I\.

MEBSUT
I 000 Ytltn islam Ftkht Tern el Eseri
Deliller ve Hukumler

Serahsi
\ (I 009-1090)
'
~emsu'l-eimme EbO Sehl EbO Bekir Muhammed b. Ahmed

Editor
Prof. Dr. Mustafa Cevat Ak~it

29. Cilt

Gumu§ev
istanbul 20 I I
 29. CiLT TERCUME ve TASHiH HEYETi

Sayfa T erciime Eden Tashih Eden

2-136 TAHANAS PROF.DR. HAMDi DONDUREN

136-21 2 ABDUSSELAM ARI PROF.DR. HAMDi DONDUREN

Not:
Eserin tamam1 Prof. Dr. M ustafa Cevat Ak§il tarafindan kontrol edilmi§ ve
dipnotlarla zenginle§lirilmi§tir.

Giimii§ev Yaymlan No: I

ISBN : 978-605-5779-00-9
I . Bask1 2008
"Mebsut kitabmm butlin yayin haklari Gaye·vakfma ail olup. I 000 adeti kapsayan ikinci
bask1smm yayin hakk1 Gumli§ev yaymc1liga devr edi lmi§tir."
Gaye Vakf1'nm yaz1li izni olmadan ~oga ltil amaz.

Bask1-Cilt
Ege Bas1m

Esatpa§a Mah. Z~apa§a cad. No:4 Ata§ehir I istanbul

www.egebasim .com.tr - Tel: +90 216 470 44 70
iSTEME ADRESi
GUMU~EV YAYINCILIK
Merdivenkoy Mah. imamramiz Sok. No:39/A Kad1koy/iSTANB UL
Telefon: +90 2 16 467 03 85 - Fax: +90 2 16 467 23 27
www. mebsut.com - www.gumusev.com .tr
 i~iNDEKiLER

BIR MIRAS<;I LEHINE O<;TE BIRDEN FAZLA VASIYET VE BAZI

MIRAS<;ILARIN BUNA ICAZET VERMESl. .................................................. 1
VASIYET EDILEN MALIN VASIYET EDENIN OL0M0NDEN SONRA
ARTMASI VEYA EKSILMESI .................................................................... 17
MIRAS<;ISI BULUNMAYAN BIR Kl~ININ, BIR MIRAS<;ISI VEYA BIR VASISI
BULUNDUGUNU IKRAR EDIP OLMESl ....................................................23
OLOM HASTALIGINDA KOLE OZGOR KILMA ................................................30
IKI KOLE DEN BIRISININ OZGOR KILINMASI ...................................................45
OLOM HASTALIGINDA YAPILAN SELEM AKDl.. ............................................ 50
E~LERDEN BIRININ DIGERINE MAL BAGl~LAMASI ........................................ 53
OLOM HASTASININ BAGl~LADIGI KOLENIN,
EFENDISINE VEYA BA~KASINA KAR~I CINAYET l~LEMESl.. ................. 64
OLOM HASTALIGINDA SELEM AKDI VE OL<;OLEN MALIN OL<;OLEN
MAL ILE SATILMASI VE ONUN KAYIRARAK TARTILMASl .................... 72
OLOM HASTALIGINDA YAPILAN SELEM VE SATI~ AKDINDE IKALE ............ 73
BA~KASINDA ALACAGI BULUNAN OLOM HASTASININ SELEM AKDl.. ...... 78
OL<;ULEN MALIN VINE OL<;OLEN MAL ILE SATILMASI ................................. 79
BIR CiNAYETIN OLOM HASTALIGINDA AFFEDILMESl... ................................ 80
KOLENIN BAGI~ YAPILAN Ki~IYI, BAGI~ YAPANI VEYA BA~KA
BIR Kl~IYI OLDURMESl ............................................................................83
OLOM HASTALIGINDA KOLE OZGOR KILMA ................................................94
OLOM HASTALIGINDA SELEM AKDI ........................................................... 104
 n _ _ _ __ _ _ __ _ _ _ _ _ __ _ _ __ _ Kitabu'l-Mebsiit
OLOM HASTASI SATICININ SELEM AKDI YAPMASI.. ... ........................... ... 111
OLOM HASTASI BiR Kl~ININ KOLESINI OZGUR KILMASI,
BU KOLENIN ONU YANLl~LIKLA OLDURMESI VE OLMEDEN
ONCE BAGI~ YAPANIN ONU AFFETMESI .................... .................... .... 114
DEVIR .. ...... .. .......................................................... ......................................... 122
AF VE VASIYETIN BIR SORUNDA BULUNMASI.. ......................................... 141

KiTABU'L FERAIZ (MiRAS<;ILARIN PAYLARl) ............. 181

Feraiz ilminin onemi .. . .. .... 181
Ki~i 61Unce yapilacak i~ler .... .. .... .. .. .. .. .. .... .. .. .... .... .. ..... 182
Miras hakk1 doguran nedenler .. ...... .......... . ........ .... ...... .. .. .. .. ... .. ..... 184
Miras hakk1na engel nedenler .. .. .. .. .. .. .. .... . .. .. ... ..... ... .. .... 185
Mirasc;ilar .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .... .. .. .. .. .. .. ..... . .. ....... .... ..... .... . .. ...... ... .... ... ..... 185

<;OCUKLARIN MIRASI ···································································· ·· ············· 186

<;OCUKLARLA BIRLIKTE MIRAS<;! OLANLAR .................. ............................. 194
Baban1n mirasc;i11g1... .... ..... ..... .... ........ ..... . .. ..... 194
Ananin mirasc;11ig1 .. .. .. .. ... .... .. ... .. .. .. .. .... ..... .. ....... ........... ..... .... .. .. ........... .. 196
Kelalenin tanim1 .. . .. .. .. .. .. ........... .. .. .. .... .. ......... ..... .. .... .. .... .... .... 199
Ninenin mirasc;il1g1 .............. .......... ..... ...... .. ................. 201
Kocan1n mirasc;il1g1 .. .. .. .. .... .... .. .. .. .......... .......................... .. .... .. .... .. ...... .. .. .. . . 202
MIRAS<;ILIKTAN D0~0RME VEYA PAY EKSILTME (HACB) ........................ 202
<;OCUKLARIN MIRASINDA TE~BiB ................................... .......... ............... ... 203
KIZ VE ERKEK KARDE~LERIN MIRAS<;ILIGI ................ ...... ...................... ..... 206
Kelale ..... .. ............ ... .. .. .............. .. ............... . ....... ..... .. ..... .. 206
ANA BIR ERKEK VE KIZ KARDE~LERIN MIRASI.. ............... ......... ................. 210
MU~arrake ................................................ . . ........ 212
H1mariyye .. .. ........ ... ... .. ....................... .. . 2 12
ANA-BABA BIR KARDE~LERIN MIRASI .................... ... ... .............................. 213
AKRABALIGI FARKLI OLAN KARDE~LERiN MIRASI ............. ....................... 218
MIRAS SORUNUNDA PAYLAR TOPLAMININ ORTAK
PAYDADAN B0Y0K <;IKMASI (AVL) ..................... .... .......................... 219
Adile.. .......... .. .. . .... 219
Red ... ...... .. .... ... ........ .. ...... .. . . .. 220
Aile ........ 220
Avl. . ....... 220
Minberiyye . .. ......... .... ............ ... .. .. 224
~ura y h1yye ................................. ........... .... .. . .... ..... .. .. .... .... 225
Mes'eletO'l-iltizam ..... ..... ............ ..... ..... ... .... .. ..... .. . ........................ 225
 i~indekiler_ _ _ __ _ _ _ __ _ __ _ _ __ _ __ _ _ III

NINELERIN MIRASI ........................................................................................ 226

M irasc;r olan nineler .. . .. . .. .. . .. . .. . . .. . .. . ... . . .. .. . . ........ ..... .. .... ..... ... . ...... ....... ........ 226

NINELERIN MIRASTA SIRASI ........................................................................ 230

NINELERIN MIRASTAN YOKSUN OLMALARI .............................................. 231
FARKLI YONLERDEN AKRABA OLAN NINELERiN MIRASI .......................... 233
BIRDEN <;OK NINENIN MIRAS<;I OLMASI (TE~BIB) ..................................... 235
MIRAS ALMA HAKKI OLAN KiMSELER ....................................................... 237
Ashab-1 Feraiz . . .. .. . . ... ... . .. .. . .. .. ... .. . .... . 237
Asabeler .. ........ .... ..... .. ... .. ... .. .... .... .... ... .. ... ...... ...... ..... .. ..... .... ..... .... .. ... ................ .. 238
Mevla' l-ataka . .. ... .. ... . .. . ... .. . . .. . .. .. . .. . .. . .. . ... . . .. .... ....... ...... ......... .. ..... ... . .... 239

DEDELERIN PA YI ........................................................................................... 245

Ekderiyye sorunu ... ............. ... . ·· ··· ··· ·· ·· ········ .. 250
SAHABILER DONEMINDE DEDENIN MIRASI ILE ILGILI GORO~LER ............ 253
Harka sorunu ... .......... ... . .. ..... . 259
Osma niye soru nu .... ... .... .. ........ .... ..... .. ... .. ..... ........... ... ... .. ... .. ..... .. ... 260
Ekderiyye sorunu .. . ... ... ....... ..... ..... .... .. ...... .... .. .. ... .. ... .. ... 260

RED YOLUYLA MIRAS TAKSIMI.. ................................................................. 262

LANETLE~ME <;OCUGU (VELEDU'L-M0lAANE) .......................................... 268
MIRAS TAKSIMININ TEMEL KURALLARI ..................................................... 272
FERAIZ HESAPLARININ TASHiHI .................................................................. 278

KARMA iNDEKS ........................................................................ 289

 BIR MIRAS<;I LEHINE O<;TE BIRDEN FAZLA VASIYET VE BAZI [29121

MIRAS<;ILARIN BUNA ICAZET VERMESI

Bir ki~i iki ogul b1rakarak olse ve bunlardan birisi lehine mahnm
yans1m vasiyet etse, karde~i de onun ic;in buna izin verse, maim yans1m
vasiyet nedeniyle ahr. Geri kalan da ikisi arasmda yan yanya boli.i~tl.iri.ili.ir.
c;:unku vasiyet, maim ur:;te birini a~a n bir miktarda yapilm1~t1r. Mirasr:;1ya
vasiyet, mirasr:;ilann hakk1ndan dolay1 ancak mirasr:;mm sozuyle beraber ger:;ersiz
olur. c;:unku peygamber (s.a.v.);

~j)I ~~ ~l Jl ~_/'1 ~j 'i

"Diger mirasr:;lfar izin vermedikr:;e, bir mirasr:;1 lehine vasiyet yoktur" 1
lzin verilince engel ortadan kalkm1~ olur. Lehine vasiyet yapilan mal1n yans1n1
vasiyet ve miras yoluyla al1r. Vasiyet yoluyla almas1 uygun o lur. Geriye kalan maim
yans1 miras yoluyla ikisi aras1nda yan yanya bolU~tUrulur.
$ayet (Muhammed (rh .a.))'in ez-Ziyadat'ta, bir koca d1~mda mirasr:;1
b1rakmayan ve ona mallnm yans1n1 vasiyet eden bir kad1n ile ilgili olarak, bu
kocan1n mal1n yans1n1 miras ile sonra diger yansm1 da vasiyet ile alacag1n1 soyledigi
gibi burada da maim yans1n1 miras olarak diger yans1n1 ise izin verildigi ir:;in vasiyet
yoluyla almas1 ir:;in, nir:;in mirasr:;mm miras hakk1 vasiyet hakkmm onune al1nmad1?
Denilse, ~u ~ekilde cevap veririz: <:;:unku kad1n ile ilgili olan ornekte malln bir
bolumu miras olarak kalmamaktad1r. Dolay1s1yla kadm1n vasiyeti miras d1~1nda
ka lan bu mala yonelik olur. Buradaki ornegimizde ise mal1n tUmu miras olarak
kalmaktad 1r. Dolay1 s1yla vasiyetin yonetilmesi konusunda maim bir bolumunun
diger bolumune gore onceligi yoktur. Bu yuzden once maim yansm1 vasiyet yoluyla
almas1 daha uygundur.
$ayet yukandaki vasiyet ile birlikte yabanc1 birisine de mal1nin yans1n1 vasiyet
etse ve iki mirasr:;1 da bunun tUmune onay verse, bu durumda yabanc1 ki~i mal1n
yans1n1, iki mirasc;1dan lehine vasiyet yapilan1 da maim yansm1 allr. lki mirasc;1nm
miras hakk1 olmaz.
c;:unku vasiyetin uygulanmas1nin onundeki engel mirasr:;ilann onay1yla ortadan
kalkm1~t1r. Yapt1g1 vasiyet de tUm mall kapsamaktad1r. Bu yuzden her birisi mal1n
tUmunu vasiyet yoluyla al1r. Sonra lehine vasiyet yapilan yabanc1 ki~i onay iyiligi

' Darekutni, Sunen, IV/ 98; Beyhak1, es-Sunenu'l-kubra, Vl/2 64.

2_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit
olmaks1zin malin uc;te birini al1r. Bu da on iki paydan dbrt payd1r. lki oglun elinde,
her birisinde dbrt pay olmak Ozere sekiz pay kal1r. Yabanc1 ki?inin hakkinin
tamamlanmas1na iki pay kalm1?t1r. Her bir oglun elinde bir pay bulun maktad1r.
Bunu onlardan her birisinin elinden alir ki, malin yans1 ona teslim edilmi? olsun. lki
oguldan lehine vasiyet edilenin elinde uc; pay kalir ve bunu vasiyet yoluyla al1r.
[29/3]
Karde?inin elinde kalan uc; pay1 da al1r. (Onku onun lehine vasiyete onay verdi.
Onun hakk1n1n tamamlanmas1na da uc; pay kalm1?t1r. Dolay1s1yla bunu karde?inden
al1r. Onlara miras olacak hie; mal kalmam1? olur.
$ayet lehine vasiyette bulunulmayan ogul, babas1nin yapt1g1 tOm vasiyete
onay verse ve diger ogul, yabanc1 ki?iye yapllan vasiyete onay vermezse, yabanc1
ki?i onay olmaks1z1n mal1n uc;te birini al1r.
(unku malin uc;te biri vasiyet konusudur. Yabanc1ya yap1lan vasiyet de
mirasc;1ya yapilan vasiyetten daha guc;ludur. Zay1f olan da guc;lu olanla rekabet
edemez . Bu yuzden malin uc;te birini ald1. Bu da on iki paydan dbrt payd1r. lki
oguldan her birisine dbrt pay kal1r. Onun hakkin1n tamamlanmas1na da iki pay
kalm1?t1r. Her bir pay bir oglun elindedir. Dolay1s1yla onun lehine onay veren
oguldan bir pay al1r.
Lehine vasiyette bulunulan ogula, vasiyetinin tOmu teslim edilir.
(Onku onun elinde dbrt pay bulunmaktad1r. Vasiyetinin tamamlanmas1na iki
pay kal1r. Onlan da onay veren karde?inden al1r. Onay verenin elinde bir tek pay
kal1r. Verdigi onay nedeniyle yabanc1 ki?iye teslim ettigi paya kar?il1k olsun diye
diger ogul bu pay1 ondan al1r veya kendi elindeki dbrt paydan birini, onay verenin
yabanc1 ki?iye teslim ettigi paya kar?il1k olarak tutar. Geriye onun elinde uc; pay,
onay verenin elinde de uc; pay kal1r. Dolay1s1yla onun lehine onay vermesi
bak1m1ndan bunun tOmunu ondan al1r. Boylece onay veren mirastan c;1km1? olur.
Eger blen ki?i geriye iki ogul b1raksa ve yabanc1 bir ki?iye malin1n yansin1
vasiyet etse, iki oglundan birisine de onun pay1n1 ma/in yans1na tamamlayacak bir
miktar vasiyet etse ve yapt1g1 vasiyete iki mirasc;1 da onay verse; yabanc1 ki?i onay
olmaks1zin dbrt pay alir. Sonra ona malin yans1 teslim edilinceye kadar iki ogulun
elinde kalan maldan pay a/1r. Lehine vasiyette bulunulan ogul pay1yla birlikte eline
malin yansinin gec;mesi ic;in karde?inden iki pay al1r.
(Onku onun elinde dbrt pay bulunmaktad1r, ma/1n yansin1n tamamlanmasina
iki pay kalm1?t1r. Bu yuzden vasiyetine onay vermesi ac;1s1ndan karde?inden iki pay
al1r. $ayet, nic;in onun elinde kalan uc; pay dikkate alinmad1 ki bbylece karde?inden
uc; pay a/sin, denilse; ~u ~ekilde cevap veririz: (unku yabanc1 ki~i lehine yapilan
vasiyete verdigi onay nedeniyle ona bir pay teslim etmi?tir. Bundan ona teslim
ettig i de miras1ndan sayil1r. Bu yuzden karde?inden iki pay alm1?t1r. Bbylece pay1yla
birlikte malin tam yans1 onun k1linm1?t1r. Buna gore yabanc1 ki?iye alt1 pay, lehine
vasiyette bulunulan ogula be? pay tes/im edilir. Diger ogul ic;in geriye bir pay kal1r.
Vasiyetler Kitab1 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~-
3
$aye t lehine vasiyette bulunulmayan ogul, yabanc1 ki~i lehine onay verse,
karde~i lehine ise onay vermezse ve karde~i de yabanc1 ki~i lehine onay vermezse;
yabanc1 ki~i mal1n uc;te birini onay olmaks1z1n al1r. Onun lehine onay veren oguldan
bir tek pay al1r.
Cunku onun pay1ndan onay yoluyla hak ettigi bu kadard1r. Dolay1s1yla bunu
al1r. Diger karde~in payindan hic;bir ~ey almaz. Cunku o, onun lehine vasiyete onay
vermemi~tir. Bbylece onun elinde be~ pay, yabanc1 ki~i lehine onay veren ogulun
elinde uc; pay, lehine vasiyette bulunulan ogulun elinde de mirastan pay1 olan dbrt
pay olur.
$ayet blen ki~i geriye uc; ogul b1raksa ve bir ki~iye ogullardan birisinin pay1
kadar vasiyet etse, ba~ka bir ki~iye de mal1n1n uc;te birini vasiyet etse, bu iki ~ekilde
olur. Ya mirasc;ilar buna onay verir veya onay vermez. Eger onay verirlerse bolu~um
alt1 pay uzerinden gerc;ekle~ir. Lehine mal1n uc;te biri vasiyet edilen ki~i bir pay al1r.
Geri kalan da mirasc;ilar arasinda uc;te birlik paylar ~eklinde bolu~tUrulur.
Cunku ogullann say1s1n1 aliyoruz. Onlar da uc; ki~idir. Sonra, lehine onlardan
birisinin pay1 kadar vasiyet edilen ki~iyi buna ekleriz. Cunku vasiyet eden, bu ki~iyi (29/4)

hak elde etmesi konusunda bir oglu gibi saym1~t1r. Sonra malin uc;te biri ile yapilan
vasiyet, elimizdeki dbrt paya eklenir. Bu da elimizdekinin yans1 kadar olan iki
payd1r. Bbylece alt1 pay olur. Lehine malin uc;te biri vasiyet edilen ki~i iki pay, lehine
ogullardan birisinin pay1 kadar vasiyet edilen ki~i bir pay alir. Geri kalan uc; pay ise
ogullar aras1nda uc;te birlik paylar ~eklinde bolu~tUrulur.
Eger mirasc;ilar onay vermemi~se, EbO Yusuf (rha)'a gore bolu~um dokuz pay
uzerinden gerc;ekle~ir. Bunun uc;te biri uc; payd1r. Lehine malin uc;te biri vasiyet
edilen ki~i iki pay, lehine bir ogulun pay1 kadar vasiyet edilen ki~i de bir pay al1r. Bu
onay durumu bak1mindand1r veya lehine vasiyet yapilan iki ki~inin hakk1 ile ilgili
olarak iki durum aras1nda fark yoktur. Onay verildigi durumda lehine mal1n uc;te
biri vasiyet edilen ki~i, bir ogulun pay1 kadar vasiyet edilen ki~inin iki kat1n1 al1r.
Onay1n bulunmad1g1 durumda da ayni ~ekildedir. Dolay1s1yla malin uc;te biri ikisi
arasinda uc;te birlik paylar ~ek linde bolu~tUrulur. Ogullardan her birisi de iki pay
al1r. Lehine bir ogulun pay1 kadar vasiyet edilen ki~inin pay1 ogullann pay1 gibidir.
Bbylece onun payin1n iki pay oldugunu bgrendik. Lehine malin uc;te biri vasiyet
edilen ki~inin alacag1 da dokuz paydan uc; payd1r. Dolay1s1yla ikisinden her biri
lehine yapilan tUm vasiyet ile kati11r. Bu yuzden mal1n uc;te biri, ikisi aras1nda be~
paya bolunur. Malin tUmu ise on be~ pay olur.
Eger geriye bir tek ogul b1raksa, iki ki~iye ayn ayn onun pay1 kadar vasiyet
etse, bu durumda eger mirasc;1 ikisi lehine de onay verse, mal ikisi ile ogul aras1nda
uc;te birlik paylar ~eklinde bolu~tUrUlur. Her birisi ic;in malin uc;te biri olur.
4_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut

(OnkO bu ikisinden her birisi lehine yapt1g1 vasiyet ile her birisi tek imi~ gibi
sayd1. Bilinen ogul da buna onay vermi~tir. Boylece O<; ogul gibi degerlendirilirler.
Dolay1s1yla mal, aralannda O<;te birlik paylar ~eklinde olur.
Eger ogul, ikisinden biri i<;in onay verse, sonra bunun ard1ndan digeri i<;in de
onay verse, birinci ki~i tOm mal1n alt1da ikisini, digeri de malin alt1da birini ve alt1da
birinin d6rtte O<;OnO al1r.
(OnkO ikisi de onaydan once malin O<;te birini yan yanya olmak Ozere hak
etmi~tir. Geriye ogulun elinde alt1 paydan dart pay olarak malin O<;te ikisi kalm1~t1r.
Onlardan birisine onay verince, onu kendine e~it saym1~ oldu. Dolay1s1yla elindeki
bir pay1 olen ki~inin oglunun elindeki d6rt paya ekler. lkisi aras1nda her birisine iki
bu<;uk pay olmak Ozere yan yanya b610~tOrOIOr. Malin yans1 ikiye b610nm0~ oldu.
Dolay1s1yla mal on iki pay olur. Lehine vasiyet yapilanlann her birisinin elinde iki
pay, ogulun elinde de sekiz pay olur. Onay verdigi ki~inin elindeki mal1 ogulun
elindeki mala ekledigimiz zaman on pay olur. Her birisine be~ pay olmak Ozere
b6IO~tOrOIOr. Sonra diger ki~i i<;in onay verince, bu onay1 birinci ki~inin hak ettigi
bir ~eyi iptal etme konusunda degil, onun elindeki mal ile ilgili olarak ge<;erli oldu.
Bu onayla da ikinci ki~iyi kendine e~it kild1. Dolay1s1yla o, elindeki iki pay1 ogulun
elindeki mala ekler. B6ylece yedi pay olur. Her birisine O<; bu<;uk pay olmak Ozere
yan yanya b6IO~Orler . Paylar yanya b610nd0g0 i<;in iki katina <;1kanl1r. Boylece yirmi
dart pay olur. Birinci ki~i bundan on pay al1r. Bu da malin alt1da biri ve alt1da birin
yans1d1r. Malin her alt1da biri dart paydir. lkinci ki~i yedi pay alir. Bu da mal1n alt1da
biri ve alt1da birin d6rtte O<;Odur. Ogul i<;in de bu kadar kal1r.
~ayet lehine vasiyet yap1lanlardan biri, vasiyet edeni 61duren ki~i ise ve miras<;1
ikisi lehine birlikte onay verse veya once 61d0ren lehine onay verse, bu fark etmez.
Mal O<;O aras1nda O<;te birlik paylar ~eklinde bolO~tOrOIOr.
(OnkO 6ld0rene vasiyet ancak miras<;in1n hakk1ndan dolay1 ge<;erli olmaz.
(29/S] Oysa miras<;1nin ikisi lehine birlikte veya once 6ld0ren lehine onay vermesi bu
engeli ortadan kald1rmaktad1r. (OnkO lehine vasiyette bulunulan diger ki~i malin
O<;te birini 6ldurenin onda rekabeti olmaks1zin elde etmi~tir. lkisi lehine birlikte
veya 6ld0ren lehine onay vermesi ger<;ekte 61duren lehine onay vermek olur.
Eger once oldurmeyen lehine onay verse, sonra olduren lehine onay verse,
lehine onay verdigi birinci ki~i mal1n yans1n1 al1r.
(OnkO malin O<;te birini 61durenin rekabeti olmaks1zin elde etmi~tir. (OnkO
zay1f olan gO<;IO olan ile rekabet edemez. Onun lehine yapilan vasiyete onay
verince, mal elde etme konusunda kendisiyle onu e~it kild1. B6ylece malin tam
yans1n1 hak etmi~ oldu. Sonra 61duren lehine onay1 birinci ki~inin hakk1 ile ilgili
olarak degil, oldurenin hakk1 ile ilgili olarak i~ler. Malin kalan b610munde onu
kendine denk kilm1~t1r. Geri kalan da malin yans1d1r. Dolay1s1yla bu, her birisine
malin d6rtte biri olmak Ozere ikisi aras1nda yan yanya bolO~tOrOIOr.
Vasiyetler Kitab1_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _5
Eger geriye iki ogul b1rakarak blse ve bir ki?i lehine ogullardan birisinin pay1
kadar vasiyet etse ve ogullardan birisi onlardan birisi lehine onay verse, sonra iki
ogul bunun ard1ndan digeri i<;in onay verse, bu durumda mal elli dbrt pay
uzerinden bblU?tUrulur. Ogullardan birisinin, lehine yapllan vasiyete onay verdigi
ki?i on iki pay al1r. Bunlardan dokuz pay1 onay olmaks1zin al1r. Oi; pay1 da sadece
onun lehine onay veren ogulun payindan allr. Daha once diger arkada?inin lehine
onay veren ogulun payindan da iki pay al1r.
(unku iki ki?i lehine yapllan vasiyete, eger iki ogul onay verirse, mal ikisi
aras1nda dbrtte birlik paylar ?eklinde bblu~tUrulur. ~ayet onlann lehine onay
vermeseler, lehine vasiyet yapilan iki ki?i maim ui;te birini allr. Malin ui;te biri onay
olmaks1z1n onlara teslim edilir. Oi;te ikisi ise iki ogul aras1nda yan yanya
bolu?tUrulur. Dolay1s1yla sorun temelde yedi uzerinde geri;ekle?ir. Sonra ogullardan
birisi, lehine vasiyet yap1lanlardan birisi lehine onay verince, onun iki ki?iden birisi
lehine onay1nin, ikisinin onun lehine onayina bagl1 olarak muteber oldugunu
sbyleriz. Eger ikisi onun lehine onay verirse, onun bir pay olan pay1 onlann dbrt
pay olan paylanna eklenir. Sonra da onlar aras1nda u~te birlik paylar ?eklinde
bolu?tUrulur. Ancak bolu~um tam olmaz. Dolay1s1yla alt1 u~ ile ~arp1l1r. Bbylece on
sekiz pay olur. Her bir ogulun elinde alt1 pay, lehine vasiyet yapllanlann her
birisinin elinde de u~ pay olur. Sonra onun elindekine onlardan be? pay eklenir.
Digeri onay verince onun elindeki u~ pay1, iki ogulun elindeki on paya ekledik.
Bbylece on Li<; pay olur. Aralannda ui;te birlik paylar ?eklinde olur. Ancak tam
olarak bu bolu?Lim ger~ekle?mez . Dolay1s1yla on sekiz u~ ile ~arp1l1r . Bbylece elli
dbrt pay olur. Sorunun duzeltilmesi (paylann kesirsiz olarak belirlenmesi) bu paylar
uzerinden ger~ekle?ir. Lehine vasiyet edilen iki ki?inin elinde mal1n u~te biri olan on
sekiz pay olur. Her birisinin elinde dokuz pay olur. Her bir ogulun elinde de on
sekiz pay olur. Ogullardan birisi, lehine vasiyet edilenlerden birisi i<;in onay verince,
onun verdigi onay, ikisinin verdigi onaya bagl1 olarak dikkate al1nir. Eger onun
lehine onay verirlerse, bu ki?i, onlardan her birisinin elindeki maldan u<; pay al1r.
Bbylece onun alt1 pay1 olur. Onlardan her birisinin de on be? pay1 kallr. Onlar birisi
onay verince, verdigi onaydan pay1na du?en u~ pay1 onun elindeki maldan allr.
Bbylece onun on iki pay1 olur. Sonra diger ogul onay verdigi zaman, bu durumda
o, sadece onun lehine onay veren oguldan Li<; pay al1r. Bu da arkada?inin birinci
oguldan ald1g1 miktar kadard1r. (unku bu onun lehine onay veren ilk ki?idir. Diger
oguldan da iki pay allr. (unku iki oguldan eger birinci ki?i lehine onay verse, sonra
birisi diger ki?i lehine onay verse, onun elindeki dokuz pay iki ogulun elindeki otuz
paya eklenirdi. Her birisi i<;in on u~ pay olmak uzere aralannda u~te birlik paylar
?eklinde bolLi?tUrulurdu. Bbylece bu onayla ona teslim edilenin dbrt pay oldugunu
ve her bir ogulun elinde bunun iki pay1nin bulundugunu ogrendik. Birinci ki?i
lehine onay veren, sonra da onun lehine onay veren ki?iden iki pay daha alacag1
6
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
~dh~~~fu

sayi11r . Ondan iki pay al1nca on dart pay1 olur. Onay olmaks1zin dokuz pay, sadece
[29/6] onun lehine onay verenden u~ pay, diger oguldan da u~ pay alm1? olur.
Eger blen ki?i geriye u~ ogul b1raksa ve bir ki?iye mal1n1n dbrtte birini, diger
bir ki?i ye de ogullardan birinin pay1 kadar vasiyet etse, ogullar da onay verse; bu
durumda mal on alt1 paya aynl1r.
<::unku ma/1n dortte biri vasiyet edildiginden hesaplamay1 temelde dart pay
uzerinden ger~ekle?tiririz . Dikkate al1nmas1 yoluyla leh ine mal 1n dortte biri vasiyet
edilen ki?iye bir pay verilir. Kalan da u~ ogul aras1nda bolu ?tUrulur . Her bir ogul bir
pay a/1r. Sonra buna bir ogulun pay1 kadar olan , bir pay eklenir. Boylece dart pay
olur. Halbuki u~ pay dart ki?iye tam olarak bolunmez. Dolay1s1y/a dart, dart ile
~arp1hr . On alt1 pay olur. Lehine ma/1n dortte biri vasiyet edilen ki?i dart pay, /ehine
bir ogulun pay1 kadar vasiyet edilen ki?i kalan mal1n dortte biri olan u~ pay al1r.
Kalan dokuz pay, her bir ogula u~ pay olmak uzere, u~ ogul aras1nda bolu?turulur.
Eger u~ ogul bu vasiyetlere onay vermese, Ebu Yusuf (rh a)'a gore mal1n u~te
biri yedi pay uzerinde lehine vasiyette bulunulan iki ki?i aras1nda bolLi?tUrulur.
<::unku Ebu Yusuf (rh a), lehine vasiyette bulunulan iki ki?inin maim u~te birine
onayin varl1g1 durumundaki pay/an oran1nda kat1/malan konusunda, onay1n
yoklugu durumunu onay1n var/1g1 durumuna benzetmektedir .
Muhammed (rh a)'e gore ise ma/in u~te biri ikisi arasinda yan yanya
bolu?tUrulur
<::unku ikisinden her biri tek olsayd1 mahn dortte birin i a/1rd1 . <::unku bir kimse
geriye u~ ogul b1raksa ve onlardan birisinin pay1 kadar da bir ki?iye vasiyet etse,
/ehine vasiyet edilen ki?i ma/1n dbrtte birini a/1r . Bbylece ikisinin bu vasiyet ile
dogan hakk1nin e?it oldugunu ogrendik. Dolay1s1y/a maim u~te biri ikisi aras1nda
yan yanya bolLi?tUrulur.
Bir kimse geriye be? ogul b1raksa ve bir ki?i lehine, mal1n1n yansin1, ba?ka bir
ki?i lehine de ogullardan birisinin pay1 kadar vasiyet etse ve ogullar onay verse, ma/
on iki paya ayn/1r.
<::unku maim yans1 lehine vasiyet edilen ki?i maim yansin1 a/1r. Diger yans1 da
ogullar ile ogullardan birisinin pay1 kadar lehine vasiyet edilen ki?i arasinda alt1
paya aynl1r. (unku ogullann say1s1n1 al1p, onlardan birisinin pay1 kadar /ehine
vasiyet edilen ki?i i~in buna bir pay eklersin. Malin yans1 alt1 pay olunca, tUmu on
iki pay olur. Malin yans1 lehine vasiyet edilen ki?i alt1 pay, ogu/lardan birisinin pay1
kadar lehine vasiyet edilen ki?i bir pay al1r.
Eger ogullar onay vermezse, bu sorunda u~ gbrU? olur. EbQ Hanife (rh.a)'ye
gore ma/1n u~te biri dart pay uzerinden ikisi aras1nda bolLi?tUrulur. Malin yans1
lehine vasiyet edilen ki?i, u~ pay al1r.
Vasiyetler Kitab1 _ __ _ _ _ _ __ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 7
(unku mal1n uc;te birinden fazlas1nin vasiyet edilmesi ve buna onay1n da
bulunmamas1 durumunda, vasiyete kat1lma ve ondan hak elde etmenin gec;ersiz
oldugu onun temel ilkelerindend ir. Lehine malin yans1 vasiyet edilenin hakk1, mal1n
uc;te birine doner. Malin kalan uc;te ikisi ogullar aras1nda bo l u~tU r ulur. Lehine
malin yans1 vasiyet edi len ki~i uc; pay al1r . Bununla mal1n uc;te birine kati11r. Lehine
ogullardan birisinin pay1 kadar vasiyet edilen ki~i de bir pay alir . Bununla malin
uc;te birine kati11r. Dolay1s1yla ma l1n uc;te biri dort pay uzerinden ikisi aras1nda
bbl u~tU ru Iu r.
EbO Yusuf (rh .a)'a gore malin uc;te biri on bir pay uzerinden ikisi aras1nda
bolu~tUrulur.

(unku EbO Han'ife (rh a)'nin soyledigi gibi ma l1 n paylan dokuzdur. (unku
mal1n uc;t e ikisinin bolu~tUrulmesi yoluyla diger ki~inin pay1nin ortaya c;1kmas1 ic;in,
lehine ma l1n yar1s1 vasiyet edilen ki~inin bu hakk1n1 benzerlik yoluyla, ba~ta malin
uc;t e birinden sayanz. EbO Yusuf (rh .a)'a gore dort buc;uk pay olan mal1n yans1, uc;te
bir ic;inde degerlendirilir. Lehine ogullardan birisin in pay1 kadar vasiyet edilen ki~i,
uc;t e bire bir pay ile katil 1r. Dolay1s1yla malin uc;te biri be~ buc;uk pay uzerinden ikisi
aras1nda bolu~tl.lrulur. Yanm pay ~eklindeki kusurattan dolay1 paylan iki kat1na
c;1kararak tam pay1 elde etmemiz gerekir. Boylece on be~ pay o lur. Lehine ma lin
yans1 vasiyet edilen ki~i dokuz pay, digeri de iki pay al1r.
Muhammed (rh.a)'e gore, maim u~te biri dokuz bu~uk pay uzerinden (29/7)

ikisi arasmda bolu~tl.irulur.

(unku lehine malin yans1 vasiyet edilen ki~i, k1yas yoluyla mal1n uc;te birini al1r.
Malin kalan uc;te ikisi ogullar aras1nda be~te birlik paylar ~eklinde bolu~tUru l ur .
Malin uc;te ikisi be~ pay olunca, tUmu yedi buc;uk pay olur. Pay yanm ~eklinde
kusuratl1 duruma geldi. Dolay1s1yla tam say1ya c;evirmek ic;in iki ile c;arp1lmas1
gerekir. Boylece on be~ pay olur. Bunun uc;te biri be~ payd1r . Kalan on pay, her
birisine iki pay olmak uzere ogullar aras1nda bolu~tUrulur. Lehine pay vasiyet edilen
ki~inin hakk1, ogullardan birisinin pay1 kadard1r. Bu da iki payd1r. Sonra, lehine
mal1n yans1 vasiyet edilen ki ~ i, mal1n uc;te birine mal1n yans1 olan paylar ile katil1r.
Bu da yedi buc;uk payd1r. (unku mal1n tumu on be~ payd1r. Lehine pay vasiyet
edilen ki~i ise malin uc;te birine iki pay ile kati11r. Dolay1s1yla malin uc;te biri ikisi
aras1nda dokuz buc;uk pay olur. Lehine mal1n yans1 vasiyet edilen ki~i yedi buc;uk
pay, digeri de iki pay al1r.
Eger geriye iki ogul b1raksa ve bir ki ?i lehine mal1nin yansin1 ba?ka bir ki?i
lehine de ogullanndan birisinin pay1 kadar vasiyet etse ve iki oglu buna onay verse,
bu durumda lehine malin yans1 vasiyet edilen ki?i alt1 paydan uc; pay, bir oglunun
pay1 kadar vasiyet edilen de bir pay al1r.
(unku lehine malin yans1 vasiyet edilen ki~i, malin yans1n1 al1r. Sonra mal1n
geri kalan yans1 uc; pay uzerinden iki ogul ve lehine pay vasiyet edilen ki~i aras1nda
S_ _ __ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ __ _ _ __ __ Kitabu'l-Mebsfit

bolu~tOrulur. c;:onku iki ogulun say1s1na lehine pay vasiyet edi len ki~i ic;in bir pay
ekleriz . Malin yans1 Lie; pay olunca, tOmu alt1 pay olur. Lehine malin LiQe biri vasiyet
edilen ki~i Lie; pay, lehine pay vasiyet edilen ki~ i de bir pay al1r. Geri kalan da iki
ogul aras1nda bolu~tOrulu r .
$ayet ogullar onay vermezse, Eba Yusuf (rh.a)'un goru~Qnun k1yas1na gore
mal1n uc;te biri ikisi aras1nda be~ paya aynl1r.
c;:unku lehine malin yans1 vasiyet edilen ki~inin hakk1, onay bulunmad1g1
durumda uc;te bire doner. Dolay1s1yla ma lin uc;te birini al1r. Lehine pay vasiyet
edilenin pay1nin belirlenmesi ic;in ma l1n uc;t e ikisi uc; paya aynllr. Bu Lie; pay olunca,
malin tOmu dart buc;uk pay olur. Pay yanya bolundugunden tam say1ya c;evirmek
ic;in iki kat1na c;1kam1z. Boylece dokuz pay o lur. Lehine malin yans1 vasiyet edi len
ki~i mal1n uc;te birine ancak Lie; pay ile leh ine pay vasiyet edilen ki~i de ancak iki pay
ile katll1r. Boylece malin uc;te biri ikisi arasinda be~ pay olur. Malin tOmu de on be~
pay olur.
Eba Yusuf (rha )'a gore ma lin uc;te biri ikisi arasinda on uc; paya bolunur.
c;:unku lehine malln yans1 vasiyet edi len ki~i ic;in malin uc;te biri k1yas yoluyla
aynl1r. Lehine vasiyet yapllan diger ki~inin pay1nin belirlenmesi ic;in, kalan mal diger
uc; ki~i aras1nda uc;te birlik paylar ~ekli n de bolu~turulur. Boylece ma l dart buc;uk
pay olur. lki katina c;1kanld1ktan sonra dokuz pay olur. Sonra, lehine mal1n yans1
vasiyet edilen ki~i ancak dart buc;uk pay ile katli1r. Bu da malin yans1d1r. Lehine bir
ogulun pay1 kadar vasiyet edilen ki~i de ancak iki pay ile kat1l1r. Bu da mal1n uc;te
ikisinin uc;te biridir. Boylece ma lin uc;te biri iki aras1nda alt1 buc;uk pay olur . lki
katina c;1kard1g1m1z zaman on Lie; pay olur. Lehine malin yans1 vasiyet edilen ki~i
dokuz pay, digeri de dart pay allr.
Muhammed (rh a )'in goru~One gore, Eba Hanlfe (rh a.)'nin goru~unde de
oldugu gibi, mal1n uc;te biri ikisi aras1nda be~ pay uzerinden bolu~tOrulur .
c;:unku mal1n uc;te birini ay1rd1g1n zaman ve uc;te ikisini de yan yanya iki ogul
arasinda bolu~tOgun zaman, malin tOmu uc; pay olur. Lehine malin yans1 vasiyet
edilen ki~i ancak bu paylann yans1olan bir buc;uk pay ile katll1r. Digeri de ancak iki
oguldan birisinin pay1 olan bir pay ile katli1r. Boylece malin uc;te biri iki kat1na
c;1kanld1ktan sonra ikisi aras1nda be~ pay Ozerinden bolu~tOrulmu ~ olur. Lehine
malin yans1 vasiyet edilen ki~i ic;in Lie; pay, lehine pay vasiyet edilen ki~i ic;in de iki
pay olur.
Eger geriye iki ogul b1raksa ve bir ki~ i lehine mal1n1n uc;te ikisini, ba~ka bir ki~i
lehine de ogullardan birisinin pay1 kadar vasiyet etse ve ogullar buna onay verse,
[29/ 8)
bu durumda Eba Hanlfe (rh .a.)'nin goru~Qnun k1yasina gore, lehine pay vasiyet
edilen ki~i. malin tOmu olan on be~ paydan iki pay al1r.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _9
<::unku miras~ilar onay vermeseydi , onun pay1 bu kadar olurdu. Dolay1s1yla
miras~ilann onay vermesiyle onun hakk1n1n azalmas1 caiz olmaz . <::unku onun
lehine onay vermeleri, ona zarar vermek i~in degil, onun lehine yaran artt1rmak
i~in dikkate al1nir. Onay bulunmad191 takdirde onun pay1nin bu oldugunu soyledik.
<::unku lehine malin u~te ikisi vasiyet edilen ki?i, onay bulunmad191 durumda malin
u~te birini a?an miktara katilmas1 ve onda hak elde etmesi ge~ersiz olur. 0, ancak
dokuz paya u~ pay ile lehine pay vasiyet edilen de iki pay ile katil1r. Boylece onceki
sorunda oldugu gibi malin u~te biri be? uzerinden ikisi aras1nda bolLi?tUrUlur.
Boylece de onay bulunmad191 durumda on be? paydan iki pay alacag1n1 ogrendik.
$ayet onunla ilgili olarak onay1 dikkate al1rsak, dokuz paydan bir pay al1r. Lehine
malin u~te ikisi vasiyet edilen ki?i alt1 pay, lehine pay vasiyet edilen de bir pay al1r.
<::unku u~uncu bir ogul gibi degerlendirilir. Geri kalan da iki ogul aras1nda
bolu?tUrulur.
Ebu Hanlfe (rh.a.) 'ye gore, lehine vasiyet yapilan iki ki?i i~in onay daha
yararl1d1r . <::unku onay vermeseler, onun, vasiyeti malin u~te birine indirgedigini
soyledigimiz gorLi?Li yoluyla, mal yirmi dort paya aynl1r. Malin u~te ikisi iki ogul
aras1nda bolLi?tUrulur. Lehine pay vasiyet edilen i~in bir pay artt1nl1r. Boylece malin
u~te ikisi (j~ pay, tUmu dort bu~uk pay olur. lki katina ~1kanl1nca dokuz pay olur.
Sonra, lehine malin u ~te ikisi vasiyet edilen ki?i, tUm vasiyet ile mal1n u~te birine
kat1l1r. Bu da alt1 payd1r. Lehine pay vasiyet edilen de pay ile katil1r. Bu da iki
payd1r. Boylece malin u~te biri ikisi arasinda sekiz paya aynlm1? olur. Malin u~te bi ri
sekiz pay olunca, tUmu yi rmi dort pay olur. Boylece onay1n verilmesinde onlann
lehine yarar oldugu ortaya ~1km1?t1r . $ayet bunda zarar olsayd1, bu ancak hukmen
sabit olurdu . Mira s~ 1 ise onay vermekle ancak onlann lehine yaran artt1rmay1
ama~lam1?t1r. Dolay1s1yla bu zarar miras~inin onay1na baglanamaz.

Muhammed (rh.a)'in, onay1n bulunmas1 durumundaki gorLi?LI, onceki

sorunlarda oldugu gibi, Ebu Yusuf (rh a)' un gorLi?U gibidir. Onayin bulunmamas1
durumunda ise mal1n u~te biri ikisi aras1nda u~te birlik paylar ?eklinde bolu?tUrUlur.
Bunun u ~te ikisini lehine u ~te iki vasiyet edilen ki?i, u ~te birini de lehine pay vasiyet
edilen ki?i al1r .
<::unku ona gore mal u ~ paya aynl1r. Onlann hakk1nin malin u~te biri
oldugunu soyleriz . Geri kalan1 da iki ogul aras1nda yan yanya bolLi?tUruruz. Boylece
lehine pay vasiyet edilenin hakkin1n bir pay oldugu ortaya ~ 1kt1. Sonra, lehine malin
u~te ikisi vasiyet edilen ki?i, malin u ~te birine iki pay ile lehine pay vasiyet edilen de
bir pay ile katil1r. Boylece malin u ~te biri ikisi aras1nda u ~te birlik paylar ?eklinde
olur.
Bir kim se geriye iki ogul b1raksa ve ?ayet u~uncu bir oglu olsayd1 onun pay1
kadar bir ki?iye vasiyet etse, bu ki?i mal1n dortte birini alir .
to _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsiit
c;:onku bir ?eyin dengi onun kendisi o lmay1p, ba?ka bir ?eydir. Oc;uncu ki?inin
pay1n1n dengi de, uc; paya bir pay eklemek demektir. Baylece dart pay olur. Onun
payinin mal1n dartte biri oldugunu da agrenmi? olduk.
$ayet onun lehine be?inci ki?inin pay1 kadar vasiyet etse, sonra, kalan be? pay
iki ogul aras1nda yan yanya balO?tUrulur. Lehine iki oguldan birisinin pay1 kadar
vasiyet edilen ki?i ic;in bu be? pay, onlardan birisinin pay1 kadar olan iki buc;uk pay
(29/9)
eklenir. Be? paya bir kere bir pay, ba?ka bir kere de iki buc;uk pay ekledigin zaman,
sekiz bu c;uk pay olur. lki kat1na c;1kanrsan on yedi pay olur. Lehine be?inci ki?inin
pay1 kadar vasiyet edilen ki?i bir pay al1r . lki katina c;1karlld1g1nda iki pay olur.
Lehine iki oguldan birisinin pay1 kadar vasiyet edilen ki?i ic;in iki buc;uk pay olur. lki
katina c;1kanlinca be? pay olur. Kalan on pay iki ogul aras1nda yan yanya
balO ?tLi rulur. lkisinden her biri, lehine on lardan birisinin pay1 kadar vasiyet edilen
ki?inin ald1g1 miktar kadar olan, be? pay al1r. $ayet bu on pay1 be? ogul aras1nda
balO?tUrursen, onlardan her birisi iki pay al1r. Bu da, lehine be?inci ki?inin pay1
kadar vasiyet edilen ki?inin ald1g1 miktar kadard1r.
$ayet onun lehine, eger darduncu bir ki?i olsayd1, onun pay1 kadar vasiyet
etse, ba?ka bir ki?i lehine de, be?inci bir ki?i o lsayd1, onun pay1 kadar vasiyet etse
ve mirasc;llar onay verse; bu durumda, lehine be?inci ki?inin pay1 kadar vasiyet
edilen ki?i, malin tUmu olan yirmi dokuz paydan dart pay al1r. Digeri de kalan
mal1n be?te birini al1r.
c;:unku burada darduncu bir ogulun ve be?inci bir ogulun pay1 kadar olmak
Ozere iki vasiyet bir arada bulunmaktad1r. Dolay1s1yla dart paydas1 be? paydas1yla
c;arpll1r. Bu da dardun be? ile c;arpllmas1d1r. Baylece yirmi pay olur. Sonra buna,
lehine darduncu ki?inin pay1 kadar vasiyet edilen ki?i ic;in onun pay1 kadar eklenir.
Bu da be? payd1r . Lehine be?inci ki?inin pay1 kadar vasiyet edilen ki?i ic;in de mal1n
be?te biri eklenir. Bu da dart payd1r. Dolay1s1yla eklenen dokuz pay olur. Baylece
malin yirmi dokuz pay oldugu ortaya c;1kt1 . Lehine darduncu ki?inin pay1 kadar
vasiyet edilen bundan be? pay, digeri de dart pay al1r. Geri kalan da iki ogul
aras1nda balO?tUrulur. Eger bu geri kalan paylar be? ki?i aras1nda balO?tUrulse, her
birisine dart pay dO?er. Onay vermeseler de bu sorunda cevap ayni ?ekilde olur.
c;:unku vasiyet malin uc;te birinden azd1r. Dolay1s1yla onayin bulunmas1 veya
bulunmamas1yla degi?mez. Onceki sorunda ise onay vermedikleri takdirde malin
uc;te biri ikisi arasinda yed i pay uzerinden balO?tLirulur . c;:unku onay bulunmad1g1
durumda ikisinden her biri malin uc;te birine kendi hakk1 ile katilmaktad1r. Lehine
be?inci bir ogulun pay1 kadar vasiyet ed ilen ki ?inin hakk1 iki pay, digerinin hakk1 ise
be~ payd1r Bu yuzden malin uc;te biri ikisi aras1nda yedide birlik paylar ?ekl inde
balO?tUrulur.
$ayet geriye iki ogul b1raksa (ve yukanda yapt1g1 vasiyete ek olarak bir ki?i
lehine iki oguldan birisinin pay1 kadar vasiyet etse) ve mirasc;llar onay verse,
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ l
bolu?Lim otuz dokuz pay uzerinden gerc;ekle?ir. Bu, yukandaki soruna goredir.
Orada mall yirmi dokuz paya bolduk. lki ogul arasinda bolu?tUrulen ma/ yirmi
payd1. Her birisi on pay alir. Burada ise iki oguldan birisinin pay1 kadar olan vasiyet,
mala iki oguldan birisinin pay1 kadar bir miktan ekler. Bu da on payd1r. Boylece
otuz dokuz pay olur. Kalan mal ise ogul ve lehine onlardan birisinin pay1 kadar
vasiyet edilen ki?i aras1nda uc;te birlik paylar ?eklinde bolu?turulur. $ayet mirasc;llar
onay vermezse mal1n uc;te biri, lehine vasiyette bulunulan uc; ki?i arasinda on
dokuz pay uzerinden bolLi?tUrulur.
~unku onlardan her biri malin uc;te birine hakk1 olan paylar ile katil1r.
Onlardan biri on pay ile digeri be? pay ile digeri de dort pay ile katll1r . Bu yuzden
malin uc;te biri on dokuz pay uzerinden aralannda bolLi?tUrulur.
Bir kimse geriye iki ogul b1raksa ve bir ki?i lehine mal1nin uc;te birini, ba?ka bir
ki?i lehine iki oguldan birisinin pay1 kadar, ba?ka bir ki?i lehine de dorduncu bir
ogulun pay1 kadar vasiyet etse, bu durumda dorduncu ogulun pay1 kadar olan
miktar kalan mal1n yedide biridir. Geri kalan mal iki ogul ve lehine ikisinden
birisinin pay1 kadar vasiyet edilen ki?i aras1nda uc;te birlik paylar ?eklinde
bolLi?tUrulur. Mal yirmi bir paya bolunur.
~unku lehine malin uc;te biri vasiyet edilen ki?i, uc;te birini al1r. Sonra dort
say1s1 bulunur. Lehine dbrduncu ki?inin pay1 kadar vasiyet edilen ki?inin pay1n1n
bulunmas1 ic;in bir pay eklenir . Boylece be? pay olur. Lehine dbrduncu ki?inin pay1
kadar vasiyet edilen ki?i bir pay al1r. Kalan dbrt pay iki ogul aras1nda, her birisine iki
pay olmak uzere yan yanya bolu?tUrulUr Sonra, lehine iki oguldan birisinin pay1
kadar vasiyet edilen ki?i ic;in iki pay eklenir. Malin uc;te ikisi olan dort paya, lehine
dorduncu ki?inin pay1 kadar vasiyet edilen ki?inin bir pay1 ve lehine iki oguldan 1291101
birisinin pay1 kadar vasiyet edilen ki?inin iki pay1 ekledigimiz zaman, yedi pay olur.
Lehine dorduncu ki?inin pay1 kadar vasiyet edilen ki?i bundan bir pay alir. Bu _da
kalan malin yedide biridir. Geri kalan mal, iki ogul ve lehine iki oguldan birisinin
pay1 kadar vasiyet edilen ki?i aras1nda uc;te birlik paylar ?eklinde bolu?tUrulur.
Malin uc;te ikisi yedi pay olunca, tUmu on buc;uk pay olur. Buc;uk ?eklindeki
kusurattan dolay1 paylar iki kat1na c;1kanl1r. Boylece yirmi bir pay olur. Lehine ma/in
uc;te biri vasiyet edilen ki?i yedi pay, lehine dorduncu ki?inin pay1 kadar vasiyet
edilen ki?i iki pay, diger uc;uncu ki?i dort pay al1r .
$ayet mirasc;1lar onay vermezse, mal1n uc;te biri on uc; pay uzerinden
aralannda b61Li'.?tUrulur.
~unku onlardan her bir mal1n uc;te birine hakk1 olan paylar ile katll1r.
Onlardan biri yedi pay, digeri dort pay, digeri de iki pay ile kat11ir. Bunun toplam1
on uc; pay olur.
t2 _____________________________ Kitabu'l-Mebsiit
Bir ki~i lehine, alt1nc1 bir ki~i olsayd1 onun pay1 kadar, ba~ka bir ki?i lehine de,
anne bulunsayd1 onun pay1 kadar vasiyet etse; bu durumda, lehine alt1nc1 ogulun
pay1 kadar vasiyet edilen ki?i kirk paydan be~ pay al1r.
Bu gerekli olmayan bir uzatmad1r. (unku annenin bu terikeden pay1 alt1da
birdir. Bir ?eyin dengi ondan ba?ka bir ?eydir. Alt1nc1 ki~inin pay1 kadar vasiyet ve
?ayet varsa annenin pay1 kadar vasiyet, miktar ai;1s1ndan e~ittir . Dolay1s1yla alt1 pay
olan mala onlann her birisi ii;in ancak bir pay eklenir. Bbylece b61Li?Lim sekiz pay
uzerinden geri;ekle~ir. Lehine vasiyette bulunulan iki ki?iden her birisi ii;in bir pay
olur. Kalan alt1 pay iki ogul arasinda bolLi?tUrulur.
Muhammed (rh a ) "el-As/" da (Ebu Hanlfe (rh a J)'nin sekiz pay olan bu sorunu
be? kat1 uzerinden i;1kard1g1, sbylemi?tir. Bu da kirk payd1r. Lehine vasiyette
bulunulan iki ki?iden her birisine be? pay vermi?tir. Kirk paydan be~ pay ile sekiz
paydan bir pay aras1nda oran ai;1s1ndan fark yoktur.
Bir kimse geriye iki ogul b1raksa ve tUm mal1n ui;te biri d1~1nda bir ki~i lehine
iki oguldan birisinin pay1 kadar vasiyet etse; mal1n ui;te biri mirasi;1lara geri verilir.
Bu durumda mal dokuz paya bolunur. Lehine iki oguldan birisinin pay1 kadar
vasiyet edilen ki?i dart pay al1r. Bundan mal1n ui;te biri olan ui; pay mirasi;1lara geri
verilir.
(unku mirasi;ilann say1s1ni al1rs1n . Lehine pay vasiyet edilen ki~i ii;in buna bir
pay eklersin. Bbylece toplam ui; pay olur. Sonra, "maim ui;te biri d1~1nda"
~eklindeki istisna ifadesinden dolay1 bunu ui; ile i;arpars1n . Bbylece dokuz pay olur.
Malin tamam1 bu kadard1r. Payin tespit edilmesi ise; bir pay olan pay1 ui; ile i;arpma
?eklinde olur. Boylece ui; pay olur. Sonra, istisnadan dolay1 buna bir pay eklenir.
(unku istisna nedeniyle mirasi;1nin mal1 artar. Mirasi;in1n mal1 her artt1g1nda da,
lehine vasiyette bulunulan ki~inin pay1 da artar. Boylece onun pay1nin dbrt pay
oldugu ortaya i;1kt1. Lehine pay vasiyet edileni dbrt pay verdigin zaman mirasi;ilann
elinde be? pay kal1r. Sonra tUm maim ui;te biri olan ui; pay istisna nedeniyle ondan
istenir. Mirasi;ilann elindeki mala eklenir. Bbylece ikisi aras1nda b61Li?tUrulecek mal
sekiz pay olur. lkisinden her biri pay sahibinin ald1g1 gibi dbrt pay al1r.
Dinar ve dirhem yoluyla i;ozumu ise ?U ?ekildedir: Mali bir dinar ve bir dirhem
sayars1n. Sonra lehine pay vasiyet edilene bir dinar verirsin. lstisna nedeniyle bir
dinann ui;te birini geri al1rsin. Bbylece elinde bir dirhem ve bir dinann ui;te biri olur.
Mirasi;ilar ise iki dinara ihtiyai; duymaktad1rlar. (unku biz pay1 bir dinar sayd1k.
Dengiyle kar~1l1k olarak elinde bir dirhem ve bir dinann ui;te biri kal1r. Bu da bir
dinar ve bir dinann ui;te ikisine kar?1lik gelir. Kusurattan dolay1 ikisinden her birisini
ui; ile <;arpars1n. Boylece be~ dinar ve dort dirhem olur. Sonra bunlann yeri
(29/11] degi~tirilir. Son dirhemler son dinarlar, son dinarlar da son dirhemler sayil1r.
Boylece toplam dbrt dinar ve be~ dirhem oldu. Sonra sorunun aslina doner ve
sanki mal1n tUmunu bir dinar ve bir dirhem saym1? oluruz. Bu da dokuz payd1r. Pay
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 13
olarak bir dinar verdik. Bu da dbrt payd1r. Bbylece lehine pay vasiyet edilenin
pay1nin dokuz paydan dbrt pay oldugu ortaya c;1kt1. Sorunun kalan c;ozOmO
yukanda ac;1klad191m1z gibidir.
Bir kimse geriye be~ ogul b1raksa ve bunlardan birisi lehine pay1 ile birlikte
mal1n Oc;te birinin tamam1ni ve bir yabanc1 lehine de mal1n Oc;te birinden kalanin
Oc;te birini vasiyet etse, bu durumda yabanc1 ki~i tom malin yedide birini al1r.
c;:onkO mirasc;1 lehine yap1lan vasiyetin yabanc1 lehine yap1lan vasiyet ile
rekabeti olmaz. Dolay1s1yla yabanc1 ki~i. eger ba~ka bir yabanc1 ki~iye vasiyet yoksa
onun d1~1nda ba~ka kimse lehine vasiyette bulunulmam1~ gibi hakkinin tamam1
olan tom malln Oc;te birinden geri kalan malin Oc;te birini al1r. Bu da Oc;te birin Oc;te
biridir. Gbrmez misin onun lehine mal1n Oc;te birinden kalan1 vasiyet etse ve ba~ka
hie; kimseye bir ~ey vasiyet edilmemi~se, Oc;te birin tOmOnO hak eder. Burada da
ayni ~ekilde mal1n Oc;te birini hak eder. Sonra, mirasc;1lar onay verirse, lehine
vasiyette bulunulan mirasc;1, tom mal ic;indeki pay1 ile birlikte Oc;te bir olan hakkin1n
tamam1ni kalan maldan al1r . Bu da dokuz paydan Oc; payd1r. 0, O<:; pay, yabanc1 ki~i
de bir pay al1nca, be~ pay kallr. ogullar aras1nda dbrtte birlik paylar ~eklinde e~it
olarak bolO~tOrOIOr. Dbrde bolOnmesiyle kOsurlu duruma geldiginden dokuzu dbrt
ile c;arpanz. Otuz alt1 pay olur. Yabanc1 ki~i ic;in dbrt pay, mirasc;1 ic;in on iki pay al1r,
geriye dbrt ogul aras1nda bblO~tOrOlmek Ozere yirmi pay kal1r. Her birisi ic;in be~
pay olur. Bbylece lehine vasiyette bulunulan ogulun miras hakk1n1n be~ pay,
vasiyet hakkin1n da yedi pay oldugu ortaya c;1kt1. Bu yedi pay1 da mirasc;ilann onay
vermesi ile hak etmi~tir .
$ayet ogullardan birisi lehine yine onlardan birisinin pay1 kadar, yabanc1 birisi
lehine de malin Oc;te birinden geriye kalanin Oc;te birini vasiyet etse; daha once
ac;1klad1g1m1z gibi yabanc1 ki~i mal1n Oc;te birinin Oc;te birini al1r. Bu da dokuz
paydan bir payd1r. Malin geri kalani alt1 pay Ozerinden mirasc;llar ile lehine
onlardan birisinin pay1 kadar vasiyet edilen ogul arasinda bblO~tOrOIOr .
c;:onkO bir ~eyin dengi onun aynis1 degildir. Dolay1s1yla mirasc;1lardan birisinin
payin1n dengini ortaya c;1karmak ic;in be~ ki~i olan mirasc;1 say1s1na, lehine vasiyette
bulunulan mirasc;1 ic;in bir pay eklemek gerekir. Bbylece lehine pay vasiyet edilen
ki~i ic;in iki pay olur. Bir pay1 mirasc;1 olmas1 nedeniyle, bir pay1 da vasiyet nedeniyle
al1r. Kalan dbrt pay ogullar arasinda dortte birlik paylar ~eklinde bblO~tOrOIOr.
Hesaplamay1 tek payda Ozerinde yapmak istedigin zaman dokuzu alt1 ile c;arpmaya
ihtiyac; duyars1n, boylece elli dbrt pay olur. Yabanc1 ki~i alt1 pay, lehine vasiyette
bulunulan ogul on alt1 pay al1r. Sekiz pay1 miras olarak, sekiz pay1 da vasiyet olarak
allr. Kalan otuz iki pay dbrt ogul aras1nda bblO~tOrOIOr. Onlardan her birisi sekiz
pay allr.
 Eger mirasi:;llanndan birisi lehine mal1nin ui:;te birini, yabanc1 birisi lehine de
mal1n ui:;te birinden kalan1 vasiyet etse, bu durumda mirasi:;1lar onay verse de
vermese de yabanc1 ki~i tUm mal1n ui:;te birini al1r.
c;:unku mirasi:;1ya yapllan vasiyet yabanc1 ki~iye yapllan vasiyetle rekabet
konusunda dikkate alinmaz. Yabanc1 ki~iye mal1n ui:;te birinden kalani vasiyet
etmi~tir . Bu ifadeyle tUm malin ui:;te birini hak eder. Belli pay sahibi (ashab-1 feraiz)
mirasi:;1 bulunmad1g1 zaman asabenin 2 malin tUmun hak etmesi durumunda
oldugu gibi. Eger onay vermemi~lerse kalan mal1n tUmu miras olarak ogullar
aras1nda bolu~tUrulur. $ayet onay vermi~lerse, onaylan dikkate alinarak lehine
vasiyette bulunulan mirasi:;1 kalan tUm malin ui:;te birini al1r. Geri kalan mal da
miras olarak ogullar arasinda bolu~tUrulur.
Bir kimse geriye iki ogul b1raksa ve yabanc1 bir ki~i lehine mal1n ui:;te birinden
kalan1 vasiyet etse ve bunun d1~1nda da vasiyette bulunmam1~sa, tUm malin ui:;te
[29/12] biri onun olur.
c;:unku ba~ka vasiyette bulunmam1~sa malin ui:;te birinin tUmu durur.
$ayet geriye ui:; yuz dirhem b1raksa ve iki oglundan birisine mal1ndan yuz
dirhem, yabanc1 bir ki~iye de malin ui:;te birinden kalan1 vasiyet etse ve mirasi:;llar
onay verse, yabanc1 ki~i tUm mal1n ui:;te birini alir.
c;:unku mirasi:;1 onunla rekabete giremez. Mirasi:;1 da, diger mirasi:;llar onun
lehine yapllan vasiyete onay verdiginden yuz dirhem alir. Kalan ma! ise miras olur.
Eger geriye alt1 yuz dirhem b1raksa ve yabanc1 bir ki~iye malindan yuz dirhem,
ba~ka bir ki~iye de malin ui:;te birinden kalan1 vasiyet etse; lehine ma! vasiyet edilen
ki~i yuz dirhem, digeri de malin ui:;te birinden kalani alir.

2
Asabe I ~I: Bir kimsenin baba tarafindan akrabas1. Islam miras hukukunda asabe, mirasta
belirl i bir paya sahip olmay1p paylan belirlenmi~ miras,llar (ashab-1 feraiz) hisselerini ald1ktan sonra
geri kalarn ve yalrnz bulunduklannda ise terekenin tamam1rn alan miras,1d1r. Asabe-i nesebiyye ve
asabe-i sebebiyye olmak uzere iki k1sma aynl1r:
1. Asabe-i nesebiyye; oluye nesep yakinlu'.j1 olan kimselerdir. Bunlar da o,e aynlir:
a. Asabe bi nefsihi; baba, ogul, babarnn babas1, oglun oglu gibi oluye nisbetinde araya kad1nin
girmedigi erkek akrabalar.
b. Asabe bi gayrihi; olunun asabeden olan erkek karde~leriyle birlikte bulunan k1z karde~leridir.
c. Asabe ma 'a gayrihi; asabeden olmayan bir kadin ile beraber bulunduklan tekdirde asabeden
olan kadinlardir. Bunlar olunun k1z1yla birlikte bulunan ana baba bir veya baba bir
k1zkarde~leridir.

2. Asabe-i sebebiyye: Bu da iki k1s1md1r;

a. ltk (bzgur b1rakma) sebebiyle olan asabe; mevla'l-ataka ile onun bi nefsihi asabesinden olan
erkeklerdir.
b. Akit sebebiyle olan asabe; bir kimsenin digerine "sen benim velimsin, oldugum zaman bana
varis olacaks1n, bir cinayet i~ledigim zaman ise benim yerime diyet odeyeceksin " der ve o da
kabul eder boylece aralarinda bu ~ekilde asabelik meydana gelir. Buna " mevla ' l-muvalat "
denir.
Vasiyetler Kitabt. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 15
<;:unku ikisinden her biri ic;in, digeri ac;1s1ndan sabit olan bir vasiyet
bulunmaktad1r. Mirasta belli pay sahibinin asabeye gore bnceligi gibi, mal1n uc;te
birinden miktan belirlenmi~ malin sahibi, uc;te birin kalan1na sahip olana gore daha
onceliklidir. Bu yuzden yuz dirhem sahibi mal1n uc;te birinden yuz dirhem al1r.
Sonra digeri de mal1n uc;te birinden kalan miktan al1r.
~ayet lehine yuz dirhem vasiyet edilen ki~i vasiyeti reddederse veya vasiyette
bulunan ki~inin olumunden once olurse, onun lehine yap1lan vasiyet gec;ersiz olur.
Diger ki~i mal1n uc;te birinin tUmunu al1r.
<;:unku mal1n uc;te birinin tUmu durmaktad1r. Ba~ka birisine bir ~ey vasiyet
etmemi~ gibi degerlendirilir.
Eger payla~1mdan once malin yans1 yak olsa, lehine yuz dirhem vasiyet edilen
ki~i yuz dirhem al1r. Digeri ise hic;bir ~ey almaz.
<;:unku malin uc;te birinden hic;bir ~ey kalmam1~t1r
~ayet yukandaki ile birlikte malinin uc;te birini de vasiyet etse ve maldan hic;bir
~ey de telef olmam1~sa; mal1n uc;te biri, lehine uc;te bir vasiyet edilen ile yuz dirhem
vasiyet edilen arasinda uc;te birlik paylar ~eklinde bolu~tUrulur.
<;:unku uc;te bir sahibi, mal1n uc;te birine yine uc;te bir oraninda kat1l1r. Digeri
de yuz dirhem ile katil1r. Dolay1s1yla malin uc;te biri uc;te birlik paylar ~eklinde ikisi
arasinda bolu~tUrulur. Lehine malin uc;te birinden kalan1 vasiyet edilen ki~i ise
hic;bir ~ey almaz. <;:unku malin uc;te birinden hic;bir ~ey kalmam1~t1r.
Bir kimse geriye iki ogul b1raksa ve bir ki~iye mal1n1n uc;te birini, ba~ka bir
ki~iye de dbrtte birini vasiyet etse ve iki oguldan birisi buna onay verse, bu
durumda malin uc;te biri onay olmaks1z1n ikisi aras1nda yedi pay uzerinden
bblu~tUrulur. Vasiyet sahipleri lehine onay veren ogulun pay1ndan malin dortte
birinin yans1 yedi pay olur. Bu malin payla~1m1 temelde seksen dart pay uzerinden
gerc;ekle~ir.

<;:unku onlar, lehlerine vasiyete onay veren ogulu, iki ogulun onlann lehine
onay vermesi durumunda oldugu gibi sayarlar ve onlann lehine vasiyete onay
vermeyen ogulu da, iki ogulun onay vermemesi durumundaki gibi sayarlar.
Dolay1s1yla ~unu sbyleriz: Eger iki ogul iki vasiyete de onay verirse; lehine mal1n
uc;te biri vasiyet edilen ki~i uc;te birini, lehine mal1n dbrtte biri vasiyet edilen ki~i de
dbrtte birini al1r. Dolay1s1yla ic;inde uc;te bir ve dbrtte birin oldugu bir say1ya ihtiyac;
olur. Bu da on ikidir. Bunun uc;te biri dart, dbrtte biri de Oc:;tOr. $ayet onay
vermeseler, mal1n uc;te biri ikisi arasinda yine bu ~ekilde olur. Malin uc;te biri yedi
pay olunca, tUmu yirmi pay olur. Sonra, onay verdikleri zaman, lehine mal1n uc;te
biri vasiyet edilen ki~i de dbrtte birini alir. Halbuki yirmi birin tam say1 olarak dbrtte
biri yoktur. Dolay1s1yla yirmi bir dart ile c;arpil1r. Boylece seksen dart pay olur. Malin
uc;te biri olan yirmi sekiz pay1 onay iyiligi (minneti) olmaks1z1n al1rlar. Haklan
t6______________________ _ _ __ _ __Kitabu'l-Mebsut

oran1nda yedi pay uzerinden bolu~urler. Lehine ma lin u~te biri vasiyet edilen ki~i
yedide dordu olan on alt1 pay, lehine ma ll n dbrtte biri vasiyet edi len ki~i de yedide
[29/ 13] u~u olan on iki pay al1r. Sonra da ~unu soyleriz: Lehine malin u~te biri vasiyet
edilen ki~inin hakkin1n tamam lanmas1na on iki pay kalm1~t1r. ~ayet iki ogul onun
lehine vasiyete onay verseydi, her bir ogu ldan bunun yans1 olan alt1 pay al1rd1.
Lehine mal1n dortte biri vasiyet edilen ki~inin hakk1nin tamamlanmas1na da dokuz
pay kalm1~t1r. Eger onun lehine vasiyete onay verseydiler, onlann her birisinden
bunun yans1 olan dart bu~uk pay al1rd1. Fakat ogullardan biri ikisi lehine vasiyete
onay verip, digeri onay vermeyince; ikisinin onay vermesi durumunda oldugu gibi,
onay verenin yirmi sekiz payl1k pay1ndan haklan oraninda al1rlar. Bu da on bu~uk
payd1r. Yedi pay uzerinden bunu bolu~urler. Her yedide birlik paya bir bu~uk pay
du~er. Lehine mal1n dortte biri vasiyet edilen ki~i bunun yedide u~u olan dart
bu~uk pay al1r. Lehine mal1n u~te biri vasiyet edilen ki~i de bunun yedide dbrdu
olan alt1 pay al1r.
Eger iki ogul, lehine malin dbrtte biri vasiyet edilen ki~i lehine onay verse ve
lehine malin u~te biri vasiyet edilen ki~i lehine onay vermezse; daha once
a~1klad1g1m1z gibi mal1n u~te biri ikisi oran1nda yedide birlik paylar ~eklinde
bolu~tOrulur. Sonra malin dortte birinin sahib i iki ogulun pay1ndan kalan hakkin1
al1r. 0 da yedi payd1r.
~unku ikisi de onun lehine vasiyete onay vermi~tir. Dolay1s1yla seksen dart
pay1n dbrtte biri olan yirmi bir pay ona teslim edi lir. Lehine malin u~te biri vasiyet
edilene de, mal1n u~te birinin yedide dordu olan on alt1 pay teslim edilir.
~ayet ogullardan biri, lehine malin u~te biri vasiyet edilene, digeri de lehine
mal1n dortte biri vasiyet edilene onay verse, daha once a~1klad1g1m1z gibi malin
u~te biri ikisi aras1nda yedi paya bolunur. Sonra, lehine malin u~te biri vasiyet
edilen ki~i onun lehine onay veren ogulun pay1ndan malin 00e birinden kalanin
yans1n1 al1r. Malin u~te birinin tamamlanmasina da on iki pay kalm1~t1r. Dolay1s1yla
ondan bunun yans1 olan alt1 pay al1r.
~unku ikisi onun lehine onay verseydi, her birisinden alt1 pay al1rd1. Onlardan
birisi onun lehine onay verince ayn1~ekilde degerlendirilir.
Lehine mal1n dbrtte biri vasiyet edilen ki~i de, onun lehine onay veren ogulun
pay1ndan malin dbrtte birinin tamamlanmas1 i~in gerekli olan malin yans1n1 al1r.
Onun hakk1 olarak malin dortte birinin tamamlanmas1na da dokuz pay kalm1~t1r.
Dolay1s1yla iki ogulun ona onay vermesi durumunda oldugu gibi, ondan bunun
yans1 olan dart bu~uk pay alir.
Allah daha iyi bilir.
Vasiyetler Kitab1_ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ 0
VASIYET EDILEN MALIN VASIYET EDENIN OL0M0NDEN
SONRA ARTMASI VEYA EKSiLMESI
Bir ki~inin her biri uc; yuz dirhem olan uc; cariyesi varsa ve bunlardan belli bir
cariyeyi vasiyet etse, sonra da blse ve bu cariyede art1~ olup degeri alt1 yuz
oluncaya veya yuz dirhem degerinde bir c;ocuk dogursa ya da bir ki~i onunla
~upheye dayal1 cinsel ili~kiye girip tazminat olarak yuz dirhem 'ukr' odese yahut
cariye yuz dirhem kazanincaya kadar mirasc;1lar ve lehine vasiyette bu lunulan ki~i
bo l u~memi~se, bunlann tUmu olen ki~inin mal1ndan sayil1r .
(unku olumden sonra bolu~umden once terike, hukmen olen ki~inin mulku
olarak durur. Bu art1~ da ayni ~ekilde hukmen onun mulku uzere gerc;ekle~ir.
Art1~1n olumden once gerc;ekle?mesi ile olumden sonra gerc;ekle~mesi arasinda fark
yoktur.
$ayet art1~ onun bedeninde gerc;ekle?mi?se, lehine vasiyette bulunulan ki~i,
olen ki?inin mal1nin uc;te birinin tamam1ni o cariyeden al1r. Olen ki~inin mal1 bin iki
yuz dirhem olmu~tur. Lehine vasiyette bulunulan ki?i malin uc;te biri miktan olan
dart yuz dirhem al1r. Bu da onun lehine vasiyette bulunulan cariyenin uc;te ikisidir.
Diger iki cariye ile birlikte onun uc;te biri ise olen ki?inin ma li d1r. $ayet onu
odemekle yukumluyseler, bu durumda Ebu Hanlfe (rh.a.J'ye gore cariyenin tamam1
ona teslim edilir. Payla?1m gerc;ekle?inceye kadar malin uc;te birinin tamam1 bu
artandan say1l1r. Ebu Yusuf (rh .a.) ve Muhammed (rh .a.)'e gore ise, cariyeden ve (29/14)
artandan mal1n uc;te biri, lehine vasiyette bulunulanin olur. Bundan once hic;bir
?eye ba?lanmaz. Sorunun ac;1klamas1 "vasiyetler" konusunda gec;ti. Burada ise
amac;, vasiyette bulundugu veya bldugu zamana kadar degil, payla~1m1n
gerc;ekle~tigi zamana kadar bunun olen ki?inin mal1 olarak dikkate alind1g1ni
ac;1klamakt1r.
(unku lehine vasiyette bulunulan1n mal1n uc;te birinde olan hakk1 mirasc;ilann
mal 1n uc;te ikisinde bulunan hakk1 gibidir. Oc;te ikinin mirasc;ilara teslimi ancak
payla?1m la tamamlanir. Oc;te birin lehine vasiyet edi lene teslim i de ayni ?ekildedir .
Gbrmez misin payla~1mdan once bir bore; ortaya c;1ksa, asil ma ldan ve artandan
birlikte bdenmesi gerekir.
Bir ki?inin uc; yuz dirhem degerinde bir kolesi varsa, bunun d1?1nda mal1 da
yoksa ve bir ki?i lehine bunu vasiyet etse, sonra da olse, lehine vasiyet edilen ki?i
hazir degi lken mirasc;1cariyeyi satsa, sat1~1 uc;te ikisinde gec;erli sayil1r.
(unku lehine vasiyette bulunulan ki?i onun uc;te biri konusunda daha fazla
hak sahibi, mirasc;1 da uc;te ikisi konusunda daha fazla hak sahibi durumuna
gelmi~tir.

Eger al1cinin yaninda uc; yuz dirhem degerinde bir c;ocuk dogursa, sonra
lehine vasiyette bu lunu lan ki?i hazir olsa, cariyenin uc;te birini alir. Cariyenin ve
ts ____________________________Kitabu'l-Mebsut
r,;ocugun ur,;te ikisi al1cinin olur. Cocugun dokuzda biri lehine vasiyette bulunulanin
olur. Dokuzda ikisi de mirasr,;1ya verilir.
Cunku al1cinin mulkiyeti cariyenin ur,;te ikisinde gerr,;ekle~mi~tir . Dolay1s1yla
r,;ocugun da ur,;te ikisinde gerr,;ekle~ir . Bu, blen ki~inin mal1ndan sayilmaz Cunku
r,;ocuk, al1c1n1n mulkunde dogmu~tur. Olenin mal1 ancak cariye ve r,;ocugun ur,;te
biridir. Dolay1s1yla lehine vasiyet yapilan ki~i cariyenin ur,;te birini ahr. Cocugun da
ur,;te birinin ur,;te biri onun olur. Bu da r,;ocugun dokuzda biridir. Cunku ona vasiyet
ile olen ki~inin mal1n1n ur,;te birinden fazlas1 teslim edilmez. Cocugun dokuzda ikisi
de mirasr,;1ya geri verilir. Cunku bu, vasiyetin kapsad1g1 ur,;te birden fazlad1r.
Dolay1s1yla mirasr,;1ya geri verilm i ~ olur.
EbO Hanlfe (rh.a.) 'ye gore cariyenin mihri ve kazanc1 da ayn1 ~ekilde
degerlendirilir.
Cunku o, vasiyetin uygulanmasinda cariye ile ba~lar . Sonra r,;ocuga uygular.
~ayet art1~ cariyenin bedeninde gerr,;ekle~mi ~se, byle ki degeri alt1 yuz
olmu~sa , bu durumda blen ki~i maldan dbrt yuz dirhem b1rakm1~ gibi olur.

Cunku sat1~ akdi ile cariyenin ur,;te ikisinin mirasr,;1 tarafindan payla~m1~
oldugu kabul edilir. Mirasr,;1nin onu satmas1 tUketimi gibi degerlendirilir. Ba ~kasin a
mulk yapm1~t1r. Dolay1s1yla da cariyenin ur,;te ikisinde gerr,;ekle~en art1~. blen ki~inin
mal1ndan sayilmaz. Onun mal1 cariyenin ur,;te biri olarak kal1r. Bunun degeri de iki
yuz dirhemdir. Dolay1s1yla bunun ur,;te biri, lehine vasiyet edilen ki~inin olur. Bu da
cariyenin ur,;te birinin ur,;te ikisidir. Bunun degeri yuz otuz ur,; dirhem ve bir
dirhemin ur,;te biridir . Cariyenin ur,;te ikisinin ur,;te biri de mirasr,;1nin olur. Bunun
degeri altm1~ alt1 dirhem ve bir dirhemin ur,;te ikisidir. Bunu iki yuze ekledigin
zaman maim ur,;te biri ile ur,;te ikisi duzelmi~ olur.
~ayet cariyede art1 ~ olmay1p degerinde azalma olsa , byle ki yuz dirhemi denk
gelse, lehine vasiyette bulunulan ki~i onun ur,;te birini al1r. Onun degerinden kirk
dbrt dirhem ile bir dirhemin dokuzda dbrdunu ister.
Cunku blen ki~inin mirasr,;1ya du~en mal1 mirasr,;1 lehine tUkenmi~tir Bunun
degeri de iki yuz dirhemdir. Cariyenin ur,;te birinin degeri ise, otuz ur,; dirhem ve bir
dirhemin ur,;te biridir . Cunku degerdeki du~ukluk al1c1nin bdeme yukumlulugune
girmez. Dolay1s1yla leh ine vasiyette bulunulan ki~i iki yu z otuz ur,; dirhem ve bir
dirhemin ur,;te birinin ur,;te birini al1r. Bunun miktann1 Muhammed (rh a) "el-As/" da
belirtmi~tir . Dolay1s1yla cariyenin ur,;te birini al1r. Cunku asil olan cariyedir.
(29/15) Mirasr,;1dan da kirk dbrt dirhem ve bir dirhemin dokuzda dbrdunu ister ki, blen
ki~inin mal1nin ur,;te biri ona teslim edilmi~ olsun .

Bir ki~i nin, her birisinin degeri ur,; yuz dirhem olan ur,; kblesi varsa, bunlar
d1~1nda da mal1 yoksa bir ki~i lehine bu kblelerden belli birisini vasiyet etse, sonra
vasiyette bulunan ki~i blse, mirasr,;ilar diger iki kbleyi bzgur kilsa, sonra kblelerden
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _~_ _ _ _ _ 19
her birisinin degeri alt1 yuz dirhem olsa , sonra da lehine vasiyette bulunulan ki~i
gelip ha kk1ni istese, bu durumda lehine vasiyette bulunulan ki ~i vasiyet konus u
kalenin uc;te ikisini al1r.
(unku mirasc,;1 azgur kilmakla diger iki kaleyi tUketmi ~ olmaktad1r. Onlann
ancak o gun ku degeri dikkate al1n1r. Dolay1s1yla lehine vasiyette bulunulan ki ~i alen
ki ~inin mal1nin uc;te ikisi kadann1 al1r. Bu da bu kalenin uc;te ikisi olup, degeri dart
yuz dirhemdir. Oc;te biri ise mirasc;ilann olur. Bunun degeri olan iki yuz dirhemi
diger iki kalenin degeri olan alt1 yuz dirhemle birlikte alir. Bunun toplam1 sekiz
yuzdur.
Eger mirasc,;1 bu iki kaleyi azgur k1lmam1 ~sa, fakat lehine vasiyette bulunulan
ki ~i vasiyet konusu kaleyi azgur kilsa, sonra kalelerin degeri du ~se, ayle ki her
birisinin degeri yuz dirhem olsa, bu durumda mirasc,;1 diger iki kaleyi al1r. Onun
lehine yuz otuz uc; dirhem ve bir dirhemin uc;te ikisi adenir.
(unku lehine vasiyette bulunulan ki ~ i, vasiyet konusu kaleyi azgur kilmakla
tUketmi~tir . Dolay1s1yla onun du ~ u~ten anceki degeri, diger iki kalenin de payla ~ 1m
s1ras1ndaki degeri dikkate al1n1r . Baylece alen ki ~ inin mal1 be~ yuz dirhem olur .
Bunun uc;te biri olan yuz altm1~ alt1 dirhem ve bir dirhemin uc;te ikisi lehine
vasiyette bulunulan ki ~i ye teslim edilir . Bu miktardan uc; yuz dirheme kadar olani
ise mirasc;1nin olur. Mirasc,;1 bunu diger iki kale ile birlikte al1r . Baylece ona uc; yuz
otuz Lie; dirhem ve bir dirhemin uc;te biri teslim edilmi ~ olur.
Bir ki ~ inin uc; yuz dirhem degerinde bir kalesi varsa ve bir ki~i lehine bunu
vasiyet etse, sonra alse, ba~ka mal1 bulunmay1p ku c;uk bir oglu varsa, onun vasisi
kale ile bin dirhem kar~ il1g1nda kitabet akdi 3 yapsa , kale de bu bedeli adese, sonra
lehine vasiyette bulunulan ki ~ i gelip hakk1ni istese, kitabet akdinde de vasiyet
garevlisi kuc;uk c;ocugun yerine yetki sahibi olur. Onun uc;te ikisinde kitabet gec;erli
sayilinca, bu miktar tU k etilmi ~ oldu . Bin dirhemi de ancak kitabet akdinden sonra
kazand1g1 kazanc;tan ademi ~tir . Kalenin kazan c1nin alen ki~inin malindan
say1lmayacag1ni savunmaktay1z. Olen ki ~ inin mall ancak kale ve kazanc1n uc;te
biridir. Bunun tamam1 alt1 yuz otuz Lit; dirhem ve bir dirhemin uc;te biridir. Bunun
uc;te biri lehine vasiyette bulunulan ki ~ iye tesl im edil ir. Bu da iki yuz on bir dirhem
ve bir dirhemin dokuzda biridir. Eger ogulun mal1 varsa, bunu kalenin degerinin
uc;te biri kar~ il1g1nda onun mal1ndan al1r . Dilerse onu azgur kllar ve va si, kalenin
kendi degerinin uc;te biri kadar ogul ic;in c;a l 1 ~ma s1n1 ister.

3
Kitabet/~l.:S:.ll (Miikatebe I 4ilS:...Ji): Efendisi ile kolesi aras1nda bir bedel uzerinden koleligin
sona erdirilmesi amac1yla yapilan akittir. Bu akit geregi ustlendigi bedeli odedigi anda kole
hu rriyetine kavu~ur. Kole bu akdin ge rc;ekle~tigi andan itibaren tasarruf hurriyetin e ve mal edinme
hakkina sahip olur ve bu sayede kendi ad1na c;al1~1r, kita bet bedelini odeyince de azad ol ur. Boyle bir
akit yapan koleye "mukateb" bu anla~maya "mukatebe" veya "kita bet", uzerinde anla~ 1 lan ucrete
de "kitabet bedeli" denir.
20_ _ _ _ __ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ __ _ _ Kitabu'l-Mebsiit
<::unku onun uc;te ikisi ozgur olur. Geri ka lan da onun c;ah~mas1yla ozgurluge
kavu~ur.

~ayet lehine vasiyette bulunu lan ki~i haw olmadan kole, vasiyette bulunanin
yaninda c;ah~sa, sonra lehine vasiyette bulunu lan haw bulunsa, bu durumda
ogulun mail varsa kolenin degerinin uc;te biri kadar onun mahndan al1r. lsterse
koleyi ozgur kllar veya onu c;ah~tinr.
<::unku vasinin kitabet bedelini almas1yla c;ocuk, koleyi ozgur kllm1~
olmaktad1r. Oysa kole, onunla leh ine vasiyette bulunulan ki~i aras1nda ortak idi.
Dolay1s1yla c;ocuk zengin ise, lehine vasiyette bulunulan ki~inin kendi pay1n1n
degerini ona odettirme hakk1 olur. "Kole Ozgur k1lma" konusunda c;ocuklugun.
belli mal1n odeme gerekliligini engellemeyecegini ac;1klam1~t1k. Vasi de kendi
mal1yla bir ~eyi odemekle yukumlu olmaz. <::unku kuc;ugun pay1 ile ilgili olarak
vasinin yapt1g1 kitabet akdinde bir yanl 1 ~ l 1k yoktur. Dolay1s1yla onun yapt1g1, kuc;uk
c;ocugun yapt1g1 gibi olur.

[29/16] Eger kolen in degeri mukatebe borcunu odedikten sonra artarsa, yapllan
odemeden sonra art1~a da azalmaya da bakllmaz.
<::unku kolenin bir bolumu ozgur olunca. art1k kole olen ki~inin mulkiyetinde
kalmaktan c;1km1~ olur.
~ayet kolenin degeri, mukatebe borcu nu odemeden once artarsa, oyle ki alt1
yuz dirheme denk olsa. sonra mukatebe borcunu odese ve vasiyet edenin elinde
telef olsa, vasi teslim ald1g1 mukatebe bedelini odemekle yukumlu olmaz.
<::unku kitabet akdi ve bedeli teslim alma ile ilgili kullanim1nda ters
davranmam1~t1r.

Lehine vasiyette bulunulan ki~i. eger ogulun mal1 varsa. dort yuz dirhemin
uc;te birini almak ic;in onun mal1n1 kovu~turma hakk1 vard1r.
<::unku olen ki~inin mal1, kolenin kitabet akdi yaplld1g1 zamanki degerinin uc;te
ikisidir. Bu da iki yuz dirhemdir. Odeme zaman 1ndaki degerinin uc;te biridir. Bu da
iki yuz dirhemdir. Boylece dort yuz dirhem ol ur. Lehine vasiyette bulunulan ki~iye
bu nun uc;te biri teslim edilir ve onun; koleye odettirme, onu ozgur k1lma ve onu
c;a l 1~t 1 rma arasinda sec;imlik hakk1 vardir.

Eger bu bedel c;ocugun mahna donerse, vasi koleden odeme zamanindaki

degerinin uc;te birini ister. Bu da iki yuz dirhemdir. Bunu odemek uzere c;ocuk ic;in
c;al1~1r.

Bir ki~inin. her birisinin degeri bin dirhem olan iki kolesi varsa ve blum
hastal1g1nda bin dirhem kar~ll1g1nda ikisiyle bir tek kitabet akdi yapsa, iki koleden
biri blse digeri de mukatebe borcunu efendisine bdese, bundan sonra efendi
mukatebe bedelini tOketmeden olse, bu durumda mirasc;llar sag olan koleden iki
yuz dirhem ister. Bu da maim uc;te ikisinin tamam1d1r.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _21

(unku hasta olan ki~i iki koleyi bin dirhem oran1nda kay1rm1~t1r. Bu da ikisi
lehine vasiyettir. Malin u~te birinden uygulan1r. Hastanin olumunden once
onlardan birisinin olmesi, vasiyeti ortadan kald1rmaz . (unku bu vasiyet, kitabet
akdinin i~indedir . Kitabet akdi de bedeli odeyecek olanin ya~amas1yla devam eder.
o da diger mukatebdir. Aynca bu vasiyetin kendisi baglay1c1 olur. Olum
hastal1g1nda ger~ekle~en ozgur kllma gibi olup, olmesiyle ortadan kalkmaz . Olen
ki~inin, alum s1rasindaki mal1 ancak kitabet bedeli olan bin dirhem ve kalan kolenin
kuru mulkiyetinin yans1nin degeri olan be~ yuz dirhemdir. Olen kale lehine yapllan
vasiyeti alm1 ~ olmaktad1r. Olumuyle kuru mulkiyetinin yansinin degerini odemi~
olmaktad1r. Kalan mal da miras~1 ile ya~ayan kale arasinda be~ pay uzerinden
bolu~tOrulur . (unku ya~ayan kale malin u ~te biri olan iki paydan, yans1 olan bir
pay allr. Miras~1 ise dart pay al1r. Bin be~ yuz dirhemi onlar arasinda be~te birlik
paylar ~eklinde bolu~tOrdugumuz zaman ya~ayan kale kendi kuru mulkiyetinden
u~ yuz dirhem al1r. Kalan miktan ~al1~1r Bu da iki yuz dirhemdir. Boylece miras~llar
bin iki yuz dirhem alm1~ oldu . Olen kale de vasiyet yoluyla bu miktar kadar alm1~
oldu. Dolay1s1yla u~te bir ve u~te iki ~eklinde bolu ~turulur .
Mukateb iki koleden biri efendisinin olumunden sonra olse, digeri de kalsa ve
mukatebe bedelini odese ayn1 ~ekilde degerlendirilir.
Bir ki~inin iki bin dirhemi ve bin dirhem degerinde bir kolesi varsa ve kolenin
belli bir ki~iye yuz dirheme satllmas1n1vasiyet etse, ba ~ ka bir ki~iye de mal1nin u~te
birini vasiyet etse, bu durumda kendi sine kolenin satilmas1 ~eklinde vasiyette
bulunulan ki~iye kolenin onda dokuzu dart yuz elli dirheme sati11r.
(unku kolede iki vasiyet bir araya gelmi ~tir . Biri sat1~ akdi ~eklinde olup bu,
payla~1m konusunda kuru mulkiyeti vasiyet etmek gibidir. Digeri de malin u~te
birini vasiyet ~eklindedir. Dolay1s1yla bolu ~ um muna zaa (~eki~me) yoluyla olur. Sat1~
akdi ~eklinde lehine vasiyette bulunulan ki~i alt1da be ~i ni, digeri de alt1da birini allr.
Kole alt1 paya bolununce, iki bin dirhemin her bin dirhemi de ayni ~ekilde alt1 pay
olur. Lehine mal1n u~te biri vasi yet edilen ki ~ i bunun u ~te birini al1r. Bu da dart
payd1r. Dolay1s1yla vasiyet paylarinin say1s1ondur . Bu da malin u~te biridir. TUm mal
otuz payd1r. Kole bundan on payd1r. Onda biri, lehine vasiyet edilen ki~inin olur.
Kolenin yans1 olan u~ pay ise, vasiyet edenin emrettigi gibi lehine vasiyet edilen
ki~iye elli dirhem kar~i11g1nda sati11r. Kolenin onda dordu de miras~llann hakk1d1r. [29/ 17]
Dolay1s1yla bu, sat1~ akdi ~eklinde lehine vasiyette bu lunulan ki~iye, eger isterse,
ancak denginin degeriyle satll1r. (unku onun lehine kay1rmanin ge~erli say1lacag1,
mal1n u ~te birinden hi~bir ~ey kalmam1 ~t1r . Onun onda dordunun degeri de dart
yuz dirhemdir. Bu yuzden kolenin onda dokuzu lehine vasiyette bulunulan ki~iye
dart yuz elli dirheme sat11ir. lki bin dirhemin be~te biri de lehine malin u~te biri
vasiyet edilen ki~inin olur. Bu da dart yuz dirhemdir. Sat1 ~ bedelinden elli dirhem
lehine vasiyette bulunulan k i ~inin olur . Bu da kay1rma ile birlikte onda sat1~ akdi
22_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitiibu'l-Mebsiit
?eklinde vasiyeti gec;erli sayd1g1m1z ki:ilenin yar1s1d1r. <;:unku bunun satt? bedeli elli
dirhemdir. Lehine satt? akdi ?ekl inde vasiyette bulunulan ki?inin hakkinin veri lmesi
de sona ermi?tir. Dolaytstyla bu, lehine maim uc;te biri vasiyet edilen ki?iye teslim
edilir. Buna gore, lehine ma/in uc;te biri vasiyet edilen ki?iye sonuc;ta be? yuz elli
dirhem teslim edilmi?tir. Kaytrma yoluyla lehine vasiyette bulunulan ki?i ic;in vasiyeti
dart yuz elli dirhemde gec;erli sayd1k. Bu iki vasiyetin top/amt bin dirhemdir.
Mirasc;tlar da iki bin dirhem almt? oldu . Ki:ilenin degerinden dart yuz dirhem, iki
bin dirhemin de be?te di:irdu onlarin o/du. Bu ?ekilde uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki
payla?tm gerc;ekle?ir.
Bir ki?inin bin dirhem degerinde bir ki:ilesi olup, ba?ka malt da yoksa ve alum
hastaltgtnda bu ki:ileyi uc; bin dirheme ve bir ytl vade ile bir ki?iye satsa, ba?ka bir
ki?iye de maltntn uc;te birini vasiyet etse, sonra blse ve mirasc;tlar da onay vermezse;
bu sorunun c;i:izumu hakktnda farklt gi:iru?lerin bulundugu iki soruna dayanir.
a) Ebu Hanlfe (rh .a.)'ye gore, yukarida gec;en kaytrma, maltn uc;te biri
c;erc;evesindeki vasiyetlerin tUmunun onune gec;mi?tir.
b) Bir ki?i alum hastaltginda, degeri bin dirhem olan bir ki:ileyi bir ytl vade ile
uc; bin dirheme satsa, Ebu Hanlfe (rh a.) ve Ebu Yusuf (rh .a.)'un son gi:iru?une gore,
vade ancak degerin uc;te birinde gec;erli olur. Eb CJ Yusuf (rh a )'un ilk gi:iru?une gore
ise ki bu Muhammed (rh a )'in de gi:iru?udur, ki:ilenin degerinin uc;te ikisinden faz/a
olan satt? bedeli ile ilgil i olarak vade gec;erlidir. Bu iki sorunun ac;tklamas1 daha
once gec;ti.
Ebu Hanlfe (rh .a.)' nin gi:iru?unun k1yasina gore sorunun c;ozumu ?U ?eki lde
olur: Al1c1 sec;imlik hakka sahiptir. lsterse satt? akdini gec;ersiz ktlar. lsterse de
hemen iki bin dirhem i oder. Bin dirhemlik miktarda da vadeyi gec;erli sayar.
<;:unku kaytrma temelde, uc;te biri vasiyetin onune gec;mi?tir. Eger satt? akdini
bozarsa vasiyet de ortadan kalkar. Lehine ma/1n uc;te biri vasiyet edilen ki?i kalir.
Ki:ilenin uc;te birini al1r. $ayet sat1~ akdi ?eklinde vasiyete hukmetse ve iki bin
dirhemi hemen mirasc;tlara i:idese, diger bin dirhemi de sonraya b1raksa, bu bin
dirhem ondan alin1r . Lehine ma/1n uc;te biri vasiyet edilene veri lir. <;:unku bu bin
dirhem i:ilen ki?inin mal1ndand1r. Lehine kay1rma yoluyla vasiyette bulunulan ki~inin
hakk1 vadenin gec;mesi nedeniyle sona ermi~tir. Dolay1s1yla bin dirhem, lehine
maim uc;te biri vasiyet edilen ki?iye verilir.
Ebu Yusuf (rh a )' a gore ise, eger sat1 ? akdini uygulamayt tercih ederse, onun
ic;in sat1? bedelinin di:irtte birinde vade gec;erli olur. Geri kalan1 oder. Mirasc;1ya
bundan iki bin, lehine mal1n uc;te biri vasiyet edilene de geri kalan1 teslim edilir.
<;:unku sat1? bedeli uc; bin dirhemdir. Bunun di:irtte biri ye di yuz elli dirhemdir.
Bu miktar d1~1nda vade gec;er/i degildir. <;:unku lehine ma/1n uc;te biri vasiyet edilen
[29/18] ki~i, uc;te biri ile kat1/1r. Sat1~ akdi yoluyla lehine vasiyette bulunulan ki~i, tumu ile
kattl1r. Dolay1s1y/a mal1n uc;te biri, ikisi aras1nda dart pay uzerinden bi:ilu~tUrulur
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _23
Malin tUmu on iki payd1r. Dolay1s1yla ancak on iki paydan uc; pay miktannda vadesi
onaylanir. Bu da malin dortte biridir. lki bin iki yuz elli dirhemi de oder. Bundan
mirasc;ilar ic;in iki bin dirhem, lehine malin uc;te biri vasiyet edilen ki?i ic;in de iki yuz
elli dirhem olur. Vade gelince kalan yedi yuz elli dirhemin tUmu, lehine malin uc;te
biri vasiyet edilen ki?inin olur. ~unku bu, malin uc;te birindendir. Kay1rma yoluyla
lehine vasiyette bulunulan ki?inin hakk1nin verilmesi i?lemi bitmi?tir. Dolay1s1yla
lehine mal1n uc;te biri vasiyet edilen ki?iye teslim edilir.
Muhammed (rh a )' in goru?une gore, vade, iki bin dirhemde ve uc;uncu bin
dirhemin uc;te birinin vasiyete konu olmas1 bak1m1ndan, bu bin dirhemin uc;te
birinin dortte uc;unde gec;erli olur. Dolay1s1yla lehine malin uc;te biri vasiyet edilen
ki?i bir pay ile lehine sat1? akdi yoluyla vasiyette bulunulan ki?i de uc; pay ile kati11r .
Malin bu uc;te birinin dortte birini, kolenin degerinin uc;te ikisi ile birlikte oder. Bu
uc;te birin dortte birini lehine mal1n uc;te biri vasiyet edilen ki?iye, degerin uc;te
ikisini de mirasc;1ya oder. Vade gelince satl? bedelinden kalan1 da oder. Boylece
lehine malin uc;te biri vasiyet edilen ki?i bundan bin dirhemin tamamin1 al1r. Kalan
da mirasc;1lann olur. Anla?mazl1k, ancak vade gelmeden once gerc;ekle?ir.
Dolay1s1yla vade geldikten sonra anla?mazl1gin kalkmas1 umulur.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

MIRAS~ISI BULUNMAYAN BIR Kl~ININ, BiR MiRAS~ISI VEYA

BiR VASiSI BULUNDUGUNU iKRAR EDIP OLMESI
Bir ki~iye oli.im yakla~1p da hie; mirasc;1s1 yoksa ve mahnm ti.imi.ini.i
birisine vasiyet etse, bize gore bu caizdir.
lbn Mes'Od (ra )' un ?Oyle soyledigi bize ula?m1?t1r: "Ey Hemedanlilar! Diger
kabilelerde oldugu gibi sizden de mirasc;1s1 bilinmeyen bir ki?i olebilir. Boyle bir
durumda ki?i malinda istedigi ?ekilde kullanimda bulunsun." Bu meseleyi
"Vasiyetler Konusu"nda ac;1klad1k.
Olen bu ki?i, birisi arac1l1g1yla Musluman olmu?sa ve onunla muvalat akdi 4
yapm1?sa veya zevi'l-erham 5'dan bir mirasc;1s1 varsa, lehine vasiyette bulunulan ki?i
malin uc;te birini al1r.

4
Vela I • )1 }I: Bir kimsenin diger bir ki~iye varis olmasm1 mOmkOn k1lan hOkmi bir yakmilkt1r. Vela
akdi, vela-i ataka ve vela-i muvalat olmak uzere iki k1sma aynilr: Vela-i ataka; Mevla (efendi) ile
memluku (kiilesi) arasmda azat sonucu meydana gelmi~ olan bir vela ve yard 1 mla~ma anla~mas1d1r.
Bu durumda, iizgur b1rakilan kolenin herhangi bir cinayet i~lemesi halinde diyetini mevlas1 verir;
vefat edip derecesi daha once olan bir varisi bulunmad1g1 zaman ise, onun miras1rn mevlas1 ailr. Bu
vela akti "vela-i nimet" ad1yla da bilinir. Kolesini ozgur birakan efendiye "mevla'l-ataka" veya
"mevla'l-atik " denir. Vela-i muvalat ise, nesebi bilinmeyen bir kimsenin, belirli bir tak1m ko~ullar
24_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ Kitabu'l-Mebsiit
<:;unku bu sbylediklerimiz blen ki~inin mirasc;:1land1r. Muvalat akdini n mirasc;:1
olmaya neden olmas1 durumunda mevla'l-muvalat ve zevi'l-erham mirasc;:dardan
say1l1r. Dolay1s1yla bunlard1n birisinin bulunmas1 durumunda onun vasiyeti, mal1n1n
uc;:te bir miktan d1~1nda uygulanmaz.
Olum hastal1g1nda, ana-baba bir karde~i bulundugunu veya oglunun bir oglu
bulundugunu ikrar etse, sonra blse ve onun bir halas1 veya teyzesi ya da mevla'l-
muvalat'1 varsa, miras ha la nm veya teyzenin olur. Bu nun ac;:1klamas1 "Dava
Konusu"nda gec;:mi~tir . Lehine ikra rda bulunulan ki~i. bilinen bir mirasc;:1 ile birlikte
hic;:bir ~ey hak etmez. $ayet h1s1m1 veya ba~ka tUrlu bir mirasc;:1s1 yoksa onun mal1,
lehine ikrarda bulunulan bu ki~inin olur.
Cunku onun lehine iki ~eyi ikrarda bulunmu~tur . Soy ve kendisinden sonra
mal1n1 alma hakk1. <:;unku mala ybnelik ikrar konusunda suc;:lanacak durumda
degildir. Ba~tan onun lehine vasiyet yoluyla irade beyanmda bulun m u~tur . Bu
yuzden onun ikran mal1 hak etmesi ~eklinde dikkate alm1r.
$ayet bu ikrarla birlikte mal 1nm tUmunu bir ki~ iye vasiyet etse, leh ine vasiyette
bulunulan ki~i mal1n uc;:te birini al1r.
<:;unku ikrann1n tbhmet alt1nda b1rak1lmas1 durum u ortadan kal k1nca, lehine
ikrarda bulunulan ki~i bilinen mirasc;:1 durumuna geldi. Dolay1s1yla lehine vasiyette
bulunu lan ki~i, mirasc;:1 ile birlikte oldugundan dolay1mal1n uc;:te birini ahr. Erkek ve
kadmdan lehine ikrarda bulunulmas1 gec;:erli olanini ve gec;:erli olmayanini "Dava
Kon usu" nda ac;:1klad1k.
Eger olum hastal1gmda ogl unun bir oglu veya bir karde~i bulundugunu ikrar
(29/19] etse ve lehine ikrarda bulunulan k i ~i onu dogrulasa, sonra blum hastas1, " benimle
onun aras1nda bir h1s1ml1k yoktur" deyip onu reddetse, sonra da mahnm tUmunu
bir ki~iye vasiyet etse, ardmdan da olse ve hie;: mirasc;:1s1 da yoksa maim tUmu,
lehine vasiyette bulunulan ki~inin olur. Lehine ikrarda bulunulan k i~i hic;:bir ~ey
almaz.
c;unku soy onun ikranyla sabit olmam1~t1r . Onun ikran vasiyet yoluyla lehine
mal ortaya koymas1 gibi degerlendirilir. Bundan donmesi de gec;:erlidir. Eger onu
inkar etse, onun ic;:in ortaya koydugundan dbnmesi gibi degerlend iri lir. Bu yuzden
maim tUmu ona teslim edilir.

~er<;evesinde ba~ka bir ki~iyle ger~ekle~tirmi~ oldugu bir daya ni~ma anla~mas1d1r. Bu vela akdinde
nesebi me~hul ki~iye "mevla-i esfel'', bu akdi yapmay1 kabul eden kimseye ise " mevla-i a'la" denir.
' Zevi'l-erham I rl>-
J )11 l?J;: Miras olarak birakilan malda O~te bir, dortte bir gibi belli paylari
olmad1g1 gibi asabe s1fat1yla da pay alamayan kimselerdir. Bunlar dort k1sma ayr1!1r:
a. Oien kimsenin k1zlar1 veya oglunun k1zlarinin a~ag1ya dogru ~ocuklari .
b. Olunun sahih olmayan dede ve neneleri.
c. Olenin baba ve anas1nin ~ocuklari.
d. Dede ve nenelerin ~ocukla r1.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _25

$ayet kimse lehine malm1 vasiyet etmemi?se, mal1, lehine ikrarda bulunulan
ki?inin degil, beytU'l-mal'in olur.
Clinku lehine ikrarda bulunulan ki?inin hakk1, ikrarda bulunanin inkar
etmesiyle ortadan kalkar. $ayet, "onun ifadesi mal ikrannda bulunmak gibidir,
dolay1s1yla bundan donmesi nasil ge<;:erli olur ?" denirse; "boyle olmad1gm1, aksine
bunun halefiyet (yerine ge<;:me) yoluyla onun lehine mal ortaya koymak gibi
oldugunu, bunun da vasiyet oldugunu " soyleriz. Gormez misin lehine ikrarda
bulundugu mal, eger bel\i ise, ancak bu nitelikteki ma\1 hak eder.
Eger 6\um hastas1 bunlardan hi<;:bir ?ey ikrar etmemi?se, fakat bir halas1 veya
ozgur kilan efendisi varsa ve bu ha\as1 veya efendisi, 6\en ki?inin ana-babas1ndan
bir karde?i veya amcas1 ya da amcasm1n og\u bulundugunu ikrar etse, hasta ki ~ i
bunu inkar etse, sonra da olse, \ehine ikrarda bulunulan ki ~ i mirasm tUmunu a\1r.
Clinku bilinen miras<;:1, 6\en ki?inin mal1n1 hak etmesi a<;:1s1ndan \ehine ikrarda
bulundugu ki?inin kendisinden daha 6ncelikli hakka sahip o\dugunu ikrar etmi?tir.
Onun ikran da kendisi aleyhine de\ildir. Eger hastanin 6\umunden sonra onun
\ehine ikrann1 yenilerse, lehine ikrarda bulundugu ki?i tUm ma\1 al1r. Onun
olumunden once de lehine ikrarda bulunsa ayn1 ?ekilde degerlendiri\ir.
Bir kadm, bir kocas1 ve ba~ka bir kocadan da bir k1z1 bulundugunu ikrar etse,
ikisinden her biri sadece lehine yapilan ikran dogrulasa, arkada?I \ehine yapilan1 ise
inkar etse, sonra da 6\se ve hi<;: miras<;:1s1 yoksa koca, maim yansm1 al1r.
Clinku koca a<;:1smdan, onun koca lehine ikrarda bulunmas1 ge<;:erli, k1z lehine
ikrarda bulunmas1 ise ge<;:erli degildir. Dolay1s1yla koca ma\1n yans1n1 ailr. Sonra
miras<;:ilardan geri kalan ma\1 alma hakk1na sahip kimse bulunmad1g1ndan, bu
kalan ma\ ile ilgili o\arak k1z lehine yapt1g1 ikrar dikkate alm1r. Dolay1s1y\a maim
kalan yans1 onun olur.
Kad1n1n k1z1n soyu ile ilgili olan ikrann1, koca dogrulasa, k1z ise kocay1 inkar
etse, koca mal1n dortte birini a\1r.
Clinku kocan1n dogrulama ~eklindeki ikran kendisi a<;:1s1ndan delildir. K1z ile
ilgili olan onay1 sonucunda bu k1z belirli duruma gelmi?tir. Dolay1s1yla ma\1n dortte
biri kocanin, geri kalan1 da k1z1n olur.
$ayet kadm alum hastailg1nda veya sagl1g1nda; bir koca, bir k1z, bir anne ve
babadan bir k1z karde~ lehine ikrarda bulunsa ve bunlardan her biri sadece kendisi
ile ilgili olan ikran dogrulasa, koca maim yans1n1 a\1r.
Clinku kad1n1n kocailkla ilgili ikran ge<;:erlidir. Kocanin hakk1 a<;:1s1ndan,
belirttigimiz diger ki~ilerle ilgili olan ikran ge<;:erli olmaz. Dolay1s1yla koca maim
yans1n1 al1r. Sonra, kalan ma\ dokuz pay uzerinden diger miras<;:ilar aras1nda
bolli?tUrulur. Cunku soy ile ilgili olarak kad1n1n onlar lehine ikrannin ge<;:erli
olmad1g1 konusunda e~it duruma gelmi?lerdir. Dolay1s1yla kad1n1n onlardan her
26_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

birisi lehine olan soy ikran ile her birisinin soyu biliniyormu~ gibi kalan mal
aralannda bolO~ti.lrOIOr
$ayet hepsinin soyu biliniyor olsayd1, payla~1m on iki ortak paydas1 Ozerinden
gerc;ekle~irdi .Malin dortte biri olan Oc; pay kocanin, yans1 olan alt1 pay k1z1n, alt1da
biri olan iki pay annenin ve kalan bir pay da k1z karde~in olur. Koca hakk1nin
tamamin1 alm1~t1r. Dolay1s1yla onun paylan dO~OIOr. Geri kalan mal dokuz pay
Ozerinden aralannda bolO~tOrOIOr. K1z ic;in alt1 pay, anne ic;in iki pay ve k1z karde~
ic;in bir pay olur.
Eger lehine ikrarda bulunulan ki~iler kadin olunceye kadar ne onu onaylasa
ne de yalanlasa, oldukten sonra da yukar1da ac;1klad1g1m1z gibi onu dogrulasalar,
[29/20] EbO Yusuf ve Muhammed (rh a.)' in gorO~OnOn k1yas1na gore, cevap ayn1 ~ekildedir.
EbO Hanlfe (rh a )' nin gorO~OnOn k1yasina gore, bu sorunda koca ic;in hic;bir hak
olmaz.
~OnkO ona gore, kadin 1n olumunden sonra, ikrar konusunda kocanin onu
dogrulamas1 gec;ersizdir. Dolay1s1yla onun hic;bir hakk1 olmaz. Mirasin ti.lmO alt1 pay
Ozerinden bolO~ti.lrOIOr. ~OnkO hukum ac;1s1ndan, koca d1~inda sadece diger Oc; ki~i
lehine ikrarda bulunmu~ gibi oluyor. Dolay1s1yla k1z alt1 paydan Oc; pay olan mal1n
yans1, anne bir pay olan mal1n alt1da birini al1r. Geri kalan iki pay ise k1z karde~ ic;in
olur. Baz1 nushalarda " k1z karde~ Oc; pay al1r" ~eklinde gec;mi~tir . Ancak bu
yanli~t1r. ~OnkO k1z ka rde~ler olen ki~inin k1zlan ile birlikte olunca asabe sayi11r.
Dolay1s1yla geri kalan iki pay k1z karde~in olur.
$ayet kad1n hayatta iken onu dogrulasalar ve koca d1~inda digerleri birbirini
yalanlasa ve koca anne lehine ikrarda bulunmu~sa, mal1n yans1n1 al1r. Geri kalan da
yukanda ac;1klad1g1m1z gibi dokuz pay Ozerinden bolO~tOrOIOr Sonra annenin pay1
kocan1n pay1na eklenir. Be~ pay Ozerinden bunu bolO~Orler . Koca ic;in Oc; pay, anne
ic;in de iki pay olur.
~OnkO koca onu dogrulam1~t1r. Boylece onun ac;1s1ndan, belirli bir anne
durumuna gelmi~tir . Dolay1s1yla onlann eline gec;en mal, haklan oraninda ikisi
aras1nda bolO~tOrOIOr ve be~ pay olur; koca ic;in Oc; pay, anne ic;in iki pay olur. Bu
payla~1mda bir ~Ophe va rd1r. ~OnkO annenin varl1g1 ile kocanin pay1 dortte bire
donO~mez . Dolay1s1yla onun, mal1n yans1 olan alt1 pay ile katilmas1 gerekir. Ancak
kad1nin geriye bir koca ve bir anne b1rakt1g1na dayanilarak, kocanin ancak Oc; pay
ile katilacag1n1 soyleriz. Dolay1s1yla bolO~Om alt1 pay Ozerinden olur. Koca ic;in uc;
pay olur. $ayet, "bun a gore ikisinin elindeki ma Iin, ikisi arasinda yan yanya
bolO~tOrOlmesi gerekir, c;OnkO anne, kalan mal1 koca ile birlikte alm1~t1r" denirse;
~u ~ekilde cevap veririz: Anne olmas1 ac;1sindan o, mal1n Oc;te birini hak eder. Sonra
kalan mal red 6 yoluyla ona verilir. Fakat artmas1 durumunda ona red yoluyla verilen

Red: Belli Pay sahibi mirasc;ilar paylanni ald1ktan sonra, kalani alacak asabe yoksa ve terike de artm1~
6

ise artan terikenin yine ayni mirasc;ilara paylari oraninda veri lmesidir.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _27
mal, c;eki~mede dikkate al1nmaz. Bu yuzden ikisi aras1ndaki bolu~Om be~ pay
Ozerinden ger<;ekle~ir.
~ayet olum hastal1g1nda bir karde~i bulundugunu ikrar etse ve bu konuda
karde~i onu dogrulasa, sonra ma lin1 bir ki~iye vasiyet etse, sonra da olse ve karde~i
"ben onun karde~i degilim, benim lehimdeki ikran gec;ersizdir" dese; maim tOmO
lehine vasiyette bulunulan ki~inin olur. Eger mal1n1 hi<; kimseye vasiyet etmemi~se,
malin tumu beytu'l-mal'in olur.
~Onku lehine ikrarda bulunulan karde~. karde~ligi inkar edince, kendisi lehine
ortaya konulan hakk1 da reddetmi~ oldu .
Bir kimse; bir kans1, bir k1z1, ana-baba bir k1z karde~i bulundugunu ikrar etse
ve bunlardan her birisi kendisi ile ilgili olarak onu dogrulasa, digerleri ile ilgili
olarak da onu ya lanlasa, sonra bu ki~i olse, kad 1n mal1n sekizde birini al1r. Geri
kalan da sadece k1zin olur.
~Onku ki~in i n, kans1 ve k1z1 bulundugunu ikrar etmesi gec;erlidir. Boylece belli
iki ki~i durumuna gelmi~ l erdir .
Kan malin sekizde birini al1r. Geri kalan da pay
olarak ve red yoluyla k1zin olur.
Anne ve k1z karde~ ise hic;bir ~ey almazlar.
~Onku k1z, soyu sabit olduktan sonra malin tOmunO hak eder.
~ayet oglunun bir oglu bulundugunu veya ana-baba bir karde~i
bulundugunu ikrar etse, sonra kasten oldi.irl.ilse, bu durumda lehine
ikrarda bulunulan ki~inin k1sasta soz hakk1 olmaz. Ancak devlet ba~kamna
havale edilir.
~Onku lehine ikrarda bulunulan ki~i, lehine vasiyette bulunulan ki~i gibi
degerlendirilir. Lehine vasiyette bulunulan ki~inin de k1sasta hakk1 olmaz . Aynca
onun ikran ancak meydana getirme gucune sahip oldugu konularda dikkate al1n1r.
Halbuki k1sas1 uygu latma yetkisine sahip degildir. Gormez misin zimmetindeki bir
borcu bir ki~iye oderse, ondan teslim alma imkanina sahip olmaz. Onun lehine soy
ikrannda bulunsa ayn1 ~ekilde, onun ikran ile bu soy sabit olmaz . Fakat tercih
devlet ba~kan1na aittir. lster k1sas1 uygular. lsterse olduren ile diyet Ozerine sulh
yapar. Eger bunun Ozerine su lh yaparsa, diyet, lehine ikrarda bulunulan ki~inin
olur. ~Onku lehine vasiyette bu lunulan ki~ini n hakk1 diger k1saslarda sabit oldugu
(29/21]
gibi diyette de sabit olur. Lehine ikrarda bulunulan ki~inin hakk1 konusunda da
ayn1 ~ek ilde degerlendirilir.
~ayet
oldi.iri.ilen ki~i. ikrarda bulununca nesebi kendisinden sabit
olacak bir kimse lehine ikrarda bulunsa, bu durumda lehine ikrarda
bulunulan ki~i, o hayatta iken veya oldi.ikten sonra onun soyunu
dogrulasa, k1sas isteme hakk1 olur.
~Onku onun ikran ile sabit olan soy, belli olan soy gibi degerlendirilir.
 - -- ~~

28_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut
~ayet bir kans1 bulundugunu ikrar etse, sonra da olse, k1sas isteme
hakk1 kadma ve devlet ba~kanma ait olur.
(unku kans1 oldugu ~ek lindeki ikran gec;erlidir. Bununla belli kans1 durumuna
gelir. Dolay1s1yla k1sas1n dortte biri ona ait olur. Geri kalan ise devlet ba~kanina ait
olur. lsterlerse k1sas1 yerine getirirler. lsterlerse de diyet veya diyetten daha fazla bir
meblag uzerine onunla sulh yaparlar.
Eger diyetten daha az bir miktar uzerine sulh yaparlarsa, dortte biri
kadmm olur.
(unku kad1n1n kendi pay1 ile ilgili sulh akdi yapmas1 gec;erlidir. K1sas1n dbrtte
uc;u ile ilgili olarak ise, devlet ba~kan1 diyetin dbrtte uc;unden daha az bir miktar
uzerine sulh yapar.
Bir ki~i olse ve geriye ana-baba bir, bir karde~ b1raksa, bu karde~. o
hayatta iken veya oldukten sonra, olen ki~inin oglunun oglunun bir klZI
bulundugunu ikrar etse, sonra o hayatta iken veya oldukten sonra bunu
inkar etse fark etmez. Bu k1z ondan maim yansm1 ahr.
(unku onun miras b1rakt1g1n1n yans1n1 k1z lehine ikrar etmi~tir . Bu da onu
baglar ve bundan sonra inkar etmesi dikkate al1nmaz.
~ayet maim yansm1 ona verse, sonra olen ki~inin oglunun bir klZI
bulundugunu ikrar etse, bu durumda eger birinci k1za yarg1c; karan
olmaks1zm vermi~se, ikinci k1za tum maim yansm1 verir.
(unku birinci k1z1n degil, bunun mal1n yansin1 hak ettigini ikrar etmi~tir
Birinci k1za yarg1c; karan olmaks1zin verdigi mal da onun payindan sayi11r .
Dolay1s1yla elindeymi ~ gibi sayil1r.
Eger birinciye yarg1c; karan ile vermi~se, ikinciye kalan maim be~te
uc;unu verir.
(unku onun iddias1na gore, blen ki~i geriye oglunun k1z1n1, oglunun oglunun
k1z1n1 ve bir de karde~ b1rakm1~t1r. Oglunun k1z1 mal1n yans1 olan uc; pay, diger k1z
malin alt1da biri olan bir pay al1r. Kalan iki pay da karde~inin olur . Yarg1c; karanyla
birinci k1za hakk1ndan fazla olarak verdigi de onun pay1ndan say1lmaz. Bu telef
olmu~ gibi say1l1r. Dolay1s1yla ikinci k1z maldan kalana uc;te bir ile katil1r. Bu da iki
payd1r. Bu yuzden elinde kalan malin be~te uc;unu ona verir. (unku mal1n yans1n1
hak edenin ikinci k1z oldugunu iddia etmi~tir. Karde~ de malin alt1da birinden
sonra kalan1 allr.
Bir ki~i kasten oldurulse ve onun ana-baba bir, bir karde~i varsa ve
olen ki~inin bir k1z1 bulundugunu ikrar etse, diyet konusunda karde~ taraf
olur. Onun getirecegi delil kabul edilir. Lehine ikrarda bulundugu k1z da
haz1r bulunur. Yarg1c; k1sasa hukmedince, ikisi de oldurmekten vazgec;er
Vasiyetler Kitabt_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ __ _ _ _ __ __ _ _29

veya ikisinin huzurunda oldurulmek uzere, oldurecek ki~iye emir verirler.

lkisi de haz1r olmadan oldurulmez.
(unku her birisinin kendi pay1 ile ilgili olarak onu affetmesi diger arkada~in1n
iddiasinin dikkate allnmas1 bak1m1ndan gei;erlidir. Dolay1s1yla ancak ikisi haw
bulundugu takdirde oldurulur. Ebu Yusuf (rh a )'un goru~u d1~1nda, k1z haw degilse
de karde~in delil getirerek bunu ispat etmesi gei;erlidir. Bu, bir iddiay1 ispat etmek
ii;in verilen vekil lige gore boyledir. Bu konudaki anla ~ maz ll g1n ai;1k lamas1 "Veki ll ik
Konusu"nda gei;mi~tir .
Eger olenin karde~i. onun bir oglu bulundugunu ikrar etse, bu
durumda yarg1c;, ikisi de haz1r oluncaya kadar aym ~ekilde delil kabul
etmez.
(unku hukum bak1m1ndan kan1 hak eden karde~tir. Halbuki karde~, hak
sahibini n ogul oldugunu iddia etmi~tir . Dolay1s1yla k1sasin deli/ ile ispat edi lmesi ii;in
ikisinin de haw bulunmas1 gerekir. Sonra ya ikisi de onu 6/durmeyi ustlenir veya
birisi digerine yetki verir . 0 da digeri huzurunda onu 6/durur.
Bir ki~i olse ve geriye babadan bir karde~ ile anneden bir karde~
b1raksa, sonra bir ki~i. kendisinin olen ki~inin ana-baba bir karde~i
oldugunu iddia etse ve ana bir karde~. bu ki~inin anadan karde~i oldugu (29/22)
konusunda onu dogrulasa, baba bir karde~ de bu ki~inin babadan karde~i
oldugu konusunda onu dogrulasa; bu durumda baba bir karde~ ile birlikte
mirasa kat1hr. Onun elindeki mah yan yanya bolu~ur. Ana bir karde~ ile
birlikte ise mirasa kat1lmaz.
Cunku ana bir karde~in elinde ma/in a/t1da biri bulunmaktad1r. Babadan
karde~ler artsa da, onun pay1 alt1da birden a~ag1ya inmez. Baba bir karde~, bu
ki~inin kendisiyle e~it hakka sahip oldugunu iddia etmi ~tir . Dolay1s1yla bu ki~i onun
elindeki malin yans1n1 a/1r. Bu da alt1da iki bui;uktur. Ana bir karde~ , terikenin
alt1da birinin onun o/dugunu ikrar etmi ~tir . Halbuki bu miktardan daha fazlas1ona
ula ~ m1~t1r. Dolay1s1yla ana bir karde ~ ile onun elindeki ma/ konusunda i;eki ~ mez.

Bir kadm olse, geriye kocas1m ve baba bir karde~ini b1raksa, bir ki~i de
kendisinin, kadmm ana-baba bir karde~i oldugunu iddia etse, bu konuda
koca onu dogrulasa ve kadmm belli karde~i de bu ki~inin, kad1mn babadan
karde~i oldugu konusunda onu dogrulasa; bu durumda koca, maim
yansm1 ahr. Pay1 bundan a~ag1ya du~mez . Mahn kalan yans1 iki karde~
arasmda yan yanya bolli~turulur.
(unku kocan1n pay1, kadinin babadan karde~inin bul unmas1yla degi~mez .
Koca ancak, kad1n1n babadan karde ~ inin elindeki mall asabe olarak hak etmesi ii;in
bu ki~i lehine ikrarda bulunmu~tur . Belli karde ~ de, onun lehine asabeligi
dogrulamakta, iddiada bulundugu tercih konusunda ise onu ya lanlamaktad1r. Bu
yuzden kalan mal ikisi aras1nda yan yanya bolu ~tUrulur .
30_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsiit
Kadmm ana bir karde~i oldugu konusunda koca, onu dogrulasa da
ayni ~ekilde degerlendirilir.

c;:unku koca, onun lehine ancak malin alt1da bir pay1ni ikrar etmi~tir. Halbuki
kadinin baba bir karde~inin ikranyla mal1n alt1 da biri ve alt1da birin yans1 ula~m1~t1r.
Baba bir karde~, bu ki ~inin kadmm ana bir karde~i oldugunu, koca da
onun baba bir karde~i oldugunu ikrar etse; lehine ikrarda bulunulan ki~i,
kadmm belli karde~inin elindeki maim uc;te birini ahr.
c;:unku belli ogul, blen ki~inin geriye ana bir karde~. baba bir karde~ ve bir de
koca b1rakt1g1ni iddia etmi ~tir . Dolay1s1yla u<.; pay olan mal1n yans1n1 koca, bir pay
olan alt1da birini ana bir karde~ al1r. Ka lan iki pay da baba bir karde~in olur. Bu
iddia ile onun terikedeki hakk1nin, ikrar edenin hakkin1n yans1 oldugu ortaya
<.;1km1~t1r. Bu yuzden elindeki mal1n uc.;te birini ona verir. 0 da bunu kocanin pay1na
ekler. Oc.;te birlik paylar ~eklin de bolu~urler. Oc.;te ikisi kocanin, uc.;te biri de leh ine
ikrarda bulunulan1n olur. c;:unku koca, blen kad1nin babadan iki karde~i ve kocas1
bulundugunu iddia etmi~t i r. Dolay1s1yla mal dart pay olur. Koca iki pay, her bir
karde~ bir pay al1r. Buna gore elindeki mal ikisi aras1nda u<_;te birlik paylar ~eklinde
bolu~tUrulur.

Bu cevabm k1yasma gore, bu ki~inin kadmm anadan karde~i oldugu

~eklinde kocanm birinci sorundaki ikrarma gore, bu ki~i, kadmm babadan
karde~inin elindeki maim yansm1 ahr. Kocanm elindeki mala ekler. lkisi
yan yanya bunu bolU~ur.
c;:unku kocanin iddias1na gore kadin1n, ana-baba bir karde~i. baba bir karde~i
ve kocas1 bulunmaktad1r. Dolay1s1yla mal kad1n1n ana-baba bir karde~i ve kocas1
aras1nda yan yanya bolu~tUrulur. lkisi ne ula~an mal, iddialan dikkate alinarak ikisi
aras1nda bolu~tUrulur .
Allah dogruyu daha iyi bilir.

OLUM HASTALIGINDA KOLE OZGUR KILMA

Zahit imam, imamlann gune~i. lslam'1n bvuncu, $eyh EbO Bekir Muhammed
b. EbO Sehl es-Serahsl (rh a ) dedi ki;
Muhammed (rh.a.) "el-Asl"m ilgili bolumune Ibrahim en-Nehai
(rh.a.)'den, alum hastahgmda ve zimmetinde bore; varken kolesini ozgur
[29/23] k1lan bir ki~i konusunda, naklettigi ile ba~lam1~t1r. 0, bu durumda kolenin
degeri kadar c;ah~tinlacagm1 soyler. Muhammed (rh.a.), "biz de bu
goru~teyiz", der.

c;:unku alum hastal1g1nda kale bzgur k1lma vasiyet sayi11r. Terikeden borcun
bdenmesi de vasiyetin yerine getirilmesinden once gelir.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _31

$ayet bore;, kblenin degeri kadar veya degerinden daha fazla ise ve bunun
d1?inda mall da yoksa vasiyet gec;ersiz olur. Kblenin kolelige geri dbndurulmesi
gerekir. Ancak bzgur kllma i?lemi gerc;ekle?tikten sonra, bozulma ve kolelige geri
dbndurulme olasi11g1n1 ta?1maz . Dolay1s1yla geri dondurulmesi, c;all?mas1 ?eklinde
olur. Fakat degerinden fazlas1 ile ilgili olarak c;al1?mas1 gerekmez.
(Onku kuru mOlkiyetinin ekonomik degerinden fazlas1 ona teslim edilmez.
Efendinin zimmetindeki bore;, kblenin degerinden az ise; degerinden bore;
miktan kadar alacakl1lar ic;in, degerinin geri kalan1nin uc;te ikisi oran1nda da
mirasc;1lar ic;in c;al1?1r .
(Onku blen ki?inin mal1, bore; odendikten sonra kalan miktard1r. Dolay1s1yla
ancak kalan malin uc;te biri vasiyet yoluyla koleye teslim edilir. Degerinin Oc;te ikisi
oraninda da mirasc;llar ic;in c;al1?1r.
Bir ki?i alum hastal1ginda O<; yuz dirhem degerinde bir kale bzgur k1lsa, bu
kale d1?inda efendinin mall yoksa ve zimmetinde bore; da bulunmuyorsa, bu
durumda kale mirasc;1lar ic;in iki yuz dirhem kadar c;all?1r.
(Onku mal1n uc;te biri vasiyet yoluyla koleye teslim edilir.
$ayet kale c;all?arak iki yuz dirhemi hemen efendisine teslim etse ve efendi
bunu kendine harcasa, sonra efendi olse ve bu kale d1?inda mal1 yoksa, bu
durumda kalan yuz dirhemin Oc;te biri oran1nda kale ozgur olur. Oc;te ikisi oraninda
da c;all?1r.
(Onku bdedigi miktar olan mal1n uc;te ikisinde bedelli olma anlam1
bulunmaktad1r. Dolay1s1yla bu miktar, vasiyet konusu olan O<;te birde dikkate
al1nmaz. Gbrmez misin degerine kar?1l1k onu bzgur kllsa, kale de efendiye degeri
olan miktan bdese, bunun mal1n uc;te birinin d1?1na c;1k1p c;1kmamas1 dikkate
al1nmaz. Efendiye degerinin Oc;te ikisini bdedigi durumda da ayn1 ?ekilde
degerlendirilir. Efendinin kendine harcad1g1 da dikkate alinmaz. (Onku efendinin
mall, kendine harcamas1 engellenmemi?tir. (OnkO onun ihtiyac1 mirasc;1lann
ihtiyac1ndan once gelir. Harcad1g1 da blumu s1rasinda bulunmad1gindan, malindan
sayllmaz. Dolay1s1yla mal1, ancak kblenin uc;te biri olarak kal1r. Bunu da kbleye
vasiyet etmi?tir. Buna gore, malin uc;te birinin uc;te biri vasiyet yoluyla ona teslim
edilir. Oc;te ikisi oraninda da c;al1?1r . Bu, Muhammed (rh a.)' in belirttigi illetin
anlam1d1r. (Onku efendi mal olarak geriye sadece yuz dirhem b1rakm1?t1r.
$ayet kale degerinin tOmunO hemen efendiye bdese, sonra efendi, bu mal
yan1ndayken olse, bundan yuz dirhem kbleye geri verilir.
(Onku kbleye O<; yuz dirhem vasiyet etmi?tir. Efendinin mal1 da blumu
s1rasinda O<; yuz dirhemdir. Bu da kbleden ald1g1 mald1r. (Onku bedelli olmas1
ac;1s1ndan kolenin kuru mulkiyeti, efendinin mal1 olarak say1lmaktan c;1kar.
Dolay1s1yla vasiyeti, olumu s1ras1nda bulunan mal1n1n uc;te birinde gec;erli olur. Bu
32_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitiibu'l-Mebsiit
da yuz dirhemdir. C::unku kale, odedigi bu mal1, daha fazla hak sahibi oldugu bir
kazarn;tan bdemi?tir. 0, mukateb kale veya zimmetinde bor\ bulunan ozgur bir
ki?i konumundad1r. Dolay1s1yla kazanc1na daha fazla hak sahibi olur.
$ayet efendi kendisine bdenen mal1n yuz dirhemini veya daha fazlasin1
harcam1?sa, bu miktar onun malindan say1lmaz. Onun mal1 ancak geri kaland1r .
Dolay1s1yla U\te biri vasiyet yoluyla kbleye geri verilir. Eger tUmunu harcasa, sonra
blse, kale lehine vasiyet ger\ekle?memi? olur.
C::unku efendi maldan hi\ bir ?ey b1rakmam1?t1r. Onun kendine harcama
ihtiyac1, miras\1 ve lehine vasiyette bulunulanin hakk1ndan once gelir. Kole de
bzgurdur. Onun \al1?mas1 gerekmez. C::unku bdenmi? bir bedel kar?il1g1nda ona
bzgurluk teslim edilmi?tir . Bu da degeri tutannda efendiye odeme yapt1g1 zaman
ger\ekle?ir. 0 da saf hakk1 olan bir kazan\tan bunu odemi?tir. Bu da efendinin
koleyi degeri tutannda bir bedelle ba?ka birisine satmas1 ve bedeli teslim al1p
[29/24)
kendine harcamas1 sonra da blmesi gibidir.
Eger efendi geriye mal b1raksa veya kale, efendinin blumunden once kazan\
elde etse ve o kale iken efendi olse; u\ yuz dirhemi a?mamas1 kayd1yla bunun u\te
biri kblenin olur. U\ yuz dirhemden fazlas1 dikkate alinmaz .
C::Onku kolenin lehine onun kuru mulkiyetini vasiyet etmi?tir. Kuru
mulkiyetinin degeri de u\ yuz dirhemdir. Dolay1s1yla vasiyet efendinin blumu
s1ras1nda onun mal1nin u\te birinde ge\erli sayi11r. 0\ yuz dirhemin fazlas1nda hak
sahibi olmaz. C::unku bunun fazlasinda hak elde etmesi i\in neden yoktur.
$ayet efendinin zimmetinde bor\ varsa, bu maldan once bor\ odenir.
C::unku bor\ vasiyetten once gelir. Bor\ odendikten sonra geri kalan mal1n
u\te biri kblenin olur. Fakat bu miktar U\ yuz dirhemi a?arsa , a?an miktarda hak
elde etmez.
Bir kimse alum hastal1g1nda, degeri u\ yuz dirhem olan bir kale ozgur kilsa ve
bunun d1?inda mal1 da yoksa ve kale bin dirhem kazansa, sonra efendiden once
kale blse ve geriye bir k1z b1raksa, sonra efendi blse ve kale taraf1ndan \al1?ma ve
miras yoluyla ona kalan mal d1?inda mal1 da yoksa; bu durumda bir dirhemden
efendinin mal1 be? yuz yirmi dirhem olur. Bundan, kblenin \al1?mas1 kirk dirhem,
miras olarak b1rakt1g1 da dart yuz seksen dirhemdir. Geri kalan miktan da k1z al1r.
Bu sorun ?U temellere dayan1r.
a) Olum hastal1g1nda yap1lan ge\erli bir ozgur kilma yoluyla vasiyet, kolenin
efendiden once olmesiyle ortadan kalkmaz. C::unku bzgur kilma i?lemi bizzat
koleye teslim edilmi? ve ondan geri dbnmenin ge\erli olmad1g1 bir ?ekilde baglay1c1
duruma gelmi~tir. Bu, alum hastaliginda yap1lm1~ ve teslim al1nm1? bir bag1~ veya
sadaka gibi olup, sadakaya muhatap olan ki~inin sadaka veren ki~iden once
blmesiyle ortadan kalkmaz. Ancak, kblenin kuru mulkiyetini bir ki?iye vasiyet etse,
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _33
sonra lehine vasiyette bulunulan ki?i vasiyet edenden once olse, ayn1 ?ekilde
degerlendirilmez. ~unku bu vasiyet olum ile dogar. Dolay1s1yla vasiyette bulunanin
olumu s1ras1nda lehine vasiyette bulunulan ki?inin ya?1yor olmas1 ko?uldur.
b) Olen ki?inin mal1nda her bir art1? ortaya <;1kt1g1nda, lehine vasiyette
bulunulan ki?inin hakk1 da artar. ~unku o, miras<;in1n ortag1d1r. Dolay1s1yla olen
ki?inin malinda ger<;ekle?en art1?la miras<;1nin hakk1 artt1g1 gibi onun hakk1 da artar.
c) Vasiyet konusu mal, lehine vasiyette bulunulan ki?inin mal1 sayll1r. Diger
mallan gibi olumunden sonra miras<;llan arasinda bolLi?tUrulur.
d) Koleyi ozgur k1lan efendi (mevle'l-1tak), asabe olan ki?ilerin sonuncusudur.
Belli pay sahiplerinden sonra kalan mal1 miras olarak alir.
e) Devreden pay dLi?Lilur ~unku sakatl1ga yol a<;maktad1r. Dolay1s1yla sakatl1g1
gidermenin yolu bu pay1 dLi?mektir. Bu pay kimin tarafinda ortaya <;1km1?sa ancak
onun payindan dLi?Lilur.
Sonra, bu sorunun iki <;ozum ?ekli vard1r. 1- Devrin efendinin mahnda
ger<;ekle?mesi bak1m1ndan <;ozumu. 2- Kolenin malinda ger<;ekle?mesi bak1mindan
<;ozumudur.
Efendi tarafinda devrin ger<;ekle?mesi ?eklindeki <;ozum i<;in ?unlan soyleriz :
a) Ebu Hanlfe (rh .a.)'ye gore; bin dirhemden kolenin degeri kadar olan miktar,
<;al1?ma yoluyla efendi i<;in aynl1r. Bu da Li<; yuz dirhemdir. ~unku Ebu Hanlfe
(rh .a.) 'ye gore, <;al1?mas1 istenen kole mukateptir. Dolay1s1yla ozgur olduguna
hukmedilmedigi surece ne miras<;1 olur, ne de ona miras<;1 olunur. Ozgurlugune
hukmedilmesi de ancak mal1ndan <;al1?may1 odedikten sonra olur. Olen ki?inin
butUn mal1n1 kapsayan bir borcunun ortaya <;1kmas1 durumunda oldugu gibi,
kolenin tUm degeri oran1nda <;ah?mas1 gerektigi zannedilir. Bu yuzden efendi i<;in
<;al1?ma yoluyla Li<; yuz dirhem aynl1r. Geriye yedi yuz dirhem kal1r. Bu da kolenin
mal1d1r. Miras olarak k1z ile efendi aras1nda yan yanya bolLi?tUrulur. Boylece
efendinin mal1 alt1 yuz elli dirhem olur. Bunun Li<;te birinde vasiyet ge<;erli olur. 0 1291251
da Li<; paydan bir payd1r. Bu pay kolenin mal1 olup, k1z ile efendi arasinda yan
yanya bolLi?tUrulmLi?tLir. Boylece bir pay ikiye bolunerek kusurlu duruma gelmi?tir.
Dolay1s1yla bu paylann iki kat1na <;1kanlmas1 gerekir. Boylece alt1 pay olur. lki pay
vasiyet yoluyla olur. Bu iki paydan bir tanesi miras yoluyla efendiye doner. Boylece
miras<;llann be? pay1 olur. Halbuki onlann hakk1 dort payd1r. Dolay1s1yla bu be?inci
pay devreden payd1r. ~unku malin Li<;te birinde vasiyetin uygulanmas1 gerekir.
Sonra kolenin vasiyet yoluyla ald1g1 malin yans1 efendiye miras yoluyla doner.
Dolay1s1yla hi<; durmadan bu ?ekilde doner. Bu yuzden miras<;llann asll hakk1ndan
bir pay dLi?UILir. Bu da dort payd1r. Geriye Li<; paylan kal1r. Kolenin de iki pay1
bulunmaktad1r. Sonra bu iki paydan biri miras olarak efendiye doner. Boylece
miras<;llara dort pay teslim edilmi? olur. Vasiyeti de iki payda uygulad1k. Boylece
Li<;te bir ve Li<;te iki ?eklindeki bolLi?Lim ger<;ekle?ti. Efendinin alt1 yuz elli dirhem
34 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit
olan malinin be? pay oldugu ortaya c;1kt1. Her pay yuz otuz dirhemdir. Kolenin
lehine yapllan vasiyet de bunun be?te ikisidir. Bu da iki yuz altm1? dirhemdir. Kirk
dirhem oraninda da c;al1?mas1 gerekir. Dolay1s1yla efendi , bin dirhemden kirk
dirhem al1r. Kalan dokuz yuz altm1? dirhem k1z ile efendi aras1nda yan yanya olur.
Her birisi ic;in dort yuz seksen dirhem olur. Boylece efendinin mirasc;llan be? yuz
yirmi dirhem alm1? oldu . lki yuz altm1? dirhemde de vasiyeti uygulad1k. Bu ?ekilde
mal1n uc;te biri ile uc;te ikisi ?eklindeki bolO?Om gerc;ekle?mi? olur.
EbO Yusuf (rh.a.) ve Muhammed (rh a.)' e gore ise; c;all?mas1 istenen kole,
zimmetinde bore; bulunan ozgur bir ki?idir. Dolay1s1yla kolenin terikesinden ilk once
borcu odenir. Bu da iki yuz dirhem olup, kolenin degerinin uc;te ikisidir. Efendinin
mirasc;1lan bu miktan c;al1?ma yoluyla al1rlar. Geriye sekiz yuz dirhem kal1r. Bu,
efendi ile k1z arasinda yan yanya bolO?tUrulur. Efendi dort yuz dirhem allr . Sonra
bunun uc;te birinde kole ic;in vasiyet uygulanir. Bu da uc; paydan bir payd1r. Sonra
bu pay miras yoluyla k1z ile efendi arasinda yan yanya olur. Dolay1s1yla dort yuz
dirhem, ba?ta alt1 pay olur. Bunun iki pay1 vasiyet yoluyla kolenin olur. Sonra bu iki
paydan bir tanesi miras olarak efendiye doner. Bu da devreden payd1r. EbO Hanlfe
(rh a )'nin gor0?0nu ac;1klarken belirttigimiz gibi efendinin mall bu pay bak1m1ndan
artar. Dolay1s1yla efendinin mirasc;1lannin hakkindan bu pay dO?UIOr. Geriye onlann
hakk1 uc; pay olarak kal1r. Kolenin hakk1 da iki payd1r. Bu da toplam be? payd1r.
Sonra kolenin bu iki payindan bir tanesi miras olarak efendinin mirasc;llanna doner.
Boylece onlara dort pay teslim edilmi? olur. Vasiyeti de iki pay olarak uygulam1?t1k.
Dolay1s1yla hesap duzelmi? olur. Vasiyet yoluyla koleye teslim edilenin, bu dort yuz
dirhemin be?te ikisi oldugu da ortaya c;1kt1. Bu da yuz altm1? dirhemdir. Bundan
once de vasiyet yoluyla ona yuz dirhem teslim edilmi?ti. Bunun toplam1 iki yuz
altm1? dirhemdir. Dolay1s1yla sadece kirk dirhem oraninda c;al1?mas1 gerekir.
(ozumun geri kalan k1sm1 EbO Hanlfe (rh.a.)'nin gbrO?Onde ac;1klad1g1m1z gibidir.
b) Dinar ve dirheme gore c;bzum yolu ise, alt1 yuz elli dirhem olan efendinin
mal1n1 bir dinar ve bir dirhem saymam1z ?eklinde olur. Kole ic;in vasiyet bir dinarda
uygulanir. Sonra bunun yans1 miras olarak efendiye dbner. Boylece efendinin
mirasc;1s1nin elinde bir dirhem ve yanm dinar olur. Halbuki onun iki dinara ihtiyac1
vard1r. (unku vasiyeti bir dinar olarak uygulad1k. Yanm dinar dengi ile takas olur .
Geriye onun elinde bir buc;uk dinara denk olan bir dirhem kallr. Dinar yanya
bblundugunden iki katina c;1kannz. Bbylece uc; dinara den k olan iki dirhem olur.
Sonra bu miktarlan ters c;evirir ve son dirhemleri son dinar, son dinarlan da son
dirhem say. Bbylece ba?taki bir dinar iki dinan bir dirhem de uc; dirhemi ifade eder.

