Pomorski fakultet Bar

Odjeljenje Herceg Novi

DRUMSKI SAOBRAĆAJ

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA GEOGRAFIJA

Profesor: Doc. dr Nikola Vukčević Student: Luka Radulović, N31/19

 Herceg Novi, mart 2020. godina

Sadržaj

Error: Reference source not found. Error: Reference source not

found ............................................................................................................................... Error:
Reference source not found

Error: Reference source not found. Error: Reference source not found ............................
................................. Error: Reference source not found

Error: Reference source not found. Error: Reference source not

found ............................................................. Error: Reference source not found
Error: Reference source not found. Error: Reference source not
found ............................................................................... Error: Reference source not found
Error: Reference source not found. Error: Reference source not
found .............................................................. Error: Reference source not found

Error: Reference source not found. Error: Reference source not

found .................................................................. 8
Error: Reference source not found. Error: Reference source not
found ...........................................................................................................8
Error: Reference source not found. Error: Reference source not
found ................................................................................................ 9

Error: Reference source not found. Error: Reference source not

found .......................................11

Error: Reference source not found. Error: Reference source not

found .............................................................. 14
Error: Reference source not found. Error: Reference source not
found .......................................................................... 14

Error: Reference source not found. Error: Reference source not

found ...................................................................................................................16

2
Error: Reference source not found. Error: Reference source not
found .................................................................................................................. Error: Reference
source not found

1. Uvod

U ovom seminarskom radu će se govoriti o pojmu drumskog saobraćaja kao obliku

saobraćaja koji je vrlo važan za ljudsko društvo u pogledu transporta robe, ljudi, privrednih
dobara...

Govorićemo o istorijskom razvoju drumskog saobraćaja, mehaničarima koji su projektovali

SUS motore bez kojih drumski motorni saobraćaj ne bi mogao funkcionisati, zatim načinu
odvijanja drumskog saobraćaja, o putevima i vrstama puteva koji predstavljaju osnovu odnosno
podlogu za odvijanje drumskog saobraćaja, zatim o samom načinu organizovanja drumskog
saobraćaja i saobraćajnih pravila i propisa bez kojih bi organizacija drumskog saobraćaja bila
nezamisliva. Zatim o samim tehnološkim karakteristikama drumskog saobraćaja, o njegovim
prednostima i nedostacima kao i mogućnošću kombinacije sa drugim vidovima transporta.

Posebno ćemo govoriti o bezbednosti u saobraćaju kojoj se danas posvećuje najviše pažnje,
kao i o savremenim sistemima za pomoć vozačima i sigurnosnim sistemima koji se ugrađuju u
nove automobile kako bi se zaštitili učesnici u saobraćaju i smanjio broj stradalih u saobraćajnim
nezgodama.

Biće i par reči o inteligentnim transportnim sistemima koji rade pomoću softvera i imaju za
cilj da u potpunosti olakšaju vozačima upravljanje motornim vozilima pa čak i ih zamene u
potpunosti. U to su uključeni senzorski sistemi i sistemi komunikacije između svakog
pojedinačnog vozila.

3
 2. Istorijski razvoj drumskog saobraćaja

Prvi automobil sa SUS motorom konstruisao je mehaničar Markus 1875. godine, a prvi
automobil savremenog tipa konstruisao je Daimler 1885. godine i Benc 1886. godine. Nemci
Dizel i Oto su dali veoma veliki doprinos razvoju automobilizma jer su oni konstruisali dizel i
benzijski motor koji se i danas koriste u našim motornim vozilima. Zahvaljujući manjim i
fleksibilnim transportnim jedinicama ovaj vid saobraćaja se brzo pozicioniraio u saobraćajnim
sistemima u svetu. Ekspanzija drumskog saobraćaja nastaje posle Drugog svetskog rata koja je
trajala do 80-tih godina prošlog veka.

Drumski saobraćaj se kao javni saobraćaj pojavio početkom 20-og veka, gde se
proizvodnja automoila u Evropi uglavnom vršila u Francuskoj i Nemačkoj.
Prateći privredni razvoj zemlje, energetskog bogastva, jačine industrije kao i stanja drumske
mreže, paralelno je rastao i broj automobila u pojedinim zemljama. Zahvaljujući prednostima
drumskog saobraćaja u odnosu na druge vidove javnog saobraćaja, njegovom razvoju se
posvećuje velika pažnja u svim zemljama pa tako i u onim gde je razvijena mreža žeeznice,
riečnih plovnih puteva i cevovoda.

4
 Slika 1. Oldtajmeri, prvi automobili sa četiri točka.
.

Slika 2. Prvi kamion koji se koristio u drumskom transportu.

3. Pojam i podela drumskog saobraćaja

Saobraćaj je organizovano kretanje transportnih jedinica na mreži saobraćajnica. On je

neželjena posledica transporta i postoji samo ako postoje transportne jedinice koje se kreću po
zajedničkoj mreži.

