UWAGA!

w części dotyczącej transformacji oraz innych tematach slajdy

zaznaczone zielonym kółkiem są materiałem nadobowiązkowym

Podstawy przedsiębiorczości
Systemy (ustroje) gospodarcze

 Gospodarowanie i gospodarka narodowa

 Systemy gospodarcze – charakterystyka ogólna
 Porównanie systemu gospodarki centralnie planowanej
i rynkowej
 Tzw. Indeks Wolności Gospodarczej
 Transformacja systemowa w Polsce
1
 Proces gospodarowania - przypomnienie

 Społeczeństwo w celu zaspokojenia potrzeb swoich członków

wytwarza przy pomocy pozostających do jego dyspozycji zasobów
(czynników wytwórczych) dobra i usługi, wymienia między sobą
efekty swojej pracy, dzieli między swoich członków to, co zostało
wytworzone i wreszcie, wytworzone dobra i usługi zużywa
zaspakajając swoje potrzeby, co z kolei powoduje powstanie nowych
potrzeb.
 Proces gospodarczy jest to zatem stale powtarzający się
cykl działań ludzkich polegających na wytwarzaniu dóbr
i świadczeniu usług w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich
oraz osiągnięciu wyznaczonych celów.
 Proces ten dokonuje się w ramach gospodarki narodowej,
a to, w jaki sposób przebiega, zależy od ustroju
gospodarczego.
2
 Gospodarka narodowa

 Jest to wyodrębniony granicami polityczno-ekonomicznymi

organizm gospodarczy, w ramach którego działają podmioty
gospodarcze niższego szczebla podlegające władzy państwa,
rozumianego jako centralny ośrodek regulacyjny.
 Stanowi strukturę, w której to sumuje się działalność gospodarczą
przedsiębiorstw krajowych. Obejmuje łącznie wszystkie
gospodarstwa indywidualne i zespołowe w sferze produkcji, usług,
podziału, wymiany (obrotu) oraz konsumpcji na terenie państwa.
Instytucja państwa natomiast spełnia określone funkcje
organizacyjno-regulacyjne.
 Pojęcie gospodarki narodowej zbieżne jest z określeniem: wielki
system społeczny. Podkreśla się przez to, że gospodarka narodowa
jest pewną całością, na którą składają się sprzężone ze sobą
elementy, służące wspólnemu celowi, którym jest zaspokojenie
potrzeb ludzi żyjących w społeczeństwie poprzez produkcję dóbr
i usług oraz ich podział między członków społeczeństwa.
 System (ustrój) gospodarczy
to układ stosunków i organizacji, który:
 kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością
gospodarczą,
 determinuje prawa własności czynników produkcji
(ziemia czy kapitał mogą być własnością prywatną lub publiczną, odmienna jest
sytuacja w przypadku czynnika ludzkiego),

 rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji

w zakresie produkcji i konsumpcji (decyzje w gospodarce mogą być
podejmowane nieosobowo, w sposób zdecentralizowany jako interakcja jednostek
ludzkich na rynkach, lub osobiście przez scentralizowane podmioty decyzyjne, które
- dla osiągnięcia pożądanych rezultatów – wydają odpowiednie nakazy),
 determinuje bodźce motywujące podmioty
gospodarcze i …
 w ostateczności rozstrzyga kwestie: co, jak i dla kogo
ma być produkowane
BARDZO UPROSZCZONY schemat przepływów i powiązań sektorów gospodarki narodowej
Schemat gospodarki narodowej jako systemu sektorów instytucjonalnych według GUS 6
 Systemy gospodarcze - klasyfikacja

Stadium rozwoju Formy historyczne

 Etapy ewolucji systemów gospodarczych
 Gospodarka naturalna – zaspokajanie tylko swoich
potrzeb dobrami głównie wolnymi (zbieractwo,
łowiectwo) z wykorzystaniem prymitywnych narzędzi
 Gospodarka towarowa prosta - świadome
wytwarzanie nadwyżek dóbr poza własne potrzeby
i ich wymiana bezpieniężna (barter)

 Gospodarka towarowo – pieniężna

 Feudalizm
 Kapitalizm
 Socjalizm
 Systemy pośrednie (model skandynawski, niemiecka społeczna
gospodarka rynkowa)
 Pierwsze pieniądze na świecie

Miejsce wymiany barterowej* zajęła wymiana z użyciem

pieniądza.
Najpierw stosowano pieniądz towarowy, tzw. płacidła, czyli
powszechnie akceptowane i pożądane towary (zboże, skóry
zwierząt, sól, bydło, a nawet rzadkie muszelki…).
Potem dla wygody zaczęto posługiwać się metalami – kawałkami
(sztabami) miedzi, żelaza, brązu, potem złota i srebra.
Tak dokonywano transakcji na przykład w Egipcie, Babilonii,
Asyrii.
Jednak ta forma nie była pozbawiona wad - wymiary lub waga
kawałków metalu nie zawsze były identyczne, dzielenie takiego
„pieniądza” trwało długo, łatwo było o oszustwa. I wtedy
zaczęto bić monety.
*/ patrz – przykłady z filmiku , do którego link jest na platformie w tej lekcji
9
 Historia pieniądza - monety
 Pierwsze odnalezione monety powstały z elektrum –
stopu złota i srebra w VII wieku p.n.e. w Lidii, na terenie
dzisiejszej Turcji. Tłoczono na nich podobiznę lwa.
 Równocześnie monety wynaleziono na Peloponezie –
w Argolidzie. Te bito ze srebra, a zdobił je wizerunek
żółwia morskiego.
 Najmniejsza znana moneta miała średnicę 2 mm. Był to grecki hemitetartemorion o nominale 1/8 greckiego obola.
 Największa powstała w Szwecji. To miedziany platymynt pochodzący z XVII wieku i ważący 20 kg (moneta płytowa).

 Monety upowszechniały się powoli. Na przykład Persowie

wprowadzili je sto lat po Lidii, Rzym w IV wieku p.n.e., a Kartagina
w III wieku p.n.e.
 Odtąd monety stały się nieodłącznym składnikiem cywilizacji
europejskiej. Przetrwały upadek imperium rzymskiego i wszystkie
wstrząsy, jakie później dotknęły państwa chrześcijańskie.
 Współcześnie wartość monet nie odpowiada wadze kruszcu,
z jakiego są wykonane, a często jest ona niższa niż koszt ich
wytworzenia, stąd pomysły likwidacji np. bardzo drobnych monet. 10
 Historia pieniądza - banknoty
 Najstarsze banknoty pochodziły z Chin
 Uważa się, że pierwsze banknoty pojawiły się w VII wieku n.e.
w Chinach, a w Europie – dopiero sześć wieków później czyli w
wieku XIII.

