Ekonomia Międzynarodowa – powtórzenie do egzaminu (styczeń 2012)

autorzy: Erasmus Student Network SGH

1. Wprowadzenie .................................................................................................................................... 1

2. Klasyczne teorie handlu międzynarodowego ...................................................................................... 3

3. Neoklasyczna teoria handlu międzynarodowego ............................................................................... 7

4. Wyposażenie w czynniki produkcji jako podstawa handlu międzynarodowego ................................ 9

5. Alternatywne teorie handlu międzynarodowego ............................................................................... 9

6. Wzrost gospodarczy a handel międzynarodowy ............................................................................... 11

7. Międzynarodowe przepływy kapitału ............................................................................................... 12

8. Międzynarodowe przepływy siły roboczej ........................................................................................ 14

9. Międzynarodowe przepływy wiedzy naukowej i technicznej ........................................................... 15

10. Cło .................................................................................................................................................... 15

11. Narzędzia pozataryfowe .................................................................................................................. 18

12. Wolny handel a protekcjonizm........................................................................................................ 21

13. Międzynarodowa polityka handlowa .............................................................................................. 23

14. Bilans płatniczy ................................................................................................................................ 25

15. Kurs walutowy i rynek walutowy .................................................................................................... 27

16. Ustalanie poziomu kursu walutowego ............................................................................................ 28

17. Międzynarodowy system walutowy ................................................................................................ 30

18. Wyzwania i problemy globalizacji ................................................................................................... 33

1. Wprowadzenie
1.1 Początki gospodarki światowej
 postęp technologiczny i podział pracy leżą u podstaw internacjonalizacji procesów
gospodarczych
 w prehistorii praca dzielona była między kobiety i mężczyzn
 w późniejszym okresie nastąpiła specjalizacja plemion (rolnicze i zbierackie) dzięki rozwojowi
sztuki uprawy roli
 rozwój rzemiosła doprowadził do powstania miast i handlu międzynarodowego już w
starożytności i średniowieczu
1.2 Starożytność i średniowiecze
 początkowo wymiana handlowa miała niewielki wpływ na kształtowanie się gospodarek
krajowych i ich struktur produkcji, gdyż:
o była sporadyczna i prowadzona na małą skalę

1
 o była czasochłonna i niebezpieczna (długie i niebezpieczne szlaki lądowe i morskie)
o dotyczyła głównie dóbr luksusowych (szlak jedwabny, szlak bursztynowy)
 wyjątkiem był handel drewnem oraz zbożem, gdyż:
o miał masowy i długotrwały charakter
o przedmiotem były dobra pierwszej potrzeby (żywność i materiał budulcowy)
o rozwijał się intensywnie nad morzem Bałtyckim i Śródziemnomorskim
o zmieniał strukturę gospodarczą państw (wylesienie, powstanie latyfundiów i
pańszczyzny)
1.3 Rewolucja przemysłowa
 rewolucja przemysłowa doprowadziła do:
o rozszerzenia handlu na nowe obszary (dzięki statkom parowym i kolei) oraz na nowe
towary (np. maszyny przemysłowe)
o wzrostu znaczenia handlu niektórymi surowcami (ruda, węgiel, bawełna)
o urbanizacji i wzrostu zapotrzebowania na siłę roboczą
o zmian w międzynarodowym podziale pracy (państwa rolnicze i państwa
przemysłowe)
o powstania silnych relacji handlowych w imperiach kolonialnych (rynki zbytu, tania
siła robocza dla produkcji i wydobycia oraz uprawy roślin przemysłowych)
 w rezultacie powstała gospodarka światowa, która opiera się na trwałych powiązaniach
handlowych między krajami z całego świata
1.4 Załamanie gospodarki światowej w okresie I i II wojny światowej
 jeszcze przed wojną wzrost tendencji autarkicznych doprowadzał do stopniowego zamierania
wymiany międzynarodowej (chęć usamodzielnienia się gospodarek)
 system walutowy oparty na złocie załamał się co doprowadziło do zawieszenia
wymienialności walut i destabilizacji w handlu zagranicznym
 państwa komunistyczne handlowały między sobą, a ich gospodarka nie podlegała prawom
wolnego rynku
 system kolonialny rozpadł się co doprowadziło do zaniku powiązań handlowych z koloniami
 niemieckie łodzie podwodne utrudniały handel Europy z USA
 wymiana międzynarodowa oparta była głównie na handlu sprzętem wojskowym
1.5 Odrodzenie gospodarki światowej i rewolucja informatyczna
 konferencja w Bretton Woods (1944):
o stworzenie MFW (udzielanie pożyczek stabilizujących waluty)
o stworzenie Banku Światowego wspomagającego MFW
o powstanie systemu sztywnych kursów walutowych
o wzrost znaczenia dolara amerykańskiego (usztywnienie kursów względem dolara)
 w okresie niewymienialności Europejska Unia Płatnicza umożliwiała handel w Europie na
podstawie wielostronnego clearingu
 plan Marshalla pomógł odbudować zniszczoną Europę i wznowić handel państw europejskich
między sobą jak i z innymi krajami świata
 powstanie OECD i EWG ułatwiało współpracę handlową pomiędzy państwami członkowskimi
 GATT przy dużym wsparciu USA pozwalał stale obniżać ograniczenia celne
 rozwój gospodarki Japońskiej, pojawienie się Tygrysów Azjatyckich oraz obszaru preferencji
celnych ASEAN doprowadziły do rozwoju handlu dalekowschodniego
 rewolucja informatyczna doprowadziła do:
o wzrostu mobilności kapitału w skali międzynarodowej
o rozwoju międzynarodowych obrotów usługami
o postępów w zarządzaniu i komunikacji w przedsiębiorstwach międzynarodowych
o wykształcenia skutecznego systemu transportu (transport intermodalny –
najefektywniejsze wykorzystanie wszystkich środków transportu)

2
1.6 Współczesna wymiana międzynarodowa
 występuje handel zarówno wewnątrz- jak i międzygałęziowy
 handel wewnątrzgałęziowy opiera się na importowaniu i eksportowaniu przez państwa
towarów tego samego typu (zwiększenie różnorodności dostępnych dóbr)
 handel międzygałęziowy polega na wymianie handlowej między różnymi gałęziami
gospodarki (specjalizacja gospodarek, niższe koszty produkcji, wyższe technologie)
 występuje silna międzynarodowa kooperacja przemysłowa oparta na produkcji i handlu
podzespołami i częściami
1.7 Podmioty współczesnej gospodarki światowej
 państwa przemysłowe (kraje G7 oraz pozostałe kraje przemysłowe)
 państwa rozwijające się (eksporterzy paliw i innych towarów oraz surowców i usług)
 międzyrządowe organizacje (NATO, UE)
 pozarządowe organizacje (Czerwony Krzyż, Greenpeace)
1.8 Zróżnicowanie i konkurencyjność podmiotów
 najwyższą relację eksportu do PKB mają kraje wysoko rozwinięte o małej liczbie ludności,
których gospodarka jest zależna od krajów większych głównie pod względem importu
surowców i żywności, a eksport opiera się na towarach wysoko przetworzonych
 konkurencyjność krajów (oferowanie tańszych i/lub lepszych produktów na rynku
międzynarodowym) zależy od:
o konkurencyjności przedsiębiorstw danego kraju
o tempa postępu technicznego
o poziomu edukacji społeczeństwa
o polityki ekonomicznej i społecznej
o tradycji handlowych i przemysłowych
o dostępności zasobów naturalnych
1.9 Pojęcie ekonomii międzynarodowej i jego wyodrębnienie
 ekonomia międzynarodowa to cześć ekonomii zajmująca się transakcjami między krajami w
dziedzinie towarów i usług, przepływami finansowymi i ruchem czynników produkcji
 pojęcie wyodrębniło się w okresie międzywojennym, a w Polsce w latach 60-tych
 przyczynami wyodrębnienia pojęcia były
o wzrost znaczenia handlu międzynarodowego i innych form współpracy między
państwami
o różnice pomiędzy relacjami gospodarczymi wewnątrz danego państwa, a relacjami
międzynarodowymi
 pojęcie ekonomii międzynarodowej obejmuje:
o teorię handlu międzynarodowego
o politykę handlową
o kursy walutowe i bilans płatniczy
o makroekonomię gospodarki otwartej
2. Klasyczne teorie handlu międzynarodowego
2.1 Funkcje klasycznych teorii handlu międzynarodowego
 funkcja wyjaśniająca – wyjaśnia to co było w przeszłości (kto, jak i dlaczego handlował)
 funkcja decyzyjna – ułatwia podejmowanie racjonalnych decyzji w czasie działania
 funkcja optymalizacji uwarunkowań – jak kształtować otoczenie i politykę, aby osiągać
korzyści maksymalne z handlu międzynarodowego
2.2 Merkantylizm (nie zaliczany do klasycznych teorii)
 popieranie eksportu i ochrona przez importem motywowana chęcią akumulacji złota
 ukształtował się ze względu na powstanie monarchii absolutnych, które potrzebowały
nadwyżek złota by sprawować władzę
 uważano, że nie należy dopuścić do sytuacji, w której złoto opuszcza granice kraju

3
  należy prowadzić handel wymienny towarami, których jest nadwyżka
 duży nacisk kładziony na dodatni bilans handlowy
2.3 Teoria przewagi absolutnej
 autorem tej teorii jest Adam Smith
 tak samo jak podział pracy w skali jednego państwa jest korzystny dla gospodarki tak samo
istnieje korzystny dla wszystkich międzynarodowy podział pracy (specjalizacja krajów)
 kryterium w wyborze kierunku specjalizacji powinny być absolutne różnice w kosztach
wytwarzania, wynikające z różnic w wydajności pracy
 przyczyną zróżnicowania wydajności są różnice w wyposażeniu krajów w zasoby naturalne i
zasoby nabyte
 rozpatrując korzyści z handlu na podstawie teorii przewagi absolutnej należy porównać
sytuację w gospodarkach zamkniętych (różnica w kosztach na rynku wewnętrznym) do
stosunku wymiany na rynku międzynarodowym
 przykład:
o Niemcy produkują 5 ton miedzi / dzień oraz 10 ton piwa / dzień
o Polska produkuje 10 ton miedzi / dzień oraz 5 ton piwa / dzień
o w przypadku gospodarek zamkniętych Niemcy mogą wymienić 1tonę piwa na 0,5
tony miedzi; Polska może wymienić 1 tonę miedzi na 0,5 tony piwa
o w przypadku gospodarek otwartych kształtuje się relacja wymienna 1:1 (zyskują na
tym oba kraje, gdyż mogą otrzymać 2 razy więcej niż poprzednio)
o Niemcy kupują polską miedź, a Polacy kupują niemieckie piwo
o gdyby relacja była np. 1 tona miedzi = 1,25 tony piwa to Niemcy zyskiwaliby tylko 1,6
razy więcej, Polska natomiast zyskiwałaby aż 2,5 razy więcej
 ta teoria wykorzystywana była w socjalizmie w tzw. metodzie krzyżykowej
2.4 Teoria kosztów absolutnych w ujęciu geometrycznym (graficznym)
 dodatkowo rozpatrywane są pozostałe czynniku produkcji (kapitał oraz ziemia)
 aby tak mogło się stać należy skorzystać z krzywej możliwości produkcyjnych (krzywej
transformacji), która pokazuje wszystkie możliwe warianty produkcji dwóch dóbr przy
pełnym wykorzystaniu czynników produkcji oraz technologii
 krańcowa stopa transformacji pokazuje jaką ilość produkcji jednego dobra musimy poświęcić
aby zwiększyć produkcje drugiego dobra o jednostkę
 wykres analizuje się podobnie jak w przypadku teorii przewagi względnej
2.5 Teoria przewagi komparatywnej (względnej)
 autorami są David Ricardo i R. Torrens
 do uzyskania korzyści z handlu międzynarodowego
wystarczy istnienie względnych różnic w kosztach Anglia Portugalia
wytwarzania bądź wydajności produkcji Sukno 80 30
 kraj będzie odnosił korzyści, gdy oddaje dobro Wino 100 20
wyprodukowane niskim nakładem w zamian za dobro,
które musiałby produkować wysokim nakładem
 np. jeżeli koszty produkcji ilustruje powyższa tabela to Portugalia będzie zgłaszała
zapotrzebowanie na angielskie sukno dając w zamian portugalskie wino mimo, że koszty
produkcji wina w Anglii są 5 razy wyższe niż w Portugalii
2.6 Teoria kosztów względnych w ujęciu geometrycznym (graficznym)
 teorię przewag komparatywnych (podobnie jak teorię absolutnych różnic kosztów) można
przedstawić nie tylko w ujęciu zaproponowanym przez klasyków ekonomii, ale również w
ujęciu geometrycznym, wykorzystując późniejszy dorobek nauk ekonomicznych, a zwłaszcza
krzywą możliwości produkcyjnych
 krzywa możliwości produkcyjnych (krzywa transformacji) – linia łącząca punkty będące
kombinacją 2 produktów, jakie dany kraj może wytworzyć przy pełnym wykorzystaniu
posiadanych zasobów czynników produkcji i przy danej technice produkcji

4
  bezwzględna wartość tangensa kąta nachylenia krzywej możliwości produkcyjnych do osi
poziomej układu współrzędnych jest równa krańcowej stopie transformacji (kosztowi
alternatywnemu), bo mierzy ilość, o jaką należy zmniejszyć produkcję jednego towaru, aby
móc zwiększyć o 1 jednostkę produkcję drugiego towaru

