You are on page 1of 60

Pune, Shetkari- Vol. 22, Issue 10 - January 2023 - Monthly - Price Rs. 25.

00, Pages-60

OmZodmar 2023 qH$‘V 25 én`o nmZo 60


1965 nmgyZ eoVH$è`m§À`m AmdS>rMo EH$‘od ‘m{gH$. l‘mÀ`m eoVrbm kmZmMr OmoS> XoD$Z g‘¥ÕrÀ`m dmQ>oda.

वनराई बंधारा

प्रक्रिया उद्योग आं बा मोहोर संरक्षण

माझा एक
दिवस माझ्या
रूंद वरंबा सरी बळीराजासाठी
पिकसंरक्षण
तंत्रज्ञान वापर
~mVå¶m§À¶m ~m§Ymda
Am§Vaamï´>r` nm¡{ï>H$ V¥UYmÝ` dfm©À`m amÁ`ñVar` nmoñQ>g© d ~°Zg©Mo {d‘moMZ

aËZm{Jar `oWrb {Oëhm{YH$mar H$m`m©b`mV Am§Vaamï´>r` nm¡{ï>H$ V¥UYmÝ` gwYmaÊ`mg ‘XV hmoUma Amho, Ago à{VnmXZ ‘m. ‘w»`‘§Ìr `m§Zr Ho$bo.
df© 2023 {Z{‘ÎmmZo ‘m. Zm. lr. EH$ZmW qeXo, ‘w»`‘§Ìr, ‘hmamï´> amÁ` `mdoir ‘m. Zm. lr. AãXwb gÎmma, H¥$fr‘§Ìr, ‘m. Zm. lr. CX` gm‘§V,
`m§À`m hñVo Am§Vaamï´>r` nm¡{ï>H$ V¥UYmÝ` dfm©À`m amÁ`ñVar` nmoñQ>g© CÚmoJ‘§Ìr, ‘m. Zm. lr. XrnH$ Ho$gaH$a, {ejU‘§Ìr, ‘m. Zm. lr. adtÐ
d ~°Zg©Mo {d‘moMZ H$aÊ`mV Ambo. ~XbË`m OrdZe¡brVrb AmhmamH$So> MìhmU, gmd©O{ZH$ ~m§YH$m‘ ‘§Ìr, ‘m. Zm. lr. XmXmOr ^wgo, I{ZH$‘©
hmoV Agbobo Xwb©j d Ë`m‘wio CX²^dUmè`m AmOmamda ‘mV H$aÊ`mH$[aVm ‘§Ìr, VgoM ‘m. Zm. gd©lr Am‘Xma, bmoH$à{V{ZYr Am{U lr. Xod|Xa qgJ,
V¥UYmÝ`mMm AmhmamV g‘mdoe H$aUo hr H$mimMr JaO Amho. Ádmar, {Oëhm{YH$mar, lr. H$sVu Hw$‘ma nwOma, ‘w»` H$m`©H$mar A{YH$mar, lr.
~mOar, ZmMUr, daB©, amim, amO{Jam `mgmaIo nm¡{ï>H$ V¥UYmÝ` hr H$~m} A§Hw$e ‘mZo, {d^mJr` H¥$fr ghg§MmbH$, R>mUo, lr‘Vr gwZ§Xm Hw$èhmSo>,
XHo$, à{WZo, OrdZgËdo Am{U I{ZOm§Zr g‘¥Õ AmhoV. Am§Vaamï´>r` nm¡{ï>H$ {Oëhm AYrjH$ H¥$fr A{YH$mar, AmXr ‘mÝ`da, nXm{YH$mar, A{YH$mar,
V¥UYmÝ` dfm©À`m {Z{‘ÎmmZo H$aÊ`mV `oUmè`m à~moYZm‘wio OZVoMo Amamo½` H$‘©Mmar d eoVH$ar ~m§Yd CnpñWV hmoVo.

dS©> {‘boQ> g{‘Q>

"dëS>©> {‘boQ> g{‘Q>' EH$ {Xder` H$m`©H«$‘mMo Am`moOZ "‘amR>m M|~g© àYmZ g{Md, H¥$fr `m§Zr gm§{JVbo. H¥$fr ImË`mZo nm¡{ï>H$ ^aS>YmÝ` {nH$mgmR>r
Am°’$ H$m°‘g©, B§S>ñQ´rO A±S> A°J«rH$ëMa' `m§Zr nwÊ`mV Am`moOZ Ho$bo. gXa gágwÌr H$m`©H«$‘ amÁ`^a am~{dÊ`mMm {ZU©` KoVbm Amho. ^aS>YmÝ`mMm
H$m`©H«$‘mMo CÓmQ>Z ‘m. lr. EH$ZmW S>dbo, àYmZ g{Md, H¥$fr, ‘hmamï´> dmna dmT>ë`mg H$moaS>dmhÿ eoVH$è`m§Zm WoQ> bm^ {‘iob. ^aS>YmÝ`mVrb
amÁ` `m§À`m hñVo H$aÊ`mV Ambo. ‘m. Zm. lr. Za|Ð qgh Vmo‘a, H|$Ðr` nm¡{ï>H$‘yë` Xoedm{g`m§Mo Amamo½` Mm§Jbo R>odÊ`mg ‘XV H$aVmV. ~MV JQ>
H¥${f‘§Ìr `m§Zr XoIrb XyaÑí¶àUmbrÛmao gXa n[afXobm hOoar bmdbr. d eoVH$ar CËnmXH$ H§$nÝ`mÛmao eoV‘mbmÀ`m {dnUZ gmIirbm hmV^ma
XoemÀ`m H$moaS>dmhÿ ^mJmVrb N>moQ>çm eoVH$è`m§Mo CËnÞ dmT>{dÊ`mV bmJy eH$Vmo. ^aS>YmÝ`mÀ`m ‘yë` gmIirgmR>r H$m‘ H$amdo bmJob, Ago
^aS>YmÝ`mMr ^y{‘H$m ‘mobmMr Amho, Ago à{VnmXZ ‘m. H|$Ðr` H¥${f‘§Ìr `m§Zr à{VnmXZ ‘m. lr. gwZrb MìhmU, Am`wº$ H¥$fr, ‘hmamï´> amÁ` `m§Zr Ho$bo.
Ho$bo. `mdoir ^aS>YmÝ` MidirV ‘hmamï´> amÁ` AJ«oga R>aV Amho. H$mhr `mdoir lr. gwaoe ‘ëhmoÌm, ‘mOr H|$Ðr` H¥$fr Am`wº$, lr. JmodY©Z amdV,
XeH$nydu amÁ`mV Ádmar, ~mOar, ZmJbr hoM ‘w»` AÞ hmoVo. ‘mÌ, ^mV, ‘w»` ‘hmì`dñWmnH$, Zm~mS©>, lr. XrnH$ H$a§XrH$a, AÜ`j E‘grgrAm`E$,
Jhÿ dmT>ë`mZ§Va noam dmT>V Jobm. Ë`m‘wio ^aYmÝ`mMo joÌ XoIrb H$‘r hmoV lr. AmZ§X Mmoa{S>`m, AÜ`j, AÞà{H«$`m g{‘Vr, lr. {dH$mg nmQ>rb, H¥$fr
Jobo. AmJm‘r ^aS>YmÝ`dfm©À`m nmœ©^y‘rda AmVm nwÝhm `m {nH$mgmR>r {d{dY g§MmbH$, {dñVma d à{ejU, S>m°. ho‘§V dgoH$a, ‘w»` H$m`©H$mar A{YH$mar,
CnH«$‘ am~{dbo OmV AmhoV. Ë`mMo bm^ eoVH$ar dJm©bm hmoVrb, Ago ‘m. ‘hmamï´> amÁ` J«m‘rU OrdZmoÞVr A{^`mZ, AmXr ‘mÝ`da CnpñWV hmoVo.

2 & eoVH$ar & OmZodmar & 2023


OmZodmar 2023
AZwH«$‘{UH$m
 g§nmXH$s¶............................................................................................................................................................................04
 ‘m. Am¶w³V H¥${f ‘ZmoJV.......................................................................................................................................................05
 ‘mPm EH$ {Xdg ‘mÂ`m ~iramOmgmR>r............................................................................ lr. {dH$mg nmQ>rb..................06
 KaMo gmo`m~rZ {~`mUo dmna VWm J«m‘ ~rOmoËnmXZ ‘mohr‘.................................................. lr. {Xbrn P|So>.......................09
 bmoH$gh^mJmVyZ dZamB© ~§Ymao ‘mohr‘.............................................................................. lr. aqdÐ ^mogbo.....................11
 gmo`m~rZ CËnmXH$Vm dmT> ‘mohr‘.................................................................................... lr. {dH$mg nmQ>rb .................13
 am.H¥$.{d.`mo. à{V W|~ A{YH$ nrH$ gyú‘ qgMZ `moOZm ‘mohr‘............................................ lr. H¡$bmg ‘moVo......................15
 amZ^mOr ‘hmoËgd ‘mohr‘............................................................................................... lr. XeaW Vm§~mio..................17
 ’$i~mJ bmJdS> ‘mohr‘................................................................................................. lr. A§Hw$e ‘mZo.......................18
 D$g nmMQ> ì`dñWmnZ ‘mohr‘....................................................................................... lr. a{’$H$ ZmB©H$dmS>r..............20
 H«$m°ng°n A§VJ©V nrH$ g§ajU ‘mohr‘................................................................................ S>m°. VwH$mam‘ ‘moQ>o.....................22
 H¥$fr joÌmV V§ÌkmZmMm dmna dmT>{dUmam ‘hmA°J«rQ>oH$ àH$ën............................................. lr. {dZ`Hw$‘ma AmdQ>o.............25
 amÁ` A§VJ©V nrH$ ñnYm© `moOZm AÞYmÝ`, H$S>YmÝ` d JirVYmÝ` {nH$m§À`m ñnYm© .......... lr. gwZrb ~moaH$a...................27
 aã~r h§Jm‘ Jmd{Zhm` V§ÌkmZ à{ejU ‘mohr‘.................................................................. lr. a{’$H$ ZmB©H$dmS>r..............29
 Am§~m ‘moha g§ajU ‘mohr‘............................................................................................. lr. A§Hw$e ‘mZo.......................31
 {nH$ {d‘m `moOZm H$moUmÀ`m ’$m`ÚmMr?......................................................................... lr. {dZ`Hw$‘ma AmdQ>o.............34
 àYmZ‘§Ìr {H$gmZ gÝ‘mZ {ZYr `moOZm A§VJ©V bm^mÏ`m©Mr B©- Ho$dm`gr........................... lr. JUoe KmoanSo>....................36
 ~XbË`m hdm‘mZmda ‘mV H$aÊ`mgmR>r nmoH«$m àH$ënmÀ`m ‘mohr‘.......................................... lr. {dO` H$moioH$a.................37
 H¥${f {dñVma H$m`m©V Zm{dÝ`nwU© g§H$ënZm§Mm OiJmd n°Q>Z©............................................... lr. A{Zc ^moH$ao....................39
 nrH$ {d{dYrH$aU ‘mohr‘................................................................................................ lr. YZd§Vamd nmQ>rb..............43
 ^mVeoVr `m§{ÌH$sH$aU ‘mohr‘......................................................................................... lr. {dîUy gmido.....................44
 àYmZ‘§Ìr gyú‘ AÞà{H«$`m CÚmoJ `moOZoMr ‘mohr‘ ñdê$nmV A§‘b~OmdUr ....................... lr. har ~m~Vrdmbo.................45
 ~r.~r.E’$. (é§X da§~m gar) V§ÌkmZ dmna ‘mohr‘............................................................. lr. {edHw$‘ma gXm’w$bo...........46
 ‘hmS>r~rQ>r EH$ AO© EH$ `moOZm Am{U ‘mohr‘.................................................................. lr‘Vr àrVr {haiH$a.............47
 O‘rZ Amamo½`n{ÌH$m AmYm[aV g§Vw{bV IVo dmna ‘mohr‘.................................................. lr‘Vr C{‘©bm amOnyV............49
 H¥$fr g§OrdZr gámh ‘mohr‘........................................................................................... lr‘Vr àrV‘ AmJbmdo............51
 eoVremim d ~rOà{H«$`m ‘mohr‘...................................................................................... lr. ~gdamO ‘hmOZ.............53
 nS>rH$ ‘miamZ eoVrVyZ g‘¥ÕrH$So> … gm¡ ‘§Xm{H$Zr ‘moaSo> ................................................. lr. ‘ZmoOHw$‘ma T>Jo................55
 ‘mho OmZodmar 2023 Mo {eboXma................................................................................................................................57
 dmMH$m§Mo A{^àm`.....................................................................................................................................................58

OmZodmar & 2023 3


A§H$ 10 dm df© 57 do eoVH$ar ‘m{gH$mMm Zì`m dfm©Vrb n{hbmM A§H$
1965 nmgyZ eoVH$è`m§À`m AmdS>rMo EH$‘od ‘m{gH$. Amnë`m hmVr XoVmZm ‘ZmV Zdm CËgmh Am{U
l‘mÀ`m eoVrbm kmZmMr OmoS> XoD$Z g‘¥ÕrÀ`m dmQ>oda... g‘mYmZ Amho. doJdoJù`m ‘mohr‘m, V§ÌkmZ, CnH«$‘
àH$meH$ `m§Mr gH$g ‘m{hVr Agbobm hm A§H$ Zì`m H¥$fr
lr. gwZrb MìhmU (^màgo) Am¶w³V H¥${f, ‘hmamï´> amÁ¶ `wJmMo àVrH$ Amho. ‘m. ‘§Ìr, A{YH$mar eoVH$è`m§À`m
Vm§{ÌH$ ‘mJ©Xe©Z ~m§Ymda OmD$Z Ë`mÀ`m g‘ñ`m OmUyZ KoVmV
lr. {dH$mg nmQ>rb, H¥${f g§MmbH$ ({dñVma d à{ejU) Ë`m "‘mPm EH$ {Xdg ‘m¶m ~iramOm'gmR>r `m
lr. gwZrb ~moaH$a, H¥${f ghg§MmbH$ ({dñVma d à{ejU)
‘mohr‘o{df`rÀ`m boImZo `m A§H$mMr gwadmV Pmbr
g§nmXH$
lr. {edHw$_ma nm§Sw>a§J gXm\w$bo, H¥${f Cng§MmbH$
Amho. gmo`m~rZ {nH$mer g§~§{YV J«m‘~rOmoËnmXZ
‘mohr‘, gmo`m~rZ CËnmXH$Vm dmT> ‘mohr‘ `m
ghmæ¶H$ g§nmXH$
lr‘Vr ‘oKm gwaoe nmQ>rb, V§Ì A{YH$mar boIm§‘YyZ g‘¥ÕrMo àmË`{jH$M {Xbo Amho.
Vm§{ÌH$ ghmæ` … lr. amO|Ð XoR>o, H¥${f n¶©dojH$, eoVH$ar ‘m{gH$ bmoH$gh^mJmVyZ dZamB© ~§Ymao Am{U à{V W|~
Om{hamV à{gÕr … gm¡. JrVm {IñVr A{YH$ nrH$ gyú‘ qgMZ `moOZm ho boI nmÊ`mÀ`m
d dJ©UrXma Zm|XUr H$mQ>oH$moa {Z`‘ZmMr dmT>˶m JaOoMr Amdí¶H$Vm
A§H$ {dVaU … lr. Aê$U H$mnao bjmV KoVm AË`§V ‘hÎdmMo R>aVmV. amZ^mOr
g§nmXZ gh`moJ … ’«|$S>²g Am°’$ ’$m‘©g©, nwUo ‘hmoËgd, ’$i~mJ bmJdS> `m {nH$m§gmo~VM D$g
‘m§S>Ur d gOmdQ> … {_S>r`m ìhrOZ, nwUo nmMQ> ì`dñWmnZm~m~Vhr ‘hÎdmMr ‘m{hVr `m
‘wÐU … AmZ§X npãbHo$eZ, EZEM 6, ‘wgir’$mQ>m, OiJmd A§H$mV {Xbr Amho.
g§nH©$ H$m`m©b`o H«$m°ng°n nrH$ g§ajU ‘mohr‘, nrH$ {d‘m `moOZm,
{Oëhm A{YjH$ H¥${f A{YH$mar, Cn{d^mJr¶ H¥${f A{YH$mar àYmZ‘§Ìr {H$gmZ gÝ‘mZ {ZYr `moOZm `m eoVH$è`mbm
H¥${f {dH$mg A{YH$mar, JQ>{dH$mg A{YH$mar
VmbwH$m H¥${f A{YH$mar, ‘§S>b H¥${f A{YH$mar g§ajU nwa{dUmè`m CnH«$‘m§{df`r ‘mobmMr ‘m{hVr `m
H¥${f {d^mJmMo g§Ho$VñWi … www.krushi.maharashtra.gov.in boIm§‘YyZ {Xbr Amho. Am§~m ‘moha g§ajU ‘mohr‘,
‘hmamï´ emgZmMo g§Ho$VñWi … www.maharashtra.gov.in aã~r h§Jm‘ Jmd {Zhm` à{ejU ‘mohr‘, é§X da§~m
H|$Ð emgZ H¥${f d ghH$ma {d^mJ g§Ho$VñWi … www.agricoop.nic.in
gar V§ÌkmZ dmna ‘mohr‘ `m H$mbgwg§JV ~m~tMr
B©-‘ob … agrishetkari@gmail.com
‘m{hVr XoIrb ¶m A§H$mV g‘m{dï> Amho. OiJmd
n°Q>Z© Zo‘H$m H$m` Amho, H¥$frjoÌmV V§ÌkmZmMm dmna
H¥${f {d^mJmÀ¶m do~gmB©Q>da "eoVH$ar H$m°Z©a (H$Å>m)' ¶m erf©H$mImbr
eoVH$ar ‘m{gH$ Xa‘hm CnbãY Ho$bo OmVo. dmT>{dUmè`m ‘hmA°J«rQ>oH$ àH$ënm{df`rMm boI
{H$gmZ H$m°b g|Q>a Q>mob ’«$s XÿaÜdZr … 1800-1801551 ^{dî`mÀ`m AmH$bZmgmR>r ‘hÎdmMm R>aVmo.
H¥${f {d^mJ Q>mob ’«$s XÿaÜdZr … 1800-2334000 Zì`m dfm©Vbm hm n{hbmM A§H$ eoVH$ar ~m§Ydm§Zm
dm{f©H$ dJ©Ur … é. 250/- Am{U {Ûdm{f©H$ dJ©Ur … é. 500/- Zdm AZw^d XoB©b `mMr ‘Zmo‘Z ImÌr Amho.
nÌì`dhma d dJ©UrgmR>r nÎmm …
g§nmXH$ … eoVH$ar ‘m{gH$, H¥${f Am¶w³Vmb¶, H¥${f^dZ, Xþgam ‘Obm,
{edmOrZJa, nwUo - 411 005
¶m A§H$mV à{gÕ Pmboë¶m ~mVå¶m, boI, Om{hamV d Aݶ H$moU˶mhr ‘OHy$amer H¥${f
{d^mJ gh‘V AgobM Ago Zmhr. A§H$mVrb H$mhr N>m¶m{MÌo àm{V{ZYrH$ ñdê$nmMr AmhoV.
dJ©UrXmam§gmR>r {ZdoXZ … eoVH$ar ‘m{gH$ dJ©Ur AmVm Am°ZbmB©Z nÕVrZo
gras.mahakosh.gov.in ¶m H$m¶©àUmbrÛmao ^aʶmMr gw{dYm CnbãY Amho.
‘m{hVrgmR>r 020-25537331 ¶m H«$‘m§H$mda g§nH©$ gmYmdm. {edHw$_ma nm§S>wa§J gXm\w$bo

4 OmZodmar & 2023


‘ZmoJV
gd©àW‘, ZyVZ dfm©À`m gdmªZm hm{X©H$ ew^oÀN>m!
‘mPr ZwH$VrM Am¶wº$ H¥${fnXr {Z¶wº$s Pmbr AgyZ, ~iramOmÀ`m KamV OÝ‘ d H¥${f nXì¶wÎma {ejU Pmbo Agë`m‘wio
‘mPr ‘mVrer KÅ> Zmi Owibr Amho. Ë`m‘wio eoVH$è`mÀ`m àË`oH$ àýmbm OdiyZ nm{hbo Amho Am{U àË`j AZw^dbo
Amho. Am¶wº$ H¥${f åhUyZ eoVH$ar ~m§Ydm§Zm C{O©VmdñWm AmUÊ`mgmR>r ‘r gd©Vmonar à`ËZ H$aob. H|$Ð d amÁ` gaH$maÀ`m
gd© H¥$fr `moOZm gj‘nUo am~dUo Am{U amÁ`mVrb eodQ>À`m eoVH$è`m§n`ªV Ë`m nmoMdÊ`mMm à`ËZ ‘r H$aUma Amho.
`§XmMo Am{W©H$ df© nyU© hmoÊ`mAmYrM H¥$fr ImË`mZo H¥$fr `§Ìo d AdOmam§nmoQ>r 320 H$moQ>r ê$n`m§Mo {dH«$‘r AZwXmZ XoD$Z
XoenmVirda AmKmS>r KoVbr Amho, ho gm§Jm`bm ‘bm AË`§V AmZ§X hmoV Amho. VimJmimVrb eoVH$è`m§n`ªV {dH$mgmMo ‘mJ©
nmoMdUo ho gdmªV ‘hÎdmMo H$m‘ Amho. Vo H$aV AgVmZmM eoVH$ar Am{U J«mhH$ `m§À`mVrb nUZ gmIir ^¸$‘ AgÊ`mMr
JaO Amho. `mVyZ gÜ`mÀ`m eoVr‘Yrb AZoH$ àý ‘mJu bmJy eH$VmV. amÁ` gaH$maZo AmVm hr gmIir ^¸$‘ H$aUo Am{U
Ë`mgmR>r nyaH$ CnH«$‘ am~{dÊ`mda ^a {Xbm Amho. eoVH$è¶m§Mr Mm§Jbr godm H$aʶmMm ‘mPm à¶ËZ amhrb, eoVH$ar Vo J«mhH$
hr ì¶dñWm ~iH$Q> H$aʶmda Am‘Mm ^a Agob.
`mVrb EH$ H$irMm ‘wÔm åhUOo eoVr‘mbmÀ`m {dnUZmÀ`m n`m©`r ì`dñWoda H$m‘ H$aÊ`mMr {ZVm§V Amdí`H$Vm Amho.
eoVH$è`m§Zm WoQ> ~mOmanoR> CnbãY H$ê$Z XoUo, `mgmR>r emgZ à`ËZerb Amho. `mM hoVyZo ’$io, ^mOrnmbm d AÝ` ‘mb
H¥$fr CËnÞ ~mOma g{‘VrÀ`m H$m`Úm~mhoa H$mT>Ê`mV Ambm Amho. Amnë`m XoemÀ`m OS>UKS>Ur‘Ü`o nm¡ï>rH$ V¥UYmݶmMm
dmQ>m bjUr` Amho. XoemVrb AZoH$ ^mJm§‘Ü`o eVH$mZweVHo$ nm¡ï>rH$ V¥UYmݶo KoVbr OmV hmoVr. AmVm `m YmÝ`mbm
‘moR>çm ~mOmanoR>o‘Ü`o KoD$Z OmUo Am{U amOml`, bmoH$ml` {‘idyZ XoÊ`mMr JaO Amho. J«m‘nmVirda ñd`§godr ~MV
JQ>m§Mr Midi {d{dY Ñ{ï>H$moZm§VyZ Cn`wº$ R>ê$ eH$Vo. ~MV JQ> Am{U eoVH$ar CËnmXH$ H§$nÝ`m§Ûmao eoVr‘mbmÀ`m {dnUZ
gmIirbm hmV^ma bmJy eH$Vmo. ZdZì`m H$ënZm am~dyZ Am{U ‘mJ© emoYyZ A{YH$Mm n¡gm eoVH$è`m§À`m hmVmV `oUo JaOoMo
Amho. Vmon`ªV eoVH$ar ~m§Ydm§À`m g‘ñ`m§da H$m`‘ñdê$nr VmoS>Jm gmnS>Uma Zmhr. `mgmR>r nm¡ï>rH$ V¥UYmݶmMr ‘yë`gmIir
{dH$grV H$aÊ`mMo H$m‘ H$amdo bmJUma Amho.
`§XmÀ`m A§H$mV AZoH$ ZmdrÝ`nyU© H$ënZm§{df`r d CnH«$‘m§{df`rMr ‘m{hVr XoÊ`mV Ambr Amho. amÁ`^a CËgwH$Vm
{Z‘m©U H$aUmam OiJmd n°Q>Z© Zo‘H$m H$m` Amho, eoVr‘Ü`o AÚ`mdV V§ÌkmZmÀ`m dmnamda ^a XoUmam ‘hmAJ«rQ>oH$ àH$ën
H$gm Amho `mMr g{dñVa ‘m{hVr `m A§H$mV Amho. `m{edm` eoVH$ar ~m§Ydm§gmR>r ‘hÎdmÀ`m Agboë`m dZamB© ~§Ymao ‘mohr‘,
Am§~m ‘mohmoa g§ajU ‘mohr‘, {nH$ {d‘m `moOZm, ‘hmS>r~rQ>rMr AO© ‘mohr‘, à{V W|~ A{YH$ nrH$ gyú‘ qgMZ ‘mohr‘ AmXr
AZoH$ ‘hÎdmMo {df` ‘m§S>Ê`mV Ambo AmhoV. `mVyZ gd©g‘mdoeH$ {dH$mgmÀ`m {XeoZo EH$ nmD$b nS>Ê`mg ‘XV hmoB©b,
Agm Amåhmbm {dœmg Amho.

gwZrb MìhmU ^màgo

OmZodmar & 2023 5


‘mPm EH$
{Xdg ‘mÂ`m
~iramOmgmR>r
lr. {dH$mg nmQ>rb>, g§MmbH$, {dñVma d à{ejU, nwUo

am Á`m‘Ü`o eoVH$è¶m§Zm eoVr H$aVmZm `oUmè¶m AS>MUr Ë`m‘YyZ


{Z‘m©U hmoUmao Z¡amí` Am{U Ë`mVyZ eoVH$ar AmË‘hË`m gmaIo
Q>moH$mMo nmD$b H$m CMbVmV `mda Aä`mg H$aÊ`mgmR>r {X. 1
‘m. H¥${f ‘§Ìr lr. AãXwb gËVma `m§Zr `m A{^`mZmMr
gwédmV ‘oiKmQ>mVrb gmÐm~mS>r `oWrb lr. MwÝZrbmb
gßQ>|~a2022 Vo 30 Zmoìh|~a 2022 `m H$mbmdYrV "‘mPm EH$ nQ>ob d lr. gwZrb Ym§So> `m§À`m nmgyZ Ho$br. eoVH$ar
{Xdg ‘mÂ`m ~iramOm'gmR>r hm CnH«$‘ g§nyU© amÁ`^a am~dbm {Zame H$m hmoVmV, AmË‘hË`m H$m H$aVmV, Ë`m§À`m
Jobm. `m CnH«$‘m‘Ü`o ‘m. ‘§Ìr ‘hmoX`mnmgyZ VmbwH$mñVar` ‘hgyb AS>MUr Zo‘Š`m H$m` AmhoV ho g‘OyZ KoÊ`mgmR>r
d H¥${f {d^mJmMo gd© A{YH$mar EH$ {Xdg eoVH$è¶m§À`m ~m§Ymda hm CnH«$‘ am~{dbm OmV Amho. `m A{^`mZmMm CÔoe
OmdyZ Ë`m§À`m AS>MUr g‘OmdyZ KoV AmhoV. `m‘Ü`o gd© g§~§{YV eoVH$è¶m§‘Yrb Z¡amí`mMm emoY KoUo hm Amho.
A{YH$mè¶m§Zr H$moaS>dmhÿ, XwJ©‘, Am{Xdmgr, gm‘m{OH$ d Xw~©b
AgUmè¶m joÌmMr {ZdS> Ho$br Amho. `m CnH«$‘mV H¥${f {d^mJmÀ`m Amho. eoVH$è¶m§gmo~VM BVa eoVH$è¶m§er MMm© H$aVmZm àYmZ‘§Ìr
A{YH$mè¶m§Zr ‘{hÝ`mVyZ 3 {Xdg VgoM ‘hgyb d J«m‘{dH$mg d gwú‘ AÝZ à{H«$`m CX`moJ, AmË‘m, nmoH$am, JmonrZmW ‘w§So> AnKmV
BVa {d^mJmÀ`m A{YH$mè¶m§Zr ‘{hÝ`mVyZ 1 {Xdg Jmdm§Zm ^oQ>r {d‘m `moOZm, H$mimZwén O{‘ZrMr gw{nH$Vm {Q>Hy$Z R>odÊ`mgmR>r
X`md`mÀ`m AmhoV. AmOnmdoVmo H¥${f ‘Yrb {d{dY A{YH$mè¶m§Zr {nH$ nÜXVrV ~Xb H$aÊ`m~Ôb ‘mJ©Xe©Z VgoM àJVerb d
Ë`m§Zm Zo‘yZ {Xoboë`m Jmdm§Zm ^oQ>r {Xë`m AmhoV. [agmog© ~±Ho$Vrb eoVH$è¶m§À`m eoVmda àjoÌ ^oQ>rMo {Z`moOZ Ho$bo
`m CnH«$‘m Xaå`mZ JmdmMr {ZdS> Ho$ë`mZ§Va JmdmVrb Jobo.
emgH$s`, AemgH$s`, {Z‘emgH$s`, JmdmVrb ~±H$m, gmogm`Q>r, ‘m. YraOHw$‘ma, Am`wŠV (H¥${f) `m§Zr nmaZoa VmbwŠ`mVrb
XyY g§ñWm `m§Zm ^oQ>r XoÊ`mV Amë`m. eoVH$è¶m§Zm `moOZm am~dVmZm qnniZoa, {H$Ýhr `oWo eoVH$è¶m§er g§dmX gmYbm. {H$Ýhr `oWo
eoVr H$aVmZm `oUmè¶m AS>MUr Ë`m§Mo CËnmXZ IM©, ~MV `mda J«m‘g^m KoVbr. `mdoir eoVH$è¶m§Zr {d{dY àíZ ‘m§S>V {nH$
Aä`mg H$aÊ`mV Ambm. Iarn d aã~r h§Jm‘mV eoVH$è¶m§Zm {~`mUo, ZwH$gmZ, nmU§X añË`m§gmR>r ^ard {ZYr, `mgh eoVrgmR>r {Xdgm
IVo, H$O©, {nH${d‘m, AZwXmZ, `§Ìo doioV CnbãY hmoV AmhoV drOnwadR>m {‘imdm, dÝ` àmÊ`mnmgyZ eoVr d nmird àmÊ`m§da
H$s Zmhr. Ë`m‘Ü`o `oUmè¶m AS>MUr g‘OmdyZ KoÊ`mV Amë`m. hëbo hmoV AgyZ dZ {d^mJmH$Sy>Z Cnm``moOZm H$amì`mV, XwYmbm
eoVH$è¶m§gmo~V g§nyU© EH$ {Xdg amhVmZm Vmo gH$mir CR>ë`mnmgyZ D$gmÀ`m YVuda E’$Amanr {‘imdm `mgmR>r H$m`Xm Agmdm,
Pmonon`ªV eoVmVrb Hw$R>br H$m‘o H$í`m nÜXVrZo nma nmS>Vmo. Hw$R>bo eoVr‘mbmbm CËnmXZ IMm©da AmYm[aV h‘r^md {‘imdm Aí`m
Zm{dÝ`nyU© V§ÌkmZmMm Adb§~ H$aVmo `m§Mr B§V^yV ‘m{hVr KoVbr ‘mJÊ`m Ho$ë`m.

6 OmZodmar & 2023


{XZm§H$ 24 gßQ>|~a 2022 amoOr ‘m. Am`wŠV (H¥${f) `m§Zr 15 {Xdgm§Zr `oVmV.
`dV‘mi VmbwŠ`mVrb amVMm§XZm `oWo ^oQ> XodyZ eoVH$è¶m§gmo~V
g{dñVa MMm© Ho$br. `m MM}‘Ü`o eoVH$è¶m§Zr drO, qgMZ gw{dYm 2. eoVH$è¶m§Zm `oUmè¶m V§ÌkmZ àMmam g§X^m©Vrb
d O§Jbr OZmdamnmgyZ gwa{jV amhÊ`mH$[aVm eoVmV Vma Hw§$nU,
AS>MUr
{bâQ> B[aJoeZ, Zmbm ImobrH$aU, nm§XZ añVo `m gma»`m g‘ñ`m  dma§dma {VM {VM {nHo$ KoUo, O{‘Zrbm {dlm§Vr Z XoUo nmÊ`mMm
‘m. Am`wº$ `m§À`m g‘moa ‘m§S>ë`m. `m ^oQ>r Xaå`mZ ‘m.Am`wº$ A{V dmna g|{Ð` nXmWmªMm H$‘r dmna `m‘wio CËnmXZ IMm©V
H¥${f `m§Zr H$i§~ VmbwŠ`mVrb Jb‘Jmd `oWo ZmZmOr Xoe‘wI H¥${f dmT>.
g§OrdZr àH$ën, nmoH«$m `moOZo A§VJ©V {d{harMm bm^ KoVbobo  J«m‘rU ^mJmV B§Q>aZoQ> gw{dYm Ag‘mYmZH$maH$, J«m‘rU d XwJ©‘
‘mZH$mnya `oWrb eoVH$ar g§Knmb ^JV `m§À`m eoVmV VgoM ^mJmV AOyZhr ñ‘mQ>© ’$moZ gma»`m gw{dYm CnbãY ZgUo.
‘{hbm ’$m‘©a àmoSy>ga H§$nZrZo H¥${f CËnÞ ~mOma g{‘Vr n[agamV  ‘hm{S>~rQ>r nmoQ>©b da eoVH$ar AZmdí`H$ ~m~rgmQ>r AO©
C^maboë`m eoV‘mb pŠbqZJ d J«oqS>J `w{ZQ>bm ^oQ> {Xbr. H$aVmV Ë`m‘wio BÀNw>H$ eoVH$è¶m§Zm bm^ {‘iÊ`mg {db§~
‘mPm EH$ {Xdg ‘mÂ`m ~iramOmgmR>r `m ‘mo{h‘|VJ©V H¥${f hmoVmo.
{d^mJmMo 4500 A{YH$mar `m§Zr eoVH$è¶mÀ`m ~m§Ymda OmdyZ  eoVH$ar H¥${f {d^mJmVrb {d{dY `moOZm§Mm bm^ KoÊ`mg
eoVH$è`m§Zm H¥${f {df`H$ `oUmè¶m Imbrb ~m~r{df`r gImob BÀNw>H$ AmhoV ‘mÌ AmWuH$ n[apñWVr ~oVmMr AgVmZm nyU©
MMm© Ho$br. a¸$‘ ^ê$Z Ë`mZ§Va AZwXmZ {‘iUo `m àUmbr‘wio eoVH$è`mg
bm^ KoUo eŠ` hmoV Zmhr.
eoVH$è¶m§Zm `oUmè¶m H$O© {df`H$ d gm‘m{OH$ gwajm  H¥${f {d^mJm‘m’©$V am~{dÊ`mV `oUmè¶m {d{dY `moOZm§Mr d
`moOZm g§X^m©Vrb AS>MUr {nH$ CËnmXZ V§ÌkmZmMr ‘m{hVr nwaoem à‘mUmV {‘iV Zmhr.
 PMFME `moOZoV DRP d ~±H$ ghH$m`© H$[aV Zgë`m~m~V  H¥${f {d^mJm‘m’©$V AZwXmZ VËdmda KoÊ`mV `oUmè¶m H$m§XmMmi,
d g§`wŠV ImVo Agë`m‘wio d VmaU Zgë`m‘wio H$O©àH$aU H¥${f `§Ì d AdOmao `m§À`mdarb AZwXmZ AË`§V VwQ>nw§Oo Amho.
‘§Oya hmoV Zmhr. Am°ZbmB©Z AO© H$aUo,H$mJXnÌ AnbmoS>  ‘mog§~r {nH$m‘Ü`o H$mhr PmSo> {ZñVoO hmoD$Z ‘aÊ`mMo à‘mU
H$aUo, Q>oñQ> [anmoQ>©, H$moQ>oeZ, ~rb B. H$m‘o CSC g|Q>ada H$mhr A§er gd©Ì {XgwZ `oVo `m~m~V eoVH$è`m§Zm ‘mog§~r
OmdyZ dma§dma H$amdr bmJVmV. Ë`m‘wio doi d A{V[aŠV n¡gm aomno Á`m amondmQ>rHo$VyZ {‘imbr AmhoV VoWyZM hm amoJ `oV
eoVH$è¶mg ‘moOmdm bmJVmo. Agë`mMr e§H$m Amho Ë`mH$arVm emgZmZo eoVH$è`m§Zm {ZamoJr
 nrH$ H$O© {‘iVmZm gm‘mÝ` eoVH$è`mbm hobnmQ>o ‘mamdo bmJVmV amono {‘iÊ`mgmR>r Zg©ar YmaH$m§gmR>r {Z`‘ H$amdoV.
Ë`m‘wio eoVH$ar ~±Ho$da ZmamO {Xgbo. nrH$ H$Om©gmR>r E§OÝQ>  hiX bmJdS> H$arVm ‘moR>`m à‘mUmV IM© H$amdm bmJV AgwZ
‘m’©$VM Omdo bmJVo. Ë`m‘Ü`o ‘moR>`m à‘mUmV eoVH$è`m§Mm IM© Ë`m‘mZmZo CËnÞ {‘iV Zgë`mMo eoVH$è`m§Zr gm§{JVbo. EH$ar
hmoVmo VWmnr AS>MUr‘wio H$O© ¿`mdo bmJVo. VgoM OwÝ`m H$Om©Mo 10 Vo 20 hOma CËnÞ {e„H$ amhVo. H$‘r IMm©Mo V§ÌkmZ
ZdrZ H$Om©V ê$nm§Va H$aVmZm eoVr ‘YwZ CËnÞ AZoH$Xm hmoV {dH$grV H$aUo Amdí`H$ Amho.
Zgë`mZo eoVr VmoQ>çmV AgVo Ë`m‘wio OwUo H$O© ^aÊ`mgmR>r  amZSw>¸$am§Mm ‘moR>`m à‘mUmV `m ^mJmV dmda Agë`mZo gd©
n¡gm CnbãY ZgVom Aer I§V eoVH$è`m§Zr ì`º$ Ho$br. {nH$m§Mo ‘moR>`m à‘mUmV ZwH$gmZ hmoVo. D$gmgma»`m {noH$m§Mohr
 ~mQ>mB©Zo eoVr H$aUmè¶mg H$O© {‘iV Zmhr. dÝ`àmÊ`m§‘wio amZSw>¸$ao ZwH$gmZ H$aV Agë`mZo `m ^mJmV VSI 8005 `m
eoVrMo ‘moR>çm à‘mUmV ZwH$gmZ hmoVo. H$S>H$ dmUmMr eoVH$ar bmJdS> H$aVmV.
 gm‘mB©H$ 7/12 CVmè¶mda BVam§Mr Zmdo AgVmV Ë`m gdmªMr
g§‘Îmr Amdí`H$ AgVo Vr {‘iÊ`mg ~è¶mM AS>MUr `oVmV 3. eoVH$è¶m§À`m nyaH$ ì`dgm` g§X^m©Vrb AS>MUr -
 gmogm`Q>r ‘m’©$V H$O© XoV AgVmZm eoAg© KoVbo OmVmV Ë`m  A{V XwJ©‘ ^mJmVrb Jmd Agë`mZo d Jmd nmVirda H$moUË`mhr
eoAg© da ì`mO qH$dm bm^m§e {‘iV Zmhr VgoM ‘`VmMo g§ñWm CXm. Xw½Yg§ñWm, {dH«$s ì`dñWmnZ H$aUo AS>MUrMo
eoAg© dmagmbm hñVm§V[aV hmoV ZmhrV hmoVo.
 gmogm`Q>r H$O© {‘iÊ`mg AS>MUr. emgZmÀ`m {dËVr` nyadR>m  Anwao ^m§S>db,‘Zwî`~imMm A^md Agë`mZo ñWm{ZH$ ñVamda
H$aUmè¶m g§ñWm ~Xb eoVH$è¶m§Zm ‘m{hVr Zmhr. ñd`§‘ amoOJma {Z{‘©VrÀ`m AZwf§JmZo KaJwVr CÚmoJmMo,
 {nH$ {d‘m hßVm ^éZ ZwH$gmZ Pmë`mZ§Va AÚmnn`ªV {d‘m {dnZZmÀ`m AZwf§JmZo H$m¡eë` AmYm[aV à{ejU Amdí`H$.
{‘imbobm Zmhr.  nwaH$ ì`dgm`mÀ`m `moOZm øm eoVH$ar JQ>mgmR>r AmhoV. Ë`m
 {nH$ {d‘m ^aÊ`mgmR>r Á`mà‘mUo {d{eîQ> ‘wXV AgVo Ë`mM d¡`{º$H$ eoVH$è¶m§gmR>r Agmì`mV.
YVuda ZwH$gmZ ^anmB© KoÊ`mgmR>r gwÜXm {d{eîQ>‘wXV Agmdr.  Xw½Y ì`dgm`m~m~V nwdu Jmdm‘Ü`o àVr{XZ 200 Vo 250 {bQ>a
 {nH$m§Mo ZwH$gmZ Pmë`mZ§Va 72 VmgmÀ`m AmV {d‘m H§$nZrbm XwYmMo g§H$bZ hmoV hmoVo. VWm{n XwY CËnmXZ IM© dmT>ë`mZo d
H$i{dë`mZ§Va gwÜXm n§MZmå`mgmR>r H§$nZr à{V{ZYr 10 Vo àË`j {‘iUmao Xa nadS>V Zgë`mZo XwY g§H$bZ ~§X H$aÊ`mV

OmZodmar & 2023 7


Ambobo Amho. Imob Zm§JaQ> H$aUo, V¥U YmÝ`mZ§Va H$S>YmÝ` d{J©` {nHo$
 nmoH«$m A§VJ©V VwVr bmJdS> d aoer‘ CËnmXZ hm nwaH$ ì`dgm` KoUo, ~waerZmeH$mMr 100 % {~Oà{H«$`m H$aUo, {dÚmnrR>m§À`m
Zì`mZoM H$mhr eoVH$è`m§Zr Ho$bm AgyZ Ë`m§Zm Vm§ÌrH$ kmZmMr d[aîR> emñÌkm§Mo ‘mJ©Xe©Z KoUo.
Amdí`H$Vm Amho. 3) gmo`m~rZ {~`mUo ~Xb åhUyZ 33% à‘mUmV Z{dZ {~`mUoIaoXr
 {hadm Mmam CnbãY hmoV Zmhr. Vmn‘mZ A{YH$ Agë`m‘wio H$aUo, KaÀ`m Kar {~`mUo V`ma H$aUo
XwY CËnmXZ H$‘r hmoVo. 1-2 åher nmiUo Am{W©H$ ÑîQ>`m 4) dÝ` àmÊ`mnmgyZ eoVr {nH$m§Mo ZwH$gmZ Q>miÊ`mgmR>r dZ
nadS>V Zmhr. {d^mJmÀ`m gmobma ’o$ÝgtJMr ‘m{hVr XoÊ`mV `oB©b.
5) {dÚmnrR> g§emoYZmda AmYm[aVgm{hË` CnbãYVoda H$m‘
4. eoVr‘mb {dH«$s d nUZ `m g§X^mªVrb AS>MUr H$aÊ`mMr Amdí`H$Vm.
 A{V XwJ©‘ ^mJmVrb Jmd Agë`mZo d Jmd nmVirda H$moUË`mhr 6) A{YH$ à^mdrH¥${f {dñVma àgma gm{hË`mÀ`m {Z{‘©VrMr JaO,
g§ñWm CXm. Xw½Yg§ñWm, {dH«$s ì`dñWmnZ H$aUo AS>MUrMo {nH$ {d‘m `moOZoV {d‘m H§$nZr {ZdS> H$aÊ`mMo eoVH$è¶m§Zm
hmoVo. ñdmV§Í` Agmdo. eoVr ‘mbmMo H$mT>UrËVmoa ì`dñWmnZm~m~V
 CËnm{XV eoV‘mbmg AmYma^yV {H$‘Vrnojm H$‘r Xa {‘iVmo. gw{dYm CnbãYVm.
 eoVr‘mb {dH«$s VgoM ^mOrnmbm {dnUZ g§KQ>rV ñdénmV 7) ’$i~mJ `moOZoV H$moH$U {d^mJmgmR>r dUdm d ‘moH$mQ>
hmoV Zmhr. OZmdam§nmgyZ ’$i~mJoMo g§ajU H$aUogmR>r XJS>r Hw§$nUmMr
 ~mOma g{‘VrV Xbmbm§Mm dmT>Vm à^md Ë`m‘wio VmbwŠ`mV 2 VaVyX Agmdr.
Vo 3 {R>H$mUr emgH$s` YmÝ` IaoXr H|$Ð Amdí`H$. 8) ^mV eoVrgmR>r eoVH$è`mMm hmoUmam dmT>Vm IM© d {‘iUmao
 eoVr‘mb {dH«$s d nUZ `m g§X^m©Vrb Anwar ‘m{hVr, ~mOma^md `mVrb V’$mdV {dMmamV KoVm ’$i~mJ `moOZoZwgma
gmR>dUyH$sgmR>r ñQ>moaoO ñQ´>³Ma Zmhr. eoVH$è`m§Zm ^mVeoVrgmR>r gwÕm amoOJma h‘r `moOZoVyZ AZwXmZ
 ‘mog§~r {nH$mMr {dH«$s {h ì`mnmè`m§H$So> Ë`m§Zr gm§Job Ë`m ^mdmV Úmdo.
OdiMr ~mOmanoR> CnbãY Zgë`mZo H$amdr bmJVo. 9) eoVH$è¶m§gmR>r à{H«$`m CÚmoJm ‘Yrb {d{dY {df`m§Mo AmYw{ZH$
 ^mOrnmbm d ’w$bm§Mo CËnmXZ KoVë`mg {dH«$sgmR>r A‘amdVr V§ÌkmZmMo à{ejU d BVa nwaH$ CÚmoJmMo à{ejU H$m`©H«$‘mMo
~mOmamnoR>oV ZoUo dmhVwH$sÀ`m ÑîQ>rZo J¡agmoB©Mo Amho. {dH«$s `mo½` Am`moOZ H$aUo.
‘mb, Ë`m‘wio dmhVwH$ IM© nadS>V Zmhr 10) eoVrgmR>r drO {Xdgm d 12 Vmg CnbãY H$ê$Z XoUo,
dÝ`àmÊ`m§nmgyZ {nH$mMo g§ajU H$[aVm AZwXmZ VËdmda
^oQ>r A§Vr AmT>iyZ Ambobo {ZîH$f© - H§$nmD$§S>Mr `moOZm gwê$ H$amdr.
 gmo`m~rZ {nH$mMo A{Vd¥îQ>r‘wio eoVmV nmUr gmMyZ H$mnUrg 11) eoVH$ar `m§Zm VmbwH$m ñVamda {d{dY {df`m§Mo AmYw{ZH$
Ambobo gmo`m~rZ H$mio/ ~waer`wŠV Pmbo. JmdmVrb 73 % V§ÌkmZmMo à{ejU d BVa nwaH$ CÚmoJmMo à{ejU H$m`©H«$‘mMo
bmoH$mMo gmo`m~rZ {nH$mMo ZwH$gmZ Pmbo. Am`moOZ H$aUo.
 dÝ` àmÊ`m‘wio d qgMZmMr gmo` Zgë`mZo ’$i~mJ bmJdS>r 12) dmagm h¸$mZo {‘iUmè`m eoVO{‘ZrMr ImVo’$moS> bdH$a hmoV
Imbrb joÌ dmT>V Zmhr. EH$ eoVH$ar EH$ CËnmXH$ H§$nZr Zgë`mZo d`{º$H$ emgH$s` bm^m§nmgyZ eoVH$ar d§{MV amhVmo.
AË`§V àmW{‘H$ AdñWoV Amho. ‘{hbm ~MV JQ> AmhoV, na§Vy `mH$[aVm ‘hgyb {d^mJmZo Cnm``moOZm H$amì`mV.
H$moUVmhr CÚmoJ H$aV Zmhr. 13) gmo`m~rZ, Vya, ‘yJ, CS>rX Ádmar B. {nH$mMo {~`mUo EH$ EH$a
gmR>r Amdí`H$ n°qH$J ‘Ü`o {‘iVo na§Vw H$mngmMo {~`mUo 450
{d{dY AS>MUrda ‘mV H$aÊ`mgmR>r H$moUË`m Cnm` J«m‘À`m n°qH$J ‘Ü`o {‘iVo Vo EH$ EH$amg nwaogo hmoV Zmhr d
`moOZm g§X^m©Vrb A{^àm` - Xwgao nmH$sQ> nyU© bmJV Zmhr Ë`m‘wio EH$ EH$agmR>r nwaob BVHo$
1) PMFME A§VJ©V‘{hbm ~MV JQ>m§Zr à{H«$`m CÚmoJ gwé {~`mUo AgUmao n°qH$J CnbãY H$ê$Z Úmdo.
H$aVmZm `eñdr ‘{hbm CÚmoOH$mMm AmXe© d gëbm {dMmamV 14) eoVr joÌmV VéUm§H$arVm amoOJmamÀ`m g§Yr CnbãY H$éZ
¿`mdm . H$‘r ^m§S>dbmMo N>moQ>o N>moQ>o à{H«$`m d CÚmoJ {ZdS>mdo. Ë`m~m~V Amdí`H$ Vo à{ejU d ^m§S>db VéUm§Zm CnbãY
H¥${f {d^mJmÀ`m `moOZm amd~VmZm nmaXe©H$Vm JaOoMr AgyZ H$éZ Úmdo.
J[a~mVë`m J[a~ Am{U JaOy eoVH$è¶mg bm^ {‘imdm. Ë`mZwgma `mg§X^m©V Ë`m§Zm `oUmè`m AS>MUtMm Aä`mg Ho$bm
‘hm{S>~rQ>r `moOZoV AO© Ho$boë`m àË`oH$ AO©Xma eoVH$è¶mg d Ë`mda H$m` Cnm``moOZm H$aVm `oB©b ho nU {deX Ho$bo
Ë`mMo V`ma Ho$bobo `wOa Am`S>r d nmgdS©> H$mJXmda {bhÿZ Amho. Ë`m§Zr gwMd{bë`m Cnm``moOZm§Mr ‘XV emgZmg
XoUo~m~V g§~§{YV CSC MmbH$m§Zm ~§YZH$maH$. H$O© KoVmZm YmoaUmË‘H$ {ZU©` KoUo H$[aVm {Z{üVM hmoUma Amho.
eoVH$è¶m§Mr nV ‘`m©Xm VnmgyZ CÚmoJ {ZdS>mdm.
2) {R>~H$ g§MmMm dmna, {nH$mMr ’o$anmbQ> H$aUo, CÝhmi`mV 

8 OmZodmar & 2023


KaMo gmo`m~rZ {~`mUo dmna
VWm J«m‘ ~rOmoËnmXZ ‘mohr‘
lr. {Xbrn P|So>, g§MmbH$, {Z{dð>m d JwU{Z`§ÌU, nwUo

am Á`m‘Ü`o gmo`m~rZ {nH$mImbrb gamgar joÌ 38.84 bmI hoŠQ>a


AgyZ `m noaUr joÌm§‘Ü`o Xadfu gmVË`mZo dmT> hmoV Amho. Ë`m‘wio
dmT>rd joÌmZwgma JwUdÎmmnwU© {~`mÊ`mMr CnbãYVm dmT>{dUo Amdí`H$
Iarn 2021 d 2022 ‘Ü`o gmo`m~rZ {~`mUo
CJdUwH$s~m~VÀ`m VH«$marhr ZJÊ` Amë`m. AemàH$mao
Amho. ‘mJrb XmoZ-VrZ dfm©V Iarn h§Jm‘m‘Ü`o Ceram nmD$g, Adoir gmo`m~rZ J«m‘~rOmoËnmXZ ‘mo{h‘o‘wio Iarn 2021
nmD$g, nmdgmVrb I§S>, nrH$ H$mT>UrÀ`m AdñWoV nmD$g Aem Z¡g{J©H$ d 2022 ‘Ü`o amÁ`m‘Yrb gmo`m~rZ CËnmXH$
AmnÎmr‘wio gmd©O{ZH$ g§ñWm‘m’©$V CËnm{XV hmoUmao à‘m{UV {~`mUo eoVH$è`m§Zm noaUrgmR>r ñWm{ZH$ nmVirda CËH¥$ï>
(certified seed) d ImOJr g§ñWm§‘m’©$V CËnm{XV hmoUmao gË`àV {~`mUo CnbãY hmoD$Z eoVH$è`m§À`m CËnmXZ IMm©V
{~`mUo (truthful seed) CËnmXZmMr gmIir {dñH$irV Pmbobr Amho. ‘moR>çm à‘mUmV ~MV Pmbr d gmo`m~rZ VwQ>dS>çmÀ`m
Ë`m‘wio à‘m{UV/gË`àV {~`mÊ`mMm VwQ>dS>m {Z‘m©U Pmbobm Amho. n[apñWVrda `eñdrnUo ‘mV H$aVm Ambr. KaMo
Ë`m‘wio nwT>rb Iarn h§Jm‘m‘Ü`o gmd©O{ZH$ d ImOJr joÌ ‘m’©$V {~`mUo gmo`m~rZ {~`mUo ‘mo{h‘o‘wio eoVH$è¶m§À`m {~`mUonmoQ>r
{dH«$s H|$Ðmda CnbãY hmoUmè`m à‘m{UV gmo`m~rZ {~`mÊ`mMo à‘mU H$‘r hmoUmè¶m IMm©‘Ü`o gmYmaUnUo 800 Vo 1000 H$moQ>r
AgUma hmoVo. Aem n[apñWVrda ‘mV H$aÊ`mgmR>r Iarn 2020 nmgwZ én`m§Mr à{Vdfu ~MV ‘mJrb XmoZ dfm©V Pmbr Amho.
ì`mnH$ à‘mUmV gmo`m~rZ J«m‘~rOmoËnmXZ ‘mohr‘ am~{dÊ`mV `oV Amho.
gmo`m~rZ J«m‘~rOmoËnmXZ H$m`©H«$‘m‘Ü`o O‘oMr ~mOw åhUOo gmo`m~rZ ho Iarn h§Jm‘ ‘Ü`o noaUrgmR>r Amdí`H$ Agboë`m gmo`m~rZ {~`mÊ`mMr
ñdnamJqgMrV {nH$ AgyZ H|$Ð emgZmÀ`m gyMZm§Zwgma Ë`m‘Ü`o {~`mUo CnbãYVm, nwadR>m d {dH«$s `m~m~V gyú‘ {Z`moOZ Ho$bo Am{U gmo`m~rZ
~XbmMo à‘mU 35 Q>¸o$ n`ªV AgUo Amdí`H$ Amho. amÁ`mV noaÊ`mV `oUmao {~`mUo H$‘VaVo{df`r Am{U JwUdÎmo{df`r H$moUË`mhr àH$maÀ`m VH«$mar
{~`mUo ho gai dmUmMo Agë`mZo Xadfu {~`mUo ~XbmMr Amdí`H$Vm `oUma ZmhrV, `mMr XjVm KoVbr. `mMr ’$b{ZînÎmr åhUOo Iarn 2021
Zmhr. EH$Xm à‘m{UV {~`mUo dmnaë`mZ§Va Ë`mÀ`m CËnmXZmVyZ `oUmao d Iarn 2022 h§Jm‘mV ñWm{ZH$ nmVirda EHw$U 30.65 d 48.70
{~`mUo nwT>rb 2 Vo 3 dfm©n`ªV dmnaVm `oVo. ‘mJrb XmoZ dfm©V noaUr bmI q¹$Q>b JwUdÎmmnwU© gmo`m~rZ {~`mUo noaUrH$arVm CnbãY Pmbo.
Ho$boë`m à‘m{UV {~`mÊ`m§nmgyZ CËnm{XV hmoUmao gmo`~rZ ho {~`mUo ‘mo{h‘oMo ñdén:
åhUyZ eoVH$è¶m§Zr dmnaë`mg CËnmXZ IM© H$‘r hmoD$ eH$Vmo. A) gmo`m~rZ J«m‘~rOmoËnmXZm~m~V:
gmo`m~rZ {~`mUo dmnam~m~V Cnamoº$ ‘wb^wV ~m~t{df`r eoVH$è¶m§‘Ü`o 1) Jmd {Zhm` Bï>m§H$ R>a{dUo. 2) àË`j joÌ d eoVH$ar {ZdS>Uo.
ì`mnH$ à‘mUmV {d{dY àMma-à{gÕr H$éZ OmJ¥Vr H$aÊ`mV `oV Amho. ~) ñWm{ZH$ nmVirda gmo`m~rZ ~rOmoËnmXZ joÌm‘Ü`o {~`mÊ`mÀ`m
`m~amo~aM H¥${f {d^mJmÀ`m joÌr` A{YH$mar d H$‘©Mmar `m§Zr {ZX} JwUdÎmogmR>r Cnm``moOZm H$aUo.
emZwgma gd© Amdí`H$ Ë`m Cnm``moOZm H$ê$Z Amnë`m H$m`©joÌmV

Iarn h§Jm‘ 2021 d 2022 H$arVm Ho$bobo gmo`m~rZ {~`mUo CnbãYVoMo {Z`moOZ d ’$b{ZînÎmr:
A Z§ gmo`m~rZ {~`mUo CnbãYVoMo {Z`moOZ Iarn h§Jm‘ 2021 Iarn h§Jm‘ 2022
A) àñVm{dV joÌ: 42,22,165 hoŠQ>a 46,00,00 hoŠQ>a
~) 75 {H$bmo à{V hoŠQ>a Zwgma {~`mUo JaO: 31,66,624 q¹$. 34,50,000 hoŠQ>a
H$) 35 % {~`mUo ~Xb XamZwgma {~`mUo JaO: 11,08,319 q¹$. 12,07,500 hoŠQ>a
S>) gmo`m~rZ {~`mUo CnbãYVoMo {Z`moOZ:
1. ‘hm~rO: 1,89,456 q¹$. 46,034 q¹$.
2. amï´>r` ~rO {ZJ‘: 8,000 q¹$. 8,681 q¹$.
3. ImOJr: 10,94,355 q¹$. 11,97,940 q¹$.
4. Iarn h§Jm‘m‘Yrb J«m‘~rOmoËnmXZ H$m`©H«$‘mÛmao 29,47,637 q¹$. 44,16,408 q¹$.
amIrd gmR>m:
5. CÝhmir h§Jm‘m‘Yrb J«m‘{~OmoËnmXZ ‘mo{h‘oÛmao 1,17,647 q¹$ 4,53,561 q¹$.
CnbãY Pmbobo {~`mUo:
EHy$U CnbãY Pmbobo gmo`m~rZ {~`mUo: 43,56,720 q¹$. 61,22,623 q¹$.

