Κεφάλαιο 3: Η διαμόρφωση των τιμών μέσω της αλληλεπίδρασης μεταξύ

προσφοράς και ζήτησης

3.1. Εισαγωγή

Στο κεφάλαιο 2 αναλύθηκαν οι δύο αντίρροπες δυνάμεις που επιδρούν στην αγορά ενός
αγαθού. Η μία αντιπροσωπεύει την πλευρά του καταναλωτή (αγοραστή) μέσα από την
ζήτηση για ένα αγαθό ενώ η δεύτερη αντιπροσωπεύει την πλευρά του παραγωγού μέσα
από την προσφορά για ένα αγαθό. Ο τρόπος και η ένταση με τον οποίο μεταβάλλονται οι
δύο δυνάμεις της αγοράς του αγαθού, είτε μεμονωμένα είτε συνδυαστικά, καθορίζει την
τελική τιμή ενός αγαθού καθώς και την ποσότητα στην οποία διατίθεται με την αγορά να
καταλήγει βραχυχρόνια σε κατάσταση ισορροπίας. Στις επόμενες ενότητες αναλύεται η
έννοια της ισορροπίας καθώς και το πώς η αλληλεπίδραση μεταξύ προσφοράς και ζήτησης
καθορίζει τις τιμές και τις ποσότητες ενός αγαθού που γίνεται αντικείμενο αγοραπωλησίας.

3.2. Ισορροπία της αγοράς

Ισορροπία είναι μια κατάσταση στην οποία αντίθετες δυνάμεις αντισταθμίζονται μεταξύ
τους. Σε μια αγορά έχουμε ισορροπία όταν η τιμή εξισορροπεί τα σχέδια των αγοραστών και
των πωλητών. Η ισορροπία προκύπτει όταν διαμορφώνεται μια μοναδική τιμή που εξισώνει
την ζητούμενη ποσότητα με την προσφερόμενη ποσότητα. Η τιμή αυτή καλείται τιμή
ισορροπίας ενώ η ποσότητα που διατίθεται στην τιμή ισορροπίας είναι η ποσότητα
ισορροπίας. Η αγορά κινείται προς την ισορροπία διότι:

• Η τιμή ρυθμίζει τα σχέδια αγοράς και πώλησης μεταξύ καταναλωτών και

παραγωγών.
• Η τιμή προσαρμόζεται όταν τα σχέδια των καταναλωτών και των παραγωγών δεν
συμφωνούν μεταξύ τους.

Πιο συγκεκριμένα, σε μια αγορά ο προσδιορισμός των τιμών μπορεί να γίνει μέσα από την
αλληλενέργεια μεταξύ ζήτησης (Qd) και προσφοράς (Qs) όπου μπορεί να προκύψουν οι εξής
καταστάσεις:

1
 • Αν η τιμή στην αγορά είναι τέτοια ώστε Ζήτηση (Qd) > Προσφορά (Qs) τότε η εν λόγω
τιμή αναμένεται να αυξηθεί.
• Αν η τιμή στην αγορά είναι τέτοια ώστε Ζήτηση (Qd) < Προσφορά (Qs) τότε η εν λόγω
τιμή αναμένεται να μειωθεί.
• Αν η τιμή στην αγορά είναι τέτοια ώστε Ζήτηση (Qd) = Προσφορά (Qs) τότε η εν λόγω
τιμή δεν αναμένεται να μεταβληθεί βραχυχρονίως. Η τιμή αυτή ονομάζεται και τιμή
ισορροπίας καθώς επιφέρει ισορροπία στην αγορά μεταξύ των αγοραστών και
παραγωγών.