Polska Niemcy

 gospodarka zamknięta (pkt. A) –  gospodarka zamknięta (pkt. A’) –

Polska wytwarza 2 tony miedzi i 3
tony piwa
 gospodarka otwarta – Polska
wytwarza 8 ton miedzi (C), 3 tony na
potrzeby krajowe, a 5 ton na eksport
 importuje 5 ton piwa (punkt O)
 korzyści Polski z handlu obrazuje
zacieniony trójkąt
Niemcy wytwarzają 4 tony miedzi i 10
ton piwa
 gospodarka otwarta – Niemcy
produkują 18 ton piwa (B’), 13 ton na
potrzeby krajowe a 5 ton na eksport
 importują 5 ton miedzi (punkt O’)
 korzyści Niemiec z handlu obrazuje
zacieniony trójkąt

2.7 Teoria przewagi komparatywnej w ujęciu pieniężnym

 konsumenci zainteresowani są przede wszystkim kosztem produktu w pieniądzu, a nie
kosztami jego wytworzenia
 ważne są różnice walutowe i koszty pracy, mogące w znacznym stopniu wpływać na stosunki
w kosztach po przeliczeniu ich na wspólną walutę
 jeżeli porównujemy tylko nakłady pracy możemy zauważyć, że Niemcy mają przewagę
absolutną zarówno jeżeli chodzi o wytwarzanie miedzi jak i piwa
 w przewagach komparatywnych zaś Polska ma przewagę w wytwarzaniu miedzi, Niemcy zaś
piwa
 po przeliczeniu na wspólna walutę możemy dostrzec, że Polska ma przewagę jeżeli chodzi o
produkcje miedzi (10 PLN w stosunku do niemieckiego 25,2 PLN)
 Niemcy zaś posiadają przewagę jeżeli chodzi o piwo (20 PLN w Polsce w stosunku do 11,2
PLN w Niemczech)
 możemy również zauważyć, że gdyby Euro kosztowało ponad 6,25 PLN lub praca w
Niemczech kosztowała ponad 14,29 EUR wówczas niemieckie piwo kosztowało by drożej niż
polskie, co byłoby bodźcem do ponownego uruchomienia produkcji piwa w Polsce, a tym
samym zaprzestania wymiany tych towarów

5
 Polska Niemcy
kurs walutowy 1 EUR=3,5000 PLN 1 PLN=0,286 EUR
dobra miedź piwo miedź piwo
nakłady pracy 1 2 0,9 0,4
płaca/godz. 10PLN 10PLN 8 EUR 8 EUR
koszt pracy 10PLN 20PLN 7,20 EUR 3,20 EUR
koszt w zł 10PLN 20PLN 25,2 PLN 11,2 PLN
Koszt w euro 2,857EUR 5,714EUR 7,2 EUR 3,2 EUR

2.8 Teoria przewagi komparatywnej przy większej ilości dóbr

 należy stworzyć łańcuch przewagi względnej (uszeregować wszystkie dobra według relacji
nakładów pracy w obu krajach)
 kraj będzie eksportował dobra, w przypadku, których relacja nakładów niezbędnych do ich
wytworzenia będzie mniejsza od odpowiedniej relacji w przypadku towaru, który względnie
taniej wytwarza
 zaś importować wszystkie te dobra w odniesieniu, do których relacja ta będzie większa od
odpowiedniej relacji dla towaru, który wytwarza relatywnie drożej
Kraje Miedź Piwo Truskawki Szparagi Jogurt
Polska 1 2 4 6 1,2
Niemcy 0,9 0,4 2 1,25 1

Produkty … Miedź Jogurt Truskawki Szparagi Piwo …

Relacja R<1,11 1,11 1,2 2 4,8 5 R>5

 należy uszeregować pod względem R (relacji nakładu pracy potrzebnego do wytworzenia

konkretnego dobra)
 Polska na pewno w tym przykładzie będzie eksportować wszystkie produkty o relacji między
nakładami mniejszej niż w przypadku miedzi zaś importować wszystko co posada wskaźnik
relacji nakładów pracy wyższy niż w przypadku piwa
 produkty pomiędzy piwem będą eksportowane zależnie od popytu na nie
 jeżeli wzrośnie popyt na jogurt, Polska zwiększy produkcję i rozpocznie eksport
 w przypadku szparagów to Niemcy rozpoczną eksport
 w przypadku truskawek zarówno jeden jak i drugi kraj może rozpocząć eksport
2.9 Model Dornbuscha – Fischera – Samuelsona (modyfikacja teorii przewagi komparatywnej)
 połączenie teorii w ujęciu pieniężnym i z większą ilością dóbr
 aby wyciągnąć wnioski należy stworzyć łańcuch przewagi względnej według następującej
reguły:

 jest nakładem pracy niezbędnym do wytworzenia dobra i w kraju A.

 jest nakładem pracy niezbędnym do wytworzenia dobra i w kraju B.
 Czynnikami decydującymi są relacja płac w obu krajach oraz kurs walutowy K.
 Kraj A będzie eksportował towary, dla których zachodzi nierówność ,a
eksportować te, dla których nierówność jest odwrotna

6
2.10 Ujęcie graficzne modelu Dornbuscha – Fischera – Samuelsona
 na osi poziomej znajdują się dobra (di) produkowane w Polsce i w Niemczech
 na osi pionowej relacje płac w obu krajach (W)
ważone kursem PLN wobec EUR (K)
 skoro ilość towarów eksportowanych przez
Polskę do Niemiec wzrasta wraz ze spadkiem
relacji płac w obu krajach, to zależność tę można
zilustrować za pomocą krzywej opadającej L(di)
 krzywa L(di) określa stronę podaży towarów, bo
odzwierciedla warunki produkcji istniejące w
obu analizowanych krajach
 relacje płacowe między rozpatrywanymi krajami
uzależnione są od popytu rynkowego na
wytwarzane przez nie dobra
 wynika stąd, że poziom płac w Polsce względem
płac niemieckich jest wprost proporcjonalny do
ilości produkowanych w naszym kraju dóbr, na które istnieje popyt w Niemczech
 zwiększenie liczby takich dóbr pociąga za sobą wzrost popytu na pracę potrzebną w Polsce na
ich wytworzenie
 w efekcie tego następuje podwyższenie polsko-niemieckich relacji płacowych (ilustruje to
wzrastająca krzywa popytu D)
 punkt równowagi (O) znajduje się w punkcie przecięcia krzywej podaży L(di) z krzywą popytu
D; wyznacza on produkt graniczny (dg), który oddziela towary produkowane i wytwarzane
przez Polskę (po lewej stronie) od dóbr wytwarzanych i eksportowanych przez Niemcy (na
prawo od produktu granicznego)
 struktura wzajemnej wymiany towarowej powstała w punkcie równowagi prowadzi do
wyrównania się relacji płacowych istniejących między obu handlującymi ze sobą krajami
 model Dornbuscha-Fischera-Samuelsona nie tylko pozwala na właściwe pokazanie
współczulności, jakie występują między strukturą towarową handlu zagranicznego i relacjami
płac w krajach partnerskich, lecz może też być wykorzystany do dalszego rozwijania teorii
przewag komparatywnych w drodze uwzględnienia kosztów transportu, zmian technologii i
innych warunków ekonomicznych
3. Neoklasyczna teoria handlu międzynarodowego
3.1 Narzędzia badawcze teorii
 krzywa obojętności – opisuje preferencje konsumpcyjne pojedynczego konsumenta; jej
kształt związany jest z malejącą krańcową stopą substytucji
 społeczna krzywa obojętności – krzywa łącząca kombinację dwóch dóbr, które dają taki sam
poziom zaspokojenia potrzeb określonej społeczności
3.2 Korzyści z handlu międzynarodowego
 dokonując wymiany międzynarodowej części produkowanych towarów, oba kraje uzyskają
możliwość osiągnięcia poziomu konsumpcji określonego przez społeczne krzywe obojętności
bardziej oddalone od początku układu
3.3 Podział korzyści z wymiany międzynarodowej
 koncepcja popytu wzajemnego (J.S. Mill) – czynnikiem decydującym o przyjęciu określonej
relacji wymiennej w handlu między krajami są wielkość popytu i podaży zgłaszanych przez te
kraje
 w przypadku, gdy zmiany popytu w obu krajach następują niejednocześnie poziom relacji
wymiennej zależy od relatywnej siły popytu zgłaszanego przez oba kraje (taka sytuacja
występuje jedynie wówczas, gdy oba kraje mają mniej więcej jednakowy potencjał
gospodarczy i popyt każdego z nich może mieć podobny wpływ na ceny

7
3.4 Krzywa popytu wzajemnego (krzywa oferty)
 narzędzie pozwalające na badanie kształtowania się relacji wymiennych (cenowych)
 ukazuje zależność relacji wymiennych od wielkości eksportu i importu danego kraju
(kombinacja krzywej popytu i krzywej podaży)
 pozwala znaleźć punkt równowagi dla obu krajów (kraj A importuje i eksportuje takie ilości
jakie kraj B może kupić lub sprzedać)
 za jej pomocą można ukazać konsekwencje zmiany popytu jednego kraju na dobro będące
przedmiotem wymiany dla kształtowania się relacji wymiennych (wzrost popytu oznacza
gotowość wyeksportowania zwiększonej ilości dobra w zamian za jednostkę dobra
sprowadzanego z zagranicy, spadek zaś będzie jednoznaczny ze zmniejszeniem gotowości)
3.5 Terms of trade i mechanizm kształtowania cen światowych
 terms of trade – narzędzia wykorzystywane do badania długookresowych zmian relacji cen w
handlu zagranicznym
 towarowe terms of trade:
o relacja zmian cen w eksporcie do zmian cen w imporcie danego kraju
o najczęściej używany miernik zmian w handlu międzynarodowym
o gdy wskaźnik ten jest większy od 100, oznacza to, że ceny w eksporcie rosną szybciej
niż ceny w imporcie, wskaźnik mniejszy od 100 wskazuje na relację odwrotną
o wzrost wskaźnika to zjawisko pozytywne, spadek to zjawisko negatywne
o wyznaczany jest według wzoru
o to wskaźnik cen w eksporcie będący ilorazem cen w eksporcie w okresie t
oraz okresie 0
o to wskaźnik cen w imporcie będący ilorazem cen w imporcie w okresie t
oraz okresie 0
 dochodowe terms of trade:
o wskaźnik ten informuje o tym, jaką wielkość importu można sfinansować bieżącymi
wpływami z eksportu
o wyznaczany jest według wzoru
o to indeks wolumenu eksportu będący ilorazem wolumenu eksportu w
okresie t oraz okresie 0
o im dochodowe terms of trade są wyższe, tym eksport ma większą siłę nabywczą
o wskaźnik ten lepiej od cenowego mierzy korzyści handlu, gdy terms of trade
zmieniają się pod wpływem wzrostu gospodarczego
 jednoczynnikowe terms of trade:
o towarowe terms of trade są ważone indeksem wydajności w przemyśle
produkcyjnym na eksport
o wzrost tego wskaźnika oznacza, że za jednostkę pracy zastosowaną w sektorze
produkcyjnym na eksport można kupić więcej dóbr importowanych
o obliczany jest według wzoru
o jest indeksem wydajności pracy w sektorze eksportowym będącym
ilorazem wydajności pracy w sektorze eksportowym w okresie t oraz okresie 0
o wskaźnik ten jest najbardziej przydatny w przypadku krajów rozwijających się (jego
wzrost może wskazywać na wychodzenie tych krajów z zacofania)
 dwuczynnikowe terms of trade:
o ważone nie tylko indeksem wydajności sektora produkującego na eksport , ale
również indeksem wydajności sektora produkującego na potrzeby importowe
danego kraju w kraju partnerskim

8
 o obliczany jest według wzoru
o jest indeksem wydajności sektora produkcyjnego na potrzeby
importowe danego kraju w kraju partnerskim będącym ilorazem wydajności pracy w
okresie t oraz okresie 0
4. Wyposażenie w czynniki produkcji jako podstawa handlu
międzynarodowego
4.1 Twierdzenie Heckschera – Ohlina (teoria obfitości zasobów)
 model, na którym oparte jest twierdzenie H-O to model omawiający zależności między
dwoma krajami (z identycznym poziomem technologii), dwoma towarami (kapitałochłonnym
i pracochłonnym) oraz dwoma czynnikami produkcji (kapitałem i pracą)
 kraje różnią się od siebie poziomem posiadanych czynników produkcji
 kierunki specjalizacji krajów związane są z wielkością posiadanych przez nie zasobów
czynników produkcji
 twierdzenie – kraj eksportuje dobra, których proces produkcyjny wymaga dużych nakładów
czynnika obficie występującego w tym kraju, a importuje towary, których produkcja wiąże się
z wykorzystaniem rzadszego czynnika produkcji
4.2 Empiryczna weryfikacja twierdzenia H-O
 Paradoks Leontiefa – mimo, że USA wyposażone są w większe ilości kapitału to specjalizują
się w produkcji dóbr pracochłonnych. Przyczyną jest występowanie innych czynników
produkcji (np. kapitału ludzkiego i rzeczowego, pracy prostej i złożonej, ziemi z surowcami
naturalnymi lub bez)
 J. Hartigan – paradoks Leontiefa nie występuje jeżeli w badaniach uwzględnimy posiadane
zasoby naturalne
4.3 Wyrównywanie się cen czynników produkcji
 twierdzenie Heckschera – Ohlina – Samuelsona – wraz ze specjalizacją w produkcji danego
dobra następuje wzrost popytu na używany czynnik produkcji, a co za tym idzie wzrost jego
ceny
 specjalizacja polega jednak także na zmniejszaniu produkcji dobra, do wytworzenia którego
zużywa się relatywnie dużo czynnika produkcji w danym kraju rzadkiego (spadek popytu oraz
ceny)
 teoria Lernera – Samuelsona – ceny czynników wytwórczych wyrównują się poprzez handel –
wymiana kapitału na pracę i odwrotnie (doświadczenia pokazują, że taki proces zachodzi,
występuje konwergencja poprzez handel, ale też poprzez bezpośrednią wymianę czynników
wytwórczych)
 teoria Stolpera – Samuelsona – uruchomiony przez handel międzynarodowy ruch cen
czynników produkcji, polegający na ich wyrównywaniu, prowadzi do wzrostu realnych
dochodów posiadaczy czynnika obitego oraz spadku realnego dochodu posiadaczy czynnika
rzadkiego
 teoria T. Rybczyńskiego – wzrost zasobów tylko jednego czynnika produkcji, przy
niezmienionym poziomie drugiego czynnika, prowadzi do wzrostu produkcji dobra
zużywającego przede wszystkim czynnik, którego zasoby wzrastają, a także do zmniejszenia
produkcji dobra, w wytwarzaniu którego potrzebny jest przede wszystkim czynnik, którego
zasoby nie ulegają zmianie
5. Alternatywne teorie handlu międzynarodowego
5.1 Korzyści skali produkcji a handel międzynarodowy (model Kempa)
 wewnętrzne korzyści skali – wzrost wielkości produkcji wewnątrz przedsiębiorstwa pozwala
na obniżenie przeciętnych kosztów
 zewnętrzne korzyści skali – spadek kosztów spowodowany zwiększeniem produkcji całej
branży