[29/26] Sonra asla don ve ?Unu sbyle : Mall dinar ve dirhem sayd1k. Bu da iki dinar ve uc;
dirhemdir. Toplam be? olur. Sonra vasiyeti bir dinarda uygulad1k. Bu da efendinin
mal1nin be?te ikisidir. Mirasc;ilann elinde uc; dirhem anlamina gelen bir dirhem ve
dinar anlamina gelen yanm dinar gec;mi?tir. Bbylece dart olur . Vasiyeti
uygulad1g1m1z miktan iki katina c;1kannz.
Vasiyetler Kitabt. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _3S

c) Cebir7 (telafi, eksigi tamamlama) metoduna gore bunu c;ozmenin yolu ?U

?ekildedir : Belirsiz bir mal al1n1r. Bu malin "bir ?ey"inde (miktannda) kale ic;in
vasiyeti gec;erli sayillr; sonra bu ?eyin yans1 miras olarak efendiye doner. Boylece
"iki ?eye" denk olan "bir ?eyin yans1" d1?1nda, bir miktar mal, efendinin
mirasc;1sin1n eline gec;mi? olur. Mirasc;llann hakk1 da "iki ?ey"dir. Fakat mal "yanm
?ey" eksiktir. Dolay1s1yla bu mala "yanm ?ey" ve ona dengine de "yanm ?ey"
ekleyerek telafi edersin. Boylece tUm malin "iki buc;uk ?ey" oldugu ortaya c;1kt1.
Vasiyeti "bir ?ey"de gec;erli saym1?t1k. "Bir ?ey" de "iki buc;uk ?ey"in be?te ikisidir.
Boylece kale ic;in vasiyetin, ancak efendinin malinin be?te birinde gec;erli sayllacag1
ortaya c;1km1?t1r. (ozumun kalan k1sm1 daha once ac;1klad1g1m1z ?ekilde devam
eder.
8
d) lki hata (tarlku'l-hataeyn) ta?1yan c;ozum yolu ise; efendinin malini be? pay
saymam1z ve vasiyeti bir payda gec;erli k1lmam1z ?eklinde olur. Sonra bu pay1n yans1
miras olarak efendiye dbner. Bbylece efendinin mirasc;1s1n1n elinde dart buc;uk pay
olur. Halbuki onun iki paya ihtiyac1 vard1. (unku vasiyeti bir pay olarak
uygulam1?t1k. Dolay1s1yla iki buc;uk pay1n fazla olmas1yla hata ortaya c;1kt1. 0 halde
sorunun asl1na donulur. Vasiyeti bir buc;uk payda gec;erli kll1nir. Sonra bunun yans1
miras olarak efendiye doner. Bu da bir payin dortte uc;udur. Boylece efendinin
mirasc;1sinin eline dart pay ve bir payin dortte biri gec;er. Halbuki onun uc; paya
ihtiyac1 vard1. (unku vasiyeti bir buc;uk payda gec;erli kllm1?t1k. Dolay1s1yla bir pay
ve bir pay1n dortte birinin fazla olmas1yla hesapta hata ortaya c;1kt1. Birinci hata, iki
buc;uk pay1n fazlal1g1yla ortaya c;1km1?t1. Vasiyete yanm pay ekledigimiz zaman
hatanin yans1 ortadan kalkt1. Hatanin geri kalan k1sm1n1 da ortadan kald1racak
miktar, ba?ka bir yanm payd1r. Dolay1s1yla be? paydan iki payda gec;erli olur. Sonra
bu iki paydan bir tanesi miras olarak efendiye doner. Bbylece efendinin
mirasc;1s1nin elinde dart pay olur. Vasiyeti de iki pay olarak uygulam1?t1k. Dolay1s1yla
mal1n uc;te biri ve uc;te ikisi ?ekl indeki payla?lm duzelmi? olur.
Dilersen efendinin mal1n1n uc; pay oldugunu soylersin. Bunun bir payinda
vasiyet gec;erli ki11n1r. Sonra bunun yans1 miras olarak ona doner. Boylece
mirasc;1s1n1n elinde iki buc;uk pay oldu. Halbuki iki paya ihtiyac1 var. Dolay1s1yla
yanm pay fazlal1g1yla hata ortaya c;1kt1. Bu yuzden ba?a donulur. Vasiyet bir buc;uk
payda gec;erli kllin1r. Boylece bir pay1n dortte uc;unun eksik olmas1yla hata ortaya
c;1km1?t1r. Birinci hata yanm payin fazlal1g1 ile idi, vasiyet konusu mala yanm pay

7
Cebir ve Mukabele: Matematikte uygulanan bir yc'intem olup, bir e~itligin bilinmeyenini bulmak
i~in bilinmeyen tarafmda bulunan ve ~1karilan (istisna edilen) say1rnn ayrns1rnn e~itligin iki tarafma da
eklenerek yapilan i~lem. Ornegin; x-5=6 ise, cebr ve mukabeleden sonra x-5+5=6+5 olur, e~itligin x
taraf1ndaki -5 ve+5 bir birini gc'itOri.ir ve x=11 olur. Serahs1'nin (c'i. 483/1090) bu eseri kaleme ald1g1
dc'inemde cebir i~lemlerinin formi.ile edilip, kullarnld1g1 anla~1lmaktad1r.
8
Tariku'l-hataeyn: lki hata olu~tuktan sonra , bu iki hatarnn ortas1 bulunarak problemlerin
~c'izi.ildi.i<)i.i bir yc'intemdir.
36_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'I-Mebsut

ekledigimizde bu hata ortadan kald1rd1. Fakat bir pay1n dortte Oc;OnOn eksikligi
~eklindeki hatay1 getirdi. Dolay1s1yla vasiyet konusu mala ancak bu hatay1 gideren
ve ba~ka hata da beraberinde getirmeyen bir miktar eklenir . Bu da bir pay1n
yans1nin be~te ikisidir. 0 da bir pay1n be~te biri demektir. Dolay1s1yla vasiyet bir pay
ve bir pay1n be~te birinde gec;erli kllin1r. Bu da Or; pay1n be~te ikisidir. Kesirli
durumu ortadan kald1np tam say1ya c;evirmek istedigin zaman Oc;O be~ ile
c;arpars1n, on be~ pay olur. Be~te ikisi alt1 payd1r. Bu alt1 payda vasiyeti gec;erli
k1ld1k. Sonra miras olarak efendiye bundan Or; pay doner. Boylece efendinin
mirasc;1s1nin elinde on iki pay olur. Alt1 payda da vasiyeti gec;erli klld1k . Boylece
malin Oc;te bir ve Oc;te iki ~eklindeki bolO~OmO dOzelmi~ olur.
2) Devrin, kolenin malinda gerc;ekle~tigi durumda ise c;ozOmO ~u ~ekilde olur.
a) Kole c;ah~ma yoluyla bin dirhemden iki yOz dirhemi efendiye odemi~tir .
[29/ 27] Geriye sekiz yOz dirhem kal1r. Bu da kolenin mal1 olup, yaris1 miras yoluyla
efendisinin olur . Sonra bu yann1n Oc;te biri vasiyet yoluyla koleye doner. Boylece
onun mal1nin alt1 pay oldugu ortaya c;1kar. Yanma olan ihtiyac1m1zdan dolay1 Oc;te
birlik paylar ~eklinde bolOnOr. Koleye vasiyet yoluyla bir pay dondOgO zaman,
efendinin miras yoluyla onda hakk1 sabit olur. l~te devreden pay budur. Bu devir
ancak k1zin pay1na bu pay1n eklenmesiyle ortaya c;1km1~t1r. Bu yOzden onun asll
hakkindan bir pay dO~eriz . Boylece onun hakk1 iki pay, efendinin hakk1 da Or; pay
kal1r. Sonra vasiyet yoluyla ald1g1 ma l1n dengi olan Or; pay ona teslim edilmi~ olur.
Boylece efendinin mirasc;1sinin elinde sekiz yOz dirhemin be~te ikisinin kald1g1
ortaya c;1kt1. Bu da Or; yOz yirmi dirhemdir. Sekiz yOz dirhemin her be~te biri yOz
altm1~ dirhemdir. Efendinin ba~ta ald1g1 iki yOz dirheme Or; yOz yirmi dirhemi
ekledigin zaman be~ yOz yirmi dirhem olur. Efendinin mirasc;1sina teslim edilen bu
miktard1r.
b) Dinar ve dirhem yoluyla c;ozOmO ise ~u ~ekilde olur: Kolen in mal1ni bir dinar
ve bir dirhem sayanz. Sonra miras olarak efendisine bir dinar veririz. Bu dinann
Oc;te biri vasiyet yoluyla kolenin k1zina doner. Bbylece bir dirhem ve bir dinann Oc;te
biri k1zin elinde olur . Halbuki k1zin, efendiye teslim edilenin dengi olan bir dinara
ihtiyac1 bulunmaktad1r. Dolay1s1yla elinde bulunan, bir dinann Oc;te biri ihtiyac;
duydugu bir dinann Oc;te birini kar~llar . Geriye onda, bir dinann Oc;te ikisine denk
olan bir dirhem kahr. Dinar Oc;te birlik paylar ~eklinde kesirli duruma geldi . Tam
say1ya c;evirmek ic;in Or; ile c;arpanz. Boylece iki dinara denk olan Or; dirhem olur.
Sonra degerleri ters c;evir ve sorunun ashna don . Dolay1s1yla ~unu soyleriz : Onun
mal1ni Or; dinar anlam1na gelen bir dinar ve iki dirhem anlam1na gelen bir dirhem
sayd1k. Bunlann toplam1 be~ olur. Sonra efendiye miras olarak bir dinar verdik.
Vasiyet yoluyla bir dinann Oc;te birini ondan geri ald1k . Dolay1s1yla k1z1n elinde, bir
dinar anlam1na gelen bir dinann Oc;te biri ve iki dinar anlam1na gelen bir dirhem
olur.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _37
c) Bu, efendiye miras olarak "bir ?ey" verip, bunun uc;te birini vasiyet yoluyla
geri almam1za benzer. Boylece k1zin elinde "bir ?ey" e denk olan "bir ?eyin uc;te
ikisi" d1?inda bir mal olur. (unku efendiye miras olarak "bir ?ey" verdik . Efendi
"bir ?eyin uc;te ikisini" ald1. Ona denk olana da "bir ?eyin uc;te ikisini" geri verdi.
Boylece tOm mal1n, "bir ?ey ve bir ?eyin uc;te ikisi oldugu ortaya c;1kt1. Efendiye "bir
?ey" vermi?tik . Bu da kolenin mallnin be?te uc;udur. (ozumun geri kalan bolumu
daha once ac;1klad1g1m1z gibidir.
d) lki hatal1 c;ozum ?ekline gore ise; kolenin malin1 iki pay sayanz. Sonra bu
paylardan bir tanesini miras olarak efendiye veririz. Vasiyet yoluyla bir payin uc;te
birini ondan geri al1nz. Boylece k1zin elinde bir pay ve bir payin uc;te biri olur.
Halbuki onun, efendiye teslim edilenin dengi olan bir paya ihtiyac1 vard1r. Boylece
hata, bir payin uc;te birinin fazlallg1 ?eklinde ortaya c;1kt1. Dolay1s1yla sorunun asl1na
doneriz. Efendiye bir pay ve bir pay1n uc;te birini veririz. Sonra vasiyet yoluyla
bunun uc;te birini ondan geri al1nz . Bu da bir pay1n dokuzda dordudur. Boylece
k1zin elinde bir pay ve bir pay1n dokuzda biri olur. Halbuki onun, bir pay ve bir
pay1n uc;te birine ihtiyac1 vard1r. Boylece bir payin dokuzda ikisinin eksikligi ?eklinde
ikinci hata ortaya c;1kt1.
Birinci hata, bir pay1n uc;te birinin fazlal1g1 ?eklinde idi. Efendinin pay1na bir
payin uc;te birinin fazlal1g1 ?eklinde idi. Efendinin pay1na bir payin uc;te birini
ekledigimizde, bu hatay1 gidermi? oldu . Fakat bu bir payin dokuzda ikisinin
eksikligi ?eklindeki hatay1 beraberinde getirdi. Dolay1s1yla bunun yolu, bu hatay1
gideren ve beraberinde ba?ka hata da getirmeyen bir miktar eklememizden gec;er.
Bu miktar da "bir pay1n uc;te birinin be?te uc;u"dur. Dolay1s1yla efendiye miras
[29/28]
olarak ancak bir pay ve bir payin uc;te birinin be?te uc;unu veririz. Bu da on be?
paydan uc; payd1r. ~ayet kesirli say1y1 tam say1ya c;evirmek istersen, iki pay1 on be?
ile c;arp. Boylece otuz pay olur. Efendiye miras yoluyla on sekiz pay verdik. Vasiyet
yoluyla da alt1 pay1 ondan geri ald1k. Boylece efendiye verdigimiz miktar kadar olan
on sekiz pay k1z1n eline gec;er. Efendinin mirasc;1sina sadece on sekiz pay teslim
edilir. On iki pay da otuz payin be?te ikisidir. Boylece dogru c;ozum gerc;ekle?mi?
oldu. Mezhep alimlerimizden (rh .a.) sorunu uzatmak isteyenler her sorunu bu
c;ozum ?ekline gore c;ozmektedirler. Fakat bu uzatmada bir yarar
bulunmamaktad1r. Bundan sonraki sorunlann c;ozumunde, efendi ve kole tarafinda
gerc;ekle?en "devir" yolunun ac;1klanmas1 ile yetinilecektir. Baz1 sorunlar, ac;1klay1c1
olmas1 ic;in telafi (cebr) metoduyla da c;ozulecektir.
blum hastas1 bir ki?i, degeri uc; yuz dirhem olan bir kole ozgur kilsa, bu kole
d1?inda mall da yoksa, kole ona odemeyi yapsa ve efendi bunu kendine harcasa;
sonra ozgurlugune kavu?an bu kole olse ve geriye bin dirhem, bir k1z ve efendisini
b1raksa; sonra efendi bu hastal1ktan olse; kolenin k1z1 bu bin dirhemden alt1 yuz
 dirhem, efendinin mirasc;llan ise dart yuz dirhem al1r. Bu sorunun c;ozum yolu ile
ilgili olarak Hanefi mezhebinde anla?mazl1k bulunmamaktad1r.
~unku kale c;al1?ma borcunu odemi? ve ozgur olmu?tur. Dolay1s1yla efendinin
harcad1g1 mal, kolenin mal1ndan sayllmaz. Efendinin mall, sadece koleden miras
olarak ald1g1 miktard1r.
Devreden payin, efendinin malinda varsayllmas1 durumunda c;ozumu ?U
?ekilde olur: Kole bin dirhem b1rakm1?t1r. Yans1 olan be? yuz dirhem efendiye miras
olarak kalan miktard1r. Sonra kale lehine yap1lan vasiyeti, onun uc;te birinin Lie;
payinda gec;erli sayanz. Bu pay1 ikiye boleriz. Boylece efendinin mal1 alt1 pay olur.
Onun vasiyeti iki payda gec;erli kllin1r. Bu iki paydan biri miras yoluyla ona dbner.
Boylece mirasc;llannin hakk1 bir pay artar. Bu da devreden payd1r. Bu yuzden
mirasc;llannin asll hakk1ndan bir pay dli?Lilur. Onlar ic;in geriye Lie; pay, kale ic;in iki
pay kal1r. Boylece onun mall be?e bolunmli? olur. Kole ic;in bunun be?te birinde
vasiyet gec;erli kil1nir. Bu da iki yuz dirhemdir. Sonra bunun yuz dirhemi miras
yoluyla ona doner. Boylece onun mirasc;1lanna dart yuz dirhem teslim edilir. Onun
vasiyetini de iki yuz dirhemde gec;erli k1lm1?t1k. Kole lehine yapllan vasiyetin miktan
iki yuz dirhem olarak ortaya c;1k1nca, bu onun bin dirhem olan mallna eklenir.
Bbylece bin iki yuz dirhem olur. Efendi ile kolenin k1z1 aras1nda yan yanya
payla?t1ril1r. Alt1 yuz dirhemi efendinin olur. Sonra bunun iki yuz dirhemini geri
verir. ~unku bu, kale lehine yapt1g1 vasiyettir. Geriye onun dart yuz dirhemi kal1r.
Efendiye teslim edilen miktar kadar olan alt1 yuz dirhem de k1za teslim edilir. Eger
miras1 dikkate al1rsan, e?it payla?t1nlm1? oldu. ~ayet vasiyeti dikkate al1rsan,
efendinin vasiyeti iki yuz dirhemde gec;erli kil1nd1. Mirasc;ilanna dart yuz dirhem
teslim edildi . Dolay1s1yla payla?1m dogru gerc;ekle?mi?tir.
Cebir (telafi, eksigi tamamlama) metoduna gore, efendi ic;in bir mal
farzederiz . Onun yapt1g1 vasiyeti "bir ?ey" olarak gec;erli k1lanz. Sonra bunun yans1
miras yoluyla ona geri doner. Boylece mirasc;1s1nin elinde "iki ?eye denk olan yanm
?ey d1?1nda bir mal" bulunmu? olur. Bu mala, eksik olan miktan ve onun dengine
de bu miktar kadar ekleme yap1p sadele?tirdikten sonra, tum mal "iki buc;uk ?eye"
denk olur. Vasiyeti de "bir ?ey" olarak gec;erli k1lm1?t1k. "Bir ?ey" "iki buc;uk ?eyin"
be?te ikisidir. Bbylece vasiyetin efendinin mal1n1n be?te ikisinde gec;erli kllind1g1
ortaya c;1km 1?t1r. 0 da iki yuz dirhemdir.
Kole yonunden devreden pay esas al1nd1ginda c;ozum yolu ?U ?ekilde olur:

(29/29] Kolenin c;al1?ma borcu kalmad 1gina gore onun mal1 bin dirhemdir. Bu, kblenin k1z1
ile efendisi aras1nda yan yanya b610?tlirulur. Sonra efendinin pay1na dli?en yanm
Lie; pay olur. ~unku onun uc;te birinde vasiyeti gec;erli kilmak zorunday1z. Boylece
mal1n tlimu alt1 pay olur. Sonra vasiyet yoluyla bir pay, k1za geri dbner. Onun pay1
bir pay fazlala?1r. Bu yuzden onun asil hakk1ndan bir pay dli?eriz. Bin dirhemi be?
paya boleriz. Bunun be?te uc;u efendinin pay1 olur. O da alt1 yuz dirhemdir. Sonra
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _39

bunun LI<;te biri olan iki yLiz dirhem vasiyet yoluyla k1za doner. Boylece k1za alt1 yLiz
dirhem, efendinin miras<;1lanna da dart yLiz dirhem teslim edilir. Bunun yans1
oraninda da vasiyeti ge<;erli kllm1?t1k .
Cebir (telafi) metoduna gore ise <;ozLimLI ?U ?eki lde olur: Efendi ald1g1 maldan
bir ?ey geri vermek zorundad1r. \:LinkLI onun bir miktar malin1n bulundugu ve
yapt1g1 vasiyetin bunda ge<;erli kll1nmas1n1n gerekli olmad1gin1 bilmekteyiz. Bu
yLizden kolenin mal1na eklemek i<;in miras<;llann bu miktan ba?tan bor<; almas1ni
isteriz. Bor<; alinan bu miktan da "bir ?ey" sayanz. Boylece efendi ile k1z aras1nda
yan yanya olmak Lizere kolenin mal1 "bin dirhem ve bir ?ey" olur. Efendinin
bundan pay1 be? yLiz dirhem ve yanm ?eydir. Sonra "bir ?ey" olarak bundan
borcunu oder. Geriye "iki ?eye denk olan ya nm ?ey" d1?1nda be? yLiz dirhem kal1r.
Buna ve bu nun dengine "yanm?ar ?ey" ekle, boylece be? yLiz dirhem "iki bu<;uk
?ey" e denk olur. Dolay1s1yla onun "bir ?eyi" iki yLiz dirhem olur. Boylece kole
lehine yapllan vasiyetin iki yLiz dirhem kadar oldugu ortaya <;1km1?t1r.
OILim hastas1 ki?i, degeri LI<; yLiz dirhem olan kolesini ozgLir kllsa, sonra kole
olse ve geriye LI<; yLiz dirhem ile k1z1n1, kans1n1 ve efendisini b1raksa, sonra da
efendi olse; bu durumda efendinin miras<;llan bu maldan iki yLiz yirmi sekiz dirhem
ve bir dirhemin dokuzda dordLinLI, k1z1 elli yedi dirhem ve bir dirhemin dokuzda
birini, kans1 da on dort dirhem ve bir dirhemin dokuzda ikisini al1r. EbG Hanlfe
(rh.a.)'ye gore boyledir.
(:LinkLI LI<; yLiz dirhemin tUmLI gorLinLirde efendinin mal1d1r. Zimmetinde bir
bor<; ortaya <;1kabilir. Dolay1s1yla kole, degerinin tUmLI kadar <;a l1?mak zorundadir.
Geriye de sadece degeri kadar mal b1rakm1?t1r. Dolay1s1yla mLikateb kale gibi
degerlendirilir. (:al1?ma borcunu yerine getirmeden once miras yoluyla ondan bir
?ey alinmaz. Sonra bu LI<; yLiz dirhem LI<; paya bolLinLir. Kole lehine yapllan vasiyet
bunun bir pay1nda ge<;erli kllin1r. Sonra bu pay kolenin miras<;llanna sekiz pay
olarak kal1r. Bir pay kans1n1n, dort pay k1z1nin, LI<; pay da efendisinin olur. Malin
LI<;te biri sekiz pay olunca, LI<;te ikisi on alt1 pay olur. O<; pay efendiye geri doner.
Boylece mal1 LI<; pay artar. Bunlar da devreden paylard1r. Bunlann efendinin asll
hakk1ndan dLI?LirLilmesiyle onun hakk1 on LI<; pay, kolenin hakk1 da sekiz pay kahr.
Bu da yirmi bir payd1r. Vasiyet sekiz payda ge<;erli k1hnir. Miras yoluyla efendiye LI<;
pay geri doner. Boylece efendinin miras<;llanna on alt1 pay teslim edilir. Vasiyeti de
sekiz payda ge<;erli kllm1?t1k. Dolay1s1yla LI<;te bir ve LI<;te iki ?eklindeki payla?1m
ger<;ekle?mi? olur. Baylece LI<; yLiz dirhemden efendinin miras<;llanna teslim
edilenin yirmi bir paydan on alt1 pay oldugu ortaya <;1km1?t1r. Bunun dirhem olarak
miktan iki yLiz yirmi sekiz dirhem ve bir dirhemin yedide dordLidLir. (:LinkLI on dort
pay iki yLiz dirhem olur. (:LinkLI on dart, yirmi birin LI<;te ikisidir. YLiz dirhemin
yedide biri on dart dirhem ve bir dirhemin yedide ikisidir. YLiz dirhemin yedide ikisi
ise yirmi sekiz dirhem ve bir dirhemin yedide dordLidLir. Kolenin kans1 bir pay al1r.
40_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut

0 da on dort dirhem ve bir dirhemin yedide ikisidir. K1z1 ise yuz dirhemin yedide
dordunu al1r. 0 da elli yedi dirhem ve bir dirhemin yedide biridir. Sonra ~unu
[29/30] soylemi~tir : "Kolenin b1rakt1g1 mal uc; yuz kirk iki dirhem ve bir dirhemin yedide
alt1s1d1r." Bununla yuz dirhemin yedide uc;unde vasiyeti gec;erli klld1g1m1z1
kastetmektedir . Vasiyet konusu mal onun tUm mal1ndan sayll1r. Yuz dirhemin
yedide uc;u, kirk iki dirhem ve bir dirhemin yedide alt1s1d1r .
Cebir (eksigi giderme) yoluyla c;ozumu ~u ~ekilde olur: Kole lehine yapllan
vasiyet " bir ~ey"de gec;erli kilin1r. Sonra "bu ~ey" onun mirasc;llan aras1nda sekize
bolunur. "Bir ~eyin" sekizde uc;u efendiye doner. Boylece efend in in mirasc;llannin
elinde "iki ~eye denk olan bir ~eyin sekizde be~i d1~1nda bir mal" olur. Bu mala ve
onun dengine eksik olan eklendikten sonra, uc; yuz dirhem "iki ~ey ve bir ~eyin
sekizde be~ine" denk olur. Boylece sekiz paydal1 bir kesir ortaya c;1kt1. Tam say1ya
c;evirmek ic;in "iki ~ey ve bir ~eyin sekizde be~ini" sekiz ile c;arpanz. Yirmi bir pay
olur . Boylece uc; yuz dirhemin yirmi bir pay olacag1 ve vasiyet ile ilgili bilgi ortaya
c; 1km1~t1r . Biz vasiyeti " bir ~ey" olarak gec;erli k1lm1~t1k . Her " bir ~eyi" sekiz ile
c;arpt1k. Boylece vasiyetin yirmi bir paydan sekiz payda gec;erli kll1nd1g1 ortaya
c;1km 1 ~t 1r. Cozumun kalan k1sm1 daha once ac;1klad1g1m1z gibidir.
Ebu Yusuf ve Muhammed (rh .a.)'e gore, efendiye kolenin terikesinden, c;a h ~ma
borcu kadar olan iki yuz dirhem verilir. Koleye yuz dirhem kal1r. Sonra bu yuz
dirhem onun mirasc;llan aras1nda sekiz paya bolunur. Bunun uc; pay1 efendinin
olur . Sonra bu uc; pay1n birinde vasiyet gec;erli kil1nir. Sonra da bu pay, kole ve
efendinin mirasc;ilan arasinda sekiz pay uzerinden miras olur. Oc; pay efendiye
doner. Bunlar devreden paylard1r. Dolay1s1yla efendinin mirasc;ilann1n hakk1ndan
devreden bu paylar du~ulur. Onlann on uc; pay hakk1, kolenin de sekiz pay hakk1
kal1r. Sonra onlara miras yoluyla uc; pay doner. Boylece onlara on alt1 pay teslim
edilir. Vasiyet de sekiz pay olarak gec;erli kllm1~t1k . Dolay1s1yla hesap dogru olur .
Ancak Ebu Yusuf ve Muhammed (rh.a.)'e gore uygulama sadece yuz dirhemin
sekizde uc;unde olup, Ebu Hanlfe (rh.a .)'nin prensibine gore, tUm mal ile ilgili olarak
belirttigimiz uygulama gibidir. Bunun uzerinde iyi du ~ undugun zaman c;ozum
yollannin farkl1hgina ragmen ayn1 cevab1 verdiklerini goreceksin.
$ayet devreden pay1 kole taraf1nda farzedersen, bu durumda c;ozumunun,
kolenin c;ah~ma borcu olan iki yuz dirhemi odemesi ~ek linde olacag1n1 soylerim.
Ona yuz dirhem kal1r. Sonra bu yuz dirhem onun mirasc;ilan arasinda sekiz paya
bolunur. Bunun uc; pay1 efendinin olur. Sonra bu uc; paydan bir pay vasiyet yoluyla
kolenin k1z1na ve kans1na doner. Devred en pay da budur . Dolay1s1yla onlarin asil
hakkindan bir pay du~eriz . Geriye onlann dort pay hakk1 ka\ 1r. Sonra vasiyet
yoluyla onlara bir pay doner. Boylece onlann be~ pay1 olur. Bu da onlann mirastan
hakland1r. Dort pay k1z1n, bir pay da kad1n1n olur. Boylece bu yuz dirhemin yedi
paya, iki yuz dirhemin de on dort paya bolundugu ortaya c;1km1~ oldu. Toplam
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _41
yirmi bir pay olur. Efendinin mirasc;llanna bir keresinde on dart pay, digerinde iki
pay ula?t1. Bu da on alt1 payd1r . Bunun dirhemlerden miktan, iki yuz yirmi sekiz ve
bir dirhemin yedide dordudur.
Cebir metoduna gore, bu yuz dirhemden efendi ic;in "uc; ?ey" aynl1r. Sonra
bunun uc;te birinde vasiyet gec;erli k1l1n1r. 0 da "bir ?ey"dir. Geriye "be? ?eye denk
olan iki ?ey" d1?1nda yuz dirhem kahr . (unku efendiye miras yoluyla "uc; ?ey"
teslim edildiginden dolay1 kolenin k1z1nin ve kans1nin "be? ?eye" ihtiyac1 vard1r. Bu
yuzden yuz dirheme "iki ?ey" ekleriz. Ona denk olana da iki ?ey ekleriz. Boylece
mal olan yuz dirhemin yedi ?eye denk oldugu ve bu maldan efendiye teslim
edilenin sonuc;ta "iki ?ey" oldugu ortaya c;1km1?t1r. Bu da onun yedide ikisi olup, iki
yuz dirhem ile birlikte efendiye teslim edilmi?tir. Bbylece iki yuz yirmi sekiz dirhem
ve bir dirhemin yedide dordu olur .
$ayet kale; iki k1z, bir kan ve efendisini b1rakarak olse ve sorunun geri kalan [29/ 31 )
k1sm1 yukandaki gibi ise, uc; yuz dirhem altm1? yedi paya bolunmu~ olur. Efendi
bundan kirk uc; pay al1r. Geri kalandan da miras yoluyla be? pay al1r. lki k1z on alt1
pay, kadin da uc; pay al1r. EbG Hanlfe (rh a )'nin prensibine gore boyledir.
(unku uc; yuz dirhemin tUmu dikkate al1nmas1 bak1mindan efendinin mal1d1r.
Dolay1s1yla onun uc;te biri vasiyet yoluyla kolenin olur. Sonra bu uc;te bir efendinin
mirasc;llan aras1nda yirmi dart paya bolunur . On alt1 pay iki k1z1n, uc; pay kad1n1n,
be? pay da efendinin olur. Malin uc;te biri yirmi dart pay olunca, uc;te ikisi kirk sekiz
pay olur. Sonra miras yoluyla be? pay efendiye dbner. Boylece onun mal1 bu be?
payla normal hakk1ndan fazla olur. Bunlar devreden paylard1r. Dolay1s1yla onun asll
hakk1ndan bunu du?eriz. Onun geriye kirk uc; pay hakk1, kolenin de yirmi dart pay
hakk1 kal1r. Bunun toplam1 da altml? yedi payd1r. Sonra be? pay efendinin
mirasc;1lanna dbner. Bbylece onlara kirk sekiz pay teslim edilir. Vasiyeti de yirmi
dbrt payda gec;erli kllm1?t1k . Dolay1s1yla uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki ay1nm dogru
gerc;ekle?mi? oldu.
Cebir (eksigi tamamlama) yoluyla c;ozumu ?U ?ekilde olur: Belirsiz bir mal
al1nir. Vasiyet "bir ~ey" de gec;erli kll1n1r. Sonra yirmi dart pay olan bu ~eyden be?
pay vasiyet yoluyla efendiye dbner. Bbylece efendinin mirasc;1lann1n elinde "iki ?eye
denk olup, bir ?eyin yirmi dart payindan on dokuz pay olan mal d1~1nda" bir mal
olur. Bu maldan c;1kanlan miktar kadar e?itligin iki tarafina ayni miktarda mal
ekledikten sonra, tUm mal, iki ?eye ve yirmi dart payhk "bir ?eyin" on dokuz
pay1na denk olur. Boylece "bir ?ey" yirmi dart paya bolunerek kesirli duruma geldi.
Bunu tam say1ya c;evirmenin yolu, iki ?ey ve on dokuz pay1 yirmi dart ile
c;arpmakt1r . Bunun sonucu da altm1? yedi pay olur. Boylece tUm maim altm1? yedi
pay oldugu ortaya c;1kt1. Vasiyet miktanni ogrenmemiz ise ~u ?ekilde olur. Biz
vasiyeti "bir ?ey"de gec;erli k1ld1k . Her bir ?eyi yirmi dart paya bolduk. Boylece
vasiyetin gec;erliliginin altm1? yedi pay1n yirmi dart payinda oldugu ortaya c;1km1?t1r.
42 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit
~ayet devreden pay kole taraf1ndan farzedilse, bu durumda <;bzumu, kolenin
<;al1?ma borcu olan iki yuz dirhemin Li<; yuz dirhemden odenmesi ~eklinde olur.
Geriye yuz dirhem kal1r. 0 da kblenin malld1r. Miras<;llan aras1nda yirmi dbrt pay
olur. Bunun be? pay1 miras yoluyla efendinin olur. Sonra vasiyet yoluyla bunun
Li<;te biri koleye doner. 0 da bir pay ve bir payin Li<;te ikisidir. Bu miktar kolenin
hakk1ndan dLi?Lilur. Boylece yuz dirhem olan kolenin mal1, yirmi iki pay ve bir pay1n
Li<;te biri olur. Efendiye ait olan iki yuz dirhem ise bunun iki kat1 olur. 0 da kirk
dbrt pay ve bir pay1n Li<;te ikisidir. 0 halde tUmu altm1? yedi payd1r. Sonra kblenin
mal1ndan be? pay efendiye verilir. Sonra da bu be? paydan bir pay ve bir payin
Li<;te ikisi vasiyet yoluyla koleye dbner. Bbylece onun elinde on dokuz pay olur.
Kadin i<;in Li<; pay, iki k1z i<;in on alt1 pay ve efendi i<;in -vasiyet yoluyla kolenin eline
ge<;en paylann iki kat1 olan-k1rk sekiz pay olur.
Cebir yoluyla <;bzumunde ise kole i<;in belirsiz bir mal farzederiz. Sonra
(29/32] bundan miras yoluyla efendiye "be? ~ey" veririz. Sonra da vasiyet yoluyla "bir ~ey
ve bir ?eyin Li<;te ikisi" geri dbner. Bbylece kblenin, "on dokuz ?eye denk olan Li<;
bu<;uk ?ey ve bir ?eyin Li<;te biri d1~inda" bir mal1 olur. ~unku efendiye "be~ ?ey"
vermi?tik. lki k1zin ve kadinin "on dokuz ?eye" ihtiyac1 vard1r. Dolay1s1yla buna "Li<;
?ey ve bir ?eyin Li<;te birini" ekler ve ona denk olana da bu miktar kadar eklersin.
Bbylece tUm mal1n, "yirmi iki ?ey ve bir ?eyin Li<;te birine" denk oldugu ortaya
<;1km1?t1r. Burada "bir ?ey" u<;te birlik paylara bolundu. Tam say1ya <;evirmek i<;in Li<;
ile <;arparsin. Boylece altm1? yedi pay olur. Mal, "yirmi iki ?ey ve bir ?eyin Li<;te biri"
olunca, efendiye miras yoluyla "be? ?ey" vermi?tik. Sonra vasiyet yoluyla "bir ?ey
ve bir ~eyin Li<;te birini" geri alm1~t1k. Boylece "on dokuz ?ey" oldu. Kad1n "Li<;
?ey", iki k1z da "on alt1 ~ey" al1r. Boylece dogru payla~1m ger<;ekle~mi~tir.
Bir kimse olecegi zaman kolesini ozgur k1lsa, bu kole d1~1nda mall da yoksa,
degeri de Li<; yuz dirhem ise ve kble efendisine yuz dirhem bdese, efendisi de bunu
kendine harcasa, sonra kble olse ve geriye Li<; yuz dirhem ile k1z1ni ve efendisini
b1raksa; bu durumda efendi bunun yuz dirhemini kolenin <;al1~ma borcu olarak,
yuz dirhemini de miras olarak allr.
Bu ~ekilde olmas1 ancak ~undan dolay1d1r: Kolenin malindan efendiye
verilecek olan iki yuz dirhemdir. ~unku kole yuz dirhem odemi?ti. ~al1?ma borcu
sadece iki yuz dirhem kalm1~t1r. Efendiye iki yuz dirhem bdedigimiz zaman, kblenin
yuz dirhemi kal1r. Efendi ile k1z arasinda yan yanya olur. Bunun yans1 efendinin
olur. Boylece efendinin tUm mal1 iki yuz elli dirhem olur. Bunu alt1 paya bbl. ~unku
ikiye bblunebilen Li<;te bir paya ihtiyac1m1z vard1r. Sonra vasiyet iki payda ge<;erli
kll1nir. Miras yoluyla efendiye bir pay doner. Boylece onun mall, hakk1 olandan bir
pay fazlala~1r. Bu da devreden payd1r. Dolay1s1yla efendinin miras<;llann1n asll
hakk1ndan bir pay du~ulur. Bbylece onun mal1 be~ pay olur. Vasiyet yoluyla kole iki
pay al1r. Sonra miras yoluyla efendiye bir pay dbner. Boylece efendinin
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _43
miras~ilanna dart pay teslim edilir. Vasiyet biz iki payda ge~erli k1lm1?t1k . Boylece
u~te bir ve u~e iki ?eklindeki miktannin da iki yuz elli dirhemin be?te ikisi oldugu
ortaya ~1km1~t1r. 0 da yuz dirhemdir. $ayet vasiyeti yuz elli dirhemde ge~erli kllsak,
sonra efendiye bunun elli dirhemi miras yoluyla geri d6ner. B6ylece vasiyeti
uygulad1g1m1z miktar gibi miras~llannin elinde iki yuz dirhem olur. K61enin k1z1 i~in
yuz dirhem kallr.
Cebir metoduyla ~6zmenin yolu ise, vasiyete "bir ?ey" ekleme ~eklinde olur.
Soma onun yans1 miras yoluyla efendiye d6ner. B6ylece efendinin, "iki ?eye denk
olan yanm ~ey" d1?1nda bir mall olur. Ekleme yap1p sadele?tirildikten sonra mal,
"iki bu~uk ?eye" denk olur. "Bir ?ey" yanya bolundugunden, tam say1ya ~evirmek
i~in iki kat1na ~1karmam1z gerekir. B6ylece "be? ?ey" olur. "Bir ?ey" de "iki ?ey"
olur. B6ylece vasiyeti efendinin mallnin be~te ikisinde ge~erli kild1g1m1z ortaya ~1kt1.
Bu da daha once a~1klad1g1m1z gibi iki yuz elli dirhemdir.
Eger devreden pay1 k61enin mal1ndan du~mek istersen, bunun yolu efendiye,
u~ yuz dirhemden iki yuz dirhemin u~te ikisini vermektir. O da yuz otuz u~ dirhem
ve bir dirhemin u~te biridir. (unku kale yuz dirhem 6demi?ti. Ancak onun
zimmetinde vasiyet iki yuz dirhem oran1nda kalm1~t1r. Dolay1s1yla efendiye bunun
u~te ikisi 6denir. Kolenin mal1 da yuz altm1? alt1 dirhem kallr. Bu da k1z ile efendi
aras1nda yan yanya olur. Bu her yanm1 u~ paya ay1r, sonra k61enin pay1ndan bir pay
du?. B6ylece k61enin mah be~ pay olur. Sonra vasiyet yoluyla k1za bir pay d6ner.
[29/33)
B6ylece miras yoluyla efendinin eline ge~en miktar gibi u~ pay olur. Dikkatle
bakt1g1n takdirde cebir metoduna gore de dogru ~6zumu ger~ekle?ir.
$ayet kale efendiye iki yuz dirhem vermi?se ve sorunun geri kalan k1sm1
yukandaki gibi ise ve efendi de bunu harcaml?Sa, bu durumda efendi, bu u~ yuz
dirhemden k61enin ~al1?ma borcu olarak yirmi dirhem, miras yoluyla da yuz kirk
dirhem allr.
(unku biz efendinin mal1n1 ortaya koyuyoruz; efendinin mal1 da, koleden
~all~ma borcu olarak alacaga yuz dirhem ve miras yoluyla ondan alacag1 k61enin
kalan mal1nin yans1d1r. Bu da toplam iki yuz dirhemdir. Sonra bunu alt1 pay
yapanz. (unku bu paylann u~te birinin ikiye bolunmesi gerekir. Buna ihtiyac1m1z
vard1r. Sonra efendinin pay1ndan daha once belirttigimiz gibi bir pay du~eriz.
B6ylece efendinin mal1 be? pay olur. Bunun be~te ikisi vasiyet yoluyla kolenin olur.
lki yuz dirhemin be~te ikisi de seksen dirhemdir. Dolay1s1yla onun lehine yapllan
vasiyetin seksen dirhem oldugu, kalan ~al1~ma borcunun da yirmi dirhem oldugu
ortaya ~1km1~t1r. o~ yuz dirhemden yirmi dirhemi kolenin ~al1~ma borcu olarak
efendinin miras~ilanna veririz . Geriye efendi ile k1z aras1nda yan yanya olmak uzere
iki yuz dirhem kal1r. B6ylece efendinin miras~1lannin eline miras yoluyla yuz kirk
dirhem, ~al1~ma borcu olarak da yirmi dirhem ge~er. Bunun toplam1 yuz altm1~
44 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Kitabu'l-Mebsut
dirhemdir. Vasiyeti de seksen dirhemde ge~erli kilm1?t1k. Bbylece O~te bir ve O~te
iki ?eklindeki payla?1m dogru ger~ekle?ir.
~ayet dO?en pay1 kolenin malindan sayarsan, ?Unu sbyleriz: Kole iki yOz
dirhem bdemi?tir. Dolay1s1yla onun zimmetinde kalan vasiyet ancak yOz dirhem
oran1ndad1r. Bu yuzden efendiye yuz dirhemin O~te ikisini oder. Bu da altm1? alt1
dirhem ve bir dirhemin O~te ikisidir. Kblenin mal1 iki yOz otuz O~ dirhem ve bir
dirhemin O~te biri kahr. Bunu alt1ya ay1r, sonra kolenin pay1ndan bir pay dO? ve
kalan1 be? paya ay1r. 0~ pay efendinin, iki pay da k1z1n olur. Sonra vasiyet yoluyla
k1za bir pay dbner. Bbylece O~ pay teslim edilir. Bu da efendiye miras yoluyla teslim
edilen kadard1r.
Eger kble efendisine O~ yOz dirhem vermi~se ve efendi de bunu yemi?se,
sonra kale olse ve geriye O~ yuz dirhem ile k1z1n1 ve efendisini b1raksa, bu durumda
efendinin kble Ozerinde ~al1?t1rma hakk1 olmaz. Efendinin yedigi maldan hi~ bir ?ey
kazanilmaz. Dolay1s1yla efend inin mah sadece kbleden miras ald1g1 miktard1r. Bu da
yOz elli dirhemdir.
Devreden pay1 dO~tOkten sonra bunu be? paya ay1nrs1n. Vasiyet yoluyla
bunun be?te ikisi kblenin olur. Bu da altm1? dirhemdir. Sonra miras yoluyla bunun
yans1 efendiye dbner. Bu da otuz dirhemdir. Dolay1s1yla efendinin miras~ ilanna
ancak yuz yirmi dirhem teslim edilir. Bu da sonu~ta O~ yuz dirhemin be?te ikisidir.
K1za da yuz seksen dirhem teslim edilir. Bu kadar da efendiye tesli m edilmi?ti.
<;:unkO biz onun vasiyetini altm1? dirhemde ge~erli k1lm1?t1k. Onun miras~ilanna da
yOz yirmi dirhem teslim edilmi?tir. Dolay1s1yla bbl0?0m dogru ger~ekle?mi?tir.
~ayet kble efendiye be? yOz dirhem bdese ve efendi bunu kend ine harcasa,
sonra kble blse ve geriye be? yOz dirhem ile k1z1n1 ve efendisini b1raksa, sonra
efendi de blse; bu durumda bundan yOz elli dirhem efendinin, geri kalan da k1z1n
olur.
<;:unkO sonu~ta efendi, kbleden miras olarak ald1g1 mal d1?1nda geriye bir ?ey
b1rakmam1?t1r. Ondan miras olarak ald1g1 da iki yuz elli dirhemdir. Ancak bu
mahndan, once borcunu bdeyecektir. Bu da iki yuz dirhemdir. <;:unkO kale
blmeden once onun kble Ozerindeki hakk1 O~ yOz dirhem idi. Fakat ondan be? yOz
dirhem alm1~t1r. Dolay1s1yla iki yuz dirhem onun zimmetinde bor~tur. Borcunu
bdese elli dirhemi kal1r. Kblenin mahnda bir fazla l a~ma oldugu ortaya ~1km 1?t1r . 0
da efendiden tahsil ettigi iki yOz dirhemdir. Dolay1s1yla bunun yans1 miras olarak
efendinin olur. Bu da yuz dirhemdir. Bbylece efendinin mal1 yOz elli dirhem
[29/34] olmu~tur . Sonra bunu alt1 paya bbleriz. Devreden pay dO~OldOkten sonra be~ pay
olur. Bunun be?te ikisi vasiyet yoluyla kblenin olur. YOz elli dirhemin be?te ikisi de
altm1? dirhemdir. Bbylece kale lehine yapilan vasiyetin altm1? dirhem oldugu ortaya
~ 1km1 ?t1r. Sonra bunun yans1 efendiye miras olarak dbner. Bu da otuz dirhemdir.
Vasiyetler Kitab1_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _45
Boylece efendinin mirasc;1s1nin elinde yuz yirmi dirhem olur. Vasiyeti de altm1~
dirhemde gec;erli k1lm1~t1k. Dolay1s1yla payla~1m dogru o l mu~tur .
$ayet miras1 dikkate alirsan ~unu soyleriz : Efendi miras olarak uc; yuz seksen
dirhem alm1~t1r. Bir kere iki yuz ell i, diger bir kere yuz, ba~ka bir kere de otuz
dirhem alm1~tir. Bu da uc; yuz seksen dirhemdir. K1z da bu kadar alir. Dolay1s1yla
kole yedi yuz altm1~ dirhem b1rakarak olmO~tOr. c;:onku elinde be~ yuz dirhem
varken oldu, bore; odeme yoluyla ona iki yuz dirhem ve vasiyet yoluyla da a ltm1~
dirhem verildi . Bu da yedi yuz altm1~ dirhem olup k1z ile efendi aras1nda yan yanya
olur. Her birisi uc; yuz seksen dirhem al1r.
$ayet olum hastal1g1nda kolesin i ozgur kilsa ve kolenin degeri uc; yuz dirhem
ise, sonra kole olse ve geriye bin dirhem ile bir ogul b1raksa, bu onun b1rakt1g1
miras1n tOmunO alir. Sonra kolen in oglu olse ve geriye bir k1z b1raksa, sonra da
kolenin efendisi olse, bu durumda efendi; kolenin c;al 1~ma borcu olarak bin
dirhemden kirk dirhem, miras yoluyla da geri kalanin yans1n1 alir. Boylece onun ic;in
be~ yuz yirmi dirhem toplanm1~ olur. Kole ic;in vasiyeti iki yuz altm1 ~ dirhemde
gec;erli k1ld1k.
c;:onku kole bir ogul b1rakarak olunce efendi onun miras1ndan hie; bir ~ey
almaz. Sonra kolenin oglu bir k1z b1rakarak oldu . Dolay1s1yla kolenin b1rakt1g1
miras, k1z ile efendi aras1nda yan yanya olur. Bu sorunun hukmu yukanda "kolenin
olup de geriye bin dirhem ve bir k1z b1rakt1g1" sorunun hukmuyle ayn1d1r. c;:unku
her iki durumda da mal1n yans1 efendiye doner.
Allah daha iyi bilir.

IKI KOLEDEN BIRISININ OZGOR KILINMASI

Clum hastas1 ki~i. her birisinin degeri i.i~ yi.iz dirhem olan iki kolesini
ozgi.ir k1lsa ve bunlar d1~mda mah da yoksa, sonra bunlardan biri, ozgi.ir
k1hnd1ktan sonra kazand1g1 bin dirhemi b1rakarak olse ve efendisi d1~mda
miras~1s1 da yoksa, sonra efendi olse ve diger kole kalsa ve ~ah~ma
borcunu hi~ odememi~se, kirk dirhem oranmda ~ah~mas1 gerekir.
Efendinin miras olarak ald1g1 ise dokuz yi.iz altm1~tir.
c;:onku efendinin ma/1, sag olan kolenin uc; yuz dirhem olan kuru mulkiyet ve
olen kolenin de bin dirhem olan terikesidir. Ozgur olarak olse efendisinden ba~ka
mirasc;1s1 yoktur. Kole olarak olse onun kazanc1 efendisinindir. Aynca bu malin bir
bolumu c;ali~ma borcunun odenmesi yoluyla, bir bolumu de miras yoluyla
efendinindir. Sonra bunun tOmunO alt1 paya boleriz. c;:onku uc;te biri, iki kole
aras1nda ikiye bolunebilen bir say1ya ihtiyac1m1z vard1r. Sonra olen koleye du ~e n
pay miras olarak efendiye doner. Boylece onun hakk1 bi r pay fazla la~1r . Bu da [29/35)
devreden payd1r. Dolay1s1yla onun asil hakk1 olan dort paydan bir pay d u~O lur .
46 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit
Boylece paylar be?e iner. Her birisi ic;in bir pay olmak Ozere iki kole iki pay al1r. Bin
Oc; yuz dirhemin be?te biri iki yuz altm1?t1r. Sag olan koleye kuru mulkiyetinden bu
miktar teslim edilir. Kirk dirhem oran1nda c;al1?1r. Boylece efendinin mirasc;1s1n1n
elinde bin kirk dirhem olur. Ayn1 ?ekilde olen koleye vasiyet yoluyla iki yuz altm1?
dirhem teslim edilmi?tir. Boylece iki kole lehine vasiyet be? yuz yirmi dirhemde
gec;erli kil1nm1? oldu. Bunun iki kat1 efendinin mirasc;ilanna teslim edildi. Dolay1s1yla
payla?1m dogru gerc;ekle?mi?tir.
Bunun ba?ka bir c;ozum yolu da as1I paylann alt1 olmas1 ?eklindedir. Her bir
kole ic;in bir pay; efendinin mirasc;ilan ic;in de dort pay. Sonra kolelerden biri lehine
yapilan vasiyetteki hakk1n1 alarak olmO?tOr. Bu yuzden onun payin1 dO?, be? pay
kal1r. Kalan kole ic;in bir pay, mirasc;ilar ic;in de dort pay olur. Toplam mal bin Oc;
yuz dirhemdir. Be?e boldugun zaman sag kole iki yuz altm1? dirhem olan bir pay,
mirasc;1lar da dort pay ahr. Olen kolenin lehine yap1lan vasiyetin konusu olan iki yuz
altm1? dirhemi ald1g1 ortaya c;1km1?t1r. Boylece iki yuz altm1?. kalan Oc; yuze
eklenerek efendinin tOm mal1 bin be? yuz altm1? olur. lki kole lehine vasiyet bunun
Oc;te biri olan be? yuz yirmi dirhemde gec;erli kil1n1r. Efendinin mirasc;1lanna bin kirk
dirhem teslim edilir.
$ayet olum hastahginda her birisinin degeri uc; yuz dirhem olan iki kole ozgur
kllsa ve bunlardan birisi geride yuz dirhem ile bir k1z1n1 ve efendisini b1rakarak olse,
sonra efendi olse, yuz dirhemin tOmO kolenin c;ah?ma borcu olarak efendinin olur.
Sag kole de iki yuz yirmi dirhem oraninda c;ah?1r.
(:OnkO burada efendinin mah dort yuz dirhemdir. Kalan kolenin kuru
mulkiyeti uc; yuz dirhemdir. Olen kolenin b1rakt1g1 yuz dirhemin tOmO c;al1?ma
borcu bak1m1ndan efendinin mal1d1r. (:OnkO malin Oc;te biri bu miktar1 a?maktad1r.
Bore; da mirastan once gelir. Sonra bu dort yuz dirhem be?e bolunur. (:Onku asil
paylann alt1 oldugunu daha once ac;1klam1?t1k. Olen kolenin pay1 d0?010r. Geriye
be? pay kal1r . Sag olan kole de ancak dort yuz dirhemin be?te birini al1r. Bu da
seksen dirhemdir. Diger kolenin de vasiyet yoluyla bu kadar ald1g1 ortaya c;1km 1?t1r.
Boylece efendinin toplam mah dort yuz seksen dirhem olur. Bunun uc;te biri olan
yuz altm1? dirhem iki kole aras1nda bolO?tOrOIOr. Her birisi seksen dirhem al1r.
Malin Oc;te ikisi ise uc; yuz yirmidir. Efendinin mirasc;ilan yuz dirhem alm1?t1r.
Dolay1s1yla mirasc;1lann her birisine tam hakk1nin ula?mas1 ic;in sag olan kole iki yuz
yirmi dirhem oraninda c;al1?1r.
$ayet olen kole geriye iki yuz elli dirhem b1raksa, efendi bundan kolenin
c;ah?ma borcu olarak yuz doksan be? dirhem ve bir dirhemin on bir pay1ndan be?
pay ahr. Geri kalan miktann yans1 olan yirmi yedi dirhemi ve bir dirhemin on bir
payindan Oc; pay1 miras olarak al1r. Sag olan kole de yuz doksan be? dirhem ve bir
dirhemin on bir pay1ndan be? pay oran1nda c;al1?1r.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _47

c;:unku olen kale, geriye degerinden fazla bir miktar b1raksa bu fazlal1g1n yans1
k1 zin, diger yans1 da miras yoluyla efendinin olur. $ayet b1rakt1g1 miktar degerinden
daha az ise, ayn1 ?ekilde eksik olan miktan ikisi arasinda b610?t0ruruz . Burada
eksik miktar elli dirhemdir. Bunun yirmi be? dirhemi k1z1n uzerinde olur. Dolay1s1yla
efendinin mal1 sonur;ta be? yuz yetmi? be? dirhem olur. Oc; yuz dirhem sag olan
kolenin degeridir. lki yuz elli dirhem de olen kolenin terikesidir. Yapt1g1 vasiyet
belirleninceye kadar bu c;al1?ma borcu olarak kahr. Vasiyeti gec;erli k1ld1g1m1z zaman
k1za teslim edilen yirmi be? dirhemdir. c;:onku bu miktar k1z uzerine say1lm1?t1r. [29/ 36)
Efendinin mal1nin miktann1 ogrendigimize gore, payla?1min alt1 pay uzerinden
olmas1 gerektigini soyleriz. Ancak olen kolenin pay1 olan pay1n yans1 miras olarak
efendiye doner. Bu ?ekilde bir pay yanya bolunur. Tam say1ya c;evirmek ic;in bu
paylan on iki yapanz. Bunun sekiz pay1 efendinin mirasc;ilannin olur. Her bir kale
de iki pay al1r. Sonra olen kolenin iki payh k payindan bir pay efendiye doner. Bu da
devreden payd1r. Bunu mirasc;1lann asll hakk1ndan dO?eriz. Geriye on bir pay kal1r.
Efendinin mirasc;ilan ic;in yedi, her bir kale ic;in iki pay olur. Sonra, olen kolenin
pay1ndan bir pay efendinin mirasc;ilanna doner. Boylece onlara sekiz pay teslim
edilir. Vasiyeti de dart payda gec;erli kilm1?t1k . Dolay1s1yla hesap dogrudur. Boylece
ya?ayan kolenin payin1n, efendinin on bir payl1k mahndan iki pay oldugu ortaya
c;1km1?t1r. Efendinin mah be? yuz yetmi? be? dirhemdir. Bunu on bire boldugun
zaman, her bir pay1 elli iki dirhem ve bir dirhemin on bir payindan uc; pay olur.
Olen koleye vasiyet yoluyla bu kadar teslim edilmi?tir. lki koleye vasiyet yoluyla
teslim edilen topland1g1 zaman , uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki payla?1min dogru
oldugu ortaya c;1kar. Olen kolenin c;al1?ma borcunun yuz doksan be? dirhem ve bir
dirhemin on bir pay1ndan be? pay oldugu ortaya c;1kt1g1na gore, efendi bunu onun
terikesinden al1r . Terikesi elli dart dirhem ve bir dirhemin on bir pay1ndan alt1 pay
olarak kal1r. Bunun yans1 k1z1n, diger yans1 da miras olarak efendinin olur. Bu da
yirmi yedi dirhem ve bir dirhemin on bir payindan uc; payd1r.
$ayet, kolenin terikesinin degerinden az olmas1nin degerinden fazla olmas1yla
k1yaslanamayacag1, c;unku fazla olmas1 durumunda hem efendinin hem de k1z1n
bunda hakk1 vard1r. Eger yok olmas1 ?eklinde bir zarar ortaya c;1ksa, bu ikisini de
etkiler. Fakat kolenin degeri tamamlanincaya kadar, buldugu takdirde efendinin
hakk1 olur . c;:onku c;ah?ma borcunun kolen in tOm degerinde dikkate al1nd1g1n1
daha once soylemi?tik . Dolay1s1yla bunun eksikliginden bir ?eyi k1za yuklemek
dogru olmaz . Aksine tOmu efendinin uzerine olur. Onun mah be? yuz elli dirhem
kahr, denilse; ?U ?ekilde cevap veririz : Bu gorunO?te boyledir. Gerc;ekte ise bu
eksiklik ikisinin de hakk1ndan sayil1r. c;:unku biliyoruz ki, olen kbleye vasiyet yoluyla
bu kadan ve daha fazlas1 teslim ediliyor. Ona vasiyet yoluyla teslim edilen de k1z ile
efendi aras1nda yan yanya miras olur . Bu yuzden eksikligi gidermeyi ikisine de
yukledik.
48 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit
Eger kole, geriye Or; yOz dirhem ile k1zin1 ve efendisini b1raksa, sag kole ile
olen kolenin degeri on bir paya bolOnOr.
<;:OnkO efendinin burada mal1 alt1 yOz dirhemdir. Olen ko le Or; yOz dirhem
b1rakm1 ~t1r .Bu miktar, kolenin r;ah~ma borcu olarak sanki efendinindir. <;:OnkO
kolenin zimmetinde mal1ni kapsayan bir bore; r;1kabilir. Sag kolenin degeri de Or;
yOz dirhemdir. Bunun toplam1 alt1 yOzdOr. On bir paya bolOnOr. <;:On kO devrede n
payin on iki paydan dO ~ Olecegini daha once ar;1klam1 ~t1k . Bu da r;al1~ma payindan
efendiye miras yoluyla donen payd1r. On bir paya boldOgOmOzde, bu on bir payl1k
alt1 yOz dirhemden iki pay1n sag olan koleye teslim edilecegini soyleriz. Geri kalan
miktan da r;ah ~ 1r . Olen koleye de terikesinden vasiyet yoluyla bu kadar teslim edilir.
Bunun d1~1ndakini efendinin mirasr;ilan r;al1~ma borcu olarak ahrlar. Sonra olen
koleye vasiyet yoluyla teslim edilenin yans1 da onlara doner. Boylece sekiz paylan
olur. Vasiyeti biz dort payda ger;erli k1lm1~t1k . Dolay1s1yla Or,;te bir ve Or,;te iki
~eklindeki payla~1m dogru gerr;ekle~ti. Paylar ar;1sindan r;ozOmO gerr;ekle~ince,
dirhemlere gore r;ozOmO de kolayd1r.
Cebr metoduyla r;ozOmOnde ~unu soyleriz: Her bir koleye vasiyet yoluyla " bir
(29/37] ~ey " teslim ed ilir. Sonra olen kolenin vasiyet yoluyla ald1g1 " ~eyin " yans1 miras
olarak efendinin mirasr;ilanna doner. Boylece onlann elinde "bir bur;uk ?ey "
d1~1nda alt1 yOz dirhem olur. Sonra bu "dort ?eye " denk olur. Buna " bir bur;uk
~ey" ekleriz ve dengine de ayni miktar kadar ekleriz. Boylece alt1 yOz dirhemin
" be? bur;uk ?eye " denk oldugu ortaya r;1km1?t1r. Burada " bir ?ey " ikiye
bolOnmO?tU r. Kesi rden kurtarmak ir;in iki kat1na r;1kar, "on bir ?ey" olur. Boylece
efendinin mal1 olan iki yOz dirhemin "on bir ?eye" denk oldugu ve bundan, daha
once ar;1klad1g1m1z gibi, her bir kole ir;in vasiyetin iki payda ger;erli oldugu ortaya
r;1km1~t1r.

Bir ki~inin Or; kolesi varsa, bunlar d1?tnda mal1 yoksa, bunlardan iki tanesi de
m0debber9 ise ve saghginda kolelerinden bir tanesini ozgOr k1lsa , sonra mOdebber
kolelerden bir tanesi r;al1~ma borcunu odemeden olse, bu durumda sag olan
mOdebber kolenin Or;te biri ve geri kalan miktann1n be?te biri ozgOr olur.
Degerinin onda dordO oraninda da r;ah?1r. Diger kole de degerinin Or;te ikisi
oraninda r;ah~1r .
<;:OnkO sagl1g1nda ger;erli olan ozgor k1lma, olOmOyle bOtOn koleleri
kapsam1?t1r. Dolay1s1yla kolelerin her birisinden bir pay ozgOr olur. OIOm s1ras1nda
efendinin mal1, onlardan her birisinin kuru mOlkiyetinin Or,;te ikisidir. Malmin Or;te
biri vasiyet yoluyla mOdebber kolelere teslim edilir. lkisi aras1nda yan yanya olur.
Boylece efendinin mal1 alt1 pay olur. Ancak mOdebber kolelerden biri, lehine
yapilan vasiyeti alarak olmO?tUr. Onun r;al1?ma borcu da yok olmu?tur. Dolays1yla

9
Miidebber Kole: Ozgi.irlogone k a v u ~ ma s1 efendisinin olum une ba g l a nm1~ bulunan erkek kole. Bu
durumdaki ca riyeye ise "mi.i debbere " denir.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _49
diger mudebber kalan mala bir pay ile, mirasc;1lar da dort pay ile katil1r. Boylece
aralannda be? paya bolunmO? olur. Burada mal bir keresinde uc;e, digerinde de
be?e bolundu. Tek paydaya indirmenin yolu uc;u be? ile c;arpmakt1r. Boylece on be?
pay olur. Her bir kuru mulkiyeti on be? pay sayanz . Sonra kesin ozgur kilma
i?lemiyle her birisine be? pay teslim edilmi?tir. Mudebber iki koleden birisinin
olumunden sonra efendinin yirmi pay mal1 kal1r. Sag olan mudebber kolenin kuru
mulkiyetinden on pay, normal kolenin kuru mulkiyetinden de on pay. Sag
mudebber koleye ancak bunun be?te biri olan dort pay teslim edilir. Bu halde ona
bir keresinde be? digerinde de dort pay teslim edilmi?tir. Kuru mulkiyetinden alt1
pay kahr. Dolay1s1yla on be? pay olan degerinden ancak alt1 pay oraninda c;al1?1r.
Bunu istersen degerinin be?te ikisi, istersen onda dordu diye adland1nrs1n. Diger
kole ise on pay oraninda c;ali?1r. <;:unku onun lehine vasiyet yoktur. Mirasc;1lara ise
on alt1 pay teslim edilir. Ya?ayan mudebber kolenin lehine vasiyeti dort payda
gec;erli kilm1?t1k. Buna gore olen kolenin de bu kadar ald1g1 ortaya c;1km1?t1r.
Boylece ikisi lehine vasiyet gec;erliligi, mirasc;ilara teslim edilenin yans1 kadar olan
sekiz payda gerc;ekle?mi?tir.
~ayet kesin ozgur k1lma efendinin olum hastahginda ise, mudebber kole
degerinin uc;te ikisi oran1nda, normal kole ise degerinin dokuzda sekizi oraninda
c;ali?1r.
<;:unku olum hastal1g1nda yap1lan ozgur kilma vasiyet sayilir. Kimin kastedildigi
ac;1klanmadan once olumun gerc;ekle?mesiyle vasiyet tOm koleleri kapsar. lki
koleden birisine ancak degerinin uc;te biri teslim edilir. Bununla mudebber kolenin
hakk1 fazlala~maz. <;:unku onun lehine kuru mulkiyetinin tOmu vasiyet edilmi?tir.
Dolay1s1yla efendinin olumunden sonra mal1n uc;te birine mudebber kole tOm kuru
mulkiyetiyle, normal kole de kuru mulkiyetinin uc;te biri ile kat1l1r. Her uc;te bir, bir
pay sayild1g1 zaman, uc;te bir koleler aras1nda yedi paya bolunur. Oc;te iki ise on
dort pay olur. Bu da toplam yirmi bir payd1r. Mudebber iki koleden biri, lehine
yapilan vasiyeti alarak olmO?tUr. Onun c;ah?ma borcu yok olmu?tur. Dolay1s1yla her
birisi kalan mala hakk1 olan paylarla kat1hr; mirasc;1lar on dort pay ile, kalan
mudebber kole uc; pay ile, normal kole de bir pay ile katil1r. Boylece toplam on
sekiz pay olur. Mal da iki kuru mulkiyettir. Her kuru mulkiyet dokuz payd1r.
(29/38]
Mudebber koleye uc; pay teslim edildi. Bu kuru mulkiyetinin uc;te biridir. Kuru
mulkiyetinin uc;te ikisi oraninda da c;al1?1r. Normal koleye de bir pay teslim edilir. 0
da kuru mulkiyetinin dokuzda biridir. Kuru mulkiyetinin dokuzda sekizi oraninda
da c;al1?1r. Boylece olen mudebber koleye teslim edilenin, ya?ayan mudebber
koleye teslim edilen kadar oldugu ortaya c;1km1?t1r. Dolay1s1yla uc;te bir ve uc;te iki
?eklindeki payla?1m dogru gerc;ekle?mi~tir.
so____________________________Kitabu'J-Mebsut
Bir ki?inin iki kolesi varsa ve oli.im hastal1g1nda birisini kesin olarak ozgi.ir kllsa
sonra onlardan biri efendiden once olse, sonra da efendi olse, kalan kole mal1n
Oc;te birinden ozgi.ir kll1n1r.
c;:onki.i efendiden once olen kole, belirsiz ozgi.ir kllma konusunda ya?ayan
koleye rakip olmaktan c;1kar. Bilindigi Ozere belirsiz ozgi.ir kllma ve belirsiz bo?ama
(talak), iki ki?iden birisinin oli.imi.inden sonra sag olanda belirli duruma gelir.
$ayet once efendi olse, sonra iki koleden biri olse, kalan kole degerinin be?te
dordi.i oraninda c;ail?lr.
c;:onki.i belirsiz ozgi.ir k1lma, efendinin oli.imi.iyle iki koleyi de kapsar. Bu, mal1n
Oc;te birinden olur. Boylece mal1n Oc;te biri iki kole arasinda iki pay Ozerinden yan
yanya oldu. Sonra ikisinden biri, lehine yapllan vasiyeti alarak olmi.i?ti.ir. c;:ail?ma
borcu da yok olmu?tur. Dolay1s1yla kalan kole kuru mOlkiyetine ancak bir pay ile
kat1i1r. Bu yi.izden ona kuru mi.ilkiyetinin be?te biri teslim edilir. Degerinin be?te
dordi.i oraninda c;ail?lr.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

OLOM HASTALIGINDA YAPILAN SELEM AKDI

Bu konudaki sorunlann asil ?Una dayan1r: oli.im hastas1 ki?inin vade bag1?1nda
bulunmas1, mal1n asl1n1 bag1? veya borc;tan kurtarma (ib ra) yoluyla bag1?ta
bulunmas1 gibi olup, bag1? Oc;te birinde dikkate ailn1r. c;:onki.i hastanin oli.imi.inden
sonra, bag1? ve ibra nedeniyle engel girdigi gibi, vade nedeniyle de mirasc;ilar ile
mal arasina engel girmektedir. Aynca Oc;te biri a?an miktar mirasc;llarin hakk1d1r.
Birisinin hakk1n1 di.i?i.irme ?eklindeki kullan1m1 da gec;ersizdir. Bunu uygulaman1n
prensibi ?Udur: Yapt1g1 bag1?ta mal ile vadeyi bir araya getirmi?se, bu durumda
malin Oc;te biri konusunda malin asiln1 bag1?1 one al1n1r. Oyle ki Oc;te biri
kapsay1nca, art1k bir ?eyi vadeye baglamas1 dogru olmaz. c;:onki.i vadeye baglama,
malin asilnin durmas1yla birlikte, istemenin geciktirilmesi ac;1s1ndan bag1?t1r.
Kay1rma da mal1n asiln1 bag1?lamad1r. $0phesiz malin asiln1 bag1?iama daha
guc;ludur. Oc;te bir konusunda zay1f ile guc;IO arasinda rekabet olmaz. Bunu
ogrendikten sonra ?unu soyleriz:
OIOm hastas1 ki?i, belli bir vadeyle on kurr 10 bugday kar?il1g1nda bir ki?iye
pe?in yuz dirhem vererek selem 11 akdi yapsa ve bu dirhemler d1?inda mal1 yoksa,

'° Kur I _:;501: Hanefilere gore 2348,280 kg, digerlerine gore ise 1563,840 kg bugday alan ol~ek. 1980
litreye denk bir ol~u birimidir.
11
Selem Akdi: Para pe?in, mal veresiye olarak yapilan akittir. Veresiyeyi pe?ine yani pe?in pa ra veya
pe?in olarak verilen ba?ka bir mal ile veresiye bir mal satmakt1r. "Var olmayan ?ey sat1lmaz" genel
kuralindan istisnad1r. Peygamberimiz taraf1ndan halka kolaylik olsun diye caiz gorulmu~tUr. Pe~in
para veya mal veren mu?teriye "sa hibu's-selem "veya "rabbu's-selem", veresiye mal verecek olan
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _51

sonra vade gelmeden blse ve bugday yuz dirheme denk ise, sat10 (muslemun
ileyh) sec;imlik hakka sahiptir. lster bugday1n uc;te ikisini hemen teslim eder. Oc;te
biri ise vadesine kadar zimmetinde kal1r. lsterse verilen yuz dirhemi onlara geri
verir. Ancak mirasc;1lar bugday1 vadesine kadar geciktirmek isterse, sat1c1 sec;imlik
hakka sahip olmaz .
COnkO alum hastas1nin bag1~1 vade ile ilgilidir. Ancak mahnin uc;te biri
konusunda gec;erli olur. Sat1c1nin da bugday1 hemen vermesi gerekir. Fakat onun
sec;im hakk1 sabit olur. conku yapt1g1 akdin ko~ulu onun ac;1s1ndan degi~mi~tir. 0,
[29/39]
bu akdin hukmunun bugday1n bir bolumunde vadesi gelmeden uygulanmasinin
istenecegine raz1 olmam1~t1r. Bununla ilgili ona istem gelince, art1k onun ac;1s1ndan,
yapt1g1 akdin ko~ulu degi~mi~tir. Bu da sec;imlik hakk1 dogurur. COnkO tam nza
bulunmamaktad1r. Dolay1s1yla akdi bozup onlara mallanni geri verebilir. Ancak
mirasc;llar, onun bugday1 bdemesini vadesine kadar geciktirseler, bu durumda akdi
bozamaz. COnkO onlar tOm bugday ile ilgili olarak vadeyi gec;erli say1nca, sat1on1n
yapt1g1 akdin ko~ulunu ona tan1maktad1rlar. Dolay1s1yla akdi bozma konusunda
sec;imlik hakka sahip degildir.
Eger olunceye kadar sec;imlik hakk1n1 kullanmam1~sa, vade gelmi~ olur. Sec;im
hakk1 da ortadan kalkar.
Cunku burada akdin geregi degi~memi~tir . Sat1c1n1n olmesiyle vade gelir.
Akdin hukmunun yerine getirilmesi istenir. Bu, ya vadeye art1k ihtiyac;
duyulmamasindan ya da borcun terikeye gec;mesi anlam1na geldiginden ayni mal
(belli) gibi degerlendirilir. Ayni mal da vade kabul etmez.
$ayet pe~in paray1 veren al1c1 (rabbu's-selem , muslim) olse ve vade de
gelmi~se, sat1cin1n bugday1 hemen bdemesi gerekir. Bu konuda onun sec;imlik
hakk1 da yoktur.
conku yapt1g1 akdin ko~ulu onun ac;1s1ndan degi~memi~tir.
Teslim edilecek bugday elli dirheme denk ise ve yuz dirhemi veren ahc1 blse,
sat1c1 ise ya~1yorsa, sec;imlik hakka sahip olur. lsterse mirasc;1lara yuz dirhem olan
bedelin tOmunO geri verir . Selem akdini ortadan kaldinr. lsterse sat1~ bedeli/ana
para (re'su'l-mal) olan yuz dirhemin alt1da birini onlara geri verir. Bugday1n
tOmunu hemen teslim eder.
COnkO burada yapt1g1 bag1~ta vade ve mal1 bir araya getirmi~tir. Mal bag1~1
uc;te biri kapsam1~t1r. Oc;te birden daha fazlad1r. Dolay1s1yla herhangi bir ~ey
konusunda vade bag1~inda bulunmas1 gec;erli olmaz . Sat1c1ya malin uc;te biri olan
otuz uc; dirhem ve bir dirhemin uc;te biri teslim edilir . Altm1~ alt1 dirhem ve bir
dirhemin uc;te ikisi de kal1r. Sat1c1nin, degeri elli dirhem olan bugday1 ve sat1~

sat1c1ya "muslemun ileyh ", bu yolla satin alinan mala "muslem un f1h", pe~in verilen mal veya
paraya da "re's-i mali's-selem" denir. Seleme " selef " de denir.
52, _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut

bedelinin/sermayenin (yuz dirhem) alt1da biri olan on alt1 dirhem ve bir dirhemin
Oc;te ikisini hemen teslim etmesi gerekir ki, mirasc;1lara malin Oc;te ikisi hemen
teslim edilmi? olsun . Ancak onun sec;imlik hakk1 sabit olur. ~OnkO yapt1g1 akdin
ko?ulu onun ac;1s1ndan degi?mi?tir. Dolay1s1yla akdi bozmay1 tercih ederse sat1?
bedelinin tOmOnO geri vermek zorundad1r. ~OnkO kay1rma yoluyla vasiyet akdin
kapsam1nda bulunmaktad1r. Bu da akdin bozulmas1ndan sonra kalmaz. Her birisi
Oc;te birin yans1nda olmak Ozere bag1?1n1n vade ve malda gec;erli sayllmas1 gerektigi
soylenemez. Dolay1s1yla bugday1n Oc;te ikisini hemen verir. Oc;te biri ise vadesine
kadar zimmetinde bore; olur. Ona elli dirhemin Oc;te biri teslim edilir. Sat1? bedelinin
Oc;te birini de hemen geri verir. Bu da otuz Oc; dirhem ve bir dirhemin Oc;te biridir.
Bunun nedeni daha once ac;1klad1g1m1z gibi mal ve vadeye payla?1m, ikisi arasinda
e?itlik sabit olduktan sonra olur. Halbuki malin asll ve vade arasinda denklik
yoktur. Sonra, bu ?ekilde degerlendirirsek, vade gelince ve bugdayin kalan
k1sm1nin odenmesi gerekince; teslim edilen sat1? bedelinin yansinin ona geri
verilmesi gerekecek. ~OnkO onlar, eger bunu geri vermezse mirasc;llann uc;te
birden daha fazla mal1 olur. Bu da mumkun degildir. ~OnkO selem akdi sat1?
bedelinden geri verilmi? olan konusunda bozulur. Teslim alma imkan1 kac;m1?t1r.
Dolay1s1yla bu konuda akit yenilenmeden, akdin geri gelmesi dO?OnOlemez. Buna
gore, sat1c1 eger iki ki?i ise c;ozum yolu yine aynid1r.
Olum hastas1 ki?i on dirhem degerinde bir kurr bugdaya kar?il1k otuz dirhem
vererek selem akdi yapsa, sonra vade gelmeden olse, sat1c1 sec;imlik hakka sahip
olur. lster selem akdini bozar. lsterse ona anaparanin Oc;te birini geri verir ve
kurrun tOmOnO oder.
~OnkO Oc;te bir konusunda malin asl1 ile ilgili bag1?in1n oncelikli oldugunu
daha once ac;1klam1?t1k.
$ayet yirmi dirhem oraninda bag1?ta bulunsa ve mal1nin Oc;te biri on dirhem
ise, bu durumda sat1c1, degeri on dirhem olan bugday1 odedigi ve sat1? bedelinin
[29/40]
Oc;te biri olan on dirhemi geri verdigi zaman, mirasc;llann yirmi dirhemi olur. Biz de
onun lehine vasiyeti on dirhemde gec;erli kllm1?t1k .
Eger akit ile ilgili ko~ulu degi?tiginden dolay1 akdi bozmay1 tercih etse, sat1~
bedelinin tOmOnO geri verir.
~OnkO kay1rma ile yapllan vasiyet akdin kapsaminda bulunmaktad1r.
Sat1~ bedeli kirk dirhem ise, kurrun tOmOnO oder. Sat1? bedelinden on alt1
dirhem ve bir dirhemin Oc;te ikisini geri verir ki, mirasc;1lara olen al1cin1n malin1n
Oc;te ikisi olan yirmi alt1 dirhem ve bir dirhemin Oc;te ikisi teslim edilmi? olsun .
Vasiyeti de on uc; dirhem ve bir dirhemin Oc;te birinde gec;erli kllm1?t1k.
~OnkO sat1c1 kirk dirhem alm1?, sonra on alt1 dirhem ve bir dirhemin Oc;te ikisi
ile on dirhem degerinde bir kurr bugday geri vermi?tir. Dolay1s1yla vasiyet yoluyla
ona teslim edilen on Oc; dirhem ve bir dirhemin Oc;te biri olarak kal1r.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _53
$ayet sat1? bedeli elli dirhem ise, sat1c1 yirmi uc; dirhem ve bir dirhemin uc;te
birini geri verir. Boylece mirasc;1lara on dirhem degerinde bir kurr bugday ile yirmi
uc; dirhem ve bir dirhemin uc;te biri teslim edilir. Bu da olen al1c1nin mal1nin uc;te
ikisidir. Sat1c1 lehine kay1rmay1 on alt1 dirhem ve bir dirhemin uc;te ikisinde gec;erli
kild1k.
c;:unku ona, on dirhem degerindeki bir kurr bugday kar?1l1ginda yirmi alt1
dirhem ve bir dirhemin u~e ikisi teslim edilmi?tir.
$ayet sat1? bedeli yuz dirhem ise, elli alt1 dirhem ve bir dirhemin uc;te ikisini
geri verir. Mirasc;1lara bu ve on dirhem degerinde bir kurr bugday teslim edilir.
Boylece altm1? alt1 dirhem ve bir dirhemin uc;te ikisi olur. Bu da olen ki?inin malin1n
uc;te ikisidir. Sat1c1ya ise degeri on dirhem olan bir kurr bugday kar?1l191nda kirk uc;
dirhem ve bir dirhemin uc;te biri teslim edilir. Dolay1s1yla kayirma yoluyla ona teslim
edilen, otuz uc; dirhem ve bir dirhemin uc;te biri olur. Bu da olen ki?inin malin1n
uc;te biridir.
Allah daha iyi bilir.

E~LERDEN BIRINiN DIGERINE MAL BAGl~LAMASI

Clum hastas1 bir ki~i kansma yuz dirhem bag1~lasa 12 ve bu nun d1~mda
mah da yoksa, bunu kansma teslim etse, sonra da olse, bag1~ gec;ersiz olur.
c;:unku bu vasiyet gibidir. Mirasc;1ya da vasiyet olmaz. Kans1 onun mirasc;1s1d1r.
$ayet kad1n ondan once olse ve kad1nin asabeden mirasc;1s1 varsa ve bu yuz
dirhem d1?1nda kad1nin mall da yoksa, bu durumda kocanin mirasc;1lanna, bag1?1n
gec;ersizliginden dolay1 altml? dirhem, miras yoluyla da yirmi dirhem geri verilir.
c;:unku kad1n ondan once olmekle art1k onun mirasc;1s1 olmaktan c;1km1?t1r.
Dolay1s1yla malinin uc;te birinden kad1n lehine baQl?I gec;erlidir. $ayet, "alum
hastalig1nda bag1? vasiyettir. Lehine vasiyette bulunulan1n vasiyette bulunandan
once olmesi gec;erli bir vasiyeti gec;ersiz kilar. 0 halde nas1I olur da gec;ersiz bir
vasiyeti gec;erli k1lar" denilirse, ?U ?ekilde cevap veririz: Bagi~. maim uc;te birinde
dikkate al1nan bir bag1~ olmas1 ac;1sindan vasiyet gibidir. Vasiyet yoluyla mulkiyet
teslim almakla olur. Lehine vasiyette bulunulanin vasiyette bulunandan once
olmesi ancak onun vasiyetini ortadan kald1nr. c;:unku bunda mulk edinme alum
sonras1na baglanm1?t1r. Fakat buradaki hemen gec;erli kil1nm1? bir bag1?t1r.
Dolay1s1yla kad1nin kocas1ndan once olmesiyle ortadan kalkmaz.
Bu sorunun c;ozumu de ?U ?ekilde olur: Kocanin as1I mal1 yuz dirhemdir. Kad1n
[29/41]
lehine yapt191 bag1~ bunun Oc;te birinde gec;erlidir. Sonra bu Oc;te birin yans1 miras

12
Hibe I ~I (Bag1~lama): Bir mall bir kimseye bedelsiz olarak derhal devretmektir. lcab (teklif) ve
kabul ile akit do<;jar, teslim alma ile tamam olur.
54 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut

olarak kocaya doner. Bunun c;ozumu yuz dirhemin alt1 paya bolunmesi ?eklinde
olur. Bagi? bunun iki pay1nda gec;erli kil1nir. Sonra bu iki paydan bir tanesi miras
yoluyla kocaya doner. Boylece onun mall fazlala?1r. Bu da devreden payd1r.
Dolay1s1yla mirasc;ilan ic;in uc; pay, kadin ic;in iki pay kallr. Boylece yuz dirhem be?
paya b610nm0? olur. Sonra miras yoluyla bir pay kocanin mirasc;1s1na doner.
Boylece ona dart pay teslim edilir. Vasiyeti de iki payda gec;erli kilm1?t1k. Dolay1s1yla
c;ozum dogru gerc;ekle?mi?tir. Boylece yuz dirhemin be?te uc;Onde bag1?1n gec;ersiz
oldugu ortaya c;1km1?t1r. Bu da altm1? dirhemdir. BaQl?tn gec;ersiz oldugu ortaya
c;1km1?t1r. Bu da altm1? dirhemdir. Bag1?1n gec;erliligi de yuz dirhemin be?te
ikisindedir. Bu da kirk dirhemdir. Sonra bunun yans1 kocanin mirasc;1s1na doner. O
da yirmi dirhemdir. Boylece seksen dirhemi olur. Bag1?1 da kirk dirhemde gec;erli
kilm1?t1k . Dolay1s1yla onun asabesine yirmi dirhem kal1r .
~ayet devreden pay1n kad1n1n payindan atilmas1n1 on gorursen, bunun
c;ozOmO ?U ?ekilde olur: Kendisinde bag1?1 gec;erli kild1g1m1z miktar kad1n1n mal1d1r.
0 da yuz dirhemin yans1d1r. Bunun yans1 miras yoluyla kocanin olur. Sonra bunun
uc;te birinde de kad1n ic;in vasiyet gec;erli kliinir. <::unku miras yoluyla ona ula?an da
onun malindan sayli1r. Oc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki payla?1mda onun olumu
s1ras1ndaki mall dikkate allnir. Boylece bu yanm uc; pay, kad1n1n asabesine giden
yanm da O<; pay olmu?tur. Sonra kocanin payindan bir pay kadin1n asabesine
doner. Bununla kadin1n mall fazlala?1r. Bu da devreden payd1r. Bu pay onun
asabesinin hakkindan dO?OIOr. Boylece asabesinin hakk1 iki pay, kocanin hakk1 ise
uc; pay kal1r. Bunlann toplam1 be?tir. Sonra asabeye bir pay doner. Boylece onlara
uc; pay teslim edilir. Bu da kocaya miras yoluyla teslim edilen kadard1r. Boylece yuz
dirhemin uc;te birinin be? paya bolundugo ortaya c;1km1?t1r. Kocaya teslim edilen
bunun be?te ikisidir. 0 da uc; dirhem ve bir dirhemin uc;te biridir. Malin uc;te ikisine
bunu ekledigin zaman seksen dirhem olur. Kadin1n asabesine teslim edilen ise
mal1n uc;te birinin be?te Oc;Odur. Bu da yirmi dirhemdir. Her be?te bir, alt1 dirhem
ve bir dirhemin Oc;te ikisidir.
~ayet kadina iki yuz dirhem teslim etse ve sorunun geri kalan k1sm1 yukandaki
gibi ise, kocanin mirasc;ilanna bag1?tn gec;ersizligi yoluyla yuz yirmi dirhem, miras
yoluyla da kirk dirhem doner.
Birinci c;ozum ?ekline gore, iki yuz dirhem kocanin mal1d1r. Kocan1n pay1ndan
bir pay dO?Oldukten sonra, birinci sorunda ac;1klad1g1m1z gibi mal be~ pay olur.
Bagi? bunun be?te ikisinde gec;erli k1lln1r. Bag1?1n gec;ersizligi yoluyla kocan1n
mirasc;ilarina bunun be?te ikisi geri verilir. Bu da yuz yirmi dirhemdir. Kirk dirhemi
de kocan1n miras1 yoluyla onlara teslim edilir. Boylece kocanin mirasc;ilanna yuz
altm1? dirhem teslim edilir. Bag1?1 da seksen dirhemde gec;erli klim1~t1k. Dolay1s1yla
c;ozum dogrudur.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 55
lkinci i;ozum ?ekline gore ise kad1n1n mal1 iki yuz dirhemin u<;te biridir.
Kad1nin asabesinin pay1ndan devreden pay1 dLi?tUkten sonra malin bu ui;te biri be?
paya bolunur. Sonui;ta onun asabesine teslim edilecek olan bunun be?te ui;udur.
lki yuz dirhemin ui;te biri altml? alt1 dirhem ve bir dirhemin ui;te ikisidir. Bunun her
be?te biri on u~ dirhem ve bir dirhemin u~te biridir. Bunun be?te u~u olan kirk
dirhem olan kad1n1n asabesine ait olur. Be?te ikisi olan yirmi alt1 dirhem ve bir
dirhemin ui;te ikisi kocanin miras~1lanna ait olur. Bu, iki yuz dirhemin u~te ikisi ile
birlikte toplam yuz altm1? dirhem olur.
Eger kad1na u~ yuz dirhem bag1?lasa ve bu da onun mal1nin tUmu ise,
kocan1n miras~1lan kad1ndan bag1?1n gei;ersizligi yoluyla yuz seksen dirhem, miras
yoluyla da altml? dirhem ahrlar.
\:Onku devreden pay dLi?Lildukten sonra onun mah be?te birlik paylara
bolunur. Bagi? ancak u~ yuz dirhemin be?te ui;unde ge~ersiz olur. Bu da yuz
seksen dirhemdir. \:ozum yukandaki ornekte a~1klad1g1m1z gibidir. Diger ~ozum [29/42]
?ekline gore de dogru i;1kar.
Eger ona be? yuz dirhem bag1?iasa ve kad1n ondan once olse, kocan1n
mirasi;1lan bag1?1n ge~ersizligi yoluyla Li<; yuz dirhem, miras yoluyla da yuz dirhem
al1r.
lki ~ozum ?ekline gore de i;ozum a~1kt1r.
Ayn1 ?ekilde bin dirhem bag1?lasa ve sorunun diger k1sm1 ayni ?ekilde ise,
kocan1n miras~lianna, bag1?1n ge~ersizligi yoluyla alt1 yuz dirhem, kocanin
kadindan miras1 yoluyla da iki yuz dirhem teslim edilir.
Bunun ~ozum yolu ise, devreden pay1 kocanin pay1ndan du~ersen onun
mahnin be~ paya bolunmesi, devreden pay1 kad1n1n pay1ndan du~ersen ona
bag1~lanm1~ olan, mal1n u~te birinin yine be~ paya bolunmesi ~eklinde olur.

Olum hastas1 ki~i kansina yuz dirhem bag1~lasa ve yuz dirhemi daha varsa,
kad1nin da bu bin dirhem d1~1nda mah yoksa, sonra kocasindan once olse ve
asabeden miras~1s1 varsa, sonra da koca olse, bu durumda kocan1n miras~1lanna
bag1~1n ge~ersizliginden yirmi dirhem, miras olarak da kirk dirhem geri verilir.

\:Onku kocanin tUm mal1 iki yuz dirhemdir. Yapt1g1 bag1~ sadece bag1~lanan
malin u~te birinde degil, onun tUm mahn1n u~te birinde ge~erli k1l1nir. Devreden
pay1 birinci sorunda a~1klad1g1m1z gibi du~tUkten sonra iki yuz dirhem be~ paya
bolunur. Kadin i~in bag1:? iki yuz dirhemin ancak be:?te ikisinde ge~erli kli1nir. Bu da
seksen dirhemdir. Boylece kad1na bag1~lanan yuz dirhemin yirmisinde bag1~1n
ge~ersiz oldugunu ve onun mal1n1n seksen dirhem oldugunu ogrendik. Mal1n1n
yans1 olan kirk dirhem miras olarak kocanin miras~1s1na teslim edilecek olanin
toplam1 yuz altm1~ dirhemdir. Bag1~1 da seksen dirhemde ge~erli k1lm1~t1k.
Dolay1s1yla u~te bir ve ui;te iki ?eklindeki payla~1m dogru geri;ekle~mi~tir .
56_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut

$ayet koca, kans1na bag1?lad1g1 yOz dirhem d1?1nda geriye yOz elli dirhem
daha b1raksa, yOz dirhemin tOmOnde bag1? gec;:erli olur. Elli dirhem kocaya miras
olarak geri dbner.
(Onko kocan1n mal1 iki yOz elli dirhemdir. Devreden pay dO?OldOkten sonra
be?e bolOnOr. Bagi? ancak bunun be?te ikisinde gec;:erlidir. Bu da bag1?lanan
miktar olan yOz dirhemdir. Sonra bunun yans1 olan elli dirhem miras olarak kocaya
doner. Boylece kocan1n mirasc;:1lanna iki yOz dirhem teslim edilir. Bag1?1 da yOz
dirhemde gec;:erli kllm1?t1k . Dolay1s1yla payla?1m dogru gerc;:ekle?mi?tir.
$ayet geriye yOz elli dirhemden daha fazla b1raksa yukandaki gibi
degerlendirilir.
(OnkO bag1?lad1g1 ile birlikte b1rakt1g1 mal1n be?te ikisine bakll1r. Eger bag1?
bunun be?te ikisinden c;:1karsa, kad1na bag1? olarak bu teslim edilir. (OnkO sonuc;:ta
kocanin mal1nin Oc;:te birini a?mam1?t1r.
OIOm hastas1 ki?i kans1na yOz dirhem bag1?lasa, bunun d1?tnda mall da yoksa,
kadinin ise bunun d1?1nda yOz dirhemi varsa, sonra kadin ondan once olse, sonra
da koca olse, bagl? altml? dirhemde gec;:erli olur.
(OnkO kocan1n mal1 yOz elli dirhemdir. Bag1?lanan yOz dirhem onundur. Miras
yoluyla kad1ndan diger yoz dirhemin yans1n1 da al1r. Sonra onun pay1ndan
devreden pay dO?OldOkten sonra bu yOz elli dirhem be? paya bolonor. Bagi? ancak
bunun be?te ikisinde gec;:erli olur. Bu da altml? dirhemdir. Her be?te bir otuz
dirhemdir. Sonra miras yoluyla kocaya otuz dirhem doner. Boylece kocanin
mirasc;:llanna bir keresinde doksan, digerinde otuz dirhem teslim edilir. Bunun
toplam1 yOz yirmidir. Bag1?1 da altml? dirhemde gec;:erli kllm1?t1k . Dolay1s1yla
payla?1m dogrudur.
Eger devreden pay1 kadinin pay1nda varsayarsan, onun malin1n yOz otuz Oc;:
[29/43]
dirhem ve bir dirhemin Oc;:te biri oldugunu soylersin .
(OnkO bag1?, kocaya ait olan yoz dirhemin Oc;:te birinde gec;:erlidir. Sonra,
onun payindan devreden pay dO?OldOkten sonra mal1 be? paya bolOnOr. Koca ic;:in
Oc;: pay, kad1nin asabesi ic;:in iki pay olur. Sonra vasiyet yoluyla asabeye bir pay
doner. Buna gore asabeye, kocaya miras yoluyla teslim edilen kadar olan Oc;: pay
teslim edilir. Boylece asabeye teslim edilen mal, yOz otuz Oc;: dirhemin ve bir
dirhemin Oc;:te birinin be?te Oc;:OdOr. Bu da seksen dirhemdir. Bunun be?te ikisini de
efendinin mirasc;:1s1 al1r. Bu da elli Oc;: dirhem ve bir dirhemin Oc;:te biridir. Bunu,
yOzOn Oc;:te ikisi olan altm1? alt1 dirhem ve bir dirhemin Oc;:te ikisine ekledigin zaman
yOz yirmi dirhem olur. "El-Asl"da ac;:1klad1g1m1z gibi c;:ozOm dogru gerc;:ekle?mi?
oluyor.
Eger kocanin bag1?lad1g1 d1?1nda kadin1n iki yOz dirhemi varsa, bag1? seksen
dirhemde gec;:erli olur.
Vasiyetler Kitab1, _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 57
<:unku kocan1n mal1 iki yuz dirhemdir. Kadmm mahnm yans1n1 ondan miras
alm1?t1r. Kocanm pay1ndan devreden pay du?uldukten sonra bu iki yuz dirhem be?
paya bolunur. Bagi? da bunun ancak be?te ikisinde ge<;erli olur. Bu da seksen
dirhemdir. Buna gore kocanin miras<;1lanna yuz altm1? dirhem teslim edilir. Bag1?1
da seksen dirhemde ge<;erli kllm1~t1k. Dolay1s1yla <;ozumu dogrudur.
$ayet kad1nin u<; yuz dirhemi varsa, onun lehine bag1?, yuz dirhemin tUmunde
ge<;erli sayll1r.
<:unku koca u<; yuz dirhemin yans1 olan yuz elli dirhemi ondan miras al1r.
Daha once a<;1klad1g1m1z gibi kocanin bag1?lad1g1 yuz dirhem d1?mda yuz elli
dirhemi varsa, maim u<;te birinden <;1kanlmas1yla bag1?lanm1? maim tUmunde bag1?
ge<;erli olur.
Bir kimse olum hastal1g1nda kans1na yuz dirhem bag1?lasa, bunun d1?mda mal1
da yoksa ve zimmetinde elli dirhem bor<; varsa ve kad1nin da bag1?lanan d1?mda
mal1 yoksa, sonra kad1n ondan once olse, kad1n1n lehine bag1? ancak yirmi
dirhemde ge<;erli olur.
<:unku bor<; olum hastal1g1nda yapllan bag1?tan once gelir. Dolay1s1yla ilk once
borcun odenmesi i<;in yuz dirhemden elli dirhemin geri verilmesi istenir. Bu miktar
baQ l?ln hukmu a<;1s1ndan kocanin mal1nda sayllmaktan <;1kar. Mah elli dirhem kal1r.
Onun paymdan devreden pay du?uldukten sonra, bu elli dirhem be?te birlik
paylara bolunur. Bagi? da bunun be?te ikisi olan yirmi dirhemde ge<;erli olur. Sonra
yirmi dirhemin yans1 miras olarak kocaya doner. Boylece kocanin miras<;1lanna kirk
dirhem teslim edilir. Bag1?1 da yirmi dirhemde ge<;erli k1lm1?t1k. Dolay1s1yla <;ozum
dogrudur.
$ayet kansma seksen dirhem bag1~lasa , bunun d1~1nda mah yoksa ve
zimmetinde bor<; da yoksa, fakat kad1nin zimmetinde on dirhem bor<; varsa, sonra
kadm kocas1ndan once olse ve bag1?lanan1n d1?1nda mah da yoksa, sonra da koca
olse, otuz dirhemde bag1~ ge<;erli olur.
<:unku kocanin mal1 yetmi~ be~ dirhemdir. Kadm1n zimmetinde bor<;
olmasayd1 kocanm mal1 seksen dirhemin tUmu olurdu . Fakat on dirhem borcu
olunca kocan1n mahndan onun borcunun yans1 olan be? dirhem du?er. Bu niye
boyledir? <:unku kadmm mal1 kocas1 ile asabeden olan miras<;1s1 arasmda yan
yanya miras olur. Onun borcu ancak mal1ndan odenir. Eger zimmetinde on dirhem
bor<; olmasayd1, bu on dirhemin yans1 miras olarak kocanin olurdu . Fakat
zimmetinde on dirhem bor<; olunca, kocanin mahndan on dirhemin yans1 olan be?
dirhemin du?ecegini ogrendik. Sonra, onun pay1ndan devreden pay du?Uldukten
sonra bu yetmi? be? dirhem be? paya bolunur. Kadm lehine bag1? bunun ancak
be~te ikisinde ge<;erli k1l1nir. Her be?te birlik pay on be? dirhemdir. Dolay1s1yla be~te
ikisi otuz dirhemdir. Boylece bag1?m otuz dirhemde ge<;erli oldugunu ogrendik. Elli
dirhemde ise bag1? ge<;ersizdir. Sonra otuz dirhemden on dirhemle kadmm borcu
58 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut
odenir. Geriye yirmi dirhem kahr. 0 da kocas1 ile asabesi arasmda yan yanya miras
[29/44) olur. Boylece kocanin miras<;ilanna altm1? dirhem teslim edilir. Bag1?1 da otuz
dirhemde ge<;erli k1lm1?t1k . Dolay1s1yla payla?lm dogru ger<;ekle?mi?tir.
Olum hastas1 bir ki?i kans1na yuz dirhem bag1?lasa, bunun d1?1nda mah da
yoksa, bir ki?iye de mahnin O<;te birini vasiyet etse, sonra kad1n yuz dirhemi teslim
alarak olse, sonra da koca olse, Ebu Hanlfe (rh.a.)'nin goru~Onun k1yasma gore yuz
dirhem on bir paya bolunur. Kad1n bundan iki pay, lehine vasiyette bulunulan ki?i
de iki pay al1r.
<;unku onun ilkelerinden biri, mal1n O<;te birinden fazla olan vasiyet, miras<;1lar
onay vermedigi zaman katilma ve hak isteme a<;1smdan ge<;ersiz olur. Bu, eger
kadma tOm mahni bag1?lam1?sa, kadm ancak mal1n O<;te birine, yine mal1n O<;te biri
oranmda kat1hr. Dolay1s1yla maim O<;te biri ikisi aras1nda iki paya bolunur. Sonra
kadma dO?en pay ikiye bolunur. Yans1 miras olarak kocaya doner. Bir pay ikiye
bolunmO? oldu. Tam say1ya <;evirmek i<;in iki kat1na <;1kannz. Boylece maim O<;te biri
dort pay olur. O<;te ikisi de sekiz pay olur. Bu da toplam on iki payd1r. <:unku
kad1nin iki pay1ndan biri miras olarak kocaya doner. Bu da devreden paydir.
Dolay1s1yla bu, kocanm miras<;ilannin as1I hakk1ndan d0?010r. Onlann hakk1 yedi
paya dO?er. Lehine vasiyette bulunulan iki ki?inin hakk1 da dort pay olur. Bu da on
bir payd1r. Lehine mal1n O<;te biri vasiyet edilen ki?iye iki pay, kadma da iki pay
teslim edilmi?tir. Sonra kad1nin iki paymdan biri miras olarak kocaya doner.
Boylece kocan1n miras<;1lanna sekiz pay teslim edilmi? olur. lkisi lehine vasiyeti dort
payda ge<;erli kllm1?t1k. Dolay1s1yla <;ozum dogru ger<;ekle?mi?tir.
Eb CJ Yusuf (rh a) ve Muhammed (rh a.) 'e gore ise, yuz dirhem yirmi bir paya
bolunur. Lehine mal1n O<;te biri vasiyet edilen ki?i i<;in iki pay, kad1nm miras<;ilan
i<;in alt1 pay olur. Sonra bu alt1 paydan O<; pay miras yoluyla kocaya doner.
<;unku onlara gore, lehine maim tOmu vasiyet edilen ki?i, maim O<;te birine,
lehine vasiyet edilenin tOmu oranmda kat1hr. Dolay1s1yla kad1n tOm mal olan yuz
dirhem oran1nda katil1r. Diger ki?i ise maim O<;te biri oranmda kat1l1r. Bu yuzden
maim O<;te biri ikisi aras1nda dort paya bolunur. Kad1n O<; pay, lehine maim O<;te
biri vasiyet edilen ki?i de bir pay ahr. Mahn O<;te ikisi de sekiz pay olur. Boylece tOm
mal on iki pay olur. Sonra kad1nin pay1nin yans1 olan bir bu<;uk pay miras olarak
kocaya doner. Paylar ikiye bolundu. Tam say1ya <;evirmek i<;in iki katma <;1kannz.
Boylece kocanm mal1 O<; pay fazlala?ml? olur. Bunlar da devreden paylard1r.
Dolay1s1yla bunlan, miras<;llann asil hakk1 olan on alt1 paydan dO?eriz. Boylece
onlann hakk1 on O<; paya iner. Lehine vasiyette bulunulan iki ki?inin hakk1 da sekiz
payd1r. Bunun toplam1 yirmi birdir. Bu yuzden yuz yirmi bir paya bolunur. Kad1n
alt1 pay ahr. Bunun yans1 olan O<; pay miras olarak kocaya doner. Boylece kocan1n
miras<;ilanna on alt1 pay teslim edilir. Vasiyeti de sekiz payda ge<;erli kilm1?t1k .
Dolay1s1yla O<;te bir ve O<;te iki ?eklindeki payla?1m dogru ger<;ekle?mi?tir.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 59
$ayet mallnin Oi:;te birini bir ki~iye vasiyet eden kadin ise, bu durumda kad1n
lehine yapilm1~ bag1?, sekiz paydan oi:; payda gei:;erli olur.
~OnkO burada kocanin yoz dirhem olan mal1 temelde dokuz paya bolonor.
Kadin lehine bag1?, bunun Oi:;te birinde gei:;erli kil1nir. Sonra bu Oi:;te birin Oi:;te
birinde kad1nin yapt1g1 vasiyet gei:;erli kil1nir. Bu da Oi:; paydan bir payd1r. Geriye iki
pay kal1r. Bu iki paydan bir tanesi miras olarak kocaya doner. Onun mal1 bu payla
fazlala?1r. Bu da devreden payd1r. Dolay1s1yla mirasi:;tlann1n astl hakkindan bir pay
dO?eriz Onlarin be? pay hakk1, kad1n1n da Oi:; pay hakk1 kal1r. Sonra bag1?, yOz [29/45]
dirhemin sekizde Oi:;Onde gei:;erli olur. Bu da otuz yedi bui:;uk dirhemdir. Sekizde
be?inde ise bag1? gei:;ersiz olur. Bu da altm1? iki bui:;uk dirhemdir. Sonra kadin1n
yapt1g1 vasiyet, mal1nin ui:;te birinde gei:;erli ktlin1r. Bu da on iki bui:;uk dirhemdir.
Geriye kad1n1n yirmi be? dirhemi kal1r. Bunun yans1 olan on iki bui:;uk dirhem miras
yoluyla kocanin olur. Boylece kocanin mirasi:;tlanna yetmi? be? dirhem teslim edilir.
Bag1?1 da otuz yedi bui:;uk dirhemde gei:;erli k1lm1?t1k. Dolay1s1yla payla?1m dogru
geri:;ekle?mi?tir.
Bir ki?i alum hastal1g1nda kans1na yuz dirhem bag1?lasa ve ikisinin de bu yoz
dirhem d1?1nda mal1 yoksa, sonra kad1n kocas1ndan once olse, geride oglunu ve
kocasin1 b1raksa, sonra da koca olse, bu durumda kad1n lehine bag1?, on bir payin
dordOnde gei:;erli olur.
~OnkO kad1n lehine bag1?, kocan1n malin1n Oi:;te birinde gei:;erli k1l1nir. Sonra
bu, koca ile ogul aras1nda dart pay olur. Dolay1s1yla oi:;e ve dorde tam bolunebilen
bir say1ya ihtiyai:; vard1r. Bu ?ekildeki en kui:;Ok say1 da on ikidir. Kad1n lehine bag1?1
ancak dart payda gei:;erli ktlanz. Sonra bu dart paydan bir pay miras olarak kocaya
dbner. Bu da devreden payd1r. Dolay1s1yla kocanin mirasi:;1sinin pay1 olan sekiz
paydan devreden bir pay1 dO?eriz. Onlann yedi pay hakk1, kadin1n da dart pay
hakk1 kal1r. Bunun toplam1 on bir payd1r. Sonra miras yoluyla kocaya bir pay doner.
Boylece kocan1n mirasi:;1lanna sekiz pay teslim edilir. Bag1?1 da dart payda gei:;erli
ktlm1?t1k. Dolay1s1yla payla?1m dogru geri:;ekle?mi? ve yuz dirhem olan ve on bir
paya aynlan malin dbrt pay1nda bag1?in gei:;erli oldugu ortaya i:;1km1~t1r.
$ayet kadin geriye kocas1n1 ve iki k1z karde~ini b1raksa, yoz dirhem on sekiz
paya bolunor.
~OnkO kadinin pay1 olan malin oi:;te biri, kocas1 ile iki k1z karde~i aras1nda yedi
paya b610nm0? olur. Koca ii:;in Oi:;, iki k1z karde~ ii:;in dart pay olur. Asil paylar
alt1d1r, bir pay ile avl 13 geri:;ekle?ir. Malin Oi:;te biri yedi pay olunca, tOm mal yirmi

13
Avl I JyJI: Ortak mallann bi:ilu~tOrUlmesinde, ortaklann paylannm toplam1nin, ortak paydadan
fazla olmas1 durumunda, paylarm toplammm ortak payda yapilmas1dir. Bu durumda, hak sahipleri,
e~it oranda haklanni eksik alm1~ olurlar. Ozerinde durdugumuz meselede de mudebberin degeri u~
pay edilecek, bunun ikisini yan\1~\lkla i:ildurulenin velisi, birisini de kas1tli olarak i:ildurulenin
affetmeyen velisi alacakt1r. Asl1nda yanli~likla i:ildurulenin velisinin hakk1 mudebberin degerinin
 bir pay olur. Sonra bu yedi paydan uc; tanesi miras yoluyla kocaya dbner. Bunlar
devreden paylard1r. Dolay1s1yla bunu, kocan1n mirasc;ilannin as1I hakk1 olan on dbrt
paydan du~eriz, onlann on bir, kad1n1n da yedi pay1 kal1r. Bunlar toplam on sekiz
payd1r. Bbylece yuz dirhemin on sekiz paya bolundugunu ve bag1~inin ancak yedi
payda gec;erli oldugunu ogrendik. Sonra kocan1n mirasc;llanna kad1n1n pay1ndan uc;
pay dbner. Bbylece on Iara on dart pay teslim edilir.
Eger kad1nin geriye iki k1z karde~ini, annesini ve kocasin1 b1rakm1~sa , yuz
dirhem yirmi bir paya bolunur.
cunku pay1 olan mal1n uc;te biri, mirasc;ilan aras1nda sekiz paya bolunur. Oc;
pay kocanin, dart pay iki k1z karde~in, bir pay da annenin olur. Malin uc;te biri
sekiz pay olunca tUmu yirmi dbrt pay olur. Sonra kocaya miras olarak uc; pay
doner. Bunlar devreden paylard1r. Dolay1s1yla bunlan kocanin mirasc;llannin asll
hakk1ndan du~eriz . Boylece hesap yirmi bir paya doner. Kad1nin b1rakt1g1
mirasc;1lara bu k1yasa gore mal payla~t1nlir.
Muhammed (rh.a.) "el-As/" adl1 eserinde, kad1nin geriye ana-baba bir iki k1z
karde~. ana bir iki k1z karde~ ve koca b1rakt1g1n1 belirtmi~tir. Bu durumda payla~1m
yirmi dbrt pay uzerinden gerc;ekle~ir .
~ayet kadin; ana-baba bir iki k1z karde~. ana bir iki k1z karde~. koca ve anne
b1raksa, bolu~um yirmi yedi pay uzerinden gerc;ekle~ir .
Sonuc; olarak kad1nin pay1ni bulursun. Malin uc;te birini onun pay1ndaki
[29/46] paylara ay1nrsin . Malin uc;te ikisi ise bunun iki kat1d1r. Sonra, kad1nin pay1ndan
kocaya miras olarak gelen miktar kadar pay1, kocan1n mirasc;1lannin pay1ndan
du~ersin. Kalan miktar uzerinden bolu~umu dogru olarak gerc;ekle~tirirsin.

Eger kad1n; k1z1ni, ana-babas1ni ve kocasin1 b1rakarak olmu~se, yuz dirhem

kirk iki paya bolunur.
Cunku kadinin pay1 olan malin uc;te biri on be~ paya bolunmu~ olur. Malin
uc;te ikisi de otuz pay olur. Sonra, kad1nin pay1ndan kocaya miras olarak uc; pay
dbner. Dolay1s1yla kocanin mirasc;1s1nin as1I hakk1ndan uc; pay du~ulur. Onlann yirmi
yedi pay1 kal1r. Kad1nin da on be~ pay1 var. Bu da toplam kirk iki payd1r. Dolay1s1yla
c;ozum dogru olur .
~ayet blum hastal1g1nda kadin kocasina yuz dirhem bag1~lasa ve ikisinin de
bunun d1~1nda mallan yoksa, sonra kocas1 ondan once olse, kad1n kocas1nin
asabeden mirasc;llan ile birlikte mirasc;1 olur. Sonra kad1n da olse, bu durumda on
bir paya aynlan yuz dirhemin dart pay1nda bag1~ kocas1 lehine gec;erli olur.
cunku kans1ndan once olunce, art1k kans1na mirasc;1 olmaktan c;1km1~ oldu.
Dolay1s1yla kad1nin onun lehine bag1~1 mal1n uc;te birinde gec;erlidir. Sonra malin bu

tamam1nda iken, avl yoluyla u<;te ikisini, kas1tli olarak iildurulenin affetmeyen velisinin hakk1 da
kdlenin ya nsinda iken yine avl yoluyla u~te birin i alacaktir.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _6t
uc;te biri, kadin ve kocas1n1n asabesi aras1nda dbrtte birlik paylar ?eklinde miras
olur. Boylece as1I yuz dirhemin on iki paya bolundugunu ogrenmi? olduk. ~Onku
malin uc;te birinin dart paya bolunebilmesine ihtiyac1m1z vard1r. Sonra kocan1n
pay1ndan bir pay kansina miras olarak dbner. Bu da devreden payd1r. Dolay1s1yla
kadin1n mirasc;1lann1n paylannda bu pay dO?Olur. Onlann yedi pay hakk1, kocanin
da dart pay hakk1 kal1r. Bu da toplam on bir payd1r. Koca lehine bag1?1 on bir
paydan sadece dart payda gec;erli k1ld1k. Sonra bu dart paydan sadece kad1na bir
pay dbner. Bbylece onun mirasc;1lanna sekiz pay teslim edilir. Bag1?1 da dart payda
gec;erli k1lm1?t1k. Dolay1s1yla payla?1m dogru gerc;ekle?mi?tir.
Eger kocas1n1n bir c;ocugu varsa, yuz dirhem yirmi uc; paya bblunur. Koca
lehine bag1? bunun sekiz payinda gec;erlidir.
~Onku malin uc;te biri olan kocanin pay1, kans1 ile c;ocugu aras1nda sekiz pay
olur. Kad1n bunun sekizde birini ahr. Mahn uc;te biri sekiz pay olunca, tOmu yirmi
dart pay olur. Sonra sekiz paydan miras yoluyla kad1na bir pay dbner. Bu da
devreden payd1r. Dolay1s1yla bu pay, kad1nin mirasc;1lannin on alt1 payindan
dO?Olur. Onlann on be? pay1, kocanin da sekiz pay1 kahr . Bunlar toplam yirmi uc;
payd1r. Bbylece koca lehine bag1?1n, yirmi uc; paydan ancak sekiz payda gec;erli
oldugu ortaya c;1km1?t1r. Sonra kadina miras olarak bir pay dbner. Dolay1s1yla
kad1n1n mirasc;ilanna teslim edilen miktar, bag1?1 gec;erli sayd1g1m1z miktann iki kat1
olup on alt1 paydir.
Bir ki?i ve kans1 alum hastas1 ise ve her birisinin yuz dirhemi varsa, her biri
digerine yuz dirhem bag1?lasa, bu sorunun uc; ?ekli vard1r. Ya once kadin sonra
kocas1 olmO?, veya once koca sonra kadin 61m0? ya da ikisi birlikte olmO?tOr.
Eger once kad1n olmO?se ve c;ocugu da yoksa, onun lehine bag1?, kocan1n yuz
dirheminden altm1? dirhemde gec;erli olur. Kad1n1n yuz dirheminin hie; bir
miktannda koca lehine bag1? gec;erli olmaz.
~Onku kadin kocas1ndan once olunce, kocas1 ona mirasc;1 olmu?tur.
Dolay1s1yla kad1n, alum hastal1g1nda mirasc;1sina 61m0? olmas1 ac;1s1ndan ondan hie;
bir ?ey miras almaz. Dolay1s1yla onun lehine bag1?, kocas1nin mal1nin uc;te birinde
gec;erlidir. Sonra kocas1 onun yuz dirheminin yansin1 ondan miras al1r. Boylece mal1
yuz elli dirhem olur. Onun pay1ndan devreden pay dO?Oldukten sonra, bu yuz elli
dirhem be? paya bolunur. Kad1n lehine bag1?, bunun ancak yans1 miras yoluyla
kocaya doner. Boylece kocan1n mirasc;1lanna yuz yirmi dirhem teslim edilir. Bag1?1 (29/47]
de altm1? dirhemde gec;erli kilm1?t1k . Dolay1s1yla payla?1m dogru gerc;ekle?mi?tir.
Eger once koca 61m0?Se, kocanin yuz dirheminin hi<; bir ?eyinde kad1n lehine
bag1? gec;erli olmaz.
~unku kad1n onun mirasc;1s1d1r.
62_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsfit

Fakat kale lehine ba91~. kad1nin yuz dirheminden kirk be~ dirhem ve bir
dirhemin on bir pay1ndan be~ payda gec;erli olur.
c;:onku kad1nin mal1, yuz dirhemi ve miras yoluyla ona teslim edilen, kocan1n
yuz dirheminin dortte biridir. Bu da toplam yuz yirmi be~ dirhemdir. Sonra bunun
uc;te birinde ba91~ gec;erli k1l1nir. Bu uc;te bir kad1n ile kocanin asabesi aras1nda dart
paya bolunur . Boylece kad1n1n malinin temelde on iki pay oldugu ortaya c;1km1~t1r.
Bagi~ dart payda gec;erli k1l1nir. Sonra bir pay kad1na geri doner. Bu da devreden
payd1r. Dolay1s1yla bu pay onun mirasc;llannin asll hakk1ndan du~ulur . Onlann yedi
pay1, kocanin da dart pay1 kal1r . Bu da toplam on bir payd1r. Dolay1s1yla kadinin
mal1 on bir paya bolunur. Bunun her bir pay1, on bir tam dirhem ve bir dirhemin
on bir pay1ndan dart pay olur. Muhammed (rh a )' in "e/-As/"da ifade ettigi gibi .
Eger ikisi de birlikte olse; kad1n lehine bag1~. kocan1n yuz dirheminin yans1nda
gec;erli olur. Koca lehine bag1~ da, kadin1n yuz dirheminin yans1nda gec;erli olur.
c;:onku ikisi birlikte olunce hic;biri digerinden bir ~ ey miras alamaz . Dolay1s1yla
her birisinin digerine bag1~1 malin1n uc;te biri oraninda gec;erli olur. Boylece her
birisinin mall temelde uc; pay olur. Ancak vasiyet yolu yla her birisinden bir pay
digerine geri doner. Bu da devreden payd1r. Dolay1s1yla her birisinin mirasc;1s1n1n
as1I hakk1ndan bir pay du~eriz . Boylece her birisinin mirasc;1s1nin hakk1 bir pay kal1r.
Ona bag1~lanan da bir payd1r. Bu yuzden her yuz dirhemi iki paya ay1rd1k .
Dolay1s1yla her biris inin mirasc;1sina yuz dirhem teslim edil ir. Yans1 bag1~1n gec;ersiz
olmas1 yoluyla yans1 da diger taraf1n yapt1g1 vasiyet yoluyla olur. Her birisi ile ilgili
olarak da bag1~1 elli dirhemde gec;erli klld1k . Dolay1s1yla uc;te bir ve uc;te iki
~eklindeki bolu~um dogru gerc;ekle~mi~ olur.

Olum hastas1 ki~i yuz dirhem mehir kar~1l1g1nda bir kadinla evlense ve bunun
d1~1nda adam1n mal1 da yoksa, kad1nin mehr-i misli (emsal mehri) elli dirhem ise,
sonra kad1n olse ve asabeden mirasc;1s1 varsa, sonra koca da olse, bu durumda
kad1n lehine kay1rma otuz dirhemde gec;erli olur. Yirmi dirhemde de gec;ersiz olur.
c;:unku mehr-i misli (emsal mehri) a~an miktar kay1rmanin yapild1g1 miktard1r.
Bu da elli dirhemdir. Dolay1s1yla kad1nin kocadan once olmu~ olmas1ndan dolay1bu
miktar kocan1n malln1n uc;te birinden kad1n lehine vasiyet olur . Kocan1n mall da
yetmi~ be~ dirhemdir. Kay1rma miktan olan elli dirhem ve kad1ndan miras olarak
ald1g1 onun mehr-i mislinin yans1d1r. Sonra bu yetmi~ be~ dirhem, devreden pay
kocan1n pay1ndan du~Oldukten sonra be~ paya aynl1r. Kadin lehine kay1rma ancak
bunun be~te ikisi olan otuz dirhemde gec;erli olur. Dolay1s1yla kocanin mirasc;ilanna
kirk be~ dirhem teslim edilir. Miras olarak onlara otuz dirhemin yans1 olan on be ~
dirhem doner. Boylece onlara teslim edilenin toplam1 altm1~ dirhemdir. Kay1rmanin
da otuz dirhemde oldugunu ogrenmi~tik. Dolay1s1yla c;ozum dogru gerc;ekle~mi ~tir .
Eger devreden pay1 kadinin payinda varsayarsan, kad1n1n mal1nin mehr-i misli
olan elli dirhem ve vasiyet yoluyla diger elli dirhemin uc;te birid ir. Bunun top lam1
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _63

altm1~ alt1 dirhem ve bir dirhemin ui;te ikisi olur. Asabesi ile kocas1 arasinda yan
yanya bolu~ulur . Sonra kocanin pay1 ui; paya bolunur. <;:unku bunun ui;te biri (29/48)
kadin lehine vasiyettir. Asabenin pay1 da ayni ~ekilde ui; pay olur. Sonra kocan1n
pay1ndan bir pay asabeye doner. Boylece onlarin pay1 fazlala~1r. Bunu gidermenin
yolu asabenin asil hakk1ndan bir pay du~mektir . Boylece toplam paylar be~e doner.
Be~te ui;u kocanind1r. Bu da kirk dirhemdir. Be~te ikisi ise asabenindir. Bu da yirmi
alt1 dirhem ve bir dirhemin ui;te ikisidir. Sonra on ui; dirhem ve bir dirhemin ui;te
biri asabeye geri doner. Boylece asabeye, kocaya miras olarak teslim edilen miktar
kadar olan kirk dirhem teslim edilmi~ olur. Kad1n lehine vasiyeti bir keresinde on
alt1 dirhem ve bir dirhemin ui;te ikisinde, digerinde ise on ui; dirhem ve bir
dirhemin ui;te birinde gei;erli kild1k. Bu da otuz dirhem eder.
Olum hastas1 ki~i kans1na yuz dirhem bag1~lasa, kad1n asabeden mirasi;1
b1rakarak kocasindan once olse ve zimmetinde de bori; varsa, bu durumda eger
zimmetinde yuz dirhemin ui;te biri veya daha fazlas1 bori; varsa, bag1~lanan yuz
dirhemin ui;te biri onun olur. Borcu bundan odenir.
<;:unku bundan hii;bir ~ey miras olarak kocaya donmez. <;:unku bori; mirastan
once gelir. Dolay1s1yla buna devir de girmez.
Eger kad1nin zimmetinde on dirhem bori; varsa, lehine vasiyet otuz sekiz
dirhemde gei;erli olur. Bag1~in gei;ersiz olmas1 nedeniyle kocanin mirasi;ilanna
altm1~ iki dirhem geri verilir.

<;:unku kocan1n mail doksan be~ dirhemdir. Kad1nin zimmetinde bori;

bulunmasayd1 yuz dirhemin tUmu kocan1n mal1 say1ilrd1. Daha once, kad1nin
zimmetinde bulunan borcun yansin1n asabenin payindan, diger yans1nin da
kocan1n pay1ndan odendigini ai;1klam1~t1k . Dolay1s1yla on dirhemin yans1 kocanin
zimmetindeymi~ gibi sayi11r. Sonra bu doksan be~ dirhem, kocanin payindan
devreden pay du~uldukten sonra, be~ paya bolunur. Bagi~ ancak bunun be~te
ikisinde gei;erlidir. Bu da otuz sekiz dirhemdir. Bunun on dirhemiyle bori; odenir.
Geriye yirmi sekiz dirhem kailr. Kaea ile asabe aras1nda yan yanya bolunur. Boylece
kocanin mirasi;ilanna on dort pay doner. Bag1~1n gei;ersizligi yoluyla da onlara
altm1~ iki dirhem ula~m1~t1. Bu da bag1~1 gei;erli kild1g1m1z miktann iki kat1 olup
yetmi~ alt1 dirhemdir.
~ayet kad1n1n zimmetinde yirmi dirhem bori; varsa, vasiyet otuz alt1 dirhemde
gei;erli olur. Kocanin mirasi;ilanna altm1~ dort dirhem geri verilir.
<;:unku borcun yans1 olan on dirhem, kocan1n zimmetinde bulunan bori;
anlam1ndad1r. Dolay1s1yla doksan dirhem mail kailr. Devreden pay du~uldukten
sonra bag1~ bunun ancak be~te ikisinde gei;erli k1iln1r. Bu da otuz alt1 dirhemdir.
Sonra bundan yirmi dirhem ile kadinin borcu odenir. On alt1 dirhem kal1r. Bunun
yans1 olan sekiz dirhem kocanin olur. Bag1~in gei;ersizligi yoluyla da altm1~ dort
64 Kitabu'l-Mebsiit
dirhem ona geri verilmi~ti . Bu da toplam yetmi~ iki dirhem olup, bag1~1 gec;erli
klld 1g1m1z miktann iki kat1d1r.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

OLOM HASTASININ BAGl~LADIGI KOLENIN, EFENDISINE VEYA

BA~KASINA KAR~I CINAYET l ~LEMESI
Oll.im hastas1 bir ki~i, birisine bir kole bag1~lasa, bunun d1~inda mah da
yoksa ve kolenin degeri bin dirhem ise, kole de bir ki~iyi yanh~hkla
oldi.irse, sonra kolenin efendisi olse, bu durumda kolenin i.i~te ikisi
efendinin mi ras~ 1la n na geri verilir.
c;:unku alum hastal1ginda bag1~ vasiyet gibi degerlendirilir. Dolay1s1yla mal1n
uc;te birinden fazlasinda gec;erli kil1nmaz . Kalenin tUmu cinayetle ili~kili (me~gul)
kal1r. Dolay1s1yla mirasc;1lara ve lehine kale bag1~lanan ki~iye " onu teslim edin veya
(29/49] fidyesini (diyetini) verin" denilir. Bunlardan hangisini yapsalar, efendinin mirasc;ilan,
lehine kale bag1 ~ lanan ki~iden kalenin degerinin uc;te ikisini ister. c;:unku kale,
lehine bag1~lananin yan1ndayken i~ledigi bir cinayet nedeniyle mirasc;ilann elinden
onun uc;te ikisi al1nm1~t1r. Halbuki lehine bag1~lanan ki~i. onu mulkiyetine gec;irerek
teslim alm1~t1r. Dolay1s1yla ademe sorumlulugu ona ait olur. Eger geri vermesi
gereken miktan teslim etmemi~se, onun elinde telef olmu~ gibi sayll1r. Efendinin
mirasc;ilan kblenin degerinin uc;te ikisini ondan isterler. Mirasc;1lar kbleyi teslim
etmekle arinm1~ olurlar. Onlar diyeti (fidyeyi) vermeyi tercih edip, lehine kale
bag1~lanan ki~iyi daha fazla bag lamay1 sec;ebilirler. Bu durumda en az miktan
ancak ondan isteyebilirler. Bu, gaspedilmi~ ~u kblenin durumuna benzer: Kole
gasp edildikten sonra cinayet i~ler, sonra gaspeden ki~i kendisinden gaspettigi
ki~iye kbleyi geri verir. 0 da cinayet nedeniyle onu teslim eder veya diyetini
(fidyesini) verir .
$ayet lehine kale bag1~lanan ki~i. kblenin uc;te ikisini mirasc;ilara geri
vermeden once onu bzgur kllsa, ozgur kilmas1 gec;erli olur.
c;:unku teslim almakla kblenin tUmunu mulkiyetine gec;irmi~tir. Elinde
durdugu surece mulkiyeti de durur. Bag1~ 1 n gec;ersizliginden dolay1 mirasc;1lara
kolenin uc;te ikisini geri vermesinin gerekli olmas1 ve kblenin, diyet alma hakk1na
sahip olanin hakk1 ile ili~kili olmas1, efendisinin onu bzgur kilmas1nin gec;erliligini
engellemez .
Bu durumda eger kblenin cinayet i~lediginden haberi varsa, diyet alma
hakk1na sahip olanlara tam diyet vermekle ve efendinin mirasc;llanna kblenin
degerinin uc;te ikisini vermekle yukumlu olur.
Vasiyetler Kitabt _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _65
COnkO O~te ikisinin miras~!lara geri verilmesi, lehine bag1? yap1lan ki?inin
zimmetinde olan bir hakt1r. Kblenin ozgOr kll1nmas1yla bu hakkin geri verilmesi
imkans1zla?m1?t1r. Bu yOzden kolenin degerinin O~te ikisini geri vermesi gerekir.
Eger kolenin cinayet i?lediginden haberi yoksa ve onu ozgOr kllsa, diyet alma
hakk1na sahip olanlara kolenin degerini vermesi gerekir.
COnkO onun mOlkiyeti kblenin tOmOnde ger~ekle?mi?tir. 0, kbleyi bzgOr
k!larak cinayeti telafi etme imkanin1 ortadan kald1rm1? olup se~me hakk1n1 da
b1rakmam1?t1r. Dolay1s1yla diyet alma hakkina sahip olanlara kblenin degerini ve
daha once a~1klad1g1m1z nedenden dolay1 miras~llara degerinin O~te ikisini odemesi
gerekir.
Eger kale kendisini bag1? yapan1 bldOrmO?se, lehine bag1? yapilan ki?iye "onu
efendinin miras~llanna teslim et veya diyetini (fidyesini) ver" denilir. Eger teslim
etmeyi tercih ederse, kblenin tOmOnO teslim eder. Bu durumda yans1 cinayet
nedeniyle diger yans1 da bag1?1n ge~ersizligi nedeniyle teslim edilmi? olur.
COnkO bag1?, kolenin ancak O~te birinde ge~erli olur. Sonra bu O~te biri
cinayet nedeniyle teslim eder. Bbylece bag1? yapan1n mal1 bir pay fazlala?1r. Bu
yOzden bag1? yapanin miras~llannin as!I hakk1ndan bir pay dO?eriz. Onlann bir pay1,
lehine kble bag1?ianan1n da bir pay1 kal1r. Dolay1s1yla kale iki paydir. Bu iki pay1n bir
tanesinde bag1? ge~erlidir. Sonra bunu cinayet nedeniyle oder. Bbylece bag1?
yapanin miras~llanna iki pay teslim edilir. Vasiyeti de bir payda ge~erli k!lm1?t1k.
Dolay1s1yla O~te bir ve O~te iki ?eklindeki payla?1m dogru ger~ekle?mi?tir . Bbylece
blen ki?inin hOkOmsel a~1dan geriye bir bu~uk kale b1rakt1g1 ortaya ~1km1?t1r.
Bunun O~te biri yanm kale olur. Bu yOzden bag1?1 kolenin yansinda ge~erli k!ld1k .
Bu, "Bagi? konusu" nun sorunudur.
Eger diyetini (fidyesini) vermeyi tercih etse, bag1? kolenin tOmOnde ge~erli
olur.
COnkO diyet olarak ona on bin dirhem verecektir. Bbylece bag1? yapanin mall
on bir bin dirhem olur. Kblenin degeri ise bin dirhemdir. Bu da mal1n O~te birinden
azd1r. Bu yOzden tOmOnde bag1? ge~erlidir.
$ayet efendiyi oldOrdOkten sonra onu bzgOr kllm1?sa, bu durumda eger
cinayetten haberi varsa, fidye vermeyi tercih edebilir. Bu durumda da on bin
dirhem bor~lanir. Bbylece kblenin tOmOnde bag1?1n ge~erli oldugu ortaya ~1km1?t1r.
Eger cinayetten haberi yoksa, bu durumda kolenin degerini ve degerinin O~te birini
miras~1lara vermesi gerekir.
COnkO bzgOr kllmas1yla onda mOlkiyeti yerle?mi?tir. Dolay1s1yla bag1?lanan
kolenin teslimini ortadan kald1rmas1yla kolenin degerini, cinayet nedeniyle de ikinci
bir degerini bor~lanm1? olur. COnkO diyet alma hakk1na sahip olanlara kuru
mOlkiyetini teslim etme imkanini ortadan kald1rm1?t1r. Bbylece blen ki?inin malin1n,
66_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut

kolenin iki degeri oldugu ortaya ~1km1?t1r. Bagi? bunun ancak O~te birinde ge~erli
olur. Dolay1s1yla miras~llara kolenin degeri ve degerinin O~te biri teslim edilir.
$ayet, "kolenin ozgur k1l1nmas1yla onun degerini bor~laninca, degeri bizzat
onun yerine ge~mi? oldu. Daha oncede ?U a~1klamay1 yapm1?t1k: Eger kolenin
(29/50)
kendisi duruyorsa yans1ni cinayet nedeniyle diger yans1n1 da bag1?in ge~ersizligi
nedeniyle teslim eder. Dolay1s1yla ozgur k1ld1ktan sonra da onun zimmetinde
bunun d1?inda bir ?ey olmaz. <;:unku bag1? yapanin miras~llanna cinayet nedeniyle
kolenin yans1 d1?inda bir ?ey teslim edilmemektedir. Koleyi ozgur klimas1 ile de
sadece bu yanm1 onlara teslim etme imkanini ortadan kald1rmaktad1r. Dolay1s1yla
odemesi gereken miktar kolenin degeri ve degerinin yans1d1r. Bunun O~te birini
bag1?1n ge~ersizligi yoluyla ona teslim eder. Kolenin sadece bir degerini bor~lan1r",
iddias1nda bulunulsa, bag1?1n ge~ersizligi yoluyla ondan geri verilecek miktar, bag1~
yapanin mOlkiyetine doner. Dolay1s1yla onda cinayet hOkmO ge~ersiz olur. <;:OnkO
kolenin (memlukun) sahibine (malikine) kar~1 i?ledigi cinayet degersizdir. Fakat kole
ozgOr kliind1ktan sonra bu anlam bulunmaz. <;:unkO kolenin degerinin geri
verilmesiyle bag1~ yapan1n mOlkiyetine koleden hi~bir ?ey donmemektedir.
Dolay1s1yla kolenin sahibine kar~1 i?ledigi cinayetin kolenin bir bolOmOyle ilgili
oldugu ortaya ~1kmaz. Bu yOzden cinayetin tOmOnOn dikkate al1nmas1 gerekir.
Cinayet nedeniyle diyet alma hakkina sahip olanlann hakk1nin kolenin tam bir
degeri oldugu ortaya ~1km1?t1r. Bu yOzden ~ozOm a~1klad1g1m1z gibidir.
Kole kendisini bag1?layan ki?iyi oldOrmO~se, lehine bag1?lanan ki~i de onu
ozgOr kllmam1?sa ve degeri bin dirhemden fazla ise, bu durumda eger koleyi
teslim etmeyi tercih etse, cevap daha once a~1klad1g1m1z gibi kolenin tOmOnO
teslim eder. Yans1 cinayet nedeniyle, diger yans1 da bag1?in ge~ersiz olmas1
nedeniyle olur. On bin dirhemi a~mad1g1 takdirde degerinin az veya ~ok olmasina
gore teslim etmenin hOkmO degi~mez. $ayet fidye (diyet) vermeyi tercih etse, bu
durumda eger kolenin degeri be? bin dirhem ise fidye olarak diyeti oder. Bagi? da
kolenin tOmOnde ge~erli olur.
<;:OnkO fidyenin tercih edilmesi durumunda bag1?layanin mall on be? bin
dirhemdir. Kole ve diyet. Kolenin degeri be? bin dirhem, diyet de on bin dirhemdir.
Boylece onun mallnin O~te birinden kolenin ~1kacag1 ortaya ~1km1~t1r . Bu yOzden
bag1~ tOmOnde ge~erlidir.

Eger kolenin degeri alt1 bin dirhem ise ve lehine bag1?lanan ki~i koleyi tercih
etse, bag1~layan1n miras~lianna kolenin dortte birini geri verir. Dortte O~Onde de
bag1? ge~erli olur. Buna kar~li1k olarak diyetin dortte O~OnO verir.
<;:onkO as1I olarak kole o~ paya bolunOr. Bagi? bir payda ge~erli k1l1nir. Sonra
bu paya kar~1l1k, bu pay ve bu pay1n O~te ikisi kadar diyet verir. <;:unkO diyet,
kolenin degeri ve degerinin O~te ikisi kadard1r. Dolay1s1yla kolenin her bir pay1na
kar~li1k, o pay ve o payin O~te ikisi kadar diyet verilir. Bagi? yapanin mal1 bu oranda
Vasiyetler Kitabt _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _67
fazlala~1r. Bu yuzden bag1~ yapanin miras<;llannin asll hakkindan bir pay ve bir
pay1n u<;te ikisi du~Ulur . Onlara ait olarak bir pay1n u<;te biri, lehine bag1~ yapllan
ki~inin de bir pay1 kal1r. Her u<;te biri bir pay sayanz, boylece kble dbrt pay olur. O<;
pay, lehine bag1? yapllan ki~inin, bir pay da bag1~in ge<;ersizligi yoluyla bag1?layan
ki?inin miras<;1lannin olur. Sonra, lehine kble bag1~lanan ki?i bu u<; paya kar~ll1k, bu
paylar ve bu paylann u<;te ikisi oran1nda diyet verir. Bu da be~ payd1r. Bbylece bag1?
yapanin miras<;1lanna alt1 pay teslim edilir. Bag1~1 da u<; payda ge<;erli kllm1?t1k.
Dolay1s1yla u<;te bir ve u<;te iki ~eklindeki payla?1m dogru ger<;ekle?mi~tir.
Muhammed (rh .a.) bundan sonra ba?ka bir <;bzum yolu daha anmakta ve
bunun, her bin dirhemin Li<; pay yap1lmas1 ~eklinde oldugunu sbylemektedir.
Bbylece kblenin degeri on sekiz pay, diyet de otuz pay olur. Sonra kolenin u<;te
birinde bag1~ ge<;erli olur. Buna kar~ll1k olarak diyetin u<;te birini verir. Bu da on
payd1r. Bu durumda bag1? yapanin miras<;1s1 taraf1nda pay fazlahg1 ortaya <;1kar. Bu
yuzden onlann koledeki as1I paylan olan on iki paydan on pay du?Lilur. Onlann
hakk1 iki pay, lehine bag1? yapllanin hakk1 da alt1 pay kal1r. Bbylece kolenin sekiz
pay oldugu ortaya <;1km1?t1r. Bagi? da sekiz paydan ancak alt1 payda ge<;erli olur.
Bu da kblenin dbrtte u<;udur.
Dirhemler a<;1s1ndan <;bzumu ise ?U ?ekilde olur: Kblenin dbrtte u<;unun degeri
(29/51)
dbrt bin be? yuz dirhemdir. Bag1?1 kolenin dbrtte u<;unde ge<;erli k1ld1g1m1z zaman
ve diyetin dbrtte u<;unu buna kar?il1k yapt1g1m1z zaman, bu da yedi bin be? yuz
dirhemdir. Bununla birlikte bag1? yapan1n miras<;ilanna kolenin dbrtte biri teslim
edilir. Bu da bin be? yuz dirhemdir. Bbylece onlara teslim edilenin toplam1 dokuz
bin dirhem olur. Bag1?1 da dbrt bin be? yuz dirhemde ge<;erli kllm1?t1k . Dolay1s1yla
payla?lm dogru ger<;ekle?mi?tir. Baz1 nushalarda, lehine bag1? yapilan ki?iye
"kolenin dortte u<;unu teslim et veya bunun kar?1hg1 olan diyetin dortte u<;unu
ver" denilir, ?eklinde ge<;mektedir. Ancak bu yanl1?t1r. Dogru olani ise bdeme
s1rasinda kolenin tUmunun bdenmesidir. Yans1 cinayet nedeniyle diger yans1 da
bag1?1n ge<;ersiz olmas1 nedeniyle olur. "Bu Konu" nun baz1 nushalannda ve "Devir
Kon usu" nda da bu ?ekilde ifade edilmi?tir.
Eger kblenin degeri sekiz bin dirhem ise ve lehine bag1? yapilan ki?i diyet
vermeyi tercih ederse, kblenin yedide u<;unu miras<;1lara geri verir. Yedide dbrdune
kar?il1k da diyetin yedide dbrdunu verir.
Cunku u<; pay1n birinde olmak uzere bagl?I kblenin u<;te birinde ge<;erli
kllmaktay1z. Sonra buna kar?il1k bir pay ve bir pay1n dbrtte biri diyetten verilir.
Cunku diyetin kolenin degerine orani bu ?ekildedir. Bagi? yapan1n mal1 bu oranda
fazlala?1r. Dolay1s1yla miras<;ilannin asil hakk1ndan bir pay ve bir pay1n dortte biri
du?Lilur. Onlara bir pay1n dortte u<;u, lehine bag1? yapllan ki?iye de bir pay kahr.
Burada pay dorde bblunerek kesirli duruma geldi. Tam say1ya <;evirmek i<;in bir pay1
ve bir pay1n dortte u<;unu dbrt ile <;arpanz. Boylece yedi pay olur. Lehine kble
68 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut

bag1?lanan ki?i dort pay, bag1? yapanin mirasc;ilan da uc; pay al1r. Boylece kolenin
yedide uc;unde bag1?in gec;ersiz oldugu, yedide dordunde ise gec;erli oldugu ortaya
c;1km1?t1r. Sonra bu ve bunun dortte biri oraninda diyetten kar?il1gin1 verir. 0 da be?
payd1r. Boylece bag1? yapan 1n mirasc;ilann1n sekiz pay1 olur. Bag1~1 da dort payda
gec;erli kilm1~t1k. lkinci c;ozum ?ekline gore de ac;1klad1g1m1z ?ekilde payla?1m dogru
gerc;ekle~mektedir . Hesap yoluyla c;ozumu ayn1 ?ekildedir. (unku dinar ve dirhem
yoluyla c;ozumunde bag1~1n gec;erli oldugu miktar olan dinara kar~il1k, bu miktar ve
bu miktann dortte biri oran1nda diyetten verilir.
Cebr yoluyla c;ozumunde ise bag1~1n gec;erli oldugu "?ey"e kar~1l1k " bir ?ey ve
bir ?eyin dortte biri" diyet olarak verilir. lyi dl.l?Llnuldugunde c;ozumun geri kalan
k1sm1 ac;1kt1r.
Eger kolenin degeri on bin dirhem ise, kolenin teslimi veya diyetinin
verilmesinin tercihi arasinda fark yoktur.
(unku kolenin degeri diyet kadard1r. Dolay1s1yla bag1?1n gec;ersiz olmas1
nedeniyle yans1n1 mirasc;ilara geri verir . Diger yans1n1 da cinayet nedeniyle teslim
eder veya buna kar~il1k diyetin yansin1 oder.
Kolenin degeri on be~ bin dirhem ise yedide dordu mirasc;ilara geri verilir.
Ona, "kol enin yedide uc;unu teslim et veya kar~il1k olarak diyetin yedide uc;unu
ver" denilir. Diyetten kar?il1g1 vermeyi tercih ettigi zaman cevap dogrudur.
(unku bag1~1 uc; pay1n birinde gec;erli k1lmaktay1z. Sonra bir pay1n uc;te ikisini
bu paya kar~il1k yapmaktay1z. Diyet kolenin degerinin uc;te ikisi oran1ndad1r.
Dolay1s1yla bag1~1 yapanin mal1 bu miktar oraninda fazlala?maktad1r. Bu yuzden
mirasc;ilann as1I hakkindan bir payin uc;te ikisini du~ururuz . Onlar ic;in bir pay ve bir
payin uc;te biri kal1r. Lehine kole baQI? yap1lan ki?inin de bir pay1 kal1r. Burada pay
uc;e bolunerek kesirli duruma gelmi~tir. Tam say1ya c;evirmek ic;in iki pay ve bir
pay1n uc;te birini uc; ile c;arpanz. Yedi pay olur. Mirasc;ilann hakk1 dort pay, lehine
kole bag1? yapilan1n hakk1 da uc; pay olur. Sonra bu uc; paya diyetten iki pay1
kar?il1k yapanz. Boylece bag1? yapanin mirasc;ilanna alt1 pay teslim edilir. Bag1~1 da
uc; payda gec;erli kilm1?t1k . Dolay1s1yla c;ozum dogru gerc;ekle?mi?tir.
Koleyi teslim etmeyi tercih etmesiyle ilgili olarak Muhtasar'da belirttigi
yanil~t1r .
Dogru olan1 ise e/-As/'1n baz1 nushalannda belirttigidir. 0 ~unu soyler:
Sana ac;1klad1g1m ?ekilde koleyi teslim edersin. Yani koleyi teslim etmenin hukmu,
(29/52]
degerinin az veya c;ok olmas1yla degi?mez. Dolay1s1yla kolenin tUmunu teslim eder.
Bag1?in gec;ersiz olmas1 nedeniyle yansin1, diger yans1n1 da cinayet nedeniyle teslim
eder.
Kolenin degeri yirmi bin dirhem ise ve bag1?1 alan ki?i diyet vermeyi tercih
etse, be?te uc;u mirasc;ilara geri verilir. Be~te ikisine ise diyetin be~te biri kar?il1k
olur.
Vasiyetler Kitabi._ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _69
c;:onku bag1~ uc; payin birinde gec;erli olur. Sonra bu yanm pay ile kar~1l1k
bulur. Diyetin kalenin degerine orani bu ~ekildedir . Dolay1s1yla bag1 ~ yapan1n mail
yanm pay fazlala~1r . Bu nedenle mirasc;1lannin asil hakkindan yanm pay du~ulur .
Onlar ic;in bir pay, lehine kale bag1~lanan ic;in ise bir pay kailr. Burada pay ikiye
balundugunden tam say1ya c;evirmek ic;in iki kat1na c;1kannz. Baylece be~ pay olur.
Bunun be~te uc;unde bag1~ gec;ersiz olur. Bunun degeri de on iki bin dirhemdir.
Be~te ikisinde ise bag1~ gec;erli olur. Bunun degeri sekiz bin dirhemdir. Sonra
diyetin be~te ikisi buna kar~ il1k yapil1r. Bu da dart bin dirhemdir. Baylece bag1~
yapanin mirasc;ilanna on alt1 bin dirhem teslim edilir. Bag1~1 da sekiz bin dirhemde
gec;erli klim1~t1k .
Kalenin degeri otuz bin dirhem ise, kalenin sekizde be~i mirasc;ilara geri
verilir. Sekizde uc;une kar~il1k da diyetin sekizde uc;u konulur.
c;:unku bag1~ uc; payin birinde gec;erli olur. Sonra bu paya kar~1l1k diyetten bir
pay1n uc;te biri konulur . Diyetin kalenin degerine orani budur. Baylece bag1~
yapanin mal1 bir pay1n uc;te biri oraninda fazlala~1r. Bunu mirasc;ilann hakkindan
du ~tOgumuz zaman, kale iki pay ve bir pay1n Oc;te ikisine daner. Bu uc; ile c;arp1ilr,
sekiz pay olur. Lehine kale bag1~lanan ki~i uc; pay, bag1~ yapan ki~in i n mirasc;lian da
be~ pay al1r. Sonra lehine kale bag1 ~ yapilan ki~iye du~en uc; paya kar~li1k diyetten
bir pay konulur. Baylece bag1~ yapan1n mirasc;ilanna alt1 pay teslim edilir. Bag1~1 da
uc; payda gec;erli kilm1~t1k.
Kalenin degeri elli bin dirhem ise mirasc;1lara yedi paydan dart buc;uk pay geri
verir. Bagi~ de iki buc;uk payda gec;erli olur ve buna kar~il1k diyetin yedide iki
-r
buc;ugunu verir.
c;:unku bag1~1 Lie; pay1n birinde gec;erli kild1k . Sonra buna kar~li1k bir pay1n
be~te birini verir. Bagi~ yapanin mal1 bu oranda fazlala~1r. Mirasc;1lann hakkindan
bunu du~tOgumuz zaman, kale iki pay ve bir pay1n be~te dardune daner. Bu da
be~ ile c;arp1l1r. On dart pay olur. Mirasc;ilann dokuz payda, lehine kale bag1~
yapilan ki~inin de alt1 payda hakk1 olur. On dart paydan be ~ pay, yedi paydan iki
buc;uk pay oranindad1r. Sonra buna kar~li1k be~ pay1n dengi adenir. 0 da bir tek
payd1r . Baylece mirasc;ilara on pay teslim edilir. Bag1~1 da be~ payda gec;erli
kilm1~t1k.

