Professional Documents
Culture Documents
ქცევის მართვა სკოლაში
ქცევის მართვა სკოლაში
ავტორები:
თამარ მუმლაძე, პიროვნების ფსიქოდიაგნოსტიკის მაგისტრი,
ფსიქოლოგი
ნინო მიქაია, განათლების ადმინისტრირების მაგისტრი, ფსიქო
ლოგი
თამთა საამიშვილი, ფსიქოლოგიური შეფასების, დიაგნოსტი
რებისა და კონსულტირების მაგისტრი, ფსიქოლოგი
კონსულტანტი:
თამარ ისაკაძე, ფსიქოლოგიის მაგისტრი, საქართველოს განათ
ლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს მულ
ტიდისციპლინური გუნდის კოორდინატორი
იდეის ავტორი:
ეკატერინე დგებუაძე, საქართველოს განათლების, მეცნიერების,
კულტურისა და სპორტის სამინისტროს ინკლუზიური განვითარების
სამმართველოს უფროსი
კორექტორი:
მარიამ ბედიანაშვილი
7
თავი 1. 1.2. ქცევის მიზანი/ფუნქცია:
მიერ შესრულებული სხვადასხვა მოქმედება, მოძრაობა, მაშოს წართმევა კი ბავშვს ეხმარება მისთვის სასურველი
ლაპარაკი, ფიქრი და გრძნობაც კი. მაგალითად: ნივთის მიღებაში.
• ქცევაა თქვენ მიერ ამ გზამკვლევის გადაფურცვლა; 2. არასასურველის თავიდან არიდება. ქცევა, ასევე,
• ქცევაა თქვენ მიერ ამ გზამკვლევის კითხვა; შესაძლოა ეხმარებოდეს ინდივიდს მისთვის უსია
• ქცევაა ფიქრი ამ გზამკვლევის შესახებ; მოვნო აქტივობის ან სტიმულისთვის თავის არიდ
• ქცევაა ამ გზამკვლევის დათვალიერება, მისი ფიზი ებაში. მაგალითად, ჩვენ ვხურავთ ფანჯარას, იმ შემთ
კური მახასიათებლების, სიმძიმის, ფაქტურისა და ხვევაში თუ ხმაური გვაწუხებს, ან ვიღებთ წამალს, რათა
ფორმის შეგრძნების მიზნით; გავუმკლავდეთ ტკივილს.
• ქცევაა ამ გზამკვლევის შესახებ სიტყვიერი კომენტარის
მართალია, ყოველდღიურ მეტყველებაში სიტყვა მოძ
გაკეთება.
რაობა და მოქმედება, ხშირად, ქცევის სინონიმებად გამო
8 9
იყენება, თუმცა მნიშვნელოვანია მათ შორის არსებული დახურვა და წყლის ჭიქის პირთან მიტანა და წყლის
განსხვავების განხილვაც. დალევა. ყველა ამ მოქმედებას აერთიანებს ერთი მიზანი,
შესაბამისად ისინი ცალცალკე ქცევებად არ განიხილება.
მართალია ქცევა, როგორც
წესი, მოძრაობას მოიცავს,
1.3. ქცევის მახასიათებლები
მაგრამ ნებისმიერი მოძ
რაობა არ შეიძლება ქცევად გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ნებისმიერი ქცევა არსე
ჩაითვალოს. ქცევად შეგვი ბობს დროსა და სივრცეში და შესაძლებელია მისი გაზო
ძლია მივიჩნით ინდივიდის მვა შემდეგი მახასიათებლების მიხედვით:
მიერ მიზანმიმართულად • ხანგრძლივობა - რომელიც გვიჩვენებს, თუ რა დროის
განხორციელებული აქტი მანძილზე ხორციელდება კონკრეტული ქცევა (მაგ.:
ვობა, რომელსაც გააჩნია თავისი მიზანი და ფუნქცია. ნიკა გუშინ ტიროდა 10 წუთის განმავლობაში).
მაგალითად, ძლიერი ქარის ნაკადის მიერ ადამიანის • სიხშირე - რომელიც გვიჩვენებს, კონკრეტული ქცევის
მიწაზე დავარდნა არ მიიჩნევა ქცევად, რადგან ძლიერმა გამოვლენის სიხშირეს დროის გარკვეულ პერიოდში.
ქარმა შეიძლება ძირს დაანარცხოს როგორც ცოცხალი, (მაგ.: ნიკა, სკოლის გარემოში, ტირის ყოველდღე)
ისე არაცოცხალი ობიექტი. თუმცა, ქარის მიერ ძირს • ინტენსივობა - რომელიც გვიჩვენებს, რა ძალით ხორ
დავარდნილი ადამიანის მოჭიდების მცდელობა ან ციელდება კონკრეტული ქცევა (მაგ. ნიკა ისე ხმამაღლა
ყვირილი, რომელიც დახმარების თხოვნისკენ იქნება ტირის, რომ გვერდით ოთახშიც კი ისმის)
მიმართული, უდავოდ ქცევებად ჩაითვლება. • ლატენტობა - რომელიც გვიჩვენებს დროს კონკრე
ასევე არ არის სინონიმები ქცევა და მოქმედება, რადგან ტული, ერთი სახის, ქცევების გამოვლენას შორის (მაგ.:
ქცევა, როგორც წესი, რამდენიმე მოქმედებისგან შედგება, ნიკას ტირილის ქცევებს შორის შუალედი საშუალოდ
მაშინ, როდესაც მხოლოდ მოქმედება ცალკეულ ქცევად 24 საათია)
ვერ ჩაითვლება. მაგალითად, წყლის დალევის ქცევა,
როგორც წესი, მოიცავს შემდეგ მოქმედებებს: ონკანის
გაღება, ჭიქის აღება, ჭიქის წყლით ავსება, ონკანის
10 11
1.4. ქცევის ჩამოყალიბება გამოვლენის ალბათობა შეიძლება გაიზარდოს ან შემ
ცირდეს იმის მიხედვით, თუ რა შედეგი მოაქვს მას
დაბადებისას ადამიანის ქცევის რეპერტუარი საკმაოდ
ინდივიდისთვის.
შეზღუდულია და, ძირითადად, მოიცავს რეფლექსებს,
ანუ ორგანიზმის საპასუხო რეაქციებს გამღიზიანებელზე, სწორედ სკინერის შრომებს ეყრდნობა თანამედროვე
რომელსაც ცენტრალური ნერვული სისტემა ახორციელებს ქცევის გამოყენებითი ანალიზი, რომელიც თითოეული
და აკონტროლებს. ისეთი რეფლექსები, როგორიცაა, ქცევის გაანალიზებისთვის გვთავაზობს ე.წ. ABC მოდელს.
მაგალითად, ხელის გულზე შეხებისას მუშტის შეკვრა,
ABC წარმოადგენს ინგლისური სიტყვების აბრევიატურას,
წოვა და თვალების ხამხამი, ახალშობილის თანდაყოლილ
სადაც A აღნიშნავს -Antecedent-ს, ანუ წინაპირობა, B-
ქცევით ფორმებად შეიძლება მივიჩნიოთ. ზრდა-
შეესაბამება Behavior-ს, ანუ ქცევას, C - კი Consequence -ს,
განვითარებასთან ერთად, რეფლექსების დიდი ნაწილი
ანუ შედეგი.
ქრება. სამაგიეროდ, ადამიანის ქცევის რეპერტუარი
ფართოვდება, მრავალფეროვნდება და რეფლექტორული
ქმედებები, მიზანმიმართული ქცევებით იცვლება.
12 13
მომავალში ქცევის გამოვლენის ალბათობა. მაგალითად,
თავი 2.
სანდროს მოეწონა თანაკლასელი ნინის ახალი კალამი,
სთხოვა ეთხოვებინა მისთვის, მაგრამ უშედეგოდ (A-
რთული ქცევა
წინაპირობა). ამის გამო, სანდრო გაბრაზდა და სცადა
ხელიდან წაერთმია აღნიშნული ნივთი (B-ქცევა) არ არსებობს რთული ქცევის უნივერსალური განსაზ
თანაკლასელისთვის, რომელსაც კვლავ არ უნდოდა ღვრება, თუმცა, ყველაზე ფართოდ გავრცელებული გან
კუთვნილი კალმის დათმობა. ამ სცენის შემხედვარე მარტების მიხედვით, ქცევა არის რთული, თუკი ის თავად
მასწავლებელმა სიტუაციის განმუხტვისთვის სთხოვა ბავშვის ან მისი გარემოცვის ფუნქციონირებაზე არა
ნინის მიეცა სანდროსთვის კალამი და ნინიმაც შეასრულა სასურველ გავლენას ახდენს.
მასწავლებლის მითითება (C-შედეგი). იმისთვის, რომ უფრო ნათლად განისაზღვროს ქცევა არასა
ქცევის წინაპირობისა და შედეგების ცოდნა მნიშვნე სურველია თუ არა, შესაძლებელია გარკვეული დამხმარე
ლოვანია იმდენად, რამდენადაც ის დაგვეხმარება დავად კრიტერიუმების გამოყენება. აღნიშნული კრიტერიუმების
გინოთ, თუ რა ახდენს ამა თუ იმ ქცევის, ან ქცევითი პატე თანახმად, ქცევა მაშინ არის რთული თუკი ის:
რნის განმტკიცებას, მის შენარჩუნებას ადამიანის ქცევით • ფიზიკურ ზიანს აყენებს თავად ბავშვს, ან მის გარშე
რეპერტუარში. მომყოფებს. მაგალითად, ხელს, ფეხს ურტყამს თანა
ჩვენ მიერ განხილულ მაგალითში ჩანს, რომ ბავშვის ტოლებს; ხელზე კანს იწიწკნის, თავს ურტყამს კედელს
ყვირილის ქცევის მიზანი იყო კალმის მიღება და მიაღწია და ა. შ.
კიდეც სასურველ შედეგს. ასეთ შემთხვევებში, როდესაც • აზიანებს ფიზიკურ გარემოს - ხევს წიგნებს, კაწრავს
ქცევის შედეგი მიზანთან თანხვედრაშია, მომავალშიც მერხებს, კედლებს და აკეთებს წარწერებს და ა.შ.
უნდა ველოდოთ მსგავსი ქცევის (ამ შემთხვევაში სასუ • ხელს უშლის თავად ბავშვს ან სხვებს სწავლასა და
რველი ნივთების წართმევა) გამოვლენას. და პირიქით, განვითარებაში - გაკვეთილის მსვლელობისას დგება
თუ ქცევის მიზანი არ დაკმაყოფილდება შედეგით, მაშინ და იწყებს სიარულს, იწყებს ყვირილს, არ იცავს რიგს
ქცევის გამოვლენის ალბათობა შემცირდება. და ა.შ.
14 15
• ხელს უშლის ბავშვს ასაკის შესაბამისი სოციალური ხელს უშლის როგორც თავად ბავშვის, ასევე, სხვების
ურთიერთობების ჩამოყალიბებაში - ურტყამს ბავ სწავლასა და განვითარებას.
შვებს, უზიანებს ნივთებს, დასცინის ან უცენზურო
ასევე, თანაბრად პრობლემურია, როდესაც ბავშვი გაკვე
სიტყვებით მიმართავს მათ, რის გამოც თანატოლები
თილის მსვლელობისას არ სვამს კითხვას, აზრს არ
უარს აცხადებენ ურთიერთობაზე.