9
  korzyści aglomeracji (koncentracji przestrzennej) – zwielokrotnienie korzyści, gdy dana gałąź
wytwórczości jest zlokalizowana w jednym regionie
 warunkiem uzyskania korzyści skali jest dostatecznie duży rynek zbytu (także w handlu
zagranicznym)
 korzyści skali mogą być istotnym motywatorem do uczestnictwa w handlu
międzynarodowym, szczególnie gdy rynek wewnętrzny nie jest dostatecznie chłonny, a by
zapewnić poziom produkcji zapewniający uzyskanie korzyści skali (tzw. model Kempa)
5.2 Handel wewnątrzgałęziowy
 handel wewnątrzgałęziowy ma miejsce wówczas gdy dany kraj jednocześnie eksportuje i
importuje podobne typy wyrobów (np. samochody w Polsce)
| |
 indeks handlu wewnątrzgałęziowego obliczany jest według wzoru:
 oznacza wielkość eksportu z gałęzi , oznacza wielkość importu z gałęzi
 Wartości przyjmowane prze IHW należą do przedziału od 0 do 1
 Jeżeli kraj tylko importuje lub eksportuje produkty z danej gałęzi to
 Wartość 1 (maksymalna) jest osiągana, gdy import zrównuje się z eksportem
 Przyczyny istnienia handlu wewnątrzgałęziowego:
o koszty transportu
o zróżnicowanie produktów (np. samochody niskiej klasy, samochody luksusowe)
o zróżnicowanie gustów konsumentów
o sezonowość produkcji
o korzyści skali
o relatywnie mała konfliktowość
o kraje nie chcą być tylko i wyłącznie rynkami zbytu
5.3 Teoria cyklu życia produktu (teoria Vernona)
 cykl życia produktu składa się z czterech faz (narodzin, dojrzewania, standaryzacji oraz
schyłkowej)
 w fazie narodzin:
o produkt zostaje odkryty przez przedsiębiorstwa w danym kraju
o rozpoczyna się jego produkcja przy zróżnicowanych technologiach wytwarzania a tym
samym zróżnicowanych kosztach
o jest to produkcja na niewielką skalę, na rynek lokalny i krajowy
 w fazie dojrzewania:
o produkcja zostaje skupiona w wybranych przedsiębiorstwach dysponujących
najlepszą technologią i najniższymi kosztami
o dochodzi do ujednolicenia technologii wytwarzania
o produkcja na skalę masową zarówno na rynek wewnętrzny jak i na eksport
o strumienie wymiany są od kraju gdzie produkt powstał (macierzystego) do zagranicy
 w fazie standaryzacji:
o produkcja podejmowana przez firmy zlokalizowane za granicą, często w krajach słabo
rozwiniętych ale dysponujących tańszymi czynnikami wytwórczymi
o w efekcie przedsiębiorstwa z tych krajów wygrywają konkurencję z firmami z kraju
macierzystego
o w kraju macierzystym zanika produkcja tego towaru, a rynek tego kraju jest
zaopatrywany przez firmy zagraniczne
o następuje zmiana kierunku strumieni wymiany – od zagranicy do kraju macierzystego
 w fazie schyłkowej:
o następuje stopniowe wycofanie produktów z rozwiniętych rynków
o biedne kraje stają się jedynym rynkiem zbytu dla produktu
o większość tych produktów produkowana jest w krajach rozwijających się

10
5.4 Teoria luki technologicznej Posnera (neotechnologiczna)
 istnieje różnica w poziomie technologicznym krajów, która wpływa na warunki handlu
międzynarodowego
 kraje posiadające lukę technologiczną powinny charakteryzować się zdolnością do uczenia się
i naśladowania zagranicznych rozwiązań
 kraje dzieli się na dwie grupy (innowatorów oraz imitatorów)
 innowatorzy:
o kraje, w których tworzone są nowe produkty i rozwiązania technologiczne, z tych
krajów do zagranicy w początkowym okresie płyną strumienie towarów
o gospodarka innowatora jest w stanie ciągle kreować nowe rozwiązania i produkty
o stąd cały czas część produktów znajduje się w fazie narodzin
o grupa innowatorów jest stosunkowo nieliczna
 imitatorzy
o przejmują rozwiązania odkryte w innych krajach a dzięki tańszym czynnikom
wytwórczym ich produkcja staje się konkurencyjna wobec produkcji konkurenta
o w drugiej fazie następuje przepływ towarów od imitatora do innowatora.
5.5 Koncepcja nakładającego się popytu (hipoteza Lindera)
 kraj eksportuje towary, które znajdują zbyt na rynku krajowym (na ogół nie produkuje się
produktów wyłącznie na eksport)
 przyjmuje się, iż struktura popytu krajowego zależy od wielkości PKB per capita
 handel między państwami występuje wtedy, gdy popyt na dane dobro pokrywa się w obu z
nich (np. USA produkowały samoloty na rynek wewnętrzny, a potem zaczęły eksportować je
do innych krajów; podobnie Niemcy robili z samochodami)
 hipoteza Lindera jest wzmocnieniem od strony popytu koncepcji handlu
wewnątrzgałęziowego
6. Wzrost gospodarczy a handel międzynarodowy
6.1 Wpływ wzrostu gospodarczego na terms of trade
 zmiana wielkości podaży i popytu w przypadku kraju o stosunkowo niedużym udziale w
handlu międzynarodowym nie ma pływu na kształtowanie się cen światowych; taka sytuacja
dotyczy większości krajów na świecie, np. Polski (udział około 1%)
 w przypadku „dużego” kraju sytuacja kształtuje się inaczej
 zakładamy, że Niemcy produkują kapitałochłonne samochody i pracochłonną odzież oraz
handlują nimi na rynku międzynarodowym
 w momencie wystąpienia wzrostu gospodarczego następuje spłaszczenie krzywej możliwości
produkcyjnych w kierunku dobra tańszego w produkcji (w naszym przypadku odzieży)
 następuje wzrost produkcji odzieży w Niemczech co wiąże się również z ograniczeniem
importu tego dobra
 biorąc pod uwagę wysoki udział Niemiec w handlu międzynawowym, wpłynie to na cenę
światową, ze względu na znaczne zmniejszenie zgłaszanego zapotrzebowania
 w związku z tym dla Niemiec następuje poprawa relacji wymiennych – w końcu i tak
specjalizują się w samochodach, zwiększona produkcja odzieży jest tylko efektem wzrostu
 relacje wymienne dóbr eksportowanych i importowanych z kolei bezpośrednio rzutują na
stan terms of trade
 można zatem powiedzieć, że wzrost gospodarczy pozwala dużemu krajowi osiągnąć wyższy
poziom zaspokajania potrzeb
 ze względu na poprawę relacji wymiennych, produkcja samochodów staje się w ujęciu
względnym bardziej opłacalna

11
6.2 Źródła wzrostu gospodarczego i ich wpływ na handel międzynarodowy
 głównymi źródłami wzrostu gospodarczego są postęp techniczny i wzrost zasobów czynników
produkcji
 postęp techniczny – proces doskonalenia środków produkcji, metod wytwórczości,
przedmiotowych warunków pracy i produkcji; możliwość produkcji takiego samego
wolumenu przy niższym nakładzie czynników produkcji
 rodzaje postępu technicznego:
o neutralny postęp techniczny – w jednakowym stopniu przyczynia się do zmniejszenia
nakładów zarówno pracy jak i kapitału w produkcji jednostki danego dobra
o postęp pracooszczędny – konieczne nakłady pracy potrzebne do produkcji spadają
bardziej niż wymagane nakłady kapitału
o postęp kapitałooszczędny – konieczne nakłady kapitału potrzebne do produkcji
spadają bardziej niż wymagane nakłady pracy
 wzrost czynników produkcji – kapitał rośnie dzięki środkom przeznaczanym na inwestycje;
praca rośnie dzięki wchodzeniu na rynek pracy liczniejszych roczników, zwiększaniu relacji
pracujących, napływie siły roboczej z zagranicy
 rodzaje wzrostu czynników produkcji:
o czynnikowo-neutralny – wzrost podaży czynników w jednakowej skali
o z większym udziałem zasobów kapitału
o z większym udziałem pracy
 twierdzenie Rybczyńskiego – bezpośrednio wiąże się ze wzrostem czynników produkcji;
zgodnie z tym twierdzeniem w przypadku wzrostu czynnika produkcji (przy niezmienionej
ilości drugiego czynnika) kraj zaczyna specjalizację w kierunku dobra o większym
zapotrzebowaniu na ten czynnik i ogranicza produkcję dobra, które potrzebuje mniej tego
czynnika
 taki efekt może powodować negatywne konsekwencje, gdyż kraje zaślepione
krótkookresową maksymalizacją korzyści mogą nieświadomie zmniejszać swoją
konkurencyjność na arenie międzynarodowej
 może wystąpić deindustrializacja (choroba holenderska), czyli regres w pewnych gałęziach
gospodarki ze względu na zmianę alokacji czynników produkcji; np. gdy w Holandii odkryto
pokłady gazu ziemnego i nakłady były kierowane na ten sektor to spadło tempo rozwoju
rolnictwa, przez co zaobserwowano zmniejszenie się konkurencyjności Holandii w tym
obszarze
7. Międzynarodowe przepływy kapitału
7.1 Przyczyny występowania międzynarodowych przepływów kapitału
 chęć uzyskania większej stopy zwrotu z inwestycji
 trudność lub brak możliwości wykorzystania kapitału na rynku krajowym
7.2 Podział międzynarodowych przepływów kapitałowych
 przepływ kapitału w szerokim znaczeniu:
o wszystkie zanotowane w bilansie płatniczym ruchy kapitału przez granicę
o podmiotami mogą być przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, budżety oraz banki
komercyjne
o bank centralny również może być podmiotem przepływu kapitału, ale jego działania
nie są motywowane chęcią zysku
o bank centralny interweniuje na rynku walutowym eksportując lub importując kapitał
(walutę)

12
  przepływy kapitału w wąskim znaczeniu:
o podejmowane są przez podmioty gospodarcze inne niż bank centralny i
motywowane chęcią zysku
 podział przepływów kapitałowych ze względu na długość czasu występowania:
o krótkookresowy ruch kapitału (krócej niż rok)
o długookresowy ruch kapitału (dłużej niż rok)
 podział przepływów kapitałowych ze względu na źródła ich pochodzenia
o ze źródeł publicznych (budżety agend rządowych, lokalne, organizacji
międzynarodowych)
o ze źródeł prywatnych (osoby prywatne, przedsiębiorstwa, banki komercyjne)
 podział przepływów kapitałowych ze względu na rodzaj kapitału
o lokaty na rynku walutowym (krótkookresowe lokowanie kapitału na rynku
zagranicznym motywowane osiągnięciem wyższego zwrotu niż na rynku krajowym)
o kredyty handlowe (kredyty przyznawane importerowi przez eksportera zwiększające
konkurencyjność wymienianego towaru)
o inwestycje portfelowe
o kredyty finansowe
o inwestycje bezpośrednie
7.3 Inwestycje portfelowe
 inwestycje portfelowe – długoterminowe lokaty w zagranicznych papierach wartościowych
 wywóz kapitału motywowany chęcią uniknięcia ryzyka
 teoria portfolio – inwestor może zmniejszyć ryzyko strat dywersyfikując posiadany przez
siebie zbiór papierów wartościowych
7.4 Kredyty finansowe
 przydzielane kredytobiorcy bez ograniczeń co do ich wykorzystania
 podział kredytów ze względu na stopę procentową:
o udzielane według stałej stopy procentowej
o udzielane według płynnej stopy procentowej (punktem jest LIBOR - stopa
procentowa kredytów oferowanych na rynku międzybankowym w Londynie przez
cztery główne banki)
 ryzykiem dla kredytodawców jest możliwość ogłoszenia niewypłacalności lub jednostronnego
zawieszenia obsługi długu przez kredytobiorców bez ponoszenia konsekwencji prawnych,
które dałyby możliwość kredytodawcom dochodzenia spłaty wierzytelności
 przyczyną zaciągania kredytów finansowych poza granicami kraju jest rozwój konsumpcji,
inwestycji oraz wydatków rządowych przekraczający możliwości gospodarki narodowej
7.5 Inwestycje bezpośrednie, korporacje transnarodowe i offshoring
 FDI - foreign direct investment (bezpośrednie inwestycje zagraniczne) – podejmowanie się
podstaw samodzielnej działalności gospodarczej za granicą lub przejmowanie kierownictwa
w zagranicznych spółkach
 korporacje transnarodowe – przedsiębiorstwa posiadające i kontrolujące udziały w firmach
zlokalizowanych w więcej niż jednym kraju
 offshoring - przeniesienie wybranych procesów biznesowych przedsiębiorstwa poza granicę
kraju przy zachowaniu tej samej grupy klientów (np. produkowanie podzespołów w Chinach)
 koncepcje wyjaśniające strategie korporacji transnarodowych dzielą się na koncepcje
makroekonomiczne oraz koncepcje mikroekonomiczne
7.6 Koncepcje makroekonomiczne inwestycji bezpośrednich
o obszarów walutowych – kapitał przepływa z krajów o silnej walucie do krajów o
słabej walucie (dziś teoria się nie sprawdza); Silna waluta krajów pochodzenia
inwestycji sprawia, że ich aktywa są na rynku lokaty kapitalizowane według wyższej
stopy niż aktywa przedsiębiorstw miejscowych