Kalenin degeri yuz bin dirhem ise, yirmi dokuz payl1k kaleden on dokuz pay
mirasc;ilara geri verilir. Kalan on paya ise diyetin yirmi dokuz payindan on pay
kar~li1k yapil1r.

c;:unku bag1~ ancak uc; pay1n birinde gec;erli olur. Sonra diyetin onda birini bu
paya kar~il1k yapanz. c;:unku diyetin kalenin degerine oran1onda birdir. Mirasc;ilann
asil hakkindan bir pay1n onda birini att1g1m1z zaman, kale iki pay ve bir payin onda
dokuzuna iner. Bu paylar on ile c;arpil 1r. Yirmi dokuz pay olur. Mirasc;ilann hakk1 on
dokuz pay, lehine kale bag 1 ~lanan ki~inin hakk1 da on pay olur. Sonra bu on paya
70_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit
kar?il1k diyetten bir pay mirasc;ilara verilir. Boylece mirasc;llara yirmi pay teslim
edilir. Bag1?1 da on payda gec;erli klld1k. Dolay1s1yla uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki
payla?1m dogru gerc;ekle?mi?tir.
Kolenin degeri alt1 bin dirhem ise ve kole kendisini bag1?layani oldurdukten
sonra. lehine bag1? yapllan ki?i onu ozgur kilsa, bu durumda eger kolenin cinayet
i?lediginden haberi yoksa, kolenin degeri ve degerinin uc;te birini odemekle
yukumlu olur.
c;:unku daha once ac;1klad1g1m1z gibi, sonuc;ta bag1? edenin mal1 kolenin iki
degeridir. Dolay1s1yla uc;te biri vasiyet yoluyla ona teslim edilir.
Eger cinayetten haberi varsa, bu durumda diyeti odemeyi tercih etmi?tir.
Bag1?in hukmune gore kolenin degerini odeme ile yukumludur. Dolay1s1yla diyeti
kolenin degerine eklersin. On alt1 bin dirhem olur. Bu da bag1? yapan1n mal1d1r.
[29/53) Bunun uc;te biri, lehine bag1? yapilan ki?iye teslim edilir. 0 da be? bin dirhem ve bin
dirhemin uc;te biridir. Bagi? yapan1n mirasc;ilanna on bin dirhem ve bin dirhemin
uc;te ikisini oder.
Kolenin degeri dokuz bin dirhem ise, lehine bag1? yapllan ki?i onu ozgur k1lsa
ve kolenin cinayet i?lediginden haberi varsa, diyetin uc;te ikisini ve kolenin
degerinin uc;te ikisini borc;lanir.
Daha once ac;1klad1g1m1z gibi diyeti kolenin degerine ekler . Boylece on dokuz
bin dirhem olur. Ona bunun uc;te biri olan alt1 bin dirhem ve bin dirhemin uc;te biri
teslim edilir. Bu da kolenin degerinin uc;te ikisi olan alt1 bin dirhem ve diyetin uc;te
ikisi olan alt1 bin dirhem ve bin dirhemin uc;te biridir.
Kolenin degeri on bin dirhem veya daha fazla ise ve koleyi ozgur k1lsa, bu
durumda kolenin cinayet i?lediginden haberinin olmas1 veya olmamas1 aras1nda
fark yoktur. Daha once ac;1klad1g1m1z gibi o, diyetin uc;te ikisi ve kolenin degerinin
uc;te ikisini odemekle yukumludur. Ancak, eger kolenin cinayet i?lediginden haberi
yoksa, diyetin uc;te ikisinden on dirhemin uc;te ikisini onun yukumlulugunden
c;1kannz .
c;:unku cinayet nedeniyle kolenin degeri on bin dirhem eksi on dirhemle
takdir edilir. Gormez misin kole aleyhine cinayet i?lenseydi, cinayette kolenin
degeri bu miktar olurdu. Dolay1s1yla kole cinayet i?ledigi zaman da ayn1 ?ekilde
degerlendirilir.
Olum hastas1 bir ki?i kolesini birisine bag1?lasa, kolenin degeri on bin dirhem
ise ve bunun d1?1nda mal1 da yoksa. sonra kole ve kolenin lehine bag1?land1g1 ki?i
kolenin efendisini oldurseler, bu durumda bag1? gec;ersiz olur . Kole efendinin
mirasc;llarina geri verilir.
c;:unku lehine kole bag1?lanan ki?i oldurendir. Oldurene vasiyet olmaz.
Dolay1s1yla bag1?1n gec;ersizligi yoluyla kolenin tLimu geri verilir. Lehine bag1?
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 7t

yapilan ki?i be? bin dirhem bon;lan1r. (unku yans1na ybnelik cinayet i?lemi?tir. Bu
yuzden diyetin yansin1 borc;lanir.
Eger kble ve yabanc1 bir ki?i efendiyi bldurseydi, yabanc1 ki?i be? bin dirhem
ile yukumlu olurdu .
(unku yans1na kar?I cinayet i?lemi?tir. Bagi? kblenin be?te uc;unde gec;erli
olur. Dolay1s1yla lehine bag1? yap1lan ki?i bag1?1n gec;ersizligi yoluyla kblenin be?te
ikisini geri verir. Diyeti vermeyi tercih ederse, kblenin be?te uc;une kar?1hk diyetin
yansinin be?te uc;unu verir. (unku efendinin mal1 on be? bin dirhemdir. Kblenin
degeri on bin dirhemdir. Yabanc1 ki?inin vermek zorunda oldugu diyet de be? bin
dirhemdir. Bu da toplam on be? bin dirhemdir. Devreden pay efendinin pay1ndan
du?Lildukten sonra bu on be? bin dirhem be? pay olur. Bagi? bunun ancak be?te
ikisinde gec;erli olur. Bu da alt1 bin dirhemdir. Kbleden bunun kar?il1g1 olan miktar
kblenin be?te uc;udur. Bbylece bag1?1n, kblenin be?te uc;unde gec;erli oldugu ortaya
c;1km 1?t1r . Kblenin be?te ikisi de bag1?1n gec;ersizligi yoluyla geri verilir. Bunun degeri
dbrt bin dirhemdir. Diyetin yars1nin be?te uc;unu kblenin be?te uc;une kar?il1k verir.
(unku kble sadece yanm can oraninda cinayet i?lemi?tir. Diyetin yans1nin be?te
uc;u ise uc; bin dirhemdir. Dolay1s1yla efendinin mirasc;ilanna ula?an miktar
toplan1nca on iki bin dirhem olur. Bag1?1 da alt1 bin dirhemde gec;erli k1lm1?t1k.
Dolay1s1yla uc;te bin uc;te iki ?ek lindeki payla?1m dogru gerc;ekle?mi?tir.
~ayet kbleyi teslim etmeyi tercih etse, dbrtte birini bag1?1n gec;ersizligi
nedeniyle geri verir. Dbrtte uc;unde de bag1? gec;erli olur .
(unku daha once ac;1klad1g1m1z gibi blenin mal1 on be? bin dirhemdir. Kbleyi
teslim etmeyi tercih ettiginde bag1? ancak bunun yans1nda gec;erli olur. Bu, bag1?1n
uc; pay1n birinde gec;erli oldugu ?eklindeki ac;1klamam1za gbredir. Sonra cinayet
nedeniyle bu pay1 teslim eder. Bbylece bag1? yapanin mal1 bir pay fazlala?1r. Bu
yuzden mirasc;llann asil hakk1ndan bir pay du?eriz. Onlara bir pay, lehine bag1?
[29/54]
yapilan ki?iye de bir pay kal1r. Bbylece bag1?1n onun mal1nin ancak yansinda gec;erli
oldugunu bgrenmi? olduk. Bu da yedi bin be? yuz dirhemdir. Bu da kblenin dbrtte
uc;udur. Dolay1s1yla kblenin dbrtte biri bag1?1n gec;ersizligi nedeniyle geri verilir.
Dbrtte uc;u de cinayet nedeniyle teslim edilir. Bbylece mirasc;ilann elinde, degeri on
bin dirhem olan kble ve yabanc1 ki?iden ald1klan yanm diyet olur. Bu da on be? bin
dirhemdir. Bagl?I da yedi bin be? yuz dirhemde gec;erli kilm1?t1k. Dolay1s1yla uc;te bir
ve uc;te iki ?eklindeki payla?lm dogru gerc;ekle?mi?tir.
Allah dogruyu daha iyi bilir.
72 _ _ _ _ _ _ __ _ __ _ _ __ _ _ __ _ __ _ _ __ __ Kitabu'l-Mebst1t

OLOM HASTALIGINDA SELEM AKDI VE ou;OLEN MALIN

ou;OLEN MAL ILE SATILMASI VE ONUN KAYIRARAK
TARTILMASI
Bu konu daha once a~1klad1g1m1z "maim u~e birinde dikkate ahnmas1
bak1mmdan vadedeki kay1rma maldaki kay1rma gibi degerlendirilir" ilkesi
uzerine kurulur. c;unku u~te birinde kay1rmamn ge~erli k1hnmas1
bak1mmdan mal. vadeden once gelir. Dolay1s1yla ~unu soyleriz:
Olum hastas1 bir ki~i belli bir vadeye kadar on dirhem degerinde bir kurr
bugdaya kar~il1k yine on dirhem degerinde bir elbiseyi sat1~ bedeli olarak verse ve
elbiseyi teslim etse, sonra vade gelmeden once olse ve bunun d1~1nda mal1 da
yoksa, bu durumda sat1c1ister kurr'un u<_;te ikisini hemen teslim eder, isterse selem
akdini bozar.
C,:unku tUm vade ile ilgili olarak onu kay1rm1~ olmaktad1r. Se<_;imlik hakk1nin
sabit olmas1 da, onun a<_;1s1ndan akdin ko~ulunun degi~mi~ olmas1d1r.
$ayet elbise yirmi dirhem degerinde ise, bu durumda ister selem akdini bozar.
lsterse bugday kurr'unu hemen oder. Elbisenin de alt1da birini geri verir.
C,:unku maldaki kay1rma burada u<_;te biri a~m1 ~t1r. Dolay1s1yla vadedeki
kay1rmanin hukmu ortaya <_;1kmaz. Kay1rma olarak ona ancak mal1nin u<_;te biri
teslim edilir. Bu da alt1 dirhem ve bir dirhemin u<_;te ikisidir. Kurr hemen geri verilir.
Elbisenin alt1da biri de geri verilir ki miras<_;ilara on Li<; dirhem ve bir dirhemin u<_;te
biri teslim edilmi~ olsun. Kay1rmay1 da bunun yans1 oran1nda ge<_;erli kilm1~t1k.
Elbiseden geri verilen de sat1~ bedelinden bir pay olur. Bu da selem akdinde dogru
bir i~lemdir .
Elbisenin degeri otuz dirhem ise elbisenin u<_;te birini geri verir.
C,:unku onu yirmi dirhem oraninda kay1rm1~t1r . Mal1nin u<_;te biri de on
dirhemdir. Dolay1s1yla elbiseden bunu a~an miktan geri verir ki miras<_;1lara on
dirhem degerinde bir kurr ve elbisenin on dirhem degerinde olan u<_;te bi ri teslim
edilmi~ olsun . Bu da kay1rmay1 ge<_;erli kild191m1z miktar kadard1r.

$ayet on dirhem degerindeki bir kurr bugdaya kar~ll1k on dirhem ve on

dirhem degerindeki bir elbiseyi vererek selem akdi yapsa, sonra olse ve bunun
d1~1nda mal1 yoksa, bu durumda sat1c1 ister selem akdini bozar. lsterse bugday
kurrunu oder. Elbise ile on dirhemin alt1 da birini geri verir.
Bu da malin u<_;te birini a~an miktard1r. Onun lehine iki mal1n birisinde
kay1rmay1 ge<_;erli kllmay1p digerinde ge<_;erli klld1racak neden de yoktur . Dolay1s1yla
kurr ile birlikte ikisinin de alt1da birini geri verir ki miras<_;llara on u<_; dirhem bir
dirhemin u<_;te birini teslim etmi~ olsun . Kay1rmay1 da alt1 dirhem ve bir dirhemin
u<_;te ikisinde ge<_;erli kllm1 ~t1k .
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 73
Eger on dirhem degerindeki bir kurr bugdaya kar~1l1k yirmi dirhem degerinde
bir elbise ve on dirhem vererek selem akdi yapm1~sa, elbisenin ve on dirhemin Oc_;te
birini geri verir.
COnkO onu yirmi dirhem oran1nda kay1rm1~t1r. Mallnin Oc_;te biri de on
dirhemdir. Dolay1s1yla bu miktar ikisinden ona teslim edilir. lkisinden Oc_;te biri a~an
miktan geri verir.
$ayet on be~ dirhem degerinde bir kurr bugdaya kar~ll1k birisinin degeri otuz [29/55]
digerinin degeri on be~ dirhem olan iki elbiseyi teslim ederek selem akdi yapsa, bu
durumda bir kOrr bugday1n tOmOnO oder. lki elbisenin de Oc_;te birini geri verir.
COnkO otuz dirhem oran1nda onu kay1rm1~t1r. Dolay1s1yla ona mallnin Oc_;te bir
miktan teslim edilir. Bu da iki elbiseden on be~ dirhemdir. lki elbiseden mal1n Oc_;te
birini a~an miktan geri verir. lsterse selem akdini bozar. Bunun prensibi iki
elbisenin degeri ve satacak malin degerine bakmas1 ~eklindedir. Dolay1s1yla sat1c1ya
sat1~ konusu mal1n degeri verilir. Olen ki~inin b1rakt1g1 mal1n Oc_;te biri onun lehine
kay1rma sayll1r. Geri kalani da geri verir. Selem akdine konu olan ba~ka mallar da
bu ~ekilde degerlendirilir. Bir tOrOn yine ayn1 tOr ile sat1~1 d1~1nda, bunlann
tOmOnde sarf akdi de ayn1 ~ekilde degerlendirilir. COnkO o da bundan bir ~eydir.
Muhammed (rh.a) "el-As/" adl1 eserinde bu tOr sorunlardan c_;ok say1da aktarm1~t1r.
Fakat bunlann tOmO ac_;1klad1klanm1za gore c_;bzulebilir.
Allah daha iyi bilir.

OLUM HASTALIGINDA YAPILAN SELEM VE SATI~ AKDiNDE

iKALE
Oll.im hastas1 bir ki~i on dirhem degerinde bir kurr bugday kar~1hgmda
on dirhem teslim ederek selem akdi yapsa, sonra ahc1 sat1c1 ile ikale 14
yapsa ve verdigi dirhemleri ondan alsa, bu gei;erlidir.
COnkO hic_;bir ~eyde onu kay1rmam1~t1r. 0, ikaleyle bugday kOrrOnO geri vermi~
ve kar~1l1g1nda verdigi on dirhemin geri verilmesini istemi~tir. Bu ikisi de ekonomik
deger ac_;1sindan e~ittir. lkale de sat1~ akdi gibidir. Nas1I ki alum hastas1nin yapt1g1 ve
ic_;inde kay1rman1n bulunmad1g1 sat1~ akdi gec_;erli ise ayni ~eki lde ikalesi de
gec_;erlidir.
Bugday kOrrOnOn degeri otuz dirhem olsa ve sat1c1nin bunun d1~inda mal1 da
yoksa, sonra blse, bu durumda eger Oc_;te biri yirmi dirhem veya daha fazla olan bir
mal1 varsa ikale gec_;erli olur.

14
lkale I tlli)'I: $artlarina uygun tarzda ger~ekle~tirilerek baglay1c1\lk kazanm1~ bir akdin taraflarin
kar~il1kl1 rizas1 (ica b-kabOI) ile bozulmas1.
74 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut

Cunku kay1r1/d1g1 miktar ma/1n1n uc;te birinden c;1kmaktad1r.

Eger bunun d1~inda ma/1 yoksa, kurrun yans1nda ikale gec;erli olur. Sat1c1ya,
"mirasc;ilara kurrun yans1n1 ode ve sat1~ bedelinin de yans1n1 geri ver" denilir.
Cunku onu yirmi dirhem oran1nda kay1rm1~t1r. Cunku ikale yoluyla otuz
dirhem degerindeki bir ma/1 on dirhem kar~1/1g1nda mulkiyetinden c;1karm1~t1r.
Bundaki ikale sat1~ akdi gibidir. Dolay1s1yla ma/in uc;te birini a~an miktarda onun
lehine kay1rmay1 gec;erli saymak mumkun degildir. Ona, ma/in uc;te birini a~an
kay1rmay1 odemesi ic;in emir verilmesi de mumkun degildir. Cunku tes/im almadan
bnceki ika/e bozma say1l1r. Dolay1s1yla kay1rma, akdin temelinde sabit olmad1g1
surece bunda sabit olmas1 mumkun degildir. Cunku bozma akdin ortadan
ka/d1nlmas1d1r. Bir ~eyi ba~ka bir yerden degil, ancak oldugu yerden kald1nr. lkaleyi
akdin t0munde gec;ersiz k1lmak mumkun olmaz. Cunku alum hastasinin yapt1g1
ikale ma/1n uc;te biri d1~indaki miktarda gec;erli k1/1nm1~t1r.
Selem akdinin ikalesi ise bozma olasi/1g1n1 ta~1maz. Cunku ikale yoluyla se/em
konusu bugday du~er. Du~en miktar da telef olmu~ sayi/1r. lkalenin ka/d1rtlmas1 ise
telef olmu~ malda degil, ancak duran malda gec;erli olur. Boylece bir bolumunde
ikalenin gec;erli oldugunu diger bolumunde gec;erli olmad1gin1 ogrendik. Dolay1s1yla
ikalenin gec;erli oldugu miktan bgrenme ihtiyac1 duyduk. Bu yuzden kay1rmanin
yirmi dirhem oran1nda oldugunu ve mal1nin uc;te birinin de on dirhem oldugunu
sbyleriz. Mal1nin uc;te biri, kay1rmanin gerc;ekle~tigi miktann yar1s1 olduguna gore
ikalenin, kurrun yans1nda gec;erli oldugunu soyleriz. Buna gore mirasc;1lara degeri
on be~ dirhem olan kurrun yansin1 ve sat1~ bedelinin yans1 olan be~ dirhemi tes/im
eder. Bu da top/am yirmi dirhemdir. Sat1c1ya da be~ dirhem kar~1/1g1nda kurrun
(29/56)
yans1 olan on be~ dirhem teslim edilir. Boylece altc1ya kay1rma olarak on dirhem
teslim edilir.
Cebir yoluna gore ikale, "bir ~eyin uc;te biri" kar~1l1ginda kurrun "bir ~ey"inde
gec;erli olur. Sat1~ bedeli selem akdine konu olan ma/in uc;te biri oran1ndad1r.
Bbylece mirasc;ilara, " bir ~ey ve bir ~eyin uc;te birine denk olan bir ~eyin uc;te ikisi
d1~1nda bir kurr" ka/1r. Cunku kay1rmay1 "bir ~eyin uc;te ikisinde" gec;erli ktld1k.
Mirasc;tlann bunun iki kat1na ihtiyac1 vard1r. Bu yuzden kurre "bir ~eyin uc;te ikisi"
eklenir. Onun dengine de ayn1 miktarda ekleme yap1/1r. Bbylece kurrun "iki ~eye"
denk o/dugu ortaya c;1km1~t1r. lka/eyi de "bir ~ey"de gec;erli ktlm1~t1k. Buda kurrun
yans1 anlam1na gelir.
~ayet otuz dirhem degerinde bir kurr bugdaya kar~i/1k yirmi dirhem teslim
ederek selem akdi yapsa, sonra alum hastal1g1nda onunla ikale yapsa ve blse, ikale
gec;erli olur.
CLinku kay1rma on dirhem oran1ndad1r. Buda onun mal1nin uc;te biri kadard1r.
Eger yirmi dirhem degerindeki bir kurr bugdaya kar~1l1k on dirhem vererek
selem akdi yapsa, sonra olum hastal1ginda onunla ika/e yapsa, sonra da b/se,
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 75
kOrrOn Or;te ikisinde ikale ger;erli olur. Sat1c1ya, kOrrOn Or;te birini ode, satl?
bedelinin de Or;te ikisini geri ver, denir.
~OnkO sat1c1 al1c1y1 on dirhem oran1nda kay1rm1?t1r. Mal1nin Or;te biri ise alt1
dirhem ve bir dirhemin Or;te ikisidir. Mal1nin ti.imO yirmi dirhemdir. Dolay1s1yla ikale
Or;te biri oran1nda ger;erli olur. Bu da kay1rmanin gerr;ekle?tigi miktann Or;te ikisi
kadard1r. Bu yOzden ikale kOrrOn O<;te ikisinde ger;erlidir. Mirasr;tlara da sat1?
bedelinin Or;te ikisi olan alt1 dirhem ile bir dirhemin Or;te ikisini geri verir. KOrrOn
Or;te biri olan alt1 dirhem ile bir dirhemin Or;te ikisini oder. Boylece mirasr;1lara on
Or; dirhem ile bir dirhemin Or;te biri teslim edilir. Sat1c1ya da alt1 dirhem ile bir
dirhemin O<;te ikisi kar?tl1g1nda kOrrOn Or;te ikisi olan on Or; dirhem ile bir dirhemin
Or;te biri teslim edilmi?tir. Boylece kay1rma yoluyla teslim edilenin maim Or;te biri
oraninda oldugunu ogrenmi? olduk.
Cebir yoluyla r;ozOmOne gore ise ikale, "ya nm ?ey" kar?tl1g1nda "kOrrOn bir
?eyinde" ger;erli olur. ~OnkO sat1? bedeli selem akdine konu olan maim yans1
oranmdad1r. Boylece mirasr;tlann elinde "yanm ?ey" d1?1nda bir kOrr olur. Halbuki
onlann "bir ?eye" ihtiyac1 vardtr. Dolay1s1yla kOrre "bir ?ey" eklenir. Onun dengi
olana da ayni oranda ekleme yap1l1r. Boylece "bir bur;uk ?ey"in kOrre denk oldugu
ortaya r;1km1~t1r. lkaleyi "bir ~ey"de ger;erli ktld1g1m1zda bu, kOrrOn Or;te ikisi
anlam1na gelir.
$ayet otuz dirhem degerindeki bir kOrr bugdaya kar?1l1k on dirhem vererek
selem akdi yapsa, sonra olOm hastal1g1nd<l onunla ikale yapsa, ondan on dirhemi
altp harcasa, sonra da olse, bunun dt~mda malt da yoksa, ikale kOrrOn Or;te ikisinde
ger;erli olur. Sat1oya, "kOrrOn Or;te ikisini mirasr;1lara ode ve olen al1c1ya verdigin on
dirhemin Or;te ikisini onlardan iste", denilir.
~OnkO sat1c1 ikalede onu yirmi dirhem oran1nda kay1rmt?ttr. OldOgOnde malt
da yirmi dirhemdir. Telef ettigi onun maltndan say1lmaz. lkalenin ger;erli olmamas1
durumunda oldugu gibi zimmetinde borr; hOkmOnde olur. Mal1nin Or;te biri, alt1
dirhem ile bir dirhemin Or;te ikisidir. Kay1rma ise ancak mal1n1n Or;te biri oran1nda
ger;erli olur. Bu Or;te bir, sat1c1nm onu kay1rd1g1 miktardan say11tr. Bu bak1mdan
ikale kOrrOn Or;te birinde ger;erlidir. Sat1c1, mirasr;1lara kOrrOn Or;te ikisi olan yirmi
dirhem oder. On dirhemin Or;te ikisi olan ikalenin ger;ersiz oldugu payt onlardan
ister. Ondan aldtklan bugdaydan bu pay1 ona oderler. Onlara on Or; dirhem ile bir
dirhemin Or;te biri kaltr. Sat1c1ya da Or; dirhem ile bir dirhemin Or;te biri kar?tl1g1nda
[29/57]
bir kOrrOn Or;te birinin degeri olan on dirhem teslim edilmi~tir. Boylece kay1rma
yoluyla ona maltnin Or;te biri kadar teslim edildigini ogrenmi? olduk.
Cebir yoluyla bunu ?U ?ekilde r;ozeriz: lkale kOrrOn "bir ?ey"inde ger;erlidir.
Sonra mirasr;tlar bunun Or;te birini sat1c1ya odemek zorundad1r. Bu da sat1~
bedelinden onun pay1d1r. Dolay1s1yla " bir ~eyin Or;te biri" d1~1nda kOrrOn Or;te birini
ona verirler. Mirasr;1lann elinde "bir ?eyin Or;te ikisi" dt?mda "bir kOrrOn Or;te ikisi"
76_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

kalir. Bu da "bir ~ey ile bir ~eyin ui;te ikisi" ne denktir. Kurrun ui;te ikisine "bir ~eyin
ui;te ikisi" eklenir. Onun dengine de ayni miktarda ekleme yapli1r. Boylece kurrun
ui;te ikisinin "iki ~eye" denk oldugu ortaya i;1km1~t1r . Dolay1s1yla tam kurr " ui;
~eye" denk olur. lkaleyi bunun bir ~eyinde gei;erli klim1~t1k. Bu da kurrun ui;te biri
anlamma gelir. Sonra i;ozumun kalan k1sm1 daha once ai;1klad1g1m1z gibidir.
~ayet elli dirhem degerindeki bir kurr bugday kar~li1gmda yirmi dirhem
vererek selem akdi yapsa, sonra al1c1 olum hastaligmda iken sat1c1 ile ikale yapsa,
sonra olse, bunun d1~mda mal1 da yoksa, ikale kurrun dokuzda be~inde gei;erli
olur. Sat1c1ya, "al1c1ya kurrun dokuzda dordunu ode ve sat1~ bedelinin dokuzda
be~ini teslim et", denir.

\:Linku sat1c1 al1c1y1 otuz dirhem oranmda kay1rm1~t1r. Malinm ui;te biri ise on
alt1 dirhem ile bir dirhemin ui;te ikisidir. Malin tumu elli dirhemdir. Dolay1s1yla
mal1n ui;te birinin kay1nlan miktara oran1nm ne kadar olduguna bakacag1z . Bunu
ogrenmenin yolu her ui; dirhem ile bir dirhemin ui;te birini bir pay saymakla olur.
Kay1rmanm geri;ekle~tigi miktann dokuz payd1r. Buna gore on alt1 dirhem ile bir
dirhemin ui;te ikisi be~ pay olur. Boylece maim ui;te birinin kay1nlan miktara
oranin1n dokuzda be~ oldugunu ogrenmi~ olduk. lkalenin gei;erliligi ise mal1n ui;te
birinden i;1kmas1 bak1mmdan olur. Dolay1s1yla ikale ancak kurrun dokuzda be~inde
gei;erli olur. Sat1c1, al1cm 1n mirasi;lianna kurrun dokuzda dordu olan yirmi iki
dirhem ile bir dirhemin dokuzda ikisini ve sat1~ bedelinin dokuzda be~i olan on bir
dirhem ile bir dirhemin dokuzda birini oder. Boylece mirasi;liara otuz ui; dirhem ile
bir dirhemin ui;te biri teslim edilir. Bu miktar tlim maim ui;te ikisidir. Sat1c1nin
elinde de sat1~ bedelinden mirasi;liara verdigi on bir dirhem ile bir dirhemin
dokuzda birine kar~1l1k kurrun dokuzda be~i olan yirmi yedi dirhem ile bir dirhemin
dokuzda yedisi olur. Alic1 lehine kay1rma olarak on alt1 dirhem ile bir dirhemin ui;te
ikisi kal1r. Bu da olen ki~inin (al1cm1n) b1rakt1g1 mal1n ui;te biridir.
Cebir metoduna gore ise ikale, "bir ~eyin be~te ikisine " kar~li1k kurrun "bir
~ey" in de gei;erli olur. \:Linku sat1~ bedelinin kurrun degerine oran1 budur.
Mirasi;liann elinde "bir ~eyin be~te ui;u" d1~1nda bir kurr kal1r. Buda "bir ~ey ve bir
~eyin be~te biri" ne denktir. Kurre "bir ~eyin be~te ui;unu" ekle ve dengine de ayni
oranda ekleme yap. Boylece kurrun, "bir ~ey ile bir ~eyin be~te dordu"ne denk
oldugu ortaya i;1km1~t1r. lkaleyi de "bir ~ey"de gei;erli klim1~t1k. "Bir ~ey"in "bir ~ey
ile bir ~eyin be~te dordu" ne orani dokuzda be~tir . Boylece ikalenin, kurrun ancak
dokuzda be~inde gei;erli oldugu ortaya i;1km1~t1r. Bu ai;1klamalann tlimu kurrun
teslim al1nmas1ndan once ikalenin geri;ekle~mesi durumuna goredir. Eger ikale,
kurrun teslim al1nmasmdan sonra ise i~lem, Ebu Hanlfe (rh a.) ve Muhammed
(rh.a .)'in goru~unde belirttigimize gore olur. \:Linku onlara gore satlian maim
tesliminden once oldugu gibi teslim alind1ktan sonra da ikale bozma sayliir.
Vasiyetler Kitabt _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 77
Dolay1s1yla sat1~ bedelinin fazlas1nda gec;erli olmaz. Ebu Yusuf (rh a.) ' a gore ise
sat1lan mal teslim al1nd1ktan sonra ikale yeni bir sat1? akdi gibi degerlendirilir.
Sat1? bedeli on dirhem, kurrun bedeli de otuz dirhem ise ve iki taraf da
bedelleri teslim a\sa, sonra olum hastal1g1nda a\1c1 sat1c1 ile ikale yapsa ve verdigi
dirhemleri ondan alsa, kurru de ona verse, bu durumda sat1c1ya, "sec;imlik hakka [29/58)
sahipsin. lstersen mirasc;ilara on dirhem daha odersin. lstersen kurru geri verip
dirhemlerini ondan al1rs1n ", denilir.
(Onku Ebu Yusuf (rh a )'a gore ikale, yeni bir sat1? akdi gibi degerlendirilince
alic1n1n verecegi bedeldeki fazlal1g1 ispat etme imkan1 dogmu~ oldu. Dolay1s1yla bu
?ekilde olur.
Ancak olum hastas1 ki?i otuz dirhem degerindeki bugday kurrunu ilk on
dirhem d1~1nda ba?ka bir on dirhem kar~il1g1nda satsa, burada al1c1ya - kendisine
kay1rma olarak malin O<;te biri teslim edilsin diye - ba~ka bir on dirhem odemesi ile
sat1? akdini bozmas1 arasinda sec;imlik hakk1 tan1n1r.
Yukandaki sorunda da ayn1 ~ekilde sat1c1ya, kurru geri verip dirhemlerini
almas1 ile kay1rmanin gerc;ekle?tigi miktardan malin uc;te birini a~an k1sm1 geri
vermesi aras1nda sec;imlik hakk1 tan1n1r. Taraflar birbirlerine davac1 olduklan zaman
yukandaki sorunlann tOmunde selem konusu malin degerine bakil1r. Ebu Yusuf
(rh a )'un gor0?0nun bu ~ekilde ac;1klan1?1n1 bu konu d1~1nda ba?ka bir konuda
belirtmemi~tir .

Bir kimse elli dirhem kar?1l1g1nda bir kole alsa, kolenin degeri de yuz dirhem
ise, sat1? bedelini odememi?se ve koleyi de teslim almam1?sa ve elli dirhem d1?1nda
mal1 da yoksa, sonra alic1 hastalansa ve sat1c1 onunla ikale yapsa, sonra da olse, bu
durumda sat1c1 sec;imlik hakka sahip olur. lster koleyi teslim eder ve elli dirhemi
al1r. lsterse kolenin uc;te ikisini teslim eder ve ondan on alt1 dirhem ile bir dirhemin
uc;te ikisini al1r.
(Onku al1c1 onu malin1n yans1 oraninda kay1rm1~t1r. Dolay1s1yla kayinlan
miktann ancak uc;te biri ona teslim edilir. Fakat selem akdinde yapilan ikalenin
aksine, sat1~ akdinde yapilan ikale bozma olas1l1g1 ta~1r. (Onku sat1? konusu mal
ikaleden sonra durmaktad1r. Bu yuzden ikaleden sonra sat1? bedelinde
anla?mazl1ga du~tOkleri zaman sat1~ akdi konusunda yemin ederler ve ikalenin
kald1nlmas1na raz1 olurlar. Selem akdinde ise yemin etmezler. Burada ikaleden
maksat bozma oldugundan dolay1 sat1c1ya sec;imlik hak tanid1k. (Onku onun
Ozerinde ikale ko~ulu belirli duruma gelmi?tir. lsterse ikalenin kaldinlmas1 yoluyla
koleyi teslim eder ve elli dirhemi al1r. lsterse de kolenin uc;te ikisini teslim eder ve
kolenin uc;te birinde ikale gec;erli olur. Dolay1s1yla sat1~ bedelinin uc;te biri olan on
alt1 dirhem ile bir dirhemin uc;te ikisini mirasc;ilardan alir. Mirasc;ilann elinde sat1?
bedelinden otuz O<; dirhem ile bir dirhemin O<;te biri olur. Kolenin degeri de bunun
gibidir. Boylece mirasc;ilara teslim edilenin toplam1, altm1? alt1 dirhem ile bir
78 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit
dirhemin OQ:e ikisidir. Sat1c1ya teslim edilen de kolenin Oc;te ikisidir. Bunun degeri
altml? alt1 dirhem ile bir dirhemin Oc;te ikisi olup otuz Oc; dirhem ile bir dirhemin
Oc;te biri kar?li1ginda teslim edilmi?tir. Boylece sat1c1ya kay1rma yoluyla teslim edilen
miktar otuz Oc; dirhem ile bir dirhemin Oc;te biridir. Bu da mirasc;1lara teslim edilenin
yar1s1d1r.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

BA~KASINDA ALACAGI BULUNAN OLOM HASTASININ

SELEM AKDI
OIOm hastas1 bir ki?i on dirhem degerindeki bir kOrr bugdaya kar?li1k otuz
dirhem vererek selem akdi yapsa ve bugday1 teslim alsa, bunun d1?1nda ayn
tOrOnden (belli mal olarak) ba?ka mall da yoksa ve ba?kas1nda c;ok miktarda
alacag1 varsa, sonra olse, bu durumda sat1c1 sec;imlik hakka sahiptir. lsterse otuz
dirhemi geri verir ve selem akdini bozar. lsterse de bugday kOrrOnO oder ve sat1?
bedelinden on dirhem geri verir.
c;:onkO selem akdi bozma olasi11g1 ta?1r. Dolay1s1yla sat1c1 Ozerinde akdin
ko?ulu belirli duruma geldiginden burada sec;imlik hak sabit olur. lsterse selem
(29/59] akdini kald1nr. Teslim ald1g1 sat1? bedelini geri verir. c;:onkO kay1rma yoluyla vasiyet,
sat1? akdinin kapsaminda bulunmaktad1r. Bu yOzden sat1? akdinin bozulmasindan
sonra durmaz. lsterse de akdi onaylar ve hemen kOrrO oder. c;:onkO maldaki
kay1rma Oc;te biri a?m1?t1r. Dolay1s1yla kay1rma olarak ona hie; vade tan1nmaz. Fakat
kOrrOn tamam1n1 geri verir. Sat1? bedelinden kay1rmanin gerc;ekle?tigi miktardan
mal1n Oc;te birini a?an1 geri verir. Bu da on dirhemdir. Bu sat1? bedelinin bir bolOmO
gibi degerlendirilir. Selem akdinin de buna olasli1g1 vard1r.
~ayetdavala?t1ktan sonra mirasc;liar alacag1 isteseler ve yarg1c; aralannda
borcun odenmesine hOkmetse ve akdi kald1rsa, bundan hic;bir ?ey sat1c1ya verilmez.
c;:onkO olen ki?inin ba?kas1nda bulunan alacag1 odenmeden onun malindan
say1lmaz. c;:onkO mirasc;in1n eli ona ula?mamaktad1r. Yarg1c; aralannda
hOkmettikten sonra bu alacak hesaba kat1lmayinca, sat1c1 tercih ederse selem
akdini kald1nr. Selem akdinin kald1nlmas1 da bozulma olasli1g1 ta?1maz. Bu yOzden
borcun odenmesiyle geri gelmez. Sat1? bedelinden on dirhemi tercih etmesi
durumunda da ayni ?ekilde degerlendirilir. c;:onkO bu miktar sat1? bedeli olmaktan
c;1kar. Onunla ilgili teslim temelden bozulur. Dolay1s1yla bundan sonra donmez.
Eger borc;lular davala?madan once borcu bdese, sat1c1yla vadesine kadar
selem yaplim1? olur. Onun lehine kayirma gec;erli olur.
c;:onkO olen ki?inin mallndan mirasc;1n1n eline Oc;te birin iki kat1 gec;ince, mal
ve vade ile ilgili kay1rma mal1n Oc;te birinden c;1km1? olur.
Vasiyetler Kitab1, _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 79
Sayet olum hastal1g1nda on dirhem degerindeki bir kurr bugdaya kar~1hk yirmi
dirhem sat1~ bedeliyle selem akdi yapsa ve dirhemleri pe~in olarak verse, sonra olse
ve ba~kas1nda alacag1 varsa ve mirasc:;llar onun olumunden sonra davala~madan
once borc:;ludan on dirhem alsalar, selem gec:;erli olur.
(unku al1c1 sat1c1y1 maldan on dirhem oraninda kay1rm1~t1r . 0 da malin uc:;te
birinden c:;1kar . Dolay1s1yla sat1c1ya, "mirasc:;llara bugday kurrunu ode" denilir.
Bunun degeri de on dirhemdir. Boylece onlann elinde yirmi dirhem olur. 0 da olen
ki~inin belli mal olarak (ayn) b1rakt1g1nin uc:;te ikisidir. Sat1c1nin el inde de yirmi
dirhem olur. On dirhem odedigi kurrun degeridir. Digeri de kay1rma yoluyla ald1g1
on dirhemdir.
Eger sat1 ~ bedeli otuz dirhem ise ve al1cinin olumunden sonra alacaktan da
teslim al1nan yirmi dirhem ise, sat1c1 sec:;im lik hakka sahip olur. lsterse selem akdini
bozar. Dirhemleri geri verir. lsterse de hemen bugday kurrunu oder. Sat1~
bedelinden uc:; dirhem ile bir dirhemin uc:;te birini geri verir.
(unku al1c1 onu yirmi dirhem oraninda kay1rm1~t1r . Maldan belirli duruma
gelen miktann uc:;te biri de on alt1 dirhem ile bir dirhemin uc:;te ikisidir. Kay1rmanin
gerc:;ekle~tigi miktardan ancak bu kadar teslim edilir. Bunu a~an miktar geri verilir.
0 da uc:; dirhem ile bir dirhemin uc:;te biridir . lsterse selem akdini bozar. (unku
kendi ac:;1s1ndan akdin ko~ulu degi~mi~tir. Akdi bozmay1 tercih ettigi zaman
kay1rma yoluyla gerc:;ekle~en vasiyet gec:;ersiz olur. Dolay1s1yla teslim ald1g1
dirhemlerin tUmunu geri verir.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

ou;OLEN MALIN VINE ou;OLEN MAL ILE SATILMASI

Bir kimse olum hastal1g1nda on dirhem degerindeki du~uk kaliteli bir kurr
hurma kar~ ll1ginda otuz dirhem degerindeki bir kurr Iran (Farisl) hurmas1 satsa,
sonra sat1c1 olse ve bunun d1~1nda mah da yoksa, bu durumda ahc1 sec:;imlik hakka
sahiptir. lsterse sat1~ akdini bozar . Verdigi hurma kurrunu geri al1r.
(unku kay1rmanin gerc:;ekle~tigi miktar mal1n uc:;te birinden c:;1kmayinca onun (29/60)
ac:;1s1ndan akdin ko~ulu degi~mi~tir .
lsterse de kalitesiz hurmalann yanm kurrune kar~ ll1k Iran hurmas1n1n yanm
kurrunu al1r . Iran hurmasinin yanm kurrunu de geri verir.
(unku kay1rma mal1n1n uc:;te ikisi oran1nda gerc:;ekle~mi~tir. Dirhem miktanni
artt1rarak kay1rmay1 ortadan kald1rma imkani da yoktur. Bu faizdir. (unku olc:;ulen
bir malin yine ayni tUrden olc:;ulen bir mal ile sat1minda fazlal1k faizdir. Dolay1s1yla
malin1n uc:;te birinin kay1rmanin gerc:;ekle~tigi miktara oraninin ne kadar olduguna
bakll1r. Sat1~ akdi bu oranda gec:;erli olur. (unku kay1rma malin uc:;te biri oraninda
so _ _ _____________ ____ __________Kitabu't-Mebsut
olsayd1, sat1? akdi tOmunde gec;erli olurdu. Burada maim uc;te biri, kay1rman1n
gerc;ekle?tigi miktann yans1d1r. Dolay1s1yla kurrun yans1nda sat1? akdi gec;erli olur.
Degeri on be? dirhem olan kurrun yans1 ile degeri be? dirhem olan kurrun yans1ni
mirasc;llara geri verir. Al1c1ya de degeri be? dirhem olan du?uk kaliteli hurman1n
yanm kurrune kar?1l1k degeri on be? dirhem olan Iran hurmas1nin yanm kurru
teslim edilir. Bbylece onun lehine vasiyet gec;erliligi, mal1n1n yansinda olur.
~ayet ona degeri on dirhem olan bir kurr kbtU cins hurmaya kar?il1k degeri
altm1? dirhem olan bir kurr hurma satsa, bu durumda sat1? akdi kurrun be?te
ikisinde gec;erli olur.
<::unku elli dirhem oraninda onu kay1rm1?t1r . Malmin uc;te biri ise yirmi
dirhemdir. Malin uc;te biri kay1rmanin gerc;ekle?tigi miktann be?te ikisi oranindad1r.
Dolay1s1yla Iran hurmas1n1n be?te uc;unu - ki bu nun degeri otuz alt1 dirhemdir - ve
kbtU cins hurman1n be?te ikisini - bunun degeri de dart dirhemdir - mirasc;llara
teslim eder. Bunun toplam1 da blen ki?inin terikesinin uc;te ikisidir.
Eger ona yirmi dirhem degerindeki bir kurr hurmaya kar?il1k elli dirhem
degerindeki bir kurr hurma satsa, sat1? akdi kurrun dokuzda be?inde gec;erli olur.
<::unku sat1c1 otuz dirhem oran 1nda onu kay1rm1?t1r. Malmin uc;te biri ise on
alt1 dirhem ile bir dirhemin uc;te ikisidir. Her uc; dirhem ile bir dirhemin uc;te birini
bir pay sayd1g1n zaman bu miktar, kay1rmanin gerc;ekle?tigi miktann dokuzda
be?idir. Dolay1s1yla mirasc;ilara iyi hurmanin bir kurrunun dokuzda dordu ve kbtU
hurmanin bir kurrunun dokuzda be?i geri verilir. Eger bunlarin degerini dikkate
al1rsan, bu terikenin uc;te ikisidir. Mirasc;1 lanna teslim edi lir. Vasiyetin gec;erliligi de
mal1n1n uc;te birinde gec;erli olur. Bu, belirttiklerimizin tOmunde selem akdinin
ikalesi gibidir.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

BIR CINAYETIN OLOM HASTALIGINDA AFFEDILMESI

Bir kale yanh~hkla ozgur bir ki~iyi yaralasa, ozgur ki~i de bu yaradan
olse ve alum hastahgmda bu kan bedelini (diyeti) affetse, bunun d1~mda
mah yoksa ve kolenin degeri de bin dirhem ise, bu durumda kolenin
efendisine, "onu teslim et veya onun fidyesini 15 (diyet) ode" denilir. Eger
koleyi teslim etmeyi tercih ederse, kolenin ur;te birini teslim eder.
<::unku kolenin i?ledigi cinayet nedeniyle ba?kas1nin onda hakk1 dogmu?tur.
Affedenin de onun d1?1nda ba?ka ma ll da yoktur. Af da kolenin efendisine yapllm1?

15
Fidye I ~..Lill : Kurtulu~ ak~esi. Bir kimsenin esirlikten yahut ba~ina gelen bir beladan kurtulmak i~in
kendisi veya ba~kas1 taraf1ndan veri len para ve mal.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _8t

bir vasiyettir. (unku kble uzerinde hak sahibi olma efendinin uzerinde gerc;ekle?en
bir mald1r. Dolay1s1yla uc;te birinde gec;erli olur.
Eger diyetini vermeyi tercih ederse, kolenin alt1da be?inde af gec;erli olur.
Onun alt1da birine kar?il1k diyetin alt1da birini fidye olarak verir.
(unku kolenin tOmunde affi gec;erli kllma imkan1 vard1r. Affi kblenin
tOmunde gec;erli klld1g1m1z zaman onun mirasc;ilanna maldan hit;bir ?ey teslim
edilmez. Kblenin tOmunde aff1 gec;ersiz k1lma imkan1 ise bulunmamaktad1r. (unku
bu durumda onun diyeti olarak on bin dirhem oder. Bu durumda da kole, maim
uc;te birinden c;1kar ve uc;te bir artar da . Boylece burada affin kolenin bir
bolumunde gec;erli oldugunu ogrendik . Bunu ogrenmenin yolu da ?Udur: Eger
olen ki?inin, bu kolenin degerinin iki kat1 olan iki bin dirhemi olsayd1, af kolenin
tOmunde gec;erli olurdu. Dolay1s1yla bunun yolu, kolenin degerinin iki kat1n1 diyete
eklememizdir. Sonra bunun tumunden kolenin degerinin iki kat1 oraninda bir
payda aff1 gec;ersiz kllanz . (unku affm gec;ersizligi bizim bu miktan bulamamam1z [29/61)
bak1mmdand1r. Kblenin degerinin iki kat1 iki bin dirhemdir. Diyete bunu ekledigin
zaman on iki bin dirhem olur. Kolenin degerinin iki kat1nm bunun tOmune oran1
alt1da birdir. Bu yuzden bag1? kolenin alt1da be?inde gec;erli, alt1da birinde ise
gec;ersizdir. Buna kar?il1k diyetin alt1da birini verir. Bu da bin dirhem ile bin
dirhemin uc;te ikisidir. Bu mirasc;1ya teslim edilir. Aff1 bunun yans1nda gec;erli
k1lm1?t1k. 0 da kblenin alt1da be?idir. Bunun degeri sekiz yuz otuz uc; dirhem ile bir
dirhemin uc;te biridir.
Cebir metoduna gore c;ozumu ?U ?ekilde olur: Af kolenin "bir ?ey"inde
gec;erli olur. Sonra geri kalan1n diyetini verir. 0 da "bir ?ey d1?mda kolenin
tOmudur". Sonra diyeti bunun on kat1 olarak bdersin. (unku diyetin kolenin
degerine orani budur. Dolay1s1yla mirasc;llann elinde "iki ?eye denk olan on ?ey
d1?1nda on mal" olur. (unku aff1 "bir ?ey"de gec;erli klld1k. Mirasc;ilann ise "iki
?eye " ihtiyac1 vard1r. Mallara on ?ey eklersin . Onun dengine de ayn1 miktarda
ekleme yaparsm. Boylece on mal "on iki ?eye" denk olur. Bir mal "bir ?ey ve bir
?eyin be?te birine" denk olur. "Bir ?ey" be?te birlik paylara bblunmO?tUr Tam
say1ya c;evirmek ic;in bu nu be? ile c;arpanz. "Alt1 ?ey" olur. Bbylece tUm maim alt1
?ey oldugu ortaya c;1km1?t1r. Aff1 da "bir ?ey"de gec;erli kllm1?t1k. Her bir ?eyi be? ile
c;arpt1k. Bbylece de affin kolenin ancak alt1da be?inde gec;erli oldugu ortaya
c;1km1?t1r.
$ayet kolenin degeri iki bin dirhem ise ve efendisi fidye vermeyi tercih ederse,
kolenin yedide ikisine kar?illk diyetin yedide ikisini verir.
(unku kolenin degerinin iki kat1 olan dort bin dirhemi diyete ekleriz. On dort
bin dirhem olur. Sonra kblenin degerinin iki kat1n1n bunun tOmune oranmm ne
kadar olduguna bakanz. Bu oranda bag1?1 gec;ersiz sayanz. Bu da yedide ikisidir.
Dolay1s1yla bag1? kblenin yedide be?inde gec;erli, yedide ikisinde gec;ersiz olur.
82_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut

Diyetin yedide ikisini bunun fidyesi yapanz. Bunun miktan da iki bin sekiz yuz elli
yedi dirhem ile bir dirhemin yedide biridir. Bag1~1 kolenin yedide be~inde ge~erli
ktlm1~t1k, bunun degeri bin dbrt yuz yirmi sekiz dirhem ile bir dirhemin yedide
u<;udur. Bu da miras<;ilara teslim edilenin yans1d1r.
Cebir metoduna gore, belirsiz bir mal allrs1n . Af bu nun "bir ?ey" inde ge<;erli
olur. "Bir ~ey d1~inda bir ma Ida " ise ge<;ersiz olur. Sonra bunun be? katin1 fidye
olarak verirsin. Bbylece miras<;ilann elinde "iki ?eye denk olan be? ?ey d1?1nda be?
mal" olur. Ona be~ ?ey ve dengine de ayni miktarda ekle, boylece "yedi ~ey" e
denk olan "be? mal" olur. Bir tek ma/, "bir ~ey ve bir ?eyin be?te ikisine" denk
olur. Bu nu be? ile <;arp ki, ma Iin tlimunun "yedi ?ey" e denk o/dugu ortaya <;1ks1n .
Aff1 "bir ?ey" de ge<;erli kilm1?t1k. Her bir ?eyi be? ile <;arpt1k. Bu da kb/en in yedide
be?i demektir.
Kblenin degeri bin dirhem ise ve 6/durulen ki?inin zimmetinde bin dirhem
bor<; varsa, bu durumda kolenin efendisi fidye vermeyi tercih ettigi zaman ;
Bunun <;bzumu kolenin degerinin iki kat1nin diyete eklenmesi ~eklinde olur.
Boylece on iki bin dirhem olur. Sonra af kblenin degerinin iki kat1 ve bor<; oran1nda
ge<;ersiz olur. Bu da on iki bin dirhemden Li<; bin dirhemdir. Bbylece aff1n tlim
ma/in dbrtte birinde ge<;ersiz oldugu ortaya <;1km1?tir. Dolay1s1yla diyetin dbrtte biri
olan iki bin be? yuz dirhemi buna fidye yapanz . Bin dirhem olan borcu onunla
bderiz. Kalan bin be? yuz dirhem de miras<;1/ann olur. Aff1 da kblenin dbrtte
Li<;unde ge<;erli kilm1?t1k . Bunun degeri yedi yuz el/i dirhemdir. Dolay1s1yla u<;te bir
ve Li<;te iki ?eklindeki payla?1m dogru ger<;ekle?mi?tir.
Cebir yoluyla affi "bir ?ey" de ge<;erli kilanz. Bir ?ey d1?1nda kalan kolenin
[29/62] diger bolumunde ge<;ersiz k1/anz. Sonra bunun on katin1 ona fidye yapanz. Bu da
"on ?ey " d1?inda kalan on mald1r. Sonra bir tam mal olarak bor<; odenir. ~unku
bor<; bin dirhemdir. Degeri bin dirhem olan koleyi de bir tam mal sayd1k. Bbylece
miras<;ilann elinde "iki ?eye" denk olarak "on ?ey" d1?inda dokuz mal kal1r. lki
tarafa da ekleme yapil1p sade/e~tirildikten sonra "on iki ?ey" e denk olan dokuz
ma/ olur. Bir tek mal, "bir ?ey ve bir ?eyin Li<;te biri"ne denktir. "Bir ~ey" u<;te birlik
paylara bolundu . Tam say1ya <;evirmek i<;in Li<; ile <;arpanz. Bbylece on pay olur. Aff1
da "bir ?eyde" ge<;erli kilm1?t1k . Her bir ?eyi Li<; ile <;arpt1k. O<;un dbrde orani dbrtte
u<;tlir. Dolay1s1yla aff1n, kolenin ancak dbrtte u<;unde ge<;erli oldugu ortaya
<;1km1?t1r.
Olen ki?inin zimmetinde bor<; yoksa ve ge<;er (mevzu'a) tliru bin dirhemi
varsa, kolenin alt1da birinin yansina kar~d1k diyetin alt1da birinin yans1 fidye olarak
verilir
~unku kolenin degerinin yans1n1 al1p diyete ekliyorsun. Dolay1s1yla af diyetin
pay1 olan alt1da be? ve mevzu ' bin dirhemin pay1 olan alt1da birin yans1 oran1nda
ge<;erli olur. Bagi? ancak kolenin alt1da birinin yans1nda ge<;ersiz olur. Diyetin alt1da
Vasiyetler Kitabt _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _83
birinin yans1 bunun fidyesi olarak verilir. Bu da sekiz yuz otuz uc;: dirhem ile bir
dirhemin uc;:te biridir. Dolay1s1yla bin dirhem ile birlikte bu, mirasc;:1lann olur. Bagt?I
kolenin alt1 pay1nin be? buc;:ugunda gec;:erli ktld1k. Bunun degeri dokuz yuz on alt1
dirhem ile bir dirhemin uc;:te ikisidir. Dolay1s1yla uc;:te bir ve uc;:te iki ?eklindeki
payla?1m dogru gerc;:ekle?mi?tir.
Cebir yoluyla aff1 "bir ?eyde" gec;:erli ktlanz. Kblenin "bir ?ey" d1?inda kalan
bolumunun tUmunde gec;:ersiz ktlanz . Buna kar?il1k da on katin1 fidye yapanz. Bu
da "on mal eksi on ?ey" olup "iki ?eye " denktir. lki tarafa ekleme ve sadele?tirme
yaptld1ktan sonra "on iki ?eye" denk olan "on bir mal" olur. "Bir mal", "bir ?ey ve
bir ?eyin on bir pay1ndan bir paya" denk olur. Bunu on bir ile c;:arpt1g1m1z zaman
tUm mal1n "on iki ?eye" denk oldugu ortaya c;:1kar. Affl da bir ?eyde gec;:erli
ktlm1?t1k . Her bir ?eyi on bir ile c;:arpt1k . Boylece affln , kolenin on iki pay1ndan
ancak on bir pay1nda gec;:erli oldugu ortaya c;:1km1~t1r. Bu da kolenin alt1 payindan
be? buc;:uk payd1r.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

KOLENIN BAGI~ YAPILAN Ki~iYI, BAGI~ YAPANI VEYA BA~KA

BIR Kl~IYI OLDURMESI
Bir kimsenin iki kolesi varsa ve her birisinin degeri on bin dirhem ise,
olum hastahgmda bunlardan birisini bir ki~iye bag1~lasa. 0 da bunu teslim
alsa ve bag1~ yapanm da bu iki kole d1~mda mah yoksa, sonra bag1~lanan
kole kendisini bag1~layam oldurse, bag1~ kolenin ti.imunde ge~erli olur.
Lehine bag1~ yap1lan ki~iye, "kolenin tumunu teslim et veya fidyesini
(diyetini) ver" denilir.
(unku kblenin tUmu malin uc;:te birinden c;:1kmaktad1r. (unku temelde mall uc;:
paya bolunur. Bagi~ bir payinda gec;:erli olur. Sonra bunu oder veya dengiyle
fidyesini verir. (unku diyet ile kolenin degeri e?ittir. Bbylece mirasc;:1lann payinda
bir pay fazla olur. 0 da devreden payd1r. Dolay1s1yla bunu mirasc;:tlann as1I
hakk1ndan du?eriz. Bu durumda onlann bir pay1, lehine bag1? yaptlan1n da bir pay1
kal1r. Boylece bag1?in iki paydan ancak bir payda gec;:erli oldugunu bgrendik. 0 da
bagt?lanan kolenin tUmudur. (unku iki kolenin degeri e~ittir. Sonra cinayet
nedeniyle koleyi teslim eder veya fidye olarak on bin dirhem verir . Boylece
mirasc;:tlara yirmi bin dirhem teslim edilir. Bag1~1 da on bin dirhemde gec;:erli
ktlm1~t1k. Dolay1s1yla uc;:te bir ve uc;:te iki ~eklindeki payla?1m dogru gerc;:ekle~ti . Olen
ki~i sanki geriye uc;: kale b1rakm1? oldu . (unku cinayet nedeniyle teslim edilen kale
[29/63]
onun tUm terikesindendir. Boylece bag1? yap1lan kolenin mal1n uc;:te birinden c;:1kt1g1
ortaya c;:1km1~t1r.
84 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit
~ayet diger koleyi de ayni ?ekilde ba?ka bir ki?iye bag1?lam1?sa, bu durumda
oldi..iren kolenin be?te i..ic;i..i mirasc;llara geri verilir. O da bag1?1n bozulmas1 ac;1sindan
diger kolenin be?te i..ic;i..idi..ir. Oldi..iren kolenin efendisine, "kolenin be?te birini
teslim et veya bu nun fidyesi olarak diyetin be?te ikisini ver" denilir.
(i..inki..i malin i..ic;te biri, lehine kole bag1?lanan iki ki?i aras1nda iki pay
i..izerinden yan yanya olur. Malin i..ic;te ikisi ise dort pay olur. Sonra oldi..iren kolenin
efendisi payin1 teslim eder veya ayni miktarda fidye verir. Boylece mirasc;llarin
elinde be? pay olur. Devreden pay onlann as1I hakk1ndan di..i?i..ili..ir. Haklan i..ic; pay
kal1r. Lehine iki kolenin ba91?land1g1 iki ki?inin de iki pay hakk1 kal1r. Bu da toplam
be? payd1r. Sonra oldi..iren kolenin efendisi payin1 teslim eder veya fidyesi olarak bir
pay verir. Boylece mirasc;llara dort pay teslim edilir. Bag1?1 da iki payda gec;erli
kllm1?t1k . Dolay1s1yla c;ozi..im dogru gerc;ekle?mi?tir. Buna gore her birisi ic;in
kolesinin be?te ikisinde baQl?in gec;erli oldugu ortaya c;1km1?t1r. Bu da dort bin
dirhemdir. Her birisinin be?te i..ic;i..inde de bag1? gec;ersiz olmu?tur. Bu da on iki bin
dirhemdir. Sonra oldi..iren kolenin efendisi pay1ni teslim eder veya bunun fidyesi
olarak diyetin be?te ikisini verir. Boylece mirasc;llann elinde on alt1 dirhem olur.
Lehine kole bag1?lanan ki?iler ic;in bag1?1 de sekiz bin dirhemde gec;erli klld1k.
Cebir yoluyla c;ozi..imi..inde belirsiz bir mal al1rs1n . Lehine kole bag1?lanan iki ki?i
ic;in bag1? bu nun "bir ?ey" inde gec;erli olur. Sonra oldi..iren kolenin efendisi pay1n1
teslim eder veya ayn1 miktarda fidye verir. Bu da yanm ?eydir. Boylece mirasc;1lann
elinde "iki ~eye" denk olan yanm ?ey d1?1nda bir mal olur. lki tarafa ekleme yapll1p
sadele?tirme yap1ld1ktan sonra bu, "iki buc;uk ?eye" denk olur. Bag1?1 da bir ~eyde
gec;erli kllm1~t1k, "iki buc;uk ?eye" oranla "bir ?ey" onun be~te ikisidir. Boylece her
birisi ic;in bag1~in. kolesinin be?te ikisinde gec;erli oldugunu ogrendik.
lki koleden birisi yaba nc1 bir ki?i ile birlikte bag1?layan1 oldi..irse, yabanc1 ki?i
be? bin dirhem oder.
(i..inki..i i?ledigi cinayetle bir canin yans1ni ortadan kald1rm1?t1r.
Oldi..iren kolenin efendisine de "koleyi teslim mi edeceksin yoksa fidyesini mi
vereceksin?" diye sorulur. Eger fidye vermeyi tercih ederse, lehine kolelerin
bag1?land1g1 iki ki?iden her biri elindeki koleden on bir paydan be? pay alir. Bag1?in
gec;ersizligi yoluyla da geri kalan1 geri verir. Oldi..iren kolenin efendisine "koleden
senin lehine bag1?1n gec;erli oldugu miktara kar~ ll1k on bir paya aynlan diyetin
yansindan be? pay fidye ver " denilir.
(i..inki..i olen ki~inin mall yirmi be? bin dirhemdir. lki kole ve diyetin yans1. lkisi
lehine bag1~ bunun ancak i..ic;te birinde gec;erli olur; bu uc;te bir, iki pay i..izerinden
ikisi aras1nda yan yanya olur. Sonra olduren kolenin efendisi pay1na kar?il1k yanm
pay fidye verir. (unku onun kolesi sadece yanm cana kar~ll1k cinayet i~lemi~tir.
Dolay1s1yla diyetten pay1na di..i~en miktar kolenin degerinin yans1 kadard1r. Pay ikiye
boli..indi..igi..inden tam say1ya c;evirmek ic;in iki katina c;1ka rmam1z gerekir. Boylece on
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _8S

iki pay olur. Lehine bag1~in gen;ekle~tigi iki ki~iden her birisi ic;in iki pay, mirasc;1lar
ic;in de sekiz pay olur. Sonra blduren kolenin efendisi pay1na kar~ll1k diyetten bir
pay fidye verir. Bu da devreden payd1r. Bu yuzden mirasc;llar1n as1I hakk1ndan bunu
du~eriz, onlann yedi payda, iki efendinin de dart payda hakk1 kal1r. Bu da toplam
on bir payd1r. Sonra blduren kblenin efendisi bir pay fidye verir. Bbylece
mirasc;1lann elinde sekiz pay olur. lki efendi lehine bag1~1 da dart payda gec;erli
kllm1~t1k. Dolay1s1yla uc;te bir ve uc;te iki ~eklindeki payla~1m dogru gerc;ekle~mi~tir.
Bunu bgrendikten sonra, on biri yirmi be~ ile c;arpmam1z gerektigini sbyleriz.
Bbylece iki yuz yetmi~ be~ pay olur. lkisinden her birisi lehine bag1 ~ 1 da on bir
paydan sadece iki payda gec;erli kllm1~t1k . Bunu yirmi be~ ile c;arpt1k. Bbylece her
birisi lehine bag1~1n sadece elli payda gec;erli oldugunu bgrendik . Bu da on bir
payl1k kolesinden be~ payd1r. (unku blen ki~inin toplam mal1 iki yuz yetmi~ be~
olunca, her bir kale yuz on, diyetin yans1 da elli be~ pay olur. Her bir kbleden
bag1~1n gec;erli oldugu miktar olan elli pay1n yuz on paya orani, on bir paydan be~
pay olur. Boylece sorunun c;bzumu ortaya c;1km1~t1r.
Sayet kbleyi teslim etmeyi tercih etse, efendilerin her birisi lehine bag1~ [291641
kblenin yansinda gec;erli olur. Bag1~1n gec;ersiz olmas1 nedeniyle kblenin yansin1 geri
verir. Cinayet i ~ leyen kblenin efendisi cinayet nedeniyle kblenin yansin1 teslim eder.
(unku daha once ac;1klad1g1m1z gibi blen ki~inin tUm mal1 yirmi be~ bin
dirhemdir. Devreden pay du~uldukten sonra bu, mirasc;llar ile lehine bag1~ yapllan
iki ki~i arasinda be~ pay uzerinden bblu~tUrulmu~tUr . Lehine bag1~ yap1lanlann her
birisi bunun be~te birini al1r. Bu da be~ bin dirhemdir. 0 da kendisine bag1~ yapllan
kblenin degerinin yans1d1r. Bbylece bag1~1n her bir kblenin degerinin yans1nda
gec;ersiz oldugu ortaya c;1km1~t 1r . Dolay1s1yla mirasc;1lann elinde on be~ bin dirhem
olur. Sonra blduren kblenin yans1 cinayet nedeniyle kblenin yansin1 teslim eder.
Bbylece mirasc;1lara yirmi bin dirhem teslim edilir. lki efendi lehine bag1~1 da on bin
dirhemde gec;erli k1lm1~t1k. Bbylece de uc;te bir ve uc;te iki ~eklindeki payla~1m
dogru gerc;ekle~mi~tir.
Bir kimsenin on bin dirhem degerinde bir kblesi ve bunun d1~inda be~ bin
dirhem daha varsa ve blum hastal1g1nda bir ki~iye kblesini bag1~lasa, bu ki~i de
teslim alsa, sonra kale kendisini bag1~ layani bldurse, bu durumda bag1~in
gec;ersizligi yoluyla kblenin dbrtte birini geri verir. Kblenin dbrtte uc;unu teslim eder
veya bunun fidyesi olarak diyetin dbrtte uc;unu verir.
(u nku kolenin mal1 on be~ bin dirhemdir. Devreden pay du~uldukten sonra
bag1~ ancak bunun yans1nda gec;erli kll1n1r. 0 da yedi bin be~ yuz dirhemdir. Bu da
kblenin dbrtte uc;unun degeridir. Boylece kblenin dbrtte uc;unde bag1~1n gec;erli
oldugunu bgrendik. Kblenin dbrtte biri olan iki bin be~ yuz dirhem ise mirasc;1lara
teslim edilir. Sonra kblenin dbrtte uc;unu teslim eder veya buna kar~ll1k diyetin
dbrtte uc;unu fidye olarak verir. Bbylece mirasc;lla nn elinde on be~ bin dirhem olur.
86_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut

Bag1~1 da yedi bin be~ yuz dirhemde gei;erli klim1~t1k. Dolay1s1yla ui;te bir ve ui;te iki
~eklindeki pay\a~1m dogru geri;ekle~mi~tir.

Olum hastas1 bir ki~i on bin dirhem degerindeki bir kolesini bag1~lasa, bunun
d1~1ndamail da yoksa ve on bin dirhem veya daha fazla borcu varsa ve lehine bag1~
yaplian ki~i koleyi teslim alsa, sonra kole kendisini bag1~layani oldurse, bag1~
gei;ersiz olur.
(unku olum hasta\1g1nda bag1~ vasiyet sayli1r. Bori;tan sonra gelir. Bori; da
butUn terikeyi kapsam1 ~t1r . Bu yuzden bag1~ butUn kolede gei;ersiz olur. Cinayet de
ayn1 ~ekilde gei;ersiz olur . (unku bag1~1n gei;ersizl igi ile kolenin efendisine kar~1
cinayet i~ledigi ortaya i; 1km1~t1r . Kolenin efendisine kar~1 yanl1~l1kla i~ledigi cinayet
ise hukumsuzdur. Bununla, efendinin olagan bir yolla olmesi arasinda fark yoktur.
Dolay1s1yla borcu odemek ii;in kole satli1r.
Bag1~1n lehine geri;ekle~tigi ki~i. sorun yarg1ca gotUrUlmeden once koleyi
ozgur klisa ve cinayetten haberi de yoksa, ozgur klimas1 gei;erli sayli1r.
(unku bag1~ hukmuyle teslim alarak ona sahip (malik) olmu~tur . Dolay1s1yla
ondan geri ailnm1~ olmad1g1 surece nedenin (illetin) gei;ersiz olmas1yla mulkiyeti
ortadan kalkmaz . Mulkiyeti doguran illet ister gei;ersiz olsun ister gei;erli olsun,
ozgur klima i ~lemi onun mulkiyetinde geri;ekle~tigi takd irde gei;erli olur . Ozgur
k1lma i~leminin gei;erli olmas1yla onun mulkiyeti iyice yerle~ mi ~ olur. Dolay1s1yla
(29/65)
cinayetin dikkate al1nmas1 gerekir. Fakat efendi, kolenin cinayet i ~ ledigini bilmeden
onu ozgur kli1nca , koleyi tUketmi~ oluyor.
Eger bori; yirmi bin dirhem veya daha fazla ise, lehine bag1~ yaplian ki~i
kolenin iki degerini oder. Tam degeri olan on bin dirhemi onu tUkettiginden dolay1
oder.
(unku bag1~1n gei;ersiz olmas1 nedeniyle koleyi geri vermesi gerekiyordu.
Fakat tUketmesi nedeniyle geri vermesi imkans1z duruma geldi. Dolay1s1yla degerini
oder.
Ayrica cinayet nedeniyle odemesi gereken on bin dirhem d1~1nda on bin
dirhem odemesi gerekir.
(unku cinayet i~lediginden haberi olmaks1z1n onu ozgur kli1nca, cinayetin
hukmu konusunda onu tUketmi~ oldu . Fakat kolenin cinayet nedeniyle degeri
ancak on bin dirhem uzerine on bin dirhem eklenir.
Eger bori; on bin dirhem ise alacaklliarin hakkindan dolay1, lehine bag1 ~
yaplian ki~i on bin dirhem bori;lu olur . Sonra kolenin degeri nden kalanin ui;te
ikisini cinayet neden iyle mirasi;1lar ii;in oder.
(unku bu kalan miktar sonui;ta olen ki~inin mal1d1r. Dolay1s1yla vasiyetin
hukmune gore ui;te biri ona teslim edilir. Oi;te ikisini de mirasi;liar ii;in oder.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 87
~ayet bore; be? bin dirhem ise ve lehine bag1? yapilan ki~i koleyi ozgur
kilmam1~sa, mirasc;ilara dortte uc;unu geri verir. Ona, "kolenin dortte birini teslim
et veya buna kar?il1k diyetin dbrtte birini ver " , denir.
~unku bag1~. borc;tan dolay1 kolenin yansinda gec;ersiz olur. Kolenin yans1
kal1r. Bu yanm da, bag1~ yapanin zimmetinde bore; bulunmad1g1 zamanki gibi bir
tam kale gibi degerlendirilir. Tam kale ile ilgili olarak da, degeri ve diyetin e~it
olmas1 durumunda bag1?1n kblenin yans1nda gec;erli olacagin1 ve cinayet nedeniyle
kblenin yans1n1 teslim edecegini veya buna kar~il1k diyetin yansin1 verecegini daha
once ac;1klam1~t1k . Burada da ayn1 ~ekilde bag1~ yans1nda gec;erli yans1nda da
gec;ersizdir. Boylece bag1?1n, kolenin ancak dbrtte uc;unde gec;ersiz oldugunu ve
dbrtte birinde de gec;erli oldugunu ogrenmi? olduk. Bunun degeri de iki bin be~
yuz dirhemdir. Lehine bag1~ gerc;ekle~en ki?i kolenin dortte birini teslim edince
veya bu oranda diyet verince mirasc;ilann elinde on bin dirhem olur. Kole bag1?
yapan hasta ki~iyi oldurdugunden dolay1 mirasc;ilar be~ bin dirhem borcu oder.
~unku lehine bag1~ gerc;ekle~en ki~iye "kbleyi teslim et veya buna kar~1l1k fidye
ver", denir. Eger kbleyi teslim etmeyi tercih etse bag1~ kolenin sekizde uc;unde
gec;erli olur. Bag1~1n gec;ersizligi yoluyla da sekizde be~ini geri verir. Sonuc;ta blen
ki~i sanki bir kale ve bir kolenin sekizde uc;unu birakm1? olmaktad1r. ~unku cinayet
nedeniyle verilen onun mal1d1r.
Kbleyi teslim etmeyi tercih ettiginde c;ozum yolu ~u ~ekilde olur: Bagi~ bore;
oraninda gec;ersiz olur. 0 da be~ bin dirhem olup kolenin degerinin dbrtte biridir.
Kblenin dbrtte uc;u kal1r. Bu dbrtte uc;, blen ki~inin zimmetinde bore; bulunmad1g1
durumdaki gibi bir tam kale gibi degerlendirilir. Tam kolede de devreden pay
du?Lildukten sonra onun ancak yans1nda bag1~ gec;erli olur. Burada da ayn1 ?ekilde
bag1~ kblenin dbrtte uc;unun yans1nda gec;erli olur. Kblenin dortte uc;unun yans1 da
sekizde uc;tUr. Bbylece mirasc;ilann elinde kolenin sekizde be?i olur. Sekizde uc;u de
cinayet nedeniyle onlara teslim edilir. Bbylece de kblenin tUmu onlann olur. Be?
bin dirhem olan borcu bundan bderler. Onlarda kolenin dbrtte uc;u kal1r. Bunun
degeri de on be~ bin dirhemdir. Bag1~1 kolenin sekizde uc;unde gec;erli k1lm1?t1k .
Bunun degeri de yedi bin be? yuz dirhemdir. Bbylece uc;te bir ve uc;te iki ~eklindeki
payla~1m dogru gerc;ekle~mi? oldu.

Eger fidye vermeyi tercih ederse bag1~. kolenin dortte uc;unde gec;erli olur.
Kblenin onda yedisini de bag1~1n gec;ersizligiyle mirasc;ilara teslim eder. Sonra buna
kar~i/1k diyetin onda uc;unu fidye olarak verir.

Bunun c;ozumu ~u ?ekildedir: Borcun dikkate alinmas1 bak1mindan kolenin

[29/66)
dbrtte birinde bag1~ gec;ersiz olur. Geriye dbrtte uc;u kal1r. Bu da tam bir kale gibi
degerlendirilir. sonra fidyenin verilecegi her bir paya kar?1l1k diyetten o payin yans1
oraninda fidye verilir. ~unku diyet, kolenin degerinin yans1 kadard1r. Oc; ile uc;u
toplad1g1m1z ve bag1?1 bir payda gec;erli kil1p buna kar~i/1k yanm pay fidye
SS _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit
verdigimiz zaman miras\ilann elinde yanm pay fazlal1k ortaya \1kar. Bu da
devreden payd1r. Onlann asll hakk1ndan bu dO ~O IO r. Kolenin dortte 0\0 iki bu\uk
pay olur. Pay yanya bolOnOr . Tam say1ya \evirmek i\in iki kat1na \1karll1r. Be? pay
olur. Onun lehine bag1? be? paydan iki payda ge\erli olur. Sonra buna kar?il1k bir
pay fidye verir. Boylece miras\ilann dort pay1 olur. Bag1?1 da iki payda ge\erli
k1lm1?t1k. Dolay1s1yla \OZOm dogru ger\ekle?mi?tir. Kolenin dortte 0\0 be? pay
olunca, dortte biri bir pay ve bir pay1n O\te ikisi olur. Kolen in tamam1 alt1 pay ve bir
payin 0\te ikisi olur. Pay kesirli oldugundan tam say1ya \evirmek i\in 0\ ile
\arpanz. Yirmi pay olur. Bag1?1 da iki payda ge\erli kllm1?t1k. Bu iki pay1 0\ ile
\arpt1k. Bu da alt1 payd1r. Yirmi paya oranla alt1 pay onda 0\tOr. Bu yOzden
[Muhammed (rh a )]. "kolenin onda O\One kar?illk diyetin onda 0\0nO fidye olarak
verir " demi?tir. Baz1 nOshalarda "lehine bag1? ger\ekle?en ki?iye, kolenin onda
O\OnO teslim et veya buna kar?il1k diyetin onda 0\0nO ver" denir, ?eklinde
ge\mektedir. Ancak koleyi teslim etme durumu ile ilgili olarak bu yanl1?t1r. Dogru
olani ise koleyi teslim etmeyi tercih ettiginde daha once a\1klad1g1m1z, " bag1?in,
kolenin sekizde 0\0nde ge\erli olacag1d1r" .
~ayet on dirhem degerinde bir kolesi varsa, bunun d1?1nda mal1 ve borcu
yoksa ve olOm hastal1ginda bu koleyi bir ki?iye bag1?lasa, o da teslim alsa; sonra
kale, kendisini bag1?layan1 ve yabanc1 bir ki?iyi oldOrse, sonra da lehine bag1?in
yaplld1g1 ki?i, cinayetten haberi oldugu halde onu ozgOr k1lsa; yabanc1 ki?inin
miras\ilanna on bin dirhem, bag1?layan ki?inin miras\ilanna da diyetin 0\te ikisi ve
kolenin degerinin 0\te ikisini oder.
c;:onkO koleyi ozgOr kllmakla mOlkiyeti iyice yerle?mi? olur. Cinayetten haberi
oldugu halde ozgOr kllmas1yla o, iki cinayeti de se\mi? bulunur. Dolay1s1yla yabanc1
ki?iye tam diyeti, bag1?layanin miras\ilanna da cinayet nedeniyle diyeti, koleyi
tOketmi? olmas1 nedeniyle de onun degerini oder. Boylece olen ki?inin mal1nin
diyet ve kolenin degeri oldugu ortaya \1km1?t1r. Ona vasiyet yoluyla bunun 0\te biri
teslim edilir. Miras\ilara da her birisinin 0\te ikisini oder .
Eger cinayet i?lediginden haberi olmaks1z1n onu ozgOr kllsa, iki cinayetin
hOkmO a\1sindan kolenin ku ru mOlkiyetini tOketmi? olur. Bu yOzden kolenin
degerini oder. Onun cinayetteki degeri de on bin dirhem eksi onu a?maz. Bunun
yans1 olan be? bin dirhem eksi be?i yabanc1 ki?inin miras\ilan i\in oder.
Bag1?layan1n miras\ilan i\in de kolenin degerinin 0\te ikisini ve be? bin dirhem eksi
be?in 0\te ikisini oder.
c;:onkO onun mall, bag1?lanan koleyi tOketmesi nedeniyle odemekle yOkOmlO
oldugu kolenin tam degeri ve cinayet nedeniyle de degerinin yans1d1r. 0 da be?
bin dirhem eksi be?tir. Onun lehine vasiyet bunun 0\te birinde ge\erli kll1n1r. 0\te
ikisini de miras\ilar i\in oder.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _89
~ayet lehine bag1? yaptlan ki?i kaleyi azgur ktlmam1?sa ve fidye vermeyi tercih
etse, bu durumda ba9t?layantn mirasr;tlartna ba9t?tn gec;ersizligi yoluyla kalenin
yans1n1 geri verir. Yartstnda ba9t? gec;erli olur. Sonra bu yanma kar~tltk yabanct
ki?inin mirasc;tlanna diyetin yanstnt, bag1~ yapantn mirasc;tlanna da diyetin yans1n1
fidye olarak verir.
(unku fidye vermeyi tercih ettiginde ba9t?layan1n mal1n1n on be? bin dirhem
oldugu ve bagt?tn bunun uc;te birinde gec;erli oldugu ortaya c;1kmaktad1r. Temelde
kalenin uc; pay oldugu dikkate al1nd1g1nda bu, kalenin yans1d1r. Degeri be? bin
dirhemdir. Devreden pay du?Lildukten sonra kale iki pay olur. Bagi? da iki paytn
birinde gec;erli olur. Buna kar?tltk bir pay fidye verir. Baylece mirasr;tlara iki pay
(29/67]
teslim edilir. Bag1?t da bir payda ger;erli ktlmt?ttk. Sonra bagt? yapantn mirasc;tlartna,
"kalenin size geri verilen yans1n1 yabanct ki?inin mirasc;tlanna teslim edin veya buna
kar~tltk be? bin dirhem fidye verin" denilir. (unku ba9t?tn bozulmas1yla kalenin bu
yartst ba9t? yapanin eski mulkiyetine geri dandu. Yabanc1 ki?iye kar?t da cinayet
i?ledigi ic;in de kaleyi teslim etme veya fidye verme konusunda mirasc;tlart onun
yerine gec;ti. Sonra bunlar, lehine ba9t? gerr;ekle?en ki?iden kalenin degerinin
yars1n1 isterler. (unku o, bu yanmt kale bir ?eye bagl1 degilken almt?ttr. Cinayetle
baglanttlt iken geri vermi?tir. Bu nedenle ondan al1nm1~t1r.
Kaleyi teslim etmeyi tercih ederse, bag1?1n gec;ersizligiyle onun be?te uc;unu
ba9t? yapantn mirasc;tlanna geri verir. Be~te ikisini de ba9t? yapantn mirasc;tlanna ve
yabanct ki~inin mirasc;1lanna yan yanya olmak uzere verir.
(unku kale temelde altt paydtr. (unku ba9t?tn gec;erli oldugu uc;te bir, iki
cinayet nedeniyle mirasc;tlara yart yanya olmak uzere verilmi?tir. Dolay1s1yla bagt? iki
payda gec;erli olur. Sonra iki paydan biri ba9t? yapantn mirasr;tlartna verilir. Bu da
devreden payd1r. Bu yuzden onlann astl hakktndan bu pay du?Lilur. Kaleyi ancak
be~ paya baleriz. Bagi~ be?te ikisinde gec;erli olur. Sonra bu be~te ikiden bir pay
ba9t? yapantn mirasc;tlanna teslim edilir. Baylece be?te dardu onlara teslim edilmi?
olur. Ba9t?t da be?te ikide gec;erli ktlmt?ttk. Dolay1s1yla payla?1m dogru
gerc;ekle?mi?tir. Bazt nushalarda, lehine ba9t? gerr;ekle?en ki?i kaleyi teslim etmeyi
tercih ettiginde ona, "yans1n1 teslim et veya buna kar?tltk diyetin yans1n1 ver",
denilir, ?eklinde ger;mi?tir, ancak bu yanl1~t1r. Dogru olant ise yukartda
ac;1klad1g1m1z olup bazt nushalarda bu konuda ve "Devir Konusu"nda bununla
cevaplam1~t1r. Sonra bag1~ yapan1n mirasc;1lanna, "size geri verilen be~te ur;u
yabanc1 ki~inin mirasc;tlartna verin veya buna kar~1l1k diyetin be~te uc;unu verin ve
bunun degerini lehine bag1~ gerc;ekle?en ki?iden isteyin" denir. (unku o, kale bir
hakka baglt degilken bunu teslim alm1~t1r . Cinayetle bagl1 iken onlara geri
vermi~tir. Bu nedenle ondan altnm1~t1r .

Bir kimsenin be~ bin dirhem degerinde bir kalesi varsa, alum hastal1g1nda bir
ki~iye bunu bag1~lasa ve bunun d1~tnda mal1 yoksa, sonra bag1~1n lehine
90_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut

gerc;ekle?tigi ki?i koleyi ba?ka bir ki?iye bag1?lasa, sonra da kale ilk bag1?layan1
bldurse, bu durumda lehine bag1?1n gerc;ekle?tigi ikinci ki~iye, "cinayet nedeniyle
kbleyi teslim et veya fidyesini ver," denilir.
<;:unku ?U anda kale onun mUlkiyetindedir.
Eger cinayet neden iyle kbleyi teslim etse bag1?. ilk bag1? yapandan lehine
bag1~ yapt1g1 ki~i ic;in kblenin uc;te ikisinde gec;erli olur. Oldurulen ki?inin mirasc;1lan ,
lehine ba91?1n gerc;ekle~tigi ilk ki?iden kolenin degerinin uc;te birini isterler .
<;:unku koleyi teslim etmekle ilk bag1? yapanin mulkunun hukumsel ac;1dan iki
kale oldugu ortaya c;1km1?t1r. Dolay1s1yla bag1?in lehine gerc;ekle?tigi ilk ki?i ic;in
bag1? bunun uc;te birinde gec;erli olur. Bu da bir kblenin uc;te ikisidir. Teslim alm1?
oldugu kblenin uc;te birini geri vermesi gerekir. Ancak ba~kas1na bag1?lay1nca geri
vermesi imkans1zla?m1?t1r. Dolay1s1yla kolenin uc;te birini oder ki, bag1~ yapan1n
mirasc;1lanna bir kble ve bir kblenin uc;te biri teslim edilsin . Bag1?1 da bir kblenin
uc;te ikisinde gec;erli kilm1?t1k.
$ayet diyetin tOmunu fidye olarak verse, bag1?1n lehine gerc;ekle?tigi ilk ki?inin
bir ?ey bdemesi gerekmez.
<;:unku ilk bag1 ~ yapan1n mulku diyet ile kbledir. Bu da on be? bin dirhemdir.
Kblenin degeri ise be? bin dirhemdir. Bu da mal1n uc;te birinden c;1kmaktad1r.
Dolay1s1yla tOmunde bag1? gec;erli olur .
Kblenin degeri on be? bin dirhem ise, efendisi alum hastaliginda bir ki?iye
onu bag1?lasa, bu ki?i de onu teslim alsa, sonra bag1?in lehine gerc;ekle~tigi ki ~ i
alum hastal1g1nda ba~ka birisine onu bag1~lasa, bu ki~i de teslim alsa, sonra da
kale, leh ine bag1?1n gerc;ekle?tigi ki~iyi bldurse, ilk bag1~layan da hastal1g1ndan olse;
[29/ 68] bu durumda bag1~1n lehine gerc;ekle~tigi son ki~iye kolenin yedide biri teslim edilir .
Lehine bag1~1n gerc;ek l e~tigi ilk ki?inin mirasc;ilanna yedide alt1s1 geri verilir. Ilk bag1?
yapanin mirasc;1lan gelip bundan kolenin uc;te ikisin i alirlar. Bag1?1n lehine
gerc;ekle~tigi son ki?iye, "koleden elinde bulunan yedide biri teslim et veya buna
kar~ll1k diyetin yedide birini ver" derler. Baz1 nushalarda bu ~ekilde ifade etmi?tir.
Fidye vermeyi tercih ettiginde dogru olan da budur. K61eyi teslim etmeyi tercih
ettiginde ise onun lehine bag1? kblenin alt1da birinde gec;erli olur. Dogru olan
budur. Baz1 nushalarda bu ~ekilde ifade etmi~tir .
Fidye vermeyi tercih ettiginde kale temelde dokuz paya bblunur. <;:unku bizim
uc;te bir ve uc;te birin uc;te biri bulunan bir hesaba ihtiyac1m1z var. Lehine bag1~1n
gerc;ekle~tigi ilk ki~i ic;in bunun uc; payinda bag1 ~ gec;erli olur. Sonra ikinci ki~i
lehine bu uc; paydan bir payda bag1~ gec;erli olur. Diyetten bunun uc;te ikisi
oraninda fidye verir. <;:unku diyetin kolenin degerine orani uc;te ikidir. B6ylece
lehine bag1~ yapllan ilk ki~inin mirasc;llannin hakk1 bir pay1n uc;te ikisi kadar
fazlala?m1~t1r . Dolay1s1yla asll haklanndan bu du~ulur . Onlarin bir pay ve bir payin
uc;te birinde hakk1 kal1r. Lehine bag1~ yap1lan ikinci ki~inin hakk1 da bir payd1r .
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _91
Bunun toplam1 iki pay ve bir pay1n uc;te biridir. B6ylece kolenin u<;te birinin iki pay
ve bir payin u<;te biri oldugunu ogrendik. Dolay1s1yla kolen in tUmu yedi pay olur.
Lehine bag1? ger<;ekle?en ikinci ki?i i<;in yedi pay1n birinde bag1? gec;erli olur. Buna
kar?il1k da diyetin yedide birini verir. K61enin u<;te ikisini ilk bag1~ yapan1n
miras<;llanna geri verir. c;:unku onlara miras b1rakanin mal1nda fazlal1k ortaya
<;1kmamaktad1r. Dolay1s1yla onun yapt1g1 bag1~ ancak kolenin u<;te birinde ge<;erli
olur.
K61eyi teslim etmeyi tercih ettiginde ise, birinci ki?i lehine yapllan bag1~
kolenin u<;te birinde ge<;erli olur. Bu u<;te bir Li<; pay olur. lkinci ki~i lehine bag1? da
bu u<; pay1n birinde ge<;erli olur. Sonra bag1~1 alan ikinci ki?i, bag1 ~1 alan birinci
ki~iye bu pay1 teslim eder. B6ylece birinci ki~inin miras<;1lannin hakk1 bir pay
fazlala~1r. Bu onlann asll hakk1ndan du~ulur. Oc;te bir iki paya bolunur. lkinci ki?i
lehine bag1? bunun bir pay1nda ge<;erli olur. Sonra da cinayet nedeniyle bunu
bag1~1 alan birinci ki?iye teslim eder. B6ylece bu birinci ki~inin miras<;ilann1n iki pay1
olur. Bag1 ~1 da bir payda ge<;erli k 1 lm 1~t1k. Dolay1s1yla <;6zum dogru ger<;ekle~mi~ti r.
Kolenin uc;te biri iki pay olunca, tamam1 alt1 pay olur. Boylece bag1~1n ancak
kolenin alt1da birinde ge<;erli olacag1n1 ogrendik. Bag1?1n ge<;erli oldugu bu alt1da
bir cinayet nedeniyle lehine bag1~ yapllan birinci ki~iye verilir. Ilk bag1~ yapan1n
miras<;ilanna k61enin u<;te ikisi geri verilir.
Eger kole ilk bag1~layan1 oldurmu~se ve sorunun diger bolumu yukandaki gibi
ise, kolenin degeri de on bin dirhem ise ve lehine bag 1~ ger<;ekle~en ilk k i~i bu
hastal1g1ndan olse, bu durumda lehine bag1? ger<;ekle~en son ki?i i<;in bag1? k61enin
alt1da birinde ge<;erli olur. Alt1da be~ini lehine bag1? ger<;ekle~en ilk ki?iye geri verir.
Ilk bag1? yapanin miras<;ilan da bu alt1da be~in alt1da u<;unu ondan al1rlar. Bu da
kolenin yans1d1r. lkinci bag1? yapan1n elinde k61enin u<;te biri kal1r.
<:;: unku bizim u<;te bir ve u<;te biri n u<; paya aynlm1~ ~ekl ine ihtiyac1m1z var. Bu
da dokuz pay demektir. Ilk ki?inin ikinci ki~i lehine yapt1g1 bag1~ u<; payda ge<;erli
olur. Sonra cinayet nedeniyle bu veya kar~il1g1 fidye olarak onlara geri d6ner.
Devirden dolay1 ilk bag1? yapan1n miras<;ilannin hakk1ndan bu du ~u lur . Onlann u<;
pay hakk1 kal1r. Lehine bag1? ger<;ekle~en ki~ilerin de hakk1 u<; payd1r. Dolay1s1yla
kole alt1 pay olur. Bag1~1n ge<;ersizligi yoluyla alt1da u<;u olan kolenin yans1 ilk bag1?
yapanin miras<;ilanna gider. K61enin u<;te biri olan iki pay da lehine bag 1 ~
ger<;ekle~en ilk ki?inin mirasc;ilanna, alt1da biri de lehine bag1? ger<;ekle~en diger
ki~iye gider. Sonra leh ine bag 1~ gerc;ekle~en birinci ve ikinci ki~ilerin miras<;ilanna (29/69]
"6ldurulen ki~inin miras<;1lanna elinizdekin i teslim edin veya ayni oranda diyetten
fidye verin" denilir. c;:unku kolenin degeri ile diyet e~ittir. Hangisini yaparlarsa ilk
bag1~ yapan1n mirasc;llann1n alt1 pay1 olur. Bag1 ~1 da u<; payda ge<;erli kilm 1~t 1 k.
Dolay1s1yla payla?1m dogru ger<;ekle~mi~tir. Sonra bag1~ yapan ikinci ki~inin
miras<;ilan lehine bag1? ger<;ekle~en son ki~iden kolenin degerinin u<;te birini
92_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'l-Mebsfit

isterler. <;:unku kole bir ~eye bagl1 degilken o bunu alm1~t1r. Cinayete bagl1 iken
geri vermi~tir. Bu nedenle onlann elinden ahnm 1~t1r. Bu yuzden ister koleyi teslim
etmeyi ister fidyesini vermeyi tercih etsinler degerinin uc;te birini ondan isterler.
Koleyi bag1~layan iki ki~i 6lum hastal1g1nda iken kole ikisini de oldurse, bu
sorunun d6rt ~ekli vard1r. Ya lehine bag1~ gerc;ekle~en son ki~i ve lehine bag1~
gerc;ekle~en birinci ki~inin mirasc;ilan koleyi tesl im etmeyi tercih ederler veya ikisi de
fidye vermeyi tercih ederler ya da lehine bag1~ gerc;ek le~en birinci ki~inin mirasc;ilan
koleyi teslim etmeyi, diger ki~i de fidye vermeyi tercih eder yahut birinci ki~inin
mirasc;ilan fidye vermeyi, diger ki~ i de koleyi teslim etmeyi tercih eder.
Eger ikisi de fidye vermeyi tercih ederse lehine bag1~ gerc;ekle~en son ki~iye,
" bag1~in gec;ersizligi nedeniyle bag1~ ya pan son ki~inin mirasc;ilanna kolenin
sekizde alt1sin1 geri ver" denir. Senin elinde ise sekizde ikisi kal1r. Sonra bag1~
yapan birinci ki~inin mirasc;ilan, lehine bag 1~ gerc;ekle~en birinci ki~inin
mirasc;ilanndan kolenin sekizde dordunu al1r. Onlarda kolenin sekizde ikisi kal1r. Bu
sekizde ikiye kar~il1k da diyetin dortte birini onlardan al1rlar.
<;:ozumun bu ~ekilde olacag1n1 soyledik . <;:unku temelde kole dokuz payd1r.
Bunun alt1 pay1 ilk bag1~ yapan k i~inin mirasc;ila nna gider. Onun iki cinayetle de
baglant1s1 yoktur. lki pay da lehine bag1~ gerc;ekle~en ilk ki~inin mirasc;1lanna gider.
Bu iki payla baglantil1 olarak bir tek cinayet vard 1r. Bu da ilk bag1~ yapan ki~iye
kar~1 i~lenen cinayettir. <;:unku bu iki pay1n, lehine bag 1~ gerc;ekle~en k i ~iye kar~1
cinayeti hukumsuzdur. Bu, mulk edinilmi~ bir ~eyi n (kolenin) sahibine kar~1
cinayetidir. Bir pay da lehine bag1~ gerc;ekle~en diger ki~inin hakk1d1r. Onunla
baglantil1 olarak iki cinayet bulunmaktad1r. Dolay1s1yla fidye vermeyi tercih
ettiginde, lehine bag 1~ gerc;ekle~en son ki~i pay1ni bir pay olarak lehine bag1~
gerc;ekle~en ilk ki~inin mirasc;ilanna fidye olarak verir. Paylan bu pay oraninda
fazlala~1r. Bu yuzden onlann as1I hakk1ndan bir pay du~eriz Boylece kole sekiz pay
durumuna gelir. Lehine bag1~ gerc;ekle~en ilk ki~in i n m irasc;ilan bir pay, lehine bag1~
gerc;ekle~en diger ki~i de bir pay ahr. Sonra bu pay1na kar~il1k lehine bag1~
gerc;ekle~en ilk ki~inin mirasc;ilanna diyetten bir pay verir. B6ylece onlarin iki pay1
olur. Bag1 ~1 da bir payda gec;erli kilm1~t1k. Dolay1s1yla payla~ 1 m dogru
gerc;ekle~mi~tir.

Sonra lehine bag1~ gerc;ekle~en son ki~iye, " sekiz paydan elinde bulunan iki
paya kar~1 l1 k diyetten iki pay1 ilk bag1~ yapanin mirasc;ilanna ver" den ir. Ayn1
~eki ld e lehine bag1 ~ gerc;ekle~en birinci ki~inin mirasc;ilan da sekiz paydan ellerinde
bulunan iki paya kar~il1k diyetten iki pay1 birinci bag1 ~ yapanin mirasc;ilanna verirler.
Boylece onlann hakk1 dort pay fazlala~1r. Bu onlann asli hakk1ndan du~ulur . Sekiz
[29/70] paydan d6rt pay du~tUgumuz zaman dort pay kal1r. Sonuc;ta kolenin dort pay
oldugu ortaya c;1kar; ilk bag1~ yapan1n mirasc;ilan iki pay, k61eyi bag1~layan ikinci
ki~inin mirasc;ilan bir pay, lehine bag1~ gerc;ekle~en son ki~i de bir pay al1r. Sonra
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _93
lehine bag1? gerc;ekle?en son ki?i pay1na kar?1l1k bag1? yapan ilk ki?iye diyetin dortte
birini fidye olarak verir . Lehine bag1? gerc;ekle?en ilk ki?i de ayn1 ?ekilde yapar.
Bbylece koleyi bag1?layan ilk ki?inin mirasc;ilannin elinde on bin dirhem olur. Bag1?1
da be? bin dirhemde gec;erli k1lm1?t1k. Sonra lehine bag1? gerc;ekle?en ikinci ki?i,
lehine bag1? gerc;ekle?en ilk ki?inin mirasc;ilanna ayni ?ekilde diyetin dbrtte birini
fidye olarak verir. Bbylece onlara be? bin dirhem teslim edilir. Onlann lehine bag1?1
da iki bin be? yuz dirhemde gec;erli k1lm1?t1k Sonra, koleyi bag1?layan ikinci ki?inin
mirasc;ilan, lehine bag1? gerc;ekle?en ikinci ki?i den kolenin dbrtte birinin degerini
isterler. ~unku lehine bag1? gerc;ekle?en ikinci ki?i, koleyi her hangi bir ?eyle
baglantil1 degilken alm1?t1r. Cinayetle baglanti11 haldeyken geri vermi?tir . Onlara
sadece fidyesini teslim etmi?tir.
Eger ikisi de koleyi teslim etmeyi tercih etse, lehine bag1? gerc;ekle?en son
ki?iye, "bag1? ya pan son ki?inin mirasc;ilanna kolenin on bir payindan dokuz pay
geri ver", denir. Ilk bag1? yapan1n mirasc;ilan da ikincinin mirasc;ilanndan on bir
paydan alt1 pay ahr. lkincinin elinde uc; pay kahr. Cinayet nedeniyle bunlan da ayn1
?ekilde onlara verirler. Bunun degerini lehine bag1? gerc;ekle?en son ki?iden isterler.
Lehine bag1? gerc;ekle?en son ki?iye de, "elinde kalan iki paydan biri ilk bag1?
yapan1n mirasc;ilanna digerini de son bag1? yapanin mirasc;ilanna ver" denir.
~Onku kale, daha once ac;1klad1g1m1z nedenden dolay1 dokuz pay ahr. Sonra
lehine bag1? gerc;ekle?en son ki?iye dO?en pay, iki cinayet nedeniyle yan yanya
olmak uzere bag1? yapanlara verilir. Paylar yanya bolunur. Tam say1ya c;evirmek ic;in
iki katina c;1kanhr. Toplam on sekiz pay olur. Ilk bag1? yapan1n mirasc;ilan on iki pay,
kbleyi bag1?layan ikinci ki?inin mirasc;ilan dbrt pay, lehine bag1? gerc;ekle?en son
ki?i de iki pay al1r. Ancak bu iki pay1 bag1? yapanlara verir. Boylece koleyi
bag1?layan ikinci ki?inin mirasc;ilann1n be? pay1 olur. Halbuki onlann hakk1 dart
payd1r. Bu yuzden devreden pay onlann asil hakk1ndan d0?010r. Onlann uc; pay
hakk1 kal1r. Lehine bag1? gerc;ekle?en son ki?inin hakk1 da iki pay idi . Bu da toplam
be? payd1r. Kolenin uc;te biri be? pay olunca, tamam1 on be? pay olur. Sonra,
lehine bag1? gerc;ekle?en son ki?i, bag1? yapan ilk ki?inin mirasc;ilanna payindan bir
pay verir. Lehine bag1? gerc;ekle?en ilk ki?inin mirasc;ilan da kendilerine bag1?in
gec;ersizligi yoluyla geri verilen uc; pay1, koleyi bag1?layan ilk ki?inin mirasc;ilanna
verirler . Bbylece bag1? yapan ilk ki?inin mirasc;ilannin hakk1 dbrt pay fazlala?1r. Bu
yuzden onlann asil hakk1ndan dart pay dO?Olur. Onlann alt1 pay hakk1 kahr. Diger
iki ki?inin hakk1 da be? payd1r. Bu da toplam on bir pay eder. Bbylece kolenin on
bir pay oldugu ve lehine bag1? gerc;ekle?en son ki?inin , koleyi bag1?layan son
ki?inin mirasc;ilanna bag1?in gec;ersizligi hukmuyle dokuz pay geri verecegi ortaya
c;1km1?t1r. Koleyi ilk bag1?layan ki?inin mirasc;ilan bundan alt1 pay al1r. Son
bag1?layanin mirasc;1larinin elinde uc; pay kahr. Lehine bag1? gerc;ekle?en son ki?i
onlara bir pay verir. Boylece onlann dart pay1olur. Onlara miras b1rakan1n yapt1g1
bag1?1 iki payda gec;erli k1lm1?t1k Dolay1s1yla payla?1m dogru gerc;ekle?mi?tir. Sonra,
94_ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _Kitabu'I-Mebsut

lehine bag1~ ger~ekle~en son k i~i. ilk bag1~ yapan1n miras~llanna bir pay verir.
Koleyi bag 1~ layan ikinci ki~inin miras~llan da onlara u~ pay verir. Boylece onlann on
pay1 olur. Onlara miras b1rakanin yapt1g1 bag 1~1 da be~ payda ge~erl i kllm1~t1k.
Dolay1s1yla u~te bir ve u~te iki ~eklindeki payla ~1m dogru ger~ekle~mi~tir. Koleyi
bag1~layan ikinci ki~inin miras~llan, birinci bag1~ yapanin miras~llanna verdikleri u~
pay1 lehine bag1~ ger~ekle~en son ki~iden isterler. ~unku lehine bag1 ~ ger~ekle~en
son ki~i koleyi, ba~ka haklarla bag lant 1s1 yok iken on lara miras b1ra kandan alm1~t1r.
Cinayetle baglant11i iken onu geri vermi~tir. Kole bu cinayet neden iyle al 1 nm 1~t1r.
$ayet ortanca ki~i (lehine bag 1 ~ ger~ekle~en birinci ki~i) koleyi teslim etmeyi,
son ki~i de fidye vermeyi tercih etse, bu ve ortanca ki~inin f idye vermeyi tercih
etmesi aras1nda fark yoktur. Ortanca ki~i fidye vermeyi, son ki~i de koleyi teslim
[29/ 71] etmeyi tercih etse, bu ve ortanca ki~inin koleyi tesl im etmesi arasinda fark yoktur.
~unku koleyi bag 1~ layan ikinci ki~inin miras~1 l ann 1n pay1nda sadece bir cinayet
vard1r. Dolay1s1yla onlarin koleyi teslim etmeyi veya fidye vermeyi tercih etmesiyle
hukum degi~mez. Lehine bag1~ ger~ekle~en son ki~inin payinda ise iki cinayet
bulunmakta d1r. Dolay1s1yla onun koleyi teslim etmeyi veya fidye vermeyi tercih
etmesine gore hukum degi~ir. ~unku koleyi tesli m etmeyi tercih ettiginde pay1ni
bag1~ yapan iki ki~i aras1nda yan yanya olmak uzere verir. Fidye vermeyi tercih
ettiginde ise her birisine tam payin1n fidyesini verir. Bu yuzden onun tercihine gore
hukum degi~ir .
Allah dogruyu daha iyi bi lir.

OLOM HASTALIGINDA KOLE OZGOR KILMA

Bir kimse olum hastahgmda iki kolesini ozgur k1lsa, bunlar d1~mda
mah da yoksa ve her birisinin degeri u<; yuz dirhem ise ve biri tanesi
efendinin olumunden sonra olse, digeri degerinin be~te dordu oranmda
<;ah~1r.

~unku olen kole, kendisi lehine yap1lan vasiyeti alm1~t1r. ~al1~ma borcu
ortadan kalkm1~t1r . Dolay1s1yla iki koleden her biri geri kalana hakk1 oraninda
katll1r. Malin u~te biri iki pay uzerinden yan yanya olma k uzere iki kole aras1nda
bolu ~tU rul u r . Mira s~ ll a r i~in de dort pay olur. Onlardan biri olunce geri kalan
digeri nin kuru mulkiyetidir. 0, kuru mulkiyetine bir pay ile, miras~lla r da dort pay
ile katll1r. Boylece onun kuru mulkiyeti be~ pay olu r. Be~te biri ona tesl im edilir.
Degerinin be~te dordu oraninda da ~a l 1~ 1 r.
Eger olen kole geriye yuz dirhem b1rakm1 ~sa, bu yuz dirhem kalan kolenin
degerine eklenir. Sonra bunun be~te biri ona verilir.
~unku olen kolenin ~all~ma borcu b1ra kt1g1 maldan fazlad1r. Bu yuzden
b1rakt1g1 miktar efendinin mal1 sayi11r. Boylece onun mal1 dort yuz di rhem olur.
Vasiyetler Kitab1_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _95
Mirasc;1lar buna dart pay ile, kalan kale de bir pay ile kat1l1r. Dolay1s1yla bunun
be~te biri ona teslim edilir. Bu da seksen dirhemdir. Degerinden iki yuz yirmi
dirhem oran1nda da c;al1~1r. Bbylece m irasc;ilann uc; yuz yirmi dirhemi olur. Ya~ayan
kale lehine vasiyeti seksen dirhemde ve olen kale leh ine de bu miktarda gec;erli
kild1k. Buna gore ikisi lehine yuz altm1~ dirhemde vasiyet gec;erli k1l1nm1~
olmaktad1r.
$ayet kblelerden biri yuz dirhem oraninda c;al1~incaya kadar iki kale de
blmemi ~se, sonra c;ah~an kale blse veya efendisinden kac;sa ya da c;al1~amaz
duruma gelse, c;ah~t1g1 miktar diger kolenin kuru mulkiyetine eklenir. Sonra daha
once ac;1klad1g1m1z nedenden dolay1 bunun be~te biri kalan kblenin olur.
Eger iki kale de, blum hastas1 efendilerine degerlerinin uc;te ikisini hemen
verse, efendi de bunu harcasa, sonra da olse, ikisinin de malin uc;te birinin uc;te
ikisi oraninda c;al1~mas1 gerekir.
<;unku olen ki~inin alum s1rasindaki mal1, iki kbleden her birisinin kuru
mulkiyetinin uc;te biridir. Kuru mUlkiyetin uc;te ikisinin bedeli ise ona ula~m1~t1 r.
Harcad1g1 miktar onun toplam mahndan saydmaz. Dolay1s1yla ikisi lehine vasiyet
ancak uc;te birin Li<;te birinde gec;erli kli 1nir. Her birisi degerinin uc;te birinin uc;te
ikisi oraninda c;ah~mak zorundad1r.
$ayet kblelerden biri degerinin uc;te ikisini hemen efendiye verse, o da bunu
harcasa, sonra da blse; degerinden geri kalan mikta r diger kblenin kuru
mulkiyetine eklenir. Bu da dart yuz dirhem olup efendinin terikesinin tamam1d1r.
Bunun uc;te biri iki kale aras1nda yan yanya olur. Bu da yuz otuz uc; dirhem ile bir
dirhemin uc;te biridir. Her birisi ic;in altm 1 ~ alt1 dirhem ile bir dirhemin uc;te ikisi olur.
Hie; pe~in bdeme yapmam1~ kale, iki yuz otuz uc; dirhem ile bir dirhemi n uc;te biri
oraninda c;al1~1r. Diger kale de otuz uc; dirhem ile bir dirhemin uc;te biri oraninda [291721
c;ah~1r. Bbylece mirasc;liar ic;in iki yuz a ltm1~ alt1 dirhem ile bir dirhemin uc;te ikisi
olur. lki kale lehine vasiyeti de yuz otuz uc; dirhem ile bir dirhemin uc;te birinde
gec;erli k1ld1k.
$ayet, nic;in degerinin bir bolumunu pe~in bdeyen kolenin kuru mulkiyetinden
kalan miktara, iki kbleden her biri bi r pay ile, pe~in bdeme yapmayan kblenin kuru
mulkiyetine de Lie; pay ile kat1lm1yorlar, ~eklinde bir soru sorulsa; ~u ~eki ld e cevap
veririz: <;unku her birisine kuru mulkiyetinin tumu vasiyet edilm i ~tir. Dolay1s1yla her
birisi lehine yap1lan vasiyetle ancak mal1n O<;te birine katil1r. Bu yOzden mal1n O<;te
birinin ikisi aras1nda yan yanya bolunmesi gerekir. Sonra pe~in bdeme yapanin
bdedigi miktar onun i<;in sayil1r.
Eger kolelerden biri tUm degerini pe~in olarak efendiye verse, o da bunu
harcasa, sonra da blse; diger kale, degerinin uc;te ikisi oraninda mirasc;liar ic;in,
alt1da biri oran1nda da degerini pe~ in bdeyen kale i<;in <;a h ~ 1r .
96_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit
c;:unki..i efendinin oli..imi..i s1rasinda mal1 i..ic; yi..iz dirhemdir. 0 da pe?in odeme
yapmayan kolenin kuru mi..ilkiyetidir. Bunun i..ic;te birinde vasiyet gec;erli k1l1nir. 0
da yi..iz dirhem olup her birisine elli dirhem olmak i..izere iki kale aras1nda yan yanya
boli..i?ti..iri..ili..ir. Pe?in odeme yapmam1? koleye elli dirhem verilir. lki yi..iz elli dirhem
oraninda c;al1?1r. Pe?in i..ic; yi..iz dirhem odeyen koleye ise vasiyet yoluyla elli dirhem
teslim edilecegi ortaya c;1km1?t1r. Fakat efendisi bunu ondan alm1?t1r. Dolay1s1yla bu
onun terikesinde kolenin alacag1 olur. Alacag1 hesabina c;al1?ma borcundan elli
dirhem al1r. Mirasc;llar ic;in iki yi..iz dirhem kal1r. Vasiyeti de yi..iz dirhem de gec;erli
kilm1?t1k.
Kolelerden biri ti..im degerini pe?in odese, digeri de degerinin yar1s1ni pe?in
bdese ve efendi bunlann ti..imi..ini..i ti..iketse, sonra da olse; degerinin yansin1 odeyen
kale, degerinin i..ic;te biri oraninda mirasc;llar ic;in, alt1da birinin yans1 oran1nda da
diger kale ic;in c;al1?1r.
c;:unki..i alum s1ras1nda efendinin mal1 yi..iz elli dirhemdir. Vasiyet yoluyla iki
koleye aralannda yan yanya olmak i..izere bunun ancak i..ic;te biri teslim edilir.
Degerinin yans1ni odeyen koleye kuru mi..ilkiyetinden kalan miktar nedeniyle yirmi
be? dirhem teslim edilir. Yi..iz yirmi be? dirhem oran1nda da c;ali?1r. Yi..iz dirhemi
mirasc;llar, yirmi be? dirhemi de alacag1 hesab1na diger kale al1r. c;:unki..i efendi
ondan ti..im degerini alm1?t1r. Vasiyet yoluyla ona yirmi be? dirhem teslim edildigi
ortaya c;1km1?t1r. Dolay1s1yla bu miktarda dirhem ona geri verilir.
Kolelerden biri efendiye pe?in elli dirhem, digeri de pe?in iki yi..iz elli dirhem
verse, efendi de bunun ti..imi..ini..i harcasa, sonra da olse; pe?in elli dirhem odeyen
kale sadece mirasc;llar ic;in iki yi..iz dirhem oran1nda c;al1?1r.
c;:unki..i efendinin oli..im s1ras1ndaki mall i..ic; yi..iz dirhemdir. Her birisine elli
dirhem olmak i..izere ikisine vasiyet yoluyla yi..iz dirhem teslim edilir. Biri pe?in iki
yi..iz elli dirhem odemi?tir. Bu da onun c;ali?ma borcunun miktand1r. Digeri de pe?in
elli dirhem odemi?tir. Dolay1s1yla c;al1?ma borcunun ti..imi..ini..i odemesi ic;in iki yi..iz
dirhem oraninda mirasc;llar ic;in c;al1?1r. Boylece mirasc;llara iki yi..iz dirhem teslim
edilir. lki kale lehine vasiyeti de yi..iz dirhemde gec;erli kllm1?t1r.
Bir kimse oli..im hastal1g1nda i..ic; yi..iz dirhem degerinde bir kolesini ozgi..ir k1lsa,
bunun d1?1nda mal1 da yoksa, sonra efendi olse, sonra da kale olse ve ozgi..ir
mirasc;llan varsa, geriye de be? yi..iz dirhem b1raksa, bunun iki yi..iz dirhemi
efendinin mirasc;llann1n olur. Geri kalan da kolenin mirasc;llann1n olur.
c;:unki..i kolenin efendisi oli..ince koleye kuru mi..ilkiyetinin i..ic;te biri vasiyet
yoluyla teslim edilir. Kuru mi..ilkiyetinin i..ii;te ikisi oraninda da i;al1~mas1 gerekir.
Fakat ozgi..ir mirasc;ilar b1rakarak oli..ince terikesinden borcun odenmesiyle ba?lan1r.
Bu da iki yi..iz dirhemdir. Geri kalan da mirasi;1lann1n olur.
Ayni ~ekilde kale efendiden once olse ve onun mirasi;llan varsa, miras
(29/73] b1rakt191 mal1 al1rlar.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _97
C::OnkO mal1ndan hit;bir ?ey miras olarak efendiye dbnmez. Dolay1s1yla devir de
gerc;ekle?mez.
Yine ayn1 ?ekilde kble efendiden once blse ve geriye be? yOz dirhem b1raksa,
sonra da efendi blse, erkek ve kad1n c;ocuklar b1raksa ve kolenin efendisinden
ba?ka mirasc;1s1 da yoksa; bu durumda be? yuz dirhemden iki yOz dirhem efendinin
mirasc;1lan aras1ndan erkeklere kad1nlann iki kat1 olmak Ozere payla?tmllr.
c;:onkO efendi ic;in bu, kolenin terikesinden alacag1 kar?il1gindad1r. Kolenin
terikesinden kalan Or; yuz dirhem, vela 16 nedeniyle efendinin c;ocuklanndan erkek
olanlar ic;in olur. Bu, kolenin olOmOnOn efendinin olOmOnden sonra olmas1
durumunda boyledir.
Kolenin olOmO efendinin olumunden once ise, be? yuz dirhemin tOmO
efendinin mirasc;llan arasinda payla?t1nl1r. Erkek kad1nin iki kat1n1 al1r.
c;:onkO be? yOz dirhemin tOmO efendinin mall oldu. Bir bolOmO alacak
hesab1yla, bir bolumu de miras yoluyla. Boylece be? yuz dirhemin tOmO efendinin
mal1 olur.
Kole efendisinden sonra olse ve geriye bir k1z b1raksa, be? yuz dirhemden iki
yuz dirhem kolenin c;al1?ma borcu hesab1na efendinin mirasc;llannin olur. Kalan O<;
yuz dirhem de kolenin k1z1 ile efendinin erkek c;ocuklan aras1nda yan yanya
bolO?tOrOIOr.
C::unku kolenin sonuc;ta terikesi budur. Dolay1s1yla yans1 kolenin k1z1 ic;in diger
yans1 da efendinin asabesi 17 ic;in olur.

16
Vela I •)I _,JI: Bir kimsenin diger bir ki~iye varis olmas1rn mumkun kllan hukm1 bir yakml1kt1r . Vela
akdi, vela-i ataka ve vela-i muvalat olmak uzere iki k1sma aynllr: Vela-i ataka; Mevla (efendi) ile
memluku (kblesi) aras1nda azat sonucu meydana gelmi~ olan bir vela ve yard1mla~ma anla~mas1d1r.
Bu durumda, bzgur b1rakllan kblenin herhangi bir cinayet i ~ lemesi halinde diyetini mevlas1 verir;
vefat edip derecesi daha once olan bir varisi bulunmad1g1 zaman ise, onun miras1rn mevlas1 allr. Bu
vela akti "vela-i nimet" ad1yla da bilinir. Kblesini ozgur b1rakan efendiye "mevla'l-ataka" veya
"mevla'l-at1k" denir. Vela-i muvalat ise. nesebi bilinmeyen bir kimsenin, belirli bir tak1m ko~ullar
,er~evesinde ba~ka bir ki~iyle ger,ekle~tirmi~ oldugu bir dayarn~ma anla~mas1d1r. Bu vela akdinde
nesebi me~hul ki ~ iye "mevla-i esfel " , bu akdi yapmay1kabul eden kimseye ise " mevla-i a'la" denir.
17
Asabe I ~I: Bir kimsenin baba taraf1ndan akrabas1. Islam miras hukukunda asabe, mirasta belirli
bir paya sahip olmay1p paylan belirlenmi~ miras,liar (ashab-1 feraiz) hisselerini ald1ktan sonra geri
kalarn ve yalrnz bulunduklannda ise terekenin tamam1rn alan miras,1d1r. Asabe-i nesebiyye ve asabe-
i sebebiyye olmak uzere iki k1sma aynl1r :
1. Asabe-i nesebiyye; bluye nesep yakmllg1 olan kimselerdir. Bunlar da o,e aynl1r:
a. Asabe bi nefsihi; baba, ogul, babarnn babas1, oglun oglu gibi bluye nisbetinde araya kadin1n
girmedigi erkek akrabalar.
b. Asabe bi gayrihi; blunun asabeden olan erkek karde~leriyle birlikte bulunan k1z karde~leridir.
c. Asabe ma'a gayrihi; asabeden olmayan bir kad1n ile beraber bulunduklan tekdirde asabeden
olan kadmlard1r. Bunlar blunun k1z1yla birl ikte bulunan ana baba bir veya baba bir
k1zkarde~leridir.
98 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'l-Mebstit

Sayet kale efendisinden once olse ve be? yuz dirhem ile k1z1n1 ve efendisini
b1ra ksa, kale leh ine vasiyet yuz altm1? dirhem olur.
(Onku efendinin mail sonuc;ta dart yuz dirhemdir. Kolenin degeri uc; yuz
dirhemdir. Kalan iki yuz dirhem de kolenin k1z1 ile efendi aras1nda yan yanya olur.
Sonra , daha once ac;1 klad1g1m1z gibi devreden pay1n efendin in payindan
dO?Orulmesi ac;1sindan kale lehine vasiyet, bu dart yuz dirhemin be?te ikisinde
gec;erli olur . Onun lehine vasiyetin yuz altm1? dirhem olan dart yuz dirhemin be?te
ikisinde gec;erli oldugu ortaya c;1kt1g1na gore, yuz kirk dirhem c;al1?ma borcu kal1r .
Efendinin mirasc;1lan be~ yuz dirhemden bunu al1 r. Kblenin terikesinden uc; yuz
altm1 ~ dirhem kal1r. Bu da efendi ile kblenin k1z1 aras1nda yan yanya olur. Boylece
k1za yu z seksen dirhem, efendinin mirasc;llanna da sonuc;ta uc; yuz yirmi dirhem
teslim ed ilir.
Devreden pay1n kolenin pay1ndan dO?Orulmesi ~eklindeki c;ozum yoluna gore
ise - Muhammed (rh a ) "el-As/" adl1 eserinde buna i?aret etmi?tir. - kolenin
terikesinden c;ail ~ ma borcu olarak degerinin uc;te ikisinin kald1nlmas1 ?eklinde olur.
Geriye k1z ile efendi aras1nda yan yanya olmak Ozere uc; yuz dirhem olur. Sonra
efendinin pay1 uc; pay olur . (Onku bunun uc;te birinde kale lehine vasiyeti gec;erli
kllmaya ihtiyac1m1z var. Dolay1s1yla bu uc; yuz dirhem alt1 pay olur. Oc; pay efendinin
olur. Sonra bundan bir pay vasiyet yoluyla k1za dbner. Onun asll pay1ndan bu pay
dO?OIOr Onun iki pay1, efendinin de uc; pay1 kal1r. Bu da toplam be? payd1r.
Dolay1s1yla bu be?te birlik paylara bolunur. Be?te ikisi yuz yirmi dirhemdir. Sonra
vasiyet yoluyla ona bir pay daha doner. Bu da altm1~ dirhemdir. Boylece ona yuz
seksen dirhem teslim edilir. Miras yoluyla efendiye de bu kadar vermi?tik .
Dolay1s1yla c;ozum dogru gerc;ekle~mi?tir .
Kole efendisinden once olse ve geriye yedi yuz dirhem b1raksa, sorunun geri
kalan k1sm1 yukandaki gibi ise, kale lehine vasiyet iki yuz dirhemde gec;erli olur.
Birinci c;ozum ~ekline gore efendinin mal1 be~ yuz dirhem ve kolenin degeri ile
kalan1n yans1d1r. Onun pay1ndan devreden pay du~uldukten sonra bu be~ yuz
dirhem be~te birlik paylara bolunur. Be?te ikisi vasiyet yoluyla kolenin olur. Bu da
iki yuz dirhemdir. Onun lehine vasiyetin iki yuz dirhem oldugu ortaya c;1kt1g1na
[29/74]
gore, yuz dirhem c;al1?ma borcu kailr. Efendisi onun terikesinden bunu geri kalanin

2. Asabe-i sebebiyye : Bu da iki k1s1md1r;

a. ltk (bzgur b1rakma) sebebiyle olan asabe; mevla 'l-ataka ile onun bi nefsihi asabesi nden olan
erkeklerdir.
b. Akit sebebiyle olan asabe; bir kimsenin di('.lerine " sen benim velimsi n, bldO('.)Om zaman bana
va ri s olacaksin, bi r cinayet i~ ledi('.lim zaman ise benim yerim e diyet bdeyeceksin " der ve o da
kabul eder bbylece aralarinda bu ~ekilde asabelik meydana gelir. Buna " mevl a' l-muva lat "
denir.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _99
yans1 ile birlikte al1r. Boylece onun miras~ilanna dart yOz dirhem teslim edilir. Kole
lehine vasiyeti de iki yOz dirhemde ge~erli kilm1~t1k.
Di<'.'jer ~6z0m ~ekline gore ise terikesinden de<'.'jerinin O~te ikisi kald1nl1r.
Kolenin terikesi be~ yOz dirhem kallr. Devreden pay k1zin pay1ndan dO~OldOkten
sonra bu be~ yOz dirhem be~ paya bolOnOr. 0~ yOz dirhemi efendi, iki yOz dirhemi
de k1z al1r. Sonra vasiyet yoluyla yuz dirhem ona doner. Boylece k1za, efendiye
teslim edilen miktar kadar olan O~ yOz dirhem teslim edilir. Vasiyeti de her iki
defada da iki yOz dirhemde ge~erli k1ld1k .
Eger kale geriye iki yOz dirhem veya daha az b1raksa, bunun tamam1
efendinin miras~ilannin olur.
<:;unkO kolenin iki yOz dirhem ~al1~ma borcu var. Onun borcunun terikesini
kapsad1<'.']1 ortaya ~1km1~tir. Dolay1s1yla miras~ilanna hi~bir ?ey miras olarak kalmaz.
Kole geriye O~ yOz dirhem b1rakm1?sa, onun lehine vasiyet yuz yirmi
dirhemde ge~erli olur.
<:;unkO bu O~ yOz dirhemin tamam1 efendinin mal1d1r. Onun payindan
devreden pay dO?OldOkten sonra be?e bolOnOr. Be~te ikisi vasiyet yoluyla kolenin
olur. Bu da yOz yirmi dirhemdir. Geriye yOz seksen dirhem ~al1?ma borcu kal1r.
Efendisi once bunu al1r. Sonra da yOz yirmi dirhemin yans1 miras yoluyla ona teslim
edilir. Boylece miras~1lanna iki yOz kirk dirhem teslim edilir. Vasiyeti de yOz yirmi
dirhemde ge~erli kilm1?t1k.
Devreden pay1n kolenin payinda varsay1lmas1 ?eklindeki ~ozOm yoluna gore
ise, kolenin de<'.']erinin O~te ikisi kald1nl1r. Geriye kolenin terikesi yuz dirhem kallr.
Bu, kolenin k1z1 ile efendisi aras1nda be?e bolOnOr. Efendi be?te O~OnO al1r. Bu da
altm1~ dirhemdir. Sonra bunun O~e biri olan yirmi dirhem vasiyet yoluyla k1za
doner. Boylece ona, efendiye miras yoluyla teslim edilen miktar kadar olan altm1?
dirhem teslim edilir. Vasiyeti de bir kere yOz, bir kere de yirmi dirhemde ge~erli
k1ld1k. Dolay1s1yla ~6z0m do<'.'jru ger~ekle?mi?tir.
Bu k1yasa gore, e<'.']er kale iki yOz dirhemden fazla b1raksa, oyle ki O~te biri "bir
?ey" d1?1nda bin ile iki yOz arasinda de<'.']i?en bir miktar ise ~ozOmO daha once
a~1klad1<'.']1m1z gibi olur.

Kole geriye bin iki yOz dirhem veya daha fazla b1raksa, ~al1~ma borcu olmaz.
TOmO miras olur.
<:;OnkO terikesinin yans1 miras yoluyla efendinin olur. Bu da alt1 yOz dirhemdir.
Boylece kolenin kuru mOlkiyetinin tOmOnOn, efendinin mallnin O~te birinden ~1kt1<'.']1
ortaya ~1km1?tir . Bu yOzden ~ali?ma borcu olmaz.
E<'.'jer kale geriye iki k1z ve O~ yOz dirhem b1raksa, onun lehine vasiyet bunun
O~te birinde ge~erli olur. Sonra bu O~te bir iki k1z ile efendi arasinda O~te birlik
paylara bolunur.
too ___________________________Kitabu'l-Mebsut
Bunun c;ozi..imi..i i..ic; yi..iz dirhemin temelde dokuz pay yapilmas1 ?eklinde olur.
Sonra miras yoluyla efendiye bir pay doner. Bu da devreden payd1r. Onun asil
hakkindan bunu di..i?eriz. Oc; yi..iz dirhemi sekiz paya boleriz. Vasiyet ancak bu i..ic;
yi..iz dirhemin sekizde i..ic;i..inde gec;erli kil1n1r. Oc; yi..iz dirhemin sekizde biri otuz yedi
buc;uk dirhemdir. Dolay1s1yla sekizde i..ic;i..i yi..iz on iki buc;uk dirhem olur. Boylece
ona teslim edilenin bu miktar oldugu ortaya c;1km1?t1r. Kolenin kalan c;al1?ma
borcunu efendi onun terikesinden al1r. Bu da yi..iz seksen yedi buc;uk dirhemdir.
Miras yoluyla da ona otuz yedi buc;uk dirhem doner. Bu da toplam iki yi..iz yirmi
be? dirhemdir. Vasiyeti de yi..iz on iki buc;uk dirhemde gec;erli kilm1?t1k.
Devreden payin iki k1z1n pay1nda varsayilmas1 ?eklindeki c;ozi..im yoluna gore,
kolenin terikesinden degerinin i..ic;te ikisi kald1nl1r. Yi..iz dirhem kal1r. Bu yi..iz dirhem
iki k1z ile efendi aras1nda i..ic;e boli..ini..ir. Sonra efendinin pay1 olan i..ic;te bir i..ic;e
boli..ini..ir. ~i..inki..i bunun i..ic;te birinde vasiyeti gec;erli kilmaya ihtiyac; duymaktay1z.
Dolay1s1yla bu yi..iz dirhem dokuz pay olur. Devreden pay iki k1zin payindan
[29/75] di..i?i..ildi..ikten sonra yi..iz dirhem sekiz pay olur. Miras yoluyla efendiye i..ic; pay teslim
edilir. Sonra bir pay vasiyet yoluyla iki k1za doner. Boylece iki k1z1n alt1 pay1 olur. Bu
da kolenin terikesinin i..ic;te ikisidir. Efendi de terikenin i..ic;te birini al1r. Dirhemlere
gore bunu boli..i?ti..irdi..igi..in zaman vasiyetin yi..iz on iki buc;uk dirhemde gec;erli
kil1nd1g1 ortaya c;1kar. ~i..inki..i vasiyeti bir kere yi..iz, bir kere de yi..iz dirhemin sekizde
biri olan on iki buc;uk dirhemde gec;erli kild1k.
Kole bin sekiz yi..iz dirheme kadar olmak i..izere yukandaki sorunda gec;en
miktardan fazla b1raksa, ayni ?ekilde bu k1yasa gore c;ozi..ili..ir.
Eger kole bin sekiz yi..iz dirhem veya daha fazla b1raksa, c;ali?ma borcu olmaz.
~i..inki..i terikesinin i..ic;te ikisi k1z1n1n, geri kalan alt1 yi..iz dirhem de efendisinin
olur. Boylece kuru mi..ilkiyetinin mal1nin i..ic;te birinden c;1kacag1 ortaya c;1km1?t1r. Bu
yi..izden c;al1?mas1 gerekmez.
Eger kole iki k1zin1, annesini ve efendisini b1rakarak olse, bu durumda terikesi
degerinin i..ic;te ikisi oraninda veya daha az ise, c;al1?ma borcu kar?1l1g1nda ti..imi..i
efendisinin mirasc;ilann1n olur. Eger terikesi bundan fazla ise kalan miktara
bakars1n ve on dort paya bolersin. Sonra on yedi paydan bir pay1 kolenin kuru
mi..ilkiyetine eklersin . Bu miktar efendinin terikesinin i..ic;te biridir. Asll paylann on
sekiz pay olmas1 bak1m1ndan vasiyetin gerc;ekle?tigi miktar da budur.
Kolenin iki k1z1 terikenin i..ic;te ikisi olan on iki pay, annesi terikenin alt1da biri
olan uc; pay al1r. Geri kalan i..ic; pay da efendisinin olur. Sonra bunun i..i~te biri olan
bir pay vasiyet yoluyla kolenin mirasc;ilanna doner. Bunu onlann asil hakkindan
di..i?ti..igi..in zaman on dort paylan kal1r. Efendiye miras kalan i..ic; pay1 da ekledigin
zaman toplam on yedi pay olur. Bu yi..izden iki yi..iz dirhemden sonra kalan miktar
on yedi paya boli..inmi..i?ti..ir. Bunun sadece bir pay1 vasiyettir.
Vasiyetler Kitabt _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ t01
Eger kale geriye bir k1z, bir kan ve efend isini b1raksa, terikesinden degerinin
i..ic;te ikisi kald1nlir. Sonra geri kalan yedi pay yap1l1r ve kblenin degerinin i..ic;te birine
eklenir. Bu da vasiyeti sayll1r.
(i..inki..i buradaki bbli..i?i..im temelde sekiz pay i..izerinden gerc;ekle?ir. Kans1 bir
pay, k1z1 dbrt pay al1r. Geri kalan i..ic; pay1 ise efendisi al1r. Sonra bu i..ic; paydan bir
pay vasiyet yoluyla kblenin mirasc;1lanna dbner. Dolay1s1yla bu pay onlann asll
hakkindan di..i?i..ili..ir. Geri kalanin payla?1m1 yedi pay i..izerinden gerc;ekle?tirilir.
Kole bir k1z, anne ve bir kan b1rakara k olse ve sorunun geri ka lan k1sm1
yukandaki gibi ise kblenin degerinin i..ic;te ikisi kald1nld1ktan sonra terikenin kalan
bbli..imi..i altm1? yedi pay i..izerinden bbli..i?ti..iri..ili..ir. Bu altm1? yedi paydan be? pay
kolen in degerinin i..ic;te birine eklenir. Bu, vasiyetin gec;erl i oldugu miktar sayll1r.
c;:unki..i paylann as1I paydas1 yirmi dortti..ir. K1z ic;in on iki pay, anne ic;in dbrt
pay, kans1 ic;in i..ic; pay olur. Geriye be? pay kal1r. 0 da asabe olmas1 bak1m1ndan
efendinin olur. Sonra vasiyet bunun i..ic;te birinde gec;erli k1l1nir. Halbuki be?in tam
say1 olarak i..ic;te biri yoktur. Bu yi..izden asll paylar i..ic; ile c;arpi11r. Bbylece yetmi? iki
pay olur. Kblenin efendisi bundan on be? pay al1r. Sonra be? pay olan bunun i..ic;te
biri vasiyet yoluyla kblenin mirasc;1lanna dbner. Onlann as1I hakkindan bu miktar
di..i?i..ili..ir. Yetmi? iki paydan be? pay di..i?ti..igi..in zaman altm1? yedi pay kalir. Vasiyet,
ac;1klad1g1m1z gibi kolenin degerinin i..ic;te biri ile birlikte bunun yedi pay1nda gec;erli
olur.
Kole geriye iki k1zin1, annesini ve bir kans1n1 b1raksa, onun lehine vasiyet kuru [i9/76]
mi..ilkiyetinin i..ic;te biri ile birlikte yetmi? bir paydan bir payda gec;erli olur.
c;:unki..i payla?1m temelde yirmi dbrt pay i..izerinden gerc;ekle?ir. lki k1z maim
i..ic;te ikisi olan on alt1 pay, anne dbrt pay, kans1 da i..ic; pay al1r. Geriye bir pay kal1r.
Onu da efendisi al1r. Sonra bu pay1n i..ic;te birinde vasiyet gec;erli olur. Tam say1ya
c;evirmenin yolu yirmi dbrdi..in i..ic; ile c;arpllmas1 ?ekl inde olur. Bbylece yetmi? iki pay
olur. Bunun i..ic; pay1 miras yoluyla efendinin olur. Bu i..ic; paydan bir tanesi vasiyet
yoluyla kolenin mirasc;llanna dbner. Dolay1s1yla onlann asll hakkindan bir pay
di..i?i..ili..ir. Geriye yetmi? bir pay kal1r. Bbylece vasiyetin, kolenin degerinin i..ic;te ikisi
ka ld1nld1ktan sonra terikenin geri kalan1nin yetmi? bir pay1ndan bir payda ve
kblenin kuru mi..ilkiyetinin i..ic;te birinde gec;erli oldugu ortaya c;1km1?t1r .
Kole efendisinden once olse ve geriye i..ic; yi..iz dirhem b1raksa, sonra efendi
blse ve zimmetinde yi..iz dirhem bore; varsa; bu durumda kale lehine vasiyet seksen
dirhemde gec;erli olur. Kolen in c;al1?ma borcu iki yi..iz yirmi dirhem olur.
c;:unki..i i..ic; yi..iz dirhemden borcun kapsad1g1 miktar vasiyetin hi..ikmi..i ac;1s1ndan
efendinin mah sayllmaz. Geriye onun mal1 iki yi..iz dirhem kahr. Devreden pay
efendinin pay1ndan di..i?i..ildi..ikten sonra be? paya boli..ini..ir. Vasiyet yoluyla be?te
ikisini kble al1r. Bu da seksen dirhemdir. Be?te i..ic;i..ini..i de efendisi ahr. Sonra seksen
dirhemin yans1 miras olarak efendiye dbner. Bbylece onun mirasc;llanna yi..iz altml?
102_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

dirhem teslim edilir. Kole lehine vasiyeti de seksen dirhemde ge~erli kllm1~t1k.
Dolay1s1yla payla~1m dogru ger~ekle~mi~tir .
Devreden pay1n kolenin pay1nda varsay1ld1g1 ~6z0m yoluna gore ise, bor~
miktan olan yOz dirhem ve geri kalan1n O~te ikisi kald1nl1r. Kalan1n ancak O~te biri
kolenin olur. Bu da altm1~ alt1 dirhem ile bir dirhemin O~te ikisidir. Bu , kolenin k1z1
ile efendisi aras1nda yan yanya olur. Sonra, kale lehine vasiyeti OQe birinde ge~erli
kllmak i~in efendinin pay1 O~ pay olur. K1z1n pay1ndan bir pay dO~OIOr . ~OnkO bu
pay ona vasiyet yoluyla d6ner. Geri kalan da be~ paya b610n0r. Be~te ikisini k1z,
be~te O~OnO de efendi al1r. Sonra be~te biri vasiyet yoluyla k1za doner. Boylece
efendiye teslim edilen miktar kadar ona da teslim edilir. Vasiyet de, bir keresinde
altm1~ alt1 dirhem ile bir dirhemin O~te ikisinde, digerinde ise on o~ dirhem ile bir
dirhemin O~te birinde ge~erli kll1nd1. Bu da toplam seksen dirhemdir. ~6z0m0n
devam1 yukanda a~1klad1g1m1z gibidir.
Ayni ~ekilde bor~ daha az veya daha ~ok olsa da ~6z0m bu k1yasa goredir.
Yine ayni ~ekilde kolenin k1z1 ile birlikte kans1 veya annesi bulunsa ya da ikisi
de bulunsa, yukanda a~1klad1g1m1z ~6z0m ~ekline gore dikkatle bakt1g1n zaman
sonu~ dogru ~1kar.

Efendinin borcu yoksa ve kale gibi o da O~ yOz dirhem b1rakarak olse, kale
lehine vasiyet iki yOz kirk dirhemde ge~erli olur.
~OnkO efendinin b1rakt1g1 mall kolenin b1rakt1g1 mala ekleriz. Kolenin b1rakt1g1
mal onun degerini a~mamaktad1r . Dolay1s1yla tOmO efendinin mall sayi11r. Devreden
pay efendinin payindan dO~OldOkten sonra kale lehine vasiyet bunun be~te
ikisinde ge~erli kll1nir . Alt1 yOz dirhemin be ~te ikisi de iki yOz kirk dirhemdir.
Kolenin terikesinden altm1~ dirhem kalir. Efendisi kolenin ~al1~ma borcu yoluyla
bunu al1r. Miras yoluyla da iki yOz kirk dirhemin yans1ni al1r. Boylece onun
miras~1lanna dart yOz seksen dirhem teslim edilir. Vasiyeti de iki yOz kirk dirhemde
ge~erli kllm1~t1k.