გამოთქვამს, დავალებას არ ასრულებს-ასეთ შემთხვევაში
• ბავშვის ასაკისა და განვითარების საფეხურის შეუ
შეიძლება ითქვას, რომ ბავშვის მიერ გამოვლენილი ქცევის
საბამოა - 10 წლის ტიპური განვითარების ბავშვი
სიხშირე, ინტენსივობა და ხანგრძლივობა სასურველზე
აწყობს ტანტრუმს და ა.შ.
დაბალია.
• გასათვალისწინებელია, რომ ზემოთ აღწერილი
ქცევები ყოველთვის ვერ ჩაითვლება რთულად; 2.1. რთული ქცევის სახეები
მაგალითად, თუ რომელიმე მათგანი ერთჯერადად
არსებობს რთული ქცევების მრავალფეროვანი რეპე
ვლინდება, ზოგადად კი ბავშვს მსგავსი რამ არ სჩვევია.
რტუარი, თუმცა, აქ ჩვენ განვიხილავთ მხოლოდ ზოგიერთ
სწორედ ამიტომ, იმისათვის რომ ქცევა ჩაითვალოს
მათგანს, რომლებიც ხშირად გვხვდება მცირე ასაკის ან
რთულად და დაიგეგმოს მის მართვაზე მუშაობა,
განვითარების დარღვევების მქონე ბავშვებთან როგორც
მნიშვნელოვანია დავაკვირდეთ თუ რა სიხშირით,
სახლის, ისე საგანმანათლებლო დაწესებულებებში.
ხანგრძლივობითა და ინტენსივობით ვლინდება ესა
თუ ის ქცევა. • ტანტრუმი - ეს არის ქცევა, რომელსაც, ხშირად, ყო
• ამასთან, ქცევის სირთულეზე შეიძლება მიუთითებდეს ფით მეტყველებაში ,,ისტერიკას” უწოდებენ. იგი
მისი გამოვლენის როგორც მაღალი, ისე დაბალი აერთიანებს ისეთ განსხვავებულ ემოციურ-ქცევით
მაჩვენებლები. მაგალითად, არასასურველია თუკი გამოვლინებებს, როგორიცაა ძლიერი ტირილი, ყვირი
ბავშვი გაკვეთილის განმავლობაში 3-4-ჯერ დგება და ლი, იატაკზე გაწოლა, ფეხების ბაკუნი, თავის რტყმა,
ყოველი ადგომისას 2 წუთის განმავლობაში დადის ისე, გარშემომყოფების მიმართ ვერბალური და ფიზიკური
რომ კლასელების ყურადღებას იქცევს და ისინი თავს აგრესია, საგნების სროლა და სხვა. ტანტრუმი ძირი
ანებებენ მუშაობას. აღნიშნული ქცევის გამოვლენა თადად დამახასიათებელია ტიპური განვითარების
16 17
2-3 წლის ასაკის ბავშვებისთვის. როგორც წესი, • აგრესიული ქცევები - აქ იგულისხმება ფიზიკური და
მისი გამოვლენის სიხშირე იკლებს ასაკთან ერთად. ვერბალური აგრესიული ქმედებები. ფიზიკურ აგრე
თუმცა, ტანტრუმი ხშირად გვხვდება უფროს ასაკშიც სიაში შედის ისეთი ქცევები, რომელიც ფიზიკურ
სპეციალური საჭიროების მქონე ბავშვებთან. ზიანს ან ტკივილს აყენებს სხვა პირს. მაგალითად,
• თვითდამაზიანებელი ქცევა - მიმართულია საკუთარი ცემით, თმის მოწიწკვნით, წიხლის ჩარტყმით და სხვ.
სხეულის დაზიანებაზე. ამგვარ ქმედებებს შეიძლება ხოლო ვერბალური, ანუ სიტყვიერი აგრესია მოი
თან ახლდეს თვითმკვლელობაზე ფიქრი; თუმცა, აზრებს ისეთ ქცევებს, როგორიცაა ყვირილი, გინება,
თვითდამაზიანებელი ქცევები მაშინაც კი სახიფათოა, სიტყვიერი შეურაცხყოფა და ა.შ. განვითარების
როცა ბავშვს არ აქვს სუიციდური აზრები. განვითარე დარღვევების მქონე ბავშვებთან ასეთი აგრესიული
ბის დარღვევების დროს თვითდამაზიანებელი ქცევები ქცევების გამოვლენას ხელს უწყობს კომუნიკაციური
შეიძლება ემსახურებოდეს სხვების ყურადღების მიქ და სოციალური უნარების დეფიციტი, საკუთარი
ცევას, გარემოს რთული მოთხოვნებისგან გაქცევას ან იმპულსების მართვის უუნარობა და პრობლემის
სტიმულაციას. გადაჭრის მისაღები გზების არ ცოდნა.
• ნივთების დამაზიანებელი ქცევა - საკუთარი ან სხვისი • პიკა - ეს არის საკვებად უვარგისი საგნების, ნივთი
ნივთების განზრახ, მიზანმიმართული გაფუჭება, ერებების და ა.შ. პირში ჩადება და ჭამა. მცირეწლოვანი
დამტვრევა, განადგურება, დასვრა და ა.შ. ბავშვების მსგავსი ქცევა პიკად ვერ ჩაითვლება, რადგან
• სტერეოტიპული ქცევა - მთლიანი სხეულის, სხეუ ისინი ამ გზით სამყაროს შეიმეცნებენ, მაგრამ თუ ეს 3
ლის ცალკეული ნაწილების ან საგნების განმეო წლის შემდეგაც გაგრძელდა, უკვე რთულ ქცევასთან
რებადი მოძრაობები, მაგალითად, როგორიცაა ტრი გვექნება საქმე. პიკა ხშირად გვხვდება განვითარების
ალი, ბრუნვა, რწევა, თავის, ხელისა და ფეხების სხვადასხვა დარღვევების შემთხვევებში (მაგ. გონებ
ქნევა, საგნების აქეთ-იქით ქნევა, გაღება-დახურვის რივი ჩამორჩენა, აუტიზმი).
მოძრაობები და სხვა. ეს ქცევები ხშირად ემსახურება • დეფიციტური ქცევა - ყველა ზემოთ განხილული
თვით-სტიმულაციას, ანუ წარმოადგენს სხვადასხვა რთული ქცევები წარმოადგენდა ისეთ ქცევებს,
სენსორული (შეგრძნებითი) სტიმულაციის მიღების რომელთა ჭარბად გამოვლენაც პრობლემას უქმნის
საშუალებას.
18 19
ბავშვს ან მის გარშემომყოფებს ყოველდღიურ ფუნ ემსახურება, ასევე, ე.წ. სენსორული “შიმშილის”
ქციონირებაში. მათგან განსხვავებით, რთულ ქცე დაკმაყოფილებას.
ვად შეიძლება მოვიაზროთ გარკვეული ქცევების • ბავშვთან დაკავშირებული ფაქტორები - აღნიშნული
დეფიციტიც. აქ იგულისხმება ისეთი ქცევების ნაკ კატეგორია რამდენიმე ფაქტორს აერთიანებს:
ლებობა, რასაც ბავშვი უნდა ავლენდეს მისი ასაკისა • კომუნიკაციის სირთულეები: რიგ შემთხვევებში,
და განვითარების დონის გათვალისწინებით. ეს არის ბავშვი არასასურველ ქცევას ახორციელებს მხოლოდ
ე.წ. დეფიციტური ქცევა. მაგალითად, თუ ბავშვი არ იმიტომ, რომ საკუთარი აზრების ან ემოციების
კონტაქტობს თანატოლებთან, არ ამყარებს თვალით სხვაგვარად, სოციალურად უფრო მისაღები ფორმით
კონტაქტს, არ ერთვება საკლასო აქტივობებში, ეს გადმოცემის უნარი არ გააჩნია.
იქნება დეფიციტური ქცევები. • სოციალური წესების არ ცოდნა: ბავშვების ნაწილის
რთული ქცევა, ზოგ შემთხვევაში, იმითაა გამოწვეული,
2.2. რთული ქცევის მაპროვოცირებელი ფაქტორები რომ მათ უბრალოდ არ იციან თუ რა მოლოდინები
არსებობს და რისი გაკეთება მოეთხოვებათ ამა თუ იმ
მართალია, რთული ქცევის მაპროვოცირებელი ფაქტო
სიტუაციაში, მათ შორის საგაკვეთილო პროცესში.
რები ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში განსხვავებულია,
• ბავშვის ასაკი: რთულ ქცევებზე მსჯელობისას, მნიშ
თუმცა, ისინი, როგორც წესი, ქვემოთ განხილული რომე
ვნელოვანია გავითვალისწინოთ ბავშვის ასაკი. რიგ
ლიმე კატეგორიას უკავშირდება:
შემთხვევებში, ბავშვის ასაკიდან გამომდინარე,
• ბიოლოგიური/ფიზიოლოგიური ფაქტორები - ისეთი მას შესაძლოა ჯერ არ ჰქონდეს ამა თუ იმ ქცევის
ფიზიოლოგიური მოთხოვნილებების დაუკმაყოფი განხორციელების უნარი, მაგალითად, არ გააჩნდეს
ლებლობამ, როგორიცაა შიმშილი, წყურვილი ან საკმარისი თვითკონტროლი და ნებისყოფა, რომ
სიცივე, შესაძლოა მოახდინონ რთული ქცევის პრო დაელოდოს თავის ჯერს ან იჯდეს სკამზე ხანგრძლივი
ვოცირება. ტკივილის შეგრძნება, ასევე, ზრდის, რიგ დროის განმავლობაში.
შემთხვევებში, აგრესიული ქცევის გამოვლენის ალბა • ემოციური მდგომარეობა: სხვადასხვა ემოციური
თობას. არასასურველი ქცევების ნაწილი კი ზოგჯერ მდგომარეობა, განსაკუთრებით კი ისეთი, როგორიცაა
20 21
იმედგაცრუება, ბრაზი ან შფოთვა, ხშირად ქმნის • ფიზიკურ გარემოსთან დაკავშირებული ფაქტორები
მზაობას რთული ქცევის გამოვლენისთვის. - საკლასო ოთახში არსებულ ფიზიკურ გარემოს შეუ
• ბავშვის ოჯახთან, სოციალურ გარემოსთან დაკავ ძლია მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინოს იქ მყოფთა
შირებული ფაქტორები. გუნება-განწყობაზე, ფორმალური თუ არაფორმალური
ოჯახთან დაკავშირებული ფაქტორები, რომელთაც შეუ აქტივობების მიმდინარეობაზე და გაზარდოს ან
ძლიათ ბავშვის რთული ქცევის პროვოცირება მოახდინონ, შეამციროს მოსწავლეთა მხრიდან რთული ქცევების
ფართო სპექტრს მოიცავს, თუმცა მათგან აღსანიშნავია გამოვლენის ალბათობა. ისეთი ფაქტორები, როგო
ხშირი ოჯახური კონფლიქტების არსებობა ოჯახში, ასევე, რებიცაა სივრცის სიდიდე ან პირიქით - სიმცირე,
ოჯახის წევრების არათანმიმდევრული აღზრდის სტილი, ხმაური, ცუდი განათლება სხვადასხვა კვლევისა და
რაც გულისხმობს ბავშვისთვის განსხვავებული წესებისა ემპირიული მონაცემების თანახმად, კავშირშია რთუ
და შეზღუდვების დაწესებას, ასევე, ბავშვის მხრიდან მათი ლი ქცევის გამოვლენის ალბათობასთან.