OmZodmar & 2023 9


 H¥${f ghmæ`H$mZo {ZdS>boë`m àjoÌmg ^oQ>r XoUo. q¹$Q>b gmo`m~rZ {~`mUo CnbãY Pmbo, VgoM Iarn h§Jm‘ 2022
 emómoº$ nÕVrZo joÌmMo {dbJrH$aU H$aUo. ‘Ü`o gmo`m~rZ {~`mÊ`mMr EHy$U JaO 34,00,000 q¹$Q>b AgVmZm
 àjoÌm‘YyZ ^ogi H$mT>Uo.  JwUdÎmmnyU© gmo`m~rZ {~`mUo {Z{‘©VrgmR>r J«m‘~rOmoËnmXZ ‘mo{h‘ogh 61,22,623 q¹$Q>b gmo`m~rZ {~`mUo CnbãY
amoJJ«ñV PmSo> H$mTw>Z Q>mH$Uo. Pmbo. n[aUm‘V: J«m‘~rOmoËnmXZ ‘mo{h‘o‘wio gmo`m~rZ {~`mUoMr H$‘VaVm
 nrH$ g§ajUmgmR>r Am¡fY ’$dmaUr H$aUo. Hw$R>oM OmUdbr Zmhr. {~`mÊ`m§Mr Q>§MmB© {Z‘m©U hmoD$ Z`o åhUyZ Iarn
 emómoº$ nÕVrZo H$mT>Ur d ‘iUr H$aUo. 2020 nmgwZ am~{dboë`m J«m‘~rOmoËnmXZ ‘mo{h‘oÛmao Odinmg ‘w~bH$
 eoVH$è¶m§Zr ñdV:H$S>rb noaUr `mo½` gmo`m~rZ {~`mUoMr 3 doim à‘mUmV gmo`m~rZ {~`mUo CnbãY Pmbo. åhUOoM EHw$U JaOoÀ`m
CJdUj‘Vm MmMUr H$ê$ZM noaUr H$aUo. ({S>g|~a d OmZodmar ‘Ü`o Odinmg 90 % {~`mUo eoVH$mè¶m§Zr ñdV…H$S>rb {~`mUo dmnaë`m‘wio
gmR>dUyH$s Xaå`mZ d {~OàH«$s`m Xaå`mZ, ‘mM© ‘{hÊ`mV {dH«$s ~mOmam‘YyZ {dH«$s hmoUmè`m {~`mÊ`mdarb VmUhr H$‘r Pmbm.
Xaå`mZ, ‘o d OyZ ‘Ü`o àË`j noaUrnydu) Iarn h§Jm‘mH$[aVm Cnamoº$ à‘mUo CnbãY Pmboë`m gmo`m~rZ
 emómoº$ nÕVrZo {~`mUo gmR>dUyH$ H$aUo BË`mXr. {~`mÊ`mMo `mo½` nÕVrZo {dVaU hmoÊ`mgmR>r àË`oH$ {OëømÀ`m JwUdÎmm
H$) aã~r/CÝhmir h§Jm‘mV ÌwQ>rnwVu gmo`m~rZ {~OmoËnmXZ H$m`©H«$‘ {Z`§ÌU emIo‘m’©$V {Z`§ÌU Ho$bo Jobo. `m~amo~aM 100 {‘‘r nmD$g,
am~{dUo. nwaogm Amobmdm, nrEM AmR> nojm A{YH$, O{‘ZrMm nmoV d BVa AZoH$
S>) Iarn d aã~r-CÝhmir h§Jm‘mVrb H$mT>Ur Ho$bobo gmo`m~rZ {~`mUo ~m~r CJdUeº$s à^m{dV H$aVmV, {~`mUo O{‘ZrÀ`m Imbr A§Hw$aVo,
ñWm{ZH$ nmVirda OVZ H$ê$Z nwT>rb Iarn h§Jm‘mgmR>r amIwZ na§Vw Ë`mbm da `oÊ`mg nmofH$ dmVmdaU Z {‘imë`mg Ë`mMo CJdU hmoV
R>odUoH$arVm eoVH$è¶m§‘Ü`o OmµJ¥Vr {Z‘m©U H$aUo. Zmhr B. ~m~t{df`r eoVH$è¶m§‘Ü`o OmJ¥Vr Ho$br.
Iarn h§Jm‘ 2021 ‘Ü`o gmo`m~rZ {~`mÊ`mMr EHy$U JaO 
31,66,624 q¹$Q>b AgVmZm J«m‘~rOmoËnmXZ ‘mo{h‘ogh 43,56,720

Aën n[aM`
Zmd : lr. gwZrb gmho~amd MìhmU
OÝ‘ {XZm§H$ : 24 ‘o 1964 OÝ‘ñWmZ : Amï>r ({Oëhm ~rS>)
{ejU : M.Sc. ­Agri.(A­gronomy) nX^ma : IA­S
gÜ`mMm nX^ma : H¥$fr Am`wº$ - ‘hmamï´>
nyduMo nX^ma :
1) àH$ën g§MmbH$, DRD­A, OiJmd 2) Cn g{Md (Water Conservation), J«m‘{dH$mg, ‘§Ìmb`, ‘w§~B©
3) A{V[aº$ Am`wº$- R>mUo ‘hmZJanm{bH$m 4) {Oëhm{YH$mar VWm X§S>m{YH$mar, aËZm{Jar
5) gh ì`dñWmnH$s` g§MmbH$, MSEDCL, Am¡a§Jm~mX 6) {Oëhm{YH$mar VWm X§S>m{YH$mar, Am¡a§Jm~mX.
{deof C„oIZr` H$m`© :
1) Obg§YmaU ImË`m‘Yrb {g‘|Q> H$m±H«$sQ> gmIir ~§Ymao ~m§YUo d Ë`mMo OrdZ‘mZ nS>VmiUo `m g§H$ënZoMo OZH$.
2) eoVH$ar, Hw$eb H$‘©Mmar, `wdmeº$s, ImgJr g§ñWm, nÌH$ma `m§À`m ‘XVrZo d¥jmamonU, Obg§YmaU, ~MV JQ>, eoVr‘mbmMo
{dnUZ, H$m¡eë` {dH$mg CnH«$‘ gj‘nUo am~{dbo.
3) H|$ÐmMm amoh`mo, J«m‘rU ^y{‘hrZ Am{U amoOJma h‘r `moOZm H$m‘m§Zm Amnë`m H$m`©H$mimV JVr {Xbr.
4) R>mUo ‘hmZJanm{bH$m hÔr‘Ü`o 5 bmIm§nojm OmñV d¥jmamonU H$ê$Z {ZgJ© g§dY©ZmgmR>r {deof à`ËZ.
5) R>mUo ZJanm{bH$m hÔrVrb Odinmg 18000 AZ{YH¥$V ~m§YH$m‘o O‘rZXmoñV Ho$br.
6) aËZm{Jar {OëømV gw‘mao 12000 hoŠQ>a ^y^mJmda Am§~m d H$mOy bmJdS>rMm CnH«$‘.
7) Am¡a§Jm~mXMo {Oëhm{YH$mar AgVmZm {OëømÀ`m CËnÞ dmT>rgmR>r {deof à`ËZ. CÚmoJ d godm joÌmgmR>r 24 H$moQ>r ê$n`m§Mm
AmamIS>m V`ma H$ê$Z Ë`m ‘mÜ`‘mVyZ bmImnojm A{YH$ VéUm§Zm H$m¡eë` {dH$mgmMo à{ejU XoÊ`mMo à`ËZ.
8) Am¡a§Jm~mX {dídmgZJa bo~a H$m°bZr ¶oWrb 336 ~m§YH$m‘o O{‘ZXmoñV H$ê$Z 20 EH$a EdT>r é. 692 H$moQ>r ‘yë¶mMr
emgH$s¶ O{‘Z ‘wº$ Ho$br.
9) g§O` Jm§Yr {ZamYma `moOZm, lmdU ~mi `moOZm, B§{Xam Jm§Yr noÝeZ `moOZm bm^mÏ`m©n`ªV nmoMdÊ`mgmR>r {deof à`ËZ.
10) AmË‘hË`m Ho$boë`m 800 nojm A{YH$ eoVH$ar Hw$Qw>§~m§Zm nwÝhm C^o H$aÊ`mgmR>r {deof à`ËZ.
11) DPDC À`m ‘mÜ`‘mVyZ eoVH$è`m§Zm AI§{S>V drO nwadR>m hmoÊ`mgmR>r à¶ËZ.
12) H¥$fr joÌmV H$m‘ H$aUmao VéU Am{U ‘{hbm§À`m Am{W©H$ gj‘rH$aUmgmR>r ‘moR>çm à‘mUmda H$m‘o Ho$br AmhoV.
13) eoVH$è`m§À`m eoVmVyZ eoVr‘mb S>m`aoŠQ> J«mhH$mÀ`m Kar nmoMÊ`mgmR>r {deof à`ËZ.

10 OmZodmar & 2023


bmoH$ gh^mJmVyZ dZamB© ~§Ymao ‘mohr‘
lr. aqdÐ ^mogbo, g§MmbH$, ‘¥X g§YmaU d nmUbmoQ> joÌ ì¶dñWmnZ, nwUo
Zmë`m§‘Ü`o nmUr gmMyZ AmnU XwîH$mimda ‘mV H$ê$ eH$Vmo. VgoM, ho nmUr AS>dë`m‘wio new àmUr njr OZmdao BË`mXr
eoVmbm gwÕm g§ajU AmnU H$ê$ eH$Vmo. `m nmÊ`mÛmao aã~r ‘Yrb ha^è`mbm, Vwarbm {H$‘mZ XmoZ nmUr AmnU `m
Ûmao XoD$ eH$Vmo Ë`m‘wio gd© eoVH$ar ~§Yy§Zr Aem àH$maMo ~§Ymao V`ma H$amdo OoUoH$ê$Z nmUr dmhÿZ Z OmVm Vo AS>dyZ
O{‘Zr‘Ü`o ‘wê$Z nmÊ`mÀ`m nmVirV dmT> hmoVo.

d ZamB© ~§Ymam hm ~§Ymè`mÀ`m ~m§YH$m‘mMm EH$ H$ƒm àH$ma Amho.


hm ~hþXm VmËnwaVm AgVmo.`mMo ~m§YH$m‘ {g‘|Q>Mr [aH$m‘r
nmoVr, ‘mVr, dmiy d XJS> `m§À`m ghmæ`mZo H$aVm `oVo. hm ~§Ymam
Xwgam Wa aMÊ`mV `oVmo. {dQ>m§Mr q^V ~m§YVm§Zm dmnaÊ`mV `oUmar
gm§YoOmoS> nÕV `mV dmnaÊ`mV `oVo. n{hë`m WamÀ`m JmoÊ`m§À`m
gm§Ü`m§da/OmoS>mda, Xwgè`m WamMo nmoVo R>odÊ`mV `oVo. gmYmaUV…
dZamB© g§dY©ZmMo H$m‘ H$aVmo åhUyZ `mg dZamB© ~§Ymam åhUVmV. XmoZ AWdm VrZ Wam§Z§Va, ‘mVrMm EH$ Wa nga{dÊ`mV `oVmo.
`mÛmao, nmdgmim g§në`mZ§Va, Zmbm qH$dm AmoT>m `mVrb nmUr- Ë`mZo aMboë`m nmoË`m§À`m ‘Yrb ’$Q>r ~wOyZ ~§Ymè`mMo gm§Yo n¸o$
àdmh ñWm{ZH$[aË`m {‘iUmè`m dñVy§Zr AS>dyZ, {~Ja-nmdgmir hmoVmV d nmUr {PanV Zmhr
eoVrÀ`m h§Jm‘mgmR>r nmÊ`mMr VO{dO N>moQ>çm à‘mUmV H$aVm `oVo
d H$mhr à‘mUmV ^mJ{dVmhr `oVo. OmJoMr {ZdS> :
H$moUË`mhr Zmbm,AmoT>m AWdm nmÊ`mÀ`m àdmhmV, nmÊ`mMm  dZamB© ~§Ymao nmUbmoQ> joÌm‘Ü`o VgoM nmUbmoQ> joÌmÀ`m
gmR>m OmñVrV-OmñV hmoD$ eHo$b Aem OmJoMr {ZdS> `mgmR>r ~mhoahr KoVm `oVmV. Á`m JmdmV nmUbmoQ> {dH$mgmMr H$m‘o gwê$
H$aÊ`mV `oVo. àdmhmÀ`m H$‘r é§XrÀ`m {R>H$mUmMr {ZdS> `mgmR>r ZmhrV, Aem JmdmV dZamB© ~§Ymè`m§Mr H$m‘o ‘moR>çm à‘mUmda
H$aÊ`mV `oVo. hm ~§Ymam C^maÊ`mMm IM© H$‘rV-H$‘r Agmdm KoVë`mg dfmªZwdf} nmUbmoQ> {dH$mg H$m`©H«$‘m§nmgyZ d§{MV
d Ë`mÛmao OmñVrVOmñV ’$m`Xm {‘imdm Aer `m‘mJrb ^y{‘H$m amhUmè`m Jmdm§Zm nmUr Q>§MmB©da ‘mV H$aÊ`mgmR>r {Xbmgm
Amho. Zmbm/AmoT>m/N>moQ>çm ZXrMo nmÌ Imob d Aé§X Agmd`mg {‘iob.
hdo. VoWrb CVma H$‘r Agmd`mg hdm.{ZdS>bobr OmJm àdmhmÀ`m  dZamB© ~§Ymè`mH$arVm nmUbmoQ> joÌmMr (Catchment) AQ>
diUmOdiMr Agy Z`o. amhUma Zmhr.
àdmhmMm CVma d é§Xr bjmV KoVm `m ~§Ymè`mÀ`m nm`ì`mMr  Aem àH$maÀ`m ~§Ymè`m§H$[aVm Vm§{ÌH$ {ZH$f {dMmamV KoD$Z
é§Xr gw‘mao 1.5 Vo 2 ‘rQ>a Agmdr. hm ~§Ymam XmoÝhr H$mR>mn`ªV OmJoMr {ZdS> H$aUo Amdí`H$ Amho. àW‘ Zmë`mMr nmhUr
~m§YUo Amdí`H$ Amho. {g‘|Q>À`m [aH$må`m {neì`m§‘Ü`o aoVr H$ê$Z H$‘rVH$‘r IMm©V OmñVrV OmñV nmÊ`mMm gmR>m H$aUo
^ê$Z Ë`m§Mr Vm|So> ßb°pñQ>H$À`m Xmoè`m§Zr {edyZ Ë`m ~§Ymè`mgmR>r eŠ` hmoB©b, Aer OmJm {ZdS>br Omdr.
dmnaÊ`mV `oVmV. àdmhmÀ`m dmhÊ`mÀ`m {Xeog AmS>dm Aer `mMr  Zmbm Aé§X d Imob Agmdm VgoM gmR>dU j‘Vm nwaoer
aMZm AgVo. hr ^abobr nmoVr/JmoÊ`m EH$meoOmar EH$ d EH$‘oH$mg Agmdr d Zmë`mÀ`m VimMm CVma gd©gmYmaUnUo 2 Vo 3
bmJyZ Aem n{hë`m AmoirV R>odÊ`mV `oVmV. nmoË`m§Mr bm§~r Q>¸o$ Agmdm.
ghgm àdmhmÀ`m {XeoZo AgVo. n{hbm Wa V`ma Pmë`mda, VgmM  dZamB© ~§Ymè`m§Mr C§Mr 1.5 ‘r nojm OmñV R>oD$ Z`o.

OmZodmar & 2023 11


‘mohr‘ ñdénmV am~{dÊ`mV `oV Amho. EH$m dZamB© ~§Ymè¶mìXmao
gamgar 2 hoŠQ>a joÌmg g§a{jV qgMZ CnbãY hmoD$Z qgMZ
joÌmV dmT> hmoB©b. amÁ`mV àË`oH$ H¥$fr ghmæ`H$mg {H$‘mZ 10
dZamB© ~§Ymao ~m§YÊ`mMo bjm§H$ {Xbobo AmhoV. gßQ>|~a 2022
AIoa nmdgmim H$mbmdYr g§në`mZo AmoT>o d Zmbo `m§Mo‘YyZ
dmhUmao nmUr AmS>{dÊ`mH$[aVm Ë`m§Moda ~m§Ymd`mÀ`m dZamB©
~m§YmH$[aVm `mo½` OmJm {Z{üV H$aÊ`mH$[aVm joÌr` H$‘©Mmè¶m§Zm
gyMZm XoÊ`mV Amë`m AmhoV. OmJm {ZdS> H$aVmZm Zmbm Aé§X
d Imob Agmdm, ~§Ymè¶m‘Ü`o nwaogm nmUr gmR>m hmoÊ`mg dmd
Agmdm, Zmbm Vi CVma gd©gmYmaUnUo 2 Vo 3 Q>¸o$ Agmdm
VgoM nmUr àdmh Agmdm `m ~m~r H$Q>mjmZo {dMmamV KoÊ`m~m~V
gyMZm XoÊ`mV Amë`m AmhoV. dZamB© ~§Ymam Vm§ÌrH$ Ñï²>`m `mo½` d
gÚpñWVrV ~m§Yboë`m 14845 ~§Ymè¶m§‘wio EHy$U A{YH$ Cn`wº$ hmoÊ`mH$[aVm ‘¥X g§YmaU {d^mJmH$Sy>Z ‘mJ©Xe©H$
A§XmOo 8016 Q>r. gr. E‘. nmUrgmR>m hmoÊ`mg ‘XV gyMZm ‘mho gßQ>|~a 2022 ‘Ü`o {ZJ©{‘V H$aÊ`mV Amë`m AmhoV.
Pmbr AgyZ Ë`m ìXmao aã~r h§Jm‘mV A§XmOo 29690 ho. dZamB© ~§Ymam ~m§YVmZm nwT>rbà‘mUo Vm§{ÌH$ ~m~r {dMmamV
joÌmdarb {nH$m§Zm g§a{jV qgMZmìXmao O{‘ZrV nwaogm KoÊ`mV `oVmV. ~§Ymè¶mMr bm§~r gamgar 10 ‘r., ~m§YmMm nm`m é§Xr
Amobmdm {Q>H$dyZ R>odÊ`mg ‘XV hmoV Amho. 2.10 ‘r., ‘mWm é§Xr 1.50 ‘r. d C§Mr 1.20 ‘r. Agmdr. dZamB©
~§Ymam V`ma H$aVmZm dmiwZo ^abobr nmoVr EH$mda EH$ gm§Yo‘moS>
nÕVrZo aMmdr bmJVmV. nmÊ`mMr JiVr amoIÊ`mH$[aVm ~m§Ym‘Ü`o
 gd©gmYmaUnUo dZamB© ~§Ymao Jmd/IoSo>/dmS>r `m§À`m Odi 30 g|. ‘r. é§XrMr H$mù`m ‘mVrMr Jm^m q^V V`ma H$aÊ`mV `oVo.
AgmdoV. gXa CnH«$‘mH$[aVm ñWm{ZH$ nmVirda JmdmJmdmV àMma
à{gÜXr H$éZ dZamB© ~§Ymao ~m§YÊ`mH$[aVm Amdí`H$ Agboë`m
dZamB© ~§Ymè¶mMo ’$m`Xo {g‘|Q>/ IVo / {~`mUo `m§Mr [aH$m‘r nmoVr ñWm{ZH$ nmVirda
 nmdgmMo dmhÿZ OmUmao nmUr `mZo AS>{dÊ`mV `oVo d hdo CnbãY H$éZ KoUoH$[aVm VgoM dZamB© ~§Ymao ~m§YÊ`mH$[aVm H¥$fr
Agë`mg Aem àH$maÀ`m ~§Ymè`m§Mr gmIir H$ê$Z O{‘ZrV godm H|$Ð YmaH$, ~m§YH$m‘ ì`mdgm{`H$, ñd`§godr g§ñWm eoVH$ar
‘wadVm `oVo. Ë`mZo nmÊ`mÀ`m ^yJ^©nmVirV dmT> hmoVo. JQ>, ~MV JQ>, ‘{hbm ~MV JQ>, emim d ‘hm{dÚmb`mVrb
 gj‘ ObòmoVm§Mr {Z{‘©Vr. {dÚmWu, ñd`§godr g§ñWm, bmoH$àVr{ZYr, H¥$fr d {d{dY {d^mJm§Mo
 H$‘r nO©Ý`‘mZ Agboë`m {R>H$mUr nmdgmir nmÊ`mMm nwaonya H$‘©Mmar A{YH$mar `m§À`m l‘XmZmVyZ dZamB© ~§Ymao ~m§YÊ`mMm
dmna. CnH«$‘ ‘mo{h‘ ñdénmV {X. 15 AmŠQ>mo~a, 2022 nmgyZ
 H$moUË`mhr àH$maÀ`m Vm§{ÌH$ kmZmMr JaO Zmhr. XmoZ-MmaÀ`m am~{dUo~m~V H$m`©dmhr gwé Amho. gÚpñWVrV amÁ`mV EHy$U
g§»`oVrb eoVH$arhr `mMo ~m§YH$m‘ H$ê$ eH$VmV. 14845 dZamB© ~m§YÊ`mV Ambo AmhoV. AÚmnhr dZamB© ~§Ymao
 XoI^mb, S>mJSy>Or, XwéñVrMm ZJÊ` Amdí`H$Vm. ~m§YÊ`mMo H$m‘ gwé Amho.
 bhmZ JmdmVrb nmUr nwadR>çmÀ`m {d{harMo ImbMo ^mJmg Am`wº$ H¥$fr, {Oëhm{YH$mar d {Oëhm n[afXoMo ‘w»` H$m`©H$mar
~§Ymè`mMr gmIir V`ma Ho$ë`mg, {d{hatMo nmUr OmñV H$mi A{YH$mar `m§Zr ‘hmamï´>mVrb gd© eoVH$ar d J«m‘ñW `m§Zm OmñVrV
{Q>H$Vo. OmñV dZamB© ~§Ymao l‘XmZmVyZ ~m§YUo H$[aVm AmdmhZ Ho$bo Amho.
 dZamB© ~§Ymè¶mVrb nmÊ`mMm Cn`moJ J«m‘ñWm§Zm {nÊ`mÀ`m ~m§Yboë`m dZamB© ~§Ymao ~m~V d¥ÎmnÌo d BVa àgma‘mÜ`‘mìXmao
nmÊ`mH$[aVm, OZmdao d new njr {nÊ`mH$[aVm/ YwUoH$[aVm, à{gÜXr XoÊ`mV `oV Amho. CÝhmù`mV ^oS>gmdZmè¶m nmUr Q>§MmB©da
‘{hbm§Zm YwZr YwÊ`mH$[aVm VgoM dZamB©À`m AmOw~mOybm ‘mV H$aÊ`mgmR>r dZamB© ho N>moQ>o ~§Ymao Cn`wº$ R>aV AmhoV, Ago ‘V
Agboë`m {dhrarÀ`m nmVirV dmT> hmoÊ`mH$[aVm ‘XV hmoVo. J«m‘ñW 춺$ H$arV AmhoV. dZamB© ~§Ymè¶m§‘wio g§~§{YV eoVH$ar `m§Zm
 dZamB© ~§Ymè¶mÀ`m nmUr gmR>çmMm Cn`moJ nmÊ`mMm Cngm H$éZ ’$m`Xm hmoV Agë`mMo d Ë`mMo Ñí` n[aUm‘ {ZXe©Zmg `oV AmhoV.
aã~r d CÝhmir h§Jm‘m‘Ü`o ~§Ymè¶mÀ`m H$mR>m§darb ^mOrnmbm, amÁ`mMo g§MmbH$ (‘¥.g§.d. nm.jo.ì`), gh g§MmbH$ (‘¥.
YmÝ` d ’$i{nHo$ `m§Zm g§ajrV qgMZ H$éZ O{‘ZrVrb `mo½` g§.d. nm.jo.ì`) gd© {d^mJr` H¥${f ghg§MmbH$ `m§Zr dZamB©
à‘mUmV Amobmdm {Q>H$dyZ R>odÊ`mg ‘XV hmoVo. ~§Ymao ~m§YUo~m~V doimodoir ‘mJ©Xe©Z H$ê$Z gyMZm {Xë`m‘wio d
‘hmamï´>mV gZ 2022 - 23 ‘Ü`o nO©Ý`‘mZ ‘moR>çm à‘mUmV nmR>nwamdm Ho$ë`m‘wio dZamB© ~m§YÊ`mMo ^ard H$m‘ hmoV Amho.
Pmë`mZo H¥$fr {d^mJm‘m’©$V `mdfu dZamB© ~§Ymao ~m§YÊ`mMm CnH«$‘ 

12 OmZodmar & 2023


gmo`m~rZ CËnmXH$Vm dmT> ‘mohr‘
lr. {dH$mg nmQ>rb>, g§MmbH$, {dñVma d à{ejU, nwUo

‘hmamï´> amÁ`mV d XoemV ImÚ VobmMr Q>§MmB© Amho. Ë`mMr JaO ^mJ{dÊ`mH$arVm Amnë`mbm ‘moR>çm à‘mUmV ImÚ VobmMr
Am`mV H$amdr bmJV Amho. XoemV gZ 2020-21 ‘Ü`o Amnë`m JaOoÀ`m 60 Q>¸o$ BVHo$ ImÚ Vob Am`mV H$aÊ`mV Ambo
Ë`mMo ‘wë` é.1,50,000 H$moQ>r BVHo$ Amho. `mH$[aVm Vob{~`m {nH$mMo CËnmXZ dmT>dUo Amdí`H$ Amho. "{dHo$b Vo {nHo$b'
`m YmoaUmbm AZwgê$Z H¥${f {d^mJ ImÚ Vob CnbãY H$aÊ`mgmR>r Vob{~`m§Mo CËnmXZmgmR>r à`ËZerb Amho.

Jo ë`m 10 dfm©V ‘hmamï´>mVrb gmo`m~rZMo 30.10 bmI hoŠQ>a


joÌmdê$Z gZ 2020-21 ‘Ü`o 43.56 bmI hoŠQ>a joÌmda
dmT> Pmbobr Amho. åhUOoM 35 Q>¸o$ dmT> Pmbr Amho. Ë`mM~amo~a
dfu {~`mUo CJdUr g§X^m©Vrb VH«$matMm AmoKhr H$‘r Pmbm. nydu
eoVH$ar XmQ>rZo noaUr H$arV Agë`m‘wio EH$ar 30 Vo 35 {H$bmo
{~`mUo eoVH$ar dmnaV hmoVo ‘mÌ gar da§ã`mda, JmXr dmâ`mda VgoM
CËnmXH$VoVhr 1332 {H$bmo/hoŠQ>a dê$Z 1423 {H$bmo/hoŠQ>a BVH$s ~rnrE’$ V§ÌmÀ`m gmhm`mZo Q>moH$Z nÜXVrMo V§ÌkmZ eoVH$è`m§Zm
^ard dmT> Pmbr Amho. g‘OmdwZ gm§{JVë`m‘wio amÁ`mVrb eoVH$ar 30 Vo 35 Q>¸o$ joÌmda
gmo`m~rZ CËnmXH$VmdmT>r‘Ü`o H$moaS>dmhþ eoVr, à‘m{UV `m AmYw{ZH$ nÜXVrZo gmo`m~rZ {nH$mMr bmJdS> H$ê$ bmJbo AmhoV.
{~`mÊ`mMr H$‘VaVm d {H$S> amoJm§Mm àmXw^m©d `m à‘wI g‘ñ`m AmhoV. Ë`m‘wio {~`mÊ`mMr ‘mÌm EH$ar 16 Vo 22 {H$bmo BVH$sM bmJV AgyZ
‘hmamï´>mVrb Vob{~`m§Mo à‘wI {nH$ gmo`m~rZ Agë`mZo amÁ`emgZmZo `m bmJdS> nÜXVr‘wio A§XmOo 325 H$moQ>r ê$n`m§Mr ~MV Pmbr Amho.
`m {nH$mMr CËnmXH$Vm dmT>{dÊ`mgmR>r amÁ` nwañH¥$V JirVYmÝ` H¥$fr {d^mJm‘m’©$V bmJdS>rÀ`m AmYw{ZH$ V§ÌkmZ eoVH$è¶m§Zm
gmo`m~rZ CËnmXH$Vm dmT> d ‘wë`gmIir {dH$mg `moOZm hmo VrZ AdJV H$aÊ`mgmR>r à{ejU {Xë`m‘wio EH$ar amonmMr g§»`m ‘`m©XrV
dfm©H$arVm gwé H$aÊ`mV Ambr AgwZ `m `moOZoH$arVm 550 H$moQ>r d `mo½` amIyZ àVr hoŠQ>ar CËnmXZmV ^ard dmT> Pmbr. `m AmYw{ZH$
én`mMr VaVyX H$aÊ`mV Ambr Amho V§ÌkmZm‘wio {nH$mÀ`m ‘wbñWmZr Obg§YmaUm~amo~a A{Vd¥ï>r‘Ü`o
‘hmamï´>mV gZ 2019-20 `m dfmª‘Ü`o gmo`m{~Z {nH$mÀ`m {~`mUo eoVmV gmR>Umao A{Varº$ nmUr dmhÿZ OmÊ`mg ‘XV hmoV Amho.
CJdUrÀ`m 1,20,000 VH«$mar àmá Pmë`m hmoË`m. {~`mÊ`mMr XoIrb {~`mÊ`m§Mr ~rOà{H«$`m V§ÌkmZ eoVH$è`m§Zm AdJV H$ê$Z {Xë`m‘wio
H$‘VaVm `mM H$mimV eoVH$è`m§Zm ^mgV hmoVr. `m AS>MUrbm AmìhmZ ZÌ pñWarH$aZmbm MmbZm {‘imbr VgoM gwadmVrÀ`m H$mbmdYr‘Ü`o
g‘OwZ H¥${f {d^mJmZo `wÜXnmVirda H$m‘ H$aÊ`mg gwédmV Ho$br. {nH$mMo {H$S>rnmgyZ g§ajU H$aÊ`mg eoVH$è`m§Zm `e {‘imbo
{~`mÊ`mÀ`m g‘ñ`oda ‘mV H$aÊ`mH$arVm KaM {~`mUo V`ma H$aÊ`mMr Amho.`mH$[aVm `m g§nyU© amÁ`mV Iarn h§Jm‘mH$arVm 1 ‘o 2022
^ì` ‘mohr‘ AmIÊ`mV Ambr. `m A§VJ©V gwYm[aV OmVrMo {~`mUo nmgwZ {~`mÊ`mMr CJdU j‘Vm VnmgyZ ~rOà{H«$`m H$aÊ`m~m~V
eoVH$è`m§Zr KaÀ`m Kar V`ma H$aÊ`mgmR>r Vm§{ÌH$ ‘mJ©Xe©Z H$aÊ`mV OZOmJ¥Vr A{^`mZmMr gwédmV H$aÊ`mV Ambr.
Ambo. `m ‘hËdmH$m§jr ‘mo{h‘oA§VJ©V 30 bmI q¹$Q>b {~`mUo CËnmXZ Vob{~`m§Mo CËnmXZ dmT>dÊ`mgmR>r VgoM AmYw{ZH$ V§ÌkmZ
gZ 2021-22 `m dfm©‘Ü`o H$ê$Z Vã~b 900 H$moQ>r ê$n`mMr ~MV eoVH$è`m§n`ªV nmohMÊ`mgmR>r H¥$fr g§OrdZr gámh, eoVremim,
H$aÊ`mV Ambr. à‘mUrV {~`mUo dmQ>n, àmË`{jH$, à{ejU BË`mXr H$m`©H«$‘mMo
{~`mUo CJdUr g§X^m©Vrb Var bjmV KoD$Z {~`mUo CJdUnyd© Am`moOZ ‘moR>çm à‘mUmV H$aÊ`mV `oV Amho. CƒV‘ CËnmXZ KoUmè`m
MmMUr H$aÊ`mH$arVm eoVH$è`m§Zm à{ejU XoÊ`mV Ambo. Ë`m‘wio nwT>rb eoVH$è`m§Mr [agmog© ~±H$ V`ma H$aÊ`mV Ambr AgyZ Ë`m§À`m‘m’©$V

OmZodmar & 2023 13


BVa eoVH$è¶m§Zmhr à{ejU XoÊ`mV `oV Amho. gmo`m{~Z {nH$m§Mr 3) noaUr ì`dñWmnZ: i) dmUmMr {ZdS>:- {d^mJ{Zhm` Zì`mZo
{nH$ñnYm© am~dÊ`mV `oV AgwZ ^ar` CËnmXZ XoUmè`m eoVH$è`m§Mm àgm[aV Pmboë`m 10 dfm©AmVrb dmUmMr {ZdS> H$amdr. ii) noaUrMr
gÝ‘mZ H$aÊ`mV `oV Amho. doi d nÕV:- 75 Vo 100 {‘.‘r. nmD$g AWdm 3 Vo 4 B§M O‘rZ
gmo`m~rZ {nH$mMr CËnmXH$Vm dmT>rgmR>r EH§$XarV nmÊ`mMr JaO Amobr Pmë`mZ§Va, dmngm Amë`mZ§VaM noaUr H$amdr. {~~rE’$ noaUr
åhUyZ EH$ar 1,50,000 eoVVio C^maÊ`mV Ambo AmhoV Ë`mH$arVm `§ÌmÛmao noaUr H$amdr.
{R>~H$ qgMZ, Vwfma qgMZ AZwXmZda XoÊ`mV `oV AmhoV. gmo`m{~Z 4) {~`mÊ`mMr ‘mÌm:- A) gd©gmYmaU noaUr `§ÌmMm dmna
{nH$mdarb {H$S> d amoJmMo doioV {Z`§ÌU H$aÊ`mH$arVm H«$m°ng°n Ho$ë`mg 26 Vo 30 {H$bmo/EH$a.
`moOZo‘m’©$V Ë`mMo gd}jU H$aÊ`mV `odwZ eoVH$è`m§Zm VkmH$Sy>Z Am) {~~rE’$ Ûmao noaUr Ho$ë`mg 22 {H$bmo/EH$a.
doimodoir {nH$ g„mhr XoÊ`mV `oV Amho. B) gar da§ã`mda Q>moH$U nÕVrZo 14 Vo 16 {H$bmo/EH$a
ImanmZ nQ²>Q>çm‘Ü`o CËnmXH$Vm dmT>mdr `mH$arVm OmJ{VH$ ~±H$ B©) Am§Va{nH$m‘Ü`o gmo`m~rZ+ Vya (6:1) 22 {H$bmo gmo`m~rZ
àH$ënm A§VJ©V hdm‘mZmer AZwHw$b V§ÌkmZmÀ`m AmYmao eoVH$è`m§Zm + 2 Vo 3 {H$bmo Vya.
kmZmMr OmoS> XoÊ`mV `oV Amho. gmo`m~rZ ^mJmV H$m‘ H$aUmè`m 132 5) IV ì`dñWmnZ: 30 {H$bmo ZÌ +60 {H$bmo ñ’w$aX+ 30
eoVH$ar CËnmXZ H§$nÝ`m§Mr ñWmnZm H$aÊ`mV Ambr AgyZ Ë`mÀ`m {H$bmo nmbme+ 20 {H$bmo J§YH$/hoŠQ>ar noaUrÀ`mdoir Úmdo. {e’$mag
‘mÜ`‘mVyZ gmo`m~rZ J«oqS>J, p³bZtJ, gmR>dUyH$ Am{U ~rOmoËnmXZ Ho$boë`m IVm§Mr ‘mÌm XoÊ`mV `mdr.
H$aÊ`mV `oV Amho. eoVH$ar CËnmXH$ H§$nZrÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ YmÝ`mMr 6) VU ì`dñWmnZ: noaUrnümV CJdUnydu : n|S>r{‘WrbrZ
{dH«$s Am°B©b ‘rb d ì`mnmè`m§Zm WoQ> H$aÊ`mV `oV Amho. Ë`mM~amo~a 30Q>¸o$ B©.gr.2.5 Vo3.3.{‘br/500 Vo 600 {bQ>a nmUr /hoŠQ>a
YmÝ`mMr ‘wë`gmIir g§d{Y©V H$aÊ`mgmR>r eoVH$ar CËnmXH$ H§$nÝ`m§Zm ’$dmamdo. VgoM ‘oQ>mŠbmoa 50Q>¸o$ B©.gr.2 br. hoŠQ>a 500 Vo 700
{d{dY `moOZmÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ CnbãY H$ê$Z XoÊ`mV `oV Amho. H¥${f {bQ>a nmÊ`m‘Ü`o noaUrZ§Va Ë`mM {Xder qH$dm n¥ð>^mJmda `oÝ`mAmYr
{d^mJmÀ`m gd© `moOZoMo AZwXmZ Ë`mÀ`m WoQ> ImË`mV dJ© H$aÊ`mH$arVm ’$dmaUr H$amdr. noaUr Z§Va 20 Vo 25 {XdgmÀ`m Xaå`mZ ’w$bmoam
S>r~rQ>rÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ gZ 2020-21 nmgwZ AmO AIoa 5,03,364 AdñWonydu VU Mma-nmM nmZmda AgVmZm B‘moPrWm`na 20
eoVH$è`m§Zm 1492.43 H$moQ>r AZwXmZ {dVarV H$aÊ`mV Ambo Amho. `m {‘br/10 {bQ>a nmÊ`mVyZ Z°ng°H$ n§nmÛmaoM ’$dmaUr H$amdr.
gd© CnH«$‘mMm gH$mamË‘H$ n[aUm‘ åhUyZ ‘hmamï´> amÁ`mVrb gmo`m~rZ 7) nmdgmMm I§S>/nmUr ì`dñWmnZ: i) {nH$ dmT>rÀ`m
joÌmV ^ard dmT> hmodyZ eoVH$è`m§Mr CËnmXH$Vmhr dmT>rg bmJbr Amho. AdñWo‘Ü`o AgVmZm nmdgm‘Ü`o I§S> nS>ë`mg H$moinUr Ho$ë`mZo
Ë`m‘wio Vob{~`m§À`m ñd`§nyU©VoH$So> ‘hmamï´> amÁ` AJ«o{fV hmoV Amho. O{‘ZrVrb ^oJm H$‘r hmoD$Z ~mînr^dZmMm doJ ‘§XmdVmo. ii) I§S>mMm
H$mbmdYr 15 Vo 20 {XdgmMm Pmë`mg 13:0:45 ’$dmaUr H$amdr
gmo`m{~Z {nH$mMr CËnmXH$Vm dmT>rgmR>r dmnamd`mMr Aï>gyÌr d Xwgar ’$dmaUrg 0:52:34 Mm dmna H$amdm VgoM JaOoZwgma
1) CJdU j‘Vm VnmgUr : gmo`m~rZ {~`mÊ`mMr noaUr Ho$AmobrZ gma»`m ~mînamoYH$mMm dmna H$amdm. iii) gmo`m~rZ {nH$mg
H$aÊ`mnydu KaMo {~`mUo Agmo qH$dm ~mOmamVyZ IaoXr Ho$bobr {~`mUo nwT>rb AdñWog : amon AdñWm (25 Vo30 {Xdg), ’w$bmoè`mMr AdñWm
Agmo Ë`mMr CJdUj‘Vm VnmgyZM noaUr H$amdr. gmo`m~rZ {~`mÊ`mMo (40- 45 {Xdg) d e|Jm ^aÊ`mMr AdñWm (50 Vo 70 {Xdg) `m
CJdUrMo à‘mUH$ 70% AgyZ Ë`mnojm H$‘r Q>¸o$ CJdUeº$s Amë`mg nmÊ`mÀ`m VmUmg g§doXZerb Agë`mZo `m H$mimV 15 Vo 20 {Xdg
Ë`mMà‘mUmV {~`mÊ`mMr ‘mÌm dmT>dmdr. AndmXmË‘H$ n[apñWVr‘Ü`o nmdgm‘Ü`o I§S> nS>ë`mg {nH$mg Vwfma g§MmÀ`m ‘XVrZo g§a{jV nmUr
KaJwVr {~`mÊ`mMr CJdUeº$s 60 % H$‘r Amë`mg Ago {~`mUo Úmdo.
noaUrgmR>r dmnê$ Z`o. 8) H$sS> d amoJ ì`dñWmnZ:-
2) ~rOà{H«$`m : i) amgm`{ZH$ ~rOà{H«$`m:- {~`mUmg 1. aã~r h§Jm‘mVrb nrH$ H$mTy>Z Pmë`mZ§Va bJoM O{‘ZrMr Imob
noaUrnydu {‘l CËnmXZ H$m~m}ŠPrZ 37.5 Q>¸o$$ d Wm`a‘ 37.5 Q>¸o$ Zm§JaQ> H$amdr åhUOo {H$S>tÀ`m O{‘ZrVrb AdñWm Zï> hmoVrb
Mr~rO à{H«$`m H$amdr. qH$dm n¥ð>^mJmda `oCZ ^jH$ njr qH$dm àIa CÝhmZo ‘aVrb.
ii) O¡{dH$ ~rOà{H«$`m: A) Q´m`H$moS>‘m© 5 J«°‘ qH$dm 6 {‘br/ 2. dmUmMr {ZdS> H$aVmZ OmñV CËnmXZ j‘Vo gmo~VM {H$S> d amoJ
{H$bmo d VX²Z§Va 25 J«°‘ am`Pmo{~`‘ d nr Eg ~r àVr {H$bmo à{VH$maj‘Vm hm JwUY‘© bjmV ¿`mdm.
{~`mÊ`mg bmdmdo gmdbrV gwH$dyZ ¿`mdo d XmoZ VmgmZ§Va noaUrg 3. ‘w»` {nH$m^modVr Ea§S>r d gy`©’w$b `m gmnim {nH$m§Mr EH$ Amoi
dmnamdo. bmdmdr d Ë`mda `oUm-`m V§~mIwdarb nmZo ImUmar Air d
Am) darb ~waerZmeH$m§À`m {~Oà{H«$`oZ§Va {~`mÊ`mg am`Pmo{~`‘ Ho$gmi Air `m§Mr àmXw^m©dJ«ñV nmZo Aù`m§g{hV Zï> H$amdrV.
OrdmUy IV d ñ’w$aX {daKiUmao OrdmUy IVmMr 250 J«°‘ /10 4. {e’$maerà‘mUo IVo ÚmdrV. ZÌmMm A{Varº$ dmna Q>mimdm.
{H$bmo {~`mUmg à{H«$`m H$amdr. 5. ImoS>‘mer / MH«$s^w§Jm `m§À`m àmXw^m©dmZo J«ñV PmSo> / PmS>mMm ^mJ
B) {~OàH«$s`oMm H«$‘ amgm`{ZH$ ~waerZmeH$, {H$Q>H$ZmeH$ d OrdmUy H$mTy>Z Zï> H$amdm.
g§dY©H$ (FIR:Fungicide,Insecticide,Rhizobium) Agm 
Agmdm.

14 OmZodmar & 2023


am.H¥$.{d.`mo. à{V W|~ A{YH$
nrH$ gyú‘ qgMZ `moOZm ‘mohr‘
S>m°. H¡$bmg ‘moVo, g§MmbH$ ’$bmoCËnmXZ, H¥$fr Am¶wº$mb¶, nwUo
amÁ`mÀ`m gdmªJrU {dH$mgmV H¥${f joÌmMo AZÝ` gmYmaU ‘hËd Amho. CnbãY nmÊ`mMm H$m`©j‘ dmna H$éZ H$‘rV
nmÊ`mV Am{U IMm©V, O{‘ZrMr gwnrH$Vm Am{U CËnmXH$Vm H$m`‘ ñdénr {Q>H$dwZ R>oD$Z A{YH$m{YH$ JwUdÎmmnwU©
CËnmXZ {‘idUo d amÁ`mVrb OmñVrV OmñV joÌ qgMZmImbr AmUUo `m CÔoemZo XoemV amÁ` nwañH¥$V gwú‘ qgMZ
`moOZm gZ 1986-87 nmgyZ am~{dÊ`mV `oV Amho. amÁ` nwañH¥$V gwú‘ qgMZ `moOZm am~{dUmao ‘hmamï´> àW‘ amÁ`
Amho. gZ 2022-23 nmgyZ hr `moOZm amï´>r` H¥${f {dH$mg `moOZm àVr W|~ A{YH$ nrH$ `m KQ>H$m§VJ©V am~{dÊ`mV `oV
Amho. `m `moOZoV {ZYrMr VaVyX H|$Ð d amÁ` 60:40 `m à‘mUmV Amho.

