Onderzoek & technologie

Steenconstruc ties

Ontwerpen en dimensioneren van steenconstructies (34)

Geconcentreerde belasting
op metselwerk
prof.ir.-arch. D.R.W. Martens, Leerstoel Steenconstructies TU/e, Bureau Dirk aanleiding kan geven tot het
Martens bvba, Zingem (B) afboeren van het metselwerk of
dr.ir. A.T. Vermeltfoort, Leerstoel Steenconstructies TU/e tot het ontstaan van een vertica-
le scheur in het middenvlak van
Bij de oplegging van balken op metselwerk worden grote krachten via een de wand;
klein oppervlak overgedragen (fig. 1). Ook bij voorgespannen wanden wordt 5. differentiële zetting van de
het metselwerk belast door geconcentreerde lasten. De wijze waarop het zwaarder belaste zone onder de
metselwerk in dergelijke situaties moet worden getoetst, verschilt van norm puntlast, waardoor trapvormige
tot norm. De recentste versie van NEN 6790 [1] is nagenoeg een kopie van de scheurvorming ontstaat (fig. 4).
rekenregels die in Eurocode 6 [2] zijn opgenomen. Hoe deze voorschriften
moeten worden opgevat en toegepast vraagt enige toelichting. In dit artikel zullen we ons voor-
namelijk beperken tot de schade-
1 | Oplegging van stalen met de invloed van de excentrische categorieën 1 en 2 en slechts enke-
ligger op metselwerk oplegging. le aspecten belichten betreffende
categorie 3. We zullen evenmin
Probleemstelling ingaan op het ontwerp van ver-
Nu en dan treedt schade op ten deelbalken en op de invloed van
gevolge van geconcentreerde het aanbrengen van lintvoegwape-
belastingen op metselwerkwanden ning op de draagkracht van het
die voorkomen had kunnen wor- metselwerk (fig. 1).
den. In [3] wordt een aantal moge-
lijke schadegevallen bij balkopleg- Spanningen op oplegvlak
gingen beschreven. De oorzaken Als een balk op metselwerk wordt
van de beschreven schade kunnen opgelegd, ontstaan in het metsel-
Bij het toetsen van de draagkracht we indelen in vijf categorieën: werk spanningen. De gemiddelde
van een gemetselde wand onder 1. een te geringe oplegging van de oplegspanning direct onder de
invloed van een geconcentreerde balk, wat aanleiding geeft tot balk is σ = F/A. Afhankelijk van
belasting moet aan twee eisen afboeren van het metselwerk de stijfheid van de balk en de
worden voldaan. Net onder het (fig. 2); excentriciteit van het oplegvlak zal
oplegvlak mag het metselwerk niet 2. overbelasting van het metsel- de oplegreactie meestal niet
bezwijken onder de al dan niet werk waardoor verticale scheu- samenvallen met het zwaartepunt
asymmetrisch verdeelde opleg- ren ontstaan in het middenvlak van het oplegvlak, waardoor de
spanningen. Hierbij spelen twee- van de wand (fig. 3); kracht excentrisch aangrijpt. Ook
de-orde-effecten geen rol. Daar- 3. uitknikken van de te slanke met- de wijze van opleggen, namelijk
naast moet de draagkracht van de selwerkwand; loodrecht op of in het vlak van de
volledige muur worden getoetst, 4. overmatige doorbuiging van de wand (fig. 5), heeft een belangrijke
waarbij wel rekening moet worden balk waardoor een grote rotatie invloed op de krachtswerking.
gehouden met knikinstabiliteit en aan de oplegging ontstaat die Om te toetsen of het metselwerk
de oplegreactie net onder het
oplegvlak kan opnemen, moet de
2 | Afboeren van metselwerk spanningstoestand op die plaats
worden onderzocht. Uit onder-
3 | Verticale scheuren in het zoek [5] blijkt dat het materiaal
middenvlak van het met- direct onder de oplegging in een
selwerk driedimensionale drukspannings-
toestand verkeert. Op enige
afstand daaronder leidt de sprei-
ding van de verticale drukbelas-
ting tot trekspanningen in beide
horizontale richtingen (fig. 6).

