”, theo truyén thuyét. 572HOI THU NAM Hé Quy Ly l4p ké hanh bung, ‘Tran Thién Binh gitta dudng bj hei. Lai n6i Han Thuong dang hdi chuyén Mai Si, chgt ¢6 linh thi vé buéc vo tau rang Bac triéu gui thu sang bdo tin Thién Binh s&p vé téi bién gi6i. Thuong lién sai cfn thn vao hdi ké Quy Ly. Quy Ly ben lam trigu, qudn thdn van vd ai ding vao chb ndy. Han Thuong noi: — Nay Thién Binh vé nuéc, thé bat luong lap 1 xin Hoang thugng chi gido! Quy Ly héi: — C&c khanh thay thé nao? Quén than déu ding tro nhu phéng, xdu hé dua mat nhin nhau. Quy Ly néi: _ Tign 18 h4u binh 2, &y 1A cdch hay nhét. Trude hét, ta hay oft dai tuéng dem quén mai phyc nhing noi hiém yéu. Tiép 46, cho ngudi chudn bj rugu thit thét dai quan Thién Binh, rdi dy chang vao ring ma giét sach 46 trit méi hoa vé sau. Chinh héi Kbéng Minh dénh Chu Du céing 44 ding ké nay, goi la “bay cung thiéng dé tom manh hé, thé méi ngon 4é bat cd to” *. Han Thuong vai hai vai n6i: ~ Thugng hoang tinh todn thét tai tinh, d4m bé ti khéng sao s4nh kip! Han Thuong lién ban chiéu chi bét dan doc hai bén dudng, bat lugn thon qué thanh thi déu phai s4m sila 18 vat, truéc 18 dé lay mimg quéc cha, sau la nhim tiép si gid thién triéu. Lai l¢nh cho Hoang H6i Khanh mang luong thyc thie an dén dgi 6 cita Ai, moi viée ef theo ké séch ma lam. Hén Thuong goi Than phong tung quan Luong Dan Hign va pho tudng quan Thai Bé Nhac én truée mat dan ring: 1 Thé tet lng lop: ¥ nbi Abi ben this hén qué su, khOng thé cing abau chung séng. 2. Tien 18 hau binh: trudc ding 14, sau ding quan sv. 3. Nguyén chu; “Long lang da s6i cda Quy Ly”. 573— Khanh dem 8.000 tinh binh téi Can Tram. Noi day, bén trai 6 Huyén Cung Linh, bén phai c6 Tic Dién Linh, dia thé cyc ky hiém yéu. Khanh dat phuc binh 6 ca hai bén, cho Thién Binh va li tuéng Bac triéu téi, cho quan xéng ra giét hét bon ching. Ké sch thuc hién duge, cong lao that khong nhd! Hai ngudi nhaén lénh ra di. Nam At D4u, nim thi 5 (Minh Vinh Lac 4), mda xuan, thing 3 ', bon Hoang Trung dua Thién Binh vé téi Khau On *, da thay tram ho gid tr8 dét huong dén dutng vai lay. Ciing cb ngudi mic dong dén khéc, noi: — Khéng ngé hém nay lai duge nhin thay uy nghi! Nhan dan diu gia d&t tré bam ly xa gid, Thién Binh cing thay bin rin khé rdi. Bat gidc trdi sm t6i, Binh ra lénh vao tram dich an udng nghi ngoi. Cac quén huyén gan ddy mang dac sdn dia phuong t6i cOng nap, thon dan cing dem biéu nao rugu thit, ndo hoa qua. Ai nay déu duge Thién Binh vé vé tham hdi réi cho vé. Binh tré vao di nim, suét dém trin troc khéng sao ngu duge. Via chop mat, bing thay mat trdi héng ti’ phia Bde moc lén, di chuyén sang phia Nam, réi roi tm xuOng nuéc, anh sdng ch6i chang, ai théy cing phdi sg. Binh bimg tinh day, héa ra la mét gide chiém bao. Hdi thj than, méi biét ding Déng trdi da hing sang, bén give quan lén dutng. Bay gid Hoang Trung thdy binh si cba Héi Khanh dua nhau dem rugu thit t6i khao quan thién triéu véi vé dac biét amg kinh; nhitng ké thép ting Héi Khanh khi thay Thién Binh déu v4i lay, nhay nhét reo vui. Trung héi: — Sao Hén Thuong khéng dén? H6i Khanh dap: ~ D&u d4m khéng dén, chi vi éng dy hoi kh6 6 nén méi té chic don tiép tai Gia Lam day théi®, Trung lién béo Héi Khanh vé giye H4n Thuong chudn bi nhanh lén. Lai ra lénh cho ky binh di th4m thinh, thdy d&n ching 1a lugt mang com rugu ra ding cht hai bén dudng dé dy lao. Trung yén tam 1. Vige nha Minh dum Thién Binh vé nuie ké lai dusi day theo VSKTT, xdy ra vao ‘aim Binh Tuét, Hén Thutmg Khai Dai 4 (Minh Vink Lee 4) (1406), mi be, thing 4. 2, Khéu On: nay la tinh ly Lang Son. 3. Nguyén chi: “Da bay cung thiéng va méi ngon tai Can Tram rdil”. 574cho quan vu¢t ai Va va ai Ké Lang. Gan 4én Cén Tram, Trung tién quén qua c4u Lac Binh *. Chung quanh ndi non hiém tré, cay coi um tim, quan di khong thanh hang 16i. Lai g&p mua to nhu trit nude, bon Trung phai d6i mua ma di. Chot nghe mét tiéng sing n6, phyc binh bén mat néi lén, tiéng ho hét vang dong cd rimg nui. Dan Hién tit bén trai danh théc xudng, Ba Nhac tit bén phai dénh 4p vao. Thién Binh vita dén dau cdu, kinh hén mat via, bi Dan Hién dam cho mét nhét, roi xudng nuéc chét ”. Ngudi duong thdi cé tho diéu ring: Xiu dat qué ngudi trai may déng. Gian nan tri muén thit anh hing. Tinh hoa béu vdt * nao dau thdy? Vuong ba ca dé héa réng khéng! Tiét Nham va Nhiép Thong dijnh lui lai, nhung cdu Lac Binh da bi dut, lién bi hai. Boi Ba Ky 0 xéng lén chém giét, nhung do tudi gia stic yéu chéng d¢ khong ni, cing bj B4 Nhac dam chét. Linh hén dng khong tiéu tan, thudng hién ra trong ni, dan dia phuong phai lap miéu phung thd. Ngudi doi sau 06 the digu ring: Nuéc nha la trong, phan con con, Thé su hung vong chdng sé ban. Chiée bong ngang trai bén di Bdc, Niém trung dai nguyét nuéc cing non. Long troi chua mu6n cho binh tri, Cita khuyét khon dudng té tém son, Nuée biéc non xanh luu chinh kht, Nghin thu tuy thée vdn nhu con. Hoang Trung muén chén chinh d6i nga 46 danh, hiém vi cdu bi ditt, khéng tién lén duge. Dan Hién d4n quén dén bén kia ddu cdu vai chao néi: 1. Nguyén chi: “Tén edu khong lan, Binh qué obién bj hai”. “Lac Blob”. “Lac” la 170i, rung; “Binh” la Thién Bioh, ¥ n6i Thién Binh sé bj hai & ngay chiéc cfu o6 cai ten khong lanh nay. vag 2 BE ene th ‘Tran Thién Binh bj quan nha Hé bét séng dua vé Kinh sit toi ng tri, 3. Nguyén van: “Vat hoa thién bao”, chit ding trong bai Déng Vuong ede tu ciia Vuong Bot (650 ~ 676), ngudi doi Duong. 