Transport je samostalna privredna delatnost koja se bavi prenosom materijalnih dobara,

ljudi i vesti sa jednog na drugo mesto, imajući u vidu zadovoljenje ljudskih potreba kako u sferi
proizvodnje, tako i u svakodnevnom životu.

Drumski saobraćaj je saobraćaj koji se odvija na putevima. Učesnici u drumskom

saobraćaju se mogu kretati pešice, jašući životinje i uz pomoć raznih vozila. Drumski saobraćaj je
regulisan saobraćajnim propisima koje moraju poštovati svi učesnici u saobraćaju. Osnovna
pravila drumskog saobraćaja su usvojena 1968. godine na Bečkoj konvenciji o drumskom
saobraćaju. Nisu sve države usvojile ovu konvenciju, a i među njenim potpisnicama se javljaju
odstupanja.

3.1. Podela drumskog saobraćaja

Drumski saobraćaj se može podijeliti na sledeće grupe i podgrupe:

Prema namjeni:
1. Javni saobraćaj (prevoz), prevoz koji je pod jednakim uslovima dostupan svim
korisnicima prevoznih usluga i obavlja se na osnovu ugovora o prevozu;
2. Saobraćaj (prevoz) za vlastite potrebe, prevoz koji se vrši u cilju zadovoljavanja
potreba vezanih za obavljanje osnovne delatnosti koja je iz oblasti proizvodnje, trgovine, usluga...

5
Prema teritorijalnim obilježjima:
3. Unutrašnji saobraćaj, prevoz pri čijem se obavljanju ne prelazi državna granica,
odnosno prevoz koji se obavlja na teritoriji jedne države, a on može biti:
- lokalni prevoz;
- gradski prevoz;
- prigradski prevoz;
- međumesni prevoz;
- međurepublički prevoz;
- međunardoni saobraćaj, prevoz pri čijem se obavljanju prelazi najmanje jedna državna
granica, a može biti:
- bilateralni;
- pogranični;
- tranzitni;
- multilaterlani;
- prevoz za treće države i iz trećih država;

Prema načinu organizacije:

1. linijski saobraćaj, koji se obavlja na određenom prevoznom putu po određenom redu
vožnje, sa jednim ili više polazaka, odnosno povrataka;
2. vanlinijski prevoz, je prevoz za koji se relacija i drugi uslovi prevoza utvrđuju posebno za
svaki prevoz, a može biti:
- povremeni prevoz;
- naizmjenični prevoz.

Prevoz u drumskom saobraćaju se obavlja vozilima koja ispunjavaju uslove utvrđene

propisima o bezbeijdnosti saobraćaja na putevima i propisima o standardima za pojedine vrste
vozila. Vozila kojima se obavlja javni prevoz i prevoz za sopstvene potrebe moraju se redovno
održavati i kontrolisati radi obezbijeđivanja njihove stalne tehničke ispravnosti i bezbednog
korišćenja u saobraćaju.

3.2. Podela drumskih transportnih sredstava

Drumska motorna vozila (transportna sredstva) se prema nameni mogu podijeliti na sledeće
grupa:
1. vozila za prevoz putnika;
2. vozila za prevoz tereta;
3. vozila za vuču priključnih vozila;
4. vozila za vršenje rada;
5. drumska priključna vozila;
- prikolice;
- poluprikolice;

6
 - specijalna priključna vozila;

1. Vozila za prevoz putnika:

Vozila za prevoz putnika služe za prevoz putnika, bilo da se radi o pojedinačnom ili
organizovanom prevozu. Ova vrsta vozila se dalje standardom razvrstava u podvrste prema
obliku karoserije na: limuzine, kupe, karavan, specijalni putnički automobil i slično. U ovu grupu
vozila za prevoz putnika svrstavaju se i autobusi, kao posebna podgrupa, koji se dalje
razvrstavaju u male, međugradske, turističke, specijalne autobuse, zglobne autobuse i trolejbuse.

2. Vozila za prevoz tereta:

Vozila za prevoz tereta se primenjuju za prevoz različitih vrsta komadnih i rasutih tereta. Ova
vrsta vozila se dalje standardom razvrstava u podvrste prema obliku karoserije i vrsti tereta na:
vozila sa otvorenim ili zatvorenim tovarnim sandukom, furgon, platforma za kontejnere, damperi
i slično. Ukoliko je tovarni prostor namijenjen prevozu određenih tereta takva teretna vozila se
nazivaju specijalnim vozilima (hladnjača, cisterna, miješalica za beton, odvoz smeća, automobil
radionica i slično).