Devreden payin kolenin payinda varsaylimas1 ~eklindeki ~6z0m yoluna gore

kale lehine vasiyet O~ yOz dirhemden ~1kanllr. Efe ndisi de geriye O~ yOz dirhem
b1rak1nca, kale lehine vasiyet her iki O~ yOz dirhemden ~1kanl1r. Boylece kolenin iki
yOz dirhemi oldugunu 6grendik. Efendisi onun terikesinden yOz dirhemi ~al 1 ~ma
borcu olarak, iki yOz dirhemin yans1ni da miras olarak al1r. Sonra bunun OQe biri
(29/77] kale lehine vasiyet olur. Dolay1s1yla devreden pay dO~OldOkten sonra bu iki yOz
dirhem be~ pay olur. Vasiyet ancak onun be~te birinde ge~erli kll1n1r. lki yOz
dirhemin be~te biri de kirk dirhemdir. Boylece onun lehine vasiyeti bir kere iki yOz
dirhemde, bir kere de kirk dirhemde ge~erli k1ld1g1m1z ortaya ~1kt1. Bu da toplam iki
yOz kirk dirhemdir.
K6lenin efendisi bu maldan daha az miktarda ma! b1raksa, bu k1yasa gore
ayni ~ekilde sonucu dogru ~1kar.
Vasiyetler Kitabt _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ t03

OIOm hastas1 ki~i Oc; yOz dirhem degerindeki bir kolesini ozgOr k1lsa ve efendi,
kolesinden degerinin tOmOnO pe~in alsa ve harcasa, sonra kole be? yOz dirhem
b1rakarak olse ve k1z1 ile efendisi d1~1nda mirasc;1s1 da yoksa; bunun yOz dirheminde
vasiyet gec;erli olur.
c;:onkO kolenin b1rakt1g1 mal, k1z1 ile efendisi arasinda yan yanya miras olur.
Dolay1s1yla efendinin olOm s1ras1ndaki mal1 iki yOz elli dirhemdir. Devreden pay
dO~OldOkten sonra be~ paya bolOnOr. Kole lehine vasiyet bunun be~te ikisinde
gec;erli olur. Bu da yOz dirhemdir. Boylece efendinin hakkindan fazla olarak
koleden yOz dirhem ald1g1 ortaya c;1km1 ~t1r . Dolay1s1yla bu onun zimmetinde bore;
olur. Kolenin be~ yOz dirhemi onun terikesine eklenir. Boylece terikesi alt1 yOz
dirhem olur. Her birisine Oc; yOz dirhem olmak Ozere kolenin k1z1 ile efendisi
aras1nda yan yanya olur. Efendinin zimmetindeki bore; ona sayi11r. Mirasc;1lan k1zdan
iki yOz dirhem al1r. K1za da Oc; yOz dirhem teslim edilir.
$ayet efendi koleden degerinin Oc;te ikisini pe~in alsa ve harcasa, sonra kole
olse ve geriye be? yOz dirhem b1raksa, burada vasiyet yOz yirmi dirhemde gec;erli
olur.
c;:onkO bu be? yOz dirhemden efendiye yOz dirhem verilir. Geri kalanin da
yans1 miras yoluyla ona verilir. Boylece efendinin mal1 Oc; yOz dirhem olur. Bu Oc;
yOz dirhem, devreden pay dO?OldOkten sonra be~ pay olur. Kole lehine vasiyet
bunun be~te ikisinde gec;erli olur. Bu da yOz yirmi dirhemdir. Boylece kolenin
c;all~ma borcunun yOz yirmi dirhem oldugu ortaya c;1km1~t1r . Efendisi iki yOz dirhem
alm1?t1. Dolay1s1yla bunun yirmi dirhemi onun zimmetinde bore; olup be? yOz
dirheme eklenir. Bu, kolenin k1z1 ile efendisi arasinda e~it bir ?ekilde bolO~tOrOIOr .
Her birisi iki yOz altm1? dirhem al1r. Efendinin zimmetindeki yirmi dirhem bore; ona
sayi11r. Be~ yOz dirhemden geri kalan1 ve kirk dirhem al1r. K1za da iki yOz altm1~
dirhem teslim edilir.
Eger koleden pe~in yOz dirhem alsa ve harcasa, vasiyet yOz kirk dirhemde
gec;erli olur.
c;:onkO be? yOz dirhemden efendiye, kolenin degerinden geri kalan miktar
olan iki yOz dirhem verilir. Geri kalanin da yans1 miras yoluyla ona verilir. Boylece
Oc; yOz elli dirhem olur. Devreden pay1n dO?Olmesi dikkate allnarak kole lehine
vasiyet bunun be?te ikisinde gec;erli olur. Bu da yOz kirk dirhemdir. Boylece onun
c;al1~ma borcunun yOz altm1? dirhem oldugu ortaya c;1km1?t1r. Efendi yOz dirhemi
alm1 ~t1r. Kblenin c;al1 ~ ma borcu altm1~ dirhem kal1r . Dolay1s1yla efendi, be? yuz
dirhemden bunu ve geri kalan1n da yans1n1 al1r. Bu da iki yuz yirmi dirhemdir.
Boylece onun mirasc;ilanna iki yOz seksen dirhem teslim edilir. Vasiyeti de yOz kirk
dirhemde gec;erli kilm1?t1k. Dolay1s1yla payla~1m dogru gerc;ekle~mi~tir.
$ayet kble blunceye kadar c;al1?ma borcundan hic;bir ~ey bdememi?se ve
geriye be? yOz dirhem b1raksa, vasiyet yOz altm1~ dirhemde gec;erli olur.
104 _ _ _ __ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

(unku efendisi onun degerini terik esinden kaldim. Geri kalanin da yansin1
[29/78)
al1r. Bbylece onun malt dart yuz dirhem olu r. B e~te ikisi vasiyet yoluyla kblenin
olur. Bu da yuz altm1~ dirhemdir. Bbylece de kblenin c;al1~ma borcunun yuz kirk
dirhem o ld ugu ortaya c;1km1~t1r. Efen di ni n mirasc;1lan be~ yuz dirhemden bunu al1r.
Geriye uc; yuz altm1~ dirhem ka lir. Bu da k1z ile efendi aras1nda yan yanya
bolu~tUrulur. Efendi bundan yuz seksen di rh em al1r. Boylece mirasc;ilannin elinde
uc; yuz yirmi dirhem olur. Kole lehine vasiyeti de yuz altm1~ dirhemde gec;erli
k1lm1~t1k . Dolay1s1yla uc;te bir ve uc;te iki ~eklindeki payla~1m dogru gerc;ekle~mi~
oldu.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

OLOM HASTALIGINDA SELEM AKDI

Oli.im hastas1 bir ki~i. belli bir vadeye kadar on dirhem degerinde bir
ki.irr bugdaya kar~1hk on dirhem vererek selem akdi yapsa ve sat1c1
(mi.islemun ileyh) dirhemleri teslim alsa, sonra al1e1 (rabbi.i's-selem) olse ve
bi.iti.in mahni kapsayan borcu varsa ve selem akdinin vadesi de
gelmemi~se; bu durumda satrc1 sec;imlik hakka sahiptir. lsterse dirhemleri
geri verir ve selem akdini bozar. lsterse hemen ki.irri.in tamam1n1 teslim
eder.
(unku alum hastas1 ki~i vade yoluyla kay1rma yapm1~t1r. Borc;tan sonra mal1n
uc;te birinde dikkate al1nmas1 bak1m1ndan vade yoluyla vasiyette bulunman1n mal
vasiyetinde bulunma gibi degerlendirildigini daha once ac;1klam1?t1k. Burada bore;,
blen ki?inin terikesini kaplam1?t1r. Dolay1s1yla sat1c1 lehine vadeyi gec;erli kilma
imkan1 yoktur. Boylece de onun yapt1g1 akdin ko~ulu degi?mi?tir. Dolay1s1yla da
sec;imlik hakk1 sabit olmu~tur .
~ayet al1c1 olmeden once vade gelse veya sat1c1 alic1dan once olse de onun
blumuyle vade gelse, bu durumda onun da mirasc;ilar1n1n da sec;imlik hakk1 olmaz.
Aksine bugday kurrunu bdemeye zorlanirlar .
(unku burada akdin gerekc;esi degi?memi?tir.
Eger on dirhem degerindeki bir kurr bugdaya kar?1l1k yirmi dirhem vererek
selem akdi yapsa ve on dirhem borcu varsa , sat1c1 sec;imlik hakka sahip olur. lsterse
dirhemleri geri verir ve selem akdini bozar. lsterse kurru oder ve sat1? bedelinden
(anaparadan) otuz alt1 dirhem geri verir.
(unku buradaki kay1rma mal ve vadenin ikisinde de gerc;ekle~mi~tir.
Dolay1s1yla borc;tan sonra mal1n uc;te birinde dikkate al1n1r. Bore; odendikten sonra
kalan malin uc;te biri, uc; dirhem ile bir dirhemin uc;te biridir . Bu miktar sat1c1ya
vasiyet yoluyla teslim edilmi?tir. Onun ac;1sindan akdin ko?ulu degi?tiginden dolay1
sec;imlik hakk1 sabit olur. Akdi uygulamay1 tercih ederse. kurru hemen oder. (unku
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ tOS
yapt1g1 vasiyeti malin uc;te birinde gec;erli klld1k . Dolay1s1yla ona hie; vade taninmaz .
Kurru hemen oder ve sat1? bedelinden otuz alt1 dirhem geri verir ki, on dirhem
bore; odensin ve mirasc;llara alt1 dirhem ile bir dirhemin uc;te ikisi teslim edilsin .
Vasiyeti de uc; dirhem ile bir dirhemin uc;te birinde gec;erli k1ld1k . Burada her hangi
bir ?eyde akdi gec;ersiz k1lmaya ihtiyac; yoktur. (unku faiz gerc;ekle?meden sat1?
bedelinin bir bolumunu geri verme imkan1 vard1r. Fakat daha once ac;1klad1g1m1z
gibi ikale ve bir kurr bugday1n yine bir kurr bugday kar?il1g1nda satilmas1 durumu
bunun gibi degildir.
~ayet otuz dirhem degerindeki bir kurr bugdaya kar?il1k elli dirhem vererek
selem akdi yapsa ve yirmi dirhem borcu varsa, bu durumda sat1c1 isterse selem
akdini bozar. lsterse kurru oder ve sat1? bedelinden on dirhem geri verir.
(unku sat1? bedelinden yirmi dirhem oran1nda onu kay1rm1?t1r. Borc;tan sonra
bunun uc;te biri ona teslim edilir. Bu da on dirhemdir. Onun ac;1s1ndan akdin ko?ulu
degi?tiginden dolay1 sec;imlik hakk1 da sabit olmu?tur. Akdi uygulamay1 tercih
ederse kurru oder. Sat1? bedelinden on dirhem geri verir. Kalan sat1? bedelinden
[29/79)
yirmi dirhem borcu odenir. Mirasc;llara yirmi dirhem kal1r. Vasiyeti de on dirhemde
gec;erli kllm1?t1k . Dolay1s1yla c;ozum dogru gerc;ekle?mi?tir.
Eger elli dirhem degerindeki bir kurr bugdaya kar?illk teslim edilen bedel yuz
dirhem ise ve sat1c1n1n kirk dirhem de borcu varsa, bu durumda sat1c1 isterse selem
akdini bozar. lsterse kurru oder ve sat1? bedelinden otuz dirhem geri verir.
(unku borc;tan sonra ona vasiyet yoluyla uc;te biri teslim edilir. Bu da yirmi
dirhemdir. Akdin ko?ulu degi?tiginden dolay1 onun sec;imlik hakk1 sabit olur. Akdi
uygulamay1 tercih ettigi zaman kurru oder. Sat1? bedelinden otuz dirhem geri verir
ki kirk dirhem borcu odensin ve mirasc;llanna kirk dirhem teslim edilsin. Vasiyeti de
yirmi dirhemde gec;erli klld1k. Sonuc;ta sat1c1ya bir kurr bugdayin1n degeri ve bore;
odendikten sonra olenin terikesinin uc;te biri teslim edilir. Sat1? bedelinden artan
miktar geri verilir.
Olum hastas1 bir ki?i, belli bir vadeye kadar on dirhem degerinde bir kurr
bugdaya kar?1l1k on dirhem teslim ederek selem akdi yapsa, sonra iki sat1c1dan biri
olse, sonra da al1c1 vade gelmeden once olse; bu durumda olen ki?inin
mirasc;llanna bugday1n yans1 odettirilir.
(unku onun olumuyle selem konusu bugday1n pay1 ile ilgili vadesi gelmi?tir.
Onun mirasc;1lan ac;1s1ndan akdin gerekc;esi degi?memi?tir.
Sag olan ki?i ise sec;imlik hakka sahiptir. Onun ac;1sindan akdin gerekc;esinin
degi?mi? olmas1 ac;1sindan isterse kendi hakk1 ile ilgili olarak selem akdini bozar.
lsterse borc;lu oldugu malin uc;te birini oder.
(unku pay1 ile ilgili olarak onun lehine vade vasiyet edilmi?tir. Dolay1s1yla
onun lehine vasiyet, olen alic1nin malin1n uc;te birinde gec;erli kil1n1r. Bu da onun
106_ _ _ __ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _Kitabu'I-Mebsut

bon;lu oldugu mal1n u<;te ikisi kadard1r. Boylece al1c1nin mirasc;llanna kurrun u<;te
ikisi teslim edilmi~ olur. Bunun degeri alt1 dirhem ile bir dirhemin uc;te ikisidir.
Dirhemin uc;te biri ise vadeli olarak zimmetinde bore; kalir. Bunun degeri de uc;
dirhem ile bir dirhemin uc;te biridir.
)ayet sa t1~ bedeli yirmi dirhem ise ve sat1c1lardan biri al1c1dan once o l mu~se
veya ondan sonra fakat davala~mada n once olmu~se, sag olan1 ve olenin de
mirasc;1s1 se<;im lik hakka sahip olur.
C,:unku onlan mal1n1n yans1 oran1nda kay1rm 1 ~t1r. Onlara kay1rma olarak ancak
malin uc;te biri teslim edilir. lkisi ac;1s1ndan da akd in ko~ulu degi~mi~ti r. Bu yuzden
onlann sec;imlik hakk1 sabit olmu~tur.
Eger akdi uygulamay1 tercih ederlerse, bugday kurrunu oderler. Sat1~
bedelinden de uc; dirhem ile bir dirhemin u<;te birini geri verirler.
C,:unku on lara kay1rma yoluyla ancak malin uc;te biri teslim edi lir. Bu da alt1
dirhem ile bir dirhemin uc;te ikisidir. Dolay1s1yla on dirhem degerindeki kurru ve
sat1~ bedelinden de u<; dirhem ile bir dirhemin uc;te birini hemen oder ki, boylece
mirasc;llara on u<; dirhem ile bir dirhemin uc;te biri teslim edilsin. Vasiyeti de alt1
dirhem ile bir dirhemin uc;te ikisinde gec;erli klld1k. Boylece onlara sat1~ bedelinden
kurrun degeri ve vasiyet yoluyla, olen al1c1nin mal1n1n uc;te biri teslim edi l m i ~ olur.
)ayet olen sat1c1 fakir ise, digeri sec;imlik hakka sahip olur. lsterse
dirhemlerden payin1 geri verir. Selem akdini boza r. lsterse kurrun yans1n1 oder.
Sat1 ~ bedel inden u<; dirhemi geri verir.

C,:unku olen sat1c1, lehine yapllan vasiyeti alarak olmu~tUr . Zimmetindeki borcu
oder. Malin uc;te biri ikisi aras1nda e~ it payl a~1l1yordu. Dolay1s1yla her birisinin bir
pay hakk1, al1cinin mirasc;ilannin da dart pay hakk1 olur. Ya~ayan sat1c1nin pay1 be~
pay yapil1r. Ona vasiyet yoluyla bir pay teslim ed ilir. Be~te dordunu de oder. Bu da
kurrun yans1nin degeri olan be~ dirhem ve sat1~ bedelinden uc; dirhemdir. Boylece
mirasc;llara sekiz dirhem teslim edi lir. Vasiyeti de sag olan sat1c1ic;in iki dirhemde ,
olen sat1c1 i<;in de ayn1 miktarda gec;erli kllm1~t 1k. Dolay1s1yla pay la ~ 1m dogru
gerc;ekle~mi~tir.

Eger sat1~ bedeli otuz dirhem ise ve iki sat1c1dan hic;biri olmem i~se , fakat bir
tanesi yitse (gaib) 18 ve al1c1nin mirasc;1lan, "bu selem akdini gec;erli saymay1z" dese,
diger sat1c1 sec;imlik hakka sahip olur. lsterse pay1nda selem akdini bozar.
[29/80] Dirhemlerden payin1 geri verir. lsterse kurrun yans1ni oder. Sat1~ bedelinden yedi
dirhem geri verir.
C,:unku daha once ac;1klad1g1m1z gibi mal1n uc;te biri ikisi arasinda yan yanya
olur. Hazir bulunan sat1c1 pay1na ancak bir pay ile, al1c1nin mirasc;1lan da dart pay

18
Gaib I -,...iWI: Ya?ad1g1 bilinen fakat nerede oldugu bilinmeyen kimse. Hayatta olup almad1g1 da
bilinmiyorsa ona "mefkud " denir.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 101
ile katll1r. Dolay1s1yla onun zimmetinde bulunanin be?te biri ona teslim edilir. Bu da
vasiyet yoluyla ona teslim edilen O<; dirhemdir. Al1c1nin miras<;llanna ise kurrun
yans1nin degeri olan be? dirhem ile sat1? bedelinden yedi dirhem geri verir. Bu da
on iki dirhem eder. Hazir bulunan sat1c1 i<;in vasiyeti O<; dirhemde, gaip olan sat1c1
i<;in de ayni miktarda ge<;erli k1ld1k. Dolay1s1yla payla?1m dogru ger<;ekle?mi?tir.
~ayet yarg1<; aralannda yukandaki hukmu verdikten sonra yiten ki?i hazir olsa,
bu durumda se<;imlik hakka sahip olur. lsterse akdin ko?ulu degi?tiginden dolay1
selem akdini bozar. Sat1? bedeli olan dirhemleri geri verir. lsterse kurrOn yans1n1
oder. Sat1? bedelinden de O<; dirhem geri verir.
~Onku miras<;llara on iki dirhem teslim edilmi?tir. Onlann hakk1nin
tamamlanmas1na sadece sekiz dirhem kalm1?t1r. Dolay1s1yla degeri be? dirhem olan
yanm kurru verdigi ve sat1? bedelinden de onlara O<; dirhem geri verdigi zaman,
onlara yirmi dirhem teslim edilmi? olur. Sat1cllardan birisi lehine vasiyeti O<;
dirhemde, digeri lehine yedi dirhemde ge<;erli k1lm1?t1k . Dolay1s1yla <;ozOm dogru
ger<;ekle?mi?tir. Birinciye hi<;bir ?ey geri verilmez. ~Onku selem akdinin hukmu,
sat1? bedelinden geri verilen ol<;Osunde asll bak1m1ndan ortadan kalkm1?t1r.
Dolay1s1yla bundan sonra hi<;bir ?eyinde akdin hukmu geri gelmez.
Bir kimse olum hastallginda otuz dirhem degerinde bir kurr bugday
kar?il1g1nda O<; ki?iye altml? dirhem vererek selem akdi yapsa, dirhemler teslim
al1nsa, sonra alic1 olse ve bunun d1?inda mall yoksa ve miras<;1lar bu ki?ilerden
birisini bulamasa, diger iki ki?iyi bulamazsa; bu durumda bulunan ki?i se<;imlik
hakka sahip olur
~Onku onun a<;1s1ndan akdin ko?ulu degi?mi?tir.

Eger akdin geregini yapmay1 tercih ederse kurrun O<;te birini oder. Sat1?
bedelinden yedi dirhem ile bir dirhemin yedide birini geri verir.
~Onku malin O<;te biri O<; ki?i aras1nda O<; paya bolunur. Hazir bulunan ki?i
payina bir pay, miras<;1lar da alt1 pay ile kat11ir. Dolay1s1yla ona pay1nin yedide biri
teslim edilir. Pay1 da yirmi payd1r. Bunun yedide biri bir dirhem ile bir dirhemin
yedide alt1s1dir. Bunun d1?inda kalani miras<;1lara geri vermesi gerekir. O da kurrun
O<;te birinin degeri olan on dirhem ve sat1? bedelinden yedi dirhem ile bir dirhemin
yedide biridir.
~ayet yarg1<; aralannda bu hukmu verdikten sonra ve miras<;llarla birinci ki?i
arasinda selem akdini bozduktan sonra miras<;ilar yiten iki ki~iden birini bulsa, bu
ikinci ki?i de ayn1 ~ekilde se<;imlik hakka sahip olur. lsterse payinda selem akdini
bozar. lsterse kurrun O<;te birini oder. Sat1~ bedelinden bir dirhemin yedide biri
d1~1nda O<; dirhem geri verir.
~Onku miras<;1lann elinde on yedi dirhem ile bir dirhemin yedide biri
bulunmaktadir. Soyledigimiz miktan da verince, onlara otuz dirhem teslim edilmi~
lOS_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut
olur. Bu da ikisine teslim ettiginin dortte Oc;OdOr lkinci sat1c1n1n elinde on yedi
dirhem ve bir dirhemin yedide biri olur. On dirhem sat1c1nin odedigi bugday1n
degeridir. Yedi dirhem ile bir dirhemin yedide biri de kay1rmad1r. Kay1rmanin
gerc;ekle~tigi bu miktar, birinci ki~inin kay1rma yoluyla ald1g1 miktar ile birlikte,
ikisine teslim edilenin dortte biridir. lkinci ki~i birinciye hic;bir ~ey geri vermez.
C::OnkO yarg1c;, birinci ki~inin sat1~ bedelinden olan pay1ndan geri verdigi miktarda
akdi bozmu~tur. Dolay1s1yla bundan sonra hak tekrar donmez. Bundan dolay1 bu
boyledir.
~ayet bunu yapt1ktan sonra Oc;OncO ki~iyi bulsalar, onun pay1nda selem gec;erli
olur. Onun kay1rma pay1 da gec;erli olur.
C::OnkO bu, maim Oc;te birinin tamam1d1r. Dolay1s1yla mirasc;llara pay1ni verir.
(29/ 81 ] Bu da on Oc; olup on dirhem degerindedir. Boylece mirasc;llara kirk dirhem teslim
edilir. Bu da olen ki~inin terikesinin Oc;te ikisidir. Oc;OncO sat1cmm elinde de yirmi
dirhem olur. On dirhem odedigi bugday1n degeridir. On dirhem de kay1rmad1r. Bu
kay1rmanm gerc;ekle~tigi miktar ilk iki ki~inin ald1g1 miktar ile birlikte olen al1cm1n
terikesinin Oc;te biridir.
Yukandaki c;ozOmOn temeli ~udur: Mirasc;llar birinci ki~iyi bulunca onunla
onlar aras1ndaki bolO~Om daha once ac;1klad1g1m1z gibi yedi pay Ozerinden
gerc;ekle~ir . lkinci ki~iyi bulduklannda ise onlarla birinci ve ikinci ki~i aras1ndaki
bolO~Om sekiz pay Ozerinden gerc;ekle~ir. C::OnkO Oc;OncO ki~i paym1 alm1~ sayll1r.
Geriye mirasc;1lann alt1 payda hakk1, diger iki ki~inin de iki payda hakk1 kalm1~t1r.
Boylece olen ki~inin birinci ve ikinci ki~iye, zimmetlerinde bulunan maim dortte
birini teslim ettigini ogrendik. Daha once ac;1klad1g1m1z gibi birinci ki~i pay1ni
alm1~t1r. Dolay1s1yla dortte birden geri kalan miktar ikinci ki~iye verilir. Sonra
Oc;OncO ki~iyi bulduklannda da mirasc;1lann hakk1 mal1n Oc;te ikisinde, lehine vasiyet
yapllan ki~ilerin hakk1 da maim Oc;te birinde olur. Ilk iki ki~i. onlara ba~ka bir ~ey
ula~t1rmay1 engelleyecek ~ekilde haklann1 alm1~lard1r. Dolay1s1yla mal1n Oc;te
birinden kalan miktann tOmO Oc;OncO ki?iye teslim edilir.
OIOm hastas1 bir ki?i, belli bir vadeye kadar yirmi dirhem degerinde bir kOrr
bugday kar?il1g1nda yirmi dirhem vererek selem akdi yapsa ve bunun kar?il1g1nda
on dirhem degerinde bir ?eyi rehin alsa, bu rehin de telef olsa, sonra selem akdinin
vadesi gelmeden once olse, rehin ald1g1 mal kOrrOn yans1ni gotOrmO~ olur.
C::OnkO rehin ald1g1 maim degeri kOrrOn yans1n1 kar?ilamaktad1r. Rehinin telef
olmas1yla ancak onun degeri oraninda hakkm1 alm1? olur.
Sat1c1ya, "sec;imlik hakka sahipsin, istersen bugday kOrrOnden borc;lu kald1gm
miktann Oc;te ikisini ode, geri ka lan1n1 da vadesinde odersin. lstersen dirhemleri
geri verve ahc1n1n mirasc;1lanndan kOrrOn yans1ni al" denir.
C::OnkO vade ile kay1rma ancak mal1n Oc;te biri oranmda gec;erli olur. OIOmO
s1rasmda onun mal1 da kOrrOn yans1d1r. Dolay1s1yla bunun ancak Oc;te birinde ona
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 109
vade tan1nir. Onun se<;imlik hakk1 sabit olur. (unku akdin ko?ulu degi?mi?tir. Akdi
bozmay1 tercih ettigi zaman dirhemleri geri verir. Mirasi;llardan kurrun yans1n1 alir.
(unku rehin ald191 mal onun elinde telef olunca, bununla kurrun yansin1 alm1?
oldu. Dolay1s1yla sat1c1, sanki ona kurrun yansin1 teslim etmi?tir. Bu yuzden akdi
bozdugu zaman miras<;llann bunu ona geri vermesi gerekir. Ancak onun bori;lu
kald191 miktar konusunda mirasi;llar ona vadesine kadar izin verirlerse, o zaman
ondan allrlar. Bununla sat1c1n1n sei;imlik hakk1 da du?er. (unku onun ai;1sindan
akdin gerek<;esi degi?memi?tir. (unku akdin gerek<;esi, sat1c1nin vadesi gelince
bori;lu oldugu miktan bdemesini gerektirir. Fakat mirasi;llar geri kalan mal
konusunda vadeye raz1 olunca, vade gelince mal1 teslim etme hakk1 ona tan1nm1?
oldu.
~ayet blum hastas1 ki?i, on dirhem degerinde bir kurr bugday kar?1l1ginda
yirmi dirhem vererek selem akdi yapsa, on dirhem degerinde bir mall ondan rehin
alsa, bu rehin de telef olsa, sonra hasta blse; bu durumda sat1c1 isterse dirhemlerin
tUmunu geri verir. Kendi kurru gibi bir kurr bugday1 al1c1nin miras<;llanndan al1r.
lsterse sat1? bedelinden alt1 dirhem ile bir dirhemin ui;te ikisini geri verir.
(unku mal1n yans1 oraninda onu kay1rm1?t1r. Halbuki ona kay1rma yoluyla
ancak mal1n ui;te biri teslim edilir. Onun ai;1sindan akdin ko?ulu degi?tiginden
dolay1 se<;imlik hakk1 sabit olur. Akdi bozmay1 tercih ettiginde ise sat1? bedelini geri
verir. Kendi bugday kurru gibi bir kurr bugday1 geri al1r. (unku rehin telef olunca
al1c1 bugday kurrunu alm1? oldu . Sanki geri;ekte alm1?t1r. Bu yuzden selem akdinin
bozulmas1 durumunda geri vermesi gerekir. Akdi devam ettirmeyi tercih ettigi
takdirde, blen ki?inin blumu siras1nda mall on dirhemdir. (unku kurr tUketilmi?tir.
Dolay1s1yla kay1rma yoluyla ona u<; dirhem ile bir dirhemin ui;te biri teslim edilir.
Alt1 dirhem ile bir dirhemin ui;te birini geri verir.
Eger yirmi dirhem degerinde bir kurr bugday kar?il191nda elli dirhem vererek (29/82)
selem akdi yapsa ve otuz dirhem degerinde bir mal1 ondan rehin alsa ve rehin de
telef olsa, sonra hasta else, daha once sbyledigimiz gibi sat1c1 se<;imlik hakka sahip
olur. lsterse dirhemleri geri verir. Kendi bugday kurru gibi bir kurr bugday1 ondan
al1r.
(unku rehin konusu malin telef olmas1yla bugday kurrunu alm1? oldu. Fazlallk
konusunda o guvenilir bir ki?idir. Dolay1s1yla akdin bozulmas1 durumunda al1c1,
sat1cinin bugday kurru gibi bir kurru geri verir.
Sat1c1 isterse sat1? bedelinden mirasi;1lara yirmi dirhem geri verir.
(unku onun olum s1ras1nda mall otuz dirhemdir. Kurr harcanm1?t1r. Bu
yuzden onun terikesinden say1lmaz . Dolay1s1yla ona vasiyet yoluyla on dirhem
teslim edilir. Sat1? bedelinden yirmi dirhem geri verir. Bu da blen ki?inin terikesinin
ui;te ikisidir.
llO_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut

~ayet on dirhem degerinde bir kurr bugdaya kar~ll1k on dirhem vererek selem
akdi yapsa ve on dirhem degerindeki bir mall ondan rehin alsa, sonra akdin vadesi
gelmi~ken ve kurrun degeri be~ dirhem iken, hasta ki ~ i olse, miras<;llar sadece
bugday kurrunu al1r.
(unku al1c1 selem akdi yapt1gmda hi<;bir ~eyde sat1c1y1 kay1rmam1~t1r. Vade
geldikten sonra olmu~tOr. Buna gore selem akdinde kay1rma yoksa, sagl1kl1 halde
veya alum hastal1g1nda akit yapmas1 arasmda fark olmaz .
Bir kimse alum hastal1g1nda o gunku degeri yirmi dirhem olan bir kurr bugday
kar~ll1g1nda otuz dirhem vererek selem akdi yapsa, sonra hasta ki~i blse ve
oldugunde bugday kurrunun degeri on dirhem ise, miras<;llar da onay vermezse,
akdin ko~ulu degi~tiginden dolay1 sat1c1 se<;imlik hakka sahiptir. Akdi uygulamay1
tercih ederse, bugday kurrunu oder. Sat1~ bedelinden on dirhem geri verir.
(unku burada akdin temelinde kay1rma imkan1 vard1r. Kay1rman1n
ger<;ekle~tigi mal da ancak vasiyet yoluyla ona teslim edilir. Dolay1s1yla kurrun dava
s1rasmdaki degerine baki11r. Dava s1rasmdaki degeri de on dirhemdir. Miras<;llann
hakk1 ise yirmi dirhemdir. Bu yuzden bnceki sorunda bulunan durumun aksine
bugday kurru ile birlikte sat1~ bedelinden on dirhem geri vermesi gerekir. (unku
orada selem akdi ger<;ekle~irken akdin temelinde kay1rma bulunmamaktad1r .
Dolay1s1yla i<;inde vasiyet yoksa alum hastallg1nda yapmas1 ile sagllkl1 halde
yapmas1 aras1nda fark olmaz.
Eger bugday kurrunu rehin verirse, bu durumda rehin hukmunde olur.
Kurrun rehin b1rakild1g1 gunku degerine bak1l1r.
(unku hakk1 alm1~ olmanm ba~lang1c1 rehin konusu mal1 teslim alma ile sabit
olur. Dolay1s1yla o gunku degeri dikkate alln1r. Bunun a<;1klamas1 ~udur :
Olum hastas1 bir ki~i, yirmi dirhem degerindeki bir kurr bugdaya kar~ll1k otuz
dirhem vererek selem akdi yapsa, kurre kar~ll1k yirmi dirhem degerinde bir mal
rehin alsa, sonra al1c1 olse ve kurrun degeri on dirhem olmu~sa, rehin de telef
olmu~sa, bu durumda rehin, allnd1g1 gunku degeri uzerinden bugday kurrunun
yerine ge<;mi~ olur.
(unku rehin ald1g1 maim degeri bugday kurrunu kar~1lamaktad1r . Dolay1s1yla
rehin konusu mall teslim almakla akdin geregi olan mal1 alm1~ olur. Telef olmas1yi°a
a kit tamamlan1r.
Sonra sat1c1 se<;imlik hakka sahip olur. lsterse dirhemleri geri verir. Odeyecegi
bugday kurru gibi bir kurr bugday1 ondan allr.
(unku rehin konusu maim telef olmas1yla bugday kurrunu alm1~ olmas1,
ger<;ekte alm1~ gibi degerlendirilir.
lsterse sat1~ bedelinden miras<;1lara alt1 dirhem ile bir dirhemin u<;te ikisini geri
verir.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ __ _ __ 1t 1
c;unku bugday kurru tUketilmi?tir. Dolay1s1yla bunun selem akdinin
geri;ekle?tigi gunku degeri sat1? bedelinden c;1kanld1g1 zaman on dirhem kal1r. Bu
da olen ki?inin mal1d1r. Lehine kay1rman1n gerc;ekle?tigi ki?iye bunun uc;te biri
teslim edilir. Oc;te ikisi mirasc;llara geri verilir. Bu da alt1dirhem ile bir dirhemin uc;te
ikisidir.
$ayet alum hastas1 ki?i, yirmi dirhem degerindeki bir kurr bugdaya kar?1l1k elli
dirhem vererek selem akdi yapsa, ondan yirmi dirhem degerinde bir mal1 rehin
alsa, kurrun degeri de otuz dirheme c;1ksa , sonra ahc1 olse ve rehin ahnan mal telef
olmu?sa; bu durumda rehin, kurrun o gunku degerini ortadan kald1nr.
c;unku rehin olan malin teslim al1nmas1yla onun ic;in kurrun tUmu ile ilgili
olarak hakk1n1 alma i?leminin ba?la ng1c1 sabit olmu?tur. c;unku onun degeri kurru
kar?ilamaktad1r . Dolay1s1yla rehin konusu malin telef olmas1yla hakk1n1 alma i?lemi (29/83)
tamamlanm1? olur. Bundan sonra ku rru n degerinin artmas1na bak1lmaz.
Sat1c1 sec;imlik hakka sahip olur. lsterse dirhemleri geri verir . Kendi bugday
kurru gibi bir kurr bugday ahr. lsterse sat1? bedelinden yirmi dirhem geri verir. Bu
da rehin konusu malin gotUrdugu miktardan sonra, olen ki?inin terikesinin uc;te
ikisidir.
c;unku bugday kurru tUketi lmi?ti r. Akit s1ras1nda degeri yirmi dirhem idi. Eger
kay1rma otuz dirhem oraninda ise, ki blen ki?inin mal 1da kay1rmanin gerc;ekle?tig i
miktar kadard1r. Bu durumda sat1c1ya bunun ancak uc;te biri teslim edi lir. 0 da on
dirhemdir. Olenin mirasc;1lanna da yirmi dirhem geri verilir ki, uc;te bir ve uc;te iki
?eklindeki payla?1m gerc;ekle?mi? olsu n.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

OLOM HASTASI SATICININ SELEM AKDI YAPMASI

Bir kimse kirk dirhem degerinde nitelikleri belirlenmi~ bir kurr bugday
kar~1hgmda oli.im hastas1 bir ki~iye on dirhem vererek selem akdi yapsa ve
hasta ki~i dirhemleri teslim alsa, sonra sat1c1 else ve bu kurr bugday
d1~mda mah yoksa, ahc1 sec;imlik hakka sahip olur.

c;unku sat1c1 onu otuz dirhem oraninda kay1rm1?t1r. Bu da onun mal1n1n uc;te
birinden fazlad 1r. Kay1rma yoluyla ise ona ancak mahn1n uc;te biri teslim edilir.
Dolay1s1yla yapt1g1 akdin geregi ona teslim edilmeyince sec;imlik hakka sahip olur.
Dilerse selem akdini bozar. Mirasc;llardan dirhemlerini ister. Dilerse kurrun
yans1n1 al1r. Kurrun diger yans1 mirasc;llann olur.
Boylece ahc1ya teslim edilen miktar kurrun yans1 olur. Bunun degeri de yirmi
dirhemdir. Bunun on dirhemini kendisin in mirasc;1lara teslim ettigi on dirhem
kar?il1g1nda, diger on dirhemi de kay1rma yoluyla al1r. Bu da olen ki?inin b1rakt1g1
112_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'l-Mebsut

malin uc;te biridir. Mirasc;1lara da kurrun yans1 teslim edilir. Bunun degeri yirmi
dirhemdir. Bu da olen ki~inin terikesinin uc;te ikisidir. Hakim e~-Sehld
"Muhtasar"inda " isterse kurru al1r ve mirasc;1lara yirmi dirhem verir " demi~tir.
Bununla da, sat1~ bedelindeki fazlahk yoluyla belli bir malin satilmasina k1yas
ederek, kay1rma miktanndan malin uc;te birini a?an1 geri vermeyi amac;lam1?t1r.
Ancak bu yanli ?t1r. (unku sat1c1nin olumunden sonra sat1? bedelindeki art1? gec;erli
olmaz. (unku sat1c1 olunceye kadar sat1? bedeli teslim al1nmazsa, olumunden
sonra teslim alinmas1 caiz olmaz. Dolay1s1yla akdin asl1na bagl1 olan art1? sabit
olmaz. Burada da sat1c1nin olumunden sonra teslim ahnm1?t1r. Bu da gec;erli olmaz.
Sayet, "M irasc;ilarin sat1~ bedelinden bir ?ey geri vermesi gerekmeden kurrun
yans1nin onlara teslim edilecegini soylemek ne kadar dogru olur? (unku kurrun
yans1nin onlara tesl im edilmesi ancak bu miktarla ilg ili olarak akdin bozulmas1
durumunda olur. Ak it konusu mal1n yans1 ile ilgili olarak akdin bozulmas1 da
kar?il1ks1z gec;erli olmaz " , ~eklinde bir iddiada bulunulsa, ?U ?ekilde cevap veririz:
Mirasc;ilara kurrun yans1 ancak indirim/tenzilat yoluyla tesl im edilir. Soyle ki, al1c1
akdin geregini yapmay1 tercih ettiginde sanki kurrun yans1ni dLi?LirmO? oldu . Daha
once sat1 ~ bedel i ile ilgili olarak, bu bedelin bir bolumunun dLi?Lilerek sat1c1nin
mirasc;ilanna geri verilecegini ac;1klam1?t1k . Sat1? bedelinde tenzilat yapmak caiz
oldugu gibi selem konusu malda da caiz olur. (unku selem konusu mal1n bir
bolumunun teslim ahnmadan once borc;tan kurtanlmas1 (ibra edilmesi) gec;erlidir.
Bir bolumunun du ~ urU\mesi de ayn1 ~ekilde gec;erli olur.
Sayet olen ki?inin zimmetinde terikesini kapsayan bir bore; varsa, kay1rma
[29/84)
gec;erli olmaz.
(unku bu vasiyettir.
Ahc1, sat1? bedeli olan payin1 almak uzere alacaklilarla birlikte terikeyi payla?1r.
(unku alacaklilann hakk1ndan dolay1 kurrun teslimi imkans1zd1r. Bu yuzden
sat1~ bedelinin geri verilmesi gerekir. Halbuki sat1c1 onu harcam1~t1r. Dolay1s1yla
diger borc;lar gibi bu da onun zimmetinde bore; olur. Bu yuzden terikeye borc;lan
oraninda payla?mak uzere katil1rlar.
Sayet al1c1, selem konusu mal kar?1hg1nda ondan bir mal rehin alm1~sa ve
buna dair delil varsa, sonra sat1c1 olse ve rehin b1rakt1g1 mal d1?1nda ba?ka mal1
yoksa ve zimmetinde borc;lar varsa; bu durumda ahc1 sat1? bedelini rehin ald1g1
maldan ahr. Geri kalani da alacakl1lara geri verir.
(unku rehin konusu mafia ilgili olarak al1cinin hakk1 diger alacaklilann
hakk1ndan once gel ir. Dolay1s1yla verdigi sat1~ bedelini al1r. Geri kalani da
alacaklilara geri verir. (unku bore; vasiyetten once gelir.
Bir kimse yuz dirhem degerinde bir kurr bugday kar~il1ginda on dirhem
vererek olum hastas1 birisiyle selem akdi yapsa ve sat1c1 dirhemleri teslim a/1p
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 113
tOketse, sonra da ba?ka bir ki?i lehine mal1ntn u~te birini vasiyet ederek else ve bu
bugday kurru d1 ?1nda mal1 da yoksa, bu durumda ahc1 isterse selem akdini bozar.
Dirhemlerini geri ahr.
~unku yapt1g1 akdin geregi ona teslim edilmemi?tir. Akdi ge~ersiz ktld1g1
zaman, onun lehine kay1rma yoluyla yaptlan va siyet de ge ~ersiz olur . Bu durumda
diger ki?i lehine, olenin mal1nin u~te birinde vasiyet ge~erli olur.
lsterse kurrun be?te ikisini al1r. lnd irim yoluyla be?te u~unu miras~1lara verir.
Boylece ona on dirhem kar?tl1g1nda kurrun be?te ikisi teslim edilir. Bunun
degeri de kirk dirhemdir. Dolay1s1yla onun lehine vasiyet bundan otuz dirhemdir.
Miras~tlara da kurrun be?te u~u teslim edili r. Bunun degeri de altml? dirhemdir.
Boylece u~te bir ve u~te iki ?eklindeki payla?1m dogru olur.
Hakim e?-$ehld (rh .a ), "isterse bugday kurrunu ahr ve miras~tlara altm1?
dirhem verir" , der. Fakat daha once a~1klad1g1m1z nedenden dolay1 bu yanl1?t1r.
EbO Hanlfe (rh .a.J'ye gore, lehine vasiyette bulunulan ki?i olenin terikesinden
hi~bir ?ey almaz.

~unku kay1rma, temelde diger vasiyet ~e?itlerinden once gelir. Burada

kay1rma yetmi? dirhem oran1nda olup olenin malin1n u~te birinden fazlad1r.
Dolay1s1yla lehine kay1rman1n ger~ekle?tigi ki ?iye maltntn u~te biri teslim edilir.
Diger ki?i ise bir ?ey almaz .
EbO Yusuf (rh a.) ve Muhammed (rha )'e gore ise, ikisi de mal1n u~te birine
paylan oran1nda kattl1r .
Dolay1s1yla lehine kay1rma ger~ekle?en ki?i tOm mal oraninda, lehine maltn
u~te biri vasiyet edilen ki?i de malin u~te biri oraninda kattl1r. Boylece mal1n u~te
biri ikisi aras1nda dort paya bolunur. Malin u ~te ikisi de sekiz pay olur. Dolay1s1yla
al1c1 akdi devam ettirmeyi tercih ettiginde, bugday kurrunun degerinden otuz iki
bu~uk dirhem altr. lndirim yoluyla kurrun degerinden altmt? yedi bu~uk dirhemi de
miras~1lara geri verir . Lehine vasiyette bulunulan diger ki?i de yedi bu~uk dirhem
al1r. Bu da olen ki?inin terikesinin u~te birinin dortte biridir. ~unku terike yetmi?
dirhem kadardtr. Kurrun on dirhem kadan sat1? bedeli kar?tl1g1nda hak edilmi?tir.
Bu yuzden, lehine kay1rma ger~ekle?en ki?inin maltn u~te birine tOm mal orantnda
kat1lacagin1 soyledik . ~unku onun lehine kay1rma bunun tOmunde ger~ekle?mi?tir.
Miras~tlara da altm1? dirheme kar?tltk gelen teslim edilir . Bu da terikenin u~te
ikisidir. Al1c1 da kurrden otuz iki bu~uk dirheme denk olani altr. On dirhemi verdigi
on dirhem kar?tl1g1nda, yirmi iki bu~uk dirhemi de kay1rma yoluyla al1r. Bu da
terikenin u~te birinin dbrtte u~udur.
$ayet sat1c1n1n bir kolesi varsa ve olum hastal1g1nda onu ozgur k1lsa; EbO
Yusuf (rh .a) ve Muhammed (rh a.)'e gore, bzgur ktlma uygulanmaya daha lay1kt1r.
Al1c1 satt? bedelini ister. Bunun d1?1nda ba?ka bir ?ey almaz .
114_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

EbO Hanlfe (rh.a.)'ye gore ise, eger sat1c1 once kay1rmada bulunmu~sa,
kay1rmanin gen;ekle~tigi miktann malin uc;:te birinden c;:1kanlmas1 ozgur kilma
i~leminden once gelir. $ayet once koleyi ozgur kilm1~sa, koleyi ozgur kilma ile
kay1rma arasinda oncelik konusunda fark olmaz.
Bu sorunun ac;:1klamas1 "Belli Mal (ayn) ve Bore;:" konusunda gec;:mi~tir .
(29/85) Bir kimse on dirhem kar~1hginda olum hastas1 birisinden otuz dirhem
degerinde bir kurr bugday satin alsa, sonra sat1c1 olse ve bu bugday kurru d1~1nda
mal1 yoksa ve bunu ba~ka bir ki~iye de on dirhem kar~il1ginda satm1~sa, birinci al1c1
sat1~ akdi konusunda daha oncelikli hakka sahiptir. Kay1rma diger ki~i lehine degil
onun lehine gerc;:ekle~ir.
(unku kay1rma yoluyla vasiyet sat1~ akdinin kapsam1nda bulunmaktad1r. lkinci
ki~i lehine yapilan sat1~ akdi de gec;:ersizdir.
$ayet bu sat1c1nin bir kurr bugday1 daha varsa ve olum hastahg1nda bunu
ba~ka bir ki~iye satsa ve bu sat1~ akdinde onu kay1rsa, sonra da olse; birinci ki~i ile
ikinci kurru satin alan ki~i mal1n uc;:te birini payla~1rlar . lkisinden her birisi kazand1g1
pay1, satin ald1g1 kurrden al 1r. Kurrun degerinden geri kalan1 da dirhem olarak
mirasc;:ilara geri verirler.
(unku belli bir malin satilmas1 durumunda sat1c1nin olumunden sonra sat1~
bedelinde art1~ yaparak kay1rmay1 ortadan kald1rma imkan1 vard 1r. (unku sat1~
akdinde sat1c1nin olumunden once sat1~ bedelinin teslim al1nmas1 ko~ul degildir.
Fakat ac;:1klad1g1m1z uzere selem akdi boyle degildir.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

OLOM HASTASI BIR Kl~ININ KOLESINI OZG0R KILMASI, BU

KOLENIN ONU YANLl~LIKLA OLDURMESI VE OLMEDEN ONCE
BAGI~ YAPANIN ONU AFFETMESI
Oll.im hastas1 bir kimse bin dirhem degerinde bir koleyi bir ki~iye
bag1~lasa, bu ki~ i koleyi teslim etse ve bunun d1~inda mah da yoksa, sonra
kole kendisini bag1~layan1 yanh~hkla oldi.irse ve bag 1~layan olmeden once
koleyi affetse, bu durumda lehine bag1~ gerc;ekle~en ki~iye, "koleyi teslim
et veya fidyesini ver" denilir. Eger koleyi teslim etmeyi tercih ederse, be~te
dordi.ini.i tesl im eder. Be~te birinde onun lehine bag1~ gec;erli olur.
(OnkO hem bag1~ta bulunmu~ hem de onu affetmi~tir. Bunlann her birisi de
malin uc;:te birinde gec;:erli olan bir vasiyettir. Dolay1s1yla lehine bag1~ gerc;:ekle~en
ki~inin bag1~ ac;:1s1ndan hakk1 bir payd1r. Sonra, eger af olmasayd1 bu pay1 teslim
ederdi. Dolay1s1yla af yoluyla bu pay ona teslim edilir. Mirasc;:ilann da dort payda
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ llS

hakk1 olur. Cunku onun lehine vasiyeti iki payda gec;erli k1ld1k. Af yoluyla bir ve
ba()1? yoluyla bir pay. Bu yuzden kole be? pay olur. Bir payda ba()1? gec;erli olur.
Sonra bu payda af gec;erli olur. Boylece bu pay iki pay anlam1na gelir. Olen ki?i
sanki bir kole ile bir kolenin be?te birini b1rakm1? olur. Dolay1s1yla mirasc;1lara
kolenin be~te dordu teslim edilir. Lehine vasiyette bulunulan ki?iye de hukumsel
ac;1dan kolenin be?te ikisi teslim edilir. Boylece uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki
payla?1m gerc;ekle?mi? olur.
Cebir yoluyla c;ozumunde ise kole bir mal say1 l1r. "Bir ?ey" inde ba()1? gec;erli
olur. Sonra "bu ?ey"de af gec;erli olur. Mirasc;llann elinde "bir ?ey" d1?1nda bir mal
kal1r. Bu da "dort ~ey" e denktir. Cunku ba()1?1 "bir ?ey" de gec;erli klld1k. Af da "bir
?ey" de gec;erlidir. Mirasc;llann da bunun iki kat1na ihtiyac1 vard1r. Bu da "dort
?ey"dir. Bu yuzden mala "bir ?ey" ekle ve dengine de ayni miktarda ekleme yap .
Boylece tUm malin "be? ?ey"e denk oldugu ortaya c;1km1?t1r. Ba()1?1 da "bir ?ey"de
gec;erli k1ld1g1m1zda bu, kolenin be?te biri anlam1na gelir. Aff1 da ayn1 ?ekilde bu
miktarda gec;erli kild1k.
$ayet fidye vermeyi tercih ederse, kolenin uc;te birine kar?il1k diyetin uc;te
birini verir. Kolenin tUmu ona teslim edilir.
Cunku af, ba()1?tan daha du?Lik olsayd1 daha once soyledigimiz c;ozum ?ekline
gore kolenin alt1da birine kar?illk fidye verirdi : Buna gore eger olen ki?inin iki bin
dirhemi olsayd1, kolenin tUmunde af gec;erli olurdu. Dolay1s1yla iki bin dirhem
diyete eklenir. Sonra diyet oran1nda af gec;erli olur. lki bin dirhem oraninda da af
gec;erli olmaz. Bu da tUm mal1n alt1da biridir. Dolay1s1yla buna kar?il1k olarak diyetin
alt1da birini verir . Ba()1? ve af bir araya geldigi zaman odemesi gereken fidye iki
(29/86]
kat1na c;1kar. Bu yuzden kolenin uc;te birine kar?illk diyetin uc;te birini fidye verir. Bu
da uc; bin dirhem ile bir dirhemin uc;te biridir. Lehine ba()I? gerc;ekle?en ki?iye de
ba()1? yoluyla kolenin tUmu ve af gerc;ekle?en miktannda uc;te ikisi olan alt1 yuz
altm1? alt1 dirhem ile bir dirhemin uc;te ikisi teslim edilir. Cunku cinayetin geregi iki
?eyden birisidir: Kolenin degeri veya diyet. Ancak en az olani dikkate al1nir. 0 da
kolenin degeridir. Cunku kesin bilinen odur. Sonuc;ta lehine ba()1? gerc;ekle?en
ki?iye teslim edilen miktar bin alt1 yuz altm1? alt1 dirhem ile bir dirhemin uc;te ikisi
olur. Mirasc;llara da diyetten bunun iki kat1 teslim edilmi?ti. Dolay1s1yla payla?1m
dogru gerc;ekle?mi?tir.
Kolenin degeri iki bin dirhem ise ve degerini teslim etmeyi tercih etse, daha
once ac;1klad1g1m1z gibi be?te dordunu teslim eder. $ayet fidye vermeyi tercih
ederse, kolenin yedide dordune kar?il1k diyetin yedide dordunu verir. Kolenin tUmu
ona teslim edilir .
Cunku kolenin degerinin iki kat1 olan dort bin dirhemi diyete ekleriz . Sonra,
ba()1? olmasayd1 ekledigimiz pay kadar fidye vermesini gerekli kllard1k. Bu da
yedide ikisidir. Ancak bag1~1n varlig1ndan sonra fidye katlan1r . Dolay1s1yla yedide
116_ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ __ _ Kitabu'l-Mebsut

dbrdune kar?il1k diyetin yedide dbrdunu verir. Bu da be? bin dirhem ile bin
dirhemin yedide alt1s1d1r. Leh ine bag1? gerc;ekle?en ki?iye de degeri iki bin dirhem
olan kble bag1? yoluyla ve af yoluyla da kblenin yedide uc;u teslim edilir. Bu da bin
dirhemin yedide alt1s1d1r. Bbylece iki bin dirhem ile bin dirhemin yedide alt1s1 onun
olur . Bu da blen ki?inin terikesinin uc;te biridir.
Kblenin degeri uc; bin dirhem ise, lehine bag1? yapilan ki?i onun dbrtte uc;une
kar?il1k diyetin dbrtte uc;unu verir.
c;:unku diyete kolenin degerinin iki kat1n1 ekleriz. Bu da alt1 bin dirhemdir.
Diyetle birlikte on alt1 bin dirhem olur. Eger sadece af olsayd1 eklenen miktar
oraninda fidye verirdi. Bu da diyetin sekizde uc;udur. Fakat af ile birlikte bag1?
olunca fidye katlan1r. Dolay1s1yla dbrtte uc;une kar?illk diyetin dbrtte uc;unu fidye
verir, bu da yedi bin be? yuz dirhemdir. Lehine bag1? gerc;ekle?en ki?iye de bag1?
yoluyla kble teslim edilir. Degeri de uc; bin dirhemdir. Af yoluyla da kblenin dbrtte
biri ona teslim edilir. Bunun degeri de yedi yuz elli dirhemdir. Bbylece toplam ona
teslim edilen uc; bin yedi yuz elli dirhem olup vasiyeti onda gec;erli kild1k.
Mirasc;ilara da bunun iki kat1 teslim edilmi?tir.
Kblenin degeri dbrt bin dirhem ise, lehine bag1? gerc;ekle?en ki?i kblenin
degerinin dokuzda sekizine kar?il lk diyetin dokuzda sekizini verir.
c;:unku kblenin degerinin iki kat1 olan sekiz bin dirhemi diyete ekleriz . Eger
sadece af bulunsayd1 eklenen miktar ora ni nda fidye verirdi. Bu da tUm ma l1n
dokuzda dbrdudur. Fakat bag1? ve af bir araya gelince fidye ikiye katlan1r. Bu
yuzden kblenin dokuzda sekizine kar?il lk diyetin dokuzda sekizini fidye olarak
verir.
Kblenin degeri be? bin dirhem olsa. tUmune kar?1l1k diyetin tUmunu verir. Ona
bag1? yoluyla kble teslim edi lir.
c;:unku diyete kolenin degerinin iki kat1n1 ekleriz. Bbylece yirmi bin dirhem
olur. Eger bag1? bulunmay1p da sadece af olsayd1 eklenen pay oraninda fidye
verirdi. Bu da kblenin yaris1 d1r. Fakat bag1? ve af bir araya gelince onun
zimmetinde fidye katlan1r. Dolay1s1yla kblenin tUmune kar?il1k diyetin tUmunu verir.
Bu da on bin dirhemdir. Ona da bag1? yoluyla kble teslim edilir. Degeri de be? bin
dirhemdir. Bbylece uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki payla?1m dogru gerc;ekle?ir.
c;:unku ilk once onun lehine bag1?1 kolen in tUmunde gec;erli kilmaktay1z. c;:unku
bag1?in kblenin tUmunde gec;erli kilinmas1yla onun zimmetinde fidye artar.
Fidyenin artmas1yla da blen ki?inin ma l1 artar. Dolay1s1yla kblenin tUmunde bag1?1n
gec;erli kdinmas1 gerekir. Sonra ma l1n uc;te birinden geriye bir ?ey kal1rsa, koleden
kalan miktar oraninda af gec;erli olur. Gec;en orneklerde oldugu gibi bunu a?an
miktara kar?1l1k fidye verir. Eger mal 1n uc;te birinden geriye bir ?ey kalmaml?Sa, bu
brnekte oldugu gibi hic;bir ?eyde af gec;erli olmaz. c;:unku kolenin degeri be? bin
[29/87]
di rhem olunca ve bunun tUmunde bag1?1 gec;erli kild1g 1m1zdan blen ki?inin mal1nin
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 117
u~te birinden geriye hi~bir ?ey kalmaz. Bu yuzden af ge~ersiz olur. Kolenin tUmune
kar?il1k diyetin tUmunu verir.
Olum hastas1 bir kimse degeri bin dirhem olan bir koleyi ba?ka mal1
bulunmayan bir ki?iye bag1?lasa ve o da koleyi teslim alsa, sonra lehine bag1?
ger~ekle?en ki?i koleyi ba?ka birisine bag1?lasa ve o da teslim alsa, sonra da kale
yanli?l1kla hastay1 yaralasa, hasta da bu yaradan olse, kolenin i?ledigi cinayeti
affetse; bu durumda lehine bag1? ger~ekle?en ikinci ki?iye koleyi teslim etme veya
fidyesini verme konusunda se~imlik hakk1 tanin1r.
c;:unku kale onun mulkiyetindedir.
Eger koleyi teslim etmeyi tercih ederse, u~te ikisini teslim eder. O~te birini de
elinde tutar. Lehine bag1? ger~ekle?en birinci ki?i de, olen ki?inin miras~1lan i~in
kolenin degerinin u~te ikisini oder.
c;:unku bag1? yapanin mal1 hukumsel a~1dan iki koledir; biri cinayet nedeniyle
hak ettigi, digeri de mulkiyetinde olup bag1? yapt1g1 koledir. Dolay1s1yla bunun u~te
birinde vasiyeti ge~erli olur. Bu da bir kolenin u~te ikisidir. Lehine bag1?
ger~ekle?en ilk ki?i bunun yans1n1 bag1? yoluyla, diger yans1n1 da af yoluyla al1r.
Boylece lehine bag1? ger~ekle?en ilk ki?iye kolenin u~te biri teslim edilir. Kblenin
u~te ikisini de geri vermesi gerekiyordu. Fakat tUketme nedeniyle geri vermesi
imkans1z duruma gelmi?tir. Bu yuzden degerinin u~te ikisini olen ki?inin miras~1lan
i~in oder. Lehine bag1? ger~ekle?en ikinci ki?iye de af yoluyla kolenin u~te biri
teslim edilir. Kolenin u~te ikisini ise olen ki?inin miras~1lanna verir. Boylece
miras~1lara bir kale ve bir kolenin u~te biri teslim edilir. Lehine bag1? ger~ekle?en iki
ki?i i~in de vasiyeti bir kolenin u~te ikisinde ge~erli klld1k. Dolay1s1yla payla?1m
dogru ger~ekle?mi?tir.
$ayet lehine bag1? ger~ekle?en birinci ki?i fakir ise, lehine bag1? ger~ekle?en
ikinci ki?i kolenin be?te dordunu verir. Be?te birini elinde tutar.
c;:unku birinci ki?i lehine yapilan vasiyeti alm1?t1r. Zimmetindeki bor~ da telef
olmu? hukmundedir. Dolay1s1yla ancak telef olmam1? mal dikkate alln1r. 0 da
cinayet nedeniyle kolenin kuru mulkiyetidir. Miras~llar buna, haklan olan dart pay
ile, lehine bag1? ger~ekle?en ikinci ki?i de bir pay ile katll1r. Dolay1s1yla kale be? pay
olur. Ona be?te biri teslim edilir. Be?te dordunu de blen ki?inin miras~llanna verir.
Lehine bag1? ger~ekle?en birinci ki?i zenginle?tigi zaman ikinci ki?i alacag1n1 ondan
ister. Bu da kolenin degerinin u~te ikisi olup kolenin u~te birinin tamamlanmas1
i~in lehine bag1? ger~ekle?en ikinci ki?iye geri verilir. <:;:unku bu, vasiyet yoluyla
onun hakk1d1r.
$ayet kolenin fidyesini vermeyi tercih etse, kolenin dokuzda ikisine ve
dokuzda birinin be?te ikisi ne kar?il1k diyetin dokuzda ikisini ve dokuzda birinin
be?te ikisini fidye verir. Lehine bag1? ger~ekle?en birinci ki?iden kolenin degerinin
dokuzda ikisini ve dokuzda birinin be?te ikisini al1r.
tts ____ _ _ ___ _____ ___________ _ _ Kitabu'l-Mebsfit
Bunun \ozOmO ~u ~ekilde olur: Af nedeniyle kolenin degerinin iki kat1 olan iki
bin dirhem, bag1~ nedeniyle de kolenin degerinin iki kat1 al1nir. Bu, koleye eklenir.
Toplam be~ bin dirhem olur. Sonra bu diyete eklenir. Bu da toplam on be? bin
dirhem olur. Sonra da koleye ve diyete eklenen miktann tom mala oranin1n ne
olduguna bak11ir. GorOIOr ki koleye ve diyete eklenen miktar, tom mal olan on be?
paydan dart payd1r. Bunun d1?1nda kalan malda af ge\erli olur . 0 da on be?
paydan on bir payd1r. On be? paydan dart paya kar?1l1k diyetten onun on kat1n1
fidye verir. (OnkO diyet kolenin degerinin on kat1d1r. Dolay1s1yla dart paya diyetten
kar?il1k gelen miktar kirk payd1r. Birinci ki?i lehine de bag1?, on be? pay1n on
birinde ge\erli olur. On be? payin ancak dart pay1n1 miras\1lar i\in oder. Bbylece
miras\ilara kirk dart pay teslim edi lir. Lehine bag1? ger\ekle?en iki ki?i i\in de
vasiyeti yirmi iki payda ge\erli kild1k. Dolay1s1yla O\te bir ve 0\te iki ?eklindeki
payla?1m dogru ger\ekle~mi?tir .
Muhammed (rh a.)' in "el-As/" adli eserinde, "lehine bag1? ger\ekle?en ikinci
(29/88] ki?i, kolenin dokuzda ikisine ve dokuzda birinin be?te ikisine kar?illk diyetin
dokuzda ikisini ve dokuzda birinin be?te ikisini fidye verir" ?eklindeki ifadesini
ogrenmenin yolu ?Udur: On be? pay 0\ ile \arpi11r . Kirk be? pay olur. Onun
vermekle yOkOmlO oldugu fidye on be? pay1n ancak dart pay1d1r. Dolay1s1yla bu
dart pay 0\ ile \arp1l1r. On iki pay olur. On iki pay da kirk be? pay1n dokuzda ikisi
ve dokuzda birinin be?te ikisidir. (OnkO her dokuzda bir be~ pay olur. Dokuzda iki
on pay, dokuzda birin be?te ikisi de iki pay olur. Bbylece kblenin ancak dokuzda
ikisine ve dokuzda birinin be?te ikisine kar?ilik fidye verecegi ortaya \1km1?t1r.
Lehine bag1? ger\ekle?en birinci ki?i de ayn1?eki lde on be? paydan ancak dart pay
oder. Bunu 0\ ile \arpt1k. On iki pay oldu. Bbylece kblenin degerinin dokuzda
ikisini ve dokuzda birinin be?te ikisini bdeyecegini bgrendik.
Kolenin degeri iki bin dirhem ise, lehi ne bag1? ger\ekle?en ikinci ki?i kolenin
be?te ikisine kar?il1k diyetin be?te ikisini fidye verir.
(OnkO aftan dolay1 kolenin degerinin iki katin1 ve bag1?tan dolay1 da yine iki
kat1n1 al1r1z. Boylece sekiz bin dirhem olur. Kolenin degeriyle birlikte bunu diyete
ekledigin zaman yirmi bin dirhem olur. Sonra, eklenen pay oraninda af ge\ersiz
olur. Eklenen de sekiz bin dirhemdir. Dolay1s1yla bu pay tom mal1n be?te ikisidir. Bu
yOzden kolenin be~te ikisine kar?il ik diyetin be?te ikisini fidye verir. Bu da dart bin
dirhemdir. Lehine bag1? ger\ekle?en birinci ki?i de kolenin degerinin be~te ikisi
olan sekiz yOz dirhemi oder. Ona da kolenin degerinin be~te 0\0 olan bin iki yOz
dirhem teslim edilir. lkinci ki?i lehine de aff1bu oranda ge\erli kilm1~t1k . Boylece iki
vasiyet top/am iki bin dart yOz dirhemde gec;erli kilinm1~t1r . Mirasc;ilara da dart bin
sekiz yOz dirhem teslim edilmi?tir. Dolay1s1yla 0\te bir ve 0\te iki ?eklindeki
payla~1m dogru gerc;ekle~mi~tir.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 119
Kolenin degeri uc; bin dirhem ise, onda dordune ve on da birinin be?te
dordune kar?li1k fidye verir.
Bu, yukanda ifade ettigimiz "iki kere kolenin degerinin iki kat1n1n al1nacag1"
?eklindeki yolla olur. Bu da on iki bin dirhemdir. Kolenin degeriyle birlikte bu,
diyete eklenir. Toplam yirmi be? bin dirhem olur. Sonra eklenen miktar oraninda
fidye verir. Eklenen miktar da tUm mal1n onda dordu ve onda birinin be?te
dordudur. <::unku eklenen miktar on iki bindir. On iki bin de yirmi be? binin onda
dordu ve onda birinin be?te dordudur. Bunu ogrenmek istersen yirmi be?i on ile
c;arp, iki yuz elli olur. Sonra on ikiyi on ile c;arp . Yuz yirmi olur. lki yuz ellinin onda
biri yirmi be?tir. Dolay1s1yla yuz, iki yuz ellinin onda dordu olur. Yirmi de iki yuz
ellinin onda birinin be?te dordu olur. C::ozumun geri kalan k1sm1 yukanda
ac;1klad1g1m1z gibidir. Kolenin degerinin be? bin veya daha fazla olmas1 durumunda
da bu yolla c;ozumu gerc;ekle?ir. <::unku;
Kolenin degeri be? bin dirhem ise yedide dordune kar?1hk fidye verir. Alt1 bin
dirhem ise be?te uc;une kar?li1k fidye verir. Yedi bin dirhem ise be?te uc;une ve
be?te birinin dokuzda birine kar?1i1k fidye verir. Degeri sekiz bin dirhem ise be?te
uc;une ve be?te birinin be?te birine kar?li1k fidye verir. Eger kolenin degeri dokuz
bin dirhem ise elli be? pay1ndan otuz alt1s1na kar?1l1k fidye verir. Yukanda ifade
ettigimiz yolla bunlann tUmunun c;ozumu dogru gerc;ekle?ir.
~ayet kolenin degeri on bin dirhem ise uc;te birine kar?1l1k fidye verir.

C::unku kolenin degerinin iki katin1 iki kere diyete ve kolenin degerine ekleriz.
Bu da kirk bin dirhemdir. Toplam altml? bin dirhem olur. Af ve baQ1? eklenen
miktar oraninda gec;ersiz olur. Bu da toplam mahn uc;te ikisidir. Kolenin uc;te
(29/89)
ikisinde af gec;ersiz olunca buna kar?li1k diyetin uc;te ikisini fidye verir. Bagi? da ayn1
?ekilde kolenin uc;te ikisinde gec;ersiz olur. Lehine baQI? gerc;ekle?en birinci ki?i
kolenin degerinin uc;te ikisini oder. Boylece baQI? yapanin mirasc;1lanna on uc; bin
dirhem ile bin dirhemin uc;te biri teslim edilir. lkisi lehine baQ1? ve aff1 alt1 bin
dirhem ile bin dirhemin uc;te ikisinde gec;erli klim1?t1k. Dolay1s1yla payla?1m dogru
gerc;ekle?mi?tir.
Kolenin degeri yirmi bin dirhem ise uc;te ikisine kar?1hk diyetin uc;te ikisini
fidye verir. Lehine bag1? gerc;ekle?en birinci ki?i de kolenin degerinin uc;te ikisini
geri verir.
<::unku burada af konusunda kolenin degerini degil diyeti dikkate almaktay1z.
Diyet kolenin degerinden daha azd1r. Kesin bilinen de az olan1d1r. Diyeti dikkate
ald1g1m1zda aff1n uc;te birde gec;erli olmas1 bak1m1ndan bu ve kolenin degerinin on
bin dirhem olmas1 arasinda fark yoktur. Diyetin uc;te biri olan aff1n gec;erli oldugu
miktar uc; bin dirhem ile bin dirhemin uc;te biridir. Diyetin uc;te ikisini ise oder.
Lehine baQ1? gerc;ekle?en birinci ki?i kolenin degerinin uc;te ikisini geri verir. Bu da
on uc; bin dirhem ile bin dirhemin uc;te biridir . Boylece mirasc;liara yirmi bin dirhem
120_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu't-Mebsiit

teslim edilir. Bag1~1 da on bin dirhemde ge<;erli k1lm1 ~t1k . Lehine bag1 ~ ger<;ekle~en
birinci ki~i i<;in vasiyeti kolenin degerinin O<;te biri olan alt1 bin dirhem ile bin
dirhemin O<;te ikisinde, lehine bag1 ~ ger<;ekle~en ikinci ki~i i<;in de diyetin O<;te
birinde ge<;erli k1ld1k . Bu da toplam on bin dirhem olur.
Kolenin degerinin on be~ bin dirhem olmas1 durumunda da ayn1 ~ekilde
degerlend irilir.
(Onku af ile ilgili olarak diyeti dikkate almaktay1z . Dolay1s1yla af yoluyla O<;te
biri ona teslim edilir. Diyetin O<;te birini oder. Lehine bag1~ ger<;ekle~en birinci ki~i
kolenin degerinin O<;te ikisini oder. Bu da on bin dirhemdir. Boylece miras<;llara on
alt1 bin dirhem ile bin dirhemin O<;te ikisi teslim edil ir. Lehine bag1~ ger<;ekle~en
birinci ki~i i<;in vasiyeti kolenin O<;te biri olan be ~ bin dirhemde, lehine bag1 ~
ger<;ekle~en ikinci ki ~ i i<;in de vasiyeti diyetin O<;te birinde ge<;erli klld1k. Bu da
miras<;llara teslim edilenin yans1 kadar olup toplam sekiz bin dirhem ile bin
dirhemin O<;te biridir. Dolay1s1yla payla~1m dogru ger<;ekle~mi~tir .
$ayet lehine bag1 ~ ger<;ekle~en ikinci ki~i koleyi tesl im etmeyi tercih ederse,
sekizde be~ini verir. Lehine bag1~ ger<;ekle~en birinci ki~i kolenin degerinin sekizde
be~ini ona odemekle yukumlu olur
(Onku vasiyet, bag1~ yoluyla on be~ bin dirhemde, af yoluyla da on bin
dirhem olan diyette ger<;ekle~mi~tir.- (Onku diyet yapilmas1 gerekli olan iki ~eyin
en az1d1r.- Bu da toplam yirmi be~ bin dirhemdir. M iras<;ilann ise bunun iki katina
ihtiyac1 vard1r . Bu da elli bin dirhemdir. Bunun <;ozum yolu ell i bin dirhemi kolenin
degerinin iki kat1 olan otuz bin dirheme ekleme ~eklinde olur. Bunun toplam1
seksen bin dirhem olur . Sonra bag1~ ve af eklenen miktar oran1nda ge<;ersiz olur.
Bu da tOm malin sekizde be~idir . Sekizde be~inde af ge<;ersiz olunca bunun degeri
olan dokuz bin O<; yuz yetmi~ be~ dirhem verir. Lehine bag1~ ger<;ekle ~en birinci ki~i
de kolenin degerinin sekizde be~ini oder. 0 da ayn1 miktard1r. Toplam on sekiz bin
yedi yuz elli dirhem olur. Lehine bag1~ ger<;ekle~en birinci ki~iye kolenin sekizde
O<;O, ikinci ki~iye de af yoluyla diyetin sekizde O<;O teslim edilmi~tir . Dirhem olarak
ikisini toplad1g1n zaman miras<;1lara teslim edilenin yans1 kadar olur. Dolay1s1yla
O<;te bir ve O<;te iki ~eklindeki payla~1m dogru ger<;ekle~mi~tir .
Aktaracag1m1z ornek selem akdinin ikalesi (taraflann kar~11ikl1 nza ile akdi
bozmas1) ile ilgilidir:
Olum hastas1 bir kimsenin iki ki~i zimmetinde otuz dirhem degerinde bir kurr
bugday1 varsa ve buna kar~il1k olarak verdigi anaparas1 on dirhem ise ve ikisiyle
ikale akdi yap1p ba~ka mall da yoksa, sonra olse ve bor<;lulardan biri haw degilse,
bu durumda haw olan ki~iye, "sat1~ bedelinin yans1nin onda O<;O olan bir dirhemi
[29/90]
geri ver. Kurrun yansin1n onda yedisi olan on bu<;uk dirhemi ode" denir.
(Onku ikale yoluyla ikisini yirmi dirhem oraninda kay1rm1 ~t1r. lkisi lehine
kay1rma da anca k mal1n O<;te birinde ge<;erli olur. Dolay1s1yla her birisi O<;te birin
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 121
yans1n1 al1r. Halbuki ikisinden biri hazir olmay1p lehine yap1lan vasiyeti alm1~t1r. Bu
yuzden ancak hazir bulunanin pay1 dikkate al1nir. Bu da on be~ dirhemdir. 0 bir
pay, miras<;llar da dort pay ile katll1r. Bu da toplam be~ pay olur. Dolay1s1yla ona bu
yanm1n ancak be~te biri olan Li<; pay teslim ederiz. Sonra ikisi lehine musamaha
yirmi dirhem oran1ndad1r. Dolay1s1yla her birisi i<;in on dirhem olur. Oc;un on
dirheme oran1 onda u<;tUr. lkalede temel ilke daha once soyledigimiz, "ikalenin
ancak kay1rmanin ger<;ekle~tigi miktann, malin uc;te birinden <;1kan k1sminda
ge<;erli olacag1" ~eklindedir. Gormez misin bu sorunda eger iki sat1c1 da hazir
olsayd1, ikisi lehine ikale mal1n yans1nda gec;erli olurdu. ~unku malin u<;te biri,
kay1rmanin ger<;ekle~tigi miktann yans1d1r. Burada da hazir bulunan sat1c1 i<;in ikale
ancak kay1rman1n ger<;ekle~tigi miktardan onun pay1 oran1nda ge<;erli olur. Bu da
anaparanin yansinin onda uc;udur. Anaparanin yans1 da be~ dirhemdir. Dolay1s1yla
onda uc;u bir bu<;uk dirhemdir. Bugday kurr'unun yans1nin onda yedisini oder .
Bunun degeri on bu<;uk dirhemdir. Dolay1s1yla miras<;1lara teslim edilenin toplam1
on iki dirhemdir. Hazir bulunan sat1c1ya vasiyet yoluyla Li<; dirhem, hazir
bulunmayan sat1c1ya da bu kadar teslim edilmi~tir. Hazir bulunmayan sat1c1 hazir
oluncaya kadar bu ~ekilde uc;te bir ve uc;te iki ~eklindeki payla~1m dogru
ger<;ekle~mi~ olur. Hazir olunca sat1~ bedeli pay1n1n yars1n1 ve kurrun yans1ni geri
verir. Mirasc;1lar ba~tan beri hazir bulunan ki~iye on bu<;uk dirhemden Li<; dirhem
degeri kadar bugdaydan geri verir. Sat1~ bedelinden olmak uzere ondan bir dirhem
al1rlar ki, ikisi lehine ikale be~ dirhem kar~i11ginda kurrun yans1nda gec;erli kll1nsin .
Onun degeri de on be~ dirhemdir. Dolay1s1yla ikisi lehine on dirhem vasiyet olur .
Miras<;1lara da kurrun yars1 teslim edilir. Bunun degeri de on be~ dirhemdir.
Dolay1s1yla uc;te bir ve uc;te iki ~eklindeki payla~1m dogru ger<;ekle~mi~tir . Bu sorun
daha once ge<;en ve iki ki~i ile yap1lan selem akdi sorunlanndan farklid1r. ~unku
burada sat1cllardan birisinin hazir bulunmamas1 durumunda hazir bulunan ile ilgili
olarak yarg1c1n karan, geri vermesini istedigi mal konusunda selem akdinin
kald1nlmas1 olur. Selem akdinin kald1nlmas1 da bozulma olas1l1g1 ta~1maz.
Dolay1s1yla ikinci ki~inin hazir olmas1yla onun hakk1 geri gelmez. Fakat onceki
sorunlarda bu selem akdinin bozulmas1d1r. Birisinin hazir bulunmamas1 durumunda
sanki ikaleyi bozmu~tur. lkalenin bozulmas1 ile ilgili olarak ge<;erliligi engellemi~tir.
Dolay1s1yla hazir olunca ve i~letilme imkan1 olunca i~letilmesi gerekir. Bu yuzden
geri verilen mal ikisi aras1nda payla~11ir ki, vasiyet konusunda ve ikale yoluyla her
birisinin alacag1 mal konusunda e~it olsunlar.
Olum hastas1 bir kimse sagl1kl1 bir ki~iye u<; yuz dirhem degerinde bir kole
bag1~lasa, o da teslim alsa, sonra da olum hastas1 ki~iye yuz dirheme koleyi satsa,
hasta onu teslim alsa, sonra olse ve kole d1~1nda ba~ka mal1 yoksa; bu durumda
kole olum hastas1 ki~inin mirasc;1lanna teslim edilir. Mirasc;ilar, lehine kole
bag1~lanan ki~iden de otuz Li<; dirhem ile bir dirhemin u<;te birini ister. Onlar lehine
bag1~ ancak kolenin uc;te ikisinde ve u<;te birinin u<;te ikisinde gec;erli k11in1r.
122_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

<::unkO sonw;ta 610m hastas1 ki?inin mall be? yuz dirhemdir. Bag1?lanan kole
ve satin al1nan kole, bu da ba?ka bir kole gibi degerlendirilir. Fakat onun
zimmetinde yuz dirhem bor<; vard1r . O da kolenin sat1? bedelidir. Alt1 yuz
dirhemden yOz dirhemi <;1kard1g1m1z zaman be? yuz dirhem kahr. Bagi? ancak
bunun O<;te birinde ge<;erli olur. Bu da yOz altml? alt1 dirhem ile bir dirhemin O<;te
ikisidir. Bag1?1n bozulmas1 bak1m1ndan da yOz otuz O<; dirhem ile bir dirhemin O<;te
birini geri vermesi gerekir. <::unkO sat1? akdiyle koleyi harcam1?t1r. Fakat yuz dirhem
(29/9 1)
olen ki?inin zimmetinde onun alacag1d1r. 0 da kolenin sat1~ bedelidir. Payla?1m bu
oranda olur. Otuz O<; dirhem ile bir dirhemin O<;te birini oder. Boylece degeri O<;
yuz dirhem olan kole ve otuz O<; dirhem ile bir dirhemin O<;te biri mirasi;1lara teslim
edilir. Bag1~1 da mirasi;ilara teslim edilenin yans1 kadar olmak Ozere yuz altm1~ alt1
dirhem ile bir dirhemin O<;te ikisinde gei;erli k1ld1k . Dolay1s1yla O<;te bir ve Oi;te iki
?eklindeki payla~1m dogru geri;ekle~mi~tir .
Allah daha iyi bilir.

DEVIR
Buyuk, zahit imam, imamlann gune~i. lslam'1n ovOncO $eyh Ebu Bekir
Muhammed b. Ebu Sehl es-Serahsl (rh .a.) Devir Konusu'nda yazd1rarak ~unlan
soylemi?tir:
Bir kole bir ki~iyi yaralasa ve yaralanan ki~i sagl1g1nda veya 610m hastal1g1nda
onu affetse, sonra bu hastal1g1ndan olse ve geriye hi<; mal b1rakmam1~sa, bu
durumda eger yaralama kas1tl1 ise af, malin O<;te birinde dikkate al1nmaks1z1n
gei;erli olur.
C::OnkO yapilmas1 gereken k1sast1r. K1sas da mal degildir. Olum hastas1 ki~inin
da mal olamayan bir ~eyde hakkin1 dO?Ormesi Oi;te birde dikkate al1nmaz. Bu
istihsan olup " Diyetler" konusunda ai;1klad1k.
$ayet yaralama i~lemi yanli?l1kla olmu?sa, bu durumda eger affettigi s1rada
yatalak hasta degilse, ayni ?ekilde af tOmOnde gei;erli olur.
C::OnkO yatalak hasta degilse kullan1mlan ve bag1~lan konusunda saglam ki~i
hOkmOndedir. Bu daha sonra yapilan bir kullan1md1r. Ancak kullan1m1n gei;erli
k1hnd1g1 andaki durumu dikkate al 1nir.
Eger affettigi s1rada yatalak hasta ise O<;te birinde af gei;erli olur.
<::unkO yanl1?i1kla yapilan cinayette kolenin teslim edilmesi veya diyetten
fidyesinin verilmesi gerekir. Dolay1s1yla koleyi affetmesi ba~JI? yoluyla hakk1n1
dO~Ormesi demektir. Bu af i?lemi 610m hastal1g1nda geri;ekle?tigi takdirde O<;te
birinde gei;erli olur. Yatalak hasta olduktan sonra olum hastas1 hOkmOnde olur.
Dolay1s1yla aff1 O<;te birde gei;erli olur. Sonra bu sorunun O<; ~ekli vard1r: Ya kolenin
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 123
degeri diyet kadar olup on bin dirhem olur veya diyetten daha az olur ya da
diyetten c;ok olur.
Kolenin degeri diyet kadar ise af Oc;te birinde gec;erli olur. Oc;te birini teslim
etme veya diyetin Oc;te ikisini buna kar?1ltk fidye verme arasinda sec;imlik hakka
sahip olur. Burada ister kolenin degerini teslim etmeyi, isterse fidye vermeyi tercih
etsin, devir gerc;ekle?mez.
Kolenin degeri on bin dirhemden az ise, koleyi teslim etmeyi tercih ettiginde
devir gerc;ekle?mez. Fidye vermeyi tercih ettiginde ise devir gerc;ekle~ir.
(OnkO devrin gerc;ekle?mesi, blen ki?inin mal1nin fazlaltg1 yoluylad1r.
Ba?lang1c;ta olen ki?inin mal1n1n en az1 hesaba kat1ltr. Cinayet i?leyen kolenin
efendisi en az1 vermekle kurtulur. Dolay1s1yla ancak bu kadannin blen ki?inin malt
oldugu ortaya c;1kar. Bunu a~an miktar ise ancak koleyi teslim etmeyi tercih
ettiginde ortaya c;1kar. Dolay1s1yla kolenin degeri on bin dirhemden az oldugu
zaman, fazlal1gin ortaya c;1kmas1 koleyi teslim etmeyi tercih ettiginde degil, fidye
vermeyi tercih ettiginde olur .
Kolenin degeri on bin dirhemden fazla ise, fazlal1g1n ortaya c;1kmas1 fidye
vermeyi tercih ettiginde degil, koleyi teslim etmeyi tercih ettiginde olur.
Sonra bu tOrOn sorunlannin toplam1 ?Udur: Kolenin degeri bin, iki bin, Oc; bin,
(29/92)
dart bin, be? bin, alt1 bin, yedi bin, sekiz bin, dokuz bin, on bin, on be? bin, yirmi
bin, otuz bin, kirk bin, elli bin, yOz bin dirhem olabilir .
Muhammed (rh a ) "el-As/" adl1 eserinde kolenin degerinin be? bin dirhem
olmas1 durumundaki sorunla ba~lam1~t1r .
"Muhtasar"da ise baz1 sorunlar belirtilmi~. baz1s1 belirtilmemi?tir. Daha ac;1k ve
anla~1lmas1 daha kolay olsun diye bu sorunlarin tOmOnO s1ras1yla c;ozmemiz daha
uygun olur.
Kolenin degeri bin dirhem ise, bu durumda eger koleyi teslim etmeyi tercih
ederse, sorunda devir gerc;ekle?mez. Fakat kolenin Oc;te ikisini geri verir. Oc;te
birinde deaf gec;erli olur. $ayet fidye vermeyi tercih ederse devir gerc;ekle?ir.
(OnkO kolenin tOmOnde devri gec;erli kilmak imkans1zd1r. Bu durumda
diyetten hic;bir ~ey gerekmez. Olen ki~inin ba~ka bir mal1 ortaya c;1kmaz. Boylece
mal1n tOmOnde bag1?1n1 gec;erli k1lman1n caiz olmad1g1 ortaya c;1km1~t1r. Kolenin
tOmOnde aff1 gec;ersiz kilmak da imkans1zd1r. (OnkO gec;ersiz kil1nd1g1 takdirde on
bin dirhem fidye verir. Boylece olen ki~inin on bin dirhem mal1nin bulundugu,
kolenin de bunun uc;te birinden c;1kanlabildigi ve bir miktannin kald1g1 ortaya
c;1km1~t1r. Dolay1s1yla kolenin bir bolOmOnde aff1n gec;erli kilinmas1 gerektigini
ogrendik.
Sonra affin gec;erli oldugu bu bir bolOmO belirlemenin yolu Muhammed
"el-As/" adlt eserinde i?aret ettigi ?ekilde olup, o da ~udur: $ayet elimizde
(rh a )' in
124_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

kolenin degerinin iki kat1 kadar ba?ka mal olsa kblenin tOmunde af gec;erli olur.
\:Onku olen ki?inin mal1 daha azd1r. O da kolenin degeri olan bin dirhemdir.
Dolay1s1yla bunun tOmunde af gec;erli k1hnip mirasc;ilara iki bin dirhem teslim
edild igi zaman uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki payla?1m dogru gerc;ekle?mi? olur.
Burada diyet dikkate alinmaz . \:Onku af gec;erli oldugu zaman diyet gerekmez. Bu
affa yap1lacak itiraz1n gerekliligi ancak iki bin dirhemi varsayd1g1m1zdan dolay1 olur .
Bunun yolu bu miktann on bin olan diyete eklenmesi ?eklinde olur. Sonra ek lenen
mal1n tOm mala oranina bakil1r. Eklenen mal oran1nda af gec;ersiz kil1nir. On bin
dirheme iki bin dirhem ekledigin zaman on iki bin dirhem olur. Eklenen mal1n
bunun tOmune oran1 alt1da birdir. Boylece kolenin alt1da be?inde aff1n gec;erli
oldugunu bgrendik . Bunun dirhem olarak miktan sekiz yuz otuz uc; dirhem ve bir
dirhem in uc;te biridir. Alt1da birinde ise af gec;ersiz olur. Buna kar?illk diyetin alt1da
birini fidye verir. Bu da bin alt1 yuz altm1? alt1 dirhem ile bir dirhemin uc;te ikisidir.
Bu miktar mirasc;ilann olur. Bunun yans1 oraninda da aff1 gec;erli kilm1?t1r .
Dolay1s1yla uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki payla?1m dogru gerc;ekle?mi? olur.
Bunu dinar ve dirhem olarak c;ozmenin yolu , koleyi bir dinar ve bir dirhem
say1p, dinarda aff1 gec;erli kllma, dirhemde de gec;ersiz kilma ?eklinde olur. Bu
durumda on kat1yla fidye verir. \:Onku diyet, kolen in degerinin on kat1d1r.
Dolay1s1yla aff1n gec;ersiz oldugu her paya kar?il1k on kat1 fidye verir . Bbylece
mirasc;1lann elinde on dirhem olur. Onlann ise iki dinara ihtiyac1 vard1r. Bu oranlan
ters c;evir. Her dinar on , her dirhem de iki anlam1na gelir. Sonra sorunun aslina
don . Koleyi bir dinar ve bir dirhem sayd1g1m1z1 sbyle . Dinar on, dirhem de ikidir. Bu
da toplam on ikidir . Affi da bir dinarda gec;erli kilm1?t1k . 0 da kblenin alt1da be?idir.
Ya da ?U ?ekilde c;ozeriz: On dirhem iki dinara denk olunca, her dinann be?
dirheme denk oldugunu bgrendik . Bu degerleri ters c;evirip dinan be?, dirhemi de
bir sayars1n . Sonra da sorunun aslina donersin. Kblenin bir dinar ve bir dirhem
oldugunu sbylersin . Bir dinar be?, bir dirhem de bir anlam1na gelir. Sonra aff1 bir
(29/93]
dinarda gec;erli kild1k. Bu da kblenin alt1da be?idir. Alt1da birinde de aff1 gec;ersiz
kild1k. Buna kar?il1k diyetin alt1da birini verir. \:bzumun geri kalan k1sm1 yukanda
ac;1klad1g1m1z gibidir.
Cebir yoluyla c;ozumu ~u ~ekilde olur: Belirsiz bir mal al1rs1n. Bunun " bir
?ey" inde af gec;erli olur. " Bir ~ey" d1~1nda mal1n diger bolumunde gec;ersiz olur.
Buna kar?il1k on kat1 fidye verir. 0 da "on ?ey eksi on mal" d1r. Mirasc;ilann da " iki
~ey" e ihtiyac1 vard1r . Dolay1s1yla " on mala on ?ey" eklemen gerekir. Bunun
dengine de ayn1 miktarda ekleme yapman gerekir. Bbylece " on iki ~ eye denk on
mal" olur . Bir mal "bir ~ey ve bir ~eyin be?te bir" ine denktir. " Bir ~ey " be~te birlik
paylara bblundu . Tam say1ya c;evirmek ic;in "bir ~ey ve bir ~ eyi n be~te birini" be? ile
c;arpars1n . Bbylece " yedi ?ey" olur. Aff1 da "bir ?ey " de gec;erli kllm1 ~t1r . Her " bir
~eyi" be? ile c;arpt1k . Dolay1s1yla affi kolenin alt1da be?inde gec;erli kild1g1m1z ortaya
Vasiyetler Kitabt _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ t25
i;1km1~t1r . Alt1da birinde de gei;ersiz klld1k . Buna kar~ll1k daha once ai;1klad1g1m1z
gibi diyetin alt1da birini fidye veririz .
lki hata ta~1yan i;ozum yoluna gore, koleyi uc pay sayars1n. Aff1 bir payda
gei;erli kllars1n. lki payda da gei;ersiz kllarsin. Bu iki paya kar~1l1k onlann on katin1
fidye verirsin . Bu da yirmi payd1r. Mirasi;llann ise iki paya ihtiyac1 vard1r. Dolay1s1yla
on sekiz pay1n fazlalig1yla hata ortaya i;1kt1. Sorunun asl1na donersin. Aff1 iki payda
gei;erli kllars1n . Bir payda da gei;ersiz kllars1n. Buna kar~ll1k on kat1 fidye verirsin.
Boylece mirasi;llann elinde on pay olur. Onlann ise dart paya ihtiyac1 vard1r. lkinci
hata alt1 pay1n fazlalig1 ~eklinde ortaya i;1kt1. Birinci hata on sekiz pay1n fazlalig1
~eklindeydi . Dolay1s1yla affin gei;erli k1l1nd1g1 miktara bir pay ekleme yapt1g1m1zda
on iki payl1k hata ortadan kalkt1. Boylece geri kalan alt1 payl1k hatay1 ortadan
kald1racak miktann yanm pay oldugunu ogrendik . Bu yuzden affl iki bui;uk payda
gei;erli k1lar, yanm payda da gei;ersiz kllanz. Sonra bu yanm paya kar~1l1k on kat1ni
fidye veririz. Bu da be~ payd1r. Mirasi;llara pay teslim ederiz . Aff1 da iki bui;uk
payda gei;erli kllm1~t1k. Dolay1s1yla payla~1m dogru geri;ekle~mi~tir. Or; paya oranla
iki bui;uk pay alt1da be~ demektir. Boylece de aff1n ancak kolenin alt1da be~inde
gei;erli oldugu ortaya i;1km1~t1r. lki hata ta~1yan i;ozum ~eklini ogrendikten sonra,
bu nun uzerine "iki toplamal1" i;ozum ~ekli kolayla~1r. Bu i;ozum ~eklini daha once
matematik kitaplanndan ai;1klad1k.
~ayet efendisi, kolenin cinayet i~lediginden haberdar oldugu halde onu ozgur
kllsa veya satsa, fidye vermeyi tercih etmi~ olur.
c;:unku yapt1g1 bu kullanimla koleyi teslim etme imkan1n1 yitirmi~tir . Fidye
vermeyi tercih etmesi durumundaki gibi diyetin alt1da birini vermek zorundad1r.
Eger kolenin cinayet i~lediginden haberi yoksa, koleyi telef etmi~ olur. Koleyi
teslim etmeyi tercih etmesi durumunda oldugu gibi degerinin ui;te ikisini odemek
zorundad1r.
Kolenin degeri iki bin dirhem ise ve fidye vermeyi tercih etse, koleye kar~ll1k
diyetin yedide ikisini fidye verir.
Bunun i;ozum yolu ~u ~ekilde olur: ~ayet burada kolenin degerinin iki kat1
olan ba~ka bir mal olsa, o da dart bin dirhemdir. Af kolenin tOmunde gei;erli
olurdu . Dolay1s1yla varsayd1g1m1z bu dart bin dirhem diyet eklenir. Boylece on dart
bin dirhem olur. Sonra, eklenen mal1n tUm mala oran1na bakanz. TUm malin
yedide ikisi oldugunu goruruz. Bu yuzden varsayd1g1m1z miktan dikkate alarak
kolenin yedide ikisinde aff1 gei;ersiz kllanz . Kolenin yedide be~inde ise aff1 gei;erli
(29/94]
kllariz. Bunun dirhem olarak miktan, bin dart yuz yirmi dirhem ile bir dirhemin
yedide dordudur. Aff1 gei;ersiz klld1g1m1z miktar olan kolenin yedide ikisine kar~1l1k
diyetin yedide ikisini fidye veririz. Bunun dirhem olarak miktan iki bin ui; yuz elli
yedi dirhem ile bir dirhemin yedide biridir . Mirasi;1lara affl gei;erli klld1g1m1z
126_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit

miktann iki kat1 teslim edilir. Dolay1s1yla uc;:te bir ve uc;:te iki ~eklindeki payla~1m
dogru gerc;:ekle?mi?tir.
Dinar ve dirhem yoluyla c;:ozumunde koleyi bir dinar ve bir dirhem sayanz.
Dinarda aff1 gec;:erli kllar, dirhemde ise gec;:ersiz kllanz. Dirheme kar?illk be? katin1
fidye veririz. <:;:unku diyet, kolenin degerinin be~ kat1d1r. Boylece mirasc;:1lann elinde
be? dirhem olur. Onlarin ise iki dinara ihtiyac1 vard1r. Degerleri ters c;:evirerek yer
degi?tirince her dinar be? dinar, her dirhem de iki dirhem anlam1na gelir. Sonra
sorunun aslina doner ve koleyi bir dinar ve bir dirhem sayd1g1m1z1 soyleriz. Dinar
be?, dirhem de ikidir. Dolay1s1yla dirhemler kolenin yedide ikisidir. Affl dinarda
gec;:erli kllm1?t1k. Bu da kolenin yedide be?idir. Boylece affln kolenin yedide ikisinde
gec;:erli oldugu ortaya c;:1km1?t1r. <:;:ozumun geri kalan k1sm1 yukanda ac;:1klad1g1m1z
gibidir.
Cebir yoluyla c;:ozumunde aff1 "bir ~ey" de gec;:erli k1lanz. "Bir ?ey d1?1nda bir
malda" gec;:ersiz kllanz. Buna kar?illk be? kat1n1 fidye veririz. Boylece mirasc;:llann
elinde "be~ mal eksi be? ?ey" kahr . Buda "iki ?ey"dir. Buna " be? ?ey" ekle, "yedi
?eye denk be? mal" olur. Boylece her bir malin "bir ~ey ve bir ?eyin be?te ikisine "
denk oldugunu ogrendik. " Bir ?ey" be?te birlik paylara bolundu. Tam say1ya
c;:evirmek ic;:in "bir ?ey ve bir ~eyin be?te ikisini" be? ile c;:arpanz. Boylece "yedi ~ey"
olur. Dolay1s1yla tUm mal1n "yedi ?ey" oldugu ortaya c;:1km1~t1r. Aff1 da "bir ?ey" de
gec;:erli kllm1?t1k ve her "bir ?eyi" be? ile c;:arpt1k . Boylece kolenin yedide be?inde
aff1 gec;:erli klld1g1m1z ortaya c;:1km1?t1r. <:;:ozumun geri kalan k1sm1 yukanda
ac;:1klad1g1m1z gibidir.
lki hata ta?1yan c;:ozum yoluna gore koleyi uc;: pay sayanz. Bir payda aff1 gec;:erli
kllar, iki payda da gec;:ersiz kllanz. Bu iki paya kar?il1k da onlann be? katin1 fidye
veririz. Bu da on pay eder. Mirasc;:1lann ise iki paya ihtiyac1 vard1r. Dolay1s1yla hata
sekiz pay1n fazlal1g1 ?eklinde ortaya c;:1km 1~t1r . Sorunun ashna doneriz. Aff1 iki payda
gec;:erli kllar, bir payda da gec;:ersiz k1lanz. Be? kat1 fidye veririz. Boylece mirasc;:1lann
elinde be~ pay olur. Onlann ise dart paya ihtiyac1 vard1r. Dolay1s1yla hata bir pay1n
fazlal1g1 ?eklinde ortaya c;:1km1~t1r. Birinci hata sekiz pay1n fazlal1g1 ~eklinde ortaya
c;: 1km1?t1r Birinci hata sekiz pay1n fazlal1g1 ?eklindeydi . Aff1 gec;:erli k1ld1g1m1z miktara
bir pay ekledigimizde sekiz payhk hatanin yedi pay1n1 gidermi? oldu. Affa geri
kalan bir payl1k hatay1 giderici bir miktar ekleriz. Bu da bir pay1n yedide biridir ve
affl iki pay ile bir pay1n yedide birinde gec;:erli kllanz . Bir pay1n yedide alt1s1nda ise
gec;:ersiz kllanz. Buna kar?il1k yedi katin1 fidye veririz. Bu da dart pay ile bir payin
yedide ikisidir. Mirasc;:llara bu miktar teslim edilir. Aff1 iki pay ile bir pay1n yedide
birinde gec;:erli kilm1~t1k. Dolay1s1yla uc;:te bir ve uc;:te iki ?eklindeki payla~1m dogru
gerc;:ekle?mi?tir. Bir pay1n yedide alt1s1 sonuc;:ta uc;: pay1n yedide ikisidir. Boylece aff1,
kolenin yedide ikisinde gec;:erli, yedide be?inde de gec;:ersiz k1ld1g1m1z ortaya
c;:1km1?t1r.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 127
Kolen in degeri uc; bin dirhem ise ve fidye vermeyi tercih ederse. koleye kar?li1k
diyetin sekizde uc;unu fidye verir.
~unku kolenin degerinin iki katina bakanz. Bu da alt1 bin dirhemdir. Bunu
diyete ekleriz. On alt1 bin dirhem olur. Sonra, eklenen miktann tUm mala oranina
bakanz. Goruruz ki sekizde uc;udur. Bu bak1mdan aff1 kolenin sekizde uc;unde
gec;ersiz, sekizde be?inde de gec;erli k1lanz . Sekizde be?in dirhem olarak miktan bin
sekiz yuz yetmi? be? dirhemdir. Sekizde uc;une kar?li1k da diyetin sekizde uc;unu
fidye veririz. Bu da uc; bin yedi yuz elli dirhemdir. ~unku diyetin her sekizde biri,
bin iki yuz elli dirhemdir. Dolay1s1yla uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki payla?1m [29/95]
gerc;ekle?mi?tir.
Dinar ve dirhem yoluyla c;ozumunde koleyi bir dinar ve bir dirhem sayars1n .
Dinarda aff1 gec;erli, dirhemde de gec;ersiz kliarsin . Sonra buna kar?li1k uc; kat1n1 ve
bir kat1n1n uc;te birini fidye verirsin . ~unku diyet, kolenin degerinin uc; kat1 ile bir
kat1n1n uc;te biri kadard1r. Boylece mirasc;1lann elinde uc; dirhem ile bir dirhemin
uc;te biri olur. Onlann ise iki dinara ihtiyac1 vard1r. Dirhem uc;te birlik paylara
bolundu . Tam say1ya c;evirmek ic;in dirhem ve dinarlan uc; ile c;arpars1n . On dirhem
ve alt1 dinar olur. Sonra degerleri ters c;evirerek yerini degi?tirir. Sorunun asllna
donersin . Koleyi bir dinar ile bir dirhem sayd1g1m1z1 soylersin . Dinar on, dirhem de
alt1d1r. Bu da on alt1 eder. Sonra aff1 dinarda gec;erli k1ld1k. Bu da kolenin sekizde
be?idir. Dirhemde ise affl gec;ersiz k1ld1k . Bu da kolenin sekizde uc;udur. O da alt1
dirhemdir. Buna kar?lilk uc; kat1 ile bir kat1nin uc;te birini fidye verirsin . Bu da yirmi
dirhemdir. Boylece mirasc;liara yirmi dirhem teslim edilir. Aff1 da on dirhemde
gec;erli klim1?t1k. Boylece uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki payla?1m dogru
gerc;ekle?mi? olur.
Cebir yoluyla c;ozumunde, af "bir ?ey"inde gec;erli olur. "Bir ?ey" d1?inda bir
malda gec;ersiz olur. Buna kar?1l1k uc; kat1 ile bir kat1n1n uc;te birini fidye verirsin .
Boylece mirasc;1lann elinde "uc; ?ey ile bir ?eyin uc;te biri d1?inda uc; mal ile bir mal1n
uc;te biri" olur. o da " be? ?ey ile bir ?eyin uc;te birine" denktir. Oc;te birlik paylara
bolundu . Tam say1ya c;evirmek ic;in "be? ?ey ile bir ?eyin uc;te birini" uc; ile
c;arparsin . "On alt1 ?ey" olur. "Oc; mal ile bir malin uc;te biri"ni de uc; ile c;arpars1n.
On mal olur. Boylece her bir malin "bir ?ey ve bir ?eyin onda alt1s1na" denk oldugu
ortaya c;1km1?t1r. "Bir ?eyin" onda alt1s1, be?te uc;u demektir. "Bir ?ey ve bir ?eyin
be?te uc;unu" be? ile c;arpars1n. "Sekiz ?ey " olur. Boylece Wm mal1n "sekiz ?ey"
oldugu ortaya c;1km1?t1r. Aff1 da "bir ?ey " de gec;erli klim1?t1k. Her bir ?eyi be? ile
c;arpt1k . Dolay1s1yla affl, kolenin sekizde be?inde gec;erli klid1g1m1z, sekizde uc;unde
de gec;ersiz k1ld1g1m1z ortaya c;1km1?t1r. Dikkatli bakt1g1n takdirde iki hata ta?1yan
c;ozum yoluyla da yukanda ac;1klad1g1m1z ?ekilde payla?1m dogru gerc;ekle?ir.
Uzatmamak ic;in bu yolla c;ozmeyi terk ettim.
128_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'l-Mebsfit

Kolenin degeri dort bin dirhem ise, koleye kar?il1k diyetin dokuzda dordunu
fidye verir.
~unku kolenin degerinin iki katin1 alinz ve diyete ekleriz. Bu da sekiz bin
dirhemdir. Toplam on sekiz bin dirhem olur. Sonra, eklenen mal1n tUm mala
oranina bakanz. TUm malin dokuzda dordu oldugunu goruruz. Bu oranda aff1
gec;ersiz k1lanz. Kolenin dokuzda be?i oraninda da aff1 gec;erli kilanz. Bunun
dirhem olarak miktan iki bin yuz yirmi iki dirhemin dokuzda ikisidir. Kolenin
dokuzda dordune kar?1l1k diyetin dokuzda dordunu fidye veririz. Bu da dort bin
dort yuz kirk dort dirhem ile bir dirhemin dokuzda dordudur. Dolay1s1yla uc;te bir
ve uc;te iki ?eklinde payla?1m dogru gerc;ekle?mi?tir.
Dinar ve dirhem yoluyla c;ozumunde koleyi bir dinar ve bir dirhem sayanz.
Dinarda aff1 gec;erli k1lanz. Dirhemde ise gec;ersiz kilanz. Buna kar?1l1k iki buc;uk
kat1n1 fidye veririz. Bu da iki buc;uk dirhemdir. lki dinara denktir. Dirhem ikiye
bolunmu?tUr. Tam say1ya c;evirmek ic;in iki ile c;arp, be? dirheme denk olan dort
dinar olur. Sonra dinar ve dirhemi yer degi?tirir, sorunun asl1na donersin. Koleyi bir
dinar ile bir dirhem sayd1g1m1z1 soylersin . Bu dinar be? dinar, dirhem de dort
dirhem anlam1ndad1r. Bu da toplam dokuzdur. Aff1 dinarda gec;erli kilm1?t1k. Bu da
be?tir Dirhemde ise aff1 gec;ersiz kilm1?t1k, o da dorttUr. Buna kar?1l1k iki buc;uk kat1
fidye veririz . Bu da on dirhemdir. Boylece mirasc;ilar on dirhem al1r. Affl da be?
(29/96) dirhemde gec;erli kilm1?t1k . Dolay1s1yla uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki payla?1m dogru
gerc;ekle?mi?tir.
Cebir yoluyla aff1 "bir ?ey" de gec;erli k1lar, " bir ?ey d1?1nda bir malda"
gec;ersiz k1lars1n . Buna kar?1l1k iki buc;uk kat1n1 fidye verirsin . Boylece mirasc;1lann
elinde "iki buc;uk ?ey d1?inda iki buc;uk mal" olur. Onlann ise "iki ?eye " ihtiyac1
vard1r. "lki buc;uk mala" "iki buc;uk ?ey" ekle ve dengine de " iki buc;uk ?ey" ekle.
Boylece " dort buc;uk ?eye denk iki buc;uk mal" olur. lkiye bolunduler. Tam say1ya
c;evirmek ic;in iki ile c;arpars1n . "Dokuz ?eye denk olan be? mal" olur. Dolay1s1yla
"bir tam mal" "bir ?ey ve bir ?eyin be?te dordune " denk olur. Bunu be? ile
c;arpars1n. "Bir ?ey ile bir ?eyin be?te dordu" be? ile c;arpilinca "dokuz ?ey" olur.
Affl "bir ?ey"de gec;erli kilm1?t1k . Her bir ?eyi be? ile c;arpt1k. Boylece aff1 kolenin
dokuzda be?inde gec;erli kild1g1m1z ortaya c;1km1?t1r. ~ozumun kalan k1sm1 yukanda
ac;1klad1g1m1z gibidir.
Kolenin degeri be? bin dirhem ise, yansina kar?il1k diyetin yans1n1 fidye verir .
~unku kolenin degerinin iki kat1 olan on bin dirhemi alinz ve diyete ekleriz.
Toplam yirmi bin dirhem olur. Sonra, eklenen miktann tUm mala oran1na bakanz.
TUm mal1n yans1 oldugunu goruruz. Bu oranda kole aff1 gec;ersiz k1lanz. Yans1nda
da gec;erli kilanz . Bunun dirhem olarak miktan iki bin be? yuzdur. Sonra, aff1
gec;ersiz kild1g1m1z miktara kar?1l1k diyetin yans1n1 fidye veririz. Bu da be? bin
dirhemdir. Boylece mirasc;ilann elinde be? bin dirhem olur. Aff1 da iki bin be? yuz
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 129
dirhemde ge<;erli kilm1?t1k . Dolay1s1yla O<;te bir ve O<;te iki ?eklindeki payla?1m dogru
gen;ekle?mi? olur.
Dinar ve dirhem yoluyla koleyi bir dinar ve bir dirhem sayanz. Dinar oraninda
kolede aff1 ge<;erli k1lar, dirhem oraninda da ge<;ersiz kilanz. Buna kar?illk da iki
kat1 fidye veririz. ~unku diyet kolenin degerinin iki kat1d1r. Bbylece miras<;llann
elinde iki dinara denk iki dirhem olur. Dinar ile dirhemin degerinin e?it oldugu
ortaya <;1kar. Aff1 da dinarda ge<;erli kilm1?t1k. Bu da kolenin yans1d1r. Dirhemde ise
aff1 ge<;ersiz kilm1?t1k . Efendisi buna kar?il1k iki kat1 kadar fidye vermi?tir. Bbylece
aff1 ge<;erli kild1g1m1z miktann iki kat1 miras<;llann eline ge<;mi?tir.
Cebir yoluyla aff1 "bir ?ey " de ge<;erli kllar, "bir ?ey d1?1nda bir malda"
ge<;ersiz k1lanz. Buna kar?1l1k iki kat1 fidye veririz. Bu "iki ?ey d1?1nda iki mal"d1r.
Miras<;llann ise "iki ?eye" ihtiyac1 vard1r. Bu yuzden "iki mala" "iki ?ey" ekle ve
dengine de ayn1 miktarda ekleme yap. Bbylece "dbrt ?eye" denk "iki mal" olur.
Her mal "iki ?eye" e?it olur. Aff1 da "bir ?ey" de ge<;erli kllm1?t1k . "lki ?eye" oranla
"bir ?ey" yans1 olur. Bbylece aff1 kblenin yaris1nda ge<;erli kild1g1m1z ortaya
<;1km1?t1r. ~bzumun devam1 yukanda a<;1klad1g1m1z gibidir.
Kblenin degeri alt1 bin dirhem ise (kblenin on bir pay1ndan alt1 pay1nda af
ge<;ersiz olur. Buna kar?il1k diyetin on bir payindan alt1 payin1 fidye olarak verir.
Bunun <;bzum yolu kolenin degerinin iki kat1n1 alman-bu da on iki bin
dirhemdir-ve diyete eklemen ?eklinde olur. Toplam yirmi iki bin dirhem olur.
Sonra, eklenen miktarin tOm mala oranina bakars1n. Bunun on bir paydan alt1 pay
oldugunu gbrursun. Sonra kolenin on bir payindan alt1 payda aff1 ge<;ersiz kllars1n.
Buna kar?illk diyetin on bir pay1ndan alt1 pay1 fidye olarak verirsin . lyi bakt1g1n
zaman O<;te bir ve O<;te iki ?eklindeki payla?1m dogru <;1kar.
Dinar ve dirhem yoluyla <;bzumunde aff1 dinarda ge<;erli k1lar, dirhemde de
ge<;ersiz kllars1n. Buna kar?il1k bir kat1 ile bir katin1n O<;te ikisini fidye verirsin .
~unku diyet, kblenin degerinin bir kat1 ve bir katin1n O<;te ikisidir. ~ozumun
(29/97]
geri kalan k1sm1 yukanda a<;1klad1g1m1z gibidir.
Kblenin degerinin yedi bin, sekiz bin, dokuz bin olmas1 durumunda da
<;bzumu, degerinin alt1 bin olmas1 durumundaki gibi olur.
Kblenin degeri on bin dirhem ise, af kolenin O<;te birinde ge<;erli olur.
Sorunda devir olmaz.
~unku diyet kblenin degeri kadard1r. Kbleyi teslim etmeyi veya fidye vermeyi
tercih etmesi arasinda fark olmay1p blen ki?inin mal1nda bir fazlal1k olu?ma imkan1
yoktur.
$ayet kblenin degeri on bin dirhemden fazla ise, <;bzumunde temel ilke
diyetin iki kat1n1 al1p kblenin degerine eklemen ?eklinde olur. Sonra, diyetin iki
kat1n1n tOm mala orani bl<;usunde kblenin degerinden bir miktar teslim edersin .
130_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'l-Mebsut
(:OnkO, kolenin degeri diyetin iki kat1 ise kolenin tOmOnde af ge<;erli olur.
Burada efendinin mal1 diyet kadardir. Dolay1s1yla iki malin en az olan1 onun olur.
Fazlal1gin ise ancak koleyi teslim etmeyi tercih ettiginde ortaya <;1kar. Bu tor
orneklerde diyet, ilk tor orneklerdeki kale gibi degerlendirilir. Bu yOzden eger
burada fidye vermeyi tercih ederse devir ger<;ekle?mez. (:OnkO olen ki?inin mal1nda
fazlal1k ortaya <;1kmaz. Ancak koleyi teslim etmeyi tercih ettiginde devir olur.
Dolay1s1yla ?Unu soylersin :
Kolenin degeri yirmi bin dirhem ise, yansinda af ge<;erli olur.
(:OnkO diyetin iki kat1 olan yirmi bin dirhem al1rsin ve kolenin degerine
eklersin. Toplam kirk bin dirhem olur. Sonra, diyetin iki katin1n tom mala oran1
ol<;OsOnde kolenin degerinden teslim eder. Bu da kolenin yans1d1r. Kole lehine
yans1nda af ge<;erli olur. Diyetten bunun miktan be? bin dirhemdir. Miras<;ilara da
kolenin yansin1 teslim eder. Bunun degeri de on bin dirhemdir. Boylece O<;te bir ve
O<;te iki ?eklindeki payla?1m dogru ger<;ekle?mi? olur. Diger <;bzOm yollanyla da bu
?ekilde <;1kar. (:OnkO burada diyette yapilacak i?lem, ge<;en orneklerde kolede
yap1lan i?lem gibi olur.
Kolenin degeri otuz bin dirhem ise, (be?te O<;Onde af ge<;erli olur).
((:OnkO) bu durumda diyetin iki kat1n1 al ve kolenin degerine ekle, elli bin
dirhem olur. Sonra, diyetin iki katinin tom mala oran1 ol<;OsOnde kolenin degerinde
bir miktan teslim edersin. Bu da kolenin be?te ikisidir. Kolenin be?te O<;Onde af
ge<;erli olur. Bunun diyetten miktan alt1 bin dirhemdir. Miras<;ilara da kolenin be?te
ikisi teslim edilir. Bunun degeri de on iki bin dirhemdir. Boylece O<;te bir ve O<;te iki
?eklindeki payla?1m dogru ger<;ekle?ir.
Kolenin degeri kirk bin dirhem ise, (O<;te ikisinde af ge<;erli olur.)
((:OnkO) bu durumda diyetin iki kat1n1 al1r ve kolenin degerine eklersin .
Boylece altm1? bin dirhem olur. Sonra kolenin degerinden diyetin iki katinin tom
mala oran1 ol<;OsOnde olen ki?inin miras<;ilanna teslim edersin. Bu da kolenin O<;te
biridir. O<;te ikisinde ise af ge<;erli olur. Bunun diyetten miktan alt1 bin dirhem ile
bin dirhemin O<;te ikisidir. Miras<;ilara da kolenin O<;te biri teslim edilir. Bu da on O<;
bin dirhem ile bin dirhemin O<;te biridir. Boylece O<;te bir ve O<;te iki ?eklindeki
payla?1m dogru ger<;ekle?ir.
$ayet kolenin degeri on be? bin dirhem ise ve koleyi teslim etmeyi tercih etse,
kolenin yedide O<;Onde af ge<;erli olur. Yedide dordOnO de teslim eder.
(:OnkO diyetin iki kat1n1 al1p kolenin degerine eklersin . Boylece otuz be? bin
dirhem olur. Sonra , diyetin iki kat1nin otuz be? bin dirheme oran1 kadar bir miktar
koleden miras<;ilara teslim edilir. Bu kolenin yedide dordOdOr. Kolenin yedide
O<;Onde ise af ge<;erli olur. Bunun diyetten miktan dart bin iki yOz seksen be?
dirhem ile bir dirhem in yedide be?idir. Miras<;ilara da kolenin yedide dordO teslim
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 131
edilir. Bunun degeri aff1n gec;erli oldugu miktarin iki kat1d1r. Dolay1s1yla dikkatli
bakarsan uc;te bir ve uc;te iki ~eklindeki payla~1m1n dogru gerc;ekle~tigini gbrursun .
Kblenin degeri yuz dirhem ise, bu durumda kbleyi teslim etmeyi tercih ederse,
kblenin uc;te ikisinin degerini verir.
(:unku daha ac;1klad1g1m1z uzere kblenin degeri on bin dirhemden az ise,
kolenin degerini vermeyi tercih ettiginde devir gerc;ekle~mez . Ancak fidye vermeyi
tercih ettiginde devir gerc;ekle~ir.
$ayet fidye vermeyi tercih etse, yuz paydan iki pay ve diyetten iki pay fidye [29/98)
verir.
(:unku kblenin degerinin iki kat1n1 al1rs1n. Bu da iki yuz dirhemdir. On bin
dirhem olan diyete eklersin . Her yuz dirhemi bir pay sayarsan, diyet yuz pay,
kblenin degerinin iki kat1 olan miktar da iki pay olur. Bu da toplam yuz iki payd1r.
Sonra, eklenen iki yuz dirhem oran1nda kbleden fidye verirsin. Bu da yuz iki
paydan iki payd1r. Kar~i11g1nda fidye verilecek her pay ic;in ancak yuz kat1 fidye
verilecegi dikkate al1nd1g1nda paylara ay1rma yoluyla c;ozum dogru gerc;ekle~ir.
(:unku diyet, kblenin degerinin yuz kat1d1r.
Bir kole bir ki~iyi hata yoluyla yaralasa ve yaralanan ki~i blum hastal1g1nda
kbleyi affetse, sonra da blse ve geriye bin dirhem b1raksa, kblenin degeri de bin
dirhem ise, bu sorunda temel prensip, kblenin degerinin iki kat1n1 al1p diyete
eklemen, sonra da kbleyi diyete ve eklenen miktara bblu~tOrmen ~eklinde olur. Bu
durumda kbledeki af diyet ve terike oraninda gec;erli olur. Eklenen miktar oraninda
da gec;ersiz olur.
Bunun ac;1klamas1 ~u ~ekildedir: Burada kblenin degerinin iki kat1 iki bin
dirhemdir. Diyete ekledigin zaman on iki bin dirhem olur. Sonra kbleyi on ikiye
boldugun zaman af, on pay olan diyet ve bir pay olan terike oraninda gec;erli olur.
(:unku kble d1~1nda terike bin dirhemdir. Boylece kblenin on iki pay1ndan ancak on
bir payda aff1n gec;erli oldugu ortaya c;1km1~t1r. Bu da alt1da be~ buc;ugudur. Bir
payda ise af gec;ersiz olur. 0 da kolenin alt1da birinin yans1d1r. Dolay1s1yla buna
kar~il1k diyetin alt1da birinin yansin1 fidye verirsin. Bu da sekiz yuz otuz uc; dirhem
ile bir dirhemin uc;te biridir. Bbylece mirasc;ilar bin sekiz yuz otuz uc; dirhem ile bir
dirhemin uc;te birini al1r. Kblenin alt1da be~ buc;ugunda ise af gec;erli olur. Bunun
dirhem olarak miktan da dokuz yuz on alt1 dirhem ile bir dirhemin uc;te ikisidir.
Dinar ve dirhem yoluyla c;ozumunde koleyi bir dinar ve dirhem sayars1n.
Dinarda aff1 gec;erli kilar, dirhemde de gec;ersiz kilars1n. Buna kar~1l1k on kat1 fidye
verirsin. Kblenin degeri gibi mirasc;ilann bin dirhemi vard1r. Bu da ayni ~ekilde dinar
ve dirhemdir. Bbylece mirasc;ilann iki dinara e~it on bir dinar ve dirhemi olur.
Dinarlar birbirini gbtOrur. Geriye bir dinara e~it on bir dirhem kal1r. Degerleri
birbiriyle degi~tir . Sorunun asl1na don . Kbleyi bir dinar - bu da on bir dirhemdir- ve
bir dirhem sayd1g1m1z1 sbylersin . Bu da toplam on bir dirhem olur. Sonra dinarda
132_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsiit

aff1 gec;erli klld1r. Bu da ki:ilenin alt1da be? buc;ugudur. \:i:izOmOn geri kalan k1sm1
sonuna kadar yukanda ac;1klad1g1m1z gibidir.
Cebir ve Mukabele yoluyla aff1 "bir ?ey"de gec;erli kllarsin. "Bir ?ey d1?1nda bir
malda" da gec;ersiz kllarsin. Buna kar?illk on kat1 fidye verirsin. Bi:iylece mirasc;ilann
elinde "on mal eksi on ?ey" olur. Onlarda "tam bir mal " vard1. 0 da ki:ilenin
degeri kadar olan bin dirhemdir. Bi:iylece onlarda "iki ?eye e?it olan on bir mal eksi
on ?ey" bulunmaktad1r. E?itligin iki taraf1na "on ?ey"" ekle, "on iki ?eye e?it on bir
mal" olur. Her bir mal " bir ?ey ile bir ?eyin on bir payindan bir paya" denk olur.
"Bir ?ey" on bir paya bi:ilOnmO? oldu . Paylardan kurtarmak ic;in "bir ?ey ile bir
?eyin on bir pay1ndan bir payin1" on bir ile c;arpars1n . Bi:iylece on iki pay olur. Aff1
bir ?eyde gec;erli kllm1?t1k. Her "bir ?ey"i de on bir pay yapm1?t1k. Bi:iylece aff1n
(29/99) ki:ilenin on iki pay1ndan ancak on bir payda gec;erli oldugu ortaya c;1km1?t1r.
Ki:ilenin degeri be? bin dirhem ise, i:ilen ki?i de geriye bin dirhem b1rakm1?sa
ve fidye vermeyi tercih ederse, ancak diyetin yirmi payinda dokuz pay fidye verir.
\:OnkO ki:ilenin degerinin iki kat1n1 al1rs1n. Bu da bin dirhemdir. Diyete
eklersin. Bi:iylece yirmi bin dirhem olur. Sonra ki:ileyi, diyete ve eklenen miktara
gore paylara ay1ms1n. Ki:ileden on pay olan diyete ve bir pay olan terikeye kar?il1k
gelen miktarda af gec;erli olur. Bu da yirmi paydan on bir payd1r. Yirmi paydan
dokuz payda da af gec;ersiz olur.
Dinar ve dirhem yoluyla ki:ileyi bir dinar ve bir dirhem sayarsin. Dinarda affi
gec;erli kll1p, dirhemde gec;ersiz kllars1n. Dirheme kar?il1k iki kat1 fidye verirsin .
\:OnkO diyet ki:ilenin degerinin iki kat1d1r. Bi:iylece mirasc;llann eline iki dirhem
gec;er. Mirasc;llann elinde bin dirhem vard1. Bu da bir dinann be?te biri ve bir
dirhemin be?te biridir. Dolay1s1yla mirasc;1lann elinde iki dinara e?it iki dirhem, bir
dinann be?te biri ve bir dirhemin be?te biri vard1r. Bir dinann be?te biri e?itligin
diger tarafindaki ayn1 miktarla birbirini gi:itOrOr. Geriye bir dinar ve bir dinann
be?te di:irdOne e?it iki dirhem ve bir dirhemin be?te biri kal1r. Her be?te biri bir
dinar say, bi:iylece dokuz dinar ve on bir dirhem olur. Sonra, bu degerleri yer
degi?tir. Sorunun asl1na di:inOp ki:ileyi bir dinar ve bir dirhem sayd1g1m1z1 si:iyle .
Dinar on bir, dirhem de dokuzdur. Bu da toplam yirmidir. Dinarda aff1 gec;erli
kllm1?t1k . Bu da on birdir . Dirhemde de affi gec;ersiz kllm1?t1k. 0 da dokuzdur.
Sonra dirhemlere kar?illk onlann iki kat1 fidye verilir. Bu da on sekiz dirhemdir.
Mirasc;llann yan1nda bir dinann be?te biri ve bir dirhemin be?te biri vard1. Bu da
di:irt eder. Hepsinin toplam1 yirmi olup, vasiyetin gec;erli k11ind 1g1 miktann iki
kat1d1r. Dolay1s1yla payla~1m dogru gerc;ekle?mi?tir.
Cebir yoluyla affi "bir ?ey"de gec;erli k11ip "b ir ?ey d1?inda bir malda" gec;ersiz
kllars1n . Kar?il1g1nda iki kat1 fidye verirsin. Bu da " iki mal eksi iki ?ey"dir.
Mirasc;llann yan1nda bir malin be?te biri daha vard1r. Bi:iylece onlarda "iki ?eye" e?it
"iki mal ve bir mal1n be?te biri eksi iki ?ey" olmu?tur. E?itl igin iki tarafina da " iki
Vasiyetler Kitabt _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 133
?ey" ekle . Bu i?lemden sonra mirasc;ilann elinde "dbrt ?eye" e?it "iki mal ve bir
ma Iin be?te biri" olur. Her be?te biri bir pay yap. Boylece "iki mal ve bir ma Iin
be?te biri" on bir pay, "dort ?ey"de yirmi pay olur. (unku kesirden dolay1 "iki mal
ve bir mal1n be?te birini" be? ile c;arpt1g1m1z zaman, e?itligin diger taraf1 olan "dbrt
?ey" i de be? ile c;arpt1k. Dbrdu be? ile c;arpt1g1n zaman yirmi olur. lyi bakt1g1n
zaman gorursun ki her "bir ?ey" on bir payd1r. Her "bir mal" da yirmi payd1r. Aff1
"bir ?ey" de gec;erli kilm1?t1k. Bu da on bir pay demektir. "Bir mal eksi bir ?ey"de
de gec;ersiz kilm1?t1k . Buda yirmi paydan dokuz payd1r. Kbleyi "bir mal" saym1?t1k .
Bu yirmi payd1r. Aff1 da "bir ?ey" de gec;erli kilm1?t1k. Bu da yirmi paydan on bir
payd1r.
Sayet olen ki?i geriye iki bin dirhem b1rakm1?sa ve sorunun diger k1sm1
yukandaki gibi ise, bu durumda diyetin yirmi pay1ndan sekiz pay fidye verir.
(unku kolenin degerinin iki kat1n1 al1rs1n . Bu da on bin dirhemdir. Diyete
eklersin . Boylece yirmi bin dirhem olur. Sonra kolenin degerinin iki kat1 olan on bin
dirhem ve terikede olan iki bin dirhem oraninda aff1 gec;erli kilars1n . Bu da toplam
(29/100)
on iki bin dirhemdir. Sekiz bin dirhemde de aff1 gec;ersiz k1larsin. Buna kar?1l1k
diyetin yirmi payindan sekiz pay fidye verirsin.
Olen ki?i geriye uc; bin dirhem b1rakml?Sa , yirmi payl1k diyetten yedi pay fidye
verir.
(unku kolenin degerinin iki kat1n1 al1rs1n . Bu da on bin dirhemdir. Diyete
eklersin . Yirmi bin dirhem olur. Sonra aff1 on pay olan diyet ve uc; pay olan terike
oraninda gec;erli kilarsin . Geriye yedi pay kahr. Buna kar?il1k yirmi payhk diyetten
yedi pay fidye verirsin .
Sayet kolenin degeri be? bin dirhem ise ve blen ki?i geriye bin dirhem
b1rakm1?sa ve kolenin degerini teslim etmeyi tercih ederse, devir gerc;ekle?mez.
(unku burada blen ki?inin mahnda fazlal1k ortaya c;1kmaz. Fakat kolenin be?te
uc;unu teslim eder. Be?te ikisi de kendisine teslim edilir. (unku olen ki?inin mal1 alt1
bin dirhemdir. Mahn1n uc;te birinde af gec;erli olur. Bu da iki bin dirhemdir. lki bin
dirhemde af gec;erli oldugu zaman -bu, kolenin be?te ikisidir- kolenin kalan
bolumunu teslim etmesi gerekir. Bu da kolenin be?te uc;udur.
Olen ki?inin mal1 iki bin dirhem ise, kblenin be?te ikisini ve be?te birinin uc;te
ikisini teslim eder.
(unku olen ki?inin mah yedi bin dirhemdir. Oc;te birinde af gec;erli olur. Bu da
iki bin dirhem ille bin dirhemin uc;te biridir. Kblenin geriye kalan bolumunu teslim
eder. Bu da iki bin dirhem ile bin dirhemin uc;te ikisidir. Her bin dirhem kblenin
be?te biridir. Teslim edecegi miktar kolenin be?te ikisi ile be?te birinin uc;te ikisidir.
Sayet olen ki?i geriye uc; bin dirhem b1raksa, kolenin be?te ikisi ile be?te
birinin uc;te biri mirasc;ilara verilir.
t34 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut

(unku blen ki?inin mal1 sekiz bin dirhemdir. O~te birinde af ge~erli olur. Bu iki
bin dirhem ile bin dirhemin u~te ikisidir. Geri kalan1 da miras~llara teslim eder. Bu
da iki bin dirhem ile bin dirhemin u~te ikisidir.
Olen ki?i geriye dart bin dirhem b1rakm1?sa, kolenin be?te ikisini miras~llara
verir.
(unku olen ki?inin mal1 dokuz bin dirhemdir. O~te birinde af ge~erli olur. Bu
da u~ bin dirhemdir. Olen ki?i i~in koleden iki bin dirhem kalir. O da kolenin be?te
ikisidir.
Kblenin degeri on bin dirhemden fazla ise, bu durumda kblenin degerini
teslim etmeyi tercih ettiginde devir ger~ekle?ir . Fidye vermeyi tercih ettiginde ise
devir ger~ekle?mez .
Burada ilke, diyetin iki katin1 al1p kblenin degerine eklersin. Sonra diyetin iki
katindan blen ki?inin terikesini dLi?ersin . Geri kalani teslim edersin. Bunun
a~1klamas1 ?U ?ekilde olur:
Kolenin degeri yirmi bin dirhem ise ve blen ki?i geriye on bin dirhem
b1rakm1?sa, bu durumda diyetin iki katin1 alirs1n. Buda yirmi bin dirhemdir. Kblenin
degerine eklersin . Bbylece k1r bin dirhem olur. ~ayet blen ki?i geriye hi~ bir ?ey
b1rakmasayd1 koleden, diyetin iki kat1n1n tUm mala oran1 ol~usunde teslim edilir. 0
da kblenin yans1d1r. Fakat olen ki?i geriye on bin dirhem birakinca, on bin dirhemin
dLi?Lilmesi gerekir. Eklenen miktardan on bin dirhem kal1r. 0 da tUm malin dbrtte
biridir. Dolay1s1yla kblenin dbrtte birini teslim eder. Bunun dirhem olarak degeri de
be? bin dirhemdir. Kolenin dortte u~u de efendiye kal1r. Ona ancak dbrtte u~u
vasiyet yoluyla teslim edilmi?tir. Diyetten bunun miktan yedi bin be? yuz dirhemdir.
Olen ki?inin miras~llanna koleden be? bin dirhem, terikeden de on bin dirhem
teslim edilmi?tir. Bu da toplam on be? bin dirhemdir.
Olen ki?i geriye yirmi bin dirhem veya daha fazla b1rakm1?sa, kolenin tUmu
efendiye teslim edilir. Tumunde af ge~erli olur.
(unku diyetin miktan on bin dirhemdir. Burada vasiyet ancak diyette ge~erli
kll1nir. Diyet kolenin degerinden daha azd1r. Olen ki?i, vasiyeti ge~erli klld1g1m1z
miktarin iki kat1 olan yirmi bin dirhem b1rakm1?t1r.
Olen ki?i geriye hi~ mal b1rakmam1?sa ve zimmetinde bor~ varsa, kolenin
(29/101] degeri de on bin dirhemden fazla ise, bu durumda ilke, blen ki?i geriye bor~
miktan ve kolenin degerinin iki kat1 kadar mal b1rakm1?sa kolenin tumunde af
ge~erli olur, ?eklindedir. Bunlardan geriye hi~ bir ?ey b1rakmam1~sa, kolenin
degerinden bor~ miktan ~1kanl1r. Bu miktar yokmu? gibi say1l1r. Kolenin geri kalan
k1sm1 tam bir koleymi? gibi say1l1r. Sonra ~bzum tam bir kale ile ilgili olarak
belirttiklerimize gore olur. Bunun a~1klamas1 ?Udur:
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 135
Kolenin degeri yirmi bin dirhem, bore; da on bin dirhem ise, kolenin dortte
uc;unu olen ki?inin mirasc;1lanna teslim eder.
c;:unku zimmetinde bore; olmasayd1, kolenin yans1ni teslim ederdi . Zimmetinde
bore; olunca, bundan dolay1 kolenin dortte birini teslim eder. Boylece mirasc;ilann
elinde kolenin dortte uc;u olur. Bunun dirhem olarak degeri on be? bin dirhemdir.
Dortte birinde de af gec;erli olur. Bunun diyetten miktan iki bin be~ yuz dirhemdir.
Sonra mirasc;1lar on bin dirhem olan borcu oder. Onlara vasiyeti gec;erli k1ld1g1m1z
miktann iki kat1 olan be? bin dirhem kal1r.
Ba?ka bir ?ekilde ise ?byle soylersin: Koleden on bin dirhem kadan yokmu?
gibi farz edilir. c;:unku bu miktar bore; ile kapsanm1~t1r (me?gu ldur). Geriye kolenin
yans1 kal1r. Bu yanm1 tam bir kale gibi say, sonra diyetin iki kat1 olarak ailnip
eklenen miktann yans1ni al. Bu da on bin dirhemdir. Kolenin degerine ekle.
Boylece yirmi bin dirhem olur. Sonra bunun yans1nda af gec;erli olur. Yans1nda da
gec;ersiz olur. Kolenin ilk yans1 ile birlikte bu ka lan yansinin yansinda da af gec;ersiz
olmU?tUr. Bu da toplam kolenin dortte uc;udur.
$ayet kolenin degeri be~ bin dirhem ise, olen ki?inin de bin dirhem borcu
varsa ve efendisi kolen in degerini teslim etmeyi tercih ederse, burada devir
gerc;ekle~mez . Fakat bore; odendikten sonra olen ki?inin mal1 dart bin dirhem olur.
Bunun uc;te birinde af gec;erli olur. 0 da bin dirhem ile bin dirhemin uc;te biridir.
Bu, kolenin be?te biri ile be?te birinin uc;te biridir. Geri kalani da mirasc;1lara teslim
eder. 0 da kolenin be?te uc;u ile be?te birinin uc;te ikisidir. Mirasc;1lara teslim edilen
bu miktardan olmak uzere kolenin be?te biri ile bore; odenir. Mirasc;ilara da vasiyeti
gec;erli kild1g1m1z miktann iki kat1 olarak kolenin be~te ikisi ile be?te birinin uc;te
ikisi kal1r.
$ayet bore; iki bin dirhem ise, bore; odendikten sonra olen ki?inin mail u<; bin
dirhemdir. Bunun ancak uc;te birinde af gec;erli olur. 0 da bin dirhemdir. Bu da
kolenin be?te biridir. Kolenin be?te dordunu ise olen ki?inin mirasc;1lanna teslim
eder. Bu teslim edilenden kolenin be~te ikisi olmak uzere bore; odenir. Mirasc;ilara
kolenin be?te ikisi kal1r. Bu da vasiyeti gec;erli k1ld1g1m1z miktann iki kat1d1r.
Bore; eger uc; bin dirhem ise, odendikten sonra olen ki?inin mal1 iki bin dirhem
olur. Oc;te birinde af gec;erli olur. Bu da bin dirhemin uc;te ikisidir. Kolenin kalan
bolumunu mirasc;ilara teslim eder. o da kolenin be?te dordu ile be?te birinin uc;te
biridir. Be?te uc; ile bore; odenir. Mirasc;ilara da be?te biri ile be?te birinin uc;te biri
teslim edilir. Bu da vasiyeti gec;erli kild1g1m1z miktann iki kat1d1r.
Bore; dart bin dirhem ise, bu durumda mirasc;ilara kolenin be~te dordu ile
be~te birinin uc;te ikisini teslim eder.
c;:unku bore; odendikten sonra efendinin mail bin dirhemdir. Bunun uc;te
birinde af gec;erli olur. Bu da uc; yuz otuz uc; dirhem ile bir dirhemin uc;te biridir.
136_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut

Geri kalani da miras<;ilara teslim eder. Bu kolenin be~te dordu ile be~te birinin O<;te
ikisidir.
Sayet bor<; be~ bin dirhem ise af tamam1yla ge<;ersizdir.
(unku kolenin tOmu bor<; ile baglant1l1d1r. Terikenin tOmunu kapsayan bor<;
ile birlikte de vasiyet hi<; bir ~eyde ge<;erli kil1nmaz.
Eger fidye vermeyi tercih ederse, kblenin degeri de be~ bin dirhem ise ve blen
ki~inin on bin dirhem veya daha fazla borcu varsa, bu durumda kblenin tOmune
kar~il1k fidye verir.
(unku ona on bin dirhem fidye verince, bunun tOmuyle o fidye verir. Olen
[29/102]
ki~inin alacag1 mal kalmaz. Bu yuzden af da ge<;ersizdir.

Sayet olen ki~inin bin dirhem borcu varsa ve fidye vermeyi tercih ederse, bu
durumda yirmi payhk diyetten on bir pay fidye verir.
(unku kolenin degerinin iki kat1n1 al1p diyete eklersin. Boylece yirmi bin
dirhem olur. Sonra, kblenin degerinin iki katin1n yirmi dirheme orani, bu da on
payd1r, ve borcun yirmi paya oran1 bl<;Osunde, bu da bir payd1r, af ge<;ersiz olur. Bu
da toplam on bir payd1r. Dolay1s1yla yirmi paydan dokuz payda af ge<;erli olur.
Dinar ve dirhem yoluyla <;bzumunde koleyi bir dinar ve bir dirhem sayarsin.
Dinarda aff1 ge<;erli kil1p, dirhemde ge<;ersiz kilarsin ve dirheme kar~il1k iki kat1 fidye
verirsin. Bbylece miras<;ilann elinde iki dirhem olur. Bundan bor<; odenir. Bor<;
miktan da bir dinann ve bir dirhemin be~te biridir. Dolay1s1yla iki dinara denk "bir
dirhem ile bir dirhemin be~te dbrdu eksi bir dinann be~te biri " kal1r. Be~ paydas1yla
kesirli duruma gelmi~tir . Tam say1ya <;evirmek i<;in her be~te biri tam bir pay say.
Bbylece dirhem dokuz, dinar da on bir pay olur. Sonra dinar ve dirhemi yer
degi~tir . Sorunun asl1na don . Kbleyi bir dinar ve bir dirhem sayd1g1m 1z1 sbyle. Dinar
dokuz, dirhem de on birdir. Bu da toplam yirmi payd1r . Dinarda aff1 ge<;erli
kilm1~t1k. Bu da dokuz payd1r. Dirhemde de aff1 ge<;ersiz kilm1~t1k . Bu da on bir
payd1r. Bunun iki kat1 oraninda da fidye verilmi~t i r . Bu da yirmi iki payd1r. Bir
dinann be~te biri ve bir dirhemin be~te biri ile bor<; bdenir. Bbylece miras<;ilara
vasiyeti ge<;erli kild1g1m1z1n iki kat1 olan on sekiz pay kahr. Borcun dbrt pay ile
bdenecegini sbyledik. (unku dinar ve dirhemin miktan yirmi payd1r. Olen ki~inin
borcu ise bunun be~te biridir.
Cebir yoluyla <;bzumunde koleyi "bir mal" sayars1n. Bunun "bir ~ey"inde affl
ge<;erli kilars1n. Geri kalanin kar~11ig1nda da iki kat1 fidye verirsin. Bbylece
miras<;llann elinde "iki ~ey d1~1nda iki mal" olur. Sonra "bir mal" 1n be~te birisiyle
bor<; bdenir. Miras<;llann elinde "iki ~eye e~it bir mal ile bir mahn be~te dordu eksi
iki ~ey" (m+4/5m-2x = 2x) kahr . E ~itligin iki taraf1na ayni say1 eklenip i~lem
yaplld1ktan sonra, " bir mal ve bir maim be~te dbrdu dbrt ~eye denk olur." Her
be~te birlik pay1 tam bir pay say. Boylece "dart ~ ey" yirmi pay, "bir mal ve bir
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 137
ma Iin be?te dordu" de dokuz pay olur. <::arpild1ktan sonra mal -ki koledir- yirmi
pay olur. " Bir ?ey" inde af gec;erli olur. Bu da dokuz payd1r. Geri kalan bolumde ise
gec;ersiz sayarsin . Bu da on bir payd1r.
$ayet bore; iki bin dirhem ise, bu durumda yirmi paydan sekiz payda af gec;erli
olur.
<::unku kolenin degerinin iki kat1ni al1p diyete eklersin . Bbylece yirmi bin
dirhem olur . Sonra, kolenin degerinin iki kat1 olan eklenen miktar oraninda -bu on
payd1r- ve bore; oran1nda -bu da iki payd1r- fidye verirsin . Bu da toplam on iki pay
eder. Temelde bu, kolenin be~te uc;udur. Dolay1s1yla buna kar~il1k ancak diyetin
be?te uc;unu fidye verirsin. Bu da alt1 bin dirhemdir. Bunun iki bin dirhemiyle bore;
bdenir. Dort bin dirhemi ise mirasc;1lara teslim edilir. Kblenin be~te ikisinde aff1
gec;erli kilm1~t1k. Bu da iki bin dirhemdir. Dolay1s1yla uc;te bir ve uc;te iki ~eklindeki
payla~1m dogru gerc;ekle~mi?tir .
Eger bore; be? bin dirhem ise, bu durumda yirmi paydan on be~ pay fidye
verir. Be~ pay1nda ise af gec;erli olur.
<::unku kolenin degerinin iki kat1n1 diyete eklersin. Yirmi bin dirhem olur.
Sonra eklenen, miktara kar~il1k gelen on pay ve borca kar~11ik gelen be~ pay
oraninda fidye verirsin . Toplam on be~ pay olur. Bu da oran olarak kblenin dbrtte
uc;udur. Dolay1s1yla buna kar?il1k ancak diyetin dbrtte uc;unu fidye verirsin. Bu da (29/103]
yedi bin be? yuz dirhemdir. Bunun be~ bini ile bore; odenir. lki bin be~ yuzu ise
mirasc;1lara teslim edilir. Aff1 da kolenin dbrtte birinde gec;erli kilm1~t1k. Bunun
miktan iki bin iki yuz elli dirhemdir. Dolay1s1yla uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki
payla?1m dogru gerc;ekle?mi~tir .
Bir kimsenin kblesi bir ki~iyi yaralasa, sonra ba~ka bir ki?iyi daha yaralasa ve
yaralanan birinci ki?i hasta iken onu affetse, sonra da bu hastal1g1ndan else, bu
durumda kblenin yansinin degerine bakil1r. Bir tek ki~iyi yaralayan ve affedilen kble
ile ilgili olarak belirttigimiz gibi i~lem yap1l1r. Yani kblenin degerinin yans1 on bin
dirhem ise kolenin degerini teslim etmeyi tercih ettiginde de, fidye vermeyi tercih
ettiginde de devir gerc;ekle?mez. Eger kolenin yansinin degeri on bin dirhemden az
ise, teslim etmeyi tercih ettiginde devir gerc;ekle?mez. Fidye vermeyi tercih
ettiginde ise gerc;ekle~ir . $ayet kblenin degerinin yans1 on bin dirhemden fazla ise,
teslim etmeyi tercih ettiginde devir gerc;ekle?ir. Fidye vermeyi tercih ettiginde ise
devir gerc;ekle~mez.
<::unku kolenin yans1 ikinci cinayet nedeniyle hak edilmi?tir. 0 nedenle teslim
edilmi?tir. lkinci yans1 da af gerc;ekle~en cinayetle hak edilmi?tir. Bu cinayetin
geregi de on bin dirhemdir. Dolay1s1yla kolenin bu yansin1n hukmu ac;1klad1g1m1z
konuda, bir tek cinayet i~leyen kolenin hukmuyle ayn1d1r.
Bir kimsenin iki kolesi bir ki?iyi yaralasa ve yaralayan ki~i olum hastallginda
onlan affetse, sonra da blse ve iki kblenin degeri de e~it olup on bin dirhem veya
138 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _________ Kitabu'l-Mebsiit
daha fazla ise efendilerine, "onlann degerinin uc;te ikisini teslim et veya
kar?il1ginda diyetin uc;te ikisini fidye ver, denilir.
Kblelerin degeri on bin dirhem oldugu zaman bu hukum dogrudur. Fakat
degerleri on bin dirhemden fazla oldugu zaman; fidye vermeyi tercih ettiginde
hukum dogru olur. Degerini teslim etmeyi tercih ettiginde ise hukum dogru olmaz .
(unku bir ki?iyi yaralayan bir kimsenin iki kolesinin hukmu, bir ki?iyi yaralayan
tek bir kolenin hukmuyle ayn1d1r. Bir ki?iyi yaralayan bu bir tek kblenin degeri on
bin dirhem ise; degerini teslim etmeyi tercih ettig inde de, fidye vermeyi tercih
ettiginde de devir gerc;ekle?mez. Fakat uc;te ikisini teslim eder veya buna kar?1l1k
diyetin uc;te ikisini fidye verir. Kolenin degeri on bin dirhemden fazla ise, degerini
teslim etmeyi tercih ettiginde devir gerc;ekle?ir. lki kale olmas1 durumunda da ayni
?ekildedir.
Kolelerden birinin degeri on bin , digerinin degeri be? bin dirhem ise, degeri
on bin dirhem olan olse ve efendi degeri teslim etmeyi tercih etse, kalan kblenin
be?te dordunu verir veya buna kar?il1k diyetin yans1nin be?te dordunu fidye verir.
Bunun c;ozum yolu; kolelerden biri olmeden once problemin c;ozumunu
ortaya koyman, birisinin olumunden sonraki c;ozumu de bunun uzerine kurman
?eklinde olur. Burada iki koleyi tek kale hukmunde sayars1n . (unku ikisi de bir
ki?inindir . Bir ki?iyi oldurmu?lerdir. Dolay1s1yla degeri on be? bin dirhem olan bir
kale durumuna gelmi?tir. Sonra c;ozum yolu, diyetin iki kat1n1 al1p kblenin degerine
eklemen ?eklinde olur. Bbylece otuz be? bin dirhem olur. Diyetin iki kat1nin otuz
be? bin dirheme oranina gore kbleden mirasc;1lara bir miktar teslim etmesi gerekir.
Bu da kolenin yedide dordu demektir. Yedide uc;unde de af gec;erli olur. Hukum
ac;1sindan bu yedide iki gibidir. (unku diyet kolenin degerinin uc;te ikisidir.
Dolay1s1yla vasiyetin gec;erli kll1nmas1 ancak asll malda dikkate al1n1r. lki pay
anlam1na gelen uc; pay efendiye ve blen ki?inin mirasc;llanna da koleden dart pay
teslim edilince, uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki payla?lm dogru gerc;ekle?mi? oldu .
Sonra kblelerden biri olunce, efendisi onunla ilgili olarak yapllan vasiyeti alm1 ~
oldu. Dolay1s1yla ancak kalan kale, mirasc;llann hakk1 ve efendinin kalan hakk1na
gore bolu?turulur. Degeri on bin dirhem olan kale olunce ?Unu soylersin : Kalan
[29/104) koleye mirasc;llar ancak dart pay, efendi de bir pay ile katll1r. (unku af yoluyla
vasiyeti du~uk degerli kblenin bir pay1 nda gec;erlidir. Dolay1s1yla bu kale be? pay
olur. Be~te dordu mirasc;llara veri li r. Efendiye bu koleden bir pay kal 1r. Diger
koleden de bir pay alm1 ~ oldugu ortaya c;1km1?t1r. Boylece vasiyet iki payda gec;erli
kll1nm1~ olur. Mirasc;llara da dart pay teslim edilir.

Fidye vermeyi tercih ettiginde de ayni ~ekilde degerlendirilir.