1. `moOZoMm CÔoe :-  gyú‘ qgMZ KQ>H$mMm bm^ KoUmè`m eoVH$è`mH$So> qgMZmMr


nmÊ`mMr H$m`©j‘Vm dmT>dyZ nmÊ`mÀ`m àË`oH$ W|~mVyZ OmñVrV gw{dYm CnbãY Agmdr.
OmñV nrH$ CËnmXZ {‘i{dUo. 8. `moOZoMr d¡{eï²>`o :-
gwú‘ qgMZmImbrb joÌ dmT>dUo (per drop more crop)  ‘hmS>r~rQ>r g§Ho$VñWimdê$Z 24 x 7 AO© à{H«$`m gwê$ Amho.
2. AZwXmZ ‘`m©Xm :  g§nyU© à{H«$`m Am°ZbmBZ AgyZ hmS©>H$m°nr gmXa H$aÊ`mMr
Aën d AË`ën ^yYmaH$ eoVH$è¶m§Zm 55 % Amdí`H$Vm Zmhr.
BVa eoVH$è¶m§Zm 45% AZwXmZmMo {ZH$f AgyZ joÌmMr ‘`m©Xm  nmaXe©H$ nÕVrZo gmoS>V H$aÊ`mV `oV Amho.
5 hoŠQ>a Amho.  eoVH$è¶m§À`m AmYma qbŠS> ~±H$ ImË`m‘Ü`o AZwXmZ WoQ> O‘m
3. `moOZoMr ì`már : gXa `moOZm amÁ`mVrb gd© 34 hmoVo.
{Oëh`m§‘Ü`o am~{dÊ`mV `oV Amho.  H|$ÐmÀ`m gwYm[aV IM© ‘`m©Xoà‘mUo gd© {nH$m§gmR>r AZwXmZ
4. bm^ joÌ ‘`m©Xm : gwú‘ qgMZ g§M KQ>H$mMo Am`w‘m©Z 7 df© XoÊ`mV `oVo.
H$aÊ`mV Ambo AgwZ Á`m bm^YmaH$mZo 5 hoŠQ>a joÌmÀ`m gmoS>VrZ§Va ‘hmS>r~rQ>r nmoQ>©bda AnbmoS> H$amd`mMo H$mJXnÌo-
‘`m©XoV gwú‘ qgMZ `moOZoMm bm^ KoVbm Amho, Aem 1. eoVH$-`mÀ`m ‘mbH$s h¸$mMm 7/12
bm^YmaH$mg gmV dfm©Z§Va nwÝhm gwú‘ qgMZ `moOZoMm bm^ 2. 8 - A CVmam ( EHw$U joÌmÀ`m ‘mhrVrgmR>r )
KoVm `oB©b. g§M IaoXr Ho$ë`mZ§Va ‘hmS>r~rQ>r nmoQ>©bda gmXa H$amd`mMr
5. `moOZoMr A§‘b~OmdUr: eoVH$è¶m§Zm gd© `moOZm§Mm bm^ H$mJXnÌo
‘hmS>r~rQ>r nmoQ>©bÛmao XoÊ`mgmR>r H¥${f {d^mJmZo EH$mpË‘H$ 1. eoVH$è¶mMo h‘rnÌ.
g§JUH$s` àUmbr {dH$grV Ho$br Amho. `m àUmbrÛmao 2. Xo`H$mMr ‘wi àV (Q>°Šg B©ÝìhmB©g).
eoVH$è¶m§Zm Ë`m§À`m ng§VrÀ`m ~m~r {ZdS>rMo ñdmV§Í` 3. H§$nZr à{V{ZYrZo V`ma Ho$bobm gwú‘ qgMZ g§M AmamIS>m d
XoÊ`mV Ambo AgwZ g§~§YrV `moOZoA§VJ©V nmÌ eoVH$è¶m§Mr à‘mUnÌ.
g§JUH$s` gmoS>V nÕVrZo {ZdS> H$aÊ`mV `oVo. `m‘wio
`moOZm A§‘b~OmdUr‘Ü`o EH$gyÌVm d nmaXe©H$Vm `oD$Z `moOZoMr ’$b{ZînÎmr:-
A§‘b~OmdUr d àJVrMo à^mdr g§{Z`§ÌU H$aUo eŠ` Pmbo gyú‘ qgMZmMm bm^ KoÊ`mgmR>r ‘hmS>r~rQ>r nmoQ>©bda gZ
Amho. 2020-21 Am{U 2021-22 ‘Ü`o 908267 AO© àmá Pmbo
6. AO©Xmam§Mr Zm|XUr d AmYma à‘mUrH$aU :- AgwZ gd© AOmªMr nmoQ>©bda {ZdS> H$aÊ`mV Ambr. {ZdS> Pmboë`m
 eoVH$è`m§Zm H¥${f {d^mJm§VJ©V am~{dÊ`mV `oUmè¶m eoVH$è¶m§n¡H$s 320869 eoVH$è¶m§Zr nmoQ>©bda H$mJXnÌo AnbmoS>
`moOZm§Mm bm^ KoÊ`mgmR>r ‘hmS>r~rQ>r nmoQ>©bÀ`m https:// Ho$bo AgwZ Ë`mn¡H$s 320711 eoVH$è¶m§Zm nyd©g§‘Vr XoÊ`mV
mahadbtmahait.gov.in `m g§Ho$VñWimda ñdV…Mr Ambr. AÚmnn`ªV eoVH$è¶m§Zr g§M IaoXr d H$m`m©pÝdV H$ê$Z
Zm|XUr H$éZ AmYma H«$‘m§H$mMo à‘mUrH$aU H$aUo ~§YZH$maH$ Xo`Ho$ AnbmoS> Ho$boë`m 318257 eoVH$è¶m§n¡H$s ‘moH$m VnmgUr
Amho . H$ê$Z 307254 eoVH$è¶m§À`m AmYma qbŠS> ~±H$ ImË`mda a¸$‘
7. bm^mWu nmÌVm :- é. 715.53 H$moQ>r AZwXmZ O‘m H$aÊ`mV Ambo Amho. Cd©[aV
 eoVH$è`m§À`m Zmdo ‘mbH$s h¸$mMm 7/12 d 8-A CVmam eoVH$è¶m§Zm AZwXmZ AXm`JrMr H$m`©dmhr gwê$ Amho. VgoM ‘mJrb
Agmdm. XmoZ dfm©V A§XmOo 2.52 bmI hoŠQ>a joÌ qgMZmImbr Ambo Amho.

OmZodmar & 2023 15


gZ 2022-23 ‘Ü`o, `m `moOZ|VJ©V 568557 eoVH$è¶m§Mo bm^ XoÊ`mV Ambm Amho.
AO© àmá Pmbo AmhoV d Ë`mn¡H$s 415652 eoVH$è¶m§Mr 3. S>m°. ~m~mgmho~ Am§~oS>H$a H¥${f ñdmdb§~Z `moOZm - àVr W|~
‘hmS>r~rQ>r nmoQ>©bda {ZdS> H$aÊ`mV Ambr Amho. {ZdS> H$aÊ`mV A{YH$ nrH$ `moOZ|VJ©V H$‘mb 55 % AZwXmZ XoD$Z S>m°.
Amboë`m eoVH$è¶m§n¡H$s 159005 eoVH$è¶m§Zr H$mJXnÌo AnbmoS> ~m~mgmho~ Am§~oS>H$a H¥${f ñdmdb§~Z `moOZo‘YwZ 35 % nwaH$
Ho$br AmhoV. H$mJXnÌo AnbmoS> Ho$boë`m eoVH$è¶m§n¡H$s 142859 AZwXmZmgh XmoÝhr `moOZoÀ`m ‘mÜ`‘mVwZ AZwgyMrV OmVr
eoVH$è¶m§Zm nyd©g§‘Vr XoÊ`mV Ambr AgwZ Ë`mn¡H$s g§M IaoXr àdJm©Vrb eoVH$è¶m§Zm 90 % À`m ‘`m©XoV AZwXmZ Xo` Amho.
H$ê$Z H$m`m©pÝdV Ho$boë`m d Xo`Ho$ AnbmoS> Ho$boë`m 108061 4. {~agm ‘w§S>m H¥${f H«$m§Vr `moOZm - amï´>r` H¥${f {dH$mg `moOZm
eoVH$è¶m§Mr ‘moH$m VnmgUr H$ê$Z AZwXmZ AXm`JrMr H$m`©dmhr - àVr W|~ A{YH$ nrH$ A§VJ©V bm^ XoÊ`mV Amboë`m
gwê$ Amho. AZwgw{MV O‘mVr àdJm©Vrb eoVH$è¶m§Zm XmoÝhr `moOZo‘YwZ
gZ 2015-16 Vo gZ 2021-22 `m gmV dfm©V 9.18 90 Q>¸o$À`m ‘`m©XoV AZwXmZ Xo` Amho.
bmI ho. joÌ gyú‘ qgMZmImbr Ambo Amho. Ë`mn¡H$s {R>~H$ amï´>r` H¥${f {dH$mg `moOZm- àVr W|~ A{YH$ nrH$
qgMZmMo 5.91 bmI hoŠQ>a Am{U Vwfma qgMZmMo 3.27 bmI `moOZ|VJ©V bm^ XoÊ`mV Amboë`m eoVH$è¶m§Zm {dH«$s nümV godm
ho. joÌ Amho. ‘mJrb gmV dfm©V qgMZmImbrb à‘wI {nH$m§Mm XoUo d VËg§~§YrV à{ejU XoUo `m CÔemZo dfm©VwZ EH$Xm n§YadmS>m
Vnerb Imbrbà‘mUo. ‘mo{h‘ am~{dÊ`mV `oVo. `m‘Ü`o gwú‘ qgMZ g§M CËnmXH$ d
A. H«$. {nHo$ EHy$U joÌ (bmI ho.) nwadR>mXma H§$nZrH$Sw>Z qgMZ g§M {dH«$s Ho$boë`m eoVH$è¶m§Zm
1 H$mnyg 3.01 àË`j eoVmda OmD$Z {dH«$snümV godm XoUo, qgMZ g§M KQ>H$mg
Amåb àH«$s`m H$éZ XoUo, qgMZ g§M XoI^mb d XwéñVr~m~V
2 D$g 1.01
godm d à{ejU XoÊ`mV `oVo. ‘hmS>r~rQ>r nmoQ>©b‘wio `moOZm
3 BVa {nHo$ 3.07 A§‘b~OmdUr d bm^mÏ`mªMr nmaXe©H$ d AMwH$ {ZdS> VgoM
4 ^mOrnmbm 0.56 EH$mM AOm©da H¥${f {d^mJmÀ`m gd© `moOZm§Mm eoVH$è¶m§Zm bm^
5 Ho$ir 0.27 XoÊ`mV `oV Amho. Var amÁ`mVrb OmñVrV OmñV eoVH$è¶m§Zr
6 S>mqi~ 0.36 gwú‘ qgMZ `moOZoMm bm^ ¿`mdm `mH$arVm H¥${f {d^mJmH$Sw>Z
gd© eoVH$è¶m§Zm AmdmhZ H$aÊ`mV `oV Amho. `moOZoÀ`m A{YH$
7 qb~ydJu` {nHo$ 0.53
‘m{hVrgmR>r H¥${f {d^mJmÀ`m ZOrH$À`m H$m`m©b`mer g§nH©$
8 Ðmj 0.36 gmYmdm.
EHy$U 9.18 

gyú‘ qgMZ KQ>H$ nyaH$ AZwXmZmH$[aVm {d{dY `moOZm


1. ‘w»`‘§Ìr emœV H¥${f qgMZ `moOZm- àYmZ‘§Ìr H¥${f qgMZ
`moOZm àVr W|~ A{YH$ nrH$ A§VJ©V gwú‘ qgMZmMm bm^
KoVboë`m amÁ`mVrb gd© eoVH$è¶m§Zm gZ 2021-22 nmgwZ
‘w»`‘§Ìr emœV H¥${f qgMZ `moOZ|VJ©V nwaH$ AZwXmZ XoÊ`mV
`oVo. `m‘Ü`o Aën d AË`ën ^wYmaH$ eoVH$è¶m§Zm 25 Q>¸o$
Am{U BVa eoVH$è¶m§Zm 30 Q>¸o$ nwaH$ AZwXmZ XoD$Z AZwH«$‘o
80 Q>¸o$ d 75 Q>¸o$ EHw$U AZwXmZ Xo` Amho. `m `moOZ|VJ©V
AÚmn`ªV {ZdS> Pmboë`m 208746 eoVH$è¶m§n¡H$s 182029
eoVH$è¶m§À`m ~±H$ ImË`mda é. 216.90 H$moQ>r AZwXmZ O‘m H¥$fr {d^mJmÀ¶m {d{dY ¶moOZm Am{U CnH«$‘m~m~V ‘m{hVr
H$aÊ`mV Ambo AgwZ Cd©[aV eoVH$è¶m§Zm AZwXmZ AXm`JrMr {‘i{dʶmH$arVm eoVH$è¶m§Zr H¥$fr {d^mJmÀ¶m ãbm°J
H$m`©dmhr gwê$ Amho. krushi-vibhag.blogspot.com bm Adí¶ ^oQ> Úm,
2. AQ>b ^yOb `moOZm- gXa `moOZm amÁ`mVrb 13 {OëømVrb VgoM hr ‘m{hVr Amnë¶m ìhmQ²gA°n Z§~a da {‘idʶmgmR>r
40 VmbwŠ`mVrb 1339 J«m‘n§Mm`Vr‘Yrb 1440 Jmdm§‘Ü`o H¥$fr {d^mJmÀ¶m ìhmQ²gA°n Z§~a 8010550870 da
AQ>b ^yOb `moOZo‘YyZ Aën d AË`ën ^yYmaH$ Am{U BVa HELLO qH$dm Z‘ñH$ma Agm ‘ogoO nmR>dyZ ¶oUmè¶m
eoVH$è¶m§Zm gyú‘ qgMZmgmR>r AZwH«$‘o 25% Am{U 30% ‘ogoO ‘Yrb g§{já eãXm§Mm dmna H$ê$Z H¥$fr {d^mJmÀ¶m
nyaH$ AZwXmZ XoÊ`mV `oV Amho. `m `moOZ|VJ©V ‘hmS>r~rQ>r {d{dY ¶moOZm Am{U CnH«$‘m§Mr ‘m{hVr VmËH$mi Amnë¶m
nmoQ>©bda 11691 bm^mÏ`mªMr {ZdS> H$aÊ`mV Ambr AgyZ ìhmQ²gA°n da {‘idm.
11192 bm^mÏ`mªZm a¸$‘ é. 13.88 H$moQ>r AZwXmZmMm

16 OmZodmar & 2023


amZ^mOr ‘hmoËgd ‘mohr‘
lr. XeaW Vm§^mio, H¥${f g§MmbH$, AmË‘m, H¥${f Am¶wº$mb¶, nwUo

‘m Zdr Amamo½`m‘Ü`o gH$g AÞmMo AZÝ`gmYmaU ‘hËd


Amho. gH$g AÞm‘Ü`o {d{dY ^mÁ`m§Mm g‘mdoe Amdí`H$
Amho. gÜ`m n[apñWVr‘Ü`o amZmVrb åhUOoM O§JbmVrb VgoM
Z‘wÝ`m§Mr ñnYm©Ë‘H$ {ZdS> H$éZ Ë`m§Zm ~{jgo XoÊ`mV Ambr.
VgoM {dH«$sÀ`m {R>H$mUr Amnë`m {Oëh`mVrb CnbãY hmoUmè`m
gd© amZ^mÁ`m d amZ’$im§Mr d¡{eð>o, JwUY‘© d Amamo½`mgmR>r
eoV{edmamVrb Z¡g{J©H$[aË`m CJdë`m OmUmè`m amZ^mÁ`m§Mo/ Cn`moJ, g§dY©Z nÜXVr, ^mOrMr nmH$H¥$Vr (ao{gnr) `mMr g{MÌ
amZ’$im§Mo ‘hËd d Amamo½`{df`H$ ‘m{hVr gd©gm‘mÝ` ZmJ[aH$m§Zm ‘m{hVr XmI{dÊ`mV Ambr. gXa g§J«{hV ‘m{hVrMo {OëhmñVamda
hmoUo Amdí`H$ Amho. amZ^mÁ`m§Mm g‘mdoe hm Ë`m-Ë`m ^mJmVrb g§H$bZ H$éZ nwpñVH$m V`ma H$aÊ`mV Ambobr Amho. gXa
eoVH$-`m§Mo AmhmamV hmoV AgVmo.{ZgJm©‘Ü`o CnbãY amZ^mÁ`m ‘hmoËgdm‘Ü`o {dH«$s H$aÊ`mgmR>r `oUmè`m eoVH$è`m§Zm Ë`m§Mo Zmd,
/’$io `m§Mo Amamo½`mMo Ñï>rZo A{Ve` ‘hËd Amho. Ë`mMr ‘m{hVr ‘mo~mB©b Z§~a, Jmd d Ë`m§MoH$So> CnbãY Agboë`m ^mOrnmë`mMm
ehamVrb ZmJ[aH$m§Zm {‘iyZ {dH«$s ì`dñWm Pmë`mg Ë`m§Mo C„oI H$ê$Z gXaMr ‘m{hVr {OëhmñVamda g§J«{hV H$aÊ`mV
{dH«$sVyZ eoVè`m§Zmhr H$mhr Am{W©H$ ’$m`Xm hmoB©b. amZ^mÁ`m§‘Ü`o Ambobr Amho. gÜ`m H$moamoZmMo nmœ©^w‘rda H$moìhrS> 19 À`m
{d{dY àH$maMo e[aambm Amdí`H$ AgUmao nm¡{ð>H$ AÞKQ>H$ AZwf§JmZo ‘mJ©Xe©H$ gwMZm§Mo nmbZ H$ê$Z gXamMm ‘hmoËgd
AgVmV. VgoM gXa amZ^mÁ`m Z¡g{J©H$[aË`m `oV Agë`m‘wio Am`mo{OV H$aÊ`mV Ambm. VgoM Am`moOZ H$aV AgVmZm
Ë`mda amgm`{ZH$ {H$Q>H$ZmeH$/~waerZmeH$ ’$dmaUr H$aÊ`mV ^mÁ`m§Mr CnbãYVm {dMmamV KodyZ {OëhmñVamda JXu H$‘r
`oV Zmhr. Ë`m‘wio nwU©nUo Z¡g{J©H$ Agë`mZo `m g§nÎmrMm `mo½` H$aÊ`mgmR>r gd© VmbwH$mñVamdagwÜXm `m ‘hmoËgdmMo Am`moOZ
dmna Amdí`H$ Amho. ehar bmoH$m§‘Ü`o `m~m~V OmJ¥Vr H$aUo H$aÊ`mV Ambo. {Oëhm/VmbwH$m ñVamda Am`moOZ H$aV AgVmZm
AË`§V Amdí`H$ Amho. `mgmR>r amÁ`m‘Ü`o àË`oH$ {Oëh`mÀ`m d {Oëhm n[afX, n§Mm`V g{‘Vr, Vh{gb H$m`m©b` AWdm BVa
VmbwŠ`mMo {R>H$mUr amZ^mÁ¶m ‘hmoËgd Am`mo{OV H$aʶm~m~V {R>H$mUr J«mhH$m§Zm OmÊ`m-`oÊ`mgmR>r gmoB©ñH$a Agboë`m CnbãY
{ZU©` KoÊ`mV Ambm. ‘moH$i`m emgH$s` OmJoMm dmna H$aÊ`mV Ambm.
gXa ‘hmoËgdmMo CÓmQ>Z {OëhmñVamda {Oëh`mMo ‘m. Á`m VmbwŠ`mV/{OëømV ‘moR>`m à‘mUmda `m amZ^mÁ`m§Mr/
nmbH$‘§Ìr ‘hmoX`, ‘m. {Oëhm n[afX AÜ`j, ‘m. ImgXma, amZ’$im§Mr CnbãYVm AmhoV, Ë`m§Mo {dH«$sgmR>r AmR>dS>`mVwZ
‘m. {Oëhm{YH$mar d BVa ‘mÝ`d§a `m§Mo hñVo H$aÊ`mV Ambo. àË`oH$s EH$ {Xdg {Z{üV H$éZ R>adyZ {Xboë`m {R>H$mUmdéZ
{Oëh`mVrb CnbãYVm {dMmamV KodyZ VmbwH$m{Zhm` {Z`moOZ {dH«$s ì`dñWm H$m`‘ñdê$nr Mmbw R>odUo ~m~V H$m`©dmhr H$aÊ`mV
H$aÊ`mV Ambo d VmbwH$mñVamda, ‘m. Am‘Xma d ‘m. g^mnVr, Ambobr Amho. H$modrS> 19 À`m nmœ©^w‘rda bm°H$S>mD$ZMo H$mimV
n§Mm`V g{‘Vr VgoM gd© {Oëhm n[afX d n§Mm`V g{‘VrMo WoQ> {dH«$sgmR>r JQ>/eoVH$ar CËnmXH$ H§$nÝ`m§Zm CnbãY {Xboë`m
gXñ` `m§Zm Am‘§{ÌV H$aÊ`mV Ambo. `m H$m`©H«$‘mV H¥${f {dkmZ OmJm‘Ü`o `m amZ^mÁ`m /’$im§Mo {dH«$sgmR>r gwÜXm OmUrdnwd©H$
H|$Ðo d H¥${f {dX`mnrR>o `m§Mm g{H«$` gh^mJ KoVbm. {Oëh`mVrb à`ËZ H$aÊ`mV Ambobm Amho.
‘{hbm JQ>m§Mm g{H«$` gh^mJ hmoVm. ‘hmoËgdmVrb CËH¥$ð> 

OmZodmar & 2023 17


’$i~mJ bmJdS> ‘mohr‘
lr. A§Hw$e ‘mZo, {d^mJr¶ H¥$fr ghg§MmbH$, R>mUo
‘hmamï´>mMm H°{b’$mo{Z©`m åhUyZ Á`mMm C„oI Ho$bm OmVmo Aem h[aV H$moH$U {d^mJmV ’$i d d¥j bmJdS>rg ^anya
dmd Amho. nwaogm nS>Umam nmD$g, hdm‘mZ d CÎm‘ {ZMam Agbobr O‘rZ `m‘wio H$moH$U àXoe ’$i~mJ bmJdS>rgmR>r
A{Ve` `mo½` Amho. 2500 ‘r.‘r.nojm OmñV nS>Umam nmD$g Am{U `m h§Jm‘mV Ho$bobr bmJdS> Mm§Jë`m nÕVrZo éObr
OmVo. amÁ`mVrb ’$i~mJ bmJdS>rgmR>r Agbobm dmd d ’$i~mJoMo ‘hÎd bjmV KoD$Z VgoM ’$bmoËnmXZmMo AmhmamVrb
nmofU‘yë` AZÝ` gmYmaU Agë`m‘wio OmñVrV OmñV ’$i~mJ bmJdS> hmoÊ`mgmR>r {deof à`ËZ Ho$bo OmV AmhoV.
’$i{nH$m§Mo Am`wî`‘mZ ^anya Agë`mZo Ë`m§Mr nwÝhm nwÝhm bmJdS> H$aÊ`mMr Amdí`H$Vm ZgVo, Ë`m{edm` ’$i~mJoVrb
A§Va ‘emJV H$m‘o A{Ve` gwb^ nÕVrZo H$aVm `oVo, ’$i~mJm§‘Ü`o Am§VanrH$ gwÕm KoVm `oVo. ’$im§Zm Mm§Jbo ~mOma
^md {‘iVmV Ë`m‘wio Am{W©H$ CËnÞmÀ`m Ñï>rZo ’$i~mJm§Mo ‘hÎd AZÝ` gmYmaU Amho.

H$mo H$U {d^mJmV bmJdS>rMo ‘hÎd {dMmamV KoD$ZM emgZmZo gZ


1990 nmgyZ amoOJma h‘r `moOZm A§VJ©V ’$i~mJ bmJdS>
`moOZm gwê$ Ho$br. hr `moOZm Odinmg gZ 2012-13 n`ªV A§‘bmV
Mmby dfu gZ 2022-23 ‘Ü`o AmVmn`ªV 8448 hoŠQ>a
joÌmda ’$i~mJ bmJdS> Pmbr Amho. `m‘Ü`o Am§~m, H$mOy,
hmoVr. à‘wI ’$i{nH$m§Mm {dMma H$aVm,AmO{‘Vrg H$moH$U {d^mJmV {MHy$ Zmai, qb~y, grVm’$i, gmJ, ~m§~y gwnmar, eodJm,
Am§~m 125524 ho, H$mOy 174672 ho., {MHy$ 5190 ho. d Zmai H$moH$‘, Ho$ir, ‘moJam, gmoZMm’$m BË`mXr {d{dY {nH$m§Mr
29081 ho. EdT>o CËnmXZj‘ joÌ Amho. amï´>r` ñVamdê$Z ‘hmË‘m Jm§Yr bmJdS> H$aÊ`mV Ambr Amho. VgoM H$mhr {R>H$mUr ‘gmbm
amï´>r` J«m‘rU amoOJma h‘r `moOZm amÁ`m§‘Ü`o àm`mo{JH$ VÎdmda gZ {nH$m§Mr bmJdS> hr H$aÊ`mV Ambr Amho. H$moH$U {d^mJmV
2005-06 ‘Ü`o gwê$ H$aÊ`mV Ambr. `mM `moOZoMo nwT>o {dñVmarH$aU {dnwb à‘mUmV nS>Umam nmD$g ’$i~mJ bmJdS>rbm nmofH$
hmoV gZ 2013-14 nmgyZ `m `moOZo‘Ü`o ’$i~mJ bmJdS> H$m`©H«$‘mMm Va AmhoM na§Vw nmdgmù`mZ§Vahr Á`m Á`m eoVH$è`m§H$So>
g‘mdoe H$aÊ`mV Ambm VoìhmnmgyZ `moOZo‘Ü`o ’$i{nH$m§Mr VgoM d¥j nmUr XoÊ`mMr gmo` Amho Ago eoVH$ar AOyZhr bmJdS>
bmJdS>, ’w$b{nH$m§Mm doimodoir g‘mdoe H$aÊ`mV Ambm. VgoM AmVm H$aV AmhoV. bmJdS>rMr ‘wXV hr ‘mM© 2023 n`ªV Agë`mZo
’$i~mJ d d¥j bmJdS> ~amo~aM ’w$b eoVrVrb Jwbm~, ‘moJam, gmoZMm’$m {d^mJmV Odinmg Xhm hOma hoŠQ>a n`ªV ’$i~mJ bmJdS>
d {Z{eJ§Y `m à‘wI ’w$b{nH$m§Mmhr g‘mdoe gZ 2022-23 nmgyZ hmoB©b, Aer Anojm Amho. ‘w»`Ëdo H$ê$Z Am§~m d H$mOy `m
Pmbm Amho. gZ 2021-22 ‘Ü`o H$moH$U {d^mJmV 8194 hoŠQ>a XmoZ à‘wI {nH$m§Mr OmñV à‘mUmV bmJdS> hmoVo, åhUOo
joÌmda ’$i~mJ bmJdS> H$aÊ`mV Ambr. H$moH$U {d^mJmVrb ’$i~mJ EHy$U bmJdS>rÀ`m Odinmg 75 Vo 80 Q>¸o$ bmJdS> hr
bmJdS>rgmR>r ‘w»` AS>MU H$b‘o amono CnbãYVoMr d dmhVwH$sMr Am§~m d H$mOy `m XmoZ {nH$m§‘YyZ hmoV Amho.

18 OmZodmar & 2023


Amho. {d^mJmV amondm{Q>H$m ^anya AmhoV na§Vw ~hþVoH$ amondm{Q>H$m `m amï´>r` J«m‘rU amoOJma h‘r `moOZoA§VJ©V XmoZ hoŠQ>a n`ªVM eoVH$è`mbm
X{jU H$moH$UmV AmhoV d CÎma H$moH$UmVrb am`JS> nmbKa Am{U bmJdS> H$aVm `oVo. Ë`m‘wio OmñVrV OmñV eoVH$è`m§Zm `m `moOZo‘Ü`o
R>mUo `m VrZ {OëømV bmJUmè`m H$b‘ amonm§Mr dmhVyH$ X{jU H$moH$U g‘m{dï> H$ê$Z KoD$Z ’$i~mJ bmJdS>rMo C{Ôï> Mm§Jë`m àH$mao gmÜ`
‘YyZ H$aÊ`mgmR>r eoVH$è`m§Zm AS>MUrMo hmoVo. ‘mÌ H¥$fr {d^mJmMo H$aÊ`mMo Ü`o` ~miJyZ ’$i~mJ bmJdS>rMo H$m‘ gwê$ Amho.
H$‘©Mmar EH${ÌV[aË`m dmhVyH$ H$ê$Z eoVH$è`m§Zm H$b‘ amono nwadVmV. `mgmR>r eoVH$è`mZm§ à{ejU XoD$Z, J«m‘g^o‘Ü`o ‘m{hVr XoD$Z,
‘mJrb dfu nmbKa {OëømZo H$b‘o amono dmhVwH$sgmR>r CÚmoJ OJVmMr ‘oimdo KoD$Z Jmd~¡R>H$m, ñWm{ZH$ d¥ÎmnÌr` à{gÕr, Jmdm‘Ü`o
‘XV KoD$Z grEgAma ’§$S> {‘idyZ H$b‘mamonm§Mr dmhVyH$ Ho$br, hr q^VrnÌHo$, gVV AmT>mdm ~¡R>H$m KoD$Z nmR>nwamdm H$aÊ`mV `oVmo.
dmIUÊ`mOmoJr Jmoï> Amho. Ë`m‘wio nmbKa {OëømV Am{Xdmgr d XwJ©‘ ‘mJrb 3-4 dfm©nmgyZ ‘.J«m.amo.h.`mo.A§VJ©V ’w$beoVr bmJdS>rg
^mJmVrb eoVH$è`m§Zm ’$i~mJ bmJdS>rMm bm^ KoVm Ambm. MmbZm XoUogmR>r ‘moJam, Jwbm~. {Z{eJ§Ym d gmoZMm’$m `m {nH$m§Zm EH$m
H$moH$U {d^mJmVrb ^m¡Jmo{bH$ ‘mZm§H$Z àmá Agboë`m "hmnyg' dfm©‘Ü`o AZwXmZ XoÊ`mÀ`m nÕVr‘wio ’w$beoVrH$So> diV AmhoV. H$moH$U
Am§~m `m {nH$mMo ‘hÎd OmñV Agë`m‘wio Vo OmUyZ eoVH$ar ‘moR>çm {d^mJmV AmVmn`©V 165.80 ho. joÌmda ’w$beoVrMr bmJdS> H$aUoV
à‘mUmV hmnyg Am§ã`mMr bmJdS> H$aV AmhoV. Ë`mM~amo~a Ho$ea gmaIm Ambr Amho. `m‘Ü`o àm‘w»`mZo ‘moJam `m {nH$mMm g‘mdoe Amho.
AË`§V Mm§Jë`m d {Q>H$mD$ Am{U Mdrbm JmoS> Agboë`m Am§ã`mMr hr ‘w§~B© gmaIm ~mOma CnbãY Agë`mZo ^{dî`mV ’w$beoVrH$So>
bmJdS> Mm§Jë`m àH$mao Ho$br OmVo. H$moH$U {d^mJmV 80 Q>¸o$ nojm eoVH$ar diV AmhoV. `mZwgma H¥${f {d^mJ {deof à`ËZ H$arV Amho.
OmñV joÌ ho Aën d AË`ën ^yYmaH$m§Mo Amho. `m N>moQ>çm eoVH$è`m§Mr
g§»`m OmñV Amho d Ë`m§À`mH$So> O{‘Zr joÌ H$‘r Amho. ‘hmË‘m Jm§Yr 

eãXH$moS>o H«$. 15 OZZr,‘mVm g‘mZmWu eãX** 21) CËH¥$ï> {~`mUo,


g‘mZmWu **** 22) amï´>r` H¥$fr {dH$mg `moOZm
A§VJ©V à{V W|~ A{YH$ nrH$ gyú‘ *** `moOZm/
‘mohr‘ 23) O{‘ZrMm nmoQ> ** 24)dmiy g‘mZmWu
eãX** 25) {~`mÊ`mbm {d{dY H$sS> amoJmnmgyZ
dmMdÊ`mgmR>r ****Ho$br OmVo. 27) gÚpñWVrV
emgZm‘m’©$V g§nyU© amÁ`^a eoVH$è`m§gmR>r am~{dbm
OmUmam EH$ CnH«$‘.
C^o eãX- 1) H$moH$U {d^mJmVrb ‘hÎdmMr XmoZ
’$i {nHo$ **** 2) ’$im§Mm amOm åhUyZ JUbm
Joboë`m Am§~m {nH$mMo OmñVrV OmñV CËnmXZ
KoÊ`mgmR>r ********* ‘mohr‘ am~{dÊ`mV `oV
Amho. 3) Am§ã`mÀ`m H$mhr OmVtZm dfm© AmS> ***
`oVmo. 5) aËZm{Jar d XodJS> `m ZmdmZo à{gÕ Am§~m
*** 9) OmZodmar `m ‘{hÝ`m‘Ü`o `oUmam gU ‘H$a
*** 12) ’$imgmR>rMr Zg©ar ******* 13)
{Oam`V {déÕmWu eãX **** 14) {g‘|Q>Mo [aH$m‘r
nmoVr, ‘mVr dmiy d `mnmgyZ nmUr AS>dÊ`mgmR>r V`ma
H$aÊ`mV Ambobo ******* 15) H«$m°n g°n A§VJ©V
AmS>do eãX- 3) eoVH$ar ‘m{gH$mMm hm A§H$ *** {deofm§H$ åhUyZ à{gÕ H$aÊ`mV nrH$ ******* 18) O§JbmVrb Xw{‘©i àOmVtÀ`m
`oV Amho. 4) H¥$fr {d^mJmVrb {d{dY `moOZm§Mm bm^ KoÊ`mgmR>r H¥$fr {d^mJm‘m’©$V ^mÁ`m§Mr bmoH$m§‘Ü`o ‘m{hVr hmoUo d Amhmam‘Ü`o
{dH${gV H$aÊ`mV Ambobr g§JUH$s` Am°ZbmBZ àUmbr ***** 6) hmV g‘mZmWu Ë`mMo ‘hÎd nQ>dyZ KoÊ`mgmR>r ********
eãX ** 8) S>m°. ~mimgmho~ gmd§V H$moH$U H¥$fr {dÚmnrR> Xmnmobr `m§Zr H$mOy {nH$mgmR>r gwê$ H$aÊ`mV Ambm Amho. 26) hdm‘mZ AmYm[aV
‘mohr‘ ñdê$nmV am~dbobm H$m`©H«$‘ ********* 10) D$g ImoS>dm {nH$mVrb ’$inrH$ ** `moOZm
CËnmXZ KQ>Ê`m‘mJrb à‘wI H$maU åhUOo ***** ì`dñWmnZ Z H$aUo. 11)
bú‘rnVr **** 12) ‘hmË‘m Jm§Yr amï´>r` amoOJma h‘r `moOZo‘Ü`o******** Mm - lr.{Xbrn H¥$îUm ^§S>bH$a
Zì`mZo g‘mdoe H$aÊ`mV Ambm Amho. 16) hm`~«rS> g‘mZmWu ‘amR>r eãX *** 17) H¥${f n`©dojH$, H¥$fr ‘m{hVr {d^mJ,
OwÝ`m ****Mo nwZOudZ H$aÊ`mV `oVo. 19) doimodoir g‘mZmWu eãX**** 20) H¥$fr Am`wŠVmb`,nwUo-5

OmZodmar & 2023 19


D$g nmMQ> ì`dñWmnZ ‘mohr‘
lr. a’$sH$ ZmB©H$dmS>r, {d^mJr¶ H¥$fr ghg§MmbH$, nwUo
dfm©Zwdf} O{‘ZrV KoV Agboë`m {nH$m§‘wio Am{U A{YH$ CËnmXZ XoUmè`m {nH$m§À`m ZdrZ dmUm§‘wio O{‘ZrVrb
AÞÐì`m§Mm gmR>m {Xdg|{Xdg H$‘r hmoV Amho. O{‘ZrV AÞÐì`m§Mo à‘mU `mo½` R>odÊ`mgmR>r O{‘ZrMr ‘emJV d g|Ðr`
nXmWm©Mm ^anya dmna VgoM {nH$m§Mr ’o$anmbQ> H$aUo Amdí`H$ Amho.

‘ hmamï´>mV D$g ho ‘hËdmMo {nH$ AgyZ {Xdg|{Xdg CgmÀ`m


CËnmXZmV KQ> hmoV Amho. ‘hmamï´>mVrb D$g CËnmXZ
KQ>Ê`m‘mJrb AZoH$ H$maUmn¡H$s ImoS>dm {nH$mMo H$‘r CËnmXZ ho
D$g {nH$mVrb nmMQ> d ImoS>dm ì`dñWmnZ ‘mo{h‘ 15 Zmoìh|~a
2021 Vo 15 ‘mM© 2022 `m H$mbmdYrV am~{dÊ`mMo H$m‘ jo{Ì`
ñVamda Mmby Amho
à‘wI H$maU Amho. ImoS>dm {nH$mMr OmonmgZm, nmMQ> AÀN>mXZ `m D$g nmMQ>mVrb nmofH$ KQ>H$ OmiyZ Zï> H$aÊ`mEodOr Ë`mMo
AmYw{ZH$ V§ÌmZo Ho$ë`mg ImoS>ì`mMo CËnmXZ bmJUrÀ`m CËnmXZm O{‘Zrda AmÀN>mXZ Ho$ë`mg A{YH$ ’$m`Xm hmoVmo. nmMQ>mMo `mo½`
EdT>o `oD$ eH$Vo Ago ‘Ü`dVu D$g g§emoYZ H|$Ð, nmSo>Jmd àH$mao ì`dñWmnZ Ho$ë`mg O{‘ZrÀ`m gwnrH$Vm d gOrdVogmR>r
`oWrb g§emoYZmdéZ {XgyZ Ambo Amho. ‘hmamï´>mV OdiOdi 35 Cn`wº$ R>aVo. ~hþVm§e eoVH$ar eoVmÀ`m ñdÀN>VogmR>r åhUyZ nmMQ>
Vo 40 Q>¸o$ joÌmda KoVë`m OmUmè`m ImoS>ì`mn¡H$s nmMQ> Hw$Q>rMm OmiVmV. nmMQ> hmVmiÊ`mVrb AS>MUr, nmMQ>mZo PmH$bo Joë`mg
dmna 10 Q>¸o$ joÌmdahr hmoV Zmhr. nmMQ> Omië`m‘wio AmnU ImoS>ì`mMr CJdU H$‘r hmoUo Am{U Z§Va Am§Va‘emJVr‘Ü`o
{H$Ë`oH$ Q>Z ZÌ, ñ’w$aX,nmbme, gwú‘ AÞÐì` Am{U ~hþ‘wë` `oUmao AS>Wio `m‘wio eoVH$è`m§Zm nmMQ> OmiUo hr nma§n[aH$
g|Ðr` nXmWm©Mm Zme H$arV Agë`mMo {ZXe©Zmg Amë`mZo nwUo nÕVr A{YH$ gmo`rMr dmQ>Vo. ‘mÌ, nmMQ>mMo AmÀN>mXZ O{‘Zrda
{d^mJm‘Ü`o gZ 2021 À`m Jmin h§Jm‘mV 15 Zmoìh|~a 2021 Vo Ho$ë`mg hmoUmao ’$m`Xo `mnojm VwbZmË‘H$Ñï²>`m A{YH$ Agë`mMo
15 ‘mM© 2022 `m H$mbmdYrV D$g nmMQ> d ImoS>dm ì`dñWmnZ g§emoYZmV AmT>ibo AmhoV.
hr ‘mo{h‘ am~{dÊ`mV Ambr. gXa H$mbmdYrV Cn{d^mJ ñVamda
Cn{d^mJr` H¥$fr A{YH$mar, VmbwH$m H¥${f A{YH$mar, H¥$fr nmMQ> OmiÊ`mMo Xwîn[aUm‘
{dX`mnrR>o, H¥$fr {dkmZ H|$Ð VgoM joÌr` ñVamdarb A{YH$mar  nmMQ> Omië`mZo ImoS>ì`mMr CJdU j‘Vm 68 Q>¸o$ amhVo; Va
/H$‘©Mmar `m§À`m CnpñWVrV H$m`©emim KoÊ`mV Ambr. D$g nmMQ> Z OmiVm Ho$boë`m `mo½` ì`dñWmnZm‘wio Vr 82 Q>¸o$
nmMQ> d ImoS>dm ì`dñWmnZ ‘mo{h‘|VJ©V nwUo {d^mJm‘Ü`o 52274 amhV Agë`mMo g§emoYZmV AmT>ibo Amho.
ho. joÌmda nmMQ> ì`dñWmnZ VgoM 42901 ho joÌmda ImoS>dm  nmMQ> Omië`mZo n`m©daUmV àXyfU hmoVo.
ì`dñWmnZ KoÊ`mV Ambo Amho. ‘mJrb dfu gXa ‘mo{h‘og  O{‘ZrÀ`m darb WamVrb gyú‘Ordm§Mo à‘mU H$‘r hmoVo;
eoVH$è`m§H$Sy>Z Mm§Jbm à{VgmX {‘imë`mZo gZ 2022-23 ‘Ü`o VgoM g|{Ð` H$~m©Mo à‘mU H$‘r hmoVo. n[aUm‘r, O{‘ZrMr

20 OmZodmar & 2023


gwnrH$Vm d ^m¡{VH$ pñWVr {~KS>Vo.
 nmMQ>m‘Ü`o Agbobo g|{Ð` H$~© Am{U ‘ybÐì`o OiyZ OmVmV.
Ë`mMr AË`§V Aën à‘mUmV amI {e„H$ amhVo.

nmMQ> AmÀN>mXZmMo ’$m`Xo


 hoŠQ>ar gw‘mao 8-10 Q>Z nmMQ> V`ma hmoVo. Ë`mV ^anya
à‘mUmV g|{Ð` H$~© d ‘ybÐì`o AgVmV. Ë`mnmgyZ nmMQ>m‘Ü`o
40 Vo 50 {H$bmo ZÌ, 20 Vo 30 {H$bmo ñ’w$aX d 75 Vo
100 {H$bmo nmbme Am{U 3 Vo 4 hOma {H$bmo g|{Ð` H$~©
d AÝ` gyú‘ ‘ybÐì`o O{‘ZrV KmVbo OmVo. Vr ì`dpñWV
Hw$Oë`mZ§Va ImoS>ì`mbm CnbãY hmoVmV.
 AmÀN>mXZm‘wio ~mînr^dZmMo à‘mU H$‘r hmoD$Z ‘mVrVrb
Amobmdm {Q>Hy$Z amhVmo. nmÊ`mÀ`m nmù`mVrb A§Va dmT>dUo
eŠ` hmoVo. ImoS>ì`mbm H$‘r nmÊ`mV d XwîH$mir n[apñWVrVhr
VJ YaUo eŠ` hmoVo.
 O{‘ZrMo Vmn‘mZ EH$m nmVirn`ªV pñWa amhVo. Vo CÝhmù`mV
’$ma dmT>V Zmhr, Va {hdmù`mV ’$ma W§S> hmoV Zmhr.
 VU {Z`§ÌUmMm IM© H$‘r hmoVmo. eoVmVrb nmMQ> AmUIr bdH$a Hw$OÊ`mgmR>r...
 Amobmdm, ^anya g|{Ð` H$~© `m‘wio eoVmV Jm§Sw>im§Mr g§»`m  nmMQ>mMm {OVH$m OmñV n¥ð>^mJ {OdmUy§À`m g§nH$m©V
dmT>Vo. `oVmo, {VVH$m à{H«$`oMm doJ dmT>Vmo. Ë`mgmR>r nmMQ>mMr
 g|{Ð` H$~© dmT>ë`mZo O{‘ZrMr gwnrH$Vm dmT>Vo. {nH$mbm Hw$Å>r H$ê$Z KoVë`mg ’$m`ÚmMo R>aVo. Ë`mgmR>r
{‘iUmè`m ‘ybÐì`mV dmT> Pmë`mZo CËnmXZmV 12 Vo 13% Q´°ŠQ>aM{bV nmMQ> Hw$Å>r `§Ì AbrH$So> ~mOmamV CnbãY
Zo dmT> hmoVo. Amho; VgoM bIZm¡ `oWrb ^maVr` D$g g§emoYZ
H|$ÐmZo V`ma Ho$bobo ImoS>dm ì`dñWmnZ `§Ì gdm}Îm‘
eoVmVrb nmMQ> bdH$a Hw$OV H$m Zmhr? Amho.
 CgmÀ`m nmMQ>m‘Yrb H$~©:ZÌ `m§Mo JwUmoÎma ho 122:1 Ago  nmMQ> AYyZ‘YyZ {^OdV amhUo JaOoMo Amho. Ë`mgmR>r
AgVo. `mVrb H$~m©Mo à‘mU A{YH$ Agbo Var ZÌmMr pñà§H$ba bmdë`mg H$m‘ gmono hmoVo.
CnbãYVm H$‘r Agë`mZo {OdmUy§Zm A{YH$ doi bmJVmo.  nmMQ> H$moaSo> Pmë`mg Hw$OdUmè`m {OdmUy§Mr {H«$`m
H$~m©‘wio {OdmUy§Zm COm© {‘iVo; Va ZÌmnmgyZ à{WZo {‘iVmV. ‘§XmdVo.
{OdmUy§À`m Mm§Jë`m dmT>rgmR>r {nH$m§À`m Adeofm§Vrb H$~©:ZÌ  nmMQ>mMo H$~©:ZÌ JwUmoÎma 24:1 À`m Odi AmUÊ`mgmR>r
JwUmoÎma 24:1 Ago Agmdo. Ago JwUmoÎma eoUIV qH$dm CgmÀ`m nmMQ>mVrb ZÌmMo à‘mU dmT>dbo nm{hOo.
H§$nmoñQ> IVm‘Ü`o AgVo. Ë`m‘wio Ë`m‘Ü`o {OdmUy§Mo à‘mU Ë`mgmR>r nmMQ>mda ~mhoê$Z ZÌ (`w[a`m) Q>mH$mdm.
A{YH$ AgVo.  nmMQ> Hw$OdÊ`mMm doJ dmT>dÊ`mgmR>r eoUIV d
{OdmUy H$ëMa dmnamdo.
EH$mpË‘H$ D$g nmMQ> ì`dñWmnZ  eoVmVrb nmMQ>mMm T>rJ H$ê$Z Hw$Odë`mg H$‘r doioV
 àË`oH$ garAmS> nmMQ> O‘m H$amdo. Ë`m garV nmMQ> ì`dpñWV IV V`ma hmoVo. {T>Jm‘Ü`o Vmn‘mZdmT>rgmR>r dmd
ngê$Z AmÀN>mXZ H$amdo. Á`m garV nmMQ> Zmhr VoWo AgVmo. eoVmVM Hw$Omdm`Mr Agë`mg Ë`mg doi
Am§Va‘emJV H$aVm `oVo. eoVmVrb nmMQ> ‘D$ H$aÊ`mgmR>r bmJVmo.
nmUr Úmdo.  ‘{hÝ`mAmS> nmMQ>mMr CbQ>mnmbQ> H$amdr. {OdmUy§Zm
 nmÊ`mÀ`m àdmhmbm AS>Wim `oV Agë`mZo H$miOrnyd©H$ Amdí`H$ Am°pŠgOZ {‘iVmo. Ë`mMm ’$m`Xm hmoVmo.
nmMQ> {^OdyZ ¿`mdo. nmMQ>mda 75 {H$bmo à{VhoŠQ>a `w[a`m
Q>mH$mdm. Ë`m‘wio nmMQ>mMo H$~©:ZÌ JwUmoÎma H$‘r hmoB©b. Ë`mda H$ëMa {dH${gV Ho$bo Amho. `m H$ëMa‘wio Hw$OÊ`mÀ`m
500 {H$bmo eoUIVmV A{YH$ 25 {H$bmo nmMQ> Hw$OdUmao à{H«$`obm doJ {‘iob. {OdmUy H$m`©j‘ amhÊ`mgmR>r O{‘Zr‘Ü`o
OrdmUy H$ëMa {‘giyZ Q>mH$mdo. gVV Amobmdm Agmdm.
 V{‘iZmSy> H¥$fr {dÚmnrR>mMo ~m`m{‘Za bm`ga ho {OdmUy 

OmZodmar & 2023 21


H«$m°ng°n A§VJ©V {nH$ g§ajU ‘mohr‘
S>m°. VwH$mam‘ ‘moQ>o, H¥$fr ghg§MmbH$, {dñVma d à{ejU, H¥${f Am¶wº$mb¶, nwUo

^m aVr` AW©ì`dñWoV eoVr hm CnOr{dHo$Mm gdm©V ‘moR>m


ómoV Amho. ‘hmamï´>mVrb gw‘mao {Zå‘r bmoH$g§»`m
Ë`m§À`m CnOr{dHo$gmR>r eoVr CËnÞmda Adb§~yZ Amho. amÁ`mÀ`m
emòkm§Ûmao Cnm``moOZm/g„o gwM{dUo d {dñVmaH$m`© H$ê$Z
Ë`m§Mr A§‘b~OmdUr H$aUo Amdí`H$ AgVo. {nH$ g§ajU g„o
doioV CnbãY Z Pmë`mg H$sS> amoJm§Mr Am{W©H$ ZwH$gmZ nmVir
AW©ì`dñWoV H¥$fr Am{U g§b¾ joÌmMm dmQ>m gamgar 11.9 Amobm§S>br OmdyZ {nH$mÀ`m CËnmXZ dmT>rda ‘moR>m n[aUm‘ hmody
Q>¸o$ Amho. amÁ`mÀ`m {d{dY H¥$fr hdm‘mZ joÌmV 308 bmI ho. eH$Vmo. `m g‘ñ`oMo {ZamH$aU H$aUogmR>r gZ 2009-10
^m¡Jmo{bH$ joÌmn¡H$s 225 bmI ho. joÌmda V¥UYmÝ`o, H$S>YmÝ`o, nmgyZ amÁ`mÀ`m H¥$fr {d^mJmZo d amï´>r` H¥$fr g§emoYZ g§ñWm,
V§Vy‘` {nHo$, ’$io Am{U ^mOrnmbm `mgmaIr {d{dY {nHo$ KoVbr amÁ` H¥$fr {dÚmnrR>o `m§Mo g‘Ýd`mZo {nH$m§darb H$sS> amoJ gd}
OmVmV. A{Z`{‘V nmD$g, hdm‘mZmVrb ~Xb, ‘mVrMr Yyn jU d g„m àH$ën (Crop Pest Survillence and ­dvisory
Am{U èhmg, eoVr {Z{dð>m§darb IM©, ~mOma A{Z{üVVm, h[aV Project: CROPS­P) ‘m’©$V H¥$fr A{YH$mar/H$‘©Mmar `m§Mo
H«$m§Vr Z§Va Vm§{ÌH$ àJVrMm A^md B. ~m~r {nH$mÀ`m CËnÞmV ‘XVrZo amÁ`mVrb à‘wI {nH$m§darb H$sS> d amoJ àmXw^m©d VgoM
bjUr` ~Xb KS>dyZ AmUVmV. Vrd«Voda bj R>odUo d Ë`mZwgma ì`dñWmnZmÀ`m Cnm``moOZm H$aUo
^maVmV H$sS>, amoJ, VU, gwÌH¥$‘r, C§Xra B. `m§Mo ‘wio {nH$ `m‘Yrb H$mbmdYr H$‘r H$aÊ`mV `e {‘i{dbo Amho. ‘m{hVr
CËnmXZmV 15-25 Q>¸o$ åhUOoM én`mV dm{f©H$ 0.9 Vo 1.4 d g§nH©$ V§ÌkmZmMm dmna H$ê$Z g§a{MV Am{U nÕVeranUo
bmI H$moQ>r aH$‘oMo ZwH$gmZ hmoVo. eoVH$è¶m§À`m amgm`{ZH$ H$sS> amoJ gd}jU H$aUo d Ë`mZwgma eoVH$è¶m§‘Ü`o OmJê$H$Vm
{H$Q>H$ZmeH$m§Mm A{ddoH$s dmna, `mì`{V[aº$ bo~b Šbo‘ {Z‘m©U H$aUo `mgmR>r {nH$m§darb H$sS> amoJ gd}jU d g„m àH$ën
Am¡fYm§Mm dmna VgoM H$mnUrnydu amgm`{ZH$ H$sQ>H$ZmeH$m§Mm A§VJ©V ^mV, H$mnyg, gmo`m~rZ, Vya, ‘H$m, Ádmar, D$g d ha^am
àVrjm H$mbmdYr, n`m©daU nwaH$ O¡{dH$ {H$Q>H$ZmeH$m§Mm {nH$m§gmR>r {nH$ g§ajU ‘mohr‘ 2022-23 am~{dÊ`mV `oV Amho.
dmna `m~m~V OmJê$H$Vm ZgUo `m‘wio {nH$ CËnmXZm‘Ü`o {nH$ g§ajU ‘mohr‘ 2022-23: amÁ` H¥$fr {d^mJm‘m’©$V
{H$Q>H$ZmeH$m§Mo Adeof AmT>iyZ `oVmV. am~{dbr OmUmar {nH$ g§ajU ‘mohr‘ 2022-23 EH$mpË‘H$ H$sS>
eoVr CËnmXZmMr JwUdÎmm, {ZamoJr dmVmdaU Am{U gwa{jV amoJ ì`dñWmnZmbm JVr XoVo. {nH$ g§ajU ‘mohr‘o A§VJ©V Imbrb
Amamo½` `m gd© ~m~r ‘w»`Ëdo {nH$ g§ajUmgmR>r Ho$boë`m ~m~tda ^a XoÊ`mV `oV Amho.
Cnm``moOZm§da Adb§~yZ AgVo. {nH$ dmT>rÀ`m H$mimV H$sS>  H$sS> amoJ gd}jUm~m~V ‘mJ©Xe©Z
amoJm§{df`r àmá Pmboë`m VmËnwaË`m Am{U ñWm{ZH$ ‘m{hVrMm  H$sS> amoJ à{V~§YmË‘H$ Cnm``moOZm§Mm dmna CXm. ~rOà{H«$`m,
dmna H$ê$Z ObX JVrZo EH$mpË‘H$ H$sS> amoJ ì`dñWmnZ H$aUo H$m‘J§Y gmnio C^maUr, àH$me gmnio dmna B.
ho {nH$ CËnmXZ dmT>rMo EH$ à^mdr gmYZ Amho. à^mdr nrH$  {ZamoJr Amamo½` d n`m©daUmMo g§ajU H$aÊ`mgmR>r {nH$m§gmR>r
g§ajUmgmR>r {nH$m§À`m h§Jm‘mV H$sS> d amoJm§Mm àmXw^m©d VgoM bo~b Šbo‘ Ho$boë`m Am¡fYm§Mm {e’$maerV dmna
Ë`mÀ`m Vrd«VoMo {ZarjU H$aUo, Ë`mda bj R>odUo d àmXw^m©dmZwgma  àmË`{jH$m§À`m ‘mÜ`‘mVyZ O¡{dH$ H$sQ>H$ZmeHo$/

A. H«$. {nH$/~m~ {nH$ g§ajU ‘mohr‘ ‘mohr‘ am~{dbobm H$mbmdYr


1. D$g D$g {nH$mdarb hþ‘Ur {Z`§ÌU E{àb ‘o
2. ^mV JmX ‘mer d {ndim ImoS> {H$S>m {Z`§ÌU g§nyU© Iarn h§Jm‘
3, 4. gmo`m~rZ ImoS> ‘mer, MH«$s^w§Jm, V§~mIydarb nmZo ImUmar Air {Z`§ÌU g§nyU© Iarn h§Jm‘
gmo`m~rZ {ndim ‘moP°H$ d gmo`m~rZ ‘moP°H$ amoJ {Z`§ÌU
5. H$mnyg Jwbm~r ~m|S> Air {Z`§ÌU g§nyU© Iarn h§Jm‘
6. ‘H$m, Ádmar d D$g A‘o[aH$Z bîH$ar Air {Z`§ÌU g§nyU© Iarn h§Jm‘
7. Vya e|Jm nmoIaUmar Air d ‘a amoJ {Z`§ÌU Zmoìh|~a-{S>g|~a
8. ha^am KmQ>o Air d ‘a amoJ {Z`§ÌU {S>g|~a-OmZodmar
9. H$mnyg H$mnyg ’$aXS> {Z‘w©bZ ‘mohr‘ {S>g|~a

22 OmZodmar & 2023


~waerZmeH$m§Mm dmna {H$S>çmMm àmXw^m©d {XgyZ Ambm na§Vw ‘mo{h‘o A§VJ©V H$m‘J§Y
 EH$mpË‘H$ H$sS> amoJ {Z`§ÌUm~m~V à{ejU/H$m`©emim/àjoÌ gmnù`m§Mm d Q´m`H$moH$mS©>Mm dmna `m‘wio {ndù`m ImoS> {H$S>çmMm
{XZ/H¥${f ‘oimdo/eoVremim/ Jmd~¡R>H$m BË`mXr ‘m’©$V àmXw^m©d AmQ>moŠ`mV AmUÊ`mV Ambm. EHy$UM H$moH$UmV ^mV
eoVH$è¶m§‘Ü`o OmJê$H$Vm d H$m¡eë` {dH$mg H$aUo. {nH$ n[apñWVr Mm§Jbr AmT>iyZ Ambr. VgoM n{ü‘ ‘hmamï´> d
 H$sS> amoJm§Mr AmoiI, Am{W©H$ ZwH$gmZ nmVirZwgma amgm`{ZH$ {dX^m©V ^mV {nH$ bmJdS>rgmR>r gwYm[aV ‘emJVr` nÕVtMm
H$sQ>H$ZmeH$m§Mm dmna, H$sS> amoJ àmXw^m©d, {nH$ g§ajU Adb§~ (MmagyÌr, EgAmaQ>r) dmna Ho$bm Jobm d H¥$fr {dÚmnrR>o,
g„o , hdm‘mZmZwgma g§^mì` H$sS> amoJ n[apñWVr, ZdZdrZ H¥$fr {d^mJ `m§Mo ‘m’©$V d¥ÎmnÌ ~mVå`mVyZ hdm‘mZmda AmYm[aV
V§ÌkmZ `m~m~V AmoiI d OmJê$H$Vm {Z‘m©U H$aUo. g§^mì` H$sS> amoJ n[apñWVr~m~V eoVH$è¶m§Zm ‘mJ©Xe©Z H$aÊ`mV
 aoS>rAmo, XyaXe©Z, `w Q>çw~ do{~Zma ‘m{bH$m, d¥ÎmnÌo ~mVå`m, Ambo. `m gJù`mMrM ’$blwVr åhUOoM ^mV {nH$mdarb {H$S> d
àog ZmoQ>, H¥$fr dmVm© ’$bH$, Oå~mo Poam°Šg, ’o$g~wH$, E‘ amoJm§Zr Am{W©H$ ZwH$gmZ nmVir Amobm§S>br Zmhr.
{H$gmZ/ìhmQ>gA°n Ûmao g„o, KS>rn{ÌH$m, ‘m{hVr nÌHo$ B
àgma‘mÜ`‘m§Mm dmna H$ê$Z eoVH$è¶m§‘Ü`o OZOmJ¥Vr H$aUo. gmo`m~rZ {nH$mdarb {ndim ‘moP°H$ d gmo`m~rZ
‘moP°H$ amoJ {Z`§ÌU
^mV {nH$mdarb JmX‘mer d {ndim ImoS>{H$S>m amÁ`mV Am°JñQ> ‘{hÝ`mV gmo`m~rZ {nH$mda {ndim ‘moP°H$
{Z`§ÌU ‘mohr‘ d gmo`m~rZ ‘moP°H$ amoJmMm àmXw^m©d AmT>iyZ Ambm. noaUr Z§Va
75 {Xdgmn`ªV gXa amoJm§Mm àmXw^m©d Pmë`mg CËnmXZmV ‘moR>r
KQ> `oÊ`mMr eŠ`Vm Agë`mZo VgoM amoJmÀ`m àgmamg H$maUr^yV
Agboë`m ag emofH$ H$sQ>H$m§À`m {Z`§ÌUmgmR>r eoVH$è¶m§Zr
{ndù`m {MH$Q> gmnù`m§Mm Cn`moJ H$amdm `mgmR>r {ndù`m {MH$Q>
gmnù`m§Mm VgoM amgm`{ZH$ / O¡{dH$ {H$Q>H$ZmeH$m§Mm AZwXmZ
VËdmda CnbãYVo~m~V {Z`moOZ H$aÊ`mV Ambo.