3. Vozila za vuču priključnih vozila

Vozila za vuču priključnih vozila odnosno tegljači, su vozila koja se koriste za vuču različitih
vrsta priključnih vozila i koriste se za formiranje vučnog voza. Ova podgrupa se dalje razvrstava
u normalne tegljače opremljene vučnim sedlima za vuču poluprikolica i specijalne tegljače
opremljene poteznicom i dodatim teretom radi povećanja athezione sile, namijenjenih za vuču
velikih i vangabaritnih tereta.

4. Vozila za vršenje rada

Ova grupa vozila obuhvata vozila specijalne konstrukcije koja imaju specijalnu opremu i uređaje
za vršenje određenog rada (kamion dizalica, vatrogasna vozila, vozila cisterne za pranje ulica,
vozila čistači snega, kompresorski ili elektro agregati i slično). Ova grupa vozila nije ograničena
s obzirom da su specijalni uređaji i oprema na vozilima takođe nisu ograničeni po namjeni.
Shodno standardu SRPS M.NO.0101 svaka grupa i podgrupe vozila imaju svoj poseban
klasifikacioni broj.

5. Drumska priključna vozila

Ovom podvrstom vozila su obuhvaćena drumska vozila bez motornog pogona koja su po
konstrukciji uređajima i opremi sposobna da se priključe za vučno vozilo i namijenjena prevozu
lica ili tereta ili vršenju određenog rada. Podela ove vrste vozila je mnogobrojna s obzirom da je
konstrukcija istih, uređaja i opreme koja se može nalaziti na njima neograničena.
- Prikolice sa jednom, dve ili više osovina, konstruisana tako da samo delom svoje mase
opterećuju vučno vozilo. Ova vrsta vozila se dalje razvrstava u podvrste prikolica putničkih i
prikolice teretnih automobila, autobusa, specijalne prikolice za prevoz tereta i prikolice za vršenje
rada.
- Poluprikolice kojima se podrazumijevaju vozila sa jednom, dve ili više zadnjih osovina
(bez prednje upravljajuće osovine) i sa više tragova, konstruisana tako da samo svojim prednjim
1

7
delom opterećuju vučno vozilo posredstvom specijalnog vučnog sedla, preko koga se znatan deo
mase poluprikolice prenosi na vučno vozilo odnosno tegljač. Ova vrsta vozila se dalje razvrstava
na poluprikolice putničkih i prikolice teretnih automobila, autobusa, specijalne poluprikolice za
prevoz tereta i poluprikolice za vršenje rada.
- Specijalna priključna vozila koja obuhvataju prikolice i poluprikolice specijalne
konstrukcije, namijenjena specijalnim transportnim namenama (niskonoseće platforme, spratne
platforme...).

4. Organizacija drumskog saobraćaja

U mnogim delovima svijeta, saobraćaj je organizovan. To podrazumeva petlje, saobraćajne

signale i znake na raskrsnicama tako da se olakša protok vozila. U saobraćaju mogu učestvovati
vozila na motorni pogon, vozila bez sopstvenog pogona (bicikli) i pešaci. Saobraćajnim
signalima je moguće usaglašavanje i sa ostalim vidovima saobraćaja.
Organizovan saobraćaj drastično smanjuje vreme putovanja, iako vozila čekaju na raskrsnicama,
a ušteda u vremenu je velika. Organizovan saobraćaj može prijeći u dezorganizovan nastupanjem
vanrednog događaja, bilo da su u pitanju radovi na putu, neka nezgoda, ili prepreka, kao što je
životinja koja se nađe na putu, odroni, nanosi snega i drugo. Na izuzetno prometnim
autoputevima ometanje može potrajati sve dok se saobraćaj ne proredi. Ova pojava može da se
nazove „saobraćajni talasi“.
Simulacija organizovanog saobraćaja uključuje proučavanje stohastičkih procesa, kao i
primenu jednačina matematičke i fizike na saobraćajni tok.

4.1. Pojam puta

Put ili drum je dio zemljišta (najčešće traka) koji je namenjen za odvijanje saobraćaja i koji
povezuje dve destinacije. U najširem smislu, putem se smatra svaka površina na kojoj se odvija
saobraćaj.
Prema značaju za saobraćaj, putevi se razvrstavaju na:
- auto-puteve;
- brze puteve ili ekspres puteve;

8
- magistralne puteve;
- regionalne puteve;
- lokalne puteve;
- ulice u naselju i
- nekategorisane puteve.

Auto-put predstavlja najvišu saobraćajnu klasu puteva. To je put namenjen isključivo

brzom motornom saobraćaju koji se obavlja po fizički razdvojenim jednosmernim kolovozima,
odnosno kolovoznim trakama uobičajne širine 2,75 metara, sa najmanje dve saobraćajne trake za
svaki smer vožnje i po jednom zaustavnom. Na njima vlada režim neprekinutih tokova. Ovaj
režim, sa visokim stepenom bezbednosti, udobnosti i brzine, ostvaruje se konfornim projektnim i
konstruktivnim rešenjima, uz obaveznu primenu denivelisanih ukrštanja.