(unku kolenin degeri ile diyet e~ittir . (unku kolenin degeri be~ bin
dirhemdir. Diyetten degeri de be~ bin dirhemdir.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 139
~ayet degeri be? bin dirhem olan kale olse ve digeri kalsa, bu durumda
efendisi degerini odemeyi tercih ederse, degerinin u<;te ikisini oder.
(unku olen kale lehine yap1lan vasiyeti efendi alm1?t1r. Dolay1s1yla kalan
koleye miras<;1lar ancak dart pay, efendi de iki pay ile katll1r. Bu koleden iki pay
onun lehine vasiyettir. Dolay1s1yla alt1 pay olur. Bunun iki pay1 efendinin olur. Bu,
hukum ar,;1smdan sanki bir payd1r. (unku dikkate ahnan buna kar?1l1k gelen
diyettir. O da be? bin dirhemdir. Tam diyetin yans1d1r. Boylece bu koleden mirasr,;1
dart pay, efendi de hukum ar,;1s1ndan bir pay alm1?t1r. Efendinin diger koleden de
hakk1 bir payd1r. Dolay1s1yla ur,;te bir ve ur,;te iki ?eklindeki payla?1m dogru
gerr,;ekle?mi?tir. Dirhemler ar,;1smdan bakt1g1m1zda mirasr,;1lara bu kolenin ur,;te ikisi
teslim edilmi?tir. Dirhem olarak degeri alt1 bin alt1 yuz altm1? alt1 dirhem ile bir
dirhemin ur,;te ikisidir. Efendi vasiyet yoluyla bu koleden diyetin yans1nm ur,;te birini,
diger koleden de ayn1 ?ekilde diyetin yans1nin ur,;te birini alm1?t1r. Bu da toplam ur,;
bin ur,; yuz otuz ur,; dirhem ile bir dirhemin ur,;te biridir. Boylece ur,;te bir ve ur,;te iki
?eklindeki payla?Jm dogru gerr,;ekle?mi?tir.
lki ki?inin birer kolesi varsa ve bu iki kale bir ki~iyi yaralasa, birisinin degeri
bin, digerinin degeri de yirmi bin dirhem ise ve yaralanan ki?i degeri bin dirhem
olan koleyi affetse, af ger,;erli olur. Diger efendi kolesini teslim eder veya
kar?1l1gmda diyetin yans1n1 fidye verir.
(unku maim ur,;te birinden vasiyetin r,;1kacag1ndan eminiz. Diger kolenin
efendisi; kolenin degerini odemeyi tercih ederse, mirasr,;llara yirmi bin dirhem
teslim edilir. Fidye vermeyi tercih ederse mirasr,;1lara be? bin dirhem teslim edilir.
Her iki durumda da vasiyet maim ur,;te birinden r,;1kar.
~ayet degeri bin dirhem olan koleyi degil de, degeri yirmi bin dirhem olan
koleyi affetse, bu durumda kolesinin deger bin dirhem olan ki?i koleyi teslim etme
veya fidye verme aras1nda ser,;imlik hakka sahip k1im1r. Hangisini se<;tigine bak1!1r ki,
olen ki?inin mah ortaya r,;1ks1n. Eger degerini 6demeyi tercih ederse bu, olen ki?inin
geriye b1rakt1g1 bir ma! gibi degerlendirilir. Sanki yaralanan ki?i geriye bin dirhem
b1rakm1~t1r . Dolay1s1yla yuksek degerli kolenin efendisine "teslim etmeyi veya fidye
vermeyi" tercih etmesi soylenir. Koleyi teslim etmeyi tercih ederse, kolesinden alt1
bin dirheme denk olan miktan oder. 0 da kolenin be?te bir bu<;ugudur. Geri kalan
bolumde deaf ge<;erli olur. Bu da diyetten olmak uzere ur,; bin be? yuz dirhemdir.
(unku bu kolenin kar~1l1gmda diyetin yans1 bulunmaktad1r. Affm ger,;erli
oldugu pay diyetin yans1nm be?te ur,; bu<;ugudur. (unku diyetin yansm1 alirs1n. 0
da on bin dirhemdir. (unku bu kale ile ilgili olarak diyetten be? bin dirhem
bulunmaktad1r. Kolenin degerine eklersin . Boylece otuz bin dirhem olur. Eklenen
miktann otuz bin dirheme oran1na gore koleden eklenen miktara kar?1l1k gelen 12911051
pay, kolenin be?te biri ve be?te birinin yans1d1r. (unku otuz binin her be?te biri alt1
bindir. Be?te birinin yans1 ise ur,; bindir. Sonra kolenin be?te bir bur,;ugunun
140_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

degerinin ne kadar olduguna bakars1n . Kolenin degeri yirmi bin dirhemdir; be?te
biri dort bin, be?te birinin yans1 da iki bin dirhemdir. Bu da toplam alt1 bin dirhem
olur. Bu miktar mirasc;ilara teslim edilir. Onlara daha once bin dirhem teslim
edilmi?ti . Toplam yedi bin dirhem olur. Vasiyeti de diyetin yans1nin be?te uc;
buc;ugunda gec;erli kilm1?t1k. Bunun dirhem olarak miktan uc; bin be? yuz
dirhemdir. Dolay1s1yla uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki payla?lm dogru
gerc;ekle?mi?tir.
~ayet efend i fidye vermeyi tercih ederse, kolenin be?te uc;u kar?1l1g1nda
diyetin be?te uc;unu fidye verir. Bu da uc; bin dirhemdir. Boylece mirasc;ilann elinde
diger kole ile birlikte dort bin dirhem olur. Vasiyeti de diyetin yans1n1n be?te
ikisinde gec;erli kilm1?t1k. Bu da iki bin dirhemdir. Boylece uc;te bir ve uc;te iki
?eklindeki payla?1m gerc;ekle?mi? oldu.
Sonuc; olarak bu sorunun dort ?ekli vard1r. Du?uk degerli kolenin sahibi ya
koleyi teslim etmeyi tercih eder ya da fidye vermeyi tercih eder. Degeri yuksek olan
kolenin sahibi de ya koleyi teslim etmeyi ya da fidye vermeyi tercih eder.
(Muhammed (rh a) "el-As/" adl1 eserinde, degeri du?Lik olan kolenin sahibinin
koleyi teslim etmeyi tercih etmesi durumunu, sonra da degeri yuksek olan kolenin
sahibinin koleyi teslim etmeyi veya fidye vermeyi tercih etmesi durumunu
belirtmi?tir . Fakat du?uk degerli kolenin sahibinin fidye vermeyi tercih etmesi
durumunu belirtmemi?tir.
Du?Lik degerli kolenin sahibinin fidye vermeyi tercih etmesi durumunda
c;ozumu ?U ?ekilde olur: Kolesine kar?il1k be? bin dirhem fidye verir. Olen ki?i geriye
be? bin dirhem b1rakm1? gibi olur. Diger efendi de koleyi teslim etmeyi tercih
ederse kendisine du?en diyetin iki kat1 ve kolenin degerine gore koleyi paylara
ayim. Diyetin iki kat1n1 al ve kolenin degerine ekle. Otuz bin dirhem olur . Diyetin
iki kat1na kar?il1k olan paylan mirasc;ilara teslim eder. Ancak be? bin dirhem
miktann1 bunun d1?1nda tutar . ~unku bu miktar, mirasc;ilann elinde
bulundugundan dolay1 ondan du?er. Odemesi gereken miktar otuz paydan be?
payd1r . 0 da alt1da birdir. Degeri uc; bin dirhem ile bin dirhemin uc;te biridir.
Boylece mirasc;1lann elinde sekiz bin dirhem ile bin dirhemin uc;te biri olur. Aff1 da
yuksek degerli kolenin alt1da be?inde gec;erli kilm1?t1k . Bunun miktan diyetin
yansin1n alt1da be?i olup dort bin dirhem ile bin dirhemin alt1da biridir. Boylece
uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki payla?1m dogru gerc;ekle?mi? olur.
Eger yuksek degerli kolenin sahi bi fidye vermeyi tercih ederse, vasiyette
bulunanin mall diyet olup on bin dirhemdir. Dolay1s1yla bunun uc;te birinde vasiyet
gec;erli olur . 0 da uc; bin dirhem ile bin dirhemin uc;te biridir. Kblenin efendisi be?
bin dirhemin tamam1 ile birlikte geri ka lani mirasc;ilara teslim eder. Bu da bin
dirhem ile bin dirhemin uc;te ikisidir. Boylece mirasc;1lann elinde alt1 bin dirhem ile
bin dirhemin uc;te ikisi olur.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 141
~unku burada ikisinin birlikte fidye vermeyi tercih etmesiyle blen ki~inin
mal1nda fazlal1k ortaya c;1kmaz. Bu, iki malin en az olan1d1r. Bunda devir de
gerc;ekle~mez .

Allah dogruyu daha iyi bilir.

AF VE VASIYETIN BIR SORUNDA BULUNMASI

Bir kole bir ki~iyi yanh~hkla yaralasa, yaralanan da oll.im hastahgmda [29/106)
onu affetse ve bir ki~iye maim u~te birini vasiyet etse, kolenin degeri de
on bin dirhem ise ve efendisi degerini teslim etmeyi tercih etse, alt1da
be~ini teslim eder.

~unku yaralayan kblenin efendisine, affetmekle tUm kbleyi vasiyet etmi~tir.

Halbuki alum hastal1g1nda yap1lan af uc;te biri a~an miktarda gec;erli olmaz. Bu
yuzden efendiye uc;te bir, diger ki~iye de uc;te bir vasiyette bulunmu~ gibi olur.
Dolay1s1yla malin1n uc;te biri ikisi arasinda yan yanya olur. Her birisi kblenin alt1da
birini al1r. Alt1da be~ini ise mirasc;1lara teslim eder. Lehine malin uc;te biri vasiyet
edilen ki~i alt1da birini al1r. Mirasc;1lara kblenin dbrtte biri teslim edilir. Bbylece uc;te
bir ve uc;te iki ~eklindeki payla~1m dogru gerc;ekle~mi~ olur. Bu cevap sadece Eba
Hanlfe (rh .a )' nin prensibine gbredir. ~unku onun ilkesine gore, lehine malin tUmu
vasiyet edilen ki~i ancak uc;te bir ile katll1r. Bu yuzden malin uc;te biri ikisi aras1nda
yan yanya olur.
Eba Yusuf (rh .a.) ve Muhammed (rh a.)'e gore ise, lehine vasiyette bulunulan
ki~inin bir pay ile, efendinin de uc; pay ile katllmas1 gerekir. Bbylece malin uc;te biri
ikisi aras1nda dart pay olur. Buna gore kblenin tUmu on iki pay olmu~tur. Efendi
kblenin ancak dbrtte uc;unu mirasc;llara verir. O da dokuz payd1r. Kbleden uc; pay
efendiye teslim edilir. Lehine mal1n uc;te biri vasiyet edilen ki~i dokuz paydan bir
pay al1r. Mirasc;llara da sekiz pay kal1r.
Efendi fidye vermeyi tercih ettiginde de ayn1 ~ekilde degerlendirilir.
~unku onun mal1, kbleyi teslim etme veya fidye verme durumunda aynid1r,
degi~mez . Bu konu sonuna kadar yukandaki gibi devam etmi~tir. Sonunda ise
(Hakim e~-$ehld) ~unu soylemi~tir : "Buna gore, bu ac;1klamanin tUmu Eba Yusuf
(rh .a.) ve Muhammed (rh .a.)'in k1yas1na gbredir." Fakat bunun, ikisinden aktanlan bir
gbru~ oldugunu soylemekten ba~ka bir ac;1klamas1 yoktur. Bu gbru~. Eba Hanlfe
(rh.a.)'nin gbru~u gibi olup, "mirasc;1 lar onay vermeyince, lehine ma Iin tUmu vasiyet
edilen ki~i, mal1n uc;te birini a~an miktara katllmaz" ~ek lindedir .
Kblenin degeri be~ bin dirhem ise, bu durumda kbleyi teslim etmeyi tercih
ederse cevap ayn1 ~eki lde olur.
142_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut

(unku kolenin degeri on bin dirhemden az ise, teslim etmeyi tercih etmesi
durumunda devir gerc;ekle~mez.
~ayet fidye vermeyi tercih ederse, yedide be~ine kar~il1k diyetin yedide be~ini
fidye verir. Dort pay mirasc;1lar ic;in, bir pay da lehine vasiyette bulunulan ki~i
ic;indir.
(unku, af eden ki~i af d1~1nda vasiyette bulunmam1~ olsayd1, efendinin fidye
vermeyi tercih etmesi durumunda c;ozum yolu, kolenin degerinin iki katinin ahnip
diyete eklenmesi ~eklinde olur. Boylece yirmi bin dirhem olur. Sonra, oran olarak
eklenen miktara kar~il1k geleni fidye verir. Bu diyetin yans1d1r. Fakat onun lehine
yap1lan vasiyet gibi ba~ka birisi ic;in de vasiyet bulununca, lehine vasiyette
bulunulanin hakk1ndan dolay1 onun vasiyeti kadar eklenmesi gerekli olmu~tur. Bu
da be~ bin dirhemdir. Mirasc;ilann hakkindan dolay1 da bunun iki kat1 eklenir.
(unku vasiyet kastedince bunun iki kat1 eklenir. Bunlann tamam1 otuz be~ bin
dirhem olur. Sonra, kolenin degerinin iki kat1 olarak iki defa eklenen pay ve vasiyet
pay1 oran1nda fidye verilir. Bu da yirmi be~ dirhemdir. 0 da kolenin yedide be~idir.
(unku otuz be~ bin dirhemin her yedide biri be~ bindir. Dolay1s1yla lehine mal1n
uc;te biri vasiyet edilen ki~i diyetin yedide birini, mirasc;ilar da yedide dordunu al1r.
Efendi lehine de af kolenin yedide ikisinde gec;erli olur. Boylece u<;te bir ve uc;te iki
~eklindeki payla~1m dogru gerc;ekle~mi~ olur.

Muhammed (rh .a.) "el-As/" adh eserinde bir c;ozum yoluna i~aret etmi~ ve bu
yolun ~u ~ekilde oldugunu soylemi~tir: Diyete bakars1n ve yaralanan ki~inin geriye
mal b1rakmas1 durumundaki gibi bir miktar eklersin . (OnkO geriye mal b1rakm1~
olsayd1 af vasiyetin ikisinde de gec;erli olurdu. Sonra bu miktar kadar fidye verirsin.
(Onku yaralanan ki~inin b1rakt1g1 bir mal1n bulunmamas1yla af ve vasiyetin gec;erli
k1l1nmas1 imkans1zla~m1~t1r. Bu miktar da yirmi be~ bin dirhemdir. (unkO olen
ki~inin yirmi be~ bin dirhemi olsayd1 af ve vasiyet gec;erli olurdu. Efendiye kale
teslim edilir. Degeri de be~ bin dirhemdir. Lehine mal1n Oc;te biri vasiyet edilen ki~i
be~ bin dirhem al1r. Mirasc;ilara da yirmi bin dirhem kal1r. Yirmi be~ bin dirhemin
(29/107] varhg1yla iki vasiyeti de gec;erli k1lma imkani olunca, bu miktarin diyete eklenmesi
gerekir, sonra buna ekleme yapil1r.
Dinar ve dirhem yoluyla c;ozOmunde koleyi bir dinar ve bir dirhem sayarsin,
dinarda aff1 gec;erli k1larsin. Dirheme kar~il1k da iki kat1 fidye verirsin. Boylece
mirasc;ilann elinde be~ dinara denk iki dirhem olur. (OnkO mirasc;ilann dart dinara,
lehine malin uc;te biri vasiyet edilen ki~inin de bir dinara ihtiyac1 vard1r. Dinar ve
dirhem miktarlanni yer degi~tir. Sorunun asl1na donerek koleyi bir dinar ve bir
dirhem sayd1g1m1z1 soyle . Dirhem be~ dinar da ikidir. Bu da toplam yedi payd1r. lki
pay olan dinarda aff1 gec;erli kild1k . Be~ pay olan dirheme kar~1l1k da iki kat1 fidye
verildi. Bu da on payd1r. Sonra, lehine malin O<;te biri vasiyet edilen ki~iye iki pay,
mirasc;ilara da sekiz pay teslim edilir.
Vasiyetler Kitabt _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ l43
Cebir yoluyla bu sorunda koleyi bir pay sayars1n . Bunun "bir ?ey"inde aff1
ge~erlikllarsin . "Bir ?ey d1?1nda bir malda" da aff1 ge~ersiz k1larsin . Buna kar?1l1k iki
kat1 fidye verirsin . Bu da "be? ?eye e?it iki mal eksi iki ?eydir." E?itligin iki tarafina
da ayn1 say1 eklendikten sonra "yedi ?eye e?it iki mal" olur. Bir mal "u~ bu~uk
?eye" e?it olur. Aff1 bunun bir ?eyinde ge~erli kllm1?t1k. "Bir ?ey"de "u~ bu~uk
?ey" in yedide ikisidir. Boylece affln ancak kolenin yedide ikisinde ge~erli oldugunu
ogrendik .
lki hata ta?1yan yolla sorunun ~ozumunde koleyi yedi pay sayars1n. Dort payda
aff1 ge~erli k1lars1n. 0~ payda da ge~ersiz k1lars1n. Sonra buna kar?1l1k iki kat1 fidye
verirsin. Boylece miras~llann elinde alt1 pay olur. Halbuki lehine vasiyette bulunulan
ki?i ile birlikte onlann hakk1 yirmi payd1r. Dort pay, lehine vasiyette bulunulan
ki?inin; on alt1 pay da miras~llann olur. Boylece hata on dart payin eksikligi
?eklinde ortaya ~1km1?t1r. Sorunun asl1na don. Kolenin yedide u~unde aff1 ge~erli
k1I. Yedide dordunde ise ge~ersiz k1I. Buna kar?1l1k da sekiz pay fidye verilir. Lehine
mal1n u~te biri vasiyet edilen ki?i ile birlikte miras~llann on be? paya ihtiyac1 vard1r.
Dolay1s1yla lehine vasiyette bulunulan ki?inin u~. miras~1lann on iki pay1 olur.
Boylece ikinci hata yedi payin eksikligi ?eklinde ortaya ~1km1?t1r Birinci hata on
dart pay1n eksikligi ?eklinde idi. Aff1 ge~erli klld1g1m1z bolumden bir pay
dLi?tUgumuzde yedi payl1k hata ortadan kalkt1. Dolay1s1yla Wm hatanin ortadan
kalkmas1 i~in bir pay daha dLi?memiz gerekir. Dolay1s1yla affl kolenin yedide
ikisinde ge~erli k1larsin . Yedide be?inde ise ge~ersiz k1larsin . Kolenin efendisi buna
kar?1l1k iki kat1 fidye verir. 0 da on payd1r. Bunun iki pay1 lehine vasiyette
bulunulan ki?inin, sekiz pay1 da miras~inin olur. Vasiyeti de dart payda ge~erli
k1lm1?t1k . Miras~1lara sekiz pay teslim edilmi?tir. Dolay1s1yla u~te bir ve u~te iki
?eklindeki payla?1m dogru ger~ekle?mi?tir.
Kolenin degeri alt1 bin dirhem ise, bu durumda dortte u~une kar?il1k diyetin
dortte u~unu fidye verir. Bu da yedi bin be? yuz dirhemdir. Bunun alt1 bini
miras~1lann, bin be? yuzu de lehine vasiyette bulunulan ki?inin olur.

<:;unku burada af d1?1nda vasiyet bulunmasayd1, kolenin degerinin iki kat1

al1nip diyete eklenirdi. Boylece yirmi iki bin dirhem olur. Sonra da eklenen miktar
oraninda fidye verilir. Bu da on bir paydan alt1 payd1r. Fakat burada af d1?1nda bir
vasiyet bulundugundan, vasiyetten dolay1 yirmi iki bin dirheme kolenin degeri
kadar olan alt1 bin dirhem, miras~llann hakkindan dolay1 da bunun iki katinin
eklenmesi gerekir. Toplam kirk bin dirhem olur. Efendinin, kolenin degerinin iki
kat1 olarak eklenen miktar ve vasiyetten dolay1 eklenen miktar oraninda fidye
vermesi gerekir. Bu uda kirk payda otuz payd1r. Oran olarak buna kar?il1k gelen
[29/108]
kolenin dortte u~udur . Bunun degeri de dart bin be? yuz dirhemdir. Buna kar?1l1k
bir kat1 ve bir kat1nin u~te ikisi oraninda fidye verir. <:;unku diyetin kolenin degerine
orani bu ?ekildedir. Bu da yedi bin be? yuz dirhemdir. Af yoluyla efendiye kolenin
144 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'I-Mebsut

dbrtte biri teslim edilir. Bunun degeri de bin be? yuz dirhemdir. Lehine mal1n 0\te
biri vasiyet edilen ki?i de bin be? yuz dirhem al1r. Bbylece iki vasiyet O\ binde
ge\erli ktlmm1? oldu . Miras\1lara da alt1 bin dirhem teslim edilir. Bbylece de 0\te bir
ve u\te iki ?eklindeki payla?1m dogru ger\ekle?mi? olur. Bu payla?1m, Muhammed
(rh a )' in "el-As/" adl1 eserinde i?aret ettigi diger \bzum ?ekline gore de dogru \lkar
Paylara ay1rarak hesaplama yoluyla birinci bblumde belirttigimiz gibi olur.
Kblenin degeri bin dirhem ise, bu durumda efendi kolenin O\te birine kar?tl1k
diyetin 0Qe birini fidye verir. Lehine mal1n u\te biri vasiyet edilen ki?i bundan alt1
yuz altm1? alt1 dirhem ile bir dirhemin 0\te ikisini alir. Miras\tlara da iki bin alt1 yuz
altm1~ alt1 dirhem ile bir dirhemin 0\te ikisi teslim edilir.

~unku burada ba~ka vasiyet bulunmazsa , kolenin degerinin iki kat olan iki
bin dirhem alm1p diyete eklenir. Bbylece on iki bin dirhem olur. Sonra, eklenen
miktar oran1nda fidye verir. Bu da alt1da birdir. Fakat maim 0\te birini ba ~ kas1na
vasiyet edince, bu ki~inin hakk1ndan dolay1 kblenin degeri kadar olan bin dirhemin,
miras\tlann hakkmdan dolay1 da bunun iki kat1nin al1nip tOmunun diyete
eklenmesi gerekir. Bbylece on be? bin dirhem olur. Sonra, kolenin iki kat1 olarak iki
defa eklenen pay ve vasiyet pay1 oraninda fidye verir. Bu da on be? bin dirhemden
be? bin dirhemdir. 0 da 0\te bir demektir. Bbylece af yoluyla kolenin u\te ikisi
efendinin olmu?tur . Degeri de alt1 yuz altm1? alt1 dirhem ile bir dirhemin O\te
ikisidir. Kblenin O\te birine kar?1l1k da diyetin 0\te birini fidye vermi~ti Bu da 0\ bin
dirhem ile bin dirhemin O\te biridir. Lehine mal1n 0\te biri vasiyet edilen ki?i bin
dirhemin O\te birin i al1r. Miras\1lara da iki bin dirhem ile bin dirhemin 0\te ikisi
kalir. lki vasiyeti de bin dirhem ile bin dirhemin OQe birinde ge\erli ktlm1?t1k .
Dolay1s1yla 0\te bir ve 0\te iki ?eklindeki payla~1m dogru ger \ ekle~mi~tir .
~ayet kblenin degeri bin dirhem ise ve yaralanan ki~i malm1n dbrtte birini bir
ki~iye vasiyet etse, bu durumda efendi kolenin on dbrt pay1 ile bir paym1n dbrtte
birinden, dbrt pay ile bir paym dbrtte birine kar?tl1k diyetten bu oranda fidye verir.
~unku kolenin degerinin iki kat1 olan iki bin dirhem al1rs1n. Lehine vasiyette
bulunulan ki?i i\in de kolenin degerinin dortte O\Onu al1rs1n. ~unku bu vasiyet,
lehine af yoluyla vasiyette bulunulan ki~inin hakk1nin dbrtte 0\0 kadard1r. ~unku
ona mal1n dbrtte birini vasiyet etmi~tir . Malin dbrtte biri ise maim 0\te birinin
dbrtte O\Odur. 0 halde lehine vasiyette bulunulan ki?iden dolay1 bin dirhemin
dbrtte u\unu. miras\tlardan dolay1 da bin dirhemin iki kat1n1 al. Bunun tOmu iki bin
dirhem ile bin dirhemin dbrtte biridir. Kblenin degerinin iki kat1 ile birlikte bunun
tOmunu diyete ekle. TUmu on dart bin dirhem ile bin dirhemin dortte biri olur.
Sonra, iki defa eklenen kolenin degerinin iki kat1 ve lehine mal1n dortte biri vasiyet
edilen ki~inin hakk1 oran1nda fidye verir. Bu da on dbrt pay ile bir paym dortte
birinden bir pay ile bir pay1n dbrtte biridir. Bbylece on dbrt pay ve bir pay1n dbrtte
birinden miras\tlann eline 0\ bu\uk pay ge\er. Lehine vasiyette bulunulan ki?inin
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 145

eline de diyetin on dbrt pay ve bir payinin dbrtte birinden bir pay1n dbrtte uc;u
gec;er. Veya kblenin on dbrt pay ve bir pay1nin dbrtte birinden dbrt pay ve bir
pay1n dbrtte birinde aff1n gec;ersiz oldugunu sbylersin . Efendi buna kar~ll1k on kat1
fidye verir. Bu da kirk iki buc;uk payd1r. Lehine vasiyette bulunulan ki~i yedi buc;uk
pay, mirasc;1lar da otuz be? pay alm1~ olur. Aff1 on payda gec;erli k1lm1~t1k ve lehine
vasiyette bulunulan ki?iye bunun dbrtte uc;unu vermi~tik. O da yedi buc;uk payd1r.
Onun lehine vasiyeti yedi buc;uk payda gec;erli kilm1?t1k . Mirasc;llara da otuz be?
pay teslim edildi. Dolay1s1yla uc;te bir ve uc;te iki ~eklindeki payla?1m dogru
gerc;ekle?mi~tir.

Eger mal1n1n alt1da birini ba~ka bir ki~iye vasiyet etse, kblenin degeri de iki bin
[29/109]
dirhem ise on yedi payl1k kbleden yedi pay kar~i11ginda diyetten bu oranda fidye
verir. Lehine vasiyette bulunulan ki?i ic;in bir pay, mirasc;ilar ic;in yedi pay olur.
~unku diyete aftan dolay1 kblenin degerinin iki katin1 eklersin. Bu da dbrt bin
dirhemdir. Lehine mal1n alt1da biri vasiyet edilen ki?inin hakk1ndan dolay1 da
kblenin degerinin yans1 kadar diyete eklenir . ~unku onun hakk1 affedilen ki~inin
hakk1nin yans1d1r. Bunun iki kat1 da mirasc;1lann hakkindan dolay1 eklenir. Bu da iki
bin dirhemdir. lki kere gerc;ekle?en "iki kat ekleme" ve vasiyetin miktan yedi
bindir. Bu nu diyete ekledigin zaman on yedi bin olur. lki kere gerc;ekle?en "iki kat
ekleme" ve vasiyet payinin - bu da on yedi payllk koleden yedi payd1r. - be? kat1
oran1nda fidye verir. ~unku diyet kblenin degerinin be~ kat1d1r. Yedi pay1n be~ kat1
da otuz be? olur. Lehine malin alt1da biri vasiyet edilen ki~i bundan be~ pay al1r.
Lehine af gerc;ekle?en ki~iye de on pay teslim edilmi~tir . Bbylece iki vasiyet on be?
payda gec;erli k1l1nm1?t1r. Mirasc;ilara da otuz pay teslim edilmi?tir.
Dinar ve dirhem yoluyla c;bzumunde kbleyi bir dinar ve bir dirhem sayars1n .
Dinarda aff1 gec;erli kilars1n. Sonra dirheme kar?il1k be~ kat1 fidye verirsin. Buda be?
dirhemdir. Boylece mirasc;ilann elinde uc; buc;uk dinara denk be~ dirhem olur.
Bunun uc; dinan mirasc;ilar ic;in, yanm dinan ise lehine malin alt1da biri vasiyet
edilen ki?i ic;in olur. Kesirden dolay1 bunu iki kat1na c;1kar. Yedi dinara denk on
dirhem olur. Sonra sorunun aslina don. Kbleyi bir dinar ve bir dirhem saym1~t1k. Bu
da toplam on yedi olur. (Dirhem ve dinan yer degi?tirdikten sonra) dinar on,
dirhem de yedi olur. Sonra, dinarda affl gec;erli k1ld1k. Bu da ondur. Dirhemde ise
aff1 gec;ersiz kild1k. 0 da yedidir. Buna kar~il1k be? kat1 fidye veririz. Bu da otuz be?
dirhem olur. Bbylece lehine vasiyette bulunulan ki?i ic;in be? pay, mirasc;1lan ic;in
otuz dirhem olur.
Cebir yoluyla c;ozumunde aff1 "bir ~ey" de gec;erli kilarsin. "Bir ?ey haric; bir
malda" (m-x) gec;ersiz kilars1n. Be~ kat1 oraninda fidye verirsin. Bbylece mirasc;1 lann
elinde "uc; buc;uk ?eye e?it be? mal eksi be? ?ey" olur (Sm- Sx = 3x+ 1/2x). lki tarafa
ayni say1 eklenip sadele~tirildikten sonra "sekiz buc;uk ?eye e~it be? mal" olur ( Sm
= Bx+ 1/2x). lc;inde kesirli say1 bulundugundan iki kat1na c;1kar. "On yedi ?eye e?it
146_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut

on mal" olur. "Bir mal ". "bir ?ey ve on payl1k bir ?eyin yedi payina " e?ittir. "Bir
?ey" ona bolunmO? oldu. Bu yuzden on ile c;arparsin. Boylece aff1n, on yedi payl1k
kolenin ancak on payinda gec;erli oldugu ve yedi paya kar?1l1k da diyetten be? kat1
fidye verilecegi ortaya c;1km1?t1r. \:ozumun devam1 yukanda ac;1klad1g1m1z gibidir.
Bi r kimse olum hastal1g1nda bir ki?iye bir kole bag1?lasa, sonra kole, kendisini
bag1?layan1 yanl1?likla oldurse ve bag1?layan1n da bunun d1?inda mal1 bulunmazsa,
lehine bag1? gerc;ekle?en ki?i koleyi teslim etme ve fidye verme arasinda sec;imlik
hakka sahip olur.
\:Onku o, kolenin sahibidir. Olum hastas1nin bozulabilir konulardaki kullan1m1
olumunden once gec;erli olur.
Eger koleyi teslim etmeyi tercih ederse, kolenin tOmunu teslim eder. Yansin1
bag1?in gec;ersizligi hukmune gore, diger yans1n1 da cinayet nedeniyle.
\:Onku kolenin uc;te birinde bag1? gec;erlidir. Sonra, lehine bag1? gerc;ekle?en
ki?i bu uc;te biri cinayet nedeniyle mirasc;llara verir. Boylece bag1?layanin mal1
artm1? olur. 0 da devreden payd1r. Dolay1s1yla mirasc;llara asll paylanndan bir pay
dO?ersin. Koleyi iki pay sayarsin. Birisin de bag1? gec;erli olur. Onu cinayet nedeniyle
(29/110) mirasc;llara verirsin. Boylece mirasc;llann iki pay1 olur. Bag1?1 da bir payda gec;erli
k1lm1?t1k. Dolay1s1yla payla?1m dogru gerc;ekle?mi?tir. Koleyi teslim etmeyi tercih
etmesi durumunda degerinin az olmas1 veya c;ok olmas1 arasinda fark yoktur.
Sayet fidye vermeyi tercih ederse, bu durumda kolenin degeri be? bin dirhem
veya daha az ise, kolenin tOmunde bag1? gec;erli olur.
\:Onku kar?il1g1nda on bin dirhem fidye verdigi zaman kole maim uc;te
birinden c;1kar.
Kolenin degeri alt1 bin dirhem ise, dortte uc;unde bag1? gec;erli olur.
\:Onku koleyi temelde uc; pay yapanz. Bir pay1nda bag1?1 gec;erli kllanz. Sonra
bu paya kar?il1k payin bir kat1 ve bir katinin uc;te ikisini fidye verir. \:Onku diyetin
kolenin degerine oran1 bu ?ekildedir. Boylece bag1? yapan1n mal1nda bir pay ve bir
payin uc;te ikisi fazlala?ml? olur. Bunu gidermenin yolu bag1?layan1n payindan bir
pay ve bir pay1n uc;te ikisini dO?me ?eklinde olur. Boylece onun pay1ndan bir pay1n
uc;te biri kallr. Lehine bag1? gerc;ekle?en ki?inin pay1 da bir payd1r. Her uc;te biri bir
pay sayd1g1n zaman, kole dort pay olur. Lehine bag1? gerc;ekle?en ki?inin pay1 uc;
payd1r. Dolay1s1yla bag1? dort pay1n uc;unde gec;erli olur. Sonra bunun bir kat1 ve bir
katinin uc;te ikisi kar?il1ginda fidye verirsin. Bu da be? payd1r. Boylece bag1? yapanin
mirasc;1lannin alt1 pay1 olur. Bu da vasiyeti gec;erli k1ld1g1m1z miktann iki kat1d1r.
Daha once ac;1klad1g1m1z diger c;ozum yoluna gore ?unu soyleriz:
Olen ki?inin kole d1?inda iki bin dirhemi olsayd1, kolenin tOmunde bag1?
gec;erli olurdu.
Vasiyetler Kitabi, _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 147
c;:onku ona kar?1l1k on bin dirhem olan tam diyeti fidye verir. Baylece
miras<;liara on iki bin dirhem teslim edilir. Bag1?1 de alt1 bin dirhemde ge<;erli
k1lm1?t1k. Bagi? ihtiya<; duydugumuz miktar oraninda ge<;ersiz olur. 0 da kalenin
degerine iki bin ekledigin zaman toplam1n dartte biridir. Bag1?1 dartte O<;Onde
ge<;erli klid1k . Bunun degeri dart bin be? yuz dirhemdir. Sonra buna kar?li1k diyetin
dartte O<;Onu fidye verir. O da yedi bin be? yuz dirhemdir. Kalenin dartte birini
buna ekledigin zaman- degeri de bin be? yuz dirhemdir.- dokuz bin olur. Bu da
bag1?1 ge<;erli klid1g1m1z miktann iki kat1d1r.
Kblenin degeri on bin dirhem ise ve lehine bag1? ger<;ekle?en ki?i fidye
vermeyi tercih ederse, kblenin yans1nda bag1? ge<;erli olur.
c;:onku diyet kblenin degeri kadard1r. Dolay1s1yla kaleyi teslim etme veya fidye
vermenin hukmu burada e?ittir
Kalenin degeri yirmi bin dirhem ise, be?te birinde bag1? ge<;erli olur.
c;:onku kbleyi O<; paya ayinnz. Bir payda bag1?1 ge<;erli klianz. Sonra bu pay1n
yans1 oraninda fidye veririz. c;:onku diyet kblenin degerinin yans1 kadard1r.
Dolay1s1yla bag1? yapanin mal1 sadece yanm pay fazlala?1r. Bu yuzden bag1?layanin
payindan yanm pay dO?OIOr. Bir bu<;uk pay1 kal1r. Lehine bag1? ger<;ekle?en ki?inin
pay1 da bir payd1r. Kesirli say1dan kurtarmak i<;in iki ile <;arpt1g1n zaman kale be?
pay olur. Bagi? ancak be?te ikisinde ge<;erli olur. Bunun miktan sekiz bin
dirhemdir. Be?te O<;Onde de bag1? ge<;ersiz olur. Bunun miktan da on iki bin
dirhemdir. Sonra be?te ikisine kar?li 1k diyetin be?te ikisini fidye verirsin. 0 da dart
bin dirhemdir. Bunu kalenin dbrtte O<;One ekledigin zaman miras<;1lara on alt1 bin
teslim edilir. Bag1?1 da sekiz bin dirhemde ge<;erli klim1?t1k. Dolay1s1yla payla?1m
dogru ger<;ekle?mi?tir.
Kalenin degeri otuz bin dirhem ise, sekizde O<;Onde bag1? ge<;erli olur.
c;:onku kaleyi O<; pay yapanz. Bir payda bag1?1 ge<;erli klianz. Sonra buna
kar?li1k bir pay1n O<;te biri oraninda fidye veririz. Bagi? yapanin payindan bir pay1n
O<;te birini dO?, pay1 bir pay ve bir pay1n O<;te ikisi kal1r. Lehine bag1? ger<;ekle?en
ki?inin de bir pay1 var. Her O<;te biri bir pay sayd1g1n zaman, bag1?layanin
miras<;liannin pay1 be? pay, lehine bag1? ger<;ekle?en ki?inin pay1 da O<; pay olur.
Dolay1s1yla kble sekiz paya balunur. Sonra, lehine bag1? ger<;ekle?en ki?i ald1g1 O<; [29/111]
paya kar?liik bir pay fidye verir. Baylece miras<;liann alt1 pay1 olur. Bag1?1 da O<;
payda ge<;erli klim1?t1k.
Bir kimse alum hastalig1nda bir ki?iye bir kale bag1?lasa, kalenin degeri de on
bin dirhem ise, sonra kale bag1?layan ki?iyi yanl1?likla bldurse ve bag1?layanin da
borcu varsa, bu durumda eger bar<; on bin dirhem veya daha fazla ise, bag1?
ge<;ersiz olur. c;:onku bar<; kblenin tOmunu kapsam1?t1r.
148_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

Cinayet nedeniyle de ayni ?ekilde ba<'N gec;ersiz olur. (unku efendisine kar?1
cinayet i?lemi?tir.
~ayet bore; be? bin dirhem ise, kolenin dortte uc;unu geri verir.

(unku bore; kolen in yans1ni kapsam1?t1r. Dolay1s1yla onda baQ1? gec;erli olmaz.
Kolenin yans1ise bore; ile baglantil1 degildir. Bu yanm1 bir tam kale gibi sayars1n. Ilk
bolUm sorunlannda oldugu gibi baQ1? bu yanmin yan s1nda gec;erli olur.
Eger zimmetinde alt1 bin dirhem bore; varsa, kolen in be?te birinde baQI?
gec;erli olur. Buna kar?il1k diyetin be?te birini fidye veririz.
(unku bo re; oraninda baQ1? gec;ersiz olur. Bu da kolenin be?te uc;udur.
Kolenin be?te ikisi kalir. Degeri de dart bin dirhemdir. Bu miktar bir tam kale gibi
say!ld1g1 zaman , yan s1 bozana bozma hukmune gore geri verilir. Diger yans1nda
baQ1? gec;erli olur. 0 da iki bin dirhemdir. Buna kar?il1k diyetten bu oranda fidye
veririz. (unku burada diyet kolenin degeri kadard1r. Dolay1s1yla degerini teslim
etme veya fidye verme aras1nda fark yoktur. Bunda prensip bore; miktanna bak1p,
bu miktarda baQ1?1 gec;ersiz k!lma ?eklinde olur. Sonra, ister degerini teslim etmeyi,
ister fidye vermeyi tercih etsin kalan miktann yansinda baQ1? gec;erli olur. (unku iki
durum aras1nda fark yoktur.
BaQ1? yapan geriye bir mal b1rakm1?sa, bu durumda teri ke kolenin degerine
eklenir. Sonra bunun toplam1ndan baQ1? gec;erli k!l1nir. Bunun ac;1klamas1 ?LI
?ekildedir:
BaQI? yapan geriye be? bin dirhem b1raksa, kolen in dortte uc;unde baQI?
gec;erli olur.
(unku olen ki?i nin mal1 on be? bin dirhemdir. Bunu uc; pay yap . Bir pay1nda
baQ1?1 gec;erli k1I. lki payinda ise gec;ersiz k1I . Sonra bu bir pay1baQ1?layana verirsin .
Boylece baQ1?layanin ma l1 fazlala?1r. Bu yuzden onun payindan bir pay dO?eriz.
Malin tUmu iki pay olur. Sonra bir pay1nda baQ1? gec;erli olur. Olen ki?inin mal1da
on be? bin dirhemdir. BaQ1? ancak bunun yans1nda gec;erli olur. 0 da kolenin
dortte uc;u olup, degeri de yedi bin be? yuz dirhemdir.
BaQ1? yapan geriye on bin dirhem b1rakm1?sa, kolenin tUmunde baQ1? gec;erli
olur.
(unku devreden pay dll?Oldukten sonra olen ki?inin mal1ni iki pay sayarsin.
Boylece malinin yan s1 kale kadar olur. Bu yuzden kolenin tUmunde baQ1?
gec;erlidir. Buna kar?1l1k fidye verirsin . Boylece mirasc;ilara yirmi bin dirhem teslim
edilir. BaQ1?1 da on bin dirhemde gec;erli kilm1?t1k . Dolay1s1yla payla?1m dogru
gerc;ekle?m i?tir.
Olum hastas1 bir kimse kolesini bir ki?iye baQ1?lasa ve degeri bin dirhem ise,
sonra kale onu oldurse, sonra da lehine baQ1? yap!lan ki?i koleyi ozgur kilsa veya
Vasiyetler Kitab11 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 149

satsa, bu durumda eger cinayetten haberi varsa diyeti odemekle yukumlu olur.
Cinayetten haberi yoksa kolenin degerini odemekle yukumlu olur.
<;:unku haberi varsa diyeti tercih etmi~tir . Haberi yoksa koleyi tercih ettigi ve
kolenin maim u<;te birinden <;1kt1g1 bir durumda koleyi harcam1~t1r. <;:unku olen
ki~inin mal1 on bin dirhemdir. Koleyi tUkettigi durumda degerini ve degerinin u<;te
birini oder. <;:unku cinayet nedeniyle kolenin degerini odemesi gerekmi~tir. Boylece
olen ki~inin mal1 iki bin dirhem olur. Bunun u<;te birinde bag1~ ge<;erli olur. 0 da
kolenin u<;te ikisidir. Dolay1s1yla kolenin u<;te biri ile ilgili olarak bag1~1n teslim
[29/112)
alinmas1nin, kullanim1 nedeniyle imkans1z duruma gelmesinden dolay1 kolenin
degerinin u<;te birini ve cinayet nedeniyle de degerinin tUmunu oder.
Kolenin degeri be~ bin dirhem ise, cevap yukanda <;ozdugumuz gibi olur.
$ayet degeri be~ bin dirhemden fazla ise, bu durumda eger cinayetten haberi
varsa diyet kolenin kuru mulkiyetine eklenir. Onun lehine bunun u<;te birinde bag1~
ge<;erli olur. Bunun a<;1klamas1 ~u ~ekildedir:
Kolenin degeri yirmi bin dirhem ise, diyet kolenin kuru mulkiyetine eklenir.
Boylece bag1~ edenin mall otuz bin dirhem olur. Lehine bag1~ ger<;ekle~en ki~i i<;in
bag1~ bunun u<;te birinde ge<;erli olur. 0 da on bin dirhemdir. Kolenin degeri
tamamlanincaya kadar geri kalan1 oder. 0 da on bin dirhemdir. Boylece bag1~
yapanin miras<;llanna diyetten yirmi bin dirhem teslim edilir.
Eger cinayetten haberi yoksa, on bin dirhem oder.
<;:unku koleye kar~1 cinayet i~lenmesi durumunda oldugu gibi kolenin degeri
bundan fazla olmaz. Boylece bag1~ yapan1n mal1 otuz bin dirhem eksi on bin
dirhemdir. Dolay1s1yla lehine bag1~ ger<;ekle?en ki?iden bunun u<;te biri du~er.
$ayet kole lehine bag1? yap1lan ki?inin elinde olse, kolenin kendisini bag1?
yapan1 oldurmesi de kasten veya yanl1?i1kla olmas1 aras1nda fark olmaz ve i?ledigi
cinayet degersizdir. (K1sas veya diyet gerekmez)
<;:unku i~ledigi cinayet kuru mulkiyeti ile ilgilidir. Olumle cinayetin hukmu
kalkar. Bag1?in hukmu kal1r. Dolay1s1yla lehine bag1? ger<;ekle?enin kolenin
degerinin u<;te ikisini odemesi gerekir.
$ayet bag1? yapan degil de lehine bag1?ianan1 oldurse, i?ledigi bu cinayet
degersizdir.
<;:unku sahibine/malikine kar~1 cinayet i~lemi?tir.
Ayn1 ~ekilde, kendisini bag1? yapan1 ve lehine bag1~ yapild1g1 ki?iyi oldurse,
lehine bag1? yaplld1g1 ki?iye kar?1 cinayeti degersizdir. Bagi? yapana kar?I i?ledigi
cinayet ise dikkate al1nir. Sanki sadece bag1? yapana kar?1 cinayet i~lemi? sayll1r.
Dolay1s1yla lehine bag1~ yapllan ki?i sag iken nasll ona se<;imlik hakk1 tan1niyorsa,
onun miras<;llanna da koleyi teslim etme veya fidye verme konusunda se<;imlik
hakk1 tanin1r.
l50_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'l-Mebsiit
Olum hastas1 bir ki?i kolesini bag1?iasa, degeri de bin dirhem ise, kole de
kendisini bag1?iayan1 ve yabanc1 bir ki?iyi 6/durse, lehine bag1? gen;ekle?en ki?iye,
"on Iara koleyi ver veya fidyesini ver" denilir. Koleyi vermeyi tercih ederse, bag1?1
bozma yoluyla mirasc;1/ara be?te uc;unu geri verir. Be?te ikisinde bag1? gec;erli olur.
Sonra ona, "kolenin bu be?te ikisini, bag1? yapanin ve yabanc1 ki?inin mirasc;lianna
cinayet nedeniyle teslim et" denilir.
<::unku kolenin uc;te birinde bag1? gec;erli olur. 0 uc; paydan bir payd1r. Sonra
bu pay1 cinayet nedeniyle onlara verir. Paylar kesirli duruma gelir. Bu yuzden kole
a/t1 pay yapi/1r. Bagi? iki payda gec;erli olur. Sonra oldurdugu her bir ki?iye cinayet
nedeniy/e bir pay verir. Boy/ece bag1? yapanin ma/1 bir pay fazla olur. Dolay1s1yla
bag1?iayanin mirasc;liannin payindan bir pay dO?eriz. Kole be? pay olur. Sonra
bag1?1 iki payda gec;erli kliarsin. Oc; payda da gec;ersiz kilars1n. Sonra da
6/durulenlerin her birisine bir pay verirsin. Boy/ece mirasc;ilann eline, vasiyeti gec;erli
klid1g1m1zin iki kat1 olmak uzere dort pay gec;er. Sonra, bag1?iayan1n mirasc;1/anna,
"bagl?Jn gec;ersiz ki/1nd1g1 uc; pay1 cinayet nedeniyle yabanc1 ki?inin mirasc;lianna
ver" denilir. <::unku bu uc; payda bag1? ka/d1n/1nca, kolenin bag1?iayana kar?I
i?ledigi cinayet hukumsuz duruma gelmi?tir. Yabanc1 ki?iye kar?1 i?ledigi cinayet ise
gec;erlidir. Mirasc;liar bu uc; pay1 veya fidyesini verdi kleri zaman, bunun degerini
almak (jzere lehine bag1? gerc;ekle?en ki?iye donerler. <::unku bu uc; pay lehine
bag1? gerc;ekle?en ki?inin yaninda bulunan bir nedenle telef olmu? ve onun odeme
yukumlulugundedir. Boylece bu paylar sanki onun elinde telef olmu?tur.
Ko/enin efendisi fidye vermeyi tercih ederse, her birisine on bin dirhem fidye
[29/113] verir. Bag1?layana fidye vermeyi, diger ki?iye de koleyi vermeyi tercih etse ayni
?ekilde degerlendirilir. $ayet, "bag1? yapanin mirasc;lianna koleyi veririm . Ya banc1
ki?inin mirasc;lianna da fidye veririm" dese, kolenin be~te ikisinde bag1? gec;erli
olur. Be?te uc;unde ise gec;ersiz olur.
Sonuc;ta sorunun dort ?ekli vard1r: Ya ikisine fidye vermeyi tercih eder veya
bag1? yapana fidye vermeyi, yabanc1 ki?iye koleyi vermeyi tercih eder. Yahut bunun
tam tersi olur.
Eger ikisine de koleyi vermeyi veya sadece yabanc1 ki?iye vermeyi tercih etse,
kolenin tOmunde bag1~ gec;erli olur.
<::unku fidye vermeyi tercih etmesiyle bag1~/ayan1n malinda oyle bir fazlal1k
ortaya c;1kmaktad1r ki, ma/in uc;te birinden kole c;1kar.
Eger ikisine de fidye vermeyi tercih etse ve kolenin degeri de alt1 bin dirhem
ise, bu durumda kolenin dortte birini geri verir. Sonra her birisine diyetin dortte
uc;unu fidye verir.
<::unku bag1~layan1 oldurup yabanc1 ki?iyi oldurmemi~ olsayd1, fidye vermeyi
tercih ettiginde kolenin dortte uc;unde bag1~ gec;erli olurdu. Bagi~ yapanla birlikte
yabanc1 ki~iyi oldurdugu zaman da ayni ?ekildedir. <::unku bag1 ~1n gec;erli oldugu
Vasiyetler Kitabt _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ tSt
miktar belirli duruma gelmeden, yabanc1 ki?iye kar?1 i?lenen cinayetin hukmuyle
degi?mez. Dbrtte O~Onde bag1? ge~erli oldugu zaman, bldurulen ki?ilerin her
birisine diyetin dbrtte O~Onu fidye verir. Kblenin dbrtte birinde ise bag1? geri verilir.
Bag1?layanin miras~1lanna, "kblenin dbrtte birini yabanc1 ki?inin miras~ilanna verin
veya buna kar?lilk diyetin dbrtte birin i fidye verin" denilir. (Onku bag1? yapana
kar~1 i?ledigi cinayetin hukmu bu dbrtte bire kar?1ilk gelmektedir. Efendisine kar?1
cinayet i?lemi?tir. Kblenin bu dbrtte biri ile ilgili olarak sadece yabanc1 ki?iye kar?I
i?ledigi cinayet kalm1?t1r. Bu yuzden miras~1 ya bu dbrtte biri verir ya da fidyesini
verir. Sonra ikisinden en az1 almak Ozere lehine bag1? ger~ekle?en ki?iye dbner.
(Onku onun bdeme yukumlulugunde iken telef olmu?tur.
Bir kimse blum hastal1g1nda kblesini bir ki?iye bag1?lasa, degeri de be? bin
dirhem veya daha az ise, sonra kale ve yabanc1 bir ki?i bag1?layan1 yanl1?l1kla
oldurse, yabanc1 ki?inin be? bin dirhem bdemesi gerekir.
(Onku o, i?ledigi cinayetle bir canin yans1n1 telef etmi?tir.
Lehine bag1? ger~ekle?en ki?iye de, " kbleyi ver veya fidye ver " denilir. Kbleyi
vermeyi tercih etse, cinayet nedeniyle tOmunO verir.
(Onku kblenin tOmunde bag1? ge~erli olur. (OnkO burada efendinin mal1 on
bin dirhemdir. Kblenin degeri be? bin dirhemdir. Yabanc1 ki?iden ald1g1 diyetin
yans1 da be? bin dirhemdir. Bu da toplam on bin dirhem olur. Olen ki?inin mailnin
O~ pay sayilmaya ihtiyac1 vard1r. Bu nun bir payinda bag1? ge~erli olur. Sonra cinayet
nedeniyle bunu teslim eder. Boylece olen ki?inin mail bir pay fazla olur. Onun
pay1ndan bir pay dO?OIOr. Mail iki pay olur. Bunun bir payinda bag1? ge~erli olur. 0
da malin yans1d1r. Onun mail da on bin dirhemdir. Yans1 be? bindir. Bbylece
vasiyetin be? bin dirhemde ge~erli oldugu ortaya ~1km1?t1r. 0 da kolenin
tamam1d1r. Sonra cinayet nedeniyle bunu teslim eder. Boylece miras~1lann on bin
dirhemi olur. Bu da vasiyeti ge~erli klid1g1m1z miktann iki kat1d1r.
$ayet fidye vermeyi tercih ederse, kolenin tOmunde bag1? ge~erli olur.
(OnkO buna kar?lilk be? bin dirhem fidye verir.
Koleyi vermeyi tercih ederse ayni ?ekilde kblenin tOmunde bag1? ge~erli olur.
(Onku buna kar?1l1k be? bin dirhem fidye verir. Kole, i?ledigi cinayetle bir
canin yans1n1 telef etmi?tir. Boylece blen ki?inin mal1 kale d1?1nda on bin dirhem
olur. Dolay1s1yla mal1n O~te birinden kolenin ~1kt1g1 ortaya ~1km1?t1r .
Kolenin degeri on bin dirhem ise ve koleyi vermeyi tercih etse, dbrtte birini
bag1?1n bozulmas1 nedeniyle geri verir. Dbrtte O~Onu ise cinayet nedeniyle verir.
(Onku olen ki?inin mail on be? bin dirhemdir. Degeri on bin dirhem olan kale
ve yabanc1 ki?iden ald1g1 yanm diyettir. Bu da on be? bin dirhem eder. Bunu O~ pay
yap ve bir payinda bag1?1 ge~erli k1l. Sonra cinayet nedeniyle bunu miras~liara ver. (29/114)
Bununla olen ki?inin mal1 fazla olur. Onun payindan bir pay du~. lki pay mal1 olur .
152_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'I-Mebsfit

Yanstnda bagt?t ge<;erli ktlarstn. Buda yedi bin be? yuz dirhem olup, kolenin dortte
u<;udur. Sonra cinayet nedeniyle miras<;tlara bunu verir. Boylece miras<;tlann on be?
bin dirhemi olur.
$ayet fidye vermeyi tercih ederse, kolenin be?te u<;une kar?tltk u<; bin dirhem
fidye verir. Be?te ikisini de bagt?tn bozulmastyla geri verir.
(unku tam mal olan be? bin dirhemi u<; pay sayanz. Sonra bir payda bagt?t
ge<;erli ktlanz. Sonra da bu paya kar?tltk yans1 kadar fidye veririz. Boylece
miras<;tlann elinde iki bu<;uk pay olur. Onlann as1I pay1ndan yanm pay du?. onlann
bir bu<;uk paylan kaltr. Lehine bagt? ger<;ekle?en ki?inin de bir pay1 vardtr. Bu da
toplam iki bu<;uk pay eder. Pay yanya bolunmu? oldu. Tam say1ya <;evirmek i<;in iki
ile <;arp, be? pay olur. Sonra bunun be?te ikisinde bagt? ge<;erli olur. O da altt bin
dirhemdir. (unku malt on be? bin dirhemdir. Her be?te biri u<; bin dirhemdir. Be?te
ikisi altt bindir. Bu da kolenin be?te u<;u demektir. (unku kolenin degeri on bin
dirhemdir. Dolay1s1yla be?te u<;u altt bin dirhemdir. Sonra buna kar?tltk yanst
orantnda fidye verirsin. Boylece miras<;tlann on iki bin dirhemi olur. Bu da vasiyeti
ge<;erli k1ld1g1m1z miktann iki kat1d1r. Diger yollarla da <;bzumu ayn1 ?ekilde kolay
olur. Uzamastn diye bu yollarla <;bzmeyi terk ettik.
Bir kimse oli::tm hastal1ginda bir ki?iye bir kale bagt?lasa, lehine bag1? yaptlan
ki?i de onu teslim alsa, sonra yanlt?ltkla bag1? yapant yaralasa, bag1? yapan da onu
affetse ve bu yaradan olse, kolenin degeri de bin dirhem ise ve lehine bag1?
yaptlan ki?i koleyi vermeyi tercih etse, be?te birinde bagt? ge<;erli olur. Be?te
dordunu ise miras<;tlanna verir.
(Muhammed (rh.a )), sadece cinayeti affetme ve cinayeti affetmeksizin sadece
bagt?ta bulunma ile ilgili bolumler aktardtktan sonra bu bolumde bagt? ve afft bir
araya getirmi?tir. Buna gore;
Eger yaralama kasti ise, af ge<;erli olur.
(unku bu af ile k1sas1 ge<;ersiz ktlmt?ttr. Ktsas da mal degildir. Bu durumda
sadece bagt?tn hukmu kalmt?ttr. Dolay1s1yla kolenin u<;te birinde ge<;erli olur. O<;te
ikisinde ise ge<;ersiz olur.
Yaralama i?lemi yanlt?ltkla olmu?sa, lehine bagt? yaptlan ki?i i<;in ba9t? ancak
bir payda gec;erli olur. Sonra bu payda da aynt ?ekilde af ge<;erli olur. Boylece
yapt1g1 vasiyet iki pay olur. Dolay1s1yla miras<;tlar i<;in dart pay bulunmas1 gerekir.
Bunu gerc;ekle?tirmenin yolu koleyi be? pay saymakt1r. Bir payda ba9t?t gec;erli
ktlanz. Sonra yine bu payda aff1 gec;erli ktlanz. Dort payda bag1?1 ge<;ersiz ktlanz.
Dolay1s1yla bu dart payda cinayet gec;ersiz olmu?tur. Boylece mirasc;tlar dort pay,
lehine bag1? ger<;ekle?en ki?i de bir pay almt?ttr. Bu bir pay iki pay hukmundedir.
Boylece uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki payla?tm dogru gerc;ekle?mi? olur.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 153

Dinar ve dirhem yoluyla c;ozumunde koleyi bir dinar ve bir dirhem sayanz.
Dinarda bag1?1gec;erli k1lanz. Sonra bu dina rda affl gec;erli kilanz. Dirhemde ise affl
gec;ersiz kdanz . Boylece mirasc;ilann dort dinara denk bir dirhemi olur. <:unku
vasiyeti iki dinarda gec;erli k1ld1k. Dinar ve dirhem degerlerini yer degi~tir. Sorunun
asl1na don . Koleyi bir dinar ve bir dirhem sayd1g1m1z1 soyle . Dirhemler dort, dinar
da birdir. Bu da toplam be?tir. Sonra dinarda bag1?1 gec;erli kild1r. Bu da
ac;1klad1g1m1z uzere kolenin be~te biridir.
Cebir yoluyla c;ozumunde "bir ?ey"de gec;erli kilar1z. Sonra "bu ?ey"de affl
[29/115]
gec;erli k1lanz. "Bir ?ey d1?1nda bir mal " da gec;ersiz k1lanz. Boylece mirasc;1lann
elinde "dort ~eye e~it bir mal eksi bir ?ey" (m-x = 4x) olur. E?itligin iki taraf1na ayni
say1 eklenip i ~ lem devam ettirildikten sonra "bir mal" "be~ ~ey"e e?it olur. BaQl?I
ancak "be? ?eyin birinde" gec;erli kilm1?t1k . 0 da be?te biridir . Be~te dordunu ise
mirasc;dara verir.
$ayet fidye vermeyi tercih etse, kolenin tUmunde bag1~ gec;erli olur. Oc;te
birine kar~il1k diyetin uc;te birini fidye verir.
<:unku burada bag1? bulunmazsa ve kole, lehine bag1? gerc;ekle?enin olup
hasta ki?iye kar?1 cinayet i?lese ve o da koleyi affetse, bu durumda daha once
ac;1klad1g1m1z nedenden dolay1 buna kar?il1k diyetin alt1da birini fidye vermesi
gerekir. Daha once ac;1klad1g1m1z gibi kolenin degerinin iki kat1n1 al1r. Diyete ekler.
Boylece on iki bin dirhem olur. Sonra degeri iki kat1 olarak eklenen miktara kar?1l1k
geleni fidye verir . Bu da kolenin alt1da birine kar?1l1k diyetin alt1da biridir. Burada
ise bag1? ve af bir arada bulundugundan, iki vasiyet bir araya gelmi?tir. Dolay1s1yla
buna kar?1lik iki kat1 oraninda fidye vermesi gerekir. Bag1?tan dolay1 alt1da bir,
aftan dolay1 da alt1da bir. Bu da toplam diyetin uc;te biridir . Mirasc;ilara uc; bin
dirhem ile bin dirhemin uc;te biri teslim edilir. Vasiyeti de bin dirhem ile bin
dirhemin uc;te ikisinde gec;erli kilm1?t1k . Bag1?tan dolay1 bin dirhemde, aftan dolay1
da bin dirhemin uc;te ikisinde gec;erli kild1k. Boylece uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki
payla?1m dogru gerc;ekle?mi? olur.
Kolenin degeri on bin dirhemden fazla ise ve koleyi vermeyi tercih etse, bu
durumda eger kolenin degeri yirmi bin dirhem ise, dortte birinde af gec;erli olur.
Dortte uc;unu mirasc;1lara oder.
<:unku burada bag1? bulunmazsa diyetin iki kat1n1 alip kolenin degerine ekler.
Toplam kirk bin dirhem olur. Sonra diyetin iki kat1 olarak eklenen miktara kar?illk
geleni mirasc;dara teslim eder. 0 da kolenin yans1d1r. Burada bag1? bulundugundan
dolay1 c;ozum yolu, kolenin degerinin iki kat1 olarak kirk bin dirhemin yukandaki
kirk bin dirheme eklenmesi ?eklinde olur. Boylece seksen bin dirhem olur. Sonra
kolenin degerinin iki kat1nin ve diyetin iki kat1nin seksen bin dirhem ic;indeki paylan
oraninda koleden mirasc;ilara teslim eder. O da kolenin dortte uc;udur. Boylece
kolenin dortte uc;u mirasc;1lann elinde olur. Bunun degeri de on be? bindir. Kolenin
154_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsiit

dortte biri de bag1~ yoluyla lehine bag1~ gen;:ekle~en ki~inin elinde olur. Bu da be~
bindir. Bunun ic;:inde cinayetten aff1n gec;:erli oldugu iki bin be~ yuz dirhem var. Bu
da toplam yedi bin be~ yuz dirhemdir.
Dinar ve dirheme gore c;:ozum yolu koleyi bir dinar ve bir dirhem saymam1z
~eklinde olur. Dinarda bag1~1 gec;:erli k1lars1n . Sonra bu dinann yans1nda af gec;:erli
olur. <;:unku cinayet kolenin yans1 kadard1r. Dirhemde ise bag1~ gec;:ersiz olur.
Boylece mirasc;:llarda uc;: dinara e~it bir dirhem olur. <;:unku vasiyet bir buc;:uk
dinarda gec;:erli ki11nm1~t1r. Bag1~tan dolay1 bir dinar, afftan dolay1 da yanm dinar.
Dinar ve dirhem degerlerini yer degi~tirip sorunun asllna donersin . Koleyi bir dinar
ve bir dirhem sayd1g1m1z1 soylersin. Dinar bir tanedir. Dirhem de uc;:tUr. Sonra
dinarda aff1 gec;:erli k1ld1k. 0 da kolenin dortte biridir.
Cebir yoluyla bag1~1 " bir ~ey"de gec;:erli k1lars1n . Sonra bu " bir ~ey"in yans1nda
aff1 gec;:erli kllars1n . Bag1~1 "bir ~ey d1~1nda bir malda " gec;:ersiz kllarsin. Bu da "uc;:
~ey" e e~ittir . E~itligin iki taraf1na ayni say1y1 ekleyip i~lemi devam ettirdigin zaman
"bir mal dort ~eye" e~it olur. Bag1~1 da "bir ~ey"de gec;:erli kllm1~t1k. Buda kolenin
dortte biridir.
Kolenin degeri otuz bin dirhem ise ve degerini vermeyi tercih etse, on bir
paydan sekiz pay verir.
Bunun c;:ozumu, diyetin iki kat1 olan yirmi bin dirhem ile kolenin degerinin iki
kat1 olan altm1~ bin dirhem al1p kolenin degerine eklemen ~eklinde olur. Boylece
yuz on bir dirhem olur. Koleden degerin iki katina ve diyetin iki katina oran olarak
(29/116) kar~ll1k geleni mirasc;:llara verir. Bu miktarlar seksen bin dirhemdir. Dolay1s1yla buna
kar~ll1k gelen kolenin on bir payindan sekiz payd1r. Geri kalan da ona teslim
edilmi~tir .

Kolenin degeri kirk bin dirhem ise, yedide be~ini mirasc;:llara verir. Yedide
ikisinde ise bag1~ gec;:erli olur.
<;:unku diyetin iki katin1 al1p kolenin degerine ekleriz. Boylece altm1~ dirhem
olur. Sonra kolenin degerinin iki katin1 buna ekleriz. Yuz kirk bin dirhem olur.
Koleden, degerin iki kat1na ve diyetin iki kat1na oran olarak kar~1l1k gelen miktan
mirasc;:llara verir. Bu da kolenin yedide be~idir. Her be~te bir yirmi bin dirhemdir.
Sonra kolenin yedide ikisinde bag1~1 gec;:erli k1lanz. Aff1 ise yedide birinin yansinda
gec;:erli k1lanz. Boylece vasiyet iki buc;:uk payda gec;:erli olur. Mirasc;:llara da be~ pay
teslim edilir .
~ayet kolenin degeri bin dirhem ise ve efendisi fidye vermeyi tercih etse, bu
durumda ~ unu soyleriz: Eger burada af olmazsa kolenin tUmunde bag1~ gec;:erli
olur.
<;:unku buna kar~ll1k on bin dirhem fidye verir. Kole uc;:te birinden c;:1kar .
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 155

Eger bag1? olmay1p sadece af bulunsa, kblenin degerinin iki kat1ni ahr ve
diyete ekler. Sonra degerin iki kat1 oraninda fidye verir. 0 da alt1da birdir. lkisi
topland1g1 zaman bag1~ dolay1s1yla kolenin alt1da birine kar~i\1k fidye verir. Boylece
fidyenin tumu malin uc;te birinde olur.
<:unku bag1? af yoluyla vasiyette bulunma gibidir. Kar~1hginda diyetin uc;te
birini fidye verince, mirasc;ilar diyetin uc;te birini al1r. Lehine bag1~ gerc;ekle~en ki~i
de kolenin uc;te birini bag1? yoluyla, uc;te ikisini de af yoluyla al1r. Bu da mirasc;ilann
eline gec;enin yans1d1r. Bbylece uc;te bir ve uc;te iki ~eklindeki payla~1m gerc;ekle?mi~
olur.
Dinar ve dirhem yoluyla c;ozumunde koleyi bir dinar ve bir dirhem sayars1n.
Sonra bag1?1 dinar ve dirhemde gec;erli k1larsin. <:unku hepsinde bag1? gec;erli
olmadan af ortaya c;1kmaz. Sonra dinarda affi gec;erli k1lars1n. Dirhemde ise
gec;ersiz kilarsin ve kar~il1g1nda on kat1 fidye verirsin. Bbylece mirasc;ilann dbrt
dinara ve iki dirheme e?it on dirhemi olur. lki dirhem e~itligin diger taraf1ndan iki
dirhem gbtUrur. Geriye dbrt dinara e?it sekiz dirhem kal1r. Dinar ve dirhem say1s1ni
birbiriyle degi?tir. Sorunun asl1na donerek kbleyi bir dinar ve bir dirhem sayd1g1m1z1
sbyle. Dirhem dart, dinar da sekizdir. Bu da toplam on ikidir. Dirhemde bag1?1
gec;erli k1ld1k . Bu da dorttur. Sonra on kat1 fidye verdik. Bu da kirk dirhemdir.
Bbylece uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki payla?1m dogru gerc;ekle?mi? olur. Kblenin
degeri be? bin dirhemden az oldugu surece bu c;ozum ~ekli olur.
Eger kolenin degeri be? bin dirhem veya daha fazla ise, aff1 yok hukmunde
sayanz. Sadece bag1~1 dikkate al1nz . Buna gore eger af olmazsa kolenin tOmunde
bag1?1n gec;erli oldugunu sbyleriz .
<:unku mal1n uc;te birinden c;1kar. Eger aftan bir ~eyi gec;erli kllarsak fidye
azal1r. Bu ac;1dan bag1~in gerc;ekle~tigi miktar da azailr. Bagi~ azal1nca onun mal1 da
azal1r. Bu yuzden cinayeti af hukmunu gec;ersiz kild1k. Veya burada bag1~ yoksa
yukanda sbyledigimiz nedenden dolay1 diyetin yans1n1 fidye verecegini sbyleriz.
<:unku yukanda ac;1klad1g1m1z gibi iki kat1 miktannda fidye verir. O da yans1d1r.
$ayet burada ayn1 zamanda bag1? varsa, bir kat1 kadar fidye vermesi gerekir. Bu da
diyetin tOmudur.
$ayet bir kimse alum hastal1g1nda kblesini bir ki~iye bag1~lasa, kble de
kendisini bag1~layan1 kasten bldurse ve blen ki?inin iki velisi (velilik hakk1na sahip
olan h1s1mlan) varsa ve bunlardan biri kbleyi affetse, lehine bag1? gerc;ekle?en
ki~iye, "koleyi ver veya fidyesini ver" denilir. Eger kbleyi vermeyi tercih etse, be?te
uc;unu bag1?1n bozulmas1 yoluyla geri verir. Kalan iki paydan bir tanesini
affetmeyen veliye verir. Kendisine de be~te bir teslim edilir. lki veli, kendilerine
[29/117]
verilen be?te dbrdu on iki pay uzerinden b610?0rler. Affetmeyen veli yedi pay ile,
affeden ise be? pay ile kati\1r.
156_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit

Bu sorunda iki hukum bulunmaktadir. Bir hukum, lehine bag1~ gerc;ekle~en

ki~i ile iki mirasc;1 aras1ndad1r. Diger hukum de iki mirasc;1 arasindad1r. lkisi ile lehine
bag1~ gerc;ekle~en ki?i arasinda bulunan hukmun c;ozumu kolenin uc; pay yapilmas1
?eklinde olur. Bir payda bag1?1 gec;erli kilars1n. lki payda da gec;ersiz kilars1n . Sonra,
bag1?1n gec;erli oldugu bu bir pay1n yansin1 cinayet nedeniyle mirasc;ilara verir. Pay
ikiye bolundu . Tam olmas1 ic;in iki katina c;1kamsin . Boylece paylar alt1 olur. Sonra
iki payda bag1?1 gec;erli kilars1n. Dort payda da gec;ersiz k1lars1n . Sonra da cinayet
nedeniyle onlara bir pay verirsin . c;:unku iki mirasc;1dan sadece biri affetmi?tir.
Affetmeyenin hakk1 da ka/1r. Cinayet nedeniyle bu bir pay1 verdigi zaman olen
ki?inin ma/1 fazla olur. Bu yuzden mirasc;ilann pay1ndan bir pay du?ersin . Boylece
kole be? pay olur. Sonra iki payda bag1?1 gec;erli kilarsin. Oc; payda da gec;ersiz
kilarsin. Sonra da cinayet nedeniyle mirasc;ilara bir pay verirsi n. Boylece mirasc;llann
elinde vasiyeti gec;erli kild1g1m1zin iki kat1 olan dort pay olur. lki mirasc;1 aras1ndaki
hukum konusunda ise ?U nu soyleriz: Vasiyet gec;erl i k1l1nd1ktan sonra burada
vasiyetin bulunmamas1 durumundaki gibi bolu~tUrulur. Eger burada vasiyet
olmazsa kole ikisi arasinda yan yanya olur. Her birisi ic;in iki buc;uk pay olur. Sonra
cinayet nedeniyle verilen pay sadece affetmeyen mirasc;1n1n olur. c;:unku bu pay
ayn bir mal gibidir. Boylece affetmeyen mirasc;1n1n uc; buc;uk pay1, affedenin de iki
buc;uk pay1 olur. Bu paylan iki katina c;1kar Affetmeyenin pay1yedi pay, affedenin
pay1 da be~ pay olur. Bu da top lam on iki payd1r. Kolenin be?te dordu bu ?ekilde
dogru payla?t1nlm1? olur. Bu sorunun aynis1 "ikrar" ko nusunda da gec;mi?ti. Orada
ac;1klad1k.
~ayet fidye ve rmeyi tercih ederse, bu durumda kolen in degeri bin dirhem ise,
be? bin dirhem fidye verir. Kolenin tUmunde bag1~ gec;erli olur.
c;:unku olen ki?inin mall alt1 bin dirhem olmu?tur. Dolay1s1yla kolenin tUmu
malin uc;te birinden c;1kar . Be? bin dirhem de iki mirasc;1 aras1nda on iki pay
uzerinden bolu?tUrulur . Affetmeyen on bir pay, affeden de bir pay al1r. c;:unku
burada vasiyet yoksa be? bin dirhem sadece affetmeyen mirasc;in1n olur. Kole de
ikisi aras1nda yan yanya olur. Fakat vasiyet gec;erli kilind1ktan sonra kalan mala
affetmeyen mirasc;1 be? bin be? yuz dirhem ile, affeden de be? yuz dirhem ile
katll1r . Her be? yuz dirhemi bir pay sayd1g1n zaman, bu toplam on iki pay olur.
Ayni ~ekilde kolenin degeri iki bin dirhem veya iki bin be? yuz dirhem ise
tUmunde bag1? gec;erli olu r.
c;:unku buna kar?il1k be? bin dirhem fidye verdigi zaman olen ki?inin mall yedi
bin be? yuz dirhem olur. Boylece iki bin be~ yuz dirhem malinin uc;te biri kadar
olur. Dolay1s1yla kole mal 1nin uc;te birinden c;1kar ve iki mirasc;1 be~ bin dirhemi
bolu?Lir. Affetmeyen mirasc;1 buna diyetin yans1 ve kolenin degerinin yans1 ile,
affeden de kolenin degerinin yans1 ile katil1r. lkisi arasinda buna gore bolu~tUrulur .
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ 157

Kolenin degeri u~ bin dirhem ise, dortte birini geri verir. Dortte u~unde bag1?
ge~erli olur. Buna kar?illk diyetin yansin1n dortte u~unu fidye verir.
(unku koleyi u~ pay sayanz. Bir payda bag1?1 ge~erli kilanz. Sonra bu paya
kar?ihk bir kat1 ve bir kat1nin u~te ikisi katinda fidye veririz. Kolenin degerinin
diyetin yansina orani budur. Dolay1s1yla kolenin degerinden bag1?1n ge~erli oldugu
miktara kar?il1k diyetten bu miktann fidye verilmesi gerekir. Boylece olen ki?inin
mal1 bir pay ve bir pay1n u~te ikisi oraninda fazla olur. Bu yuzden miras~ilann asil
pay1ndan bir pay ve bir payin u~te ikisini du?ersin. Paylan bir payin u~te biri kal1r.
Lehine bag1? ger~ekle?en ki?inin pay1 da bir pay kal1r. Her u~te biri bir pay sayd1g1n [29/118)
zaman toplam dort pay olur. 0~ payinda bag1? ge~erlidir. Bunun miktan iki bin iki
yuz elli dirhemdir. Bir payda ise bag1? ge~ersiz olur. Bag1?in ge~erli oldugu O~ paya
kar?il1k bir kat1 ve bir kat1nin u~te iki kadar fidye verilir. Boylece miras~ilann,
vasiyeti ge~erli k1ld1g1m1z1n iki kat1 olan alt1 pay1 olur. Sonra iki miras~1 aralannda
bunu bolu?Orler. Affeden miras~1 kolenin degerinin yans1 oraninda, diger miras~1
da diyetin yans1nin dortte u~u ve kolenin degerinin yans1 oran1nda katil1r. Bu
bolO?Omde kolenin dortte birini bir pay sayanz. lkisi arasinda yan yanya olur. Her
birisi bundan hakk1 olan miktan al1r. (unku iki mal1n tOru farkl1d1r. Bu yuzden
hepsinin bolO?Omu bir kerede olmaz. Dolay1s1yla koleden kalan miktann ikisi
aras1nda yan yanya yapilmas1 gerekir. Burada bag1? bulunmad1g1nda kolenin asl1nin
ikisi arasinda yan yanya oldugu gibi.
Muhammed (rh a ) "el-As/" adl1 eserinde ba?ka bir ~ozum yolu daha ortaya
koymu? ve her bin dirhemin u~ pay say1lmas1 ?eklinde oldugunu soylemi?tir.
Boylece diyetin yans1 on be? pay, kole de dokuz pay olur. Sonra kolenin u~te
birinde bagl?I ge~erli kilanz. Sonra da bu u~ paya kar?ilik bir kat1 ve bir katinin u~te
ikisini fidye veririz. Bu da be? paydir. Bu durumda miras~ilann payinda be? pay
fazlal1k olu?ur. Bunu gidermenin yolu paylanndan be? pay dO?memiz ?eklinde olur.
Boylece kole dort pay olur. Bir pay1 miras~ilar, u~ pay1 da lehine bag1? ger~ekle?en
ki?i alir. Sonra bu u~ paya kar~il1k bir kat1 ve bir kat1n1n u~te ikisini fidye veririz . 0
da be~ paydir. Boylece miras~ilann ald1g1, vasiyeti ge~erli kild1g1m1z1n iki kat1 olan
alt1 pay olur. Dolay1s1yla u~te bir ve u~te iki ~eklindeki payla~1m dogru ger~ekle~mi~
olur.
Bir kimse olum hastal1g1nda bir ki~iye bir kole bag1~lasa, sonra kole kendisini
bag1~layani yanl1~l1kla oldurse ve olenin iki velisi (miras~1s1) varsa, bu iki miras~1
koleyi affetse, bu durumda lehine bag1? ger~ekle?en ki?i kolenin yans1ni geri verir.
Yans1nda da lehine bag1? ge~erli olur.
Bunun ~ozum yolu, eger af etmezse cinayet nedeniyle ne kadar odeyecegine
ve bag1?1n bozulmas1 hukmune gore ne kadar odeyecegine bakilmas1 ?eklinde olur.
Bag1?1n bozulmas1 hukmune gore odemesi gereken miktar affin bir bolumunu geri
verir. Cinayet nedeniyle odeyecegi miktar ise ona teslim edilir. (unku iki miras~1
158 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsilt

affedince cinayetin hukmu gec;:ersiz olmu~ ve sadece bag1?1n hukmu kalm1?tir.

Dolay1s1yla ?unu soyleriz: Eger af olmazsa kolenin Wmunu mirasc;:liara verir. Ya nsin1
bag1?1n bozulmas1 yoluyla verir. Af nedeniyle cinayetin hukmu ortadan kalkinca
yansin1 bag1?1n bozulmas1 hukmune gore geri verir. Lehine bag1? gerc;:ekle?en ki?iye
de yans1 teslim edilir. Bu durumda hukum ac;:1sindan sanki bir buc;:uk kale b1rakarak
blmu?tUr. Lehine bag1? gerc;:ekle?en ki?iye kolenin yans1 teslim edilir. Mirasc;:1ya da
gorunu?te kolenin yans1 ama hukum ac;:1s1ndan bir tam kale teslim edilir. Cunku
onlar kolenin yans1n1 af yoluyla Wketmi~lerdir.
Eger alum hastal1ginda kolesini bir ki?iye bag1?lasa; sonra kale, lehine bag1?
yaplian ki?inin bir kolesini oldurse ve ikisinin degeri e~it ise, mirasc;:liar da koleyi
affetse, bu durumda lehine bag1? gerc;:ekle~en ki~i kolenin uc;:te ikisini geri verir.
Oc;:te birinde ise lehine bag1? gec;:erli olur. Kolesine kar?1 i?lenen cinayet de
hukumsuzdur.
Cunku sahibinin kolesine kar?1 cinayet i?lemi?tir. Kolenin sahibinin malina
kar~1 yanl1?likla i?ledigi cinayet de degersiz olur.

$ayet olen ki?i geriye iki kale b1raksa, bunlardan biri cinayet i?leyen, digeri de
bag1?lanan kale ise, bu durumda mirasc;:liarin aff1, cinayetin geregini alm1? olmalan
gibi degerlendirilir. Lehine bag1? gerc;:ekle?en ki?i kolenin yansin1geri verir. Ona da
yans1 teslim edilir. [Muhammed (rh al] baz1 nushalarda boyle soylemi?tir. Diger baz1
nushalarda ise kolenin uc;:te birini geri verecegini, kendisine de uc;:te ikisinin teslim
edilecegini soylemi?tir. Dogru olan da budur.
[29/119]
Bu sorunun ac;:1klamas1 ~u ~ekildedir:

Eger alum hastal1ginda kolesini bir ki~iye bag1?lasa, sonra lehine bag1~
gerc;:ekle~en bu ki~inin ba~ka bir kolesi bag1~ yapana kar~1 cinayet i~lese, sonra da
mirasc;:liar onu affetse, olen ki~i hukum olarak geriye iki kale b1rakm1~ gibi olur.
Cunku lehine bag1 ~ gerc;:ekle~en ki~i koleyi teslim etme veya fidye verme ile
muhatapt1r. Fakat mirasc;:liar affedince hukum olarak haklanni alm1~ gibi oldular.
Olen ki?inin iki kolesi olmu? oldu. Bag1~1 malin uc;:te birinde gec;:erli kilanz. Bu da bir
kolenin uc;:te ikisi demektir. Bir kolenin uc;:te birinde de bag1? gec;:ersiz olur.
Dolay1s1yla uc;:te biri geri verir. Mirasc;:ilara bu kolenin ve cinayet hukmune gore
onlara teslim edilen diger kolenin uc;:te ikisi verilir. Boylece onlara vasiyeti gec;:erli
klid1g1m1z miktan iki kat1 olan bir kale ve bir kolenin uc;:te biri teslim edilir.
Dolay1s1yla baz1 nushalarda kolenin uc;:te birini geri verecegi ~eklinde belirttiginin
dogru oldugu ortaya c;:1km1~t1r. Bunlann Wmu kolenin degerinin on bin olmas1
durumunda gec;:erlidir.
Kolenin degeri yirmi bin dirhem ise kale bag1~layani oldurmu~ ise, o ki~inin bu
kale d1~1nda ba~ka mall yoksa, aff1n olmamams1 durumunda hukmun nasil
olacag1n1 ogrenmemiz gerekir ki, aff1n oldugu durumu onun uzerine kural1m .
\!asiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ 159

Dolay1siyla ?Unu soyleriz: Eger af yoksa ona be?te biri teslim edilir. Sonra buna
kar?il1k diyetin be?te ikisini fidye verir.
Cunku bagl?I uc;te birinde gec;erli kilanz. Sonra bu uc;te bire kar?ilik yans1
oran1nda fidye veririz. Boylece kale alt1 pay olur. lki payda bag1?1 gec;erli kilanz.
Kar?il1g1nda bir pay fidye veririz. Boylece mirasc;ilann be? pay1 olur. As1I paylanndan
bir pay du?. Oc; paylan kal1r. Lehine bag1? gerc;ekle?enin de iki pay1 bulunmaktad1r.
Bu ?ekilde kale be? pay olmu?tur. Bagi? da be?te ikisinde gec;erli olmu?tur. Sonra
buna kar?il1k bir tek pay fidye verir. Boylece mirasc;1lann dart pay1 olur.
Muhammed (rh.a.)'in onceki sorunda belirttigi yolla da ayn1 ?ekilde sonuc;
dogru c;1kar. Buna gore her bin dirhemi uc; pay sayanz. Kolenin degeri altm1?, diyet
de otuz pay olur . Sonra uc;te birinde bagl?I gec;erli kilanz . 0 da yirmi dirhemdir.
Sonra buna kar?il1k on pay fidye veririz. Bu da devreden payd1r. Mirasc;ilann
payindan on pay du?Lilur. Boylece kale elli pay olur. Vasiyeti yirmi payda gec;erli
k1lm1?t1k . Bu da kolenin be?te ikisidir. Dirhem olarak miktann1 ogrenmek istersen
bag1?1 kolenin be?te ikisinde gec;erli k1ld1g1m1z1 soylersin . Bu da sekiz bin dirhemdir.
Mirasc;ilara da on iki bin dirhem kalm1?t1r . Sonra buna kar?1lik diyetin be?te ikisini
mirasc;ilara fidye olarak veririz. Bu da dart bin dirhemdir. Boylece mirasc;1lann on
alt1 bin dirhemi olur. 0 da vasiyeti gec;erli kild1g1m1z1n iki kat1d1r.
Mirasc;ilar koleyi affettigi zaman da cevap degi?mez.
Cunku fidye olan dart bin dirhem onlann elindeymi~ gibi say1l1r. Ald1klan
miktara bunu ekledigin zaman onlara teslim edilenin on alt1 bin dirhem oldugu
ortaya c;1kar.
Olum hastal1g1nda kolesini bir ki~iye bag1~lasa, sonra kale yanl1~1ikla bag1~
yapani oldurse ve iki mirasc;1s1 (velisi) varsa , bu mirasc;1lardan biri koleyi affetse, bu
durumda lehine bag1~ gerc;ekle~en ki~iye, "affetmeyen mirasc;1ya kolenin yansin1
ver veya fidye ver" denilir. ~ayet koleyi vermeyi tercih ederse, affetmeyene,
kolenin yans1n1, affedene de dortte birini verir. Ona da kolenin dortte biri kalir.
Cunku iki mirasc;1 affetmezse, kolenin tUmunu onlara verir. Yans1n1 cinayet
nedeniyle, diger yans1n1 da bag1~1n gec;ersiz olmas1 nedeniyle verir. Eger iki mirasc;1
da affetse, bag1?1n gec;ersizligi nedeniyle kolenin yans1n1 onlara verir. Cinayet
(29/120)
nedeniyle ise hic;bir ~ey vermez. Fakat mirasc;ilardan birisi affedince, affetmeyen
mirasc;1ya, ikisinin de affetmemesi durumunda oldugu gibi, kolenin dortte birini
cinayet nedeniyle, dortte birini de bag1~1n bozulmas1 nedeniyle vermesi gerekir.
Affeden mirasc;1ya da, ikisinin affetmesi durumunda oldugu gibi, sadece bag1~1n
gec;ersizligi nedeniyle kolenin dortte birini verir.
Eger fidye vermeyi tercih ederse, bu durumda kolenin degeri diyetin uc;te biri
kadar veya daha az ise, cinayeti affetmeyen mirasc;1ya kale kar~11ig1nda diyetten
be~ bin dirhem verir. Kolenin tUmu de kendisine teslim edilir.
160_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut

(unku iki mirasc;1 da affetmemi? olsa, fidye vermeyi tercih etmesi durumunda
kolenin tUmu bag1? yoluyla kendisine teslim edilir. Fakat birisi affedince onun
cinayetle ilgili olan hakk1 ortadan kalkm1? oldu. Digerinin hakk1 kald1. Dolay1siyla
buna kar?1lik diyetin yansin1 fidye verir. Bu da mal1n uc;te birinden c;1kar. (unku
kolenin degeri diyenin uc;te biri kadar oldugu zaman, olen ki?inin mal1 sonuc;ta on
bin dirhem olur. (unku fidye be? bin dirhemdir. Kolenin degeri de uc; bin dirhem
ile bin dirhemin uc;te biridir. Affeden mirasc;1 cinayetin gereginin yans1ni
tUketmi?tir. Bu da bin dirhem ile bin dirhemin uc;te ikisidir. Bu miktar onun
elindeymi? gibi sayll1r. Boylece lehine baQI? gerc;ekle?en ki?inin elinde degeri uc; bin
dirhem ile bin dirhemin uc;te bir olan bir kole olur. Mirasc;llann elinde de alt1 bin
dirhem ile bin dirhemin uc;te ikisi olur. Bu yuzden lehine baQI? gerc;ekle?en ki?iye
kole teslim edilmi?tir.
lki mirasc;1 aras1nda bolu?Limun hukmu ise ?U ?ekilde olur:
Affetmeyen mirasc;1 fidye ve kolenin degerinin yans1 ile, affeden mirasc;1 da,
kolenin degerinin yans1 ve af dolay1s1yla da kolenin degerinin yans1 ile katil1r.
(unku olen ki?inin mal1n1, affetmeyen mirasc;1n1n hakk1 olan fidye ve bag1?
nedeniy/e ikisi aras1nda yan yanya olan bir kole ve affeden mirasc;1nin af yoluyla
tUkettigi yanm kole sayd1k . Affetmeyen mirasc;1n1n fidye ile kat1lmas1 gibi, affeden
de kolenin bu yans1 ile katll1r. Bunun ac;1klamas1 ?Udur:
Kolenin degeri iki bin dirhem ise ve lehine bag1? gerc;ekle?en ki?i be? bin
dirhem fidye vermeyi tercih etse, affeden mirasc;1, kolenin yans1n1 hukmen alm1?
sayi11r. Bu da bin dirhemdir. Diyetin yans1na bu eklenir. Alt1 bin dirhem olur. Buna
da vasiyet yokmu? hesab1na gore ikisi aras1nda bolu?tUrulur. Bu da miras yoluyla
bir kole, cinayet nedeniyle de bir kolenin yans1 ve diyetin yans1d1r. Affetmeyen
mirasc;1 diyetin yans1 ve kolenin yans1 ile katll1r. Bu alt1 bin dirhemdir. Hepsi toplam
sekiz bin dirhem olur. Affedenin bundan pay1, alt1 bin dirhemin dortte biridir. Bu
da, bin be? yuz dirhemdir. Ona af yoluyla bir kolenin yans1 ula?ml?t1r 0 da bin
dirhemdir. Geriye be? yuz dirhem hakk1 kalm1?t1r. Dolay1s1yla fidyeden be? yuz
dirhem al1r.
Kolenin degeri be? bin dirhem ise ve fidye vermeyi tercih ederse, uc; bin
dirhemde bag1? gec;ersiz olur. Kolenin uc;te birini iki mirasc;1ya geri verir. Sonra
affetmeyen mirasc;1ya diyetin uc;te birini fidye verir.
(unku burada kolenin tamam1 malin uc;te birinden c;1kmaz. Degeri uc; bin
dirhem ile bin dirhemin uc;te biri oldugu zaman belirttigimiz fidye konusunda uc;te
bir ve uc;te iki e~it olur . Kblenin degeri bu miktan a~1nca, malin uc;te birinden tUmu
c;1kmaz. Dolay1s1yla bunda ba?ka bir anlam1 dikkate almam1z gerekir. Bunun yolu
[29/121]
koleyi uc; pay saymam1z ?eklinde olur. BaQl?I bir payda gec;erli k1lars1n, iki payda da
gec;ersiz kllarsin . Bag1?1n gec;ersiz oldugu paya kar?1l1k iki kat1 fidye verirsin. (unku
diyet kolenin degerinin iki kat1d1r. Bu pay1n yansinda af gec;erli olmu?tur.
Vasiyetler Kitab11 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ t6t

Dolay1s1yla diger yans1 kar?il1ginda iki kat1 oraninda fidye verir. Kaleyi de alt1 pay
yapanz. (unku mal1n ui;te biri iki paya balunmu?tUr. Sonra iki payda bag1?1gei;erli
kilanz. Birisine kar?il1k iki kat1 oraninda fidye veririz. Baylece mirasi;ilann elinde alt1
pay olur. Kaleden dart pay, diyetten de iki pay. Bu hukmen yedi pay gibidir.
(unku affeden mirasi;1 bir pay1 tUketmi?tir. Elinde duruyormu? gibi sayil1r. Baylece
alen ki?inin mal1 ui; pay fazla olmu?tur. (unku bag1?1 iki payda gei;erli
k1ld1g1m1zdan onlann dart paya ihtiyac1 vard1r. Bu ui; pay devreden paylard1r.
Dolay1s1yla paylanndan bunu du?eriz. Ellerinde kaleden bir pay, diyetten iki pay ve
affeden mirasi;1n1n tUkettigi bir pay kal1r . Bu da toplam dart payd1r. Bag1?1 da iki
payda gei;erli kilm1 ?t1k. Dolay1s1yla ui;te bir ve ui;te iki ?eklindeki payla?lm dogru
geri;ekle?mi? olur. Bununla, kalenin ui; pay yapild1g1, ui;te birinde bag1?in gei;ersiz
oldugu ve ui;te ikisinde de gei;eli oldugu ortaya i;1km1?t1r. Oi;te ikisin in dirhem
olarak miktan ui; bin dirhem ile bin dirhemin ui;te biridir. Kalenin ui;te birine
kar?il1k diyetin ui;te birini fidye verir. Bu da ui; bin dirhem ile bin dirhemin ui;te
biridir. Ayni ?ekilde kalenin ui;te biri mirasi;ilann olur. Degeri de bin dirhem ile bin
dirhemin ui;te ikisidir. Affeden mirasi;1 bin dirhemin ui;te ikisini tUketmi?tir.
Bunlann tamam1 alt1 bin dirhem ile bin dirhemin ui;te ikisidir. Baylece ui;te bir ve
ui;te iki ?eklindeki payla?lm dogru geri;ekle?mi? olur.
lki mirasi;1 aras1ndaki hukmun ai;1klamas1 ise diyetin ui;te biri ile kalenin ui;te
birinin ikisi arasinda balu?tUrulmesi ?eklinde olur. Affeden mirasi;1 degerin yans1 ve
yine degerin ui;te biri ile, affetmeyen mirasi;1 da degerin yans1 ve diyetin ui;te biri
ile terikeye katil1r.
<::unku affeden mirasi;1nin alen ki?inin mal1ndaki hakk1, alen ki?inin b1rakt1g1
kale ve cinayet nedeniyle ona ula?an yanm kaledir. Diyet ancak affetmeyen mirasi;1
ii;in gerekli olmu?tur. Affeden mirasi;1 ii;in diyetten hii;bir ?ey dogmaz. Bu yuzden
o, diyetten bir ?eyle katilmam1?t1r. Diyetin yans1 ile katilan diger mirasi;1d1r.
Muhammed (rh a )'in "el-As/" adil eserinde i?aret ettigi yolla i;azumunde,
diyetin yans1ni on be? pay yapars1n. Her bin dirhemi ui; pay yaparsin. Affedenin
tUkettigi yanm kaleyi de yedi bui;uk pay yapars1n. Sonra kalenin ui;te birinde bagl?I
gei;erli kilars1n . Bu da be? payd1r. (unku kalenin tamam1 on be? pay olmu?tur. Be?
payda bag1? gei;erli olunca, kar?il1ginda on pay fidye verir. C::unku diyet kalenin
degerinin iki kat1d1r. Baylece mirasi;1lann mail be? pay fazla olur. Affeden mirasi;1
bunun yansin1 af yoluyla tuketmi?tir. 0 da iki bui;uk payd1r. Mirasi;1lann on pay
olan pay1ndan yedi bui;uk pay du?ersin. Paylanndan iki bui;uk pay kal1r. Lehine
bag1? geri;ekle?en ki?inin pay1 da be? payd1r. Her iki bui;uk pay1 bir pay sayd1g1n
zaman kale ui; pay olur. Bagi? ancak ui;te birinde gei;erli olur. Oi;te ikisinde de
gei;ersiz olur. Sonra i;azumu yukanda ai;1klad1g1m1z gibi devam eder.
Bir kimsenin kalesi yanil?l1kla bir ki?iyi aldurse ve bu ki?inin iki mirasi;1s1 varsa,
efendi de kalenin yans1ni bunlardan birisine verse, diger mirasi;1 da hazir degilse
l62_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut
(gaipse), sonra kale blse, sonra da ortada olmayan mirasc;1 hazir olsa ve efendinin
ba~ka ma/1 yoksa. ortada olmayan mirasc;1 kolenin degerinin dbrtte birin i diger
mirasc;1dan ister.

<::unku o, kolenin degerinin yans1n1 kendine alm1~t1. Dolay1s1yla onu odemekle

yukumlu olur. Kblenin bu yans1 ancak diger yans1 ortagina teslim edildigi zaman
ona teslim edilir. Ortagina ise teslim edilmemi~tir . Efendi de hazir olmayan ic;in
bdeme ile yukumlu olmaz . <::unku diger yanda hak ko/enin kuru mulkiyeti ile
ilgilidir. Kole de olmu~tUr. Dolay1s1yla hakk1n konusu kalmad1gindan hak ortadan
[29/122) kalkar. [Muhammed (rh all "el-As/" da efendinin odeme yukumlu/ugu ile ilgili
hukmu belirtmemi~tir . Ancak dogru olan ~udur :
Eger efendi yarg1c; karanyla yans1n1 vermi~se, art1k bdeme ile yukumlu olmaz .
$ayet yarg1c; karan olmaks1z1n vermi~se, hazir olmayan mirasc;1 kolenin degerinin
dbrtte birini ikisinden istedigi birine bdettirme hakk1na sahip olur. lsterse teslim
etmesi nedeniy/e efendiyi yukumlu k1/ar. lsterse teslim almas1 nedeniyle diger
mirasc;1y1 yukumlu k1/ar.
$ayet efendi hazir olan mirasc;1ya kolenin yans1na kar~i/1k diyetin yans1n1 fidye
vermi~se ve diger mirasc;1 da hazir degi/se, sonra kble blse, iki mirasc;1 diyetin
yans1n1 yan yanya bolu~ur. Sonra diyetin diger yansin1 da efendiden al1p bolu~urler .
<::unku birisine fidye vermeyi tercih ettigi zaman digerine de fidye vermeyi
tercih etmi~ olur. Olen bir ki~idir. lki mirasc;1dan hangisi hazir olsa diger tUm
mirasc;1/ar yerine davac1 olur. Efendinin birisi huzurunda fidye vermeyi tercih
etmesi, ikisi huzurunda tercih etmesi gibi degerlendirilir. <::unku fidye ile hak
kolenin kuru mulkiyetinden efendinin zimmetine gec;er.
lki mirasc;1dan birisine fidye verse, sonra kale oldurulse ve efendi onun
degerini alsa, degerin yans1n1 sonradan hazir olan m irasc;1ya verir. Mirasc;1/ardan biri
digerine bir ~ey almak uzere gitmez.
(Serahsl (rh a)) bu cevab1n gorunu~te c;eli~kili oldugunu soy/er. <::unku
(Muhammed (rh a.)), ilk once, "iki mirasc;1dan birisine fidye vermeyi tercih
etmesinin, digerine de fidye vermeyi tercih etmesi anlam1na geldigini ve onlara
diyetin tUmunu vermesi gerektigini" belirtmi?tir . Sonra da, " mirasc;ilardan birisine
fidye verdikten sonra kale oldurulse sonradan hazir olan mirasc;1ya degerin yans1n1
verir" demi~tir . Birinci cevab1n k1yasina gore diyetin yans1n1 vermesi gerekir. Burada
ya kolenin degerini vermeyi tercih etmesi durumunda oldugu gibi sorunda iki
gbru? bulundugu sbylenir. <::unku birisinin hakk1 ile ilgili olarak kblenin degerini
vermeyi tercih etmesi, digerinin hakk1 ile ilgili olarak da tercih say1l1p sayilmayaca~p
konusunda iki gbru? vard1r. Bunlan "Sulh" konusunda ve "el-Camiu 's-Sagir" de
ac;1klad1k . Veya kolenin blduru lmesi ile kendiliginden blmesini birinden ay1rd1g1
sbylenir. Bunun anlam1 ?udur: Kole oldugunde yerine gec;ecek ba?ka bir ?ey de
bulunmazsa mirasc;1lann hakk1 diyete don0?m0? sayil1r. Fakat olduruldugu zaman
Vasiyetler Kitab1._ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ 163

olduren ki~inin degerini odemesi gerekir. Bu deger de kblenin yerine gei;er.

Dolay1s1yla diger mirasi;inin hakk1 ise diyetin yans1d1r. Ya da bu sorunun, kolenin
degerinin diyet kadar veya diyetten fazla olmas1yla ilgili oldugu olasil1g1n1n
bulundugu sbylenir.
Eger efendi kblenin yans1ni mirasi;1lardan birisine verse, diger yans1 ile ilgili
olarak fidye vermeyi tercih etse, (Muhammed (rh a)) "e/-Camiu's-Sa<)'ir" de, birisine
kblenin yans1n1 vermeyi tercih etmesinin digerinin hakk1 ile ilgili olarak da tercih
oldugunu belirtmi~tir. "Sulh" konusunda ise, sulh yoluyla mirasi;ilardan birisine
kolenin ui;te birini vermeyi tercih etmesinin diger mirasi;1nin hakk1 ile ilgili olarak
bir tercih olmad1g1ni belirtmi~tir .
Hanefl mezhebine mensup baz1 alimlerimiz (rh.a.) bu iki gbru~un arasin1
bulmaya i;al1~m1~ ve ~unu sbylemi~lerdir: "Sulh" konusunda belirtilen, diger
mirasi;inin hakk1 olmaks1z1n da sulh akdinin gei;erli oldugu ~eklindedir . Birisine
koleden hakkin1 vermeyi tercih etmesi de buna dayan1r. Dolay1s1yla "el-Camiu's-
sagi'r" de belirttigi gibi kblenin yansin1 ona vermeyi tercih ettigi zaman bu, diger
mirasi;inin hakk1 ile ilgili olarak da tercih olur.
Fakat burada belirtilenlerden, cevab1n ayni oldugu ve mirasi;ilardan birisine
kblenin yansin1 vermeyi tercih etmesinin digerine de kbleyi vermeyi tercih ettigi
anlam1na gelmedigi ortaya i;1kar. <;:unku o, mirasi;ilardan birisine kblenin yansin1
vermenin diger yans1 ile ilgili olarak fidye vermeyi tercih etmek oldugunu sbyler.
Bbylece sorun iki gbru~e dayanm1~ oldu .
Birinci gbrU?Un ai;1klamas1 ?U ?ekilde olur: Mirasi;ilar blen ki~inin yerine gei;er.
Sonui;ta hak olen ki~inindir. Mirasi;ilann tamam1 bununla ilgili olarak bir tek ki~i (29/123]

gibidir. Dolay1s1yla efendinin onlardan biri ile ilgili olan tercihi hepsi ile ilgili tercih
sayil1r.
lkinci gbru~un ai;1klamas1 ise ?udur: Hak iki mirasi;1 aras1nda bolunmO?tUr. Her
birisi kolenin yans1ni hak etmi~tir. Hukum olarak bu, kolenin iki ki?iye kar~1 cinayeti
gibi say1l1r. Dolay1s1yla onlardan birisinin payin1 kbleden vermeyi tercih etmesi
digerinin pay1 ile ilgili olarak tercih say1lmaz.
Efendi, diger mirasi;1nin pay1 ile ilgili olarak fidye vermeyi tercih etse ve bir ~ey
odemeye gucu yetmeyecek derecede yoksul olsa, diyetin dbrtte birini almak uzere
diger mirasi;1ya ba~vurur. Ancak diger mirasi;1 bunu harcam1?sa kblenin degerinin
yans1n1 ona vermek isteyebilir.
Bu, EbQ Yusuf (rh a.) ve Muhammed (rh .a.) 'in gbrO?Odur. Fakat onlann
mezhebi, efendi fakir oldugunda tercihinin gei;ersiz oldugu ve cinayetten dolay1
koleyi vermeye zorlanacag1 ~eklindedir. Dolay1s1yla diger mirasi;1 mulk edinmek
uzere teslim ald1g1nin yans1n1 ona vermekle yukumlu olur. O da kolenin degerinin
dortte biridir. Fakat diyetin dbrtte birini ona vermek isteyebilir. EbQ Hanlfe
(rh a )'nin gbru?One gore ise fakir olsa da tercihi gei;erlidir. Bu sorunu "Diyetler"
l64 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut
konusunda ac;1klad1k. Diger mirasc;m1n hakk1 efendinin zimmetinde olur. Varl1kl1
duruma gelince ondan hakk1n1 ister. Ortagma kar?1 hakk1 olmaz.
Olum hastas1 bir kimse kolesini bir ki?iye bag1?iasa, [ba?ka bir ki?iye de]
mal1nin ug:e birini [vasiyet etse, sonra kole kendisini bag1?layan1 oldurse] ve
kolenin degeri bin dirhem ise, bu durumda efendi koleyi vermeyi tercih etse,
tamam1ni verir. Be?te birini cinayet nedeniyle, be?te dordunu de bag1?m
gec;ersizligi yoluyla verir.
C::unku bag1? ancak kolenin alt1da birinde gec;erli olur. Diger ki?i lehine yapllan
vasiyet de ayni ?ekilde alt1da birde gec;erli olur. Kolenin uc;te biri ikisi arasmda yan
yanya olur. C::unku ikisinin onda hakk1 e?ittir. Mirasc;1lar dort pay allr. Sonra bag1?1n
gec;erli oldugu bir pay1 cinayet nedeniyle mirasc;llara verir. Boylece onlann be? pay1
olur. Onlann ise dort paya ihtiyac1 vard1r . Boylece on la rm paylannda bir pay fazlal1k
ortaya c;1km1?t1r. 0 da devreden payd1r. Onlann asll hakk1ndan bu du~ulur. Oc; pay
haklan kallr. Lehine vasiyette bulunulan ki?inin hakk1 bir pay, lehine bag1~
gerc;ekle?en ki?inin de hakk1 bir payd1r. Boylece kole be~ pay olur. Sonra lehine
bag1? gerc;ekle?en ki?i bunun be?te birini cinayet nedeniyle mirasc;llara verir.
Onlarm dort pay1 olur. Bu da vasiyeti gec;erli klld1g1m1z miktann iki kat1d1r. Onceki
sorunlann k1yasma gore. hasta ki?i hukum olarak sanki geriye bir kole ve bir
kolenin be?te birini b1rakarak olmO?tUr. Sonra, bu cevap EbO Hanlfe (rh.a.)' nin
gorO?One goredir.
EbO Yusuf (rh.a) ve Muhammed (rh a.)'e gore ise, lehine vasiyette bulunulan
ki?inin kolenin uc;te biri ve kolenin be?te birinin uc;te biri ile katllmas1 gerekir.
C::Onku olen ki?i hukmen bir kole ve bir kolenin be ~te birini b1rakm1~t1r .
Dolay1s1yla lehine maim uc;te biri vasiyet edilen ki?i bunun tOmu oraninda mal1n
uc;te birine katll1r . Lehine bag1? gerc;ekle?en ki?i de mal1n uc;te birine kolenin tOmu
oran1nda kat1l1r. Bu onlann ?U gorO?One dayan1r: Lehine vasiyette bulunulan ki?i,
mirasc;1lar onay vermeyince vasiyet mal1n uc;te birinden fazla olsa bile bu vasiyetin
tOmu oraninda uc;te bire katll1r . EbO Hanlfe (rh .a.)'ye gore ise ancak Oc;j:e bir miktan
ile katll1r. C::Onku onun prensibine gore ikisi arasmda e~itlik gerc;ekle?ir. Boylece
yukandaki cevab1n EbO Hanlfe (rh a )'nin goru~une gore oldugunu ogrendik.
$ayet fidye vermeyi tercih ederse, kar~ll1g1nda diyetin tamam1n1 fidye verir.
c;:unku kolenin tOmunde bag1? gec;erli olur. Olen ki?inin mal1 sonuc;ta on bir
bin dirhemdir. Diyet ve kole, dolay1s1yla lehine bag1? gerc;ekle?en ki?inin maim uc;te
birinden pay1 kolenin degeri kadard1r. Bu yuzden tOmunde bag1? gec;erli olmu?tur.
Buna kar~1l1k on bin dirhem fidye verir. Sonra, lehine maim uc;te biri vasiyet edilen
(29/ 124] ki?iye uc;te bir tamamlan1ncaya kadar diyetten verilir . Mal1nin uc;te biri uc; bin
dirhem ile bin dirhemin ug:e ikisidir. Lehine bag1? gerc;ekle?en ki?iye de bin dirhem
miktan teslim edilmi?tir. Lehine vasiyette bulunulan ki?i diyetten iki bin dirhem ile
bin dirhemin uc;te ikisini allr. Mirasc;llara da yedi bin dirhem ile bin dirhemin uc;te
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 165

ikisinde ge~erli k1lm1~t1k . Bbylece u~te bir ve u~te iki ?eklindeki payla?1m dogru
ger~ekle?mi? olur.
Kblenin degeri iki bin dirhem ise, bu durumda eger kbleyi vermeyi tercih
ederse, cevap yukanda a~1klad1g1m1z gibi olur. $ayet fidye vermeyi tercih ederse,
kar?il1g1nda diyetin tamam1ni fidye verir.
c;:unku olen ki?inin mal1 on iki bin dirhem olur. Dolay1s1yla u~te biri dort bin
dirhem olur. Lehine bag1? ger~ekle~en ki?i ise u~te birin yans1ni al1r. Bbylece
kolenin degerinin onun hakk1n1 ge~medigini ogrenmi? olduk. Bu yuzden ko\enin
tamaminda bag1? ge~erli olmu?tUr. Malin u~te birinden geri kalan, lehine vasiyette
bulunulan ki?iye teslim edilir. Bu da iki bin dirhemdir. Miras~llar da sekiz bin
dirhem ahr. Bbylece u~te bir ve u~te iki ?eklindeki payla?1m dogru ger~ekle?mi?
olur. $ayet. "bu hukum olas1hk ta?1maktad1r. <:;:unku bu iki ki?iden biri, lehine
mal1n u~te biri vasiyet edilen ki?idir. Bu da dort bin dirhemdir. Digeri de lehine kble
vasiyet edilen ki?idir. Kblenin degeri de iki bin dirhemdir. Nasll olur da u~te biri ikisi
aras1nda yan yanya bbiU?tUrulur? Halbuki birisinin hakk1, digerinin hakkinin iki
kat1d1r. Mahn u~te birinin, ikisi aras1nda u~ paya bolunmesi gerekir" ?eklinde bir
iddiada bulunulsa, ~u ~ekilde cevap veririz:
Tamam bu dogru. Fakat malin u~te biri, ancak zaruretten dolay1 ikisi aras1nda
yan yanya bolunmu?tUr. c;:unku lehine bag1? ger~ekle?en ki?inin hakk1 aza\1rsa,
bag1? konusu malin bir bolumunde bag1?1n ge~ersiz kll1nmas1na ihtiya~ duyulur. Bu
oranda diyetten de eksilme olur. <:;:unku ancak bag1?1n ge~erli oldugu miktar
oraninda fidye vermesi gerekir. Kbleden, bag1?tan ge~ersiz oldugu miktar
kar?il1g1nda ise, lehine bag1? ger~ekle?en ki?inin fidye vermesi gerekir. Fidye
aza\1nca lehine mal1n u~te biri vasiyet edilen ki?inin hakk1 da aza\1r. Dolay1s1yla
burada kolenin tUmunde bag1~1 ge~erli kllmaktan ba~ka yo\ kalmam1?t1r ki
kar~i11g1nda diyetin tUmunu fidye versin. <:;:unku bundan, lehine malin u~te biri
vasiyet edilen ki?iye yonelik yaran art1rma vard1r.
lbn Semaa (rh.a .)' n1n Rakka'da iken Muhammed (rh a)'e bu sorunun bilinen
usullerle ~bzulemedigine dair bir mektup yazd1g1 nakledilmi?tir. Muhammed (rh a.)
mektubunda ?U cevab1 vermi?tir: "Bu sorun senin sbyledigin gibidir. Olen ki?inin
ma\1nin miktann1 bizim i~in ortaya koyacak bir hesap bilmemekteyiz. c;:unku
bag1~1n ge~erli oldugu miktan her azaltt1g1m1zda blen ki?inin mah bu oranda
azalmaktad1r . Eger sende bunu ortaya koyacak bir hesap yolu varsa bize bildirerek
iyilik yap."
Kblenin degeri iki bin dirhemden fazla ise, bu durumda eger koleyi vermeyi
tercih etse, bag1?1n ge~ersizligi yoluyla kblenin be?te dbrdunu geri verir. Cinayet
nedeniyle de be?te birini verir. Kolenin be?te biri de, lehine vasiyette bulunulan
ki?inin olur .
166_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut

Birinci bolumde ac;1klad1g1m1z nedenden dolay1 bu boyle olur. <;:unku koleyi

vermeyi tercih ettiginde c;ozum yolu degi?mez.
$ayet "fidye veririm" dese ve kolenin degeri de uc; bin dirhem ise, bag1?in
gec;ersizligi yoluyla sekizde be?ini geri verir. Sekizde uc;une kar?1hk da diyetin
sekizde uc;unu fidye verir. Lehine mal1n uc;te biri vasiyet edilen ki?iye de, diyetten
kolenin sekizde uc;u kadar verilir. Geriye kalan da mirasc;llann olur.
<;:unku burada bag1?in tamaminda gec;erli kllma imkan1 yoktur. Kar?il1g1nda
on bin dirhemden fazla fidye vermez. Boylece olen ki?inin mal1 on uc; bin dirhem
olur. Malin1n uc;te biri , dart bin dirhem ile bin dirhemin uc;te biridir . BaQl?I kolenin
tumunde gec;erli klld1g1m1z zaman lehine mal1n uc;te biri vasiyet edilen ki?iye,
sadece bin dirhem ile bin dirhemin uc;te biri kal1r. Onun vasiyetten alacag1 miktann
koleninkinden daha az olmas1 dogru olmaz. TUmunde bag1?1n gec;erli kllinmas1
(29/125)
imkans1z olunca, baQl?ln gec;erli oldugu miktan ogrenmenin yolunun, koleyi alt1
pay yapma ?eklinde oldugunu soyleriz. Bagi? ancak bunun bir payinda gec;erli olur.
0 da uc;te birin yans1d1r. Sonra bu paya kar?1hk uc; kat1 ve bir kat1nin uc;te biri
oraninda fidye verir. <;:unku diyetin kolenin degerine oran1 bu ?ekildedir. Kolenin
degeri uc; bin, diyet de on bin dirhemdir. Bu oranda fidye verince, olen ki?inin mal1
uc; pay ve bir pay1n uc;te biri kadar fazla olur. Bunu gidermenin yolu, mirasc;llann
asll hakk1ndan Lie; pay ve bir pay1n uc;te birinin dLi?Lilmesi ?eklinde olur. Kole iki pay
ve bir payin uc;te ikisi olarak kallr. Pay uc;e bolunmLi?tUr. Tam say1ya c;evirmek ic;in
Lie; ile c;arpanz. Boylece kale sekiz pay olur. Mirasc;llann hakk1 iki pay, lehine
vasiyette bulunulan kimsenin hakk1 Lie; pay, lehine bag1? gerc;ekle?en ki?inin hakk1
da uc; pay olur. Bu yuzden onun lehine kolenin sekizde uc;unde bag1? gec;erli
olmu?tur. Sonra buna kar?il1k diyetin sekizde uc;unu fidye verir. Bu da 3750
dirhemdir. Paylar ac;1s1ndan ise, bu uc; paya kar?1hk ancak on pay fidye verir. Bu da
Lie; kat1 ve bir kat1nin uc;te biridir. Boylece mirasc;llann on iki pay1 olur. Vasiyeti de
iki ki?inin her biri lehine uc; payda gec;erli k1ld1k. Boylece uc;te bir ve uc;te iki
?eklindeki payla?1m dogru gerc;ekle?mi? olur.
Diger bir c;ozum ?ekline gore ise, her bin dirhem uc; pay yapi11r. Boylece diyet
otuz, kale de dokuz pay olur. Sonra bag1? kolenin alt1da birinde gec;erli olur . Buna
kar?il1k diyetin alt1da birini fidye verir. 0 da be? payd1r. Bu be? payla, mirasc;llann ve
lehine vasiyette bulunulan kimsenin pay1 fazla olur. Dolay1s1yla bunu gidermenin
yolu, paylanndan be? pay dLi?Lirmektir. Onlara iki buc;uk pay kallr. <;:unku kale
dokuz paya bolunmLi?tUr. Lehine vasiyette bulunulan ki?iye bir buc;uk pay,
mirasc;llara da alt1 pay dLi?er. Bu da toplam yedi buc;uk payd1r . Bundan be? pay
dO?tUQun zaman iki buc;uk pay kallr. Pay bolundugunden dolay1 iki kat1na c;1kar .
Boylece onlann be? pay hakk1 olur. Lehine baQ1? gerc;ekle?en ki?inin hakk1 da uc;
payd1r. Bu yuzden kale sekiz paya bolunmLi?tUr. Bagi? ancak sekizde uc;unde
gec;erli olur. Bunun dirhem olarak miktan, 1125 dirhemdir. Sonra buna kar~ll1k
Vasiyetler Kitabt. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 167

diyetin sekizde Li\unu fidye verir. Bu da 3750 dirhemdir. Lehine vasiyette

bulunulan ki?i, lehine bagt~ ger\ekle?en ki~iye teslim edilen miktar kadar olmak
uzere bundan 1525 dirhem altr. Miras\tlara diyetten 2625 dirhem ve kolenin
sekizde be?i olan 1875 dirhem kaltr. Bunlan topladtQtn zaman 4500 dirhem olur.
Bu da baQt? ve vasiyeti ge\erli ktldtgtmtz miktann iki kattdtr. Dolaytstyla Li\te bir ve
u\te iki ?eklindeki payla?tm dogru ger\ekle?mi?tir.
Kolenin degeri on bin dirheme kadar olmak uzere bu miktardan fazla ise,
aynt ?ekilde degerlendirilir. c;:ozumu de yukanda a\tkladtQtmtz gibi olur.
$ayet bu sorunda maltntn alttda birini vasiyet etmi?se ve kolenin degeri bin
dirhem ise, bu durumda eger koleyi vermeyi tercih ederse, tamamtnt verir. Yedide
be?ini baQt?tn ge\ersizligi, yedide ikisini de cinayet nedeniyle verir.
c;:unku lehine baQt? ger\ekle?en ki?inin hakkt, lehine malin alttda biri vasiyet
edilen ki?inin hakktnin iki kattdtr . c;:unku onun lehine bagt~ yoluyla kolenin
tamamtnt vasiyet etmi~tir. Vasiyet tamamtnda ge\erli olmazsa bile, Li\te birinde
ge\erli olur. Lehine baQt? ger\ekle?en ki?inin, vasiyetten alacagt miktar Li\te bir,
diger ki?i lehine vasiyet ise alttda birdir. Dolay1styla maltn Li\te birini, ikisi arastnda
Li\ pay yaparstn . Malin Li\te biri Li\ pay olunca tamamt dokuz pay olur. Altt pay
miras\tlann, iki pay da, lehine baQt? ger\ekle?en ki~inin olur. Sonra o, cinayet
nedeniyle bu iki paytnt miras\tlara verir. Boylece miras\tlann payt haklanndan fazla
olur. Bu yuzden paylanndan iki pay dli?Lilur. Kole yedi paya bolunur. Lehine baQt?
ger\ekle?en ki?i iki pay, lehine vasiyette bulunulan ki~i bir pay, miras\tlar da dart
pay altr. Sonra, lehine bagt~ ger\ekle?en ki?i, cinayet nedeniyle iki paytnt [29/126]
miras\tlara verir. Boylece miras\tlarin altt payt olur. Bu da vasiyeti ge\erli
ktldtgtmtztn iki kattdtr.
$ayet fidye vermeyi tercih ederse, bu durumda eger kolenin degeri bin
dirhem ise, tlimunde bagt~ ge\erli olur.
c;:unku olen ki?inin malt on bin dirhemdir. Lehine ba9t? ger\ekle~en ki~inin
hakkt da, Li\te birin Li\te ikisidir. Kolenin degeri ise, Li\te birin u\te ikisinden azdtr.
Dolayts1yla kolenin tamamt ona teslim edilir. Diger ki?iye de malin alttda biri teslim
edilir. Bu da 1833 dirhem ile bin dirhemin Li\te biridir. Boylece iki vasiyet, 2833
dirhem ile bin dirhemin Li\te birinde ge\erli ktltnmt? oldu.
Kolenin degeri iki bin dirhem ise, bu durumda fidye vermeyi tercih ettiginde
olen ki?inin malt on iki bin dirhem olur. U\te biri dart bin dirhemdir. Dolaytstyla
bagt~ kolenin tamam1nda ge\erli olur. Lehine vasiyette bulunulan diger ki~i malin
alttda birini al1r. Bu da iki bin dirhemdir. Toplam malin Li\te birinin tamamtd1r.
Kolenin degeri iki bin dirhemden fazla olsa da diyetin yedide ikisine ula~1ncaya
kadar veya daha az oldugu surece cevap ayn1 ~ekilde olur. Eger bu miktan a~arsa
kale maltn Li\te birinden \1kmaz.
168_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsilt

Bu sorun ancak konunun ba~indaki sorunla ortaya <;1kar. Orada , kolenin

degeri diyetin be~te biri veya daha az oldugu zaman koleyi vermeyi tercih
ettiginde, be~te birinde bag1~in ge<;erli oldugunu, fidye vermeyi tercih ettig inde
kolenin tamaminda bag1~ in ge<;erli oldugunu belirtmi ~tik . Eger bu mikta n ge<;erse
kolenin tamam1 ma l1n Li<;te birinden <;1kmaz. Burada da kolenin degeri diyetin
yedide ikisi kadar veya daha az ise, koleyi vermeyi tercih ettiginde bag1 ~ diyetin
yedide ikisinde ge<;erli olunca, fidye vermeyi tercih ettiginde bag1~ kolenin
tamam1nda ge<;erli olu r. Bundan sonraki sorunlarda da koleyi vermeyi tercih etmesi
durumuna ve bu durumda bag1~1n ge<;erli oldugu miktara bakil1r. Fidye
durumunda ise kolenin degeri diyetin bu miktan kadar veya daha az ise kolenin
tamam1nda bag1~ ge<;erl i olur . Oyle ki koleyi verme durumunda cinayet nedeniyle
kolenin alt1da birini verse, fidye durumunda kolenin degeri diyetin alt1da biri kadar
veya daha az ise tamaminda bag1~ ge<;erli olur.
Eger mahnin dortte birini vasiyet etmi~se, bu durumda koleyi vermeyi tercih
etse ve kolenin degeri bin dirhem ise on yedi paya bolunur .
c;:unku EbO Hanlfe (rh.a.)'ye gore, lehine bag1~ ger<;ekle~en ki~i ancak u<;te bir
oraninda, digeri de dortte bir oraninda terikeye kat1hr . Dolay1s1yla u<;te bir ve
dortte biri i<;eren bir hesaba ihtiya<; vard1r. Bu da on ikidir. O<;te biri dorttUr. Dortte
biri de Li<;tur. Dolay1s1yla malin Li<;te biri ikisi aras1nda yedi pay olur. Malin u<;te ikisi
de on dart pay olur. Mahn tamam1 yirmi bir payd1r. Leh ine bag1 ~ ger<;ekle~en ki~ i
i<;in dart, lehine malin dortte biri vasiyet edilen ki~i i<;in Li <; ve miras<;ilar i<;in on dart
pay olur. Sonra lehine bag1~ ger<;ekle~en ki~i dart pay1 cinayet nedeniyle verir.
Boylece olen ki~inin mal1 fazlala~1r. Bunu gidermenin yolu miras<;ilann payindan
dart pay1n du~ulmesid i r. Boylece miras<;ilann on pay1 olur. Lehine vasiyette
bulunulan iki ki~inin de yedi pay1 var. Dolay1s1yla kale on yed i pay olur . Sonra
cinayet nedeniyle dart pay miras<;ilara verilir. Boylece miras<;ilann, vasiyeti ge<;erli
kild1g1m1z1n iki kat1 olan on dart pay1 olur.
EbO Yusuf (rha ) ve Muhammed (rh a.)'e gore, lehine bag 1~ ger<;ekle ~ en ki ~ inin
malin Li<;te birine kolenin tamam1 oraninda, - o da dart payd1r. - diger ki~inin de
u<;te bire dortte bir oraninda - o da bir payd1r. - katilmas1 gerekir. Boylece malin
u<;te biri be ~ pay, tamam 1da on be ~ pay olur . Fakat (Muhammed (rh a J) "el-As/" da
sorunu EbO Hanlfe (rh .a.)' nin goru~une gore <;ozmu~tUr .
~ayet fidye vermeyi tercih etse ve kolenin degeri de diyetin on yedi pay1ndan
(29/ 127)
dart pay kadar veya daha az ise, bu durumda bag1~ kolenin tamaminda ge<;erli
olur. Buna kar~1l1k diyetin tamamin1 fidye verir. Lehine malin dortte biri vasiyet
edilen ki ~ iye, tamaminda bag1~1n ger,;erli oldugu kolenin dortte biri kadar verilir.
<:;:unku tamaminda bag1~ ge<;erli olsa onun pay1 olur. Dolay1s1yla malin u<;te
birinin ikisi aras1nda soyledigimiz hesaba gore payla~t1nlmas1 gerekir. Bagi~ dart bin
dirhem ise kolenin on bir payindan dart pay1nda bag1 ~ gei,;erl i olur. c;:unku buna
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 169

kar?il1k bir bU<;uk kat1n1 fidye verir. Diyetin kolenin degerine orani bu ?ekildedir.
~ozOmOn geri kalan k1sm1 yukandaki ac;1klamam1za gore olur.
OIOm hastahg1nda bir kimse kolesini bir ki?iye bag1?lasa, bu ki?i de onu teslim
alsa ve ozgOr k1lsa, sonra kole kendisini bag1?layan1 kasten oldurse ve oldOrOlen
ki?inin iki mirasc;1s1 varsa, bunlardan birisi koleyi affetse, lehine bag1? gerc;ekle?en
ki?inin bir ?ey odemesi gerekmez. Affetmeyen mirasc;1 ozgur k1l1nan ki?iden diyetin
yansin1 allr.
Bu sorun Oc; olasil1kl1d1r. Ya oldurmeden once veya oldurme eyleminden
sonra, mirasc;1lardan birisinin onu affetmesinden once ya da oldurme ve aftan
sonra onu ozgOr kilm1?t1r. Bu olasi11klann her biri de iki olasi11klld1r. Oldurme i?lemi
ya kasten ya da yanli?likla olmu?tur. Bu olasil1klann her birisinde de iki hukum
bulunur. Bir tanesi lehine bag1~ gerc;ekle?en ki?i ile mirasc;ilar aras1nda olur. Diger
hOkOm de iki mirasc;1 aras1nda olur.
Oldurme i?lemi kasten ve ozgur kilma i?lemi oldurmeden once olmu?sa,
lehine bag1? gerc;ekle?en ki?i bir ?eyle yOkOmlO olmaz.
~OnkO mirasc;ilardan biri affedince digerinin pay1 mal durumuna geldi.
Kendisini bag1?layan1 oldOrOrken ozgurlogone kavu?mU?tur. Dolay1s1yla kolenin
affetmeyen mirasc;1ya be? bin dirhem vermesi gerekir. Kole de mal1n uc;te birinden
c;1kmaktad1r. ~OnkO degeri bin dirhemdir. Olen ki?inin mal1 da alt1 bin dirhemdir.
Sonra diyetin yans1 iki mirasc;1 arasinda on iki pay Ozerinden bolO?tOrOIOr.
Affetmeyen mirasc;1 on bir pay, affeden de bir pay al1r. ~OnkO olen ki?inin mall
vasiyet gec;erli kil1nd1ktan sonra vasiyetin bulunmamas1 durumundaki gibi ikisi
aras1nda bolO?tOrOIOr.
$ayet oldurme i?lemi yanli?likla ise lehine bag1? gerc;ekle?en ki?i ayn1 ?ekilde
bir ~ey ile yOkOmlO olmaz.
~OnkO terike on bir bin dirhemdir. Bin dirhem malin Oc;te birinden c;1kar.
Oldurenin sadece affetmeyen mirasc;1ya be~ bin dirhem odemesi gerekir. ~OnkO
oldurme i?leminden dolay1 her birisine be~ bin dirhem odemesi gerekmi?tir. Fakat
birisi affedince pay1n1 tOketmi? oldu. Dolay1s1yla pay1n1 alan bir ki~i gibi
degerlendirilir. Kasten oldurmede ise boyle degildir. ~OnkO orada af nedeniyle
maldan hic;bir ?eyi tOketmi? de olmaz, alm1? da olmaz. Bu yOzden affetmeyen
mirasc;1ya diyetin yans1 teslim edilmez.
$ayet oldurme i~lemi ozgur kilma i?leminden once ise ve sorunun diger
bolOmO yukandaki gibi ise, bu durumda eger oldurme kasten ise kolenin
affetmeyen mirasc;1 ic;in degerinin yans1 oraninda c;ali?mas1 gerekir.
~OnkO kole ozgurlugune kavu~tuktan sonra bu mirasc;1nin hakk1 mal
durumuna geldi . Fakat cinayet o kole iken gerc;ekle~mi?tir. Dolay1s1yla gerekli olan
odeme degerden olur. Bu yuzden affetmeyen mirasc;1 onu degerinin yans1
170_ _ _ _ __ _ _ _ _ __ _ __ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

ora ninda c;al1~t1m. Bu oranda onu c;al1~t1r1nca olen ki~inin mal1nin bir buc;uk kale
[29/128) oldugu ortaya c;1kt1. Dolay1s1yla lehine bag 1~ gerc;ekle~en ki~i ic;in bunun uc;te
birinde vasiyet gec;erli olur. 0 da kolenin degerinin yar1s1d1r. Degerinin yans1n1 da
odemekle yukumlu olur. Mirasc;Jlara bu miktar u l a~1nca kolenin tam degeri onlara
ula~m1~ olur. Bu da bag1~1 gec;erli k1ld1g1m1z miktann iki kat1d1r. Sonra iki mirasc;1
kolenin bu degerini bolu~ur . Affetmeyen mirasc;1 kolenin bir degeriyle kat!11r.
<::unku onun ic;in degerin yans1 miras yoluyla yans1 da cinayet nedeniyle
dogmu~tur . Affeden mirasc;1 ise ko lenin dege rinin yans1 ile katil 1r. c;:unku o, cinayet
nedeniyle alacag1 hakk1n1 af yoluyla ortadan kald1rm1~t1r. Dolay1s1yla kolenin degeri
ikisi aras1nda uc;e bolunur.