Uznawany za najstarszy banknot

na świecie, pieniądz z czasów
chińskiej dynastii Song

11
 Przykłady występowania systemów gospodarczych

Typ własności
Proces czynników wytwórczych
decyzyjny
prywatna publiczna
Zdecentralizowany USA, W.Brytania,
z mechanizmem Kanada, Szwajcaria, b. Jugosławia
rynkowym Japonia, Australia
b. ZSRR, kraje
satelickie z EŚW
Zcentralizowany po II wojnie
Trzecia Rzesza
z systemem nakazów

Kuba, KRL-D
Gospodarka centralnie planowana - definicja
 Cechy gospodarki planowej
 centralizacja zarządzania gospodarką i planowania,
 nakazowo-rozdzielczy charakter systemu,
 dominacja własności państwowej/kolektywnej
 ceny kształtowane administracyjnie,
 centralizacja uprawnień do tworzenia i reorganizacji
jednostek gospodarczych,
 niemal całkowity brak konkurencji między
jednostkami gospodarczymi,
 brak działających na zasadach komercyjnych
instytucji finansowych,
 duży stopień izolacji gospodarki i przedsiębiorstw
od procesów i zjawisk dominujących w gospodarce
światowej.
 Cechy gospodarki nakazowo-rozdzielczej (planowej)
 Gospodarka planowa w założeniach stanowi
podstawę funkcjonowania państwa budującego
porządek swego działania w oparciu o plan
centralny, umożliwiający realizację gospodarki
nakazowo-rozdzielczej czyli gospodarki, w której
niemal wszystkie decyzje dotyczące produkcji
i konsumpcji są podejmowane przez państwo.
 Państwowe instytucje planistyczne decydują
o rodzaju i ilości produkowanych dóbr i usług,
cenach oraz sposobach wymiany i rozdzielnictwie,
a także ustalają hierarchię potrzeb
w gospodarce.
 Szczegółowe nakazy są kierowane do
przedsiębiorstw, pracowników, a nawet
gospodarstw domowych.
 WADY i ZALETY gospodarki nakazowo-rozdzielczej (planowej)

 W gospodarce tej wadą jest między innymi:

 nieracjonalne wykorzystanie czynników wytwórczych,
które były własnością państwa
 brak motywacji przedsiębiorstw do osiągania zysku
 zanik przedsiębiorczości i rozmycie odpowiedzialności
 rozbudowa struktur biurokratycznych
 niska wydajność i braki w zaopatrzeniu

 Zaletą gospodarki planowej jest:

 wyeliminowanie problemu BEZROBOCIA (jawnego)
 brak rozwarstwienia społecznego z tytułu
bogactwa
 równe (względnie) szanse na awans społeczny

16
Gospodarka centralnie planowana – liczba ministerstw gospodarczych w ZSRR

Rozrost struktur
biurokratycznych
 Przykłady cen administrowanych
 Stosowanie cen urzędowych w PRL i ich skutki w latach 80.

Istnienie cen urzędowych, ustalanych w oderwaniu od

rzeczywistych kosztów wytworzenia, a tym bardziej od
realiów rynku (popytu) doprowadziło w latach 80.
ubiegłego wieku w Polsce do olbrzymich deficytów
praktycznie wszystkich produktów, gigantycznych kolejek,
reglamentacji „kartkowej”, a przede wszystkim - do
rozkwitu czarnego rynku, który stał się (paradoksalnie)
namiastką mechanizmów rynkowych równoważących
(a przynajmniej zbliżających do siebie) popyt z podażą.
W momencie „uwolnienia cen” , to właśnie ceny
z czarnego rynku (często 10-krotnie wyższe od
urzędowych) stały się cenami realnie odpowiadającymi
relacjom podaż- popyt.

http://lukaszstefaniak.salon24.pl/294594,ceny-maksymalne-to-rownia-pochyla,2
18
Niedobór jako skutek regulacji cen

19
Mięsny sklep z cenami urzędowymi…

20
Mięsny sklep z cenami „komercyjnymi”*…

*/ czyli kilkukrotnie
wyższymi
niż urzędowe

21
Reglamentacja – kartki/talony - PRL

22
 Gospodarka rynkowa - definicja

 System ekonomiczny, w ramach

którego koordynacja działalności
indywidualnych podmiotów
gospodarczych odbywa się
na rynku lub za pośrednictwem rynku
 Cechy gospodarki rynkowej
 Gospodarka rynkowa to system, w którym jednostki
gospodarujące kierują się swoimi własnymi celami
i starają się osiągać maksymalne korzyści, nie uciekając się
do pomocy czy ochrony ze strony państwa; to, co, jak i dla
kogo wytwarzać, wynika z działania "niewidzialnej ręki
rynku" (jako jedynego regulatora), która sprawia,
że gospodarcze działania jednostki służą celom
społeczeństwa jako całości.
 Czynniki wytwórcze są w większości własnością prywatną
i podlegają mechanizmom rynkowym.
 Ceny dóbr i usług kształtują się na rynku i to rynek określa
ilość tych produktów i odbiorcę.
 Podmioty gospodarcze mają swobodę działania, zaś
państwo pełni rolę ograniczoną do ochrony własności
prywatnej i zapewnienia bezpieczeństwa obywateli.
 Cechy gospodarki rynkowej – cd.
 Gospodarka rynkowa zawdzięcza swoją nazwę przede
wszystkim temu, że podstawowym regulatorem
i koordynatorem procesów gospodarczych jest
w niej rynek, który jest samoczynnie działającym
mechanizmem, wpływającym na zachowanie podmiotów
gospodarczych i to te zachowania przesądzają o alokacji
zasobów gospodarczych.
 Własność prywatna sprzyja też efektywnej konkurencji
między przedsiębiorstwami; silne bodźce to: optymalizacja
produkcji i racjonalne wykorzystanie czynników produkcji.
 Dążąc do jak największego zysku przedsiębiorcy starają się
produkować więcej i lepiej niż ich konkurenci oraz możliwie
najtaniej. Wymaga to poszukiwania najtańszych kombinacji
czynników produkcji oraz wprowadzenia obniżających
koszty innowacji technologicznych i organizacyjnych
(optymalizacja i efektywność).
 Warunki zaistnienia w pełni rozwiniętej gospodarki rynkowej

Ważne!!
1. dominacja własności prywatnej i swoboda w zakresie
transferu prywatnych praw własności (relacja: własność
prywatna a publiczna);
2. swoboda prowadzenia działalności gospodarczej –
rezygnacja z ograniczeń natury administracyjnej,
reglamentacji i regulacji szczegółowych;
3. istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących
rynek, np.: giełd, banków, instytucji powierniczych, firm doradztwa
prawnego i inwestycyjnego, instytucji ubezpieczeniowych, firm
maklerskich;
4. integralność rynku – wzajemne uzależnienie od siebie
poszczególnych segmentów rynku, np. rynku dóbr
fizycznych i rynku finansowego, rynku produktów i rynku
czynników produkcji, rynku pieniężnego i walutowego;
(niedorozwój jednych rynków negatywnie wpływa na funkcjonowanie i rozwój pozostałych).
 Formy mieszane czyli teoria a rzeczywistość