Ukrštanja sa drugim putevima i železničkim prugama izvedena su ispod ili iznad nivoa
autoputa. Ne postoje pešački prelazi, već pešaci moraju da koriste podzemne ili nadzemne
pešačke prelaze. Na delovima auto-puta gde postoji opasnost od utrčavanja divljih i domaćih
životinja, stavljaju se zaštitne ograde. Maksimalna dozvoljena brzina varira od države do države.
Najčešće je ta brzina ograničena na 120 km/h.

Brzi put, ekspres put ili put rezervisan za saobraćaj motornih vozila, je javni put rezervisan
za saobraćaj motornih vozila koji svojim saobraćajno-tehničkim karakteristikama omogućava
brzo odvijanje saobraćaja u smislu dostizanja većih brzina kretanja i ostvarene propusne moći
puta.

Magistralni put je međunarodni i javni put koji povezuje glavne gradove ili važnija
privredna područja republika ili autonomnih pokrajina. U praksi, magistralni putevi su najvažniji
putevi u državi, a čija su izgradnja i održavanje obaveza republike. Magistralni putevi moraju
ispunjavati standarde koji se odnose na širinu trake, stanje kolovoznog zastora, broj i vrstu
priključaka, elemente puta itd. ali u nekim državama ti standardi na najvećem broju puteva nisu
ispoštovani.
Magistralni putevi treba da ispunjavaju sledeće kriterijume:
- deo su mreže evropskih puteva;
- saobraćajno povezuju teritoriju države sa mrežom evropskih puteva,
- povezuju teritoriju države sa teritorijom susednih država;
- povezuju celokupnu teritoriju države;
- povezuju privredno značajna naselja na teritoriji države.

Regionalni put je put koji povezuje bliska privredna područja vršeći distribuciju saobraćaja
i napajanje magistralnih puteva i spada u nadležnost republičke uprave.

Lokalni put je javni put koji povezuje teritorije dve opštine, ili naseljena mjesta na području
opštine. Lokalni put je značajan za saobraćajnu povezanost naselja unutar opštine. Izgradnju i
održavanje lokalnih puteva vrši opština na čijoj se teritoriji nalazi lokalni put.

9
 4.2. Saobraćajni znaci

Saobraćajni znaci služe da učesnicima u drumskom saobraćaju stave do znanja opasnosti i

ograničenja koja postoje na putu, kao i da daju potrebna obaviještenja u cilju bržeg i urednijeg
odvijanja saobraćaja. Učesnici u saobraćaju su dužni da se striktno pridržavaju ograničenja,
zabrana i obaveza.
Saobraćajni znaci se dela na:
- znakove opasnosti;
- znakove izričitih naredbi;
- znakove obaviještenja;
- svjetlosne saobraćajne znake;
- oznake na kolovozu;
- svetlosne i druge oznake na putu.

Saobraćajni znaci i saobraćajni propisi se moraju poštovati kako bi se saobraćaj nesmetano

odvijao ali i u cilju održanja bezbednosti učesnika u saobraćaju. Saobraćajnim znacima su
regulisane brzine kretanja na pojedinim delovima puta i ukoliko učesici u saobraćaju ne poštuju
te propise oni bivaju kažnjeni od strane saobraćajne policije koja se brine da se ti propisi poštuju.
U slučaju da učesinici, bilo u svesnom stanju, pijanom stanju ili pod uticajem lekova ili droga
voze prebrzo ili izgube kontrolu nad vozilom kojim upravljaju oni ugrožavaju svoju bezbednost
ali i bezbednost drugih učesnika u saobraćaju. Kazne za kršenje saobraćajnih propisa mogu da
budu veoma visoke, a kršenjem propisa učenik u saobraćaju može da „izgubi“ vozaču dozvolu
na određeni vremenski period zaplenjivanjem iste od strane saobraćajne policije.

Kada je ulica dovoljno široka da može da omogući kretanje više vozila, jednog pored
drugog, onda se saobraćaj deli u više traka, odnosno više paralelnih saobraćajnih koridora.
Postoji razlika između kolovozne i saobraćajne trake. Tako, dvosmerna ulica ima dve kolovozne
trake, a svaka od njih može imati po jednu ili više saobraćajnih traka. Neke države na putevima
grade niže betonske zidove kako bi jasno razdvojile dve kolovozne trake.

10
 5. Tehnološke karakteristike drumskog saobraćaja

Osnovna karakteristika drumskog saobraćaja je da se vozila kreću po hrapavim površinama

kolovoza, hrapavim točkovima a hrapave površine utiču na velike otpore trenja. Za razliku od
šinskog saobraćaja koji se odvija preko ravne površine, otpor trenja je kod drumskog saobraćaja
znatno veći. Još jedna od karakteristika drumskog saobraćaja je i međusobna nezavisnost kretanja
vozila. Svako vozilo je nezavisno u svom kretanju što je suprotno odlikama šinskog saobraćaja
kod koga se formiraju kompozicije.