Eger oldurme eylemi yanh~hkla ger~ekle~mi~se, lehine bag1~

ger~ekle~en k i ~i. kolenin degeri ve degerinin u~e birini odemek
zorundad1r.
(unku yanl1~l1kla gerc;ekle~en oldurme mal gerektirir. Lehine bag1~
gen;ekle~en ki~i. koleyi verme ve fidye verme aras1nda sec;me hakk1na sahip olur.
Koleyi ozgur kilarak tUketmi~ ve cinayet i~lediginden de haberi yoktur. Dolay1s1yla
kolenin degerini odemesi gerekir. Bu durumda olen ki~i sanki iki kale b1rakm1~t1r.
(unku odenmesi gereken kolenin iki degeridir. Degerlerden biri, teslim alma
bak1m1ndan bag1~1n hukmune gore, diger deger de cinayet nedeniyle gerekir.
Sonra, lehine bag1~ gerc;ekle~en ki~iye bunun uc;te biri teslim edilir. 0 da kolenin
degerinin uc;te ikisidir. Mirasc;1lara da kolenin bir degeri ve degerinin uc;te biri verilir
ki, bag1~1 gec;erli kild191m1zin iki kat1 mirasc;1lara teslim edilmi~ olsun. Fakat
mirasc;Jlardan biri affedince, kolenin degerinin yans1 ile ilgili olan hakk1n1 ortadan
kald1rm1~t1r. Dolay1s1yla lehine bag1~ gerc;ekle~en ki~inin odemesi gereken miktarda
degerin yans1 du~mu~tUr. Zimmetinde kolenin degerinin alt1da be~i kalm1~t1r.
c;:unku kolenin "degeri ile degerinin uc;te birinden "' degerinin yans1n1 du~tUgumuz
zaman degerin alt1da be~i kal1r. Bundan, degerin yans1, affetmeyen mirasc;1nin
hakk1 olur; uc;te biri de iki mirasc;1 arasinda yan yanya bolu~tUrulur Sonuc;ta,
affetmeyen mirasc;1, degerin uc;te ikisini, affeden de degerin alt1da birini al1r.
bzgur kilma i~lemi, oldurme ve aftan sonra ise, bu durumda lehine bag 1 ~
gerc;ekle~en ki~inin cinayetten haberi yoksa, kolenin bir tek degerini odemesi
gerekir.
c;:unku olen ki~inin terikesi bag1~ yoluyla kolenin degeri ve cinayet nedeniyle
de degerinin yans1d1r. Lehine bag 1 ~ gerc;ekle~en ki~iye, bunun uc;te biri teslim edi lir.
Bu da kolenin degerinin yans1d 1r. Kolenin bir degerini de iki mirasc;1 arasinda uc;
paya bolunmek suretiyle odemesi gerekir. c;:unku mirasc;ilardan birisinin hakk1,
degerin tamam1ndad1r. Digerinin hakk1 ise degerin yans1ndad1r. Dolay1s1yla vasiyet
gec;erli k!l1nd1ktan sonra iki mirasc;1 bunu, vasiyetin bulunmamas1 durumunda
oldugu gibi bolu~ur.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ t7t

Oldurme eylemi yanh?hkla gen; ekle?mi?se ve lehine bag1? gen;ekle?en ki?inin

cinayetten haberi yoksa kolenin degerinin yansin1 odemesi gerekir.
<::unku yanl1?l1kla oldurme, mal odemeyi gerektirir. Mirasc;1lardan biri
affed ince kolenin degerinin yansin1 alm1? gibi olur. Daha once ac;1klad1g1m1z gibi,
teslim alan, soma da onu telef eden hukmundedir. Diger mirasc;1ya ise, degerin
yans1n1 odemesi gerekir. Bu yanm1n tamam1 , affetmeyen mirasc;1nin olur. Ayni
?ekilde lehine bag1? gerc;ekle?en ki?inin, kolenin degerinin uc;te birini odemesi
gerekir. Bu, iki mirasc;1 aras1nda yan yanya b610?t0rulur. <::unku olen ki?inin mal1,
temelde kolenin iki degeridir. Bunun uc;te birinde lehine bag1? gerc;ekle?ir. Kolenin
degeri ve degerinin uc;te biri de, zimmetinde bore; olur. Fakat mirasc;ilardan biri
affedince degerin yansin1 dO?mU? olur. Degerin ancak alt1da be?i kahr.
~ayet lehine bag1? gerc;ekle?en ki?i, koleyi mudebber yapsa, soma kale, bag1?
yapani kasten oldurse, soma da mirasc;1lardan biri koleyi affetse bu , onceki sorun
gibi olur.
<::unku efendinin mal1, kolenin bir buc;uk degeridir. Bagi? ac;1sindan bir deger,
cinayet ac;1s1ndan da yanm deger olur . Bunlann tamam1 efendinin yukumlUlugunde
olur. <::unku mudebber kolenin i?ledigi cinayetin geregi efendinin yukumlUlugunde
olur. Dolay1s1yla bag1? alan ki~i lehine bunun uc;te birinde bag1~ gec;erli olur. 0 da
degerin yans1d1r. Bir deger de onun zimmetinde bore; olur. lki mirasc;1 bunu uc;e
bolerek payla~1r .
Eger lehine bag1? gerc;ekle?en ki?i kale ile kitabet akdi (bedel kar?1hg1nda
kolenin ozgurlugune kavu~mas1 akd i) yapsa hukum ayni ~ekilde olur. Ancak
degerin yans1 mukateb kolenin yukumlulugunde, bir deger de lehine bag1?
gerc;ekle~en ki?inin yukumlulugunde olur. Boylece olen ki~inin mal1 kolenin bir
buc;uk degeri olmu?tur. Dolay1s1yla lehine bag1? gerc;ekle~en ki~iden degerin yans1
vasiyet yoluyla du~er . Kolenin degerinin yans1n1 oder. Kole de degerinin yans1
oranmda c;ail?lr. lki mirasc;1 bunu uc;te birlik paylara ay1rarak b610?0r.
Lehine bag1~ gerc;ekle~en ki?i koleyi ba~ka bir ki?iye bag1?lasa, bu ikinci ki?i [29/129)
koleyi mudebber yapsa veya onunla kitabet akdi yapsa , hukum yine ac;1klad1g1m1z
?ekilde olur.
Lehine bag1? gerc;ekle?en birinci ki ~ i koleyle kitabet akdi yapsa, soma kale
bag1?layan1 yanl1~l1kla oldurse ve olen ki~inin iki mirasc;1s1 varsa, bunlardan birisi
koleyi affetse, lehine bag1~ gerc;ekle~en ki?inin kolenin degerinin uc;te birini
odemesi gerekir. Bu da iki mirasc;1 aras1nda yan yanya olur. Baz1 nushalarda
degerin uc;te ikisini odemesi gerektigi soylenmi?tir. Fakat ilki dogrudur.
<::unku temelde efendinin mal1 kolenin iki degeridir. Biri bag1 ~ nedeniyle,
digeri mukateb kolenin i?ledig i cinayet nedeniyledir. Lehine bag1~ gerc;ekle~en
ki?iden bunun uc;te biri du~er . 0 da kolenin degerinin uc;te ikisidir.
Yukumlulugunde iki mirasc;1 aras1nda yan yanya olmak uzere kolenin degerinin
172_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsiit
O<;te biri kalm1?t1r. Affeden mirasc;1 mukatep koleden degerin yans1ni alm1? gibi
degerlendirilir. Affetmeyen mirasc;1 ic;in mukateb kolenin zimmetinde degerin yans1
kalm1?tir.
Lehine bag1? gerc;ekle?en ki?i de koleyi ba?ka bir ki?iye bag1?lasa, sonra kole
bag1? yapani yanl1?l1kla oldurse, lehine bag1? gerc;ekle?en ikinci ki?i sec;me hakkina
sahip olur.
Eger koleyi vermeyi tercih ederse, olen ki?inin mahn1n kolenin iki degeri
oldugu ortaya c;1kar. Lehine bag1? gerc;ekle?en ki?i ic;in vasiyet O<;te birinde gec;erli
olur. 0 da kolenin degerinin Oc;te ikisidir. Degerin O<;te birini oder. Dolay1s1yla kole
ile birlikte bu iki mirasc;1 aras1nda yan yanya olur. ~Onku mirasc;llardan hic;biri onu
affetmemi?tir. Fidye vermeyi tercih ederse, bu durumda eger kolenin degeri be?
bin dirhem veya daha az ise malin Oc;te birinden c;1kar. Bunun kar?il1ginda diyetin
tamam1n1 fidye verir. Boylece olen ki?inin mal1 on be? bin dirhem olur. Eger degeri
be? bin dirhemden fazla ise, olen ki?inin mahnin ne kadar oldugunun ortaya
c;1kmas1 ic;in kolenin degeri diyete eklenir. Bunun uc;te biri lehine bag1?
gerc;ekle?enin odeme yukumlOIOgOnden dO?er. Deger tamamlanincaya kadar geri
kalani oder. Bunun ac;1klamas1 ?Udur:
Kolenin degeri alt1 bin dirhem ise, olen ki?inin mal1 on alt1 bin olur. Lehine
bagl? gerc;ekle?en ki?iye bunun O<;te biri teslim edilir. Bu da be? bin dirhem ile bin
dirhemin Oc;te biridir. Bin dirhemin O<;te ikisini ise oder. Degeri bu miktardan fazla
oldugu zaman da bu hesaba gore c;ozulur. ~ayet iki mirasc;1dan biri koleyi affetse,
bu durumda lehine bag1? gerc;ekle?en ikinci ki?iye "koleyi ver veya fidyesini ver"
denilir. Koleyi vermeyi tercih etse, yans1ni verir. Boylece olen ki?inin malin1n bir
buc;uk kole oldugu ortaya c;1km1?t1r. Affeden mirasc;1 kolenin yars1n1 af nedeniyle
alm1? oldu. Bagi? da kolenin degerinin uc;te ikisinde gec;erli olmu?tur. 0 da mal1n
Oc;te biridir. Lehine bag1? gerc;ekle?en birinci ki?i iki mirasc;1 aras1nda yan yanya
olmak Ozere kolenin degerinin O<;te birini odemekle yukumlO olur. Kolenin yans1,
lehine bag1? gerc;ekle?en son ki?inin, yans1 da affetmeyen mirasc;in1n olur.
Fidye vermeyi tercih etse, yans1na kar?il1k be? bin dirhem fidye verir. Kolenin
degeri, diyetin uc;te biri kadar veya daha az ise, kolenin tamaminda bag1? gec;erli
olur.
~Onku burada olen ki?inin mal1, kolenin degeri ve diyetin yans1d1r. Affeden
mirasc;inin payindan iki maldan en az olan dikkate ahnir. Bunun Ozerindeki fazlal1k
ancak tercih etme ile ortaya c;1kar. Tercih etme de aff1n gec;erli oldugu malda olur.
Dolay1s1yla affeden mirasc;1nin pay1nda degerin yans1n1n, affetmeyen mirasc;1n1n
pay1nda de diyetin yans1 ve degerin yans1n1n dikkate alinmas1 gerekir. Sonra bunun
uc;te birinde lehine bag1? gerc;ekle?en ki?i ic;in vasiyet gec;erli olur. Bunu ogrenmek
istersen kolenin degerini iki bin dirhem sayarsin. Boylece olen ki?inin mal1 sekiz bin
dirhem olur. Be? bin dirhem diyetin yans1d1r. lki bin dirhem kolenin degeridir. Bin
Vasiyetler Kitabt _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ t 73

dirhem de affeden mirasc;1nin tOkettigidir. Boylece kolenin, mal1n Oc;te birinden

c;1kt1g1 ac;1kl1ga kavu?mU?tur. lki mirasc;1, be? bin dirhem ile affeden mirasc;1nin
zimmetinde sayilan yanm degeri bolO?Or. Affeden mirasc;1 miras yonunden kolenin
degerinin yans1yla, cinayet nedeniyle de yine degerinin yans1 ile terikeye katil1r.
Affetmeyen mirasc;1 da diyetin yans1 ve lehine bag1? gerc;ekle?en ki?inin zimmetinde
bulunan degerin yans1 ile terikeye kat1l1r. Affeden mirasc;inin telef ettigi yanm
deger, onun pay1ndan sayil1r. Bunun d1?1nda eksik kalani al1r. Koleyi affetmeyen
mirasc;1nin hak ettigi ise kendisine teslim edilir.
Kolenin degeri diyetin uc;te birinden fazla ise veya diyetin tamam1ndan az ise,
kole maim uc;te birinden c;1kmaz. Dolay1s1yla olen ki?inin mal1nin bir bolumunOn
digerine eklenmesi gerekir. 0 da kolenin bir buc;uk degeri ve diyetin yans1d1r.
Lehine bag1? gerc;ekle?en ki?i ic;in bunun uc;te birinde vasiyet gec;erli olur. Geri [29/130]
kalan1 odemekle yukumlO olur. Sonra iki mirasc;1 bunu bolO?Lir. Affetmeyen
mirasc;1, degerin yans1 ve diyetin yans1 ile kat1l1r. Affeden mirasc;1 da bag1? yoluyla
degerin yans1 ve af yoluyla telef ettigi degerin yans1 ile kat1l1r. Dolay1s1yla ikisi
aras1nda buna gore bolO?tOrulur.
Kolenin degeri on bin dirhem ise, affetmeyen mirasc;1ya diyetin yans1 teslim
edilir. Lehine bag1? gen;ekle?en ki?inin de, diyetin uc;te birini odemesi gerekir. Bu,
iki mirasc;1 arasinda yan yanya bolO?tUrOIOr.
(Onku olen ki?inin mah, sonuc;ta yirmi bin dirhemdir. On bin dirhem kolenin
degeri, diyetin yans1 olup, affetmeyen mirasc;in1n hakk1 olan be? bin dirhem ve
affeden mirasc;in1n af yoluyla tOkettigi be? bin dirhemdir. Bunun uc;te birinde bag1?
gec;erli olur. Bu da kolenin degerinin uc;te ikisidir. Lehine baQI'.? gerc;ekle~en ki~i,
kolenin degerinin uc;te ikisini oder. Bu, iki mirasc;1 arasinda yan yanya bolO?tOrOIOr.
(Onku onlann bag1~tan once de sonra da koledeki haklan e?ittir.
Kolenin degeri on bin dirhemden fazla ise, c;ozumO, diyetin tamam1nin,
kolenin degerinin tamam1na eklenmesi ?eklinde olur.
(Onku affeden mirasc;1, af yoluyla diyetin yans1n1 telef etmi~tir. Dolay1s1yla
bunu sanki alm1? sonra da telef etmi?tir. Affetmeyen mirasc;1, diyetin yans1n1 alma
hakk1 kazanm1?t1r. Diyet kolenin degerine eklenir. Sonra lehine bag1? gerc;ekle~en
ki~iye vasiyet yoluyla bunun tamam1nin uc;te biri teslim edilir. Bunun d1~inda kalan1
oder. lki mirasc;1 da e?it olarak bunu bolu~Or. Oyle ki;
Kolenin degeri yirmi bin dirhem ise, diyeti degere ekledigin zaman toplam
otuz dirhem olur. Lehine bag1~ gerc;ekle?en ki?iye, bundan on bin dirhem teslim
edilir. 0 da kolenin degerinin yans1d1r. Degerinin yansin1 da oder. lki mirasc;1
arasinda bu yan yanya bolO?tOrulur. Diyetin yans1 ise sadece affetmeyen mirasc;1nin
olur.
174_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

Bir kimse, olum hastal1g1nda, kolesini bir kimseye bag1~lasa, sonra kole
bag1~layan1 kasten oldurse, iki mirasc;1 da onu affetse, af gec;erli olur. Kolenin uc;te
biri, lehine bag1? gerc;ekle?en ki?inin, uc;te ikisi de mirasc;1lann olur.
c;:onku her ikisinin affetmesi ile, cinayetin hukmu ortadan kalkm1?t1r. o sanki
kendiliginden olmO? ve onun kole d1?1nda ba?ka mah da yoktur. Dolay1s1yla uc;te
birinde bag1?1 gec;erli olur.
$ayet mirasc;1lardan birisi affetse ve lehine bag1? gerc;ekle?en ki?i de koleyi
vermeyi tercih etse, be?te uc;Onu verir. Bu, iki mirasc;1 aras1nda e?it olarak
bolO?tOrulur. Be?te biri de, affetmeyen mirasc;1ya verilir. Lehine bag1? gerc;ekle?en
ki?iye de be?te biri kal1r.
<:;:unku bag1? uc;te birinde gec;erli olur. Mirasc;liardan biri affedince, bu uc;te
birin yansin1n odenmesi gerekli oldu. Boylece kole alt1 pay olup, bag1? ikisinde
gec;erli olur. Sonra cinayet nedeniyle bir pay1 oder, bu da devreden payd1r.
Dolay1s1yla mirasc;1lann pay1ndan bir pay dO?Olur. Kole be? pay say1l1r. Be?te uc;unu
bag1?1n gec;ersizligi yoluyla, be?te birini de cinayet nedeniyle geri verir. Sonra iki
mirasc;1 bu dort pay1 bolO?Or. Affeden mirasc;1 kolenin degerinin yans1yla,
[29/131] affetmeyen de kuru mulkiyetin yans1 ve kolenin be?te biri ile terikeye kat1l1r.
(Muhammed (rh a.)) "lkrar" konusunda bu sorunu aynen aktarm1?t1r. Fakat burada
sozu dikkate alm1?t1r. Orada ise, affetmeyen mirasc;1nin uc; pay, affedenin ise bir
buc;uk pay alacag1n1 soylemi?tir.
$ayet mirasc;1lardan biri affetse, ondan sonra da digeri affetse, bag1?1n
gec;ersizligi nedeniyle onlara kolenin be?te uc;unu verir. Ona da be?te ikisi kal1r.
c;:onku iki mirasc;1 da affedince, son affeden mirasc;1, kolenin be?te birini telef
etmekle alm1? gibi degerlendirilir. Bununla birlikte kolenin be?te biri, ikisine teslim
edilince, uc;te bir ve uc;te iki ?eklindeki payla?1m dogru gerc;ekle?mi? oldu. Sonra iki
mirasc;1 bu be? pay1 bolO?Or. Ilk once affeden, degerin yans1yla, daha sonra affeden
de degerin yans1 ve be?te biriyle katil1r. Fakat be?te bir, telef ettigi be?te bir olarak
zimmetinde say1l1r. c;:onku o, kole mal durumuna geldikten sonra affetmi?tir.
Birinci mirasc;1 ise, k1sas gerekiyorken, koleyi affetmi?tir.
Lehine bag1? gerc;ekle?en ki?i, koleyi ozgur k1lsa, sonra iki mirasc;1 birlikte
koleyi affetse, lehine bagl? gerc;ekle?en ki?i, kolenin degerinin uc;te ikisini
odemekle yukumlu olur.
c;:unku ikisinin birlikte affetmesi cinayetin hukmunu ortadan kald1m. Olen
ki?inin bu kole d1?inda bir mal1 da ortaya c;1kmam1?t1r. Dolay1s1yla bag1? nedeniyle
ona uc;te biri teslim edilir. Oc;te ikisini de oder. c;:unku ozgur kilmakla onu telef
etmi?tir.
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 175
lki mirasr,;1dan biri digerinden once ve ozgur kllma i~leminden sonra onu
affetse, lehine ba91? gerr,;ekle?en ki?i. kolenin degerini yans1n1 odemekle, ozgur
k1l1nan kole de, degerinin yans1n1 odemekle yukumlu olur.
(unku olen ki?inin mal1 burada bir bur,;uk degeridir. Bir deger bag1?
nedeniyle, yanm deger de cinayet nedeniyledir. Kole ozgur kil1nd1ktan sonra mal
durumuna gelmi?tir. Dolay1s1yla bu yanm, onda sayi11r. Sonra kolenin degeri ikisi
aras1nda bolu~tUrulur. Ilk affeden degerin yans1yla, son affeden de tam bir deger
ile kat1hr. Dolay1s1yla kolenin degeri ikisi arasinda ur,;e bolunur. Or,;te ikisi son
affeden mirasr,;1nin olur. Af yoluyla telef ettigi yanm deger onda sayil1r. Geriye
degerin onda biri ona kahr. Muhammed (rh .a.), "el-As/"da, "son affeden, degerin
ur,;te ikisi ile kat1hr" demi?tir. Ancak bu hukum yanl1? olup, yazan ki?inin yanh?1d1r.
Dogru olani ise, soyledigimiz nedenden dolay1 kolenin tam degeri ile katilmas1
?eklindedir. Fakat bununla degerin ur,;te ikisinin onun eline ger,;tigini kastetmi~
olabilir.
$ayet lehine bag1? gerr,;ekle?en ki?i onu ozgur kilarsa, sonra kole bag1? yapan1
kasten oldurse, iki mirasr,;1 da onu birlikte affetse, lehine bag1? gerr,;ekle?en ki?i,
kolenin degerinin ur,;te ikisini odemekle yukumlu olur.
(unku cinayetin hukmu, her iki mirasr,;inin da affetmesi ile ortadan kalkm1?t1r.
Dolay1s1yla olen ki?inin kole d1?1nda bir mal1 ortaya r,;1kmaz.
Mirasr,;ilardan birisi affetse, bu durumda kolenin degeri iki bin dirhem ise,
tamaminda bag1? ger,;erli olur.
(unku ozgur kll1nan ki?inin, affetmeyen mirasr,;1ya, diyetin yans1n1 odemesi
gerekir. Onu ozgur iken oldurmu?tUr. Diyetin yans1 da 5000 dirhemdir. Buna 2500
dirhem ekledigin zaman 7500 dirhem olur. Boylece kolenin, malin ur,;te birinden
r,;1kt191 ortadad1r. Bu, lehine bag1? gerr,;ekle?en birinci ki?iye teslim edilir. Sonra iki
mirasr,;1 be? bin dirhemi bolu?Lir. Affetmeyen mirasr,;1, diyetin ve degerin yans1yla,
affeden de, vasiyetin bulunmas1 durumundaki katllma gibi degerin yans1yla kat1l1r.
Cinayet pay1 ile kat1lmaz. (unku onun pay1 mal durumuna gelmemi?tir. Dolay1s1yla
kolenin degeri ikisi aras1nda on iki pay olur.
Eger mirasr,;llardan birisi affetse, sonra digeri de affetse, birincisinin aff1 ger,;erli
(29/132]
olur. Soyledigimiz nedenden dolay1, lehine bag1? gerr,;ekle?en ki?i, bir ?ey odemekle
yukumlu olmaz . Diger mirasr,;1 affedince, aff1 kendi payinda ger,;erli olur. Koledeki
pay1 oraninda diyetin yansindaki pay1 ortadan kalkar. Bu da on ikide on bir payd1r.
Bir pay da, ilk affeden mirasr,;1n1n hakk1d1r.
(unku ikinci mirasr,;in1n hak du?urmesi, ortaginin pay1nda degil, ancak kendi
payinda ger,;erli olur. Son affeden ilk affedene odemekle yukumlu olmaz. (unku
affetmesiyle hakk1n1 almam1?, du?urmu?tUr.
176_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit

Kblenin degeri be? bin dirhem ise ve miras<;ilardan birisi affetmi?se, olen
ki?inin mal1 kolenin degeri ve diyetin yans1 olur. Bu da on bin dirhemdir. Bagi?
ancak bunun Li<;te birinde ge<;erli olur. Bu da Li<; bin dirhem ile bin dirhemin u<;te
biri olup, kblenin Li<;te ikisi kadard1r. Be? bin dirhem tamamlan1ncaya kadar kalan1
oder. lki miraS<;I bunu bblU?Lir. Affeden miraS<;I sadece degerin yans1 ile katil1r.
(unku onun pay1 mal durumuna gelmi?tir.
Affeden miras<;1 da diyetin yans1 ve degerin yans1 ile kat11ir.
(unku diyetin yans1, cinayet nedeniyle onun i<;in dogmu?tur. Dolay1s1yla iki
miras<;1, kolenin degerini bolLi?Lir.
Buna gore; alum hastas1 bir ki?i kolesini alum hastas1 bir ki~iye bag1?lasa, o da
teslim alsa, sonra o da kbleyi sagl1kl1 birisine bag1?lasa, sonra da kble ilk bag1?layan1
oldurse, ikinci bag1?layan da hastal1gindan olse ve ikisinin de bu kale d1?inda mal1
yoksa, u<;uncu ki?iye, "koleyi ver veya kar?il1g1nda fidye ver" den ilir.
(unku kale cinayet i?lediginde sahibi o'dur.
Eger ikinci ki?inin miras<;ilanna koleyi vermeyi tercih etse, kolenin yansinda
ikisinden de bag1? ge<;ersiz olur.
(unku Li<;te biri ve Li<;te birinin Li<;te biri bulunan bir hesaba ihtiya<; duyarsin.
Bu da dokuzdur. Lehine bag1? ger<;ekle?en birinci ki?i i<;in Li<;te birinde, ikinci ki?i
i<;in ise bir payda bag1?1 ge<;erli kilanz. Bag1?1n ge<;ersizligi yoluyla birinci bag1?
yapana dbnen alt1 payda da cinayet ortadan kalkm1?t1r. (unku bu alt1 payda bag1?
ge<;ersiz olunca, kolenin i?ledigi cinayet efendisine kar?1 olmu?tur. Kblenin
efendisine kar?1 yanl1?l1kla cinayeti de degersizdir. Dolay1s1yla cinayet ancak Li<;
payda kal1r. Bunlardan iki pay, lehine bag1? ger<;ekle?en birinci ki?inin elinde; bir
pay da, lehine bag1? ger<;ekle?en ikinci ki?inin elindedir. Bu Li<; pay1 cinayet
nedeniyle bderler. Bbylece bag1? yapan birinci ki?inin mal1 Li<; pay fazla olur. Bunlar
da devreden paylard1r. Onun pay1ndan Li<; pay dLi?ersin . Kole alt1 pay olur. O<; pay
bag1?1n ge<;ersizligi nedeniyle ilk bag1?layan ki?inin olur. O<; pay da cinayet
nedeniyle verilir. Bbylece miras<;ilanna vasiyeti ge<;erli kild1g1m1z1n iki kat1 olan alt1
pay teslim edilir. Sonra lehine bag1? ger<;ekle?en ikinci ki?i, lehine bag1?
ger<;ekle?en birinci ki?inin miras<;1lan i<;in kolenin degerinin Li<;te birini oder. Diyetin
Li<;te ikisinin daha az olmas1 durumu bunun d1?1ndad1r (unku o, kale bir ?eye bagl1
degilken onu alm1?t1r. Sonra iki pay1 cinayetle bagli iken miras<;ilara geri vermi?tir.
Bu bag yoluyla al1nm1?t1r. Dolay1s1yla sanki onun yaninda telef olmu?tur. Ancak
miras<;ilar az olan1 tercih etme imkanina sahiptirler. 0 da koleyi alma veya fidye
alma. Dolay1s1yla onlar i<;in ancak en az olani oder.
$ayet miras<;ilar fidye almay1 tercih ederse, bu durumda kolenin degeri be?
bin dirhem veya daha az ise, Li<;uncu ki?i ikinci ki?inin miras<;1lanna kolenin u<;te
ikisini geri verir. Sonra buna kar?1l1k on bin dirhem fidye verirler. O<;uncu ki?i
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 177

diyetin ur;te birini, ikinci ki?inin mirasr;ilan da diyetin ur;te ikisini fidye verir. Boylece
ilk ki?i geriye sanki on be? bin dirhem b1rakm 1? olur. Kolenin tamaminda bag1?
ger;erli olur . Sonra ur;uncu ki?i ikinci ki ?i nin mirasr;1lanna kolenin degerinin ur;te
ikisini oder.
~un k u o, bir ?ey ile bagl1 olmayan bir koleyi mulk edinme yoluyla alm1?t1r.
Bagli iken geri vermi?tir. Bu bagl1l1k nedeniyle de ahnm1?t1r.
Kolenin degeri be? bin dirhemden fazla olup, alt1 bin dirhem ise kolenin 12911331
dortte ur;unde bagl? ger;erli olur.
~unku birinci ki?iden bag1?1 kolenin ur;te birinde ger;erli kilmaktay1z. Buna
kar?il1k bir kat1 ve bir kat1nin ur;te biri fidye verir. Boylece birinci ki?inin mal1 bir pay
ve bir payin ur;te ikisi kadar fazlala?1r. Onun payindan bir pay ve bir pay1n ur;te
ikisini dLi?ersin . Onun mirasr;ilanna bir payin ur;te biri kalir. Bagi? da bir payda
ger;erli olmu?tur. Bir pay1n her ur;te birini bir pay sayd1g1n zaman onun lehine bag1?
dortte ur;unde ger;erli olur . Sonra lehine bag1? gerr;ekle?en ikinci ki?i ir;in bu ur;
payin birinde bag1? ger;erli olur. Sonra ikisi bu Lit; paya kar?1lik bir kat1 ve bir katinin
ur;te ikisi kadar fidye verir. Bu da be? payd1r. Boylece birinci bag1? yapan, vasiyeti
ger;erli kild1g1m1zin iki kat1 olan alt1 pay alir. Sonra da lehine ba91? gerr;ekle?en
birinci ki?i, ikinci ki?iden iki pay degerini ister. Bu da sonur;ta kolenin yans1d1r.
~unku onun odeme yukumlulugunde olan bir nedenle alinm1?t1r.
Kolenin degeri yirmi bin dirhem ise be?te ikisinde bag1? ger;erli olur.
~unku birinci ki?iden bag1? temelde ur; paydan bir payda ger;erli olur. Sonra,
lehine bag1? gerr;ekle?en ik i ki?i buna kar?1l1k yans1 oraninda fidye verir. ~unku
diyet kolenin degerinin yans1 kadard1r. Dolay1s1yla birinci ki?inin pay1ndan yanm
pay dLi?UILir. Boylece kole iki bur;uk pay olur. Pay ikiye bolundugunden tam say1ya
r;evirmek ir;in iki kat1na r;1kannz. Be? pay olur. Sonra iki payda bag1? ger;erli olur. Or;
payda da ger;ersiz olur. Lehine bag1? gerr;ekle?en iki ki?i buna kar?il1k bir pay fidye
verir. Boylece birinci ki?inin dort pay1 olur. Bu da vasiyeti ger;erli k1ld1g1m1z1n iki
kat1d1r. Sonra ikinci ki?inin mirasr;1lan bu odediklerini almak uzere ur;uncu ki?iye
doner. ~unku odedikleri miktar az olan1d1r . Bunu odemek zorunda kalmalan
ancak ur;uncu ki?inin odeme yukumlulugunde bulunan kolenin i?ledigi cinayetten
dolay1d1r.
Or;uncu ki?i fidye vermeyi, ikinci ki?inin mirasr;ilan da kolenin degerini vermeyi
tercih etse, kolenin degeri de be? bin dirhem ise, ikinci ki?i lehine bag1? kolenin
be?te ur;unde ger;erli olur. lkinci ki?iden ur;uncu ki?i lehine bag1? da kolenin be?te
birinde ger;erli olur.
~unku koleyi dokuz pay yapars1n. Or;te biri ve ur;te birinin ur;te biri olan bir
hesaba ihtiyacin vard1r. Dolay1s1yla birinci ki~i lehine bag1~ ur; payda, ikinci ki~i
lehine bag1? da bunun bir pay1nda ger;erli olur. Sonra lehine bag1~ gerr;ekle~en bu
birinci ki~i iki pay1n1 oder. lkinci ki~i de iki payina kar~il1k bir pay fidye verir . ~unku
178_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut

diyet degerin yans1d1r. Boylece bag1? yapan birinci ki?iye dort payca doner.
Bununla onun mal1 fazlala?1r. Bu fazlal1g1 gidermenin yolu miras~1lanndan dort pay
du?mektir. Onlara iki pay kalir. Kolenin tamam1 da be? pay olur. Ilk bag1? yapan
ki?i i~in iki pay, ortanca ki?i i~in iki pay, u~uncu ki?i i~in de bir pay olur. Sonra
ortanca ki?i iki pay1n1 birinci ki?inin miras~lianna verir. O~uncu ki?i de bir pay1na
kar?1i1k diyetten iki pay fidye verir. Boylece miras~1lann alt1 pay1 olur. Bu da vasiyeti
ge~erli klid1g1m1z1n iki kat1d1r. Sonra, lehine bag1? ger~ekle?en birinci ki?inin
miras~lian kolenin be?te ikisinin degerini almak uzere ikinci ki?iye doner. (unku
u~uncu ki?inin odeme yukumlu lugunde i?lenen bir cinayet neden iyle bu paylar
onlann elinden al1nm1?t1r .
Dinar ve dirhem yoluyla ~ozumu nde koleyi, bir dirhem ve u~ dinar sayanz .
Birinci ki?inin bag1?1 u~ dinarda, ikinci ki?inin bag1 ?1 da bir dinarda ge~erli olur.
Sonra ikinci ki?inin miras~lian iki dinan birincinin miras~1lanna verir. O~uncu ki?i de
bir dinanna kar?li1k iki dinar fidye verir. Boylece bag1? yapan birinci ki?inin alt1
dinara e?it bir dirhem ve dort dinan olur. C::unku birinci bag1?1 u~ dinarda ge~erli
klim1?t1k. Dbrt dinar e?itligin diger tarafindan dort dinarla birbirini gotUrur. Boylece
(29/134]
iki dinara e?it bir dirhem kal1r. Degerleri birbiriyle deQi?tirirsin. Sorunun asl1na
donerek koleyi bir dirhem ve u~ dinar sayd1g1m1z1 soylersin. Dirhem iki dirhem, her
bir dinar da bir dinar degerindedir. Bu da toplam be?tir. Sonra baQl?I u~ dinarda
ge~erli k1ld1k. O da a~1klad1g1m1z gibi kolenin be?te u~udur.

Cebir yoluyla ~ozumunde koleyi "bir mal" sayarsin. Sonra birinci ki?i lehine
bag1?1 "u~ ?eyde", ikinci ki?i lehine de "bir ?eyde" ge~erli kliarsin. Soma da
birincinin miras~1lan " iki ?ey" oder. O~uncu ki?i de " bir ?eye" kar?1 l1k "iki ?ey"
fidye verir. Boylece baQI? ya pan birinci ki?inin elinde "alt1 ?eye e?it bir mal ve bir
?ey" (m+x = 6x) olur. "Bir ?ey" e?itligin diger taraf1ndan " bir ?ey" le birbirini
gotUrur. Geriye "be? ?eye e?it bir mal" kallr. Bag1?1da "u~ ?eyde" ge~erli k1lm1?t1k.
Bu da kolenin be?te u~udur.
O~uncu ki?i koleyi vermeyi, ikinci ki?inin miras~lian da fidye vermeyi tercih
etse, ikinci ki?i lehine baQI? kolenin dbrtte U~Unde, U~UnCU ki?i lehine baQI? da
dortte birinde ge~erli olur. Oldurulen ki?inin miras~lianna bag1?1n ge~ersizligi
yoluyla kolenin dortte biri doner. O ~u ncu ki?i de dortte birini verir. lkinci ki?inin
miras~1lan da diyetin yans1ni fidye verir.
(unku koleyi dokuz pay yaparsin. Sonra u~uncu ki?i pay1ni oder. lkinci ki?i de
iki payina kar?1l1k dort pay fidye verir. Boylece ilk baQI? yapanin mal1 be? pay fazla
olur. Miras~liannin pay1ndan bu du?ulur. Onlara bir pay kal1r. lkinci ve u~uncu
ki~iye de uc; pay kal1r. Boylece kolenin tamam1 dbrt pay olmu?tur. Dortte u~unde
bag1? ge~erli olur. Bunun iki pay1 ortanca ki?inin, bir pay1 da u~uncu ki?inin olur.
Sonra uc;uncu ki?i pay1n1 oder. Ortanca ki?i de iki payina kar?li1k dort pay fidye
verir. Boylece birinci ki?inin mirasc;liann1n alt1 pay1 olur . Bu da vasiyeti ge~erli
Vasiyetler Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 179

k1ld1g1m1zin iki kat1d1r. lkinci ki~inin mirasc;tlan ac;1klad1g1m1z gibi uc;uncu ki?iye
kalenin degerinin yans1ni almak Qzere ba?vurur.
$ayet kale birinci hastay1 degil de ikinci hastay1 aldurse, bagt? kalenin uc;te
ikisinde gec;ersiz olur. Bu, aldurulen ki?inin mirasc;1lanna geri verilir. Onlar da ilk
bag1? yapan ki?inin mirasc;tlanna bunu geri verir. Bunda cinayetten hic;bir ?ey
olmaz.
Bu, ya efendisine kar?t cinayet i?lediginden ya da bunda cinayet hukmu
dikkate alind1g1nda yaran olmayacag1ndan dolay1 bayledir. Bunda hak, sadece ilk
bag1? yapanin mirasc;1lann1nd1r. Dolay1s1yla lehine bag1? gerc;ekle?en ki?inin
terikesinden bunu altrlar. Kalenin O<;te biri kaltr.
Eger uc;uncu ki?i bu uc;te biri vermeyi tercih ederse, bunu ademesi gerekir.
Yansin1 bag1?1n gec;ersizligi nedeniyle, diger yansin1 da cinayet nedeniyle verir .
<::unku kalenin bu uc;te biri, lehine bag1? gerc;ekle?en birinci ve ikinci ki?i
arasinda, alum hastas1 bir ki~i taraf1ndan bag1~ yap1lan sonra da kalenin bag1~
yapant aldurdugu tam bir kale gibi degerlendirilir. Tam kale ile ilgili olarak, lehine
bag1? gerc;ekle?en ki?i kaleyi vermeyi tercih ettiginde, yans1ni bag1?1n gec;ersizligi
nedeniyle geri verecegini, diger yans1n1 da cinayet nedeniyle adeyecegini
ac;1klam1?ttk . Burada kalenin uc;te biri de ayn1 ?ekilde degerlendirilir.
$ayet fidye vermeyi tercih ederse, kar?tl1g1nda diyetin uc;te birini fidye verir.
Kalenin degeri be? bin veya daha az ise bu uc;te birde bag1? gec;erli olur.
Yani kalenin degeri be? bin dirhem veya O<; bin dirhem ve bin dirhemin uc;te
ikisi ise bayle olur. Kar?1l1g1nda diyetin uc;te birini fidye verdigi zaman - o da O<; bin
dirhem ile bin dirhemin uc;te biridir.- ortanca ki ?inin mirasc;tlanna, yine ortanca
ki?inin yapt1g1 bag1?tan gec;erli k1ld1gtm1z miktann iki kat1 teslim edilir. Baylece uc;te
bir ve uc;te iki ?eklindeki payla?tm dogru gerc;ekle?mi? olur.
Kalenin degeri be? bin dirhemden fazla ise kalenin O<;te biri, bir can1n O<;te
birine kar?t cinayet i?leyen tam bir kale gibi degerlendirilir.
Sayet kale birinci ve ikinci ki~iyi aldurse, uc;uncu ki?i ve ikinci ki?inin mirasc;1lan
kaleyi vermeyi tercih etse, bu durumda birinci ki?inin ikinci ki~i lehine bag1?1on bir
paydan be~ payda, ikinci ki~inin Q<;QncQ ki?i lehine bagt?I da iki payda ge<;erli olur.
<::unku kaleyi dokuz pay sayars1n . Birinci ki?i alt1 pay al1r. Bunda cinayet
yoktur. Ortanca ki?i iki pay al1r. Bunda birinci ki ?iye kar?t i?lenen bir cinayet vard1r . [29/135)
Oc;uncu ki?i de bir pay al1r. Bunda da birinci ve ikinci ki?iye kar?t birer cinayet
olmak uzere iki cinayet vard1r. Bu pay1 ikiye balersin . Pay kesirli duruma
geldiginden paylan iki ile c;arpars1n . Baylece on sekiz pay olur. Birinci ki?inin on iki,
ortanca ki?inin dart, son ki?inin de iki pay1 olur. Sonra son ki?i ortanca ki?iye bir
pay verir. Baylece onun pay1 bir pay fazla olur. Pay1ndan bir pay dO?ersin . Onun
pay1 O<; pay kaltr. Oc;uncu ki ~inin de pay1 iki payd1r. Dolay1s1yla kalenin uc;te biri be?
tSO_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsiit

pay olur. Tamam1 da on be? pay olur. Sonra Oc;:OncO ki?i ortanca ki?iye bir pay
verir. Boylece onun, vasiyeti gec;:erli ktld1g1m1z1n iki kat1 olan dart pay1 olur. Sonra
Oc;:OncO ki?i diger pay1n1 da birinci ki?iye verir. Ortanca ki?i de birinci ki?iye Oc;: pay
verir. Boylece onun pay1 dart pay fazla olur. Bunlar devreden paylard1r. Dolay1s1yla
onun pay1ndan dart pay dO?OIOr. Onun on pay1 vard1. Alt1 pay kal1r. Kolenin
tamam1 da on bir pay olur. Sonra ikinci ve Oc;:Onco ki?i birinci ki?iye dart pay verir.
Boylece mirasc;:tlann1n on pay1 olur. Bu da vasiyeti gec;:erli ktld1g1m1z1n iki kat1d1r.
Sonra bag1? yapan ikinci ki?inin mirasc;:tlan Oc;:OncO ki?iden, daha once ac;:1klad1g1m1z
gibi on bir paydan Oc;: paytn degerini ister.
$ayet hepsi fidye vermeyi tercih ederse ve kolenin degeri de be? bin dirhem
veya daha az ise, fidyenin tamamt Oc;:OncO ki?inin yOkOmlOIOgOnde olup, kale ona
teslim edilir. lki diyeti oder.
c;:onkO o, birinci ki?iye on bin dirhem fidye verir. Ortanca ki?i de birinci ki?iye
on bin dirhem fidye verir. Dolaytstyla kale her birisinin Oc;:te birinden c;:tkar
Oc;:OncO ki?i sadece ikinci ki?iye fidye vermeyi tercih ettiginde de aynt ?ekilde
degerlendirilir.
c;:onkO ikinci ki?inin malt fazlala?maktad1r. Onun malt on be? bin dirhem olur.
Dolay1styla kolenin tamam1nda bagt? gec;:erli olur. Birinci bagt? yapan1n mal1da aynt
?ekilde fazla olur. c;:onkO son ki?i kolenin yans1nt birinci ki?iye verir. lkinci ki?i de
birinci ki?iye kolenin degerinin Oc;:te ikisini oder. lkinci ki?iye bag1? yapmas1yla onu
telef etmi?tir Bu hOkmOn dogru olmad1g1soylenmi?tir. c;:onkO ortanca ki?inin malt
on be? bin dirhem olunca once borcunu oder. Bu da kolenin degerinin Oc;:te ikisi
olup birinci ki?iye odemesi gereken borc;:tur. Bore;: odendikten sonra da onun
maltntn Oc;:te birinden kale c;:tkmaz ki, ikinci ki?inin yapttg1 bagt?t kolenin
tamamtnda gec;:erli ktlal1m . Ancak kolenin degerinin bin dirhem oldugu
soylenebilir. Bu durumda hOkOm dogru olur.
Kblenin degeri on bin dirhem ise ve fidye vermeyi tercih etse, birinci ki?inin
yapttg1 bagt? kolenin yanstnda, ikinci ki?i nin yapttgt bagt? da dbrtte birinde gec;:ersiz
olur.
Sonuc;:ta ikisinin de fidye vermeyi tercih etmesi durumunda kale dokuz pay
olur. Birinci ki?i altt, ortanca ki?i iki, son ki?i de bir pay altr. Sonra, son ki?i ortanca
ki?iye bir pay fidye verir. c;:onkO diyet kolenin degeri kadardtr. Ortanca ki?inin
paytndan bir pay dO?OIOr. Bbylece koleni n Oc;:te biri iki pay olur. Kblenin tamamt da
alt1 pay olur. Birinci ki?i dart, ikinci ki?i bir, Oc;:OncO ki?i de bir pay altr. Sonra
Oc;:OncO ki?i ikinci ki?iye bir pay fidye verir. Boylece ortanca ki?inin, vasiyeti gec;:erli
ktld1g1m1z1n iki kat1 olan iki payt olur. Sonra Oc;:OncO ve ikinci ki?i birinci ki?iye birer
[29/ 136)
pay fidye verir. Birinci ki?inin maltnda iki payltk fazlaltk ortaya c;:tkar. Onun
paytndan iki pay dO?eriz. Boylece kolenin tamamt dart pay olur. lki pay birinci
ki?inin, bir pay ortanca ki?inin , bir pay da Oc;:OncO ki?inin olur. Sonra ikinci ve
Vasiyetler Kitab1 _ __ __ _ __ __ __ _ _ __ _ _ __ _ _ _ __ _ _ t8t
uc;uncu ki?iler birinci ki?iye birer pay fidye verir . Bbylece birinci ki?i, vasiyeti gec;erli
k1ld1g 1m1z1n iki kat1 olan dbrt pay al1r. Dolay1s1yla ac;1klad1g1m1z son hukme gore
payla?tm dogru gerc;ekle?mi?tir.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

KITABU'L FERAlz (MIRAS<;ILARIN PAYLARI)

(~!_,Al l '-:-'l:s')

Buyuk, zahit imam, imam larin gune?i ve lslam'1n ovuncu ?eyh EbG Bekir
Feraiz ilminin
Muhammed Muhammed b. EbG Sehl es-Serahsl (rh a ) yazd 1rarak ?byle dedi:
onemi
Bilinmeli ki feraiz, dinin rukunlerini (unsurlarin1) bgrendikten sonra gelen en bnemli
ilimlerden biridir. ~unku ResGlullah (s a v) feraizin bgretilmesine ve bgrenilmesine
te?vik etmi?tir . Nitekim lbn Mes'Gd (r a.) ?byle rivayet etmi?tir Peygamber (s a v)
buyurdu ki :

,: , ~ , · 1
'. ~.Jr
...r' : ~ <.Y'·81 ~ ~
~~
.\;:. .J- <...J"'··2-;·1 r- ~l11_,~k.J- <.Y'·81 ~ ~
!t;:._.J· 0Tr· ~l11_,.J...;
'1 A~:: ' .Jlb.:i ~ ~ : ~ : 8 : • '-5~ : d.i11.1;. '., ! , ' '
u-::-.. 0"' ' ;- • -! t./• .:.i')\;.jl
' . \..} - ~ - ' . i f r::- ~ .J
'•+:·;
"Kur'an-1 ogreniniz ve onu insanlara ogretiniz. Feraizi ogreniniz ve onu
insanlara ogretiniz. <;unku ben 6/Dm/D bir kimseyim. Bu ilim de benden sonra
yitecek. Oyle ki, iki kimse miras pay/an uzerinde anla~maz/1ga du~ecekler de
79
aralanndaki an la~maz/191 c;ozecek bir kimse bulamayacaklar. " Bu hadisi rivayet
ederken lbn Mes' Gd (r a) arkada?lartna ?byle derdi. " Feraizi ogreniniz. Hie; biriniz
kar~1sma bir bedevi c;1k1p da, 'Sen muhacir misin? Ailemden biri oldu. Miras1 nas1/
payla~tmlacak?' diye sordugunda 'Bilmiyorum ' cevab1 veren sonra da bedevinin,
'Sizin bizden ustan/Dgunuz ne? Kur'an -1 okuyor fakat feraizi bilmiyorsunuz' dedigi
bir kimse olmasm."
Abdullah b. Omer (r a )'in rivayet ettigi hadiste Peygamber (sa v.) ?byle
buyurdu:

' ::,LA j ·I ' ' _1.\1 ~I: ~ ~ '··1 - ~l11_,d.; - ·81 ~ ,\;:. - J.i11_,.J.:
, ~ ~ u;- r
. •' :
~ if tr. .J ~ .J r7 .J <.Y' ~ .J 1 --

~i

19
Darimi, Si.inen, 1/83; Hakim, Mi.istedrek, IV/369; Darekutni, Si.inen , IV/81 ; Beyhaki, ~uabu'l-iman ,
11/253 .
 "//mi ogreniniz ve onu insanlara ogretiniz. Feraizi de ogreniniz. <;unku o ilmin
yans1d1r. Ommetimin arasmdan <;ekilip almacak ilk ilim o olacakt1r. " 20 Resulullah
(s a.v )'1n sahabilerinin bir araya geldikleri zaman en <;ok konu?tuklan ?ey feraiz ilmi
idi. Onlar bu yuzden bvulmu?lerdir. Oyle ki Peygamber (s a v) ?byle buyurmU?tUr
,.. ,,. ,.. J ...

~~~ ~ij f.~ ~)ij ~ f5GJij ys J. ~i '"\ ..,.,~ f5j)i

~ J. ~w r-1_;j1j
"Al/ah'm kitabm1 en iyi okuyanm1z Obey b. Ka 'b, en iyi yarg1lama yapanm1z
Ali, en iyi feraiz bileniniz Zeyd, haram ve helali en iyi bileniniz de Muaz b. Cebel
(ra .)'dir. "27 Resulullah (s a.v.) Zeyd 'i feraiz ilminde bzel likle anm1?t1r.
Feraiz bilginleri bu konuyu a<;1klarken de('.Ji?ik yollar izlemi?lerdir. Bunlar
arasinda a<;1klamay1 usand1racak kadar uzatanlar ve anla?1lmaz duruma getirecek
kadar k1sa tutanlar vard1r. 0 halde izlenecek yol; orta uzunlug u benimseyip ihtiya <;
duyulmayan ?eyleri anarak uzatmay1, ihtiya<; duyulan baz1 ?eyleri terkederek
anla?ilmaz duruma getirmeyi bir tarafa b1rakmakt1r. C::unku i?lerin en hay1rl1s1 orta
olanid1r.

Ki~i olunce
Ki?i oldugu zaman terikesini harcamaya en kuvvetli olan hakla ba?lan1r.
yap1lacak i~ler Haklann en kuvvetli si aklln verdigi hukum ve delillerin tan 1kl1klan ile bilinir. Buna
gore ilk harcama yapllacak ?ey, blenin techlzi, kefenlenmesi ve orfe gore defin
i?lemidir. Niteki m rivayet edildigine gore, Uhud sava?1nda Mus' ab lbn Umeyr (r a)
?ehit dLi?Lince onun sadece <;izgili bir giysisi vard1. Bununla , ba?1 ortUldugunde
ayaklan, ayaklan ortU ldugunde ba?1 a<;1kta kal1yordu . Resulullah (s av) giysisiyle
ba?1n1n ortulmesini, ayaklannin uzerine de 1zh1r otu konmas1ni emretti . Bu olay,
Hamza (r.a.) hakk1nda da nakledilmi?tir. Peygamber (s.a.v.) bunlann borcunu
(29/137)
sormam1 ~t1r . ~ayet bor<; kefenden once gelecek olsayd1, onu da sorard 1. Hatta 0
(sa v.) borcu oldugu halde blen ki?inin cenaze namazin1 kll may1 p .:;.~ ~L,;, Js- ~
"Arkada~m1zm herhangi bir borcu var m1?" 22 diye soruyordu. Sonra kefen , olen
ki msenin vefat ettikten sonraki giysisidir. 0 halde kefen, olunun hayatta iken
giydigi giysisine k1yas edilir. Ki?inin hayatta iken giydigi giysi ise, borcundan once
gelir. b yle ki, bort:;lunun uzerindeki giysileri borcunu odemek it:;in satllmaz . byleyse
oldu kten sonraki giysi leri de bbyled ir.
Hi<; mal b1ra kma dan olen ki?inin kefen masraf1 ni n, M usl umanlar taraf1ndan
kar?ilan mas1 gere kir. Bu bak1mdan o kimsenin kefen masraf1 hazinedeki paradan

0
' lbn Mace, Feraiz, 1; Taberani, el-Mu'cemu'l-evsat, V/275; Hakim, Mustedrek, IV/369; Darekutni,
Sunen, IV/67.
21
Ahmed b. Hanbel, Musned, 111/281; lbn Mace, Mukaddime 11 (Fedailu Habbab); Tirmizi, Menak1b
33; Hakim, Mustedrek, 111/477.
22
Ahmed b. Hanbel, Musned, 11/290; EbO DavO d, BuyO' 9; Taberani, e/-Mu'cemu'/-evsat, V/258;
Beyhaki, es-Sunenu'l-kubra, Vln3;
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylar1) Kitabi._ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 183
yap11ir. ~OnkO hazinedeki para onlann en yak1n paras1dir. Bununla kefenin bon;tan
daha kuwetli bir hak oldugu ortaya c;1kar. ~OnkO MOslOmanlann, olenin borcunu
hazineden odemeleri gerekmez.
Kefenden sonra bore;, vasiyet ve mirastan one alin1r. Bunun delili Ali (r.a .)'nin
rivayet ettigi ~u hadistir: Ali ~oyle der:

.. lJLl.:Gp_;,
<...)'..
• •
· --J ~4li1
,.
L .. ..Ji1J ..r".J
~ ,
·1.•. jjJ-, <...)'.·lJ
, , ..:., ....,,...... ..
11r..r.-.; ~
. , yc i10J~
~-!~':1•
"' "' ... ""

~)1 j.;;
"Siz vasiyeti borr:;tan once kabul ediyorsunuz. Halbuki ben Resu/Ullah (s.a v.)'m
vasiyetten once borcun odenmesine ba~lad1gm1 gordum. "23 lbn Abbas (r.a.)'a;
"Allahu Teala soze hacla ba~lay1p

A.. ..Ji~ - · !i1 - :.~1 11 ~J

"\ -- .r---Jc-
~~ - )..
r

"Haco ve umreyi Allah ir:;in tamamlaym " (el-Bakara 2/196) buyurdugu halde sen,
hacdan once umre yapilmas1n1 emrediyorsun." denildi . Bunun Ozerine o, "Siz bore;
ayetini nas1I okuyorsunuz?" diye sordu. Onlar

"... .yaptlan vasiyetin yerine getirilmesi ve borcun odenmesinden sonra ... . " (en-
Nisa 4/12) diye okuyoruz." dediler. lbn Abbas da dedi ki, "Ayet once ne ile
ba~l1yor?" Onlar da "borc;la" dediler. 0, " l~te o ayet de bunun gibidir." dedi.

Aynca, borcun odenmesi, olenin as1I ihtiyac;lanndand1r. ~OnkO o bununla,

k1yamet gOnO kendisini alacakl1lann elinden kurtaracakt1r. Vasiyetin yerine
getirilmesi ise onun as1I ihtiyac;lanndan biri degildir. Sonra borcu odemek, onun
yerine getirmesi gereken bir gorevdir. Halbuki vasiyet boyle bir gorev degildir.
Alacakl1, borc;lusundan alacag1 mala yeni sahip olmamaktad1r. 0 , hukmen
kendisine ait olan bir mal1 almaktad1r . Bu nedenle yalniz o, borc;lunun yaninda
alacag1 cinsinden mal bulursa alabilir. Vasiyette lehine vasiyet edilen (MOsa leh) ise
alacag1 mala bag1~ yoluyla yeni sahip olmaktadir. BOtOn bunlan ~u rivayet
destekler: "Bir kimse borc;lu oldugu ha Ide olum hastal1g1 siras1nda bir kole ozgur
k1lar. Bunun Ozerine ResOIOllah (s.a.v.), (alacaklilara odenmek Ozere) degeri kadar
para kazanmas1 ic;in koleyi c;all~tinr . "
24
Bunu, ResOIOllah (s av.) borcu vasiyetten
once tuttugu ic;in boyle yapm1~t1r.
Buna gore, Hanefl alimler (rh.a.) demi~lerdir ki, "Bore; terikenin tamam1n1
kaps1yorsa, bu durum mirasc;inin terikede mulkiyet hakk1n1 engeller. Bore; terikenin

23
Abdurrezzak, Musannef. X/249; Ahmed b. Hanbel, Musned, ln9; lbn Mace, Vasaya 7; Tirmiz1,
Vasaya 6; Hakim, Mustedrek. IV/373.
24
Abdurrezzak, Musannef, IX/152; lbn EbG $eybe, Musannef. IV/426.
t84 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut

tamamin1 kapsam1yorsa EbO Hanlfe (rh.a.)'nin ilk goru~une gore hukum yine
boyledir; son goru~une gore ise hic;bir halde bore; mirasc;inin terikedeki mulkiyet
hakkin1 engellemez. c;:unku mirasc;1, ma\ konusunda miras b1rakan ki~inin yerine
gec;er. Mal ise rehin b1rak1\an ~ey gibi, borc;la ugra~arak hayatta iken miras b1rakan
ki~inin mulkiyetinde idi. Bu mal mirasc;1nin mulkiyetinde de boyle olur. Biz
Hanefilerin bu konuda delillerimiz Allahu Teala'nin;

"... .yap1/an vasiyetin yerine getirilmesi ve borcun 6demesinden sonra .... " (en-
Nisa 4112) ayetidir. Allahu Teala miras zaman1n1 borcun odenmesinden sonra olarak
belirlemi~tir. Bir hukum kendisi ic;in belirlenen zamandan once var olmaz. Bu
takdirde "borc;lulugun devam1 durumu hukmen, miras b1rakan ki~inin hayatta
olmas1 durumu gibi olur. Sonra mirasc;1, malin, miras b1rakan ki~inin ihtiyac1ndan
fazla olan k1sminda, onun yerine gec;er. Arna miras b1rakan ki~inin ihtiyac1 olan
k1sm1nda mirasc;1s1 onun yerine gec;emez. Eger bore;, terikenin tamam1n1 kaps1yorsa
mala miras b1rakan ki~inin ihtiyac1 vard1r. "Asl"in varllg1, kendi yerine gec;en ki~i
hakk1nda hukmun ortaya c;1kmasina engeldir. Bu durumda ma\, sahipsiz bir ma\
olarak kal1r denilemez. lhtiyac1 devam ettigi ic;in borc;lunun ma\1ndaki mulkiyeti
hukmen devam eder.
Nikah konusunda ac;1k\ad1g1m1z Ozere bu sorunun as\1 ~udur . Bize gore
mukatep kolenin, mevlal1k yapacak birine ihtiyac1 surdugu ic;in, mevlanin olmesi ile
[29/138) mirasc;1ya kalan bir miras olmaz. ~afi (rh .a.J'ye gore mukatep kale miras olur.
Bore; odendikten sonra belirlenen miktar ic;inde kal1narak yap1lan vasiyet,
mirastan once gelir. Vasiyetin belirlenen miktan, mal1n uc;te biridir. Peygamber
(s.a.v.) ~6yle buyurmu~tur:

"Suphesiz Allahu Tea/a size mallanmzm uc;te birini ba(p~/ad1. "25 0 ha Ide uc;te
bir miktannda vasiyet, mirastan one al1nir. c;:unku Allahu Teala miras1 vasiyetten
sonra getirmi~tir. Bir de vasiyetin yerine getirilmesi de 610nun ihtiyac;lanndan
biridir. Arna uc;te birden fazlas1nda vasiyetin onceligi olmaz. c;:unku bunda bulunan
mirasc;1 hakk1, vasiyete engeldir. Ancak mirasc;1 onaylarsa engel olmaz.
Vasiyet yerine getirildikten sonra miras bolO~tOrulur .
Miras hakk1 Miras hakk1 doguran nedenler akraballk, nikah ve vela olmak uzere uc;tOr.
doguran
nedenler Vela da ozgur k1lma velas1 ve muvalat velas1 olarak iki tOrludur. Bu ikisinden her

25
Ahmed b. Hanbel, Musned, Vl/440; lbn Mace, Vasaya 5; Taberani, e/-Mu'cemO'/-kebir, XX/54;
Zeylei, Nasbu'r-raye, IV/472.
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 18S
biri, akrabal1k ve nikahtan sonra gelmek uzere bize gore miras hakk1 doguran bir
Miras hakkma
nedendir. engel nedenler

Miras hakk1ndan yoksun b1rakan nedenler de u<;tUr. Bunlar kolelik, din aynl1g1
ve hukuken kusurlu sayilacak bi<;imde haks1z yere adam oldurmektir.
Miras<;ilar, ashab-1 feraiz (belirli pay sahipleri), asabeler ve zevi'l-erham olmak
uzere U<; sin1ft1r. Miras~1lar

Ashab-1 feraiz, Kitap, sunnet ve icma ile miktan belirlenmi~ paylan olan
kimselerdir.
Asabeler de u<; sin1ft1r. Bunlar asabe bi nefsihi, asabe bi gayrihi ve asabe mea
gayrihidir.
Asabe bi nefsihi (kendi ba~1na asabe olan); erkekler arac1l1g1yla oluyle
akrabal1k bag1 olan erkektir.
Asabe bi gayrihi (ba~kas1yla asabe olan); kendi derecesinde bulunan
erkeklerle asabe olan kadinlard1r. Ogullarla k1zlar, erkek karde~lerle k1z karde~ler
gibi
Asabe mea gayrihi (ba~kas1yla birlikte bulunmaktan dolay1 asabe olan);
k1zlarla birlikte bulunduklannda asabe olan k1z karde~lerdir. Asabe bi gayrihi ile
asabe mea gayrihi arasinda bir fark vard1r. Bu fark da ~udur: Ba~kas1yla asabe olan
ki~i. ancak o ba~kas1 kendiliginden asabe olursa asabe olur. Ba~kas1yla birlikte
bulunmaktan dolay1 asabe olan ki~i sorununda ise o ba~kas1 kendiliginden asabe
degildir. K1zlarla birlikte bulunan k1z karde~ler gibi . K1z kendiliginden asabe
degildir. Halbuki k1z karde~ onunla birlikte bulunursa asabe olur.
Zevi'l-erham da bu iki s1n1fin d1~1nda kalan akrabalard1r.
Miras nedenlerinin en gu<;lusu, asabeliktir. ~unku farz yoluyla mal1n tamam1
al1namad1g1 halde asabe, asabe olmas1 nedeniyle mal1n tamam1n1 almaya hak
kazanabilir.
Asabeligin miras nedenlerinden biri oldugu konusunda ittifak edilmi~tir.
Zevi'l-erhaml1k ise boyle degildir. Bu bak1mdan asabelik miras nedenlerinin en
gu<;lusudur.
Muhammed (rh .a.) feraiz kitab1na babanin mirasin1 a<;1klayarak ba~lad1. Hanefl
alimler (rh.a .) Allah'in kitabina uyarak <;ocuklann miras1yla ba~lamay1 guzel
gormu~tUr. ~unku Allahu Teala,

~ f5~-I) J fu1 ~A ~
"Allah size <;ocuklanmz hakkmda ..... emreder." (en-Nisa 4/11) buyurur. Aynca
ogul asabelikte babadan once gelir. Yukanda en kuwetli miras nedeninin asabelik
oldugunu a<;1klam1~t1k. Bundan dolay1 biz de <;ocuklann mirasin1 a<;1klamay1 one
ald1k .
186,_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

Allah dogruyu daha iyi bilir.

<;OCUKLARIN MIRASI
Serahsl (rh a.) ?oyle der: Bil ki, tek ogul malin tamam1n1 al1r. Bu ayetin i?areti
yoluyla sabit olmu?tur. <::OnkO Allahu Teala,
.L .• ,~:\JI 1.;_ '1 ~ .
"'\'. q.:::--' , u; .r<.ill, }.,..,.
erkege iki kadm pay1 vard1r." (en-Nisa 4/ 11 ) buyurur. Sonra tek k1za Allahu
Teala'nin,

[29/139] "Bir k1z olursa o zaman maim yans1 onundur. " buyrugu ile bir k1za
(en-Nisa 4/ 11)
mal1n yans1 verilmi?tir . Bundan anla?ild1gina gore erkek c;ocugun bunun iki kat1n1
alma hakk1 vard1r. Yann1n iki kat1 malin tamam1d1r. Aynca bu hOkOm, erkek
karde?lerle ilgili ayetin i?aretiyle de c;1kanlabilir. Allahu Teala,

"Eger k1z karde~ 6/0r c;ocugu da olmazsa erkek karde~ ona miras<;1 olur." (en-
yani malin tamam1n1 ahr, buyurur. Erkek karde?in mal1n tamamin1 alacag1
Nisa 4/ 176)
hOkmO bu ayetle sabit olduguna gore bu ayetin i?aretiyle ayni hOkOm ogul ic;in de
sabit olur. C::OnkO erkek karde? olen kad1nin babasinin ogludur. K1z karde?in
c;ocugu kendisine, babasin1n c;ocugundan daha yakind1r. Miras da olene yakinl1k
esasina dayan1r. Allahu Teala;

~ 0;.)\11j .;i1.iJ1)1 il) ~ t

"Ana, baba ve yakmlann b1rakt1k/anndan " buyurur. Yak1n
(en-N isa 417)
akraballk, hak sahibi olmanin kuwetli oldugunu gosterir. Ancak Allahu Teala,
ogullann malin tamamin1 alacaklann1 ac;1kc;a ifade etmemi?tir. C::OnkO bu Araplar
arasinda bilinmekte olan bir ?eydi . Onlar cahiliyye doneminde sadece ogullan
mirasc;1 yap1yorlard1. Baz1lan da sadece silah ta?1yabilen bOyOk ogullan ve baba
taraf1ndan akrabalan mirasc;1 yap1yordu. Allahu Teala onlar taraf1ndan bilinmeyen
?eyleri ac;1klam1?t1r. Eger birden c;ok ogul birlikte mirasc;1 olursa, miras1 hak etme
nedeninde birbirlerine e?it olduklan ic;in, mal aralannda e?it olarak bolO?tOrOIOr.
Bir k1z ic;in, tek ba?tna bulunursa yan pay vard1r. Bu ayet ile sabit olmu?tur. 0
da Allahu Teala'nin,
Kitabu'I feraiz (Miras~llarm Paylan) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 187
"Bir k1z olursa o zaman maim yans1 onundur." (en-Nisa 4/11 ) Aynca k1z karde?in
miras1 ile ilgili ayetin i?areti ile de bu hukme vanllr. Allahu Teala bu konuda ?oyle
buyurur:

"Bir k1z karde~i olursa b1rakt1g1 maim yans1 onundur." (en-N isa 4/176) K1z c;ocugu
olene, k1z karde?ten daha yakind1r.
K1zlar uc; veya daha fazla olurlarsa ayetle onlann uc;te iki paylan vard1r. Bu
ayet Allahu Teala 'n1n ?U buyrugudur:

~ ii) Lo till~ ~I J_;; ~~:} J~ ~

"Eger c;ocuklann hepsi k1z olup ikiden fazla iseler 6/enin b1rakt1g1 maim uc;te
ikisi onlannd1r." (en-N isa 4/11) Bu ayet k1zlara, sayilan c;ok da olsa tek ba?1na
bulunurlarsa uc;te ikiden fazla pay verilmeyecegini ac;1kc;a ifade eder.
Eger k1zlar iki olursa sahabilerin c;ogunluguna gore (r a) on Iara da uc;te iki pay
verilir. Bu ayni zamanda fakihlerin c;ogunun gor0?0dur. lbn Abbas (r. a) derdi ki, iki
k1za yan pay vard1r. Bu hukum ayetin ac;1k anlamindan c;1kanl1r. ~unku Allahu
Teala, k1zlann uc;te iki pay1 hak etmeleri ic;in ikiden fazla olmalann1 kO?UI
koymu?tUr. KO?Ula baglanml? olan bir ?ey ko?ulun gerc;ekle?mesinden once
yoktur. lki k1zla ilgili olarak iki durum dO?Onulebilir. lki k1z, ya uc; k1za veya tek k1za
k1yas edilecektir. lki k1z1n bir k1za k1yas edilmesi daha uygundur. ~unku iki k1zin uc;
k1za k1yas edilmesinde ayetle kO?UI koyulmU? Olan durumun gec;ersiz duruma
getirilmesi soz konusu olur. Ayeti gec;ersiz duruma getirmek ic;in yapilan k1yas ise
gec;ersizdir. Bu ayetin ba? taraf1nda iki k1z1n yan pay alacag1na i?aret eden bir ifade
vard1r. ~unku Allahu Teala,

.£. .• ,~:~\
"{ ~ , u:..r<1.u-'T)._
1;.. ·, ~.

"Erkege iki kadm pay1 vard1r." (e n- Ni ~a 4/1 1) buyurur. Bir ogul ve iki k1z b1rakan
kimsenin oglu, malin yans1ni al1r. Bu durum iki k1z1n pay1nin yan olduguna i?aret
eder. Aynca Allahu Teala 'nin ~ ~ ~ "Onlannd1r. " (en -N isa 4/ 11 ) buyrugunda da
buna delil vard1r. ~unku bu c;ogul bir kelimedir. Ozerinde gorO? birligi olan c;ogul
ise uc;tOr. Arap dilcileri kelimeyi tekil, ikil ve c;ogul diye uc; k1sma ay1nrlar. Bu ay1nm,
onlann ikilin c;oguldan ba?ka bir ?ey oldugu konusunda gorO? birligi etmeleri
demektir. Dilcilere gore tekil in c;e~itli kal1plan vard1r. ~ogul da boyledir. Halbuki ikil
ic;in tek bir kal1p vard1r. (Bu konuda akll delil ?Udur. lkilde iki birey birbiriyle c;eli?ir.
Buna gore ikilde, iki taraftan biri tercih edilemez. Arna uc;te iki bireyle bir birey
c; eli ~ ir . Dolay1s1yla onda c;ogulluk taraf1 tekillik tarafina ustOn gelir.) ~ogulun uc;ten
a?ag1s1ni ic;ine almad1g1 sabit olunca, iki k1z1 bir k1z grubuna dahil etmek durumu
188 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitiibu'l-Mebsiit
ortaya ~1kar. Bu, bunda ve mirastan yoksun b1rakma konusunda erkek karde~lerle
ilgili lbn Abbas (ra.)'1n delilidir.
Bizim bu konuda delilimiz, Allahu Teala'nin ~u buyrugudur:
[29/140]
,J., • --~:\i, 1>. '1~. <.ill }.,
"\ ~ - I..)'"':-!' -"!'
"Erkege iki kadm pay1 vard1r." (en-Nisa 4/11 ) Bu ayette, kadinlarla birlikte
bulunmas1 durumunda erkeklere iki kad1n pay1 verilmi~tir. Erkeklerle kadinlann
birlikte bulunmas1, en az bir oglanla bir k1z1n birli kte miras~1 olmas1yla ger~ekle~ir .
Burada butUn bilginlerin ittifak1 ile oglana u~te iki pay verilir. Bununla anlam1~
oluyoruz ki, iki k1z1n pay1 u~te ikidir. Oglanlann pay1 bu i~aretle belli olunca Allahu
Teala iki k1z1n pay1n1 anmay1p ikiden ~ok say1daki k1zlann pay1n1

~ ~I J_µ ~~ 05 0~ ~
"Eger r;ocuklann hepsi kadm a/up ikiden fazla iseler... " (en-Nisa 4/ 11 )
buyrugunda anm1~t1r. Si:iylediklerimizin dogruluguna deli! bu ayetin ini~ nedenidir.
~i:iyle ki Sa 'd b. er-Rabi' (r a ) Bedir sava~inda ~eh it du~up geride iki k1z ve bir kan
b1rak1nca, erkek karde~i onun malina sahiplendi. Bunun uzerine kans1 ResOlullah
(s av )'a gelip "Sa'd seninle beraber iken i:ilduruldu. Geride iki k1z b1rakt1. lki k1z1n
amcas1 bunlann mallanna el koydu. Halbuki kad 1nlarla (evlenme) mallanndan
dolay1 arzu ediliyor." dedi. Bu nun uzerine ResOlullah (sa v ) "Allah bu konuda hi~bir
~ey indirmedi." buyurdu. Sonra ResOlullah (sa v.) uzerinde vahiy belirtileri gi:iruldu.
Bu durum ge~ince Peygamber (sa.v.),

r- - '-:?'j J-~ 4"1 J.r::\.:ill ~

~ ('j 6 -· ~I 8-· 01. LO J.ll~ • JLO I~~­
"Durun. Sa'd'm mail. Allahu Tea/a bu konuda ayet indirdi. 0 bunu bana
ar;1klarsa ben de onu size ar;iklanm." buyurdu. Ve onlara,

"Erkeklere bir pay vard1r." (en-Nisa 417) ayetini okudu. Sonra Allahu Teala ' nin

A. • ,,~:\i, 1>. '1~ • <.ill .!5~ \i ·t j 4"1 ! <:: A J }.,

"\ ~ - I..)'"': -!' - I - .J '-:?' r~ Y- "I'

"Allah size r;ocuklanmz hakkmda erkege iki k1z payi verilmesini emreder. " (en-
Nisa 4/11 ) ayeti nazil oldu.
Kitabu'I feraiz (Miras§darm Paylari) Kitabi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 189
"ResO/Ullah (s a v.) Sa'd'm karde~ini r;ag1rtt1 ve ona, Sa' d'm iki k1zma ur;te iki,
kansma sekizde bir vermesini, ka/anrn da kendisine ait olmasm1 emretti. "26
Meshur bir hadiste yer ald1g1na gore Ebu Musa el-Es'arl (r.a.)'ye bir k1z, bir
ogul k1z1 ve bir k1z kardes bulunan bir feraiz sorusu soruldu da o, k1za malin yaris1n1
kalanin1 da k1z kardese verdi. Bu r;ozum lbn Mes'ud (r.a.)'a ulas1nca o soyle dedi:

8'.>U j .1 cl:.-~ ~I ...r-

' . ,, .r-;. r - J , .
I - ..ii1 ,- ~
- j .r".J : . ~~ 'ii : L;\ Lo'J 1~1• -.::..iL:,
' u:~ ~
..W
J' ~- '-:?'_;LJ1 - · .~\~q ~ 'l...:Ji · ''YI 8')1 - .J...a.:J1
. J ~ - <J" 0 ' ' . ,J -
"Oyleyse ben sas1rd1m ve dogruyu bulamad1m. ResO/Ullah (s av )'1 ~oyle
soylerken i~ittim: Krza yan, ogul k1zma ur;te ikiye tamamlamak ir;in alt1da bir, kalan
da krz karde~indir. " 27 Bu hadis iki k1z1n ur;te iki pay almay1 oncelikle hak ettiklerine
delildir. Bir de iki k1zin durumu, bir k1zla bir ogul k1z1nin durumundan daha
gur;ludur. Bunun delili, bir fert diger ferde kat1ld1g1 ir;in ikilin r;ogul anlam1nda
olmas1d1r. \:ogulun anlam1 da budur. Hukum bak1m1ndan r;ok say1da cemaatin
on Linde durdugu gibi iki kisinin de onunde durur. Peygamber (s av),

~~~~wi;ic~i
"/ki ve ikinin usWndekiler cemaattir. " 28 buyrugu ile buna isaret etmistir.
Allahu Teala 'nin,

~ ~I j~ a.::.~ 05 0~ ~
"Eger r;ocuklann hepsi k1z olup ikiden fazla iseler... " (en-Nisa 4/11) buyrugu, iki
ve ikiden yukari iseler diye yorumlanm1st1r. Bu ayette ger;en J) kelimesi s1la (asll
anlam1 degistirmeyen sadece te'kid ifade eden bir kelime)'d1r. Nitekim Allahu
Teala 'nin,

"Siz hemen on/arm boyunlannrn usWne (yani boyunlara) vurun." (el-Enfal 8/12)
ayetinde ger;en J) kelimesi de boyledir. Halbuki bu sozde biz ur;uncu k1zin
pay1nin ar;1klanmakta oldugunu kabul ediyoruz. Bize gore bir seyi ko~ula baglama,
ko~ul bulunmad1g1 zaman hukmun bulunmamas1n1 gerektirmez. Bilakis hukum

26 Ahmed b. Hanbel, MOsned, 111/352; lbn Mace, Feraiz 2; Tirmizi, Feraiz 3; Hakim, MOstedrek, IV/370;
Beyhak1, ~uabu'l-iman, Vl/216.
27 Ahmed b. Hanbel, MOsned, 1/428; Buhar1, Feraiz 7; EbO DavOd, Feraiz 4; Tirmiz1, Feraiz 4.
Mebsut'un yazil1 ve basil1 metninde burada " t~ J L:ilj" ifadesi yeralm1~ ise de, bu kelime "Ana-
baba bir karde~lerin miras1" konusunda s; 158 de de bizim yazd1g1m1z gibidir. TUm hadis
kaynaklannda da b6yle anilmaktad1r.
28 lbn EbO Seybe, Musannef, 11/264; lbn Mace, lkametO's-salat 44; Hakim, MOstedrek, IV/371 ;
Taberani, e/-Mu 'cemO '/-evsat, Vl/364;
t90 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Kitabu'l-Mebsiit
ba~ka bir delil ile sabit olabilir. Yukanda ayetin i~areti yoluyla iki k1za Oc;te iki pay
verilecegini isbat etmi~tik . Yine biz, erkek c;ocuklarla ktz c;ocuklann birlikte
bulunurlarsa, ayetle ve erkek karde~lerin miraslanndan sbz eden ayetten aktl
yOrOterek, maltn erkeklere iki ktz payt verilerek bolO ~tOrOlecegini kararla~t1rm1~t1k.
Allahu Teala ~oyle buyurur:

A. . ,,~:~\ 1.;.._ 't~ .

"t ~ , u; ..r<Jill, ~L.;,J, ~l>. -? ~ y-
, '.I~ Iy \5 ~\µ, ~
"JI'
"Eger mirasr:;1/ar erkek ve kadm olmak uzere ikiden fazla karde~ iseler o
[29/141] zaman erkege iki k1z paYf verilir." (en-Nisa 41176) (ocuklar olene karde~lerden daha
yak1nd1r. Olenin kendi c;ocuklan olmad1g1 zaman , ogul c;ocuklan yukanda
ac;1klad1g1m1z bOtOn konularda blenin kendi c;ocuklan yerine gec;erler. (OnkO
Allahu Teala ~oyle buyurur :

~ f5~'1) -i :,11 ~}. fr

"Allah size r:;ocuklanmz hakkmda ~6yle emreder... " (en-Nisa 4/ 11 ) ;'1J'li
"<;ocuklar" ismi mecaz yoluyla ogul c;ocuklannt da ic;ine al1r . Allahu Teala,

~ r~T ~~ fr
"Ey Ademogullan! " (el-A'rat 7/26) buyurur. Halbuki bu ayetin ini~i s1ras1nda
yeryOzOnde Adem (as )'in kendi c;ocuklanndan hit;biri kalmam1~t1r. lbn Abbas (ra)
bir adama " Hang i baban daha bOyOk?" diye sorunca adam ~a~1rm1~ ve lbn Abbas
(ra J' tn kendi sine soyledigi ~eyi anlayamamt~ bunun Ozerine lbn Abbas (r a l Allahu
Teala'n1n ~ r~T ._; . L! ,, "Ey Ademogullan!" ayetini okumu~ . Sonra da senin oglu
oldugun kimse, i~te o baband1r, demeye ba~lam1 ~t1r .
Eger blenin kendi r:;ocuklanyla ogul c;ocuklan birlikte mirasi;t olurlarsa ve kendi
c;ocuklan ir:;inde erkek varsa, ogul c;ocuklan ister erkek ister k1z isterse kar1~1k halde
bulunsunlar ogul c;ocuklanna hii;bir ~ey verilmez . (On kO olenin kendi erkek
c;ocugu, "c;ocuk " ismi gerc;ekten kendisine uygun d O~tOgO it;in mal1n hepsini
almaya hak kazanir. Geri;ek anlamla uygulama yap1lmas1 durumunda mecaz anlam
dikkate al1nmaz . (OnkO bir sbzde bir durumda hem gerc;ek anlamla hem de mecaz
anlamla uygulama yapmak imkans1zd1r.
"(ocuklar " isminin mecaz yoluyla ogul c;ocuklann1 da kapsad1g1na delil ~udur .
Ba~kas1n1 isbat etmek suretiyle oglu ondan uzakla~t1np, " Onlar onun ogullan deg ii
fakat oglunun ogullandtr." demenin dogru olmas1d1r. l~te mecazla gerc;egin stntrt
budur. (OnkO gerc;egin uzakla~t1nlmas1 mOm kOn degildir. Arna mecaz1n
uzakla ~t1nlmas1 ve ba~kas1nin isbat1 mOmkOndOr. Bunun delili ~ udur. Ogul
r:;ocuklart, blenle, ogu\ arac1l1g1yla akrabaltk bagt kurarlar ve onun nesebi gibi bir
neseple mirasc;1 olurlar. Dedelerin babayla, ninelerin anneyle mirastan yoksun
olduklan gibi, onlar da ogulla mirastan yoksun olurlar.
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylari) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 191
Anne bir karde?ler ise b6yle degildir. C::Onku onlar her ne kadar ana
aracil1g1yla 61uyle akrabal1k bag1 kursalar da anayla birlikte miras~1 olurlar. C::unku
anne bir karde?ler, annenin nesebi gibi bir neseple miras~1 olmazlar. Anne, anahk
niteligi ile miras~1 olur. Halbuki onlar karde?lik niteligi ile miras~1 olurlar. Bu
s6ylediklerimiz Peygamber (s a.v )'in,

.r<~ l.J.
l~ _;, <JJ
i ·~ '· '\ r, ~11 -.:..zt. l4
.
'
, ~

"Pay sahiplerinin geride b1rakt1g1 ma/ 6/ene en yakm erkege aittir. "29 hadisi de
kuwetlendirir. Olene en yakin erkek ise, oglun ~ocuklan degil, oguldur.
Olenin kendi ~ocuklan i~inde veya oglunun ~ocuklan i~inde erkek bulunmaz
ve 6lenin kendi k1z1 bir tane olursa, onun i~in yan, ister bir ister birden ~ok olsun
ogul k1zlan i~in u~te ikiyi tamamlamak uzere alt1da bir pay vard1r. Bunun delili lbn
Mes'ud (ra.) hadisidir.
~ayet 61enin kendi k1zlan iki olursa onlar i~in u~te iki pay vard1r. Bu durumda
ogul k1zlan hi~bir ?ey alamazlar. C::unku k1zlann tOm pay1 u~te ikidir. lki k1z da
bunun hepsini alm1~t1r . K1zlara aynlan paydan ogul k1zlanna hi~bir ?ey kalmam1?tir.
Olenin kendi ~ocuklan i~inde erkek olmaz, ogul ~ocuklan i~inde erkek
bulunursa , ogul ~ocuklan sadece erkekse, paylan ister yan ister u~te iki olsun,
k1zlann pay1ndan sonra kalan on Iara aittir. Bunun deli Ii Peygamber (s a.v.)'in ?U
hadisidir:

"Pay/an sahiplerine veriniz. Kalan ma/ olene en yakm erkege aittir"30 . Burada,
"Bu i?lem ger~ekle mecaz1 ayn1 anda kullanmakt1r. C::unku "~ocuklar " ismi, 6lenin
kendi ~ocuklann1 ger~ek yoluyla, ogul ~ocuklanni da mecaz yoluyla i~ine ahyor"
denilemez. ~6yle ki ger~ek anlam1n dikkate al1nd1g1 miktarda mecazi anlam
dikkate al1nmamaktad1r. Ger~ek anlam1n dikkate alind1g1 miktar, 6lenin kendi
k1zlann1n hakk1 olan mald1r. Bunun ustOndeki miktann hak edilmesinde ger~ekle
degil ger~ek a~1s1ndan (61enin kendi k1zlan tarafindan) hak edilmemi? olan miktann
hak edili?inde mecazla uygulama yapilm1?t1r. 0 halde bu, ger~ek ve mecaz1 ayni
anda kullanma olmaz . Eger ogul ~ocuklan erkek ve k1z kan?1k olurlarsa deriz ki,
61enin kendi k1zlan iki veya daha ~ok olursa onlann u~te iki pay1 vard1r. Ali ve Zeyd
b. Sabit (r.a.)'e gore, kalan ogul ~ocuklan aras1nda erkekler iki k1z pay1 alacak [29/142)
?ekilde bolO?tUrulur. Bu ayn1 zamanda alimlerin ~ogunun g6r0?0dur. lbn Mes'ud
(ra.) ?6yle derdi : "Kalan sadece oglun ogullannmd1r. Ogul k1z/an i<;in hii;bir ~ey
yoktur."

29
Muslim, Feraiz 4 ; lbn Hibban, Sahih, Xlll/389; Hakim, M ustedrek, IV/376.
30
Ahmed b. Hanbel, Musned, 1/292; Suhar!, Feraiz 4; Muslim, Feraiz 2; Tirmiz!, Feraiz 8 .
192_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'l-Mebsfit

Eger olenin kendi k1z1 bir tane ise Alive Zeyd b. Sabit (ra )'e gore ona yan pay
verilir. Kalan, erkege iki k1z pay1 du?ecek ?eki\de ogul c;ocuklan aras1nda
payla?t1nllr.
Abdullah b. Mes'Qd (ra )'a gore ogu\ k1z\an ic;in payla?ma ile alt1da bire bakll1r.
Bunlardan hangisi onlar ic;in daha kotU olursa bu onlara verilir. Kalan, oglun
ogullann1n olur. lbn Mes'Qd (r.a.)'un goru?Line gore bu tUre, (ldrar=zarar verme)
sorunlan denir. O bu konuda ayeti deli\ alm1?t1r. $oyle ki Allahu Teala, c;ocuklann
miras1 konusunda iki hukumden birini koymu?tur. Bunlar ya,

~ ~I J.;; ~Li 05 0~ )>

"Eger <;ocuklann hepsi k1z olur ve ikiden fazla iseler" (en-Nisa 4/ 11 ) ayetiyle
k1zlar ic;in uc;te iki, ya da,
A . .,~:\jl 1;._ '1~,
"t.'. ~ , u;..r<lu,'}"1.-
"frkege iki k1z pay1 veri/ir." (en-Nisa 4/11 ) ayetiy\e erkege iki k1z pay1 dU?ecek
?ekilde bolu?tUrmedir. Burada bu iki hukumden biri vard1r. 0 da k1zlara uc;te iki
pay verilmesidir. Oyleyse bu olayda diger hukmu uygulamak caiz olmaz. ~unku iki
hukmu birlikte uygulamak butUn alimlerin ittifak1yla imkans1zd1r. 0 halde k1zlar
uc;te iki pay1 a\d1ktan sonra ogul c;ocuklann1n bu ayet hukmune gore miras haklan
kalmaz. Ogul c;ocuklanndan erkek olanlar ic;in miras hakk1, Peygamber (s.a v.)'in,

"O/Uye en yakin erkege aittir. "31 hadisiyle sabit olur.

Eger olenin kendi k1z1 bir tane olursa, k1zlann hakk1 olan paydan geriye alt1da
bir kal1r. Fakat bu alt1da bir ogul c;ocuklarina, sadece k1z olmalan durumunda
verilir.
Erkek k1z kan?1k olmalan durumunda ise, onlara "en az1" verilir. ~unku kesin
olarak bilinen budur. Bu nedenle ogul k1zlanna verilecek payda payla?ma ve alt1da
bire bakll1r. Aynca ogul k1zlan, iki k1zla birlikte bulunurlarsa onlara hic;bir ?ey
verilmez. Bir k1zla birlikte bulunurlarsa sadece alt1da bir pay verilir.
Bilindigi gibi, miras1 hak etmede mirasc;llann ayn1 cinsiyette olmalan durumu,
kan?1k cinsiyette olmalan durumundan daha guc;ludur. Kadin, k1zlar ve k1z
karde?lerde oldugu gibi tek ba?1na bulundugunda belirli pay sahibi iken, erkekle
birlikte bulundugunda asabe olur. Arna kad1n, tek ba?ina bulunmas1 durumunda
hie; pay sahibi degilse, erkek karde? ogullanyla birlikte bulunan erkek karde? k1zlan,
amca ogullanyla birlikte bulunan amca k1zlan gibi, erkekle birlikte bulundugunda
asabe olamaz.

31
Ahmed b. Hanbel, Musned, 11292; Buhari, Feraiz 4; Muslim, Feraiz 2; Tirmizi, Feraiz 8.
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylar1) Kitab1 ·~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
t93
Bizim bu konuda delilimiz ?Udur: ButUn alimlere gore erkek ogul <;ocugu,
mailn tamam1na miras<;1 olmada kendi seviyesindeki kad1nlan asabe yapar. Bu ise
olenin kendi <;ocugu bulunmad1gmda soz konusudur. ButUn alimlere gore maim
tamamma miras<;1 olmada kad1ni asabe yapan her erkek, kalana miras<;1 olmada da
onu asabe yapar. Nitekim bir seviyede bulunan erkek karde?le k1z karde? ogullarla
birlikte k1zlar boyledir. (unku olenin kendi k1zlan, paylanni al1nca, aradan <;1karlar.
Kalan k1s1mda hi<; k1z yokmu? gibi olur. Kalan k1smmda hukum, olenin kendi k1zlan
bulunmad1gmda, maim tamammdaki hukum gibi olur. Boylece bizim bir yerde iki
hukmu birlikte degil, her yerde hukumlerden birini uygulad1g1m1z ortaya <;1kar.
Ot;te ikide, Allahu Teala'nm,

k ~I J) ~~ 05 ~~ ~
"Eger <;ocuk/ann hepsi ktz olup ikiden faz/a iseler" (en-Nisa 4/11) ayetiyle bunun
(29/143)
d1~mda ise,

k ~~I ¥ ~ }ilJ ~
"Erkege iki ktz payt veri/ir." (en-Nisa 4/11 ) ayetiyle uygulama yapml? oluruz.
Bunu ?U da a<;1klar: Erkek ogul <;ocugu, mirastan yoksun b1rakmada kendi
seviyesinde bulunan kad1ni asabe yapar.
Bunun a<;1klamas1 ?Oyledir. Kaea, ana, baba, k1z, ogul k1z1 birlikte miras<;1
olursa, k1za yan, ogul k1zma u<;te ikiye tamamlamak i<;in alt1da bir pay verilir. Bu
sorunda ogul k1z1yla birlikte oglun oglu da bulunursa, ogul k1z1na bir ?ey kalmaz.
(unku o, oglun ogluyla birlikte asabe olur. Bu sorunda, belirli pay sahibi
olanlardan geriye bir ?ey kalmamt?ttr. Mirastan yoksun b1rakmada oglun oglu,
ogul k1z1n1 asabe yapt1g1na gore, miras1 hak etmede oncelikle asabe yapar. (unku
asabe yapma aslmda mirastan yoksun b1rakmak i<;in degil miras1 hak etmek i<;in
olur.
Ogul <;ocuklanndan erkek, k1zdan bir a?ag1 derecede bulunursa, mesela
olenin iki k1z1yla ogul k1z1 ve oglun oglunun oglu birlikte bulunursa, bize gore
kuwetli olan goru?. kalan maim erkege iki k1z pay1 du?ecek ?ekilde
bolu?tUrulmesidir.
Sonraki alimlerden kimi lerine gore burada kalan sadece erkege ait olur.
(unku kad1n derece bak1m1ndan kendisinden a~ag1da olan bir erkekle degil sadece
kendi seviyesindeki erkekle asabe olur. Gormez misin, k1z oglun oglu ile asabe
olmad1g1 gibi, olenin bir k1z1, ogul k1z1 ve oglun oglunun oglu bulunan bir sorunda,
ogul k1z1 da, oglun oglunun oglu ile asabe olmaz. Ayn1 gerek<;eyle iki k1zla birlikte
bulunurlarsa da boyledir. Bu gerek<;e, erkek kadmdan bir derece uzak oldugu
takdirde, olene kendisinden bir derece daha yak1n olan kad1n asabe yapllacak
olursa, erkek kendiliginden mirastan yoksun kalm1? olur. (unku asabelerin
194,_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'l-Mebsut

mirasinda, erkek olsun kad1n olsun yak1n olan uzak olanin bnune gec;irilir. Gbrmez
misin, k1z karde~ k1zla birlikte asabe olunca kalan, erkek karde~ oglu ile amca
oglunun degil, onun olur. Kendisi mirastan yoksun kal1nca da, kimseyi asabe
yapamaz.
Bizim gbru~umuzun delili ~udur: Bu kadin erkek derecesinde olsayd1, onunla
asabe olur ve onunla birlikte miras1 hak ederdi . Kad1n erkekten bir derece daha
yak1n olunca oncelikle boyle olur . ~unku yak1nl1k, mirastan yoksun b1rakmada
degil, miras1 hak etme nedeninin guc;lenmesinde etkili olur. Bu durum, asabe
yapmanin kad1ni gbzetmek ic;in oldugunu gbsterir. Bu gbzetme, bir k1z ile oglun
oglu bulunan bir sorunda gerc;ekle~mez . ~unku k1z asabe yapd1rsa hakk1 eksilir.
~oyle ki, asabe degilken k1zin hakk1 yan oldugu halde, k1z1 oglun oglu ile asabe
yapacak olursak; mal, erkege iki k1z pay1 du~ecek ~ekilde bolu~tUruleceginden,
k1zin hakk1 uc;te bir olacakt1r. Olenin bir k1z1 ile ogul k1z1 hakkinda da hukum
boyledir . ~unku ogul k1z1ni , oglun oglunun ogluyla asabe yapmakla, k1z1n pay1
hic;bir ~ekilde artmaz. Hatta asabe yapma, baz1 durumlarda k1z1 mirastan yoksun
kalma sonucuna gbtUrebilir. ~unku blenin kendi k1z1 bir tane olursa, ogul k1z1nin
onunla birlikte iken hakk1 asabe olmak degil, alt1da birdir. Ogul k1zin1, oglun
oglunun ogluyla asabe yaparsak pay1 alt1da birden fazla olmaz. ~unku yandan
sonra geriye kalan - ki bu da yand1r- aralannda erkege iki kad1n pay1 du~ecek
~ekilde bolu~tUrulur . Asabe yap1lmad1g1 durumda oldugu gibi bir pay ogul k1z1na,
iki pay da oglun oglunun ogluna verilir. Arna burada olene yak1nlig1 fazla olmas1
ac;1s1ndan asabelik, ogul k1zina yarar saglanm1~ olur. Bunu ~u durum da ac;1klar .
Burada erkegin (oglun oglunun oglu) derecesinde olan k1z bile bir hak kazan1r. 0
halde blene daha uzak olan k1z mirastan hak sahibi olur. Olene daha yak1n olan k1z
yoksun kal1r demek, imkans1z denecek seviyede bir hukumdur. Bu nedenle o yola
gidilmez.

[29/ 144)
c;ocUKLARLA BIRLIKTE MIRAS<;I OLANLAR
~ocuklarla birlikte mirasc;1 olanlar alt1 s1nif kimsedir: Bunlar, baba, ne kadar
yukan giderse gitsin, dede (baban1n babas1), ana, nine, (ananin anas1, babanin
anas1) koca ve kand1r. Bunlann d1~1ndakiler, ogulla birlikte bulunduklannda belirli
pay sahibi olarak da, asabe olarak da mirasc;1 olamazlar. K1zla birlikte
bulunduklannda ise asabe olarak mirasc;1 olabilirse de belirli pay sahibi olamazlar .

Ba ba nm
Baban1n mirasta belirli bir pay almak, asabelik veya bunun her ikisi birlikte
m ira s~1h g1 olmak uzere uc; durumu vard1r. Belirli bir pay1, ogul, ne kadar a~ag1 giderse gitsin
oglun oglu ile birlikte bulundugu zaman al1r. Asabelik, erkek olsun k1z olsun c;ocuk
veya ogul c;ocugu yoksa sbz konusu olur. Belirli bir payla beraber asabelik, k1z ve
ogul k1z1yla birlikte bulunma durumunda olur.
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylar1) Kitab1 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
195
Babanin belirli pay1 alt1da birdir. Bu paydan ancak avl 32 durumunda eksilme
olur. Belirli pay olarak hir,;bir zaman bundan fazla verilmez. Bu husus Allahu
Teala'nin kitabinda ar,;1kr,;a ifade edilmi?tir. Allahu Teala,

~ J.lj 4J .)IS~! iJ) ~ J-l.:JI t.+ ~lj ~ ~y~j t

"Eger 6/enin r;ocugu varsa, ana-babasmdan her birine alt1da bir pay verilir."
(en-Nisa 4111 ) buyurur. Bu babanin r,;ocukla birlikte bulundugu zaman belirli bir pay
sahibi oldugunu ve pay1nin alt1da bir oldugunu ar,;1kr,;a ifade etmektedir. Allahu
Teala ?6yle buyurur:
,, J ,,.

,i., Ll1 ~~ ~1 --i ~ ,, :J , 4J : <:-, ! i \\j }._

"'\ ,, , Y. -!.JJ J (..)""':: I ""~ r
"Ofenin r;ocugu yoksa ve ana-babas1 da ona miras<;1 olmu~sa anasmm pay1
ur;te birdir." (en-Nisa 4/11) Bunun anlam1 kalan babanin olur demektir. Nitekim kural
budur. Bir mal iki ki?iye baglan1r. Bunlardan birinin o maldaki pay1 belirlenirse,
kalan digerinin olur. Bu ayet ayn1 zamanda r,;ocuk olmamas1 durumunda babanin
asabe oldugunu ifade etmektedir.
Bir k1zla beraber bulunursa baba belirli pay sahibidir. Belirli pay olarak o alt1da
biri, k1z yany1 ahr. Sonra kalan sunnet delili ile babanin olur. Sunnet delili
Peygamber (s.a.v.)'in,

.r<-~ 1~ - i·~ - --w1~

, ~
-··1 .)"""
: 1:.L. ~ - ~i11 Y'"'7'"'
~-'1
- .) <...$' J
- If' . ,,

"Pay/an sahiplerine veriniz. Kalan, 6/ene en yakm erkegindir. u33 Baba da olene
en yakin erkektir. 0 halde kalan k1s1mda baba asabe olur.
Dede (babanin babas1), babanin olmamas1 durumunda onun yerine ger,;er.
~unku o oluyle baba arac1hg1yla baglant1 kurar. Bir de mecaz yoluyla baba ismi
dedeyi de ir,;ine ahr. Ancak bir konuda dede babadan farkhd1r. Bu da koca, ana
baba, veya kan, ana babanin oldugu sorunlard1r. Bu sorunlarda ana, kalanin ur,;te
birini alir. Bundan sonra kalan1 da baba al1r.
Babanin yerine dede olursa ileride ar,;1klayacag1m1z uzere anaya malin
tamam1nin ur,;te biri verilir. Bundan sora kalan1 dede al1r.

32
Avl I J_,.JI: Ortak mallann bolO~tOrOlmesinde, ortaklann paylannin toplaminin, ortak paydadan fazla
olmas1 durumunda, paylann toplam1rnn ortak payda yapilmas1d1r. Bu durumda, hak sahipleri, e~ it
oranda haklanrn eksik alm1~ olurlar. Uzerinde durdu('jumuz meselede de mOdebberin de('jeri O~ pay
edilecek, bunun ikisini yanl1~l1kla oldOrOlenin velisi, birisini de kas1tl1 olarak oldOrOlenin affetmeyen
velisi alacakt1r. Aslinda yanl1 ~ 1ikla oldOrOlenin velisinin hakk1 mOdebberin de('jerinin tamaminda iken,
avl yoluyla O~te ikisini, kas1tl1 olarak oldOrOlenin affetmeyen velisinin hakk1 da kolenin yans1nda iken
yine avl yoluyla O~te birini alacaktir.
33
Ahmed b. Hanbel, Musned, 1/292; Suhar!, Feraiz 4; Muslim, Feraiz 2; Tirmiz1, Feraiz 8.
t 96
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Kitabu'l-Mebsiit
Ana belirli pay sahibidir. Onun mirasta, ya alt1da bir ya da O\te bir pay almak
Ana nm Ozere iki durumu vard1r. Onun pay1 avl d1~1nda alt1da birden eksik, red d1~1nda 0\te
mira s~1hg1
birden fazla olmaz. Anaya alt1da bir \ocukla birlikte bulundugu zaman verilir. Bu
Allahu Teala'n1n ~u buyrugu ile sabit olmu~tur.

~ jjj ;j ~l.5 0~ ilj ~ ~l..:J\ ~ ~lj J5:J ~y~j ,

"Eger 6/enin <;ocugu varsa onun b1rakt1g1 maldan ana-babasmdan her birine
alt1da bir pay verilir. " (en-Nisa 4/11) 0\te bir de Allahu Teala'n1n,
,J.J J ,.

A. .~ l~l\ ..A~~\
"'\'. ,, ,
--i ~ ~JJ
Y.
,, }.r_
"Ana ve babas1 ona miras<;1 olmu~sa anasmm pay1 u<;te birdir. " (en-Nisa 4/ 11 )

ayeti ile sabittir.

Karde~lerle birlikte bulundugu zaman alt1da bir almas1 da Allahu Teala'nin ~u
ayeti ile sabittir:

"Eger 6/enin karde~leri varsa o zaman anasmm pay1 a/tJda birdir." (en-Nisa 4111 )
Ananin, erkek olsun k1z olsun \Ocuklarla birlikte bulunursa belirli payin1n alt1da bir
oldugu konusunda gorO~ ayrll1g1 yoktur. C,:OnkO \Ocuk ismi her ikisi i\in de
ger\ektir. Arna ana karde~lerle birlikte miras\1 olursa, erkek ve k1zlann hem tek
ba~lanna, hem de kan~1k bir halde bulunduklannda bu hOkOmde e~it oldugu
konusunda sahabiler gorO~ birligine vard1ktan sonra, baz1 hususlarda gorO~
aynllg1na dO~mO~lerdir.
Anan1n pay1, sadece erkek karde~lerle bulunmas1 durumunda oldugu gibi
sadece k1z karde~ler veya erkek ve k1z karde~ler kan~1k bir halde onlarla bulunmas1
durumunda da alt1da bir olur. Sahabiler arasindaki gorO~ aynl1g1, erkek veya k1z iki
karde~ konusundad1r.

Sahabilerin \Oguna (ra .) gore, bu ayni zamanda fakihlerin \ogunun da

gorO~OdOr iki karde~le birlikte ananin pay1 alt1da birdir. lbn Abbas'in gorO~One
gore, iki karde~le birlikte bulunursa, ananin pay1 O<;te birdir. Ancak karde~ler 0\
olursa Allahu Teala'nin,

"Eger 6/enin karde~leri varsa .. " (en-Nisa 4/11) ayetinin a\1k anlamindan dolay1
[29/1 4 5) alt1da bir allr. C,:OnkO ayette ge\en •_,.>I kelimesi \Oguldur. Ozerinde goru~ birligi
bulunan en az \ogul, O\tOr. Miras pay1ni eksiltme, ancak ko~ulunun ger\ekle~mesi
kesinlik kazand1ktan sonra olur.
Biz Hanefller ~oyle deriz: Miras1 hak etmede iki k1z karde~in 0\ k1z karde~ gibi
oldugu ayetle sabit olmu~tur . Allahu Teala ~oyle buyurur.
Kitabu'I feraiz (Miras~llarm Paylar1) Kitab1 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~-
197

~ 3) ~ ~t±J1 4U ~1~LS'0p ~
"Eger miras<;t olan iki ktz karde~ ise, o zaman 6/enin b1rakt1g1 maim i.i<;te ikisini
altrlar. " (en-Nisa 41176) 0 halde miras pay1n1 eksiltmede de iki k1z karde?, uc; k1z
karde? gibidir. K1zlann miras1 konusunda, hem mirastan mahrum b1rakma (hacb)
hem de miras1 hak etmede ikilin <;ogul hukmunde oldugunu a<;1klam1?t1k. Bunda
her ne kadar bir tUr mecaz olsa da biz bu sbzu, ayetin i?aretiyle o anlama c;ektik.
Bu yakla?1m dogrudur.

Alimlerin c;ogunun gbru?Line gore ana bir karde?ler, ananin pay1n1 uc;te birden
du?urme konusunda diger karde?ler gibidir. Sadece Zeydiyye mezhebine gore
anan1n pay1 uc;te birden, yaln1z ana-baba bir ve baba bir karde?lerin bulunmas1
durumunda du?er. Ana bir karde?lerin bulunmas1 durumunda ise du?mez. Bu
du?menin gerekc;esi aklen kavranabilir. Bu gerek<;e ?Udur. Ana-baba bir veya baba
bir karde?lerin bulunmas1 durumunda, babanin bakmakla yukumlu oldugu bireyler
<;ogal1r. Baba onlara harcamak i<;in fazla mala ihtiya<; duyar. Annenin buna ihtiyac1
yoktur. (unku onun kar?ilamas1 gereken nafaka yoktur. Bu gerekc;e ana bir
karde?lerde bulunmaz. (unku onlann nafakas1 babaya ait degildir. Bunu
kar?1lamak anaya du?er. 0 halde onlar i<;in fazla mala ihtiya<; duyan anad1r.
Dolay1s1yla kendileri dikkate al1narak ana bir karde?ler anan1n pay1n1 u<;te birden
alt1da bire du?urmezler.
Bizim delilimiz ayetin a<;1k anlam1d1r . ~byle ki ;.,;. yi = karde?ler ismi, her u<;
s1nif karde? i<;in de gerc;ektir. (unku (_'1 i = karde? babanin sulbunde veya ananin
rahminde ba?kas1yla yan yana bulunan kimse demektir. Bu ise, ayetle sabit olmu?
bir hukumdur. Zeydiyelilerin sbyledikleri gerekc;e akllla kavranamaz. (unku
babanin blumunden sonra karde?ler ananin pay1n1 alt1da bire du?Lirurler. Burada
babaya nafaka yukumlulugu yoktur. Karde?ler buyuk iseler, onlann nafakasindan
babaya bir ?ey gerekmedigi halde ananin pay1n1 du?ururler. Sonra ana bir
karde?lerin yoksun b1raklid1g1 alt1da bir pay, sahabilerin c;oguna gore babanin olur.
Bu bizim de gbru?Limuzdur. ~az bir rivayette lbn Abbas (ra )'dan nakledildigine
gore, bu pay karde?lerindir. Bunun a<;1klamas1 ?byledir: Bir kimse blur, geride ana
babas1n1 ve karde?lerini b1rak1rsa, bize gore anaya alt1da bir, babaya kalan verilir.
lbn Abbas'a gore anaya alt1da bir, karde?lere alt1da bir, babaya kalan verilir. 0,
Tavus'un rivayet ettigi ?U hadisi delil kabul etmi?tir .

. • --'':11 ,, , l.!J1 ~ , •. '11 I ~ . ~II 0t

i...:-.t J.:. , ....:k :,11 ~
.:t-Y e U" Y- ~ ~ 1-J -- '-F"'
"Peygamber (s av) ana babayla birlikte bulunduklarmda karde~lere alttda bir
pay vermi~tir"
34

34
Abdurrezzak, Musannef, X/256 .
 Aynca kendisi mirasc;1olmayan ba?kas1nin mirasin1 du?Liremez. Gormez misin,
erkek karde?ler kafir veya kale olsalar ba?kas1n1n mirasin1 dLi?Liremezler. Karde?ler
babanin varhgina ragmen anan1n pay1n1 dLi?Lirduklerine gore bundan anl1yoruz ki
onlar babayla birlikte mirasc;1d1rlar; fakat onlar babanin payindan hic;bir ?ey
alamazlar. c;:unku onlar olenle baba arac1l1g1yla baglant 1 kurarlar. Bir de baba
olene, onlardan daha yakind1r. c;:unku o, arada arac; olma ks1zin olenle baglant1
kurar . Buna go re, mirastan onlar ic;in sadece ananin pay1ndan eksilttikleri miktar
kalm1?t1r . Bu da alt1da birdir.
Biz Hanefllerin bu konuda delili, Allahu Teala 'nin,

A. ' u l ~t~ ~ , '.I 4.J ~IS ~\1~ }.

"{ <...J" ,, , Y o r
"Eger olenin karde:jleri varsa o zaman anasmm pay1 alttda birdir." (en-Nisa 4/11 )
ayetidir . Bunun anlam1 , kalan babaya verilir demektir. (unku bu ayet Allahu
Teala 'nin ,
,, -'!. ~ ,. ; ,.
A. ~\~)\,.;~\ '' \~ ,, }.
' ,, , Y. -!JJ r
" Ve ona anas1-babas1 mirasr;t olmu:jsa, anasmm pay1 Or;te birdir." (en-Nisa 4/ 11 )
ayetine atfedilmi ?tir ve burada, kalan babaya ait olur denilmek istenmi?tir. c;:unku
atfedilenin hukm u, kendisine at1f yapllan1n hu kmudur. Bunu ?U durum da ac;1klar.
Allahu Teala ayetin ba? tarafinda,

~ ~1;,t ~-!jj ~
" Ve ona anas1-babas1 mirasr;t olmu:jsa " (en-N isa 4/ 11 ) buyruguyla mirasc;llann
sadece ana-baba oldugu bir durumu ar;1klay1p anan1n payin1 bildirmi?tir . Sonra
buna, bu pay1n d1?1nda, ba?kas1 bulundugundan dolay1 alacag1 pay atfedilmi?tir.
(29/146) Bunun d1?indaki durumlar, oldugu durum uzere kahr. 0 da, mirasr;llann sadece
ana baba olmalan durumudur.
Hadise gelince Tavus'un ?byle dedigi rivayet ed ilm i?tir: ResOlullah (sa v )'1n
ana-babayla birl ikte mirasr;1 olduklannda alt1da bir pay verdigi bir karde?le
kar?ila?t1m. Bunu ona sordum da o, bunun vasiyet oldugunu soyledi. Buna gore o
hadis bizim lehimize bir delil olur. C::unku mirasr;in1n vasiyet ed ileni alma hakk1
yoktur. ResOlullah (s av ) ana-babayla birlikte bulunan karde?lere vasiyet edilen mal1
verdigine gore, onlann mirasr;1 olmad1klann1 anlanz . lbn Abbas' 1n akli delil olarak
sbyledigi, kendi si mirasc;1 olmayan ba?kas1n1n pay1n1 k1smen veya tamamen
dLi?Liremez, sozu dedigi gibidir. Ancak bunun ko?ulu , pay1n 1 dLi?Lirdugu kimseye
mirasr;1 olmas1d1r. Karde? anaya mirasr;1d1r. 0 ananin pay1n1 du?Lirur. Kole ve kafir
olan karde? ise boyle degildir. Sonra karde?, babayla birlikte bulununca mirastan
yoksun olur. $6yle ki , karde?lerin ana ile birlikte bulunmalan durumu, ana ile
birlikte bulunmamalan durumundan daha gur;lu degild ir.
Kitabu'I feraiz (Miras~llarm Paylar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 199
Ana bulunmad1g1 zaman, babayla beraber olduklannda karde?ler hii;bir ?ey
alamazlar . Cunku Allahu Teala, karde?lerin mirasi;1 olmalan ii;in olenin kelale
olmas1n1 ko?ul koymu?tur. Kelale, i;ocugu ve babas1 olmayan kimse demektir. Bu
durum ananin varl1g1 ile degi?mez. Bu nedenle babayla birlikte bulundugu zaman Kelalenin
tanim1
karde? hii;bir ?eye mirasi;1 olamaz . En dogrusu, lbn Abbas'tan yapllan bu rivayetin
sabit olmad1g1d1r. Cunku onun, karde?lerle birlikte bulunan dede hakk1ndaki
gorli?li, EbO Bekir S1ddlk (r.a )' 1n karde?lerin hii;bir ?eye mirasi;1 olamayacaklan
?eklindeki gorli?li gibidir. 0 halde babayla birlikte bulunduklan zaman nasll mirasi;1
olacaklar?
Sahabiler (r.a.) aras1nda koca, ana ve babanin bulundugu miras sorununda da
gorli? aynl1g1 vard1r. Omer, Ali, lbn Mes' Od ve Zeyd (r. a )'e gore kocaya yan, anaya
kalan1n ui;te biri, bundan sonra kalan da babaya verilir. lbn Abbas (r.a.)'a gore
anaya butUn malin ui;te biri, kalan da babaya verilir. Ayn1 ?ekilde kan, ana ve
babanin bulundugu sorunda isimlerini verdigimiz sahabilere gore anaya kalan1n
ui;te biri, lbn Abbas'a gore butUn mal1n ui;te biri verilir.
Rivayet edildigine gore lbn Abbas, Zeyd (r a.)' le kar?ila?1r ve ?Oyle der: "Allah
a?k1na sen Allah'1n kitabinda 'kalan1n ui;te biri' diye bir pay bulabiliyor musun?"
Zeyd "Hay1r. Ben bu nu kendi gbrli?Ome dayanarak soyledim ." cevabin1 verir.
Bunun Qzerine lbn Abbas " Allah'in kitab1, uygulanmaya senin gorli?Onden daha
lay1kt1r." der. lbn Abbas' in delili ayetin ai;1k anlam1d1r. Cunku Allahu Teala,

"Anasmm payt tJ<;te birdir." (en-Nisa 4/11 ) buyurur. Yani terikenin ui;te biridir.
Cunku bu ayet Allahu Teala'nin,

"Olenin b1rakt1g1 maim ur;te ikisi onlanndtr. " (en-Nisa 4111) buyrugu ile,

"Bir ktz olursa o zaman maim yans1 onundur." buyruguna atfedilmi?tir. Bu

yan, olenin b1rakt1g1 malin yans1 demektir. Allahu Teala'nin,

"Anasmm payt ur;te birdir." buyrugu da, olenin b1rakt1g1 mal1n ui;te biri
demektir.
Koca nedeniyle ananin pay1n1n eksilmesi caiz degildir. Cunku ananin mirasi;1
olma nedeni, kocanin mirasi;1 olma nedeninden daha gui;ludur. Anan1n mirasi;1
olma nedeninin eksiltilme ve kald1r1lma olasil1g1 yoktur. Bu neden mirasi;1 olma
durumunda vard1r. Ana, baz1 durumlarda malin tamam1na mirasi;1 olur.
200_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

Koca ise boyle degildir. Eger kocanin varl1g1 nedeniyle ana-babadan birinin
pay1 eksilecek olsayd1, buna en lay1k olan baba olurdu .
Bazen koca bulundugu ic;in babanin pay1 eksilebilir. $6yle ki kad1n geride
sadece babasin1 b1rak1rsa malin tamam1 onun olur. Babayla birlikte kocas1 da
bulunursa baba mal1n yans1n1 al1r. Arna koca bulundugu ic;in ananin pay1 hic;bir
zaman eksilmez. Eksilme zarann1 babanin ustlenmesi, anan1n ustlenmesinden daha
iyidir. Bu, f1khi bir delildir. Baba, asabedir. Asabeler ve belirli pay sahipleri arasinda
birbirlerinin payina ortak olma yoktur . Fakat belirli pay sahipleri, asabeden once
gelirler. Onlara belirli paylan verilir. Sonra kalan1 az olsun c;ok olsun asabe al1r.
[29/147)
Babayla ana aras1nda uc;te bir ve uc;te ikinin dikkate alinmas1 ise mala ortak olarak
mirasc;1 olma durumunda soz konusudur. Bu iki konuda babanin bulundugu sorun,
baba yerine dedenin oldugu soruna k1yas edilir.
Biz Hanefllerin bu konudaki delili, Allahu Teala'nin ~u buyrugudur:

U~ rJ 0~ jP
>> J "'

~ ~I~~ ~lyi ~~jj :Jj

"Eger 61enin c;ocugu yoksa ve ana-babas1 da ona mirasc;1 olmu~sa anasmm

pay1 uc;te birdir." (en-Nisa 4/ 11) Bu ayetin anlam1, ana-babanin mirasc;1 oldugu mal1n
uc;te biri anas1na verilir, demektir. Ayet bu an lama c;ekilmezse "Eger olenin c;ocugu
yoksa , ve ana-babas1 da ona mirasc;1 olmu~sa anas1n1n pay1 uc;te birdir." ifadesiyle
ac;1klama yapild1g1 halde Allahu Teala'n1n "ve ana-babas1 da ona mirasc;1 olmu~sa"
buyrugu anlams1z fazla bir cumle olur. Gerekli ac;1klama Allahu Teala'n1n,

A
"'\
' ~ 1~11 ..;~
.. .
~1 Y.--t ~ ~JJ
•• :JJ. u:c-~ I I 0~ 'T)._
<...r"'-
!
~

"Eger 61enin c;ocugu yoksa ve ana-babas1 da ona mirasc;1 olmu~sa anasmm

pay1 uc;te birdir." (en-N isa 411 1) buyrugu ile yapilm1~ olurdu. Nitekim Allahu Tea la,

~ ~I~ ~~lj .,:jl5 0µ il) LO Lili~ ~I j_;; a.~ 05 0~ f

"Eger c;ocuklann hepsi k1z olup ikiden fazla iseler, 61enin b1rakt1g1 maim uc;te
ikisi, onlarmd1r. Bir k1z olursa o zaman maim yans1 onundur." (en-Nisa 411 1)

buyurmu~tur . Burada,
> >!. ! ,, ; ..
"'A.\ ~I ..;)U
. . . ~1 y·· 1 ~PJ
.. )._
r
" Ve ana-babas1 da ona mirasc;1 olmu~sa" (en-Nisa 411 1) buyurunca anaya, ana-
babaya du~en miras1n uc;te birini verdigini ogreniyoruz.
Ana-baban1n miras1 da, kan veya koca payin1 ald1ktan sonra kaland1r . Bunu ~u
durum da ac;1klar: Allahu Teala ananin uc;te bir almas1n1 iki ko ~ ula baglam1~t1r . Biri,
c;ocugun olmamas1, digeri, mirasc;1lann sadece ana ve baba olmas1d1r. <;:unku
Allahu Teala'nin,
Kitabu'I feraiz (Miras~llarm Paylarl) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _201

~ jjj :J ~ ~ 0~ )>
"Eger 6/enin c;ocugu yoksa ... " (en-Nisa 4/ 11 ) buyrugu bir ko~uldur . Yine O'nun,

A.
"\ J l;ll ..;~ "l ~~.).),, '}"A.
, , , ~I Y.

"Ve ana babast da ona mirasc;t olmu~sa" (en-Nisa 4111 ) buyrugu da ko~ula
baglanm1~ bir cOmledir. Ko~ula baglanan ~ey de ko~uldur . lki ko~ula baglanm1~
olan bir ~ey, bu iki ko~ulun gerc;ekle~memesiyle yok oldugu gibi, bu iki ko~uldan
birinin gerc;ekle~memesi ile de yok olur. Bu durumda terikenin tamam1nin Oc;te
birinin anaya verilecegine ayet metninde yer verilmemi~ oldugu ortaya c;1kar. Bu
takdirde akli delile gitmek vacip olur. Bu delil de ~udur. As1llarda ana ve baba,
furOlarda ogul ve k1z gibidir. C::Onku erkek ve kadinin mirasc;1 olma nedeni birdir.
Bu ikisinden her biri blenle araya ba~kas1 girmeksizin akrabal1k bag1 kurar . Bir de
furOlardan k1zin oglana tercih edilmesi veya bu ikisinin e~it tutulmas1 caiz degildir.
Aksine k1za, erkege dO~en payinin yans1 verilir. As1llarda da durum bbyle olur.
Kan ve kocan1n paylann1 ald1ktan sonraki durum, kan ve kocan1n olmamas1
durumunda malin tamamina k1yas edilir. Arna babanin yerine dede olursa, kad1n1n
erkege tercihi veya e~itligi, mirasc;llar arasinda blene yak1nl1kta e~itlik bulundugu
zaman caiz olur, deriz. Burada ise e~itlik yoktur. $6yle ki dede blenle ancak bir
arac1 vas1tas1 ile baglant1 kurdugu halde ana, blenle dogrudan akrabal1k bag1 kurar.
Gbrmez misin dede, blene kendisinde daha yak1n olan baba ile mirastan yoksun
olur. Anne ise baba gibi blene kendisinden daha yak1n biri ile hic;bir zaman
mirastan yoksun olmaz. Bu nedenle anaya dedeyle beraber bulundugu zaman
malin tamam1n1n Oc;te birini babayla beraber bulundugu zaman kalanin uc;te birini
verdik . EbO Bekir el-Esamm ~byle derdi: Anaya kocayla birlikte bulunursa kalanin
Oc;te biri, kanyla beraber bulunursa mal1n tamam1nin uc;te biri verilir. Bu gbrO~
Muaz (ra J'dan da nakledilir. C::unkO kocayla beraber bulundugu zaman anaya
malin tamam1n1n Oc;te birini verirsek babaya sadece alt1da bir kal1r. Burada kad1n ile
erkek birbirine e~itlenmi~ olmaz. Aksine kad1n erkege tercih edilmi~ olur.
Nine belirli bir pay sahibidir. Pay1 alt1da birdir. Bunun delili EbO Said el- Ninenin
Hudrl'nin rivayet ettigi, miras~1hg1

"Peygamber (s.a.v.) neneye alttda bir pay verdi. "35 hadisidir. Bu konuda ananin
anas1yla babanin anas1 e~ittir. Her ikisi de birlikte mirasc;1 olurlarsa alt1da bir ikisine
bblO~tOrOIOr . Bu hOkOm sahabilerin ittifak1 ile sabit olmu~tur. Rivayet edildigine
gore ananin anas1 EbO Bekir S1ddlk (r.a.)'a geldi ve "K1z1m1n c;ocugunun miras1ndaki

35
lbn Eba $eybe, Musannef, Vl/269; lbn Mace, Feraiz 4; Eba Davad, Feraiz 5; Tirmizi, Feraiz 10;
Taberani, e/-Mu'cemO 'l-kebir, XX/202 .
202'~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Kitabu'l-Mebsiit
pay1m1 ver dedi." O da, "Al lah'1n kitabinda sana verilecek bir pay bulam1yorum.
(29/148) ResOIOllah (sa v )'tan sen in hakk1nda hic;:bir ?ey i?itmedim. Fakat arkada?lanmla
isti?are edecegim ." dedi. Ebo Bekir s1ddlk arkada?lanni toplay1p onlara bunu
sordu. Muhammed b. Seleme ResOIOllah (s.a.v. )' in nineye alt1da bir pay verdigine
tanikl1k etti . Sonra babanin anas1 Ebo Bekir'e gelip "Oglumun c;:ocugunun mirasin1
bana ver." dedi . O da, "Allah' in kitabinda sana verilecek bir pay bulam1yorum .
ResOIOllah (s a v )'tan sen in hakk1nda hic;:bir ?ey i?itmedim. Fakat ben iki nine birlikte
mirasc;:1 olursa alt1da bir pay1n e?it olarak bbl0?t0r01mesi kanisinday1m. Alt1da bir
ikinizden tek olana verilir. Ninelerin pay1 sayilan c;:ok olsa da red d1?1nda artmaz. Avl
d1?inda da eksilmez.
Koca, belirli bir pay sahibidir. Onun, erkek veya k1z c;:ocuk ve ogul c;:ocugu
Kocamn
miras~1hg1
olmad1g1 zaman yan, bunlar oldugu zaman dbrtte bir pay almak Ozere iki durumu
vard1r. Bu Allahu Teala'nin,

~ llj ~ ~ rJ J! F.1jJt !l) L4 ~ ~j ~

"Hamm/arm/Zin r:;ocuklan yoksa geriye b1rakt1klan mirasm yanst sizindir." (en-
Nisa 4/ 12) ayeti ile sabit olmu?tur. Hic;:bir zaman kocaya yandan fazla verilmez. Avl
d1?inda pay1 dbrtte birden az olmaz.
Kan belirli bir pay sahibidir. Onun da, erkek veya k1z c;:ocuk ve ogul c;:ocugu
olmad1g1 zaman dbrtte bir, bunlar oldugu zaman sekizde bir pay almak Ozere iki
durumu vard1r. Bu husus Allahu Teala'nin,

"Sizin de r:;ocugunuz yoksa b1rakt1gm1z mirasm dortte biri onlanndtr. " (en-Nisa
4112) ayeti ile sabit olmu?tur.
Kanlann pay1 iki, Oc;: veya dbrt olduklannda e?it olarak bolO?tOrOIOr. Onlara
hic;:bir zaman dbrtte birden fazla avl d1?1nda sekizde birden az pay verilmez. Kan ve
koca hic;: bir kimse yOzOnden ve bldOrme, kafir olma veya kblelik d1?1nda hic;:bir
nedenle mirastan yoksun b1rakllamaz.

MIRAS~ILIKTAN D0~0RME VEYA PAY EKSILTME (HACB)

Hacb iki tOrlOdOr.
a-Hacb-1 h1rman (Mirasc;:ll1ktan dO?Orme): Miras b1rakanin babas1 bulununca
dedelerin, anas1 bulununca da ninelerin mirastan dO?mesi gibi.
b-Hacb-1 noksan (Pay eksiltme): Olenin c;:ocuklannin bulunmas1nin sag kalan
e?in payin1 eksiltmesi gibi.
Kitabu'I feraiz (Miras~Jlarm Paylar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _203
Hacb-1 h1rmanin oldurme, kolelik veya din aynl1g1 nedeniyle mirasc;1 olmayan
ki?ilerle olmayacag1 konusunda gbru? aynl1g1 yoktur. Sahabilerin c;oguna (ra.) gore
hacb-1 noksan da boyledir. Bu ayni zamanda bizim de goru?Limuzdur.
lbn Mes' Gd (r.a) mirasc;1 olmayan ki?ilerle de hacb-1 noksan sabit olacag1n1
kabul eder. Bu goru?une delil olarak ?byle der: Miras b1rakan1n c;ocuk ve
karde?lerinin; kolelik, oldurme ve kafir olma nedeniyle mirasc;1 olmasalar bile ba?ka
mirasc;ilann paylanni eksiltmeleri, ayetle sabit olmu?tur. Ba?kasinin miras payin1
etkilemesi ic;in karde? ve c;ocugun mirasc;1 olma kaydina baglanmas1 ayete ekleme
yapmak olur. Hacb-1 h1rman ise boyle degildir. (unku hacb-1 h1rman yak1n olan
akrabay1 uzak olanin onune gec;irmekle olur. Bu da yak1n akraba mirasc;1l1g1 hak
etmi?Se gerc;ekle?ir. Arna hacb-1 noksan mirasc;1l1k nedeninin c;ocuk ve karde?
varken ancak iki paydan az olan1 gerektirmesi ?eklinde olur . Bunda c;ocuk ve
karde?in mirasc;1 olmas1 ile olmamas1 arasinda fark yoktur.
Bu konuda bizim delilimiz ?Udur: Mirasc;1 olmayan kimse miras1 hak etmede
blu gibi kabul edilmi?tir. Oyleyse o, hacb konusunda da olu gibi kabul edilir .
Mirasc;1 olmayan ki?i kale olmakla c;ocuk olmaktan c;1kmad1g1 gibi olu olmakla da
(29/149]
c;1kmaz. Sonra bizim ko?ulumuz onun hacb edebilmesi ic;in butUn alimlere gore diri
bir c;ocuk olmas1dir . Ayn1 ?ekilde hacb edebilmesi ic;in ozgur bir mirasc;1 olmas1 da
ko?ul koyulur. Anlam bak1m1ndan hacb-1 noksani, hacb-1 h1rmana k1yas et.
Aralannda fark yoktur. (unku hacb-1 hirmanda olene yak1n ki?i malin tamaminda
one alin1r. Hacb-1 noksanda da hacbeden ki?i, mal1n bir k1sm1nda hacbedilen
ki?iden one alinir. Orada hacbeden ki?ide mirasc;1l1k ko?ul oldugu gibi burada da
mirasc;il1k ko?uldur.
Dogruyu Allah daha iyi bilir.

c;ocUKLARIN MIRASINDA TE~BiB

SerahsT (rh.a .) der ki; te?bib 36 konusuna, babu't-tefvTd ve babu tertTbi'l-ensab
da denir. Bilindigi uzere sahabiler (r a) bu konu kapsam1ndaki sorunlar tUruyle ilgili
sozetmemi?lerdir. Bunu yaln1z sonraki donemlerde ya?ayan alimler (rh .a.) zekalan
geli?tirmek ic;in ele alm1?lard1r.
Biri digerinden daha a?ag1 derecede uc; ogul k1z1 bulunan bir miras sorunu
gbz onune getirelim . Bu sorunun cevabin1 bulmada kural, daha once belirttigimiz
gibi ogul k1z1n1n, olenin kendi k1z1 bulunmad1g1 zaman onun yerine, ogul k1z1
bulunmad1g1 zaman da oglun oglunun k1z1n1n da ogul k1z1 yerine gec;mesidir.

36
Te~bib I ~I: Suslemek anlam1nad1r. Terim olarak te~bib; olenin kendi k1zlan bulunmayan fakat
dereceleri fa rkl1 ogul k1zla n bulu nan miras sorunu demektir. c;:ozumu dikkat ve t itizlik gosterilmesini
gerektirdigi i~in o soruna bu ad verilmi~tir.
204 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut
Bu sorunun ?ekli, ogul ktzlanndan ikinci bat1nda (nesil) bulunan, ogul k1z1,
u<;uncu battnda (nesil) bulunan oglun oglunun ktzt, d6rduncu battnda (nesil)
bulunan ise oglun oglunun oglunun k1z1d1r. Bu durumda ikinci bat1nda (nesil)
bulunan ogul k1z1na, yan pay verilir. ~unku o, 6\enin kendi k1z1 yerine ge<;er.
O<;uncu bat1nda bulunan ogul k1z1na, u<;te ikiyi tamamlamak i<;in alt1da bir pay
37
verilir. D6rduncu batinda o\an ogul k1z1na hi<;bir ?ey verilmez.
Yukandaki ogul k1zlanndan biriyle beraber erkek <;ocuk bulunursa mesela bu
erkek <;ocuk ikinci battndaki ogul k1z1yla birlikte olursa mal, erkege iki ktz pay1
dLi?ecek ?ekilde bu ikisine b61Li?tUrulur. Erkek <;ocuk u<;uncu battndaki ogul ktztyla
birlikte olursa, ikinci bat1ndaki ogul ktzina yan pay verilir . Kalan u<;uncu bat1ndaki
ogul k1z1yla erkek aras1nda erkege iki k1z pay1 dLi?ecek ?ekilde b61Li?tUrU\ur.
D6rduncu bat1ndaki ogul k1z1na hi<;bir ?ey verilmez. ~unku erkek <;ocuk
kendisinden bir derece a?ag1dakini asabe yapamaz. Erkek <;ocuk d6rduncu
batindaki ogul k1z1yla birlikte o\ursa, ikinci bat1ndaki ogul k1zina yan, u<;uncu
battndaki ogul k1zina u<;te ikiye tamamlamak i<;in a\t1da bir pay verilir. Kalan
d6rduncu bat1ndaki ogul k1z1yla erkek aras1nda, erkege iki k1z pay1 dLi?ecek ?ekilde
b61Li?tUrulur.
lkinci bat1ndaki ogul k1z1yla birlikte dedesi yani babas1nin babas1 bulunursa
miras nastl b61Li?tUrulur? Olen erkek mi yoksa kad1n m1d1r? Eger 6\en erkekse
b6yle bir soru olamaz. ~unku babantn babas1, ikinci bat1ndaki ogul k1ztntn,
babas1nin babas1 o\ur. Bu da 6lenin ta kendisidir. Eger 6\en kad1n ise o zaman soru
dogru olur. Burada 6\en, geride kocas1n1 ve Li<; ogul k1z1n1 b1rakan bir kad1nd1r.
Kocaya d6rtte bir, ikinci battndaki ogul k1z1na yan, u<;uncu battndaki ogul k1z1na
alt1da bir pay verilir. Eger soruda "Olum s1ras1nda ikisi aras1ndaki evlilik bag1
antlmad1. 0 halde kocay1 nas1\ miras<;t yap1yorsun?" denilecek olursa buna ?6yle
cevap veririz : Bu husus, o miras<;tlar i<;inde an1lmak suretiyle i?aret yoluyla
antlmt?ttr. Halbuki biz aralannda evlilik bagin1n varl1g1n1 biliyoruz. Varl1g1n1
bildigimiz bir ?eyde kural, onun ortadan kalkt1g1na deli\ bulunana kadar varl1gtntn
devam etmesidir. lkinci bat1ndaki ogul k1z1yla, ninesi (babas1n1n anas1) bulunursa
deriz ki 61en kadtn olursa b6yle bir soru olamaz. ~unku yukan derecedeki ogul
k1z1n1n babas1n1n anas1, 6\enin kendisi olur. Eger 6\en erkek ise soru yerindedir.
Yukan derecedeki ogul k1z1n1n babas1nin anas1 6\enin kans1d1r. Ona sekizde bir
verilir. Ogul k1z1n1n yan, oglun oglunun k1z1na da u<;te ikiye tamamlamak i<;in alt1da
bir verilir. Eger yukan derecedeki ogul k1z1y\a birlikte amcas1 bulunursa amcas1,
6\enin ogludur. ButUn mal oglun olur. Yukan derecedeki ogul k1z1yla birlikte halas1
bulunursa, halas1 6\enin k1z1d1r. Ona yan, yukan derecedeki ogul k1ztna da alttda
[29/150] bir verilir. Yukan derecedeki ogul k1z1yla birlikte, oglunun amcas1 bulunursa ,
oglunun amcas1 6\enin erkek karde?idir. Bu takdirde yukan derecedeki ogul k1z1na

37
K1z ve ogul k1zlarina toplam en ,ok o,te iki miras verilir.
Kitabu'I Feraiz (Miras~llarm Paylan) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _205
yan, orta derecedeki ogul k1z1na alt1da bir, kalan erkek karde~e verilir. Yukan
derecedeki ogul k1z1yla birlikte oglunun halas1 bulunursa, oglunun halas1 olenin k1z
karde~idir. Buna gore yukan derecedeki ogul k1z1na yan, orta derecedeki ogul
k1z1na alt1da bir, kalan k1z karde~e verilir. ~unku k1z karde~ler k1zlarla birlikte
bulunursa asabe olurlar. Yukan derecedeki ogul k1z1yla, farkl1 akrabal1kta ui:;
amcas1 bulunursa, olen erkek ise, mal, yukan derecedeki ogul k1z1nin ana-baba bir
amcas1 ile baba bir amcas1 aras1nda yan yanya bolu~tOrulur. Ana bir amcas1na
hii:;bir ~ey verilmez. ~unku ana bir amcas1 olenin kansinin ba~ka kocadan ogludur.
Eger olen kad1n ise mal, ikinci batindaki ogul k1z1nin ana-baba bir amcas1 ile ana
bir amcas1 arasinda yan yanya bolu~tOrulur. ~unku bunlar olenin iki ogludur. Baba
bir amcas1na hii:;bir ~ey verilmez. 0 olenin kocasinin ogludur.
lkinci bat1ndaki ogul k1z1yla birlikte farkl1 akraba\1kta ui:; hala bulunursa, bu
sorunun i:;ozumu de boyledir. Olen erkek ise, ikinci bat1ndaki ogul k1z1nin ana-baba
bir halas1 ve ana bir halas1 olenin iki k1z1d1r. 0 ikisine ui:;te iki verilir.
lkinci bat1ndaki ogul k1z1yla birlikte farkl1 akrabal1kta ui:; erkek karde~i
bulunursa ma\, o ve ana baba bir erkek karde~i ile baba bir erkek karde~i aras1nda
erkege iki k1z pay1 du~ecek ~ekilde bolu~tOrulur. Ana bir erkek karde~ine hii:;bir ~ey
verilmez. ~unku o, olenin oglunun kansinin ogludur.
lkinci bat1ndaki ogul k1z1yla birlikte fark\1 akraballkta ui:; k1z karde~ bulunursa,
ana-baba bir k1z karde~i ile onun derecesindeki baba bir k1z karde~ine toplam ui:;te
iki pay verilir. Ana bir k1z karde~ine bir ~ey verilmez. ~unku o, olenin oglunun
kans1n1n oglunun k1z1d1r. Bu bolumde olenin erkek veya kad1n olmas1 e~ittir.
Olen kimse geride biri digerinden daha a~ag1 derecede ui:; ogul k1z1, yine biri
digerinden daha a~ag1 derecede ui:; oglunun oglunun k1zlann1 b1rakm1~sa deriz ki,
ikinci gruptan yukan derecede olan k1z, birinci grubun orta derecesindeki k1z1n
seviyesindedir. lkinci grubun orta derecesinde olan k1z, birinci grubun a~ag1
derecesindeki k1z seviyesindedir. Buna gore birinci grubun yukan derecesindeki
k1za yan pay, birinci grubun orta derecesindeki k1zla ikinci grubun yukan
derecedeki k1za ui:;te ikiyi tamamlamak ii:;in alt1da bir pay verilir . Diger k1zlara hii:;bir
~eyverilmez.
lkinci gruptan orta derecedeki k1zla birlikte erkek bulunursa, kalan, birinci
gruptan a~ag1 derecede bulunan k1zla, ikinci gruptan orta derecedeki k1z ve erkek
aras1nda, erkege iki k1z pay1 du~ecek ~ekilde bolu~tOrulur. lkinci gruptan a~ag1
derecede bulunan k1za hii:;bir ~ey verilmez.
Erkek ikinci gruptan a~ag1 derecede bulunan k1zla birlikte bulunursa, kalan
erkekle kalan ogul k1zlan arasinda erkege iki k1z pay1 du~ecek ~ekilde bolu~tOrulur.
Yukanda belirttigimiz uzere erkek belirli pay olarak bir ~ey alamazsa, kendi
derecesinde bulunanlan asabe yapt1g1 gibi kendisinden bir derece yukanda
bulunanlan da asabe yapar.
206_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'I-Mebsut

Erkek, ikinci gruptan yukan derecedeki k1zla birlikte bulunursa. birinci

gruptan yukan derecedeki k1za yan pay verilir. Kalan birinci gruptan orta
derecedeki k1zla, ikinci gruptan yukan derecedeki k1z ve erkek aras1nda, erkege iki
k1z pay1 du~ecek ~ekilde bolu~tUrulur. Erkek birinci gruptan yukan derecedeki k1zla
birlikte bulunursa, mal, erkege iki k1z pay1 du~ecek ~ek ilde bu ikisi aras1nda
payla~t1nlir .

Bir kimse biri digerinden daha a~ag1 derecede uc; ogul k1z1 ve yukan
derecedeki ogul k1z1yla birlikte akrabaliklan farkl1 uc; amca oglu b1rak1rsa. mal,
yukan derecedeki k1zla, ana-baba bir amca oglu ve baba bir amca oglu aras1nda
erkege iki k1z pay1 du~ecek ~ek ilde bolu~tUrulur . ~unku olen ister erkek ister kad1n
olsun, amcas1nin oglu, olenin oglunun oglu derecesindedir. Yukan derecedeki
(29/151] ogul k1z1yla akrabaliklan farkl1 uc; amca k1z1 bulunursa, yukan derecedeki ogul k1z1
ve bu cinsten olanlar ic;in miras sorununun c;ozumu daha once ac;1klad1g1m1z
~ekildedir.

Muayat (•4\A.J1) meselesi ile (~l...:3\i1 ~LS ) nesepleri birbirine benzeyenler

meselesi de bu konu ile ilgilidir. Fakat Muhammed (rh a) kitabin sonunda bunun
ic;in ayn bir ba~l1k ac;m1~tir. Daha kolay anla~1lmas1 ic;in ac;1klama oraya b1rakilm1~t1r .
Allah dogruyu daha iyi bilir.

KIZ VE ERKEK KARDE~LERIN MIRASc;ILIGI

Serahsl (rh.a .) der ki, karde~lerin mirasc;1 olmalannda delil, Allahu Teala'nin
kitab1ndan iki ayettir . Birisi Allahu Teala 'n 1n,

~ .::..;.t) ti :Jj ~t.;1} ~'% .S)}. ~) 0l5 0µ t

"Eger bir erkege veya kadma babast ve c;ocugu olmadan mirasc;t olunuyorsa
Kelale ve bir erkek yahut da bir ktz karde~i varsa ." (en-Nisa 4/ 12) buyrugudur. Bunun
anlam1, ana bir erkek ve k1z karde~i varsa demektir. Bu ayet Sa'd b. EbG Vakkas
(ra )' in k1raat1nda boyledir. Bu ayete kadinlar ayeti denir. ~unku o, kad1nlar
hakk1nda inmi~tir .
lkincisi de Allahu Teala'nin,

~ ~-j5j1 J: ~fill~~-/~:·; t
"Ey Muhammed! Senden fetva isterler. De ki: "Allah size babast ve c;ocugu
o/mayan kimse hakkmda ~oyle fetva veriyor... . "ayeti , surenin sonuna kadar (en-Nisa
4/176). Burada amac;, ana-baba bir veya baba bir erkek ve k1z karde~lerdir. EbG
Bekir S1ddik (ra.), ResG\ullah (sa v.)'1n minberi ustUnde boyle soylemi~tir . Bu ayete,
yaz mevsimi ayeti denir. ~unku bu ayetin ini~i yaz mevsiminde olmu~tur. Sonra
sahabiler (r.a.) ve onlardan sonra gelenler her iki ayette de gec;en j~1 kelimesinin
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylari) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _207
anlam1 Ozerinde gorO? aynl1g1na dO?mLi?lerdir. Bu kelime "r;ocugu ve babas1
bulunmayan ki?i" demektir.
Kad1nlar ayetinde bu sozun anlam1 r;ok kapalid1r. Yaz mevsimi ayetinde ise,
Allahu Teala'n1n ,

~ :Jj 43 _;.:J Jill, j;;1 ~! )>

"Eger r;ocugu olmayan bir kimse 6/0rse. " (en-Nisa 4/ 176) buyrugu ile fazla bir
ar;1klama yapilm1?t1r. Omer, kelalenin anlam1n1 sormaya en dO?kOn kimse idi . Hatta
rivayet edildigine gore o ResCJIOllah (sa.v.)' a kelalenin anlam1ni sormada 1srar edince
elini gogsune koyup ~I ~T .. 1_~~ LAI "Yaz mevsimi ayeti sana yetmiyor mu?"
buyurdu . Peygamber (sa.v) Omer'i kelale kelimesinin anlam1nda ir;tihat ederek
mur;tehitlerin sevabin1 kazanmas1 ir;in ayete yonlendirmi?tir. Yine rivayet edildigine
gore, lbn Omer (ra.) Hafsa (r.a.)'ya ResCJIOllah (s a.v )'1 ne zaman ho?nutluk ir;inde
bulursan ona kelalenin anlamin1 sor dedi . Bir gun Resulullah (s av.) d1?an r;1kmak
ir;in elbiselerini giydi . Hafsa, "Ey Allah'1n Resulu ! Bana kelalenin anlamin1 soyle"
dedi . Bunun uzerine ResCJIOllah (sa.v.) "Bunu sana baban m1 emretti? Onun kelaleyi
bildigini sanm1yorum ." buyurdu. Peygamber (s.a.v.) bu sozleri soyledikten sonra
Omer "Ben kelaleyi bildigimi sanm1yorum ." derdi . Yine Omer (ra .) "Resulullah
(s.a.v.) bize Or; ?eyi ar;1klamadan ruhunu teslim etti ." demi?tir. $ayet bunlar bana
ogretilseydi, bu bilgi bana dunya ve dunyadakilerden daha sevimli olurdu. Bu Or;
?ey, kelale, hilabe (aldatma) ve ribad1r.
Eb CJ Bekir S1ddlk (r a.), "Ben kelale hakkinda bir ictihatta bulundum. Eger
[29/152)
dogruysa bu, Allah ve Resulunden, yanl1? ise benden ve ?eytandand1r. Kelalenin,
r;ocugu ve babas1 bulunmayan ki?i oldugu kan1sinday1m." demi?tir. Omer (r.a ) de
onun bu gor0?0ne uyup, Eb CJ Bekir (r a )'e ayk1r1l1k etmeye en uygun ki?i olmaya
raz1 degilim, dedi . Bunu bir kurek kemigine yazd1. Yaralanip ya?ama Omidini
kesince kurek kemigini getirtip o yaz1y1 sildi ve "Tanik olunuz ben Allah 'a kelale
hakkinda herhangi bir gorO? sahibi olmaks1z1n kavu?acag1m" dedi .
Sahabilerin r;ogunlugu Ebu Bekir, Ali, Zeyd, lbn Mes'ud (r a) kelalenin r;ocuk
ve baba d1?1ndaki akrabalar oldugu konusunda gorO? birligine varm1?lard1r. Bu ayni
zamanda alimlerin r;ogunun da gor0?0dur. Bu gorO? lbn Abbas (r a.)'dan da
nakledilmi?tir. Onun koca, ana-baba bulunan bir miras sorununda anaya malin
tamam1nin ur;te birini verdigi sahih olarak rivayet edilmi?tir. Ancak onun karde?le
babay1 dO?Lirdugu ve sadece alt1da bir kald1g1 halde karde? nedeniyle babanin
pay1ni alt1da birden eksilttigi dO?Onulemez. Yani Allahu Teala, kad1n kelale olursa
ana bir karde? ir;in alt1da bir pay belirlemi?tir. Arna kad1n, geride koca, ana-baba ve
ana bir erkek karde?ini b1rakarak vefat etmi?se lbn Abbas 'a gore kocaya yan pay,
anaya mal1n tamam1nin ur;te biri verilir. Geriye sadece alt1da bir kalir. Ona gore
babanin varlig1yla birlikte sorun kelale olursa bu alt1da bir ana bir karde?in olur.
208 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsiit

Dolay1s1yla baba , ana bir karde~ yOzOnden mirastan yoksun kal1r. lbn Abbas
hakkinda boyle bir ~ey dO~OnOlemez . Boylece anl1yoruz ki, onun dogru olan
g o rO ~ O , kelale, c;ocuk ve baba d1 ~ 1ndaki mirasc;ilard1r. Ondan rivayet edilen iki
gbrO ~te n en kuwetlisi , kelalenin, c;ocuk d1~1ndaki mirasc;ilar olmas1d1r. Eger baba
da olursa derim ki, onlar kelale, c;ocuk ve babanin d1 ~ 1ndaki akrabalard1r, diyorlar.
Bunun Ozerine lbn Abbas k1z1p dedi ki; "Siz mi daha iyi biliyorsunuz Allah m1?
Allahu Teala,

4llj J ~ ~ j_;;I ,;>~ ~>lSJI J ~ :,11 ~ )>

"Ey Muhammed! De ki, Allah size kelale hakkmda ~oyle fetva veriyor. Eger
<;ocugu o/mayan bir kimse a/Urse. " (en-Nisa 4/ 176) Yani kelale, <;ocugu olmaks1z1n
blen kimsedi r. Sahabiler ve alimlerin c;ogu, Ebu Seleme b. Abdurrahman ' in rivayet
ettigi ~ u hadisi delil kabul etmi~tir.
ResCJIOllah (s.a.v.)'a kelalenin ne oldugu sorulmu~. o da c;ocugu ve babas1
bulunmayan kimse demi ~tir . Ayete gelince bu ayetle ilgili olarak .:i.l j :J v:.:l "r;ocugu
olmayan " sozOnden maksat, c;ocuk ve babanin her ikisidir. (:OnkO " :J _;.ii " ismi
~~'1)i kelimesinden tOretilmi~tir. Bu kelime, c;ocuk kendisinden meydana
geldiginden dolay1 bazen baba i<;in, bazen de babadan meydana geldiginden
dolay1 c;ocuk ic;in kullanil1r. Nitekim ~~iii kelimesi de bbyledir. Bu kelime de
c;ocuklan ve babalan i<;ine allr. Allahu Teala ~6yle buyurur:

A. .J
"C ~
!._ ~ ' i1.!.iLl.JI
-
j ~•~
'-:!'i --~
Li4..>- ~l r-
! ~\ ~\ - }..
.J r
"On/arm zurriyetlerini yuk/U bir gemide ta~1mam1z da onlar i<;in bir delildir. "
(Yasin 36/41 ) Burada Allahu Teala zOrriyet ile onlann babalanni kastediyor. Bu isim
babaya, c;ocuk kend isinden aynld1g1 ic;in, c;ocuga ise, o babadan aynld1g1 ic;in
verilmi~tir. Allahu Teala'nin llj :J u::l
buyrugundaki :J_;.ii den maksat c;ocuk ve
c;ocuk yerine gec;en kimse demektir. Gbrmez misin, oglunun c;ocugu olan kimse,
c;ocuk yerine gec;en kimse bulundugu ic;in kelale olmaz . Ayn1 ~ekilde babas1 olan
kimse de, dil ve tOreme ac;1s1ndan c;ocuk yerine gec;en kimse bulundugu ic;in kelale
olmaz. Alimlerin c;ogunlugunun bu konuda delil i ~udur : Nesep; serd ve kelale
olmak Ozere iki tOrlOdOr: Serd ferdin ferdi izledigi neseptir. Allahu Teala,
4 ~_r:J I .; j~jfr "Ookumada 6/<;uyu iyi takdir et. " (es-Sebe' 34111 ) buyurur . ~airin
~u sozO de bu anlamdad1r.

Bogum usWnde bogumlu m1zrak gibi ulu ki~inin ba~ka ulu bir ki~iden irsiyet
yoluyla ald1g1 nesep .38
Bu anlam, babalarda ve ogullarda vard1r. (:OnkO bu durumda bir fert ba~ka
[29/153]
bir ferdi izler. Boylece anlam1~ oluyoruz ki kelale bunun d1~1nda kalan akrabad1r.
Kitabu'I feraiz (Miras~llarm Paylart) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _209
TOreme ac;1s1ndan dilcilerin bu kel ime hakkinda iki gbrO~leri vard1r. Bunlardan biri
kelale kel imesinin, Araplann ~I Uk; sbzOnden tOremi ~ olmas1d1r. Bu sbz nesep
onu ku~att1 anlaminad1r. Yine bu anlama gelmek Ozere ;. L.o...:J\ f ~I ~ denilir. Bu
sbz de "bulutlar gokyOzOnO her taraftan k u ~ att1 demektir." Tac; anlamina gelen
~YI kelimesi de bu anlamdad1r. C::OnkO ta c; ba ~ in c;evresini ku ~at1r . Toplamak ve
ku~atmak demek olan Jsj1
kelimesi de bu anlamdad1r. Bu anlam, babalarda ve
c;ocuklarda gerc;ekle~ mez . C::OnkO bunlardan her biri digeri ile tek ybnden baglant1
kurar. Bu anlam ancak babalar ve evlat d1~1nda kalan akrabada gerc;ekle~ ir .
Akrabal1k bag1 bunlan iki ybnden ku~at1r. Bu anlamda Ferazdak ~byle der:
Soyluluk bagmt kelaleden (baba ve c;ocuk dt~mdaki akrabalardan) degil, irsiyet
yoluyla Menaf'm Abdu~ems ve Ha~im adlarmdaki iki oglundan aldmtz.39
Denildi ki, ..1~1 kelimesi Araplann 8- js ri , 0-jj J;:. ;)j; Jo.;- Falan falana
sald1rd1. Sonra ondan uzak dO~tO cOmlesindeki js fiilinden tOretilmi~tir. Js:j1
kelimesi de bu anlamdad1r. Ve bu kelime as1I amac;tan uzak olan ~ey demektir.
Baba ve c;ocuk d1 ~ 1ndaki akrabada, akrabaltk bagt bir, iki ve daha c;ok ki ~ i arac;la
kuruldugu ic;in uzakl1k anlam1 bunlarda gerc;ekle ~ ir . Bunun delili ~ u sbzdOr.
40
Ki~inin babas1 c;ok yuk ta~1r. Uzak akraba yaray1 saramaz.
Bu sozde baba , kelale dt~1na <;tkanlmt~ttr .
Alimler, kelalenin olen ki~inin ad1 mt yoksa onun geriye b1rakttg1 mirasc;1lann
ad1 mt oldugu konusunda gbrO~ aynl1g1na dO ~ mO ~ lerdir.
Ebu Ubeyde Ma ' mer b. el-MOsenna der ki "Kelale c;ocugu ve babast olmayan
blOdOr." Bu gorO~ Basral1 alimlerin de tercihidir. Kufeli ve Medineli alimler, "Kela le,
ic;lerinde c;ocuk ve baban1n bulunmadtgt mirasc;1lardtr." derler. Birinci gbrO~On
delili, Allahu Teala 'nin,

k~~ ..Sj}. ~j 0L5 .)~~

"Eger bir erkege kelale olarak mirasc;1 olunuyorsa " (en-Nisa 4/ 12) Yani "Kelale
oldugu halde mirasc;1 olunuyorsa " demektir . ..I-% kelimesi hal olarak OstOnlOdOr.
Nitekim ~\j l~j ~_;:. Zeydi ayakta iken dbvdO denildiginde ~ \j kelimesi de
"hal " dir. Mirasc;1 olunan ki~i olOdOr. Bundan anltyoruz ki ..I-% onun niteligidir.
lkinci gbrO~On delili, Allahu Teala'n1n ~u buyrugudur.

"Ey Muhammed! Senden fetva isterler. Allah size ke/a/e hakkmda ~oyle fetva
verir. "(en-N isa 4/ 176) Yani "senden kelale hakkinda fetva isterler" anlam1ndad1r.
Fetvayt ic;lerinde c;ocuk ve baba bulunmayan mirasc;tlar isteyebilir. Arna c;ocugu ve
210_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit
babas1 bulunmayan blu sorulacak olursa, bu soruyla hic;bir ~ey anla~1lmaz . Ayette
gec;en .UJ\S kelimesi ..!.,.;j fiili ile ustUn harekeli olarak . ~.JY, (mi rasc;1larla) takdiriyle
de esre harekeli olarak okunmu~tur. Esreli okunu~.kelale kelimesinin mirasc;ilann
ad1 oldugunu gbsteren bir delildir. OstOnlu okuyu~ kelale kelimesinin yukanda
i~aret ettigimiz mirasc;ilan ve bluyu ic;ine almas1ndan dolay1d1r. Nitekim i'11 J.l
(karde? oglu) kelimesi de, bu ikisinden her birini ic;ine al1r. Kelaleden maksad1n
mirasc;ilar oldugu sunnetle sabit olmu~tur. Peygamber (s av) ?byle buyurur. ii) .:_,; j
~ ~ '1~j .J5- "Kim geride bak1ma muhtac; ki~iler b1rak1rsa on/arm nafakas1
bana -aittir." Bu hadiste gec;en .J5- kelale anlam1nad1r. Bunu bgrenince deriz ki, k1z
ve erkek karde?ler uc; sin1ft1r.
Benu '/-a 'yan : Bunlar ana-baba bir k1z ve erkek karde?lerdir. Onlara bu isim bir
?eyin ayn1s1, o ~eye tam olarak benzedigi ve onlann her iki tarafla da baglantilan
tam oldugu ic;in verilmi?tir.
Benu '/-a/lat: Bunlar baba bir k1z ve erkek karde?lerdir. Bir ?air ?byle der:
Yusuf'u baba bir karde~ler yuvarlad1g1 zaman
41
Sulu bir kuyunun dibinde ikamet eder oldu.
Benu '/-ahyaf: Ana bir k1z ve erkek karde?lerdir. Onlara bu isim, Araplar, atin
bir gbzu mavi diger gbzu surmeli oldugu zaman ~\ ,_;.) dedikleri ic;in verilmi?tir.
(29/154]
At bir gbzuyle bir ~eye diger gbzuyle ba?ka bir ?eye baglanm1?t1r. Ana bir
karde?lerin durumu da bbyledir.