 W praktyce systemy gospodarcze rzadko występują

w czystych postaciach. Najczęściej mamy do czynienia
z systemami mieszanymi - w większości krajów świata
dzisiaj obserwuje się swoisty mix tych skrajnych
systemów (nakazowo-rozdzielczego i rynkowo-
liberalnego, w którym państwo występuje jedynie w roli
„nocnego stróża” czyli jego rola jest zminimalizowana)
 Dla tych form mieszanych używa się określeń: (np.)
kapitalizm z ludzką twarzą, społeczna gospodarka
rynkowa, model skandynawski, państwo opiekuńcze
 Zalety gospodarki rynkowej

 tendencje do racjonalnego wykorzystania

zasobów gospodarczych (presja na efektywność),
 efektywny system motywacji,
 wysoka innowacyjność gospodarki,
 dyscyplina finansowa przedsiębiorstw
(samofinansowanie się i konkurencja),
 tendencja do samodzielnego ustalania się ceny
rynkowej i równoważenia rynków,
 duża elastyczność podmiotów i gospodarki,
 różnorodność i obfitość oferty rynkowej dóbr
i usług
 Wady gospodarki rynkowej
 liczne czynniki ograniczające działanie rynku
w praktyce: proces monopolizacji gospodarki,
niedoskonała informacja, bariery wejścia na rynek,
ograniczona przenośność czynników produkcji,
 efekty zewnętrzne (pozytywne i negatywne)
 problem dóbr publicznych i ich finansowania –
dostarczane są przez państwo a płynące z nich korzyści
służą całemu społeczeństwu (społecznie pożądane a prywatnie
mało opłacalne)
 występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę
np. duże wahania aktywności gospodarczej (kryzysy),
bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy produkcyjnych,
inflacja
 tendencja do powstawania dużych (i bardzo dużych),
nie zawsze akceptowanych społecznie różnic dochodów
i majątku
 Wady gospodarki rynkowej
 liczne czynniki ograniczające działanie rynku
w praktyce: proces monopolizacji gospodarki,
niedoskonała informacja, bariery wejścia na rynek,
ograniczona przenośność czynników produkcji,
 efekty zewnętrzne (pozytywne i negatywne)
 problem dóbr publicznych i ich finansowania –
dostarczane są przez państwo a płynące z nich korzyści
służą całemu społeczeństwu (społecznie pożądane a prywatnie
mało opłacalne)
 występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę
np. duże wahania aktywności gospodarczej (kryzysy),
bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy produkcyjnych,
inflacja
 tendencja do powstawania dużych (i bardzo dużych),
nie zawsze akceptowanych społecznie różnic dochodów
i majątku (patrz dalej)
Porównanie skrajnych ustrojów (typów gospodarek)
DYSPROPORCJE W ROZWOJU
współczesnego ŚWIATA
(materiał nadprogramowy)

32
 GŁÓD
 Codziennie niemal miliard ludzi cierpi z powodu
głodu.
 Najbardziej dotyka on dzieci. Nie rosną, chorują,
umierają w bólach i otępieniu (10 dzieci na minutę!! – 5 600 000 rocznie!).
 Afryka dominuje pod względem procentowego
udziału (20 proc.; 230 mln osób) osób
niedożywionych w populacji
 Gęsto zaludniona Azja przytłacza bezwzględną liczbą
mieszkańców cierpiących głód. Według raportu FAO,
problemy ze zdobyciem jedzenia na największym
kontynencie ma aż 510 mln osób, co stanowi
12 proc. populacji. 33
2023 Global Hunger Index

https://www.globalhungerindex.org/ 34
 Marnotrawstwo żywności
 Na świecie co roku około 1,3 mld ton żywności jest wyrzucana, co stanowi 1/3
żywności przeznaczonej do spożycia.
 W Europie rocznie marnuje się około 100 mln ton jedzenia.
 W jednym europejskim gospodarstwie domowym wyrzuca się około 20 - 30%
zakupionego jedzenia, gdzie 2/3 nadawałoby się jeszcze do konsumpcji.
 W Polsce marnujemy rocznie aż 9 mln ton żywności.
 W krajach zachodnich skala marnowania żywności jest większa wśród gospodarstw
domowych, zaś w Polsce więcej żywności marnuje się na etapie samej produkcji.

35
Marnotrawstwo żywności i głód

36
 Dysproporcje …
…. Bezdomność

37
….. i luksusowe rezydencje

38
 Alpejska willa Jana K.
Willa wystawiona za 185 mln dolarów to spełnienie snu o prawdziwym pałacu.
Jest urządzona z niebywałym przepychem, ze ścian niemal dosłownie skapuje złoto
(24-karatowe). Podziemia kryją m.in. prywatne SPA z łaźnią parową, komorą solną
i basenem wielkości jeziora (1 tys. mkw.) oraz winnicę.

39
 Ewolucja systemu rynkowego

Połowa XIX wieku: kapitalizm wolnokonkurencyjny:

 wiele stosunkowo drobnych przedsiębiorstw;

 między podmiotami tymi dochodzi do ostrej konkurencji;
 główną formą konkurencji jest konkurencja cenowa;
 kapitały napływają do najbardziej rentownych gałęzi
produkcji, odpływają z branż najmniej rentownych;
 w trakcie walki konkurencyjnej stopniowo wzmacniają się
i utrwalają swą pozycję na rynku przedsiębiorstwa
najsilniejsze (produkujące najwięcej i najtaniej),
bankrutują przedsiębiorstwa najsłabsze
 zachodzi zatem proces koncentracji produkcji
i kapitału, który jest powodem rozpoczęcia kolejnego
etapu – kapitalizmu monopolistycznego
 Ewolucja systemu rynkowego

Przełom XIX i XX wieku: kapitalizm monopolistyczny

 Ostra walka konkurencyjna doprowadza do dominacji
niewielkiej grupy największych przedsiębiorstw
w większości dziedzin gospodarki (koncentracja kapitału
i produkcji):
 czysty monopol (jeden dostawca)
 monopson (jeden odbiorca)
 oligopol (dominacja kilku wielkich przedsiębiorstw)

 wiele stosunkowo drobnych przedsiębiorstw;