^mV {nH$mda JmX‘merMm àmXw^m©d dmT>V Agë`mMo {ZXe©Zmg


Amë`mZo VgoM {ndim ImoS>{H$S>m hr ^mVmdarb à‘wI H$sS> AgyZ
amonmdñWm Vo H$mT>Urn`ªV AmT>iyZ `oV Agë`mÀ`m AZwf§JmZo
gXa {H$S>t~m~V eoVH$è¶m§‘Ü`o OZOmJ¥Vr H$aÊ`mgmR>r ^mV
noaUr H$aUmè¶m joÌmV ^mV {nH$mdarb JmX ‘mer d {ndim
ImoS> {H$S>m {Z`§ÌU ‘mohr‘ am~{dÊ`mV Ambr. `m‘Ü`o gwYm[aV amÁ`mV bmVya {OëømV 16540 ho., Cñ‘mZm~mX {OëømV
‘emJVr` nÕVtMm Adb§~, àH$me gmnù`m§Mm dmna, {H$S>J«ñV 500 ho., ~rS> {OëømV 13.50 ho, gm§Jbr {OëømV 247.80
’w$Q>do Am{U nitO Zï> H$aUo, gd}jUmgmR>r H$m‘J§Y gmnù`m§Mm ho joÌmda gmo`m~rZ {nH$mda {ndim ‘moP°H$ `m amoJmMm àmXw^m©d
dmna, O¡{dH$ {Z`§ÌU (Q´m`H$moJ«m‘m Omnmo{ZH$‘ `m {ndù`m AmT>iyZ Ambm. A{Vd¥ï>r ‘wio Pmboë`m ZwH$gmZrV gXa ^mJmVrb
ImoS> {H$S>rÀ`m A§S>çmdarb namonOrdr {H$Q>H$mMo 1 bmI A§S>r/ joÌmdarb gmo`m~rZ {ndim ‘moP°H$‘wio àmXw^m©drV Pmboë`m
ho. eoVmV àgmaU), Am{W©H$ ZwH$gmZ nmVir Zwgma amgm`{ZH$ joÌmMm g‘mdoe Agë`mZo Z¡g{J©H$ AmnÎmr A§VJ©V àmXw^m©drV
H$sQ>H$ZmeH$m§Mm dmna H$aÊ`mda ^a XoÊ`mV Ambm. {R>H$mUr ZwH$gmZ ^anmB© XoÊ`mV Ambr Amho. VgoM A{Vnmdgm‘wio
amÁ`mVrb ZmJnya, ^§S>mam, Jm|{X`m, M§Ðnya, JS>{Mamobr, gmo`m~rZMo {nH$ ~hþVm§er ^mJmV {ndio nS>ë`mZo eoVH$è¶m‘Ü`o
nmbKa, R>mUo `m {Oëøm‘Ü`o VgoM Zm{eH$, Ywio, nwUo, gmo`m~rZ {ndim ‘moP°H$ d MmaH$mob am°Q> `m ‘Ü`o Pmbobm g§^«‘
Ah‘XZJa, gmVmam d H$moëhmnya {Oëøm§À`m H$mhr ^mJmV ^mV H¥$fr {dÚmnrR>o d H¥$fr {dkmZ H|$Ðo d H¥$fr {d^mJ A{YH$mar/
{nH$mda {nH$ g§ajU ‘mohr‘ am~{dbr Jobr. H$moH$U {d^mJmV H$‘©Mmar `m§À`m {ZXZmË‘H$ joÌr` ^oQ>rZo Xya H$aÊ`mV Ambm.
am`JS>, nmbKa {Oëøm‘Ü`o ^mV {nH$mda {ndim ImoS>

OmZodmar & 2023 23


‘H$m, Ádmar d D$g {nH$mdarb A‘o[aH$Z bîH$ar H$mnyg ’$aXS> {Z‘w©bZ ‘mohr‘
Air {Z¶§ÌU ‘mohr‘

H$mnyg ’$aXS> {Z‘w©bZ ‘mohr‘ A§VJ©V {S>g|~a ‘{hÝ`mV àË`oH$


‘H$m, Ádmar d D$g {nH$mda AmT>iyZ `oV Agbobr A‘o[aH$Z bîH$ar H$mnyg CËnmXH$ JmdmV ’$aXS> ‘wº$ Jmd hr g§H$ënZm am~{dÊ`mV
Air H$sS> ~hþ^jr àH$maMr Agë`mZo {Z`§ÌUmgmR>r doirM Cnm``moOZm `oVo. `mdfu {S>g|~a ‘{hÝ`mn`ªV eoVmVrb H$mnyg {nH$mMr H$mT>Ur
Z Ho$ë`mg `m {H$S>rMm ‘moR>çm à‘mUmda àmXw^m©d hmoÊ`mMr XmQ> eŠ`Vm ìhmdr OoUoH$ê$Z Cnamoº$ nmœ©^w{‘da Jwbm~r ~m|S>AirMo OrdZMH«$
AgVo. Ë`m‘wio eoVmV {H$S>rMo gd}jU H$go H$amdo, H$m‘J§Y gmnù`m§Mm I§S>rV H$éZ nwT>rb h§Jm‘mVrb Jwbm~r ~m|S>AirMm àmXw^m©d
dmna, gmnim {nH$m§Mr bmJdS>, {H$S>rÀ`m àmXw^m©dmÀ`m Q>¸o$dmarZwgma Q>miÊ`mH$arVm d amÁ` 100 Q>¸o$ H$mnyg ’$aXS> ‘wº$ ìhmdo
O¡{dH$ d amgm`{ZH$ {H$Q>H$ZmeH$m§Mm dmna, ‘Yw‘H$m, Mmè¶mMr ‘H$m, `mgmR>r H¥$fr {d^mJm‘m’©$V A{YH$ ì`mnH$ d à^mdrnUo ’$aXS>
YmÝ`mMr ‘H$m, `mdarb amgm`{ZH$ {H$Q>H$ZmeH$m§À`m ’$dmaUr~Ôb {Z‘w©bZ ‘mohr‘ am~{dÊ`mV `oV Amho. `mdfu OiJmd {OëømV
eoVH$è¶m§‘Ü`o OmJê$H$Vm {Z‘m©U H$aÊ`mV Ambr. ‘H$m {nH$mdarb H¥$fr A{YH$mar/H$‘©Mmar `m§Mo ‘m’©$V eoVH$è¶m§À`m ~m§Ymda OmdyZ
A‘o[aH$Z bîH$ar AirZo ‘mJrb XmoZ dfm©nydu ‘moR>çm à‘mUmda ‘H$m VgoM ’o$g~wH$, ìhm°Q>gA°n À`m ‘mÜ`‘mVyZ {S>g|~a AIoa H$mnyg
{nH$mMo ZwH$gmZ Ho$bo hmoVo. Ë`mZ§Va `m {H$S>rMr AmoiI, gd}jU d {nH$mMr H$mT>Ur H$amdr `mgmR>r AmdmhZ H$aÊ`mV `oV Amho. H¥$fr
{Z`§ÌU H$go H$amdo `m~m~V H¥$fr {d^mJ d H¥$fr {dÚmnrR>o `m§Mo‘m’©$V {d^mJm‘m’©$V am~{dÊ`mV `oUmè¶m `m {nH$ g§ajU ‘mohr‘og H¥$fr
eoVH$è¶m§Zm AdJV H$aÊ`mV `e {‘imbo. AmVm eoVH$ar `m {H$S>rg {d^mJ A{YH$mar/H$‘©Mmar, H¥$fr {dkmZ H|$Ðo, H¥$fr {dÚmnrR>o d
Km~ê$Z Z OmVm H$sS> {Xgë`mg eoVmV Ëd[aV qZ~moir AH$m©Mm dmna, ‘hËdmMm ^mJ åhUOo eoVH$ar `m§Mm CX§S> à{VgmX {‘iV Amho.
Iarn d aã~r h§Jm‘mV {nH$m§da H$sS> d amoJmMm àmXw^m©d H$‘r
H$m‘J§Y gmnio C^maUr, B‘m‘oŠQ>rZ ~oÝPmoEQ> 5 % S>ãë`w Or 80 J«°‘
à‘mUmV AmT>iyZ Ambm Agë`m‘wio gXa ‘mohr‘ eoVH$è¶m§À`m
àVr 10 {bQ>a nmUr `m à‘mUmV ’$dmaUr H$aVmV. ’$m`ÚmMr d Ë`m§À`m {nH$ CËnÞmV ^a KmbUmar {XgyZ `oV Amho.
ha^am {nH$mdarb KmQ>o Air d ‘a amoJ {Z`§ÌU ‘mohr‘
gÜ`m H$mnyg nrH$ h§Jm‘ A§{V‘ Q>ßß`mV Amho. Jwbm~r ~m|S>Air
{Z`§ÌUmgmR>r gÜ`m joÌr` ñVamda H$mnyg ’$aXS> {Z‘w©bZmMr ‘mohr‘
am~{dÊ`mV `oV Amho. Ago Agbo Varhr OmXm CËnÞmgmR>r H$mhr {R>H$mUr
H$mngmMr ’$aXS> KoÊ`mMr eŠ`Vm {XgyZ `oVo. ’$aXS>r‘wio Jwbm~r
~m|S>AirMo OrZdMH«$ AI§S>rVnUo gwé amhVo. Ë`mM~amo~a, {OqZJ d àoqgJ
{‘b, JmoS>mD$Z, ‘mH}$Q>`mS©> `m{R>H$mUr H$ÀÀ`m H$mngmMr {XK© H$mimgmR>r
gmR>dUyH$ Ho$br OmV Agë`mZo Aem gmR>{dboë`m H$mngm‘Ü`o am{hboë`m
Jwbm~r ~m|S>AirÀ`m AdñWm Z§Va KoVë`m OmUmè`m H$mngmÀ`m {nH$mgmR>r
ha^am {nH$mda KmQ>o Air hr à‘wI H$sS> Amho, KmQ>o AirMm àmXw^m©d ómoVñWmZ åhUyZ H$m‘ H$aVmV. {H$S>rg {Za§Va ImÚ {‘iV am{hë`mZo
OmñV Pmë`mg CËnmXZmV 20-50 Q>¸o$ KQ> `oVo. VgoM {nH$mda ‘a nwT>rb h§Jm‘mV `m {H$S>rMm àmXw^m©d dmT>Vmo. ‘mH}$Q>`mS©>, {OqZJ-àoqgJ
amoJmMm àmXw^m©d dmT>rÀ`m gd© AdñWoV AmT>iyZ `oVmo Ë`m‘wio ha^am {‘b nargamV H$mngmnmgyZ {Z‘m©U Pmbobm H$Mam, gaH$sVrb Aù`m
{nH$mV EH$mpË‘H$ H$sS> amoJ ì`dñWmnZ H$aUo Amdí`H$ R>aVo. Ë`mZwf§JmZo d H$mof Zï> H$aUo VgoM, Ë`m {R>H$mUr àH$me gmnio, H$m‘J§Y gmnio
{nH$mMr ~r~rE’$ nÕVrZo bmJdS> H$aUo, {nH$mV H$m‘J§Y gmnù`m§Mm (’o$amo‘Z Q´°ßg) bmdyZ Ë`mV AS>H$bobo nV§J {Z`{‘V Jmoim H$éZ Zï>
dmna, {nH$mMo {ZarjU H$ê$Z {H$S>tMm àmXw^m©d AmT>iyZ Amë`mg qH$dm H$aÊ`m~m~V g§~§{YVm§Zm àd¥Îm H$aÊ`mV `oV Amho.
40 Vo 50 Q>¸o$ nrH$ ’w$bmoè¶mda Amë`mZ§Va KmQ>o AirMo ì`dñWmnZmgmR>r  
{e’$maerVrb {H$Q>H$ZmeH$m§À`m 15 {Xdgm§À`m A§VamZo XmoZ ’$dmaÊ`m
VgoM noaUrnydu {~`mÊ`mg ~rOà{H«$`m, B. ~m~t~m~V eoVH$è¶m§‘Ü`o
g{dñVa _m{hVr
OZOmJ¥Vr H$aÊ`mV `oV Amho.
KoÊ`mH$[aVm eoOmarb
QR Code ñH°$Z H$am

24 OmZodmar & 2023


H¥$fr joÌmV V§ÌkmZmMm dmna
dmT>{dUmam ‘hmA°J«rQ>oH$ àH$ën
lr.{dZ`Hw$‘ma AmdQ>o, H¥${f ghg§MmbH$ ({d.à.1), VWm ‘w»` gm§pIH$ , ‘.amÁ`, nwUo.
OmJ{VH$ nmVirda {d{dY joÌmV V§ÌkmZmMm dmna ‘moR>çm à‘mUmda dmT>bm Amho. Amnë`m ^maV XoemVhr AdH$me,
Am¡Úmo{JH$, godm Am{U H¥$fr joÌmV V§ÌkmZmMm dmna dmT>bm Amho. ‘hmamï´> amÁ`mV H¥$fr AmYm[aV bmoH$g§IoMo à‘mU
55% À`m Odinmg Amho. H¥$fr joÌmÀ`m J{V‘mZ {dH$mgmgmR>r V§ÌkmZ dmnamda ^a XoÊ`mMr JaO bjmV KoD$Z gZ
2019 nmgyZ amÁ`mV B©-JdZ©Ýg àH$ënm§VJ©V Z°eZb [a‘moQ> g|pÝgJ g|Q>a (NRSC- ISRO), h¡Ðm~mX , ‘hmamï´> [a‘moQ>
gopÝg§J EOÝgr ZmJnya Am{U H¥$fr {d^mJ ‘hmamï´> amÁ` `m§À`m g§`wº$ {dÚ‘mZo Iarn d a~r h§Jm‘mnmgyZ CnJ«h d S´moZ
V§ÌkmZmMm dmna H$éZ ‘hmA°J«rQ>oH$-àH$ën am~{dÊ`mV `oV Amho . Ë`mgmR>r àH$ën H$m`m©Ýd`rZ `§ÌUm åhUyZ ‘hmamï´>
[a‘m|Q> g|pÝgJ A°ßbrHo$eZ g|Q>a, (MRSA­C) ZmJnya H$m‘ H$arV Amho.

àH$ënmMm CÔoe:
`m àH$ënm§VJ©V CnJ«h d S´moZ V§ÌkmZmMm dmna H$éZ
amÁ`mVrb {nH${Zhm` joÌmMr AMyH$nUo Zm|XUr H$aUo, {nH$m§Mo
Amamo½` gd}jU H$aUo, {nH$ CËnmXZmMo AZw‘mZ H$mT>Uo BË`mXr .
 H¥${f {d^mJmA§VJ©V {d{dY emIm§Zr {dH${gV Ho$boë`m {d{dY
g§JUH$s` àUmbr nañnam§Zm OmoSy>Z ‘m{hVrÀ`m EH${ÌH$aUmÛmao
eoVH$è`m§gmR>r AMyH$ g„m d ‘mJ©Xe©Z H$aUmar EH$mpË‘H$
g§JUH$s` d ‘mo~mB©b A°pßbHo$eZ àUmbr {dH${gV H$aÊ`mda
^a XoÊ`mV `oV Amho.
 Z¡g{J©H$ AmnÎmr ‘Ü`o ZwH$gmZ J«ñV joÌmMo gd}jU H$aUo . 2. {nH$ dmT> d Amamo½` ~m~V gd}jU d g„m - CnJ«h AmYm[aV
 H¥$fr CËnmXZmgmR>r O{‘ZrMo Amamo½`, {nH$m§Mo CËnmXZ, O{‘ZrVrb Amobmdm, {nH$mMr dmT> {ZX}em§H$ (NDVI/NDWI),
JmoS>modyZ ‘Ü`o eoV‘mbmMr gmR>dUyH$ , {dnUZ BË`mXr H¥$fr hdm‘mZ A§VJ©V Vmn‘mZ, AmЩVm, nO©Ý`‘mZ KQ>H$m§Mr ‘m{hVr
ì`dgm` {ZJS>rV gd© ‘m{hVr EH$mM {R>H$mUr eoVH$è`m§Zm Am{U {nH$mdarb H$sS> d amoJ gd}jU ‘m{hVr dmnê$Z {nH$
Am{U eoVr joÌmV H$m‘ H$aUmè`m g§ñWm, ì`º$s `m§Zm CnbãY n[apñWVr Am{U Cnm` `moOZm ~m~V g„m / Ahdmb XoUo.
H$ê$Z XoUo . 3. {nH$m§Mr CËnmXH$Vm {Z{üV H$aUo- CnJ«h AmYmarV
gmo`m~rZ, H$mnyg Am{U ^mV {nH$mMo CËnmXZ A§XmO
gh^mJr g§ñWm- H$mT>Ê`mV `oVmV.
1. ^maVr` AdH$me g§emoYZ g§ñWm, ~§Jbmoa (Indian Space 4. O‘rZ Amamo½`n{ÌH$m- JmdmVrb O‘rZ ImVo{Zhm`
Research Organization, Banglore) O{‘ZrÀ`m Amamo½` ~m~V Vnerbdma ‘m{hVr Agbobr
2. amï´>r` gXya g§doXZ H|$Ð, h¡Xam~mX (National Remote n{ÌH$m {OAmonmoQ>©b da CnbãY AmhoV.
Sensing Centre, Hyderabad.) 5. O‘rZ gwnrH$Vm {ZX}em§H$- VmbwH$m {Zhm` 12 gyú‘
3. ‘hmamï´> [a‘moQ> gopÝg§J EOÝgr, ZmJnya (Maharashtra AÞÐì`m§Mo O‘rZ gwnrH$Vm {ZX}em§H$ V`ma H$aÊ`mV Ambo
Remote Sensing ­pplication Centre, Nagpur.) AmhoV.
4. ‘hmAm`Q>r ‘w§~B© 6. ^maVr` hdm‘mZ emò {d^mJ hdm‘mZ AmYm[aV gyMZm /
5. H¥${f {d^mJ, ‘hmamï´> amÁ`. ‘mJ©Xe©Z- ^maVr` hdm‘mZemó {d^mJmZo àH$m{eV Ho$boë`m
H¥$fr g„²`m§Mo ‘hmA°J«rQ>oH$ {OAmonmoQ>©ber g‘Ýd`Z H$aÊ`mV
àH$ënm§VJ©V g‘m{dï> Agbobo {d{dY KQ>H$ Ambobo Amho.
1. à‘wI {nH$mImbrb joÌ ‘m{hVr :- {d^mJ/{Oëhm/Vhgrb 7. gmR>dUyH$ J¥h ‘m{hVr - ‘hmA°J«rQ>oH$ {OAmonmoQ>©bda {Xboë`m
Am{U ‘hgyb ‘§S>i ñVamda Iarn d a~r h§Jm‘mVrb à‘wI ñWmZmnmgyZ gmR>dU j‘Vogh OdiÀ`m JmoXm‘mMo ñWmZ
{nH$ joÌmMm A§XmO XoUo. {Z{üV H$ê$Z Ë`mMr ‘m{hVr CnbãY H$aÊ`mV Ambobr Amho.

OmZodmar & 2023 25


hm AË`§V ‘hËdmH$m§jr àH$ën AgyZ XoemV gd©
àW‘ ‘hmamï´> amÁ` am~dV Amho. BVa AZoH$ amÁ`
Am{U H|$Ð emgZ `m àH$maMm àH$ën hmVr KoÊ`mMm
{dMma H$aV AmhoV. {h `m àH$ënmMr ‘moR>r CnbãYr
Amho. V§ÌkmZmÀ`m ghmæ`mZo eoVrMo {Z`moOZ, à^mdr
A§‘b~OmdUrÛmao eoVH$è`m§Mo CËnÞ dmT>r‘Ü`o `m
àH$ënmMo ‘moR>o `moJXmZ amhUma Amho .

VgoM Amnë`m eoV‘mbmMr online Q´oqS>J ßbQ>’$m°‘© {dH«$s


H$ê$Z A{YH$ ‘yë` àmá H$ê$Z KoD$ eH$Vrb .
8. ‘hmA°J«rQ>oH$ àH$ënm§VJ©V àmá nrH$ CËnmXZ A§XmOmZwgma
AÞgwajoÀ`m Ñï>rZo AÞYmÝ` IaoXrMo {Z`moOZ, {H$‘mZ
AmYma^yV qH$‘V AmYm[aV IaoXr, {nH$mMr H$mnUr Am{U
gmR>dU BË`mXr Amdí`H$ ~m~tMo Zo‘Ho$nUmZo {Z`moOZ H$aVm
àH$ënmMr Cn`wº$Vm- `oVo.
1. h§Jm‘mVrb XwîH$mimÀ`m gyMZm (nmD$g, nmdgmVrb I§S> 9. àYmZ‘§Ìr {nH$ {d‘m `moOZoV Iarn 2022 h§Jm‘mVrb
Am{U CnJ«h {ZX}em§H$m§da AmYm[aV) eoVH$è`m§Zm XwîH$mi gmo`m~rZ, ^mV Am{U H$mnyg {nH$mMo ‘hgyb ‘§S>i ñVamda
{Q´Jg©À`m ñdê$nmV àXmZ Ho$ë`m OmVmV. XwîH$mimÀ`m Vrd«VoMo gamgar CËnmXZ {Z{üV H$aVmZm ‘hmAJ«rQ>oH$ àH$ënmVyZ
{dûcofU Ho$bo OmVo, Á`mÀ`m AmYmao eoVH$è`m§Zm emgH$s` àmá hmoUmao CËnmXZ AmH$So>dmar {dMmamV KoD$Z, Ë`mMr {nH$
‘XV {Xbr OmVo. H$mnUr AmYm[aV CËnmXZmer gm§JS> KmVbr OmUma Amho .
2. ’$i~mJm§Mr ImVo H«$‘m§H$mZwgma ‘m{hVr KoVbr OmVo, Á`m‘wio 
hdm‘mZmÀ`m à{VHy$b n[apñWVrV ’$i~mJ YmaH$ eoVH$è`m§Zm
emgH$s` ‘XV XoUo, Amdí`H$ BVa Cnm` `moOZm {Z{üV
H$aUogmR>r Am{U {nH$ {d‘m `moOZm à^mdr A§‘b ~OmdUrÀ`m
Ñï>rZo Cn`wº$ Amho.
3. ‘¥X Amamo½`n{ÌH$m ‘m{hVrMm dmna H$ê$Z eoVH$ar Ë`m§À`m
d¡`{º$H$ eoV {nH$m§gmR>r gwnrH$Vm {ZX}em§H$ Am{U nrH${Zhm`
IV Úmd`mÀ`m {e’$magr nmhÿ eH$VmV. Á`m‘wio eoVH$è`m§Mm
CËnmXZ IM© H$‘r hmoB©b Am{U amgm`{ZH$ IV, H$sS>ZmeHo$
`m§Mm dmna A{YH$ n[aUm‘H$maH$ arVrZo H$aVm `oB©b.
4. `m‘wio EH$mpË‘H$ AÞÐì` ì`dñWmnZ, EH$mpË‘H$ H$sS>
ì`dñWmnZ Adb§~ hmoD$Z n`m©daUmMm g‘Vmob amIÊ`mg
‘XV hmoUma Amho .
5. ^maVr` hdm‘mZ emò {d^mJmMo hdm‘mZ A§XmO Am{U nrH$ H¥${f {df¶H$ emgZmÀ¶m ZdZdrZ ¶moOZm,
g„m ‘amR>r ^mfoV nmhVm `oB©b. nrH$ CËnmXZ dmT>rMo AmYw{ZH$ V§ÌkmZ Am{U
6. T>J’w$Q>r, AdH$mir nmD$g, dmXi nwa Am{U H$sS> d amoJ {dnUZ {df¶H$ g§Yr ¶m§Mr ‘m{hVr KoʶmH$[aVm
`m‘wio Pmboë`m {nH$m§Mo ZwH$gmZrMo CnJ«hmÛmao nmhUr A{YH$
Mm§Jë`m arVrZo Am{U H$‘r doimV H$ê$Z eoVH$è`m§Zm ObX
‘hmamï´> emgZ-H¥${f {d^mJmÀ¶m ¶y Q>çy~ dm{hZr
JVrZo ‘XV XoÊ`mgmR>r Cn`moJ Ho$bm OmVmo. (Agriculture Department,GoM)
7. ‘hmAJ«rQ>oH$ nmoQ>©bMm dmna H$ê$Z eoVH$ar Amnë`m OdiMo d ’o$g~wH$ noObm
gmR>dU J¥h ‘m{hVr ~amo~aM Ë`mMr gmR>dU j‘Vm, CnbãYVVm (Krishi Mh)
`mMr ‘m{hVr KoD$ eH$Vmo. `m‘wio Ë`m§Mo doi Am{U l‘ `m§Mr Adí¶ ^oQ> Úm d g~ñH«$mB©~ H$am
~MV hmoD$Z eoVH$ar JmoS>mD$Z nmdVr `moOZoMm bm^ KoVrb.

26 OmZodmar & 2023


amÁ` A§VJ©V nrH$ ñnYm© `moOZm AÞYmÝ`,
H$S>YmÝ` d JirVYmÝ` {nH$m§À`m ñnYm©
lr. gwZrb ~moaH$a, H¥${f ghg§MmbH$, {dñVma d à{ejU, nwUo
amÁ`mVrb H¥$fr CËnmXZ d CËnmXH$Vm `m‘Ü`o dmT> H$aVmZm eoVH$è`m§‘Ü`o OmñVrV OmñV Mwag {Z‘m©U ìhmdr Am{U
n`m©`mZo H¥$fr CËnmXZ d CËnmXH$VoV dmT> ìhmdr, `m CÔoemZo amÁ`m‘Ü`o gZ 1959-60 gmbmnmgyZ {nH$ñnYm© `moOZm
am~{dbr OmV Amho. amÁ`mVrb eoVH$ar AmYw{ZH$ V§ÌkmZ dmnam‘Ü`o AJ«oga AgyZ {nH$mMr CËnmXH$Vm dmT>{dÊ`mgmR>r
{d{dY ^mJm§‘Ü`o eoVH$è`m§H$Sy>Z {d{dY à`moJ H$aÊ`mV `oVmV d CËnmXH$VoV dmT> H$aÊ`mV `oVo. Aem à`moJerb eoVH$è`m§Zm
{‘imboë`m CËnmXH$Vo~m~V àmoËgmhZ XoD$Z Jm¡ad Ho$ë`mg Ë`m§Mr BÀN>meº$s, ‘Zmo~b `m§‘Ü`o dmT> hmoD$Z AmUIr C‘oXrZo
ZdZdrZ AÚmdV V§ÌkmZmMm dmna Ho$bm OmB©b Am{U `m‘wio H¥$fr CËnmXZm‘Ü`o ^a KmbÊ`mgmR>r eoVH$è`m§Mo `moJXmZ
{‘iob, VgoM nwañH$maàmá eoVH$è`m§Mo ‘mJ©Xe©Z n[agamVrb BVa eoVH$è`m§Zm hmoD$Z amÁ`mÀ`m EHy$U CËnmXZmV ‘mobmMr
^a nSo>b, VgoM Xwæ`‘ VWm d§{MV/Xwb©{jV nm¡{ï>H$ V¥UYmÝ` {nH$m§À`m joÌmV Am{U CËnmXZ V§ÌkmZmV dmT> ìhmdr, `m
CÔoemZo amÁ`m§VJ©V gd©gmYmaU JQ> d Am{Xdmgr JQ> `m XmoZ JQ>m§‘Ü`o {nH$ñnYm© `moOZm am~{dÊ`mV `oVo.

`moOZoMo ñdê$n: gÚpñWVrV amÁ`m‘Ü`o {nH$ ñnYm© Iarn d


2 2018-19 27 -
aã~r h§Jm‘m‘Ü`o VmbwH$m, {Oëhm d amÁ` nmVirda am~{dÊ`mV `oV
AgyZ Iarn h§Jm‘m‘Ü`o ^mV, Ádmar, ~mOar, ‘H$m, ZmMUr (amJr), Vya, 3 2019-20 29 6053
‘yJ, CS>rX, gmo`m~rZ, ^wB©‘wJ d gw`©’w$b `m AH$am {nH$mgmR>r Va aã~r 4 2020-21 9352 5294
h§Jm‘m‘Ü`o Ádmar, ha^am, Jhÿ, H$aS>B© d Odg `m nmM {nH$m§gmR>r   AmYw{ZH$ V§ÌkmZmMm dmna : eoVH$è`m§‘Ü`o gwYm[aV {~`mUo, IVo,
{nH$ñnYm© am~{dÊ`mV `oVo. H$sQ>H$ZmeHo$, eoVr{df`H$ {d{dY V§ÌkmZ nÕVr B. ~m~VrV OmJ¥Vr
Á`m eoVH$è`m§Mr {nH${Zhm` CËnmXH$Vm VmbwŠ`mÀ`m gd©gmYmaU {Z‘m©U hmoD$Z eoVH$ar Ë`mMm gw`mo½` dmna eoVrVrb CËnmXZ
CËnmXH$Vonojm XwßnQ> qH$dm Ë`mnojm A{YH$ Agob Ago eoVH$ar dmT>{dÊ`mgmR>r H$aV AmhoV. ~è`mM A§er ñnY©H$ eoVH$ar H¥$fr
nwañH$mamgmR>r nmÌ g‘OÊ`mV `oD$Z Ë`m§À`m‘YyZ amÁ`, {Oëhm d {d^mJm‘m’©$V hmoUmè`m {d{dY H$m`©H«$‘m§Zm CXm. {edma ’o$ar, à{ejU
VmbwH$m nmVirda àW‘, {ÛVr` d V¥Vr` H«$‘m§H$ {ZdS>Ê`mV `oVmV. dJ© d eoVr emim, H¥${f Xm¡ao BË`mXtZm hOa amhÿZ ZdZdrZ V§ÌkmZ
AdJV H$ê$Z Ë`mMm dmna {nH$m§Mo CËnmXZ dmT>rgmR>r H$arV AmhoV.
`moOZoMr ’$b{ZînÎmr: eoVH$è`m§Mm H¥$fr {dkmZ H|$Ð VgoM H¥$fr {dÚmnrR>m§Zm ^oQ>r XoD$Z
  eoVH$è`m§‘Ü`oñnYm©Ë‘H$ dmVmdaU : ‘mJrb H$mhr dfmªMm AmT>mdm AÚmdV V§ÌkmZ AdJV H$aÊ`mMm H$b XoIrb dmT>bm Amho. H¥$fr
KoVbm AgVm, {nH$ñnY}gmR>r eoVH$è`m§Zr {Xbobm à{VgmX nmhVm {dÚmnrR>mÀ`m {d{dY H$m`©H«$‘m§Zm XoIrb eoVH$ar hOa amhÿ bmJbo
df©{Zhm` eoVH$è`m§À`m g§»`o‘Ü`o dmT> Pmë`mMo {XgyZ `oV AgyZ AmhoV.
eoVH$è`m§‘Ü`o CËnmXZ dmT>rgmR>r ñnY}Mr ^mdZm OmJ¥V Pmë`mMo   g|{Ð` eoVr{df`H$ OmJê$H$Vm : {nH$ñnY}À`m ‘mÜ`‘mVyZ
{XgyZ `oV Amho. CËnmXZIM© H$‘r H$ê$Z OmñVrV OmñV CËnmXZ eoVH$è`m§À`m kmZm‘Ü`o ^a nS>br AgyZ Ë`mMm Cn`moJ eoVr‘Ü`o
H$go KoVm `oB©b, `m~m~V eoVH$è`m§‘Ü`o ñnYm© {Z‘m©U Pmbr Amho. gwYmaUm H$aÊ`mg Cn`wº$ R>aV Amho. O{‘ZrMm nmoV gwYmaÊ`mgmR>r
{nH$ñnYm© Iarn h§Jm‘ 2021 ‘Ü`o ^mV, Iarn Ádmar, ~mOar, eoVH$ar eoUIV, Jm§Sy>iIV, H§$nmoñQ> IV, H$m|~S>r IV, ìh‘udm°e,
‘H$m, ZmMUr, Vya, ‘wJ, CS>rX, gmo`m~rZ d ^wB©‘wJ `m {nH$m§gmR>r qZ~moir AH©$ B. VgoM VmJ, Y¢Mm, ‘wJ, Mdir, {J[anwîn, gw~m^yi,
{nH$ ñnYmªMo Am`moOZ H$aÊ`mV Ambo hmoVo. ‘mJrb dfmªÀ`m VwbZoV H$a§O B. {hadirÀ`m IVm§Mm dmna H$ê$Z {Z`moOZ~Õ eoVr H$aV
{nH$ñnYm© Iarn h§Jm‘ 2021 ‘Ü`o amÁ`ñVar` EHy$U 9352 AmhoV. VgoM ~rOà{H«$`ogmR>r A°PmoQ>mo~°ŠQ>a, A°Pmopñnarb‘,
eoVH$ar Va aã~r h§Jm‘ 2021 ‘Ü`o amÁ`ñVar` EHy$U 5294 am`Pmo{~`‘, nr.Eg.~r., `m§gma»`m OrdmUy IVm§Mm dmna H$aV
eoVH$ar gh^mJr Pmbo hmoVo. AmhoV.
A.H«$. df© {nH$ñnY}‘Ü`o ^mJ {nH$ CËnmXZmMo Zdo Cƒm§H$ : eoVH$è`m§À`m {nH${Zhm` CËnmXH$Vo‘Ü`o
  

KoVboë`m eoVH$è`m§Mr g§»`m dmT> Pmbr AgyZ gXa CËnmXH$Vm VmbwŠ`mÀ`m gd©gmYmaU
Iarn aã~r CËnmXH$Vonojm XwßnQ> qH$dm Ë`mhrnojm OmñV `oD$ bmJë`mMo {XgyZ
`oV Amho, VgoM ñnY©H$ eoVH$è`m§À`m CËnmXH$Vo‘Ü`o gmVË` {XgyZ
1 2017-18 27 -
`oD$ bmJbo Amho.

OmZodmar & 2023 27


gmo`m~rZ: lr. ehmOr a§Jamd nmQ>rb ‘w. nmo. VmgJmd, Vm. ^mV {nH$ : lr. bú‘U AZ§V damS>H$a
hmVH$U§Jbo, {O. H$moëhmnya `oWrb àJVerb eoVH$ar AmhoV. gZ ho qgYwXwJ© {OëømVrb àJV{eb eoVH$ar
2019 -20 À`m amÁ`ñVar` gmo`m~rZ nrH$ ñnY}V gd©gmYmaU AgyZË`m§Zr gZ 2019-20 Mo amÁ`ñVar` ^mV
JQ>m‘YyZ gh^mJ KoD$Z hoŠQ>ar 31 q¹$Q>b 12 {H$bmo EdT>o {dH«$‘r {nH$ñnY}V (gd©gmYmaU JQ>) ^mJ KoD$Z hoŠQ>ar
CËnmXZ KoD$Z àW‘ H«$‘m§H$ {‘idbm Amho. Ë`m§Zr gmo`m~rZ 126.07 qH$Q>b CËnmXZ KoD$Z àW‘ H«$‘m§H$
{nH$mnydu ‘mJrb dfmª‘Ü`o KoVboë`m D$g ImoS>dm {nH$mMr H$mT>Ur {‘i{dbm Amho. Ë`m§Zr ^mV {nH$mnydu KoVboë`m CÝhmir
Ho$ë`mZ§Va O{‘Zrg Zm§JaUr EH$ doim d Hw$idUr EH$ doim H$ê$Z ^mV {nH$mMr H$mT>Ur Ho$ë`mZ§Va O‘rZrMr Mma doim
nyd© ‘emJVrMr H$m‘o H$ê$Z O‘rZ ^wg^werV Ho$br. O{‘Zr‘Ü`o Zm§JaUr, XmoZ doim Hw$idUr H$ê$Z O‘rZ ^wg^werV
hoŠQ>ar 25 JmS>çm H§$nmoñQ> IV dmnabo. amÁ`nmVirdarb gmo`m~rZ Ho$br. O‘rZr‘Ü`o hoŠQ>ar 100 JmS>çm eoUIV dmnabo
nrH$ ñnY}‘Ü`o ^mJ KoÊ`mgmR>r Ho$.Eg.Eb 441 `m gmo`m~rZ dmUmMr Amho. ‘mVr n[ajU H$ê$Z {e’$magrZwgma amgm`{ZH$
{ZdS> Ho$br. ‘mVr narjUmVrb {e’$maerZwgma Ë`m§Zr amgm`{ZH$ IVmMm dmna Ho$bm. amÁ`nmVirda ^mV {nH$ñnY}‘Ü`o
IVm§Mm dmna Ho$bm, amgm`{ZH$ IVm§‘Ü`o Ë`m§Zr 200 {H$bmo qgJb ^mJ KoÊ`mgmR>r AamB©O 6444 `m ^mVmÀ`m g§H$arV
gwna ’$m°ñ’o$Q> Mm dmna Ho$bm. AemàH$mao lr. ehmOr a§Jamd nmQ>rb dmUmMr {ZdS> Ho$br. amgm`{ZH$ IVm‘Ü`o gw’$bm
`m§Zr {nH$ñnY}À`m ‘mÜ`‘mVyZ `mo½`àH$mao O{‘ZrMr ‘emJV H$ê$Z 300 {H$bmo d `war`m 130 {H$bmo `m§Mm dmna Ho$bm.
d ~rOà{H«$`m,g|{Ð` IVm§Mm dmna, ‘mVrnarjUmZwgma amgm`{ZH$ AemàH$mao lr.bú‘U AZ§V damS>H$a `m§Zr ^mVm‘Ü`o
IVm§Mm dmna,EH$mpË‘H$ H$sS>-amoJ d VUì`dñWmnZ `m nÕVtMm {dH«$‘r CËnmXZ H$mTy>Z BVa eoVH$è`m§gmR>r EH$ AmXe©
dmna H$ê$Z ^aKmog CËnÞ KoVbo Amho. Ë`m‘wio Ë`m§Mr gm‘m{OH$ {Z‘m©U Ho$bm Amho .
VgoM Am{W©H$ nmVir XoIrb C§MmdÊ`mg ‘XV Pmbr Amho. lr. bú‘U AZ§V damS>H$a `m§Zr gZ 2019-
lr. ehmOr a§Jamd nmQ>rb `m§Zr gZ 2019-20 amÁ`ñVar` 20 ‘Ü`o amÁ`ñVar` gd©gmYmaU JQ>mV ^mV
gmo`m~rZ nrH$ ñnY}V ^mJ KoD$Z àW‘ H«$‘m§H$ {‘idë`m~Ôb {nH$ñnY}V ^mJ KoD$Z àW‘ H«$‘m§H$ {‘i{dë`m~Ôb
‘hmamï´> emgZ nrH$ ñnYm© {dOoVo eoVH$ar hm nwañH$ma XoD$Z ‘hmamï´> emgZ {nH$ñnYm© {dOoVo eoVH$ar hm nwañH$ma
Jm¡a{dÊ`mV Ambo Amho. XoD$Z Jm¡a{dÊ`mV Ambo Amho.

eoVH$è`m§À`m
   BÀN>meº$s d ‘Zmo~b `m‘Ü`o dmT>: H$moUË`mhr Jmoï>rMr dmna, {~`mUo {ZdS>,~rO à{H«$`m, EH$mpË‘H$ VUì`dñWmnZ,
emœVr Zgbobm ì`dgm` åhUOo eoVr. nmdgmMr A{Z`{‘VVm, EH$mpË‘H$ H$sS> ì`dñWmnZ, AmYw{ZH$ d ZdZdrZ V§ÌkmZmMm dmna
A{V d¥ï>r d Z¡g{J©H$ AmnÎmr `m‘wio CËnmXZmV `oUmar KQ> hr `m gd©M ~m~tMm {dMma H$ê$Z nrH$ ñnY}‘Ü`o CVaV Agë`mMo
eoVH$è`m§Zm Zoh‘rM ZmD$‘oX H$aV AgVo. Aem n[apñWVrV {nH$m§À`m {XgyZ `oV AmhoV, hr ~m~ A{Ve` àe§gZr` AerM Amho. {nH$
CËnmXH$Vo‘Ü`o Cƒm§H$ JmRy>Z {d{dY {nH$m§À`m amÁ` nmVirdarb ñnY}Vrb {dOoË`m eoVH$è`m§Mo {nH$ CËnmXZmVrb AZw^d BVa
{nH$ñnY}V ^mJ KoD$Z àW‘, {ÛVr` d V¥Vr` Aem JwUmZwH«$‘o eoVH$è`m§gmR>r ‘mJ©Xe©H$ R>aV AmhoV.
{dO` g§nmXZ Ho$boë`m eoVH$è`m§Mm ‘m. amÁ`nmb `m§À`m ew^hñVo emòmkm§Zm g§emoYZmgmR>r ZdrZ ‘wÔo : eoVr‘Ü`o ^aKmog CËnÞ
  
gnËZrH$ gËH$ma H$aÊ`mV `oVmo. `m‘wio eoVH$è`m§Zm gm‘m{OH$ H$mT>VmZm à`moJerb eoVH$ar ñdV…À`m g‘OwVrà‘mUo H$mhr nÕVr,
ñVamda àmoËgmhZ {‘iyZ Ë`m§À`m BÀN>meº$s d ‘Zmo~b `m§‘Ü`o V§ÌkmZ `mMm dmna H$aVmV, Ë`m‘wio emòmkm§Zm XoIrb Aem
dmT> hmoVo. nÕVrMo g§emoYZ H$aÊ`mH$[aVm H$mhr ‘wÔo eoVH$è`m§Zr {Z‘m©U H$ê$Z
BVa eoVH$è`m§gmR>r ‘mJ©Xe©Z : nrH$ñnY}Vrb ñnY©H$ eoVH$ar ‘mVr
   {Xbo AmhoV .
narjU d ‘mVr narjUmVrb {e’$maerZwgma amgm`{ZH$ IVm§Mm 

28 OmZodmar & 2023


aã~r h§Jm‘ Jmd {Zhm` V§ÌkmZ à{ejU ‘mohr‘
lr. a’$sH$ ZmB©H$dmS>r, {d^mJr¶ H¥$fr ghg§MmbH$, nwUo

nw Uo {d^mJmV Pmboë`m Mm§Jë`m nmdgm‘wio aã~r h§Jm‘ 2022


‘Ü`o Ah‘XZJa, nwUo, gmobmnya {Oëøm‘Ü`o aã~r h§Jm‘
{nH$m§À`m joÌm‘Ü`o hmoUmar AnojrV dmT> VgoM Iarn h§Jm‘m‘Ü`o
O¡{dH$ IVm§Mm, {H$Q>H$ZmeH$m§Mm dmna H$mT>Ur nümV V§ÌkmZ
BË`mXr Vm§{ÌH$ d Zm{dÝ`nwU© ~m~rda VgoM H¥${f {dÚmnrR>, H¥${f
{dkmZ H|$Ð H¥${f g§emoYZ H|$Ð, Vk [agmog© ì`º$s VgoM JmdmVrb
{~O àH«$s`m ‘mohr‘, KaJwVr {~`mÊ`mMm dmna, {~`mÊ`mMr CJdU CƒCËnmXZ KoUmè¶m eoVH$è¶m§À`m eoVmda àË`j àmË`{jH$mìXmao
j‘Vm VnmgUr H¥${f g§OrdZr gámh, hþ‘Ur {Z`§ÌU ‘mohr‘m ‘mJ©Xe©Z `mnÜXVrZo ‘mohr‘oMo {Z`moOZ H$aÊ`mV Ambo.
`eñdrnUo am~{dë`m‘wio Ë`mMo Mm§Jbo d Ñî` narUm‘ {XgyZ aã~r à{ejU ‘mohr‘ 15 gßQ>|~a Vo 15 Am°ŠQ>mo~a 2022 `m
Ambo. "‘mPm EH$ {Xdg ‘mÂ`m ~ir amOm'gmR>r ‘mohr‘oA§VJ©V H$mbmdYrV Am`mo{OV H$aÊ`mV Ambr ‘mo{h‘o‘Ü`o O‘rZ V`ma
‘m. Am`wº$ H¥${f `m§À`m ‘m¡Oo ~{hamo~mdmS>r, Vm nmaZoa, {Oëhm H$aUo, O‘rZrVwZ d {~`mÊ`mìXmao ngaUmè¶m amoJm§Mm àmXw^m©d
Ah‘XZJa `oWo eoVH$è¶m§À`m g‘doV gmYboë`m g§dmXm‘Ü`o H$m§Xm Q>miUo, {~`mÊ`m§Mr CJdU j‘Vm dmT>dwZ gVoO d Omo‘Xma amonmMr
{nH$mMr {Q>H$dU j‘Vm VgoM H$m§Xm CƒCËnmXZ V§ÌkmZ `m~m~V {Z‘uVr ZÌ d ñ’w$aX `m IVm§Mr CnbãYVm H$éZ XoUo amgm`{ZH$
V§kmH$Sw>Z ‘mJ©Xe©Z {‘imë`mg eoVH$è¶m§Zm Am{W©H$ ñW¡`© {‘iw IVm§Mr 20 Vo 25 Q>¸o$ ~MV H$éZ {nH$mÀ`m CËnmXZmV 15 Vo 20
eHo$b, Aer Anojm ì`º$ H$aÊ`mV Ambr. Ë`mZwgma {nH${Zhm` Q>¸o$ dmT> H$aUo `m CÔoemZo O¡{dH$/amgm`{ZH$ ~rO àH«$s`oMo ‘hËd
V§ÌkmZ àgmamVrb AgUmao A§Va Xwa H$aÊ`mgmR>r aã~r h§Jm‘mV eoVH$è¶m§Zm nQ>dyZ XoÊ`mV Ambo VgoM {OdmUw g§dY©Z {~O àH«$s`m
Jmd {Zhm`/{nH$ {Zhm` V§ÌkmZ à{ejU ‘mohr‘ Am`mo{OV H$aVmZm ¿`md`mMr XjVm, {~OàH«$s`m~m~V {d{dY {nH$ {Zhm`
H$aÊ`mMo {Z{üV H$aÊ`mV Ambo. JmdmVrb aã~r h§Jm‘mVrb à‘wI AgUmè¶m {e’$magr `m~m~V ‘hËdnwU© g§Xoe eoVH$ar ~§Yw ^{JUt
joÌ Agboë`m 2 {nH$m§Mr {ZdS> H$éZ XmoZ doJdoJir à{ejUo n`ªV nmoM{dÊ`mV Ambm. aã~r h§Jm‘mVrb Vob{~`m {nH$m§Mo ‘hËd
Am`moOZ H$aUo. à{ejU ‘w»`Vm {nH$ CËnmXZ V§ÌkmZmZwgma d {‘iUmam Am{W©H$ Z’$m `m~m~V eoVH$è¶m§Zm ‘mJ©Xe©Z H$aÊ`mV
O‘rZ V`ma H$aUo ~rO àH«$s`m gwYmarV bmJdS> V§ÌkmZ Ambo. aã~r h§Jm‘mV H$m§Xm ho OmñV joÌmda KoVbo OmUmao {nH$
EH$mË‘rH$ AÞÐì` ì`dñWmnZ, EH$mË‘rH$ H$sS> amoJ ì`dñWmnZ AgwZ aã~r h§Jm‘mVrb H$m§Xm gmR>dUyH$ H$éZ df©^a ~mOmamVrb