94 cement 2007 2

a
t x
c y
a b
Vooral in de dikte van het metsel-
werk kunnen deze spanningen tot
splijten van het metselwerk leiden.
De grootte van de optredende span-
ningen hangt samen met de dimen-
sies van de oplegplaat, de positie
ervan op de muur en de dikte van
het metselwerk. Direct onder en
naast het contactvlak zijn de span-
ningen het hoogst, maar door de
driedimensionele drukspannings-
toestand kunnen daar ook hogere
spanningen worden opgenomen.
Dit effect wordt meestal in rekening
gebracht door een verhogingsfactor
die in EC6 met het symbool β wordt
aangeduid.
Massieve stenen versus
holle blokken
Voor metselwerk met massieve
bakstenen is de grootte van de ver-
hogingsfactor experimenteel en
numeriek bepaald. In figuur 7 en
8 zijn de resultaten van deze
onderzoeken weergegeven [6]. De
theoretische resultaten zijn duide-
lijk conservatiever dan de experi-
menteel bepaalde verhogingsfacto-
ren. Hierbij speelt het relatieve
belastingsoppervlak (dit is de ver-
houding van het belastingsopper-
vlak tot het totale oppervlak van
het proefstuk) een belangrijke rol.
Voor verhoudingen < 0,4 is duide-
lijk een verhoging van de opneem-
bare spanning merkbaar. In [5]
werden de volgende benaderende
formules opgesteld voor de onder-
grens (95% betrouwbaarheids-
grens) van de verhogingsfactoren:
voor centrisch geplaatste puntlas-
ten:
Onderzoek & technologie
Steenconstruc ties
4 | Trapvormige scheurvor-
ming door differentiële
verticale belasting
zettingen
druk trek
5 | a) balk loodrecht op het
vlak van de wand [4]
b) balk in het vlak van de
wand [4]
y
6 | Drukspanningsverloop in
t x latei het metselwerk onder
een geconcentreerde
belasting [6]
β = 0,701 Ar-0,462 (1) numeriek onderzoek is vereist om
de spreidingshoek nauwkeuriger
Voor puntlasten op de rand van vast te stellen.
het proefstuk:
Eenvoudige rekenregels
β = 0,8561 A r