 Skutki negatywne dla mechanizmu rynkowego:

poszerzenie horyzontu działania wielkich przedsiębiorstw -
uzyskanie wpływu na łączną podaż dóbr i ich ceny -
osłabienie konkurencji i skłonność do zmowy, spadek
znaczenia konkurencji cenowej na rzecz konkurencji
pozacenowej (technologie, wspieranie sprzedaży).
 Ewolucja systemu rynkowego
Wielki Kryzys 1929-1933
 Wielka zapaść gospodarcza rozpoczęta krachem giełdowym
24.10.1929r. w USA burzy wiarę w doskonałość
„niewidzialnej ręki rynku”
 Wzrost ekonomicznej roli państwa (interwencjonizm
państwowy)

Okres po II wojnie
 Internacjonalizacja (umiędzynarodowienie) procesów
i zjawisk gospodarczych (uwalnianie handlu
międzynarodowego, transfer czynników produkcji),
 Rosnąca współzależność gospodarek w sferze produkcji
i dystrybucji,
 Procesy międzynarodowej integracji gospodarczej.
 Liberalna gospodarka … ?..przykład GM

 W 2009r. General Motors ogłosił bankructwo, po

czym został wykupiony przez Departament Skarbu USA.
 Zastrzyk niemal 50 mld dolarów pozwolił GM przetrwać,
ale jednocześnie pracę straciło 21 tys. pracowników,
zlikwidowano 40 proc. salonów oraz zakończono produkcję
samochodów Pontiac, Saturn, Hummer i Saab.
 Według badania waszyngtońskiej organizacji Good Jobs First
koncern General Motors otrzymał ok. 3,5 mld dolarów
dotacji z programów federalnych i stanowych w okresie
2010–2013 – co uplasowało go na 4. miejscu wśród
najbardziej dotowanych firm w Stanach Zjednoczonych.


43
 Liberalna gospodarka … ?... przykłady z Niemiec

 115 mld euro przeznaczył w 2009r. Wirtschaftsfonds Deutschland

(Fundacja ratowania niemieckiej gospodarki) na wsparcie krajowych
przedsiębiorstw.
 75 mld to rządowe gwarancje kredytowe, 40 mld przeznaczonych
było na udzielanie kredytów poprzez państwowy bank KfW.
 Z programu skorzystała m.in. stocznia Wadan w Wismarze.
Szeroki strumień państwowych środków popłynął również do innych
niemieckich przedsiębiorstw (np. fabryki maszyn drukarskich
w Heidelbergu, koncernu Porsche, BMW, Forda, koncernu
budowlanego Hochtief, fabryki samochodów Iveco) .
 „A Komisji Europejskiej nic do tego”*, (nierówne traktowanie europejskich
stoczni, gdzie jedna (z RFN) dostaje państwową pomoc finansową, a druga -
Gdańska z Polski - musi takową zwrócić, co doprowadza ją do likwidacji)

*/ https://www.portalmorski.pl/stocznie-statki/12372-niemieckie-stocznie-nad-baltykiem-dostana-
kredyty-od-rzadu-angeli-merkel 44
 … i z Włoch… Liberalna gospodarka … ?...

 Przez długi czas Fiat żył dzięki pomocy państwa*.

 Tylko w ciągu trzech lat (2008-2010) koncern
otrzymał 270 mln euro bezzwrotnej pomocy
z publicznej kasy w postaci różnego rodzaju ulg
i ułatwień finansowych.
 Od drugiej wojny światowej Fiat otrzymał od
państwa równowartość obecnej sumy 500
miliardów euro.

*/ https://tvn24bis.pl/wiadomosci-gospodarcze,71/fiat-i-rzad-walcza-na-pieniadze,124519.html
45
 Koronawirus a liberalizm gospodarczy

 Pandemia Covid-19 obnażyła fikcję liberalnego

nastawienia do rzeczywistości gospodarczej
 W poszczególnych krajach na wszystkich
kontynentach odbywa się interwencjonizm
państwowy na niespotykaną dotychczas skalę
 Tylko USA w I. (wiosennym) okresie walki
z epidemią przeznaczyły 2 biliony USD na
ratowanie gospodarki

46
 Metodologia Indeksu Wolności Gospodarczej

 Zakres interwencjonizmu państwowego czasem

ocenia się przez pryzmat wolności gospodarczej,
mierzonej np. tzw. Indeksem Wolności
Gospodarczej (Index of Economic Freedom –
publikowanym od ponad 20 lat przez The
Heritage Foundation i The Wall Street Journal).

 W ramach Indeksu Wolności Gospodarczej

analizowane są m.in. rządy prawa (prawa
własności, poziom korupcji); wielkość sektora
publicznego (fiskalizm, wydatki publiczne);
efektywność regulacyjna (warunki dla biznesu,
polityka monetarna, rynek pracy) oraz otwartość
rynku (handel, inwestycje, finanse).

47
 Wskaźnik wolności gospodarczej jako miara urynkowienia gospodarki
 The Heritage Foundation z „The Wall Streat Journal” skonstruowała syntetyczną
miarę wolności gospodarczej na podstawie ilościowych i jakościowych czynników,
podzielonych na cztery najważniejsze kategorie wolności gospodarczej:
1. praworządność (prawo własności, integralność rządu, efektywność
sądownictwa),
2. wielkość rządu (wydatki rządowe, obciążenia podatkowe, zdrowie fiskalne),
3. efektywność regulacyjna (swoboda przedsiębiorczości, swoboda pracy, swoboda
walutowa),
4. otwartość rynków (swoboda handlowa, swoboda inwestowania, wolność
finansowa).
 Wartości każdej z dwunastu wymienionych kategorii wolności gospodarczej zostały
umiejscowione na skali od 0% do 100%.
 Przyjęto umownie (w sensie danego wskaźnika wolności), że kraj uważany jest za:
 wolny , gdy osiąga wartości powyżej 79,9%,
 zasadniczo wolny dla wartości 70–79,9%,
 przeciętnie (umiarkowanie) wolny dla wartości 60–69,9%,
 zasadniczo nie jest wolny dla wartości 50–59,9%
 represyjny (tłumiona wolność) dla wartości nieprzekraczających 50%.
48
 Wskaźnik wolności gospodarczej
 Od początku istnienia rankingu najwyższe miejsce nieprzerwanie
zajmował Hongkong, a drugie Singapur. Po włączeniu Hongkongu
do Chin, Singapur jest PIERWSZY na liście.
Nieprzerwanie najniższe miejsce zajmuje Korea Północna.
 W roku 2022 w Europie najbardziej wolna gospodarczo
była Szwajcaria (2. w świecie) , a najmniej Białoruś (135).
 Najlepszy wynik spośród krajów unijnych ma Irlandia (3), najgorszy
Grecja (77 miejsce).
 Miejsca Polski: kolejno od roku 2005: 70, 77, 86 i była zakwalifikowana
do kategorii „w zasadzie bez wolności”.
 Od 2008: miejsce Polski kolejno: 76, 82, 69, 68, 64, 57, 50, 42, 39,
w roku 2017 i 2018 miejsce 45. i została zakwalifikowana do kategorii
„umiarkowanie wolny”.
 W rankingu 2019 i 2020 46. miejsce Polski na świecie, w 2021 - awans
na 41. miejsce, w 2022 roku mieliśmy miejsce 39, a ostatnio – 40.