OmZodmar & 2023 29


H$m§X`mMr ‘moR>`m à‘mUmV H$‘VaVm ^éZ H$mT>Vmo. n§aVw A`mo½` Ah‘XZJa {Oëøm‘Ü`o EHw$U 1605 Jmdo AgwZ 1577
nÜXVrZo gmR>dUyH$ Am{U hdm‘mZmVrb ~Xbm‘wio gmR>dUrV à{ejUo, nwUo {Oëh`m‘Ü`o EHw$U 1922 Jmdo AgwZ 1130
H$m§X`mMo ‘moR>`m à‘mUmV ZwH$gmZ hmoVo. H$m§Xm gmR>dUrVrb à{ejUo VgoM gmobmnya {Oëh`m‘Ü`o 1154 Jmdo AgwZ
amoJ d {H$S>tMr `mo½` ‘m{hVr Agë`mg ho ZwH$gmZ Q>miVm `oVo 1060 à{ejUo `m à‘mUo nwUo {d^mJm‘Ü`o aã~r V§Ìkmda
gmR>dUwH$sÀ`m H$mimV H$m§ÚmMo ‘§XnUo œgZ hmoV AgVo VgoM AmYmarV 3767 JmdnmVirda à{ejUo KoÊ`mV Ambr.
H$m§ÚmVrb nmÊ`mMo CËgO©Z XoIrb hmoV AgVo. doJdoJi`m hdm‘mZ gXa à{ejUmg eoVH$è¶m§Mm Mm§Jbm à{VgmX {‘imbm.
~Xbm‘wio `m àH«$s`m‘Ü`o ~Xb hmoD$Z H$m§ÚmMo ZwH$gmZ hmoVo Ë`mMo H¥${f {dÚmnrR>mVrb V§ÌkmZ eoVH$è¶m§À`m eoVmn`©V KoCZ
VrZ àH$ma AmhoV. dOZmVrb KQ>, H$m§Úmbm H$m|~ `oUo, H$m§ÚmMr OmÊ`mgmR>r ~XbË`m pñWVrV H¥${f {dñVma H$m`©H«$‘m‘Ü`o
gS> `m‘wio ‘w»` ZwH$gmZ hmoVo. aã~r h§Jm‘ à{ejU ‘mohr‘oV H$m§Xm joÌr` `§ÌUm d ‘m{hVr V§ÌkmZmMm à^mdr dmna H$éZ aã~r
{nH$m§Mo OmVrMr {ZdS> H$m§Xm OmVrMr {Q>H$dU j‘Vm, IV d à{ejU ‘mo{h‘oMo Am`moOZ H$aÊ`mV Ambo. aã~r h§Jm‘mÀ`m
nmUr {Z`moOZ, {hadirMr IVo VgoM g|Ðr` IVm§À`m dmnam‘wio Ñï>rZo ‘hËdmÀ`m {nH$m§À`m V§ÌkmZm~m~V Ho$boë`m {dñVma
H$m§X`mMr gmR>dU j‘Vm Mm§Jbr amhVo. H$m§Úmbm dmT>rÀ`m H$mimV H$m`m©‘wio aã~r CËnmXZm‘Ü`o dmT> hmoÊ`mg {Z{üV ‘XV hmoB©b.
{Z`‘rV d à‘mUmV nmUr X`mdo bmJVo, H$m§Xm H$mT>Ur nwd© ~waerMm
{eaH$md Q>miÊ`mgmR>r ~waerZmeH$mMr H$mT>Urnwd© 15 {Xdg
AJmoXa H$amd`mMr ’$dmaUr H$mT>Ur Z§VaÀ`m {Z`moOZm‘Ü`o H$m§Xm JaO Agbobo VgoM CËnmXH$mZm Mm§Jbm ‘mo~Xbm XoUmao {nH$ AgwZ
gwH$dUr H$m§X`mMt H$mT>Ur 50 Q>¸o$ ‘mZm nS>ë`mZ§VaM H$aUo, Ë`mÀ`m joÌ {dñVmamda ^a XoUo ~m~V ‘mJ©Xe©Z H$aÊ`mV Ambo.
gmR>dU J¥hmVrb dmVmdaU H$m§XmMmi {ZO©VwH$saU BË`mXr ~m~rda H$S>YmÝ` {nH$mn¡H$s H$moaS>dmhþ joÌmda `oUmè¶m ha^am {nH$mÀ`m
à{ejUmV {deof ^a XoÊ`mV Ambm. V§ÌkmZm‘Ü`o ~rO àH«$s`m, bmJdS> nÜXV, A{YH$ CËnmXZ XoUmè¶m
aã~r à{ejU ‘mohr‘o‘Ü`o gmobmnya {Oë`mVrb ^m¡Jmo{bH$ dmUm§Mm dmna, amonm§Mr hoŠQ>ar `mo½` g§»`m, amgm`{ZH$ IVm§Mm
{MÝhm§H$Z {‘imboë`m aã~r Ádmar {nH$mda {deof ^a XoÊ`mV Ambm. g§VwbrV dmna Am{U {nH$ g§ajUmMo `mo½` {Z`moOZ, `mo½`doir noaUr
V¥UYmÝ` {nH$m‘Ü`o Adf©U àdU ^mJmVrb eoVH$è¶m§gmR>r aã~r `m ‘hËdmÀ`m KQ>H$m§~m~V ‘mJ©Xe©Z H$aÊ`mV Ambo. Jhþ `m {nH$mÀ`m
Ádmar ho emœV CËnZmMo ómoV AgwZ aã~r ÁdmarÀ`m n§MgwÌr ~m~VrV A{YH$ CËnmXZmgmR>r A{YH$ CËnmXZj‘ gwYmarV dmUm§Mm
V§ÌkmZ {dH$grV Pmë`m‘wio CËnÞmV dmT> hmoV AgwZ n§MgwÌr‘Ü`o dmna doioda noaUr, `mo½` noaUr nÜXVrMm Ad§b~, {e’$magrV
‘wbñWmZr nmUr ì`dñWmnZ, O‘rZrÀ`m ImobrZwgma Ádmar dmUm§Mr IVm§Mo {Z`moOZ, nmUr ì`dñWmnZ `m~m~V aã~r à{ejUm‘Ü`o
{ZdS> Ádmar noaUr Z§Va Amobmdm ì`dñWmnZ, EH$mË‘rH$ IV ‘mJ©Xe©Z H$aÊ`mV Ambo. aã~r à{ejU H$m`©H«$‘m‘Ü`o à{ejU
ì`dñWmnZ, EH$mË‘rH$ {nH$ g§ajU ì`dñWmnZ `mda AmYmarV gmhrË`, KS>rnÌrH$m, ‘m{hVr nwpñVH$m, `wQ>`w~ darb `mo½` {’$ë‘Mr
à{ejU H$m`©H«$‘ KoÊ`mV Ambm. aã~r h§Jm‘mVrb H$moaS>dmhþ {ZdS> H$éZ Vr eoVH$è¶m§n`©V nmohM{dÊ`mV Ambr.
{nH$mn¡H$s H$aS>B© ho {nH$ H$‘r IMm©Mo, H$‘r d ‘moOHo$ nmÊ`mMr 

30 OmZodmar & 2023


Am§~m ‘moha g§ajU ‘mohr‘
lr. A§Hw$e ‘mZo, {d^mJr¶ H¥$fr ghg§MmbH$, R>mUo
Am§~m {nH$mImbrb joÌ Am{U CËnmXZmÀ`m ~m~VrV ^maVmMm VgoM ‘hmamï´>mMm àW‘ H«$‘m§H$ bmJVmo. OJmVrb Am§ã`mMo
EHy$U CËnmXZmÀ`m Odinmg {Zå‘o CËnmXZ ^maVmV hmoVo. Amnë`m XoemV Am§~m ’$i{nH$mImbrb bmJdS>rMo joÌ OmñV
AgyZhr Am§ã`mMo àVr hoŠQ>ar CËnmXZ ‘mÌ H$‘r Amho. ’$im§Mm amOm g‘Oë`m OmUmè`m Am§~m `m ’$i {nH$mg H$moH$U
{d^mJmÀ`m Ñï>rZo AZÝ` gmYmaU ‘hËd Amho, H$moH$UmVrb hmnyg Am§ã`mbm EH$ {d{eï> Md, J§Y d AmH$f©H$ AmH$ma
AgyZ `m Am§ã`mbm hmnyg åhUyZ ^m¡Jmo{bH$ ‘mZm§H$Z àmá Amho. {Xdg|{Xdg hmnyg Am§ã`mImbr VgoM BVahr dmUm§Mo joÌ
dmT>V Amho. H$moH$UmVrb CîU d X‘Q> hdm‘mZ ho H$sS> d amoJmg AZwHy$b Amho.

H$mo H$U {d^mJmV CËnmXZj‘ Am§~m ~mJm§Mo joÌ Odinmg


125000 hoH$Q>a AgyZ `m joÌmVyZ à{V hoŠQ>ar XmoZ Q>Z
CËnmXH$Vm Yaë`mg Odinmg 250000 ‘o. Q>Z Am§~m CËnmXZ
Am§ã`mbm `oUmè`m ‘mohamdaM Am§ã`m‘Ü`o hmoUmar ’$iYmaUm
Adb§~yZ AgVo. åhUyZ Am§~m ~mJonmgwZ OmñVrMo d A{YH$ XO}Xma
CËnmXZ {‘i{dÊ`mgmR>r Am§ã`mbm Mm§Jbm Am{U {Z`{‘V ‘moha `oUo
CnbãY hmoVo. H$moH$UmVrb hmnyg Am§~m hm XO}Xma Agë`mZo naXoemV JaOoMo Amho.
Am§~m ’$io, Am§~m ’$imnmgyZ ~Zdbobm nën d BVa nXmWmªMr {Z`m©V Am§ã`m‘Yrb ‘moha {Z{‘©VrMr à{H«$`m AË`§V Jw§VmJw§VrMr Amho. ‘moha
hmoVo. `m {Z`m©VrÛmao naH$s` MbZ CnbãY hmoVo. amÁ`mVrb {Z`m©VrMo `oÊ`mgmR>r H$maUr^yV R>aUmè`m gd© KQ>H$m§V g‘Ýd` gmYZo JaOoMo
‘yë` Odinmg AS>rMeo H$moQ>r AgyZ `m‘Ü`o H$moH$UmVrb hmnyg Am{U AgVo. `m KQ>H$m§‘Ü`o CnbãYVm Am{U {d{dY g§OrdH$m§Mr R>am{dH$
Ho$ea Am§ã`mMm à‘wI dmQ>m Amho . nmVir `m§Mm g‘mdoe hmoVmo. `m gd© KQ>H$m§Vrb EImXm KQ>H$ CnpñWV
Oa nmD$g {Z`{‘V nmdgmim gmoSy>Z Zmoìh|~a‘Ü`o XoIrb nS>V Zgbm qH$dm Ë`mMo à‘mU WmoSo> H$‘r A{YH$ Pmbo Var Ë`mMm ‘mohamda
am{hbm, Va Am§ã`mMr ‘mohmoa `oÊ`mMr à{H«$`m aIS>Vo, Ë`m‘wio Am§ã`mbm {dnarV n[aUm‘ hmoV AgVmo. Am§ã`mÀ`m H$mhr OmVtZm Xadfu ‘moha
‘mohmoa C{eam `oVmo. H$mhr doim Amnë`mbm Ago {XgyZ `oVo, H$s EoZ `oVmo, Va H$mhr OmVtZm EH$m dfm©AmS> Mm§Jbm ‘moha `oVmo. `mda Ho$boë`m
nmdgmù`mV åhUOo Owb¡ qH$dm Am°JñQ> ‘{hÝ`mV Á`m doir ^anya g§emoYZmV Ago AmT>iyZ Ambo H$s, Agm ‘mohmoa `oÊ`mg Am§ã`mÀ`m
nmD$g gVV nS>Uo Ano{jV AgVo, Ë`m doir Oa ‘moR>m I§S> nS>bm H$mo`rV Agbobm Or~«o{b`Ýg ZmdmMm KQ>H$ H$maUr^yV Amho. ho KQ>H$
åhUOo nmD$g Z nS>Vm 15 Vo 20 {Xdg Oa gVV D$Z nS>bo, Va àm‘w»`mZo ’$imV V`ma hmoVmV Am{U ’$imÀ`m‘m’©$V ’$m§XrV nmohMVmV.
Aem doiobm `m ~mJo‘Ü`o Am§ã`mbm ‘mohmoa `m`bm gwadmV hmoVo. {deofV… `m KQ>H$mMo ‘w»` H$m‘ PmS>mMr dmT> H$aUo ho AgVo. Á`m PmS>m§Zm
g‘wÐmZOrH$À`m Am§~m ~mJo‘Ü`o ‘mohmoa AdH$mir `oÊ`mMr CXmhaUo dfm©AmS> ‘moha `oVmo Ë`m PmS>m§V Or~«o{b`ÝgMo à‘mU A{YH$ AmT>iyZ
`mM H$maUm‘wio AmT>iVmV. nmÊ`mMm VmU åhUyZM ‘hÎdmMm Amho. Ambo Amho. `mdê$Z Aem OmVrÀ`m PmS>m§Zm Xadfu ‘moha AmUÊ`mgmR>r
nmdgmù`mZ§Va Am§ã`mÀ`m PmS>mbm gVV nmUr {‘iV Jobo, Va Aem dmT>{ZamoYH$m§Mm dmna H$aÊ`mMr H$ënZm nwT>o Ambr. PmS>mMr dmT>
Am§ã`mÀ`m PmS>mbm ‘mohmoa C{eam `oÊ`mMr XmQ> eŠ`Vm AgVo. Am§ã`mÀ`m H$aÊ`mè`m KQ>H$m§‘wio ‘moha `oV Zmhr, Ë`m‘wio PmS>mMr dmT> WmondUmao
CËnmXZmV ‘mohmoa g§ajUmbm {deof ‘hÎd Amho. à‘wI d Xwææ‘ nmofU KQ>H$ PmS>mbm {Xbo Va ‘moha `oD$ eH$Vmo, ho à`moJmZo Am{U AZw^dmZo
nmÊ`m§Mr H$m‘VaVm, g§OrdH$m§Mm A^md, `mo½` nmUr ì`dñWmnZ ZgUo {gÕ Pmbo Amho. Ë`m‘wioM AmVm Am§ã`mÀ`m PmS>mbm {Z`{‘V ‘moha
Am{U {H$S>r d amoJm§Mm àmXw^m©d Am{X H$maUm§‘wio ‘mohmoa H$anVmo Am{U AmUÊ`mgmR>r dmT>{ZamoYH$m§Mm dmna Ho$bm OmVmo. `mgmR>r H$ëQ>ma ZmdmMo
’$iJi hmoVo. dmT> {ZamoYH$ à^mdrnUo H$m‘ H$arV Agë`mMo AmT>iyZ Ambo Amho.

OmZodmar & 2023 31


Am§ã`mÀ`m PmS>mMo d` Am{U AmH$ma `mÀ`m à‘mUmZwgma H$ëQ>maMm 5 {‘br + S>m`H$mo’$m°b 20 {‘br + 10 {bQ>a nmUr.
`mo½` doir Am{U `mo½` à‘mUmV dmna Ho$ë`mg Am§ã`mbm {Z`{‘V ‘moha 5. 20 Vo 25 {S>g|~a Xaå`mZ H$m~©ÝS°>Pr‘ 1o J«°‘ + pñnZmog°S> 5 {‘br
AmUyZ CËnmXZmV gmVË` amIVm `oVo. ho dmT>{ZamoYH$ PmS>mÀ`m dmT>rbm + 10 {bQ>a nmUr
Wm§~dyZ dmT>rgmR>r bmJUmar eº$s PmS>mÀ`m ‘moha {Z{‘©VrH$So> didVmV. 6. ’$io gmYmaUnUo ÁdmarÀ`m AmH$mamMr Pmë`mZ§Va {O~«obrH$ E°grS>
H$ëQ>ma åhUOoM n°Šbmoã`yQ´Pmob dmnaboë`m ~mJm§‘Ü`o C{eam 1 J«o‘ A°{gQ>moZ 60 {‘br {H$§dm AëH$mohmob 100 {‘br + 1
åhUOo Zmoìh|~aEodOr {S>g|~a‘Ü`o ‘mohmoa `oÊ`mMr XmQ> eŠ`Vm AgVo. {H$bmo `w[a`m A{MboQ>oS> qPH$ 250 J«°‘ + 10 {bQ>a nmUr.
h‘Img ‘mohmoa `oÊ`mgmR>r 2 {‘.{b. Šbmoa‘oH«$m°Q> ŠbmoamB©S> à{V amgm`{ZH$ ’$dmaUrÀ`m ‘mÌm§darb IM© H$‘r H$aUo d CËnmXZmMm
{bQ>a `m à‘mUmV XmoZ ’$dmaÊ`m Xhm {Xdgm§À`m A§VamZo Ho$ë`mg Mm§Jbm XOm© d CËnmXZ dmT>rgmR>r à{V~§YmË‘H$ Cnm``moOZm
’$m`Xm hmoD$ eH$Vmo. Ë`mM~amo~a Mma Q>¸o$ nmoQ>°{eA‘ Zm`Q´oQ>À`m XmoZ doirM H$aÊ`mÀ`m hoVyZo ’$i {nH$mdarb H$sS> d amoJ {Z`§ÌUmgmR>r
’$dmaÊ`m Xhm {Xdgm§À`m A§VamZo Ho$ë`mggwÕm ‘mohmoa `oÊ`mg ‘XV H¥$fr {d^mJm‘m’©$V ’$bmoËnmXZ {nH$mdarb H$sS> amoJ gd}jU, g„m
hmoVo; ‘mÌ Amboë`m ‘mohmoamMo Mm§Jë`m àH$mao g§ajU H$ê$Z OmñVrV d ì`dñWmnZ àH$ën (hm°Q>©g°n) hr `moOZm gZ 2011-12 nmgwZ
OmñV ’$iYmaUm H$er hmoB©b, `mda bj H|${ÐV H$amdo bmJVo. Am§ã`mMr am~{dÊ`mV `oV Amho. `m `moOZoA§VJ©V Xa gámhmV gd}jUmer g§~§{YV
CËnmXH$Vm hr ‘mohmoamdarb H$sS> d amoJmnmgyZMo g§ajU `m ~m~rda àË`oH$ H¥$fr ghmæ`H$ 2 {Z{üV ßbm°Q>Mo Va H¥$fr n`©dojH$ d ‘§S>i H¥$fr
Adb§~yZ Amho A{YH$mar àË`oH$s 2 a°ÊS>‘ ßbm°Q>Mo gd}jU {Z`{‘VnUo H$aV AmhoV.
gd}jUmÀ`m Zm|Xr hm°Q>©g°n àUmbrda Am°ZbmB©Z S>mQ>m EÝQ´r Ahdmb
H$ëQ>ma XoÊ`mMr nÕVr - ‘Ü`o ^aboë`m AmhoV. Ë`m‘wio Á`m {R>H$mUr H$sS> d amoJmMr nmVir
Am§~m ~mJoVrb àË`oH$ PmS>mÀ`m ~w§Ü`m^modVr IVo KmbÊ`mgmR>r Am{W©H$ ZwH$gmZ g§Ho$V nmVirÀ`mda (B©.Q>r,Eb boìhbÀ`mda) Joë`mg
Amio Ho$bobo AgVo. `m Amù`mÀ`m AmV gmYmaUnUo EH$ ’w$Q>mda Xwgao àmXw^m©d AmQ>moŠ`mV AmUÊ`mgmR>r H¥$fr {dÚmnrR>m‘m’©$V àgm[aV
dVw©i H$amdo. `m Xwgè`m dVw©imÀ`m narKmda IÈ>m gmYmaUnUo 30 g|. Ho$boë`m g„²`mZwgma {d{dY Cnm``moOZm am~{dÊ`mV `oV AmhoV.
‘r. Imob Agmdm. VgoM H¥$fr Cng§MmbH$ `m§Mo‘m’©$V E‘ {H$gmZ nmoQ>©bÛmao EgE‘EgÛmao
gXa PmS>mgmR>r {Z{üV Ho$bobr H$ëQ>maMr gmYmaUnUo 10 {‘.br. eoVH$è`mZm g§Xoe nmR>{dbo AmhoV, J«m‘n§Mm`VrÀ`m dmVm©’$bH$mda
gmR>r 3 {bQ>a `m à‘mUmV ÐmdU V`ma H$amdo. Ë`mVrb Ë`m PmS>mgmR>rMr Cnm``moOZm§À`m Oå~mo PoamoŠgÀ`m àVr doimodoir bmdë`m OmV AmhoV.
‘mÌm PmS>mÀ`m ~w§Ü`m ^modVr ImoXboë`m N>moQ>çm IS²>S>çmV g‘à‘mUmV joÌr` ñVamda nrH${Zhm` V§ÌkmZ d Ë`mg§~§{YV H$m¡eë`o eoVH$è`m§n`ªV
AmoVmdr. Ë`mZ§Va ho IÈo> bJoM ‘mVrZo ~wOyZ ¿`mdoV. à^mdrnUo nmohM{dÊ`mgmR>r eoVremim§Mo Am`moOZ Ho$bo Amho.

Am§~m ‘mohmoa g§ajUmMo doimnÌH$ - eoVremim {Z`moOZ d H$m`©dmhr-


1. Am°ŠQ>mo~aMm {Vgam AmR>dS>m {¹$Zm°b’$m°g 25 Q>¸o$ 20 {‘br +  1 Am°ŠQ>mo~a Vo 14 Am°ŠQ>mo~a 2022- `m H$mbmdYrV Am§~m
gm`na‘oW«rZ 10 Q>¸o$ 5 {‘br S>m`WoZ E‘-45 30 J«°‘ + 10 CËnmXH$m§Mr g^m KoD$Z eoVremioMm CÔoe d Am§~m CËnmXZmVrb
{bQ>a nmUr. AS>MUr~Ôb MMm© H$ê$Z {deof OmVrMr {ZdS>, XO}Xma H$b‘o,
2. 1 Vo 5 Zmoìh|~a Xaå`mZ ñQ´oßQ>mogm`ŠbsZ 1 J«°‘ + H$m°na IVo IaoXr H$aVmZm ¿`md`mMr H$miOr `mMo ‘mJ©Xe©Z H$aÊ`mV
Am°ŠgrŠbmoamB©S> 30 J«°‘ + B‘m‘oŠQ>rZ ~oPmoEQ> 5 J«°‘ + 10 Ambo.
{bQ>a nmUr.  15 Am°ŠQ>mo~a Vo 31 Am°ŠQ>mo~a 2022- ‘¥Xm narjU H$ê$Z
3. 15 Vo 20 Zmoìh|~a Xaå`mZ {‘{Wb {S>‘oQ>m°Z 20 {‘br + 80 Q>¸o$ IV ì`dñWmnZ, H$ëQ>maMm dmna, VgoM ~mOma ‘yë` gmIir
gë’$a 20 J«°‘ + 10 {bQ>a nmUr. {dH${gV H$aÊ`mÀ`m Ñï>rZo eoVH$ar CËnmXH$ H§$nZr `m§MoH$Sy>Z
4. 1 Vo 5 {S>g|~a Xaå`mZ S>m`Šbmoamoìhm°g 20 {‘br + àmo{nH$moZ°Pm°b Ano{jV H$m`© `m~m~V MMm© d {Z`moOZ Ho$bo.

32 OmZodmar & 2023


 1 Zmoìh|~a Vo 14 Zmoìh|~a 2022- Am§~m {nH$ n[ag§ñWm Pmbobo Amho. Ë`m‘wio `m {H$S>rMo ì`dñWmnZ H$aÊ`mgmR>r H$m‘J§Y
{ZarjUo, {MÌrH$aU, gmXarH$aU MMm© d {ZîH$f© `m~m~V gmnù`m§Mm dmna A{Ve` Cn`wº$ R>aV Amho. `m‘Ü`o Agboë`m
‘mJ©Xe©Z H$aÊ`mV Ambo. {‘WmB©b `w{OZb `m agm`Z`wº$ H$m‘J§Y gmnù`m§Mm dmna Ho$ë`m‘wio
 15 Zmoìh|~a Vo 30 Zmoìh|~a 2022- ag emofUmè`m {H$S>r d amoJ Am§ã`mdarb ’$i‘merMo Za {H$Q>H$ gmnù`mV AmH${f©bo OmVmV.
ì`ñWmnZ Ho$bo VgoM H$m‘J§Y gmnio Ë`mMm Cn`moJ d ì`dñWmnZ, gmnù`mV R>odboë`m J§YmH$So> Za ‘mem AmH${f©V hmoD$Z gmnù`mÀ`m
{Z`m©Vj‘ ~mJm§Mr Zm|XUr `m§Mo ‘mJ©Xe©Z Ho$bo. AmV {eaVmV d AmVrb ë`wabm ñne© hmoD$Z ‘aVmV. gmnio bmdboë`m
 {S>g|~a 2022- EH$mpË‘H$ VU ì`dñWmnZ d H$sS> d amoJmMo ^mJmVrb Za ’$i‘merMo à‘mU H$‘r hmoVo. n[aUm‘r, ‘rbZmgmR>r Za
O¡{dH$ {Z`§ÌU `m~m~V ‘mJ©Xe©Z. CnbãY hmoV Zmhr. Aem àH$mao ’$i‘mer {Z`§ÌUmV amhÊ`mg ‘XV
 OmZodmar 2023- EH$mpË‘H$ AÞÐì` ì`dñWmnZ, {H$S>H$ZmeHo$ d hmoVo. àVr hoŠQ>a àjoÌmgmR>r gmnù`m§Mr g§»`m ghm Vo Xhm AgVo. ’w$b
~waerZmeHo$ hmVmiUr ~m~V ‘mJ©Xe©Z. d ’$iYmaUonmgyZ Vo H$mT>Urn`ªV dmnamdo bmJVmV. 30-40 {Xdgm§Zr
 ’o$~«wdmar 2023- H$mT>Ur nümV hmVmiUr d CnbãY gw{dYm ë`ya ~Xbmdm bmJVmo. H$moH$U {d^mJmV joÌr` ñVamda Am§~m ’$i‘mer
VgoM Am§~m {Z`m©Vr~m~V ‘mJ©Xe©Z. {Z`§ÌU ‘mohr‘ Zmoìh|~a Vo OmZodmar `mXaå`mZ am~{dÊ`mV `oUma
 ‘mM© 2023- Am§~m à{H«$`m CÔmoJ g§~§Yr H§$nÝ`m d eoVH$ar g§dmX Amho. VgoM Am§~m ’$i‘mer {Z`§ÌUmgmR>r hm°Q>©g°n `moOZoA§VJ©V Am§~m
VgoM eoVrnyaH$ ‘mJ©Xe©Z. ’$i‘mer ajH$ gmnio àjoÌmda bmdÊ`mgmR>r nwa{dÊ`mV `oVmV. Mmby
dfu H$moH$U {d^mJmVrb nmMhr {OëømV nwaoí`m à‘mUmV ajH$ gmnio
Am§~m ’$iJi d ì`dñWmnZ bmdÊ`mH$[aVm S>m°.~mimgmho~ gmd§V H$moH$U H¥$fr {dÚmnrR>,Xmnmobr d
Am§ã`mbm `oUmè`m EHy$U ’w$bm§n¡H$s ’$º$ 2 Vo 3 Q>¸o$ ’w$bm§Mo H¥$fr {dkmZ H|$Ð, ~mam‘Vr `m§MoH$Sy>Z EHy$U 3472 ajH$ gmnù`mMm
namJrH$aU hmoD$Z ’$iYmaUm hmoVo. ~mH$sMr gd© ’w$bo åhUOoM ‘moha nwadR>m Ho$bm Amho. VgoM Am§~m ’$i‘mer {Z`§ÌUmg§~§{YVÀ`m
JiyZ OmVmo. gmYmaUV… 99.6 Q>¸o$ ’w$bo, ’$io {d{dY H$maUm§Zr Cnm``moOZm d ajH$ gmnù`mÀ`m 4000 KS>rn{ÌH$m d 1000 nmoñQ>g©
PmS>mdê$Z JiyZ nS>VmV. Am§ã`mÀ`m hmoÊ`mè`m EHy$U ’$miYmamUo n¡H$s ({^ÎmrnÌH$m) N>mnmB© H$ê$Z {Oëøm§Zm dmQ>n Ho$ë`m AmhoV. `mÛmao
H$mT>UrgmR>r ’$º$ 0.4 Vo 0.5 Q>¸o$ ’$im§Mo CËnmXZ {‘iV AgVo. {d^mJmVrb Am§~m ’$imMo ’$i‘mer nmgwZ Mm§Jë`m àH$mao g§ajU hmoD$Z
JwUdÎmmnyU© ’$im§Mo CËnmXZ {‘iob Aer Anojm Amho.
Am§~m ’$i‘mer {Z`§ÌU- 
’$i‘merÀ`m àmXw^m©dm‘wio Am§ã`mMr {Z`m©V H$aUo A{Ve` AdKS>

OmZodmar & 2023 33


{nH$ {d‘m `moOZm H$moUmÀ`m ’$m`ÚmMr?
lr.{dZ`Hw$‘ma AmdQ>o, H¥${f ghg§MmbH$ ({d.à.1), VWm ‘w»` gm§pIH$ , ‘.amÁ`, nwUo.
amÁ`mÀ`m gdmªJrU {dH$mgmV H¥${f joÌmMo AZÝ`gmYmaU ‘hËd Amho. CnbãY nmÊ`mMm H$m`©j‘ dmna H$éZ H$‘rV
nmÊ`mV Am{U IMm©V, O{‘ZrMr gwnrH$Vm Am{U CËnmXH$Vm H$m`‘ ñdénr {Q>H$dwZ R>oD$Z A{YH$m{YH$ JwUdÎmmnwU©
CËnmXZ {‘idUo d amÁ`mVrb OmñVrV OmñV joÌ qgMZmImbr AmUUo `m CÔoemZo XoemV amÁ` nwañH¥$V gwú‘ qgMZ
`moOZm gZ 1986-87 nmgyZ am~{dÊ`mV `oV Amho. amÁ` nwañH¥$V gwú‘ qgMZ `moOZm am~{dUmao ‘hmamï´> àW‘ amÁ`
Amho. gZ 2022-23 nmgyZ hr `moOZm amï´>r` H¥${f {dH$mg `moOZm àVr W|~ A{YH$ nrH$ `m KQ>H$m§VJ©V am~{dÊ`mV `oV
Amho. `m `moOZoV {ZYrMr VaVyX H|$Ð d amÁ` 60:40 `m à‘mUmV Amho.

Z¡ g{J©H$ AmnÎmr , H$sS> d amoJ, dmVmdaUmVrb ~Xb `mgma»`m


KQ>H$m§‘wio {nH$m§Mo ZwH$gmZ Pmë`mg eoVH$è`m§Mo Am{W©H$
ñW¡`© A~m{YV amIUo, ho {nH$ {d‘m `moOZoMo ‘w»` C{Ôï> Amho.
amÁ`mV eoV {nHo$ Am{U ’$i{nHo$ Aí`m gmR>r XmoZ doJ doJù`m
{d‘m `moOZm am~{dÊ`mV `oVmV .
A. àYmZ‘§Ìr {nH$ {d‘m `moOZm
amÁ`m‘Ü`o aã~r 1999 nmgyZ Vo 2015-16 n`ªV amï´>r`
nrH$ {d‘m `moOZm am~{dÊ`mV `oV hmoVr. `mV ‘hËdnyU© ~Xb
H$ê$Z Iarn 2016 h§Jm‘mnmgyZ àYmZ‘§Ìr {nH$ {d‘m `moOZm
am~{dÊ`mV `oV Amho. `m `moOZoV {nH$mMr noaUr Z H$aVm `oUo,
ñWm{ZH$ Z¡g{J©H$ Amn{Îm, ‘Ü` h§Jm‘ ‘Yrb à{VHy$b n[apñW{V, g§a{jV aH$‘oÀ`m 2% À`m ‘`m©XoV Va aã~r h§Jm‘mgmR>r 1.50%
{nH$mMo H$mT>Ur níMmV ZwH$gmZ, nrH$ H$mnUr à`moJ AmYm[aV {d‘m hám AgyZ H$mnyg Am{U H$m§Xm gmR>r Vmo {d‘m g§a{jV
Aí`m {d{dY ~m~VrV ZwH$gmZ ^anmB© XoÊ`mV `oVo . aH$‘oÀ`m 5% Q>¸o$ ‘`m©XoV Amho. `m `moOZo‘Ü`o H$O©Xma, {~Ja
{nH$ {d‘m `moOZo‘Ü`o Iarn h§Jm‘mV hr `moOZm ^mV, Ádmar, H$O©Xma eoVH$è`m§Mm gh^mJ EopÀN>H$ Amho.
~mOar, ZmMUr, ‘wJ, CS>rX, Vya, ‘H$m, ^wB©‘yJ, H$maio, Vri,
gy`©’y$b, gmo`m~rZ, H$mnyg Am{U H$m§Xm `m {nH$m§gmR>r Va aã~r
~. hdm‘mZ AmYm[aV ’$inrH$ {d‘m `moOZm :-
h§Jm‘mV Jhÿ, ha^am, Ádmar, CÝhmir ^mV, CÝhmir ^wB©‘yJ, H$m§Xm
‘¥J Am{U A§{~`m ~hma
`m {nH$m§gmR>r A{Ygy{MV ‘hgyb ‘§S>imV {d‘m g§ajU XoÊ`mV amÁ`mV àm`mo{JH$ VËdmda 2011-12 nmgyZ {ZdS>H$
`oVo. eoVH$è`m§gmR>r H$mnyg d H$m§Xm dJiVm hr ì`mnmar {nHo$ ’$i{nH$m§gmR>r {d‘m `moOZm am~{dÊ`mV `oV hmoVr. gZ 2016-
dJiVm Iarn h§Jm‘mV Cd©[aV {nH$m§gmR>r {d‘m hám hm {d‘m 17 nmgyZ àYmZ‘§Ìr {nH$ {d‘m `moOZ|VJ©V ’$i{nH$m§gmR>r {h

àYmZ‘§Ìr {nH$ {d‘m `moOZm 2016-17 Vo 2021-22 df©{Zhm` {d‘m hám Am{U ZwH$gmZ ^anmB© Vnerb
df© {d‘m hám eoVH$ar EHy$U {d‘m hám é. ZwH$gmZ ^anmB© é. ZwH$gmZ ^anmB©Mo {d‘m
{hñgm é.H$moQ>r H$moQ>r H$moQ>r hßË`mer à‘mU %
2016-17 586.67 3995.02 1924.72 48.18
2017-18 417.74 3544.32 2707.81 76.40
2018-19 612.47 4921.53 4668.01 94.85
2019-20 614.08 4922.02 5537.28 112.50
2020-21 572.34 5806.20 1116.35 19.23
2021-22 489.65 5179.61 3484.52 67.27
EHy$U 3292.95 28368.70 19438.69 68.52

34 OmZodmar & 2023


’$inrH$ {d‘m `moOZm 2016-17 Vo 2021-22 :- {d‘m hám d ZwH$gmZ ^anmB©
df© {d‘m hám é.H$moQ>r {Z{üV ZwH$gmZ ^anmB© é. H$moQ>r ZwH$gmZ ^anmB© Mo {d‘m hßË`mer à‘mU %
eoVH$ar {hñgm EHy$U {d‘m hám
2016-17 102.28 732.08 392.88 53.67
2017-18 93.33 741.53 580.23 78.25
2018-19 177 1185.77 1435.01 121.02
2019-20 255.24 1437.55 1129.18 78.55
2020-21 189.11 686.97 304.55 44.33
2021-22 174.26 734.3 855.59 116.52
EHy$U 991.22 5518.2 4697.44 85.13

H$. {nH$ {d‘m Am{U ’$i {nH$ {d‘m `m XmoÝhr `moOZm {‘iyZ gZ 2016-17 Vo 2021-22
`moOZm {d‘m hám eoVH$ar EHy$U {d‘m hám é. ZwH$gmZ ^anmB© é. ZwH$gmZ ^anmB©Mo {d‘m
{hñgm é.H$moQ>r H$moQ>r H$moQ>r hßË`mer à‘mU %
{nH$ {d‘m 3292.95 28368.70 19438.69 68.52
’$i{nH$ {d‘m 991.22 5518.2 4697.44 85.13
EHy$U 4284.17 33886.90 24136.13 71.23

hdm‘mZ AmYm[aV ’$inrH$ {d‘m `moOZm ‘¥J Am{U A§{~`m ~hma é. 29603 H$moQ>r {h H|$Ð d amÁ` emgZ ‘m’©$V EHy$U XoÊ`mV
‘Ü`o am~{dÊ`mV `oVo . `m `moOZoV H$‘r/OmñV Vmn‘mZ, AmЩVm, Ambobo {d‘m hám AZwXmZ Amho .
A{Vd¥ï>r, Adoir nmD$g, nmdgmVrb I§S>, doJmMm dmam, JmanrQ>  EHy$U {d‘m hßË`mÀ`m VwbZoV ZwH$gmZ ^anmB© ‘§OwarMo à‘mU
Aí`m {d{dY hdm‘mZ KQ>H$m§Mm ’$i{nH$m§À`m CËnmXZmda hmoUmè`m 71% Amho .
{dnarV n[aUm‘m‘wio eoVH$è`m§Mo Am{W©H$ ZwH$gmZ hmoVo `m nmgyZ  ‘mÌ eoVH$è`m§Zr ^aboë`m {d‘m hßË`mÀ`m VwbZoV ZwH$gmZ
eoVH$è`m§Zm Am{W©H$ g§ajU {Xbo OmVo. `mV eoVH$è`m§gmR>r ^anmB© ‘§OwarMo à‘mU 563% Amho .
gd©gmYmaU {d‘m hám hm {d‘m g§a{jV aH$‘oÀ`m 5% Amho. ‘mÌ  {d‘m `moOZm‘Ü`o H$Yr Var AMmZH$ `oUmè`m Z¡g{J©H$ AmnÎmr
dmñVd Xeu {d‘m hám hm 35% nojm OmñV Agë`mg, 35% hÿZ nmgyZ Am{W©H$ g§ajU XoÊ`mMm hoVy Amho. 100 bmoH$m§H$Sy>Z
OmñV Agboë`m {d‘m hßË`mÀ`m 50% ^ma eoVH$è`m§Zm CMbmdm O‘m hmoUmè`m {d‘m hám 8 Vo 10 bmoH$m§Mo ZwH$gmZ Pmë`mg
bmJV Amho. `m `moOZo‘Ü`o H$O©Xma, {~Ja H$O©Xma eoVH$è`m§Mm Ë`m§Zm ‘XV XoÊ`mgmR>r dmnabm Omdm. `mV {d‘m H§$nZrbm
gh^mJ EopÀN>H$ Amho. `m `moOZoV gZ 2022-23 ‘Ü`o h§Jm‘ H$m`m©b`rZ IM© Am{U `moOZm A§‘b~OmdUr IM© åhUyZ
{Zhm` Imbrb à‘mUo ’$i {nH$m§Mm g‘mdoe Amho. H$mhr a¸$‘ amhmdr Ago gd©gmYmaU ñdê$n Amho. `m
 ‘¥J ~hma {nHo$ : S>mqi~, g§Ìm, ‘mog§~r, {MHy$, noé, qb~y, `moOZo‘Ü`o eoVH$è`m§Mm gh^mJ EopÀN>H$ Amho. `moOZo‘Ü`o
{gVm’$i, Ðmj (8 {nHo$) AmnU YmoŠ`m§Mm {dMma H$ê$Z ^mJ KoVmo. `mV Z’$m / VmoQ>m
 A§{~`m ~hma {nHo$ : g§Ìm, ‘mog§~r, H$mOy, S>mqi~, Am§~m, Agm {dMma Aën H$mbmdYrgmR>r H$ê$Z MmbV Zmhr . AmnU
Ho$ir, Ðmj, ñQ´>m°~oar, nnB© (9 {nHo$) d¡`{º$H$ OrdZ {d‘m, Amamo½` {d‘m, KamgmR>r {d‘m, dmhZ
{d‘m KoVmo. `m ì`{V[aº$ àdmg {d‘m, JmoS>mD$Z ‘mb {d‘m
BË`mXr AZoH$ {d‘m `moOZm AgVmV. `m~m~V OmJê$H$Vm
H$. {nH$ {d‘m Am{U ’$i {nH$ {d‘m `m XmoÝhr `moOZm dmT>dUo gmR>r ‘moR>çm à‘mUmda à`ËZ Ho$bo OmV AmhoV.
{‘iyZ gZ 2016-17 Vo 2021-22 darb AmH$So>dmar nmhVm {nH$ {d‘m `moOZm {h gH¥$V Xe©Zr
`m `moOZoMr R>iH$ CnbãYr eoVH$ar Am{U {d‘m H§$nZr `m XmoKm§À`m ’$m`ÚmMr Agë`mMo
 gZ 2016-17 Vo 2021-22 `m 6 dfm©V darb XmoÝhr {XgyZ `oV Amho .
{d‘m `moOZoV ^aboë`m EHy$U {d‘m hám é. 33887 H$moQ>r
‘Ü`o eoVH$è`m§Mm {d‘m hám hm é. 4284 H$moQ>r Amho Am{U 

OmZodmar & 2023 35


àYmZ‘§Ìr {H$gmZ gÝ‘mZ {ZYr
`moOZm A§VJ©V bm^mÏ`m©Mr B©- Ho$dm`gr
lr. JUoe KmoanSo>, CnAm`wº$ H¥${f JUZm VWm nWH$ à‘wI nr.E‘.{H$gmZ `moOZm
lr. g§O` {hdmio, à. H¥${f Cng§MmbH$ H¥${f JUZm lr. ‘hmdra H$mZJwSo>, V§Ì ghmæ`H$, nr.E‘.{H$gmZ, ‘hmamï´> amÁ`, nwUo
H|$Ð emgZmÀ`m {ZX}em§Zwgma amÁ`mV ’o$~«wdmar 2019 nmgwZ nr. E‘. {H$gmZ `moOZm am~{dÊ`mV `oV Amho. `m
`moOZoA§VJ©V nmÌ eoVH$ar Hw$Qw>§~m§Zm é. 2000/- àVr hám `mà‘mUo g‘mZ 3 hßË`m‘Ü`o a¸$‘ é. 6000/- dmfuH$
bm^ XoÊ`mV `oVmo. eoVH$è`m§Zm {Z{üV ñdénmMo CËnÞ {‘imdo VgoM eoVrÀ`m h§Jm‘mV IVo, {~`mUo, {H$Q>H$ZmeHo$ B.
IaoXr H$aÊ`mgmR>r Amdí`H$ n¡em§Mr JaO ^mJdUo d Ë`mìXmao H¥${f CËnmXZ dmT>mdo hm `m `moOZoMm CÔoe Amho.

`m `moOZo‘Ü`o H|$Ð d amÁ` emgZmMo MVwW© loUr/ JQ>-S> dJ©


H$‘©Mmar dJiVm gd© H$m`©aV d {Zd¥Îm A{YH$mar/H$‘©Mmar,
emgZ A§JrH¥$V g§ñWm, ñdm`Îm g§ñWoVrb d ñWm{ZH$ ñdamÁ` g§ñWoVrb 
g§Ho$VñWimdarb Farmer Corner `m Q>°~Imbr e-KYC ZmdmÀ`m
n`m©`mda pŠbH$ H$amdo.
Ë`mZ§Va g‘moa {XgUmè`m ~m°Šg‘Ü`o Amnbm AmYma H«$‘m§H$ à{dï>
A{YH$mar/H$‘©Mmar, ‘mJrb dfm©V Am`H$a ^aboë`m ì`º$s, g§d¡Ym{ZH$ H$amdm. Ë`mZ§Va Ë`m g‘moaÀ`m ~m°Šg‘Ü`o ñdV…Mm AmYma qbH$
nX YmaU H$aUmar/Ho$bobr AmOr/‘mOr ì`º$s VgoM AmOr/‘mOr ‘§Ìr, Ho$bobm ‘mo~mB©b H«$‘m§H$ à{dï> H$amdm Am{U Get OTP hm n`m©`
ImgXma,Am‘Xma, ‘hmnmbrHo$Mo ‘hmnm¡a d {Oëhm n[afXoMo AÜ`j, {ZdS>mdm.
{Zd¥Îmr doVZYmaH$ ì`º$s Á`m§Mo ‘m{gH$ {Zd¥Îmr doVZ é.10,000/-  `mZ§Va Amnë`m AmYma qbH$ ‘mo~mB©b H«$‘m§H$mda nr.E‘.{H$gmZ
qH$dm Ë`mnojm OmñV Amho. (MVwW©loUr/JQ>-S> dJ© H$‘©Mmar dJiyZ) H$Sy>Z Mma A§H$s AmoQ>rnr àmá hmoB©b.
Ë`mMà‘mUo Zm|XUrH¥$V ì`dgm`rH$ Ogo S>m°ŠQ>a, dH$sb, A{^`§Vm, gZXr  gXa AmoQ>rnr g‘moaÀ`m AmoQ>rnr ~m°Šg ‘Ü`o Z‘wX H$amdm.
boImnmb (gr.E.), dmñVwemók (AmH$r©Q>oŠQ>) BË`mXr joÌmVrb ì`º$s  nwÝhm EH$Xm AmYma AmoQ>rnr gmR>r pŠbH$ H$amdo.
dJiVm BVa eoVH$ar bm^mWu åhUyZ nmÌ R>aVmV.  Ë`mZ§Va Amnë`m AmYma qbH$ ‘mo~mB©b H«$‘m§H$mda AmYma AmoQ>rnr
Xadfu nr. E‘. {H$gmZ `moOZoÀ`m bm^mMm n{hbm hám hm ‘mho {S>g|~a àmá hmoB©b.
Vo ‘mho ‘mM©, Xwgam hám hm ‘mho E{àb Vo Owb¡ d {Vgam hám hm ‘mho  gXaMm ­adhar OTP g‘moaÀ`m OTP ~m°Šg ‘Ü`o à{dï> H$ê$Z Imbr
Am°JñQ> Vo Zmoìh|~a Aem àH$mao Xo` AgyZ {ZdS> Pmboë`m bm^mWvÀ`m {XgUmè¶m Submit g~{‘Q> ~Q>Zmda pŠbH$ H$amdo.
AmYma g§b¾ ~±H$ ImË`mV H|$Ð emgZmH$Sy>Z WoQ> bm^ hñVm§VaUmÛmao  VX²Z§Va Amnë`m ñH«$sZda e-KYC is successfully done Agm
(DBT) {ZYr O‘m H$aÊ`mV `oVmo. H|$Ð emgZmÀ`m gwMZm§Zwgma bm^mWvMo ‘ogoO {Xgob åhUOoM Amnbr e-KYC à‘m{UH$aU à{H«$`m nyU©
~±H$ ImVo ho AmYma g§b¾ H$aÊ`mMr Amdí`H$Vm Amho. Ë`mZwgma AmYma Pmbobr Amho.
g§b¾ Agboë`m ~±H$ ImË`mda bm^ O‘m Ho$bm OmV Amho. AmVmn`ªV  e-KYC à‘m{UH$aUmgmR>r bm^mÏ`m©Zo EH$Xm dmnabobm ‘mo~mB©b
`moOZoMo EHw$U 12 háo {dVarV H$aÊ`mV Ambo AmhoV. ‘mho {S>g|~a 2022 H«$‘m§H$ hm nwÝhm Xwgè¶m bm^mÏ`m©g e-KYC gmR>r dmnaVm `oV Zmhr.
nmgwZ 13 dm hám Xo` hmoV Amho. VWmnr, H|$Ð emgZmZo hm hám {dVarV
H$aÊ`mnwdu bm^mWvZr Amnbo e - KYC H$aUo ~§YZH$maH$ Ho$bobo Amho. 2. gm‘m{`H$ gw{dYm H|$Ð (CSC) ‘m’©$V:-
Ë`m‘wio nr.E‘.{H$gmZ `moOZo‘Ü`o {ZdS> Pmboë`m bm^mÏ`mªZr Amnbr  bm^mWu eoVH$è¶m§Zr ñdV…Mo AmYma H$mS©> d ‘mo~mB©b ’$moZ KoD$Z
e - KYC à{H«$`m nwU© Pmbr Agë`mMr ImÌr H$aUo Amdí`H$ Amho. gm‘m{`H$ gw{dYm H|$Ð (CSC) g|Q>ada Omdo.
`mgmR>r `moOZoMo g§Ho$VñWi https://pmkisan.gov.in/ ‘Yrb  Amnë`m AmYma H«$‘m§H$ d ‘mo~mB©b H«$‘m§H$ `m§Mm dmna H$ê$Z
Farmer Corner ‘Ü`o e - KYC n`m©`mda OmD$Z AmYma H«$‘m§H$ ~m`mo‘oQ´rH$ nÕVrZo e-KYC à‘m{UH$aU H$amdo.
dmnê$Z e-KYC Ho$br Amho qH$dm Zmhr `mMr ImÌr H$aVm `oVo. e - KYC  `mgmR>r Xa {Z{üV Ho$bobm AgyZ Vmo a¸$‘ é. 15/- àVr bm^mWu.
à{H«$`m àb§{~V Agboë`m àYmZ‘§Ìr {H$gmZ gÝ‘mZ {ZYr `moOZoVrb gd© bm^mÏ`mªZr ‘mo~mB©b OTP Ûmao qH$dm gm‘m{`H$ gw{dYm H|$Ð
Zm|XUrH¥$V bm^mÏ`mªZm e-KYC H$aÊ`mgmR>r H|$Ð emgZmZo nr. E‘. (CSC) ‘m’©$V e-KYC à‘m{UH$aU à{H«$`m nyU© H$aÊ`mMo AmdmhZ
{H$gmZ nmoQ>©bda XmoZ àH$mao gw{dYm CnbãY H$ê$Z {Xboë`m AmhoV. H$aÊ`mV `oV Amho. e - KYC à‘m{UH$aU H$aÊ`mMr à{H«$`m {h AË`§V
1. ‘mo~mB©b OTP AmYmarV 2. gm‘m{`H$ gw{dYm H|$Ð (CSC) ‘m’©$V gmonr Amho. eoVH$ar ñdV: Amnë`m ñ‘mQ>©’$moZMm dmna H$ê$Z hr à{H«$`m
gwb^VoZo H$ê$ eH$VmV. e - KYC à‘m{UH$aU à{H«$`m H$aVmZm bm^mWu
1. ‘mo~mB©b OTP AmYmarV - eoVH$ar `m§Zr Amnbm AmYma H«$‘m§H$ d ‘mo~mB©b H«$‘m§H$ e - KYC
 ñdV…À`m AmYma qbH$ ‘mo~mB©b H«$‘m§H$mÀ`m AmYmao bm^mÏ`mªZr à‘m{UH$aU H$aÊ`mgmR>r V`ma R>odmdm.
A±S´m°BS> ‘mo~mB©b‘Ü`o Google da OmD$Z pmkisan.gov.in `m 