-0,266
(2) In de meeste nationale normen
zijn beperkte en eenvoudige
waarin: rekenregels opgenomen. In de
β is de de verhogingsfactor; oude versie van NEN 6790 moest 7 | Verhogingsfactor
Ar is het relatieve belastingsop- worden getoetst of de rekenwaar- bepaald door experimen-
pervlak. de van de gemiddelde drukspan- teel onderzoek [6]
Deze formules zijn grafisch voorge- ning onder de puntlast kleiner
steld in figuur 13. Opgemerkt moet was dan de rekenwaarde van de 8 | Verhogingsfactor bepaald
worden dat bij de experimenten de druksterkte van het metselwerk. door eindige-elementen-
belasting op het belastingsopper- Volgens de Belgische norm NBN berekeningen [6]
vlak gelijkmatig was verdeeld, wat
in de praktijk nauwelijks voorkomt. 4,5
Voor metselwerk van holle beton-
4,0
blokken dat geconcentreerd wordt bereik proefresultaten
belast, zijn recenter experimenten 3,5
uitgevoerd [7, 8, 9]. Hieruit blijkt 3,0
dat het gedrag van metselwerk met
verhogingsfactor
2,5
holle betonblokken heel anders is 2,0
dan dat van metselwerk met mas-
1,5
sieve bakstenen en dat er geen sig-
nificante verhoging van de 1,0
opneembare geconcentreerde 0,5
belasting kan worden vastgesteld. 0,0
0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0
Spreiding over de hoogte relatieve belastingsoppervlak
Voor de evaluatie van de draag- 4
= 0,5
kracht van de hele wand mag reke- 1,0
3,5
ning worden gehouden met de 1,5
3 2,1
spreiding van de spanningen over 2,9
de hoogte van de wand. Hoe de 2,5
verhogingsfactor
spreiding in werkelijkheid verloopt, 2
best passende
is nauwelijks onderzocht. Voor
1,5
metselwerk wordt aangenomen dat
1
de belasting zich spreidt onder een éénassige sterkte
hoek van 30º (EC 6) of 45º (Britse 0,5
= lengte/hoogteverhouding muur
norm, fig. 12). Bij verdeelbalken 0
van beton geldt een spreidingshoek 0 0.05 0.1 0.15 0.2 0.25 0.3
van 45º. Meer experimenteel en relatieve belastingsoppervlak
cement 2007 2 95
Onderzoek & technologie
Steenconstruc ties
9 | Definitie van de opper-
vlakten A 0 en A 1 volgens
A0 A1
SIA 266 [11]
B24-301 [10] mag, “op het peil van
de plaatselijke belasting”, de toelaat-
bare spanning maximaal met een
factor 1,25 worden verhoogd. In
de recente Zwitserse norm SIA
266:2003 [11] is de volgende ver-
hogingsfactor opgenomen voor de
rekenwaarde van de druksterkte
direct onder een geconcentreerde
belasting (fig. 9):
´ van de opneembare normaalkracht,
A1 ´
 B = 0,5 µµ1 + • µµ b 1,5� (3)
¶ A0 ¶
waarin:
A0 is de oppervlakte van het
oplegvlak ≤ 0,5 A1;
A1 is de totale gelijkvormige
oppervlakte met hetzelfde
zwaartepunt als A0.
Deze voorschriften zijn ongenuan-
ceerd en roepen in bepaalde speci-
fieke situaties vragen op. In de
Britse norm BS 5628 [12] zijn
daarentegen gedetailleerde eisen
gesteld voor verschillende opleg-
condities.
BS 5628
In de Britse norm BS 5628 is een
tabel opgenomen waarmee voor
nagenoeg elke oplegconditie de ver-
hogingsfactor kan worden bepaald
(fig. 10). Deze tabellen zijn alleen
maar toepasbaar voor metselwerk
met massieve bakstenen. Afhanke-
lijk van de oplegconditie mag een
verhogingsfactor van 1,25 of 1,5
worden gehanteerd. Als verant-
10 | Verhogingsfactor vol- woording voor de verhogingsfactor
gens BS 5628 [13 ] 1,5 wordt aangenomen dat het
bearing type 1 x y z local design strength
x y
≥½t ≤3t 1,25fk
γm
t
x y
≥½t ≤2t 1,25fk
γm
t t
96 cement 2007 2
breukoppervlak bij een belastings-
oppervlak met een breedte < 4 x de
wanddikte ongeveer 50% groter is
dan in het geval van een gelijkma-
tig verdeelde belasting. Ondanks de
gedetailleerde regelgeving is de dis-
continuïteit in de waarden van de
verhogingsfactor niet logisch.
Voor het toetsen van de gehele
wand moet worden gecontroleerd
of de rekenwaarde van de totale
belasting (gelijkmatig verdeelde
belasting en gespreide geconcen-
treerde belasting) op een hoogte
0,6h kleiner is dan de rekenwaarde
rekening houdend met de excentri-
citeit en het tweede-orde-effect (fig.
11).
EC6 en NEN 6790
Het toetsen van metselwerkwan-
den onder geconcentreerde belas-
ting volgens EC6 of NEN 6790
gebeurt op een analoge manier als
bij de BS 5628. Voor wanden met
massieve stenen moet de reken-
waarde van de opneembare punt-
last Fu;d volgens NEN 6790 als volgt
worden berekend (fig. 12) [1]:
Fu;d = cbr f’d Abr
waarin:
c br r 1 , 0
c br r 1 , 0
c br r 1 , 0
c br r 1¥¥ , 0 00 ,, 33 aa 1 ´´ ¥¥
c br b ¦¦¥1 + 0 , 3 a 11 µ´µ – ¦¥¦1 , 5
c br b ¦¦1 + l µ – ¦1 , 5
c br b ¦¥§1 + 0 ,l3f a µµ´¶ – ¦¦¥§1 , 5
¦§ l f 1µ ¶µ ¦§¦
c br b ¦§1 + f ¶ –§
aµ1 ¦1´, 5
¥¦ l a
c br b ¥¦¥¦§1 , 25 + f a¶11 § ´µ´µ
c br b ¦¦1 , 25 + 2 – l µµ
c br b §¦¥1 , 25 + 2 a– l f ¶µ´
¦§ 2 – 1l ff µµ¶
cc br rb 1¦§1, 5, 25 + ¶
c br r 1¦§ , 5 2 –lf µ
¶ (5)
c br r 1 , 5
br
c br r 1 , 5
bearing type 2
x
z
y
t
y
x
z
In EC6 is een bijkomende voor-
waarde opgelegd voor de excentrici-
teit van de belasting:
t
e b (6)
4
Bovendien wordt in EC6 gesteld
dat Abr/Aef niet groter dan 0,45 mag
worden genomen, wat een onlogi-
sche randvoorwaarde is aangezien
hierdoor opnieuw een discontinuï-
teit wordt gecreëerd.
In figuur 13 is de waarde van de
verhogingsfactor volgens formule
(5) grafisch weergegeven voor
a1 = 0 (belasting op de rand van de
wand) en a1 = h/2 (belasting in het
midden). In dezelfde grafiek zijn
de in [5] bepaalde ondergrenzen
voor de verhogingsfactor getekend
(formules 1 en 2). Hieruit blijkt dat
de voorschriften volgens EC6 en
NEN 6790 vrij goed overeenstem-
men met de waarden uit [5], waar-
bij is aangenomen dat de gecon-
centreerde belastingen centrisch
aangrijpen op het belastingsopper-
vlak.
Voor metselwerk met stenen met
grote perforaties – dat wil zeggen
(4) stenen die niet tot groep 1 behoren
– mag volgens beide normen geen
verhogingsfactor in rekening wor-
den gebracht, wat overeenstemt
met de experimentele bevindingen
Abr ´
A ´µ
van diverse onderzoekers.
1 ,1 Abr
1 ,1 A br µ´µµ Voor de toetsing van de gehele
1 ,1 A ef µ´¶ wand is in NEN 6790 geen explicie-
ef µ
A br ¶
1 ,1 ef ¶µ te methode beschreven. Volgens
A ef µ
¶ EC 6 moet de sterkte op de halve
hoogte onder het oplegvlak van de
puntlast worden gecontroleerd,
(5)
waarbij het tweede-orde-effect moet
(5) worden bepaald zoals voor gewone
(5) metselwerkwanden. Hierbij moet
worden uitgegaan van een sprei-
x y z local design strength
edge
≥50 mm ≤8x distance 1,5fk
≤½t ≥x γm
≥½t ≤2t 1,5fk
γm
 Onderzoek & technologie
Steenconstruc ties