49
Index of Economic Freedom
miejsca Polski 2014-2023 ŚWIAT 2023
2023 – 40.
** 2017 -
2022 – 39. przyczyny spadku
2021 – 41. Polski w rankingu:
- ustawa
2020 – 46. ograniczająca
zakup ziemi
2019 – 46. obcokrajowcom
2018 – 45. - pogorszenie
indeksu
2017** - 45. postrzegania
2016 – 39. korupcji – odkrycie
kolejnych afer
2015 – 42.
2014 – 50.
*/ ranking The Heritage Foundation i The Wall Street Journal 50
 Index of Economic Freedom 2022

Miejsce Polski:
39. 51
Index of Economic Freedom 2022 – top i bottom

52
Index of Economic Freedom 2022 – top i bottom

53
 Kategorie wolności gospodarczej wg IEF - rozbudowane
1) wolność działalności gospodarczej – mierzy, ile rodzajów procedur i czasu potrzebnych jest do założenia
firmy czy uzyskania koncesji, jaki jest koszt lub minimalny kapitał wymagany dla rozpoczęcia działalności
i jakie są procedury bankructwa;
2) wolność handlu – dotyczy ceł, ograniczeń ilościowych i interwencji rządowych w handlu zagranicznym;
obszar Unii Europejskiej ma ujednoliconą politykę handlu zagranicznego, średni poziom ceł dla UE
wynosił 1,3% w 2008 roku, jednak obowiązują wysokie cła na niektóre produkty żywnościowe (np. ryż
czy cukier) i przemysłowe, a kodeks celny UE jest skomplikowany i zawiera kilkadziesiąt tysięcy pozycji;
3) obciążenia podatkowe; wysokość i ilość podatków znacznie różni się w krajach cieszących się dużą
wolnością gospodarczą, np. w Bahrajnie, Kuwejcie czy Katarze podatki są znikome albo w ogóle ich nie
ma, natomiast Dania i Szwecja plasują się na ostatnich miejscach rankingu pod względem wysokości
obciążeń podatkowych; w Polsce najwyższa stawka podatkowa dla dochodów osobistych (PIT) wynosi
32%, podatek od dochodów przedsiębiorstw (CIT) jest liniowy i równa się 19%, maksymalna i
najpowszechniejsza stawka podatku od wartości dodanej (VAT) to 23%, a oprócz tego istnieje
kilkanaście innych, uciążliwych pod względem opłacania podatków;
4) wydatki rządu – stosunek wydatków, konsumpcji i transferów dokonywanych przez rząd do wielkości PKB;
w naszym kraju, wliczając konsumpcję i płatności transferowe (np. ubezpieczenia społeczne),
5) polityka monetarna – mierzy poziom inflacji oraz bada, czy w kraju istnieje kontrola cen; inflację w Polsce
opisuje się jako niską, polityka banku centralnego zdaje się przewidywalna; część cen nie jest jednak
rynkowa, m.in. w ramach wspólnej polityki rolnej UE subsydiuje się produkty rolne, reguluje ceny
energii czy lekarstw, rząd kontroluje wysokość czynszów itp.;
6) inwestycje zagraniczne – mierzy swobodę przepływu i inwestowania zagranicznego kapitału, brak
restrykcji oznacza maksymalną ocenę; polski i zagraniczny kapitał traktuje się jednakowo, możliwy jest
100-procentowy udział kapitału zagranicznego w inwestycjach; wolność inwestycji ograniczają jednak
duża liczba wymaganych koncesji, niejasne przepisy i biurokracja; możliwość zakupu nieruchomości
przez obcokrajowców jest ograniczona; 54
 Kategorie wolności gospodarczej wg IEF

7) sektor finansowy – mierzy bezpieczeństwo systemu bankowego i niezależność od rządu;

w polskim sektorze bankowym 90% kapitału należy do banków prywatnych, ok. 60% do
banków zagranicznych, punkty w rankingu zostały odjęte za kontrolę rządu nad największą
firmę ubezpieczeniową i dwoma bankami,
8) prawa własności – im lepsza ochrona zapewniania jest własności prywatnej i mniej
możliwości wywłaszczenia, tym wyższa przyznana ocena; z powodu powolnego działania
sądów oraz niespodziewanych zmian w przepisach Polska została sklasyfikowana ex aequo
na 53 pozycji,
9) poziom korupcji; korupcja w naszym kraju postrzegana jest jako znacząca i jedna z
najwyższych w UE, pod względem uczciwości instytucji państwowych Polska sporo traciła w
tym rankingu,
10) rynek pracy – bada regulacje dotyczące płacy minimalnej, czasu pracy, zwolnień,
obowiązkowych okresów wymówień i odpraw; rynek pracy w Polsce jest silnie regulowany,
pozapłacowe koszty zatrudnienia są wysokie (obowiązkowe składki na ubezpieczenia
społeczne), a zwolnienie pracownika czasochłonne i kosztochłonne

55
 Jak to jest z tą wolnością? czyli…

Traktujmy wszelkie międzynarodowe, oparte na subiektywnie

dobranych i ocenianych kryteriach rankingi z lekkim
przymróżeniem oka, bo:
 pierwszy obecnie w rankingu wolności Singapur –
czyli superwolne państwo to maleńki, najgęściej
zaludniony kraj w Azji, który ma jednocześnie
opinię najbezpieczniejszego i najczystszego
zakątka na Ziemi (zakaz m.in. gumy do żucia, wysokie mandaty
za śmiecenie i publiczne sprzątanie przez winowajcę, a nawet chłosta
za wandalizm, obejmująca także obcokrajowców [stanowią 50%
wychłostanych rocznie!!])
 ale jednocześnie: w państwie tym panuje
autorytarna władza, twarda wobec krytyków oraz
opozycji, stosująca cenzurę, w tym mediów
i artystów oraz obowiązuje bardzo rygorystyczne
prawo obejmujące nawet karę śmierci, np. za
korupcję urzędników (zostało w ostatnich latach nieco złagodzone, zamiast
śmierci częściej teraz orzeka się długoletnie więzienie oraz bolesną chłostę…). 56
 Transformacja systemowa w Polsce
 Transformacja systemowa w Polsce – ogół zmian
zapoczątkowanych w Polsce w latach 80. XX wieku,
które zostały ukierunkowane na budowę wolnego rynku,
stworzenie społeczeństwa obywatelskiego oraz
demokratyzację.
 Przebudowa państwa objęła swoim zasięgiem niemal
wszystkie sfery życia społecznego, dlatego na potrzeby
badawcze wyróżnia się następujące podkategorie
transformacji:
 transformację ustrojową (wdrażanie instytucji i procedur demokratycznych)
 transformację gospodarczą (tworzenie wolnego rynku opartego na własności prywatnej)
 transformację społeczną (zmiana mentalności społecznej, akceptacja nowych reguł).