36 OmZodmar & 2023


~XbË`m hdm‘mZmda ‘mV H$aÊ`mgmR>r
nmoH«$m àH$ënmÀ`m ‘mohr‘
lr. {dO¶ H$moioH$a, H¥$fr {dÚmdoÎmm ZmZmOr Xoe‘wI H¥$fr g§OrdZr àH$ën, ‘w§~B©

h dm‘mZ ~XbmMm amÁ`mVrb eoVrda {dnarV n[aUm‘ {XgyZ `oV


AgyZ, ^{dî`mVXoIrb `m n[aUm‘m§Mr ì`már dmT>Uma Amho,
Ago amÁ`mÀ`m hdm‘mZ ~Xbmg§~§YrÀ`m H¥$Vr AmamIS>`m‘Ü`o
g§emoYZ V‘m‘ eoVH$è`m§n`ªV nmohM{dÊ`mMm OmUrdnyd©H$ à`ËZ
H$aÊ`mV `oV AgyZ Ë`mMm ’$m`Xm AmO hOmamo eoVH$ar KoVmZm
{XgV AmhoV. `mgmR>r àH$ënmZo emœV V§ÌkmZmÀ`m ì`mnH$
Z‘yX H$aÊ`mV Ambo Amho. ‘amR>dmS>m d {dX^m©Vrb eoVH$è`m§Zm àgmamgR>r H$mb~Õ ‘mo{h‘m am~{dÊ`mMo R>adbo Am{U Ë`m nma
Joë`m H$mhr dfmªnmgyZ ‘moR>`m XwîH$mimg gm‘moao Omdo bmJV Amho. nS>ë`m. `m‘Ü`o `eñdr Pmboë`m ‘mo{h‘m åhUOo é§X da§~m gar
^y-J^m©Vrb nmUrgmR>çmda d O{‘ZrÀ`m Amamo½`mda {dn[aV nÕVrZo noaUr, eyÝ` ‘emJV V§ÌmMm Adb§~, hdm‘mZ AZwHy$b
n[aUm‘ hmoV Amho. n[aUm‘r eoVr‘Yrb {nH$m§Mr CËnmXH$Vm dmUm§Mo {~OmoËnmXZ.
KQ>V Amho. `m à{VHy$b n[apñWVr‘Ü`o eoVH$è¶m§À`m CËnmXZmda ~r~rE’$ V§ÌmMr ‘mohr‘: Iarn d a~r h§Jm‘mVrb {nH$m§Zm
{dnarV n[aUm‘ hmoV Agë`mMo {XgyZ `oV Amho. hdm‘mZ daXmZ R>aUmao `eñdr hdm‘mZ AZwHy$b V§ÌkmZ åhUOo é§X dm’$m
~Xbm‘wio CØdboë`m n[apñWVrer OwidyZ KoÊ`mg eoVH$è¶m§Zm d gar(~r~rE’$) nÕVrZo noaUr H$aUo. H¥$fr {dÚmnrR>mZo ’$ma
gj‘ H$aÊ`mÀ`m CÔoemZo ‘hmamï´> emgZmMm OmJ{VH$ ~±Ho$À`m dfm©nydu {e’$mag Ho$br. `m V§ÌmMr Cn`wº$Vm 2018 d 2019
AW©ghmæ`mZo ZmZmOr Xoe‘wI H¥${f g§OrdZr (nmoH$am) àH$ën gmbÀ`m bhar nmdgm‘Ü`o nwÝhm {gÕ Pmë`mZo 2020 nmgyZ
gmoim {OëømVrb 5220 Jmdm§‘Ü`o Mmby Amho. AmOn`ªV nmM àH$ënmZo ho V§Ì Adb§~ H$aUmè`m eoVH$è`m§Zm EH$ar é. 400
bmImhÿZ A{YH$ eoVH$è`m§Zm Ë`m§Mo eoVrVrb OmoIr‘ H$‘r àmoËgmhZna AZwXmZ Omhra Ho$bo Amho. gÜ`m ~r~rE’$ V§ÌmZo
H$aÊ`mgmR>r V§ÌkmZmMr Am{U AW©ghmæ`mMr OmoS> XoÊ`mV Ambr noaUr Ho$boë`m gmSo>nmM hOma eoVH$è`m§Zm AZwXmZ XoÊ`mMr
AgyZ AS>rM hOma H$moQ>r én`m§Mo AW©ghmæ` {dVarV H$aÊ`mV à{H«$`m gwé Amho. `m V§ÌkmZmÀ`m AMyH$ dmnamgmR>r eoVH$è`m§Zm
Ambo Amho. {deof à{ejU XoÊ`mV `oV Amho. ‘mJrb VrZ dfm©V Iarn d
Xadfu ~gUmam bhar nmdgmMm ’$Q>H$m Am{U H$Yr I§S> Va a~r h§Jm‘mV àH$ën Jmdm§‘Ü`o 2 hOma nojm OmñV eoVH$è`m§Zm
H$Yr A{Vd¥ï>r `m‘wio eoVH$ar d¡VmJbm Zmhr VaM Zdb! Aem dmer‘ {OëømVrb eoVr{Zð> eoVH$ar lr {Xbrn ’w$Ho$ VgoM H¥${f
n[apñWVrMm à{VHy$b n[aUm‘ {OVŠ`m Vrd«VoZo eoVH$è`m§da {XgyZ {dkmZ H|$ÐmVrb Vkm§À`m ghmæ`mZo à{e{jV H$aÊ`mV Ambo.
`oVmo {VVŠ`mM Vrd«VoZo {nH$m§Zm OÝ‘mbm KmbUmè`m O‘rZrdagwÕm à^mdr {dñVma H$m`m©Mm n[aUm‘ åhUOo ‘amR>dmS>çmV Am{U
hmoV Amho. åhUyZ ’$ma Aä`mgmA§Vr emókm§Mo Am{U eoVH$è`m§Mo {dX^m©V gmo`m~rZ, Vya, H$mnyg Am{U ha^am {nH$m§Mr noaUr

OmZodmar & 2023 37


Am{U Q>moH$U gnmQ> O{‘Zrda Z hmoVm JmXrdmâ`mda åhUOoM
~oS>da hmoÊ`mg gwédmV Pmbr Amho. ‘mJrb VrZ dfmªÀ`m à`ËZmZo
àH$ënmVrb Jmdm§~amo~aM amÁ`mVrb ~hþVm§e ^mJmV eoVH$è`m§Zm
JmXrdmâ`mdarb bmJdS>rMo ‘hËd hiy hiy bjmV `oD$ bmJbo
Amho.IarnmV nmdgmVrb I§S>mÀ`m H$mimV gmo`m~rZbm Va
aã~rVrb ha^am {nH$mbm `m V§ÌkmZmMm {ZürV ’$m`Xm Pmë`mMo
{dX^m©Vrb ImanmU nQ²>Q>çmgh BVa ^mJmVrb eoVH$ar ‘mÝ`
H$aVmV. H$‘r {XdgmV ‘moR>m nmD$g nS>V AgVmZmXoIrb Á`m
eoVH$è`m§Zr ~oS>da {nHo$ noabr qH$dm Q>moH$br AmhoV Vo Zer~dmZ
R>abo AmhoV. `dV‘mi {OëømVrb {MIbrMo amOy ^mo`a åhUVmV
Joë`m dfunmgyZ ‘r ~r~rE’$Zo noaUr H$aVmo`, ‘moR>çm nmdgmM
H$gb§M Q>oÝeZ Zmhr, nSy>Z Jobm H$s bJoM {ZMam hmoVmo`. na^Ur
{OëømVrb noS>JmdMo ‘§Joe Xoe‘wI ‘mJrb dfm©nmgyZ 14 EH$a
gmo`m~rZ ~r~rE’$Zo noaVmV Am{U A{VnmdgmV H$mhr ZwH$gmZ
Pmbo Zmhr. ~wbT>mUm {OëømVrb am‘ZJaMo ‘§Joe {ÌH$mi `m§Mo
gmo`m~rZ Va A{VnmdmgmZ§Va Mm§JboM ~habo. WmoS>Š`mV 'Omo
~oS>da bmdob nrH$ VmoM EH$ ehUm' Aer àMrVr `oD$ bmJbr eyÝ` ‘emJV ‘mo{h‘oVrb gh^mJr eoVH$ar
Amho.
eyÝ` ‘emJVrMr ‘mohr‘: Zm§JaUr Am{U BVa ‘emJV ‘wimgH$Q> H$mT>V Zmhr. Am{U VUm§gmR>r VUZmeHo$ ’$dmaVmo. `m
Z H$aVm eoVr Ho$ë`mZo Mm§Jbo nrH$ `oVo d Mm§Jbo CËnmXZhr gdmªMm n[aUm‘ Am‘À`m O{‘Zr A{YH$ gwnrH$ ~ZV AmhoV.
{‘iVo. eoVrVrb ‘emJVrMm IM© H$‘r Ho$ë`mZo hr nÕVr A{YH$ {g„moS> VmbwŠ`mVrb ~moYdS>Mo JUoe JìhmUo, ’w$b§~«r VmbwŠ`mVrb
{H$’$m`Vera R>aVo. `m V§ÌmMm OmñVrV OmñV eoVH$è`m§Zr Adb§~ ~m^yiJmdmMo amdgmho~ ‘moao, `dV‘mi {OëømVrb dmB© hmVmoë`mMo
Ho$ë`mg ~XbË`m hdm‘mZda ‘mV H$aUo ghO eŠ` Agë`mZo Zm¡emX ImZ Ago AZoH$ eoVH$ar AmVm Zm§JaUr {dgê$Z AmZ§XmZo
eyÝ` ‘emJV nÕVrg àH$ënmA§VJ©V àmoËgmhZ {Xbo OmV Amho. eoVr H$aV AmhoV. `m eoVH$è`m§À`m eoVrg AmOn`ªV amÁ`mVrb
gbJ XmoZ h§Jm‘ ‘emJV Z H$aVm {nHo$ KoVë`mg àmoËgmhZna é. XrS> hOmamhÿZ A{YH$ eoVH$è`m§Zr ^oQ> {Xbr AgyZ gVV Xm¡ao
800 àVr EH$a AZwXmZ Omhra Ho$bo Amho. gwê$ AmhoV.
Zoai, Vm. H$O©V, {O. am`JS> `oWrb H¥${faËZ lr. M§ÐeoIa hdm‘mZ AZwHy$b dmUm§Mo {~OmoËnmXZ ‘mohr‘: ~XbË`m
^S>gmdio `m§Zr ‘emJVr{dZm eoVr H$aÊ`mMo gJwUm [aOZao{Q>ìh hdm‘mZmg Vm|S> XoÊ`mgmR>r doJdoJù`m dmVmdaUmV VJ Yê$Z
V§Ì (EgAmaQ>r ) {dH${gV Ho$bo AgyZ àH$ën joÌmVrb 2000 amhUmao {nH$m§Mo dmU àË`oH$ JmdmV CnbãY hmoUo hr Iar
hÿZ A{YH$ eoVH$è`m§Zr ‘mJrb XmoZ-VrZ dfm©nmgyZ ‘emJV JaO. àm‘w»`mZo H$‘r nmÊ`mV A{YH$ CËnmXZ XoUmao, bdH$a
Wm§~{dbr Amho. àm‘w»`mZo Am¡a§Jm~mX {Oëøm‘Yrb H$mhr eoVH$ar n¹$ hmoUmao, nmÊ`mMm VmU ghZ H$aUmao, H$sS>-amoJmg ~ir
àH$ënmÀ`m AmdmhZmbm à{VgmX XoV Ë`m§Mo eoVmVrb ‘emJV Z nS>Umao, `m§{ÌH$sH$aUmg Cn`wº$, H$mT>Ur nümV eoV‘mbmMm
Wm§~dyZ EH$mM ~oS>da H$mnyg, gmo`m~rZ, ‘H$m,~mOar, gw`©’w$b, A{YH$ {Q>H$mD$nUm AgUmao dmU CnbãY hmoUo Amdí`H$ Amho.
P|Sy> {nH$m§Mr bmJdS> H$aV AmhoV Am{U àË`oH$ h§Jm‘mV Mm§Jbo H¥${f {dÚmnrR>m‘Ü`o `m~m~VrV g§emoYZ Mmby AgyZ H$mhr hdm‘mZ
dmT>rd CËnmXZ KoV AmhoV. AJXr ‘moR>o nmD$g Pmbo Var Am{U AZwHy$b dmUm§À`m {e’$maer H$aÊ`mV Amë`m AmhoV. {dÚmnrR>m§À`m
nmdgmV I§S> nS>bm Var Ë`m§Zm H$mhr ’$Q>H$m ~gbm Zmhr, ‘mJ©Xe©ZmZwgma Am{U ‘hm~rOÀ`m ghH$m`m©Zo àH$ën Jmdm§‘Ü`o
Ë`mCbQ> ho gd© eoVH$ar {ZqüV Am{U AmZ§Xr am{hbo AmhoV. ‘moR>çm à‘mUmda {~OmoËnmXZ hmVr KoÊ`mV Ambo Amho. ‘mJrb
H$ÞS> VmbwŠ`mVrb S>m|Ja ‘mÏ`mda Agboë`m ‘mboJmd R>moH$i VrZ h§Jm‘mV 8452 eoVH$è`m§Zr 19991 hoŠQ>a joÌmda
JmdmVrb eoVH$è`m§Zr Va hZw‘mZmÀ`m ‘§{XamV eoV Z Zm§JaÊ`mMr gmo`m~rZ, ‘yJ, CS>rX, Vya, ha^am, Ádmar, Jhÿ B. {nH$m§Mo 45
enW KoVbr Amho. Q>mnaJmdMo VéU eoVH$ar Am{U amÁ`m‘Ü`o hdm‘mZ AZwHy$b dmUm§Mo 138955 q¹$Q>b {~`mUo CËnm{XV Ho$bo
n{hë`m§XmM eyÝ` ‘emJV H$ê$Z H$mnyg {nH$dUmao AVwb amdgmho~ Am{U àH$ën JmdmVrb Odinmg XmoZ bmI hoŠQ>ahÿZ A{YH$
‘m{hVo åhUVmV ‘mPr O‘rZ MmonU Am{U ‘Ü`‘ ImobrMr, ’$ma joÌmgmR>r dmnabo Jobo. {~OmoËnmXZ hm {H$’$m`Vera ì`dgm`
CËnmXZ Z XoUmar. nU 2019 nmgyZ ‘emJV Wm§~dbr, Zm§Ja, AgyZ {~`mÊ`m‘Ü`o ñd`§nyU©Vm AmUÊ`mgmR>r eoVH$ar CËnmXH$
dIa gJi ~§X. ~oS>da H$mnyg, P|Sy>, ‘H$m KoV Amho. AmVm H§$nÝ`mÀ`m ‘mÜ`‘mVyZXoIrb Mm§Jbo à`ËZ hmoV AmhoV. AmVmn`ªV
O{‘ZrMr àV gwYmaV Amho, H$maU `m gJù`m {nH$m§Mr Am{U gmV CËnmXH$ H§$nÝ`m§Zr `mgmR>r nwT>mH$ma KoVbm Amho.
VUm§Mr ‘yi O{‘{ZVM Hw$OV AmhoV. ‘r {nH$m§Mr H$mnUr H$aVmo, 

38 OmZodmar & 2023


H¥${f {dñVma H$m`m©V Zm{dÝ`nwU©
g§H$ënZm§Mm OiJmd n°Q>Z©
lr. A{Zc ^moH$ao, H¥${f Cng§MmcH$, {Oëhm A{YjH$ H¥${f A{YH$mar, OiJm§d, lr. {XZoe nmQ>rc, H¥${f ghmæ`H$, VmcwH$m {~OJwUZ H|$Ð, MmonS>m,

H¥ $ {f {d^mJmÀ`m {d{dY `moOZm eoVremim à^m{dnUo


am~{dÊ`mÀ`m Ñï>rZo `m Zm{dÝ`nwU© g§H$ënZm§Mm Mm§Jcm
Cn`moJ H$aÊ`mÀ`m Ñï>rZo OiJmd n°Q>Z© V`ma H$aÊ`mV Amcm
ZmdmZrer nmoñQ>‘Z H$mH$m§‘m’©$V d¡`pŠVH$ eoVH$è`m§Zm nÌ
KanmohM {Xco.
’$cl¥Vr :
EHw$U OiJmd {Oëhm Ho$ir, H$mnwg, H$S>YmÝ` {nHo$ `m§À`m  Zm{dÊ`nwU© nÜXVrZo eoVremim {Z‘§ÌU d g§Xoe {‘imë`mZo
CËnmXZmV AJ«oga amhrcm Amho na§Vw ‘mJrc 3 dfm©V H$moamoZm, eoVH$è`m§Mm CËgmh dmT>{dÊ`mg ‘XV Pmcr.
A{Vd¥ï>r, {H$S> amoJ àmXw^m©d `mgma»`m AmnÎmr‘wio eoVH$è`m§Mo  d¡`pŠVH$ ZmdmZrer {Z‘§ÌU {‘imë`mZo gXa {dñVma
‘Zmo~c IMV Agë`mMo OmZdco. Ë`mV gd©M Ho$S>aMr [aŠV H$m`©H«$‘m{df`r AmH$f©U dmTw>Z àË`j H¥$Vr H$aÊ`mMr ^mdmZm
nXm§Mr g‘ñ`m XopIc g‘moa hmoVr. Aemdoir eoVremim {d{dY dmT>Ê`mg ‘XV Pmcr.
‘mohr‘m eoVH$ar g^m {d{dY `moOZm B. {dñVma H$m`© am~{dVm§Zm  àË`oH$ eoVremim dJm©cm eoVH$è`m§Mr cj{U` CnpñWVr
`oUmè`m AS>MUtMm {dMma H$éZ OwÝ`m g§ñH¥$Vr Á`m Xw‘ui dmT>cr.H$‘r IMm©V {dñVma H$m`© à^m{dnUo am~{dVm Amco.
hmoV Mmcë`m AmhoV, na§Vw Ë`mMo J«m‘rU ^mJmV AmO hr àM§S>  nmoñQ>H$mS©> g§Xoe dmQ>n eoVH$ar - 3000
AmH$f©U `m Jmoï>rH$So> Agë`mZo {dñVma H$m`m©V `m g§H$ënZm§Mm Jmdo g§»`m : EHw$U - 8
dmna ’$m`Xoera R>acm Amho. dmar, gU, CËgd, cmoH$JrVo, J«m‘rU àVr eoVH$ar IM© :
~mocr^mfm, dmÚd¥§Ú, {dÚmÏ`mªÀ`m ghcr, Jm|Yir, nWZmQ>ç Q>r‘, én`o - 1.50 (Ajar a¸$‘- EH$ én`m nÞmg n¡go ‘mÌ)
nmoñQ>‘Z H$mH$m, Q´>m`H$moS>‘m©Mo gmoÝ`mgmaIo ‘hËd B. Zm{dÊ`nwU©
~m~r g§nwU© {Oëhm^a am~{dÊ`mV Amë`m.
doJdoJù`m g§H$ënmZm‘wio {Oëhm^amV {dñVmaH$m`© eoVH$è`m§Zr
gH$mamË‘H$ à{VgmX XoV eoVremim CnñWrVr, H«$m°ng°n g§Xoe,
{d{dY ‘mohr‘m, 100 Q>¸o$ {~OàH«$s`m `wŠV Jmdo, ‘hmS>r~rQ>r,
E‘AmaB©OrEg, nrE‘E’$E‘B© d BVa `moOZm§‘Yo gH«$s` gh^mJ
Zm|X{dcm Amho. eoVremioÀ`m ‘w»` CÔoe n¡H$s Amnma§nmarH$ {ejU
nÜXVr, àË`j H¥$Vr, H¥$VrÛmao {ejU d hgV IoiV gm§{KH$
nÜXVrZo darc g§H$ënZm‘wio CnñWrVr d gh^mJ dmT>V Amho
d JaOoda AmYmarV H¥$Vr {dñVma H$m`© `mÛmao gmÜ` hmoV Amho agemofH$ {H$S>tÀ`m à{VH¥$Vro.
d `mnwT>o AemM àH$maÀ`m Anma§nmarH$ nÜXVrÀ`m d eoVH$è`m§Mm à‘wI CÔoe :
gH$mamË‘H$ à{VgmX {‘ioc Amem g§H$ënZm am~{dÊ`m~m~V  eoVH$è`m§Zm àË`j {H$S>tMr AmoiI d ZwH$gmZ H$aÊ`mÀ`m
‘mZg Amho. nÜXVr AmoiIUo gmono ìhmdo.
 àË`j H$sS>tMr AmoiI H$éZ àË`j H¥$VrÛmao H$m`© H$éZ
nmoñQ>‘Z H$mH$m Amco ao. CËnmXZ IM© H$‘r H$aUo d CËnmXH$Vm dmT>{dUo
à‘wI CÔoe : H$m`©nÜXVr :
 eoVremioV eoVH$è`m§Mr CnpñWVr dmT>{dUo.  Hw$R>ë`mhr {nH$mdarc agemofH$ {H$S>r d Aù¶m ¶m gwú‘
 H«$m°ng°n d {nH$ ì`dñWmnZmVrc g§Xoe eoVH$è`m§n`ªV AmH$mamÀ`m Agë`mZo eoVH$è`m§Zm Ë`m§Mr AmoiI H$aUo Oam
à^mdrnUo nmohM{dUo. AdKS> hmoVo Ago eoVremioV OmUdco. `m {H$S>r ‘moR>çm
H$m`©nÜXVr : AmH$mamÀ`m ñdénmV eoVH$è`m§Zm XmI{dÊ`mgmR>r Ë`m§Mm
 àW‘ JmdmVrc H¥${f {‘Ìmcm nmoñQ>‘Z H$mH$m§gmaIm JUdoe AmH$ma chmZ ‘wcm§À`m IoiÊ`m à‘mUo (Q>oS>r) V`ma Ho$co.
{edyZ KoVcm. nmoñQ>H$mS©> IaoXr H$éZ Ë`mda eoVremim ’$cl¥Vr :
{Z‘§ÌU d doimodoir darð> H$m`m©c`mH$Sw>Z `oUmam {nH$  eoVH$è`m§Zm {H$S>tMr d Amù`m§Mr AmoiI H$aUo gmono Pmco.
ì`dñWmnU g§Xoe ‘OHw$amÀ`m ñdénmV àgmarV Ho$cm. àË`j gXa à{VH¥$Vr eoVremim, eoVH$ar g^m, ‘oimdo {d{dY ‘mohr‘m

OmZodmar & 2023 39


`oWo ghO KodyZ OmVm Amco. ~mcH$m§nmgwZ nmcH$m§n`ªV.
 {’$ëS>da {dOoda MmcUmè`m àmoOoŠQ>a KQ>H$mMm dmna H$aVm§Zm à‘wI CÔoe :
`oUmè`m AS>MUrda ghO ‘mV H$aVm Amcr.  eoVremim d BVa `moOZm eoVH$è`m§n`ªV à^mdrnUo nmohM{dUo.
 eoVremim, H¥${f àXe©Zo d BVa g^m§‘Ü`o g§nwU© {d^mJmV {dÚmÏ`mªÀ`m {M{H$ËgH$ d¥Îmr d AmH$cZ eŠVrMm
Odinmg 10,000 nojm OmñV eoVH$è`m§Zm ghO gwc^ nmcH$m§Zm (eoVH$è`m§Zm) Cn`moJ H$éZ {dñVma H$m`© à^mdrnUo
gmoß`m nÜXVrZo {H$S>tMr d Aù`m§Mr AmoiI hmoÊ`mg ‘XV am~{dUo.
Pmcr.  {dÚmÏ`mªZm eoVremioV g|Ðr` eoVrMo ‘hËd g‘OmdwZ gwQ>rÀ`m
 ‘m. ‘Ìr ‘hmoX`, H¥${f `m§Zr XopIc 1 Owc¡ H¥${f {XZmÀ`m {Xder qZ~moir AH©$ V`ma H$éZ nmcH$m§Zm (eoVH$è`m§Zm)
H$m`©H«$‘mV gXa g§H$ënZo~m~V H¥${f {d^mJmÀ`m {dñVma ‘XV H$éZ KoUo.
H$m`m©Mo H$m¡VwH$ d A{^Z§XZ Ho$co. H$m`©nÜXVr :
 J«m‘rU ^mJmVrc ‘mÜ`{‘H$ dJm©Vrc {dÚmÏ`mªZm {Z‘§ÌU
XoÊ`mV Amco Ë`mg§X^m©V ‘w»`m§Ü`mnH$m§Mr [aVga nadmZJr
KodwZ {dÚmÏ`mªMo e¡j{UH$ ZwH$gmZ hmoUma Zmhr Aer doi
{ZpíMV Ho$cr. Jmdm Odirc eoVremioÀ`m {’$Šg ßbm°Q>da
{dÚmÏ`mªZr gh^mJ Zm|X{dcm {dÚmÏ`mªH$Sy>Z {Z[ajUo
gmXarH$aU {MÌrH$aU gm§{KH$ Ioi `m eoVremioÀ`m {d{dY
~m~r nwU© H$éZ KoVë`m.
’$cl¥Vr :
 {dÚmÏ`mªZr eoVremioV AZw^dcoë`m gd© Jmoï>r d Ë`mMo
dmgwXod Amcm ao dmgwXod Amcm - ’$m`Xo nmcH$m§Zm g‘OmdwZ gm§{JVë`mZo eoVremim d H¥${f
‘hrcm eoVremioMm {Zamon KodwZ Amcm. {d^mJmÀ`m BVa H$m`©H«$‘mV gXa n[agamVrc eoVH$è`m§Mm
à‘wI CÔoe : gh^mJ dmT>m`cm cmJcm.
 ‘hrcm eoVH$è`m§Mr eoVremioV CnpñWVr dmT>{dUo.  {dÚmÏ`mªZr gwQ>rÀ`m {Xder qZ~moù`m Jmoim H$éZ Ë`mnmgwZ
H$m`©nÜXVr : nmcH$ d H¥${f{‘Ì `m§À`m ‘XVrZo qZ~moir AH©$ V`ma Ho$cm.
 nwduÀ`m H$mir dmgwXod doemV à^mV ’o$ar H$mT>Uo ho {ZË`mMo CËnmXZ IMm©V ~MV hmoD$Z n`m©daU g§d§Y©ZmMm g§H$ën
hmoVo na§Vw AcrH$S>À`m H$mimV gXa Xw{‘©i hmoUmar g§ñH¥$Vr {dÚmWu d nmcH$m§Zr Ho$cm.
d J«m{‘U ^mJmV Ë`mMo Agcoco AmH$f©U `m g§H$ënZoda  qZ~moir AH$m©Mm gmVË`nwU© dmnamZo Jwcm~r ~m|S>Air agemofH$
AmYmarV gXa H$m`©H«$‘mMo {Z`moOZ H$aÊ`mV Amco. nwdu {H$S>tMm àmXw^m©d gXa n[agamV H$‘r à‘mUmV {XgwZ Amcm.
dmgwXodmÀ`m doemV à^mV ’o$ar H$mT>Umè`m dmgwXod H$mH$m§Zm  150 {dÚmÏ`mªZr àVr {dÚmWu 200 {cQ>a åhUOoM 3000
emoYwZ Ë`m§À`m gmo~V gH$mir à^mV ’o$ar H$mT>cr. {c.qZ~moir AH©$ V`ma Ho$cm. Á`m‘wio àVr hoŠQ>a 2500
’$cl¥Vr : é.IM© H$‘r Pmcm Odinmg 600 ho. joÌmda qZ~moir
 cmoH${JVo d gH$miÀ`m à^mV ’o$ar‘wio ‘hrcm eoVH$è`m§Mm AH$m©Mr ’$dmaUr H$aÊ`mV Amcr.
eoVremiog `oÊ`mMm CËgmh dmT>cm.
 dmgwXod H$mH$m§‘wio ‘hrcm eoVH$è`m§Zr g§H$moM Z~miJVm
eoVremioV gH«$s` gh^mJ Zm|X{dcm.
 {Z[ajUo d gmXarH$aU ~m~V ‘hrcm eoVH$è`m§Mm AmË‘{dmmg
dmT>cm. eoVremim àVr dJ© 65 Vo 70 ‘hrcm eoVH$ar
CnpñWVr Agm`Mr.

nWZmQ>ç d Jm|Yir `m§À`m ‘mÜ`‘mVwZ {~OàH«$s`m


n§YadmS>m OZOmJ¥Vr.
à‘wI CÔoe :
 Anma§nmarH$ {ejU nÜXVrMm dmna H$éZ OZOmJ¥Vr H$aUo.

40 OmZodmar & 2023


H$m`©nÜXVr : KoVcr.
 nWZmQ>ç d Jm|Yir gmXa H$aUmè`m gXñ`m§Zm ^oQw>Z Ë`m§Zm  dmarMm CËgmh `m‘wio eoVremim dJm©V {Z[ajUo gmXarH$aU
{~OàH«$s`m H$m Ho$ìhm H$er d H$moUVr H$amdr `m~m~V Vm§ÌrH$ Iwn gH$mamË‘H$ nÜXVrZo {eH$Ê`mg ‘XV Pmcr.
à{ejU XodwZ H$m`©H«$‘ énaofm R>a{dcr. à{V{Xdg 10 Vo 12  eoVH$è`m§Zr Hw$Qw>§~mgh gh^mJ Zm|X{dë`mZo {dñVma H$m`©
Jmdm§‘Ü`o gXa H$m`©H«$‘mMoo doio{Zhm` {Z`moOZ H$éZ g§nwU© à^mdrnUo am~{dÊ`mV Amco.
VmcwŠ`mV H$m`©H«$‘ `eñdr H$aÊ`mV Amcm.
’$cl¥Vr :
 ‘mohr‘ am~{dcoë`m Jmdm§n¡H$s 10 Jmdm§‘Ü`o {~OàH«$s`m H°$ån
cmdwZ gXa JmdmV 100 Q>¸o$ {~OàH«$s`m H$éZ noaUr
H$aÊ`mV Amcr. J«m‘rU ~mocr^mfm, cmoH${JVo, dmÚd¥§X `m‘wio
eoVH$è`m§n`ªV§ {~OàH«$s`m OZOmJ¥Vr ‘mohr‘ g§Xoe à^m{dnUo
nmohMÊ`mg ‘XV Pmcr. c`~ÜX cmoH${JVo d dmÚd¥§X `m‘wio
eoVH$ar ~m§Ydm§Mr nmdco {~OàH«$s`m OZOmJ¥Vr A{^`mZmH$So>
diwZ ‘moR>r CnpñWVr eoVH$ar g^m§Zm {‘imcr.
‘mo{h‘ {Xdg : EHw$U 6 O` OdmZ O` {H$gmZ eoVremim
g‘m{dï> Jmdo : EHw$U - 78 à‘wI CÔoe :
eoVH$ar g§»`m : EHw$U - 3500  ñdmV§Í`mÀ`m A‘¥V ‘hmoËgdm{Z{‘Îm gwé Agcoë`m H$m`©H«$‘mV
‘mV¥^y‘rMr godm H$éZ gÜ`m H$mù`m AmB©Mr godm H$aUmè`m
OdmZm§Mm - {H$gmZm§Mm gËH$ma gÝ‘mZ gmohim eoVremioV H$aU
gXa OdmZ - {H$gmZ `m§Mo ~Ôc H¥$VkVm R>odyZ àmYmÝ`mZo H¥${f
{d^mJmÀ`m {d{dY `moOZm gXa eoVH$è`m§n`ªV nmohM{dUo.
H$m`©nÜXVr :
 VmcwŠ`mVrc gÜ`m eoVr H$arV Agcoë`m ‘mOr g¡{ZH$m§Mr `mXr
^«‘UÜdZr H«$‘m§H$mgh V`ma H$aÊ`mV Amcr. Ë`m§À`m {d{dY g§KQ>Zm
d Ë`m§Mo nXm{YH$mar `m§À`mer g§nH©$ H$éZ g§H$ënZm g‘OmdwZ gm§JwZ
n[admamgh CnpñWVr~m~V AdmhZ Ho$co. gÝ‘mZmZo gd© eoVH$ar
dmar {dRw>am`mMr dmar eoVremioMr. ‘mOr g¡{ZH$m§Zm n[admamgh {Z‘§ÌU nÌ KanmoM {Xco. gÝ‘mZmgmR>r
à‘wI CÔoe : ‘m. {Oëhm{YH$mar, OiJmd d H¥${f {d^mJmVrc d[að> A{YH$mè`m§Zm
 gU, dma, CËgd `m§Mm EHw$UM ‘mZdmÀ`m {OdZe¡crda {Z‘§ÌrV H$aÊ`mV Amco. {eñVrV {Va§Jm ÜdO (ha Ka {Va§Jm) KodyZ
AgUmam gH$mamË‘H$ à^md S>moù`mg‘moa R>odwZ gXa eoVremim {’$Šg ßbm°Q>da eoVremim dJ© KoÊ`mV Amcm.
gH$mamË‘H$ dmVmdaUmV eoVH$è`m§n`ªV H¥${f {d^mJmÀ`m ’$cl¥Vr :
{d{dY `moOZm, eoVremim d Vm§{ÌH$ g§Xoe doioda nmohM{dUo.  CnpñWV ‘mOr g¡{ZH$ eoVH$è`m§Zr {~OmoËnmXZm~m~VMm J¥n
H$m`©nÜXVr : V`ma H$éZ {~OmoËnmXZ dmT>{dÊ`mMm g§H$ën Ho$cm.
 AmfmT>r EH$mXerÀ`m nwd©g§Yocm gXa eoVremioMo {Z`moOZ  ‘m. {Oëhm{YH$mar, OiJmd `m§Mo hñVo ghnËZrH$ Pmcoë`m
H$aÊ`mV Amco. JmdmVrc ‘hrcm, nwéf eoVH$ar `m§À`mgh gÝ‘mZmZo eoVH$è`m§Mm eoVremim d H¥${f {d^mJmÀ`m {d{dY
JmdmVrc ‘§XramVwZ ^OZr‘§S>imgh Q>mi-‘¥Xw§JmÀ`m JOamV `moOZm am~{dUo d Ë`mMm cm^ KoUo~m~V CËgmh dmT>cm.
dmar H$mT>Ê`mV Amcr.gXa dmarV ~¡cJmS>r gOdwZ {VÝhr
~mOwcm {‘Ì{H$S>tMr AmoiI, Jwcm~r ~m|S>AirMm {OdZH«$‘,
{d{dY `moOZm§Mo ~°Za gOmdQ>rgh cmdwZ {’$Šg ßbm°Q> n`ªV
{‘adUwH$ H$mT>Ê`mV Amcr. eoVremim {’$Šg ßbm°Q>da {dÇ>c
aIw‘mB©À`m ‘wVuMo Ooð> eoVH$ar `m§À`m hñVo ghnËZrH$ nwOZ
H$éZ nwT>rc eoVremim dJ© KoÊ`mV Amcm.

’$cl¥Vr :
 {‘adUwH$sVrc ~¡cJmS>rda gOmdQ>rgh cmdcoco {d{dY ~°Za
eoVH$è`m§Zr H$miOrnwd©H$ dmMwZ Vm§{ÌH$ ‘mhrVr g‘OwZ

OmZodmar & 2023 41


gmoÝ`mgmaIm Q´>m`H$moS>‘m© ñdV: AZwXmZmda CncãY H$éZ JmdmVrc d n[agamVrc
à‘wI CÔoe : eoVH$è`m§Zm {~OàH«$s`m H$éZ {Xcr.
 I[an h§Jm‘mV Pmcoë`m OmñV nmdgm‘wio aã~r h§Jm‘mVrc  g§nwU© JmdmZo d n[agamVrc eoVH$è`m§Zr {~OàH«$s`m hm
{nH$m§da ~waetMm àmXw^m©d dmT>Ê`mMr XmQ> eŠ`Vm Agë`mZo H$m`©H«$‘ {‘eZ ‘moS>da am~{dë`mZo g§nwU© joÌmda {~OàH«$s`m
Q´>m`H$moS>‘m© dmnam~m~V OZOmJ¥Vr H$aUo. H$éZM noaUr H$aÊ`mV Amcr.
H$m`©nÜXVr :  {Xì`m§À`m amoeZmB© à‘mUo {Xdmir‘Ü`o {XnmoËgmodmÀ`m
 {dO`mXe‘r (Xgam) nmgwZ nwT>o aã~r h§Jm‘mVrc Ádmar, ha^am c»I àH$mem EdT>oM ‘hËd noaUr H$aVm§Zm {~OàH«$s`ocm
d BVa {nHo$ noaÊ`mMr doi Agë`mZo {dO`m Xe‘rÀ`m {Xder AgwZ {~`mÊ`mÀ`m Mm§Jë`m CJdUrgmR>r d CËnmXZmgmR>r
H$m`©H«$‘mMo {Z`moOZ H$aÊ`mV Amco. {dO`m Xe‘rÀ`m {Xder n[agamVrc eoVH$è`m§Zr gm‘whrH$ {~OàH«$s`m ‘mohr‘ am~{dcr.
AmnQ>çmMr nmZo (gmoZo) XodwZ gmOam Ho$cm OmUmè`m `m gUmV  AZwXmZmda CncãY Agcoë`m 5 {gS> Q´>rQ>‘|Q> S´>‘Mm dmna
AmnQ>çmÀ`m nmZm§gmo~V Q´>m`H$moS>‘m© XodwZ gU gmOam H$aÊ`mV H$éZ n[agamVrc 10 JmdV 1800 eoVH$è`m§Zr 1350 hoŠQ>a
Amcm. Q´>m`H$moS>‘m©Mo ‘hËd ho eoVrV gmoÝ`mnojm H$‘r Zgë`mZo joÌmda {~OàH«$s`m `m {deof ‘mohr‘|VJ©V H$aÊ`mV Amcr.
gmoÝ`mgma»`m Q´>m`H$mo‹S>‘m©Mo ‘hËd CnpñWV eoVH$è`m§Zm
g‘mOmdyZ gm§{JVco.
’$cl¥Vr : :
 100 Q>¸o$ {~OàH«$s`m `wŠV Jmd hr g§H$ënZm am~{dÊ`mg
‘XV Pmcr.
 {~OàH«$s`m Ho$coco eoVH$ar / eoVH$ar JQ> `m§À`mH$So> gwadmVrÀ`m
AdñWoV ‘a H$‘r AmT>icr EHw$UM CËnmXZ IM© H$‘r H$éZ
CËnmXZ dmT>{dÊ`mg ‘XV Pmcr.
 gw‘mao 150 eoVH$è`m§Zm Q´>m`H$moS>‘m© dmQ>n aã~r noaUrjoÌm‘Ü`o
n[agamVrc 600 hoŠQ>a joÌmda {~OàH«$s`m Ho$br.

eoVH$è¶m§Zr dJ©Ur H$go ^amdo


¶mÀ¶m g{dñVa ‘m{hVr
KoʶmH$[aVm eoOmar {Xbobm
QR Code ñH°$Z H$am

eãXH$moS>o H«$. 15 Mo CÎma

`o {Xdmcr {~OàH«$s`m dmcr


à‘wI CÔoe :
 aã~r h§Jm‘mV eoVH$è`m§Zm {~OàH«$s`oMo ‘hËd g‘OmdwZ
gm§JUo.
H$m`©nÜXVr :
 g§H$ënZm am~{dÊ`mÀ`m 15 Vo 20 {Xdg AmYr doJdoJù`m Q´>o
‘Ü`o {~OàH«$s`m Ho$coco d Z Ho$coco Ago amono V`ma H$aÊ`mV
Amco. {XdmirÀ`m {Xder gXa Q´>o ^modVr {Xì`m§Mr amoeZmB©
H$éZ àH«$s`m`wŠV d àH«$s`m Z Ho$coco `mVrc ’$aH$ eoVH$ar
~m§Ydm§Zm XmI{dÊ`mV Amcm.
’$cl¥Vr :
 {~OàH«$s`ogmR>r cmJUmao {gS> Q´>rQ>‘|Q> S´>‘ eoVH$ar JQ>mZo

42 OmZodmar & 2023


nrH$ {d{dYrH$aU ‘mohr‘
lr. YZd§Vamd nmQ>rb (H¥${f Cng§MmbH$-{d.à.1) lr. {edHw$‘ma gXm’w$bo (H¥${f Cng§MmbH$-{d.à.2)
nrH$ {d{dYrH$aU (Crop Diversification) A§VJ©V H$S>YmÝ`/ JirVYmÝ` {nH$m§‘Ü`o ñd`§nyU©Vm àmá H$aÊ`mgmR>r
H$S>YmÝ`/ JirVYmÝ` {nH$mImbrb joÌ d CËnmXH$Vm dmT>{dUo d ’$bmoËnmXZ {nH$mImbrb joÌmV dmT> H$aÊ`mMo H|$Ð
emgZmMo YmoaU Amho.

am Á`mV H$S>YmÝ` {nH$m§Imbrb gd©gmYmaU joÌ 44.71 bmI


ho. BVHo$ Amho. VgoM JirVYmÝ` {nH$m§Imbrb gd©gmYmaU
joÌ 45.71 bmI ho. BVHo$ Amho. gZ 2021-22 À`m MVwW©
nydm©Zw‘mZmZwgma H$S>YmÝ` {nH$m§Imbrb joÌ 52.17 bmI ho.
BVHo$ AgyZ JirVYmÝ` {nH$m§Imbrb joÌ 50.94 bmI ho. BVHo$
Amho. H$S>YmÝ` d JirVYmÝ` `m {nH$m§Imbrb joÌ dmT>{dÊ`mÀ`m
CÔoemZo gXa ‘mohr‘ hmVr KoÊ`mV Ambr AgyZ gZ 2022-23
Vo 2025-26 `m Mma dfm©‘Ü`o Iarn, aã~r d CÝhmir h§Jm‘mV
KoVë`m OmUmè`m H$S>YmÝ`, JirVYmÝ`, ’$i{nHo$ d Zm{dÝ`nyU©
{nH$m§Imbrb joÌ dmT>{dÊ`mgmR>r Imbrbà‘mUo C{Ôï>o {Z{üV
H$aÊ`mV Ambr AmhoV.

H$S>YmÝ` {nHo$ :
 gmo`m~rZ, H$mnyg d D$g `m {nH$m§‘Ü`o Vya, ‘wJ d CS>rX  aã~r h§Jm‘mVrb BVa {nH$m§Imbrb 1.00 bmI ho. joÌ H$aS>B©/
`m Am§Va{nH$ nÕVrMm Adb§~ H$ê$Z H$S>YmÝ` {nH$m§Imbrb ‘mohar/ Odg `m {nH$mH$So> didUo.
joÌmV 1.50 bmI hoŠQ>aZo dmT> H$aUo. Aem nÕVrZo nrH$ nÕVrMm Adb§~ H$ê$Z 3.75 bmI ho.
 H$mnyg ’$aXS> {Z‘w©bZmgmR>r {deof ‘mo{h‘ am~dyZ H$mngmZ§Va joÌ nrH$ {d{dYrH$aUmÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ JirVYmÝ` {nH$m§Imbr
aã~r h§Jm‘mV ha^am {nH$mImbrb joÌm‘Ü`o A§XmOo 1.50 bmI AmUÊ`mV `oUma Amho.
hoŠQ>aZo dmT> H$aUo. amï´>r` AÞ gwajm A{^`mZ Am{U AmË‘m `moOZoÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ
 Iarn h§Jm‘mVrb gmo`m~rZ {nH$mMr H$mT>Ur Pmë`mZ§Va aã~r H$S>YmÝ`, JirVYmÝ` Zm{dÝ`nyU© {nH$m§À`m joÌ dmT>r~amo~aM `m
h§Jm‘mV ha^am {nH$mImbrb joÌm‘Ü`o 2.00 bmI hoŠQ>aZo {nH$m§À`m CËnmXH$Vm dmT>rgmR>r H$m`©H«$‘ am~{dÊ`mV `oV Amho.
dmT> H$aUo. `m‘Ü`o àm‘w»`mZo à‘m{UV {~`mÊ`m§Mo CËnmXZ H$aUo, gwYm[aV
 Iarn h§Jm‘mVrb ^mV {nH$mMr H$mT>Ur Pmë`mZ§Va aã~r dmUm§À`m à‘m{UV {~`mÊ`m§Mm dmna, V§ÌkmZmda AmYm[aV nrH$
h§Jm‘mV ha^am, ‘gya, Mdir, bmImoir, KodS>m B. {nH$m§Imbrb àmË`{jHo$, EH$mpË‘H$ AÞÐì` ì`dñWmnZ, EH$mpË‘H$ H$sS>
joÌm‘Ü`o 1.00 bmI hoŠQ>aZo dmT> H$aUo. ì`dñWmnZ d eoVremim (eoVH$ar à{ejU) `m ~m~tda ^a XoÊ`mV
Aem nÕVrZo nrH$ nÕVrMm Adb§~ H$ê$Z Iarn h§Jm‘mV 1.50 `oV Amho.
bmI ho. d aã~r h§Jm‘mV 4.50 bmI ho. joÌ nrH$ {d{dYrH$aUmÀ`m H|$Ð d amÁ` nwañH¥$V {d{dY `moOZm§‘YyZ `m~m~V {Z`moOZ
‘mÜ`‘mVyZ H$S>YmÝ` {nH$m§Imbr AmUÊ`mV `oUma Amho. H$aÊ`mV Ambo AgyZ Ë`mg OmoS> åhUyZ {Oëhm n[afXoH$S>rb gog
’§$S>mÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ H$S>YmÝ` d JirVYmÝ` {nH$m§À`m {~`mUo
JirVYmÝ` {nHo$ : {‘{ZH$sQ> dmQ>nmMo {Z`moOZ H$mhr {Oëhm n[afXm§‘m’©$V H$aÊ`mV
 Vya {nH$m§‘Ü`o gmo`m~rZ `m Am§Va{nH$ nÕVrMm Adb§~ H$ê$Z Ambo Amho. amÁ`mV H$S>YmÝ` d JirVYmÝ` {nH$m§Imbrb joÌ
JirVYmÝ` {nH$mImbrb joÌmV 2.00 bmI hoŠQ>aZo dmT> Iarn, aã~r/ CÝhmir h§Jm‘mV dmT>{dÊ`mgmR>r eoVH$è`m§Zm
H$aUo. H$S>YmÝ` d JirVYmÝ` {nH$m§À`m à‘m{UV {~`mÊ`m§Mm nwadR>m H$aUo
 Iarn h§Jm‘mVrb ^mV {nH$mMr H$mT>Ur Pmë`mZ§Va aã~r Amdí`H$ Amho. Ë`mMà‘mUo H¥${f {dÚmnrR>o d H¥${f {dkmZ H|$Ð
h§Jm‘mV H$aS>B©/ ‘mohar/ Odg `m {nH$m§Imbrb joÌmV 0.50 `m§Zr CËnm{XV Ho$bobo Xwæ`‘ H$S>YmÝ` (dmb, Hw$irW, ‘Q>H$s,
bmI hoŠQ>aZo dmT> H$aUo. B.) d JirVYmÝ` (Odg, Vri, ‘mohar B.) {nH$m§Mo {~`mUo nwadR>m
 CÝhmir ^mVmImbrb 0.25 bmI ho. joÌ ^wB©‘yJ Am{U gy`©’y$b H$aÊ`mMo {Z`moOZ Amho.
{nH$mH$So> didUo. 

OmZodmar & 2023 43


^mVeoVr `m§{ÌH$sH$aU ‘mohr‘
lr. {dîUy gmido, H¥$fr Cng§MmbH$ (`m§{ÌH$sH$aU) H¥$fr Am`wº$mb`, ‘hmamï´> amÁ`,nwUo
^maV hm H¥$fr àYmZ Xoe AgyZ ~hþVm§e eoVr hr nmdgmda Adb§~yZ Amho. ‘hmamï´>mV ^mV, Ádmar, ~mOar hr à‘wI
AÞYmÝ`o {nHo$ nmdgmÀ`m nmÊ`mda KoVbr OmVmV. Ë`mVhr ^mV ho à‘wI {nH$ àmYmÝ`mZo H$moH$U,CÎma d X{jU
‘hmamï´>,{dX^© `m{R>H$mUr ‘moR>çm à‘mUmV KoVbo OmVo. ^mV {nH$mgmR>r bmdUr,H$mnUr d ‘iUr `m H$m‘mgmR>r ‘moR>çm
à‘mUmV ‘Owam§Mr JaO bmJVo. Ë`m‘wio ‘Owar `m ~m~rda ‘moR>çm à‘mUmV IM© hmoV Agë`mZo ^mV {nH$ ’$m`Xoera R>aV
Zmhr. `mgmR>r ^mV {nH$m‘Ü`o `m§{ÌH$sH$aUmMr ‘moR>r Amdí`H$Vm Amho.Ë`mÛmao ‘Owardarb IMm©V ~MV Va hmoB©bM na§Vw
hmoD$Z doioda H$m‘o nma nS>br OmVrb. åhUOoM CËnmXZ IMm©V ~MV hmoD$Z eoVH$è`m§Mo CËnmXZmV dmT> hmoD$ eH$Vo.

Q´>°ŠQ>a/nm°da {Q>ba/nm°da drS>a ^mV bmdUr `§Ì

^m V eoVrV dmna H$aÊ`mgmR>r gÜ`m {d{dY àH$maMr `§Ìo /


AdOmao {dH${gV hmoD$Z ~mOmamV CnbãY Pmbobr Amho.Ë`mg
amÁ` emgZmH$Sy>Z AZwXmZ nU CnbãY H$ê$Z XoÊ`mV `oV Amho.^mV
Amho. Zm{eH$, nwUo, am`JS>, M§Ðnya, JS>{Mamobr `m {OëømV ñd`§M{bV
^mV bmdUr `§Ìo KoÊ`mV Ambobr AmhoV.gÚpñWVrV `mMo à‘mU H$‘r
Agbo Var `mMr Cn`wº$Vm nmhÿZ ‘mJUr dmTy> eH$Vo.
{nH$mgmR>r O‘rZ V`ma H$aÊ`mnmgyZ Va H$mT>Ur nümV à{H«$`m H$aon`ªV 3. ^mV H$mnUr `§Ì- ^mV bmdUr à‘mUoM ^mV{nH$m‘Ü`o doioda
gd© àH$maÀ`m `§Ì /AdOmamZm AZwXmZ XoÊ`mV `oV Amho. H$mnUr hmoUo AË`§V ‘hËdmMo Amho. doioda H$mnUrgmR>r ‘Oya Z {‘iUo
hr gd©M {OëømV g‘ñ`m {Z‘m©U Pmbr Amho.`mgmR>r ^mV H$mnUr `§Ì
^mV {nH$mgmR>r bmJUmar `§Ìo /AdOmao hm CÎm‘ n`m©` Amho.{d{dY àH$maMr d j‘VoMr VgoM Q´°ŠQ>a d nm°da
1. Q´>°ŠQ>a/nm°da {Q>ba/nm°da drS>a- ^mVeoVr hr àm‘w»`mZo {Q>ba MbrV d ñd`§M{bV ^mV H$mnUr `§Ìo ~mOmamV CnbãY AgyZ
doJdoJù`m AmH$mamÀ`m ^mV ImMamV {d^mJbobr AgVo. Ë`mgmR>r Xadfu eoVH$è`m§Mr Ë`mg ng§Vr XoIrb {‘imbr Amho. ‘mJrb VrZ dfm©V 1000
eoVH$ar ^mV ImMamMr ~m§Y ~§{XñVr H$aV AgVmo. Ë`m‘wio Aem eoVrV nojm OmñV eoVH$è`m§Zr hr g`§Ìo IaoXr Ho$br AgyZ Ë`m§Zm AZwXmZmMm
‘moR>çm AmH$mamÀ`m Q´°ŠQ>aMm {VVH$mgm Cn`moJ hmoV Zmhr, VWm{n N>moQ>o bm^ XoIrb XoÊ`mV Ambm Amho.
Q´°ŠQ>a d nm°da {Q>ba ho ^mV eoVrgmR>r AË`§V Cn`moJr gmYZo AmhoV. 4. ‘iUr ‘erZ- bmdUr, H$mT>Ur ~amo~aM doioda ‘iUr hr ~m~
‘mJrb VrZ dfm©Mm {dMma H$aVm ‘hmamï´>mV ^mV {nH${dUmè`m à‘wI XoIrb {VVH$sM ‘hËdmMr Amho. nma§nm[aH$ nÕVrZo ‘iUr H$aÊ`mgmR>r
{OëømV ‘hmS>r~rQ>rÛmao 18000 nojm OmñV eoVH$è`m§Zr Q´°ŠQ>a d nm°da nwÝhm ‘moR>çm à‘mUmV ‘Owam§Mr Amdí`H$Vm ^mgVo. ‘iUr ‘erZ Ûmao
{Q>ba `m KQ>H$mMm bm^ KoVbm Amho.`m{edm` àm‘w»`mZo H$moH$UmV d ‘iUr Ho$ë`mg doioda H$m‘ hmoD$Z JwUdÎmm XoIrb gwYmaVo. ~mOmamV
BVa H$mhr {OëømV eoVH$è¶m§Zr H$‘r Aœ eº$sda MmbUmao, dOZmg gÜ`m {d{dY H§$nÝ`mMr, {d{dY j‘VoMr ‘Zwî` M{bV, Q´°ŠQ>a /nmda
hbHo$ d ^mV ImMamV {d{dY àH$maÀ`m H$m‘mgmR>r Cn`wº$ R>aUmao {Q>ba M{bV VgoM ñd`§M{bV ‘iUr ‘erZ CnbãY AgyZ eoVH$è`m§Mr
nmda drS>a `m `§Ìmg A{YH$ ng§Vr {Xë`mMo {XgyZ `oVo.amÁ`mV ‘mJrb ‘mJUr XoIrb Amho. ‘mJrb VrZ dfm©V gd© àH$maÀ`m Odinmg 800
VrZ dfm©V ^mV {nH$dUmè¶m {OëømV Odinmg 5000 nm°da drS>a bm nojm A{YH$ ^mV ‘iUr `§ÌmgmR>r AZwXmZ XoÊ`mV Ambo Amho.
AZwXmZ {dVarV H$aÊ`mV Ambobo Amho. `mdê$Z ho g`§Ì eoVH$è`m§‘Ü`o 5. {‘Zr amB©g ‘rb- H$mT>Ur nûÀ`mV V§ÌkmZmV `m `§ÌmMm g‘mdoe
OmñV àM{bV Pmë`mMo {XgyZ `oVo. hmoV AgyZ `m g`§Ì gmR>r XoIrb ‘mJUr ‘moR>çm à‘mUmV Amho. ‘mJrb
2. ^mV bmdUr `§Ì- ^mV {nH$m‘Ü`o bmdUr H$aÊ`mgmR>r ‘moR>çm VrZ dfm©V amÁ`mV Ah‘XZJa, nwUo, Zm{eH$, H$moëhmnya, Z§Xwa~ma,
à‘mUmV ‘Owam§Mr JaO ^mgVo. bmdUr `§ÌmÛmao ^mV bmdUr Ho$ë`mg aËZm{Jar, gm§Jbr, gmVmam d qgYwXwJ© `m gd© {OëømV Odinmg 300
‘Owar IMm©V ~MV Va hmoVoM na§Vw doioda bmdUr Mo H$m‘ nma nS>Ê`mg hÿZ A{YH$ {‘Zr amB©g ‘rb bm AZwXmZ {dVarV H$aÊ`mV Ambo Amho.
‘XV hmoVo. amÁ`mV `m g`§Ì KoÊ`mH$So> XoIrb eoVH$è`m§Mm H$b {XgyZ `oV 

44 OmZodmar & 2023


àYmZ‘§Ìr gwú‘ AÞ à{H«$`m CÚmoJ `moOZoMr
‘mohr‘ ñdénmV A§‘b~OmdUr
lr. har ~m~Vrdmbo, H¥$fr Cng§MmbH$, à{H«$¶m, H¥${f Am¶wº$mb¶, nwUo
H|$Ð emgZ ghmpæ`V àYmZ‘§Ìr gwú‘ AÞ à{H«$`m CÚmoJ `moOZm (PMFME) hr H|$Ð nwañH¥$V `moOZm gZ 2020-
21 Vo 2024-25 `m nmM dfmªÀ`m H$mbmdYrV EH$ {Oëhm EH$ CËnmXZ (ODOP-One District One Product) `m
AmYmamda am~{dbr OmUma Amho. gXarb `moOZm Ag§KQ>rV joÌmVrb AÞ à{H«$`m CÚmoJm§gmR>r am~{dbr OmUma Amho.
`moOZ|VJ©V H|$Ð d amÁ` emgZmÀ`m IMm©Mo à‘mU 60:40 Ago Amho. H|$Ð emgZmZo gZ 2022-23 gmR>r é. 386.89
H$moQ>rÀ`m àH$ën AmamIS>çmg ‘mÝ`Vm {Xbr Amho. gXahþ `moOZoMo A§‘b~OmdZrMr JVr dmT>{dUogmR>r Imbrbà‘mUo
‘mo{h‘ ñdénmV am~{dUoV `oV Amho.