13
 o względnych przesunięć kosztów siły roboczej i kapitału – z powodu zmian kosztów
wykorzystywania pracy i kapitału zachodzą systematyczne przemieszczenia produkcji
z krajów posiadających względnie drogą siłę roboczą do innych krajów, w których siła
robocza jest stosunkowo tania
o pozycji inwestycyjnej – podział krajów na cztery grupy: bardzo biedne (nie dokonują
ani nie przyjmują inwestycji zagranicznych), średnio zamożne (ograniczone
dokonywanie inwestycji za granicą, wzrost przyjmowania inwestycji), bogate
(inwestycje za granicą, często związane z nową technologią, większe niż
przyjmowane)
7.7 Koncepcje mikroekonomiczne inwestycji bezpośrednich
o przewagi przedsiębiorstwa – inwestycje motywowane wykorzystaniem własnych
zasobów (np. nowe technologie, unikalne produkty, gwarancje rządowe,
wykwalifikowana siła robocza)
o transakcji wewnętrznych - korporacje międzynarodowe podejmują zagraniczne
inwestycje bezpośrednie, ponieważ chcą uniknąć ponoszenia dodatkowych kosztów
związanych z zawieraniem transakcji rynkowych; przedsiębiorstwa wolą utworzyć
własną filię niż współpracować z przedsiębiorstwami zagranicznymi; rynek
zewnętrzny jest zastępowany przez wewnętrzny
o zawłaszczalności - istotnym problemem dla przedsiębiorstw innowacyjnych jest
skuteczne przeciwdziałanie utracie innowacji na rzecz konkurencyjnych firm;
przedsiębiorstwa innowacyjne i dominujące mogą generować wysokie zyski łatwiej
wtedy, gdy technika może być rozpowszechniona w skali międzynarodowej za
pośrednictwem ich zagranicznych filii
o eklektyczna teoria produkcji międzynarodowej (J.H. Dunning) - synteza
wcześniejszych teorii; warunkiem podjęcia bezpośrednich inwestycji zagranicznych
jest jednoczesne wystąpienie trzech współzależnych okoliczności składających się na
paradygmat OLI (Ownership, Localization, Internalization):
 posiadanie przez firmę specyficznych przewag własnościowych, którymi nie
dysponują inne przedsiębiorstwa działające na rynku zagranicznym
 występowanie korzystnych czynników lokalizacyjnych
 istnienie większych korzyści dla firmy z internalizacji (transferowania
przewag własnościowych za granicę wewnątrz własnej organizacji) niż z
eksternalizacji (udostępnianie przewag firmom zagranicznym poprzez
sprzedaż lub wydzierżawienie) jej działalności
8. Międzynarodowe przepływy siły roboczej
8.1 Przyczyny występowania międzynarodowych przepływów siły roboczej
 chęć uzyskania większych zarobków zagranicą
 brak możliwości znalezienia pracy w kraju
 względy polityczne i ideologiczne
 prześladowania
8.2 Trudności towarzyszące przepływom siły roboczej
 polityka ograniczania migracji
 wysokie koszty transportu
 konieczność adaptacji
 przeszkody formalne
8.3 Współczesne kierunki migracji
 imigracja do USA, Europy Zachodniej, Australii, Nowej Zelandii, Argentyny, RPA, Wybrzeża
Kości Słoniowej, Ghany oraz krajów Zatoki Perskiej
 emigracja z Indii, Chin, Afryki Północnej, Ameryki Południowej

14
8.4 Korzyści wynikające z przepływów siły roboczej
 spadek podaży pracy w krajach emigracji
 transfer dochodów z krajów imigracji do krajów emigracji (wspieranie rodzin)
 wzrost kwalifikacji i akumulacja kapitału ludzkiego w krajach imigracji
 wzrost dochodów z podatków w państwach imigracji
8.5 Straty wynikające z przepływów siły roboczej
 straty budżetowe w krajach emigracji
 spadek kwalifikacji i akumulacji kapitału ludzkiego w krajach emigracji
 starzenie się społeczeństwa w krajach emigracji
 rosnące koszty społeczne w krajach imigracji
9. Międzynarodowe przepływy wiedzy naukowej i technicznej
9.1 Podstawowe pojęcia
 technika – środki materialne i reguły posługiwania się nimi stosowane do zdobywania,
przekształcania i wykorzystywania dóbr materialnych
 postęp techniczny – rozwój techniki
 technologia – zestaw działań niezbędnych do wykonania aby wytworzyć produkt
 innowacja (wynalazek) – postęp technologiczny w procesie produkcji; nadanie towarom
różnych cech i kombinacji jako podstawy zróżnicowania produktów
 patent – dokument potwierdzający prawo właściciela do wyłącznego korzystania z wynalazku
w określonym miejscu i czasie
 licencja – umowa kupna praw uprawniających do korzystania z przedmiotu umowy, tak jak
właściciel (rodzaje: pełna, wyłączna, niepełna, czysta – bez know-how, z know-how)
 know-how – informacja o sposobie produkcji nieobjęta patentem i licencją
 etapy postępu technicznego:
o badania podstawowe (służą tylko i wyłącznie poznaniu)
o badania rozwojowe (aby osiągnąć konkretny cel)
o prace wdrożeniowe
 wielu krajów nie stać na prace rozwojowe i wdrożeniowe, gdyż ich koszty są odpowiednio 3 i
7 razy wyższe niż koszty badań podstawowych
9.2 Zróżnicowanie tempa postępu w różnych dziedzinach
 naukochłonne (high technologies) – udział wydatków na badania jest większy niż 4% ceny
dobra końcowego, np. przemysł lotniczy, elektroniczny, farmaceutyczny
 średniozaawansowane
 schyłkowe – udział wydatków mniejszy niż 1%, np. przemysł wydobywczy, papierniczy,
meblowy, odzieżowy
9.3 Mechanizm transferu postępu technicznego
 wspólne badania
 porozumienia badawczo-rozwojowe
 licencje
 konferencje naukowe i techniczne
 targi, misje gospodarcze
 rozpowszechnianie informacji
10. Cło
10.1 Pojęcie i rodzaje cła
 cło - opłata pobierana przez państwo w związku z przemieszczaniem towarów przez granicę
celną
 podział ceł według kierunku ruchu towarów:
o importowe – opłaty pobierane przy imporcie

15
 o eksportowe – opłaty pobierane przy wywozie towarów (stosowane w niektórych
krajach rozwijających się o monokulturowym charakterze gospodarki oraz eksportu;
mogą zastępować podatki)
o tranzytowe – opłaty pobierane od towarów zagranicznych przewożonych przez
obszar kraju
 pozostałe cła:
o fiskalne – zapewnienie państwu odpowiednich dochodów; o poziomie ceł fiskalnych
decyduje elastyczność popytu na importowane towary - gdy elastyczność ta jest
niska, poziom ceł może być wyższy niż w przypadku, gdy jest ona wysoka
o ochronne – ochrona krajowych producentów przed konkurencją zagraniczną
o ad valorem – określone w procentach w stosunku do wartości towaru (najczęściej
stosowane)
o specyficzne – stawki ustalane w stosunku do ilości towarów
o mieszane – kombinacja cła ad valorem i specyficznego; nałożone są oba cła, a stosuje
się to wyższe
 taryfa celna – klasyfikacja towarów i odpowiadających im stawek celnych
 rodzaje taryf celnych:
o taryfa jednokolumnowa – gdy dany kraj traktuje przewożone towary jednakowo, bez
względu na kraj ich pochodzenia
o taryfa wielokolumnowa – gdy państwo prowadzi politykę różnicowania ceł w
odniesieniu do towarów pochodzących z równych grup krajów; w tej sytuacji
państwo może udzielać tzw. preferencji celnych (obniżonych ceł) lub nakładać cła
dyskryminujące (wyższe niż norma)
 polskie rodzaje stawek celnych (taryfa wielokolumnowa):
o konwencyjne (dla krajów WTO)
o obniżone (UE, CEFTA, EFTA)
o preferencyjne (dla krajów biednych i rozwijających się)
o autonomiczne (dla pozostałych krajów)
o ryczałtowe (nakładane np. na upominki)
 efekty działania cła:
o wzrost cen towarów, na które nałożono cło, a co za tymi idzie spadek popytu i
podaży
o wzrost produkcji krajowych odpowiedników
10.2 Mechanizm cła w modelu małego kraju
 nadwyżka konsumenta – różnica między sumą, jaką konsumenci są gotowi zapłacić za
określoną ilość towarów a sumą, którą rzeczywiście płacą
 nadwyżka producenta – różnica pomiędzy sumą, po której producenci sprzedają towary a
sumą, po której gotowi byliby je sprzedać
 fiskalny efekt cła – korzyści dla budżetu wynikające z wprowadzenie cła
 redystrybucyjny efekt cła –korzyści przez krajowych producentów
 protekcyjny efekt cła – strata biorąca się stąd, że część popytu na dany towar, przed
wprowadzeniem cła pokrywana przez producentów zagranicznych, jest obecnie zaspokajana
przez producentów krajowych, którzy w poprzednim okresie, ze względu na wysokie koszty
produkcji, nie sprzedawali w ogóle
 konsumpcyjny efekt cła – strata ponoszona przez konsumentów, nie jest rekompensowana
przez dodatkową korzyść innych podmiotów; reprezentuje straty poniesione przez
konsumentów – nie zdecydują się oni bowiem w ogóle na zakup danego towaru po nowej
cenie

16
  poniższe wykresy ilustrują odpowiednio sytuację przed wprowadzeniem cła i po jego
wprowadzeniu:

 Dk – krzywa popytu krajowego  Pc – nowa cena światowa i krajowa

 Sk – krzywa podaży krajowej
 Pś – cena światowa (również
krajowa)
 Q1 – całkowity popyt krajowy
 Q2-1 – wielkości importu
 trójkąt ACH – nadwyżka produkcji
krajowej
 Q3-1 – wzrost produkcji krajowej
 Q2-4 – spadek ogólnego popytu
 Q4-Q3 < Q2-Q1
 suma pól I-IV – spadek nadwyżki
konsumenckiej
 pole I – redystrybucyjny efekt cła
 pole III – fiskalny efekt cła

 bilans strat i korzyści z tytułu wprowadzenia cła w małym kraju:

o straty konsumentów (pola I-IV)
o korzyści producentów krajowych (pole I)
o korzyści budżetu państwa (pole III)
o straty netto (pola II i IV) – utracone potencjalne korzyści z handlu zagranicznego
10.3 Mechanizm cła w modelu dużego kraju
 duży kraj – kraj, którego popyt wpływa na ceny światowe (np.Niemcy)
 wprowadenie cła importowego w dużym kraju
doprowadza do spadku cen światowych (eksporterzy
obniżają ceny, żeby utrzymać udział w rynku)
 kształtuje się nowa cena na rynku światowym (PC)
 incydencja celna – nałożenie lub podwyższenie cła
w kraju importującym spotyka się z reakcją eksportera w
postaci obniżki ceny eksportowej i w rezultacie
wewnętrzna cena w kraju importera może nie wzrosnąć
pod wpływem nałożenia cła, natomiast poprawią się terms
of trade (warunki handlu) dzięki spadkowi ceny w imporcie
 pole V ilustruje efekt terms of trade
 efekt terms of trade – część cła finansowana przez
eksporterów (poprawia relację cen w handlu
zagranicznym)
 bilans strat i korzyści z tytułu wprowadzenia cła w dużym kraju:
o straty konsumentów (pola I-IV)
o korzyści producentów krajowych (pole I)
o korzyści budżetu państwa (pole III)
o korzyści z poprawy terms of trade (pole V)
o straty netto (pole II i IV pomniejszone o pole V) – utracone potencjalne korzyści z
handlu zagranicznego minus efekt terms of trade
 jeżeli efekt terms of trade jest mniejszy od poniesionych strat (V<II+IV) to wprowadzanie ceł
przynosi stratę netto; w sytuacji odwrotnej występują korzyści