575,~ Qun d6i phuong xa déu dém chéng lai vuong sut Chi vi Thién Binh 1a ké tiéu nhan, khong phdi ngudi than thudc cia ho Trén. Y chuyén gié trd xdo tré, may ma giét duac y dé ta 18i ngudi Giao. Vua cia ching t6i nay mai sé dang biéu xin thién triéu tha t6i. Nay quin thién ti téi, nuéc nhé nay nghéo tung lam, khong dém gid! lai lau *. Hoang Trung b&t dc di phai rit quan vé nuéc *. Bon Hién ming ldm, bén bdo tin thing gi, kéo quan tré vé. Hn Thuong mdi Quy Ly dén dy da hdi miing cong, khen thudng c&c tuéng linh. Quy Ly néi: - Nay ké thi da bi giét °, thién ha thanh binh ‘. Trdm nghe 6 Nam Hai ving Giao Thiy c6 cAy ngé déng gia bién thanh yéu quéi, quay nhiéu nhan dan, tram muén di tudn phuong Nam dé trén yém yéu khi. Cc khanh cho chudn bi xa gié dé kip ngay lén duong! ‘That la: Bay ké giét vua, thanh dai dc, Dang tam hai chiing, sinh tudn du. Chua biét viée di tudn phuong Nam nhu thé nao, hay xem phén sau sé ro. 1. Nguyén chi: “Sai Dan Hi&n lam bai van duéi khdch tht Ia Io luyén”. 2, Chung quanb vi¢c Hoang Trung bj quan nha Hé d4nb bai, din dén céi chét cia ‘Trén Thién Binh, DVSKTT chép nhv sau: “Hoang Trung dem 10 van quin & Quang ‘Tay sang xAm luge, mugn o6 1a dita Trdn Vuong nguy 1 Thién Binh vé nude (...). Ngay méng 8, Hoang Trung danh vao di Lang Kinh (& khodng Dap Cdu, Ha Bac). Quin bo HE tht bai (...). D6 Ia vi thay bén kia quan {t, coi thuting ching. Duy 6 Ta thinh duc quan Hé Vén tir Vi Cao din quan dén dénh wp, gidc bj thua. Trung ligu thé khong dich n6i, 4€n tr6ng canh hai nita dém trén vé. Tudng chi huy quan Hau thn duc Hé Xa, tung chi huy quan Thanh dye Béc Giang Trin Dinh 44 duoc lénh chan daoh 4 cia di Chi Lang ti trudc, Quin Minh bén dua gidi Thién Binh cho ta va sai Quin ¥ Cao Canh Chiéu git thu bang (...). Lé dang thdng tran xong, tra hdi Thién Binh la téng phdi nao, Thién Binh khéng chiu néi (...). Xu ti ling tr!” (DVSKTT tép H, Bd. Nxb. KHXH, Ha NOi, 1985, tr. 213). 3. Nguyén chit: *Ké thi nao day?” 4. Nguyén cho: “Lita con chua chéy”. 576HOI THO SAU Du Nam Hai, Quy Ly gp quy, N&p Nguy Son, Tran Cao bdo thi. Lai néi & séch Hoanh Déng, x6 vé phia nam huyén Giao Thiy, ben con séng Cai, 06 cfy ngé déng 44 sdng trén nghin nim. Canh cAy c6 cAi giéng a4. Tuong truyén vao ddi Tan, c6 con phugng hoang tir d&t Bac bay sang d4u trén cay ngé déng nay ba ngay lién, sau 46 méi bay di. Tit &y vé sau, cay canh 14 sum sué, khéch qua dudng thutng dimg chan duéi géc chy dé héng mat, c6 khi dén hang nghin ngudi ma van du ché ngéi. Bay gid 6 Liéu Déng c6 ngudi dan ba ho Dinh vén con nha khué c&e, théng thao chit nghia. Trong lic chéng di xa, nang 6 nha mét minh chong ngon dén khuya, lam céng viée phy ni. Chgt nhin béng minh trén v4ch, nang th4y rao ruc, chanh nhé tdi chéng, bén ngam mé6t bai the nhu sau: Viée chi tréu cot phan to dao, Thép thoang den khuya da khat khao. Di dung chdng roi nhau nita bube, Dém thanh ké canh thi nhudng bao! Ngam xong, nang nhin béng minh va dé lu6én bai tho 1én véch. Chéng nang vé, thay bai tho lién sinh nghi, mang ring: - Toi di ving chua bao l4u ma nang 6 nha da tu thong véi nguai kha '. Vo dap: — Thiép dau d4m nhu vay. Chéng néi:, ~ But muc cdn sd sd ra kia kia, con chéi gi nia? Vo dap: 1. Nguyén van: “Nhit dong tién dit ngogi nhan edu hop”, sau chi “dng” ¢6 16 in s6t hai chi “tu thong”. Tam dich nhu trén, ch tra citu thém 577~ Thiép tir tudi cdn tho da nang khan sta tui ' cho chang, khong hé thay long déi da, truée sau vin mét niém chung thay, nao ¢6 chuyén trang gié nhu Tiéu Ngoc 7, 86 sang nhu Van Quan *? Bai tho kia la dé vinh cdi bong cia thiép day thoi! Chéng nhat quyét khéng nghe, danh dap vg tan té, anh em ba con khuyén gidi thé nao cing khéng duge. Ngudi vo tic udt, dang dém chay ra ché cay ngé déng nhdy xudng giéng tu ti. Tu day vé sau, vao nhiing hém gié mua i dét, thutng thay c6 mét ngudi con gai dang vé ngay tho, diém trang l6ng lay, khi thi hat, khi thi mia, khi thi cudi, khi thi n6i bén géc cay ngé déng. Ngudi bay gid ai cing cho la la, bao néu khéng phai Hing Nga noi Nguyét dién, thi cing la tién ni chén Quynh lu. M6t hom, c6 mt khdch buén ngudi Bac quéc tit Kinh thanh vé ngang qua day, thay bén cAy ngé déng cé mét c6 gai kiéu diém dang nim mét minh ra chiéu tu ly, mat dam chiéu nhu cé ¥ ché ai. Khéch bén bu6c thuyén