დარღვევის შემთხვევაში განსხვავებული რეაგირების
ტენდენციას.
22 23
რთული ქცევის მქონე მოსწავლისთვის, ასევე, სხვა
თავი 3.
მოსწავლეებისთვის, მასწავლებლებისთვის და ზოგა
ინტელექტუალური დარღვევის დად განათლების სისტემისთვის. როგორი მსუბუ
მქონე ბავშვის დახმარება ქიც არ უნდა იყოს მოსწავლის რთული ქცევა, ის, გარ
კვეულ დისკომფორტს მაინც წარმოშობს სკოლაში და
ბავშვთა საგანმანათლებლო დაწესებულებებში მოსწა
რაც მთავარია, ხელს უშლის თავად მოსწავლეს საგან
ვლის რთული ქცევის გამოვლენა ,,გარდაუვალია”,
მანათლებლო თუ სოციალურ აქტივობებში. ერთი შეხე
რამდენადაც არ მოიძებნება ბავშვი, რომელსაც არასდროს
დვით ,,უწყინარი” რთული ქცევაც კი შეიძლება გადა
გამოუვლენია ასეთი ქცევა. დღეისათვის ინკლუზიური
იზარდოს უმართავ, კრიზისულ სიტუაციაში, საფრთხე
განათლების ხელმისაწვდომობა საშუალებას აძლევს
შეუქმნას მოსწავლესა და გარშემომყოფებს, ,,ჩაიშალოს
სხვადასხვა სახის სპეციალური საგანმანათლებლო
საგაკვეთილო პროცესი”. სწორედ ამიტომ, სკოლაში მას
საჭიროების მქონე მოსწავლეს, მათ შორის ქცევითი
წავლებლებისა და ადმინისტრაციის მხრიდან პრევე
სირთულეების მქონე ბავშვს, რომ მიიღოს განათლება
ნციული ტექნიკების ეფექტური გამოყენება რთულ
თანატოლებთან ერთად. მაშასადამე, 21-ე საუკუნის
ქცევებთან ბრძოლის საუკეთესო იარაღად შეიძლება
სკოლას მეტი მზაობა და რესურსი გააჩნია მოსწავლეთა
მოვიაზროთ.
ქცევითი საჭიროებების საპასუხოდ.
უდავოდ კარგია, როდესაც სკოლის პერსონალი კარ 3.1. პრევენციის ზოგადი სტრატეგიები და კონკრეტული
გად არის ,,აღჭურვილი” რთული ქცევების მართვის ქმედებები
ტექნიკებით და ახერხებს მათთან გამკლავებას გამოვ
პრევენციული ღონისძიებები პირობითად შეიძლება გავა
ლენის შემთხვევაში. თუმცა, იდეალურ შემთხვევაში,
ერთიანოთ 2 ძირითად კატეგორიაში, პირველი, რომელში
სასურველია თავიდანვე იქნას ზომები მიღებული ასეთი
შემავალი ქმედებებიც მიმართულია რთული ქცევის მაპ
ქცევების განვითარების პრევენციისთვის.
როვოცირებელი ფაქტორების იდენტიფიცირებასა და მათ
სკოლის გარემოში, რთული ქცევების პრევენციულ მინიმუმამდე დაყვანაზე და მეორე, რომელიც გულის
ღონისძიებებს დიდი მნიშვნელობა აქვს როგორც თავად ხმობს მოსწავლის პოზიტიური ქცევების მხარდაჭერას.
24 25
აღნიშნული მიდგომა ემყარება ქცევის გამოყენებითი უპასუხოს კითხვაზე, რაც იმას ნიშნავს, რომ ნიკო სწორედ
ანალიზის პრინციპებს, უფრო ზუსტად კი ქცევის რთული ქცევით იღებს მისთვის სასურველს.
ჩამოყალიბების ABC მოდელს, რომლის თანახმადაც,
მოცემულ შემთხვევაში, წინაპირობის ცვლილებით პრევე
როგორც აღვნიშნეთ, ქცევა აღმოცენდება გარკვეული
ნცია მოხდებოდა თუ მასწავლებელი კითხვის დასვამდე
წინაპირობების საპასუხოდ და მისი გამოვლენის ალბა
გააფრთხილებდა ნიკოსაც და სხვა მოსწავლეებსაც, რომ
თობა იზრდება ან მცირდება მიღებული შედეგების
პასუხის გაცემის სურვილის შემთხვევაში უნდა აიწიონ
გავლენით. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ჩვენ შეგვიძლია
ხელი და დაელოდონ მასწავლებლის ნებართვას.
თავიდან ავირიდოთ რთული ქცევის გამოვლენა იმ
შემთხვევაში, თუკი ვეცდებით შევცვალოთ მისი წინა შედეგის დონეზე ჩარევა კი იქნებოდა მასწავლებლის
პირობა ან ის შედეგი, რომელიც მის გამოვლენას ახლავს მხრიდან ნიკოს ყვირილის იგნორირება და პასუხის ნების
მასწავლებელი ცდილობს ნიკოს ამ ქცევის იგნორირებას, სულში რა ფაქტორები, რა წინაპირობები უწყობდა ხელს
არ აქცევს მას ყურადღებას, რის გამოც ნიკო იწყებს მოსწავლის რთული ქცევების აღმოცენებას, მაშინ მას
მასწავლებელს არ სურს, რომ ნიკოს ყვირილმა კლასს შეცვლა და ამისკენ მიმართოს ძალისხმევა და, შეძლე
დისკომფორტი შეუქმნას, ამიტომ მიუბრუნდება ნიკოს ბისდაგვარად, უზრუნველყოს ჩარევა. რაც შეეხება ჩარე
და აძლევს ნებას უპასუხოს. თუკი გავაანალიზებთ ვას შედეგების დონეზე, შეიძლება გაჩნდეს კითხვა: თუ
მოცემულ პრობლემურ ქცევას (ყვირილი გაკვეთილზე), პრევენცია გულისხმობს რთული ქცევის გამოვლენის
ABC მოდელის მიხედვით, ვნახავთ რომ წინაპირობა ამ თავიდან აცილებას, მაშინ როგორ შეიძლება ჩაითვალოს
შემთხვევაში არის მასწავლებლის მიერ ნიკოს პასუხის შედეგების ეტაპზე ჩარევა პრევენციულ ღონისძიებად?
იგნორირება. ხოლო, საბოლოოდ, ნიკოს ყვირილის საქმე იმაშია, რომ მართალია ამ გზით ვეღარ აღვკვეთთ
ქცევის შედეგი არის მასწავლებლის მიერ ნების დართვა უკვე განხორციელებულ კონკრეტულ ქცევას, თუმცა, ამ
26 27
ქცევაზე სწორი რეაგირებით შეგვიძლია მოვახდინოთ • წესები ფორმულირებული უნდა იყოს ბავშვისთვის
მსგავსი ქცევების თავიდან აცილება მომავალში. გასაგები, მარტივი ფორმით.
• წესები უნდა იყოს თვალსაჩინო ადგილას გამოკრული,
ქვემოთ განვიხილავთ ზოგიერთ პრევენციულ სტრატე
უმჯობესია ტექსტთან ერთად წარმოდგენილი იყოს
გიას, რაც პროაქტიულ ჩარევას გულისხმობს, ანუ წინა
ვიზუალური მიმანიშნებლები სიმბოლოების ან
სწარი ღონისძიებების გატარებას სკოლაში. ესენია:
ნახატების სახით.
* წესების შემუშავება • წესების ნუსხა არ უნდა იყოს ძალიან გრძელი. ბევრი
* მითითებებისა და ინსტრუქციების მიცემა წესის დამახსოვრება შეიძლება გაუჭირდეთ ბავშვებს,
* მოდელირება განსაკუთრებით დაწყებითი საფეხურის კლასებში.
* კომუნიკაციის ხელშეწყობა წესების ოპტიმალური ოდენობა, საშუალოდ, არის 5.
* კარგი ურთიერთობების ჩამოყალიბების ხელშეწყობა
* მოსწავლეების ჩართულობის გაზრდა
* ყურადღების გადატანა
კლასის წესები
გარდა იმისა, რომ სკოლას უნდა ჰქონდეს მოსწავლეთა
ქცევის კოდექსი, რეკომენდებულია შემუშავდეს კლასის
წესები ყველა კლასისათვის. წესების შემუშავებისას გასა
თვალისწინებელია შემდეგი რეკომენდაციები:
28 29
• შესაძლებელია წესების შეცვლა, ან ახალი წესების უნდა აღინიშნოს, რომ სკოლაში, ხშირად, მოსწავლეები
შემოტანა ამისი საჭიროების შემთხვევაში (კვლავ მაშინ ავლენენ რთულ ქცევას, როდესაც ნაკლებად არიან
მოსწავლეების თანამონაწილეობით). ჩართულნი საგაკვეთილო პროცესში, პასიურად სხედან ან
• წესი უნდა იყოს გონივრული და შესრულებადი მოს არ აინტერესებთ საკითხი. ამიტომ, მასწავლებელი უნდა
წავლეთა ასაკის, განვითარებისა და სხვა ფაქტორების შეეცადოს რომ საგაკვეთილო პროცესი დატვირთული
გათვალისწინებით. იყოს საინტერესო, კრეატიული აქტივობებით, რომლებიც
• რეკომენდებულია წესების ფორმულირება პოზიტიუ მოსწავლეთა აქტიურ ჩართულობას საჭიროებს.
რი ფორმით, რაც იმას ნიშნავს, რომ მოსწავლეს უნდა
კიდევ ერთი გზა რთული ქცევის პრევენციისთვის არის
უთითებდეს იმას, თუ რა უნდა გააკეთოს, და არა იმას,
ბავშვის მიერ ყურადღების გადატანა სხვა რამეზე, როდე
თუ რისი გაკეთება არ შეიძლება. მაგალითად, ნაცვლად
საც მასწავლებელი ხედავს რთული ქცევის აღმოცენების
წესებისა, არ იყვიროთ კლასში “, „არ ირბინოთ კლასში“,
მოსალოდნელობას. მაგალითად, მასწავლებელი სთხოვს
წესი უნდა იყოს ფორმულირებული შემდეგნაირად:
მოსწავლეს მასთან მივიდეს და დაეხმაროს რვეულების
„დაიცავით სიჩუმე“, „ისაუბრეთ დაბალ ხმაზე“,
შეგროვებაში, როდესაც შენიშნავს, რომ მოუვიდა უთან
,,ირბინეთ მხოლოდ დერეფანში შესვენებაზე“
ხმოება მის გვერდით მჯდომ მოსწავლესთან, რაც
• მასწავლებელმა უნდა შეახსენოს წესები მოსწავლეებს,
შეიძლება გადაიზარდოს ვერბალურ ან ფიზიკურ აგრე
გასცეს ინსტრუქციები და მითითებები მათ შესას
სიაში. ამ გზით მასწავლებელი ცდილობს განმუხტოს
რულებლად, წაახალისოს და განამტკიცოს წესების
სიტუაცია და თავიდან აირიდოს მოსწავლის იმპულსური
შესრულება სისტემატურად.