17
  cło optymalne –pozwala na maksymalizację korzyści przez wprowadzający je duży kraj
 wysokość cła optymalnego zależy od elastyczności popytu i podaży na dany towar na rynku
światowym i w samym kraju wprowadzającym opłatę celną
 warunki umożliwiające wprowadzenie cła optymalnego:
o mała elastyczność cenowa podaży na rynku światowym
o sztywna cenowa elastyczność popytu na dobro w innych krajach
o niewielkie elastyczności cenowe popytu i podaży na rynku kraju importującego
o tolerancja partnerów zagranicznych wobec podwyższania obciążeń celnych (w
przeciwnym wypadku wystąpią cła odwetowe – retaliacyjne)
 wprowadzanie ceł jest nieracjonalne w skali całej gospodarki światowej, bo przesuwa część
produkcji od wytwórców tańszych do droższych
10.4 Stopień protekcji celnej
 średnia stawka celna – uproszczona miara ogólnego stopnia protekcji celnej rynku
wewnętrznego
 nieważona średnia stawka celna – obliczana jako iloraz sumy stawek ceł importowych (w %) i
liczby ich rodzajów
 ważona średnia stawka celna – iloraz wielkości krajowych wpływów z ceł i całości wydatków
importowych (uwzględnia zatem wagę różnych grup towarów w imporcie danego kraju)
 nominalna stopa protekcji celnej – wartość cła nałożonego na towar ( ) podzielona przez
jego cenę światową ( ):

 przykład: cło importowe na kozę w Polsce wynosi 100 zł; cena światowa kozy wynosi 500 zł;
nominalna stopa protekcji celnej ( w tym przypadku wynosi 0,2
 efektywna stopa protekcji celnej – różnica między krajową wartością dodaną przy stosowaniu
protekcji celnej ( ) a krajową wartością dodaną w warunkach wolnego handlu ( ):

 przykład: w Polsce w 1998 r. wynosiła:

o 55% na produkty rolne pochodzenia zwierzęcego (producenci krajowi w lepszej
sytuacji niż zagraniczni)
o 10% na środki transportu (producenci krajowi w lepszej sytuacji niż zagraniczni)
o 0,8% na materiały budowlane (producenci krajowi w lepszej sytuacji niż zagraniczni)
o -2% na wyroby papiernicze (producenci krajowi w gorszej sytuacji niż zagraniczni)
11. Narzędzia pozataryfowe
11.1 Ograniczenia ilościowe
 ograniczenie ilościowe (kwota ilościowa) – bezpośrednie wyznaczenie przez państwo ilości
lub wartości określonych dóbr, które mogą być wwiezione do kraju w określonym czasie; ma
ono najczęściej charakter kontyngentu ilościowego
 licencje importowe – techniczny środek egzekwowania ilościowego kontyngentu przywozu;
są to dokumenty zezwalające importerom na przywóz z zagranicy określonej ilości towarów
 ustalenie ograniczeń ilościowych powoduje wzrost ceny dobra na rynku krajowym oraz
zwiększanie produkcji krajowych wytwórców do momentu gdy różnica między popytem
krajowym a podażą krajową zmniejszy się do ilości ograniczenia ilościowego
 renta kontyngentowa – dochód powstały w wyniku sztucznego podniesienia ceny krajowej
importowanego towaru przez wprowadzenie ograniczenia ilościowego
 stosowanie kontyngentów doprowadza do przesunięcia produkcji do mniej efektywnych
producentów krajowych a także do napięć pomiędzy krajami
 większość ograniczeń ilościowych zostało usuniętych w latach 60.
 jednakże GATT/WTO daje możliwość ustalania ograniczeń ilościowych w szczególnych
przypadkach w ramach klauzul ochronnych

18
  mechanizm działania ilościowego kontyngentu importowego niemal identyczny jak w
przypadku cła na import (różnicą jest nazwanie pola III jako renta kontyngentowa)
11.2 Dobrowolne ograniczenia eksportu (VER)
 VER – porozumienie między krajem importującym a eksportującym, w którym ten ostatni
zobowiązuje się ograniczyć eksport danego dobra do określonego limitu
 wbrew swej nazwie VER nie jest wynikiem suwerennej i jednostronnej decyzji państwa
eksportera, lecz instrumentem konwencyjnej polityki handlowej, stosowanym przez niego
wspólnie z importerem i wskutek nacisków (presji) ze strony tego drugiego
 przykłady VER: Long-Term Arrangement on Cotton Textiles oraz Porozumienie
Wielowłóknowe
 przyczyny przystępowania do VER:
o polityczne interesy eksporterów
o długookresowy interes gospodarczy
o niechęć pogorszenia się sytuacji partnera będącego kluczowym rynkiem zbytu
o usankcjonowanie obecności na danym rynku
o uniknięcie niedogodności związanych z innymi narzędziami polityki handlowej (koszty
pokonywania wysokich barier celnych)
o możliwość uzyskania wyższej ceny
 wprowadzenie dobrowolnego ograniczenia eksportu prowadzi do zmniejszenia importu i
popytu krajowego na dane dobro oraz do wzrostu ceny i produkcji krajowej
 od 1995 zawieranie tego typu umów jest zabronione, a istniejące należy rozwiązać
11.3 Inne bariery pozataryfowe
 normy techniczne i sanitarne (przepisy dotyczące parametrów importowanych towarów):
o przykład: zakaz importu likieru Cassis de Dijon z Francji do Niemiec ze względu na
zbyt niską zawartość alkohol
o takim sytuacjom zapobiegają porozumienia o wzajemnym uznawaniu norm i
rozbudowa sieci standardów (np. ISO)
 zakupy rządowe na rynku krajowym:
o mają na celu wspieranie krajowej gospodarki i tym samym ochronę przed
zagraniczną konkurencją (np. wspieranie Airbusa przez Unię Europejską)
o można ograniczać dostęp innych firm do przetargów krajowych, chociaż ostatnimi
czasy pojawiły się tendencje do znoszenia tego typu barier
 wymóg składnika krajowego:
o wymaganie od producentów krajowych aby pokrywali część swojego popytu
zagranicznego popytem krajowym
o GATT/WTO dążą do wyeliminowania tej praktyki
 reguły pochodzenia – zasady określające jaka część wartości produktu sprzedawanego na
warunkach preferencyjnych musi być dodana na obszarze danego państwa
11.4 Subsydia
 subsydia – wsparcie udzielane przez rząd krajowym podmiotom gospodarczym
 subsydia produkcji krajowej:
o celem jest wyeliminowanie lub zmniejszenie importu określonego dobra albo
osiągnięcie innych uznanych za istotne celów gospodarczych lub społecznych (np.
spadek bezrobocia)
o podmiot gospodarczy otrzymuje je wraz z podjęciem produkcji danego dobra
o są one lepsze od ceł, lecz cła są bliższe filozofii wolnego rynku
 subsydia eksportowe:
o uzyskanie nadwyżki eksportowej luz zwiększenie eksportu dóbr krajowych
o podmiot gospodarczy otrzymuje je wraz z wywozem danego dobra

19
 o rodzaje subsydiów eksportowych:
 premie pieniężne wypłacane producentom (niedozwolone, ale czasem
stosowane)
 środki pośrednio obniżające koszty (ulgi podatkowe i taryfowe, zwroty ceł
towarów importowanych zużytych na produkcję, promowanie eksportu na
targach, kredyty eksportowe)
 subsydia nie podlegające sankcjom – rolnictwo, prace badawcze, rozwój regionów
zacofanych, dostosowanie się do wymogów środowiska
 skutki subsydiowania:

subsydia produkcji krajowej subsydia eksportowe

 przed wprowadzeniem subsydium:  wyższa cena (PŚ+S) skłania producentów

o popyt krajowy – Q2 do zwiększenia eksportu (z Q2 do Q4)
o produkcja krajowa – Q1  spadek popytu krajowego (z Q1 do Q3)
o cena krajowa i światowa – Pś  łączny eksport: Q4 – Q3.
 wprowadzenie subsydium:  bilans korzyści i strat
o przesunięcie krzywej podaży o przyrost nadwyżek (korzyści)
krajowej z Sk do Sk+s producentów krajowych (pola
o nowy wyższy poziom produkcji I, II, III)
krajowej (Q3) o straty budżetu (pola II, III, IV)
o obniżka importu z (Q2 – Q1) o straty konsumentów (pola I, II)
do wysokości (Q2 - Q3) o strata netto (pola II, IV)
 bilans korzyści i strat:
o pola I i II – wydatki państwa
o pole I – korzyści producentów
krajowych
o pole II – strata netto
o brak strat konsumpcyjnych
11.5 Dumping i cła antydumpingowe
 dumping – sprzedaż dobra za granicą po cenie niższej niż na rynku krajowym
 od innych barier handlowych różni się tym, że jest czynnikiem zakłócającym handel
międzynarodowy wskutek postępowania przedsiębiorstw a nie władz państwowych
 rodzaje dumpingu:
o dumping sporadyczny – krótkookresowy proces przejściowy sprzedawania dóbr za
granicą po niższej cenie gdy nie udało się sprzedać ich na rynku wewnętrznym
o dumping łupieżczy – sprzedawanie dóbr po niższych cenach w celu wyeliminowania
konkurencji za granicą i osiągnięcie pozycji monopolistycznej przy jednoczesnym
podniesieniu cen

20
 o dumping stały (międzynarodowa dyskryminacja cenowa) – długotrwała sprzedaż
dóbr za granicą po niższych cenach; państwo może zareagować wprowadzając cła
antydumpingowe
 cło antydumpingowe – cło nakładane na towary przedsiębiorstw stosujących dumping
mające na celu podwyższenie ceny
 można zaniechać procedury antydumpingowej jeżeli cena jest niższa o 2% lub mniej od
kosztów produkcji lub podaż produktu na rynku nie przekracza 3%
12. Wolny handel a protekcjonizm
12.1 Tradycyjne argumenty na rzecz protekcjonizmu
 argumenty niesłuszne:
o mnożnikowe efekty wzrostu produkcji w kraju (niesłuszny, gdyż partnerzy
wprowadzą cła odwetowe, gospodarka będzie mniej dostępna, mniej efektywna i
nastąpi spowolnienie)
o ochrona rynku pracy przed efektami taniej pracy zagranicznej (niesłuszny, bo droga
praca droga może być konkurencyjna dzięki wydajności, inne czynniki mogą
rekompensować koszty pracy, koszty pracy można obniżać)
o poprawa bilansu handlowego (import zależy głównie od popytu, ograniczenie
importu ma negatywny wpływ na gospodarkę)
o zrównoważenie ceny dóbr importowanych i krajowych (odrzucenie informacyjnej
funkcji cen)
 argumenty słuszne (w określonych warunkach):
o cła poprawiają relacje wymienne danego kraju (możliwe tylko w dużych krajach,
wątpliwości moralne i polityczne, możliwość wprowadzenia ceł odwetowych)
o ochrona przemysłu raczkującego i skazanego na zagładę („przyzwyczajenie się”
przemysłu do ułatwień, trudno wybrać odpowiednie gałęzie, zacofanie)
o zapewnienie wpływów budżetowych – funkcja fiskalna
o zapobieganie cenom dumpingowym
o wyrównanie subsydiów stosowanych za granicą
o ochrona pracowników o najniższych kwalifikacjach
o ochrona tradycji związanej np. z rolnictwem
o zabezpieczenie i częściowe uniezależnienie kraju
12.2 Współczesne argumenty na rzecz protekcjonizmu
 strategiczna polityka handlowa – w warunkach konkurencji niedoskonałej interwencja
państwa może by korzystniejsza niż polityka wolnego handlu
 państwo powinno tworzyć warunki umożliwiające przechwytywanie nadwyżek od
konkurentów zagranicznych
 rząd powinien zidentyfikować nowo powstające dziedziny gospodarki mające szanse na
szybki wzrost produkcji (wytypować przedsiębiorstwa, które mogą odnieść sukces a
następnie je wspierać)
 polityka przemysłowa – państwo powinno ingerować w strukturę przemysłu w celu
zwiększenia jego konkurencyjności
 promocja przemysłu i wzmocnienie jego konkurencyjności wymaga unowocześniania
struktury przemysłowej; to oznacza potrzebę ograniczania pola i dokonywania wyboru
dziedzin, które należy wspierać oraz tych, z których należy się wycofywać
 popieranie wszystkich przemysłów nie ma więc uzasadnienia, gdyż wymagałoby zbyt wielu
środków, które ulegałyby rozproszeniu
 potrzebę realizowania sektorowej polityki przemysłowej widzi się także wobec doświadczeń i
ciężarów transformacji systemowej w gospodarkach dawnego socjalizmu
12.3 Strategiczna polityka handlowa
 strategiczna polityka handlowa – wprowadzanie subsydiów w celu uzyskania korzyści
kosztem partnera, gdy rynek danego dobra jest silnie zmonopolizowany (np. duopol)

21
  autorzy to Heldman i Krugman
 założenia teorii strategicznej polityki handlowej:
o brak założenia o obopólnych korzyściach z wymiany handlowej
o duża rola korzyści skali
o przedsiębiorstwa dążą do zysku monopolowego
o państwo wspiera przedsiębiorstwa
 przykład Boeinga i Airbusa:
o pokazuje, że światowy rynek może okazać się zbyt mały nawet dla duopolu
o firmy te przy produkcji na własną rękę mogą ponosić straty, więc konieczne jest
wsparcie rządowe (subsydia)
o problemem dla firm tego typu jest niemożność określenia dość specyficznego popytu
oraz ogromne koszty wprowadzania nowego modelu samolotu na rynek
o istnieje ryzyko, że poświęcą setki milionów na zaprojektowanie i testowanie nowego
modelu, a popyt zostanie zaspokojony przez dość podobny wyrób konkurenta
12.4 Polityka przemysłowa
 polityka przemysłowa – rodzaj polityki mikroekonomicznej, obejmujący całokształt środków i
działań państwa mających na celu:
o zwiększanie zdolności konkurencyjnej przemysłu na rynkach zagranicznych
o stymulowanie zmian strukturalnych w przemyśle
o poprawę efektywności wykorzystania zasobów przez właściwą ich alokację
o pobudzanie aktywności innowacyjnej w przemyśle
 przykłady stosowania polityki przemysłowej:
o Japonia – wybór gałęzi produkcji bez związku z posiadanymi zasobami
o Francja – wybór gałęzi prestiżowych (przemysł lotniczy, energetyka atomowa); brak
rezultatów poza kilkoma sukcesami (Airbus, Mirage)
o USA, Wielka Brytania, RFN – mniejsza rola polityki przemysłowej
o Polska – początkowo brak zainteresowania, później wprowadzenie zasad polityki
przemysłowej
12.4 Ograniczenia handlowe jako środek uzyskania celów politycznych (sankcje ekonomiczne)
 sankcje ekonomiczne – wprowadzane przez rząd ograniczenia w normalnych stosunkach
handlowych z określonym krajem lub ich grupą, podejmowane z zamiarem osiągnięcia
określonego celu ekonomicznego lub politycznego
 przykłady zastosowania sankcji:
o po raz pierwszy w 432 r. p.n.e. – Perykles przeciw Megarze
o wojny napoleońskie
o wojna o niepodległość USA
o Rosja przeciw Łotwie
o USA przeciw Iranowi (program atomowy)
 sankcje handlowe:
o cła (opłaty za przewóz dóbr),
o embarga (zakaz przewozu dóbr),
o kontyngenty wwozowe lub wywozowe (zakaz przewozu dóbr),
 sankcje finansowe:
o wstrzymanie pomocy zagranicznej
o odcięcie od korzystnych kredytów
o zamrożenie wkładów finansowych
o zawieszenie rokowań na temat restrukturyzacji zadłużenia
o blokowanie kont i zakaz przewozu waluty