leo Jén bd, d&n t4n noi tén tinh. Thiéu ni hén hé di theo, ra téi bd séng thi bién mat. Khach sq hai dén phat 6m réi chét ngay trén thuyén. Ngudi duong thdi c6 tho ring: Giang hé vuong vdn chuyén mé say, Lita duc bing bitng khé dep thay! Nhan sdc bao phen lam luy khach, Tuyén dai suéng khé it ngusi hay! Tu d6 vé sau, yéu tinh khi thi quyén ri ngudi trong thén, khi thi hd hen kh4ch qua dugng. Ngudi nao khéng may gap n6, sé bj hét tai hoa nay dén tai hoa khdc. Vi véy khong ai d4m téi gan né ca. Riéng Quy Ly sau khi nghe chuyén, da ra lénh cho qudn thén chun bj day di nghi vé, chon ngay Canh D&n thang 5, lén dudng di kinh ly phuong Nam. Dudng bé thi ld lust ngya voi, dung thay thi buédm cang gié long *. Khi téi dia phan Giao Thay thude Liéu Dong, 1. Nguyén van; “Can trét = khan luge”. 2. Tiéu Ngoc: tite Hodc Tiéu Ngoc, mot danh ky 4di Duong. 3. Van Quén; tite Tréc Van Quan, ngudi ddi Hén. Nang mdi géa chéng, nghe bai dan “Phuong cdu hodng” ciia Ty Ma Tuong Nhu, cdm long chang dugc, dang dém lén 4€n vdi chang. 4. Nguyén van: “Lue tde tugng md tink trdn, thily tde chu su phong téng = Duong 6 thi voi ngya nhu sao bay, dudng thiy thi quin thuyén duge gid dua”. Dich thodt cho dé hiéu, 578Quy Ly ngu trén thuyén l4u xem cdnh vat bén phia. Bong thay mot ngudi con gdi dang ném phu phuc trén bé séng, Quy Ly doan 1a trong dan han c6 ké muén kéu oan, ben ra lénh cho thuyén ghé vao bi, héi: ~ Con cai nha ai ma dém dung dét nhu vay? Ngudi con g4i dap ddu xuéng dat tau ring: - Thiép nguyén 1a con géi quan Thai tha tai Kinh thanh, cha thiép khong may bi khién trach, phdi déi ra lam quan 6 ving bién xa x0i, Thiép ty cdm thy minh chang cé tai nang gi, nhiéu ldn muén ty vin, chi e xuéng chén Tuyén dai bi Dé Vinh ’ ché cu¥i, vao cdi U Tich xdu hé véi Ly Thi ®, Thiép dinh sung vao nha quan lam né ty, nhung vita d&n noi, Thanh thugng 4a lén xa gia di thi sat phuong Nam. Thiép vi vay khéng quén ngai gian khé, lan 19i dén day dén xa gid gida dutng, ligu chét kéu oan, ciii mong bé trén soi xét, cho cha con thiép duge stta 16i! Quy Ly thay nguti con géi da tring nhu tuyét, mdi dé tua son, xinh dep la thudng, néi nang diu ngot, tinh xuan tréi day, ben cho phép nang lén thuyén, goi nang la tai nhén, dy bdo rang: - Trdm nay dén day * 1a 48 trén yém yéu tinh, sau 6 trd vé triéu dai x4 thién ha, nhu vay t6i cla cha nang v6 hinh chung sé duge gidi tda. Ngudi con g4i hai: ~ Yéu tinh 1a ai thé ‘? Quy Ly néi: — Cay ngé déng séng mét nghin ndm da héa thanh yéu tinh, trim muén chat n6 di dé trir mdi lo cho dan. 1, Bé Vink (anh): con gai Gt cla Thudn Vu ¥, ngudi doi Han, Vu ¥ khong 06 con trai, chi c6 5 ngudi con gai. Ong khéng may pham ti, phdi dén Trudng An dé thy hinh, Hom 1én dugg, Vu Y mang méy cé con géi ring: “Sinh con, sao kh6ng sinh con trai, dé dén khi nguy ep, cha duge tich sy gil”. Dé Vinh khéc léc tham thiét, theo cha t6i Trugng An, dang thu xin vao nha quan lam né ty dé chude tdi cho cha. Vua dong Yong, tha ti nhyc hinh cho Vu ¥. 2. Ly Thi, day chi Ly Ky doi Duong, nha nghéo, ban minh cho lang ciing thdn r4n 4é ldy tién nudi cha me. 3. Nguyén van: “Lam bée = dén phia Bac", khong hop van edn, Chit “bée” 3b, 68 do cha “thi? HE khde nhdm. . 4, Nguyén chu: “Chinh day la yéu tinh réil”. 579Ngudi con gai néi: ~ Nha Trédn hét phic, cho nén dite khéng thang duge yéu tinh, Con nay la triéu thanh, yéu tinh khong thang duge dite! Hudng chi bé ha dao nhu Nghiéu Thuan, dite giéng Va Thang; lay 18 lam ngudi danh xe, l4y nhac lam cé xe chd; dang nh4n lam c4i méc, ding nghia lam cdi khién, Nhu thé, ké xa sé téi, ngudi gan sé dep long ', chang qua sg qua hda lo, chit c6 yéu quai gi dau ma phai tran yém! VA, cay ngé déng nghin nam la cét troi chong 46 mét phuong, gid du c6 yéu qu4i céy thé hai di nia, thi nan nhan bat qué cing la hang ménh bac. Con céc bac t6i trung, lo ling cho dat nuéc, song ngay thang, khéng gian déi, yéu quéi nao dam xuc pham *. Con nia, nhan dan c6 cay dai thu cing nhu dat nudc cé bac thé than. Néu dai thu ma khé héo, thi thé than cing kh6 dumg ving duge. Bay gi’ quan Tru quée Lé Quy Lac dang 6 bén canh, thay lai 1é ngudi con gai lién quan dén ban th4n, bén tau ring: - Tai nhan kién thie that uyén bac, khong nhitng biét thita thé, ma con rat thite thei. Bén ngoai khéng dam mon trén sy mé tin cla quan vuong; bén trong thiét thuc khuyén bé trén phdi biét thuong yéu d&n chung. Thén trém nghi Khuong Hau ° dai Chu, Phan Phi‘ nude Té cing khéng hon nang dugc. Mong bé ha tiép nhan nang! Quy Ly thay can than tha thiét dé nghi, riéng minh cing xiéu vi nang, lién tir bd y dinh chat cay ngé déng, réi ha lénh cho quan ddi khéng di dudng bé niia, ma cit theo séng ra bién réi tién thing vao Nam, dén cita Doc Bé * thi dimng lai. Quy Ly nhu chgt nhé diéu gi, lién quay sang bdo thi than: — Trdm nghe néi ngudi ho Tran nh mét méi hea tiém tang hién van con lan lit trong dan, céc khanh phai bi mat stic cho cdc noi hé 1. Nguyén chil: “Ka nut nute phuomg Bde, khong may lie r8i cing 68 tim ti thoi". 