H¥${f à{H«$`m OmJ¥Vr n§YadS>m (15 Vo 31 Am°JñQ> 2022) online ~±Ho$H$So> H$O© ‘§OwarñVd gmXa H$aÊ`mV Ambo.
`moOZoÀ`m OZJmJ¥Vr d àMma, à{gÜXrgmR>r amÁ`mV {X. 15 4) 30 Am°JñQ> amoOr {Oëhm ñVamda Á`m bm^mÏ`mªMo g{dñVa
Vo 31 Am°JñQ> 2022 Xaå`mZ H¥${f OmJ¥Vr n§YadS>m Mo {Z`moOZ àH$ën AmamISo> ~±Ho$H$So> àb§{~V AmhoV Vo, g§~§{YV H¥$fr
36 {Oëho d 355 VmbwŠ`mV H$aÊ`mV Ambo. `mV àH«$s`m CÚmoJ A{YH$mar, {Oëhm g§gmYZ ì`º$s, Á`m ~±H$m§H$So> àH$ën AmamISo>
ñWmnZ H$aÊ`mg BÀNw>H$ eoVH$ar, ~°H$ à{VZrYr, {Oëhm g§gmYZ ‘§OwarñVd gXa Ho$bo AmhoV. Ë`mMo emIm ì`dñWmnH$, {Oëhm
ì`º$s VgoM H¥${f {d^mJmVrb A{YH$mar d H$‘©Mmar `m§Mm gh^mJ AJ«Ur ~±H$ ì`dñWmnH$, `m§Mr EH${Xdgr` H$m`©emim Am`mo{OV
hmoVm. gXa ‘mo{h‘oXaå`mZ VmbwH$m d {Oëhm nmVirda H$m`©H«$‘m§Mo H$aÊ`mV Ambr.
{Z`moOZ H$aÊ`mV Ambo. 5) 31 Am°JñQ> amoOr Á`m bm^mÏ`mªMo àñVmd ‘§Oya Pmbo AmhoV
1) `mV 15 Am°JñQ> amoOr J«m‘g^o‘Ü`o H¥${f ghm`H$m§Zr `moOZoMr Ë`m§Zm nwT>rb ‘mJ©Xe©Z H$aÊ`mV Ambo.
‘m{hVr {Xbr d BÀNw>H$, nmÌ d gj‘ (potential) d¡`{º$H$ gXa n§YadS>çmV amÁ`mVrb gmYmaU 22,000 àH«$s`m CÚmoJ
bm^mWu d JQ> `m§Mr ‘m{hVr d Amdí`H$ H$mJXnÌo g§H${bV ñWmnZ H$aÊ`mg BÀNw>H$ eoVH$ar/ ‘{hbm / `wdH$m§Zr gh^mJ
H$éZ ‘m{hVr {Oëhm g§gmYZ ì`º$sH$So> O‘m Ho$br . Zm|X{dbm VgoM ‘mo{h‘oXaå`mZ 2300 àñVmd ~°Ho$H$So> ‘§OwarñVd
2) `m n§YadS>çmV àË`oH$ VmbwŠ`mV Á`m bm^mÏ`mªMo g{dñVa gmXa Va 1200 àH$ënm§Zm H$O© ‘§Owar {‘imbr hmoVr. `m H¥${f à{H«$`m
àH$ën AmamISo> ~±Ho$H$So> àb§{~V Aem àH$aUm§~m~V g§~§{YV OmJ¥Vr n§YadS>çmMo ’$bñdén åhUwZ PMFME MIS PORT­L da
H¥$fr ghmæ`H$, {Oëhm g§gmYZ ì`º$s d ~°H$ emIm ì`dñWmnH$ Zm|XUrMo à‘mU dmT>bo AgwZ AÞ àH$ën ‘§Owarg JVr {‘imbr Amho.
`m§Mr EH${Xdgr` H$m`©emim Am`mo{OV H$aÊ`mV Ambr. gXa {X.15 {S>g|~a 2022 AIoa 4510 àñVmd ~°H$ñVamda ‘§OwargmR>r
H$m`©emio‘Ü`o ~±H$ H$O© ‘§Owarg MmbZm XoUo, ZdrZ bm^mÏ`mªMo H$m`©dmhrV AgwZ 2704 àH$ënm§Zm ‘§Owar {‘imbr Amho. `mMo àH$ën
H$mJXnÌm§Mr ~±H$ A{YH$mè`mg‘j nS>VmiUr H$aÊ`mV Ambr d ‘wë` é. 301 H$moQ>r Amho n¡H$s 897 àH$ënm§gmR>r H|$Ð d amÁ`
ÌyQ>tMr nwV©Vm H$éZ KoÊ`mV Ambr. {hñgm {‘iwZ é.33.09 H$moQ>r AW© ghmæ`H$ ~±H$ ImË`mda O‘m
3) 17 Am°JñQ> Vo 27 Am°JñQ> `m H$mbmdYr‘Ü`o {Oëhm g§gmYZ H$aÊ`mV Ambo Amho. àH$ën ‘§Owar‘Ü`o amÁ`mMm XoemV àW‘ H«$‘m§H$
ì`º$s¨Zr ZdrZ bm^mÏ`mªMo g{dñVa àH$ën AmamISo> (DPR) V`ma Amho.
H$ê$Z {Oëø ZmoS>b A{YH$mè`m‘m’©$V {d{hV H$m`©nÕVrZwgma 

‘m. amÁ`nmb ‘hmoX` d ‘m. nmbH$‘§Ìr ‘hmoX` `m§Zr H¥${f Cng§MmbH$, H¥${f àH«$s`m. OiJmd {OëømVrb
qgYwXwJ© {OëømV H$m`©H«$‘mg CnpñWV. ‘m. {Oëhm{YH$mar `m§Mo CnpñWVrV ‘mJ©Xe©Z H$aVmZm.

OmZodmar & 2023 45


~r.~r.E’$. (é§X da§~m gar) V§ÌkmZ dmna ‘mohr‘
lr. {edHw$‘ma gXm’w$bo (H¥${f Cng§MmbH$-{d.à.2) H¥${f Am¶wº$mb¶, nwUo

{n H$ CËnmXZmgmR>r O‘rZ d nmUr `m Z¡g{J©H$ gmYZ g§nÎmr


~amo~aM {nH$ ì`dñWmnZ hr ~m~ AË`§V ‘hËdmMr Amho.
{nH$ ì`dñWmnZoV {nH$mMr bmJdS> nÕV ‘hÎdmMr Amho. ~XbË`m
 {nH$mg ‘w~bH$ hdm, gy`©àH$me {‘imë`mZo {nH$mMr Omo‘Xma
dmT> hmoVo.
 {nH$m‘Ü`o Am§Va‘emJV H$aUo, Cä`m {nH$mV gar‘YyZ
hdm‘mZ d A{Z`{‘V nmdgm‘wio CËnmXZmda ‘moR>m n{dnarV [aUm‘ Q´°ŠQ>a/‘Zwî`MbrV ’$dmaUr `§ÌmÛmao H$sQ>H$ZmeH$ ’$dmaUr
{XgyZ `oVmo. `mH$arVm H$‘r H$mbmdYrV nS>Umè`m nmdgmÀ`m nmÊ`mMo H$aUo gmoB©Mo hmoVo.
{Z`moOZ {nH$mÀ`m g§nyU© dmT>rÀ`m AdñWo‘Ü`o `mo½` nÕVrZo hmoUo  O{‘ZrÀ`m Yynrg à{V~§Y.
JaOoMo Amho. `mH$arVm ‘wbñWmZr Obg§YmaU H$aUo ‘hÎdmMo  O{‘ZrMr gÀN>rÐVm dmTy>Z O‘rZ ^wg^werV hmoVo.
AgyZ `mgmR>r ~r. ~r.E’$. (é§X da§~m gar) nÕVrZo bmJdS>, ho  V§ÌkmZ dmnaVmZm ¿`md`mMr H$miOr.
EH$ Cn`wº$ V§ÌkmZ Amho. {deofV… Adf©UàdU joÌmV ho V§ÌkmZ  eoVH$è`m§Zr O{‘ZrV dm’$gm Amë`m{edm` ~r. ~r. E’$. noaUr
eoVH$è`m§gmR>r OmñV Cn`wº$ R>aV Amho. `§ÌmÛmao noaUr H$ê$ Z`o.
Iarn h§Jm‘mV gmo`m~rZ, Vya, ‘wJ, CS>rX d ‘H$m `m {nH$m§Mr  noaUrH$arVm ~r.~r.E’$. noaUr `§Ì CnbãY hmoV Zgë`mg
d aã~r h§Jm‘mV ha^am {nH$mMr `m V§ÌkmZmÛmao noaUr H$aVm `oVo. nma§nm[aH$ noaUr `§ÌmÀ`mÛmao noaUr H$ê$Z noaUrnümV ‘¥V
`m V§ÌkmZmÀ`m dmnamZo {Z{dð>m IMm©V ~MV hmoV Agë`mMo d gè`m (Dead Furrow) H$mT>mì`mV.
CËnmXZmV gd©gmYmaUnUo 20-25 % dmT> hmoV Agë`mMr ~m~ eoVrg daXmZ R>aV Agboë`m gXa Zm{dÝ`nyU© V§ÌkmZmMm
{ZXe©Zmg Ambr. `m V§ÌkmZmMm eoVH$è`m§H$Sy>Z Adb§~ hmoUmÀ`m àMma d à{gÕr H$aÊ`mÀ`m Ñï>rZo H¥${f {d^mJmMo gmVË`mZo
Ñï>rZo nwaoí`m à‘mUmV àMma d à{gÕr H$aUo JaOoMo hmoVo. Var à`ËZ gwé AmhoV. gZ 2014-15 ‘Ü`o ~r.~r.E’$. V§ÌkmZ
eoVH$è¶m§gmR>r daXmZ R>aV Agboë`m ~r.~r.E’$. V§ÌkmZmMo dmnamda {deof ^a XoÊ`mgmR>r eoVH$è¶m§Zm ~r.~r.E’$. noaUr
’$m`Xo Imbrbà‘mUo. `§Ì ‘moR>çm à‘mUmV CnbãY H$ê$Z XoÊ`mV Ambo hmoVo. gZ
 gmo`m~rZ, Vya, ‘wJ, CS>rX, H$mnyg, ‘H$m d ha^am {nH$mg 2021-22 nmgyZ {d{dY `moOZm§‘m’©$V am~{dÊ`mV `oUmè`m
Cn`wº$. {nH$ àmË`{jH$mgmR>r ~r.~r.E’$. V§ÌkmZmMm dmna H$aUo A{Zdm`©
 Adf©UàdU joÌmV V§ÌkmZ eoVH$è`m§gmR>r OmñV Cn`wº$. Ho$bo `mgmo~VM Cnamoº$ {nH$m§À`m bmJdS>rH$[aVm ~r.~r.E’$.
 ~r.~r.E’$. nÕVrZo {Z{dð>m IMm©V ({~`mUo, IVo B.) 20 Vo V§ÌkmZ dmnam~m~V eoVH$è¶m§Zm AmdmhZ Ho$bo Am{U ’$b{ZînÎmr
25 % ~MV. ñdénmV gZ 2021-22 ‘Ü`o gw‘mao 2 bmI hoŠQ>a joÌmda
 CËnÞm‘Ü`o 25 Vo 30 % dmT> . ~r.~r.E’$. V§ÌkmZ AmYm[aV noaUr Pmë`mMo {ZXe©Zmg Ambo. gZ
 ~r.~r.E’$. noaUr `§ÌmÀ`m ghmæ`mZo CVmamg AmS>dr noaUr 2022-23 ‘Ü`o joÌ d¥Õr hmoD$Z gmYmaUV… 5 bmI hoŠQ>a joÌ
Ho$ë`mZo ‘wbñWmZr Obg§YmaU gmYbo OmVo. ~r.~r.E’$.noaUrImbr Amë`mMo {ZXe©Zmg Ambo Amho.Am{U `m‘Ü`o
 nO©Ý`‘mZ I§S>mÀ`m H$mbmdYrV nmÊ`mÀ`m VmUmMr Vrd«Vm {Xdg|{Xdg dmT> hmoV Agë`mMo {XgyZ `oV Amho. gXa V§ÌkmZmMm
H$‘r hmoVo. dmna hm eoVH$è`m§À`m CËnÞmV ^a Q>mH$Ê`mMo gmYZ hmoV Mmbbo
 OmñV nO©Ý`‘mZ Pmë`mg A{V[aº$ nmUr dmhÿZ OmÊ`mg Amho. `mMm eoVH$è¶m§Zr A{YH$m{YH$ dmna H$ê$Z ñdV…Mr eoVr
‘XV hmoVo. g‘¥Õ H$amdr.


46 OmZodmar & 2023


‘hmS>r~rQ>r EH$ AO© EH$ `moOZm Am{U ‘mohr‘
lr‘Vr {àVr {haiH$a, H¥$fr Cng§MmbH$, àH$ën emIm, H¥$fr Amµ¶wº$mb¶, nwUo

 ‘hmamï´> emgZ H¥${f {d^mJm‘m’©$V `moOZm§Mm bm^ KoÊ`mgmR>r  nmoQ>©bda àmá Pmboë`m AOm©Mr H¥${f {d^mJm‘m’©$V g§JUH$s`
H¥${f {d^mJm‘m’©$V ‘hmS>r~rQ>r (MahaDBT) hr g§JUH$s` gmoS>V H$mTy>Z eoVH$è¶m§Mr {ZdS>.
Am°ZbmB©Z àUmbr {dH${gV.  g§JUH$s` gmoS>V Ho$ë`mZ§Va AZwXmZ WoQ> eoVH$è¶m§À`m
 eoVH$è¶m§gmR>r Imbrb `moOZm DBT VËdmda am~{dÊ`mV ImVmda dJ© H$aÊ`mV `oVo.
`oV AmhoV. `mgmR>r ‘hm{S>~rQ>r nmoQ>©bda https://  H$mJXnÌo AnbmoS> H$aÊ`mgmR>r eoVH$è¶m§À`m gmoB© H$[aVm
mahadbtmahait.gov.in/ eoVH$ar µ`moOZm `m gXamImbr MahaDBT Farmer ­ndroid ­pp CnbãY Amho. VgoM jo{Ì`
OmD$Z {d{dY bm^mÀ`m KQ>H$m§gmR>r eoVH$ar AO© H$é ñVamdarb A{YH$mar d H$‘©Mmar `m§Zm H$mJXnÌm§Mr nS>VmiUr
eH$VmV. H$aÊ`mH$[aVm ñH«w${Q>Zr ‘mo~mB©b A°ßbrHo$eZ CnbãY Amho.

OmZodmar & 2023 47


1) d¡`{º$H$ bm^mWu/ eoVH$ar `m§À`m H$arVm `moOZm
A. H«$ `moOZoMo Zmd `moOZo A§VJ©V bm^mÀ`m ~m~r
1 amï´>r` AÞ gwajm A{^`mZ (V¥UYmÝ`, {nH${Zhm` AmYm[aV qgMZ gmYZo gw{dYm d `§Ì d AdOmao `mgmR>r
^aS>YmÝ`, H$S>YmÝ`, JirVYmÝ`, ^mV, bm^ {Xbm OmVmo. CXm. BboŠQ´rH$ ‘moQ>ma, {S>Pob B§{OZ, nrìhrgr
H$mnyg, D$g) nmB©ßg, noaUr `§Ì, ~r~rE’$ noaUr `§Ì, ‘iUr `§Ì, VgoM {~`mUo,
{nH$ g§ajU Am¡fYo, gwú‘ ‘wbÐì`o B. KQ>H$m§Zm bm^ {Xbm OmVmo.
2 H¥${f `m§{ÌH$sH$aU Cn-A{^`mZ {d{dY `§Ìo/AdOmao KQ>H$m§H$arVm {d{dY bm^ {Xbm OmVmo. CXm.
(Farm Submission) amoQ>mìhoQ>a, Q´°ŠQ>a, nm°da {Q>ba, Zm§Ja, noaUr `§Ì, BBF noaUr `§Ì,
3 amÁ` nwañH¥$V H¥${f `m§{ÌH$sH$aU `moOZm ‘iUr `§Ì, ßb°Q>a, [aPa, nm°da {dS>a, ñàoAg©, [ana d BVa `§Ì.
4 amï´>r` H¥${f {dH$mg `moOZ|VJ©V H¥${f
`m§{ÌH$sH$aU
5 EH$mpË‘H$ ’$bmoËnmXZ {dH$mg A{^`mZ Q´°ŠQ>a, nm°da {Q>ba, h[aVJ¥h, eoS>ZoQ>, H$m§XmMmi, eoVVio
AñVarH$aU, ßb°pñQ>H$ ‘pëM§J, joÌ{dñVma KQ>H$, {nH$ g§ajU
CnH$aUo, H$mT>Ur nümV ì`dñWmnZ (n°H$ hmD$g, erVJ¥h, [a’$a
ìh°Z, {’$aVo {dH«$s H|$Ð d B.) OwÝ`m ’$i~mJm§Mo nwZ:OudZ, Ami§~r
CËnmXZ d Zg©ar.
6 àYmZ‘§Ìr H¥${f qgMZ `moOZm (PMKSY) qR>~H$ d Vwfma qgMZ g§M gmYZm§Mm bm^ XoÊ`mV `oVmo.
7 SC/ST eoVH$è¶m§gmR>r d¡`{º$H$ bm^mÀ`m `m `moOZ|VJ©V ZdrZ {dhra ~m§YH$m‘, OwZr {d{ha XwéñVr,
`moOZm BZdob ~mo[a¨J, n§ng§M, drO OmoS>Ur AmH$ma, eoVVimMo ßb°pñQ>H$
1) {~agm ‘w§S>m H¥${f H«$m§Vr `moOZm AñVarH$aU, gyú‘qgMZ g§M ({R>~H$ d Vwfma), gmoba n§n
2) S>m°.~m~mgmho~ Am§~oS>H$a H¥${f ñdmdb§~Z `moOZm
2) eoVH$ar JQ>/ eoVH$ar H§$nZr/eoVH$ar g§K gmR>r H¥${f {d^mJmÀ`m `moOZm
A. H«$ `moOZoMo Zmd `moOZo A§VJ©V bm^mÀ`m ~m~r
1 H¥${f `m§{ÌH$sH$aU CnA{^`mZ {d{dY `§Ìo/AdOmao KQ>H$m§H$arVm {d{dY bm^ {Xbm OmVmo. CXm. amoQ>mìhoQ>a, Q´°ŠQ>a,
(H¥${f AdOmao ~°H$ ñWmnZm) nm°da {Q>ba, Zm§Ja, noaUr `§Ì, BBF noaUr `§Ì, ‘iUr `§Ì, ßb°Q>a, [aPa, nm°da
{dS>a, ñàoAg© [ana d BVa `§Ì
2 EH$mpË‘H$ ’$bmoËnmXZ {dH$mg nm°brhmD$g, eoS>ZoQ>, h[aVJ¥h, ßb°pñQ>H$ ‘pëM§J, Am{i~r CËnmXZ, àmW{‘H$
A{^`mZ à{H«$`m H|$Ð. Zg©ar, H$mT>Ur nümV ì`dñWmnZ (H$m§XmMmi, ao’$aìh°Z B.)

‘hm{S>~rQ>r nmoQ>©bdarb àJVr JS>{Mamobr `oWo ‘hmS>r{~Q>r nmoQ>©bÛmao amï´>r` AÞ gwajm A{^`mZ
 gÚpñWVrV nmoQ>©bda 28.48 bmI eoVH$ar Zm|XUrH¥$V -^mV `moOZoA§VJ©V {ZdS> Pmboë`m bm^mWu lr. {Q>H$mam‘
AmhoV. Va 80.32 bmI bm^mÀ`m KQ>H$mgmR>r eoVH$è¶m§Zr JUmOr H$mobVo `m§Mo ‘pëQ>H«$m°n W«oea AdOmao VnmgUr H$arVm
AO© Ho$bobo AmhoV. ^oQ> XoÊ`mV Ambr. gXa ^oQ>r Xaå`mZ eoVH$ar `m§Moer MMm© Ho$br
 {XZm§H$ 05/12/2022 n`©V nmoQ>©bdéZ a¸$‘ én`o AgVm 89290 /- BVHo$ emgZmMo AZwXmZ doioV {‘imë`mZo
2134.83 H$moQ>r {ZYr eoVH$è¶m§Zm {dVarV H$aÊ`mV Ambobm Am{W©H$ ‘XV Pmë`mZo g‘mYmZ ì`º$ Ho$bo. eoVH$è`mMo A{^àm`
Amho. Zm|X{dÊ`mV Ambo. Voìhm ‘hmS>r{~Q>r `moOZm IamoIaM eoVH$è`m§À`m
 ‘hmS>r~rQ>rgmo~V ^y‘r A{^boImÀ`m So>Q>mMo EH$ÌrH$aU Ñï>rZo g§nyU© nmaXe©H$ d ’$m`Xoera AgyZ eoVH$è`m§Zm AdOmaoo
àJVrnWmda Amho. ñdV… Cn`moJ H$ê$Z ^mS>çmZo gwÕm XoV Agë`mZo Am{W©H$ Z’$m
 Var gd© eoVH$ar ~m§YdmZm nmoQ>©bdarb {d{dY `moOZm§Mm hmoV Amho Ë`m‘wio eoVH$ar AmZ§Xr d g‘mYmZr {XgyZ Ambo.
bm^ KoÊ`mH$[aVm nmoQ>©bda Zm|XUr H$éZ AO© H$aÊ`mMo H¥${f
{d^mJm‘m’©$V AmdmhZ H$aÊ`mV `oV Amho. 
{XZm§H$ 25 Zmoìh|~a 2022 amoOr ‘m¡Om Q>oå^m Vm. {O.

48 OmZodmar & 2023


O{‘Z Amamo½`n{ÌH$m AmYmarV g§Vw{bV IV dmna ‘mohr‘
lr‘Vr C{‘©bm amOnyV, H¥$fr Cng§MmbH$, g|Ðr¶ eoVr, H¥$fr Amµ¶wº$mb¶, nwUo
O{‘Z hm ‘mUgmbm {ZgJm©H$Sw>Z {‘imbobm AZ‘mob R>odm Amho. na§Vw eoVr H$aVmZm O{‘Z `m KQ>H$mH$So> ~hþg§»` eoVH$ar
Xwb©j H$aVmV. O{‘ZrMr MmMUr Ho$ë`m{edm` {VMo JwUY‘© d XmofmMo ñdê$n H$iV Zmhr. emœV eoVr ì`dñWmnZm‘Ü`o
O{‘ZrMo Amamo½` A~m{YV amIwZ {H$’$m`Vera CËnmXZ KoUo Amdí`H$ R>aVo. O{‘Zr‘Ü`o `mo½` à‘mUmV amgm`{ZH$,
g|{Ð` d O¡{dH$ IVm§Mm dmna Pmë`mg O{‘ZrMr àV d JwUdÎmm {Q>Hw$Z amhVo. ‘hmamï´>mV AmO àm‘w»`mZo ZÌ, ñ’w$aX
d nmbme`wº$ IVm§Mm dmna hmoVmo. `mM ~amo~a Xwæ`‘ d gwú‘ ‘wbÐì`o VgoM g|{Ð` d O¡{dH$ IVm§Mm dmna H$aUo JaOoMo
Amho. Ë`m{edm` Ano{jV d JwUdÎmmnwU© CËnmXZ {‘iUma Zmhr. ‘mVrVrb AÞÐì`m§Mo à‘mU OmUwZ Z KoVm åhUoOM
‘mVr n[ajUmMm {dMma Z H$aVm IV dmna Ho$ë`mg IVm§Mm H$m`©j‘ d ’$m`Xoera dmna hmoV Zmhr. IVm§Mm g§Vw{bV d
H$m`©j‘ dmnamH$arVm IV ~MVrMr {deof ‘mohr‘ hmVr KoÊ`mV Ambobr Amho.

‘mohr‘oMo CÔoe - ‘mJ©Xe©Z H$aUo


amgm`{ZH$ IVm§Mm A{Z~ªY dmna H$‘r H$aUo, ‘¥Xm VnmgUrda 3) {~`mÊ`mg O¡{dH$ IVm§Mr {~OàH«$s`m H$aUo
AmYm[aV AÞÐì`m§À`m H$‘VaVoZwgma IVm§À`m g§Vw{bV d H$m`©j‘ dmnamg 4) {hadirÀ`m IVm§Mo {~`mUo {dVarV H$aUo
àmoËgmhZ XoUo, ‘¥Xm Amamo½` gwYmaÊ`mgmR>r VgoM AÞÐì`m§Mr H$m`©j‘Vm 5) D$g joÌm‘Ü`o g|{Ð` H$~©dmT>rgmR>r H$mT>UrZ§Va D$gmMo nmMQ>
dmT>{dÊ`mgmR>r O¡{dH$ IVo, g|Ðr` IVo, Jm§Sy>i IV, qZ~moir/gë’$a OmJoda Hw$O{dUo
AmÀN>m{XV `w[a`mgma»`m g§W JVrZo ZÌ nwadR>m H$aUmè¶m IVm§À`m 6) H§$nmoñQ> IV / Jm§Sw>iIV `w{ZQ> V`ma H$aUo
dmnamg àmoËgmhZ XoUo, EH$mpË‘H$ AÞÐì` ì`dñWmnZmÛmao {nH$m§À`m 7) ^mV joÌmH$[aVm `w[a`m {~«Ho$Q>Mm dmna H$aÊ`mgmR>r CËnmXZ d
CËnmXH$VoV dmT> H$aUo ho ‘mohr‘oMo à‘wI CÔoe AmhoV. {dVaU H$aUo.

‘mohr‘oMo ñdê$n - g§Vw{bV IV dmna {XZ -


O{‘ZrMr gw{nH$Vm {Q>H$dwZ R>odÊ`mgmR>r `mo½` à‘mUmV IV dmna, H¥${f g§{OdZr ‘mo{h‘|VJ©V {X. 28 OwZ, 2022 amoOr g§Vw{bV IV
{haditÀ`m IVm§Mm dmna, {nH$m§Mr ’o$anmbQ>, g|{Ð` H$~© dmT>rH$arVm dmna {XZ H$m`©H«$‘ KoÊ`mV Ambm. `m A§VJ©V {‘lIVo ~Z{dÊ`mMr
g|{Ð` IVo, O¡{dH$ IVo, D$g nmMQ> ì`dñWmnZ B. ~m~r am~{dUo AË`§V H$m`©nÜXVr, ~mOmamV CnbãY Agboë`m IVm§Mm {e’$maerV ‘mÌm,
JaOoMo Amho. `m‘wio gXa ‘mohr‘|VJ©V Imbrb à‘wI ~m~tda ^a XoÊ`mV ‘mVr nmUr narjUmMo ‘hËd d O‘rZ Amamo½`n{ÌH$m d O‘rZ gwnrH$Vm
Ambobm Amho. {ZX}em§H$ ’$bH$mMo dmMZ, O¡{dH$ IVmMo ‘hËd d H§$nmoñQ> V`ma
1) O{‘Z Amamo½` n{ÌH$m/O{‘Z gw{nH$Vm {ZX}em§H$ AmYmarV IVm§Mm H$aÊ`mMr nÜXV d H¥${fH$ n ‘Yrb IV JUH$ `§ÌmMr ‘m{hVr `m
dmna {df`m§da amÁ`ñVamdê$Z VkmMo ‘mJ©Xe©Z do{~ZmaÛmao XoÊ`mV Ambobo
2) O{‘Z gw{nH$Vm {ZX}em§H$ AmYmarV àX{e©V ’$bH$mMo JmdmVrb Amho. Ë`mMà‘mUo joÌr`ñVamda Cnamoº$ {df`mda H$m`©emim, à{ejU,
nXm{YH$mar d eoVH$ar `m§À`m g‘doV dmMZ d IV dmnam~m~V {edma ’o$ar, àmÎ`{jHo$ `mÛmao eoVH$è`m§Zm ‘mo{h‘oMr àMma à{gÕr
‘mJ©Xe©Z g^m KoUo d Ë`mV H¥${fH$ A°n BÝgQ>m°b H$ê$Z dmnam~m~V H$aÊ`mV Ambr.

OmZodmar & 2023 49


‘mo{h‘oMr ’$b{Zî’$Vr - g|{Ð` IVo dmnë`m‘wio O{‘ZrMm nmoV gwYmaÊ`mg ‘XV hmoV
 JmdmJmdmV ~¡R>H$m KoD$Z O{‘Z Amamo½`n{ÌH$m d O{‘Z gw{nH$Vm Amho.
{ZX}em§H$ AmYmarV IVm§Mm dmnam~m~V eoVH$è¶m§‘Ü`o OZOmJ¥Vr  g|{Ð` H$~© dmT>rgmR>r D$g nmMQ> A{^`mZ am~{dë`m‘wio O{‘ZrMr
Ho$ë`m‘wio g§Vw{bV d {e’$maerV IV‘mÌm eoVH$ar XoV AmhoV. gw{nH$Vm gwYmê$Z nmMQ>mVrb g|{Ð` nXmWmª‘wio O{‘ZrMo ^m¡{VH$
Ë`m‘wio CËnmXZ IMm©V ~MV hmoÊ`mg ‘XV hmoV Amho. d amgm`{ZH$ JwUY‘© gwYmaÊ`mV ‘XV hmoV Amho.
 O{‘Z Amamo½`n{ÌHo$Zwgma d H¥${f {dÚm{nR>m§À`m {nH$m§À`m  ‘mo{h‘|VJ©V OZOmJ¥Vr Ho$ë`m‘wio aËZm{Jar, qgYXwJ©, am`JS>,
{e’$maerZwgma eoVH$è¶m§Zm IVmÀ`m {d{dY g§`moOZmMo n`m©` nwUo, ^§S>mam, Jm|{X`m, M§Ðnwa B. {Oëøm§‘Ü`o ^mV joÌmV `w[a`m
H¥${fH$ A°nÛmao CnbãY Pmbobo AmhoV. {~«Ho$Q>À`m dmnamg àmoËgmhZ {‘imbobo Amho.
 eoVH$è¶m§Zr O¡{dH$ IVo, {hadirMo IVo, H§$nmoñQ>/Jm§Sw>iIV B. 

50 OmZodmar & 2023


H¥${f g§{OdZr gámh ‘mohr‘
lr‘Vr {àV‘ AmJdmbo>, H¥${f Cng§MmbH$, ‘m{hVr {d^mJ, H¥${f Am¶wº$mb¶, nwUo

ñdmV§Í`mMm A‘¥V ‘hmoËgd H$m`©H«$‘m§VJ©V {X. 25 OyZ 2022 Vo 01 Owb¡ 2022 `m H$mbmdYrV H¥${f g§{OdZr ‘mo{h‘
gd© ‘hmamîQ´m‘Ü`o ‘moR>`m à‘mUmda am~{dÊ`mV Ambr. Iarn h§Jm‘ 2022 `eñdr H$aÊ`mgmR>r d AmYw{ZH$ H¥${f V§ÌkmZ
eoVH$è¶m§n`ªV nmohM{dÊ`mgmR>r amÁ`mVrb H¥${f {d^mJmMo A{YH$mar/ H$‘©Mmar, H¥${f {d^mJ, {Oëhm n[afX, H¥${f
{dÚmnrR>o/ H¥${f {dkmZ H|$Ðo `m§Mo emók, H¥${f{‘Ì `m§Zr eoVH$è¶m§À`m ~m§Ymda OmD$Z ‘mJ©Xe©Z H$aUo hm ‘hËdmMm
CÔoe `m ‘mo{h‘ H$mbmdYrV gmÜ` H$aÊ`mV Ambm.

`m ‘mo{h‘oA§VJ©V 25 OyZ 2022 Vo 1 Owb¡ 2022`m H$mbmdYr‘Ü`o


{d{dY {XZm§Mo Am`moOZ H$aÊ`mV Ambo.{d{dY {XZr eoVH$è`m§n`ªV
V§ÌkmZ nmohmoMÊ`mgmR>r ‘oimdo, MMm©gÌ, H$m`©emim, joÌr` ^oQ>tMo
noaUr Ho$ë`mg CËnÞmV dmT> hmoVo. Va `m V§ÌkmZmMm dmna H$ê$Z Iarn
h§Jm‘mVrb {nH$mÀ`m CËnmXZmV dmT> Pmë`mMo eoVH$ar lr.‘w§eram‘
CnmÜ`o `m§Zr gm§{JVbo. H¥${f g§{OdZrÀ`m ‘mo{h‘oÀ`m n{hë`m {Xder
Am`moOZ, Am°ZbmBZ do{~Zma gmaIo H$m`©H«$‘ hmVr KoÊ`mV Ambo. `m‘Ü`o KmoUgr EHw$H$m© IwX© `oWo 100 hoŠQ>ada gmo`m~rZMr AmYw{ZH$ nÜXVrZo
H¥${f {d^mJmVrb A{YH$mar,H¥${f {dÚmnrR>m§Mo emók `m§Zr eoVH$è`m§À`m bmJdS> H$aÊ`mV Ambr. gmo`m~rZ d H$mnyg {nH$mÀ`m CËnmXZ dmT>rgmR>r
~m§Ymda ^oQ>r XoD$Z {d{dY AË`mYw{ZH$ V§ÌkmZ ~rOà{H«$`m, ~r~rE’$ Ûmao EH$mpË‘H$ nÜXVrZo ì`dñWmnZ H$aUo JaOoMo Amho Ago S>m°. n§Om~amd
noaUr, g§Vw{bV IVm§Mm dmna, ‘{hbm§gmR>r H$m¡eë` AmYm[aV à{ejU, Xoe‘wI H¥${f {dÚmnrR>mMo emñÌk S>m°. JOmZZ bm§So> `m§Zr à{VnmXZ Ho$bo.
Zm{dÝ`nyU© V§ÌkmZ Adb§{~boë`m eoVH$è`m§Mo ‘mJ©Xe©Z d joÌr` ^oQ>r EHy$U 4882 emñÌk, A{YH$mar, [agmog© ~±Ho$Vrb àJV{eb eoVH$è¶m§Zr
Am`moOZ, eoVrgmo~VM nyaH$ ì`dgm` `m§Mr ‘m{hVr, nm¡{ï>H$ V¥UYmÝ` gh^mJ KoVbm Amho. H¥${f {d^mJmÀ`m `wQ>`w~ M°Zb déZ Am°ZbmB©Z
`m§Mo ‘hËd gdmªn`ªV nmohmoMdÊ`mgmR>r {d{dY ì`mnH$ H$m`©H«$‘mMo Am`moOZ ^mVmÀ`m A{YH$ CËnmXZmgmR>r {dH${gV V§ÌkmZ `m{df`mda S>m°. Za|Ð
H$aÊ`mV Ambo. `m ‘mo{h‘oMr gm§JVm H¥${f{XZr 1 Owb¡ 2022 amoOr H$m{eX, à‘wI emñÌk, ^mV g§emoYZ H|$Ð, dS>Jmd ‘mdi, {O. nwUo `m§Zr
àJVerb eoVH$è`m§Mm JwUJm¡ad Am{U gÝ‘mZ H$ê$Z H$aÊ`mV Ambr. eoVH$ar ~§Yy ^{JZtZm ‘mJ©Xe©Z Ho$bo.

{X. 25 OyZ 2022 - {d{dY {nH$m§Mo V§ÌkmZ àgma, 26 OyZ 2022 - nm¡îQ>rH$ V¥UYmÝ` {XZ
‘wë`gmIir ~iH$Q>rH$aU {XZ 2023 ho df© Am§Vaamï´>r` nm¡{ï>H$ V¥UYmÝ` df© åhUyZ Omhra
H¥${f g§{OdZr ‘mo{h‘oMr gwédmV ‘m. EH$ZmWOr S>dbo, àYmZ g{Md H$aÊ`mV Ambo Amho. Ë`m AZwf§JmZo bmoH$m§Zm V¥UYmÝ`mMr AmoiI, Ë`mV
(H¥${f) `m§Zr ‘m¡Oo H$ai Jmd, Vm. dmS>m, {O.nmbKa `oWo ’$i~mJ bmJdS> AgUmao nmofUVËdo d Ë`m§Mo AmhmamVrb ‘hÎd nQ>dyZ XoÊ`mgmR>r àË`oH$
H$m`©H«$‘, SRT nÜXVrZo ^mV {nH$mMr bmJdS> H$éZ d `m§{ÌH$ eoVrMo ~m§Ymda V¥UYmÝ`, {nH$m§À`m XmoZ Amoit‘Ü`o V¥UYmÝ` {nH$mMr bmJdS>
‘hËd eoVH$è¶m§Zm gm§JyZ Ho$br. VgoM ‘m.Am`wŠV (H¥${f) `m§Zr ‘m¡Oo V§ÌkmZ, V¥UYmÝ` {nH$mMo ‘yë`dY©Z H$ê$Z {d{dY ImÚnXmW© ~ZdUo
‘mboJmd, Vm. AYm©nya, {O. Zm§XoS> `oWyZ ñ‘mQ>© A§VJ©V ‘wë`gmIir `m§Mr àmË`{jHo$ `m {Xder KoÊ`mV Ambr.
{dH$mg eoVremiog CnpñWV amhÿZ Ho$br. `m {Xder àË`oH$ {Oëøm‘Ü`o `m H$m`©H«$‘m‘Ü`o 4041 emñÌk, A{YH$mar, [agmog© ~±H$ ‘Yrb
‘moR>çm à‘mUmda {d{dY H$m`©H«$‘mMo Am`moOZ H$aÊ`mV Ambo. `mdoir àJV{eb eoVH$è¶m§Zr gh^mJ KoVbm Amho. H¥${f {d^mJmÀ`m `wQ>`w~ M°Zb
dm{e‘ {OëømÀ`m lr. e§H$a VmoQ>mdma {O.A.H¥$.A `m§Zr Aï>gyÌrZo déZ `m {Xder ‘m. lr. A{^{OV amD$V, {Oëhm{YH$mar, OiJmd `m§Zr

OmZodmar & 2023 51


ImÚ g§ñH$mamVrb nm¡îQ>rH$ V¥UYmÝ`mMo ‘hËd S>m°. AZ§V nmQ>rb, E‘S>r H$aÊ`mMr nÜXVr lr. {ddoH$ ^moB©Q>o, H¥${f {dkmZ H|$Ð ~mam‘Vr H¥${fH$
Am`wd}{XH$ d Amhma Vk, Amamo½` ñne© pŠb{ZH$, OiJmd, ‘m. lr. A°n~Ôb g{dñVa ‘m{hVr {Xbr.
VmË`mgmho~ ’$S>Vao, g§MmbH$ g‘¥ÜXr A°J«mo J«wn `m§Zr nm¡îQ>rH$ V¥UYmÝ`
CnnXmW© CnbãYVm d {dnUZ VgoM lr. g§^mOr R>mHy$a, {O.A.H¥$.A. 29 OyZ 2022 - àJV{eb eoVH$ar g§dmX {XZ
OiJmd `m§Zr H¥${f {d^mJmMr nm¡îQ>rH$ V¥UYmÝ`m§Mr `moOZm `m~m~V `m {Xder ‘m. Am`wŠV (H¥$fr) `m§Zr eoVH$ar CËnmXZ H§$nZtZm ^oQ>r
Am°ZbmB©Z MMm©gÌmVyZ eoVH$ar ~§Yy ^{JZtZm ‘mJ©Xe©Z Ho$bo. {Xë`m AgVm eoVH$ar {‘Ì ‘amR>dmS>çmVrb AmXe© eoVH$ar CËnmXH$
H§$nZr Amho Ago à{VnmXZ Ho$bo. àJVerb eoVH$è`m§Zr Amnë`m eoVmV
27 OyZ 2022 - ‘{hbm H¥${f V§ÌkmZ gj‘rH$aU {XZ Adb§{~bobo bmJdS> V§ÌkmZ BVa eoVH$è`mn`ªV nmohmoMdÊ`mgmR>r
eoVr‘Ü`o ‘{hbm§Mm gh^mJ bjUr` Amho. eoVmV H$m‘ H$aVmZm MMm©gÌmÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ ‘mJ©Xe©Z Ho$bo. `m‘Ü`o Q>moH$Z nÕVrZo gmo`m~rZMo
‘{hbm§Zm Cn`moJr nS>Umar N>moQ>r `§Ìo, H$m¡eë` AmYm[aV à{ejU, bmJdS> Ho$br Va EH$ar 12-13 q¹$Q>b CËnmXZ {‘iVo Ago àJVerb
à{H«$`m CÚmoJm§‘Yrb g§Yr `mda àjoÌ ^oQ> d ‘{hbm ‘oimì`m§Mo Am`moOZ `wdm eoVH$ar lr. ~mbmOr ‘hmamO `oaiH$a `m§Zr gm§{JVbo. gwnaHo$Z
H$aÊ`mV Ambo. `m‘Ü`o {eê$aÀ`m gan§M lr‘Vr. O`lr bQ>m§~io Zg©ar‘wio ~oUo à{H«$`m amonmdaVr amoJm§Mm d {H$S>rMm `m§Mm àmXw^m©d H$‘r
`m§Zr {ZamoJr Am`wî`mgmR>r nag~mJ dmT>dm Agm g„m {Xbm. lr‘Vr hmoVmo. doi, n¡g, ‘Oya `m§À`mdarb IM© H$‘r hmoVmo Ago Xm¢S> {OëømVrb
gw{à`m ~m§Xb, VmbwH$m H¥${f A{YH$mar, ~mam‘Vr `m§Zr eoVH$ar ‘{hbm§Zr àJVerb eoVH$è`m§Zr gm§{JVbo `oieo `oWrb àJVerb eoVH$ar lr.
nag~mJoV ’$i^mÁ`m {nH${dUo ~m~V ‘mJ©Xe©Z Ho$bo. ‘{hbm§Mm H¥$fr Zm‘Xod AmT>md `m§Zr MmagyÌr nÕVrZo ^mV bmJdS> Ho$ë`mda doioMr,
joÌmVrb dmQ>m bjmV KoVm H¥$fr {d^mJmÀ`m `moOZm§‘Ü`o ‘{hbm eoVH$è`m§Zm {~`mUm§Mr ~MV hmoD$Z ‘Owam§Mm IM© dmMVmo Ago à{VnmXZ Ho$bo. `m
àmYmÝ` Agë`mMo lr. ~moamio Cn{d^mJr` H¥$fr A{YH$mar g§J‘Zoa `m§Zr {Xder {d{dY H$m`©H«$‘m‘Ü`o EHy$U 4660 emñÌk, A{YH$mar, [agmog©
gm§{JVbo. `m‘Ü`o EHy$U 4836 emñÌk, A{YH$mar, [agmog© ~±H$‘Yrb ~±H$ ‘Yrb àJV{eb eoVH$è¶m§Zr gh^mJ KoVbm Amho. H¥${f {d^mJmÀ`m
àJV{eb eoVH$è¶m§Zr gh^mJ KoVbm Amho. H¥${f {d^mJmÀ`m `wQ>`w~ `wQ>`w~ M°Zb déZ àJVerb eoVH$ar g§dmX `m Am°ZbmB©Z MMm©gÌmVyZ
M°Zb déZ `m {Xder S>m°. Eg. EZ. gmoi§H$s, Research Engineer lr. H$m§Vmam‘ bw‘mOr bmohH$ao, ‘w.nmo. {ZJS>mio,Vm. Am§~oJmd, {O. nwUo d
I­CRP on Utilization of ­nimal Energy and Head Department lr. {dO`qgh ZmJZmW ~mbJwSo> ‘w.nmo. daHw$Q>o ~w. Vm. B§Xmnya, {O. nwUo `m
of Farm Machinery and Power, C­ET d.Zm.‘.H¥$.{d. na^Ur `m§Zr àJV{eb eoVH$è¶m§Zr ‘mJ©Xe©Z Ho$bo.
gImob ‘mJ©Xe©Z Ho$bo.
30 OyZ 2022 - eoVr nyaH$ ì`dgm` V§ÌkmZ {XZ
28 OyZ 2022 - IVm§Mm g§Vw{bV dmna {XZ {ZgJm©Mm bharnUm, A{Vd¥ï>r, H$sS> d amoJ `m‘wio eoVm‘Yrb
A{YH$ CËnmXZ KoÊ`mgmR>r eoVH$ar amgm`{ZH$ IVm§Mm Ag‘Vmob CËnmXZm‘Ü`o MT> CVma hmoV Amho. `m‘Ü`o g‘Vmob gmYÊ`mgmR>r
dmna H$aVmV. Ë`m‘wio O{‘ZrMr gwnrH$Vm H$‘r hmoV Mmbbr Amho. H¥$fr eoVrgmo~V nyaH$ ì`dgm` aoer‘, newnmbZ, Hw$¸w$Q>nmbZ, ’w$bo bmJdS>,
g§OrdZr ‘mo{h‘oA§VJ©V {d{dY àmË`{jHo$, H$m`©emim ‘YyZ H¥${fH$ A°n ^mOrnmbm, eoVVù`mVrb ‘Ëñ`nmbZ, ‘Yw‘H${jH$mnmbZgmaIo ì`dgm`
~Ôb ‘m{hVr XoÊ`mV Ambr. `m A°n‘Ü`o H¥$fr {dÚmnrR>mÀ`m {nH${Zhm` H$aUo hr H$mimMr JaO Amho. H¥$fr gmo~VM `m {d{dY `moOZm§Mr B§V^yV
IV {e’$maer O‘rZ Amamo½` n{ÌHo$da AmYm[aV IV‘mÌm `m§Mr ‘m{hVr eoVH$è`m§Zm {d{dY MMm©gÌmVyZ d àjoÌ ^oQ>rVyZ XoÊ`mV Ambr
gImob ‘m{hVr {Xbr Amho. AmO nmdoVmo 180642 eoVH$è`m§Zr ho Amho. EHy$U 4129 emñÌk, A{YH$mar, [agmog© ~±H$ ‘Yrb àJV{eb
A°n S>mD$ZbmoS> H$ê$Z Ë`mMm dmna H$ê$Z A{YH$m{YH$ CËnmXZ KoV eoVH$`mªZr gh^mJ KoVbm Amho. H¥${f {d^mJmÀ`m `wQ>`w~ M°Zb déZ S>m°.
AmhoV. `m {Xder nmb `oWrb {dkmZ H|$Ð H|$ÐmMo emók S>m°. {H$emoa gr. ~r. bQ>nQ>o, gh`moJr àmÜ`mnH$ VWm à^mar A{YH$mar ao{e‘ g§emoYZ
PmSo> `m§Zr H$mngmÀ`m bmJdS>rg ñ’w$aX d nmbme IVo XoÊ`m~m~V `moOZm dZm‘H¥${d, na^Ur `m§Zr ‘mJ©Xe©Z Ho$bo.
gm§{JVbo. {eê$aMo VmbwH$m H¥${f A{YH$mar lr. {gÕoe T>dio `m§Zr
{nH$m§À`m CËnmXZ dmT>rgmR>r g§Vw{bV IVo dmnaÊ`m~m~V ‘mJ©Xe©Z Ho$bo. 1 Owb¡ 2022 - H¥${f {XZ
O{‘ZrMr gwnrH$Vm {Q>Hy$Z amhÊ`mgmR>r eoVH$è`m§Zr {hadirÀ`m IVm§Mm ‘m. ñd. dg§Vamd ZmB©H$ `m§À`m OÝ‘{XZmMo Am¡{MË` gmYyZ H¥${f
dmna H$amdm Ago ZmJnyaMo {d^mJr` H¥$fr ghg§MmbH$ lr. adtÐ ^mogbo g§{OdZr ‘mo{h‘oMr gm§JVm H¥${f{XZr ‘moR>`m CËgmhmV gmOam H$aÊ`mV
`m§Zr gm§{JVbo. `m‘Ü`o ‘mo{h‘o‘Ü`o EHy$U 4771 emñÌk, A{YH$mar, Ambr. amÁ`ñVar` H¥${f{XZr H$m`©H«$‘mMo Am`moOZ nÙlr g^mJ¥h H¥${f
[agmog© ~±H$ ‘Yrb àJV{eb eoVH$è¶m§Zr gh^mJ KoVbm Amho. H¥${f Am`wŠVmb`, nwUo `oWo ‘m. Am`wŠV H¥${f `m§Mo AÜ`jVoImbr H$aÊ`mV
{d^mJmÀ`m `wQ>`w~ M°ZbdéZ `m {Xder ‘m. lr. gr. Eg. ^moJo, ‘¥X Ambo. `m H$m`©H«$‘m‘Ü`o AÝZà{H«$`m CÚmoJmVrb `eñdr ‘{hbm
gd}jU ‘¥X MmMUr A{YH$mar, Am¡a§Jm~mX `m§Zr {‘lIVo ~Z{dÊ`mMr CÚmoOH$m§Mm d nm¡îQ>rH$ V¥UYmÝ` CËnmXZ KoUmè¶m eoVH$è¶m§Mm gÝ‘mZ
nÜXV ‘m. lr. E. ~r. OmYd, ghmæ`H$ àmÜ`mnH$ H¥${f ‘hm{dÚmb` H$aÊ`mV Ambm. {d{dY {Oëh`m‘Ü`o `màH$maÀ`m H$m`©H«$‘mMo Am`moOZ
nwUo `m§Zr gwú‘ ‘wbÐì`mMo ‘hËd d IVo dmnaVm§Zm ¿`md`mMr H$miOr H$aÊ`mV Ambo. amÁ`^amVyZ 4020 emñÌk, A{YH$mar, [agmog© ~±H$
`m~Ôb ‘mJ©Xe©Z Ho$bo. ‘m. lr. Hw§$daqgh ‘mohmZo `m§Zr O¡{dH$ IVo V`ma ‘Yrb àJV{eb eoVH$è¶m§Zr gh^mJ KoVbm Amho.