22
  skuteczność sankcji zależy od:
o akceptacji samej idei w kraju wprowadzającym sankcje
o skali poparcia międzynarodowego
o wielkości strat, jakie powodują w gospodarce kraju, na który zostają nałożone
12.5 Wpływ handlu międzynarodowego na środowisko
 przykłady wskazujące na zagrożenia ekologiczne powstałe w związku z handlem
międzynarodowym:
o degradacja ziemi (przemysł, rolnictwo)
o zanieczyszczenie powietrza (przemysł, hodowla zwierząt gospodarskich)
o niszczenie lasów mangrowych (hodowla krewetek)
o wycinanie lasów równikowych (uprawa roli, produkcja papieru)
o wycieki ropy naftowej z tankowców i kontenerowców (transport międzynarodowy)
12.6 Polityka ekologiczna jako środek polityki handlowej
 narodowa polityka ekologiczna:
o przeszkoda utrudniająca wyminę międzynarodową
o nakazy lub zakazy zarówno w sferze produkcji jak i konsumpcji
o wprowadzenie przez jakiś kraj ograniczeń oznacza utrudnienia dla eksporterów
sprzedających towary na danym rynku (chyba że podobne przepisy obowiązują w ich
kraju)
o większość eksporterów akceptuje tego rodzaju wymogi i traktuje je jako naturalne
o wyjątkiem są np. USA, które uważają zakaz eksportu mięsa produkowanego z
użyciem hormonów za zapobieganie nadmiernej konkurencji w Unii Europejskie
 międzynarodowe porozumienia w dziedzinie ochrony środowiska:
o 1987 – protokół montrealski – redukcja zużycia freonu; kraje podpisujące to
porozumienie powinny nałożyć restrykcje i zakazy na kraje handlujące substancjami
niszczącymi powłokę ozonową (sprzeczne z GATT/WTO)
o 1989 – konwencja bazylejska – obowiązek zmniejszenia wywozu odpadów przez
granicę, a przede wszystkim przeprowadzenia ścisłej kontroli obrotów odpadami
niebezpiecznymi
o 1973 – Waszyngton – konwencja o handlu kością słoniową (CITTES); od 1989 handel
kością słoniową jest nielegalny
o perspektywy współzależności handlu międzynarodowego i ochrony środowiska:
 można przypuszczać, że ta współzależność będzie się pogłębiała, a to może
doprowadzić do konfliktu (ostra polaryzacja stanowisk na temat związków
handlu i polityki ochrony środowiska)
 stanowisko krajów rozwijających się:
 polityka ochrony środowiska oraz międzynarodowa współpraca w tej
dziedzinie to wymysł krajów rozwiniętych (ma utrudnić wyjście z
zacofania gospodarczego)
 ewentualne wystąpienie efektu cieplarnianego będzie korzystne,
gdyż zwiększając wilgotność w rejonie okołorównikowym, poprawi
się warunki rozwoju rolnictwa
 stanowisko enwiromentalistów – ochrona środowiska, a przede wszystkim
możliwość prowadzenia skutecznej polityki jego ochrony jest w najwyższym
stopniu zagrożona przez realizację idei wolnego handlu
13. Międzynarodowa polityka handlowa
13.1 Kartele międzynarodowe
 kartel – porozumienie producentów dotyczące podziału rynku w celu zyskania zysku
monopolistycznego oraz równomiernego rozłożenia strat między producentami w okresie
spadku popytu

23
  szczególny rozkwit karteli przypada na lata międzywojenne; zawieranie takich porozumień
jest zabronione na rynkach większości państw więc mają one głównie charakter nieformalny
 przykład kartelu państw – OPEC (Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową):
o organizacja powołana do życia w 1960 roku w Bagdadzie
o w chwili obecnej tworzy ją 11 krajów
o jej zamiarem było ujednolicenie polityki w dziedzinie produkcji i handlu ropą naftową
o początkowo OPEC nie miała żadnego wpływu na sytuację na światowym rynku ropy
naftowej
o w latach 70 doprowadziła jednak do poważnego globalnego kryzysu gospodarczego
 zasady w polityce kartelu:
o im wyższy popyt krańcowy, tym wyższa cena
o im wyższa elastyczność cenowa, tym niższa cena
o im wyższy udział kartelu w produkcji tym wyższa cena
o im wyższa elastyczność podaży producentów spoza kartelu tym niższa cena
 zagrożenia w polityce kartelu:
o popyt nieelastyczny usztywnia się (oszczędność drożejącej energii)
o wzrost podaży z zewnątrz kartelu i spadek udziału kartelu w rynku
o ciche wyłamywanie się z kartelu
13.2 Pojęcie, formy i mechanizm integracji ekonomicznej
 integracja ekonomiczna – proces scalania gospodarek narodowych poszczególnych krajów i
tworzenia z nich jednego organizmu gospodarczego przez usuwanie ograniczeń (integracja
negatywna) w przepływie towarów i czynników produkcji oraz tworzenie nowych
instrumentów zacieśniania współpracy (integracja pozytywna)
 integracja realna – scalanie gospodarek poszczególnych krajów bez tworzenia
organizacyjnych ram porozumienia integracyjnego lub przy minimalnym zaangażowaniu na
tym polu
 rodzaje porozumień integracyjnych:
o strefa wolnego handlu – członkowie likwidują wszystkie cła i ograniczenia
pozataryfowe we wzajemnych stosunkach handlowych, pozostawiając sobie
swobodę stosowania narzędzi polityki handlowej wobec krajów spoza ugrupowania
(np. EFTA, CEFTA, NAFTA)
o unia celna – kraje członkowskie nie tylko eliminują bariery celne i pozataryfowa we
wzajemnych obrotach handlowych, ale także prowadzą wspólną politykę handlową
wobec innych krajów (np. Niemiecki Związek Celny, kraje Beneluksu)
o wspólny rynek – kraje członkowskie znoszą w stosunkach wzajemnych ograniczenia
w obrocie dobrami i usługami, prowadzą wspólną politykę handlową wobec innych
krajów oraz wprowadzają nieskrępowany ruch czynników produkcji wewnątrz
ugrupowania (np. Unia Europejska)
o unia ekonomiczna – kraje członkowskie dokonują także harmonizacji wszystkich
rodzajów polityki, mających wpływ na warunki konkurencji na rynkach narodowych
o unia walutowa – unia ekonomiczna ze wspólną walutą
o unia polityczna – unifikacja części lub całości polityki zagranicznej i obronnej
13.3 Skutki statyczne (krótkookresowe) integracji ekonomicznej
 efekt kreacji handlu – wzrost importu spowodowany wyeliminowaniem barier celnych
między krajami tworzącymi unię
 efekt przesunięcia handlu – zastąpienie części dotychczasowego importu i eksportu z krajów
spoza unii zwiększonymi obrotami handlowymi z krajami członkowskimi; częściej przynosi
straty niż korzyści dla integrujących się krajów

24
13.4 Skutki dynamiczne (długookresowe) integracji ekonomicznej
 wpływ powiększenia rynku na skalę produkcji i wielkość przedsiębiorstw
 wzrost efektywności gospodarowania pod wpływem presji konkurencyjnej
 działanie „krzywej uczenia się” – możliwość produkcji na odpowiednio dużą skalę
13.5 Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT)
 powstał w 1948 początkowo pod nazwą Międzynarodowej Organizacji Handlu (ITO)
 jego zadaniem było działanie w kierunku liberalizacji handlu międzynarodowego
 główne zasady GATT dotyczące handlu międzynarodowego
o zasada wzajemności – uznanie obustronnego charakteru ustępstw
o zasada niedyskryminacji – obowiązek jednakowego traktowania przez każdy kraj
członkowski wszystkich partnerów należących do GATT
 rokowania organizowane z inicjatywy GATT noszą nazwę rund; najważniejsze z nich:
o runda szósta (Kennedy’ego) w Genewie (1964 – 1967) – największa redukcja stawek
celnych (do rundy Urugwajskiej)
o runda siódma w Tokio (1973 – 1979) – bezpośrednio po kryzysie naftowym,
ograniczenie stosowania barier pozataryfowych i dalsze obniżenie stawek celnych
o runda ósma w Urugwaju (1986 – 1994) – początek fazy globalizacji, zawarcie
porozumienia GATS (Układ Ogólny w sprawie Handlu Usługami), porozumienia w
sprawie handlowych aspektów własności intelektualnej oraz porozumienia w sprawie
rolnictwa; powołano WTO (w odróżnieniu od GATT ma osobowość prawną)
13.6 Światowa Organizacja Handlu (WTO)
 Polska była jednym z państw założycielskich WTO – dołączyła do organizacji w 1995 roku
 głównymi zadaniami WTO są:
o liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami
o prowadzenie polityki inwestycyjnej wspierającej handel
o rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej i przestrzegania praw
własności intelektualnej
 kraje przystępujące zobowiązane są do dostosowania wewnętrznego ustawodawstwa do
norm WTO oraz udzielania koncesji handlowych podmiotom zagranicznym
 WTO określa sytuacje kiedy ma miejsce handel usługami:
o sprzedaż transgraniczna
o świadczenie i konsumpcja usług za granicą
o obecność handlowa za granicą
o fizyczna obecność świadczących usługi
 przewodniczącym WTO jest Pascal Lamy
 organizacja, wg stanu na lipiec 2008, liczyła 153 członków
 ostatnim państwem przyjętym w szeregi organizacji jest Republika Zielonego Przylądka
 16 grudnia 2011r. na konferencji ministerialnej w Genewie zdecydowano o przystąpieniu
Rosji, Samoa, Vanuatu i Czarnogóry, które mają 6 miesięcy na ratyfikowanie umowy
członkowskiej
14. Bilans płatniczy
14.1 Definicja, zasada podwójnego księgowania
 bilans płatniczy – zestawienie wszystkich transakcji dokonywanych między rezydentami
krajowymi a zagranicą w danym okresie, najczęściej jednym roku; wymienione w nim
transakcje obejmują odpłatny eksport i import dóbr, usług oraz ruchu kapitało krótko- i
długoterminowego; uwzględnia się w nim także transakcje, którym nie towarzyszą płatności
(darowizny, jednostronne transfery)
 zasada podwójnego zapisu:
o wszelkie transakcje zapisane są w bilansie płatniczym podwójnie: po stronie
debetowej (-) i po stronie kredytowej (+)
o nie gwarantuje to jednak zgodności obu stron bilansu

25
 o w warunkach wyjątkowej złożoności gospodarki światowej oba zapisy dokonywane
są oddzielnie, niejednokrotnie w znacznym odstępie czasu
o odbiciem braku tej zależności jest pozycja „błędy i odpuszczenia” występująca w
bilansie płatniczym każdego kraju
14.2 Struktura bilansu płatniczego
 bilans płatniczy dzieli się na trzy części: bilans obrotów bieżących, bilans obrotów
kapitałowych oraz bilans obrotów wyrównawczych
 bilans obrotów bieżących (rachunek bieżący) – zestawienie płatności danego kraju
wynikające z międzynarodowego obrotu towarami i usługami, dochodów z kapitału i
transferów jednostronnych; transakcje w nim księgowanie nie powodują powstawania
przyszłych zobowiązań; podział:
o bilans handlowy – zestawienie płatności z tytułu eksportu i importu dóbr; bilans
może być ujemny (import większy od eksportu) lub dodatni (sytuacja odwrotna)
o bilans usług – zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między rezydentami
krajowymi i zagranicą; najważniejsze usługi to transport, turystyka, bankowość,
ubezpieczenia, prawo, konsulting
o bilans procentów i dywidend (saldo dochodów) – zestawienie wpływów i wydatków z
tytułu obsługi kapitału i pracy krajowej za granicą i zagranicznej w kraju
o bilans transferów jednostronnych (transfery bieżące) – zestawienie transakcji
stanowiących jednostronny przepływ dóbr, usług lub środków finansowych, któremu
nie towarzyszy przepływ płatności lub dóbr i usług w drugą stronę
o bilans obrotów kapitałowych (rachunek kapitałowy i finansowy) – zestawienie
transakcji zakupu i sprzedaży szeroko rozumianych aktywów, dokonywanych
zarówno przez sektor prywatny jak i bank centralny; zestawienie transakcji, które
przewidują powstanie przyszłych zobowiązań; podział:
 rachunek kapitałowy – transfery kapitałowe o charakterze bezzwrotnym
przeznaczone na finansowanie środków trwałych, umorzenia długu oraz
nabywanie i zbywanie aktów niefinansowych i nieprodukowanych, np. praw
autorskich
 rachunek finansowy – zestawienie trzech grup aktywów i pasywów
finansowych (inwestycji bezpośrednich, portfelowych oraz pozostałych)
o bilans obrotów wyrównawczych (pozycje finansujące) – zmiany stanu oficjalnych
rezerw danego kraju w walutach wymienialnych, SDR i w złocie; kredyty otrzymane z
MFW oraz transakcje finansowania wyjątkowego obejmujące zmiany stanu zaległości
oraz zrestrukturyzowane zobowiązania i należności zagraniczne
14.3 Równowaga bilansu płatniczego
 teoria równowagi bilansu w sensie ekonomicznym (J.E. Meade) wyróżnia:
o transakcje autonomiczne – zawierane są niezależnie od stanu bilansu płatniczego i
dokonywane wyłącznie z motywów ekonomicznych
o transakcje wyrównawcze – dochodzą do skutku z myślą o wyrównaniu bilansu
płatniczego
 jeżeli transakcje autonomiczne równoważą się (nie istnieją transakcje wyrównawcze) to
mamy do czynienia z równowagą w sensie ekonomicznym
 równowaga rzeczywista występuje, gdy równowaga bilansu w sensie ekonomicznym jest
utrzymywana przez dłuższy czas bez interwencji państwa (wyłącznie w wyniku działania sił
rynku)
14.4 Bilans płatniczy jako narzędzie analizy
 bilans płatniczy w większości krajów zestawiany jest zgodnie z dyrektywami MFW
 dzięki standaryzacji wnioskowanie jest znacznie ułatwione
 bilans jest dokumentem publikowanym (w Polsce przez GUS w Roczniku Statystycznym i
Roczniku Handlu Zagranicznego)