ANA BIR ERKEK VE KIZ KARDE~LERiN MIRASI

Allahu Teala 'n1n kitabina uya rak ana bir karde?lerin miras1ni ac;1klamaya
ba?l1yoruz . Allahu Teala onlann mirasindan sbz eden surenin ba? taraflannda
<( ~\) ~ 4lj ~t_;1} ~')\5- .:_,_)}. ~_) 0l5 0µ ~
"Eger bir erkege veya kadma babas1 ve c;ocugu olmadan mirasc;1 olunuyorsa,
miras b1rakanm bir erkek veya bir k1z karde~i varsa." (en-Nisa 4/ 12) Yani anadan bir
erkek veya bir k1z karde?i varsa demektir. Sa'd (ra )' 1n k1raatinde de bbyledir.
Ana bir karde?ler belirli pay sahibidir. Onlann erkek olsun kad1n olsun bir tane
olanina alt1da bir, iki veya daha c;ok say1da olanlanna kad1n ve erkek arasinda e?it
payla?t1nlmak uzere uc;te bir pay verilir. Sayilan c;ok olsa da red durumu d1?inda
uc;te birden fazla verilmez. Avl durumu d1?inda tek ana bir karde?e de alt1da birden
az verilmez. Bu delille sabit olmu? bir hukumdur. Allahu Teala,
.J.. , • i~li j - ~ r-+'
;l5r" "'' J.ll~ : -~<-t I ~l5 0tj• rJ"' .1...:Ji 1,~
- i:..r? .r- y
~: - .t>\ ' i<:-1~
• - .J If-:-'
A-
"\'. -
-
<...>:.
- - '}"
Kitabu'I feraiz (Miras§tlarm Paylar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _2tl
"Her birine a/t1da bir pay verilir. Eger birden fazla karde~i olursa o zaman ur;te
bir payda e~it olarak ortakt1rlar." (en-Nisa 4/1 2) buyurur. Ortakl1k sozu paylann e?it
olmasin1 gerektirir. Bu ifade Allahu Teala'nin ana bir karde?lerin erkek olanlanyla
kadin olanlann1n paylann1 e?itledigine bir delildir. Akll da bunu gosterir. Cunku
onlar olenle ana araci11g1yla baglant1 kurarlar. 0 halde onlann miras1 baglant1
kurduklan ki?inin miras1na k1yas edilir.
Ananin mirasta iki durumu vard1r. Ana bir karde?lerden bir tane olan durumu,
ananin iki durumundan en kotU olan1na k1yas edilir. Ona bu durumda alt1da bir
verilir. Ana bir karde?lerden c;ok say1da olanlar, sayllann1n c;oklugu nedeniyle
guc;lendikleri ic;in ananin iki durumundan en iyi olan1na k1yas edilirler. Ana
arac1l1g1yla oluyle baglant1 kurduklan ic;in erkek ve kad1nlar e?it pay al1rlar. Asabelik
yonuyle erkek kad1ndan fazla pay al1r. Ana bir erkek karde?lerin asabelikleri yoktur.
Ana bir karde?ler, butUn alimlere gore dort s1n1f kimseyle mirasc;1 olamazlar.
Bunlar erkek olsun kadtn olsun c;ocuk ve ogul c;ocugu, baba ve dededir. Cunku
Allahu Teala onlann mirasc;1 olmalannda kelale olmay1 ko?ul koymu?tur. Daha once
beyan ettigimiz uzere kelale baba ve c;ocuk d1?inda kalan akrabad1r. Sahabiler ana
bir karde?lerin , ana-baba bir ve baba bir karde?lerle du?meyecekleri, baba bir
karde?lerin onlann payin1 eksiltmeyecegi konusunda da goru? birligi ic;indedir.
Sahabiler ana-baba bir karde?lerin, ana bir karde?lerin pay1n1 eksiltip
eksiltmeyecegi konusunda goru? aynl1g1na du?mLi?lerdir. Bu goru? aynl1g1n1n
ac;1klamas1, bir kadin1n olup geride, koca, ana, ana bir iki erkek karde?. veya ana
bir iki k1z karde? veya ana bir bir erkek bir k1z karde? ve ana-baba bir iki erkek
karde? b1rakt1g1 sorundadtr. Ali, Ebu Musa el-E?'arl ve Obey b. Ka'b (r a.)'a gore,
kocaya yan, anaya alttda bir, ana bir karde?lere uc;te bir verilir. Ana baba bir Mii~arrake
karde?lere hic;bir ?ey verilmez. Hanefl alimler (rh a.) de bu goru?Li benimsemi?lerdir.
Osman ve Zeyd b. Sabit (r a )' e gore ise uc;te bir pay, ana bir karde?lerle ana-baba
bir karde?ler arastnda e?it olarak bolu?tUrulur. Bu da $urayh, Sevri, $afil ve Malik
(rh a )' in goru?udur. Buna mu?arrake sorunu denir. Omer onceleri ana-baba bir
karde?lerin ortak edilmesini kabul etmiyordu. Sonradan onlann ortak edilmesi
goru?une dondu . lbn Abbas (ra.)'tan iki goru? rivayet edilmi?tir. Bu iki goru?ten
kuwetli olan, ana-baba bir karde?lerin ortak edilmesidir. lbn Mes'Qd (ra )'dan da iki
goru? nakledilmi?tir. Bunlann en kuwetli olant ana-baba bir karde?leri ortak
etmemektir. Bu soruna mes'eletU 't-te?rik ve h1mariyye denir. Rivayet edildigine
gore ana-baba bir karde?ler Omer (ra.)'e bu sorunu sorarlar . 0 da onceleri
benimsedigi gibi onlann ana bir karde?lere ortak edilmelerini kabul etmez . Bunun H1mariyye
uzerine ana baba bir karde?ler " Babam1z1n e?ek oldugunu fa ~zet. Biz bir anneden
dog mu? deg ii miyiz." derler. Bunun uzerine Omer dogru soylediniz der. Onlann
ortak edilmeleri goru?unu benimser. Bu, ftkhi gerekc;e ile verilen bir hukumdur.
Cunku miras hakktntn kazanllmast olene yak1nl1k ve onunla baglant1ya goredir.
Ana bir karde?lerin oluyle baglantllan ana iledi r. Ana-baba bir karde?ler, olenle
212 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut
baba ile de baglantilan olmas1 a<;:1sindan tercih edilirler. Bu fazla baglant1 nedeniyle
ana-baba bir karde~lere oncelik verilmese de en azindan ana bir karde~lerle e~it
[29/155]
tutulmalld1rlar .
Burada ana-baba bir karde~lere oncelik verilmez . (unku olenle baba
araci11g1yla baglant1 kurma asabelik nedenidir. Asabe olanlann miras hakk1
kazanmalan belirli pay sahiplerinin miras hakk1 kazanmalanndan sonra gelir. Bu
sorunda belirli pay sahiplerinden geriye hi<;:bir ~ey kalmamaktad1r. 0 halde, ana
baba bir karde~ler a<;:1sindan olenle baba yoluyla bag\ant1 kurma dikkate a\1nmaz.
Geride sadece ana akraballg1 yoluyla baglant1 ka\1r. Bunda da bOtUn karde?ler
birbirine e?ittir. " Babam1z1n e?ek oldugunu farzet " diyenlere kar?1 cevab1m1z
?Udur: Baban1z1 e?ek sayarsak annenizi de di?i e?ek saymam1z gerekir. Onunla
baglant1 kurmayla hi<;:bir ~ey kazan1\maz . Bu sozun anlam1 ~udur . Baba akrabal1g1
yoluyla olenle baglant1 kurma asabelik hakk1 kazanma nedenidir. Bu neden
bulunduktan sonra, ana akrabal1g1 hak kazanma nedeni degil, tercih nedeni olur.
Bundan dolay1 ana-baba bir erkek, karde? baba bir erkek karde~e tercih edilir. Tek
ba?1na hak kazanma nedeni olan ?eyle tercih yapilamaz. Tercih sadece hak
kazanma nedeni olmayan ?eyle yapil1r. Bununla ana-baba bir karde?ler hakkinda
ana akrabal1gin1n , hak kazanma nedeni olmad1g1 a<;:1k<;:a anla?il1r.
Asabelik miras nedenlerinin en gu<;:lusudur. Zay1f olan neden gu<;:lu olan
neden kar?1s1nda varl1k gosteremez. 0 ha\de ana-baba bir karde?ler a<;:1sindan
belirli paya hak kazanma soz konusu olmaz. Boyle bir durum soz konusu
olmay1nca paylann sahiplerine verilmesi gerekir. Eger paylar sahiplerine verildikten
sonra bir pay kalirsa , o asabeye verilir. Kalmazsa onlara hi<;:bir ?ey verilmez . Anaya
akraba\1k konusunda ana bir karde?lerle ana-baba bir karde?ler arasinda e?itlik
dikkate al1ninca baba akraba\1g1 tercih edilip u<;:te bir pay1n tamam1nin onlara
verilmesi gerekir. Nitekim ana-baba bir erkek karde~ler ana akraba\1g1 nedeniyle
baba bir erkek karde?lere tercih edilirler. Bunun delili ~udur: Sorunda anadan bir
karde?, ana-babadan on erkek karde? olsa, alt1da bir, ana bir karde?e, kalan ana-
baba bir karde?lere verilir. Bu meselede onlara e?it pay veri lecegini soyleyen hi<;:
kimse yoktur. Ana akraballginda e?itlik dikkate a\1nsayd1, burada da dikkate
a\1nmas1 gerekirdi. Geriye ana bir karde?in, ana-baba bir karde?e tercih edilmesi
ka\1r. Bunu ogrendikten sonra ?byle deriz: Yukandaki sorunda ana-baba bir iki
erkek karde~ yerine, ana-baba bir iki k1z karde~ olsayd1, sorun mli?errake sorunu
olmazd1 . (unku ana-baba bir iki k1z karde?e belirli pay olarak Li<;:te iki pay verilir.
Sorun avliye o\ur . Ana-baba iki erkek karde~ yerine baba bir iki erkek karde~
olsayd1, sorun yine mli?errake sorunu olmazd1. (unku ana-baba bir karde?lerin
ana bir karde?lere ortak yap1\masin1 soyleyenler bunu, olene ana ile baglant1
kurmakta e?it olduklan i<;:in boyle soyluyorlar. Olenle bu tUr baglant1 kurma baba
bir karde?ler i<;:in soz konusu degildir. Ana bir karde? bir tane olursa sorun yine
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylan) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _213
mO?errake olmaz. ~Onku belirli pay sahipleri paylanni ald1ktan sonra geriye mal
kal1r.

ANA-BABA BIR KARDE~LERIN MiRASI

Benu'l-a 'yan (ana-baba bir karde?lerin) mirasc;1 olmalan konusunda da ?byle
deriz: Olenin kendi c;ocuklan olmazsa, ana-baba bir karde?ler miras konusunda
onlann yerine gec;erler. Karde?lerin erkekleri erkek c;ocuk, kad1nlan da k1z c;ocuk
yerine gec;erler. Oyle ki, ana-baba bir k1z karde? tek olursa yan, iki ve daha c;ok
[29/156)
say1da olursa uc;te iki pay al1r. Bu hukumler Kur'an'da vard1r. Allahu Teala ?byle
buyurur:

"Bir k1z karde:;i bulunan bir kimse o!Urse, b1rakt1g1 maim yans1 o k1z
karde:;inindir." (en-Nisa 4/ 1v1) Daha sonra da ?byle buyurur:

'.£. _!j.r,: ,,.Jtill.i\ I ' ~ t ~ · ,:: ~\ 8\S 0\1 }._

L;...
~y::-' ~r

"Eger mirasr;1 olan iki k1z karde:; ise o zaman olenin b1rakt1g1 maim ur;te ikisi
onlannd1r." Sayilan ikinin OstOnde olursa k1zlann miras1 da bbyledir.
(en-Nisa 41176)
Allahu Teala burada, ikinin OstOndeki say1da k1zlann miras1n1 anmay1p, iki k1z1n
miras1ni ac;1klad1. Orada da iki k1z1n mirasin1 ac;1klamad1. Bundan amac;, ikisinden
biriyle digerinin hukmunun c;1kanlmas1d1r . Erkek olursa, ana-baba bir tek karde?e
mal1n tamam1 verilir. Bu husus Allahu Teala'nin,

.£. :J - l : l : ('~ ~ l 0\ I :~ ', , '}._

' -''-fr'-r-:1 ~ '-fr'.t-Y'-' r
"(ocugu olmazsa erkek karde:; ona mirasr;1 olur. " buyruguyla
(en-Nisa 4/ 176)
sabit olmu?tur. Bu ayet, b1rakt1g1 malin tamamina mirasc;1 olur, anlam1nad1r. Eger
bz erkek karde?ler birden c;ok olurlarsa ogullara k1yas edilerek mal aralannda e?it
olarak bblO?tOrulur. Ana-baba bir erkek ve k1z karde?lerin kan?1k olmalan
durumunda mal aralannda c;ocuklar aras1nda oldugu gibi erkege iki k1z pay1
dO?ecek ?ekilde payla?t1nlir. Ak1I da taksimin boyle yapilmas1n1 gbsterir. Mirasc;il1k,
miras b1rakan ki?inin blumunden sonra b1rakt1g1 mal1 hak etme siras1nda olunun
yerine gec;ecek ki?i ic;in hukuki bir vekilliktir (hilafet). Bu vekillik de ya vela, ya kan
kocal1k, ya da akrabal1k yoluyla olur.
Baba bir karde?lerin miras1, ogul c;ocuklann1n miras1 gibidir. $6yle ki, ana-
baba bir karde?lerin olmamas1 durumunda, baba bir karde?lerin erkek olanlan ogul
c;ocuklannin erkegi, kadinlan da ogul k1zlan yerini tutarlar. Nitekim ogul c;ocuklan
da blenin kendi c;ocuklan olmad1g1 zaman onlann yerini tutarlar. Ogul ile birlikte
ogul c;ocuklan mirasc;1 olamad1g1 gibi, baba bir karde?ler de ana-baba bir erkek
214 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'l-Mebsut
karde~le birlikte mirasc;1 olamaz. Baba bir k1z karde~. kendisiyle birlikte ana-baba
bir erkek karde~ de bulunursa, o k1zla birlikte bulundugunda asabe de olamaz. Bu
durumda mal1n yans1 k1z1n kalan da ana-baba bir erkek karde~in olur. Baba bir k1z
karde~e hic;bir ~ ey verilmez.

Ana-baba bir karde ~ ler yalniz kadin iseler; bir tane ise, ona yan, baba bir k1z
karde~ler de sadece kadin iseler onlara da uc;te ikiyi tamamlamak ic;in alt1da bir
verilir. Eger baba bir k arde~ler k1z ve erkek kan ~ 1k iseler, kalan mal aralannda
erkege iki k1z pay1 du ~ece k ~ekilde bolu ~tUrulur . lbn Mes'Od (r a )'a gore baba bir
k1z karde~ler i<;in pa y la~maya ve alt1da bire bak1hr. Bunlardan hangisi daha az ise
onlara o verilir.
Eger ana-baba bir k1z karde~ler iki veya daha c;ok say1da iseler onlara uc;te iki
pay verilir. Baba bir k1z karde~lere, kalan malda kendileriyle birlikte asabe yapacak
erkek olmazsa hic;bir ~ey verilmez. lbn Mes'Od (r.a .)'a gore kalan sadece erkeklere
verilir. Bu mesele lbn Mes'Od (ra.)'un goru~une gore olenin k1zlanyla birlikte
bulunan ogul c;ocuklan konusunda daha once gec;en 1drar sorununun bir
benzeridir. lbn Abbas 'tan gelen ~az bir rivayet42 d1 ~ inda sahabiler aras1nda, baba
bir karde ~ lerin babayl a bi rlikte hic;bir ~eye mirasc;1 olamayacaklan konusunda goru~
aynl1g1 yoktur . Biz bu ~az rivayeti ac;1klam1~t1k. Onlann dedeyle birlikte mirasc;1
olmalan konusunda belirgin bir goru~ aynl1g1 vard1r . Bunu da yeri geldiginde
in~allah ac;1klayacag1z.

Baba bir karde ~ lerin, ogulla birlikte de hic;bir ~eye mirasc;1 olamayacaklan
konusunda goru~ aynl1g1 yoktur. ~unku onlann mirasc;1 olma ko~ ulu, olenin yok
olan bir k i~ i olmas1d1r. Allahu Teala ~oyle buyurur:
~ .illi. J.;1 ,;>! )> "Bir kimse helak olursa" (en-Nisa 4/ 176) Oglu bulunan bir kimse
yok olan bir kimse degildir.
Sahabiler (r.a.) baba bir karde~lerin k1zlarla birlikte mirasc;1olmalan konusunda
goru ~ aynl1gina du ~ mu~lerdir . Bu goru ~ aynl1g1, baba bir karde~lerin erkekleri
hakk1nda degil tek ba ~ina bulunan k1zlan hakk1ndad1r. ~oyle ki, bir kimse olup,
geride bir veya iki k1z, bir ana-baba bir erkek karde ~ . veya baba bir erkek karde~
b1raksa, kalan yan olsun uc;te bir olsun karde~indir . Bu sunnetle sabit olmu~tur .
Peygamber (sa v.),
}~ ~) Jj~ ..:_j;\ LJ ~~ ~1)i1 1~\ " Belirli pay/an pay sahiplerine
43
verinfz. Paylardan geriye kalan (olene) en yakin erkege aittir. " Olene en yak1n
erkek de erkek karde~tir Arna bir veya iki k1zla birlikte, ana-baba bir k1z karde ~
(29/157]
veya baba bir k1z karde~ olursa, Omer, Ali, Zeyd b. Sabit ve lbn Mes'Od (r a.)'a gore

42
~az rivayet: Guvenilir bir ravTnin gerek zabt fazlailg1 gerek diger ravilerde aranan hususlar a~1s 1 n d a n
kendisinden daha ustUn bir raviye ayk1n olarak tek ba~ 1 na naklettigi hadistir.
43
Ahmed b. Hanbel, MOsned, 1/292; BuharT, Feraiz 4; Muslim, Feraiz 2; Tirmizi, Feraiz 8.
Kitabu'I feraiz (Miras~darm Paylar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 21 S
yan olsun uc;te bir olsun kalan k1z karde?indir. lbn Abbas (ra )'a gore bu durumda
k1za hic;bir ?ey yoktur. Bunun asl1 ?udur: Sahabilerin c;oguna gore k1z karde?ler
k1zlarla birlikte asabe olurlar. Bu fakihlerin c;ogunun da gor0?0dur .lbn Abbas (ra)'a
gore k1z karde?ler asabe olamazlar. Erkek ve k1z karde?lerin kan?tk olarak
bulundugu sorunda lbn Abbas (r.a)'dan gelen rivayetler degi?iktir. Ondan rivayet
edildigine gore kalan aralannda erkege, iki k1z pay1 du?ecek ?ekilde bolu?tUrulur.
Bu onun en saglam olan goru?Lidur. Yine ondan rivayet edildigine gore kalan1n
tamam1 erkege aittir.
K1z karde? ister ana-baba bir, ister baba bir olsun k1zla beraber asabe olur.
Ancak baba bir k1z karde?le birlikte, ana-baba bir erkek karde? bulunursa ?Oyle ki
bir kimse geride bir k1z, ana-baba bir erkek karde? ve baba bir k1z karde? b1rak1rsa.
k1za yan pay verilir. Kalan ana-baba bir erkek karde?in olur. Baba bir k1z karde?e
hic;bir ?ey verilmez. Sorunda bir k1z, ana-baba bir k1z karde?, baba bir, bir k1z bir de
erkek karde? bulunursa taksim yine boyle olur. Yine lbn Abbas (ra)'dan kalanin
tamamin1n erkege ait oldugu da rivayet edilmi?tir. Ona ait goru?lerin en kuvvetlisi,
kalanin aralannda erkege iki k1z pay1 du?ecek ?ekilde bolu?tUrulmesidir.
Biz Hanefllere gore ise ,kalan1n tamam1 ana-baba bir k1z karde?indir. lbn
Abbas (r.a)'1n delili, Ma'mer'in, Zuhrl'den, Zuhrl'nin EbO Seleme b. Abdurrahman
(r.a.)'dan rivayet ettigi hadistir. EbO Seleme der ki: lbn Abbas (ra)'a, bir k1z bir de
k1z karde? bulunan bir feraiz sorununu sordum . "K1za yan verilir, k1z karde?e hic;bir
?ey yoktur ." dedi. Bunun uzerine ben "Omer (r.a.) 'k1za yan, kalan da k1z karde?e
verilir.' derdi" dedim . lbn Abbas k1zd1 ve dedi ki "Siz mi daha iyi biliyorsunuz yoksa
Allah m1? Allahu Teala.
t
~ ..:..;..\ Uj :J3 U ~ ~ _j_;.:1 <?! "Eger c;ocugu olmaytp da bir ktz karde~i
bulunan bir kimse 6/0rse" (en-Nisa 4/176) buyurur. Zuhrl der ki "Ben lbn Abbas
(r.a.)'1n maksad1n1 anlayamad1m da bunu Ata'ya sordum Ata ?Oyle dedi : Onun
maksad1, Allahu Teala. c;ocuk bulunmamak ko?uluyla k1z karde?e yan pay
vermi?tir. (ocukla birlikte ona yan pay vermemi?tir. (ocuk kelimesi erkek ve k1z
her ikisi ic;in de gerc;ektir. Gormez misin Allahu Teala, c;ocuk nedeniyle anan1n
payin1 uc;te birden alt1da bire du?OrmO?, bu du?Lirmede erkek ve k1z birbirine e?it
olmu?tur. Kocay1 yandan dortte bire, kany1 dortte birden sekizde bire c;ocuk
nedeniyle du?Lirmu?, bu du?Ormede de erkekle k1z birbirlerine e?it olmu?tur. O
halde burada da, k1z karde?in mirasc;1 olmas1 ic;in c;ocugun bulunmamas1 ko?ul
konulmu?tur. Bu konuda da erkek ve k1z birbirine e?ittir. Bunun delili ?Udur. Belirli
pay sahibi pay1n1 ald1ktan sonra kalana. nesep yonunden asabe olanlar hak sahibi
olurlar. Erkek karde? asabe, ama k1z karde? asabe degildir. (unku tek ba?tna
bulundugu zaman k1z karde? asabe olamaz. Bundan anl1yoruz ki, k1z karde? bizzat
asabe olanlardan degildir. 0, ba?ka biriyle beraber bulundugu zaman, ancak, o
ba?kas1 asabe ise asabe olur. K1z asabe degildir. 0 halde k1zla birlikte iken k1z
216_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit
karde?in asabe olmas1 caiz degildir. $ayet k1z karde? k1zla birlikte asabe olsayd1
onunla mirasa ortak olurdu. Halbuki o, buti..in alimlere gore k1zin pay1na ortak
olamaz . Boylece k1z karde?in asla asabe olmad1g1n1 ogreniyoruz. Ancak aralannda
erkek karde? bulunursa k1z karde?ler, o zaman erkek karde? nedeniyle asabe olur.
Bizim bu konuda delilimiz Allahu Teala'nin ,

4.i.lj :J ~ ~ j_:;1 .;>! ~

"(ocugu o/mayan kimse a/Urse .. " (en-Nisa 4/17 6) buyrugudur. Burada gec;en
c;ocuk kelimesi erkek c;ocugu demektir. Bunun delili, Allahu Teala 'ntn o ayetine
atfedilmi? olan,

4.i.lj lJ ~ r3 01 li;. ~j ~
"(ocugu olmazsa erkek karde~ ona mirasc;1 olur." (en-Nisa 411 76) ayetidir. Bu
(29/158]
ayet herkese gore onun oglu olmazsa anlaminad1r. Hatta erkek karde? olenin
k1z1yla birlikte mirasc;1 olur.
Eger, "Bu iki ko?ulun her biri bag1ms1z bir olayda anilm1? iki ko?uldur.
Dolay1s1yla bu iki ko?ulun birinde maksad1n erkek c;ocuk olduguna dair delil
bulunmas1, ikincide maksad1n da erkek c;ocuk oldugu anlam1na gelmez." denilecek
olursa biz de ?oyle deriz. Hay1r oyle degildir. Hepsi tek bir ko?uldur. ~unku once,
erkek karde? olu olup k1z karde?e yan verilecek sorun anlld1. Sonra ayn1 sorun ktz
karde? olu erkek karde? mirasc;1 sayllarak anild1. Ona maim tamam1 verildi . Bununla
ko?ulun tek oldugu ortaya c;1km1? oldu . Bu ko?ul da c;ocugun bulunmamas1d1r.
Sonra bu iki yerden birinde gec;en c;ocuk kelimesinden amac; k1z degil erkek
c;ocuktur. $u halde diger yerde de amac; boyle olur. Sunnet de bu anlama i?aret
eder. Rivayet edildigine gore EbO Musa el-E?'arl (r.a.)'ye bir k1z, bir ogul k1z1 ve bir
de k1z karde? bulunan bir miras sorunu soruldu. 0 da, k1za yan pay kalan da k1z
karde?e verilir dedi . Bu sorun lbn Mes'Od (ra.)'a soruldu . 0 da, "Oyleyse ben
?a?1rd1m ve dogruyu bulamad1m . ResOlullah (sa v.)' 1 ?Oyle soylerken i?ittim: ·: ~,i)
~:~ .jUlj fo1 ~ ._;Ll1 .)~I ~~j ~I "K1za yan, u<;te ikiyi tamamlamak
ic;in ogul k1z1na alt1da bir, kalan da k1z karde?e verilir. " 44 buyurdu. Bu hadiste k1z
karde?in k1zla birlikte asabe oldugu ac;1kc;a ifade edilmi?tir .
Bunun akli delili, k1z karde?in tek ba?tna bulunmas1 durumu onun erkek
karde?lerle birlikte bulunmas1 durumundan daha kuwetlidir. ~unku birlikte
bulunma durumu, mirasa ortak olma durumudur. Tek ba?1na bulunma
durumunda ise ortakllk yoktur. K1z karde?, erkek karde?lerle birlikte bulunma
durumunda mirastan yoksun olmad1gina gore, tek ba?tna bulunma durumunda
oncelikle yoksun olmaz. Bununla, c;ocugun kendisinin varhginin, k1z ve erkek
karde?lerin mirastan yoksun olmalann1 gerektirmedig i ve onlann sadece k1z1n
pay1yla mirastan yoksun olduklan anla?1l1r. Gormez misin, bir k1zla birlikte bulunan

44
Ahmed b. Hanbel, Musned, 1/428; Buhar1, Feraiz 7; EbODavOd, Feraiz 4 ; Tirmizi, Feraiz 4.
Kitabu'I feraiz (Miras~darm Paylart) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _2t 7
ana-baba bir k1z karde~lere alt1da bir pay verilir. Eger k1z karde~ler, k1zlann pay1yla
yoksun olmayacak olsayd1, k1zlann pay1 onlarla tek k1z arasinda ortak olurdu.
Nitekim ogul k1zlan k1zlann pay1nda tek k1za ortak olmazlar. Bu durumda onlara
alt1da bir pay verilir. K1z karde~lerin k1zlann pay1yla yoksun olu~u . k1zin pay1
d1~indaki k1s1mda olunca, yoksunluk ortadan kalk1p k1z karde~ler ic;in mirasc;1 olma
hakk1 dogar. lki k1zla birlikte olan ogul k1zlan ise boyle degildir. (unku ogul
k1zlannin mirastan yoksun olmalan k1zlann paylanndan dolay1 degil k1zlann
varl1g1ndan dolay1d1r. Buna, k1zlann miras1 hak etmelerinin blene yakinl1ga
dayanmas1 da i~aret eder. Olene yakinl1k dogumla olur. Bir kimseye kendi c;ocugu,
oglunun c;ocugundan daha yak1nd1r. Babas1, olene dedesinden daha yakin oldugu
gibi babas1nin c;ocugu da ona, dedesinin c;ocugundan daha yak1nd1r. Karde~ler de
baban1n c;ocukland1r. Genel olarak asabelik, babayla baglant1 kurma nedeniyle
kazanli1r. lhtiyac; duyulmas1 durumunda asabelik hakk1, k1z olsun erkek olsun
babanin c;ocuklan ic;in dogar. K1zlarla birlikte bulunan k1z karde~ler hakkinda
asabelige ihtiyac; dogmu~tur. (unku onlar k1zlann payindan yoksun kalm1~lard1r .
K1z karde~lerle birlikte erkek karde~ olursa, onlann erkek karde~le asabe
yaplimalan daha uygundur. Erkek karde~ olmazsa k1z karde~ler, k1zlann pay1ndan
artan k1sm1 almada asabe yapli1rlar.
Ogul k1zlannin paylan ise boyle degildir. (unku ogul k1zlan hakk1nda
asabelige ihtiyac; olmaz. (unku ogul k1zlan k1zlara aynlan paydan yoksun
kalmazlar.
Ana bir k1z karde~ler ise boyle degildir. (unku onlar olenle ana arac1 ile
[29/159]
baglant1 kurarlar. Ana akrabahgin1n ise asabelikte etkisi yoktur. Gbrmez misin, ana
bir erkek karde~ de ana akrabal1g1 ile blenle baglant1 kurar. Bunu ~u durum da
ac;1klar: Allahu Teala baba bir ka rde ~lerin mirasc;1 olmalan ic;in, anlam1 kapal1 bir
kelaleyi ko~ul koydu. Bir k1z1 olan kimse mutlak olarak kelale degildir. Baba bir
karde~lerin kelale olarak mirasc;1 olmalan Allahu Teala'nin ~u ayeti ile sin1rl1d1r:

~ :Jj ~ _;.;) J.l.L, Jyl ~! t

"Eger r;ocugu olmayan kimse a/Urse." (en-Nisa 4/176) Burada gec;en c;ocuk
kelimesi, bu ayetin son k1sm1ndaki,

L ~ L.; - ~t.;.. ~ - '· 1I ~l.5 ~1 - }.,

"'\ ,J · ~ Y-oY µ r
"Eger mirasr;tlar erkek ve kadtn olmak uzere ikiden fazla karde~ iseler." (en-Nisa
4/176) ifadesinin i~aret ettigi uzere, erkek c;ocuk demektir. 0 halde burada ko~ul
ittifakla erkek c;ocugun bulunmamas1d1r. Bu ko~ul ayetin ba~ taraflannda ac;1kc;a
ifade edilmeyip daha sonra ona baglanarak ac;1kland1. Bunun delili bir k1z1 olan
kimse gerc;ekte kelale, gorunurde kelale degildir. (unku kelale nesebi kesik olan
ve kendisine hic;bir kimse baglanmayan ki~i demektir. Erkek karde~ler, karde~lerine
218 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut
baglanmazlar. K1z1n c;ocuklan analannin babas1na degil babalannin babas1na
baglan1r. K1z1 olan kimse gerc;ekten kelale oldugu ic;in ana-baba bir veya baba bir
karde~ler ona mirasc;1 olur dedik. Gorunurde kelale olmad1g1 ic;in ana bir karde~ler
ona mirasc;1 olamaz dedik. Bunu ogrendikten sonra deriz ki k1z ve erkek karde~ler
her ne kadar mirasc;1 olmada c;ocuklann yerine gec;seler de ba?kalann1 mirastan
yoksun etmede onlann yerine gec;emezler. Hatta onlar, kan ve kocanin pay1ni
azaltamazlar . Bir karde? de anan1n pay1n1 uc;te birden alt1da bire dO?Oremez.
(ocuklar ise boyle degildir. (Onku mirastan yoksun etme akll bir gerekc;e ile degil
delille sabittir. Bu bak1mdan mirastan yoksun etme hakk1, haklannda delil bulunan
ki?iler ic;in sabit olur. Mirastan yoksun etmeyle ilgili delil de sadece c;ocuklar
hakk1nda gelmi?tir. Mirasc;1 olma ise boyle degildir. Onun gerekc;esini akll
kavrayabilir. Bu da daha once belirttigimiz gibi akrabal1kt1r .

AKRABALIGI FARKLI OLAN KARDE~LER I N M IRASI

Eger sana her birinin farkl1 akrabal1kta uc; erkek karde?i bulunan farkll
akrabal1kta uc; erkek karde?in miras1 sorulursa de ki ; bu geride iki ana-baba bir
erkek karde?, dort baba bir erkek karde?, dort de ana bir erkek karde? b1rakan bir
oludur. (Onku ana-baba bir karde~in ana-baba bir karde?i, olenin de ana-baba bir
karde?idir. Onun baba bir karde?i de ana bir karde?i de olen ic;in boyledir. Baba bir
karde?i ile onun ana-baba bir karde~i. olenin baba bir iki karde?idir. Onun ana bir
karde?i ise olene yabanc1d1r. Sonuc;ta olenin iki ana-baba bir karde?i, dort baba bir
karde?i, dort de ana bir karde?i olur. Ana bir karde~lere uc;te bir pay verilir. Kalan
ana-baba bir, iki karde?in olur. Baba bir karde?lere hic;bir ~ey verilmez .
Eger soru , olen kimse geride her birinin farkll akrabal1kta uc; k1z karde?i
bulunan farkl1 akraba uc; k1z karde~ b1rakacak olsa diye gelirse, yukanda yapt1g1m1z
ac;1klamaya gore sonuc;ta olen iki ana-baba bir k1z karde?, dort baba bir k1z karde~.
dort de ana bir k1z karde? b1rakm1? olur. Ana bir k1z karde?lere uc;te bir, ana-baba
bir k1z karde?lere de uc;te iki pay verilir.
Eger soru , olen kimse geride farkl1 akrabal1kta uc; erkek, uc; de k1z karde~
b1rak1r, her erkek karde~in farkll akrabal1kta uc; erkek karde~i ve her k1z karde?in
farkll akrabal1kta uc; k1z karde~i bulunacak olsa diye gelirse, sonuc; olarak bu ki~i
yukandaki ac;1klamam1za gore, ana-baba bir iki k1z iki de erkek karde~. ana bir dort
k1z dort de erkek karde?, baba bir dort erkek dort de k1z karde~ b1rakm1~ olur. Ana
bir k1z ve erkek karde~lere e~it bolu~tOrulmek Ozere uc;te bir pay verilir. Kalan,
erkege iki k1z pay1 du~ecek ~ekilde ana-baba bir k1z ve erkek ka r de~lerin olur.
lbn Abbas (r a )'tan gelen ~az bir rivayete gore ana bir k1z ve erkek karde~lerin
(29/160)
pay1 olan uc;te bir onlara erkege iki k1z pay1 du~ecek ~ekilde bolu~tOrulur . (Onku
onlar olenle ana aracll1g1yla baglant1 kurarlar. Bu miras onlara, anadan alacaklan
Kitabu'I feraiz (Miras~ilarm Paylar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 219
miras gibi bolO?tOrOIOr. Anan1n miras1 ise onlar aras1nda erkege iki k1z pay1
dO?ecek ?ekilde bolO?tOrOIOr. $u halde ana akrabal1g1 nedeniyle hak edecekleri
miras da boyle bolO?tOrOIOr. Fakat biz Allahu Teala'nin,

L
',
..:Jill .;,. ;l5r~
, ~ " : }._
r
"Oi;te bir payda e~it olarak ortakt1rlar." (en-Nisa 4112 ) buyrugunu delil allnz.
Ortakl1k, e~itligi gerektirir. Sonra kan?1k olarak bulunma durumunda asabelik
hOkmOne gore erkek kad1ndan fazla pay al1r. Ana akrabal1g1n1n asabelik hakk1
kazanmada hi~bir etkisi yoktur. Onlar olenle ana arac11ig1yla baglant1 kurma
nedeniyle mirasa hak kazan1rlar . Bu konuda kadin erkege e~ittir. Oyleyse kad1n ve
erkek miras pay1 kazanmada da e?it olurlar. Nitekim bir erkekle bir kadin
aralannda ortak olan bir koleyi ozgOr kilarlar sonra kole olOrse, ikisi de miras~1
olma nedeninde e?it olduklan i~in koleden e?it miras al1rlar.
Eger soru, olen kimse, geride baba bir karde? ~ocugu ile birlikte onun farkll
akrabal1kta O~ amcas1n1 b1rakacak olsa diye gelirse, biz de ~oyle deriz: (ocugun
ana-baba bir amcas1 olenin baba bir karde~idir. COnkO o aynen ~ocugun babas1
gibidir. (ocugun babas1 ise olenin baba bir karde?idir. Ana bir amcas1 olene
yabanc1d1r. Baba bir amcas1nin anas1 olenin de anas1 ise, o olenin ana-baba bir
karde?idir. Anas1 olenin anas1ndan ba?ka bir kadin ise, o olenin baba bir karde?idir.
Geride baba bir iki erkek karde~ ve bir karde~ oglu ka lmas1 durumunda malin
hepsi iki karde?in olur. Geride ana-baba bir, tek erkek karde~ ve baba bir tek k1z
karde? kalmas1 durumunda malin tamam1 ana-baba bir erkek karde?indir.
Eger soru, olen ki?i, geride baba bir karde? ogluyla birlikte fark\1 akrabal1kta
O~ amca oglu b1rakacak olsa diye gelirse deriz ki, ana-baba bir amcasin1n oglu
olenin baba bir karde?inin ogludur. Ana bir amcas1nin oglu olene yabanc1d1r. Baba
bir amcas1n1n oglunun olenin oglu olma olasi\1g1 vard1r. (OnkO olen ana bir
amcas1d1r. Eger soru soran olenin oglu degildir derse sen de ?Oyle cevap verirsin: 0
zaman ~ocuk baba bir amcasin1n oglu olur. $ayet ~ocugun babas1 olenin
annesinden ise o takdirde olenin ana-baba bir erkek karde?inin oglu olup mirasa
en lay1k ki?i o olur. (ocugun babas1 olenin annesi d1?1nda ba?ka bir kadindan
olursa, olen ki?i O~ tane baba bir karde? oglu b1rakm1? olur. Miras aralannda e?it
olarak payla?t1nllr. Bu tor sorunlar bu kurala gore ~ozOmlenir.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

MIRAS SORUNUNDA PAYLAR TOPLAMININ ORTAK

PA YDADAN B0Y0K <;IKMASI (AVL)
Serahsl (rh a.) der ki, feraiz sorunlan adile, kas1ra ve aile olmak Ozere O~
Adile
~e?ittir.
220_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut

Adile, belirli pay sahiplerine (ashab-1 feraize) ait paylann malin bolOndOgO
paydaya e~it olmas1d1r. Mesela bir kimse geride iki ana-baba bir k1z karde~. iki de
ana bir k1z karde~ b1raksa, ana bir k1z karde~ler O<;te bir, ana-baba bir k1z karde~ler
O<;te iki al1rlar. Ayni ~ekilde belirli pay sahiplerinin paylan mal1n bolOndOgO
paydadan az olur. Fakat sorunda asabe tOrO miras<;1 bulunursa, belirli pay
[29/161)
sahiplerinden kalani asabe al1r. Bu sorunda adiledir.
Kas1ra, belirli pay sahiplerine ait paylann malin bolOndOgO paydanin altinda
olmas1 ve asabenin bulunmamas1dir. Mesela bir kimse geride iki ana-baba bir k1z
karde~ ile ana b1rakacak olsa, iki k1z karde~e O<;te iki, anaya da alt1da bir pay verilir.
Red
Miras<;ilar aras1nda kalan1 alacak asabe yoktur. Yeri geldigi zaman a<;1klayacag1m1z
Ozere burada hOkOm "red"dir.
Aile ise, belirli pay sahip lerine ait paylann mal1n bolOndOgO paydadan daha
Aile fazla olmas1d1r. Mesela kocayla birlikte ana-baba bir iki k1z karde~e verilen yan ile
O<;te iki, kocayla birlikte ana-baba bir tek k1z karde~e ve anaya verilen iki yan ile
O<;te bir gibi. Bu sorunda hOkOm Omer, Ali, Osman ve lbn Mes'Od (ra ) gibi
sahabilerin <;oguna gore avldir. Fakihlerin gorO~O de budur. lbn Abbas (r.a.) ise
feraizde "avl"i temelden inkar ediyordu. Muhammed b. el-Hanefiyye ve Ali b.
Avl HOseyin Zeynu'l-Abidin (rh a ) onun bu gorO~OnO alm1~lard1r.
Avl'e ilk hOkmeden Abbas b. Abdulmuttalip'tir. ~OnkO o boyle bir sorun
geldigi zaman Omer (ra )'e "Payday1 yOkseltin." dedi . lbn Abbas (ra .)'a "Payday1 ilk
yOkselten kimdir? " diye soruldu . 0 da dedi ki,"Omer b. el-Hattab'd1r." Ona, O<;te
iki ile yan, yahut iki yan ile bir O<;te bir olan bir feraiz sorunu getirildi de o,
"Allah'in kimi one ald1g1n1 bilmiyorum ki, ben de onu one alay1m . Allah'in kimi
geriye b1rakt1g1n1 bilmiyorum ki ben de onu geri b1rakay1m." dedi. Feraiz
sorununun paydas1ni yOkseltti. Allah'a andolsun ki Allahu Teala 'n1n one ald1klanni
one alsayd1, Allahu Teala'nin geriye b1rakt1klann1 geriye b1raksayd1 hi<;bir feraiz
sorununda payda yOkselmezdi". Bu nun Ozerine "Ey lbn Abbas! Allah'1n one ald1g1
kimdir?" denildi. Oda, "Allahu Teala'nin belirlenmi~ bir paydan ba~ka belirlenmi~
bir paya naklettigi kimse O'nun one ald1g1 kimsedir. Allahu Teala'nin belirli bir
paydan belirlenmemi~ bir paya naklettigi kimse O'nun geriye b1rakt1g1 kimsedir."
cevabin1 verdi .
Ata (rh a)'dan rivayet edildigine gore bir kimse lbn Abbas (ra .)'a sorup dedi ki,
"Paydas1 yOksek feraiz sorununda nasil yapars1n?" O da " Durumu daha kotO
olana zaran <;ektiririm ." dedi. Ona "Durumu daha kotO olan kimdir? " denildi. 0
"K1zlar ve k1z karde~lerdir." diye kar~il1k verdi. Bu nun Ozerine Ata (rh .a.) dedi ki;
" Senin bu gorO~OnOn hi<;bir yaran yoktur. Sen olecek olsan miras<;ilann aras1nda
miras1n1 senin gorO~On d1~inda bir gorO~e gore bolO~tOrOrdOk ." dedi . lbn Abbas
ofkelendi ve ~oyle dedi : "Avli kabul edenlere soyle. Bir araya toplanalim. Sonra
lanetle~elim. Yalancilara Allah'1n lanetini okuyalim. Alic'in kumlannin say1s1n1 bilen
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylari) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _221
(Allah) bir maldan iki yan ve uc;te bir pay vermez. Malin ~u kadan, bir yan, ~u
kadan da bir yanyla gidince uc;te bir nereden verilecek?" Ata: "Bunu Omer
zamaninda nic;in sbylemedin?" dedi. lbn Abbas "Omer heybetli bir adamd1. Ben
de c;ekindim." dedi. Zuhrl (rh a) der ki, "Av\ konusunda, adil, gunahtan titizlik\e
sak1nan bir devlet ba~kanin1n hukmu bnceden bulunmasayd1, hie; kimse lanet\e~me
yani avl sorununda lbn Abbas (r a )'\a farkl1 du~unmezdi.
Baz1 sorunlarda lbn Abbas (ra )' 1n gbru~u belirgin degildir. Bu sorunlardan biri,
bir kad1n blur geride koca, ana, k1z ve ogul k1z1 b1rak1rsa sahabilerin c;oguna gore
kocaya dbrtte bir olarak, on iki paydan Lie; pay, anaya alt1da bir olarak iki pay, k1za
yan alt1 pay, ogul k1zina uc;te ikiye tamamlamak ic;in a\t1da bir pay verilir. Sorun bir 12911621
pay artarak payla~t1rma on uc; pay uzerinden yap1\Jr. lbn Abbas (ra )'in gbru~une
gore mirasc;liardan eksik pay alma zarann1 c;ekecek kimse konusunda
anla~amam1~\ard1r Sufyan der ki -bu ayn1 zamanda Kufelilerin gbru~udur- lbn
Abbas (rh a.)' in gbru~une gore zaran oglun k1z1 c;eker. K1z belirli pay1 olan alt1 pay1
al1r. Kalan - ki bu bir payd1r- da ogul k1zina verilir. <::unku o, k1zdan daha kbtU
durumdad1r. Gbrmez misin, ogul k1zlan blenin iki k1z1 olmas1 durumunda k1zlar
nedeniyle mirastan yoksun kalabilirler. Tavus (rh a.) da ~byle derdi " lbn Abbas
(r a )'in gbru~une gore alt1dan dbrtte bir olarak, bir buc;uk pay, kocaya, alt1da bir
olarak, bir pay anaya verilir. Geriye kalan uc; buc;uk pay1n dbrtte uc;unu k1z, dbrtte
birini de ogul k1z1 al1r. (:unku bu ikisinden her biri belirlenmi~ bir paydan
belirlenmemi~ olan bir paya gec;erler. Dolay1s1yla mirastan eksik pay alma zaranni
bu ikisi c;eker. lbn Abbas (ra )'dan gelen bu gbru~ dogruysa bu "avl"i kabul etmek
demektir. <::unku avl bundan ba~ka bir ~ey degildir. <::unku uc; buc;uk dorde
yetmez. Bu ikisinden her birinin pay1nin tamam1 dbrtle c;arpi\ 1r. Sonra aralannda
dbrtte u~ ve dbrtte bir olarak bblu~tLirulur. Alv de zaten budur.
Bir diger sorun da bir kad1n blur, geride koca, ana, iki ana-baba bir k1z
karde~.iki ana bir k1z karde~ b1rak1rsa sahabilerin c;oguna gore kocaya yar1, alt1
paydan uc;u, anaya alt1da bir, bir pay, ana bir karde~lere uc;te bir iki pay ve ana-
baba bir k1z karde~lere uc;te iki dbrt pay verilir. Bu dbrtle soru n ona avl eder.
Taksim on payda uzerinden yapi\1r.
lbn Abbas (r.a.)'1n gbru~u uzerinde anla~amam1~\ard1r. Sufyan (rh a.) der ki,
Onun gbru~une gore kocaya yan, anaya alt1da bir, ana bir k1z karde~lere uc;te bir
pay verilir. Ana-baba bir k1z karde~lere hic;bir ~ey yoktur. <::unku mirastan tamamen
yoksun kalma zaran, k1smen yoksun kalma zaranna k1yas edilir. Onun gbru~une
gore k1smen yoksun kalma zarann1, ana bir karde~ler degil, ana-baba bir karde~ler
c;eker. 0 halde tamamen yoksun kalma zaran da bbyledir.
Tavus der ki, lbn Abbas (r.a.)' 1n gbru~une gore zaran her ikisinin de c;ekmesi
ic;in kalan uc; buc;uk pay, ana bir karde~lerle ana-baba bir karde~ler aras1nda e~it
olarak bblu ~tLirulur. Bu, ana bir karde~lerle ana-baba bir karde~leri ortak etme
222 _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ __ _ _ __ _ __ _ __ _ _ __ Kitiibu'l-Mebsfit

(te~rik) goru~une dayan1r. lbn Abbas (rh a )'in deli Ii daha once ondan naklettigimiz
sozlerd ir. Cunku akill1 hi<;bir kimse bir miras mal 1nda iki ya n ve bir Li<;te bir yahut
Li<;te iki ve yan paylan du~unemez. Boyle du~unulmesi imka ns1zd1 r. Burada zarar
<;ektirmeye kimin daha lay1k oldugu nu a<;1klamaya ihtiya<; vard1 r. O der ki, belirli
pay sahipleri, Peygamber (s av )'in,

I:
~
I~ t; ~
'.·1.r-
-~i1 Ir--;'-'
~- i\

"Pay/an pay sahiplerine veriniz. "45 buyrugu uzere asabelerden one alin1r.
cunku asabeler, belirlenmi~ olan bir paydan belirlenmemi~ olan bir paya ge<;erler.
Onlar bir yonden belirli pay sahibi, diger yonden asabedir. 0 halde eksik pay alma
zarann1 onlara <;ektirmek daha uygun olur. Diger yonden o ~oy l e der: Zaran,
durumu daha kotU olan miras<;1 <;eker. Onlar da k1z karde~ler ve k1zlard1r. K1z
karde~lerin daha kotU halde olmalannda bir kan~1kl1k yoktur . Cunku onlar babayla,
goru~ aynl1g1 bulunmakla birlikte, dedeyle ve ogul ile miras<;1 olmaktan du~erler.
Aralannda erkek karde~ bulunursa asabe olurlar. Koca, kan ve ana hi<;bir zaman
miras<;il1ktan du~mezler. K1zlar da boyledir. Onlar da aralannda erkek <;ocuk
bulundugu zaman asabe olurlar. Asabe, belirli pay sahibinden sonra gelir.
Durumlan daha kotU oldugu i<;in du~uk pay alma zarann 1 bun lann <;ekmesi daha
uygun olur.
Biz Hanefllerin bu konuda delilimiz ~udur: Onlann hepsi miras1 hak etme
(29/163)
nedeninde e~ittirler. Bu nedende e~it olma, miras1 hak etmede e~it olmay1
gerektirir. Dolay1s1yla onlardan her biri eger payda kafi geliyorsa hakkinin tamamin1
al1r. Paydanin yetmemesi durumunda, alacaklilann bulunmasinda oldugu gibi
onlardan her birinin pay1nin tamam1 terikeyle <;arpil1r. Miras nedeninde e~it
olmanin a<;1klamas1 ~oyledir: On lann her biri ayetle belirlenmi~ paylara sahiptir.
Bunu ~u durum da a<;1klar: A llah'1n pay ay1rmas1, kulun pay ay1rmasindan daha
kuvvetli olur. Kim birine Li<;te bir digerine dortte bir, ba~ka birine alt1da bir
vasiyette bulunursa onlann hepsinin butUn hakk1 Li<;te birle <;arpil1r. Vasiyet edenin
amac1 miras<;llann onay1 ile mal1n yeterl i olmas1 durumunda onlann her birinin
kendisi i<;in belirtilen pay1 almas1, miras<;ilann onay vermemesinden dolay1, mal1n
yeterli olmamas1 durumunda bunlann <;arpilmas1d1r. Allahu Teala bir miras
sorununda iki yan ve bir u<;te bir pay ay1nnca da boyle olur. Bundan anl1yoruz ki
ama<; paydanin yeterli olmas1 durumunda her birinin kendisi i<;in belirtilen pay1
almas1, paydanin yeterli olmamas1 durumunda belirtilen paylann <;arp1lmas1d1r.
Bizim soylediklerimizle imkan ol<;usunde delillerin tamam1yla uygulama yap1lm1~
olur. lbn Abbas (ra)' 1n dedik leriyle deli llerin bir k1sm1yla uygulama yapilmt~ bir
k1sm1 da iptal edilmi~ olur. Bu goru~un ba~ka hi<;bir yorumu yoktur. Ancak onu
savunan bir kimse ~oyle soyleyebilir: lbn Abbas (r a )'tn dediklerinde bazt deli lier

45
Ahmed b. Hanbel, Musned, 1/292; Buhari, Feraiz 4; Muslim, Feraiz 2; Tirmizi, Feraiz 8.
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylari) Kitabi._ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _223
degi?tirilmi?, diger baz1lan degi?tirilmemi? olur. Sizin dediklerinizde ise delillerin
hepsi degi?tirilmi? olur.
Biz de deriz ki, lbn Abbas (ra )'in dayand1g1 akli deli I ile baz1 hak sahiplerine
dl.i?Lik pay verme usOlu dogru degildir. (:unku o miras1 hak etme d1?1ndaki ba?ka
bir durumda mirasc;llar aras1nda bulunan fark1 gbz bnune almaktad1r. Bu ise
gec;ersizdir. Gbrmez misin bir kimse terikeden alacakl1 oldugunu iki erkegin
tanikl1g1 ile isbat edecek olsa, ba?ka bir kimse de alacagin1 bir erkek iki kadinin
tanikl1g1 ile isbat edecek olsa, bu ikisi terikeden alacakll olmada birbirine e?ittir.
Bunun d1?1nda erkegin tan1klig1, kad1nlarla birlikte erkegin tanikllg1ndan daha
kuwetlidir.
Sonra asabelik miras hakk1 doguran nedenlerin en guc;lusudur. O halde baz1
hallerde asabe olma gerekc;esini dikkate alarak mirastan k1smen yoksunluk nasll
sabit olabilir? $ayet baz1 mirasc;llann paylan eksiltilecek olsa buna en lay1k olan kan
ve koca olurdu. (:unku bunlann mirasc;1 olma nedeni, mirasc;1l1klan durumunda
bulunmamaktad1r. Bu neden ayn1 zamanda kald1nlma olasil1g1 bulunan bir
nedendir. Demek ki bu neden kaldinlma olas11ig1 bulunmayan nedenden daha
zay1f bir nedendir. $a?1lacak bir ?ey de onun, durumlan daha kbtU oldugu halde
ana bir k1z karde?lere degil de ana-baba bir karde?lere zarar c;ektirmesidir. Gbrmez
misin onlar ana-baba bir karde?lerden farkl1 olarak herkese gore k1zlarla ve dedeyle
mirasc;1l1ktan dl.i?erler. Bbylece anlam1? oluyoruz ki izlenmesi gereken yol, fakihlerin
(r.a.) c;ogunlugunun izledigi yoldur.
Avliye bulunan feraiz sorununu ac;1klamak uzere ?byle deriz. Bu sorunun
c;ozumlendigi payda alt1d1r. Sonra alt1bazen yanm pay, bazen dbrtte uc; pay, bazen
bir pay, bazen de bir buc;uk pay bazen iki, bazen iki buc;uk bazen uc;, bazen de
dbrt pay artar. Yanm pay artan sorunun ?ekli ?byledir. Bir kad1n blup geride koca,
bir k1z, ana ve babasin1 b1rak1rsa, ana ve babaya alt1da bir olmak uzere birer pay,
k1za yanm olmak uzere uc;, koca ic;in dbrtte bir olmak uzere bir buc;uk pay verilir.
46
Bu sorunda paydadan yanm pay artar.
Dbrtte uc; pay artan sorunun ?ekli ?byledir. Bir erkek blup geride kan, iki k1z,
ana ve baba b1rak1rsa, ana ve babaya alt1da birden iki pay, iki k1za uc;te ikiden dbrt
pay, kanya da sekizde birden bir payin dbrtte uc;u verilir. Bbylece payda dbrtte uc; [29/164)
pay ile artar. Bu sorunu ac;1k ac;1k belirtmek istersen alt1 tam dbrtte uc;u, dbrtle
c;arparsin. Sonuc; yirmi yedi olur. Bu soruna minberiyye denir. $byle ki, Ali (r.a.)

46
Avliye'de paylar toplam1ni ortak payda yap1p, miras~ilara bu yeni ortak payda Ozerinden pay
verilecegi i~in, kusuratl1 ortak payda "bayag1 kesir" kurallan ile ~eli~mekted ir. Sonraki f1k1h
kaynaklannda kusursuz hesaplama a~amasina ge~ilmi~tir.
~~ 1/61/6

Kaea K1z Ana Baba 12 (Ortak Payda)

3 6 2 2 13 Avliye
224 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit

minberde iken bu sorulur. 0 buna birden cevap verir. Ve kannin sekizde biri
Minberiyye dokuzda bire dbnLi?tU der. Bununla o kanya yirmi yedi paydan Li<; pay verilir,
47
demek ister. Bu da butUn malin dokuzda biridir.
Bir pay artan sorunun ?ekli de ?byledir: Bir kimse geride ana-baba bir iki k1z
karde?, ana bir iki k1z karde? ve ana b1rak1rsa, ana-baba bir iki k1z karde?e u<;te iki
uzerinden dart pay, ana bir iki k1z karde?e u<;te bir uzerinden iki pay, anaya da
48
alt1da bir uzerinden bir pay verilir. Bununla payda bir pay artm1? olur.
Bir bu<;uk pay artan sorun ise, bir kimsenin geride ana-baba bir, iki k1z karde?,
kan ve ana bir, iki k1z karde? b1rakmas1 ?eklindedir. Burada kanya dbrtte bir
uzerinden bir bu<;uk pay, ana-baba bir iki k1z karde?e u<;te iki uzerinden dart pay,
ana bir, iki k1z karde?e u<;te bir uzerinden iki pay verilir. Bu sorunun paydas1 bir
bu<;uk pay artar .49
lki pay artan sorunun ?ekli, bir kadin1n blup geride koca, ana-baba bir tek k1z
karde? ve iki ana bir k1z karde? b1rakt1g1 sorundur. Kocaya yan Li<; pay, ana-baba
bir k1z karde?e yan u<; pay, ana bir k1z karde?lere u<;te bir iki pay verilir. Ve bu
sorunun paydas1 iki pay yukselir. 50
lki bu<;uk pay artan sorun, bir kimsenin blup geride ana-baba bir, iki k1z
karde?, kan , ana ve ana bir, iki k1z karde? b1rakt1g1 sorundur. Burada dbrtte birden
bir bu<;uk pay, kanya, alt1da bir uzerinden bir pay anaya, ana-baba bir k1z
karde?lere u<;te ikiden dart pay, ana bir k1z karde?lere u<;te birden iki pay verilir .
51
Sorunun paydas1 iki bu<;uk pay yukselir.

47
1/8 2/3 1/6 1/6
Karr Krz Krz Ana Baba 24
3 8 8 4 4 27 Avliye
48
2/3 1/3 1/ 6
2 Krz Karde~ 2 Krz Karde~ Ana 6
(Ana - Baba bir) (Ana bir)
2+2 1+1 1 7 Avliye
49
2/3 1/4 1/3
2 Krz Karde~ Karr 2 Krz Karde~ 12
a.b. a.
4+4 3 2+2 15 Avliye
so .... 1/3
Kaea Krz Karde~ 2 Krz Ka rde~ 6
3 3 1+1 8 Avliye
51
2/3 ,., 1/3 1/6
2 Krz Karde~ Karr 2 Krz Ka rde~ Ana 12
a.b. a.
4+4 3 2+2 2 17 Avliye

- - - - - -- - -
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylari) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _225
Oc; pay yukselen sorun, bir kadin1n olerek geride koca, ana-baba bir iki k1z
karde? ve ana bir iki k1z karde? b1rakt1g1 sorundur. Kocaya yan uc; pay verilir. Sorun
bununla artar.52
Dort pay yukselen sorunun ?ekli onceki sorunda oldugu gibidir. Bir kad1n olup
mirasc;1 olarak ana-baba bir iki k1z karde?, ana bir iki k1z karde?, ana ve koca
b1rak1rsa bu sorun ananin bir kocan1n da uc; pay1 ile payda artar. Boylece bunun
dort pay ile yukseldigini goruruz. Feraiz sorunlannda payda bundan daha fazla
yukselmez . Bu soruna avlin c;oklugundan dolay1 C.J)i1 r\ civciv anas1 denir. Bu
soruna Surayhiyye de denir53 . ~unku o, kad1 Surayfi'a arz edilmi? o da boyle karar
vermi?tir. Hayatta kalan koca, lraktaki fakihlere bu sorunu sormaya ba?lay1p "Bir
kad1n olmu? geride kocas1n1 b1rakm1?. Hie; c;ocuk b1rakmam1?. Bu sorunda kocanin
pay1 ne olur." der. Fakihler "Yan olur." ?eklinde cevap verince o " Allah 'a andolsun
ki bana yan da uc;te bir de verilmedi." der. Onun bunun sozleri kad1 Surayh'a
ula?inca onu c;ag1rtmak ister. Haberciye "Ona sen in bizde bir alacag1n kald1 de."
diye emreder. 0 adam huzuruna gelince, onu cezaland1np "Sen kad1y1 rezil
ediyorsun. Hakk1yla hukmeden kad1ya c;irkin bir ?ey isnat ediyorsun ." der. Adam
"Benim sende kalan alacag1m buydu demek." der ve ?Oyle soyler:
"Allah hakkma yemin ederim ki zu/Um c;ok du~uk bir davram~t1r.
KotU!Uk yapan kimse ha/a pek zalimdir.
K1yamet gunu hesaba c;eken Allah 'm huzuruna gidiyoruz.
Dava/1/ar yalmz Allah huzurunda toplanacak."
Bunun uzerine kad1 Surayh, Omer b. el-Hattab'1 kast ederek "Benden once Mes'eletii'l-
adil, gunahlardan sak1nan bir devlet ba?kani boyle hukmetmeseydi bu yarg1 beni iltizam
ne kadar korkutucudur. ! " kar?1l1gin1 verir.
Belirttigimiz kurala uyan sorunlann say1s1 c;oktur. Fakat biz her biri ic;in bir
ornek ac;1klad1k. Diledigi ornegi ona k1yas edecek anlay1? sahibi ki?ilere bu kadan
yeterlidir.
Bu konuda geriye, bir tek mes'eletO'l-iltizam kald1. Bu da bir kadin olup
geride koca, ana, ana bir iki k1z karde? b1rak1rsa bu sorunda bizim goru~umuz
[29/ 165]
ac;1kt1r. Kocaya yan, anaya alt1da bir, k1z karde~lere uc;te bir pay verilir . Bu paylann

52
~ 2/3 1/3
Koca 2 K1z Karde~ 2 K1z Karde~ 6
a.b. a.
3 2+2 1+1 9 Avliye
53
2/3 1/3 1/6 ~
2 K1z Karde~ 2 K1z Karde~ Ana Koca 6
a.b. a.
2+2 1+1 1310 Avliye
226_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsiit

paydaya e?it oldugu bir sorundur. 54 lbn Abbas (r.a.)'a gore bu sorunun r;:ozumu
onun kuraltna gore olur. Onun gbru?One gore iki k1z karde? anay1 ur;:te bir paydan
alt1da bire du?Oremezler. Buna gore o, koca ir;:in yan, ana ir;:in ur;:te bir, iki k1z
karde? i<;:in ur;:te bir derse, avli kabul etmi? olur. Eger koca ir;:in yan, ana ir;:in alt1da
bir diyecek olursa "lki k1z karde? anneyi ur;:te birden alt1da bi re dO?Oremezler "
gbru?Onu terk etmi? olur.
Onun mirasr;:llardan hir;:birine payindan eksik alma zaranni r;:ektirmesi
mumkun degildir. Cunku ana sadece belirli pay sahibidir. Ana bir k1z karde?ler de
bbyledir. Cunku onlar hir;:bir zaman asabe olmazlar. Anay1 dO?Lirmeyen mirasr;:1lar,
ana bir k1z karde?leri dO?Orurler. Bu bak1mdan ana bir k1z karde?ler, anadan daha
kbtU durumdad1r derse, biz de ?byle deriz: Bu miras1 hak etme durumunun d1?inda
mirasr;:llar arasinda fark gbzetmektir. Daha once mirasr;:llar aras1nda farkin sadece
miras1 hak etme durumunda dikkate al1nacagin1 ar;:1klam1?t1k. 0 zaran ana bir k1z
karde?lere degil, k1zlara ve ana-baba bir k1z karde?lere r;:ektirmi?tir. Halbuki ana bir
k1z karde?lerin durumu miras1 hak etme durumu d1?inda daha kotUdur. Bununla
lbn Abbas (r a.)'1n gbr0?0 yukandaki sorunlarla bagda?amaz. Dogru olan sahabiler
(r a) ile fakihlerin dedigidir.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

NINELERIN MIRAS!
Serahsl (rh a) ?byle der: Bilinmelidir ki, nine belirli pay sahibidir. Onun pay1
Kur'an'da bulunmasa da me~hur hadis, sahabilerin, bnceki ve sonraki alimlerin
icma'1 ile sabittir. Delil olarak onlann icma1 yeterlidir. Bu konu, dart ba~l1k altinda
ele al1nacaktir. Birincisi mirasr;:1 olan nineler. lkincisi ninelerin miras payinin miktan .
Or;:uncusu miras konusunda ninelerin birbirlerine tercih edilme s1ras1. Dbrduncusu,
ninelerin mirastan yoksun kalmalan.
Ali ve Zeyd b. Sabit (ra)'e gore, olenle asabe veya belirli pay sahibi olan biri
Miras~1 olan
nineler aracll1g1yla baglant1 kuran her nine mirasr;:1d1r.
Asabe olmayan veya belirli pay sahibi bulunmayan biri arac1l1g1yla blenle
baglant1 kuran her nine de miras<;:1 degildir. Bizim alimlerimiz de bu gbr0?0
alm1?lard1r. Fakihlerin, "Olene olan nesep bag1nda, iki ana aras1ndaki babanin
bulundugu bir nine miras<;:1 olamaz." sbzunun anlam1 da budur. Cunku miras

54
'1 1/6 1/3
Kaea Ana 2 K12 Karde~ 6
a.
3 1 1+1 6 Avliye
Avliyeyi kabul etmeyen lbn Abbas burada Ana'ya k1z karde~lerden etkilenmeyecegi ilkesi uyarinca
1/3 verince kendi gi:irO~O ile ~eli~kiye dO ~tOgo i~in bu meseleye "meseletO'l-iltizam " denilmi~tir.
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylari) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _227
b1rakanin anas1 tarafindan olan baba (ve dedeleri) asabe olmad1g1 gibi belli bir pay
sahibi de degildir. Omer (r.a)'den de boyle rivayet edilmi?tir.
$a'bl (ra.) ?byle bir olay anar. Omer (r.a .)'e ananin anas1nin anas1 , babanin
anas1nin anas1, babanin babasinin anas1 ve ananin babas1nin anas1 olmak uzere
ayn1 seviyede dart ninenin miras~1 olmalan soruldu . 0, bu son nine d1?1nda hepsini
miras~1 yapt1. (unku onun olene olan nesep bag1nda iki ana aras1nda bulunan
baba vard1r.
lbn Mes' Od (ra)'dan iki goru? nakledilmi?tir. Birisi boyledir. lkincisi, butUn [29/166)
nineler miras~1d1rlar. Olene uzak nine ile ona yakin nine ileride detayin1
verecegimiz uzere birbirine e?ittir.
lbn Abbas (r.a.)'dan u~ goru? rivayet edilmi?tir. lkisi lbn Mes'Od (r.a)' dan
naklettigimiz goru? gibidir. O~uncusu ise ninelerden sadece birisinin miras~1
olmas1d1r. 0 da anan1n anas1d1r. Ana olmad1g1 zaman o, ananin payinda ana yerine
ge~er . Bu pay ya alt1da bir ya da u~te birdir. lbn Sirin de bu goru?Li alm1?t1r.

Sa'd b. EbO Vakkas (r.a.) 'dan rivayet edilen goru?, sadece iki ninenin miras~1
olmas1d1r. Hatta lbn Mes'Od (r. a.) Sa'd\ bir rekat vitir k1ld1g1ndan dolay1 kinay1nca,
o ?byle demi?tir: lbn Mes'Od beni bir rekat vitir kll1yorum diye k1n1yor. Halbuki o u~
nineyi miras~1 yap1yor. Ancak Eban, Sa 'd'in bu sozle amac1, asl1nda lbn Mes'Od'u
u~ nineyi miras~1 yapmasindan dolay1 degil, yak1n nineyle birlikte uzak nineyi
miras~1 yapmasindan dolay1 ele?tirmektir der. Gormez misin, baz1 rivayetlerde lbn
Mes'Od (r.a.)' un sozu kendisine ula?inca Sa'd'in "Hawa anam1z1 da miras~1 yapsayd1
ya ." dedigi nakledilmi?tir.
Malik ve EbO Sevr, Sa'd (r.a.)' 1n bu sozunu gorunurdeki anlam1na ~ekmi?ler ve
onun goru?Linu benimseyip, " Ancak iki nine miras~1 olur ." demi?lerdir. EbO Sevr
" Bu goru? $afii (rh a )' nin de goru?udur." der.
Ibrahim en-Nehal ve Evzai (rh a )'nin u~ nineyi miras~1 yapt1g1 rivayet edilmi?tir.
Hatta Sufyan'1n Mansur'dan, onun da lbrahim 'den rivayet ettigine gore
Peygamber (s.a.v.) u~ nineyi miras~1 yapm1?t1r. Sufyan der ki, "lbrahim'e o nineler
kimlerdir?" diye sordum o da "Ananin anas1, babanin anas1, babanin anas1nin
anas1." kar?1l1gin1 verdi . Fakat Cerir, Mansur'dan o da lbrahim'den bu hadisi
nakletmi? ve onda lbrahim'in "O nineler ananin anas1nin anas1, babanin anas1nin
anas1 ve babanin babasin1n anas1." dedigini anm1?tir. Dolay1s1yla bu bizim
goru?umuze uygun du?er.
Diger rivayet yak1n nineyle birlikte uzak ninenin miras~1 yap1lmasin1 ifade ettigi
i~in nerdeyse dogru degildir. Alimlerin (rh a) yaygin goru?Li, buna ayk1n olan
goru?tUr.
Bu konuda bizim delilimiz ?Udur. Nineler usOI i~inde vela ile miras~1 olurlar. Bu
nedenle onlann durumu fOrO 'dan vela ile miras~1 olanlara k1yas edilir. Bunlar da
228 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

ogul ve k1z c;ocuklanndan zevi'l-erham olanlard1r. Orada asabe veya belirli pay
sahibi olanlann c;ocugu ayn1 derecede bulunma durumunda miras al1r. Burada da
miras, asabenin veya belirli pay sahibinin anas1 olan ninenindir. Bunu ?U durum da
ac;1klar . Anan1n babas1n1n anas1 blenle anan1n babas1 aracil1g1yla baglant1 kurar.
Ananin babas1 ise belirli pay sahipleri ve asabelerden hic;biri ile mirasc;1 olamaz.
Olenle onun aracil1g1yla baglant1 kuran biri onlarla bncelikle mirasc;1 olamaz. (OnkO
baglant1 kuran ki?i, kendisi aracil1g1yla baglant1 kurdugu ki?iden daha Ost bir
konumda degildir. Bunun delili ?Udur: Ananin babas1nin anas1 ile anan1n anas1n1n
anas1, ananin babas1 ile birlikte mirasc;1 olduklannda ya miras iki nineye degil,
ananin babas1na aittir. Denilecektir ki bu akla uzak bir gbr0?t0r. (OnkO ananin
babas1, anas1 bulunmad1g1nda mirastan hic;bir ?ey alamaz ki anas1yla birlikte
oldugunda nasil als1n? Bir de anan1n babas1 miras almaks1z1n onun anas1 olan
ninenin miras almas1 caiz degildir. (OnkO ananin babas1n1n anas1, blenle ananin
babas1 aracil1g1yla baglant1 kurar. Ananin babas1 anan1n anas1nin anas1 ile birlikte
bulundugunda mirastan hic;bir ?ey alamaz. 0 halde onun kendisinden daha uzak
olan anas1 nasil miras als1n? Bu durumda miras1 ananin anasinin anas1na
vermekten ba?ka olasil1k kalmaz. Bu ananin babas1 hayatta iken boyle olunca,
onun olOmOnden sonra da boyle olur.
lbn Mes' Cid (ra) ?byle derdi : Ninelerin mirasc;1 yapilmalan olenle baglant1
(29/167) kurma ybnOnden degildir. (OnkO ananin anas1 blenle ana arac1 ile baglant1 kurar.
Nitekim ananin babas1 da ana aracil1g1yla blenle baglant1 kurar. Kad1n arac1hg1yla
olenle baglant1 kurma, erkegin mirasc;1 olmas1n1 gerektirmiyorsa kadinin mirasc;1
olmas1n1 da gerektirmez. K1z arac1hg1yla kurulan baglant1 da boyledir. (OnkO k1z1n
k1z1 belirli payda ve asabelikte k1z1n oglu gibidir. K1z karde? k1z1 da k1z karde? oglu
gibidir. Bbylece ninelerin dinen miras1 hak etmelerinin sadece nine ismi
ta?1malanndan dolay1 sabit oldugunu bgreniriz. Peygamber (s.a.v.) nineye alt1da bir
pay vermi?tir. Bu, ResulOllah (s a v.)'in ninelere bu isim nedeniyle ay1rd1g1 bir payd1r.
Yak1n nine uzak nine, blenle baglant1s1nda iki baba arasina giren bir babanin
bulundugu veya bulunmad1g1 nine bu konuda e?ittir.
Fakat biz ?byle deriz: Sadece nine ismi neseple sabit oldugu gibi sot emme ile
de sabit olur. sot emme ile sabit olan nine miras1 alma hakkina sahip degildir.
Dolay1s1yla yakinl1k ve blenle baglant1y1 da dikkate almanin gerekli oldugunu,
asabe veya belirli bir pay sahibi olan mirasc;ilarla baglant1 kuran ninelerin mirasc;1
alma nedenlerinin, asabe veya belirli bir pay sahibi olmayan mirasc;ilarla baglant1
kuran ninelerden daha gOc;IO oldugunu bgrenmi? oluruz. Bu baglant1 ile ananin
babas1 hakkinda belirli pay sabit olmaz. $ayet bir ?ey sabit olacak olsa bu belirli pay
degil asabeliktir. Kad1n arac1 ile kurulan baglant1yla da asabelik sabit olmaz.
lbn Abbas (r a.) ?byle der: Ananin anas1, blenle ana arac1 ile baglant1 kurar.
Ananin mirasc;1hk nedeninin bir benzeri ile mirasc;1 olur. Bu neden de anal1kt1r. 0
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 229

halde ananin anas1, ana olmamas1 durumunda onun yerine gec;er. Nitekim
babanin babas1 olan dede de boyledir. 0 da baban1n bulunmamas1 durumunda
baba yerine gec;er. Oglun oglu da ogul bulunmad1g1 zaman onun yerine gec;er.
Ana baz1 durumlarda uc;te bir, baz1 durumlarda alt1da bir paya mirasc;1 olunca,
anan1n anas1 da aynen onun gibi mirasc;1 olur.
Ana bir erkek karde~ ise boyle degildir. (unku o olenle her ne kadar ana
aracll1g1yla baglant1 kursa da, ananin mirasc;1 alma nedeninin benzeri bir nedenle
mirasc;1 olmaz. Sonra ninelerden hic;biri ananin pay1na ortak olamad1g1 gibi ananin
pay1 konusunda anan1n anasina da ortak olamaz. Bunu ?U durum da ac;1klar:
Baglant1 kuran ki?inin, kendisiyle baglant1 kurdugu ki~iye kar~1 durumu, kendisiyle
baglant1 kurulan ki~inin olene kar?I durumu gibidir. Baglant1 kuran ki?i, kendisiyle
bag/anti kurulan ki~inin anas1d1r. Belirli bir pay sahibidi r. Nitekim kendisiyle
bag/anti kurulan ki?i de olenin anas1d1r. Belirli bir pay sahibidir. Olenle baglant1
kuran1n miras1 uc;te bir oldugu gibi onun aracll1g1yla baglant1 kuran ki?inin miras1
da boyle olur.
Biz Kubeysa b. Zueyb hadisini deli/ gosteririz. Onun rivayet ettigine gore 0\
._,;..J....:ll ~W1 p.11 ~ j ~ ~I ).;. -;J.lt "Peygamber (s a v.) nineye alt1da bir pay
vermi~tir. "55 Ayni ~eki lde Muglre b. ~u'be (r.a .)'den rivayet edildigine gore
Peygamber (sa v.) nineye alt1da bir pay vermi~t ir. Daha once Eba Bekir hadisinde
naklettigimiz uzere Muhammed b. Mesleme (r.a.) onun yan1nda Resa/ullah (s av )'1n
nineye a/t1da bir pay verdigine tan1k/1k etmi~tir . Bunun uzerine Eba Bekir (r.a ) o
nineye bu pay1 vermi~tir. Baz1 rivayetlerde o ninenin anan1n anas1 oldugu
nakledilmi?tir. Sonra halifeligi doneminde Omer (r.a )'e babanin anas1 gelip
oglumun oglunun mirasindan bana ne verilecek diye sorar. Omer (r.a .) de "Allah'in
kitab1nda sen in ic;in hic;bir ~ey bulam1yorum. Resalullah (s a v J'dan da sen in
hakkinda hic;bir ?ey i~itmedim. Senin Eba Bekir'in pay verdigi nineden ba~ka bir
nine oldugunu san1yorum. Allah'1n kitab1nda seni goremiyorum. Fakat ben alt1da
birin ikiniz aras1nda ortak oldugu ve onun ikinizden tek ba?ina bulunana ait
oldugu kanisinday1m ." der Bu rivayetlerde ninelerin pay1n1n alt1da birden fazla [29/168]
olmayacag1 ortaya c;1km1~t1r. lki nine alt1da biri hak etmede birbirine e?ittir. (unku
olenle kad1n arac1 ile baglant1 kurma, hic;bir zaman kendisi ile bag/anti kurulanin
payin1 hak etme nedeni olamaz. K1z karde? k1zlan ve k1zlann k1zlan boyledir. Ancak
biz sunnet nedeniyle nine/er hakk1nda bu k1yas1 terk ettik. Dolay1s1yla yaln1z
sunnetin getirdigi hukum dikkate a/1n1r. Rivayetlerin hic;birinde hic;bir nineye alt1da
birden fazla pay verildigi yer almam1~t1r. Bundan dolay1 onlara a/t1da bir pay verilir.
Bu da ikinci konunun ac;1klamas1d1r.

ss lb n EbO $eybe, Musannef, V\/269; Beyhaki, es-Siinenii'/-kiibra, V\/226 .

230_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Ki,tabu'l-Mebsiit
NINELERIN MIRASTA SIRASI
Ali'ye gore, ister ana ister baba taraf1ndan olsun olene yak1n nine alt1da biri
almaya uzak nineden daha lay1kt1r. lrakl1 alimler Zeyd b. Sabit'ten de boyle rivayet
eder. Bizim alimlerimiz (ra .) de bu gorl.i?Li alm1?lard1r. Medineli alimler ise Zeyd b.
Sabit (r.a .)'den ?Oyle rivayet ederler: Eger yakin nine ana taraf1ndan uzak nine baba
tarafindan olursa hukum yine boyledir. $ayet uzak nine ana taraf1ndan, yakin nine
baba taraf1ndan olursa bu ikisi birbirine e?ittir. Bu ayn1 zamanda $afii (ra )' nin
gorl.i?Lidur.
lbn Mes'Od (r a )' dan iki gorl.i? nakledilmi?tir. Bunlardan birisi uzak nineyle
yakin ninenin e?it olmas1d1r. Ancak uzak nine yakinin anas1 veya ninesi olursa, o
zaman uzak nine yak1nla birlikte miras~1 olamaz. Diger goru~ uzak nine ile yak1n
ninenin e?it olmas1d1r. Ancak ikisi de tek taraftan olursa, uzak nine yak1nin anas1 ve
ninesi olmasa da o zaman yak1n nine miras~1 olmaya daha lay1kt1r. lbn Mes'Od (r a.)
kendi kurahna gore hareket etmi?tir. Bu kural ninelerin miras1 hak etmesinin dinen
ninelik ismini ta?1makla oldugu bu konuda yak1n nine ile uzak ninenin e?it
bulundugudur. Ancak uzak nine, yak1n ninenin anas1 veya ninesi olursa o olenle
yak1n nine aracll1g1yla baglant1 kurar. Onun miras~1 oldugu nedenin benzeri bir
nedenle miras~1 olur . Bu bak1mdan uzak nine yakin nine nedeniyle babayla birlikte
bulunan dede gibi mirastan yoksun olur. 0 diger rivayette ?oyle der: Yon tek
olursa uzak nine, ister yak1n nineyle baglant1 kursun isterse kurmas1n, neden
birliginden dolay1 onunla mirastan yoksun kal1r. Nitekim ogul ile birlikte bulunan
ogul ~ocuklan da boyledir. c;:unku ogul ~ocuklan her ne kadar olenle bu ogul
aracll1g1yla degil de ba?ka bir ogul arac1i1g1yla baglant1 kursalar da neden
birliginden dolay1 miras yoluyla hi~bir ?ey alamazlar. Bu da onun bir benzeridir.
Zeyd b. Sabit (ra .) 'e ait goru~unun delili ?Udur: Nine mirasa, anal1k ozelligi ile
hak kazanir. Anal1k, ana tarafindan olan ninede daha gu~ludur. c;:unku o, olen le
ana arac1l1g1yla baglant1 kuran bir anad1r. Digeri olenle baba arac1hg1yla baglant1
kuran bir anad1r. Yak1n nine ana tarafindan olursa onun taraf1nin iki yonden tercih
edilmesi durumu ortaya ~1kar. Bu iki yon, olene fazla yakinl1k ve anahk ozelliginin
onun taraf1nda fazla belirgin olmas1d1r. Su halde o miras1 almaya daha lay1kt1r.
Ya kin nine baba tarafindan olursa onun bir yonden tercih edilme hakk1 vard1r.
0 da olene fazla yak1nl1kt1r. Ana tarafindan olan ninenin de bir yonden tercih
edilme hakk1 vard1r. 0 da ana l1k niteliginin fazla belirgin olmas1d1r. Oyleyse bu ikisi
birbirine e?ittir. Miras ikisi aras1nda ortak olur. Nitekim erkek karde?le birlikte
bulunan dede konusunda Zeyd b. Sabit (ra.)'in gorl.i?Li de boyledir. Karde?in olene
faz la yak1nl1g1, dedenin babal1k yonuyle kuwetli akrabal1g1 vard1r. Dolay1s1yla bu
ikisi mirasta birbirine e?it olurlar.
Fakat biz Ali'nin goru~unu ahr ve ?Oyle deriz: Nine anal1k ozelligi ile miras~1
olur. Anal1k, bir ?eye asll olmad1r. Hangi taraftan olursa olsun asll olma , yak1n
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paytar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _23 t
ninede uzak nineden daha guc;ludur. COnkO a olenin ashn1n asl1d1r . Diger nine
olenin asl1nin asl1n1n asl1d1r . Asill1k yak1n ninede daha guc;IO alunca, a uzak nineye (29/169]
kar~1 oncelik kazan1r. Nitekim yak1n nine ana taraf1ndan aldugunda da boyledir.
Gbrmez misin, ananin anas1 ve baban1n anas1 birlikte mirasc;1 alursa miras
aralannda artak alur. Zeyd b. Sa bit (ra )'in dedigi gibi mirasc;il1k anahk ozelliginin
fazlahg1ndan dalay1 alsayd1, miras1n baban1n anas1n1n degil, ananin anas1nin almas1
gerekirdi .

NINELERIN MiRASTAN YOKSUN OLMALARI

Ana, ister kendi taraf1ndan ister baba tarafindan alsun ittifakla bOtOn nineleri
mirastan dO~OrOr. Bunun delili, Peygamber (s.a.v.)'in ana almad1g1 zaman nineye
alt1da bir verdigi ~eklindeki rivayettir. Bu rivayette, ninenin anayla birlikte
bulundugu zaman mirasc;1 alamayacagina i~aret vard1r. Bilal b. el-Haris (r.a )'in
rivayetinde Peygamber (s.a v.)'in, kendisinden daha a~ag1 derecede bir ana almad1g1
zaman nineye alt1da bir verdigi belirtilmi~tir. Bu rivayet birinci rivayetin ifade ettigi
hukmu, bir de fazlasin1 ifade eder. Bu fazlal1k uzak ninenin yakin nineyle birlikte
mirasc;1 alamayacag1 hukmudur. (Onku ravinin "kendisinden daha a~ag1 derecede
bir ana" sozO buna i ~ arettir .
Bundaki akli gerekc;e ~udur: Nine anal1k ozelligi ile mirasc;1 alur. Analann pay1
delille belirlenmi ~tir. Bu pay1 da ana alm1~t1r. 0 halde ninelerden hic;birine analann
pay1ndan bir ~ey kalmaz . Hie; bir ninenin anayla mirasa artak almas1 sbz kanusu
degildir. (OnkO ana taraf1ndan alan nine olenle, ana arac1 ile baglant1 kurar. Onun
mirasc;1 alma nedeninin benzeri bir nedenle mirasc;1 alur. 0 halde dedenin babaya
artak alamad1g1 gibi nine de anaya artak alamaz . Baba taraf1ndan alan nine,
olenle ana aracil1g1yla baglant1 kurmasa da a, ana olene andan daha yakin aldugu
ic;in anan1n alacag1 payda ana artak alamaz . 0 nine, iki k1zla birlikte bulunan agul
k1z1 gibidir. K1zlann pay1, iki k1z taraf1ndan alininca agul k1z1n1n anlarla artakhg1 sbz
kanusu alamaz ve her ne kadar agul k1z1, blenle bu k1zlarla degil agul aracil1g1yla
baglant1 kursa da belirli pay alarak ana mirastan hic;bir ~ey verilmez.
Sahabiler (r a.) ana tarafindan alan ninelerin, babayla mirastan yaksun
kalmayacaklan, kanusunda gbrO~ biriligine vard1klan halde, ninenin babayla
mirastan yaksun almas1 kanusunda gbrO~ aynl1g1na dO ~ mO~lerdir . COnkO ana
taraf1ndan alan nine, olenle baba aracil1g1yla baglant1 kurmaz . Babanin mirasc;1
[29/170]
alma nedeninin benzeri bir nedenle mirasc;1 almaz. 0 anahk nedeniyle, baba ise
babal1k ve asabelik nedeniyle mirasc;1 alur.
Sahabiler (r a.), baba taraf1ndan alan nine kanusunda goru ~ aynl1g1na dO~Op,
Ali, Zeyd b. Sabit, Obey b. Ka'b ve Sa'd b. Ebu Vakkas (ra ) babanin anas1nin,
babayla birlikte hic;bir ~eye mirasc;1 alamaz demi~lerdir . Bu, $a'bl ve Tavus (rh a.)' un
232 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'l-Mebsut

da tercih ettigi goru~tUr . Bu ayn1 zamanda bizim alimlerimizin (rh a.) de goru~udur .
Omer, lbn Mes'Od, Eb O Musa el-E~'arl, Omer b. el-Husayn de baban1n anas1nin
babayla birlikte miras<;1 olacagin1 soylerler. Bu ayni zamanda ~u rayh ve lbn Sirin
(rh a )'in tercihidir. Bunlar lbn Mes'Od (r a )' un rivayet ettigi hadisi delil kabul
etmi~lerdir . Bu hadise gore Peygamber (sa v.) nineye, oglu hayatta iken alt1da bir
pay vermi~tir. Yine rivayet edildigine gore Peygamber (s av) Haseke (ra )'nin
anastna Haseke hayatta iken Haseke'nin babas1ndan alttda bir pay vermi~tir.
Bunun akll gerek<;esi bizim yukanda a<;1klad1g1m1z ~u husustur. Ninelerin miras<;1
olmalan olenle baglant1 kurma a<;1s1ndan degildir. (unku k1zlar ve k1z karde~lerde
oldugu gib i, olenle kad1n aractl1g1yla baglant1 kurma, o kadin1n payindan bir ~ey
alma ve onun miras<; tl1 k nedeninin benzeri bir nedenle miras<;t olmada onun yerine
ge<;mede etkili olmaz . Mirastan pay alma, nine ismi ta~1ma nedeniyledir. Ananin
anas1y/a babantn anas1 bu ismi ta~1makta birbirine e~ittir. Baba anan1n anas1n1
mirastan yoksun b1rakam1yorsa ayni ~ekilde babanin anas1n1 da mirastan yoksun
b1rakamaz. (unku ikisi arasinda olenle baglant1 kurma d1 ~ inda hi<;bir fark yoktur.
Burada ise mirastan pay alma olenle baglant1 kurma nedeniyle degildir. Eger baba,
ninelerden herhangi birini mirastan yoksun b1rakacak olsayd1, anada oldugu gibi
bu konuda kendi taraf1ndan olan ninelerle kendi taraf1ndan olmayan nineler
birbirine e~it olurdu . Bizim goru~umuzun delili ~udur: Miras hakk1 kazanabilmek
i<;in olenle baglant1 kurman1n dikkate a1tnmas1 gerekir. Cunku daha once
a<;1klad1g1m1z uzere akrabaltk olmaks1z1n sadece isim, miras hakkt kazanmay1
gerektirmez. Akrabal1k ise, olenle baglant1y1 goz onune almaks1z1n sabit olmaz.
Burada iki husus vard1r. Bunlardan biri, nedenin ortaya konmas1 digeri de
olenle baglanttntn saglanmas1d1r. Bu iki husustan her birinin mirastan yoksun
kalmada etkisi vard1r. Olenle baglant1 saglamadan ayn olsa da nedeni ortaya
koymanin mirastan yoksun kalma hukmu ile ilgisi vard1r. Nitekim iki k1zla birlikte
bulunan ogul ktzlan boyledir. (unku olenle ktzlar arac11tg1yla baglant1 kurmad1klan
halde, ogul k1zlan, nedenin ortaya konmas1ndan dolay1 mirastan yoksun kal1rlar.
Olenle baglant1 da boyledir. Bunun da nedenin ortaya konmas1ndan ayn olsa da
mirastan yoksun kalma ile ilgisi vard1r. Bu belirlendigine gore biz ~oyle deriz:
Baba taraf1ndan olan nine olenle baba arac1ltg1yla baglant1 kurar. Neden
ortaya konmasa bile, olenle baglantt bulundugu i<;in bu nine, babayla birlikte
miras<;t olamaz. Ana tarafindan olan nine, olenle baglant1 ve nedenin her ikisi de
bulunmad1g1 i<;in babayla birlikte miras<;t olur. Arna ana, olenle baglantt ve nedenin
her ikisi de bulundugu i<;in, kendi taraftndan olan nineyi, olenle baglant1 olmasa da
neden bu lundugu i<;in, baba taraftndan olan nineyi mirastan yoksun eder. Ana bir
karde ~ bununla nineden aynl1r. Anayla birlikte miras<;1 olur. Bunu ~u durum da
a<;tklar: Baba taraf1nda bulunan olenle baglant1, burada erkegi mirastan yoksun
b1rak1r. ~oyle ki baba, babantn babastnt mirastan yoksun eder. (unku 0 , olenle
baba arac11tg1yla baglant1 kurar. Baba, kendi aractl1g1yla baglant1 kuran ki~iyi erkek
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylari) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _233
olunca mirastan yoksun ettigi gibi kad1n olunca o da yoksun eder. Gormez misin,
erkek karde~ler babayla mirastan yoksun olduklan gibi k1z karde~ler de babayla
mirastan yoksun olurlar. Bu ozelligi ile baba, ana bir karde~lerle birlikte bulunan
anadan aynl1r. (unku burada her ne kadar erkek karde~ olenle ana araci1191yla
baglant1 kursa da, anayla mirastan yoksun olmaz. 0 halde k1z karde~ de boyle
olur. Yukanda gei;en hadisin yorumu ise ?6yledir: Ninenin oglunun kale veya kafir
olma olasi11g1 vard1r. (unku lbn Mes'Qd (r.a ) Peygamber (s a v) oglu hayatta iken
nineyi mirasi;1 yapt1 demi? fakat oglunun olenin babas1 olup olmad1gm1
ai;1klamam1?t1r. 0 halde ninenin oglunun, olenin babas1ndan ba?ka bir ogul olma
olasll1g1 vard1r. Hadis sadece o s1radaki durumu aktarm1?t1r. Haseke hadisi ise,
ResOlullah (s.a.v.)' a ula?an bir senetle sabit olmam1?, Omer (r.a )'den riv ayet
edilmi?tir. Daha once Omer (r.a .J'in goru?Linu ai;1klam1?t1k.
Feraizciler bir sorunda Ali (r a J'nin goru?Linun ne oldugu konusunda goru?
aynhgma du?mLI?lerdir. Bu sorun, baba, babanin anas1 ve ananm anas1nin anas1
bulunan sorundur . Hasan b. Ziyad ?6yle der: Ali'nin gorLi?Line k1yasla nineye du?en
miras baban1n anas1ndan daha uzak olsa da ananin anasm1n anasma aittir. (unku
Ali (r.a.J'ye gore olene yak1n olan nine, mirasi;1 ise uzak olan nineyi yoksun eder.
Burada yakm nine ogluyla birlikte bulundugu ii;in mirasi;1 degildir. Yakm nine kafir
veya kale konumundad1r. $u halde ninelere ait pay uzak ninenin olur. Feraizcilerin
i;oguna gore ise, burada maim tamam1 babaya ait olur. (unku bu sorunda yak1n
nine uzaktaki nine dikkate almd1gmda mirasi;1d1r. Fakat yak1n nine de baba ile c291171 1
mirastan mahrum kal1r. Hatta baba olmazsa miras yak1n ninenin olur. Boylece uzak
nine yak1n nineden dolay1 mirastan yoksun olur. Sonra da yak1n nine oglundan
dolay1 mirastan yoksun kal1r. Sonui;ta maim hepsi babaya kahr. Bunun bir benzeri
babayla birlikte bulunan iki karde? sorununda gei;mi?ti. (unku iki karde? babayla
birlikte hii;bir ?eye mirasi;1 olmasalar da ananin pay1n1 ui;te birden alt1da bire
du?Lirurler.

FARKLI YONLERDEN AKRABA OLAN NiNELERiN MIRASI

Olene iki veya ui; yonden akraba olan bir nine ile olene tek yonden akraba bir
nine mirasi;1 olsa, bu sorunun ?ekli ?6yledir. K1zmm k1z1 ile oglunun oglundan iki
torunu olan, torunlan birbiriyle evlenen ve evlenen torunlanndan i;ocuk olan bir
nine du?Linelim . Bu nine, bu i;ocugun anas1nin anas1n1n anas1 ayn1 zamanda bu
i;ocugun babasmm babasmm anas1d1r. Bu i;ocuk, bu ninesi ile birlikte babasmm
anas1nin anas1 olan ba?ka bir ninesi varken olurse, Zufer, Muhammed ve Hasan b.
Ziyad (rh .a.)'a gore iki nine arasmda miras iki veya ui; yonden akraba olan nineye
ui;te iki, tek yonden akraba olan nineye ui;te bir oran1nda payla?t1nl1r. Sufyan ve
EbO Yusuf (rh.a )'a gore miras aralannda e?it olarak payla?t1nl1r. Bu konuda EbO
Hanlfe (rh a )'den herhangi bir goru~ nakledilmemi~tir .
234 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

Bir kad1nin iki k1z1 olur k1zlanndan birinin k1z1 digerinin de oglu olursa ve
bunlar birbiriyle evlenip bir r;ocuklan olursa, bu kad1n bu r;ocugun babas1nin
anas1nin anas1d1r. Bu r;ocuk, bu ninesi ile birlikte babasinin babasinin anas1 olan
ba~ka bir ninesi varken blurse, bu da daha once ar;1klad1g1m1z gbru~ aynl1g1na
gbredir.
Or; ybnden akraba olan nine sorununun ~ekli ise ~byledir: Birinci sorunda
ger;en ninenin ba~ka bir k1zinin k1z1n1n k1z1 olsa, yukanda ger;en erkek r;ocuk da
kendisinden a~ag1 nesilde olan bu k1zla evlenip bir r;ocuklan dogsa, bu nine bu
r;ocuga Or; ybnden akraba olur. (Onku o, bu r;ocugun anas1nin anas1nin anas1nin
anas1, babas1nin anas1n1n anas1n1n anas1 ve babas1nin babas1n1n anas1nin anas1dir.
Bu r;ocugun bu nineyle birlikte bu ninenin hizas1nda ba~ka bir ninesi bulunur. Bu
nine babas1n1n babas1nin babas1nin anas1 olursa, Muhammed (rh .a.)'e gore
miras1n1n dbrtte ur;O Or; ybnden akraba olan nineye, dbrtte biri de tek ybnden
akraba olan nineye verilir. EbG Yusuf (rh.a )'a gore miras iki nine aras1nda e~it olarak
bolu~tOrulur

Muhammed (rh.a )'e gore r;ok ybnden akraba olan ninenin bu ybnlerinden biri
blene baglil1kta iki ana aras1nda olan bir baba girmek suretiyle ger;ersiz olursa bu
yon dikkate al1nmaz.
Akrabal1k ybnlerinden biri digerinden daha yak1n olursa, nine ar;1s1ndan
sadece en yak1n yon dikkate alin1r. Sonra diger nineye bakil1r. Eger o nine bu
nineye en yakin ybnde e~it olursa miras aralannda e~it olarak bblu~tOrulur. Eger o
nine bu ybnde bu nineden daha uzak olursa "yakm nine uzak nineyi mirastan
yoksun eder" kuralina dayanilarak miras1n tamam1 bu ninenin olur.
Muhammed (rh a )'e ait gbru~On delili ~udur: Mirasa hak kazanma ki~ilere gore
degil nedenlere gbredir. Gbrmez misin, kale ve kafir, ki~i olmaktan r;1kmad1klan
halde kendileri ar;1s1ndan miras hakk1 kazanma nedeni bulunmad1g1 ir;in -ki bu
neden belirli pay sahibi veya asabe olmakt1r- yok sayilm1~lard1r. Bu durum miras
hakk1 kazanmanin nedene gore oldugunu gbsterir. Oyleyse hakk1nda iki neden
bulunan kimse gbrunu~te tek ki~idir. Fakat o nedenlerin r;oklugu ar;1s1ndan
hukmen birden r;ok ki~i kabul edilir. Bundan dolay1 o, nedenlerden her biri ayn bir
ki~ide bulunmas1 durumunda oldugu gibi her nedene gore mirasa hak kazan1r. Bu
~byle bir sorunun benzeridir. Bir kimse geride biri ana bir karde~i olan iki amca
oglu b1raksa, ana bir karde~ olan amca oglu belirli pay olarak alt1da bir al1r, kalan
mal ikisi arasinda yan yanya bblu~tOrulur. Ayni ~ekilde bir kad1n geride, biri kocas1
olan iki amca oglu b1raksa, kocaya belirli pay olarak yan pay verilir kalan asabe
olarak ikisine yan yanya bblO~tOrOIOr . Yine bir MecGsl baba bir k1z karde~i olan
anas1n1 geride b1rakarak blse, ana her iki nedenle de mirasr;1 olur. Ana baba bir
(29/172] erkek karde~ bbyle degildir. 0 iki nedenle mirasr;1 olamaz . (Linko burada neden
tektir o da karde~liktir. Sonra ana bir karde ~ ligi, tercihte ve nedenin
Kitabu'I feraiz (Miras~darm Paylan) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _235
guc:;lenmesinde dikkate ald1k . Hatta ana baba bir erkek karde?, baba bir erkek
karde?e tercih edilir. Dolay1s1yla bu durum miras hakk1 kazanmada dikkate
al1nmaz. Bizim sorunumuz ise boyle degildir.
EbO Yusuf (rh a.)'un gorl.i?l.inun ac:;1klamas1 da ?Udur: Ninelerin miras hakk1
kazanmas1 olenle baglant1ya gore degildir. Daha once de belirttigimiz gibi kadintar
araol1g1yla baglant1 kurmak, baglant1 kurulan ki?inin mirasc:;il1k nedeninin benzeri
bir nedenle belirli pay almada etkili olmaz. Fakat miras hakk1 kazanma nine ad1ni
ta?1ma dolay1s1ylad1r. Akrabal1k yonlerinin c:;oklugu ile, iki uc:; veya tek yonden
akraba olan ninede bu isim birden fazla olmaz . Miras hakk1 kazanma nedeninde
e~itlik, miras hakk1 kazanmada e?itligi gerektirir. Bu akrabal1k yonlerinden her biri,
miras hakk1 kazanmak ic:;in tam bir gerekc:;edir. Gerekc:;elerin c:;oklugu ile miras c:;ok
alinmaz. Nitekim bir kimse herhangi bir mal uzerindeki mulkiyetine iki tanik
getirse, diger bir kimse de on tan1k getirse, bu iki kimse birbirine e?it kabul edilir.
Yine bir kimse bir ki?inin bedeninde tek yara meydana getirse, diger bir kimse de
ayni ki?inin bedeninde on yara ac:;sa ve o ki?i bu yaralardan dolay1 olse, diyet bu
kimselere yan yanya odetilir. Dorduncu bolumde belirttigimiz uzere "Mirastan
yoksun b1rakma konusunda olenle baglant1y1 dikkate ald1k." diyen ki?inin bu
sozunun hic:;bir anlam1 yoktur. <::unku mirastan yoksun b1rakma, miras h'akk1
kazanmadan ba?ka bir hukumdur. Bir hukumle ba?ka bir hukme delil getirmek bu
iki hukum arasinda e?itlik bilindigi zaman caiz olur. Oyleyse mirastan yoksun
b1rakma konusunda olenle baglant1n1n dikkate al1nmas1 onun mirasa hak kazanma
konusunda da dikkate alinacag1ni gostermez. Bu yukanda dile getirilen ?eyden
farkhd1r. Orada iki nedenden her biri , yani ana bir karde?likle birlikte amcahk
dolay1s1yla asabelik, anal1k ve e? olmayla birlikte asabelik, Mecusi (ate?e tapan)
hakk1nda da, k1z karde?likle birlikte anahk, miras hakk1 kazanmada dikkate
al1nm1?tir. Orada iki nedenden her biri, miras1 hakk1 kazanmada dikkate ahninca,
miras hakk1 kazanmay1 nedene dayah kabul ettik . Daha once de ac:;1klad1g1m1z
uzere bu sorun oyle degildir.

BIRDEN <;OK NINENIN MIRAS<;I OLMASI (TE~BIB)

Serahsl (rh .a.) der ki, asl1nda nineler, senin iki ninen, babanin iki ninesi, ananin
iki ninesi olmak uzere alt1d1r. Biri digerinden olma degilse bunlar, ninelerde as1ld1r.
Bunlann d1?1ndaki nineler biri digerinden olma olduklan ic:;in hukmen bu ninelerin
fl.iru 'lan gibidir. Eger ayn1 seviyede mirasc:;1 olarak bulunan birden c:;ok nine
sorununun ?ekl i nas1ld1r, diye sorulacak olursa, Basrah bilginlere gore bunu
belirlemenin yolu ?Oyledir: Ilk olarak onlar, olenle nine aras1ndaki nesil say1sinca
anay1, ikinci olarak sonuncu d1~1nda yine bu nesiller say1s1nca anay1, uc:;uncu kez
sonuncu ve onun biti?igindeki d1~1nda anay1 aniyorlar. Buna tek ana kalana kadar
devam ediyorlar. Medineli bilginler birinci defa, ilki d1~inda olenle nine arasindaki
236_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit
nesil say1sinca babay1, ikinci defa ilki ve biti?igindeki d1?1nda babay1 anarlar. Her
defas1nda baba say1sin1 bir art1rarak devam ederler. KOfeli bilginler nineleri
akrabal1klanna gore anarlar. Bunun ac;1klamas1 ?Oyledir: Eger mirasc;1 olan ayni
seviyede be? nine sorununun ?ekli nasll olur, denilirse biz de deriz ki;
Basrali bilginlerin usulune gore:
Anan1n anasinin anas1n1n anas1nin anas1,
Baban1n anas1nin anas1n1n anasin1n anas1,
Babanin babasin1n anas1nin anas1nin anas1,
Babanin babasin1n babas1n1n anas1n1n anas1,
Babanin babasinin babas1nin babas1n1n anas1,
Medineli bilginlerin usulune gore s1ralama bunun tersidir.
KOfeli bilginlerin usulune gore ise ?Oyle deriz.
Olenin ninelerinin ninesinin anas1,
blenin babas1n1n anas1n1n ninesinin anas1,
blenin babas1nin ninesinin ninesi,

(29/173] blenin ninelerinin ninesi,

blenin dedesinin dedesinin anas1,
Olabilecek en yak1n derecede ayni seviyede iki nineden, olabilecek en yak1n
derecede ayn1 seviyede uc; nineden, olabilecek en yak1n derecede ayn1 seviyede
dort nineden, olabilecek en yakin derecede ayni seviyede be? nineden lbn Mes'Od
(r a.)'un goru?une gore kac;1 mirasc;1 olur, diye sorulursa ?Oyle de: Bunlardan mirasc;1
olanlar be? tanedir . Ayn1 seviyede bulunan iki nineden biri ananin anas1 digeri
babanin anas1d1r. Bu iki nine mirasc;1 olur. Oc; nineden biri mirasc;1d1r. (:unku uc;
nineden olene olabilecek en yak1n derecede olan nine, ananin anas1nin anas1,
baban1n anasinin anas1d1r. Bu ikisi, burada mirasc;1 degillerdir. (:unku bu ikisi,
olenle mirasc;1 olan onceki iki nine araolig1yla baglant1 kurar. Oc;uncu nine, babanin
babasinin anas1d1r. Bu, ikinci gruptan mirasc;1 olan ninedir. Oc;uncu gruptan da
mirasc;1 olan tek ninedir. 0 da baban1n babas1nin babasin1n anas1d1r. Diger uc; nine
mirasc;1 degildir. (:unku onlann olenle, kendileri araci11g1yla baglant1 kurduklan
nineler mirasc;1d1rlar. Dorduncu gruptan da mirasc;1 olan tek ninedir. Bu ?ekle gore,
uzerinde du?undugun zaman bunlardan mirasc;1 olan ninelerin lbn Mes'Od (r.a.)'un
goru?une gore be? oldugunu gorursun. (:unku o, uzak nine yakin ninenin anas1
veya ninesi degilse yak1n nineyle birlikte uzak nineyi de mirasc;1 yapar.
Mirasc;1 olan ve ayn1 seviyede bulunan birden c;ok ninenin hizas1nda olup
mirasc;1l1ktan du?en ninelerin kac; oldugu sorulursa bunu bilmenin yolu ?udur:
Belirtilen ninelerin say1s1n1 sag elinde tutars1n. Sonra bunlardan ikisini c;1kanrs1n. 0
ikisini sol elinde tutars1n. Sol elindekileri birbiriyle, sag elinde kalanlann say1s1 kadar
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylari) Kitabt. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _237
<;arpars1n. <:1kan sonu<; toplam nine say1s1d1r. Bunlardan miras<;1 olanlar belirli
say1da ninedir. Toplamdan miras<;1 olan nineleri <;1kard1gin zaman, kalan du~en
ninelerin say1s1d1r. Bunun a<;1klamas1 ~oyledir: Ayni seviyede bulunan ve miras<;1
olan u<; ninenin hizasindan du~en nineler ka<;t1r, denilecek olursa, bunu bilmenin
yolu ~udur: O<; nineyi sag elinde tutarsin . Sonra bunlardan ikisini <;1kanp sol elinde
muhafaza edersin. Sol elindekileri birbiriyle sag elinde kalan say1 kadar <;arpars1n .
Kalan say1 da birdir. lkiyi ikiyle bir defa <;arparsin dort eder. Toplam nine say1s1 dort
olur. Bunlardan u<;u miras<;1d1r. Miras<;1hktan du~en bir tanedir. Miras<;1 olan
nineler, ananin anasin1n anas1, babanin anasin1n anas1 ve babanin babasin1n
anas1d1r. Miras<;ll1ktan du~en nine anan1n babas1n1n anas1d1r.
Ayn1 seviyede bulunan ve miras<;1 olan dort ninenin hizasindan du~en nineler
ka<;t1r, denilecek olursa bunu bilmenin yolu ~udur . Dort nineyi sag elinde tutars1n.
Sonra bunlardan ikisini <;1kanp sol elinde tutars1n. Sol elindekileri birbiriyle sag
elindeki say1 kadar <;arpars1n . lkiyi ikiyle iki defa <;arpt1g1n zaman sekiz olur.
Bunlardan miras<;1 olanlar dort ise bilirsin ki bunlann hizas1ndaki ninelerden
du~enler de dorttUr.

Ayn1 seviyede bulunan ve miras<;1 olan be~ ninenin hizasindan du~en nineler
ka<;t1r, denilecek olursa bu da o sorun gibidir. lkiyi birbiriyle u<; defa <;arparsin.
Bunlardan be~i miras<;1 kalanlar miras<;1 olmaktan du~en ninelerdir.
Ayn1 seviyede bulunan ve miras<;1 olan alt1 nine denilirse, bu da o kurala gore
hesaplan1r. lkiyi birbiriyle dort defa <;arpars1n. Bunun sonucu otuz iki olur. Bu
[29/174)
toplam say1d1r. Bunlardan on alt1s1 ana tarafindan, on alt1s1 da baba tarafindand1r.
Ana tarafindan olan nineler i<;inde biri d1~inda miras<;1 yoktur. Bu bir nine de on
alt1ya varana kadar "ananm anasmm anas1 ... ... " diye and1g1n ninedir. Baba
tarafindan olan nineler i<;inde miras<;1 olan nine be~tir. Bunlar da olenle
baglant1sina, iki ana aras1nda olan babanin girmedigi ninelerdir. Bunlardan
d1~indakiler miras<;1hktan du~en ninelerdir. Bu ~eki lde olan sorunlann <;ozum yolu
a<;1klad1g1m1z ~ekildir.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

MIRAS ALMA HAKKI OLAN KIMSELER

Serahsl (rh a.) der ki, butUn alimlerin goru~ birligi ile miras hakk1 olan kimseler,
belirli pay sahipleri (ashab-1 feraiz) ve asabeler olmak Ozere iki s1nift1r.
Belirli pay sahipleri, dordu erkeklerden sekizi kadinlardan on iki kimsedir.
Erkekler; baba, dede, koca ve ana bir erkek karde~tir. Kad1nlar; ana, nine, k1z, ogul
Ashab-1 Feraiz
k1z1, ana, baba ve kand1r . Bunlardan alt1s1 her zaman belirli pay sahibi olur. Onlar
koca, ana bir erkek karde~, ana, nine, ana bir k1z karde~ ve kand1r. Alt1sinin
238_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

durumu ise belirli pay alma ile asabe olma aras1nda degi?ir. Onlar da, baba, dede,
k1z, ogul k1z1, ana-baba bir k1z karde? ve baba bir k1z karde?tir.
Asabe olanlann say1s1 belli degil, fakat gruplan bellidir. Asabeler, asabe bi
Asabeler
nefsihi (kendi ba?1na asabe), asabe bi gayrihi (ba?kas1 nedeniyle asabe), asabe mea
gayrihi (ba?kas1yla asabe) olmak uzere O<; <;e?ittir. Asabe bi gayrihi ile asabe mea
gayrihi daha once ar;1kland1. Bu konu asabe bi nefsihi olanlara aynlm1?t1r.
Asabe bi nefsihi, olenle baglant1s1nda araya kadin girmeyen erkektir.
Asabelerin olene en yak1ni ogul, ondan sonra oglun og/u ve ne kadar a?ag1 giderse
gitsin oglun oglunun og/u .. .dur. Bundan sonra baba, babanin babas1 (dede) ne
kadar yukan <;1karsa r;1ks1n, babanin babasin1n babas1. .. d1r. Sonra ana-baba bir
erkek karde?, sonra baba bir erkek karde? sonra ana-baba bir erkek karde?in oglu,
sonra baba bir erkek karde?in oglu gelir. Bunun arkasindan oz amca, sonra baba
bir amca, sonra oz amca og/u sonra baba bir amca oglu, sonra babanin ana-baba
bir amcas1, sonra babanin baba bir amcas1, sonra babanin ana-baba bir amcas1n1n
oglu, sonra babanin baba bir amcas1n1n oglu, sonra da bu s1ralamaya gore
dedenin amcas1 gelir. Bu konuda deli/ Peygamber (s a v.)' in,

.r(°~ <..r:
I.!.. .J· '. '\ r· ~i\ ..:...i;l. \.4
J'..L·')IJ ~
' '
"Belirli pay sahiplerinin geride blrakt1g1 ma/, en lay1k erkege aittir"56
buyrugudur. Bunun anlam1 olene en yak1n erkege aittir demektir. Ogul olene
babadan daha yakind1r. ~Onku ogul olenden tOremi?tir. 0 ha/de olen onun asl1d1r.
Olen babadan tOremi?tir. byleyse baba olenin aslid1r. TOreyen ?eyin (fer'in) as1lla
baglant1s1, as/in fer' ile baglant1sindan daha gur;ludur. Gormez misin fer' asla
tabidir. Dolay1s1yla fer' as/in anilmas1yla anilm1? olur. Halbuki asil fer'in anilmas1yla
anilm1? olmaz. Bina ve agar;lar as1lla baglantilan nedeniyle sat1?a dahil olurlar.
Fer'in as1lla baglant1s1nin daha gur;lu oldugu ortaya r;1kt1gina gore, fer'in asla daha
yakin oldugunu ogrenmi? oluruz. Allahu Teala'n1n;

A..
"
.:J.J- ~ .)\.5 ~\~ .!JJ'·; \.!....- V"'UI I~
'!: - ...1.>I ' '1<:"1 ~ --~ • )._
' - .J ~ --Y. . .J l'
"Eger 6/enin <;ocugu varsa, ana ve babasmdan her birine b1rakt1g1 maldan
a/t1da bir pay verilir" (en-Nisa 4/ 11 ) buyrugu da bu anlam1 destekler. Bu ayetin anlam1
kalan <;ocuga ait olur demektir. Boylece asabelik konusunda oglun olene babadan
daha yakin oldugunu ogrenmi? oluruz. ~unku asabeligin nedeni ogulluktur. Daha
once ki?inin degil, mirasr;1 olma nedeninin dikkate al1nd1g1ni a<;1klam1?t1k.
Oguldan sonra baba gelir. 0 asabe/ikte olene dede ve karde?lerden daha
[29/175)
yak1nd1r. ~Onku o olenle, araya ara<; girmeden baglant1 kurar. Babadan sonra

56
Muslim, Feraiz 4; lbn Hibban, Sahih, Xlll/389; Hakim, Mustedrek, IV/37 6.
Kitabu'I feraiz (Miras~darm Paylar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _239
baban1n babas1 olan dede gelir. (:unku onun asabelik nedeni babal1kt1r. Bu
konuda, yeri geldiginde ac;1klayacag1m1z uzere me~hur goru ~ aynl1g1 vard1r.
Dededen sonra, erkek karde~ gelir. (:unku o, olene amcadan daha yak1nd1r .
$6yle ki, karde~ i:ilenin babas1nin c;ocugu , amca ise dedesinin c;ocugudur. Eger
fer'lerde yak1nl1k derecesini bilmek istersen her fer' i asl1na k1yas et. Karde~in
karde~iyle baglant1s1 bir arac;, amcan1n karde~le baglant1s1 iki arac; iledir. Boylece
karde~in 6lene daha yakin oldugunu ogrenmi ~ oluruz . Sonra ana-baba bir erkek
karde~. olene baba bir erkek karde~ten daha yak1nd1r. Bu nedenle o asabelikte
oncelik hakk1na sahiptir. Bu nun deli Ii ri vayet edilen ~u hadistir: Peygamber (sa v )
vasiyetten once borcun odenmesine ve baba bir karde~ler ic;in degil, ana-baba bir
karde~ler ic;in mirasa hukmetti . Bir de karde ~ lik babanin sulbunde veya anan1n
rahminde yan yana bulunmakt1r. lki karde~ arasindaki yakinl1k bu ac;1dand1r. Ana-
baba bir karde ~ . k arde ~ iyle hem baba sulbunde hem ana rahminde yan yana
bulunmu~tur . Baba bir karde~ ise, karde~ iyle sadece baba sulbunde yan yana
bulunmu ~tur. Ana-baba bir karde ~ taraf1nda akrabal1k meydana getiren neden
daha guc;ludur. O halde hukmen o daha yak1nd1r.
Sonra baba bir erkek karde~ . ana-baba bir erkek karde ~ oglundan once gelir.
(:unku o olene daha yak1nd1r. O olene bir arac; ile baglant1 kurar. Karde~ oglu ise
iki arac; ile baglant1 kurar . Bu konuda sonuc; ~oyle olur: lki ki~i ayn1 derecede
bulunurlarsa akrabal1g1 daha guc;lu olan miras1 almaya daha lay1k olur. Dereceleri
farkll olursa derecesi olene daha yakin olan miras1 almaya daha lay1k olur.
Bunlardan sonra bu kurala gore amca, ondan sonra da baban1n amcas1 gelir.
Sahabiler mevla'l-ataka (Bir koleyi veya cariyeyi ozgur k1lan kimse) hakkinda
Mevla'l-
goru ~aynl1g1na du ~ mu ~ lerdir. Ali ve Zeyd b. Sabit (r a) derler ki, mevla'l-ataka ataka
asabelerin sonuncusudur. Ve bunlar zevi 'l-erhamdan once gelirler. Bu bizim
alimlerimiz (rh a )'in de goru ~ udur . lbn Mes' Od (r a) mevla 'l-ataka zevi 'l-erhamdan
sonra gelir der. Meselede mevla'l-ataka ile birlikte belirli pay sahibi bir kimse
bulunmas1 durumundaki goru ~ aynl1g1 da boyledir . Bize gore -ki bu ayn1 zamanda
Ali ve Zeyd b. Sa bit (r a )' in de goru ~udur- mevla'l-ataka red yoluyla miras
alacaklardan once gelir. lbn Mes'Od (r.a.)'a gore bundan sonra gelir. Bunun
ac;1klamas1 ~ i:iyledir . Bir kim se olup geride bir k1z ve mevla ' l-atakas1n1 b1raksa, bize
gore malin yans1 k1z1n, kalan mevla'l-atakan1nd1r. lbn Mes' Od (r a )'dan nakledilen
goru ~ e gore, kalan k1za red yoluyla veril ir. Mevla 'l-atakaya hi c;bir ~ey yoktur. O bu
goru ~ un e Allahu Teala ' n1n ~ u ayetini delil gosterir:

A
, _
.li1 ._,1.:5
, , -./,~<JJ ~i- J
I 1-}.r_
. . • , H " '·., \.>. ·\i1 .Y.J.J

"Akraba olanlar, Allah 'm kitabma gore birbirlerine mirasr;t olmaya daha
lay1kt1r" (el-E nfal sns) Bu ayet akraba olanlar birbirlerine akraba olmayanlardan daha
yakind1r anlam1ndad1r . Miras da ya k1nl1ga dayan1r. ltak (kale ozgur kllma)
240_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'I-Mebsut

konusunun ba?inda Peygamber (s av )'in bir kblenin yanindan ger;tigini ve kble

uzerinde efendisi ile pazarllk yapt1g1ni rivayet etmi?tik. Bu had is, Peygamber (s av.).

•:~ ;,c. -.:Ji a G~1j t~ ~j ..:_.1.4 0µ

"Eger ozgur kt/man kale 6/Ur ve geride hir; mirasr;1 btrakmazsa sen onun
asabesi olursun"57 sbzunu sbyleyene kadar devam ediyordu. Peygamber (s.a.v.)
mevla'l-atakan1n mirasr;1 olmas1 ir;in bzgur k1 linan ki?inin geride mirasr;1
b1rakmamasin1 ko?ul koymu?tur. Zevi'l-erham da mirasr;llardan sayll1r. Bu konudaki
akli del il de ?Udur: bzgur kilma velas1, bir tlir miras hakk1 kazand1ran ve\ad1r.
Dolay1s1yla bu vela, muvalat velas1na, onun gerr;egine k1yas edilir. 0 k1yas da
?byledir: Mirasr;1\1kta kural akraballkt1r. Vela ile akrabal1k sabit olmaz. Fakat vela
dinen akrabal1ga benzer. Peygamber (s.a.v.);

~1~Ud)1
"Vela nesep akrabal1g1 gibi bir akrabal1kt1r"58 buyurur. Bir ?eyin benzeri, o
?eyin gerr;eg ine ayk1n olamaz. Oyleyse bir ?eyin benzeri, o ?eyin gerr;egine nasil
(29/176] tercih ed ilebilir? Bilakis hukum konusunda bir ?eyin benzeri, o ?eyin gerr;egi
bulunmad1g1 zaman dikkate al1nir. Velanin akrabal1ktan daha zay1f olduguna deli\
genelde velanin ortadan kalkma ihtimali bulun mas1d1r. Gbrmez misin, r;ocuk
anan1n mevlasina ait olursa ve bu r;ocugun baba taraf1ndan da bir velas1nin oldugu
ortaya r;1karsa bununla, anan1n mevlas1na ait olan vela ortadan kalkar. Halbuki
akrabal1g1n hir;bir zaman ortadan kalkma olasil1g1 yoktur. Ayni ?ekilde akraballk
nedeniyle iki ybnden de miras hakk1 kazanil1r. Velada iki ybnden miras hakk1
kazanilmaz. Ozgur kll1nan, bzgur kilandan m iras olarak hir;bir ?ey alamaz. Kan-
kocal1k hukmu de buna gore r;1kanl1r. Kan-kocal1k her ne kadar kald1nlabilir olsa
da, onda mirasr;il1k iki ybndendir. c;:unku kan-kocal 1k bir asild1r. Akrabal1klar ondan
tlirer. Dolay1s1yla kendisinde fer' anlam1 bulunmasa da asil ir;in fer'in hukmu sabit
olur. Nitekim av olmasa da av yumurtas1na ihramll hakkinda av hukmu verilir.
Bunu akraballga daya\1 olan - asabelik- konusunda ileri suruyoruz. Kan-kocallkla
asabelik hakk1 kazanilmaz. O halde asabelik belirttigimiz kurala gore r;1kan llr.
Bu konuda bizim delilimiz rivayet edilen ?U olayd1r. Hamza'nin k1z1 bir kble
bzgur k1lar. Sonra bu kole blur. Geride bir k1z b1rak1r. Resulullah (s.a v.) mal1nin
yans1ni onun k1z1na, kalan1 da Hamza'n1n k1z1na verir. Bu rivayet mevla' l-atakanin
"red"den once geldigi konusunda bir deli\ ve onun zevi' l-erhamdan once geldigi
konusunda bir delildir. Ozgur kilan ki?inin "red"den once gelmesinin zorunlu
sonucu, onun zevi'l-erhamdan da once gelmesidir. Bununla Peygamber (s.a.v.)'in

57
Zeylei, Nasbu'r-raye, IV/201 .
58
Darimi, Siinen, 111490; lbn Hibban, Sahih, Xl/325; Taberani, el-Mu'cemii'l-evsat, 11/82 ; Hakim,
Miistedrek, IV/379 .
Kitabu'I feriiz (Miras~1larm Paylar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _241
"Eger ozgur kll1nan kole blur ve geride mirasc;1 b1rakmazsa" sozunun anlam1nin,
asabe olan mirasc;1 b1rakmazsa ?eklinde oldugu ortaya c;1kar. Buna Peygamber
(sav.) "Sen onun asabesi olursun." buyruguyla i?aret etmi? ve "Sen onun mirasc;1s1
olursun" dememi?tir. Bu ifadede mevla'l-1takan1n asabe oldugu ac;1kc;a
belirtilmi?tir. Asabe ise zevi'l-erhamdan once gelir. Allahu Teala'nin,

.J ..Iii .._,t.:s
"\'. - ; , ._/~c.f) ~i- J
I i, 7}.
. . . , H " '. ,, l>- ·\i1 yJJ
"Akraba olanlar, birbirlerine mirasr;1 olmaya daha lay1kt1r" (el-Ental ans) ayetinin
inmesinin nedeni rivayet edilen ?U olayd1r. Peygamber (s. a.v.) Medine'ye gelince
ensar ile muhacirleri karde? yapt1. Bundan dolay1 onlar birbirlerine mirasc;1
oluyorlard1. Allahu Teala bu ayetle o hukmu neshetti . Akrabal1g1n ensarla muhacir
arasindaki karde?lik ve veladan once geldigini ac;1klad1. Biz de boyle soyluyoruz.
C::unku mev/a'l-muvalat, mal1n tamam1 kendisine vasiyet edilen ki~i konumundad1r.
Onun vasiyet hakk1 kazanmas1 ortadan kald1nlma ve bozulma olasll1g1 bulunan bir
akit nedeniyle dogar. Dolay1s1yla bu, c;ok zay1f bir neden olur. Bu sorunda akll deli/
de ~udur: Ozgur kllma velalig1 ~ekil ve oz bak1m1ndan babal1k gibidir. $ekil
bak1mindan babal1k gibi olmas1, ozgur kllinan kolenin, ozgur kllana vela ile
baglanmasindan dolay1d1r. Nitekim ogul da babaya dogum yonuyle baglanir. Oz
bak1mindan babal1k gibi olmas1, baba c;ocugun meydana gelme nedeni oldugu gibi
ozgur kllan da ozgur kll1nan da koleyi ya?atma nedenidir. $6yle ki ?ekil ve ozu ile
kolelik insan1n olumu, ozgurluk ise ya~amas1d1r. Ozgur kllan, ozgur k1l1nan ki?ide
insanl1k niteligini ortaya c;1karan nedendir. Bu nitelik, mal edinme ozelligidir. Bu
ozellikle insan diger canlllardan aynl1r. Boylece mevla'l-1takanin ozde baba gibi
oldugunu ogrenmi? oluyoruz. Gormez misin veladetten (dogumdan) fark/1 olarak
vela, a?ag1daki ki?ide degil sadece yukandaki ki?ide bulunur. Asabelik veladette
her iki taraf1 da kapsar. Bu nedenle mirasc;il1k iki yonden de sabit olur. Burada ise,
mirasc;il1k yukan taraf ic;in sabit olur . Sonra veladet nedeniyle kazanilan en kuwetli
hak, asabeliktir. Veladet olmay1nca, asabelik hakk1 kazanmada vela, veladet yerine (29/ 177]
gec;er. Bu akli deli/ sonucu, vela ile hak kazan1lan ?eyin asabelik oldugu ortaya
c;1kinca, asabeligin zevi'l-erhamdan one allnmas1 nass ve icma ile sabit olur deriz.
Sahabiler (ra ), biri ana bir karde~ olan iki amca oglu konusunda goru~
aynl1gina du?mU?tUr. Once bu sorunun ~eklini ac;1klay1p sonra da hukmunu
belirtmek Ozere ?6yle deriz. lki erkek karde?ten buyugunun bir han1m1 var.
Bunlann bir oglu olur. Sonra buyuk karde~ olup kuc;ugu olenin hanim1 ile evlenir.
Bu ikisinin de bir oglu olur. Sonra kuc;uk karde?, ba~ka hanimdan olma bir oglu
daha bulundugu halde blur. Sonra buyuk karde~in oglu blur. Bu durumda o,
geride iki amca oglu b1rakm1? olur. Bunlar kuc;uk karde~in ogulland1r. Birisi olenin
ana bir karde?idir .
242 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit
Bu sorunun hukrnunu ac;1klarnak uzere ?byle deriz: Ali ve Zeyd b. Sa bit (r.a >'in
gbr0?0ne gore ana bir karde?e alt1da bir verilir. Kalani, asabe olarak ikisi yan yanya
bolO?Orler. Bu bizirn bilginlerirnizin de gbru?Odur.
lbn Mes' Gd (r.a ) rnalin tarnarn1, ana bir karde? olan arnca oglunundur, der.
Orner'den bu konuda ik i gbrO? nakledilrni?tir. Bunlann en kuwetlisi lbn Mes'ud'un
gbrU?U gibi olan gbrO?tUr. Onun bu gbrO?Onun ac;1klarnas1 ?Udur: Ana bir karde?
olan arnca oglu, iki arnca oglundan olene yak1nl1g1 en guc;lu oland1r. Oyleyse o, bu
rnal1n tarnarn1n1 alrnaya en hakh ki?i olur. Nitekirn bir kirnse, biri ana-baba bir,
digeri sadece baba bir iki karde? b1rakt1g1nda da hukurn boyledir. Bu niteligin
ac;1klarnas1 ?byledir. Yak1nl1k, blenle baglant1 ac;1s1ndand1r. Ana bir karde?i olan
arnca oglu olenle, biri baba biri de ana tarafindan olrnak uzere iki yonden baglant1
kurar. Digerinin blenle baglant1s1 tek tarafl1d1r. Bbylece iki arnca oglundan, ana bir
karde? olanin akrabal1£)1n1n daha kuwetli oldugunu ogrenrni? oluruz. Bunun delili
?Udur: Arncahk ve karde?lik rniras kazand1nc1 neden olrnada birbirine e?ittir.
Gbrrnez rnisin, arncal1k ve karde?likten her birinde ana-baba bir olan rnirasc;1, baba
bir olana tercih edilir. Arnca oglu olrnada ikisi birbirine e?it olunca, ana bir karde?
olan arnca oglunun rnirasc;1l1g1 ic;in iki neden vard1r. Bun lar, ana bir karde?lik
nedeniyle belirli pay alrnak ve arncal1k nedeniyle asabe olrnakt1r. 0 bu nedenlerin
her birinden dolay1 rnirasc;1 olur. lki nedenin tek bir ki?ide bulunrnas1, bunlann iki
ayn ki?ide bulunrnas1 gibi kabul edilir. Bu nedenle o belirli pay olarak alt1da bir al1r.
Sonra asabe olarak kalan rnalda digeriyle ortak olur. (unku tercih, tek ba?1na
rniras hakk1 kazand1rrnayan bir nedenle yapliabilir. Tek ba?1na rniras hakk1
kazand1ran bir nedenle ise tercih yapliarnaz. Bunu yaralarnalar ve tanikhklar
konusunda ac;1klad1k . Dolay1s1yla iki taraftan biri digerine nitelik fazlal1g1ndan dolay1
tercih edilir. Bu da etki gucudur. lki k1yas bir k1yasa tercih edilernez. Bunu
ogrenince ?byle deriz. Burada nedenlerden her biri, rniras hakk1 kazanrnada tek
ba?1na gbz onunde bulundurulur. Dolay1s1yla bunlardan hie; biriyle tercih
yapliarnaz. Karde?lik ise boyle degildir. Orada neden tektir . 0 da karde?liktir. Ana
bir karde?lik, baba bir karde?likte nitelik fazlahg1d1r. 0 halde bununla tercih
yapliabilir. Arna burada ana bir karde?ligin arncal1k niteliginde bir fazlal1k saylirnas1
rnurnkun degildir. O halde bunun tek ba?ina rniras ha kk1 kazand1ran bir neden
saylirnas1 gerekir. Dolay1s1yla bununla tercih yapliarnaz . Bunun ac;1klarnas1 ?byled ir:
Arncal1k dedenin sulbunde ve ninenin rahrninde birlikte bulunrna dolay1s1ylad1r.
Bununla belirli pay sahibi olunarnaz. Ana rahrninde birlikte bulunrnan1n
( karde~ligin), dedenin sulbunde birlikte bulunrna (arncal1k) niteliginde fazlal1k kabul

[29/178] edilrnesi rnurnkun degi ldir. Arna karde~lik baban1n sulbunde birlikte bulunrnakt1r.
Ana rahrninde birlikte bulunrnanin, karde~lik niteliginde fazlal1k kabul edilrnesi
rnurnkundur. Bu nedenle ana-baba bir karde?, baba bir karde?e tercih edilir.
Bir kirnse blup geride iki ana bir erkek karde?le bir baba bir erkek karde?
b1raksa ana bir karde?lere yan yanya bolu?rnek uzere uc;te bir verilir. Kalanin
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylan) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _243
tamam1n1 baba bir karde~ altr. Burada baba bir karde~. diger ikisine tercih edilmez.
Onceki sorun ise boyle degildir. ~unku ana bir karde~likle belirli paya hak kazan1!1r.
Belirli paya hak kazanmak ise, olene yaktnlt k esastna dayan1r. Belirli pay sahibi ile
asabe arastnda mirasta ortak olma yoktur. Aksine belirli pay sahibi, asabeden once
gelir. Nitekim Peygamber (s.a v),

.<-~ u:.1~ - J- . ~~tLJ1 : 1~L iJ'2-!.-.•, , ~1,,:_11

.r J J , . ~ ,. .r' ~

"Pay/an pay sahiplerine veriniz. Pay/arm geriye b1rakt1g1 6/ene en yakm erkege
aittir"59 buyurur. Bu nedenle ana-baba bir erkek karde~. ana bir erkek karde~e
tercih edilmez. Bilakis ana bir erkek karde~e payt verilir. Bu da alttda birdir. Baba
bir erkek karde~lik nedeniyle asabelige hak kazantltr. Asabelerde de olene en yaktn
olan tercih edilir. Dolay1s1yla ana bir karde~ligi nitelik fazlal1g1 sayd1k. Bu nedenle
ana-baba bir karde~i baba bir karde~e tercih ettik.
Bir kimse olup geride biri amca oglu olan iki ana bir erkek karde~ b1raksa
bunun ~ekli daha once belirttigimiz gibidir. Ancak o kadtn1n bu iki karde~ten
ba~ka, bir c;ocugu olsa ve kuc;uk karde~in c;ocugu olse, o biri amcas1nin oglu iki ana
bir karde~ b1rakm1~ olur. Ana bir karde~lere yan yanya bolu~mek uzere uc;te bir
verilir. Kalanin tamam1 amca oglu olanin olur.
Ali ve Zeyd b. Sa bit (r a )'in goru~une gore, sorun ac;1kt1r. lbn Mes'Gd (r a )'un
goru~u ise, o amcal1g1 karde~lik gibi kabul eder. Ana bir iki karde~ten biri ayni
zamanda baba bir karde~ de olsa onun maltn tamamtnt alma konusunda tercih
hakkt olmad1g1n1 daha once ac;1klam1~t1k . O halde birisi amca oglu olan iki ana bir
karde~ de boyledir.

Bir kimse olup geride biri ana bir karde~ olan iki amca oglu ile biri amca oglu
olan iki ana bir karde~ btraksa bu sorunun ~ekli yukanda belirttigimiz sorunlar
ic;inde vard1r. Ali ve Zeyd b. Sabit (r.a )'in goru~une gore, burada uc;te bir ana bir
karde~lere e~it olarak verilir, kalan iki amca oglu arastnda e ~ it olarak bolu ~tUrulur .
Taksim alttdan olur. lbn Mes'Gd (r.a.)'un goru~une gore, amca oglu olmayan ana
bir karde~e alttda bir verilir. Kalanin tamamt ana bir karde~ olan amca oglunun
olur . Diger amca ogluna hic;bir ~ ey verilmez.
Bir kimse olup geride biri ana bir karde~ olan uc; amca oglu ile biri amca oglu
olan uc; ana bir karde~ b1raksa bu sorunun ~ekli de yukanda belirttigimiz sorunlar
ic;in de vard1r. Ali ve Zeyd b. Sabit (r.a )'in goru~une gore ana bir karde~lere
aralannda e~ it olarak bolu ~mek uzere uc;te bir verilir. Kalan uc;e bolunur. Oc; amca
ogluna e~ it olarak verilir. Taksim dokuzdan yap1l1r. lbn Mes' Gd (r a.)'un goru~une
gore, amca oglu olmayan iki ana bir karde~e e~it olarak bolu ~ mek uzere uc;te bir

59
Ahmed b. Hanbel, Musned, 1/2 92; Buhar1, Feraiz 4; Muslim, Feraiz 2; Tirmiz1, Fera iz 8.
244 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsfit

verilir. Kalan1n tamam1 ana bir karde~ olan amca ogluna ait olur. Digerlerine hic_;bir
~ey yoktur.

Feraiz bilginleri , lbn Mes'ud (ra )'un iki soruna ili~kin gorO~O hakk1nda gorO~
aynl1g1na dO~mO~lerdir . Bunlardan birincisi, bir kimsenin olOp geride bir oz amca
oglu, bir ana bir karde~ olan baba bir amca oglu b1rakt1g1 sorundur. Yahya b.
Adem (rh a) ~oyle der. lbn Mes'ud (ra.)' un gorO~lerindeki kurala gore mal1n
tamam1, ana bir karde~ olan amca oglunundur . (OnkO o amcal1g1 karde~lik gibi
kabul ediyor. Ona gore ana bir karde~ olan amca oglu, ana-baba bir karde~ gibidir.
Oyleyse o, asabelikte oz amca oglundan once gelir. Hasan b. Ziyad (rh a) der ki, lbn
[29/179] Mes'ud (ra )'un gorO ~l erindeki kurala gore, burada ana bir karde~e alt1da bir verilir.
Kalanin tamam1 ana-baba bir amca oglunun olur. Nitekim bu Ali ve Zeyd b. Sabit
(r a.)' in de gorO~OdOr. (OnkO amca olmada e~itlik durumunda, amcalikta tercih ana
bir karde~lik nedeniyle yap1l1r. Burada ise e~it degillerdir. 5oyle ki ana-baba bir
amca oglu asabelikte, baba bir amca oglundan once gelir. lbn Mes'ud (ra .)'a gore
amcal1k karde~ligin bir benzeridir. Karde~likte ana akrabalig1 ile tercih, baba
taraf1ndan karde~likte fark bulundugunda degil e~itlik oldugunda yapll1r.
Amcal1kta da boyledir.
lkincisi bir kimsenin olOp geride bir k1z, birisi ana bir karde~ olan iki amca oglu
b1rakt1g1 sorundur. Ali ve Zeyd b. Sabit (ra )' in gorO ~ One gore k1za yan pay verilir.
Kalan iki amca oglu aras1nda yan yanya bolO~tOrOIOr. (OnkO k1zla birlikte
bulunulmas1 durumunda ana bir karde~likle miras olarak hic_;bir ~eye hak
kazanilmaz. Bu durumda ana bir karde~ligin varlig1 , yoklugu gibidir. Bazllan lbn
Mes'ud (ra.)' un gorO~One gore taksimin yine boyle yapilacag1n1 soylemi~lerdir.
(OnkO ona gore, ana bir karde~lik nedeniyle tercih, tek ba~lanna bulunma
durumunda ana bir karde~likle miras alma hakk1 olan yerde yapil1r. K1zla birlikte
bulunduklan zaman ana bir karde~ler hic_;bir ~ey alamazlar. 0 halde bununla tercih
yap1lmas1 dogru olmaz.
Muhammed b. Nasr el-Mervezl (rh a.) der ki, lbn Mes'ud (r a.)'un gorO~Ondeki
kurala gore, k1za yan pay verilir. Kalanin tamam1, ana bir karde~ olan amca
oglunun olur. (OnkO k1z yan pay1n1 al1nca aradan c_;1km1~ olur. lki karde~ hakkinda
kalan, k1z bulunmad1g1 durumda terikenin tamam1 gibi sayil1r. Ona gore ana bir
karde~ olan amca oglu, terikenin tamam1nda digerinden once gelir. Oyleyse
burada terikenin kalaninda da boyle olur. Said b. CObeyr (ra )'in bu sorunda ~oyle
dedigi rivayet edilmi~tir : lbn Mes'ud (r a )'un gorO~One gore k1za yan pay verilir.
Ana bir karde~ olana hic_;bir ~ey yoktur. Kalanin tamam1, amca oglu olan
karde~indir. Ata (rh .a.) der ki, bu bir hatad1r. Delili yoktur. (OnkO burada olabilecek
en bOyOk ~ey, k1z dikkate al1narak ana bir karde~lerin dO~mesidir. Bundan sonra o,
amca oglu olmada digerine e~ittir .
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _245
Bir kad1n oli..ip geride biri kocas1 olan iki amca oglu b1raksa bu durumda
kocaya yan pay verilir. Kalan iki amca oglu aras1nda asabelik nedeniyle yan yanya
boli..i~ti..irulur . Zeyd b. Sabit'in goru~une gore bu sorunda problem yoktur. lbn
Mes'Od (r.a .)'a gore de boyledir. c;:unku evlilik akraballkta tercih nedeni olmaya
uygun degildir. c;:unku bu ikisi ~eklen ve oz olarak ayn1 cins ~eyler degildir. Kad1n
geride biri kocas1, digeri ana bir karde~i olan uc;: amca oglu b1raksa, Ali ve Zeyd b.
Sabit (r.a.)' in goru~une gore, kocaya yan, ana bir karde~e alt1da bir pay verilir.
Kalan, aralannda e~it olarak uc;:e bolunur. Abdullah b. Omer'in goru~une gore
kocaya yan pay verilir. Kalan1n tamam1, ana bir karde~ olan amca oglunundur.
$oyle ki ona gore ana bir erkek karde~. ana-baba bir erkek karde~ konumundadir.
Dolay1s1yla asabelikte diger iki karde~e tercih edilir.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

DEDELERIN PA YI
Serahsl (rh a.) der ki, EbO Bekir es-S1ddik, Ay~e . Abdullah b. Abbas, Obeyy b.
Ka'b, EbO Musa el-E~'arl, Umran b. el-Husayn, Ebu'd-Derda, Abdullah b. Zubeyir (29/1 80]
ve Muaz b. Cebel (r.a .)'in hepsi, "Babanin olmamas1 durumunda, mirasc;:1 alma ve
ba~kalanni mirasc;:ll1ktan du~urmede dede, baba yerine gec;:er. Hatta o, hangi
taraftan olursa olsun k1z ve erkek karde~leri mirasc;:ll1ktan du~urur." derler. Bu ayn1
zamanda $urayh'in, Ata'nin, Abdullah b. Utbe (rh a )' nin de goru~udur . lki sorun
d1~indaEbO Hanlfe (rh .a.) de bu goru~u alm1~t1r . Bu iki sorun, koca, ana ve dedenin
bulundugu sorun ile kan, ana ve dedenin bulundugu sorundur. Bu iki sorunda da
anaya buti..in malin uc;:te biri verilir. $ayet dede yerine baba bulunacak olsayd1
anaya kalanin uc;:te biri verilecekti. Ashabu 'l-imlanin (el-lmla'y1 yazanlann) EbO
Yusuf'tan naklettigine gore EbO Bekir es-S1ddik (ra .)'e gore bu iki yerde de anaya
kalanin uc;:te biri verilir . KOfeli bilginler lbn Mes'Od (r a )'dan boyle rivayet
etmi~lerdir . Kaea ana ve dede bulunan sorunda anaya, kalanin uc;:te biri veya
bi..iti..in mal1n alt1da biri verilir.
Basral1 bilginlerin Abdullah b. Abbas (r.a )'tan rivayet ettigine gore kocaya yan
pay verilir. Kalan dede ve anaya yan yanya bolu~ti..irulur . Bu sorun Abdullah'in
dortte birli sorunlanndan biridir. Zeyd b. Harun'un Abdullah'tan rivayet ettigine
gore kan, ana ve dede bulunan bir sorunda kanya dortte bir verilir. Kalan anayla
dedeye yan yanya bolu~ti..iri..ili..ir . Ravilerin hepsi bu rivayette Zeyd 'i hatal1 bulup
~oyle demi~lerdir: Abdullah bunu, koca ana ve dede bulunan sorunda, ana dedeye
tercih edilmi~ olmas1n diye soylemi~tir. Kannin bulundugu sorunda bu soz konusu
degildir. $oyle ki ana her ne kadar malin tamam1nin uc;:te birini alsa da dedeye on
iki paydan be~ pay kal1r. Dolay1s1yla bu kad1nin erkege tercih edilmesi veya ikisinin
birbirine e~it tutulmas1 sonucuna goti..irmez.
246_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'l-Mebsut

Ali b. EbO Talip, Zeyd b. Sabit ve Abdullah b. Mes'Od (r.a) ?oyle derler: Dede
c;ocuklarla birlikte mirasc;1 olmada, ana bir k1z ve erkek karde?leri mirasc;1l1ktan
dO?Ormede baba yerine gec;er. Arna ana-baba bir k1z ve erkek karde?leri
mirasc;il1ktan dO?Ormede onun yerine gec;mez. Aksine on/aria birlikte taksime
katil1r. Dede erkek karde?lerden biri gibi kabul edilir. Sufyan es-Sevri, EbO Yusuf,
Muhammed, Malik ve $afii (rh a) bu gor0?0 alm1?t1r. Ancak Zeyd b. Sabit (r.a.) derdi
ki, taksime kat1lma maim uc;te birinden daha iyi olursa dede taksime kat1l1r. Eger
Oc;te bir almak kendisi ic;in daha iyi olursa Oc;te biri al1r. Kalan da k1z ve erkek
karde?ler arasmda bolO?tOrulur.
Ali (r.a ) ise ?oyle der: Taksime katilmak maim alt1da birini almaktan kendisi
ic;in daha hay1rli oldugu surece dede taksime katil1r. Alt1da biri almak kendisi ic;in
daha hay1rl1olursa, alt1da bir pay1 al1r.
lbn Mes'Od (r.a )'tan bu konuda iki rivayet vard1r. Bunlann en kuwetlisi Zeyd b.
Sabit'in gor0?0 gibidir. Ondan Ali'nin gor0?0 gibi bir gorO? de nakledilmi?tir. Omer
b. el-Hattab'dan da EbO Bekir es-S1ddlk'in dede konusundaki gor0?0 gibi bir gorO?
rivayet edilmi?tir. Yine ondan sadece ekderiyye sorunu d1~mda Zeyd b. Sa bit (r.a )'in
gor0?0 gibi bir gorO? nakledilmi?tir. Osman b. Affan'dan, Ali (r.a )' nin gor0?0 gibi
bir gorO? nakledilmi?tir. Yine Osman'dan ileride ac;1klayacag1m1z Ozere harfa
sorunu d1?mda Zeyd b. Sabit'in gorQ~Q gibi bir goru~ rivayet edilmi?tir. Dogrusu
Omer'in dede konusundaki kan1s1nin her hangi bir gorO? Ozerinde karar kilm1?
olmamas1d1r. Ubeyde es-Selmanl'den rivayet edildigine gore, onlar dede
konusunda gorO? birligine varm1?lar. Tam o s1rada bu lunduklan evin tavanindan bir
yilan d0?0P kac;1?m1?iar. Bunun Ozerine Omer (r.a ), Allahu Tea/a, dede konusunda
onlann gorO~ birligine varmalanna raz1 olmad1, demi?tir. Omer (r.a.) yaralanip
kendisinden Omidini kesince "Tanik olunuz ki dede ve kela/e konusunda hic;bir
gorO?Om yoktur. Ben yerime gec;ecek hic;bir kimse de b1rakm1yorum ." demi?tir. Ali
de "Kim cehennem kulleri aras1nda kararmak istiyorsa dede konusunda hokum
versin. Bir kimse kendisine feraizle ilgili bir ?ey sormak istedigi zaman $a'bl "Dede
[29/181) degilse sor. Allah ona om Or vermesin ve onu iyi bir yerde bannd1rmas1n." derdi. 0
bu sozleri, hakkmda gorO? aynl1g1n1n c;ok olmasmdan dolay1 dede konusunda
konu?maktan kac;1nmakta olduklannin bilinmesi ic;in soy/Qyordu.
Karde~leri dedeyle birlikte mirasc;1 yapanlann deli Ii, Ali (r a )'den nakledilen ?U
rivayettir: 0 iki karde?i, iki dal bitiren bir agaca, dedeyle torunu da kendisinden tek
dal biten bir agaca benzetmi?tir. Bir agac1n iki da/1 aras1ndaki yakml1k, agacm koku
ile dal1ndan biten dali aras1ndaki yak1nl1ktan daha fazlad1r. ~Onku iki dal aras1nda
arac1s1z bir yakml1k vard1r. lkinci dal ile agac1n kbku aras1nda birinci dal araci11g1yla
bir yakmlik vard1r. Buna gore, karde?in dededen once gelmesi gerekir. ~Onku
asabelik olene yak1n alma esas1na dayan1r. Ancak dede taraf1nda ba?ka bir neden
vard1r. Bu da dogum ili?kisidir. Bu neden dolay1s1yla dede torun ili?kisi guc; kazanir.
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylari) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _24 7
Dogum ili?kisi nedeniyle baba adin1 ta?1yan ki?i belirli paya hak kazan1r. Bu belirli
pay nedeniyle dede alt1da bir pay al1r. Allahu Teala ?Oyle buyurur:

.J. i..T'' l..:JI I~

"{ '~: - .t>\ '1<'1 ~ --\y ' )._
• , .J' c_r; --Y. ,.) l'

"Ana-babasmdan her birine alt1da bir pay verilir" (en-Nisa 4/11 ) buyurur. 0
halde dogum ili?kisi dikkate alinarak dedenin pay1 hic;bir zaman alt1da birden eksik
olmaz . Bu dogum ili?kisi ile dedenin olen kimseye yakinl1g1 peki?mi?tir. Bundan
do\ay1 dede karde?ler aras1na girer. Taksime kat1lma kendisi ic;in alt1da bir pay
almaktan daha iyi ise, karde?lerle beraber taksime kat1l1r.
Bunu ?U durum da ac;1klar . Miras pay1ni eksiltme veya dO?Orme konusunda
c;ocuk, karde?ten daha guc;ludur. Delili kan ve kocanin paylannin karde~le degil de
c;ocukla eksilmesi , ananin pay1nin bir karde?le degil de bir c;ocukla alt1da bire
du~mesidir. Sonra c;ocuk, dedenin pay1n1 hic;bir zaman alt1da birden a?ag1
dO?Oremez. Oyleyse karde?ler onun payin1 hic;bir zaman alt1da birden a?ag1ya
oncelikle dO?Oremez. Zeyd b. Sa bit (r a.)'ten rivayet edilen ?ey ?Udur: 0 iki karde?i,
kendisinden iki nehir c;1kan bir vadiye, torunla birlikte dedeyi de kendisinden bir
nehrin c;1k1p sonra bu nehirden kuc;uk bir akarsuyun aynld1g1 vadiye benzetmi?tir.
Buna gore iki nehir aras1ndaki yak1nhk vadinin dibi ile kuc;Ok akarsu aras1ndaki
yakinl1ktan daha c;oktur. Bu da karde?lerin dededen one al1nmasin1 gerektirir.
Ancak dede taraf1nda dogum ili?kisi vardir. Bundan dolay1 ona baba ad1 verilir.
Fakat o birinci babadan bir derece daha uzakt1r. 0 halde dede, dogum ili?kisi
nedeniyle hak edilen ?eylerde ana yerine kabul edilir. $oyle ki, bir derece uzakta
alma, anada di~ilik niteliginin noksanllg1 yerine gec;er Ana c;ocuk olmamas1
durumunda butOn malin uc;te birini al1r. Oyleyse dede de dogum ili?kisi dolay1s1yla
butOn mal1n uc;te birini ahr. <:unku nineyle birlikte dede, anayla birlikte baba
konumundad1r. (ocuk olmamas1 durumunda babanin pay1 ananin payinin iki kat1
oldugu gibi -ki bu da uc;te ikidir- c;ocuk olmas1 durumunda dedenin pay1 da
ninenin pay1nin iki kat1 olur. Ninenin pay1 alt1da birdir. Bundan a?ag1 olmaz.
Dedenin pay1 da uc;te birdir. Bundan a?ag1 olmaz. Akli yonden onlarin de/iii ?Udur:
Dede ve karde? olenle baglant1 kurmada birbirine e?ittir. $oyle ki, bu ikisinden her
biri, olenle baba aracil1g1yla baglant1 kurar. Sonra karde?in bir yonden fazla bir
tercih edilme hakk1 vard1r. Bu da, karde? olenle ogulluk niteligi ve baba arac1l1g1yla,
dede ise olenle baballk niteligi ve baba araol1g1yla baglant1 kurar. Asabelikte
ogulluk babal1ktan once gelir. Gormez misin, baba ve bir ogul b1rakan kimsenin
sorunda da asabelik babaya degil ogula ait olur. Fakat baba taraf1nda ba~ka bir
yonden tercih nedeni vard1r. Bu da dogum ili~kisidir . Dogum ili?kisi miras hakk1
kazanmada onceliklidir. Hatta bununla belirli paya hak kazanil1r. Belirli pay sahibi
ise, asabeden once gelir. Bundan dolay1 dogum ili?kisi nedeniyle hak kazanilan pay
konusunda dedeye oncelik verilir. I? asabelige gelince olenle baglant1 kurma
dikkate allnir. Karde? ve dede bu konuda birbirine e~ittir . Bu ikisinden her birinin
248 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'l-Mebsilt
bir ybnden tercih nedeni bulundugundan ~eli~ki meydana gelir. Ana-baba bir veya
baba bir iki erkek karde~ gibi mal ikisi arasinda ortakla~a taksime katilma
(mukaseme) esas1na gore bolu~tUrulur Bu nedenle dede ile ana bir karde~ler
aras1nda ortakla~a taksime katilma olmaz. ~unku onlann blenle baglant1
kurmalan, ana arac1l1g1ylad1r. Asabelik hakk1 kazanmada ana akrabaliginin hi~bir
(29/182)
etkisi yoktur. Bunlar arasindaki e~itlik, blenle baglant1 kurma konusundaki e?itliktir.
~afil (rh a) ~byle der: "Bu nedenle de rim ki, bzgur k1l1nan kimse blup geride
bzgur kilan kimsenin ana-baba bir erkek karde~i ile dedesini b1rak1rsa, mal
aralannda yan yanya bblu~tUrulur. ~unku bu, dogum ili~kisine dayanan mirastaki
belirli paya k1yas edilir. Bu ikisi asabelikte birbirine e~ittir . ~u halde kendilerine
kalan miktar ister az ister ~ok olsun, bunlar her zaman miras almada birbirine e~it
olurlar.
EbG Hanlfe (rh.a .) ise lbn Abbas (ra )'tan nakledilen ?U rivayeti deli I kabul
etmi~tir. lbn Abbas ~byle diyordu: "Zeyd b. Sabit (ra ) Allah'tan korkmaz m1? 0
oglunun oglunu ogul kabul ediyor da babanin babas1n1 baba kabul etmiyor." Bu
sbzun anlam1 ~udur. lki taraf1n baglant1 ve yakinlig1 tek niteliktedir. Birbirine
benzeyen iki ~ey aras1ndaki e~itlik ve iki karde~ arasindaki karde~lik gibi bu ikisi
aras1nda fark du~unulemez . ~imdiki yerinde dede blu olarak bulunsayd1, hangi
taraftan olursa olsunlar karde~ leri miras~i11ktan du~urmede, oglun oglu ogul
sayilacak ve onun blene yakinl1g1 ve baglant1s1 tercih nedeni olacakt1. Olenin
oglunun oglu blu oldugunda da, butUn, karde~leri miras~il1ktan du~urmede dede,
baba yerine ge~er . Onun blene yak1nl1k ve baglant1s1 tercih nedeni olur. ~unku
baglant1 tektir. Hi~bir bak1mdan iki taraf aras1nda fark du~unulmez.
Bunun delili ?Udur: Baban1n olmamas1 durumunda dede babal1k ismini almaya
hak kazan1r. Allahu Teala,

~f~T ~ ~~
"Ey Adem ogullan! " (el-A'raf 7/26) der. Sen kimin oglu olursan, o senin baban
olur. Allahu Teala ?byle buyurur.