Drumski saobraćaj je i elastičan i prilagodljiv zahtijevima prevoza. Može prihvatiti svaku

količinu robe. Vrijeme polaska vozila se podešava prema potrebama prevoza, tereta ili putnika a
pravci kretanja mogu zadovoljiti potrebe više nego bilo koje drugo prevozno sredstvo.
Veći otpori trenja i nezavisnost kretanja sa posebnim posadama utiču na veći trošak energije i
povećanje troškova kod drumskog saobraćaja, bez obzira što su početno-završni troškovi manji
nego kod drugih vidova saobraćaja. Što je put duži a teret koji se prevozi veći, to su troškovi po
jedinici manji. Na troškove utiče dužina puta i veličina tereta ili broj putnika, a ne početno-
završni troškovi. Kod drumskog saobraćaja ukupni troškovi prevoza su gotovo proporcionalni
dužini puta i količini prevoza.

Drumski saobraćaj omogućava jednostavniju organizaciju prevoza pa je moguće svako

pojedinačno vozilo organizovati nezavisno od drugog. Bez obzira na jednostavnu organizaciju
prevoza, drumski saobraćaj ima složenu organizaciju prometa. Nezavisnost voznih jedinica ističe
da je stepen bezbednosti saobraćaja na putevima manji nego kod bilo koje vrste saobraćaja. Na to
utiče veliki broj vozila različitih mogućnosti, starosti, ispravnosti, sigurnosti, i kojima upravljaju
isto tako osobe koje istovremeno donese odluke, što je razlog nesporazuma i saobraćajnih
nezgoda.

11
 Drumski saobraćaj je pogodan za disperzivni transport tereta i putnika jer se on sastoji od
pojedinačno manjih zahteva za prevozom manjih količina roba i putnika na različitim relacijama i
u različitim vremenima. Drumski saobraćaj karakteriše elastičnost i prilagođavanje svakoj vrsti
zahtijeva od veličine tereta do razdaljine. Zbog pojedinačnih voznih jedinica koje se kreću
nezavisno jedne od drugih i znatno većeg broja ljudi koji upravljaju vozilima, drumski saobraćaj
ne može biti konkurentan železničkom saobraćaju. Zahtevi za disperzivnim saobraćajem rastu u
drugoj etapi industrijalizcije sa razvojem prerađivačke industrije, poljoprivrede, potrošnje i
povećanom motivacijom za putovanjem. To je bio značajan pokretač razvoja drumskog motornog
saobraćaja.

Sa zahtevima za koncentrovanim i disperzivnim prevozom tereta i putnika, došlo je do

ekonomske podele drumskog motornog saobraćaja. Drumski motorni saobraćaj je predodređen za
disperzivne prevoze, a železnički za koncentrovane prevoze, s tim što jedan i drugi vid koristi
organizacione slabosti jednog i preuzimanje prevoza tereta koji nije konkurentan i ne odgovara u
potpunosti njegovim tehničkim mogućnostima.

Često je faktor vremena razlog za tako nešto. Drumski motorni saobraćaj je u gradskom
prevozu putnika, uzeo primat iako ne zadovoljava potrebe disperzivnog prevoza. Razlog je
nezadovoljavajući kvalitet masovnog prevoza i komfora koji daje kao i stepen usklađenosti linija
i želja putnika.

Zbog niza prednosti u odnosu na ostale vidove unutrašnjeg transporta jedne zemlje ili
regiona, drumski saobraćaj predstavlja prvostepeni saobraćajni faktor na transportnom tržištu bez
obzira na stepen razvijenosti željezničke mreže, plovnih puteva ili cevovoda.

Faktori koji karakterišu prednosti drumskog transporta u odnosu na druge vidove transporta
su sledeći:
- drumski transport može da obavlja prevoz direktno između proizvodnih i potrošačkih
centara u najužem smislu značenja ovog pojma, tako da ga ove mogućnosti čine elastičnim
i prilagodljivim širokom radijusu delovanja pa mu stvaraju i niz društveno-ekonomskih
prednosti u organizaciji i ostvarenju transportnih usluga;
- visoka manevarska sposobnost pri obavljanju prevoza robe;
- mogućnost realizacije prevoza neposredno „od vrata do vrata“ i u tom smislu neposrednog
kontakta sa korisnicima;
- u mnogim slučajevima u poređenju sa drugim vidovima transporta ima veću brzinu
dostave robe (često nepotreban međupretovar i dopunsko skladištenje), što ima za
posljedicu manje „rasturanje“ robe;
- relativna jednostavnost korišćenja drumskog transporta i velike mogućnosti u vršenju
dopunskih usluga klijentima (otprema, doprema uz održavanje kvaliteta robe, mogućnost
posedovanja vlastite mehanizacije za pojedine utovarno-istovarne operacije...);
- raznolikost oblika prevoza koji se obavljaju (kao posledica raznovrsnosti tipova korištenih
transportnih sredstava, njihove specijalizacije i nosivosti);
- relativno male sume investicionih ulaganja potrebnih za zadovoljenje datog obima
prevoza odnosno vrste transportne usluge;
- kraći put prevoza robe nego kod željeznice;