26
  analizując bilans handlowy Polski z lat 2000-2004 można zauważy trzykrotny spadek deficytu
w saldzie obrotów bieżących, pomimo spadku salda dochodów (spadek spowodowany był
niską stopą zwrotu z inwestycji zagranicznych przeprowadzonych przez polskich inwestorów)
 poprawa salda obrotów bieżących była wynikiem znacznego wzrostu eksportu polskich
towarów w stosunku do importu (relacja eksport/import uległa poprawie)
 wzrastał również nasz rachunek kapitałowy – był to wynik transferu środków otrzymywanych
z UE w 2004
15. Kurs walutowy i rynek walutowy
15.1 Pojęcie kursu walutowego
 kurs walutowy – cena jednej waluty narodowej wyrażona w drugiej walucie
 kurs liczbowy:
o przedstawienie kursu walutowego jako porównania dwóch cen walut
(np. 1 EUR = 3,5 PLN)
o gdy porównujemy waluty na pierwszym miejscu zawsze znajduje dolar, chyba że jest
porównywany z funtem brytyjskim (wtedy funt na pierwszym miejscu)
o relacje wymienne walut nie są odbiciem ani siły określonego pieniądza narodowego
ani danej gospodarki narodowej
o o sile waluty świadczy trwałość jej kursu oraz to czy dany kraj ma trudności z jego
utrzymaniem
 kurs efektywny – kurs średni ważony, w którym funkcję wagi pełni względny udział
poszczególnych partnerów w obrotach handlowych z danym krajem
 funkcje kursów walutowych:
o funkcja informacyjna – informuje o cenach walut obcych, na podstawie których
państwa, podmioty gospodarcze i osoby prywatne mogą podejmować decyzje
gospodarcze
o funkcja cenotwórcza – kurs przenosi zagraniczne układy cen na układ krajowy
15.2 Pojęcie i mechanizm rynku walutowego
 rynek walutowy:
o międzynarodowy rynek, na którym dokonują się przepływy walut między krajami
o nie ma ściśle określonej struktury i lokalizacji
o jest siecią połączeń telefonicznych i komputerowych łączących ze sobą zlokalizowane
w różnych krajach podmioty zajmujące się kupnem i sprzedażą walut
o większość transakcji ma formę bezgotówkową
o wielkość transakcji zależna jest od podaży walut i popytu na waluty
 motywy skłaniające podmioty do zgłaszania popytu na obce waluty:
o zainteresowanie zakupem towarów i usług danego kraju
o chęć uzyskania korzyści związanych ze zmianami kursu (transakcje spekulacyjne)
o chęć uniknięcia ryzyka wynikającego ze zmian kursu (transakcje hedgingowe)
 mechanizm ustalania kursów walutowych:
o aprecjacja waluty – wzrost jej kursu w innych
walutach na rynku walutowym
o deprecjacja waluty – spadek jej kursu w innych
walutach na rynku walutowym
o linia popytowa pokazuje wykazywany popyt na
dolara
o linia podażowa pokazuje wykazywaną podaż na
dolara
o mechanizm ustalania kursów walutowych jest
taki sam jak w przypadku każdego innego dobra
na rynkach

27
 o relatywnie duży wzrost gospodarczy w danym kraju powoduje deprecjacje waluty
o wzrost stopy procentowej w danym kraju powoduje aprecjację jego waluty
narodowej
o zwiększenie konkurencyjności cen (niższe) w jednym z krajów powoduje aprecjację
waluty tego kraju
o pozostałe czynniki określające poziom kursu walutowego:
 oferowane przez dany kraj usługi oraz dobra
 wzrost dochodowości i zmniejszenie ryzyka inwestycyjnego może wpływać
na wzrost kursu tej waluty
15.3 Transakcje bieżące i terminowe
 kurs bieżący i kurs terminowy
 rynek transakcji bieżących – rynek, na którym kupno i sprzedaż walut następują z myślą o ich
natychmiastowej dostawie; obie strony stawiają do dyspozycji waluty będące przedmiotem
obrotów natychmiast lub najpóźniej w ciągu dwóch dni roboczych od zawarcia transakcji
 rynek transakcji terminowych – rynek, na którym kupno i sprzedaż walut następują z myślą o
dostawie w przyszłości; w chwili zawarcia transakcji ustala się kurs, po którym w ściśle
określonym momencie w przyszłości dokona się transakcji kupna i sprzedaży
 gdy kurs terminowy waluty określanej (wymienianej na pierwszym miejscu) jest niższy od
kursu bieżącego, to różnicę nazywamy dyskontem
 jeżeli kurs terminowy waluty określanej jest wyższy od kursu bieżącego to różnicę nazywamy
premią
15.4 Transakcje arbitrażu procentowego
 transakcje arbitrażu procentowego – zakup i sprzedaż aktywów z zamiarem osiągnięcia zysku
z różnic w stopie procentowej, występujących między poszczególnymi krajami; warunkiem
uzyskania zysku jest to, by w okresie utrzymywania kapitału w papierach wartościowych
denominowanych w walucie zakupionej na rynku walutowym nie miała miejsca jej
deprecjacja o stopie niższej niż różnica w stopach oprocentowania w krajach pochodzenia
kapitału i w kraju lokaty kapitału
 ubezpieczony arbitraż procentowy – połączenie arbitrażu walutowego z równoległym
przeprowadzeniem operacji na rynku transakcji terminowych
15.5 Transakcje spekulacyjne
 spekulacja stabilizująca – spekulacyjne zakupy waluty, której kurs spada oraz spekulacyjna
sprzedaż waluty, której kurs rośnie; wyhamowanie zmian
 spekulacyjna destabilizacja – spekulacyjny zakup waluty, której kurs wzrasta lub spekulacyjna
sprzedaż waluty, której kurs spada; przyspieszenie zmian
16. Ustalanie poziomu kursu walutowego
16.1 Czynniki określające poziom kursu walutowego
 zmiany popytu i podaży danej waluty zależne od bieżącego stanu gospodarki (zmiany PKB,
zmiany cen i zmiany stopy procentowej)
 czynniki realnie występujące:
o bieżący stan gospodarki
o długookresowe tendencje w gospodarce danego kraju
o polityka ekonomiczna kraju
o czynniki polityczne
 oczekiwania
16.2 Zmiany PKB a kurs walutowy
 istotne znaczenie ma różnica między tempem wzrostu PKB w dwóch obszarach posługujący
się różną walutą (np. USA i UE)
 jeśli tempo wzrostu gospodarczego w USA będzie wyższe niż w UE, nastąpi obniżenie kursu
dolara wyrażonego w euro (w przeciwnym wypadku kurs wzrośnie)

28
  względne przyspieszenie dynamiki gospodarczej kraju doprowadza do deprecjacji jego waluty
(ponieważ rośnie import)
 gdyby odrzucić założenie o stałości innych warunków, to wtedy przy szybkim i długotrwałym
wzroście gospodarczym mogą przede wszystkim nastąpić pewne długotrwałe tendencje
sprzyjające poprawie kursu walutowego
16.3 Zmiany realnych stóp procentowych a kurs walutowy
 względny wzrost stopy procentowej w danym kraju powoduje aprecjację jego waluty
narodowej, zaś obniżenie stopy procentowej powoduje deprecjację
16.4 Zmiany różnic w cenach a kurs walutowy
 gdy w danym okresie ceny w UE wzrastają szybciej niż w USA, to zwiększa się względnie
konkurencyjność towarów i usług amerykańskich dla importerów europejskich (i odwrotnie).
16.5 Parytet siły nabywczej
 parytet siły nabywczej – kurs walutowy wyliczony w oparciu o porównanie cen sztywno
ustalonego koszyka towarów i usług w różnych krajach w tym samym czasie, wyrażonych w
walutach tych krajów
 pozwala ustalić, czy zmiany kursu walutowego postępują zgodnie ze zmianami cen; jest także
pomocny przy ustalaniu kursu
 absolutny parytet siły nabywczej:
o
o prawo jednej ceny – przy przyjęciu braku barier handlowych i kosztów transportu
identyczne dobra powinny kosztować tyle samo na całym świecie (w największym
stopniu spełnione w przypadku złota, gdyż spełnia podobne funkcje w każdym kraju)
o „Big Mac Index” – zestawienie przeliczonych na dolary cen Big Maca sprzedawanego
na całym świecie; różnica cen wskazuje czy i o ile kurs danej waluty wobec dolara
odbiega od kursu wyznaczonego metodą parytetu siły nabywczej przy zastosowaniu
ceny jednego dobra
 względny parytet siły nabywczej
⁄
o ⁄
o koncentrujemy się tutaj na różnicy w tempie zmian cen
 prawidłowości rządzące rozbieżnościami między kursami parytetowymi a rzeczywistymi:
o wysoka inflacja – mała rozbieżność
o dłuższy okres – wyraźniejszy związek między kursem rzeczywistym a parytetowym
16.6 Pozostałe czynniki określające poziom kursu walutowego
 długookresowe tendencje w zakresie rozwoju gospodarki danego kraju (szybszy wzrost
wydajności pracy, szybsze tempo postępu technicznego, wzrost popytu na dobra
produkowane w kraju
 czynniki oddziałujące na wielkość dopływającego do danego kraju kapitału zagranicznego
(wzrost dochodowości, zmniejszenie ryzyka inwestycyjnego)
 czynniki polityczne
 spekulacje na temat zmian kursów
16.7 Kurs walutowy jako narzędzie przywracania równowagi zewnętrznej
 mechanizm dostosowawczy – mechanizm ekonomiczny przywracający bilans płatniczy do
stanu równowagi w sposób automatyczny w wyniku działania sił rynkowych; wyróżnia się trzy
automatyczne mechanizmy dostosowawcze: cenowy, dochodowy oraz równowagi w
gospodarce otwartej
 cenowy mechanizm dostosowawczy – prowadzi do przywrócenia równowagi bilansu
płatniczego za pośrednictwem cen; działanie mechanizmu cenowego:
o deficyt bilansu płatniczego doprowadza do deprecjacji kursu waluty kraju na rynku
walutowym, ceny dóbr i usług wyrażone w walutach zagranicznych spadają, rosną

29
 ceny dóbr i usług zagranicznych wyrażonych w walucie narodowej, następuje wzrost
eksportu i spadek importu oraz przywrócenie równowagi bilansu płatniczego
o nadwyżka bilansu płatniczego doprowadza do aprecjacji kursu waluty kraju,
następuje względny wzrost cen dóbr i usług krajowych oferowanych odbiorcom
zagranicznym, następuje względny spadek cen dóbr i usług zagranicznych dla
odbiorców krajowych, występuje wzrost importu i spadek eksportu oraz
przywrócenie równowagi bilansu płatniczego
 dochodowy mechanizm dostosowawczy – podstawowe znaczenie ma mechanizm
mnożnikowy
o mnożnik – współczynnik określający rozmiary całkowitego wpływu, jaki zmiana jednej
wielkości ekonomicznej wywiera na druga wielkość, której ta pierwsza jest
składnikiem.
o istota teorii mnożnika sprowadza się do twierdzenia, że wpływ każdego z czynników
(np. inwestycji, konsumpcji, eksportu) na wielkość ostatecznego przyrostu dochodu
jest znacznie większy od początkowego przyrostu wydatków
o wzrost eksportu doprowadza do wzrostu dochodu według następującego
mechanizmu mnożnikowego: ( )
o przyjmując, że otrzymujemy wzrost dochody
o wraz ze wzrostem dochodu rośnie również wielkość importu będącego jego funkcją
(jeżeli , , to import wzrośnie o 50)
o podsumowując: w wyniku działania mechanizmu mnożnikowego, przyrost eksportu o
100 zwiększa wielkość dochodu o 125, a towarzysząca temu poprawa bilansu
płatniczego wynosi 50
o wzrost gospodarczy pobudzony przez przyrost eksportu prowadzi do poprawy
bilansu płatniczego, chociaż jest ona mniejsza od inicjującego ją przyrostu eksportu
o jeżeli wzrost dochodu nie jest spowodowany wzrostem eksportu to mechanizm
mnożnikowy doprowadza do wzrostu importu i deficytu w bilansie płatniczym
 równowaga w gospodarce otwartej:
o w gospodarce otwartej równanie równowagi przedstawia się następująco:

o jednakże spełnienie powyższego równania w gospodarce otwartej nie gwarantuje

uzyskania zrównoważonego bilansu handlowego, który może być osiągnięty jedynie
wówczas, gdy , co prowadzi do
o równania, które powstały po przekształceniach ( – – lub –
– ) pozwalają sformułować dwa wnioski:
 gospodarka danego kraju może się znajdować w warunkach równowagi
wewnętrznej, jeżeli nadwyżka eksportu nad importem jest równa nadwyżce
oszczędności nad inwestycjami
 warunek równowagi ogólnej jest spełniony także, gdy występuje deficyt
bilansu handlowego (byleby towarzyszyła temu nadwyżka inwestycji nad
oszczędnościami)
17. Międzynarodowy system walutowy
17.1 Pojęcie międzynarodowego systemu walutowego
 międzynarodowy system walutowy – zespół zasad, procedur, instrumentów i instytucji
niezbędnych do wykonywania płatności międzynarodowych; niezwykle ważny obszar
międzynarodowej współpracy gospodarczej
 istnienie sprawnego systemu rozliczeń międzynarodowych jest ważnym czynnikiem
intensyfikującym międzynarodową wymianę dóbr i usług (jego brak wpływa negatywnie na
wielkość handlu międzynarodowego)