Fd Fd Fd a1

60˚ 60˚ 60˚ 60˚

0,5 lf
l
lef lef lef

lf
ding van de spanningen in het afhankelijk van de wijze waarop de the First International Masonry 11 | Schema voor het toet-
metselwerk zoals in figuur 12 is balken op het metselwerk worden Conference, London, The Brit- sen van de volledige
weergegeven. opgelegd (al dan niet op een elasti- ish Masonry Society, Dec. 1986. wand volgens BS 5628
sche tussenlaag) en de stijfheid van 6. Drysdale, R.G., A.A. Hamid & [13]
Conclusies de balken. n L.R. Baker, Masonry Struc-
Onbekend maakt onbemind. Dit tures, Behaviour and Design. 12 | Definitie van de para-
geldt zeker voor steenconstructies. Literatuur The Masonry Society, Boulder meters die de verho-
Weinig constructeurs weten hoe ze 1. NEN 6790, Technische grond- Colorado, 1999. gingsfactor beïnvloeden
moeten omgaan met geconcen- slagen voor bouwconstructies – 7. Sayed-,Ahmed E.Y., N.G. [1]
treerde belastingen op metselwerk TGB 1990 – Steenconstructies Shrive, Design of face-bedded
en kiezen dan veiligheidshalve voor – Basiseisen en bepalingsmeth- hollow masonry subjected to
een oplossing met verdeelbalken of oden. NEN, Delft, april 2005. concentrated loads. Canadian
kolommen in gewapend beton. 2. NEN-EN 1996-1-1, Eurocode 6. Journal of Civil Engineering,
Toch kan metselwerk grote puntlas- Ontwerp en berekening van 1996, vol 23, n° 1.
ten opnemen. In de oude versie steenconstructies. Deel 1-1: 8. Yi, J., N.G. Shrive, Design
van NEN 6790 werd de draagkracht Algemene regels voor gebou- rules for hollow concrete
van metselwerk onder geconcen- wen. Regels voor gewapende masonry walls subjected to
treerde belastingen ten onrechte en ongewapende steencon- concentrated loads. Canadian
ondergewaardeerd. Met de intro- structies. Journal of Civil Engineering,
ductie van de nieuwe NEN 6790, 3. Declercq, H., Scheuren in February 2003, volume 30 n° 1.
gebaseerd op de voorschriften van Nieuwbouw. Brugge, 1995. 9. Kleeman, P.W., N. De Vitis,
EC6, wordt aan constructeurs een 4. Vandepitte, D., Berekening van A.W. Page, The Strength of
eenvoudige en wetenschappelijk Constructies, Deel I. Gent, Hollow Masonry Walls under
onderbouwde ontwerpmethode 1980. Concentrated Vertical Loads.
aangeboden. Doch hoe de grootte 5. Malek, M.H. en A.W. Hendry, TMS Journal, December 1996.
van het belastingsoppervlak moet Compressive Strength of Brick- 10. BIN, NBN B24-301, Ontwerp
worden bepaald is in de voorschrif- work Masonry under Concen- en Berekening van Metselwerk.
ten niet vastgelegd. Dit is namelijk trated Loading. Proceedings of Brussel, 1980.
11. SIA 266, Masonry, Swiss
2,10
Standard. Swiss Society of 13 | Verhogingsfactoren

ondergrens centrische Engineers and Architects (SIA), voor puntlasten

2,00
puntlast Zurich, 2003.
1,90
ondergrens puntlast op 12. BS 5628 BS 5628, Code of
1,80 rand
Practice for Use of Masonry,
1,70 a1 = 0 (NEN 6790)
BSI, 1981.
1,60 13. McKenzie, W.M.C., Design of
verhogingsfactor β

a1 = h/2 (NEN 6790)

1,50 Structural Masonry, New York,
1,40 2001
1,30

1,20

1,10

1,00
0,90

0,80
0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 0,35 0,4 0,45 0,5 0,55 0,6

Ab/Aef

cement 2007 2 97