12
 - visoka mobilnost (koja omogućava brzu dostavu na određeno mesto neophodnog broja
drumskih vozila);
- u odnosu na druge vidove transporta ima mali obim eksploatacionih troškova vezanih za
početno-završne operacije;
- brža dostava robe u odnosu na železnički i vodeni saobraćaj, što omogućava smanjenje
potreba primaoca za robe u obrtnim sredstvima, neophodnim zalihama u materijalu i
gorivu;
- široka mogućnost organizovanja prevoza robe u malim količinama omogućuje primaocu
robe smanjenje potrebnih obrtnih sredstava i skladišnih površina;
- bolja mogućnost obezbijeđenja smještene robe pri njenom prevozu nego kod ostalih
vidova transporta;
- mogućnost prilagođavanja prevozu robe neobičnih formi i specijalnih svojstava.

Drumski transport raspolaže specijalnim vozilima za prevoz pojedine vrste robe (kao što su
vozila za prevoz nameštaja-furgoni, konfekcijske robe, tečnosti, građevinskih materijala...) zbog
čega roba ne zahteva posebno pakovanje, pa se sa tim postiže ušteda na ambalaži i pakovanju.

Najvažnija karakteristika drumskog transporta je stepen socijalizacije proizvodnje. Prema

ovom načinu vrednovanja razlikujemo: javni drumski saobraćaj, transport za sopstvene potrebe i
privatni drumski transport.

Drumski saobraćaj odnosno transport, pored svojih prednosti ima i neke nedostatake
zbog kojih se ekonomski gledano, ustupa mesto drugim vidovima transporta. Nedostaci
drumskog transporta su sledeći:
- velika potrošnja goriva po jednici prevoza;
- u odnosu na pomorski, rečni i železnički saobraćaj ima visok koeficijent odnosa sopstvene
težine voznog parka prema tonaži prevezene robe;
- niska produktivnost rada;
- niska efikasnost iskorištenja pogonske snage;
- visoka cena prevoza u poređenju sa željezničkim, rečnim, cevnim i pomorskim
transportom posebno da dužim relacijama.

Drumski transport se zbog svojih prednosti i mana treba da koristi za prevoz robe na kratka
rastojanja i dostavu odnosno odvoz i dovoz od proizvođača do železnice ili luka, zatim za prevoz
na veća rastojanja robe koja je brzopokvarljiva i skupocena, kao i obavljanje prevoza vezanih za
opsluživanje međupogonskih procesa u industriji, građevinarstvu, poljoprivredi i mikroindustriji
kod robno-distributivnih centara.

Još neke karakteristike drumskog saobraćaja su: brži prevoz većih grupa putnika
autobusima na kratka i srednja rastojanja pri čemu su niski jedinični troškovi prevoza; znatna
frekvencija vožnje pri relativno malom intenzitetu prevoza; laka izmena trase vožnje; brz prevoz
pojedinačnih putnika ili malih grupa putničkim automobilima na proizvoljna rastojanja ali pri
relativno visokim jediničnim troškovima prevoza, dok su vrieme, trase i krajnje tačke prevoza
individualno određene zavisno od potreba.

13
 Sve se više u svetu primenjuje integralni transport koji objedinjuje prednosti željezničkog
saobraćaja na glavnim relacijama prevoza i prednosti drumskog saobraćaja na području
terminalnih odnosno pošetnih i završnih prevoza. Ovo je sistem koji objedinjava radne
karakteristike odnosno tehnološko-ekonomska svojstva ova dva vida transporta i znatno smanjuje
specifične potrošnje energije.

Ova transportna tehnologija se primjenjuje u različitim oblicima kao što su konternizacija

ili tehnika prevoza vozila drumskog teretnog saobraćaja transportnim sredstvima železničkog
saobraćaja predstavlja najpogodnije rešenje za realizaciju trasportnog lanca „od vrata do vrata“.