52 OmZodmar & 2023


eoVremim d ~rOà{H«$`m ‘mohr‘
lr. ~gdamO ‘hmOZ, H¥$fr Cng§MmbH$, H«$m°ng°n, lr‘Vr g{dVm T>mobo, H¥$fr ghmæ¶H$,
Hw$‘mar AM©Zm nmoVXma, g§emoYZ gh¶moJr H«$m°ng°n, H¥$fr Amµ¶wº$mb¶, nwUo

eo Vremim åhUOo eoVH$è`m§Zm Ë`m§À`mM eoVmV {nH$m§Mm Am{U


eoVrnÕVrMm Aä`mg H$aÊ`mg {eH$dUo. joÌr` H$‘©Mmè`m§À`m
ghmæ`mZo {d{dYñVamdéZ XoÊ`mV Ambobo H¥${f V§ÌkmZ VgoM {d{dY
d[að> A{YH$mar `m§Zm Am‘§{ÌV Ho$bo OmVo. eoVremioÀ`m dJmª‘Ü`o {nH$
dmT>rÀ`m AdñWoZwgma Vkm§‘m’©$V ‘mJ©Xe©Z Ho$bo OmVo.
eoVremioÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ Xadfu ‘moR>çm à‘mUmda eoVH$è¶m§Zm àË`j
g§Xoe eoVH$è¶mn`ªV n[aUm‘H$maH$nUo nmohmoM{dUo eŠ` Pmbo Amho. H¥${f eoVmda ‘mJ©Xe©Z Ho$bo Iarn h§Jm‘ gZ 2022-23 ‘Ü`o amÁ`mV EHy$U
{d^mJmVrb {Z`{‘V joÌr` H$‘©Mmar d joÌr` nmVirda AmË‘mV§J©V {d{dY `moOZ|VJ©V 11392 eoVremim am~{dÊ`mV Amboë`m AmhoV VgoM
H$m`©aV AoQ>rE‘, ~rQ>rE‘, eoVH$ar {‘Ì, H¥${f gIr Am{U nmoH«$m A§VJ©V `m eoVremim§‘m’©$V 284800 eoVH$`mªZm à{e{jV H$aÊ`mV Ambo.
H¥${f VmB© `m§Mm `mo½` g‘Ýd` gmYyZ AË`§V à^mdrnUo eoVremim§Mo eoVremioV ‘mVr Z‘wZm àmË`{jH$ KoVbo Joë`mZo ‘¥Xm narjUmgmR>r
Am`moOZ Ho$bo OmVo. eoVremioÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ àË`oH$ JmdmVrb {H$‘mZ ‘mVr Z‘wZm H$gm KoVbm OmVmo `m~m~V eoVH$è`m§Zm ‘m{hVr àmá Pmbr
25 eoVH$è`m§Zm nrH$ dmT>rÀ`m AdñWoZwgma {H$‘mZ 5 Vo 6 eoVremim d Ë`m‘wio eoVH$è¶m§Zr Amnë`m eoVmVrb ‘mVr narjU H$ê$Z KoD$Z
dJm©Mo Am`moOZ H$éZ ì`mdgm{`H$ Ñï>rH$moZmVyZ à{e{jV Ho$bo OmVo. O‘rZ Amamo½` n{ÌHo$Zwgma IV ì`dñWmnZ Ho$ë`mZo IVmdarb IM©
Jmd hm KQ>H$ {Z{üV H$éZ Iarn h§Jm‘m‘Ü`o ^mV, H$mnyg, H$‘r Pmbm d CËnmXZmV dmT> Pmbr VgoM ~rOà{H«$`m d {~`mUo CJdU
gmo`m~rZ, Vya, ‘H$m, D$g Va aã~r h§Jm‘m‘Ü`o ‘H$m, Ádmar, ha^am j‘Vm MmMUr `mgma»`m bKwà`moJm‘wio {~`mUm§nmgyZ CØdUmè`m H$sS>
{nH$m§n¡H$s EH$m à‘wI {nH$m§gmR>r eoVremim am~{dÊ`mV `oVo. à‘wI {nH$ d amoJm§da {Z`§ÌU H$aVm Ambo. `m eoVremim dJmª‘Ü`o KoÊ`mV Amboë`m
{ZdS> H$aVmZm Iarn d aã~r h§Jm‘m‘Ü`o Ë`m J«m‘n§Mm`V joÌm‘Ü`o noaUr {deof {df`mÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ VkmH$Sy>Z {‘imboë`m ‘mJ©Xe©Zm‘wio
hmoUmè`m joÌmn¡H$s 70 Q>¸o$ nojm OmñV joÌmda noaUr hmoUmè`m à‘wI eoVH$è¶m§Zm {d{dY {nH$m§darb {‘ÌH$sQ>H$ d eÌyH$sQ>H$ `mVrb ’$aH$ d
{nH$mMm g‘mdoe Ho$bm OmVmo. VgoM Á`m JmdmV eoVH$è`m§À`m eoVmda EH$mpË‘H$ H$sS> d amoJ ì`dñWmnZm~m~V ‘m{hVr àmá Pmbr d Ë`m‘wio
eoVremim KoÊ`mV `oUma Amho, Ë`mM joÌmda {d{dY `moOZoVyZ àmË`{jHo$ eoVH$è`m§Zr H$sQ>H$ZmeH$m ì`{V[aº$ BVa H$sS> d amoJ {Z`§ÌZmÀ`m (CXm.
KoVbr OmVmV d VoM joÌ H«$m°ng°n A§VJ©V {ZarjUo KoÊ`mH$[aVm {ZdS>bo H$m‘J§Y gmnio d bwg©, bmB©Q> Q´°n B.) BVa nÕVrMm Adb§~ Ho$ë`mZo
OmVo d `m joÌmda J«m‘{~OmoËnmXZ H$m`©H«$‘ XoIrb KoVbm OmVmo. ‘{hbm Ë`m§Mm H$sQ>H$ZmeH$m§darb IM© H$‘r Pmbm. {d{dY {nH$m§darb {H$S>tÀ`m
H$‘©Mmè`m§‘m’©$V ‘{hbm eoVH$è`m§gmR>r àmYmÝ`mZo 33 Q>¸o$ eoVremimMo àmXw^m©dmMo à‘mU KQ>bo Amho.
Am`moOZ Ho$bo OmVo. g§~§YrV Jmdm‘Ü`o {ZdS> Ho$boë`m àmË`{jH$ joÌmda eoVremio‘Ü`o Adb§~ Ho$boë`m V§ÌkmZmMm ì`mnH$ àMmaà{gÕr
nrH$ h§Jm‘ H$mbmdYrV eoVremioMo Am`moOZ H$ê$Z {nH$mÀ`m dmT>rÀ`m H$aUogmR>r àË`oH$ Jmdg‘yhm‘Ü`o nrH$ dmT>rÀ`m eodQ>À`m Q>ßß`mV EH$
AdñWoZwgma eoVremioÀ`m dJm©Mo Am`moOZ Ho$bo OmVo. {Xdgr` eoVr{XZmMo Am`moOZ Ho$bo OmVo. `m‘Ü`o H¥${f {dÚmnrR>/ H¥${f
eoVremio‘Ü`o gwYm[aV V§ÌkmZm~Ôb ‘mJ©Xe©Z H$aÊ`mgmR>r H¥$fr {dkmZ H|$Ð/ H¥${f g§emoYZ H|$Ð /H¥${f ‘hm{dÚmb` `oWrb Vkm§Zm
{dÚmnrR>mMo emók, H¥${f {dkmZ H|$Ð, H¥${f g§emoYZ H|$Ð, H¥${f nwañH$ma V§ÌkmZm~Ôb ‘m{hVr XoÊ`mgmR>r VgoM H¥${f nwañH$ma àmá ‘mÝ`da d
àmá ‘mÝ`da, àJVerb eoVH$ar, [agmog© eoVH$ar d H¥${f {d^mJmVrb JVdfuÀ`m eoVremio‘Yrb eoVH$è`m§Zm Am‘§{ÌV H$ê$Z Ë`m§À`m AZw^dm§Mo

OmZodmar & 2023 53


AXmZ àXmZ Ho$ë`mZo Oo eoVH$ar eoVremioV gh^mJr ZìhVo Ë`m§À`mgmR>r `m {ZdS>boë`m JmdmVrb 100 Q>¸o$ {nH$ joÌmda à{H«$`m`wº$ {~`mÊ`mMr
eoVremioVrb à{ejUmWvZm Ë`m§Mo AZw^d H$WZ H$aÊ`mg àd¥Îm H$ê$Z, noaUr H$aÊ`mgmR>r eoVH$è`m§Zm CÚwº$ H$aÊ`mV Ambo.
Cn`wº$ R>aboë`m V§ÌkmZm~m~V VgoM {d{dY g§Xoem§Mr ‘m{hVr {Xbr eoVremim, Jmd~¡R>H$m, H¥$fr {dÚmnrR> Am{U H¥$fr {dkmZ H|$ÐmÀ`m
Amho. AemàH$mao eoVremioÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ nma§nm[aH$ eoVH$ar hm Vk emókm§À`m ^oQ>r, ìhm°Q²gA°n g§Xoe, d¥ÎmnÌo, {^ÎmrnÌo, ao{S>Amo, `wQ>çw~,
eoVH$ar Pmbm Amho. ’o$g~wH$ B. ‘m’©$V ~rOà{H«$`oMo ‘hÎd eoVH$è`m§n`ªV nmohM{dÊ`mV Ambo.
amÁ`mV Iarn h§Jm‘mV EHy$U 66.19 bmI ho. joÌmda à{H«$`m`wº$
~rOà{H«$`m ‘mohr‘ {~`mÊ`m§Mr noaUr H$aÊ`mV Ambr. `m ‘mo{h‘|VJ©V Iarn h§Jm‘ gZ
'ewÕ ~rOmnmoQ>r, ’$io agmi Jmo‘Q>r' `m g§V VwH$mam‘ ‘hmamOm§À`m 2022-23 ‘Ü`o eoVremim§‘YyZ ~rOà{H«$`ogmR>r 11,565 àmË`{jHo$
Cº$sà‘mUo Oa {~`mUo CÎm‘ àVrMo Agob Va Ë`mnmgyZ {‘iUmao Va JmdmoJmdr ‘mo{h‘o A§VJ©V 71,941 ~rO à{H«$`m àmË`{jHo$ Am`mo{OV
CËnmXZXoIrb Mm§Jë`m JwUdÎmoMo AgUma Amho. VgoM Ogo bhmZ H$aÊ`mV Ambr. ~rOà{H«$`m H$aÊ`mH$[aVm H«$m°ng°n d {d{dY `moOZ|VJ©V
~mbH$m§Zm nmobrAmo amoJmnmgyZ g§ajU XoÊ`mgmR>r nmobrAmo S>mog {Xbm OmVmo 12,469 ~rOà{H«$`m `§Ìm§Mr CnbãYVm H$ê$Z XoÊ`mV Ambr. amÁ`mVrb
Ë`mMà‘mUo {~`mÊ`mbm {d{dY {H$S>amoJm§nmgyZ dmM{dÊ`mgmR>r ~rOà{H«$`m ~è`mM ‘{hbm ~MV JQ>m§Zm hr ~rOà{H«$`m `§Ìo CnbãY H$ê$Z {Xë`m‘wio
Ho$br OmVo. `mdéZ ~rOà{H«$`oMo ‘hËd bjmV `oVo. eoVrjoÌm‘Ü`o {~`mUo ‘{hbm§gmR>r EH$m ZdrZ amoOJmamÀ`m g§YrMr Xmao Iwbr Pmbr AmhoV.
ho AË`§V ‘hËdmMo KQ>H$ Amho. H$sS> amoJm§nmgyZ ‘wº$ {~`mUo {ZamoJr Odinmg 11,52,888 BVŠ`m eoVH$è`m§n`ªV `m ‘mo{h‘oMo ‘hÎd nQ>dyZ
dZñnVtMr n¡Xmg H$ê$ eH$Vo. Oa ^aKmog Am{U {ZamoJr {nH$m§Mo CËnÞ XoÊ`mV Ambo. `m ‘mo{h‘og amÁ`mVyZ CËñ’y$V© à{VgmX {‘imbm.
hdo Agob Va Ë`mH$[aVm {~`mÊ`mg ~rOà{H«$`m H$aUo AË`§V ‘hËdmMo aã~r h§Jm‘mVrb à‘wI {nHo$ åhUOo ha^am Am{U aã~r Ádmar. Xadfu
R>aVo. XoemV noaUrgmR>r bmJUmè`m {~`mÊ`mMr Odinmg 70 Q>¸o$ JaO amonmÀ`m AdñWonmgyZ Vo {nH$ dmT>rÀ`m AdñWon`ªV AmT>iyZ `oUmè`m ‘a
hr eoVH$è`m§H$So> CnbãY Agboë`m ñdV:H$S>rb {~`mÊ`mÛmaoM ^mJdbr amoJm‘wio ha^am {nH$mMo Iyn ZwH$gmZ hmoVo. Ë`mMà‘mUo aã~r Ádmar, aã~r
OmVo Am{U Vr gwÕm ~rOà{H«$`m Z H$aVm! Ë`m‘wio {~`mUmÛmao ngaUmè`m ‘H$m, Jhÿ, Vri, Odg, H$aS>B© `m {nH$m§Mo hr {~`mÊ`mnmgyZ CØdUmè`m
amoJm§Mo à‘mU hr OmñV Amho. amoJm§‘wio ZwH$gmZ hmoVo. `m amoJm§nmgyZ {nH$mMm ~Mmd H$aÊ`mH$[aVm amÁ`mV
eoVH$è`m§Zm ñdV:hÿZ ~rOà{H«$`m H$aÊ`mgmR>r CÚwº$ H$aÊ`mH$[aVm aã~r h§Jm‘mV ~rOà{H«$`m ‘mohr‘ am~{dÊ`mV `oV Amho. `m ‘mo{h‘|VJ©V
àmoËgmhZna amgm`{ZH$ H$sQ>H$ZmeHo$/O¡d-H$sQ>H$ZmeHo$ VgoM AmVmn`ªV amÁ`mV 3.66 bmI ho. EdT>çm joÌmda à{H«$`m`wº$ {~`mUo
~rOà{H«$`m `§Ìm§Mr CnbãYVm H$ê$Z XoUo, ~rOà{H«$`m H$aÊ`mMr `mo½` dmnê$Z noaUr H$aÊ`mV Ambr d Ë`mM ~amo~a aã~r h§Jm‘mV AmVmn`ªV
nÕV g‘OmdyZ gm§JUo B. ~m~V eoVH$è`m§Zm ‘mJ©Xe©Z H$aUo JaOoMo R>aVo. H«$m°ng°n d {d{dY `moOZ|VJ©V 5170 ~rOà{H«$`m `§Ìm§Mr CnbãYVm
hm Ñï>rH$moZ R>odyZ ^maV gaH$maÀ`m H¥$fr d eoVH$ar H$ë`mU ‘§Ìmb`mZo H$ê$Z XoÊ`mV Ambr Amho. H¥$fr {d^mJm‘m’©$V Ho$boë`m OZOmJ¥Vr‘wio
g§nyU© Xoe^amV ~rOà{H«$`m ‘mohr‘ am~{dÊ`m~m~V gd© amÁ`o d H|$Ð `mdfu amÁ`mV ha^am {nH$mÀ`m EHy$U joÌmn¡H$s Odinmg 54. 65 Q>¸o$
emgrV àXoem§Zm {ZX}e {Xbo hmoVo Am{U `mM YVuda amÁ`mV ~rOà{H«$`m joÌmda Va aã~r Ádmar {nH$mÀ`m {nH$ joÌmn¡H$s 61.51 Q>¸o$ joÌmda
‘mohr‘ am~{dÊ`mV `oV Amho. gZ 2021-22 n`ªV ‘hmamï´>mÀ`m H¥$fr à{H«$`m`wº$ {~`mÊ`mMr noaUr H$aÊ`mV Ambr.
{d^mJm‘m’©$V bmoH$gh^mJmVyZ {dZmAZwXm{ZV VÎdmda ~rOà{H«$`m ‘mohr‘ ~rOà{H«$`m ‘mo{h‘oV bjUr` àJVr H$aUmam {Oëhm åhUOo dmer‘!
am~{dbr OmV hmoVr. na§Vw H¥$fr {d^mJmMo à`ËZ, ~rOà{H«$`m ‘mo{h‘oVrb ‘mJrb 2 dfm©nmgyZ dmer‘ {OëømV ~rOà{H«$`m ‘mohr‘ AË`§V CËH¥$ï>
eoVH$è`m§Mm gh^mJ Am{U CñË’w$V© à{VgmX nmhVm gZ 2022-23 nÕVrZo am~{dÊ`mV `oV Amho. `m ‘mo{h‘o‘m’©$V dmer‘ {OëømVrb
nmgyZ ~rOà{H«$`m ‘mohr‘ AZwXm{ZV VËdmda am~{dÊ`mV `oV Amho. ‘hrbm ñd`§ghmæ`Vm g‘wh JQ>mVrb ‘hrbm§Zm àmË`{jH$mÛmao ~rOà{H«$`m
{nH$m§darb H$sS> amoJ gd}jU d g„m àH$ën (H«$m°ng°n) gZ H$aÊ`m~m~VMo à{ejU XoÊ`mV Ambo. Ë`mMà‘mUo H«$m°ng°n d {d{dY
2022-23 A§VJ©V amÁ`mVrb Iarn d aã~r h§Jm‘mVrb ^mV, Ádmar, `moOZ|VJ©V {OëømV Iarn h§Jm‘ gZ 2022-23 ‘Ü`o ‘hrbm
‘H$m, gmo`m~rZ, Vya, ha^am, H$mnyg, D$g, CS>rX Am{U ‘wJ d ñd`§ghmæ`Vm g‘wh, eoVH$ar JQ> `m§Zm 2226 hñVM{bV ~rOà{H«$`m
Vob{~`m `m à‘wI {nH$m§gmR>r ~rOà{H«$`m àmË`m{jHo$ ‘mohr‘ ñdénmV `§Ìo CnbãY H$ê$Z XoÊ`mV Ambo d Ë`m ‘mÜ`‘mVyZ 85.81 Q>ŠHo$
AZwXm{ZV VËdmda am~{dÊ`mV `oV Amho. hr ~rOà{H«$`m àmË`m{jHo$ {~`mÊ`mda ~rOà{H«$`m H$éZ noaUr H$aÊ`mV Ambr. `mMà‘mUo CnbãY
H¥$fr ghmæ`mH$m§‘m’©$V eoVremim§‘Ü`o, àmYmÝ`mZo H$sS>amoJ àdU joÌmV H$ê$Z {Xboë`m ~rOà{H«$`m `§Ìm‘wio dmer‘ {OëømVrb ‘m¡Oo B§Pmoar
am~{dÊ`mV `oV AmhoV. H«$m°ng°n A§VJ©V amÁ`mV Iarn h§Jm‘ 2022- JmdmVrb ‘{hbm ~MV JQ>m§gmR>r amoOJma{Z{‘©Vr Pmbr Amho. dmer‘
23 ‘Ü`o ~rOà{H«$`m H$aÊ`mH$[aVm 2 ho. ‘`m©XoV 50 Q>¸o$ AZwXmZmda {OëømV aã~r h§Jm‘ gZ 2022-23 ‘Ü`o ha^am d Jhþ `m {~`mÊ`mg
O¡{dH$/amgm`{ZH$ ~waerZmeHo$/Am¡fYm§Mm nwadR>m H$aÊ`mV Ambm. 90 Q>ŠHo$ ~rOà{H«$`m H$éZ noaUr H$aÊ`mV Ambr.
VgoM ~rOà{H«$`ogmR>r àVr ‘§S>i XmoZ `mà‘mUo d àmYmÝ`mZo eoVH$ar JQ> `m ‘mohr‘oMm CÔoe CËnmXZmVrb hmoUmar KQ> H$‘r H$aUo, nrH$
/‘{hbm ~MV JQ>/ H¥$fr godm H|$Ð `m§Zm 50 Q>¸o$ AZwXmZmda ~rOà{H«$`m CËnmXH$Vm d CËnÞ dmT>{dUo hm Agë`mZo `mH$arVm gd© nmVi`m§da H¥$fr
`§ÌmMm nwadR>m H$aÊ`mV Ambm. ~rOà{H«$`m ‘mo{h‘oMr ì`már dmT>dUo d {d^mJm‘m’©$V OmUrdnyd©H$ à`ËZ H$aÊ`mV `oV Amho Am{U eoVH$è`m§À`m
OmñVrVOmñV joÌmda à{H«$`m`wº$ {~`mUo noaUr H$aUo `mgmR>r `m dfuÀ`m Cñ’w$V© à{VgmXm‘wio ~rOà{H«$`m ‘mo{h‘oMr `eñdrnUo dmQ>Mmb gwé Amho.
Iarn h§Jm‘mV amÁ`mVrb àË`oH$ VmbwŠ`mVyZ H$mhr Jmdo {ZdS>Ê`m Ambr. 

54 OmZodmar & 2023


nS>rH$ ‘miamZ eoVrVwZ g‘¥ÕrH$So>
gm¡. ‘§Xm{H$Zr aqdÝÐZmW ‘moaSo>, am.pI„madmS>r (gmdaJmd) Vm. OwÞa {O. nwUo

gm¡ . ‘§{X{H$Zr aqdÐZmW ‘moaSo> `m§Mm OÝ‘ gZ-1960


gmcr EH$m eoVH$ar Hw$Qw>§~mV Pmcm. ‘m¡Oo Jw§OmidmS>r
Vm.OwÞa {O.nwUo `oWo Ë`m§Mo AmOmo~m dS>rc `m§Mm eoVr ì`mdgm`
Q>mo‘°Q>mo {nH$mH$So> cj H|$ÐrV Ho$co. gZ-1997-1998 À`m
gwdm©Vrcm nma§nmarH$ nÕVrZo cmJdS> H$éZ Q>mo‘°Q>mo {nH${dÊ`mMm
à`ËZ Ho$cm. Ë`mVwZ Ë`m§Zm WmoSo>’$ma CËnÞ {‘iw cmJco Ë`mVM
hmoVm. g§nwU© EH$Ì nÕrVr Agë`m‘wio dS>rc, MwcVo, ^mD$ Z{dZ V§ÌkmZmMm dmna H$aV Z§VaÀ`m H$mimV Ë`m§Zr qR>~H$
gd© Hw§$Qw>§~ eoVr H$am`Mo emco` {ejU KoV AgVmZm Ë`m§Zmhr qgMZ d ‘pëM¨H$ nonaMm dmna H$éZ Q>mo‘°Q>mo {nH$ KoVco Ë`mdoir
eoVrMr AmdS> {Z‘m©U Pmcr dS>rcm§À`m Kar eoVr ^anwa n§aVw gZ-2002-2003 ‘cm g§nwU© IM© dOm OmVm é.128000/-
{dhra nmÊ`mda ~mJm`Vr eoVr H$‘rM hmoVr. gZ-1970 À`m BVHo$ CËnÞ {‘imco.
Xaå`mZ {Oam`Vr eoVmV ~mOar,^wB©‘wJ hr {nHo$ d ~mJm`Vr Ë`m§Zr eoVrg OmoS>Y§Xm g§H$arV Jm`r (EM.E’$) OmVrÀ`m
eoVmV ~Q>mQ>o, cgwZ, Jhw hr {nHo$ Agm`Mr gZ-1975 À`m 2 Jm`r KoCZ XwY ì`dgm` gwé Ho$cm. XwY ì`dgm`mVwZ Ë`m§Zm
Xaå`mZ dS>rcm§Zr Z{dZ à`moJ åhUwZ Ðmj {nH$ KoVco d Ë`m§Zmhr ‘{hݶmbm 4 Vo 5 hOma BVHo$ CËnÞ {‘iw cmJco. Z§Va eoVr
eoVrMr AmdS> {Z‘m©U Pmcr VXZ§Va Ë`m§Mm gZ-1978 gmcr `§ÌmÀ`m ghmæ`mZo CÎm‘arË`m Ho$cr OmVo hr ~m~ cjmV Amë`mda
lr aqdÐZmW ~~Z ‘moaSo> am.pI„madmS>r `m§À`mer {ddmh Pmcm d Ë`m§Zr {‘imcoco CËnÞ d ~°H$ H$O© KoD$Z eoVr ‘emJVrgmR>r
Voìhm nmgwZ Ë`m§À`m nVrgmo~V eoVr H$éZ cmJco pI„madmS>r ho Q´>°ŠQ>a {dH$V KoVcm. nmUr H$‘r Agë`m‘wio ‘wio Ë`m§Zr
Jmd A{Ve` XwJ©‘ d S>m|Jar ^mJmVrc 550 cmoH$g§»`m Agcoco emgZmÀ`m ’$i~mJ `moOZoVwZ Ho$ea,hmnwg amOmnwar OmVrÀ`m
Jmd Amho. `m JmdmV Ë`m§Mr 7.5 EH$a O{‘Z Amho. Jmdmcm d Am§ã`mMr 50 amono cmdcr Aí`m àH$mao Hw$Qw>§~mMr àJVrH$So>
eoVrcm nwdu nmÊ`mMr ‘moR>r g‘ñ`m hmoVr. VgoM eoVr hr ‘wa‘mS> dmQ>Mmc Mmcw Pmcr .
d hcŠ`m àVrMr ‘miamZ hmoVr. Ë`m§Mr ñdV…Mr O‘rZ gwÕm ho gd© H$aV AgVmZm Ë`m§Mr 2 ‘wco d EH$ ‘wcJr `m§Zmhr
‘Ü`‘ d hmcH$s àVrMr ‘wa‘mS> hmoVr. Ë`mV Ë`m§Zr nmdgmir MmJ§ë`m nÕVrMo {ejU {Xco. ˶m§Mm EH$ ‘wcJm eoVr H$aVmo d
^wB©‘wJ,~mOar `m gmaIr {nHo$ KoCZ Hw$Qw>~m§Mm CXa{Zdm©h H$arV Xwgam ‘wcJm {~ Q>oH$ (A°J«r) E‘.~r.E.n`©VMo {ejU nwU© Ho$co
hmoVo eoVrgmR>r nmÊ`mMr JaO cjm§V KoVm Z{dZ {dhra ImoXcr Amho.d ‘wcrMohr E‘.H$m°‘, Or.S>r.gr.E. n`©VMo {ejU nwU© H$éZ
n§aVw {dhrarcm nmUr H$‘r Agë`m‘wiµo Ë`m§Zr Q>mo‘°Q>mo âbm°da `m {VMm {ddmh Pmcocm Amho.
gmaIr ZJXr {nHo$ KoÊ`mg gwadmV Ho$cr. Ë`mdoir Q>mo‘°Q>mogmR>r Z§VaÀ`m H$mimV AYw{ZH$ eoVrH$So> diÊ`mMm à`ËZ Ho$cm d
Zmam`UJmd Vm.OwÞa {O.nwUo `oWo gwg‚m ~mOma noR> Agë`m‘wiµo eoVrgmR>r ~ma‘mhr nmUr {‘imdo `m H$arVm emgZmÀ`m gm‘whrH$

OmZodmar & 2023 55


eoVVio `moOZoVwZ gw‘mao
55 cmI {cQ>a Mo eoVVio
~Udco d ZXrdê$Z {cßQ>
BarJoeZ H$éZ ~ma‘mhr
nmÊ`mMm àíZ gmoS>dcm.
VgoM {dOoMr g‘ñ`m
Agë`mZo {dO ~MV
H$aÊ`mgmR>r eoVVù`mda 5
EM.nr.gmoca n§n ~gdcm.
Ë`mVwZ Ë`m§Mr Am{W©H$
~MV Pmcr Ë`m§Z§Va ^Jdm
OmVrMr 1000 PmS>mMr
cmJdS> Ho$cr. Ë`mVM Z{dZ
V§ÌkmZmMm dmna H$éZ
S>mit~m§Mo `eñdr [aË`m {nH$ KodwZ ^aJmog Z’$m {‘idcm.
S>mit~mgmR>r eoUIV, Jm§Sw>iIV Jmo‘wÌ, ñcarMm dmna Ho$ë`m‘wiµo eoVH$ar ‘ZmoJV … `m gd© H$m‘r ‘bm ‘§S>i H¥${f
’$i§µmMr JwUdÎmm dmT>cr d EH$ Z§~a àVrMr OmpñVV OmñV A{YH$mar Zmam`UJmd d ghH$mar, ‘m. VmcwH$m
’$io {‘iw cmJcr d Mm§Jcm ~mOma ^md XopIc {‘imcm. `m H¥${f A{YH$mar OwÞa d Cn{d^mJr` H¥${f A{YH$mar
{nH$mgmR>r H¥${f {d^mJmMr d Zmam`UJmd `oWrc H¥${f {dkmZ amOJwéZJa VgoM H¥${f {dkmZ H|$Ð Zmam`UJmd `m§Zr
H|$ÐmÀ`m Vkm§Mm g„m d ‘mJ©Xe©Z Ë`m§Zm doimodoir XoÊ`mV Amco doimodoir ‘mocmMo ‘mJ©Xe©Z d ghH$m`© {‘imco. d Ë`mVwZ
d S>mit~ {nH$mnmgwZ Ë`§mÀ`m Hw$Qw>§~mMr Am{W©H$ ^a^amQ> Pmcr. ‘m¶m Hw$Qw>~§mMr ^a^amQ> Pmcr. Ë`m~Ôc ‘r gdm©Mo
d Ë`m§Mo {OdZ‘mZ C§MmdV Joco . A^ma ‘mZVo YÝ`dmX.
Ë`mM~amo~a eoVr‘Ü`o EH$ EH$a joÌm‘Ü`o {R>~H$ d ‘pëM¨J
nona dmna H$éZ H$qcJS> (ewJa{¹$Z ) `m dmUmMr cmJdS> Ho$cr. {‘imco d Ë`m§Zr KoVcocr àmË`{jHo$ eoVH$è¶m§gmR>r ‘mJ©Xe©H$
Ë`mVwZhr Ë`m§Zm 230000/- BVHo$ CËnmXZ {‘imco Ë`mgmo~V R>acr AmhoV. gÜ`m {XZm§H$ 9/10/2022 amoOr noaUr Ho$coë`m
Ë`m§Zr Ë`m§À`m Hw$Qw>{~`m§Zm d ZmVodmB©H$m§Zm ~ma‘mhr ’$io ImÊ`mg {nH$mMr ‘iUr Ho$cr. Ë`mVwZ Ë`m§Zm EH$ar 1422 {H$. gamgar
{‘imdr åhUwZ qMM, ~moa, Amdim, am‘’$i, {gVm’$i, noé hr CËnmXZ Pmco.
’$iPmSo> cmdcr AmhoV. eãXm§H$Z … lr. ‘ZmoOHw$‘ma T>Jo,
`m H$mimV Ë`m§Zro eoVmV Ho$coco {d{dY à`moJ AmOw~mOwÀ`m Cn{d^mJr¶ H¥${f A{YH$mar, amOJwéZJa, nwUo
eoVH$è¶m§Zm ‘mX©Xe©H$ R>aco. Ë`m‘wio JmdVrc eoVH$ar eoVrV
gwYmaUm H$aV qgMZmMr gmo` CncãY H$éZ doJdoJir {nHo$ KoD$ 
cmJco. d Ë`m§Mr àJVr hmoD$ cmJcr .
eoVr ~amo~a gm‘mOrH$ H$m`m©Vhr gh^mJ KoV JmdmVrc
{d{dY H$m`©H$mar gh. gmogm`Q>r ‘Ü`o g§MmcH$ nX d J«m‘§nMm`V
gXñ` åhUwZ H$m‘ nma nmS>co Amho. Ë`m‘mÜ`‘mVwZ eoVH$è¶m§À`m
g‘ñ`m gmoS>dÊ`mgmR>r JmdmMr {d{dY {dH$mg H$m‘o Ho$cr AmhoV. eoVH$ar ‘m{gH$mMo dJ©UrXma ìhm!
`m gm‘m{OH$ H$m`m©Mr d eoVr joÌmVrc H$m‘mMr XIc KoD$Z
1. nmoñQ>m‘m’©$V ‘{ZAm°S>©a H$éZ eoVH$ar ‘m{gH$mMo
‘hmamï´> emgZ H¥${f {d^mJmZo Ë`m§Zm {OOm‘mVm H¥${f^wfU
dJ©UrXma hmoVm ¶oB©b.
2017 `m nwañH$mamZo gÝ‘m{ZV Ho$co Amho .
`m dfu Ë`m§Zr gmo`m~rZ {nH$mMo àmË`{jH$ Ho$co Amho .Ë`m‘Ü`o 2. Am°ZcmB©Z nÕVrZohr gras.mahakosh.gov.in
¶m H$m¶©àUmcrÛmao eoVH$ar ‘m{gH$ dJ©UrXma hmoD$
g§J‘ (Ho$.S>r.Eg.726) `m gmo`m~rZ dmZmMr nma§nmarH$ noaUr
eH$Vm.
VgoM ~oS> darc cmJdS> B. Aer àmË`{jH$ KoVcocr Amho.cmJdS>
H$aVo doir d noaUrÀ`m doir {~`mUo à{H«$`m Ho$cr. Ë`mg§X^m©V A{YH$ ‘m{hVrgmR>r 020-25537331 ¶m H«$‘m§H$mda
g§nH©$ H$amdm.
Ë`m§Zm ‘§S>i H¥${f A{YH$mar Zmam`UJmd, VmcwH$m H¥${f A{YH$mar
OwÞa d H¥${f {dkmZ H|$Ð Zmam`UJmd `m§Mo ‘mJ©Xe©Z doimodoir dm{f©H$ dJ©Ur -250/- én¶o
d {Ûdm{f©H$ dJ©Ur-500/- én¶o

56 OmZodmar & 2023


_mho OmZodmar 2023 Mo {eboXma
lr. à{dU gwYmH$a ‘mZo
H¥${f n`©dojH$,
lr‘Vr H$èhmS>o d§XZm
dS>Jm§d qZ~miH$a … 1
h[a^mD$
VmbwH$m … ~mam‘Vr {O. nwUo
H¥${f ghmæ¶H$, Zm¶S>o
A{YH$mar, Vm. `odbm, {O. Zm{eH$

 lr‘Vr H$èhmSo> d§XZm `m gZ 2004 nmgyZ H¥$fr {d^mJmV  lr. à{dU gwYmH$a ‘mZo gZ 2001 Vo 19 E{àb 2020 n`ªV
H$m`©aV AmhoV. H¥${f ghmæ`H$ d 20 E{àb 2020 nmgyZ H¥${f n`©dojH$ `m
 H¥$fr g§OrdZr gámh, Jm§Sw>i H$ëMa `moOZm VgoM H¥$fr joÌmV nXmda H$m`©aV AmhoV.
‘{hbm§Mm gh^mJ A§VJ©V ‘{hbm ~MV JQ> ñWmnZ Ho$bo.  AmË‘m A§VJ©V 50 eoVH$ar JQ>m§Mr ñWmnZm H$ê$Z eoVH$è¶m§À`m
‘{hbm§Zm CÚmoJ ì`dgm` ‘mJ©Xe©Z H$aÊ`mMo H$m‘ Ho$bo. JQ> eoVrg MmbZm {Xbr.
‘{hbm eoVremim `eñdrarË`m am~{dbr. eoVremioÀ`m  {nH$ àmË`{jHo$, eoVH$è¶m§Mr eoVremim, Aä`mg Xm¡ao, Km|JS>r
‘mÜ`‘mVyZ Am§VanrH$ nÕVr gmnim {nHo$, gmo`m~rZ J«m‘ ~¡R>H$m, à{ejU, {edma ’o$ar `m§À`m ‘mÜ`‘mVyZ ZdZ{dZ eoVr
~rOmoËnmXZ `m‘wio JmdmgmR>r bmJUmao {~`mUo JmdmVM {Z‘m©U V§ÌkmZ eoVH$è¶mn`ªV nmohM{dÊ`mg d CËnmXZ dmT>{dÊ`mg
H$aUo `mMr OmJ¥Vr Ho$ë`m‘wio ‘{hbm§Zr JmdmV gmo`m~rZ {~`mUo ‘XV Ho$br.
{dH«$s Ho$br VgoM {H$S> {Z`§ÌUmgmR>r 40 ho. {Z§~moir AH$m©Mm  H¥${f dmVm©’$bH$mÛmao doimodoir `oUmao H¥${f {d^mJmMo g§Xoe,
dmna H$aÊ`mV Ambm. n[aUm‘r CËnmXZ IM© H$‘r hmoD$Z {nH$ CËnmXZ dmT>rMo V§ÌkmZ, `moOZm `m§Mr ‘m{hVr {bhÿZ
CËnÞmV dmT> Pmbr. eoVH$è¶mn`ªV nmohM{dbo.
 aã~r {nH$ ñnY}V eoVH$è¶m§Zm gh^mJr H$ê$Z ‘hmOZnwa  eoVH$è¶m§Zr CËnmXrV Ho$bobm eoV‘mb {dH«$sgmR>r YmÝ`
Vm.{gÞa `oWrb eoVH$è¶mMm Jhþ CËnmXZmV amÁ`mV pìXVr` ‘hmoËgdm‘Ü`o gh^mJ dmT>dyZ CËnmXH$ Vo J«mhH$ eoV‘mb
VgoM ZmJSo> Vm. `odbm `oWrb eoVH$è¶mMm V¥Vr` H«$‘m§H$ {dH«$sgmR>r eoVH$è¶m§Zm àmoËgm{hV Ho$bo.
Ambm n`m©`r n[agamVrb eoVH$è¶m§‘Ü`o {nH$ ñnYm© d Ë`mÛmao  H$moaS>dmhÿ eoVr A{^`mZ ‘m¡Oo OmoJdS>r Vm. ~mam‘Vr
CËnmXZmV d CËnÞ dmT> {h g§H$ënZm `eñdrarË`m XmIdyZ `oWo gZ 2015 /16 ‘Ü`o à^mdrnUo am~{dbo. `m‘Ü`o
{Xbr. ‘Zwî`~i {dH$mgmgmR>r à{ejU, ‘wbñWmZr Obg§YmaU,
 gZ 2015-16 `m H$mbmdYrV emgZmÀ`m ‘hËdmH$m§jr H¥${f `m§{ÌH$sH$aU, g§a{jV g§MZ gw{dYogmR>r eoVVir,
Ob`wº$ {edma `m H$m`©H«$‘mV gh^mJr hmoD$Z ~m§Y ~§{XñVr, nmB©nbmB©Z,{Z`§{ÌV eoVr gmR>r 15 eoS>ZoQ> hmD$gMr C^maUr
Zmbm ImobrH$aU, 32 eoVVio, 5 eoVVio AñVarH$aU H$m‘o Ho$br, H¥${f nUZ ì`dñWogmR>r dmhZ gw{dYm, d {nH$ àmË`{jHo$
H$ê$Z ~ma‘mhr nmÊ`mMr gmo` Pmë`m‘wio eoVr CËnmXZmV à^mdrnUo am~{dbr.
dmT> Pmbr. VgoM 50 ho. joÌ ’$i{nH$mImbr Ambo.  H$moaS>dmhy joÌ {dH$mg H$m`©H«$‘ ‘m¡Oo C§~admS>r Vm. ~mam‘Vr
 ìhm°Q>A°nÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ gmo`m~rZ ~rO CJdU j‘Vm `oWo à^mdrnUo am~{dbo, `m‘Ü`o Xw½Yì`dgm`mgmR>r JmB© IaoXr,
MmMUr ~rOà{H«$`m H$aUo BË`mXr {df`mda {MÌr{’$V V`ma ‘waKmg `w{ZQ> C^maUr Ho$br d Ë`m‘wio eoVH$è¶m§À`m Xw½Y
H$aÊ`m‘Ü`o gH«$s` gh^mJ. VgoM JmdmVrb eoVH$è¶m§Zm H¥$fH$ CËnmXZmV dmT> Pmbr.
A°n, ’$Q>ubm`Pa `mÛmao eoVH$è¶m§Zm {e’$mag IV ‘mÌm IV  ‘m¡Oo ‘moaJm§d `oWo bmoH$gh^mJmVyZ gbJ 9 ‘mVrMo H$ƒo ~§Ymao
~MV, {nH$ ‘mJ©Xe©H$, VgoM ~mOma^md `m{df`r ‘m{hVr ~m§Ybo. Ë`m‘wio O{‘ZrVrb nmUr nmVir dmT>br.
eoVH$è¶m§n`ªV nmohmoM{dÊ`mV ‘mobmMm dmQ>m Amho.  ‘m¡Oo ‘wQ>u Vm. ~mam‘Vr `oWo amï´>r` H¥${f {dH$mg `moOZoVyZ 12
 gZ 2015 nmgyZ H¥$fr `m§{ÌH$sH$aU `moOZ|VJ©V Q>°ŠQ>a, gbJ gmIir {g‘|Q> ~§Ymao ~m§Ybo, Ë`m‘wio bJVÀ`m {dhratMr
amoQ>mìhoQ>a, noaUr`§Ì, ‘iUr `§Ì VgoM eoS>ZoQ> hmCg, ‘.J«m. nmÊ`mMr nmVir dmTy>Z eoVH$è¶m§Mo CËnmXZ dmT>Ê`mg ‘XV
amo.h.`mo A§VJ©V Jm§Sw>iIV `w{ZQ>, Z°So>n H§$nmoñQ> `w{ZQ> VgoM Pmbr.
’$i~mJ bmJdS> B. ~m~tMm bm^ XoD$Z eoVH$è¶m§Mo Am{W©H$ d  amï´>r` H¥${f {dH$mg `moOZm, amoOJma h‘r `moOZm d amï´>r`
gm‘m{OH$ OrdZ C§Mmdbo. ’$bmoËnmXZ {dH$mg A{^`mZ `m `moOZ|À`m ‘mÜ`‘mVyZ 98
g§nmXZ: eoVH$ar ‘m{gH$, nwUo eoVVir KoVbr, ˶m‘wio qgMZ joÌ dmT>bo.
g§X^©: VmbwH$m H¥$fr A{YH$mar, `odbm, {O. Zm{eH$ g§nmXZ: eoVH$ar ‘m{gH$, nwUo
g§X^©: VmbwH$m H¥${f A{YH$mar, ~mam‘Vr {O. nwUo

OmZodmar & 2023 57


_m. g§nmXH$
_m. g§nmXH$
eoVH$ar _m{gH$,
nwUo
dmMH$m§Mo A{^àm` eoVH$ar _m{gH$, nwUo
‘hmoX`,
‘hmoX`, w^mf ‘r ‘m¡Oo XwYJmd Vmbw
Zr gm¡. {Z‘©bm g _m. g§nmXH$ H$m, {Oëhm
‘r Am{U ‘mPr nË H$mi eoVrV am~bmo. eoVH$ar _m{gH$, nwUo Cñ‘mZm~mX (Ymam{ed) `o
Wrb a{hdmer
r
namonQ>o XmoKohr H$mh o Amåhmbm eoVmV ‘hmoX`, AgyZ ‘r nwUo ‘h
mZJanm{bHo$VyZ
dm Y © Š ` mZ
nU AmVm bm godm{Zd¥Îm Pmbmo Amho. ‘r
V Z mh r Varhr Amåhm AZoH$ dfm©nmgyZ ‘r eoVH$ar ‘m{gH$ Amnbo eoVH$ar
am~Uo O‘ H$ ar ‘m{gH$mMm Iyn dfm©nmgyZ
m{^‘mZ Amho. eoV A§H$mMm dmMH$ Amho eoVH$ar ‘m{gH$ dmMH$ Amho.
H$mù¶m AmB©Mm ñd kmZmV ^a nmSy>Z A§H$ àË`oH$ ‘m{hÝ`mÀ`m 12 Vo 16 ‘r nU EH$ N>moQ>m eoVH$a
r AgyZ ‘mÂ`m
`m
‘m{gH$ eoVH$è`m§À am`bm {eH$dVo. VmaIoÀ`m Xaå`mZ KanmohmoM {‘iVmo ‘mho Hw$Qw>§~m‘Ü`o XmoKoOU eoVr nX
drYa AmhoV.
à` mo J H$ ZmoH$ar H$aV Agë`m‘wio
ZdZdrZ Vk A{YH$mè`m§À
`m Am°ŠQ>mo~a 2022 À`m A§H$mVrc aã~r eoVrÀ`m ZdrZ
è` m§ À ` m
Vk eoVH$ m§ Z mh r {dH${gV V§ÌkmZmZwgma
mÝ` eoVH$è` Ádmar CËnmXZ V§ÌkmZ, dmQ>Um cmJdS>, AmVmn`ªV
boIm§‘YyZ gm‘ eoVH$ar ZdZdrZ {Z`m©Vj‘ ^mOrnmc cmJdB B. ‘m{hVr gwYm[aV eoVr H$aÊ`mgmR>
r åhUmdo Aer
mhr
D$Om© {‘iVo H$ ~aoMXm AW© Am{U Cn`wŠV dmQ>cr ‘mho Am°JñQ> - 22 O‘bo Zmhr. na§Vw AmVm
ñdV… Amnë`m
à`moJ H$aV mV nU em eoVH$ar ‘m{gH$mVrb
nS>Vo Ë`m‘wio A ‘Ü`o H¥${f {d^mJmÀ`m {d{dY `moOZm§Mr ‘m{hVrÀ`m d
‘Zwî`~i H$‘r ìhmdo bmJVo Iè`m ‘m{hVr Cn`wº$ dmQ>cr. eoVH$ar ‘m{gH$ AZw^dr ~mJm`Vr d Or
am`Vr àJV
eoVH$è`m§Zm ZmamO H$ eoVH$è`m§Mm {‘Ì gd© H$‘©Mmar d A{YH$mar `§mMo Iwn Iwn eoVH$è`m§À`m ‘mJ©Xe©ZmZo
àJVerb eoVr
AWm©Zo eoVH$ar ‘m{g ‘m{gH$mVë`m gd© Am^ma nwT>rc gZ 2023 À`m ZdrZ H$aÊ`mMm à`ËZ H$aUma Am
ho.
Amho. g§nXmH$mnmg
yZ
dfm©{Z{‘Îm ew^oÀN>m nU àJVerb eoVr H$aÊ` d BVam§Zm
Ý` dm X. mgmR>r à`ËZ
Q>r‘bm Y lr. ‘YwH$a am‘amd XodH$a H$aUma Amho. eoVH$ar ‘m{gH
lr. gw^mf namonQ>o ew^oÀN>m XoVmo.
$mbm Iyn Iyn
$, nÌH$ma V§Q>m‘wŠVr A¿`j
H$bmd§V, gm{hpË`H ~iJmd am. ‘mdS>r gwno lr. JUoe ì`§H$Q>oe nmQ>rb
w H $m- ~m
XmXm (nhÿa) Vmb 01 Vm. nwa§Xa, {O. nwUo lr gmB©ZmW hmD$qgJ gmog
{Oëhm `d V‘ mi m`Q>r
âb°Q> Z§. nm§S>d ZJa
nwUo 411 0 16
_m. g§nmXH$
eoVH$ar _m{gH$, nwUo
‘hmoX`,
_m. g§nmXH$ Z‘ñH$ma, ‘r EH$ `wdm H¥$ _m. g§nmXH$
nwUo
eoVH$ar _m{gH$, Amho. eoVH$ar ‘m{gH$mM
{f{‘Ì eoVH$ar eoVH$ar _m{gH$, nwUo
‘hmoX`, oWrb m dJ©UrXma ‘hmoX`,
Vm. {O. Z§Xwa~ma ` d ^y‘mVm H¥$fr nwéf
‘r ‘m¡Oo g‘eoanya mH$So> 2 ho. ~mJm`V eoVH$è`m§À`m H¥$fr AÜ`j
JQ>mÀ`m 22 AZoH$ dfm©nmgyZ ‘r eo
VH$ar ‘m{gH$
mÂ`
a{hdmgr AgyZ ‘ oÌmda ‘r H$mnyg, Ag
dfm©nmgyZ 22 eoVH$ar dJ yZ Jobr 2 A§H$mMm dmMH$ Amho. ‘r
eoV
j
eoVr Amho. gXa ha^am, ^mOrnmbm Amåhmbm àË`oH$mbm ‘{hÝ`
©UrXma AmhoV. Cg CËnmXH$ Amho S>m°. H$ar AgyZ
^a
ÿ ,
{‘aMr, nnB©, Jh H$aVmo. ‘r eoVH$ar hmoV AmhoV. `m ‘m{gH$mVyZ
mbm A§H$ àmá `m§Mo ‘mho Am°ŠQ>mo~a 20 V amgH$a
> 22 A§H$mVrc
B. {nH$m§Mr bmJdS dmMZ H$aVmo. gXa ZdZdrZ ‘m{hVr, dmU, V§Ì
à{gÕ hmoUmar nwd© h§Jm‘r Cg cmJdS> `m
coImVrc ~oUo
V kmZ,
‘m{gH$mMo {Z`{‘ `mdV ‘m{hVr hmoVo. H¥$fr à{H«$`m `moOZm§Mr à{H«$`m, VU {Z`§ÌU, Cg
H¥$fr {df`H$ AÚ `m mVrc {H$S>r B.
‘m{gH$m‘wio ‘bm m‘ w i o ‘ m `m {deofm§H$mVyZ PMFM ‘yë`dY©Z
d ‘m{hVr Cn`wŠV dmQ>cr Vg
r {‘iVo.Ë` E, oM ‘mho {S>g|~a
V§ÌkmZmMr ‘m{hV r VgoM eoVH$ar {~O^m§S>db, ~rOà{H«$`m, ODOP, CgmMm cdH$a n¹$ hmoU
mam Z{dZ ’w$co
Pmb
CËnÞmV dmT> m§À`m XrZX`mi 11082 (H$moE‘ 1108
àJ Verb eoVH$è` V A§Ë`moX` `moOZm, ‘hmamï´
> amÁ` J«m‘rU ‘m{hVr {‘imcr. ‘Ü`dVu OmVr~m~V
2)
‘m{gH$mVrb r à^ m{d OrdZmoÞVr A{^`mZ, {d{
`m‘wio ‘ dY Cg g§emoYZ
`emoJmWm,‘ZmoJV àoaUm {‘imbr. Var {d{dY à{H«$`m`wº$ nXmW©, ’$imnmgyZ H|$Ð nmSo>Jmd {O. gmVmam
`oWo g§nH©$ Ho$co
m
Pmbmo.Ë`mVyZ ‘b o g§nmXH$ d Ë`m§Mr à‘mUnÌ {‘idÊ`mMr H$m nadmZo d
AÞ AgVm gwYm[aV ~oUo nU
CncãY Pmco.
H$ mM `©nÕVr `mMr
‘r eoVH$ar ‘m{g . g{dñVa ‘m{hVr `m A§ eoVH$ar ‘m{gH$ gd© H$‘©M
mar d A{YH$ar
mZ V mo H$mVyZ Pmbr.
Q>r‘Mo Am^ma ‘ Îm‘ Mm¡Yar `m~Ôb eoVH$ar ‘m{gH$ `§mMo Am^ma nwT>rc gZ 20
23 À`m Z{dZ
lr.B©œ a C d H¥$fr {d^mJ dfm©{Z{‘Îm eww^oÀN>m
`m§Mo Am^ma,YÝ`dmX
am.g‘eoanya lr. nm§Sy>a§J VwH$mam‘ H$mna
Vm.{O.Z§Xwa~ma lr.gw^mf JoZ^mD$ T>mobo
H¥${f{‘Ì `oUoao D$g CËnmXH$, gmo‘oœa H$m o
aImZm,
Vm. OwÞa {O.nwUo am. ZmPao gwno, Vm. nwa§Xa,
{O. nwUo

58 OmZodmar & 2023


eoVH$ar & OmZodmar & 2023 & 59
60

Registered
RNI No. MAHMAR/2000/01270 nmoñQ>b a{OñQ>a Z§. PCW/031/2021-2023
Posted at BPC, Vishrambagwada, Pune 411030, Date of Publication: 01/01/2023 and Posting: 01 To 07/01/2023

‘hmamï´> emgZmMo g§Ho$VñWi H¥$fr {d^mJmMo g§Ho$VñWi H¥$fr {d^mJmMo ãbm°Jñnm°Q>

PMFME ¶moOZm AO© Zm|XUr PMFME ¶moOZm AO© Zm|XUr


dJ©UrXma hmoʶmgmR>r g§Ho$VñWi à{H«$¶m{df¶r dJ©Ur ^aÊ`mgmR>r _m{hVr
à{H«$¶m{df¶r

eoVH$ar … OmZodmar 2023


¶m nζmda dJ©UrXma
{‘iV Zgob Va
hm A§H$ H¥$n¶m
H¥${f {d^mJmÀ¶m
g§~§{YV VmbwH$m H¥${f
A{YH$mar H$m¶m©b¶/
‘§S>b H¥${f A{YH$mar
H$m¶m©b¶ qH$dm
Z{OH$À¶m H¥${f
n¶©dojH$ qH$dm
H¥${f ghmæ¶H$
¶m§À¶mH$S>o Úmdm.

"eoVH$ar" ho ‘m{gH$ ‘mcH$, H¥${f {d^mJ, ‘hmamï´> emgZ ¶m§MoH$[aVm, ‘wÐH$ d àH$meH$ gw{Zb MìhmU ¶m§Zr Am§ZX npãbHo$eÝg, 106/1/E, ‘wgir ’$mQ>m,
amï´>r¶ ‘hm‘mJ© Z§. 6, Ywio amoS>, YaUJmd, {O. OiJmd-425105, ¶oWo N>mnyZ H¥${f Am¶wŠVmc¶, ‘hmamï´> amÁ¶, H¥${f ^dZ, {edmOrZJa, nwUo- 411 005
¶oWo à{gÕ Ho$co. g§nmXH$ - {edHw$_ma nm§Sw>a§J gXm\w$bo.
‘Shetkari’ monthly publication is owned by Govt. of Maharashtra, Agriculture Department, Printed and Published by
Sunil Chavan, Printed at Anand Publications, 106/1/A, Musali Phata, National Highway No.6, Dhule Road, Dharangoan,
Dist. Jalgoan-425105 and Published at Commissionerate of Agriculture, Maharashtra State, Krushi Bhavan, Shivajinagar,
Pune – 411005, Editor – Shivkumar Pandurang Sadaphule.

H¥$n`m dmMH$m§Zr eoVH$ar _m{gH$mÀ`m àË`oH$ A§H$m ~m~VMo ~hþ_mob A{^àm` agrishetkari@gmail.com `mda nmR>dmdo.

You might also like