გამოვლინება რთული ქცევის სახით.
• მასწავლებელი უნდა იყოს სამართლიანი და თანმიმ
დევრული, რაც იმას ნიშნავს, რომ ყველას თანაბრად სოციალური უნარების სწავლება და ეფექტური კომუ
და სისტემატურად უნდა მოსთხოვოს წესების დაცვა. ნიკაციის ხელშეწყობა, ასევე, მნიშვნელოვანი სტრატეგიაა
გამონაკლის შემთხვევებში უნდა გაესვას ხაზი იმ რთული ქცევების შესამცირებლად სკოლის გარემოში.
ფაქტს, რომ ეს გამონაკლისია და ამასთან, დაფიქ აქ იგულისხმება ისეთი ქცევების სწავლება, რომლებიც
სირდეს ამის მიზეზი. სოციალურად მისაღებია და გამოადგებათ არა მხო
ლოდ სკოლის გარემოში, არამედ - ყველგან, მთელი
30 31
ცხოვრების მანძილზე. ასეთია, მაგალითად, საუბარში 3.2. ფიზიკური გარემოს ორგანიზება
ან თამაშში ჯერის დაცვა, მისალმება და დამშვიდობება
რთული ქცევის პრევენციის ერთ-ერთ გზას ასევე წარმო
გარშემომყოფებთან, დისკუსიაში მონაწილეობა და
ადგენს ფიზიკური გარემოს ორგანიზება.
საკუთარი აზრის მისაღები ფორმით დაფიქსირება და
სხვა. ცალკეული სივრცეების ორგანიზება: სასურველია საკ
ლასო ოთახში გამოყოფილი იყოს სხვადასხვა სივრცე
ასევე, მნიშვნელოვანია, სკოლის გარემოში მუშაობა წარი
შესაბამისი აქტივობებისთვის, მათ შორის კუთხე, სადაც
მართოს მოსწავლეთათვის ბრაზის, სტრესის მართვის,
საჭიროების შემთხვევაში ბავშვს განმარტოება შეეძლება
ინტერპერსონალური ურთიერთობების უნარების, კონ
დამშვიდების მიზნით. საკლასო ოთახში განლაგებული
ფლიქტის გადაჭრის უნარების განვითარებაზე, რაშიც
მერხები კი ისე იყოს ორგანიზებული, რომ იძლეოდეს
მასწავლებლებს ფსიქოლოგებმა უნდა გაუწიონ დახმარება.
როგორც ინდივიდუალური, ისე ჯგუფური აქტივობების
და, ბოლოს, ყველასთვის ცნობილია, რომ ბავშვი ბევრ განხორციელების საშუალებას.
რამეს სხვისი ქცევის მოდელირებით, ანუ გამეორებით,
საინფორმაციო ნიშნები. როგორც უშუალოდ საკლასო
მიბაძვით სწავლობს. ამიტომ მასწავლებელი უნდა
ოთახში, ასევე სკოლის ტერიტორიაზე მთელ ტერიტო
იყოს მაგალითი მისაღები ქცევებისა. თუ მასწავლებელი
რიაზე, დერეფნებში, კაფეტერიასა თუ საპირფარეშოსთან
დასცინის რომელიმე მოსწავლეს ვარცხნილობის გამო, ეს
არსებული სხვადასხვა ტიპის მიმანიშნებლების არსებობა,
შეიძლება გახდეს მისაბაძი ქცევა სხვა მოსწავლეებისთვი
ეფექტურია რთული ქცევის პრევენციის თვალსაზრისით,
საც. მასწავლებელი, უმეტეს შემთხვევაში, ავტორიტეტია
რადგან ისინი ხაზს უსვამენ კონკრეტულ გარემოში არსე
მოსწავლისათვის, და ბუნებრივია, მისი ქცევა ბავშვის
ბულ მოლოდინებს.
მიერ აღიქმება როგორც მისაღები და მისაბაძი.
განათება და ფერები. გუნება-განწყობილებასა და ქცევაზე
მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს საკლასო ოთახის ფერთა
შეთანხმება და იქ არსებული განათება. ფერები და ფერთა
კონტრასტები ხელს უწყობს გარემოს დეტალების უკეთ
აღქმას.
32 33
თანამშრომლობა: სასწავლო თუ სამასწავლებლო სივ
თავი 4.
რცეს, როგორც წესი, რამდენიმე პირი იზიარებს, ამიტომ
ფიზიკური გარემოს ორგანიზებისთვის უმნიშვნელოვა ქცევის მართვა სკოლაში
ნესია არსებობდეს მათ შორის თანამშრომლობა. ცალ ყველაზე ზოგადი განმარტების თანახმად, ქცევის მარ
კეული აქტივობებისთვის გარემოს მოდიფიკაციის პრო თვა/მოდიფიკაცია გულისხმობს ქცევის შეფასებისა და
ცესში შესაძლოა, ჩავრთოთ ბავშვებიც. მიღებული შედეგების ანალიზის საფუძველზე, სპეცი
ხის სივრცის ორგანიზებისას გათვალისწინებულ იყოს გამოვლენის გაზრდას, ან შემცირებაზე მუშაობას. ქცევის
განსაკუთრებული საჭიროების მქონე ბავშვების საჭიროე მართვის პროცესში მრავალი კომპონენტია და, როგორც
ბები. მაგალითად, სკამებს შორის უნდა იყოს საკმარისი წესი, მოიცავს შემდეგ საფეხურებს:
34 35
ინფორმაციის ანალიზის შედეგად ქცევის მართვის სტრა რესპონდენტი არის კლასის დამრიგებელი, რომელმაც
ტეგიის განსაზღვრა. პრობლემის იდენტიფიცირებისას ისაუბრა ბავშვის
მიერ გამოვლენილ რამდენიმე ქცევაზე: გაკვეთილზე
ქცევის შეფასებისთვის გამოიყენება შეფასების როგორც
საუბარი, მერხის დაკაწვრა და ხელზე კანის წიწკვნა. მას
პირდაპირი (ქცევის სხვადასხვა მახასიათებელზე პირდა
უნდა ვთხოვოთ განსაზღვროს ზემოთ ჩამოთვლილი
პირი დაკვირვება), ასევე, არაპირდაპირი მეთოდები.
სამი ქცევიდან, რომელზე მუშაობის დაწყება მიაჩნია
(ინტერვიუ ბავშვის ძირითად მზრუნველთან, დამრი
პრიორიტეტად.
გებელთან და ბავშვთან დაკავშირებულ სხვა პირებთან,
• ასევე, მნიშვნელოვანია ინფორმაცია მივიღოთ იმის
წერილობითი დოკუმენტაციის ანალიზი)
შესახებ, თუ რისი შეცვლა სურს რესპონდენტს, რა
როგორც წესი, შეფასების პროცედურა იწყება ბავშვის ქცევების გამოვლენას ისურვებდა ბავშვის მიერ,
ძირითადი მზრუნველი პირის ინტერვიუთი, ბავშვის ნაცვლად არასასურველი ქცევების გამოვლენისა.
ქცევასთან დაკავშირებით, რომლის მიზანს წარმოადგენს • ინტერვიუს პროცესში მიღებული ინფორმაცია შესა
ინფორმაციის მოპოვება ბავშვის მიერ გამოვლენილი ძლოა, დაგვეხმაროს ბავშვის ძლიერი მხარეების გან
რთული ქცევების შესახებ. კერძოდ, კი: საზღვრაში და მისი პირადი ინტერესების დადგენაში,
• პრობლემის იდენტიფიკაცია - რა ფორმით ვლინდება რომელზე დაყრდნობითაც შეიძლება შეირჩეს კონ
რთული ქცევა და რატომ არის ის ხელისშემშლელი კრეტული ბავშვისთვის განმამტკიცებლების კატე
თავად ბავშვისთვის ან გარშემომყოფებისთვის. გორია.
• სხვა პრობლემები - გარდა ბავშვის მიერ გამოვლენილი ბავშვთან დაკავშირებული პირებისგან ინფორმაციის
რთული ქცევებისა, ხომ არ აღენიშნება ბავშვს სხვა მიღების შემდეგ, მნიშვნელოვანია განხორციელდეს ქცე
სირთულეებიც. ვაზე უშუალოდ დაკვირვება. სამიზნე ქცევის ზუსტი
• პრიორიტეტების გამოკვეთა - მნიშვნელოვანია, ინ განსაზღვრისა და მოწოდებული ინფორმაციის გადა
ტერვიუს შედეგად, მივიღოთ ინფორმაცია, თუ მოწმების მიზნით, უნდა განხორციელდეს ქცევაზე პირ
რომელი რთული ქცევის შემცირებას ისურვებდა, ველადი დაკვირვება, რაც გულისხმობს ბავშვზე დაკვი
პირველ რიგში, რესპონდენტი. მაგალითად, თუ რვების განხორციელებას იმ გარემოში, სადაც მისი ქცევა
აღიქმება პრობლემურად.
36 37
პირველადი დაკვირვების განხორციელების შემდეგ, უნდა რომლებსაც სურს, რომ ბავშვი არასასურველი ქცევების
შემუშავდეს ქცევითი განმარტება და განისაზღვროს არა სანაცვლოდ ავლენდეს.
სასურველი ქცევების ჩამონათვალი. ქცევის განმარტება
მაგალითად:
გულისხმობს სამიზნე/დასაკვირვებელი ქცევის აღწერას
მარტივი, არა შეფასებითი სიტყვების გამოყენებით.
38 39
ნინო იმდენად ხმამაღლა ყვიროდა, რომ გვერდით არსე შედეგად, ანუ ინდივიდისთვის სასურველია შედეგი,
ბულ საკლასო ოთახში ისმოდა მისი ხმა. თუ არასასურველი, მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს მომა
ვალში ამ ქცევის გამოვლენის ალბათობას.
ABC მოდელი
ქვემოთ მოცემულია ABC მოდელის მიხედვით დაკვირვების ფორმის ნიმუში
შეფასების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან პროცედურას ქცევაზე
ABC მოდელის მიხედვით დაკვირვება წარმოადგენს. მოსწავლის სახელი:
ამ მოდელის საშუალებით, შესაძლებელია ქცევის წინა დამკვირვებელი:
პირობისა და მისი თანმდევი შედეგების შესახებ ინფო
დაკვირვების თარიღი:
რმაციის მიღება და მიღებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით
დაკვირვების ადგილი:
იმის განსაზღვრა, თუ რა ფუნქციას ემსახურება ქცევა, ანუ
რის მიღებას ცდილობს ბავშვი არასასურველი ქცევით. სამიზნე ქცევა (არასასურველი ქცევა, რომელსაც ვაკვი
რდებით):
წინაპირობა არის ნებისმიერი მოვლენა, რომელიც წინ
უსწრებს ქცევას. ქცევის წინაპირობა შეიძლება იყოს:
კონკრეტული აქტივობა, მაგალითად, კარნახით წერა;
დღის, გაკვეთილის, აქტივობის მონაკვეთი, მაგალითად,
დიდი შესვენება, გაკვეთილის მეორე ნახევარი; და ა.შ.