2. Nguyén chi: “Dém xic pham chang, chi c6 Quy Ly”. 3. Khuong Hau: vg Chu Tuyén Vuong, néi ting hién tanh ditc do. Ba thay Tuyen Vuong hay ngii sém, day trum, bé bé viée trigu chinh, bén edi tram thdo hoa tai, ra ngo hém chd xif ti, sai ngudi bao mau cho vua biét, Tuyén Vuong tif dé thay déi 16i song budng thé ctia minh. 4. Phan Phi: tue Phan Co, vg Sé Trang Vuong. Trang Vuong sau khi lén ngdi ham san bén, Phan Ca khuyén ngan thé nao cing khéng duac, ben bé &n thit thi ‘Trang Vuong héi han, tir dé chim vige triéu dinh. 5. Nguyén chi: “Con cé tén la Dai Nha”. 580thay con c4i nha Tran thi bat gidi nop ngay dé linh thuéng. Ai co tinh che gidu, sé bi giét ca ho. Sau khi d4m thi thdn nh4n lénh théng bao di cdc noi, Quy Ly lai néi: — Noi Théi Nguy 1a mét noi danh lam of tich, dién ngoc cung chau, tram muén dén dé ngdm phong cdnh. Hay sai tram ho sifa sang dutng 84, cho trdm gid lam. Nhan dan duge lénh, phai chay nhu dén cd, phuc dich vat va khong néi sao cho xiét. Héi bay gid c6 Tran Cao la chéu ba di cia Tran Anh Téng, truée day chay loan dén sdch An Giang huyén Dai An % cu ngu tai nha Phan Thé Thiic. Thue dem con géi ga cho, sau sinh duge hai ngudi con. Chgt nghe Quy Ly sdip di qua day, lai c6 mat chi tam na con chéu nha Tran, Céo s6i suc hin cim, ngé&m ngdm tim céch béo thi. Von than quen véi Va Duy Duong ngudi Nhan Trach, Cao bén bi mét dén nha. Duong bay tiée thét dai. Khi rugu da nga nga, Cao néi cét dé dd ¥ Duong: ~ Toi vén 1 toi nhdn cia ho Hé, chay dén day dé tr6n tranh. Nay triéu dinh c6 mét chi tdm na tdi khdp noi, thé that kkhé thodt. Toi mudn tu tréi ddu hang, mong cu sinh ménh cd nha. Néu may duge triéu dinh thuong x6t, ban cho chic tuéc, thi chang nhimg vo con duge nha, ma be ban cing cé Ii. Duy Duong nghe xong cau tiét mang ring: ~ Trude tdi cit tung Sng 1a 14 ngge canh vang, dong doi hoang téc, ai cé ng& ong tam dja ché m4, dinh lam nhing vide bi 6i nhu vay. Toi con mat mii nao tiép dng nita! Néi xong, phdy Ao dting lén. Céo voi ndm tay Duong kéo lai, ta di ring: ~ Toi van biét bac 1a nguei trung nghia. Nhitng 1di vita r6i cia toi chi 1a néi dia thoi! Duong ngéi lai xudng ghé. Cao khéc 08 lén. Duong néi: ~ Céng tit c6 viée gi phai lo nghi, hay bdo ngay cho téi biét. Cao néi: 1, Huyén Dai An: thuge phi Nghia Hung, tréin Son Nam Ha, nay 1a huyén Nghia Hung, tinh Nam Dinh. 581- Quy Ly nay qua day, téi muén giét han dé bdo tha, nhumg khong biét c4y ai, xin tién sinh gidp da. Duong ndi; — Neva gap Bé Nhac ' thi hi, ké si sin sang chét cho ngudi tri kj * Toi cding dang tham thd Quy Ly ma chua 06 céch nao ra tay. Buge cing ti tin ci, toi du chét cling khong tiéc *. Cao néi: ~ Néu qua nhu vay, thi khéng chi la cdi may cba Cao, ma cdn 1a cAi may I6n ciia thién ha nda. Hai ngudi ban dinh xong xu6i, Duong ti gia ra di. Lai n6i Quy Ly bé dudng thay lén di dudng b6, nh&m huéng ndi Thoi Nguy ma tién. Khi dén chan nti, Quy Ly chia quan ra bao vay bén mat réi than hanh leo lén. Vita t6i lung chitng nui, Quy Ly bi Duy Duong dang phuc trong lam cay ‘ nhdy bé ra dam mét nhét tring vao chiée mao bang vang. Quy Ly nga khuyu xudéng. May c6 quan ngy lam ding méc * che chdn, Duong khéng dam thém duge nhét nao nia. Qudn than d@ nan nhan ding 1én. Quy Ly ngo ngéc nhin bén phia, thay tai nhn tir trén dink nui n6i vong xudng ring: - Thiép vén Ia trich tién °c6 dip gap 6ng. Vi éng bao ngugc, rdi sé bj trdi trimg phat. Thiép vita duge lénh 7 tré lai cung Bich Ngo °. Ong mau quay loan gid tré vé ghim chan gidc Bc. Néu con tiép tue di tudn du, tai va e khong nhé. N6i xong lién bién m4t. Quy Ly nhin lai khéng biét tai nhén di 1. Bé Nhac: tén that la Ton Duong, sng vao thdi Xuan Thu, o6 tai xem ngua. “Ba Nhac" nguyén 1a tén ngdi sao Thién ma (=ngya trai), dugc ménh danh cho Tén Duong dé ca nggi tai xem ngua ciia Ong. 2. Nguyén chu: “Thét ra mét tiéng chét*, 3. Nguyén chu: “Lai thét ra mot ting chét nia’. 4, Nguyén van la “tiing = cy thong”, ngo do chit “ting = lim cay” viét nhdm. 5. Nguyén van “thép thudn =mubi chiéc moc”. Chit “th¢p = mudi o6 le do chi “can = cdi khién” viét s6t mot vach ngang ¢ trén, 6. Trich tién: ngudi tién trén tréti bi day xuéng cdi tran. 7. Nguyén van la “Khién thiép =qud trdch thiép”. Cha “khién” # duing ra phd vigt 1a *khiéar 3 = san khign 8, Nguyén chu: “Ba up mé cho thy nguéi con gai chinh la yéu tinh ngé déng. va¥ ma Quy Ly van khéng biét, that budn cxti”. 