30
  istnienie sprawnego systemu współpracy w dziedzinie walutowej ułatwia międzynarodowe
przepływy kapitałowe i zmniejsza związane z nim ryzyko
 sprawny system walutowy pozwala uniknąć niekorzystnych następstw wiążących się z
niemożnością zrównoważenia przez poszczególne kraje bilansów obrotów płatniczych
 międzynarodowy system walutowy pomaga w przywracaniu równowagi zewnętrznej i w
stabilizacji stosunków gospodarczych między państwami
17.2 Międzynarodowy system walutowy przed II wojną światową
 system waluty złotej (system walutowo-złoty):
o istniał od 1870 do 1914
o pozwalał na szybkie przywrócenie zachwianej równowagi bilansów płatniczych
poszczególnych krajów
o zmuszał do ścisłego podporządkowania równowagi wewnętrznej równowadze
zewnętrznej (nie było szerokiego wyboru środków do przywrócenia równowagi
płatniczej)
o postawił do dyspozycji państw uczestniczących w wymianie międzynarodowej
pieniądz światowy, mogący spełniać funkcje miernika wartości i środka płatniczego
(pośrednio – złoto, bezpośrednio – wszystkie waluty krajów uczestniczących w
wymianie międzynarodowej)
o spełnił funkcję elementu stabilizującego gospodarkę światową (tzw. punkty złota –
granice wahań kursowych, których przekroczenie nie było możliwe)
 system waluty sztabowo-złotej:
o istniał od 1918 do 1929
o najistotniejszą różnicą było to, iż w obiegu krajowym pieniądz przestał być
praktycznie wymienialny na złoto; było ono natomiast nadal używane do
bilansowania obrotów międzynarodowych
17.3 Warunki powstania systemu z Bretton Woods
 konferencja w Bretton Woods (USA) w 1944 – Konterencja Narodów Zjednoczonych ds.
Walutowych i Finansowych
 decyzje i postanowienia:
o powołanie Międzynarodowego Funduszu Walutowego
o powołanie Banku Światowego
o koordynacja współdziałania wspólnoty międzynarodowej w dziedzinie finansów
międzynarodowych i pomocy gospodarczej
17.4 Międzynarodowy Fundusz Walutowy
 początkowo głównym celem było dążenie do utrzymania stabilnych kursów walutowych:
 wprowadzono wymienialność walut krajów członkowskich i przyjęcie ich określonych
parytetów wyrażonych w dolarze amerykańskim
 z wyjątkiem dolara waluty państw członkowskich nie były wymieniane bezpośrednio na złoto
 za stabilność kursu waluty odpowiedzialne były banki centralne (obowiązek interwencji, gdy
kurs wychylał się więcej niż ±1% od parytety ustalonego w złocie lub dolarach)
 za zgodą MFW banki centralne mogły dokonywać dewaluacji lub rewaluacji waluty
 MFW udzielał pożyczek na okres od 3 do 5 lat
17.5 Ocena działania międzynarodowego systemu walutowego z Bretton Woods
 stosunkowo sprawnie spełniał swoje zadania do momentu ujawnienia swojej słabości na
początku lat 60.
 zapewnił gospodarce światowej pieniądz międzynarodowy (dolar, który do pewnego stopnia
zachował swą wymienialność na złoto po stałym kursie)
 pozwolił zachować stosunkowo dużą stabilność kursów walutowych
 zachwianie systemu:
o wysoka inflacja w USA (wojna w Wietnamie, rozwój świadczeń socjalnych, podbój
kosmosu)

31
 o eksportowanie inflacji z USA do innych krajów m.in. za pomocą rynku
eurodolarowego
o sztywny kurs wymiany dolara na złoto przy wysokiej inflacji – realny spadek ceny
złota
o wzrost popytu na nienaturalnie tanie złoto
o zdewaluowanie funta brytyjskiego (wbrew założeniom z Bretton Woods)
o zdewaluowanie dolara, zawieszenie wymienialności dolara na złoto
o wprowadzenie tolerancji wahań kursowych
o przejście na system płynnych kursów
17.6 Powstanie współczesnego systemu walutowego
 narzędzia współczesnego systemu walutowego:
o SDR (specjalne prawa ciągnienia) – międzynarodowa jednostka rozrachunkowa,
umowna jednostka monetarna, mająca charakter pieniądza bezgotówkowego, czyli
istniejącego wyłącznie w postaci zapisów księgowych na bankowych rachunkach
depozytowych
o porozumienie banków centralnych eliminujące możliwość zawierania przez nie
transakcji kupna i sprzedaży złota z udziałem osób i firm prywatnych
 system kursów płynnych kierowanych i jego własności:
o kursy walut są ustalane na rynku walutowym
o w długim okresie poziom kursów walutowych jest określany przez czynniki
decydujące o wielkości podaży poszczególnych walut i popytu na te waluty
o w krótkim okresie poziom kursu jest korygowany przez interwencje banków
centralnych
o w pojedynczych krajach lub ich grupach istnieją mniej lub bardziej formalne zasady
prowadzenia polityki interwencji na rynku walutowym
17.7 Funkcjonowanie współczesnego systemu walutowego (rodzaje polityki kursów)
 brak własnej waluty – waluta innego kraju lub wspólna waluta kilku krajów pełni rolę
legalnego środka płatniczego w danym kraju, rezygnuje on z prowadzenia własnej niezależnej
polityki walutowej; przykłady: Czarnogóra (euro), Panama (balboa, dolar), San Marino (euro),
Watykan (euro)
 kasa emisyjna – formalne zobowiązanie się danego kraju do wymiany wybranej waluty obcej
po sztywnym kursie; przykłady: Bośnia i Hercegowina, Litwa
 kurs sztywny – kraje interweniują na rynku walutowym w taki sposób aby ich waluta
narodowa nie zmieniała kursu w stosunku do wybranej przez nie waluty; przykłady: Nigeria,
Syria
 kurs płynny w paśmie wahań – kraj określa dopuszczalne granice wahań kursu swojej waluty;
przykłady: Ukraina, Chorwacja
 kurs pełzający – dokonywanie okresowych korekt kursów własnej waluty w ściśle określony
sposób, bardzo często w stosunku do zmian wybranych wskaźników
 kurs pełzający w paśmie wahań (jw. z dopuszczeniem wahań kursu w określonych granicach)
 kurs płynny kierowany – kurs walutowy kształtowany jest na rynku, jednakże władze
monetarne nie rezygnują z interwencji, nie ustalając jednak z góry jej zasad i kierunków;
przykłady: Czechy, Słowacja, Rosja, Polska
 kurs płynny – pozostawienie przez państwo kształtowania się kursu waluty siłom rynku;
przykłady: USA, Wielka Brytania, Brazylia
 system współpracy – kraje strefy euro
17.8 Współpraca walutowa w Europie Zachodniej, w tym teoria unii walutowej
 twórcy EWG przewidywali utworzenie w przyszłości unii walutowej
 wiedzieli, że po osiągnięciu poziomu integracji gospodarczej dalszy jej postęp będzie
hamowany przez istnienie odrębnych walut
 prace rozpoczęto jeszcze w latach 60.

32
  w 1999 powstała unia walutowa obejmująca 11 krajów członkowskich UE
 Grecja dołączyła w 2002
 funkcjonowanie Europejskiego Systemu Walutowego i warunki umożliwiające utworzenie
unii walutowej:
o 1972 – utworzenie Europejskiego Mechanizmu Kursowego (węża walutowego) –
wzajemne powiązanie walut krajów-uczestników przy jednoczesnym płynnym ich
kształtowaniu w stosunku do innych walut; granice wahań traktowanych łącznie
kursów walut krajów europejskich EWG w stosunku do dolara w wysokości ±4,5%
o 1979 – utworzenie Europejskiego Systemu Walutowego – zawężenie tunelu, w
którym może poruszać się wąż walutowy do ±2,25%, wprowadzenie ecu (jednostki
walutowej, która służyła do wyrażania kursów podstawowych poszczególnych walut
narodowych)
 traktat z Maastricht – utworzenie unii gospodarczej i walutowej zostało uznane za
strategiczny cel działania integrujących się krajów europejskich
 kryteria konwergencji wymagane w unii gospodarczej i walutowej:
o deficyt budżetu nie może być wyższy niż 3% PKB (dopuszczalnie większy, gdy
wykazuje tendencję spakdową)
o dług państwa nie może przekraczać 60% PKB (może być wyższy, jeżeli wykazuje
tendencję spadkową)
o długookresowa stopa procentowa może przewyższać najwyżej o 2 punkty
procentowe średnią stopę oprocentowania w trzech krajach o najniższej stopie
inflacji
o stopa inflacji nie może być wyższa niż o 1,5 punktu procentowego od przeciętnej
stopy inflacji trzech krajów, w których jej poziom jest najniższy
o kraj musi przez dwa lata być członkiem Europejskiego Systemu Walutowego i w
związki z tym przez dwa lata nie powinien dewaluować swojej waluty poza
uzgodnionym przedziałem; maksymalne dopuszczalne pasmo wahań kursowych
wynosi ±15% odchylenia względem wyznaczonego kursu centralnego
18. Wyzwania i problemy globalizacji
18.1 Korzyści i zagrożenia globalizacji
 przejawy rosnącej globalizacji światowego życia gospodarczego:
o dynamiczny wzrost wymiany handlowej (produktami i usługami),
o szybkie zwiększenie przypływów czynników produkcji,
o przyśpieszenie umiędzynarodowienia działalności przedsiębiorstw.
 za główne korzyści globalizacji trzeba uznać:
o poprawę racjonalności i efektywności gospodarowania,
o podniesienie wydajności pracy,
o przyśpieszenie rozwoju ekonomicznego i wzrost dobrobytu społecznego w skali
globalnej
 zagrożenia procesu globalizacji są przed wszystkim wiązane z działalnością korporacji
transnarodowych (i z koncepcją globalizacji korporacyjnej):
o korporacje są oskarżane o działanie na szkodę interesów konsumentów
(przykładowo: ekspansja koncernów tytoniowych szkodzi zdrowiu;
o ujednolicanie przez korporacje gustów konsumentów zagraża tradycji i kulturze
narodowej)
o twierdzi się, że działalność korporacji powoduje degradację środowiska naturalnego
(chociaż na szerszą skalę raczej nie potwierdzają tego zarzutu dostępne dane
faktograficzne)
o zarzuca się też korporacjom preferowanie działań sprzecznych z priorytetami
rozwojowymi ubogich krajów i utrudnianie rządom prowadzenia skutecznej polityki
gospodarczej

33
 o pogłębianie się luki rozwojowej między czołówką bogatych krajów Północy i
biednymi krajami Południa uznaje się również za słabość globalizacji
o negatywnym skutkiem globalizacji jest nadmierny wzrost ogólnoświatowej
współzależności ekonomicznej, tj. uzależnienie życia gospodarczego poszczególnych
krajów od wydarzeń zachodzących w innych krajach, co przejawia się zwłaszcza w
międzynarodowej transmisji kryzysów koniunkturalnych, a jeszcze bardziej -
kryzysów finansowych
18.2 Pojęcie problemów globalnych
 globalne problemy – określenie stosowane do problemów, które odnoszą się do całej
ludzkości, ich skala ma charakter ponadpaństwowy, ponadregionalny, odznaczają się
olbrzymią wagą i wiążą z kwestią przetrwania ludzkości, a sposób ich rozwiązywania musi
polegać na wspólnych działaniach całej społeczności międzynarodowej
 główne problemy globalne:
o wyścig zbrojeń i rozbrojenie
o konflikty międzynarodowe mogące zagrozić powszechną zagładą
o demograficzny problem
o ekologia oraz globalne problemy żywnościowe, surowcowe i energetyczne,
o rozpiętość między bogatymi (Północą) i biednymi (Południem)
o zadłużenie, bezrobocie, co wiąże się z budową nowego ładu gospodarczego
o problemy społeczne: choroby typu AIDS, narkomania, przestępczość
międzynarodowa, terroryzm
 mówi się też o problemie imperializmu kulturowego, fundamentalizmu religijnego i nowej
dziedzinie związanej z rewolucją naukowo-techniczną i informacyjną

34