40 41
წინაპირობის შეცვლით ქცევა აღარ გამოვლინდება, ✓ სხვა - კონკრეტულ შემთხვევაში ბავშვის მიერ გამოვ
ხოლო თუკი, არასასურველი ქცევის გამოვლენას მოჰ ლენილი არასასურველი ქცევა შესაძლოა სხვა მისთვის
ყვებოდა ბავშვისთვის სასურველი შედეგი, უნდა მოხ მნიშვნელოვანი სტიმულის მიღებას ემსახურებოდეს.
დეს მისი ცვლილება და შედეგი აღარ უნდა იყოს დამა 2. ბავშვი კონკრეტული ქცევის გამოვლენით ცდილობს
ჯილდოვებელი. თავი აარიდოს:
• აქტივობას (მაგალითად, კონკრეტული დავალების
4.1. ქცევის მიზანი/ფუნქციის განსაზღვრა შესრულებისგან თავის არიდება)
როგორც აღვნიშნეთ, პიროვნების კონკრეტულ ქცევას • არასასურველ სტიმულაციას (მაგალითად, ხმაურს,
ყოველთვის გააჩნია გარკვეული მიზანი, ფუნქცია. შესა განათებას და ა.შ.)
ვამისად, შეფასების შემდეგ ეტაპზე უნდა განისაზღვროს
თუ რას ემსახურება ბავშვის კონკრეტული ქცევა. მიჩნე 4.2. მისაღები ქცევის გამოვლენის გაზრდის
ულია, რომ რთული ქცევის გამოვლენა ორ ძირითად მი სტრატეგიები
ზანს ემსახურება: დადებითი განმტკიცების პროცედურა ქცევის მართვის
1. ბავშვი კონკრეტული ქცევის გამოვლენით ცდილობს აუცილებელ ტექნიკას წარმოადგენს, რადგან ის ეფექტური
მიიღოს მისთვის სასურველი: გზაა ახალი ქცევის ჩამოსაყალიბებლად ანუ იმისათვის,
რომ ბავშვმა უფრო ხშირად გამოავლინოს სასურველი
✓ ნივთი (მაგალითად, თანატოლის კუთვნილი კალამი,
ქცევა. დადებითი განმტკიცების პრინციპის თანახმად,
სათამაშო და ა.შ.)
თუკი ადამიანის მიერ გამოვლენილ ქცევას მისთვის
✓ აქტივობაზე ხელმისაწვდომობა (მაგალითად, გაკვე
სასურველი შედეგი მოყვება, ეს ზრდის მომავალში ამ
თილიდან გასვლა და ა.შ.)
ქცევის გამოვლენის ალბათობას. მაგალითად, თუ ბავშვი
✓ ყურადღება (მაგალითად, მშობლების, მასწავლებლის,
იცავს რიგს და მასწავლებელი აქებს მის მიერ გამოვლე
თანატოლების ყურადღება)
ნილი ქცევის გამო, დიდი ალბათობით, ის შემდგომშიც
✓ სენსორული სტიმულაცია - ისეთი ქცევის განხორ
ეცდება დაიცვას რიგი.
ციელება, რომელიც ბავშვისთვის სასურველ შეგრძნებებს
იწვევს. მაგალითად, სკამზე წინ და უკან რწევა და ა.შ.)
42 43
პირობებთან არის დაკავშირებული. მნიშვნელოვანია
დავრწმუნდეთ, რომ ბავშვი არ არის ალერგიული
კონკრეტული საკვების მიმართ, ან ჯანმრთელობის სხვა
მდგომარეობის გამო არ არის მისთვის კონკრეტული
საკვების მიღება მიზანშეწონილი. ასევე, კვებითი
განმამტკიცებლის მიწოდება უნდა მოხდეს მცირე
პორციებით. გარდა ამისა, არ არის მიზანშეწონილი
კვებითი განმამტკიცებლის გამოყენება, როდესაც
დადებითი განმამტკიცებელი კი არის კონკრეტული სტი ბავშვი თანატოლების გარემოცვაში იმყოფება. კვებითი
მული, რომელიც თან ახლავს ქცევას და ზრდის მისი განმამტკიცებლის გამოყენება უფრო ეფექტურია
გამოვლენის ალბათობას. მნიშვნელოვანია, რომ ეს სტი ინდივიდუალური მუშაობის პროცესში.
მული იყოს ბავშვისთვის სასურველი, წინააღმდეგ შე მატერიალური განმამტკიცებელი - ნებისმიერი მატერი
მთხვევაში, ის ვერ შეასრულებს განმამტკიცებლის ფუნ ალური ნივთი, როგორიცაა სათამაშო, რომელიც ბავ
ქციას, ანუ მომავალში მსგვასი ქცევის გამოვლენის შვისთვის არის სასურველი. მსგავსად კვებითი განმა
ალბათობა არ გაიზრდება. მტკიცებლისა, არაა რეკომენდებული მატერიალური
უნივერსალური განმამტკიცებელი არ არსებობს, რად განმამტკიცებლის ჯგუფში მუშაობისას გამოყენება.
გან ყველა ბავშვის სურვილები და ინტერესები განსხვა აქტივობითი განმამტკიცებელი - ნებისმიერი აქტივობა,
ვებულია. მნიშვნელოვანია, კონკრეტული ბავშვის შემ რომელიც სასურველია ბავშვისთვის. მაგალითად, ფეხ
თხვევაში ინდივიდუალურად განვსაზღვროთ, თუ რა ბურთის თამაში, წიგნის კითხვა და ა.შ.
შეიძლება იყოს მისთვის სასურველი განმამტკიცებელი
გადაცვლადი განმამტკიცებელი - სტიკერები, რომელთა
(წამახალისებელი, ჯილდო). თუმცა, არსებობს განმამ
დაგროვება და შემდეგ სხვა ტიპის განმამტკიცებელში
ტკიცებლების ზოგადი კატეგორიები.
გადაცვლა არის შესაძლებელი. გადაცვლადი განმამ
კვებითი განმამტკიცებლები - ტკბილეული, წვენი და ტკიცებლის გამოყენებისას, ბავშვს ნათლად უნდა გან
ა.შ. კვებითი განმამტკიცებლის გამოყენება გარკვეულ
44 45
ვუმარტოთ გადაცვლის წესები - რომელი ქცევის გამო განმამტკიცებლის შერჩევა უნდა მოხდეს ბავშვის
ვლენაა მისგან მოსალოდნელი, რას მიიღებს სანაცვლოდ ინტერესებსა და სურვილებზე დაკვირვებით. არ არსებობს
და რამდენი სტიკერის დაგროვების შემთხვევაში შეეძლება უნივერსალური განმამტკიცებელი, რომელიც ეფექტურად
მისთვის სასურველ აქტივობაში გადაცვლა. იმუშავებს ყველა ბავშვისთვის. განმამტკიცებელი
იცვლება ასაკის, სქესის, კულტურისა და გამოცდილების
მიხედვით.
46 47
შესაბამისად, განმამტკიცებელმა დაკარგოს თავისი 4.3. რთული ქცევის პრევენცია სკოლაში
ფუნქცია. ამიტომაც, მნიშვნელოვანია, რომ თქვენ მრავალწლიანი მეცნიერული კვლევებისა თუ ემპირიული
შეარჩიოთ რამდენიმე განმამტკიცებელი და ცვალოთ მონაცემების საფუძველზე, ფსიქოლოგები თანხმდებიან
ისინი. შემდეგზე: დასჯის მეთოდების გამოყენება არათუ
• შეამცირეთ, გამოხშირეთ განმამტკიცებლები. დრო მიზანშეწონილი სტრატეგიაა სკოლის გარემოში რთული
თა განმავლობაში, მას შემდეგ რაც ბავშვი უფრო ხში ქცევების შესამცირებლად, არამედ სხვადასხვა ნეგატიურ
რად გამოავლენს სასურველ ქცევას, შეამცირეთ გან შედეგებამდე შეიძლება მიგვიყვანოს. ისმის კითხვა: მაშ,
მამტკიცებლები, რათა თავიდან აიცილოთ მათზე რა სახის რეაგირება არის რეკომენდებული მასწავლებლის
დამოკიდებულება. მხრიდან მოსწავლის რთულ ქცევაზე საპასუხოდ? ქვემოთ
• განმამტკიცებლების დაწყვილება. თუ თქვენ ახალი წარმოგიდგენთ რამდენიმე სტრატეგიას, რომელიც მიმა
ქცევის სწავლებას იწყებთ კვებითი ან მატერიალური რთულია არასასურველი ქცევების გამოვლენის შემცი
განმამტკიცებლით, შეაწყვილეთ ისინი შექებასა და რებაზე.
სხვა სოციალური კატეგორიის განმამტკიცებელთან.
განმამტკიცებლების გამოხშირვის ეტაპზე ეს საშუა
ლებას მოგცემთ შეამციროთ კვებითი და მატე
რიალური განმამტკიცებელი და გამოიყენოთ სოცია
ლური, რომელიც განსაკუთრებულ ძალისხმევას და
დანახარჯებს არ მოითხოვს.
48 49
დაგეგმილი იგნორირება. იგნორირება, ბავშვი მიხვდება, რომ მის ქცევას აზრი
არ აქვს, ის ამით ყურადღებას მაინც ვერ მიიღებს და
დაგეგმილი იგნორირება არ გულისხმობს მასწავლებლის
საბოლოოდ შეწყვეტს ქცევას.
მხრიდან მოსწავლის პიროვნების იგნორირებას, ან მისი
საჭიროებების უგულვებელყოფას. დაგეგმილ იგნო დაგეგმილი იგნორირებისა და დადებითი განმტკიცების
რირებაში მოიაზრება ის, რომ როდესაც ბავშვი ავლენს მეთოდების შეწყვილება ბევრად უფრო ეფექტურია. ეს
რთულ ქცევას, მასწავლებელი არ აქცევს ყურადღებას, იმას ნიშნავს, რომ არასასურველი ქცევის იგნორირების
რადგან ხშირად ყურადღება, დადებითი იქნება თუ გამოყენებასთან ერთად მნიშვნელოვანია მოხდეს სასუ
უარყოფითი, ბავშვისათვის განმამტკიცებელს წარმო რველი ქცევის დადებითი განმტკიცება, რათა რთული
ადგენს. მაგალითად, თუ მოსწავლე იწყებს სტვენას, ქცევები ჩანაცვლდეს მისაღები ქცევებით. მაგალითად,
რათა მოიპოვოს მასწავლებლის ყურადღება, რომელიც თუ პირველი კლასის მოსწავლე საკუთარ სურვილს
სრულიად მოცულია სხვა მოსწავლეებთან კომუნიკაციით, გამოხატავს ტირილით და არა- სიტყვით, მასწავლებელმა
მისი მხრიდან საყვედურიც კი ბავშვისათვის იქნება უნდა მოახდინოს მისი ამ ქცევის იგნორირება, ხოლო
,,დამაჯილდოებელი” ფაქტორი. მის სტვენაზე როგორც კი ბავშვი ტირილის გარეშე იტყვის თუ რა უნდა,
მასწავლებლის რეაგირებით ბავშვი დაისწავლის, რომ დაუყოვნებლივ უნდა მოხდეს ამ ქცევის განმტკიცება.
ამით შესაძლებელია ყურადღების მიღება და მომავალშიც
დაგეგმილი იგნორირების ტექნიკას გააჩნია გარკვეული
გაიმეორებს ამას.