582dau, vita than tiée khén ngudi ', nhung cing vita ron sg. Quy Ly cho vo si lung suc, bat duge Duy Duong dang tron gitta lum cay, bén sai loi ra 4 xudng dat, dang gay goc ma danh. Quy Ly héi: _ Xem chimg mi 1a hang tiéu nbn, sao dam vo Ié véi ta nhu vay? ?. Duong néi: — Ta bdo tha cho con chau ho Tran, hén khong giét duge nguoi, that déng tiéc! * Quy Ly hdi: = Con chéu ho Trén la ai vay? Duong dap: — Nhan dén nuée Nam déu la con chéu nha Tran cd. Quy Ly lai ra lénh dénh cho nhit tit, mau me 44m dia. Lai héi: ~ Ai khién mi lam viée nay? Duong dap: = Trdi sai ta giét tén v6 dao. Quy Ly thay Duong m6t myc khéng khai, ra Jénh lay kim s&t bé gay hai chiée rang cla eda Duong. Lai héi: — Ai khién mi lam chuyén phan nghich? Duong dap: ~ Ta muén giét nha nguoi, khéng ai khién ta ca! Quy Ly gian s6i suc, ra lenh chat hét chan tay Duong. Duong néi: — Nha nguoi ding cyc hinh, chang qua muén ta cung khai moi viée. Vay tha ta ra, ta sé déu tha! Quy Ly sai vye Duong day. Duong gyong ngéi, nhin vé phia Tue Mac ‘ cdi déu lay hai lay, doan néi: ~ Ti sng khong giét duge tén gidc nghich dang dén on ho Tran, chét sé lAm ma dé xoi thit Quy Ly! Noi xong, dam ddu vao da ma chét. Ngudi doi sau 06 tho diéu rang: Negtit cao chinh kht dt thu suong, Khang khdi c6 trung chit chdng nhudng. 1. Nguyén chu: “Than tige nhu vay, Iai cng buén cudi nifa”. 2. Nguyén chi: “Con thé nay thi lai o6 1 46 v?" 3. Nguyén chi: “Ta cling lay lam tiéc qua”. 4, Tite Mac: nay la My Léc, Nam Dinh, qué huong nha Trén. 583Nui gido ritng guom coi nhe bang, Tha dem mét thée ta quén vuong. Lai 6 tho chiti Quy Ly nhu sau: Dén dau, nuée 6m, vn choi rong, Bac Lang ', Nguy Son kho sénh cung. M6t nhat dao dam sao chdng chét, Troi kia né tha ké gian hung. Bay gié Tran Cao nghe céng viée khong thanh, Duy Duong bi chét, lién bé vg con chay sang Lao Qua. Vé sau con chdu nha Tran con sét lai é An Giang la c6 géc gic tif day. Quy Ly thay Duong da chét, muén disng xa gid lai dé tiép tuc tam na ngudi ho Tran. Chot cé thu cdo cap tit Dong Dé tdi, Quy Ly bude phai g&p rit tra vé hoang cung, gdc sang mét bén cdc cong viée dang tinh dé. That la: Xa gid ruéi rong, suong tuyét géi, Ba quén xuéi ngugc, gid mua xéng. Chua biét chuyén vé hoang cung thé nao, hay nghe hdi sau phan gidi. 1. Bae Lang: noi Truong Luong sai luc si dim Tan Thiy Hoang, nay ¢ vé phit Nam huyén Tan Huong, tinh Ha Nam cua Trung Quéc. 584HOI THU BAY Danh phuong Nam, triéu Minh chon tuéng, Ngita gide Bac, ho Hé dan quan. Lai néi Quy Ly dinh dimg xa gid dé ling bat nguti ho Tran thi thay co thu cAo c&p cho biét triéu Minh sdp stta dua quan sang cudp béc, nén khéng dam nan ni, lap tie quay vé Kinh, day khong ban téi nit. Tré lai chuyén bon Hoang Trung dua Thién Binh vé nuée that bai, din tan quén vé trigu tau lén. Thanh Té cd gian, bdo Thanh quéc cong Chu Nang rang: — Mét nude cén con dam chéng lai nuéc lén. Thé ma khong triv digt, thi quén 49i dé lam gi? Chu Nang guc dau lay néi: — TOi lén cia gide nghich khéng thé nao tha. Bon than xin dya vao oai trdi, dem quan giét sach ching *. Thanh Té do 46 quyét tam ding vii luc, ra lénh cho quan Trén thi Van Nam 1a Tay Binh hau Méc Thanh diéu quan di d4nh phuong Nam. Thanh duge cp thém 75.000 quan Thyc dé tang cudng luc lugng. Mua thu, thang 7 *, ngay Tan Mao, lay Chu Nang lam Dai tudng, Tan Thanh hdu Truong Phy lam Ta tuéng, Méc Thanh lam Hitu tuéng, Phong Thanh hau Ly Ban lam TA tham tuéng, Van Duong ba Trdn Hic lam Hiu tham tuéng. Dai tuéng chi dao cdc Ta, Hitu pho tuéng, Ta phé tuéng, Ta tham tuéng cing Thanh Vién bé Vuong Chi thong linh c&c ThAn co tuéng quan Trinh Khoan, Chu Quy, cdc Du kich tuéng quan Mao Bat Don, Chu Quang, Vuong Thu; cdc Hoanh hai tuéng quan L3 Lan, Vuong Ngoc, Thuong Bang; céc Ung duong tuéng quan La Nghi, Chu Ngo, Giang Hao, Phuong Chinh; cdc Phiéu ky tuéng quan Chu Vinh, Kim Minh, Ngo Vuong, Luu Dap Xuat, lén nhé ca thay 25 tuéng linh chi huy 25.000 quan, gdm quan hai Kinh 1. Nguyén chu: “Chua chdc!” 2. DVSKTT chép su vie nay xdy ra vao thang 9 nam Binh Tuat (1406), mudn hon 2 thang, 585Ky ' va quan Kinh, Hé, Mn, Chiét, Quang Tay, xudt phat tir Bang Tudng thudc Quang Tay. Hitu pho tuéng, Hitu tham tuéng, cdc DO théng Chi huy Trén Dué, Lu Vugng, ln nhé ca thay 20 tuéng linh, chi huy 10.000 quén, gdm quan cia tuéng Ba Thuc va quan Kién Xuong, Van, Quy, xudt phat tif Mong Ty thugc Van Nam. Thdy su Dai d6 déc Liéu Thang chi huy 25.000 thiy quén va 500 chiéc thuyén chién dén phdng ngy 6 cdc cita bién. Binh bé Thugng thu Luu Tudn, Tham td4n quén vy Céng bé Thugng thu Hoang Phuc, Dai ly khanh Trén Hiép van chuyén luong thyc. Bé tri céng viée xong, ngay ngay hém dy, Thanh Té 4én Long Giang lam 18 té cd, phat 1énh ring: “Cha con giice Hé phdi bat, khong tha. Cdn nhing ngudi bi bic theo ching thi déu tha. Khéng nudi m&m gay loan, khong dia cgt voi giac. Khéng triét pha hang quén, khéng lam anh huéng dén c&y hai. Dimg dua nhau vo vét tién cia, dig tranh cuép vg lén vg bé cia ngudi ta *, Dimg giét ké hang. Ai pham mét trong céc diéu trén, di 6 cOng ciing khéng tha thi. Ché hanh déng mao hiém, ché vi tham Igi ma tién bita. Khi da bdt duge ké c6 téi rdi, thi chon ngudi hién tai trong con chéu ho Trén dé cai quan dat &y *. Sau d6 rot quan vé lam 18 eéo miéu, ban dinh cng lao”. Phat lénh xong, cdc tuéng lén dudng. Thanh Té tién dua mot doan réi quay tré lai. Dém hém ay xem diém trai, thy c6 mbt ngdi sao to bing c4i déu roi xuéng 6 huéng Tay. Thanh Té bdo vién quan theo hdu: — Quan di mién Tay c6 méi lo, Chu Nang chic khong thot néi. Qué nhién khi dao quan vao dén Long Chau * thi Chu Nang 6m chét. Cfc tuéng cho quén ding lai dé tau vé triéu. Bay gid vién tuéng nuéc Nam cing bdo tin vé tridu dinh. Han Thuong xin Thugng hoang cho hop quén thdén dé ban ké danh lui dich. Quy Ly néi: ~ Nay giac Bac thé dang eye manh. Hai Kinh ° nuéc ta thye la nei 1, Hai Kinh Ky: toe Yen Kinh (Bac Kinh) va Kim Lang (Nam Kinh). 