 Polska wkroczyła na drogę transformacji jako pierwszy

kraj w obozie socjalistycznym,
57
 Istota transformacji gospodarczej
 Transformacja wolnorynkowa – proces przechodzenia
z gospodarki centralnie planowanej lub nakazowo-
rozdzielczej do kapitalistycznej, czyli wolnorynkowej.
 Transformacja w Polsce polegała na podjęciu szeregu
działań takich jak:
 uwolnienie cen, od tej pory regulowanych przez popyt i podaż;
 zwiększenie swobód gospodarczych i uczestnictwa w rynku osób
fizycznych i prawnych (np. przedsiębiorstw);
 prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych;

 dopuszczenie do rynku kapitału zagranicznego i umożliwienie

inwestycji osobom indywidualnym, spółkom czy innym
przedsiębiorstwom;
 otwarcie giełdy papierów wartościowych, na której można m.in.
nabywać i zbywać akcje spółek giełdowych.
WAŻNE!! 58
 Transformacja w Polsce
 W Polsce przejścia od gospodarki centralnie planowanej do
rynkowej dokonano w sposób oparty głównie na modelu tzw.
terapii szokowej, dostarczonym przez ekonomistów amerykańskich,
między innymi Jeffreya Sachsa z Uniwersytetu Harvarda i jego
bliskich współpracowników (tzw. Plan Sachsa-Liptona) , znany
potem jako tzw. plan Balcerowicza.
 Pozytywne zmiany gospodarcze, które były efektem wdrożenia tego
planu wiązały się jednak z wysokimi kosztami społecznymi
ponoszonymi przez liczne rzesze Polaków, nieprzystosowanych
do zasad gospodarki rynkowej*.
 O ile na początku lat 90. XX wieku w Polsce przeważył pogląd
o konieczności szybkich i głębokich zmian w duchu liberalnym,
odwołującym się do neoklasycznego nurtu ekonomii, o tyle wraz
z upływem czasu, a także współcześnie poszerza się grono osób,
które ex post oceniają, że były to przekształcenia zbyt radykalne
i należało je przeprowadzić w bardziej umiarkowany sposób*.
*/ Za: Malaga K., Bilans przemian w Polsce w latach 1989–2017 w kategoriach transformacji, wolności gospodarczej i wzrostu gospodarczego,
http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-afcf6fd5-ff4f-4483-8f26-d7811003dc22 59
 Efekty transformacji
 Obniżenie inflacji i deficytu budżetowego (w 1990
była nawet nadwyżka),
 Redukcja niedoborów rynkowych i centralnego
rozdzielnictwa materiałów,
 Uzyskanie zgody wierzycieli na redukcję zadłużenia
zagranicznego,
 Znaczący przyrost rezerw dewizowych,
 Rozwój prywatnej przedsiębiorczości i handlu
(wśród ekspertów nie ma zgody, czy plan terapii szokowej
Balcerowicza miał bezpośredni wpływ na rozwój
przedsiębiorczości i handlu, które zliberalizowała już rok
wcześniej (1988) tzw. ustawa Wilczka)
WAŻNE!! 60
 Efekty transformacji
 Na skutek bankructw i likwidacji wielu przedsiębiorstw
państwowych oraz redukcji zatrudnienia w tych, które
przetrwały, stopa bezrobocia po transformacji ustrojowej
osiągnęła poziom rzędu 16,4% w 1993 r. a w 2003r.
sięgnęła nawet 20% (patrz wykresy dalej)
 Tzw. Plan Balcerowicza był krytykowany za to, że przyczynił się do
znacznego spadku stopy życiowej licznych grup ludności, zwłaszcza
pracowników niedochodowych przedsiębiorstw państwowych oraz
pracowników PGR-ów, tworząc obszary biedy i strukturalnego
bezrobocia, które w wielu miejscach trwa do dzisiaj („ściana
wschodnia”).
 Niektórzy ekonomiści zarzucali też tzw. planowi Balcerowicza zbyt
słabą ochronę rynku wewnętrznego w czasie transformacji oraz
dopuszczenie do wieloletniej zapaści całych gałęzi gospodarki na
skutek braku państwowej polityki wpływania na jej strukturę.
WAŻNE!! 61
 Ujemne skutki „szokowej” transformacji

 bezrobocie, WAŻNE!!
 rozwarstwienie społeczeństwa pod względem zamożności ,
 pojawienie się „szarej strefy ekonomicznej” związane z nagłym
wprowadzeniem „wolności gospodarczej” przy równoczesnym
braku struktur państwa powołanych do skutecznego eliminowania
tego typu patologii (jak policja gospodarcza, policja podatkowa ),
 rozpoczęcie prywatyzacji bez należytego przygotowania, co
zaowocowało pospolitymi aferami typu kryminalnego na skalę
dotąd nienotowaną , a także utratą kontroli przez państwo nad
znaczną częścią sektora finansowo – ubezpieczeniowego
i energetycznego,
 przejęcie przez zagraniczne koncerny produkcyjne/handlowe
znacznej części rynku w Polsce ,
 drenaż dochodowy państwa (np. za pośrednictwem cen
transferowych, zwrotu VAT, optymalizacji podatkowej) 62
 Drenaż finansowy

 Raport organizacji Global Financial Integrity (GFI)

stwierdzał, że Polska była liderem w UE jeśli chodzi
o drenaż środków finansowych przez zagraniczne
podmioty za lata 2004-2013.
 Wynika z niego, że w latach 2005-2015 z Polski
wypłynęło co najmniej 537 mld zł.
 W latach 2005-2015 najwięcej wydrenowały z Polski firmy
zarejestrowane w Holandii - aż 117,31 mld zł w ciągu 11 lat.
 Niewiele mniej wytransferowały z Polski firmy niemieckie,
prawie 102 mld zł.
 Na trzecim miejscu znalazły się firmy francuskie, w latach 2005-
2015 wyprowadziły z Polski prawie 60 mld zł.

63
 Drenaż finansowy
 Raport GFI potwierdza opinie na temat polskiego systemu
podatkowego opracowane przez Międzynarodowy Fundusz
Walutowy czy Komisję Europejską. Według ekspertyz zleconych
przez te instytucje, wskutek oszustw związanych z niepłaceniem
podatków VAT, CIT oraz ceł oraz wyłudzeniami, polski budżet tracił
rocznie nawet 100 mld zł.
 GFI - organizacja badająca nielegalne przepływy finansowe,
wskazuje, że ponad 80 proc. oszustw stanowi tzw. misinvoicing
czyli celowe popełnianie błędów w fakturowaniu, w celu transferu
pieniędzy do innego kraju.
 Największa wartość nielegalnych transferów pieniędzy dotyczy
Chin, Rosji, Meksyku czy Indii, a Polska znalazła się na liście jako
jedyny kraj z Unii Europejskiej.