შეზღუდვები. ამ ტექნიკის გამოყენება მასწავლებლის
აღსანიშნავია, რომ დაგეგმილი იგნორირების ტექნიკას მხრიდან ყოველთვის გამართლებული და ეფექტური
გააჩნია ერთი თავისებურება- ხშირად, მისი გამოყენების ვერ იქნება. მისი ეფექტურობა მოსალოდნელია მაშინ,
დასაწყისში მან შესაძლოა ქცევის გაუარესებაც კი როდესაც მოსწავლის ქცევა ემსახურება ყურადღების
გამოიწვიოს, მაგალითად მასწავლებლის მხრიდან ქცე მიპყრობას, მაგრამ თუ ბავშვის ქცევის მიზანი სხვაა,
ვის იგნორირების შემთხვევაში, ბავშვმა შესაძლოა უფ მაშინ დაგეგმილი იგნორირება ეფექტური არ იქნება.
რო ხმამაღლა დაიწყოს სტვენა, დაუმატოს კაკუნი გარდა ამისა, დაუშვებელია დაგეგმილი იგნორირების
მერხზე და ა.შ. მაგრამ თუ მასწავლებელი შეძლებს იყოს გამოყენება როცა მოსწავლე თავისი ქცევით საფრთხეს
თანმიმდევრული, შეინარჩუნოს სიმშვიდე და განაგრძოს
50 51
უქმნის საკუთარ თავს ან სხვას, მაგალითად, თუ ადის ეთიკური. მაგალითად, ცხადია, ვერავინ დაუშვებს იმას,
52 53
ნებას შესვენებაზე დერეფანში გასულიყო, ეს იქნებოდა
დასჯა და არა - ლოგიკური შედეგების მეთოდი, რამდენა
თავი 5.
დაც არანაირი ლოგიკური კავშირი არ არის მაგიდის
დასვრასა და შესვენებაზე გართობას შორის. ამასთან, კლასის მართვა
ლოგიკური შედეგი სწორად უნდა იქნას შერჩეული,
ის უნდა იყოს ჩადენილი ქცევის პროპორციული და
ბავშვის ძალებს არ უნდა აღემატებოდეს. მაგალითად, თუ
ბავშვი დაამსხვრევს სათამაშოს, არა გონივრული იქნება
მოვთხოვოთ მისი ,,გამთელება”.
ყურადღების გადატანა.
54 55
• ამცირებს არასასურველი ქცევების გამოვლენას და ქცევაზე გადაიტანს ვინც კონკრეტულ სასურველ ქცევას
ზრდის აკადემიური საქმიანობაში ჩართულობის ავლენს. (მაგალითად, „ვხედავ, რომ ნინომ უკვე დაიწყო
დროს. წერა, ყოჩაღ! “) ირიბი წახალისების ეს მეთოდი შენიშვნის
გარდა იმისა, რომ ქაოტური საკლასო გარემო აბრკოლებს მიცემისა და წესების შეხსენების შენიღბული საშუალებაა.
მოსწავლეების აკადემიურ წინსვლას, იგი, ასევე, მნი ❖ ,,მე” შეტყობინება. ხშირ შემთხვევაში, კლასის მარ
შვნელოვანი სტრესორია მასწავლებლებისთვის და მათი თვის ეფექტურ ტექნიკას მასწავლებლის მხრიდან იმის
პროფესიული გადაწვის მიზეზიც შეიძლება გახდეს. გამოხატვა წარმოადგენს, თუ რა გავლენას ახდენს მასზე
სწორედ ამიტომ, მნიშვნელოვანია მასწავლებელი ფლო მოსწავლის მიერ განხორციელებული კონკრეტული
ბდეს კლასის მართვის სხვადასხვა ტექნიკას და გამოა ქცევა. მაგალითად, „ნიკა, როდესაც წიგნს გიკითხავთ და
ვლინოს თანმიმდევრულობა მათი გამოყენებისას. შენ ამ დროს მეგობარს ეჩურჩულები, მე ვეღარ ვახერხებ
ყურადღების კონცენტრირებას. ძალიან ძნელია ჩემთვის
5.1. კლასის მართვის რეკომენდებული ტექნიკები: ხმაურში კითხვა. “ასეთი ტიპის მიდგომა ბავშვის ყურად
ქვემოთ განხილულია კლასის მართვის გავრცელებული ღებას წარმართავს იმის გააზრებაზე, თუ რა შედეგები
ტექნიკები, რომელთა ეფექტურობაც დადგენილია მრა მოაქვს მის ქცევას სხვა ადამიანებზე ზეგავლენის თვალ
ვალი ექსპერიმენტალური კვლევითა და ემპირიული საზრისით, ამასთან მასწავლებლის მხრიდან საკუთარი
მონაცემით: განცდების მსგავსი სახით ფორმულირება, როგორც წესი,
ამცირებს კონფრონტაციას და ზრდის მოსწავლის მხრიდან
❖ ”ირიბი გამეორების” ტექნიკა. თუკი ბავშვი არასა
საკუთარ ქცევაზე პასუხისმგებლობის აღების ალბათობას.
სურველ ქცევას ავლენს, მაგალითად, იმის ნაცვლად რომ
დაიწყოს წერითი დავალების შესრულება, სასწავლო აღსანიშნავია, რომ ”მე” შეტყობინების გამოყენება ნები
ნივთებით თამაშობს, ამ დროს ბავშვის არასასურველ სმიერი ასაკის ბავშვთანაა შესაძლებელი, მაგრამ განსა
ქცევაზე აქცენტის გაკეთებაზე უფრო მეტად ეფექტური კუთრებულად მნიშვნელოვანია გარდატეხის ასაკის
იქნება, თუკი მასწავლებელი ყურადღებას იმ ბავშვის ბავშვებთან მიმართებაში. აღნიშნული ტექნიკის გამოყე
ნებამდე, დარწმუნდით, რომ თქვენს მიერ ბავშვისთვის
56 57
მიწოდებული ინფორმაცია არ შეიცავს ბრალდებებს და ❖ კონტაქტი ბავშვთან: იმისათვის, რათა დავრწმუნდეთ
აღწერს შემდეგს: რომ ბავშვმა გაიგო ჩვენს მიერ მიცემული მითითება,
_ ქცევას (” როდესაც ჩურჩულებ”); როგორც წესი, საჭიროა მასთან თვალით კონტაქტის
_ განცდებს (” მიჭირს კონცენტრაცია”); დამყარება, მისთვის სახელით მიმართვა და ზოგჯერ
_ თქვენს ცხოვრებაზე კონკრეტულ ზეგავლენას (” ძნელია გარკვეული ჟესტების გამოყენებაც.
ხმაურში კითხვა”) ❖ “გაფუჭებული ფირფიტის” ტექნიკა. აღნიშნული
ტექნიკა გულისხმობს მასწავლებლის მხრიდან, მოთხო
მასწავლებლის მხრიდან შემდეგი შინაარსის ფრაზა, არ
ვნის გამეორებას, მანამ სანამ ბავშვი არ შეასრულებს მას.
ჩაითვლება აღნიშნული ტექნიკის სწორად გამოყენებად:
❖ “სენდვიჩის” ტექნიკა. გულისხმობს კონსტრუქციულ
„მწყობრიდან გამოვდივარ, როდესაც ასე უზრდელურად
კრიტიკასა და შეთავაზებას პოზიტიურ რეპლიკებთან
იქცევი.“ რადგან აღნიშნული მაგალითი, მართალია
ერთად.
მოიცავს მასწავლებლის მხრიდან საკუთარი განცდების
გამოხატვას, თუმცა მას ასევე თან ახლავს ბრალდება და აღნიშნული ტექნიკის თანახმად, თუკი მასწავლებელი
შეურაცხყოფა. ბავშვს კრიტიკასა და შენიშვნას პოზიტიურ რეპლიკებს
შორის მიაწოდებს, მაშინ ეს უკანასკნელი ბავშვის მიერ
❖ მითითება ჩამანაცვლებელ ქცევაზე: მოსწავლეთა
ნაკლებ მტკივნეულად აღიქმება. მაგალითად,” გიგი,
ნაწილი არასასურველი ქცევის გამოვლენას აგრძელებს,
შენ სწორად ამოხსენი კლასში ამოცანა, (პოზიტიური
ხშირად, მხოლოდ იმიტომ, რომ მათ უთითებენ, თუ რისი
რეპლიკა), კარგი იქნებოდა საშინაო დავალებაც რომ
გაკეთება არ არის სასურველი, მაგრამ აღარ ეუბნებიან, თუ
გქონოდა, (შენიშვნა), მე ვხედავ, რომ მათემატიკა სულ
რა ქცევით უნდა ჩაანაცვლონ კონკრეტული არასასურველი
უფრო და უფრო უკეთ გამოგდის. (პოზიტიური რეპლიკა).”
ქცევა. მაგალითად, მასწავლებლის მიერ ნათქვამი „ნუ
გიყრია ფურცლები მერხზე“, ნაკლებად ეფექტური იქნება, აღსანიშნავია, რომ ავტორთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ რიგ
ვიდრე შემდეგი მიმართვა „ნუ გიყრია ფურცლები მერხზე, შემთხვევებში „სენდვიჩის ტექნიკაზე“ უფრო ეფექტურია,
აკრიფე და ჩააწყვე ჩანთაში“ “ნუ ხევ წიგნს”, უთხარით: როდესაც მასწავლებელი შემდეგი ფორმულირებით
“ნუ ხევ წიგნს და შეინახე უჯრაში”. აწვდის ბავშვს უკუკავშირს: „გიგი, მომეწონა, რომ...
58 59
(ჩამონათვალი) და ვფიქრობ, რომ კიდევ უკეთესი მიუხედავად იმისა, რომ მათი ნაწილი, გარკვეულ შემ
იქნებოდა, (ჩამონათვალი) რომ გაგეკეთებინა. თხვევებში, იძლევა მოკლევადიან შედეგს, ისინი იწვევენ
მასწავლებლისა და მოსწავლეს შორის არსებული ურთი
❖ პრობლემის აღნიშვნა. ხშირად, უფროსის მხრიდან ერთობების გაუარესებას, ბავშვის თვითშეფასების
პრობლემის არსებობაზე მითითება, პრობლემის აღნიშვნა, დათრგუნვასა და არასასურველი ქცევების მოდელირებას,
დეტალური ინსტრუქციების მიცემაზე ბევრად ეფექტური რაც გრძელვადიან პერსპექტივაში ხელს უწყობს არასა
სტრატეგიაა. აღნიშნული ტექნიკის გამოყენება ხელს სურველი ქცევების გამოვლენის ალბათობის ზრდას.
უწყობს ბავშვის დამოუკიდებლობისთვის საჭირო
❖ შეკითხვა `რატომ?’ არის შემთხვევები, როდესაც
უნარების განვითარებას. იქიდან გამომდინარე, რომ
აღნიშნული შეკითხვა მასწავლებლის მხრიდან ემსა
ასეთ შემთხვევაში მას არ გააჩნია წინასწარი მითითება
ხურება არა ინფორმაციის მოძიებას კონკრეტულად სა
და თავადვე უნდა სცადოს ამა თუ იმ პრობლემის
კითხთან დაკავშირებით, მაგალითად, „რატომ არის
გადაჭრა. მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა ამ დროს
ხმაური კლასში?“, არამედ წარმოადგენს მისი მხრიდან
დადანაშაულებისა და გაკიცხვის გარეშე აღნიშნოს
მოსწავლეებისთვის ნათქვამ საყვედურისა და დადა
პრობლემა და მხოლოდ საჭიროების შემთხვევაში
ნაშაულების შემცველ კომენტარს.