2. Nguyén chi: “Hai cdu nay chi 18 néi sudng’. 3, Nguyén chit: “Néu thye nhu vay thi sao dam phung chiéu”, 4. Long Chau: tan huyén, thuge Quing Tay. Theo DVSKTT, Chu Nang dén phi ‘Thai Binh ¢ Quang Tay thi chét. 5. Hai Kinh: dfy chi Dong Dé (Thang Long, nay la Ha N6i) va Tay Bo (con goi la thanh nba Hé, nay @ huyén Vinh Léc, tinh Thanh Héa). 586trong yéu, khong thé so hd. Trdm vé Tay Kinh dé dé phong mat trong; con Déng Dé va cdc noi quan Ai thi giao phé cho cdc khanh sdp dat. Han Thuong thua ring: ~ Buge Hoang phu lo chu do nhu vay, thye IA phiic cho xa tae '. Quy Ly lén xa gid vé Tay Dé. Han Thuong tién ra tan ngoai thanh, ky théc rang: — Hoang phu tién dudng ha 6 t6i Lam Son mdi anh em Lé Loi ra phd giup; néu duge, thi nuée ta khdi phai lo”. Quy Ly néi: - Xem ra hin cing chi 1A mét ga nha qué théi, viée gi phai ha nhye tram nhu vay °? Trdm sé sai ngudi goi hdn tdi, khéng t6i thi trdm giét quéch di la xong *. N6i ri, lién 1én dudng. Hén Thuong tré vé triéu, triéu tap qudn thdn van vo téi giao nhiém vu: dy Kim Duy Hiéu lam Théi tha gid ca 4i Lu; Pham Khoan lam Théng linh gid cita 4i Ké Lang; Pho nguyén sdy Dinh My dem quén d6ng & C4n Dinh; Binh khéu tuéng quan Tran Thifa gid séch Trt Giang; séng Ban Than thi do Muu luge tuéng quan Hé Dé gid; song Moc Pham ° thi do Trung lang tuéng quén Hoang Thé Cuong, Nguyén Ti Nhan gid; Thai thé Trinh Hién dong 6 séng Gia Lam; Phi hing dai tuéng quén Va Tat Kh&c git 4i Hoa Manh; Dai nguyén nhung Luong Dan Hién, Dai d6 déc Thai Ba Nhac, Tham quan Doan Phét trén gid thanh Da Bang, cdc tuéng i6n nhé gdm cd thay gan 60 ngudi, chi huy 30 van, nhung phao tin thanh 100 van binh mA, chia nhau chét gitt cdc noi hiém yéu, nghe theo lénh cia Dai nguyén nhung °. Han Thuong lai cho goi Dan Hién vao néi dién, cém bua sat chia can cho Dan Hién, néi: i: “Phai n6i thye 1a hoa cho xé te”. : “Han Thuong tuy vao hang dao tac, nhung van give long ham thich nhong ngudi hién tai”. 3. Nguyén chi: “Ngéc thay!”. 4, Nguyén chi: “Ngudi hién tai goi khong dén thi giét, cdi kiéu cdu hién dy that nye eusi!”, 5, DVSKTT chép 1a Méc Hoan, 6. Téng chi huy. 587~ Thanh Da Bang ' la cé hong cia nuéc Nam, chd nay ma khéng can than thi nguy nan cho dat nuéc. Tat cd tit Ph6 tuéng tré xuéng, ai khéng tuan kénh, ct xf tram 7. DAn Hién nbn lénh, phn cong cdc tuéng dem quan tran git cdc noi va sai nguéi di do la tin tue quan Bac. That Ia: M6t cdi phuong Nam be bé thé, Dém dem tuéng mon chong quan troi, Chua biét do la tin tue thé nao, hay xem héi sau sé thay. 1. Thanh Da Bang: nay thugc dat huyén Ba Vi, tinh Ha Tay. 2. Nguyén chi: “Day cing 6 thé xem la lénh vua ban cho tung trong budi 1é xuit quan’. 588.HOI THU TAM Truong Téng binh nhé hai ai quan, Dinh Nguyén sodi gidu nam chién tuéng. Lai néi Luong Dan Hién phan cong cho cdc tuéng xong, ty minh c4m quan dén tran giit thanh Da Bang. Ngya do thdm vé béo cdo: — Qu&n Minh tién t6i Long Chau, Chu Nang chét, Thanh Té da ldy Truong Phy thay Nang va giue Phu tray quan lén dudng, chdc sé dén nude ta trong nay mai. Hién voi vang thdo cng van site cho nhimg noi quan ai lo viée phong thd. Vién quan coi ai Lau 1A Kim Duy Hiéu sau khi nhfn duge eng van, lién ra lénh cho quan si chuan bi moi mat, lén thanh canh gc. Bay git Truong Phu xudt phat tit Bang Tutng, vuot qua Pha Liy ' tién danh Ai Luu, thay trén cia ai da dan bay tran thé. Trung quan dai tuéng Kim Duy Hiéu tay cm cAy siéu dai, ngéi trén ngya Thanh tong, goi to ring: ~ Tén gidc kia sao dim x4m pham bé céi ta? Hay mau mau rit quan vé, bang khéng, thay ching bay sé bi bam vim ra hang tram hang nghin manh! Truong Phu tic lm, khong thém tra Idi, ra lgnh cho Du kich tuéng quan Mao Bat Dan xuat tran, via la hét vita xong téi. Hai nguéi hai ngua giao tranh hon tram hiép ma khong phan thang bai. Trdi t6i, hai bén déu khua chiéng thu quan. Truong Phy néi: — Ta thay tuéng gidc vo nghé cao cudng, khong thé dya vao sic ma thing hin duoc. Ngay mai sé ding ky binh ma tém han. Phy sai Trinh Khoan mai phuc 6 bén tréi, Chu Quy mai phuc 6 bén phdi. Hom sau trdi vita tang sdng, Phy bdo Mao Bat Dan ra khiéu chién. Kim Duy Higu mé cita thanh dfn