64
 Prywatyzacja na jednym przykładzie

 Zakupu Wedla dokonała amerykańska PepsiCo - za 40 proc. akcji Wedla

zapłaciła 25 mln dolarów.
 Dosyć szybko okazało się jednak, iż PepsiCo chce skoncentrować się na słonych
przekąskach i kilka lat później koncern zdecydował się na podział i sprzedaż zakładów.
 W 1999 r. doszło do sprzedaży trzech spółek. Syrenę PepsiCo sprzedało fińskiemu Leaf,
Jedyną – Cadbury, a Delicję wraz z fabryką ciastek w Płońsku, produkującą Delicje
Szampańskie, Pieguski i Pierniczki Alpejskie, sprzedano francuskiemu koncernowi Danone.
PepsiCo. zatrzymało sobie tylko nową fabrykę chipsów Frito Lay w Grodzisku
Mazowieckim.
 Prawa do marki E. Wedel otrzymała brytyjska spółka Cadbury, a przedsiębiorstwo zaczęło
działać pod nazwą Cadbury Wedel sp. z o.o. Tradycyjny charakter obu przedsiębiorstw
podkreślały podpisy właścicieli. Danone zdecydował się płacić Cadbury opłaty licencyjne za
dalsze korzystanie ze znaku towarowego E. Wedel na swoich wyrobach.
 Jednak, gdy w styczniu 2010 r. spółka Cadbury Wedel została kupiona przez amerykański
koncern Kraft Foods, Komisja Europejska zgłosiła sprzeciw nie chcąc dopuścić do monopolu
firmy Kraft na rynku czekolad w Polsce.
 Finalnie postanowiono o sprzedaży Wedla, a jego nowym właścicielem został japoński
koncern wielobranżowy LOTTE Group.
 Rodzina Wedlów za odstąpienie legendarnego logo w wyniku ugody otrzymała … 5 mln USD.
https://www.pb.pl/slodko-gorzka-historia-wedla-797104,
http://wyborcza.biz/biznes/1,147743,7485380,Jak_wedlowski_torcik_przechodzil_z_rak_do_rak.html?disableRedirects=true
http://web.archive.org/web/20160304110159/http://weekend.pb.pl/2589964,79561,fabryka-przyjemnosci-pana-jana 65
 Prywatyzacja „Wedla” kontrowersje
 Giełdowy prospekt emisyjny z 1991 r. wspominał o roszczeniach spadkobierców i dla nich
m.in. zarezerwowano 5 proc. akcji (choć sama fabryka przed nacjonalizacją była
prawdopodobnie w całości własnością Jana Wedla). Sami spadkobiercy wystąpili do sądu
o uznanie prawa do marki „E. Wedel”, a sąd uznał, że dawne zakłady 22 lipca bezprawnie
wykorzystują nazwę. Natomiast PepsiCo (wówczas główny kupiec, który za 40 proc. akcji
Wedla zapłacił 25 mln dolarów, wycofał spółkę później z giełdy) wystąpili do ministra
sprawiedliwości o rewizję nadzwyczajną tego wyroku. Sąd Najwyższy unieważnił wyrok
i spółka posługiwała się sporną nazwą bez pytania spadkobierców o zgodę.
 Samo wycofanie spółki z giełdy było przedmiotem śledztwa, lecz nie przedstawiono
zarzutów z racji braku bezspornej możliwości potwierdzenia winy. Koncern PepsiCo,
posiadający wtedy 70% udział w kapitale, ogłosił wezwanie do sprzedaży akcji Wedla,
oferując 200 zł (przy ogólnej dekoniunkturze rynkowej i kursie 160 zł) za akcję. Natomiast
informacja z 21 (piątek) listopada 1997 r. została podana do publicznej wiadomości dopiero
24 (poniedziałek), gdy kurs akcji wcześniej zwyżkował już do 188 zł.
 Cadbury, który chciał przejąć fragment dawnej spółki (po niepowodzeniach z próbą
wprowadzenia własnych marek) i co w rezultacie umowy z PepsiCo uczynił (w 1998, za samą
fabrykę czekolady na Pradze, przy której pozostała nazwa E. Wedel, zapłacono 76,5 mln
dolarów) podjął negocjacje ze spadkobiercami. Ci w międzyczasie zdołali reaktywować
przedwojenną spółkę E. Wedel, bo nikt nie wykreślił jej z rejestru handlowego
(prawdopodobnie z powodu początkowej całkowitej zmiany nazwy w okresie PRL).
Ostatecznie Cadbury zawarł z ugodę z dziesięcioma spadkobiercami Jana Józefa Wedla oraz
samą przedwojenną spółką E. Wedel, według nieoficjalnych danych spłacając ich roszczenia
kwotą 5 mln dolarów … 66
 Szokowa transformacja – działania natychmiastowe

 Wprowadzenie i utrzymanie jednolitego kursu wymiany złotego, z ostrą dewaluacją

aktualnego kursu oficjalnego (w czasie wykładu prof. Sachs mówił o kursie 4-5 tys.
zł/USD). Po przeprowadzonej dewaluacji należy kontynuować politykę budżetową
i finansową utrzymującą stabilność oficjalnego kursu i niedopuszczającą do powstania
różnicy kursu oficjalnego i rynkowego.
 Zniesienie wszelkich ograniczeń w obrocie dewizami – mogą się nim zajmować osoby
prywatne, przedsiębiorstwa i instytucje finansowe, bez obowiązku odsprzedaży dewiz
państwu.
 Zlikwidowanie wymogu pozwoleń na prowadzenie eksportu i importu przez
przedsiębiorstwa.
 Wprowadzenie niskiego stałego podatku importowego (20 proc. wartości).
 Wprowadzenie specjalnego podatku od nadzwyczajnych (eksportowych) zysków
przemysłu węglowego, kompensującego ostry wzrost krajowych cen węgla.
 Zniesienie kontroli cen.
 Zniesienie wszelkich dopłat z budżetu państwa.
 Przeznaczenie 1/2 do 3/4 oszczędności z dopłat dla zwiększenia płac.
 Zlikwidowanie nadmiernego podatku od płac w przedsiębiorstwach.
 Zlikwidowanie wszystkich preferencyjnych kredytów banku centralnego,
z wyjątkiem budownictwa mieszkaniowego.
67
 Szokowa transformacja – działania natychmiastowe