მისცეს მიმანიშნებლები. მაგალითად, იმის ნაცვლად,
რომ ვუთხრათ ბავშვს აკრიფოს ფურცლები და ჩააწყოს ❖ მიმართვა `შენ’. როგორც რეკომენდებულ ტექნიკებზე
ჩანთაში, შეიძლება უბრალოდ მივანიშნოთ მათზე „ნიკა, საუბრისას აღვნიშნეთ, ე.წ. „მე შეტყობინებები“ ქცევის
5.2. კლასის მართვის არარეკომენდებული ტექნიკები: მიმართვა, მოსწავლეთა უმეტესობის მიერ ზედმეტად
უხეშად და მკაცრად აღიქმება. იმ შემთხვევაში, თუკი
ქვემოთ განხილულია ის ტექნიკები, რომელთა ეფექ
მასწავლებელი მსგავს მიმართებს „მე შეტყობინების“
ტურობაც არ დასტურდება ემპირიული მონაცემებისა
ფორმულირებით გააჟღერებს, მათი ეფექტურობა გაცი
და მეცნიერული კვლევების მონაცემების საფუძველზე.
ლებით მაღალი იქნება. ქვემოთ განხილულია შესაბამისი
მაგალითები:
60 61
✓ „მე მჭირდება სიწყნარე ჯგუფში “_ ნაცვლად: „რატომ ში სხვადასხვა ნეგატიურ ემოციას: შიშს, ბრაზსა და
ხმაურობთ? “ წყენას მასწავლებლის მიმართ, რაც მოგვიანებით,
✓ „ძალიან გაკვირვებული და იმედგაცრუებული ვარ, შესაძლოა, გადაიზარდოს წინააღმდეგობის გაწევისა და
იმის გამო, არ გაქვს საშინაო დავალება “, ნაცვლად- „შენ რევანშისტული სურვილების გაჩენაში, რაც თავის მხრივ
ძალიან უპასუხისმგებლოდ მოიქეცი. “ ზრდის არასასურველი ქცევების გამოვლენის ალბათობას.
✓ „მე არ მომწონს, როცა ადგილიდან წამოიძახებენ ხოლმე გარდა ამისა, ასეთი მიდგომა უარყოფითად აისახება
პასუხს. გთხოვ, ხელი აიწიო და შემდეგ მითხრა “, - ბავშვის თვითშეფასებაზეც, მისი კომპეტენტურობისა და
”ნაცვლად `შენ უზრდელი ხარ!” პიროვნული ღირსების აღქმაზე.
❖ აკრძალვებისა და სიტყვა `არა’-ს ხშირი გამოყენება. მუქარა: არასასურველ შედეგებს იძლევა ბავშვთან
უკვე ვისაუბრეთ იმის შესახებ, რომ ბავშვისთვის მხოლოდ მუქარების გამოყენებაც. მასწავლებლის მხრიდან გაკე
არასასურველ ქცევაზე მითითება, მის ჩამნაცვლებელ თებულ ისეთ მიმართვას, როგორიცაა „ახლავე თუ არ
ქცევაზე მინიშნების გარეშე, ხშირად, არაეფექტურია. დაიწყებ წერას, დირექტორის კაბინეტში მიგაბრძანებ!
გარდა ამისა, ემპირიული მონაცემების თანახმად, მოზ “ბავშვში ბრძანებისა და დირექტივების მსგავსად, სხვა
რდილების მხრიდან ამკრძალავი რეპლიკების ხშირი დასხვა უარყოფითი ემოციის გამოწვევა შეუძლია. რაც
გამოყენება საპირისპირო შედეგს იძლევა, რადგან ბავშვის დათრგუნვას, ან პირიქით, მასში წინააღმდეგობის
ბავშვები, რიგ შემთხვევებში, აფიქსირებენ და ყურადღებას გაწევის სურვილს აღძრავს. რიგ შემთხვევებში კი ბავშვი
ამახვილებენ მოქმედების აღმნიშვნელ სიტყვაზე, სიტყვა შესაძლოა პროვოკაციაზეც კი წავიდეს, იმის შემოწმების
„არას“ კი მეორეხარისხოვანი ხდება. ამ მიზეზით, ისეთ მიზნით, თუ რამდენად სერიოზულია მასწავლებლის
მითითებას როგორიცაა “ეს არ აიღო”, ბავშვის მხრიდან მუქარა.
ხშირ შემთხვევაში სწორედ ნივთის აღება მოყვება.
❖ ჭარბი ინფორმაციის მიწოდება. როდესაც რთული
❖ ავტორიტარული მიდგომა: მასწავლებლის მხრიდან
ქცევის შეჩერება გვსურს, ამ დროს რეკომენდებულია
დირექტივებისა გაცემა და ბრძანების კილოთი გაცე
მხოლოდ იმ ერთ, კონკრეტულ ქცევაზე ფოკუსირება და
მული მიმართვები, როგორც წესი, უარყოფითად აისა
არა ლექციური ხასიათის მონოლოგები კონკრეტული
ხება მოსწავლესთან ურთიერთობაზე და იწვევს მას
პრობლემის მიღმა არსებულ მიზეზებთან დაკავშირებით.
62 63
❖ უნდობლობის გამოხატვა ბავშვის მიმართ. შესაძლოა, არასასურველი ქცევების გამოვლენის საფუ
ვიცი, როგორც დაწერე ეს დავალება, ალბათ, ვინმესგან ძველი გახდეს.
გადაწერე. მეც ვიყავი შენხელა და ჩემს მოტყუებას
❖ სხვა ბავშვებთან შედარება.
ვერ შეძლებ!“ - მსგავსი ტიპის მიმართვის გამოყენება,
რეკომენდებული ტექნიკების განხილვისას, ვისაუბრებთ
მასწავლებლის მხრიდან, რომელიც ბავშვის „გამოჭერას“,
იმაზე, რომ ზოგჯერ სხვა ბავშვის შექებამ სასურველი ქცე
მის გამოაშკარავებას ემსახურება, არარეკომენდებულია.
ვის გამოვლენისთვის, შესაძლოა გაზარდოს დანარჩენებში
იმ შემთხვევაში, თუკი მასწავლებელი სწორად შეძლებს
მსგავსი ქცევის გამოვლენის ალბათობა, თუმცა აღნიშ
ბავშვის მოტივის ამოცნობას და მისი ქცევის რეალური
ნული მიდგომა არ უნდა აგვერიოს მასწავლებლის მიერ
მიზეზის დადგენას, ასეთი ფორმით ამ ინფორმაციის
ბავშვის სხვა ბავშვთან შედარების პროცესში. ისეთი
მიწოდება, სულ მცირე, იმედგაცრუებასა და სირცხვილის
რეპლიკები, როგორებიცაა „ნახე, ელენემ უკვე დაასრულა
განცდას გამოიწვევს ბავშვში. გარდა ამისა, აღნიშნული
მუშაობა, შენ რა გჭირს? “უარყოფითად აისახება ბავშვის
ტექნიკა შესაძლოა უარყოფითად აისახოს ბავშვისა და
თვითშეფასებაზე, ასევე შესაძლოა იწვევდეს აგრესიას იმ
მასწავლებლის ურთიერთობაზე, განსაკუთრებით კი
თანატოლების მიმართ, ვისთანაც ხდება მისი შედარება,
მაშინ, როდესაც მასწავლებლის მიერ სიტუაციის ანალიზი
რაც საბოლოოდ ხელს უშლის საკლასო გარემოში
სიმართლეს არ შეესაბამება.
მეგობრული, მხარდამჭერი ატმოსფეროს ჩამოყალიბებას.
❖ ბავშვის პრობლემის მინიმალიზება
❖ არაგულწრფელი ან გადაჭარბებული შექება.
თუკი ბავშვი დისტრესის ნიშნებს ავლენს, მოზრდილების
მიუხედავად იმისა, რომ შექება ერთ-ერთი უმნიშ
ნაწილი გამომწვევი მიზეზების დადგენის გარეშე,
ვნელოვანესი განმამტკიცებელია, მის გამოყენებამდე
ცდილობს დაარწმუნოს ბავშვი, რომ დამშვიდდეს,
უნდა დავრწმუნდეთ რომ იგი გულწრფელი და ზომიერია.
ყველაფერი კარგად იქნება, და მის ასაკში არ ღირს რამეზე
შექება, რომელსაც თავად ბავშვი არ ეთანხმება, ქცევის
სერიოზულად ნერვიულობა. მასწავლებლის მხრიდან
განმტკიცების ნაცვლად, ბავშვში, როგორც წესი, გაღი
მსგავსი ტექნიკის გამოყენება სინამდვილეში იწვევს
ზიანებასა და მოზრდილისადმი უნდობლობას იწვევს.
ბავშვთან კომუნიკაციის ბლოკირებას, მასში იმ განცდის
გაჩენას, რომ ვერ უგებენ და არ აღიქვამენ სათანადოდ
მის ემოციურ სირთულეებს. აღნიშნული კი მოგვიანებით,
64 65
ნაცვლად და იმისკენ, რომ აქცენტი გავაკეთოთ რთული
თავი 6. ქცევის პრევენციაზე და არა მხოლოდ უკვე გამოვლენილი
66 67
და ემპირიული მონაცემი მიუთითებს, მხოლოდ დასჯის ან თანატოლების ყურადღების მიპყრობას. ქცევის პო
მეთოდი გამოყენება არასასურველი ქცევის გამოვლენის ზიტიურ მხარდაჭერის მიდგომა კი გულისხმობს
საპასუხოდ, პოზიტიური ალტერნატივის შეთავაზების სწორედ ასეთ სასიგნალო ქცევებზე დაკვირვებასა და
ნაცვლად, არაეფექტურია და საუკეთესო შემთხვევაში, მათთან გამკლავების გზების ძიებას. ეს შესაძლოა იყოს
მხოლოდ მოკლევადიან შედეგებს იძლევა. ამის ნაცვლად, იმ მიზეზების დადგენა, თუ რა უშლის ხელს ბავშვს
ისინი აქცენტს აკეთებენ მასწავლებლის მიერ სასურველი დავალების შესრულებაში, როდესაც ბავშვი ითხოვს
ქცევის მოდელირებასა და მის განმტკიცებაზე. ქცევის გარშემომყოფებისგან ყურადღებას, მასწავლებელს
პოზიტიური მხარდაჭერის მიდგომა კი, მართალია შეუძლია მას ამის საშუალება მისცეს უფრო პოზიტიური
იყენებს დისციპლინას, თუმცა მთავარ აქცენტს არ გზით, მაგალითად მისცეს მას საშუალება გამოთქვას
აკეთებს დასჯაზე. ამის ნაცვლად, აღნიშნული მიდგომა აზრი საგაკვეთილო პროცესში. თუკი ბავშვი ამის
მოგვიწოდებს, ბავშვებს ვასწავლოთ და ნათლად შემდგომაც ავლენს რთულ ქცევას, ასეთ შემთხვევაში,
დავანახოთ თუ რა მოლოდინები გვაქვს მათ ქცევასთან სკოლა შეიმუშავებს სტრატეგიას მომავალში მსგავსი
დაკავშირებით სხვადასხვა აქტივობის დროს. ქცევის განმეორეის პრევენციისთვის. ეს შესაძლოა იყოს
✓ გარდა ამისა, ქცევის პოზიტიური მიდგომის თანა მოსწავლისთვის რამდენიმე წუთით ტაიმ აუტის მიცემა.