quan ra tran. Bat Dan kéu ring: ~ Nay ta dén day dé lay dau nguci, nguoi khong sg sao? Hiéu tue gién noi: Oo 1, Pha Lay: tue cita ai Nam Quan sau nay. 589- Thang giac ché m4 dam tréu ta day ha? N6i xong, cém siéu x6ng vao. Banh nhau duge ba bon hiép, Dan quat ngya bé chay '. Hiéu néi: — Tén gide ché mé sao khéng tré lai danh? Dan xéch dao quay lai. Daéu duge s4u bay hiép, Dan lai bé chay *, Hiéu thita thing dudi theo. Bong nghe mot héi cdi déng vang lén, Trinh Khoan xéng ra tif bén tréi, Chu Quy xng ra tit bén phai thi nhau dam chém lam cho hau quan cia Hiéu ra ra. Duy Hiéu quay ngya lai chéng cy. Bat Dan tit sau ling nuyt téi dam mt nhat, Hiéu roi xung ngya. Truong Phu yay quan linh x6ng vao chém giét, ha duge ai Luu *, dai qu4n thdng tién. Quan Nam théo chay vé ai Ké Lang. Tai Ké Lang, vién Théng linh Pham Khoan thay di Luu 4a mit, ban cing céc tuéng ring: — Cita di ta dang git day thude loi xung yu, khong e6 quén vién tir bén ngoai, thé rét Ich gitt. Theo cdc éng thi ta nén giit hay nén bd? Chi huy Phan Chinh néi: ~ Gide chua én, 16 nado bé thanh chay truéc? Néu triéu inh vach t6i, thi khé ma chéng ché duge. Chi bing cit dé gidc t6i, danh v6i ching mét tran xem thdng bai thé nao réi sé hay *. N6i chua dit 108i, ngua do tham vé bdo quan Bac da tién dén déu bién giéi. Pham Khoan thtic quan linh ra chéng gidc, nhung khong mét ai d4m x4p tran °, Truong Phu dan quén tién vé phfa cia ai. Pham Khoan bi bit, xin hang. Phy cho Khoan lam Tién phong hung dao §, Phu héi: — Dutng tir day téi Can Tram ’ thé nao? Khoan néi: 1. Nguyén chd: “Duy dich day”. 2, Nguyén chii: “Lai du dich”. 3. Nguyén hd duge mot cua quan 6; 4. Nguyén chi: Thé cing 1a bé chay r6i, di chi 1a nam mugi bude”. Lay y ti seh Mank Ta, Luong Hup Vuong thugng. 5. Nguyén chi: “Dich thi tang thém khi thé, cdn ta thi mét cd tinh thdn, sao dim ra tran!”. 6. Nguyén chi: “Théng linh Dai tuéng ma lai quyén chie Hung dao tién quan sao?” 7. Cdn Tram: nay 1a Kép, Bac Giang. 590~ Rat hiém tré! Xe khong thé di song doi, ky binh khéng thé di thanh hang ?. Phy lai héi: — Tuéng gidi nhat bén Nam 1a ai? Dap: = Phé nguyén so4i Dinh My. Ong ta c6 tai cui ngya, bain cung, tinh thong thao luge. Ong dy da dem quan chét hiém, thi dé ai thang ndi. Phu néi: — Ong vé tim cdch dy 6ng 4y dau hang. Cong viée ma thanh, mé 88 tau triéu dinh phong tuéc cao cho ong. Khoan nhén Idi ra di. Bay gid Dinh My dang git Can Tram, duge tin hai ctta quan th&t thd, Pham Khoan ddu hang, lién nhém hop cdc tuéng ban rng: - Giac dang thita thé danh xa, khong thé tranh thng véi ching. Chi bing bat chuée ké sch ca Thugng hoang truéc day 1a hay hon cd ®. Cae tudng déu nghe lénh. Ben sai Higu dy Ly Thong dn 2.000 quan mai phye 6 ban tréi *, Chi huy Bai Udn din 2.000 quan mai phuc 6 bén phai ‘, ha nghe sing né thi xéng ra diét giac. Hai nguti nhan lénh ra di. Tiép d6, sai Déc binh Phimg Y mai phue 6 ven cu, chd gide sang duge mét nifa thi tung quan ra d4nh, déng thai dit cu dé cXt hau quan cia dich *. Lai bao Nguyén Phac, Trinh Phuong dem quan déng 6 bén ta hiftu Can Tram dé dé phong gid Bac t6i cuép trai *. Dinh My vita bé tri xong thi thaéy Khoan héc téc téi ngoai thanh kéu ring: — Xin Nguyén sodi cho gap m6t chit! Quan si vao tau béo. Binh My xAch cung tén lén ngya ra ngoai 1. Nguyén van: “Xa bit dde phuong quy, ky bdt dde thank hang = Xe khong thé 4i s6ng d0i, ky binh khong thé di thanh hang”. Trong Si Ay, T6 Tdn truyén cing c6 mét cu tuong ty, duy chit “thanh” duye viét la “ti”, c6 nghia la ngang hang nhau. Day dich theo cau é séch Su Ay. Cubi chu nay, 06 chi thich: “Gidng nhu Tinh Hinh Khdu". “Tinh Hinh Khdu” Ja tén mét cdi kém cyc kj hiém tré trén ndj Tinh Hinh, nim giia hai tinh Ha Béc va Son Tay cia Trung Quéc. u: “Xem lai doan trén”. “Mét vién tuéng di mai phuc”, : “Vien tudng thi hai di mai phyc”. 5. Nguyén chu: “Vien tudng thi ba di mai phe”. 6. Nguyén chi: “Vien tudng thi tu va thi nam di mai phuc”. 591thanh. Pham Khoan néi: - Nay thién binh ti day la dé danh ké c6 t6i, cu giip dén lanh. Mé da dau hang réi, duge ban cho chttc tuée ’. Mong minh céng cing sém déu hang dé bdo toan tinh ménh. My mang rang: — Nguoi dang hudng l¢c triéu dinh; da khong co muu séu *, kh6ng thé gid ven tiét thao dé thd vua thi ché, lai cdn cam tam déu hang gidc. Nguoi hay cat mau di, tit nay néi nang phai can than. Bang khéng, sé lam bdn mii tén nay cia ta! * N6i xong, giuong cung chyc bin. Khoan xau hé quay vé. Dén doanh trai quan Bac, Khoan ké lai sy tinh cho Truong Phy nghe. Phu bdo thé quan mang ban dé ra cho xem, réi sai Hoang Trung, La Nghj dem quan thang téi hai bén cdu Lac Binh ‘ dé lung bat quan mai phuc, sau dé t6i chg Xuong Giang lam cdu phao dua dai quan qua song. Sai Chu Quang, Vuong Thi theo Huéng dao * thing téi hai bén Can Tram dé dénh lui quan ting cdu °, rdi chia lye lugng di cu6p trai. Lai goi Hau bé Giang