Για να γίνουν πιο κατανοητά τα παραπάνω, στον Πίνακα 3.1 παρουσιάζονται διαφορετικές
τιμές υπό τις οποίες ζητείται ή προσφέρεται μια ορισμένη ποσότητα για το αγαθό ψάρι ενώ
στο διάγραμμα 3.1 απεικονίζονται οι αντίστοιχες καμπύλες ζήτησης και προσφοράς. Έστω
πως αρχικά η τιμή αγοράς ισούται με 8 ευρώ. Στην περίπτωση αυτή η προσφερόμενη
ποσότητα είναι υψηλότερη σε σχέση με την ζητούμενη ποσότητα με αποτέλεσμα να
προκύπτει ένα πλεόνασμα της τάξεως των 15 μονάδων (απόσταση ΑΒ στο διάγραμμα 3.1).
Καθώς η δημιουργία πλεονάσματος δεν είναι συμφέρουσα από την πλευρά των παραγωγών,
οι τελευταίοι θα αντιδράσουν μειώνοντας την τιμή η οποία θα συνοδεύεται και από μια
μείωση της προσφερόμενης ποσότητας εξαιτίας του νόμου της προσφοράς (θετική σχέση
μεταξύ τιμής και προσφερόμενης ποσότητας). Την ίδια στιγμή, εξαιτίας του νόμου της
ζήτησης (αρνητική σχέση μεταξύ τιμής και ζητούμενης ποσότητας) η μείωση της τιμής θα
παρακινήσει περισσότερους καταναλωτές να αγοράσουν το υποτιθέμενο αγαθό με
αποτέλεσμα την αύξηση της ζητούμενης ποσότητας. Η διαδικασία αυτή θα συνεχιστεί με
διαδοχικές μειώσεις της τιμής μέχρι η αγορά να καταλήξει στην τιμή εκείνη που εξισώνει την
ζητούμενη ποσότητα με την προσφερόμενη ποσότητα, δηλαδή στην τιμή ισορροπίας που στο
παράδειγμά μας είναι τα έξι ευρώ ενώ η ποσότητα που τελικά θα διατεθεί στην αγορά είναι
οι 40 μονάδες και η οποία αντιστοιχεί στην ποσότητα ισορροπίας.

Από την άλλη πλευρά έστω πως η αρχική τιμή διάθεσης του ίδιου αγαθού είναι 4 ευρώ. Στην
περίπτωση αυτή καθώς η τιμή είναι σαφώς χαμηλότερη από την τιμή ισορροπίας, η
ζητούμενη ποσότητα θα είναι μεγαλύτερη από την προσφερόμενη ποσότητα ώστε να
προκύπτει ένα έλλειμμα της τάξεως των 15 μονάδων (απόσταση ΓΔ στο διάγραμμα 3.1).
Καθώς οι παραγωγοί βλέπουν ότι στη συγκεκριμένη τιμή η ζητούμενη ποσότητα είναι
μεγαλύτερη από την προσφερόμενη, θα έχουν κίνητρο να διαθέσουν μεν μεγαλύτερη
ποσότητα αλλά και σε υψηλότερη τιμή εξαιτίας του νόμου της προσφοράς. Την ίδια στιγμή
όμως, καθώς ενεργοποιείται ο νόμος της ζήτησης, η αύξηση της τιμής θα αποθαρρύνει τους
καταναλωτές εκείνους που επιθυμούν να πληρώσουν μια τιμή χαμηλότερη από εκείνη της

2
ισορροπίας με αποτέλεσμα την μείωση της ζητούμενης ποσότητας. Έτσι, όπως και στην
περίπτωση του πλεονάσματος, η διαδικασία αυτή θα συνεχιστεί αλλά αυτή την φορά με
διαδοχικές αυξήσεις της τιμής μέχρι η αγορά να καταλήξει στην τιμή και στην ποσότητα
ισορροπίας.

Πίνακας 3.1: Ζήτηση και προσφορά για το αγαθό ψάρι

Διάγραμμα 3.1: Καμπύλες ζήτησης και προσφοράς για το αγαθό ψάρι

Καταλήγοντας να σημειωθεί ότι στην ανάλυση που προηγήθηκε, όταν η τιμή διάθεσης του
αγαθού «ψάρι» είναι διαφορετική από την τιμή ισορροπίας τότε η αγορά μπορεί ενδογενώς,
δηλαδή μέσα από τις δικές της δυνάμεις, να κινείται προς το σημείο ισορροπίας χωρίς να

3
παρεμβαίνει κάποιος τρίτος παράγοντας όπως το κράτος. Με λίγα λόγια υπάρχει ευστάθεια
του συστήματος που χαρακτηρίζει συνήθως τον τρόπο λειτουργίας μιας ελεύθερης αγοράς.