6. Bezbednost u drumskom saobraćaju

Bezbednost u saobraćaju je od samog razvoja drumskog saobraćaja zauzimala važno mesto

u ljudskom društvu. Naime, samom organizacijom drumskog saobraćaja vodilo se računa o tome
da se učesnici u saobraćaju zaštite jedni od drugih, odnosno propisane su brzine kretanja vozila
na svakom pojedino delu puta tako da učesnici u saobraćaju u okviru te propisane brzine mogu
bezbedno da prođu krivinu a da pri tome ne ugroze ni sebe a ni druge učesnike. Donešeni su
saobraćajni propisi koji definišu ponašanje učesnika u saobraćaju na putevima, kao i kazne za
kršanje tih propisa. Ukoliko se učesnici ne ponašaju prema propisima odnoso ukoliko prekrše
neki propis, oni bivaju kažnjavani novčano ili kaznenim bodovima koji mogu da dovedu do
oduzimanja vozačke dozvole gde učesnik u saobraćaju gubi pravo da upravlja drumskim
motornim vozilom ili se vozačka dozvola oduzima na licu mesta zavisno od „težine“ kazne.

Broj stradalih učenika u saobraćajnim nezgodama je svakim danom sve veći. Zbog toga se
kontrola vozača i ispravnosti automobila povećala kako bi se na bilo koji način smanjila
mogućnost nastanka saobraćajne nezgode. Uzroci saobraćajnih nezgoda mogu da budu različiti,
počev od neispravnosti vozila, opijenosti vozača, umora vozača, bolesti koja utiče na
psihomotorne sposobnosti vozača...

Autoindustrija je razvila različite uređaje i softverske pakete koji se fabrički ugrađuju u sva
motorna vozila kako bi se vozaču omogućilo lakše upravljanje motornim vozilom i povećala
bezbijenost vozača u saobraćaju.

Jedan od prvih uređaja koji je ugrađivan u motorna vozila, a kojim bi se zaštitili učesnici u
saobraćaju je sigurnosni pojas. Zatim se se počeli ugrađivati i vazdušni jastuci koji se nazivaju
„airbagovi“ a koji su imali ulogu da „iskoče“ iz svog ležišta u toku sudara kako bi zaštitili posadu

14
motornog vozila od udara. Danas se ugrađuju savremeni sistemi kao što su ABS, ESP, ASR, TSR,
EDC, DSC, PSM, PTM, koji pružaju pomoć vozačima prilikom upravljanja motorinm vozilom.
Ovakvi sistemi praktično prate ponašanje vozača i ukoliko primete da je pospan ili da je
pod destvom alkohola automatksi zaustavljaju vozilo i „zabranjuju“ vozaču da ga pokrene i da ga
vozi.

Tu su i sistemi koji omogućavaju lakše kočenje i upravljanje automobilom, kao i sistemi da

senzorima koji detektuju podlogu po kojoj se vozilo kreće...

6.1. Inteligentni transportni sistemi

Inteligentni transportni sistem (ITS) je sistem sastavljen od hardvera, softvera i onih koji
njima rukuju, koji omogućava bolje nadgledanje i kontrolu saobraćaja radi optimizacije
saobraćajnog toka.

Broj pređenih kilometara, u toku jedne godine, nastavlja vrtoglavo da raste, a dužina
izgrađenih puteva jednostavno ne može da uhvati korak s tom tendencijom. To dovodi do sve
većih zastoja u saobraćaju. Kao jedno od najjeftinijih rešenja u pogledu optimizacije saobraćaja,
ITS objedinjuje brojne tehnologije koje imaju za cilj smanjenje zastoja u saobraćaju praćenjem
saobraćajnih tokova posredstvom video-kamera i senzora. Zahvaljujući povratnim
informacijama, saobraćaj se preusmjerava davanjem obaveštenja preko tekstualnih poruka ili
radio-talasa.

Savremena tehnologija može pomoći i vozaču povećavanjem sigurnosti i efikasnosti u

saobraćaju. Jedan od sistema koji ovo omogućava je Driver Assistance, koji se oslanja na senzore
koji prate ono što okružuje vozilo, pomažu u nepovoljnim uslovima, registruju ostale učesnike u
saobraćaju (na osnovu toplote koju pešak na prelazu emituje, daje se znak vozaču), pomažu u
gužvi, automatski parkiraju vozilo, automatski upozoravaju na opasnost od sudara, a postoji
mogućnost i automatske kontrole nad automobilom u slučaju da vozač izgubi kontrolu nad
vozilom.

Postoji i inteligentni sistem koji se montira u vozilo, a sastoji iz kamere postavljene pored
retrovizora automobila, kompjutera na tabli i pomoćnih kamera za posmatranje samog vozača.
Neprekidno se prikazuje put, prate se slike, identifikuju znaci i moguće je preuzimanje komandi,
ukoliko se, na primer detektuje znak za ograničenje brzine koji vozač nije ispoštovao.