 Podniesienie oprocentowania udzielonych kredytów powyżej poziomu

inflacji.
 Ostre ograniczenie kredytów na inwestycje rządowe, szczególnie dla gałęzi
przynoszących straty.
 Rozpoczęcie formalnych rokowań z MFW i Bankiem Światowym w sprawie
finansowego wsparcia programu gospodarczego.
 Powiadomienie banków komercyjnych o konieczności wynegocjowania
redukcji zadłużenia zgodnego z planem Brady’ego i prośba o udzielenie
kredytów pomostowych umożliwiających spłaty zobowiązań przypadające
w następnych 12 miesiącach.
 Zawieszenie wszelkich płatności bankom komercyjnym do czasu udzielenia
kredytów pomostowych.
 Zawiadomienie Klubu Paryskiego (kredytodawcy oficjalni) o konieczności
uzgodnienia nowych warunków spłaty odsetek i kapitału w najbliższych
trzech latach.
 Zażądanie ulg w spłacie zadłużenia w krajach RWPG.
68
 Szokowa transformacja – działania 1-3 mies.

 Stworzenie systemu reprywatyzacji niewielkich przedsiębiorstw (np. sklepy,

restauracje).
 Rozpoczęcie pracy przez Komisję Antymonopolową i Komisję Uczciwej Konkurencji.
 Uchwalenie niskich i stałych (nie progresywnych) podatków dla ludności
i przedsiębiorstw.
 Przedstawienie ustawy o wyeliminowaniu ograniczeń w inwestycjach zagranicznych.
 Rozpoczęcie udziału samorządów robotniczych w zarządzaniu finansowym wielkich
przedsiębiorstw państwowych.
 Ustalenie, że pożyczki nadzwyczajne mogą być udzielane przedsiębiorstwom tylko dla
zapewnienia wypłat wynagrodzeń. Dla firm korzystających z tego dofinansowania będą
zawieszone kredyty inwestycyjne.
 Utrzymanie wysokich realnych kosztów kredytu dla wsparcia stabilności cen i kursu
wymiany.
 Stworzenie rynku kredytów krótkoterminowych udzielanych nawzajem przez
przedsiębiorstwa.
 Podpisanie listu intencyjnego z MFW w sprawie trzyletniego Rozszerzonego
Porozumienia (Extended Agreement).
 Podpisanie z Bankiem Światowym programu dla Kredytu Dostosowania Strukturalnego.
 Otwarcie biur miejscowych przedstawicieli MFW i Banku Światowego. 69
 Szokowa transformacja – działania 3-12 mies.

 Rozpoczęcie prac legislacyjnych nad reformą podatków (zastąpienie

podatku obrotowego podatkiem od wartości dodanej i stworzenie
niskiego podatku dochodowego).
 Zgoda na zakładanie nowych banków prywatnych.
 Wzmocnienie systemu zbierania podatków i prośba do MFW
i Banku Światowego o pomoc techniczną w usprawnieniu systemu
podatkowego.
 Stworzenie Nadzoru Bankowego dla formułowania i nadzoru nad
przestrzeganiem przepisów dotyczących operacji banków.
 Wprowadzenie ustawodawstwa ułatwiającego i wspomagającego
prywatyzację, zakładanie spółek akcyjnych i joint ventures.
 Podpisanie nowego porozumienia z Klubem Paryskim.
 Otrzymanie nowych kredytów z poszczególnych państw
(w szczególności kredytów uzupełniających kredyty MFW i Banku
Światowego z Japonii).
 Negocjacje ze Wspólnotą Europejską w sprawie dostępu do rynków
zachodnioeuropejskich. 70
 Szokowa transformacja – działania roku 2. i dalej

• Stworzenie giełdy.
• Stworzenie dodatkowych elementów krajowego
rynku kapitałowego (np. pożyczki międzybankowe,
rynek pożyczek krótkoterminowych).
• Zawarcie ostatecznego porozumienia w sprawie
redukcji długu (w ramach planu Brady’ego)
z bankami komercyjnymi.
• Wprowadzenie programu prywatyzacji.
• Dzielenie przedsiębiorstw państwowych przez
Komisję Antymonopolową.
• Likwidacja nierentownych przedsiębiorstw
państwowych.
71
 Bezrobocie a wzrost gospodarczy
Polska 1990-2022
Bezrobocie a wzrost gospodarczy Polska 1990-2022

22
19,4 20 20 19,1
20 % 17,6
18 16,4 16
16 14,3 14,9 15,1 14,9
13,2 13,1 13,4 13,4
14 12,2 11,4 12,1 12,4 12,5 11,4
12 10,3 10,4 9,5 9,7
10 7 7,2 8,2
6,1 6,5 6,2 6,8
8 6,5 5,2 5,1
6,6 5,8 6,3
4,6 4,6 4,6 5,0 5,2
6 3,8 3,6 3,5 3,9 3,7 3,3 3,8 3,1
2,6 2,6
4 1,2 2,0 1,6 1,4
4,9
5,9
5,4 5,1
2 4,5 5,2
0
-2 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
-4 -7 -2,0
-6
-8
-10 -11,6
-12 stopa bezrobocia wzrost (ESA 2010)

Wykres pokazuje ewidentną zależność pomiędzy a stopą bezrobocia w stopa wzrostu

gospodarczego: im wyższy wzrost gospodarczy, tym niższa stopa bezrobocia, co oznacza
spadek przede wszystkim tzw. bezrobocia koniunkturalnego (cyklicznego), które powstaje
w okresach recesji i „wchłaniane” jest gospodarkę w okresach ożywienia i ekspansji.
2022 813 */oprac. własne na podst. Kwartalnej informacji o rynku pracy, GUS

2021 898
Liczba bezrobotnych
2020
2019 866
1046
w Polsce (1990-2022) w tys. LICZBA BEZROBOTNYCH
2018 971 W POLSCE 1990-2022
2017 1082 (STAN NA KONIEC ROKU)
2016 1335
2015 1563 W okresie PRL oficjalne (jawne)
2014 1825
2013 2158
bezrobocie nie istniało. Pracował
2012 2137 w zasadzie każdy, kto chciał (istniały
2011 1983
2010 1955
natomiast przerosty zatrudnienia
2009 1893 w państwowych
2008 1474 przedsiębiorstwach).
2007 1747
2006 2309
Pierwsze statystyki rejestrowanego
2005 2723 bezrobocia pojawiły się w roku
2004 3000
2003 3176
1990 i od razu liczba bezrobotnych
2002 3217 przekroczyła milion sto tys. osób.
2001 3115 Obecnie bezrobocie jest najniższe
2000 2703
1998 1831
od 1990 r. – jego stopa wynosiła
1996 2359 5,1% na koniec list. 2022.
1994 2838
1992 2509
tys. osób
1990 1126

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500