3.3. Μεταβολές στην ισορροπία της αγοράς στην περίπτωση μεταβολής μόνο στην
ζήτηση ή στην προσφορά

Εάν στην αγορά ενός αγαθού έχει επιτευχθεί ισορροπία (βλ. σημείο Α στο Διάγραμμα 3.2)
και για κάποιο λόγο μεταβληθεί μόνο η ζήτηση εξαιτίας π.χ. κάποιας αλλαγής στις τιμές των
υποκατάστατων αγαθών ή στο εισόδημα, τότε θα μετακινηθεί συνολικά η καμπύλη ζήτησης
και θα επιφέρει μεταβολή στο σημείο ισορροπίας. Ειδικότερα:

• Αν μετακινηθεί προς τα δεξιά (D2D2), εξαιτίας μιας θετικής επίδρασης στη ζήτηση, το
νέο σημείο ισορροπίας θα είναι το Β που αντιστοιχεί σε υψηλότερη τιμή (P2) και
ποσότητα ισορροπίας (Q2).
• Αν μετακινηθεί προς τα αριστερά (D3D3), εξαιτίας μιας αρνητικής επίδρασης στη
ζήτηση, το νέο σημείο ισορροπίας θα είναι το Γ που αντιστοιχεί σε χαμηλότερη τιμή
(P3) και ποσότητα ισορροπίας (Q3).

Διάγραμμα 3.2: Μεταβολή στη ζήτηση ενός αγαθού και νέο σημείο ισορροπίας

Εάν πάλι έχει επιτευχθεί ισορροπία στην αγορά του ίδιου αγαθού (σημείο Α΄ στο Διάγραμμα
3.3) και για κάποιο λόγο μεταβληθεί αυτή την φορά μόνο η προσφορά εξαιτίας π.χ. κάποιας
αλλαγής στις τιμές των παραγωγικών συντελεστών ή στην τεχνολογία, τότε θα μετακινηθεί
συνολικά η καμπύλη προσφοράς και θα επιφέρει μεταβολή στο σημείο ισορροπίας.

4
 • Αν μετακινηθεί προς τα δεξιά (S3S3), εξαιτίας μιας θετικής επίδρασης στην προσφορά,
το νέο σημείο ισορροπίας θα είναι το Γ΄ που αντιστοιχεί σε χαμηλότερη τιμή (P3) και
υψηλότερη ποσότητα ισορροπίας (Q3).
• Αν μετακινηθεί προς τα αριστερά (S2S2), εξαιτίας μιας αρνητικής επίδρασης στην
προσφορά το νέο σημείο ισορροπίας θα είναι το Β΄ που αντιστοιχεί σε υψηλότερη
τιμή (P2) και χαμηλότερη ποσότητα ισορροπίας (Q2).

Διάγραμμα 3.3: Μεταβολή στη ζήτηση ενός αγαθού και νέο σημείο ισορροπίας

3.4. Μεταβολές στην ισορροπία της αγοράς στην περίπτωση ταυτόχρονης μεταβολής
στην ζήτηση και στην προσφορά

Υπάρχει και η περίπτωση όπου τόσο η ζήτηση όσο και η προσφορά μεταβάλλονται
ταυτόχρονα. Ο προσδιορισμός του νέου σημείου ισορροπίας εξαρτάται από τη κατεύθυνση
και το μέγεθος των επιμέρους μεταβολών. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι τέσσερις δυνατές
περιπτώσεις.

• Αύξηση της ζήτησης και της προσφοράς: Η ποσότητα ισορροπίας θα αυξηθεί. Όμως
απροσδιόριστο είναι εάν θα αυξηθεί ή θα μειωθεί η τιμή ισορροπίας. Εφόσον ο
ρυθμός αύξησης της ζήτησης είναι μεγαλύτερος από εκείνον της προσφοράς, τότε η
νέα τιμή ισορροπίας θα είναι υψηλότερη από την αρχική. Το αντίστροφο ισχύει στην
περίπτωση που ο ρυθμός αύξησης της προσφοράς είναι μεγαλύτερος από εκείνον