ხმად, მნიშვნელოვანია არ გამოგვრჩეს მხედველობიდან ბევრ სკოლაში, სადაც აღნიშნული პროგრამაა დანერგილი,
შედარებით მსუბუქი ქცევითი სირთულეებიც და მო ასევე შესაძლოა მოხდეს მშობლების ჩართვა და მათი
ვახდინოთ მათ უფრო სერიოზულ ქცევით პრობლემებად სწავლება და გადამზადება აღნიშნული მიმართულებით.
გადაქცევის პრევენცია. სკოლამ თვალი უნდა ადევნოს მოსწავლის ქცევის
პროგრესს და შეიტანოს ცვლილება სტრატეგიაში, თუკი
კერძოდ, სანამ ბავშვი, რომლის რთული ქცევა საგა
კონკრეტული მიდგომა არ იძლევა სასურველ შედეგს.
კვეთილო პროცესის მიზანმიმართულად ჩაშლის მცდე
ლობაში გამოვლინდება, როგორც წესი, მანამდეც ავლენს ✓ ქცევის პოზიტიური მხარდაჭერის მიდგომა მიმა
სხვა, შედარებით ნაკლები სირთულის ქცევებს, მაგა რთულია როგორც არასასურველი ქცევის შემცირებისკენ,
ლითად სხვა გზებით ცდილობს თავი აარიდოს ამა თუ ასევე ადაპტური, სოციალურად მისაღები ქცევების
იმ დავალების შესრულებას, ან ცდილობს მასწავლებლის გაზრდაზე. ამ ორი მიზნის მიღწევა შესაძლებელია ახალი
68 69
უნარების სწავლებით და გარემოში ისეთი ცვლილებების მოლოდინები, რომელიც სასკოლო გარემოში არსებობს,
შეტანით, რომლებიც ამცირებენ რთული ქცევის გამო თუკი მოხდება სკოლის მასშტაბით რიგი ღონისძიებების
წვევის ალბათობას. გატარება და დაცული იქნება შემდეგი პირობები:
✓ აღნიშნული მიდგომის თანახმად, ბავშვებისთვის
✓ მასწავლებლები და სკოლის სხვა პერსონალი ქმნიან
ისევე უნდა მოხდეს ქცევის სწავლება, როგორც ამა თუ იმ
პოზიტიურ სკოლის კულტურას და ნათლად და ზუსტად
საგნის, მაგალითად, ბუნების ან მათემატიკის.
განსაზღვრავენ იმ მოლოდინებს, რომლებიც არსებობს
✓ სკოლის მიერ მოსწავლეებისთვის ქცევის სწავლება
მოსწავლეებისა და მოზრდილებისთვის სასკოლო
უნდა ეფუძნებოდეს მეცნიერულ მიდგომებს.
გარემოში, სხვადასხვა აქტივობების შესრულებისას.
✓ სკოლის პერსონალი უზრუნველყოფს იმას, რომ
6.1. ქცევის პოზიტიური მხარდაჭერის პროგრამისა
მოსწავლეებს, თანამშრომლებსა და მშობლებს გააცნო
და ინტერვენციის დონეები:
ბიერებული ჰქონდეთ აღნიშნული მოლოდინები;
აღნიშნული მიდგომა ითვალისწინებს ქცევის მხარ ✓ მოხდება სასურველი ქცევების სწავლება მოს
დაჭერის პროგრამას სამ ძირითად დონეზე და აღნი წავლეებისთვის მოდელირებისა და დადებითი განმტკი
შნული მოიცავს სკოლის მასშტაბით არსებულ მხარ ცების მეთოდების გამოყენებით.
დაჭერას მასწავლებლებისთვის, ასევე მცირე ჯგუფებსა ✓ მასწავლებლები გადიან გადამზადების კურსს ქცევ
და ინდივიდუალიზირებულ პროგრამებს იმ მოსწა ის მართვის პრინციპებთან დაკავშირებით.
ვლეებისთვის, რომლებიც არ პასუხობენ სკოლის მას ✓ სკოლა ნერგავს მეთოდოლოგიურ სისტემას მოსწავ
შტაბით არსებულ სტრუქტურას და საჭიროებენ დამა ლის ქცევაზე დაკვირვების მონაცემების შესაგროვებლად,
ტებით მხარდაჭერას. განვიხილოთ თუ რას მოიცავს რაც შემდგომში გამოიყენება ინტერვენციასთან და
ინტერვენცია თითოეულ დონეზე: კავშირებით გადაწყვეტილების მიღების პროცესში.
70 71
დაჭერის აღმოჩენას იმ ბავშვებისთვის, ვინც მიუხედავად ფარგლებში. აღნიშნული კატეგორია, მოსწავლეთა დაახ
სკოლის მასშტაბით გატარებული უნივერსალური ღო ლოებით 5-7 პროცენტს შეადგენს.
ნისძიებებისა, კვლავ ავლენს არასასურველ ქცევებს და
მოსწავლეთა აღნიშნული კატეგორია, მოცემული მოდე
გააჩნიათ სირთულეები სკოლის ნორმების შესრულე
ლის მიხედვით, საჭიროებს ინდივიდუალურ, ანუ მათ
ბასთან დაკავშირებით.
საჭიროებებზე მორგებულ, უფრო ინტენსიურ მხარ
ასეთ შემთხვევაში, მნიშვნელოვანია ბავშვების აღნიშ დაჭერას და მოიცავს მულტიდისციპლინური გუნდის
ნული კატეგორიის იდენტიფიცირება და მათთვის დამა ერთობლივ მუშაობას, მასწავლებლის, სკოლის ფსიქო
ტებითი ინსტრუქციების ან ინტერვენციების შეთავაზება. ლოგის, დირექტორის და სპეციალური პედაგოგის შემა
დგენლობით.
მოცემულ დონეზე ინტერვენცია შესაძლოა მოიცავდეს
ისეთი სხვადასხვა უნარის განვითარების ხელშეწყობას, ინდივიდუალურ შემთხვევაზე მუშაობა მოიცავს ქცევის
როგორიცაა ბრაზის მართვა, კონფლიქტის გადაჭრა. მაგა ფუნქციური ანალიზის საფუძველზე შემუშავებულ ინ
ლითად, იმ შემთხვევაში თუკი ბავშვის ნაწილის რთული ტერვენციას და სკოლის პერსონალის მხრიდან მოითხოვს
ქცევა სოციალური უნარების ნაკლებობითაა გამოწვეული, გუნდური პრინციპების გამოყენებით, თანმიმდევრულ
ასეთ დროს ინტერვენციას წარმოადგენს საკლასო გარე და შეთანხმებულ მუშაობას.
მოში ისეთი აქტივობების დაგეგმვა, რომელიც აღნიშნული
უნარების განვითარებას შეუწყობს ხელს. ეს შესაძლოა
განხორციელდეს როლური გათამაშებებით, ასევე მასწა
ვლებლის მხრიდან მოდელირების საშუალებით.
72 73
6.2. მშობლების როლი ქცევის პოზიტიური ტერმინთა განმარტება
მხარდ აჭერის პროგრამაში
აღნიშნული მიდგომის წარმომადგენლების აზრით განმტკიცება იგივე წახალისება არის პროცესი, როცა ქცევა
პოზიტიური სასწავლო გარემოს შექმნაში პასუხისმ ძლიერდება მისი უშუალო თანმდევი შედეგების გამო
გებლობა თავად მოსწავლეებისა და მასწავლებლების – ეს შედეგი უშუალოდ თან ახლავს ქცევას და ქცევის
გარდა, მშობლებსაც ეკისრებათ. ისინი ხაზს უსვამენ გაძლიერებას უწყობს ხელს.
მშობელთა ჩართულობის მნიშვნელობას შეფასებისა და განმამტკიცებელი (ჯილდო, წამახალისებელი) არის ისეთი
ინტერვენციის დაგეგმვის პროცესში, რაც აუცილებელია სტიმული, რომლითაც ვაჯილდოვებთ, წავახალისებთ
კონკრეტული ბავშვისთვის ინდივიდუალური პოზი ჩვენთვის სასურველ ქცევას.
ტიური მხარდაჭერის გეგმის შემუშავებისთვის. გარდა
ქცევა ცოცხალი ორგანიზმის ნებისმიერი აქტივობა, რომე
ამისა, მშობელთა ჩართულობას სასკოლო ცხოვრებაში, არა
ლსაც გააჩნია თავის მიზანი და ფუნქცია. ქცევა არის
მხოლოდ აკადემიური მოსწრების გაუმჯობესებისთვისაა
ყველაფერი ის, რასაც ადამიანი აკეთებს - ასრულებს რაიმე
ხელმშემწყობი ფაქტორი, არამედ ქმნის თემს და უფრო
მოქმედებას, ფიქრობს, გრძნობს თუ ამბობს.
ძლიერ, ერთიან მხარდამჭერ სისტემას.
ქცევის წინაპირობა სტიმულს, რომელიც წინ უსწრებს
ქცევას, ეწოდება ქცევის წინაპირობა. წინაპირობა შეიძ
ლება იყოს ნებისმიერი მოვლენა, ფაქტი, რის საპასუხოდაც
აღმოცენდება ქცევა.
74 75
გამოყენებული ლიტერატურა:
ABC მოდელი წარმოდგება ინგლისური სიტყვების აბრე
ვიატურისგან: A-antecedent-წინაპირობა, B-behavior-ქცევა, - გამოყენებითი ფსიქოლოგიისა და კვლევის ცენტრი. ,,როგორ
ვმართოთ ბავშვის ქცევა”. 2017
C-consequence-შედეგი. გამოიყენება ქცევის გამოყენებით
- ბარი ს. პარსონსონი, ქცევის გამოყენებითი ანალიზი. „საქართვე
ანალიზში, რთულ ქცევაზე დაკვირვებისა და ინტე
ლოს ბავშვები “. 2013
რვენციის დაგეგმის მიზნით. - Parenting with positive behavior support: A practical guide to resolv
ing your child’s difficult behavior 1st edition. Meme Hieneman Ph.D. Karen
Childs, M.A., Jane Sergay M.Ed. (pp. 11-12)
- Bradshaw, C. (2014) Positive behavioral interventions and supports. In
Slavin, R.E. (Ed.), Classroom Management & Assessment (pp. 99-104). Thou
sand Oaks, CA: Corwin.
- Sugai, G., & Simonsen, B. (2015). Supporting general classroom manage
ment: Tier 2/3 practices and systems. In E. T. Emmer & E. J. Sabornie (Eds.),
Handbook of classroom management (2 nd Ed.). New York: Taylor and Francis
Group.
- Weissberg, R. P., Kumpfer, K. L., & Seligman, M. E. P. (2003) Prevention
that works for children and youth: An introduction. American Psychologist.
58. pp. 425-432.
- Cooper, J. O., Heron, T. E., & Heward, W. L. (2007). Applied Behavior
Analysis. (2nd ed.). Upper Saddle River, NJ: Pearson Education Inc.
76 77