Hao, Chu Minh dén dan ring: — Cée nguoi dén bén cdu, cif di cham rai thdi, dé ho vé ba quan. HE nghe cé tiéng gidc thi tir tit cho quan ra dénh. Ché dé cdu bj ditt’. Cac tuéng theo lénh ra di. Bén truyén hich ké t@i Quy Ly gém 20 khodn *, dy bao cho ede noi biét ¥ dinh lap ngudi ho Tran. Dai quén sau d6 tiép tuc tién, vita di via nghe ngéng. Khi téi cdu Lac Binh, thay Dinh My da dan sfn thé tran. Phu ra lénh cho quan déi xdng lén danh. Tiéng kéu thét vang trdi, tiéng hd la day dat. Dinh My phat phdo hiéu, nhung khéng thay ai huéng ing ca. Nguyén truéc d6, Hoang Trung va La Nghi di gap dudng dot ng6t t6i, yén lang chd dgi. Thay bén quan Nam sting né, Ly Théng tung luc lugng ra, Hoang Trung lién thang t6i dam chét Ly Thong °, quan Nam ra chay, c4nh bén phai, Bui U4n vita din quan ra, da bi La Nguyén chi: “Cho lam chic Hutng dao”. Nguyén chi: “Dinh tuéng quan c6 thé néi la doc kha ky sdch Xudn Thu". Nguyén chi: “Chifi nghe that suéng”. Nguyén chii: “Noi hai tudng da qua true day”. Chite nay do Pham Khoan dam trach. Nguyén chii: “Hai vién tudng nay 98 ddnh vdi Nguyén Phat va Trinh Phuong’ d: “Sg gidm lai vét xe da dé lan trudc’. Nguyén chit: “Chua r6 20 t0i nay la gi, day mién chép". Nguyén chi: it mot tung réi”. Senor sen 592Nghi vung dao chém roi déu 1, quan Nam bj giét sach. Phong Y 6 phia sau muén ra edt cdu, cling bi Giang Hao va Chu Minh daénh lui. Dinh My thay khong c6 quan tiép citu, ban quay lung chay. Vé t6i Can Tram, Mf théy trén thanh toan binh ma quén Bac. Trude 46, Chu Quang va Vuong Thi duge lénh dem quan téi Can Jram. Thay Nguyén Phée va Trinh Phuong dang mai phuc 3 déy, Chu Quang chia quén xéng vao dam chém. Trinh va Nguyén chong d¢ khong néi, tim dudng théo chay. Chu Quang cuép duge thanh. ‘Thay Dinh My chay vé, Chu Quang bao: ~ Ta da l&y thanh réi, sao nguoi khéng xuéng ngya chiu tr6i? N6i xong, xua quén x6ng ra. Truong Phy tiv phia sau cing 4p téi vay chat Dinh My. My td xéng hiu dot vin khéng thoat duge, bi quan Bac bat sing. Phy lay dugc Can Tram, vao thanh an di vo vé tram ho. Tuéng si din My dén dui truéng. Phy néi. — Néu ddu hang, 6ng sé duge mién ti! My I6n tiéng chit: — Ta 1a Dai tuéng Nam triéu, 1 nao di hang i chu6t bo ching bay? Nuéc Nam chi c6 tuéng chém gic chit khong c6 tuéng hang gidct Phy ca gian, sai 16i My ra chém. My lu6n mém chiti gic cho dén khi chét. Ngudi duong thi e6 tho diéu ring: Trugng phu ngao nghé cht cdn vuong, Tha chét long son chdng chiu hang. Trung hiéu dé doi vitng nhdt nguyét, Nghin thu sit séch méi lau huong. Chém xong Dinh My, Phy sai Chu Quang va Vuong Thi do tham én tan song Pha Luong. Sau 46, Phy tir Cén Tram ré sang phia Tay, dén huyén Tan Phuc. Lai sai Chu Vinh bat lién Jac v6i Méc, Thanh. That la: , Nhé co chém tuéng vita toan thdng, Chiém dét céng thanh rdp hgi quan. Chua biét vide lién lac két qua thé nao, hay nghe héi sau phan gidi. 1, Nguyén chu: “Mat thém mét tudng nita!”. 593HOI THO CHIN Ai Hoa Manb, Méc Thanh thing dich, Chg Xuong Giang, Truong Phy ddi dinh. Lai n6i quan Moc Thanh xudt phat ti phi Lam An thudc Van Nam, qua huyén Méng Ty, dén chéu Da Man, chat cfy mé 16i, ram rd tin t6i ai Hoa Manh. Bay gid ngubi dang gid ai 1a Phi hing dai tuéng quan Va Tét Khde dd la biét tin Méc Thanh sp t6i, ban sai Tham tuéng Duong Sinh mai phye & cénh rimg bén tri, Gidm quén Lu Co mai phuc dui ch4n ndi bén phi, cbn minh thi lai vé mai phue phia sau, ra lénh mé cita 4i 4@ du quan B&c '. Méc Thanh thay ctta Ai khong kh6a *, sinh nghi ngd, bén sai ngudi én noi trinh sét. Tin vé cho biét trong di chi c6 may cum nha dn. Van hdi thi bdo tuéng si git di nghe dai quan téi déu bé chay hét °. Thanh néi: — Ngudi man hay lita d6i, khOng thé tin cd duge. Nhung quan dé dn day, lam sao hoan thanh sit ménh? Lién vdy quén linh tin vao ai ‘. Mdc Thanh di truéc, D6 déc Cao Si Van theo sau °. Di chua ddy mOt dim, bing nghe mot tidng sing né, bén tréi thi Duong Sinh, bén phai thi Luu Co cing xong vio dam chém *. Truée mat thay Dai tuéng Vo Tat Khie tay cdm kich phuong thién, minh ngéi ngya-hoa luw trfng ’, ra lénh cho hai bén cung né cing lic bin xA vao quan Bdc. Méc Thanh lic nay dang bi bao vay *. Cao St Van cdm dao chdng 49, bi Duong Sinh bdn tén 1. Nguyén chi: “Khi Phu t¢i ai Lou thi cite i d6ng kin, cn Thanh t¢i Hoa Manh thi cita di lai md, trudge sau hodn toan tréi nguye nhau’. 2. Nguyén chi: “Thién ha théi binh, cita ngodi khong déng”. 3. Nguyén chi: “DAy cing IA ke”. 4, Nguyén chi: “Ché vao! Chd vao! Tring ké diy! 6. Nguyén chi: “Mai tutng quan vao ham vay!”. 6. Nguyén chi: “Ai Lim thi Truong Phy dat phuc binh, di Hoa Manh thi Tét Khe dat phuc binh. M@t qua mot Iai dap 16 that tuong xing”. 7. Nguyén cha: “Héi trén miéu té thanh thé Kim Duy Higu, héi nay miu thanh thé Va Tét Khdc, true eau dng d0i nhau", 8. Nguyén cha: “Khén tai Cai tam”, nh&e chuyén Hang Vu bi vay & Cai Ha thdi tru. 594