5
 της ζήτησης. Η περίπτωση αυτή εμφανίζεται στο αριστερό μέρος του Διαγράμματος
3.4.
• Μείωση της ζήτησης και της προσφοράς: Η ποσότητα ισορροπίας θα μειωθεί. Όμως
απροσδιόριστο είναι εάν θα αυξηθεί ή θα μειωθεί η τιμή ισορροπίας. Εφόσον, ο
ρυθμός μείωσης της ζήτησης είναι μεγαλύτερος από εκείνον της προσφοράς, τότε η
νέα τιμή ισορροπίας θα είναι χαμηλότερη από την αρχική. Το αντίστροφο ισχύει στην
περίπτωση που ο ρυθμός μείωσης της προσφοράς είναι μεγαλύτερος από εκείνον
της ζήτησης. Η περίπτωση αυτή εμφανίζεται στο δεξί μέρος του Διαγράμματος 3.4.

Διάγραμμα 3.4: Μεταβολές στην ισορροπία της αγοράς στην περίπτωση α) ταυτόχρονης
αύξησης στη ζήτηση και στην προσφορά και β) ταυτόχρονης μείωσης στη ζήτηση και στην
προσφορά

α) Αύξηση στη Ζήτηση και στην Προσφορά β) Μείωση στη Ζήτηση και στην Προσφορά

• Μείωση της ζήτησης και αύξησης της προσφοράς: Η τιμή ισορροπίας θα μειωθεί.
Όμως απροσδιόριστο είναι εάν θα αυξηθεί ή θα μειωθεί η ποσότητα ισορροπίας.
Εφόσον ο ρυθμός μείωσης της ζήτησης είναι μεγαλύτερος από εκείνον της αύξησης
της προσφοράς, τότε η νέα ποσότητα ισορροπίας θα είναι χαμηλότερη από την
αρχική. Το αντίστροφο ισχύει στην περίπτωση που ο ρυθμός μείωσης της ζήτησης
είναι μικρότερος από εκείνον του ρυθμού αύξησης της προσφοράς. Η περίπτωση
αυτή εμφανίζεται στο αριστερό μέρος του Διαγράμματος 3.5.
• Αύξηση της ζήτησης και μείωση της προσφοράς: Η τιμή ισορροπίας θα αυξηθεί.
Όμως απροσδιόριστο είναι εάν θα αυξηθεί ή θα μειωθεί η ποσότητα ισορροπίας.
Εφόσον ο ρυθμός αύξησης της ζήτησης είναι μεγαλύτερος από εκείνον της μείωσης
προσφοράς, τότε η νέα ποσότητα ισορροπίας θα είναι μεγαλύτερη από την αρχική.
Το αντίστροφο ισχύει στην περίπτωση που ο ρυθμός αύξησης της ζήτησης είναι

6
 μικρότερος από τον ρυθμό μείωσης της προσφοράς. Η περίπτωση αυτή εμφανίζεται
στο δεξί μέρος του Διαγράμματος 3.5.

Διάγραμμα 3.5: Μεταβολές στην ισορροπία της αγοράς στην περίπτωση α) ταυτόχρονης
μείωσης στη ζήτηση και αύξησης στην προσφορά και β) ταυτόχρονης αύξησης στη ζήτηση
και μείωσης στην προσφορά

α) Μείωση στη Ζήτηση και αύξηση στην β) Αύξηση στη Ζήτηση και μείωση στην
Προσφορά Προσφορά

Τέλος, η ανάλυση της παρούσας ενότητας συνοψίζεται στον Πίνακα 3.2 όπου
παρουσιάζονται συγκεντρωτικά οι επιπτώσεις στην τιμή και στην ποσότητα ισορροπίας που
προκύπτουν από θετικές και αρνητικές μεταβολές στη ζήτηση και προσφορά.

Πίνακας 3.2: Επιπτώσεις των μεταβολών της ζήτησης και της προσφοράς στην τιμή και την
ποσότητα ισορροπίας

Είδος Μεταβολής Επίδραση στην τιμή Επίδραση στην ποσότητα

Αύξηση ζήτησης αύξηση αύξηση
Αύξηση προσφοράς μείωση αύξηση
Μείωση ζήτησης μείωση μείωση
Μείωση προσφοράς αύξηση μείωση