15
 Razmjenu informacija između automobila omogućila bi jedinstvena IT mreža na putevima,
koja bi bila zasnovana na bežičnoj LAN mreži (standardi 802.11a/b/g) i protokolu IP verzija 6
(Internet protokol verzije 6), u kojoj bi se svakom vozilu dodjeljivale funkcije predajnika i
prijemnika, rutera i lokatora. Komunikacija bi bila omogućena na razdaljini od nekoliko stotina
metara, i uspostavljala bi se AD-HOK, čim se dođe na određenu udaljenost, čime bi se olakšao
protok vozila, smanjila zagušenja, sprečile opasnosti i otklonili bar neki nedostaci i problemi u
saobraćaju.

7. Zaključak

Videli smo da je drumski saobraćaj pogodan za disperzivni transport tereta i putnika. On se

sastoji od pojedinačno manjih zahtijeva za prevozom manjih količina roba i putnika na različitim
relacijama i u različitim vremenima.

Drumski saobraćaj karakteriše elastičnost i prilagođavanje svakoj vrsti zahtijeva od veličine

tereta do razdaljene. Zbog pojedinačnih voznih jedinica koje se kreću nezavisno jedna od drugih i
znatno većeg broja ljudi koji upravljaju vozilima, drumski saobraćaj ne može biti
konkurentan žezničkom saobraćaju na velikim relacijama. Drumski transport ima široke
mogućnosti prevoza a naročito je pogodan za brz prevoz pojedinačne i masovne robe na kratka i
srednja rastojanja između proizvodnih mesta utovara i istovara, u prevozima koji se nazivaju
prevozi „od vrata do vrata“.

Kao i svaki vid saobraćaja, i drumski saobraćaj ima svoje prednosti i nedostatke.
Prednosti nad ostalim vidovima transporta su: velika gustina drumske mreže (puteva), prevoz od
„vrata do vrata“, male i elastične transportne jedinice, niski terminalni troškovi, visoka ukupna
elastičnost, konkurentni ukupni troškovi kod prevoza na kratkim i srednjim udaljenostima, dobra
pouzdanost i urednost, komercijlna brzina prevoza, fleksibilnost i frekventnost, ekonomičnost i
pouzdanost, mali troškovi ukoliko nastane šteta, bolje obezbeđenje robe pri prevozu, rad tokom
cele godine, jer se prevoze manje količine robe...

Nedostaci, odnosno mane koje karakterišu drumski saobraćaj su: velika potrošnja goriva,
niska produktivnost rada, niska efikasnost iskorištenja pogonske snage, osjetljivost na vremenske
prilike odnosno neprilike (sneg, poledica, kiša...), najčešće se koristi za prevoz na kratkim

16
rastojanjima, na većim rastojanjima koristi se samo za prevoz lako kvarljive robe i za
međupogonski prevoz.

Drumski saobraćaj je pravno regulisan na osnovu međunarodnih sporazuma i konvencija,

bilateranih sporazuma koji se potpisuju između dve države kao i zakona koji se donose u okviru
jedne države. U Evropi su definisani propisi o tome kakva vozila mogu da se kreću u
međunarodnom saobraćaju u pogledu nosivosti i konstrukcije, zatim propisi o prevozu
pojedninačnih i masovnih roba kao i prevozu opasnih materija. U okviru jedne države, radi se o
nacionalnim propisima kojima se takođe definišu kakva vozila mogu da saobraćaju putevima u
okviru te države, kakve tehinčke karakteristike moraju da ispunjavaju...
Izgradnja i održavanje puteva su u nadležnosti država (autoput, brzi put, magistralni i regionalni
put), dok lokalni putevi spadaju u nadležnost opština u kojoj se nalaze. Izgradnja puta je moguća
i putem koncesija kada pravni subjekt u dogovoru sa vladom države dobija pravo na izgradnju i
iskorištavanje puta.Propisi u pogledu organizacije drumskog saobraćaja se takođe donose na
nivou države, gde vozači moraju najpre da polože vozački ispit kao dokaz da poznaju saobraćajne
propise i da su u stanju da upravljaju drumskim motornim vozilom. Vozački ispit se polaže za
različite kategorije motornih vozila kao i priključnih vozila. Međutim, svaka država ima svoje
propise i zakone i zato vozač mora da polaže međunarodnu licencu ukoliko želi da upravlja
motornim vozilom na teritoriji drugih Evropski zemalja ili ukoliko se odseli u drugu zemlju, on
mora da polaže vozački ispit u toj zemlji u roku od 1 godine od početka boravka u datoj zemlji.
8. Literatura

1. dr Srđan Bogetić, dr Dragiša Ranđić “Menađment u saobraćaju”

Beogradska poslovna škola, Visoka škola strukovnih studija, Beograd, 2013. godine;

2. R. Perišić, „Savremene tehnologije transporta“

Saobraćajni fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 1994. godine;

3. www.kombeg.org.rs ;

4. www.sr.wikipedia.org ;

5. www.google.com/imghp .

17