L
"\ I .,
-·1 .!.bl5
......,,,1 _r., , . .J1µ, •I
~.
:i1 ~
. Iy It,; "J"
}..
"Onlar da senin ilahma ve senin babalann Ibrahim' in ilahma ibadet
edecegiz demi~/erdi " (el-Bakara 21133) Halbuki Ibrahim onlann dedeleriydi . Yine
Allahu Teala Yusuf (a s.)' un dilinden,

~ J~µ ~1;1 .;~T ~ ...:. ~:~lj ~

"Babalanm, Ibrahim ve lshak'm dinine uydum " (Yusuf 12/ 38) buyurur. Ibrahim
ve Ishak, Yusuf (a.s)' un dedeleri idi . Hukum ybnunden de boyledir. Babanin
olmamas1 durumunda babanin sahip oldugu velilik hakk1 dedenin olur. Hatta
Kitabu'I feraiz (Miras~darm Paylar1) Kitabt._ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _249

dedenin velilik hakk1 mall ve ki?isel veliligin her ikisini de i<;ine al1r. Erkek karde?ler
ise boyle degildir. Mirasta 6lenin yerine ge<;me de bir tOr veliliktir. Ayn1 ?ekilde din
aynl1g1na ragmen nafakaya hak kazanma konusunda dede baba gibidir. Karde?ler
ise boyle degildir. Nafaka, miras gibi bir yard1md1r . Yine dede, kendisine zekat
vermenin, tanikl1g1n1 kabul etmenin, torununa onun hanim1yla evlenmenin
haramhg1, torununu oldurme dolay1s1yla kendisine k1sas uygulanmama, ummu
veled yaparak torunun cariyesine sahip alma hakkinin bulunmas1 konusunda baba
gibidir. Karde?ler boyle degildir. Dede butOn hukumlerde baba gibi olunca
karde?leri miras<;1hktan dO?Orme konusunda da boyle olur. Bu husus boylece
belirlendikten sonra, yak1nhk dikkate ahnmaz . <;:unku mirastan mal alma asabelik
nedeniyledir. Asabelik de yak1nhga dayanmaz. Mesela, k1zin k1z1 61ene, amca oglu
ve 6zgur k1lma mevlas1ndan daha yak1n oldugu halde miras, asabelik nedeniyle
amca ogluna verilir. Ozgur k1lma mevlas1 k1zin k1z1ndan da a?ag1 derecededir. [29/183)
Burada da boyle olur. Bunu ogrenince k1z ve erkek karde?lerin dedeyle birlikte
miras<;1 olmalanna kabul edenlerin gorO?lerini a<;1klamaya doneriz Eb CJ Bekir (r.a )'in
ve onun g6r0?0 ile benimseyenlerin g6r0?0nu a<;1klamay1 bitirmi?tik .
Zeyd b. Sa bit (r a.)' in g6r0?0ne gore dede, kendisi i<;in karde?lerle birlikte
miras<;1 olmak (mukaseme), malin tamam1nin O<;te birini almaktan daha hay1rl1 veya
buna e?it oldugu surece, erkek ve k1z karde?lerle birlikte miras<;1 olur. Eger malin
O<;te birini almak dede i<;in daha hay1rl1 ise ona O<;te bir verilir. Sonra kalan erkek ve
k1z karde?ler aras1nda b610?t0rulur. Zeyd b. Sabit (r a )'e gore dedenin karde?lerle
birlikte miras<;1 olmas1nda baba bir k1z ve erkek karde?lerle, ana-baba bir k1z ve
erkek karde?ler dikkate al1nir. Dede pay1n1 al1nca baba bir k1z ve erkek karde?ler
kendilerine dO?en pay1n tamamin1, ana-baba bir karde?ler s1rf erkek veya erkek-
kadin kan?1k iseler onlara verirler. Sonra baba bir karde?ler aradan <;1kar. Sayet
onlar sadece k1z olurlarsa, baba bir k1z ve erkek karde?ler kendilerine dO?en pay1,
O<;te ikiye ula?ana kadar iki k1za, yanya ula?ana kadar tek k1za verirler. Onlu sorun
buna dayanir. Bunun ?ekli, bir ana-baba bir k1z karde?, bir baba bir erkek karde?
ve dede olan sorundur. Zeyd b. Sabit (r.a.)'in g6r0?0ne gore mal bunlar aras1nda
mukaseme yoluyla b610?t0rulur <;:unku mukaseme ile dedenin pay1 malin be?te
ikisi olur. Bu dede i<;in O<;te birden daha hay1rl1d1r. Bu sorunda paylann paydas1 be?
olur. Dedeye iki, baba bir erkek karde?e iki, k1z karde?e bir pay verilir. Sonra baba
bir erkek karde? kendine dO?en pay1, yanya ula?ana kadar ana-baba bir k1z karde?e
geri verir. Bu da baba bir erkek karde?e dO?en pay1n bir bu <;ugudur. Boylece baba
bir erkek karde?e dO?en pay, yanya bolmekten dolay1 kesirli olur. Payday1 ikiyle
<;arp sonu<; on olur. Dedeye dart, geri vermeden sonra ana-baba bir k1z karde?e
(iki kendisinin O<; de baba bir karde?ten al1nip ona verilerek toplam) be? pay verilir.
Kalan bir pay baba bir karde?in olur. Bu da malin onda biridir. Bundan dolay1 bu
soruna, Zeyd ' in onlusu ismi verilmi?tir.
2SO_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitiibu'l-Mebsiit
Zeyd b. Sabit (ra )'e ait gorli?lerden biri de ?Udur: Dede ve belirli pay sahibi
olan karde?ler birlikte bulunursa pay sahiplerine paylan eksiksiz verilir. Sonra dede
ic;in bolli?meye, kalanin uc;te birine veya malin tamam1nin alt1da birine bak1lir.
Bunlardan hangisi dede ic;in daha hay1rl1 ise dedeye o verilir. Kalan, k1z ve erkek
karde?ler arasinda bolli?tlirulur.
Yine Zeyd b. Sabit (ra )'e ait gorli?lerden biri de ?Udur: Tek ba?ina k1z
karde?ler dedeyle birlikte belirli pay sahiplerinden degil asabe olurlar. Bu sorunda

Ekderiyye
hukum, sadece ekderiyye sorunu d1?inda dedeyle k1z karde?lerin birlikte taksime
sorunu kat1lmaland1r. Ekderiyye sorununda k1z karde?in belirli pay sahibi yap1lmas1
zorunluluktan dolay1d1r.
Ekderiyye sorununun ?ekli ?i:iyledir: Bir kad1n olur geride koca, ana, ana-baba
bir k1z karde? ve dede b1rak1rsa, kocaya alt1 paydadan yan Lie; pay, anaya uc;te bir
iki pay, dedeye alt1da bir bir pay k1z karde?e yan Lie; pay verilir. Sorunun paydas1 Lie;
artar. K1z karde? burada zorunluluk nedeniyle belirli pay sahibi kabul edilmi?tir.
(unku belirli pay sahipleri (ashab-1 feraiz) paylann1 ald1ktan sonra geriye sadece
alt1da bir kalm1?t1r. Bu da dedeye verilince k1z karde? dedeyle mirasc;li1ktan dli?me
durumuna gelmi?tir. Bu onun kural1na ayk1nd1r. Eger kalan bir pay dedeyle k1z
karde? aras1nda mukaseme yoluyla bolli?tlirulecek olsa dedenin pay1 alt1da birden
(29/184] aza dli?ecektir. Ona gore blenle dede aras1nda dogum ili?kisi bulundugu ic;in
dedenin pay1 hic;bir zaman alt1da birden a?ag1 dli?mez. K1z karde?i dedeyle
dli?Lirmek de imkans1zd1r. Cunku c;ocuk olmamas1 durumunda o, delille belirli pay
sahibi yaplim1?t1r. Pay1 da yand1r. Bu pay dolay1s1yla Zeyd burada k1z karde?i belirli
pay sahibi kabul etmi?tir . Sonra k1z karde?in pay1yla dedenin pay1 birle?tirilmi?tir.
Bu dokuz paydan dordudur. Bu dort pay, erkege iki kad1n pay1 dli?ecek ?ekilde
ikisi aras1nda payla?t1nlir. Dort pay uc;e bolunmesi gerektigi ic;in kusur olur. Bundan
dolay1 dokuzu uc;le c;arp, sonuc; 27 c;1kar. Kocan1n pay1 uc;le uc;un c;arp1m1 sonucu
dokuz pay, ananin pay1 uc;le ikinin c;arp1m1 sonucu alt1 pay, k1z karde?le dedenin
pay1 uc;le dordun c;arp1m1 sonucu on iki pay olur. Bunun sekizi dedeye, dordu de
k1z karde?e verilir. Zeyd b. Sabit bunu boyle yapm1?t1r. (unku belirli pay sahipleri
(ashab-1 feraiz) aradan c;1kt1ktan sonra bu ikisi hakk1nda kalan, terikenin tamam1
gibi olur. Biz k1z karde?i zorunluluk nedeniyle belirli pay sahibi yapt1k . Zorunluluk
nedeniyle sabit olan bir ?ey zorunluluk miktan kadar takdir edilir. Zorunluluk dede
ve k1z karde?in pay1na dli?en miktarda ortadan kalkm1?t1r. Oyleyse bu ikisi
arasindaki sorunda mukaseme gec;erli olur.
Bu sorunda k1z karde? yerine erkek karde? bulunsayd1 sorun ekderiyye
olmazd1. Kalan alt1da birin tamam1 dedeye ait olur. Erkek karde?e hic;bir ?ey
verilmezdi. Cunku erkek karde?in mirastan pay almas1 sadece asabelik yoluylad1r.
Asabenin alacag1 miktar, belirli pay sahipleri paylanni ald1ktan sonra geriye

- - - - - --
Kitabu'I feraiz (Miras~Ilarm Paylari) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _251
kalandtr. Geriye hic;bir ~ey kalmazsa, hakktntn konusu olan mal bulunmad1g1 ic;in
erkek karde~ mirastan yoksun kaltr. Ktz karde~ ise bi:iyle degildir.
Bir ktz karde~ yerine iki ktz karde~ veya bir erkek ve bir ktz karde~ bulunursa
sorun yine ekderiyye olmaz. ~unku iki karde~ ananin pay1n1 uc;te birden alttda bire
du~ururler. Bi:iylece kalan uc;te bir olur. Dedeyle birlikte iki ktz karde~ olursa dede
ic;in mukaseme ile alttda biri almak birbirine e~ittir. Eger bir erkek bir de ktz karde~
olursa alt1da bir onun ic;in daha hay1rl1d1r. Dolay1s1yla o alt1da biri altr. Kalan erkek
karde?le k1z karde~ aras1nda erkege iki k1z pay1 du~ecek ~ekilde bi:ilu~tUrulur .
Bu soruna Zeyd b. Sa bit (r a )'in goru~u bozuldugu ic;in ekderiyye adt
verilmi~tir. Bunun sonucu Zeyd, kendi kuraltnt terketmek zorunda kalm1~t1r.
Denilmi~tir ki Abdulmelik b. Mervan bu sorunu ekder lakabtyla anilan fakihe
sormu~, o da bunda Zeyd b. Sabit'in gi:iru?One gore hataya du?mLi?tUr. Yine
denilmi?tir ki, terikesinde bu olay1n meydana geldigi 610, ekder lakabtyla
antl1yordu.
Zeyd b. Sabit (r.a.)'e ait gi:iru?lerden biri de ~udur: Dedeyle birlikte ktzlar,
kendileri dt~tndaki diger belirli pay sahipleri gibidir. Dede ktzlarla birlikte asabe
olur.
Zeyd b. Sabit (r.a .)'e ait gi:iru?lerden biri de ~udur: Anantn dedeye tercih
edilmesi caizdir. Sufyan es-Sevrl, Ebu Yusuf, Muhammed, Malik ve ~afii (rh a) bu
gi:iru~lerin hepsini benimsemi~tir. Fetva da buna gi:iredir.
Ancak bizim sonraki di:inemde gelen alimlerimiz (rha.) istihsan deliline
dayanarak dedeyle ilgili goru? aynl1g1na du~ulen yerlerde sulh yaptlmast fetvas1n1
vermi~ler ve ~i:iyle demi?lerdir. Sahabilerin anla?mazl1g1ndan dolayt eclr-i mu~tereke
(herkese i? yapan terzi, kuru temizlemeci gibi kimselere) telef olmas1 durumunda
al1c1n1n mal1n1 i:idetme konusunda sulh fetvas1 verirsek burada anla~mazltk daha
guc;ludur. 0 halde bu konuda sulh fetvast oncelikle verilir.
Ali (r.a.)'nin gi:iru?Onu ac;tklamak uzere ?i:iyle deriz: Dede mukaseme kendisi
ic;in alttda birden hay1rl1 oldugu veya ikisi birbirine e?it oldugu surece, ktz ve erkek
karde~lerle birlikte taksime kattl1r. Alttda bir kendisi ic;in daha hay1rl1 olursa alt1da
biri altr. Sonra kalan k1z ve erkek karde~ler arasinda bi:ilu~tUrulur.
Ali'ye ait gi:iru?lerden birisi de ?Udur: Dedeyle birlikte taksime kattlmada baba
bir ktz ve erkek karde~ler, ana-baba bir ktz ve erkek karde~lerle birlikte
(29/185]
bulunurlarsa dikkate al1nmazlar. Fakat onlar ana-baba bir ktz ve erkek
karde~lerden ayn olarak bulunurlarsa dedeyle birlikte taksime kattlma konusunda
dikkate al1n1rlar. Dede taksime erkek karde?lerden biri gibi kat1l1r.
Ali (r.a )'nin goru~lerinden bir ba~kas1 da ~udur: Dede ve karde~lerle birlikte,
ktzlardan ba~ka belirli pay sahipleri (ashab-1 feraiz) bulunursa, onlara paylan tam
olarak verilir. Sonra kalana baktltr. Eger kalan alt1da bir ise dedeye verilir. Alt1da
252 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

birden az ise dedenin pay1 alt1da bire tamamlanir. Alt1da birden <;ok ise dede i<;in
mukaseme ile maim tamam1n1n alt1da birine bakil1r . Bunlardan hangisi onun i<;in
daha hay1rl1 ise bu ona verilir. Kalan karde?lerin olur .
Ali (r a )' nin gbru?lerinden bir digeri de ?Udur: Tek ba~1na bulunan k1z
karde?ler, dedeyle birlikte belirli pay sahibidirler. Onlardan bir tane olanm pay1 yan,
iki veya daha yukan olanlann pay1 u<;te ikidir.
Yine Ali (ra )'n in gbru~lerinden biri de ?udur: K1zla birlikte dede belirli pay
sahibidir. Ona alt1da bir pay verilir. Dede bu durumda asabe olmaz.
Ali (ra.)'ye ait ba~ka bir gbru? de ~udur: Ananm dedeye tercih edilmesi caizdir.
Bu gbru~lerin tamamm1 lbn Ebu Leyla (rh .a.) da benimsemi~tir .
Bu nun d1 ~ 1nda Ali (r a )'den iki gbrLi? nakledilmi?tir. Biri, Ebu Bekir es-S1ddlk'in
gbru~u gibidir. Digeri dedeye du?ecek pay alt1da birden az olsa da maim dedeyle
erkek karde~ler arasmda mukaseme yoluyla bblu~ulmesidir. Rivayete gore lbn
Abbas ona dede ve alt1 erkek karde?in miras sorununu sormak uzere bir mektup
yazm1~ o da cevab1nda "Mali aralannda yedi paya bbl ve ~ayet sana ula?1rsa bu
mektubumu par<;ala. " diye yazm 1 ~t1r. Sanki o mektubu par<;alamas1n1 emrettigi
zaman bu fetva uzerinde karar k1lmam 1 ~t1.
Abdullah b. Mes' Cid (r a )'un gbru~unun a<;1klamas1 ise ?byledir:
Onun gbru~lerinden birisi ~udur: Mukaseme u<;te birden hay1rl1 oldugu surece
dede karde~lerle birlikte taksime katil1r. Bu konuda o, Zeyd b. Sabit (ra )'e
uymu~tur.

Ona ait bir gbru~ de ~byledir: Dedeyle taksime katilma konusunda , ana-baba
bir <;ocuklarla birlikte bulunurlarsa baba bir <;ocuklar dikkate ahnmazlar. Bu
gbrLi?Linde o, Ali (r.a.)'ye uymu~ ve "Baba bir <;ocuklar, ana-baba bir <;ocuk lardan
ayn bulunurlarsa dikkate al1n1rlar." demi?tir. Nitekim Ali'nin gbru~u de budur.
Dedeyle birlikte karde?ler ve belirli pay sahipleri miras<;1 olurlarsa Hicaz
alimleri, Abdullah b. Mes'u d'dan ~byle rivayet ederler. Belirli pay sahiplerine paylan
verilir. Sonra Zeyd b. Sabit'in gbrLi?Linde oldugu gibi dede i<;in u<; ?eye bakli1r. lrakh
alimler ondan ?LI rivayette bulunurlar. Ali'nin gbru~unde oldugu gibi dede i<;in
mukaseme ile alt1da bire bakil1r.
Abdullah b. Mes'ud (ra)'a ait bir ba ~ka gbru~ de ?Udur: Tek ba?lanna bulunan
k1z karde~ler, dedeyle birlikte belirli pay sahibidirler. 0 bu gbru~unde Ali'ye
uymu~tur .

Sadece Abdullah b. Mes' Cid (r a)'a ait gbru?ler ?unlard1r. Bir k1z, dede ve k1z
karde~ bulunan sorunda k1za yan pay verilir. Kalan dede ile k1z karde?e yan yanya
bolu?tUrulur . Bu Abdullah b. Mes'ud'un dortlu sorunlanndan biridir. Koca, ana ve
dede bulunan miras sorununda kocaya yan verilir. Kalan dede ile anaya yan yanya
bblLi?tUrulur. O anay1 dedeye tercih etmiyordu. Buda onun dbrtlu sorunlardand1r.
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylari) Kitab1 _ _ __ _ _ _ _ __ _ _ _ _ __ _ _ _253
Ana-baba bir k1z karde~ler dedeyle birlikte belirli pay sahibi olurlarsa, ister s1rf
erkek, ister s1rf kadin, isterse kan~1k olsunlar, baba bir erkek karde~lere hic;bir ~ey
verilmez . Onlar bu durumda dikkate al1nmazlar. Kufe fakihleri Alkame, el-Esved,
Ibrahim en-Nehal (rh.a ) bu goru~lerin tUmunu benimsemi~tir.

SAHABiLER DONEMINDE DEDENIN MIRASI ILE ILGiLI

GORU~LER
Sahabiler (r.a.) aras1ndaki goru~ aynl1g1 sonuc; olarak sekiz bolumde toplan1r.
Bunun yolu her bolumu tek ba~ina anmakt1r.
Birinci bolum: Zeyd b. Sabit ve Abdullah b. Mes'ud (ra)'un goru~une gore
malin tamam1nin uc;te birinden daha hay1rl1 oldugu surece dede ic;in mukaseme
dikkate allnir. Ali (r.a.)'ye gore dede ic;in malin alt1da birinden hay1rl1 oldugu surece
mukaseme dikkate al1n1r. Ali (ra.)'nin goru~unun akll delili ~udur: Dede (29/186)
karde~ l erden olenle dogum ili~kisi bulundugu ve baba ismi ta~1d1g1 ic;in ayncallkl1
olmu~tur. Bu isim ve nedenden dolay1 belirli paya sadece o hak kazan1r. Babanin
pay1 ayetle alt1da bir olarak belirlenmi~tir. Allahu Teala;

"'{ ' ~: • ...L>

.£. (.)"'J....:.i \ 1~ __y, -\j,J- ..,,
I <:-1 tJ
• , \J, c_r-; :i;,._

"Ana babasmdan her birine alttda bir pay verilir" (en-Nisa 4111) buyurur.
Sonra karde~lerle birlikte dede, c;ocuklarla birlikte baba konumundad1r.
<;:unku karde~ dedenin olenle baglant1 kurdugu ki~inin c;ocugudur. Bu da babad1r.
Bir de c;ocukla birlikte baban1n pay1 alt1da birdir. Bundan daha eksik olmaz.
Karde~lerle birlikte dedenin pay1 da alt1da birdir. Hic;bir zaman bundan daha az
olmaz. Asabeligin dikkate a/1nmas1 ona yarar saglamak ic;indir. Be/irli pay kendisi
ic;in daha yararll olunca ona pay1 veri lir. Bu da alt1da birdir.
Abdullah b. Mes'Qd ve Zeyd b. Sa bit (ra )'e ait goru~un de/iii ise lmran b. el-
Husayn hadisidir.

Jill~\ -
,, .r.'! :
~ ~
ILJ ~~ ....p';·'/ J.
: '~I' Jill r- ~ L:.J, 4,-
~I ....r-- , ~I\ J'i
\.:.. L?-;"' ' ~l>-. -%.--
. .) ~\
, -.T(.)"•l.;, ~ Jill ~~~ v-
?
1~ J'~ 11 ..r.--~\ Lili (.)", J....:.11 ~ i: YL:J1 4 --
Bir adam Peygamber (s av) 'e gelip, "Oglumun oglu 6/dO. Onun mirasmdan
benim hakktm ne?" dedi. Peygamber (s.a.v.) "Senin hakkm alttda birdir" buyurdu.
Adam arkas1n1 don up uzakla'.?inca da onu c;ag1np; "Senin i<:;in ba~ka a/t1da bir daha
var. "60 buyurdu . Bu had is ~oyle anla'.?1l1r. Ba'.?lang1c;ta Peygamber (s.a.v )'de olen in

60
lbn Ebo Seybe, Musannef, Vl/259; Ahmed b. Hanbel, Musned, IV/428; Ebo DavOd, Feraiz 6; Tirmiz1,
Feraiz 9.
254 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut

r;ocugu bulundugu ~e k linde bir bilgi olu~tugu ir;in ona alt1da bir pay verdi . Sonra
olenin r;ocugu olmad1g1n1 ogrendi ve ona ur;te bir pay verdi (Ur;te bir iki alt1da bir
demektir). Rivayet edildigine gore Omer b. el-Hattab, sahabileri toplay1p "Sizden
herhangi biriniz Peygamber (sav) 'den dede konusunda bir ~ey duydu mu?" dedi.
Bir adam kalk1p "Resu/Ql/ah (s a v.) 'm dede ir;in ur;te bir paya hukmettigine tantk
oldum." dedi . Omer "Kiminle birlikte olursa? " dedi . Adam "bilmiyorum ." dedi .
Ba~ka bir adam kalkt1 ve " ResQ/Ql/ah (sa v ) 'in dede ir;in ur;te bir paya hukmettigine
tantk oldum." dedi . Omer "Kiminle birlikte olursa ?" dedi . Adam "Hir;bir ~ey
bilmiyorum. " dedi. Bunun uzerine Omer "Bilmez of! " dedi .
Bu rivayet de ~oy le anla ~ 1l1r . Peygamber (s a v ) r;ocukla birlikte dedeye alt1da
bir, r;ocuk olmad1g1nda ur;te bir pay vermi~tir. Bunun akll delili ise ~udur : Nineyle
birlikte dede, anayla birlikte baba konumundad1r . (ocuk olmamas1 durumunda
anaya ur;te bir verilir . Anan1n payin1n yans1 ninenin olur. Bu da alt1da birdir. Babaya
ur;te iki verilir . O halde babaya du~en pay1n yansin1n dedenin olmas1 gerekir. Bu da
dogum ili~kisinden dolay1 ur;te birdir. Erkegin pay1nin, kad1nin payinin iki kat1 kabul
edilmesindeki kural da budur. Bunun delili ~udur : Dede ana bir iki karde ~ i
paylanndan yoksun b1rak1r. 0 ikisinin pay1 da r;ocuk olmamas1 durumunda ur;te
birdir . Ba~kas1ni payindan yoksun b1rakan her mi rasr;1 muhakkak o paya kendisi
hak kazanir. Deden in onlan yoksun b1rakmasinin anlam1 , onlann pay1nda onlardan
once gelmesi demektir . Nitekim koca ve kan hakk1nda r;ocuk da boyledir . Babayla
birlikte buluna n iki karde ~ ise boyle degildir. lki karde ~ babayla birlikte mirasr;1
olmad1klan ir;in burada paylan olmad1g1 halde ananin payin1 ur;te birden alt1da bire
du~ururler . Halbuki biz kendisi mirasr;1 iken ba~kasin1 mirasr;il1ktan du~uren veya
pay1ni azaltan kim seden soz ediyoruz .
lk inci bolum : Zeyd b. Sabit (ra )'in goru~une gore baba bir k1z ve erkek
karde~ler, ana-baba bir erkek ve k1z karde ~ lerle birlikte bulunurlarsa dedeyle
birlikte taks ime katllmada dikkate alin1rlar. Ali ve Abdullah b. Mes'Od (r a )' ya gore
dikkate al1nmazlar. Zeyd (ra )' in goru~unun deli Ii ~ udur : Tek ba~lanna bulunduklan
zaman baba bir k arde~ler ittifakla dedeyle birl ikte taksime katllmada dikkate
[29/187] alin1rlar. (unku onlar, dede gibi olenle baba aracll1g1yla baglant1 kurarlar. Bu
gerekr;e ana-baba bir k1z ve erkek karde~lerin bulunmas1 durumunda da vard1r .
Bunlann bulunmas1yla dedenin olenle baglant1s1 artmaz . Baba bir karde~ler
taraf1nda da eksilmez. Bu soz incelendiginde ~u sonur; ortaya r;1kar: Ana baba bir
karde~ler hakk1nda ana akrabal1g1 miras hakk1 kazanmak ir;in degil tercih ir;in
ger;erlidir. Tercih ise taraf aynl1g1 oldugunda degil taraf birligi oldugunda soz
konusu olur. Karde~ ler l e birlikte olan dede hakk1nda taraf ayrid1r. (unku babal1k
karde~likten ayn bir ~eydir. 0 halde dedeyle birlikte olma durumunda yapilacak
tercihte ana akrabal1 g1 dikkate al1nmaz. Fakat dede ve baba bir karde~ birlikte
taksime kat1lma da (m ukaseme) sanki ikisi de baba bir karde~ gibi kabul edilir.
Hatta dede payin1 al 1r ve aradan r;1kar. Sonra ana-baba bir ve baba bir karde~ler
Kitabu'I feraiz (Miras~llarm Paylar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _255
aras1nda taraf birligi vard1r. l?te bu s1rada ana akrabalig1 nedeniyle tercih yaprna
ihtiyac1 ortaya c;1kar. Bu nedenle, iki karde?le birlikte bulunan ana baba sorununda
oldugu gibi, baba bir karde?ler ald1klann1 ana-baba bir karde?lere verirler. lki
karde? ananin pay1n1 uc;te birden alt1da bire du?urur. Sonra baba o ikisine du?ecek
pay1 ahr.
Ali'ye ve Abdullah b. Mes'Od (r a )'a ait goru?Lin delili ise ?Udur: Ana -baba bir
erkek karde?lerle birlikte dede, baba bir erkek karde? gibi degil, ana-baba bir
karde? gibi kabul edilir. (unku o, baba bir erkek karde? gibi kabul edilse, ana-
baba bir erkek karde? ondan once gelir. 0, ana-baba bir erkek karde? gibi kabul
edilirse, ana-baba bir tek erkek karde?. baba bir erkek karde?leri rnirasc;1l1ktan
du?Lirur. O halde iki ana-baba bir erkek karde? baba bir erkek karde?leri oncelikle
du?Lirur. Baba bir erkek karde?ler tek ba?lanna dedeyle birlikte bulunurlarsa
hukurn boyle degildir. (unku bu dururnda dede, baba bir erkek karde? gibi kabul
edilir. Dedeye ozgu dogurn ili?kisi ihtiyac; duyuldugunda dikkate ahn1r. lhtiyac;
duyulrnad1g1nda dikkate ahnrnaz . Gorrnez rnisin, rnukaserne ile dedenin pay1 uc;te
birin alt1na du?erse dogurn ili?kisi dikkate al1nir. Fakat onun hakk1 alt1da birden
eksik olrnaz. Mukaserne kendisi ic;in daha hay1rl1 oldugunda, dogurn ili?kisi degil,
olenle baba aracil1g1yla kurdugu baglant1 dikkate al1nir. Burada baba bir karde?lerle
dede taraf1nda dogurn ili?kisinin dikkate al1nrnasina ihtiyac; yoktur. 0 halde dogurn
ili?kisi dikkate alinrnaz. Ana-baba bir erkek karde?lerin varhg1 dururnunda, ana-
baba bir erkek karde? tarafindaki ana akrabal1g1 yerine gec;sin diye, dede taraf1nda
dogurn ili?kisi dikkate alin1r. Dede bir, ana-baba bir erkek karde? kabul edilir.
Bunu ?U da ac;1klar . Eger baba bir karde?ler dedeyle taksirne katilrnada
dikkate al1n1rlar, sonra onlar kendilerine du?en pay1, ana-baba bir erkek karde?e
geri verirler diyecek olursak bu, ana-baba bir erkek karde?in dedeye tercih edilrnesi
sonucunu dogurur. Bu ittifakla gec;ersizdir. (unku dedenin pay1, hic;bir zarnan
alt1da birden eksik olarnaz . Halbuki erkek karde?in pay1 alt1da birden eksik olabilir.
Oyleyse erkek karde?in rniras konusunda dedeye tercih edilrnesi nasil caiz olur?
Oc;uncu bolurn : Ali ve Abdullah b. Mes'O d (ra .)' a gore tek ba?ina bulunan k1z
karde?ler dedeyle birlikte belirli pay sahidirler. Zeyd b. Sa bit (r a )'e gore ekderiyye
sorunu d1?1nda asabedirler. Ali ve Abdullah b. Mes'Od (ra )'a ait goru?lerin deli Ii
?udur: Kad1n, neden birligi bulundugunda erkekle birlikte asabe olur. Arna
nedenlerin farkl1 olrnas1 dururnunda asabe olrnazlar. Dede hakk1ndaki rnirasc;il1k
nedeni k1z karde? hakk1ndaki rnirasc;1l1k nedeninden ba?ka bir nedendir. 0 halde
k1z karde~ dedeyle birlikte asabe olrnaz . Arna erkek karde~ boyle degildir. $oyle ki
erkek ve k1z karde? hakk1nda rnirasc;il1k nedeni birdir. Dolay1s1yla k1z karde? erkek
karde?le birlikte asabe olur . Bunu ?U da ac;1klar: Dede nine gibi kendi derecesinde
bulunan kad1nlan asabe yaprnaz. Ayni ?ekilde arnca oglu gibi dede, nine d1?1ndaki 12911881
kad1nlan da asabe yaprnaz. Bir de dedeyle birlikte k1z karde?. babayla birlikte k1z
256 _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ __ _ _ _ _ __ Kitabu'l-Mebsiit

gibidir. K1z da babayla birlikte asabe olmaz. Oyleyse ayni ?ekilde k1z karde? de
dedeyle birlikte asabe olmaz.
Zeyd b. Sabit (r a )'e ait gorO~On delili de ?Udur: Dede erkek karde?lerden biri
gibidir. Bilindigi gibi k1z karde?, karde? adin1 ta?1d1g1 ii;in degil, erkek karde?le
birlikte bulundugu ii;in asabe olur. Bu nitelik ana bir erkek karde?te de vard1r.
Fakat o k1z karde?i asabe yapmaz. K1z karde?, erkek karde?le o asabe oldugu ii;in
asabe olur. Dede, asabe olmada erkek karde?e e?ittir. 0 halde ekderiyye sorunu
d1?1nda k1z karde? dedeyle asabe olur. Daha once ai;1 klad1g1m1z Ozere k1z karde? o
sorunda zorunluluk nedeniyle belirli pay sahibi kabul edilir. 0 sorunda dede
kendisine alt1da bi r pay verildigi ii;in belirli pay sah ibidir. 0 sorunda dede ana bir
erkek karde? konumunda olur. K1z karde? de ana bir erkek karde?le asabe olmaz.
DordOncO bolOm : Bu bolOmdeki gorO? aynl1g1 Ali ile Abdullah b. Mes'Cid
aras1ndad1r. Mirasi;1lar aras1nda bir ana-baba bir k1z karde?, bir baba bir erkek bir
de baba bir k1z karde? ve dede bulunursa Ali'ye gore ana-baba bir k1z karde?e yan
pay verilir. Kalan dede, baba bir k1z ve erkek karde? aras1nda mukaseme usulO ile
bolO?tOrOIOr. Abdullah b. Mes'Cid (r a )'a gore kalanin tamam1 dedenin olur. Baba
bir k1z ve erkek karde?e hii;bir ?ey verilmez. \:OnkO kalan1 alma hakk1 asabelik
ai;1s1ndand1r. Bunda olene daha yakin ve neden bak1m1ndan daha kuvvetli olanin
oncelik hakk1 vard1r. Dedenin mirasi;li1k nedeni, baba bir karde?lerden daha
kuvvetlidir. \:OnkO onun taraf1 dogum ili?kisi nedeniyle fazla bi r nitelik ta?1r.
Burada ana-baba bir k1z karde? bulundugu ii;in dogum ili?kisi dikkate alinm1?t1r.
\:OnkO k1z karde?i belirli pay sahibi kabul ettigimiz zaman onun taraf1nda ana
akrabal1g1ni goz onOnde bulundurduk. Ana akrabal1g1 goz onOnde
bulundurulmayacak olsa, k1z karde? baba bir erkek karde?le asabe olur. K1z karde?
tarafinda ana akrabal1g1 goz onOnde bulundurulunca dogum ili?kisi de dede
taraf1nda goz onOnde bulunduru lur. Boylece dedenin asabelik nedeni daha
kuvvetli olur. Ana-baba bir erkek karde? gibi onunla baba bir karde?ler mirasi;1
olmaktan yoksun kal1rlar. Baba bir erkek karde?lerin dedeyle tek ba?lanna
bulunmalan ise boyle degildir. \:OnkO bu sorunda dede taraf1nda dogum ili?kisi
goz onOne al1n1r. Dolay1s1yla dedenin mirasi;1 olma nedeni baba bir karde~lerin
mirasi;1 olma nedeni gibi olur. Ali'ye ait gorO~On delili ?Udur: Baba bir k1z ve erkek
karde?ler mal1n tamam1nda dedeyle birlikte taksime kat1l1rlar . Oyleyse ana-baba bir
k1z ve erkek karde? gibi belirli pay sahipleri paylanni ald1ktan sonra baba bir k1z ve
erkek karde?ler kalan malda dedeyle birl ikte taksime katli1rlar. \:OnkO dedenin
dogum ili?kisi burada dikkate altnmaz. Baba bir karde?lerle birlikte dedenin
asabeligini isbat etmek ii;in onu dikkate almaya ihtiyai; yoktur. Dede ve onun la tek
ba?lanna bulunan baba bir karde?ler e~it ol urlar .
Be?inci bolOm: Belirli pay sahipleri karde?lerle ve dedeyle birlikte mirasi;1
olurlarsa Zeyd b. Sabit'in gor0?0ne gore belirli pay sahiplerine paylan eksiksiz
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylar1) Kitab1_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _257
verilir. Sonra dede ir;in kalanin ur;te biri mukaseme ve malin alt1da birine baki11r. Bu
gorLi? Zeyd b. Sa bit (r a )'in ?U kuralina dayan1r. Sorunda belirli pay sahibi
bulunmazsa dede ir;in malin tamamin1n ur;te biri dikkate alin1r. Bu sorunda kalan,
o sorunda malin tamam1 gibidir. Mukaseme ile kalanin ur;te biri goz onunde
bulundurulmu?tur. Ancak alt1da bir onun ir;in daha hay1rl1 olursa, o takdirde
dedenin pay1 alt1da birden az olmaz. <:unku alt1da bire hak kazanma babal1k
isminden dolay1 delille sabit olmu?tur. Bu isim dedeyi de ir;i ne allr.
Ali'ye gore malin tamam1nin alt1da biriyle mukasemeye bakll1r. Bu gorLi?
onun, "Sorunda belirli pay sahibi bulunmazsa dede ir;in maim tamammm ur;te biri
degil, mukaseme ve alt1da bir goz onunde bulundurulur,.. kurallna dayalld1r.
(29/189]
Burada da oyle olur. Hicazll alimler Abdullah b. Mes'Qd'dan, onun kalanin ur;te
birini goz onune ald1g1 ?eklinde. Zeyd'in gorLi?Line benzer bir gorLi? rivayet ederler.
Nitekim onun kural1, sorunda belirli pay sahibi olmazsa dede ir;in malln tamam 1nin
ur;te birinin goz onune al1nmas1d1r. lrakll alimler Abdullah b. Mes'Qd'dan burada
Ali (ra.)'nin de goru?Li gibi dede ir;in alt1da bir ve mukasemeye bakllmas1 gorLi?Linu
naklederler. Bu rivayet, sorunda belirli pay sahibi mirasr;1nin bulunmas1 ile
bulunmamas1 aras1nda fark olmas1n1 gerektirir. Fark1n delili ?Udur. Orada, anneyle
birlikte mirasr;1 olan baba payinin yans1 ve nine payinin iki kat1 oldugundan dolay1
dedeye ur;te bir verdik. Bu durum, belirli pay sahiplerinin bulunmas1yla degi?mi?tir.
Bir payda ne zaman degi?iklik meydana gelirse kural, o pay1 yanlamakt1r. Nitekim
kocanin, kannin ve karde?lerle birlikte anan1n payinda durum boyledir. Bu nedenle
biz dede ir;in alt1da bir ve mukasemeyi dikkate ald1k. Bunu ?U da ar;1klar. Paylar
ir;inde kalan1n ur;te biri diye bir paya delillerde yer verilmemi?tir. lr;tihatla da pay
miktan belirlenemez. Koca ve ana babanin bulundugu sorunda anaya kalan1n ur;te
birini verirsek, bu malin tamam1nin alt1da biri olur. Alt1da bir pay hakkinda delil
vard1r. Kan ve ana-babanin bulundugu sorunda anaya kalanin ur;te birini veri rsek,
bu malin tamam1nin dortte biri olur. Dortte bir pay hakkinda da delil vard1r. Arna
dedeye belirli pay sahiplerinden sonra ur;te bir verirsek, bu hir;bir zaman hakk1nda
delil bulunan paya uygun olmaz. Sonur;ta bu ir;tihatla pay belirlemek olur.
Alt1nc1 bolum : Bu bolum, dedeyle birlikte bir k1z, k1z ve erkek karde?ler olan
so run hakk1ndad1r. Ali (ra )'nin gorLi?Line gore dede burada belirli pay sah ibidir.
Onun pay1 alt1da birdir. Abdullah b. Mes'Qd ve Zeyd (ra.)'e gore dede, k1z1n
pay1ndan sonra kalan malda k1z ve erkek karde?lerle birlikte taksime kat1lan bir
asabe olur. 0 ikisi ?Oyle diyorlar: K1z belirli pay sahibidir. Dolay1s1yla o, diger beli rli
pay sahiplerinden biri gibidir. Dede diger belirli pay sahipleriyle asabe olup, k1z ve
erkek karde?lerle birlikte kalan malin taksimine kat11ir. Dolay1s1yla k1zla birlikte
bulundugunda boyle olur.
Ali (r a.)'ye ait gorLi?Lin delili ?Udur: Babanin babas1 olan dede, r;ocuklarla
birlikte bulunursa delil ile belirli pay sahibidir. Allahu Teala ?Oyle buyurur:
258_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

A 'l.!Ji I~
· ~:. -A>-1 ' '1<'1 ~ --\f · A.
"\ <.)"" •• J c..r-:- ..Y. . J 'T
"Ana babasmdan her birine alt1da bir pay veri!ir" (en-Nisa 4/ 11) Ancak biz olene
daha yakin olan babay1, belirli pay sahibi kabul ettikten sonra k1zla birlikte
bulundugunda kalan malda asabe yapt1k. Dedeye asabelik verecek olsak onu
babayla e~itlemi~ oluruz . Bu durumda dede karde~leri mirasc;il1ktan du~Orur.
Onlarla mirasa ortak olmaz. Bu ise dogru degildir. 0 halde burada ona asabelikten
hic;bir pay vermeyiz .
Yedinci bolum : Bu bolum Zeyd b. Sabit'le Abdullah b. Mes'ud aras1nda goru~
aynl1g1 bulunan ~u sorundur: Bir kimse blur, geride bir k1z, dede, bir k1z karde~
b1rak1rsa Zeyd b. Sa bit (r a )'in goru~One gore k1za yan pay verilir. Kalan dedeyle k1z
karde~ arasinda dedeye iki k1z pay1 du~ecek ~ek i lde bolO~tOrOIOr . Abdullah b.
Mes' ud'un goru ~ One gore kalan dedeyle k1z karde ~e yan yanya bolu ~tOrOIOr.
C::Onku dedeyle k1z karde~ten her biri, k1zla tek ba~1na mirasc;1 olsa kalani, asabelik
yoluyla alacakt1. C::Onku k1z karde~ k1zla birlikte asabe olur. Dede de boyledir . lkisi
birlikte bulundugunda k1z karde~ dedeyle birlikte asabe olamaz. Kad1n erkek
birlikte asabe oluyorsa asabeler ic;inde erkek kadina OstOn tutulur. Arna bunun
d1~inda erkek kadina OstOn tutulmaz. Bu sorun sanki kadin ve erkegin bir koleyi
ozgur kilmas1 gibi olur. Bu kolenin miras1 vela nedeniyle ikisi aras1nda yan yanya
bolO ~tOrOIOr . Bu sorun, k1z ve erkek karde~in bulundugu sorundan farkhd1r .
[29/190]
C::Onku, erkek karde ~ in bulunmas1 durumunda k1z karde~ erkek karde~le asabe
olur . Gormez misin, k1z bulunmayacak olsayd1 bile o, erkek karde~iyle asabe
olacakt1. Bu bak1mdan k1z1n bulunmas1 durumunda da boyle olur. Burada ise k1z
olmayacak olsayd1, k1z karde~ dedeyle asabe olmayacakt1. Bu nedenle k1zla birlikte
bulundugunda da boyle olur .
Sekizinci bolum : Bir kadin olup geride koca, ana ve dedeyi b1rak1rsa, Ali ve
Zeyd b. Sabit'in goru ~ One gore anaya malin tamam1n1n uc;te biri verilir. <::unku
c;ocuk olmad1g1 zaman anaya mal1n uc;te birinin verilmesi ayetle sabittir. Allahu
Tea la;

"Anasmm payi uc;te birdir" (en-Ni sa 4/ 11 ) buyurur. lc;tihatla, ayette belirtilen

paydan daha az1n1 vermek caiz degildir. Sonra ana, olene dededen bir derece daha
yakind1r . Miras hakk1 kazanmada yak1n olanin kadin da olsa uza k olana tercih
edilmesi caizdir . Bunu ~ u da ac;1klar. Eksik pay vermek, mirastan tamamen yoksun
b1rakmadan daha iyidir. Ananin uc;te bir payla mirasc;1 oldugu durumda dedenin
mirastan tamamen yoksun kalmas1 caizdir. Bu da babanin hayatta bulundugu
durumdur. Oyleyse dedenin pay1nin anan1n pay1ndan eksik olmas1 oncelikle caiz
olur.
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _259
Abdullah b. Mes'Od (r.a )'dan nakledilen iki rivayetten birine gore bu sorunda
anaya kalanin uc;te biri verilir. Bu malin tamamin1n alt1da biridir. ~unku babal1k ad1,
dede ic;in de sabittir. Miras konusunda anay1 babaya tercih etmek de ikisini
birbirine e~it tutmak da caiz degildir.
Diger rivayete gore o, kalan yan anayla dedeye e ~ it olarak bolu~tlirulur, der.
~unku yap1lmas1 mumkun olmayan ~ey, dogum ili~kisi nedeniyle kadinin erkege
tercih edilmesidir. Arna ikisini birbirine e~itledikten sonra bu imkans1z degildir.
Nitekim ogulla birlikte bulunan ana-babada durum boyledir . Bunu ~ u durum da
ac;1klar: Dede tarafinda babal1k ustlinlugu ve olene bir derece uzakl1k vard1r. Ana
tarafinda bir derece yak1nl1k ustlinlugu ve babalik eksikligi vard1r. Dolay1s1yla iki
taraf birbirine e~it olup, kalan aralannda yan yanya bolu~tlirulor .
Bilinmeli ki, dede sorunlannda soz alt1 sorun etraf1nda donop dola~1r . Bu alt1
sorunda kim sahabilere ait goru~leri saglam bir ~ekilde ogrenirse ona diger
sorunlann hukmunu c;1karmak kolayla?1r. Alt1 sorunu Muhammed (rh.a) Kitabu'l-
Feraiz'de anm1~t1r. 0 bun/an Suddl'den, Soddl Ismail' den o da $a'bl (rh .a )'den
rivayet etmi~tir . Bunlann birincisi harka sorunudur.
Bunun ?ekli bir kimse olop, geride bir, ana-baba bir veya baba bir k1z karde~,
ana ve dede b1rakmas1d1r. Sahabiler (r. a.) bu sorunda alt1 gorli?e aynlm1?t1r.
1-EbO Bekir es-S1ddik (r a )'in goru ~ one gore anaya Oc;te bir pay verilir. Kalan Harka
dedenin olur . K1z karde ~e hic;bir ?ey verilmez. sorunu

2 Ali (r.a.)'ye gore, anaya uc;te bir belirli pay olarak k1z karde ~ e yan, dedeye de
alt1da bir verilir.
3- Zeyd b. Sabit (r. a )'in goru~une gore anaya uc;te bir pay verilir. Kalan
dedeyle k1z karde? aras1nda , dedeye iki kad1n pay1 dli?ecek ?ekilde bolli?tlirulur.
4- Abdullah b. Mes' Od (r a )'dan nakledilen bir rivayete gore, k1z karde?e yan ,
anaya alt1da bir pay verilir. Kalan da dedenin olur. ~unku dedenin pay1, anan1n
payinin iki kat1 kabul edilir. Nitekim koca, ana ve dedenin bulundugu sorunda da
onun goru~u boyledir.
5- Diger rivayete gore, k1z karde~e yan pay verilir. Kalan dE:deyle ana aras1nda
yan yanya bolli?tlirulur. ~unku o, anan1n dedeye tercih edilmesi degil, ikisinin
birbirine e?it tutulmas1 gorli?Ondedir.
6- Alt1nc1s1 Osman (r.a )' 1n gorli?Odur. Ona gore mal uc;u aras1nda uc;te birer
olarak bolO~tlirulur. Bu sorunun bu ~ekildeki cevab1, Osman 'dan boyle gelmi?tir.
De/iii ?Udur: Ana delille malin uc;te birini almaya hak kazan1r. $ayet ana
bulunmayacak olsayd1, k1z karde~ belirli pay olarak yan pay alacak, diger yan da
dedenin olacakt1. Ananin onlardan once uc;te biri alma hakk1 olunca bu her ikisinin
(29/191]
payindan al1nm1~ olur. lkisinin hakk1 kalan miktarda e?it olur. $u halde mal uc;u
260_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut

arasinda Oc;te birer olarak bolO?tOrOIOr. Bu soruna sahabilerin gorO? aynilg1 c;ok
oldugu ic;in harka ad1 verilmi?tir.
Osmaniye sorunu da denilmi?tir. ~Onku bu sorunun cevab1 eskiden beri
Osmaniye
sorunu Osman'dan boyle gelmi?tir. Bu soruna Osman (r.a.) mal1 mirasc;liar arasinda uc;te
birer olarak bolO?tOrdogo ic;in musellese de denilmi?tir. Haccac bu sorunu Sa'bi 'ye
sordugu ic;in Haccaciye de denir. Nakledildigine gore Haccac lrak'a gelince Sa'bi'yi
huzuruna demirle baglanm1? olarak getirtti . Yan k1zg1n bak1p, " Ey Sa'bl sen bize
kar?I gelenlerden misin? " dedi. Sa'bl de "Allah hukumdann iyiligini versin . Hesab1
zorla?t1rd1. ~ozum yolu darald1. Geceyi uykusuz gec;irdik. Sorunu karars1zilkla ?Oyle
c;ozduk. lc;inde ne takva sahibi iyilerin, ne de guc; sahibi kotOlerin bulunmad191 bir
fitneye dO?tOk" Haccac " Dogru soyledi. Onun, ana, k1z karde? ve dede bulunan
so run hakk1nda soyleyecegi hukmu al1n." der. Sa'bl, "ResOIOllah (s av )' 1n
ashab1ndan be? ki?i o konuda hokum vermi?tir." der. Haccac "Onlar kim? " diye
sorar. Sa' bl " Osman , Ali, Zeyd, lbn Mes'Od ve lbn Abbas (r.a.)'t1r." der. Haccac
Abdullah b . Abbas '1 kastederek "Buyuk bilgin o sorun hakkinda ne der?" diye
sorar. Sa'bl de " O dedeyi baba kabul eder. K1z karde?e bir ?ey vermez." der.
Haccac "l bn Mes'Od o sorunda ne der?" diye sorar. Sa'bl " O k1z karde?e yan verir.
Kalani dedeyle anaya yan yanya bolO?tOrur." Haccac " Zeyd bu sorun hakkinda ne
der?" diye sorar. Sa'bi, " O anaya uc;te bir verir, kalani anayla dedeye, erkege iki
kadin pay1 dO?ecek ?ekilde bolO?tOrOIOr." der. Haccac Osman'1 kastederek,
"Muminlerin Emiri o mesele hakk1nda ne der?" diye sorar. Sa'bl "O mal1 mirasc;ilar
aras1nda uc;e taksim eder." diye cevap verince Haccac " Bu buyuk alimin ba?ans1
Allah'tand1r. Cevab1 guzeldir." der.
lkinci soruna ekderiyye denir. Onun ?ekli ana, dede, koca ile ana-baba bir
Ekderiyye
sorunu veya baba bir k1z karde?in bulundugu sorundur . Bu sorun hakk1nda be? gorO?
vard1r. Zeyd b. Sabit'i n gor0?0 ac;1klad191m1z gibidir.
Eb O Bekir S1ddik'in gor0?0 ?Oyledir: Kocaya yan, Muhammed b. Hasan
(rh a.)'1n rivayetine gore anaya uc;te bir, kalan da dedeye verilir.
EbO Yusuf ve EbO Sevr (rh.a .)' in rivayetine gore anaya kalan1n Oc;te biri, kalan
da dedeye verilir.
Dorduncu gorO?, Abdullah'in gorO?Odur. Buna gore kocaya tercih edildigi
sonucuna gotOrmesin diye, anaya da alt1da bir verilir. Sorunun paydas1 iki pay
artar. Taksim sekizden yapil1r. Ali (r.a.)'ye gore kocaya yan, k1z karde?e yan, anaya
uc;te bir, dedeye alt1da bir pay verilir. Sorunun paydas1 uc; artar. Taksim dokuzdan
olur. Bu gorO? Zeyd 'i n gor0?0ne yak1nd1r. Ancak Zeyd'in gor0?0ne gore, dede ve
k1z karde?e dO?en pay, ikisi arasinda erkege iki kadin pay1 dO?ecek ?ekilde
bolO?tOrulur. Dolay1s1yla taksim, yirmi yediden olur. Ali'ye gore boyle yap1lmaz.
Bilakis her birine ne d0?m0?se o verilir.
Kitabu'I feraiz (Miras~llarm Paylan) Kitabt._ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _26 I
O<;Oncu sorun bir kan, bir k1z karde~. ana ve dedenin bulundugu sorundur.
Bu sorun hakk1nda dort goru~ vard1r. lkisi EbO Bekir es-S1ddik (ra)'a aittir.
Bunlardan birincisi, kanya dortte bir, anaya kalan1n O<;te biri, kalan da dedeye
verilir. Digeri kanya dortte bir, anaya mal1n tamam1n1n O<;te biri, kalan da dedeye
verilir.
O<;uncusu, Ali ve Zeyd (r a )'in goru~Odur. Buna gore kanya dortte bir, anaya
O<;te bir, kalan da dedeyle k1z karde~e mukaseme usuluyle verilir.
Dorduncusu, Abdullah (r a.)'m goru~Odur. Buna gore kadma dortte bir, k1z
karde~e yan, kalan da dedeyle anaya yan yanya bolO~tOrOIOr.

Dorduncu sorun, bir kad1nin olup geride koca, ana, ana-baba veya baba bir
erkek karde~ b1rakt1g1 sorundur. Bu sorunda O<; goru~ vard1r. lkisi EbO Bekir es- [29/192)
S1ddik (ra.)' a aittir. Bunlardan birinde, anaya butOn maim O<;te biri, digerinde
kalanin O<;te biri verilir. Bundan sonra kalan da dedenin olur.
O<;Oncusu Ali, Abdullah ve Zeyd (r a )' in goru~Odur. Bun a gore, kocaya yan,
anaya maim tamam1nin O<;te biri, kalan da dedeye verilir. Erkek karde~e hi<;bir ~ey
verilmez. Bu goru~ EbO Bekir'in iki goru~Onden birine uygundur. Bu konudaki
diger goru~ Abdullah' a aittir . Buna gore, kocaya yan pay verilir. Kalan anayla dede
aras1nda yan yanya bolu~tOrOIOr. Erkek karde~e hi<;bir ~ey verilmez.
Be~inci sorun ise, kan, ana, dede, ana-baba veya baba bir erkek karde~
bulunan sorundur. Bu sorun hakk1nda be~ goru~ vard1r. lkisi daha once and1g1m1z
gibi S1ddlk'a aittir.
O<;uncusu, Ali ve Zeyd (ra .)'e aittir. Buna gore kanya dortte bir, anaya maim
tamam1n1n O<;te biri, kalan da dedeyle erkek karde~ arasmda yan yanya
bolu~tOrulur. ~Onku mukaseme, dede i<;in alt1da birden daha hay1rl1d1r. Mukaseme
de dedeye on ikiden iki bu<;uk pay du~er . Halbuki alt1da bir iki payd1r.
Dorduncu goru~ Abdullah (ra)'a aittir. Buna gore, kanya dortte bir, anaya
kalanm O<;te biri verilir. Bundan sonra kalan, dede ile erkek karde~ aras1nda yan
yanya bolu~tOrulur.
Be~incisi yine Abdullah (ra )'1n goru~Odur . Buna gore kanya dortte bir verilir.
Kalan ananm dedeye tercih edilmesi sonucuna gotOrmesin diye dede, ana ve erkek
karde~ arasmda O<;te birer olarak bolu~tOrulur . Boylece bu rivayete gore bu sorun
da, onun dortlu sorunlanndan biri olur.
Alt1nc1 sorun, bir k1z, k1z karde~ ve dede bulunan sorundur. Bu konuda be~
goru~ vard1r.
S1ddik (ra )' in goru~O yan paym k1za, kalanm da belirli pay ve asabe olarak
dedeye verilmesidir.
262 _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ __ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut
Zeyd (r a )'in goru~u, k1za yan pay verilip kalanin erkege iki k1z pay1 du~ecek
~ekilde dede ile k1z karde~ arasinda bolu~tUru l mesidir.

Ali (r.a.)'nin goru~une gore, k1za yan, dedeye alt1da bir verilir . Kalan k1z
karde~in olur.
Abdullah (r a )'1n bu konuda iki goru~u vard1r. Birisi, k1za yan pay verilir.
Kalan, k1z karde~le dede arasinda yan yanya bolu~turulur. Dige ri, k1za yan, dedeye
kalanin uc;te biri -ki bununla alt1da bir deger olarak birbirine e~ittir- kalan da k1z
karde~e verilir. l~te bu, alt1 sorunun ac;1klamas1d1r. Bunun d 1 ~1ndaki dede
sorunlann1n hukmunu bu sorunlara k1yas ederek c;1karmak kolayd1r.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

RED YOLUYLA MiRAS TAKSiMI

Ali b. EbO Talib (ra) der ki, mal belirli pay sahiplerinin (ashab-1 feraiz)
haklanndan artar, nesep ve neden yonunden asabe bulunmazsa artan, paylan
oraninda koca ve kan d1~1ndaki belirli pay sahiplerine red yoluyla verilir.
Bizim alimlerimiz (r a) de bu goru~u alm1~lard1r.
Osman b. Affan (r a) "Diger belirli pay sahiplerine red yoluyla veri ldigi gibi kan
ve kocaya da red yoluyla verilir." der. Bu ayn1 zamanda Cabir b. Yezid'in de
goru~udur.

Abdullah b. Mes'Qd der ki, alt1 kimse d1~1ndaki ashab+feraize red yapll1r.
D1~anda kalanlar; kan, koca, oz k1zla birlikte ogul k1z1, ana baba bir k1z karde~le
[29/ 193]
birlikte baba bir k1z karde~, anayla birlikte ana bir karde~ler, hangisi olursa olsun
pay sahiplerinden biriyle ninedir. Bu, Ahmed b. Hanbel ' in de goru~udur.
Zeyd b. Sa bit ise ~oyl e der. "Belirli paylar1n1 ald1ktan sonra ashab-1 feraizden
hie; birine red yapllmaz. Artan pay, beytU'/-ma/'e ait olur. Bu, lbn Abbas (r.a.)'ya ait
goru~lerden biridir.
~afi (r a )'de bu goru~u benimsemi~tir. Diger bir goru~unde lbn Abbas ~oyle
der. "Oc; kimse d1~1nda ashab-1 feraize red yapi11r. Bunlar, koca, kan ve ninedir."
Ali (ra )'nin goru~une gore -ki bu ayn1 zamanda bizim de goru~umuzdur- red,
iki yolla olur. Biri, ashab-1 feraize once paylan verilir. Sonra kalan onlara paylan
oraninda red yapll1r. Boylece iki kez taksim yapllm1 ~ olur. Digeri, ashab-1 feraizin
paylannin miktanna baki11p maim tamam1 on lar arasinda bu pay miktarlanna gore
bir defada bolu ~tUrulur . Dogru olan budur. (,;:unku bu c;ozum yolunda, i~i uzatmak
yoktur.
Bir kimsenin olup geride, ana-baba bir k1z karde~ ile ana b1rakt1g1 sorunda
bunun ac;1klamas1 ~oyledir. Birinci c;ozum yoluna gore, birinci taksim, ikisinin
Kitabu'I feraiz (Miras~darm Paylari) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _263
paylanna gore alt1dan yapli1r. Toplam be? pay eder. Alt1 be?e kusursuz bdlunmez.
Dolay1s1yla alt1yla be? c;arpli1r. Sonuc; otuz olur. Bundan sorun duzeltilir.
Diger c;dzum yoluna gore, malin tamam1 bu ikisi aras1nda be? uzerinden
taksim edilir. Be?te uc;u k1z karde?e be?te ikisi de anaya verilir. Taksim, ashab-1
feraiz arasinda red yaplimayan kimseler bulunmazsa boyle yap1l1r. Eger ashab-1
feraiz arasinda red yaplimayan kimseler bulunacak olursa, o takdirde iki kez taksim
yaplimas1 gerekir. Bunun ac;1klamas1 ise ?dyl edir. Bir kad1n olup geride koca, ana ve
bir k1z b1rak1rsa, kocaya ddrtte bir, k1za yan, anaya alt1da bir verilir. Geriye on iki
paydan bir pay kal1r. Bu da alt1da birin yans1d1r. Kalan bu pay kocaya degil k1za ve
anaya red yapli1r. Red bu ikisine dart payda uzerinden yapli1r. Buna gore on ikinin
ddrtle c;arplimasina ihtiyac; dogar. Sonuc; kirk sekiz olur. Kocaya dortte bir verilir ki
bu on iki pay eder. Sonra kalan -ki bu otuz alt1d1r- anayla k1za bolO?tUrulur. Bunun
dortte uc;u k1zin olur Bu yirmi yedidir. Ddrtte biri ananin olur. Bu da dokuzdur.
Diger c;ozum yoluna gore, dortte biri olan ve dortte uc;unun de dortte biri
olan bir rakam aran1r. Bu rakam1n en kuc;ugu on alt1d1r. Kocaya dortte bir verilir.
Bu dorttur. Geriye on iki kal1r. Bunun ddrtte uc;u dokuz pay k1z1n, dortte biri uc; pay
da ananin olur. Bizim alimlerimizden bazlian (rh a.) bu sorunu zevi'l-erham
sorununa dayand1rm1?t1r. c;:unku red, akrabal1ga (rahm) dayan1r. Bundan dolay1
akrabal1g1 bulunmayan ki?ilere red yap1lmaz . Bunlar da koca ve kandir.
Bizim kuralim1za gore, miras akrabal1k nedeniyle kazanli1r. Zevi' l-erham miras
alma s1ralamasinda, beytu'l-maldan once gelir. Artan mal konusunda ashabu'l-
feraiz de akrabal1k nedeniyle bu s1ralamada, beytu'l-maldan once gelir.
~afil (rh a.)'nin gdr0?0ne gore zevi 'l-erham, hic;bir ?ey alamaz. Eger belirli pay
sahibi ve asabe yoksa mal, beytO'l-mala verilir. Oyleyse mal ashabu'l-feraizin
haklanndan artar ve asabe bulunmazsa da artanin beytu'l-mala verilecegine
hukmederiz.
Reddi kabul etmeyenlerin delili miras ayetidir. c;:unku Allahu Teala, ashabu'l -
feraizden her birinin pay1n1 ac;1klam1?t1r. Delille yapllm1? bir belirleme bundan daha
fazlas1nin verilmesine engeldir. c;:unku belirlenen miktardan fazla vermek, dini s1n1n
a?makt1r. Miras ayetinden sonra Allahu Teala,

~ ~)JJ;.. ~j ~r..Jj '11~0-AJ ~

"Kim Al/aha ve peygamberine ba~ kaldmr ve smtrlanni a~arsa .. . " (en-Nisa 41149) (29/1 94]
buyurur. Burada tehdit, dini s1nin a?an ki?ilere yoneltilmi?tir. Red yaplimasinda,
onlardan her biri ic;in belirlenen pay1n ustunde mal verme sdz konusudur. Sonra
red, belirli pay sahibi olma, asabelik ve akrabal1k (rahm) itibariyle yap11ir. Reddin
belirli pay sahibi olma itibariyle yaplimas1 mumkun degildir. c;:unku ashabu'l-
feraizden her birine kendisi ic;in belirlenen miktarda mal verilmi?tir.
264 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsfit

Koca ve kanya da red yapllmaz. Bunlann paylan delille sabittir. Reddin

asabelik itibariyle de yapllmas1 mumkun degildir. ~unku asabelikte olene yak1n
olan one ahn1r. Redde olene yak1n olan one al1nmaz . Akrabal1k (rahm) itibariyle
miras hakk1 kazanma, asabelik itibariyle miras hakk1 kazanma gibidir. Bunda da
olene yak1n olan one al1n1r. Bu yonlerle red gei;ersiz olunca, reddi kabul etmenin
gei;ersiz oldugu dogru olur. Ashabu'l-feraize haklannin uzerinde verilen k1sm1
mirasi;1lardan hii; kimse alamaz. Dolay1s1yla bu beytU'l-mal'e verilir. $oyle
denilemez Muslumanlar Islam bag1 nedeniyle bunu alma hakk1 kazan1rlar. Bu
konuda ashab-1 feraiz diger Muslumanlara denk oldugundan akrabal1k nedeniyle
tercih edilmi~lerdir. ~unku akrabal1k bag1 gibi Islam bag1, tek ba~ina miras hakk1
kazanma gereki;esidir. Gereki;e i;oklugu ile de tercih yapllmaz .
lbn Mes'Qd (r.a ) der ki, red ii;in nesep h1s1ml1g1 esas al1nir . Nesep h1s1ml1g1
nedeniyle miras hakk1 kazanma, asabelik gibi olur. Dolay1s1yla bu hakk1 kazanma,
geri;ek asabelikten dogan miras hakk1 kazanmaya k1yas edilir. Buna gore koca ve
kan ii;in bu hak dogmaz. ~unku asabelik ya akrabahk, ya da miras hakk1 kazanma
s1ras1nda baki kalma yonunden vela gibi akrabahga benzeyen ~ey itibariyledir.
Evlilik bu nitelikte degildir. ~unku o e~lerden birinin olumuyle ortadan kalkar.
Ancak onunla belirli pay kazanma delilden dolay1d1r. Delilde belirtilenin otesinde,
miras hakk1 kazanma s1rasinda neden bulunmad1g1 ii;in miras hakk1 olmaz .
Ayn1 ~ekilde k1z varken oglun k1z1na red yapilmaz. ~unku red konusunda bu
ikisi, ogul ile oglun oglu konumundad1r. Bu nedenle olene daha yak1n olan
oncelikli olur.
Ana-baba bir k1z karde~ le birlikte bulunan baba bir k1z karde~e de red
yapilmaz. ~unku bu ikisi ana-baba bir erkek karde~le baba bir erkek karde~
konumundad1rlar.
Ayn1 ~ekilde babayla birlikte bulunan baba bir karde~ler ii;in asabelik hakk1
olmad1g1 gibi anayla birlikte bulunan ana bir karde~le re de red yapllmaz . Yine
belirli pay sahibi ile birl ikte bulunan nineye, olenle, kad1n aracll1g1yla baglant1
kurdugu ii;in red yapilmaz. Kadin aracil1g1yla baglant1 kurmak hii;bir zaman
asabelik hakk1 kazanma nedeni degildir. Daha once nine hakk1nda miras hakk1
kazanma nedeninin zay1f oldugunu belirtmi~tik. 0 halde onunla, nedeni gui;lu
olan ki~i aras1nda red yoluyla hak edilen malda ortakhk olmaz. Alimlerimiz (rh.a)
Allahu Teala 'n1n ~u sozunu delil kabul etmi~lerdir.

· ·· - J-·t ·' '. ., L>-·\11 It - ~

"'£\ ..1,1
- ......,1.:5
' - -I~ J ~ i- .) .rJ J r
"Akraba olanlar birbirlerine daha lay1kt1r" (el-Enfal 8175) Ayet, akrabal1k
nedeniyle birbirlerinin miras1na daha lay1kt1r, anlam1nad1r. Bu ayet akrabal1k bag1
nedeniyle akrabalardan her birinin miras1n tamam1n1 almas1n1 gerektirir. Paylann
anild1g1 ayet ise, akrabalardan her birinin anilan nitelik nedeniyle, mal1n belli bir
Kitabu'I feraiz (Miras~llarm Paylart) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _265
k1sm1ni almas1n1 gerektirir. Her iki ayetle de uygulama yapil1p, her bir akrabaya
ayetlerden biriyle belli bir pay verilir. Sonra geriye kalan mal diger ayetle akrabahk
nedeniyle yine onlara verilir. Bu nedenle haklannda akrabal1k bulunmad1g1 ic;in
koca ve kanya red yapilmaz. Dolay1s1yla bu, Allah'1n c;izdigi s1n1r1 a?ma olmaz. Olsa
olsa, delille yapilan ekleme olur. Bu da caizd ir. Bir de dinen belirlenen miktara
ekleme yapmak caiz olmad1g1 gibi o miktan eksiltmek de caiz degildir. Avl
durumunda bi.Hun bilginlere gore belirli pay sahiplerinden her birinin belirtilen
paylannda eksilme olur. Bu caizdir . (Onku burada imkan olc;Osunde delillerle
uygulama yap1lm1?t1r. Red de boyledir.
ResGIOllah (sa v) hasta ziyareti yapmak ir:;in Sa'd b. Eba Vakkas (r a )' in yanina
girince o ?oyle dedi. Bana bir k1z1m mirasc;1 olacak. Bu nedenle butOn mal1m1
vasiyet edecegim . Nihayet Peygamber (sa v ),

.r.;S" ~ 1~11_, ,~ FJ1

"Or:;te bir (i vasiyet et). Or:;te bir r:;oktur''6 1 buyurdu . Sa'd k1z1nin, mahn
tamamina mirasc;1 olacag1ni sanm1?t1. Onun bu kan1sin1 Peygamber (s.a.v.)
yad1rgamad1. Sonra onun sadece tek k1z1 oldugu halde uc;te birden fazla vasiyet
etmesini engelledi. ~ayet yan pay1n fazlas1 red yoluyla al1namayacak olsayd1,
Peygamber (s.a.v) Sa'd'e malin yans1ni vasiyet etmeyi caiz gorurdu. Amr b. ~uayb
(r.a.)' in dedesinden rivayet ettigi hadise gore Peygamber (s a.v) mulaane
(lanetle?me) c;ocugunu anasina mirasr:;1 yapm1?t1r. Yani onu malin tamam1na
mirasc;1 yapm1?t1r. Bu da ancak red yoluyla olur. Vasi le b. el'Eska'1n rivayet ettigi
hadiste Peygamber (s.a.v.) ?Oyle buyurur:
a ,, J •-:, ,, ,.. J~ a J J

....·; ...:...;s.)
. '-? .iJI
. ~ . '11 .J" ~
.. .., .J- ~
.. .. .. ...:•.ii-.r.'! •l_;.4..11 .J.j""'
....

"Kadm, buldugu r:;ocugun, ozgur k1/d1g1mn ve kendisinden dolayt lian [2911951

(lanetle~me) yap1/d1g1 og/un mirasmt a/1r" 62
Bunun akll delili de ?Udu r. Miras alma velilik yoluyladir. Velilik ba?kas1nin
yerine gec;me demektir. Mirasc;1 mulkiyet ve kullanim yonunden miras b1rakan
ki~inin yerine gec;er. Hatta kolelik ve din aynhg1 gibi velilige engel olan ~eyler
mirasc;1 olmay1 da engeller. Ozel nedenle degil genel nedenle Musluman kafire
mirasr:;1 olamaz. (Onku Muslumanin kafir Ozerinde ozel nedenle degil genel
nedenle velilik yetkisi vard1r. Kafir Muslumana hic;bir zaman mirasc;1 olamaz. (Onku
kafirin Musluman Ozerinde hir:;bir zaman velilik yetkisi yoktur. Velilik yetkisine sahip
olmad1klan halde kuc;uk ve akil hastas1nin miras almas1 bu hukmun kapsam1na

61
Buhari, Vasaya 2; Muslim, Vas1yyet 5; lbn Mace, Vasaya 5; EbO DavOd, Vasaya 2; Tirmizi, Vasaya 1;
Nesai, Vasaya 3.
62
Ahmed b. Hanbel, Musned, IV/106; Ebo DavOd, Feraiz 9; Tirmizi, Feraiz 23; Hakim, Mustedrek,
IV/378.
266_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut

girmez. (OnkO kOc;Ok ve ak1I hastas1nin sadece kullanimda bulunma ehliyeti

yoktur. MOlkiyet ehliyeti vard1r. Mirasc;ll1k ise, mOlkiyet konusunda ba~kasin1n
yerine gec;medir. Bir de kOc;OgOn ve akll hastasinin velileri kullan1m konusunda
onlann yerine gec;er. 0 halde kOc;OklOk ve akil hastal1g1 nedeniyle mirasc;il1k yetkisi
doguran unsurda bir eksiklik bulunmaz. Mirasc;il1k hakk1 kazanman1n velilik yoluyla
oldugu ortaya c;1k1nca ~oyle deriz. Akraba MOslOman alma konusunda diger
MOslOmanlara e~ittirler. Onlar akrabal1k nedeniyle tercih edilmi~lerdir. (OnkO
onlann mirasc;il1k hakk1 kazanmalan asabelik itibariyledir. Ashabu'l-feraiz hakk1nda
sadece akrabal1k, asabelik gerekc;esi olamaz. Oyleyse ana-baba bir erkek karde~
hakk1nda ana akrabal1g1 gibi akrabal1kla tercih yapilabilir. ~oyle ki sadece
akrabal1kla asabelik kazanilmaz. Akrabalar, haklanndaki nedenin kuwetli
olmas1ndan dolay1 tercih edilince, artani almaya diger MOslOmanlardan daha lay1k
olurlar. Ancak bu tercih, ayni zamanda belirli pay alma hakk1 kazand1ran nedenle
yapild1g1 ic;in, bu neden ayni zamanda artani alman1n da nedeni olur. Asll pay1
alma daha yakin ve daha guc;IO nedenle dO~tOgO gibi red nedeniyle alma da boyle
olur. Islam bag1 itibara al1nmaz. Artan, paylan oraninda akrabalann hepsine red
yapll1r.
Sonuc; olarak red yedi ki~iye yap1l1r. Bunlar k1z, ogul k1z1, ana, nine, ana-baba
[29/196) bir k1z karde~, baba bir k1z karde~, k1z olsun erkek olsun ana bir karde~lerdir. Red
bunlann bazen birine, bazen ikisine, bazen Oc;One, bazen dordOne yapilabilir.
Ancak dortte biri mutlaka kendisine red yapllmayan mirasc;ilardan olur.
Bir ki~iye red yapilmasinin ~ekli ~oyledir. Bir kimse olOp geride bir k1z b1rak1r ve
de asabesi olmazsa. yan pay belirli pay olarak, kalan da red yoluyla bu k1za verilir.
Bu kimse geride yalniz anas1n1 b1rak1rsa, ayn1 ~ekilde Oc;te bir pay belirli pay olarak,
kalan da red yoluyla anaya verilir ..
lki ki~iye red yapilmasinin ~ekli ~oyledir. Bir kimse olOp geride ana ve bir k1z
b1rak1rsa, ana alt1da bir, k1z yan pay al1r. Kalan red yoluyla yine bunlara verilir. lki
c;ozOm yolundan birine gore ikisi aras1nda mal dart payda Ozerinden bolO~tOrOIOr.
Diger c;ozOm yoluna gore, ana alt1da bir, k1z O<; pay allr. Kalan -ki bu iki payd1r-bu
ikisine dart payda Ozerinden bolO~tOrOIOr. Dorde bolOnme nedeniyle sonuc;
kusurlu c;1kar. Dortle iki aras1nda ikiyle uyumluluk vard1r. lki say1dan biri olan
dordOn yans1 ile yetinilir. Bu da iki eder. Sonra paylann ortak paydas1n1 -ki bu
alt1d1r-ikiyle c;arp. Sonuc; on iki olur. Yan alt1 pay1 k1z, alt1da bir iki pay1 ana al1r.
Kalan-ki bu dart payd1r-dortte Oc;O k1za dortte biri de anaya verilerek ikisine
bolO~tOrOIOr.

Bir kimse olup geride bir k1z ve on ogul k1z1 b1raksa, k1z yan, ogul k1zlan alt1da
bir pay allr. Kalan, onlara red yoluyla verilir. Birinci c;ozOm yoluna gore, malin
dortte uc;u k1za, dortte biri de ogul k1zlanna, onda birer bolu~mek Ozere verilir. Bu
dortte bir, on say1sina bolOnmez. Bu nedenle dart onla c;arpll1r. Sonuc; kirk olur.
Kitabu'I feraiz (Miras~darm Paylar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _267
Kirk ortak paydadan sorun kesirsiz olarak <;ozulur. lkinci <;ozum yoluna gore, k1z
yan olarak alt1dan u<; pay, ogul k1zlan, onda birer bolu?mek uzere bir pay allrlar .
Bu, ona bolunmez. Kalan da k1z ve ogul k1zlarina dortte u<; dortte bir oraninda red
yoluyla verilir. Bu da tam olarak bolunmez . Dorde ve ona bolunmekten dolay1 say1
kusurlu olur. Bu iki say1 arasinda yan ile uyumluluk vard1r. Dolay1s1yla bu ikisinden
birinin yans1 ile yetinilir. Sonra o yany1 digerinin tamam1 ile <;arpanz. Bu be?in
dortle veya ikinin onla <;arp1m1 demektir. Sonu<; yirmi olur. Sonra, belirli paylann
ortak paydas1n1-ki bu alt1d1r-yirmiyle <;arp. Sonu <; yuz yirmi olur . Dilersen yanyla
uyumluluk bulundugu i<;in, bu iki say1dan birinin yans1yla yetinip, on say1s1n1 alt1yla
<;arparsin . Sonu<; altm1? olur. Sorun altm1 ? ortak payda ile kesirsiz olarak <;ozulur.
Fakat bunda da yanya bolme nedeniyle kusur <;1kar. Paylan yuz yirmiden <;1kanrsan
kusur olmaz. $oyle ki k1z, yan olarak altm1? pay, ogul k1zlan alt1da bir pay olarak
yirmi pay al1r. Sonra kalan onlara dortte u<; dortte bir oraninda red yoluyla verilir.
Ogul k1zlan i<;in toplam otuz pay olur. Onlardan her biri u<;er pay allrlar. Kalan
sadece k1za red yoluyla verilir. Sorunun ortak paydas1 alt1 olur. Ogul k1zlanna alt1da
bir olarak bir pay verilir. Bunu kendi aralannda on paya ay1nrlar. Bir, on say1sina
tam olarak bolunmez. Bu nedenle alt1 onla <;arp1l1r. Sonu<; altm1? olur. Altm1?tan
taksim <;ozulur.
Bir kimse olup geride u<; nine, on ana-baba bir k1z karde? b1raksa, nineler
alt1da bir, k1z karde?ler u<;te iki al1rlar . Kalan da yine onlara red yoluyla verilir.
Birinci <;ozum yoluna gore, mal1n be?te biri ninelere u<;te birer bolu?tUrulur. Bu
kusursuz olmaz. Be?te dordu, kendi aralannda on paya bolu?mek uzere k1z
karde?lere verilir. Bu da kusursuz olmaz . Bundan dolay1 u<;le on <;arpi11r. Sonu<;
otuz olur. Sonra paylann ortak paydas1 -ki bu be?tir- otuzla <;arpll1r. Sonu<; yuz elli
<;1kar. Sorun bu say1dan <;ozumlenir.
lkinci <;ozum yoluna gore, sorunun ortak paydas1 alt1 olur. Kendi aralannda (29/ 197)
u<;te birer bolu?mek uzere ninelere alt1da bir, k1z karde?lere onda birer bolu ~ mek
uzere u<;te iki pay verilir. Bu paylar kusursuz bolunmez. Kalan be?te bir, be?te dort
oran1nda yine onlara red yoluyla verilir. Red de kusursuz olmaz. Sayllar arasinda
uyumluluk da yoktur. Bu sorunda u<; onla <;arpi11r. Sonu<; otuz olur. Sonra otuz
be?le <;arpi11r. Sonu<; yuz elli olur . Sonra paylann asl1-ki bu alt1d1r-yuz elli ile <;arpll1r.
Ancak burada bir tUr sadele?tirme yap1labilir. $oyle ki bu iki say1 arasinda alt1da
birle uyumluluk vard1r. Yuz ellinin alt1da biri ile yetinilir. Bu da yirmi be?tir. Sonra
alt1 ile yirmi be? <;arpll1r. Sonu<; yuz elli olur. Bunun alt1da biri yirmi be? pay1 nineler,
u<;te ikisi yuz pay1 da k1z karde~ler alir. Kalan yirmi be? pay, be?te bir be?te dort
oraninda onlara red yoluyla verilir. Nineler i<;in u<;te birer bolu~mek uzere toplam
otuz pay olur. Her biri onar pay al1r. K1z karde?ler i<;in her birine on iki?er pay
olmak uzere toplam yuz yirmi pay olur . Abdullah b. Mes' Gd (ra )'un goru?une
gore, kalan ninelere degil k1z karde?lere red yoluyla verilir . Ninelere kendi
aralannda u<;te birer bolu?mek uzere alt1da bir pay verilir. Kalan -ki bu be? payd1r-
268 _ _ _ __ _ _ _ _ _ __ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'I-Mebsut

k1z karde?ler aras1nda on paya bolunur. Be? ona kusursuz bolunmez. Bu nedenle
Oc; on say1s1 ile c;arpi11r. Sonuc; otuz olur. Sonra alt1 otuzla c;arpi11r. Sonuc; yuz seksen
olur. Ninelere alt1da bir verilir. Bu otuz pay olur. Kendi ara lannda onar bolO?Orler.
Kalan -ki bu yOz ellid ir- k1z karde?ler aras1nda her birine on be? pay verilerek
bolO?tOrO IOr.
Oc; ki?iye red yapilmas1n1n ?ekli ?Oyledir. Bir kimse olup geride farkl1
akrabal1kta Oc; k1z karde? b1rak1rsa, ana-baba bir k1z karde?e yan, baba bir k1z
karde?le ana bir k1z karde ~e alt1da birer pay verilir. Ka lan da yine on Iara red yoluyla
verilir. Birinci c;ozum yoluna gore, mal onlar aras1nda be? payda Ozerinden
bolO?tOrOIOr. lkinci c;ozum yoluna gore, sorunun paydas1 alt1d1r. Kalan pay onlara
be?te Oc; ve be?te bi rer red yoluyla verilir. Bunun c;ozum yolu ?udur Be?le alt1
c;arpi11r. Sonuc; otuz olur. Sorun otuzdan c;ozOIOr. Abdullah b. Mes' Gd (r a.)' un
gor0?0ne gore, kalan , ana baba bir k1z karde?le ana bir k1z karde?e, dortte Oc;
dortte bir oraninda red yoluyla verilir. Bunun c;ozum yolu alt1yla dordun
c;arpilmas1d1r . Bu c;arp1m sonucu yirmi dort olur. Bu say1dan sorun c;ozOIOr.
Dort ki?i bulunan bir feraiz sorununda red yapilmas1n1n ?ekli ?Oyledir. Bir
kimse olup geride bi r kan, ana, bir k1z ve bir ogul k1z1b1ra k1rsa, kanya sekizde bir,
k1za yan , ogul k1z1na alt1da bir, anaya alt1da ~ir pay verilir. Bu sorunun paydas1
yirmi dorttOr. Kanya sekizde bir, Oc; k1za yan on, iki ogul k1zina alt1da bir, dort
anaya alt1da bir dort pay verilir. Ka lan -ki bu da bir payd1r- kan d1~1nda yine onlara
red yoluyla verilir . Birinci c;ozum yoluna gore, kan yirmi dort paydan Oc;OnO ailr.
Sonra kalan digerleri arasinda yirmi payda Ozerinden bolO?tOrOIOr. Anaya dort,
k1za on iki, ogul k1z1na dort pay veri lir. Diger c;ozum yoluna gore ka lan -ki bu bir
payd1r- Oc;One paylan kadar be? payda Ozerinden bolO?tOrOIOr. Bunun c;ozum yolu
?Udur. Yirmi dortle be? c;arpil1r. Sonuc; yuz yirmi olur. Bu say1dan sorun c;ozOIOr.
Abdu llah b. Mes'Gd (ra.)' un gorO?One gore, kalan k1za ve anaya dort payda
Ozerinden red yoluyla verilir. Yirmi dortle dort c;arpil1r. Sonuc; doksan alt1 olur.
[29/ 198] Sorun bu say1dan duzeltilir. Bu ?ekilde olan sorunlann hOkmOnO c;1karman1n yolu
budur.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

LANETLE~ME c;ocUGU {VELEDO'L-MOLAANE)

Serahsl (rh a) ?Oyle der. Ali b. Ebu Ta lip ve Zeyd b. Sabit (r a) derler ki,
63
lanetle?me c;ocugu (veledO 'l-mOlaane ), ana cihetinden akrabailg1 oldugu ha Ide,

63
Mi.ilaane /~ ')WI (Lian /.JL.Jll): Sozlukte lan etle~m ek anlam1ndad1r. $er'i 1stilahta; kocanin kansina
zina isnadinda bulunmas1 ve dart ~ahit getirememesi sonucunda kan ile kocarnn, hakim huzurunda
~e r'i usulune uygun olarak dbrder defa ~ ahadette bulunduktan sonra kendilerine lanet ve gazap
okumalandir. Koca "zina isnad1nda dogru olduguna, eger yalanolardan ise AllahTeala'rnn lanetinin
Kitabu'I feraiz (Miras~darm Paylar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _269
baba cihetinden akrabal1g1 olmayan bir kimse konumundad1r. Bu ayn1 zamanda
Zuhri'nin ve Suleyman b. Yesar'1n da goru~udur. Bizim alimlerimiz ile $afii (rh a.) de
bu goru~u alm1~t1r . lbn Mes'Od ve lbn Omer (ra )' e gore ise lanetle~me c;ocugu
asabesi, anas1n1n asabesidir. Ata, Mucahid, $a'bi ve Nehai (rh a.) de bu goru~u
alm1~lard1r . Hatta Ibrahim en-Nehai (rh a.) der ki, lanetle~me c;ocugunun asabesini
ogrenmek istersen, anas1n1 oldu kabul et. Onun asabesinin kimler olduguna bak.
Bunlar lanetle~me c;ocugunun da asabesi olurlar. lbn Mes'Od (rh.a .)'tan gelen ba~ka
bir rivayette ~oyle denilir. Onun asabesi anas1d1r. Anas1 c;ocuk ic;in ana ve baba
konumundad1r. Bu goru~ Hakem b. Uyeyne'nin de goru~udur. 0 bu goru~e daha
once rivayet ettigimiz ~u hadisi delil gosterir.

-,?~I ~)ij l~§_:cj 1~_§1 ~\~ ~1_;.J1

' . ,
jr j~ rLj ~ {u\ ~~I 0t
~~)
Peygamber (s av) "Bir kadm buldugu r;ocugun, ozgur kJ/d1g1 kolenin ve kendisi
nedeniyle mulaane yapt1g1 r;ocugun mirasm1 a/1r"64 buyurdu. Kad1n ozgur klid1g1
kolenin asabesidir. 0 halde ayn1 ~ekilde lanetle~me yapt1g1 c;ocugun da asabesi
olur. lbn Abbas (r a.)'1n rivayet ettigi hadiste Peygamber (s a v ),

~t ~Y.,t ~iJ1
,
- ~t j~ r-J
.J, Ji ~L - 4- I~ ~
-- {u1 ~ ~ 71\ 0t
" Lanetle~me r;ocugunun anas1, onun babas1 ve anas1d1r. " 65 buyurmu~tur.
c;:unku anas1 ba~ka bir mirasc;1 bulunmazsa lanetle~me c;ocugunun butOn malin1
allr. Malin tamam1ni almak ise asabelik yoluyla olur. Boylece ananin onun asabesi
oldugunu ogrenmi~ oluruz.
Ibrahim en'Nehai (rh.a.)'ye ait olan goru~un delili, Davud b. EbO Hind'den
nakledilen ~u rivayettir. 0 der ki, "Medine'deki bir arkada~1ma, 'ResOIOllah (s av )
ashabindan ka lanlara l anetle ~me c;ocugunun asabesinin kimler oldugunu sor' diye
mektup yazd1m. Bunun uzerine akada~1m cevabinda, ashab1n ResOlullah (s.a.v.)' den
naklederek onun asabesinin, anasinin asabesi oldugunu soylediklerini yazd1.
c;:unku c;ocuk, erkegin spermi ile kadinin yumurtac1g1ndan yaratlim1~t1r. Erkegin
spermi, kad1nin rahminde bulunan yumurtac1k ic;inde yiter. Bundan dolay1 c;ocuk,
mulkiyet, kolelik ve ozgurluk konusunda anaya bagll olur.

uzerine olmas1rn "; kad1n da "kocas1n1n kendisine zina isnad1nda yalano olduguna eger dogru ise
Allah Teala'nm gazabmm uzerine olmas1rn" yeminle ifade eder. (en-Nor 24/6-9) Yapilan bu
yeminler, koca hakkmda hadd-i kazif, kadm hakklnda da hadd-i zina yerine ge~er ve hakim
tarafmdan aralari ayrilir.
64
Ahmed b. Hanbel, Musned, IV/106; Ebo DavOd, Feraiz 9; Tirmizl, Feraiz 23; Hakim, Mustedrek,
IV/378 .
65
Dariml, Sunen, Feraiz 24; Hakim, Mustedrek, IV/379;
270_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _.Kitabu'I-Mebsiit
Anan1n asabelikte one alinmas1 gerekiyordu . c;:onkO c;ocugun onun
yumurtac1gindan yarat1lm1~ olmas1 daha belirgindir. Ancak din, asabeligi ait olmaya
dayand1rm1~tir . c;:ocuk analara degil babalara ait kabul edilir . $u kadar var ki , baba
tarafina ait olma ortadan kalkarsa o zaman ait olma anaya ait olur. Gbrmez misin,
Allahu Teala babas1 olmay1nca Isa (a.s.)'1 anasina baglam1~t1r . Ayni ~ekilde ait
olmaya dayall asabelik baba taraf1nda bulunmad1g1 zaman anan1n akrabas1 ic;in
sabit olur. Asabel ik 6zg0r kllma velasin1n bir benzeridir. OzgOr kllma velas1nda
genel kural, babanin akrabaland1r. OzgOr kllanin babas1 taraf1ndan velas1
bulunmazsa vela anas1nin akrabalanna ait olur. 0 ha Ide asabelik de 6yledir.
Biz Hanefllerin gbrO ~OmOzOn delili ~udur. Asabelik anan1n akrabalan ic;in isbat
edilmekle delille sabit olan bir hOkOm, gec;ersiz duruma getirilmi~ olur. $6yle ki,
Allahu Teala ana bir karde ~ in mirasc;1 olabilmesi ic;in olenin mutlak bir kelale
[29/199] olmasin1 ko~ul koymu ~tur. Onlann dedigine gore, lanetle~ me c;ocugu blur, geride
bir k1z bir de ana bir erkek karde~ b1rak1rsa, mal1n yans1 k1z1n , kalan da asabe
olarak ana bir erkek karde~in olur. Olen ki ~ i kelale olmaks1zin, ana bir erkek
karde~in mirasc;1 yapllmas1 ayete ayk1nd1r . Bir de asabelik mirasc;ll1k nedenlerinin en
gOc;IOsOdOr. Olenle kad1nlar aracll1g1yla baglant1 kurma ise baglant1 kurma
nedenlerin in en zay1f1d1r . 0 halde mirasc;ll1k nedenlerinin en gOc;IOsO olan asabelik
bununla elde edilmez.
Vela ise boyle degildir. c;:onkO vela hakk1 6zg0r kllmaktan dolay1 kazani11r. Bu
konuda erkek ve kad1n birbirine e~ittir . Sonra vela nesep gibidir. Onlann "Babanin
akrabalan olmamas1 durumunda, asabelik konusunda ananin akrabalan babanin
akrabalan yerine gec;er" s6z0 dogru degildir. c;:onkO bOtOn bilginlere gore babanin
akrabalarindan hic;bir kimse bulunmazsa onun asabesi ananin akrabalan kabul
edilmez. Onlann belirttikleri durum burada vard1r. Hadise gelince biz de o hadisle
hOkmediyoruz. Bu hOkOm, kad1nin lanetle~me c;ocugunun miras1n1 almas1d1r. Fakat
bu alma belirli pay ve red yoluyla almad1r. Bu hadiste kadin1n onun miras1n1
asabelik yoluyla alacag1na dair hic;bir ac;1klama yoktur . Diger hadisten maksat da,
lanetle~me c;ocuguna iyilik yapma ve sayg1 gostermenin gerekmesi konusunda
kad1n, ana ve baba gibidir, demektir. Denildigine gore, bir kimsenin yapacag1 iyilik
ve gbstereceg i sayg1nin dortte O<;OnO anasina, dbrtte birini de babas1na ay1rmas1
gerekir. Lanetle~me c;ocugu, iyilik ve sayginin tOmOnO anasina ay1m.
Davud b. EbO Hind 'in naklettigi rivayete gelince deriz ki, lanetle~me
c;ocugunun asabesi, anasinin akrabas1d1r, demekten amac;, onlar ic;in gerc;ek
asabeligi isbat etmek degil, asabelik anlamindaki nedenle, miras hakk1 kazanmada
onlann asabe gibi olmalan demektir. Bu da zevi'l-erhamdan olma nedeniyle miras
hakk1 kazanmad1r. Oyleyse blenle, kendileri asabe olmayan ki~ilerle baglant1
kurduklan halde, onlar ic;in gerc;ek asabelik nas1I sabit olacak?
Kitabu'I feraiz (Miras~darm Paylan) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 27 l
Zinadan alma c;acuklarin ikiz almamalan durumunda aldugu gibi, ikiz
almalan durumunda da miras ac;1s1ndan ana bir iki karde~ gibi alduklan kanusunda
hic_;bir gbrO~ aynl1g1 yaktur. Alimler ikiz alursa lanetle~eme c;acugu kanusunda
gorO~ aynllg1na dO~mO~lerdir. Hanefi alimler ve $afil (rh .a ), bu ikisi ana bir iki
karde~ gibidir der.
Malik (rh a) ise ~byle der. 0 ikisi, ana-baba bir iki karde~ gibidir. (OnkO ikisi de
tek bir erkegin sperminden yaratilm1~ alduklan ic;in her ikisinin nesebi de, fira~
ac;1sindan sabit idi . Sanra ikisinin nesebi, baban1n kendisinden almayan bir nesebi,
nefsinden uzakla~t1rma ihtiyac1ndan (zarunl ulugundan) btOrO lanetle~me ile
kesilmi~tir. Zarunluluk nedeniyle sabit alan bir ~ey, zarunluluk kadar takdir edilir.
Bu zarunluluk, babaya ait almay1 kesme kadard1r. Arna bunun btesindeki durum,
eskiden aldugu durum Ozere devam eder. Bu da a ikisinin tek bir erkegin
sperminden yaratilm1~ almaland1r. Dalay1s1yla a ikisi ana-baba bir iki karde~ alurlar.
Bir de hakimin hukmuyle, ancak kesilme alasil1g1 bulunan bir ~ey kesilebilir. Bu da
babaya ait alu~tur. Fakat buna alasil1g1 bulunmayan bir ~ey -ki bu, a ikisinin tek bir
spermden yaratilm1~ almaland1r- kanusunda yarg1dan sanraki hokum, yarg1dan
onceki hokum gibidir.
Zinadan alma bir c;acuk ise boyle degildir. (OnkO anda fira~ durumu
bulunmad1g1 ic_;in nesep onceden sabit almam1~t1. Bundan dalay1 zina yapan erkek
kabul etse bile, a c;acugun nesebi kendisinden sabit almaz. Lanetle~eme c;acugu
ise boyle degildir. (OnkO e~ler, ikiz c;acuklann nesebinin babadan sabit alup bunun
lianla (lanet le~meyle) artadan kalkt1g1, baban1n lian ve nesebi reddetmekle ikizlere
ve analanna zulmettigi kanusunda birbirlerini dagrulamaktad1rlar. 0 ikisinin
birbirlerini dagrulamalan, ikizler hakk1nda bir delildir. $u halde ikizler miras
kanusunda ana-baba bir iki karde~ kanumunda alurlar.
Biz Hanefilerin bu kanuda delilimiz ~udur. Baba bir karde~lik, ancak baba
aracil1g1yla sabit alur. lkizlerin ise babalan yaktur. Oyleyse bu ikisi arasinda baba bir
karde~lik nasil sabit alacak? Bu, zinadan alma c;acugun bir benzeridir . (OnkO
c;acuklar ikiz alunca zinada anlann tek bir spermden yaratild1klan kesin alarak (29/200)
bilinir. Babadan nesebin sabit almamas1 nedeniyle bu durum dikkate allnmam1~t1r.
Malik'in "Burada hakim nesebi kesmi~tir" hOkmO iddia edildigi gibi degildir.
(OnkO nesebin sabit alduktan sanra kesilme alasil1g1 yaktur. Bbylece hakimin
hukmu ile nesebin lanetle~en erkekten sabit almad1g1 artaya c;1km1~ alur. Yaksa
nesep sab itti de hakim kesti denilemez.
Malik' in " Hakimin hukmO babaya ait alu~un bulunmad1g1na etki eder"
hukmune gelince biz deriz ki, hakimin hOkmO buna ve bunun zorunlu sanuc;lanna
etki eder. Bu zarunlu sanuc; da a ikisi aras1nda baba bir karde~ligin
bulunmamas1d1r. (Onku ana karde~ligi ana almadan dO~OnOlemedigi gibi baba
karde~ligi de baba almadan du~Onulemez. Malik'in "E~ler ana-baba bir karde~lik
272 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut
konusunda birbirlerini dogrulam1?lard1r" sozune cevap olarak ?Oyle deriz. Evet
oyledir . Fakat o ikisi hakimin hukmu ile yalanlanm1? olmaktad1rlar. Bir ?ey ikrar
eden kimse, o konuda hakimin hukmu ile yalanlanm1? olunca, art1k ikran dikkate
alinmaz . Bunu boylece bel irleyince deriz ki, lanetle?me oglu olup geride bir k1z ve
ana b1rak1rsa, Ali (r.a.)'ye gore k1za yan, anaya alt1da bir pay verilir. Kalan dorde
aynlarak ikisine red yapil1r. Bu bizim de goru?Limuzdur. Zeyd b. Sabit (r.a )'e gore
kalan beytu'l-mal'e verilir. lbn Mes'Od (r.a.) dan nakled ilen iki goru?ten birine gore
kalan asabelik yoluyla ananin olur. Diger goru?e gore, -ki bu ayn1 zamanda
Ibrahim en-Nehal (rh a.)'nin de goru?Lidur- kalan anas1nin en yak1n asabesinin olur.
Lanetle?me oglu olup geride bir k1z, ana ve ikiz erkek karde?ini b1raksa bize
gore bu ve birinci sorun birbirine e?ittir. (:unku ikizi, onun ana bir karde?idir.
Dolay1s1yla o, k1zla birlikte miras olarak hic;bir ?ey alamaz. Malik (rh a )'in goru?une
gore kalan mal, asabelik yoluyla ikizindir. (:unku o, olenin baba bir erkek karde?i
konumundad1r. Ibrahim en-Nehal (rh a.)'nin goru?Line gore, kalan ikiz olsun
olmas1n onun erkek karde?inindir. (:unku erkek karde?, oglu oldugu ic;in ananin en
yakin asabesidir. Ona gore anan1n en yak1n asabesi, lanetle?me c;ocugunun asabesi
olur .
Lanetle?me oglunun oglu olup geride bir k1z, ana ve bir amca b1raksa, bize
gore bu ve birinci sorun e?ittir. Kalan dorde aynlarak red yoluyla ana ve k1za verilir.
(:unku onun amcas1 ana bir amca olur. Ana bir amca ise asabe olamaz . Ibrahim
en-Nehal (rh a.)' nin goru ?une gore, kalan amcanin olur. (:unku o, anaya en yak1n
asabedir. Malik (rh.a) goru?Line gore, eger amca olenin babas1 ile ikiz ise, kalan
onundur. (:unku o, ana-baba bir amca konumundad1r . Bu tUr sorunlar bu yolla
c;ozulur.
Allah dogruyu daha iyi bilir.

MIRAS TAKSIMININ TEMEL KURALLARI

Bilinmeli ki, Kur'an 'da anilan belirli paylar alt1d1r.Bunlar uc;te iki, uc;te bir,
alt1da bir, yan dortte bir, sekizde birdir. Baz1 feraiz bilginleri , bu paylan iki cins
kabul etmi?lerdir. Birincisi, uc;te iki, bunun yans1 uc;te bir, yans1nin yans1 alt1da
birdir. lkincisi, yan , yans1 dortte bir, yans1nin yans1 sekizde birdir. Diger baz1 feraiz
bilginleri hepsi ni tek bir cins kabul edip ?Oyle demi?tir . Sekizde birin alt1da bire
orani, dortte birin uc;te bire oran1 gibidir. (:unku sekizde bir, alt1da birin dortte
uc;udur. Dortte bir de u<;te birin dortte uc;udur. Yan ise u<;te ikinin dortte uc;udur.
Oyleyse bu yolla butUn belirli paylar tek bir cins kabul edilir. Belirli paylan iki cins
kabul edenler de ?Oyle derler. Oc;te iki, uc;te bir ve alt1da bir, ancak akraban1n
(29/201]
payinda, dortte bir ve sekizde bir sadece e?lerin payinda, yan ise her ikisinin
payinda olur.
Kitabu'I feraiz (Mirassdarm Paylar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _273
Oc;te ikiyi Allahu Teala iki yerde anm1~t1r. Bulardan biri, iki klz karde~in pay1 ile
ilgili olarak,

"fki k1z karde~ olenin b1rakt1g1 maim uc;te ikisini a/irlar" (en-Nisa 4/ 176) ayetinde,
digeri klz c;ocuklann1n pay1 ile ilgili olarak,

<( !lj LA till~ .;81 J_;i ~~ 05 0~ t

"fkiden fazla iseler, olenin b1rakt1g1 maim uc;te ikisi onlannd1r" (en-Nisa 4/11 )
ayetindedir.
Oc;te biri Allahu Teala, iki yerde anm1~t1r. Biri c;ocuk ve karde~ olmamas1
durumunda, ananin pay1yla ilgili olarak,
J J~ ! .. ; ..
L
"\
..!...£JI ..__A~ ~1 -- 1 ~
-- - Y.
- - }._
~JJ )I'

"Ana-babas1 ona mirasc;1 olmu~sa, anasmm pay1 uc;te birdir" (en-Nisa 4/11 )
ayetinde, digeri, ana bir karde~lerin pay1 ile ilgili olarak,

L ...:.FJ1 · as - ~ · ,, J.U~: _;<-t 1 ~l.5 0t,; }._

"\ , -.! ..r-"~ , i f r Y ~JI'

"Eger birden fazla ana bir karde~i olursa, o zaman uc;te bir payda e~it olarak
ortakt1rlar" (en-Nisa 4/12 ) ayetindedir.
Alt1da biri Allahu Teala Lie; yerde anm1~t1r . Birincisi c;ocukla birlikte bulunan
ana-baban1n pay1yla ilgili olarak,

L 'l.:JI 1' ~ : . J..>.I ' '1<:"1 ~ _ ;~ - }._

" '-1" ~ , - J u'": --Y. , J JI'

"Ana-babadan her birine alt1da bir pay verilir" (en-Nisa 4/ 11 ) ayetinde, ikincisi,
karde~lerle birlikte bulunan ananin pay1yla ilgili olarak,

L
" (_)"
'l.:JI ..__A~
-- -
~ ~~
, '. I 4J ...,·' 'l.5 0t,;~ }._)I'
"Eger olenin karde~leri varsa o zaman anasmm pay1 alt1da birdir" (en-Nisa 4/11)
ayetinde, Oc;uncusu, tek ana bir karde~in pay1yla ilgili olarak

L 'l.:JI 1' ~:. J..>.I ' '1<:"1~

" (_)" ~ ' - J '-('":"
..:...;:.t J·t cq ;jJ- }._)I'
"Ana bir tek erkek veya tek k1z karde~i varsa her birine alt1da bir pay verilir"
(en-Nisa 4/12 ) ayetindedir.

Alt1da bir sunnette dbrt yerde anilm1~t1r. Bunlar, klzla birlikte bulunan ogul
klz1n1n, ana-baba bir klz karde~le birlikte bulunan baba bir k1z karde~in, ninenin ve
c;ocuklarla birlikte bulunan dedenin paylanyla ilgilidir.
Yany1 Allahu Teala Lie; yerde anm1~t1r. Birincisi, tek klzin pay1yla ilgili olarak,
274 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ __ _ _ _ __ _ _ __ _ Kitabu'I-Mebsut

"Bir k1z olursa o zaman maim yans1 onundur" (en-Nisa 4/ 11 ) ayetinde, ikincisi
tek k1z karde ~ in pay1yla ilgili olarak,

~ .!J) L4 ~ 4-ll ..:.;.1 ;jj ~

"Bir k1z karde~i bulundugu ha/de oWrse, b1rakt1g1 maim yans1 o k1z
karde~inindir" (en-Nisa 4/176) ayetinde, ui;uncusu de i;ocuk olmamas1 durumunda
kocanin pay1yla ilgili olara k,

~ F.1jJt .!J) L4 ~ p-Jj ~

"Hanimlarm1zm b1rakt1g1 maim yans1 sizindir" (en -N isa 4/12) ayetindedir.
Dbrtte biri Allahu Teala iki yerde anm1~t1r . Biri, i;ocuklarla birlikte bulunan
kocanin pay1yla ilgili olarak,

"Hanim/annizm b1rakt1k/an maim dortte biri sizindir" (en -N isa 4/ 12) ayetinde,
digeri, i;ocuk olmamas1 durumunda kannin pay1yla ilgili olara k,

"B1rakt1gm1z maim dortte biri on/annd1r" (en-Nisa 4/12 ) ayetindedir.

Sekizde biri Allahu Teala bir yerde anm1 ~t1r. Bu da i;ocukla birlikte bulunan
kann1n pay1yla ilgili olarak,

"B1rakt1gm1z maim sekizde biri on/anndtr" (en-N isa 4112) ayetindedir.

Miras paylann 1n kesi rsiz dag1t1m1nda kolayl1k olsun diye konulan kural ~udur .
Ne zaman paylar, en kui;uk ortak paydadan kesirsiz olarak i;1karsa, yarars1z bir
~eyle ugra~ma bulundugu ii;in paylann daha yuksek bir say1dan i;1kanlmas1, yanl1~
kabul edilir.
Bu belirli paylann i;1kt1g1 ortak paydalann tamam1 yedidir . ~unku belirli paylar
basit ve bile~ik olmak uzere iki i;e~ittir . Basit olanlar, be~ ortak paydadan i;1kar.
Bunlar ik i, ui; , dbrt, alt1 ve sekizdir. Birle~ik olanlar ii;in iki ortak payda daha
eklenir. Bunlar da on iki ve yirmi dbrttur. ~unku yannin bui;uksuz olarak i;1kt1g1 en
kui;uk say1 iki, ui;te birin bui;uksuz olarak i;1kt1g1 en kui;uk say1 ise ui;tUr. Bun lan
ai;1klamak uzere ~ oyle deriz.
li;inde bir yan ile kalan, veya iki yan pay bulunan her feraiz sorunu iki ortak
paydadan i;1kar li;inde ui;te bir ile ka lan, ui;te iki ile kalan, veya ui;te bir ile ui;te iki
paylar bulunan bir feraiz sorunu ui; ortak paydadan i;1kar. li;inde dortte bir ile
 Kitabu'I feraiz (Miras~darm Paylar1) Kitab1_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _275
kalan, veya dortte bir, yan ve kalanin uc;te biri paylan bulunan her feraiz sorunu
dort ortak paydadan c;1kar. lc;inde alt1da bir ile kalan, iki alt1da bir ile kalan, alt1da
bir ile uc;te bir, alt1da bir ve yan, iki alt1da bir ve yan, uc;te bir ile kalan paylann1n [29/202)
bulundugu her feraiz sorunu alt1 ortak paydadan c;1kar. lc;inde sekizde bir, sekizde
bir ve yan, paylar bulunan her feraiz sorunu sekiz ortak paydadan c;1kar. $ayet
sekizde bir ile dortte bir paylann1n bir sorunda bulunabilecegi du~Onulebilecek
olsayd1 bu sorunda sekiz ortak paydadan c;1kard1. Fakat bu du~Onulemez . $oyle ki,
dortte bir c;ocukla birlikte bulunan kocanin, sekizde bir de c;ocukla birlikte bulunan
kannin payland1r. Kan ile kocantn bir ki~iye birlikte mirasc;1 olmalan · ise
du~unulemez.

lc;inde dortte bir ile alt1da bir, dortte bir ile iki alt1da bir, dortte bir ile uc;te bir
ve yan, dortte bir ile uc;te iki ve yan paylan bulunan her feraiz sorunu, on iki ortak
paydadan c;1kar. lc;inde sekizde bir ile alt1da bir, sekizde bir ile iki alt1da bir, sekizde
bir ile yan ve alt1da bir, sekizde bir ile uc;te iki ve iki alt1da bir bulunan her feraiz
sorunu, yirmi dort ortak paydadan c;1kar. Kitabu'l-Feraiz'in baz1 nushalannda "veya
ic;inde sekizde bir ile uc;te bir paylan bulunan" ifadesi yer al1r. Bazllan bu nu ele~tirip
~oyle derler. Hie; bir feraiz sorununda sekizde birle uc;te bir paylan birlikte
bulunmaz. $oyle ki, uc;te bir c;ocuk bulunmamas1 durumunda ananin ve c;ocuk
olmamas1 durumunda ana bir karde~lerin pay1d1r. Sekizde bir ise, c;ocukla birlikte
mirasc;1 olan kanntn pay1d1r. Buna gore bu iki pay1n birlikte bulunmas1 nas1I
du~Onulebilir? Denildi ki bu, lbn Mes'ud (ra )'un kurahna gore du~Onulebilir. (Onku
ona gore, kafirlik veya kolelik nedeniyle mirasc;1 olamayan bir kimse, ba~ka
mirasc;1lan mirastan tamamen yoksun b1rakamaz (hacb-1 h1rman) ama miras pay1n1
du~Orebilir. (hacb-1 noksan) Bir kimse olup geride kan ve iki ana bir erkek karde~ ve
kole olan bir ogul b1raksa, bu ogul kanntn pay1nt, dortte birden sekizde bire
du~Orur . Arna ana bir karde~leri mirasc;il1ktan tamamen yoksun b1rakmaz. Boylece
bu feraiz sorununda sekizde bir ile uc;te bir paylan birlikte bulunmu~ olur.
Bu ortak paydalardan dordu avl etmez 66 . Bunlar iki, uc;. dort ve sekizdir. Oc;u
ise avl eder. Bunlar da alt1, on iki ve yirmi dorttOr. Alt1, kendisinin alt1da biri, uc;te
biri, yans1, uc;te ikisi oraninda avl eder. Bundan fazla avl etmez. Alt1 uc;te ikisi
orantnda sadece t-'ji1 rlcivcivlerin anas1 sorununda avl eder. Bu soylediklerimiz
feraiz bilginlerinin' "Alt1 tek ve c;ift olarak avl eder" sozlerinin anlam1d1r.
On iki, alt1da birinin yans1, dortte biri, dortte biriyle alt1da birinin toplam1
oran1nda avl eder. Bu da feraiz bilginlerinin " On iki tek olarak avl eder. (ift olarak
avl etmez" sozlerinin anlam1dir. Boylece on iki bir, uc; ve be~ pay artm1~ olur.
Bundan fazla avl etmez. Bir pay art1~1ntn ac;1klamas1 ~udur. Bir kimse olup geride

66
Avl I J,,.JI: Bir miras sorununda paylar toplam1n1n ortak paydadan (mahrec) buyuk
c;1kmas1 durumuna "av\" veya "avliye" denir. Burada bu paylar toplam1 ortak payda
say1larak i~lem yap11ir .
...
276_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsut

kan, iki ana-baba bir k1z karde~ ve ana b1rak1rsa, kanya dortte bir uc; pay, iki k1z
karde~e uc;te iki sekiz pay, anaya alt1da bir iki pay verilir. Oc; pay art1~in1n ac;1klamas1
~udur . Mirasc;1lar kan, iki ana-baba bir k1z karde~, iki de ana bir k1z karde~ olursa,
bu sorun uc; pay artar. Kanya dortte bir uc; pay, ana-baba bir, iki k1z karde~e uc;te
iki sekiz pay, ana bir iki k1z karde~e de uc;te bir dort pay verilir. Be~ pay art1~1nin
ac;1klamas1 ise ~udur. Mirasc;ilar kan, ana-baba bir iki k1z karde~, ana bir iki k1z
karde~ ve ana olursa, paylar topland1g1nda o iki on yediye avl eder.

Yi rmi dart uc; pay ile bir defa avl eder. Boylece payla~t1rma yirmi yediden olur.
Bu minberiyye sorunudur . 0 da, bir kimsenin geride kan, iki k1z, ana ve baba
b1rakt1g1 sorundur. Bu sorun lbn Mes'Qd (r.a )'un goru ~Q d1~1nda bundan fazla avl
etmez. 0, bunun, kan, ana-baba iki k1z karde~. ana bir iki k1z karde~, ana ile kole
bir oglun bulundugu sorunda otuz bire avl ettigini soyluyor. c;:onku ona gore ogul,
kannin payin1 dortte birden sekizde bire du~urur . Fakat karde~leri mirasc;il1ktan
tamamen yoksun b1rakmaz . Ana-baba bir iki k1z karde~e uc;te iki on alt1 pay, ana
bir iki k1z karde~e uc;te bir sekiz pay, kanya sekizde bir uc; pay, anaya da alt1da bir
dart pay verilir. Boylece payla~t1rma otuz bir payda Qzerinden yapilm1~ olur.
Baz1 feraiz bilginleri, Zeyd b. Sabit (r.a.)' in goru ~une gore bunlara iki ortak
payda daha eklediler. Bunlar on sekiz ve otuz alt1d1r. c;:onku onun kural1na gore,
[29/203)
bir kimsenin geride nine, dede, iki k1z ve erkek karde~ler b1rakmas1 durumunda
oldugu gibi alt1da bir ile kalanin uc;te biri paylan, bir feraiz sorununda birlikte
bulunabilir. Nineye alt1da bir, dedeye de, kendisi ic;in mukasemeden daha iyi olursa
kalanin uc;te biri verilir. Alt1da bir ve kalanin uc;te biri buc;uksuz olarak on sekizden
c;1kar. Yine onun kural1na gore, bir sorunda alt1da bir, dortte bir ile kalanin uc;te biri
paylan da birlikte bulunabilir. Bunun ac;1klamas1 ~oyledir. Mirasc;ilar kan, dede, ana
ile k1z ve erkek karde~ler oldugunda, kanya dortte bir, anaya alt1da bir, dedeye
karde~lerin c;oklugu nedeniyle mukasemeden daha iyi olursa kalanin uc;te biri
verilir . Bu paylann buc;uksuz olarak c;1kt1g1 en kuc;uk say1 otuz alt1d1r. Bunun alt1da
biri alt1, dortte biri dokuzdur. Geriye otuzalt1dan yirmi bir pay kal1r. Kalanin uc;te
biri ise yedi olur. Bundan dolay1, bu iki ortak payday1 onun goru~une gore
eklediler.
Bu paydalan ac;1klamak uzere ~oyle deriz. lki, bile~ik olmayan basit bir say1d1r.
c;:unku kendisiyle birlikte, bile~ik say1 67 olu~turmas1 ic;in benzeriyle c;arpt1gin zaman
sonucu iki c;1kan bir say1 bulamazs1n . Boylece ikinin basit bir say1 oldugunu anlarsin .
lki, kendisine baglanan pay1n -ki, bu pay da yand1r- paydas1 olur. c;:onku biri ikiye
katlad1gin zaman iki eder . Bunun yans1 ise birdir.
Oc;, bile~ik olmayan basit bir say1d1r. c;:onku sen kendisiyle birl ikte bile~ik bir
say1 olu~turmas1 ic;in benzeriyle c;arpt1g1n zaman sonucu uc; c;1kan bir say1

67
Bir saymm bile~ik bir say1 kabul edilebilmesi i~in, herhangi bir say1 benzeri veya ba~ka bir say1yla
~a rpild1('.J1 zaman sonucun bile~ik kabul edilen o say1y1 vermesi gerekir.
Kitabu'I feraiz (Miras~darm Paylan) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _277
bulamazsin . ~u halde uc;, kendisine baglanan, uc;te bir ve uc;te iki paylannin
paydas1 olur. Oc;te biri, ikiye katlarsan uc;te iki eder. Bu nedenle uc;, ic;inde uc;te bir
ve uc;te iki bulunan bir feraiz sorununun ortak paydas1 olur.
Dort, bir yonden bile~ik bir say1d1r. ~unku ikiyle ikiyi c;arparsan sonuc; dart
olur. Boylece onun ikinin bile~ kesi olan bir say1 oldugunu anlanz. 0 ayn1 zamanda
basit bir say1d1r. Bu bak1mdan o, hem kendisine baglanan pay1n , -ki bu dortte
birdir-hem de bile~kesi oldugu say1ya baglanan pay1n , -ki bu da yand1r- paydas1
olur. Dolay1s1yla ic;inde, dortte bir veya dortte bir ile yan paylan bulunan her feraiz
sorunu dortten c;1kar deriz.
Alt1, bir yonden bile~ik bir say1d1r. ~unku ikiyle uc;u c;arparsan sonuc; alt1 eder.
Alt1 ayni zamanda basit bir say1d1r. Bundan dolay1 o hem kendisine baglanan payin
-ki bu alt1da birdir- hem kendisini meydana getiren iki say1nin parc;alanna
baglanan paylann -ki bunlar uc;te bir ve yand1r- paydas1 olur.
Sekiz, bir yonden iki say1dan meydana gelmi~ bile~ik bir say1d1r. ~unku ne
zaman ikiyle dordu c;arpsan sonuc; sekiz eder. Sekiz ayn1 zamanda basit bir say1d1r.
Bu yuzden hem kendisine baglanan pay1n -ki bu se kizde birdir- hem de sekizi
meydana getiren iki sayinin parc;alanna baglanan paylann -~ayet du~unulebilirse
yan ve dortte birdir- paydas1 olur.
On iki, basit bir say1 degil fakat iki yonden de dart say1dan meydana gelmi~
bile~ik bir say1d1r. Ne zaman alt1yla ikiyi c;arparsan sonuc; on iki eder. Bu nedenle on
iki, kendisini meydana getiren sayllann parc;alanna baglanan paylann paydas1 olur.
Bunlar dortte bir, uc;te bir, yan ve alt1da birdir.
Yirmi dart basit bir say1 degil fakat uc; yonden alt1 say1dan meydana gelmi~
bile~ik bir say1d1r. Ne zaman ikiyle on ikiyi, sekizle uc;u veya alt1yla dordu c;arparsan
sonuc; yirmi dart olur. Bundan dolay1 yirmi dart bu sayllann parc;alanna baglanan
paylann paydas1 olur . Bu nedenle denilmi ~tir ki, eger bir sorunda butUn paylann
birlikte bulunmas1 du~unulebilecek olsayd1 onlar yirmi dortten c;1kard1. ~unku uc;te
iki, uc;te bir, alt1da bir, yan dortte bir ve sekizde bir paylan ondan c;1kabilir. ButUn
paylar da bunlardan ibarettir.
Bilinmeli ki sayllar, birbirine e ~ it (mutesaviye) sayllar, biri digerinin kat1
[29/204)
(mutedahile) sayllar, aralannda uyumluluk olan say1lar ve ikisi de asal olan say1lar
diye dart c;e~ittir. Birbirine e~it say1lar mesela uc;le uc;, dortle dart gibi. Boyle iki
say1dan biri digeri ic;in de yeterli olur. Bunlardan biriyle yetinilir. Biri digerinin kat1
olan sayllar, iki say1dan birinin digerinden daha buyuk olup kuc;uk say1, buyuk
sayinin bir kat1olan sayllard1r. Mesela uc; ile dokuz, dortle on iki gibi.
Kuc;uk say1nin, buyuk sayin1n bir kat1 oldugu uc; belirtiden biriyle bilinir. Birinci
belirti , buyuk say1dan kuc;uk sayinin benzerlerini c;1kamsan buyuk say1nin
bitmesidir. lkincisi, kuc;uk say1ya onun benzerlerini eklersen buyuk say1ya
278 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsiit
ula?mand1r. Or;OncOsO, bOyOk say1y1 kur;Ok say1ya bolersen bolOmOn kesirsiz
r;1kmas1d1r.
Aralannda sadele?me yapliabilen say1lar. iki say1dan biri diger say1dan bOyOk
olup kur;Ok say1 buyogon bir kat1 olmaz. Fakat ikisi arasinda Or;OncO bir say1, veya
birr;ok say1ya bolOnebilen sayliard1r. Or;OncO bir say1ya bolOnebilmenin ornegi, alt1
ile on be? gibi . Burada kur;Ok say1 buyogon bir kat1 degil fakat bu ikisi Or;e
bolOnebilen sayliard1r. O halde bu iki say1 bu yonden aralannda uyumluluk
bulunan iki say1d1r. Or;O ncO bir r;ok say1ya bolOnebilmenin orneg i, alt1 ile on ikidir.
Bu iki say1dan kur;Ok olan buyogon kat1d1r . Bu iki say1 alt1ya, Or;e ikiye bolunebilir.
Biri digerinin kat1 olan sayliarda bOyOk say1 kOr;Ok say1 ir;in de yeterli olur.
Or;OncO tek bir say1ya bolunebilen iki say1da birinin Or;OncO say1ya bolOnmesi ile
r;1kan bolOm, digerinin tamam1 ile r;arpli1r . Or;OncO bir r;ok say1ya bolOnebilen iki
say1da, bu iki say1dan birinin sadece en kur;Ok bolOm0 68 ahn1r. Sonra bu en kur;Ok
bolOm digerinin tamam1yla r;arpli1r. <;unkO en kur;Ok bolOmle yetinirsen sorunun
r;ozOmO bur;uksuz alarak r;1kar. Bir feraiz sorunu ne zaman kOr;Ok bir paydayla
r;ozOmlenebilirse, o sorunun bundan daha bOyOk bir paydayla r;ozOmlenmesi yanh?
olur.
lkisi de asal olan sayliar, iki say1dan birinin digerinden kur;Ok olup birden
ba?ka hir;bir say1ya bolOnemeyen sayliard1r. Yedi ile on yedi gibi . Bu durumda
say1lardan biri digeriyle r;arpli1r. <;1kan sonur;tan sorun kesirsiz olarak r;ozOmlenir.
Bilinmeli ki, say1 lar mutlak ve kay1th olmak Ozere iki nevidir. Ancak Or;te bir,
alt1da bir, yan dortte bir, sekizde bir gibi feraizde belirlenmi? olan paylann tamam1
mutlak sayliara ait oranlard1r. Boylece bel irlenmi? olan paylarda on iki gibi kay1tl1
sayliann orani bulunmad1gin1 ogrenmi? oluyoruz. Bu sadece paylann say1s1nda
bulu nur.

69
FERAIZ HESAPLARININ TASHiHl
Bilinmeli ki, mirasr;liann hepsi ya belirli pay sahipleri (ashab-1 feraiz), ya asabe
olur, ya da bu gruplardan biri digerine kan?ml? olarak bulunur. Mirasr;1lann hepsi,
belirli pay sahibi olursa, mal aralannda belirli paylara gore payla?t1nl1r. Mirasr;liann
hepsi, asabe olup tamam1 erkek ise, mal aralannda ki?i ba?ina (aded-i ruOsa) gore
payla?tinl1r. Bu iki grup birbirine kan?ml? ise, payla?t1rma, belirli pay sah iplerine
paylanna gore, asabelere ki?i ba?ina gore yap1l1r .

68
Bu, iki say1y1 da bolen en buyuk say1ya bolmekle , 1kan bolumdur. Biz buna te rcumede uyumluluk
bolumu dedik.
69
Tashih I ~I : Fera iz sorununun, paylar miras,ilara kesirsiz du ~ecek ~e kilde en ku,uk ortak
paydadan 'ozulmesine denir.
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylari) Kitab1 279
Miras<;:1lar ya sadece erkek, ya sadece kadin ya da erkek-kad1n kan?1k olurlar. 12912051
Erkek kadin kan?1k olmalan durumunda, her erkegi iki ki?i (ra's = ba?), her kad1n1
da bir ki?i olarak hesap ederiz. Sonu<;:ta payla?t1rma buna gore yapli1r. Buna gore
yaplian payla?t1rma ya kesirli olur. Ya da kesirsiz olur. Kesirsiz payla?t1rmanin ?ekli
?Oyledir. Miras<;:liar bir kan, u<;: ogul ve bir k1z olursa, kanya sekizde bir pay verilir.
Kalan asabe olarak <;:ocuklar aras1nda payla?t1nl1r. Her erkegi iki, k1z1 da bir ki?i
(ba?) sayanz. Sonu<;: yedi olur. Bu sorun sekiz paydadan kesirsiz olarak <;:1kar. Kanya
bir, her ogula iki, k1za da bir pay verilir. Payla?t1rma kesirli olursa, kesir bazen bir
cinste, yani bir yerde, bazen iki, bazen u<;:, bazen de dort cinste olabilir.
Kesir bir cinste ise, bunda izlenecek yol ?Udur. Once sorunun ortak paydas1 ile
paylan kendilerine kesirli du?en cinsin aded-i ruOsu (ki?i say1s1) aras1nda
uyumlulugu ara?tinrsin . Eger bu iki say1 arasinda sadele?me varsa, sadece paylan
kendilerine kesirli du?enlerin ki?i say1s1n1n (aded-i ruOsunun) sadele?me bolumu ile
yetinirsin. ~1kan bolumu sorun avliye degilse ortak payda ile, avliye ise avli ile
<;:arparsin . ~arp1m sonucundan paylar kesirsiz olarak <;:1kar. ~ayet bu iki say1
arasinda sadele?me olmazsa, sorunun ortak paydas1n1, avliye ise avlini, paylan
kendilerine kesirli du?en cinsin ki?i say1s1yla <;:arparsin. ~arp1m sonucunda sorun
kesirsiz olarak <;:ozumlenir.
Kesir iki cinste ise bakars1n . Bu iki cinsin aded-i ruOsu (ki?i say1s1) birbirine
e?itse bunlardan biri digeri i<;:in de yeterli olur. Bundan sonra izlenecek yol,
sorunun ortak paydas1n1 ki?i saylianndan biriyle <;:arpmand1r. Ki?i say1sindan biri
digerinin kat1 ise, buyuk say1 ku<;:uk say1 i<;:in de yeterli olur. Sorunun ortak
paydas1n1, buyuk say1nin tamam1 ile <;:arpars1n. Ki?i saylian aras1nda sadele?me
olursa, bunlardan birinin sadele?me sonucu ile yetinirsin . Sonra bu bolumu
digerinin tamam1 ile <;:arpars1n. ~1kan sonu<;:la da, avl iye degilse sorunun ortak
paydas1n1, avliye ise avlini <;:arparsin. Eide edilen sonu<;:tan paylar kesirsiz olarak
<;:1kar. Ki?i say1lan aras1nda sadele?me yoksa, izlenecek yol ?Udur. Ki?i saylianni
birbiriyle <;:arpars1n . Eide edilen sonu<;:la da sorunun ortak paydas1n1 <;:arpars1n. Bu
sonu<;:tan sorun kesirsiz olarak <;:ozulur.
Kesir u<;: veya dort cinste olur ve de ki?i saylian aras1nda sadele?me varsa
izlenecek yol ?Udur. Biri d1?1nda, ki?i sayliann1n sadele?me sonu<;:lan ile yetinirsin.
Sonra bu sonu<;:lan birbirleriyle <;:arpars1n. ~arp1m sonucunu d1?anda tuttugun ki?i
say1sin1n tamam1yla <;:arpars1n . Bu <;:arp1mla elde edilen sonucu da sorunun ortak
paydas1 ile <;:arpars1n . Bu <;:arp1m sonucunda sorun kesirsiz olarak <;:6zulur. ~ayet ki'.?i
saylian aras1nda sadele?me yoksa, izlenecek yol ki?i say1lann1 birbiriyle <;:arpmand1r.
Kesir u<;: cinste olup bunlardan ikisinin ki?i saylian arasinda uyumluluk varsa,
aralannda uyumlu olan iki say1dan birinin uyumlu bolumu ile yetinip bu bolumu
digerinin tamam1 ile <;:arpars1n. ~arp1m sonucunu da, uyumluluk bulunmayan ki?i
2SO_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Kitabu'I-Mebsut

say1s1yla ~arparsin. Bundan sonra da elde edilen sonucu sorunun ortak paydas1 ile
~arpars1n.

Kesir dort cinste olup bunlardan ikisinin ki~i sayllan arasinda uyumluluk varsa,
izlenecek yol ~udur . Bu iki say1nin uyumlu bblumlerini birbirleriyle ~a rparsin . Sonra
da aralannda uyumluluk bulunmayan diger iki say1y1 birini digerinin tamam1yla
~arpars1n. Bundan sonra iki say1dan birinin ~arp1m sonucunu digerinin ~arp1m
(29/206)
sonucuyla ~arpars1n. Bu ~arp1mla elde edilen sonucu da sorun avliye degilse ortak
payda ile, avliye ise avli ile ~arparsin. Bu sonu~tan sorun kesirsiz olarak ~bzulur .
Basral1 alimlerle Kufeli alimler, ki~i sayllan aras1nda uyumluluk bulunup ki~i
say1lan ile paylar (ens1ba') aras1nda uyumluluk bulunmayan sorun hakk1nda gbru~
aynl1g1na du~mu~lerdir .
Basral1lar ~byle derler. Ki~i sayllanndan birini elde tutarsin . Diger ki~i sayllann1n
uyumlu bblumlerini birbiriyle ~arpars 1n . <;:1kan sonucu da elde tutulan ki~i say1s1yla
~arpars1n. Eide edilen sonu~. toplam ki~i say1s1d1r. Bununla da sorunun ortak
paydas1n1 ~arparsin.
Kufeliler de ~byle derler. Ki~i sayilanndan biri elde tutulur. Diger ki~i sayilannin
uyumlu bblumleri birbiriyle ~arpil1r. <;:1kan sonu~la elde tutulan ki~i say1s1 aras1nda
uyumluluk bulunup bulunmad1gina bak1l1r. <;:unku bu iki say1nin mutlaka u~uncu
bir say1ya bolunmesi gerekir. Sonra ~arp1m sonucunun uyumlu bolumu ile yetinilir.
Bundan sonra bu bolum , elde tutulan ki~i say1s1yla ~arpil1r .
Arna ki~i sayllanyla paylar aras1nda uyumluluk bulunur ve kesir iki cinsin
paylan ile ki~i sayilan arasinda olursa, bu iki cinsin uyumlu bolumu ile yetinilir.
Sonra bu bolumlerin biri digeri ile ~arpil1r. Eide edilen sonu~ sorunun ortak paydas1
ile ~arpll1r. lki cinsten sadece birinin ki~i sayllan ile paylan aras1nda uyumluluk
varsa, bu cinsin uyumlu bblumu ile yetinilir. Sonra bu bolum diger ki~i say1s1nin
tamam1yla ~arp1l1r . Eide edilen sonu~. sorunun ortak paydas1 ile ~arpil1r. Bu say1dan
sorun kesirsiz olarak ~bzulur .
Kesir u~ veya dbrt cinste olur. Ki~i sayilanyla paylar u~uncu bir say1ya
bolunurse, her ki~i say1s1nin o say1ya bolunmesi ile elde edilen bolumlerle yetinilir .
Sonra bunlar birbiriyle ~arpil1r. <;:1kan sonu~la da sorunun paydas1 ~arpil1r.
Cinslerden birinin ki~i say1s1 ile paylan arasinda uyumluluk bulunursa bunun
uyumlu bolumu ile yetinilir. Diger iki ki~i say1s1 birbiriyle ~arpild1ktan sonra ~1kan
sonu~la uyumlu bolumu ~arpil 1r . <;:arp1m sonucuyla da sorunun ortak paydas1
~arpil1r. Bundan sorun kesirsiz olarak ~bzulur.

Buyuk say1 ile kO~Ok say1 arasinda uyumluluk ara~t1rmanin a~1klamas1 ~oyledir.
BOyOk say1dan kO~Ok sayin1n benzerleri ~1kanl1r . Bu ~1karma ile buyuk say1 biterse,
bu iki say1 aras1nda, ku~uk sayinin buyuk say1 i~indeki say1s1 ile uyum oldugu
anla~1l1r. Eger geriye bir kal1rsa , ikisi aras1nda uyum olmad1g1 anla~il1r. Geriye iki
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylari) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _281
kallrsa, ki..ic;i..ik say1dan, geriye kalan sayin1n benzerleri c;1kanllr. Ki..ic;i..ik say1 bitmi~se,
iki say1 arasinda, geriye kalan say1n1n ki..ic;i..ik say1daki say1s1yla uyum oldugunu
anlars1n . Bir artarsa, iki say1 arasinda hic;bir say1yla uyum olmad1g1n1 anlarsin.
Bunun ac;1klamas1 ~oyledir. Sekiz ile otuz iki aras1nda uyum bulunup
bulunmad1g1ni anlamak istersen izlenecek yol ~udur . Bi..iyi..ik say1dan ki..ic;i..ik say1nin
benzerlerini c;1kanrsin . Bu i ~ lemle bi..iyi..ik say1 sona erer. Bununla o iki say1 aras1nda,
ki..ic;i..ik say1n1n bi..iyi..ik say1 ic;indeki say1s1 ile uyum oldugunu anlars1n. Bu da sekizde
birdir. Sekiz ile otuz i..ic; aras1nda uyum ararsan bi..iyi..ik say1dan ki..ic;i..ik sayin1n
benzerlerini c;1kanrs1n. Geriye bir kal1r. Bi:iylece bu ikisi arasinda hic;bir say1yla uyum
olmad1g1ni anlars1n . Sekizle otuz dort aras1nda uyum bulunup bulunmad1g1n1
ogrenmek istersen, bi..iyi..ik say1dan ki..ic;uk say1nin benzerlerini c;1kanrs1n . Bi..iyi..ik
say1dan iki artar. Ki..ic;i..ik say1dan, artan say1nin benzerleri c;1kanl1r. Ki..ic;i..ik say1 biter.
Bu i~lemle o iki say1 aras1nda artan say1 ile uyum oldugunu anlars1n. Bu da yand1r.
Bu kural mutlak iki say1 veya biri mutlak digeri kay1tl1 iki say1 aras1nda
uygulanabilir. Arna sayilann ikisi de kay1tl1 olursa onda bu kural uygulanamaz. (29/207]
Bunun ac;1klamas1 da ~oyledir. Yirmi iki ile, yetmi ~ i..ic; arasinda uyum bulunup
bulunmad1g1n1 ogrenmek istiyorsan, bi..iyi..ik say1dan ki..ic;i..ik say1nin benzerlerini
c;1kanrs1n. Bi..iyi..ik say1dan yedi artar. Sonra ki..ic;i..ik say1dan artan say1nin benzerlerini
c;1kanrs1n. Geriye bir kallr . Sonuc; olarak bu durum o iki say1 ars1nda hic;bir say1yla
uyum olmad1g1n1 gosterir. Yirmi i..i c;le yetmi~ i..ic; aras1nda uyum bulunup
bulunmad1g1n1 ogrenmek istersen, bi..iyi..ik say1dan ki..ic;i..ik sayin1n benzerlerini
c;1kanrs1n. Bi..iyi..ik say1dan dort artar. Sonra ki..ic;i..ik say1dan artan sayin1n benzerlerini
c;1kanrs1n. Geriye i..ic; kal1r. Bu durum yirmi uc;le yetmi ~ i..ic; aras1nda dortte bir veya
i..ic;te birle uyum bulundugunu gostermez. Boylece bu kural1n kay1tll sayilar
aras1nda uygulanamayacag1ni anlam1~ olursun. Fakat belirli paylann paydalan ya
mutlak say1lara veya bir yonden mutlak diger yonden kay1tll say1lara dayan1r.
Her grubun pay1ni bilmenin ac;1klamas1 ~oyledir . 0 grubun pay1n1 allp onu
sorunun ortak paydasin1 c;arpt1g1n say1yla c;arpars1n . Kesir ister iki, ister uc;. ister
dort cinste olsun sonuc; degi ~ mez. Gruptaki ki~ilerden her birinin pay1ni bilmenin
ac;1klamas1 da ?6yledir. Kesir bir cinste olup, ki?i say1s1 (aded-i ruOs) ile paylan
arasinda hic;bir say1 ile uyum bulunmazsa, onlardan her birinin pay1, grubun
toplam pay1ndan ki~i ba?1na di..i~en kadand1r.
Kesir iki cinste olursa, ki?i say1s1 ile paylar aras1nda uyum da yoksa, onlardan
her birinin pay1, ki~i sayilanndan biri diger grubun ki~i say1s1yla c;arpild1ktan sonra,
aralannda e~itlik (istikamet) olmad1g1 durumdaki gibi olur. Herhangi bir say1yla
uyum varsa, onlardan her birinin pay1, diger grubun ki~ i say1s1nin uyum boli..imu 70
ile kendi paylann1n uyum boli..imi..ini..i c;arpt1ktan sonra c;1kan sonuc; kadard1r.

Bir sayinin uyum oranina b6lunmesi sonucu ~ 1 kan bolum, taraf1 m1zdan uyum bolumu diye
70

i si mlendirilmi ~tir .
282 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ,Kitabu'l·Mebsut

Uyum iki cinsten birinde ki?i say1s1 ile paylan aras1nda ise, uyum bulunan
grubun bireylerinden her birinin payin1 ogrenmek ?6yle olur. Bu grubun paylannin
uyum bolumu diger grubun ki?i say1s1n 1n tamam1 ile c;arpil1r. Uyum bulunmayan
grubun her birine du?en pay ise ?6yle bulunur. Bu gruba du?en pay1n tamam1
diger grubun ki?i say1s1n1n uyum bolumu ile c;arpil1r. Eide edilen sonuc; onlardan
her birinin pay1d1r.
Kesir uc; cinste olursa, uyum bulunmamas1 durumunda onlardan her birinin
pay1, diger iki cinsin ki?i sayilar1 birbiriyle c;arpild1ktan sonra c;1kan sonuc;la, o cinse
du?en pay c;arpilarak bulunur. ButUn cinslerin ki?i sayilan ile paylan aras1nda uyum
bulunursa, bu cinsin paylannin uyum bolumu, diger iki grubun paylannin uyum
bolumleri birbiriyle c;arpild1ktan sonra c;1kan sonuc;la c;arpil1r. Eide edilen sonuc;
onlardan her birinin pay1d1r. Uyum bu cinslerden birinde olursa, uyum olan grubun
her bireyinin pay1n1 ogrenmek ic;in ?U yol izlenir. Bu grubun paylannin uyum
bolumu, diger iki grubun ki?i sayilan birbiriyle c;arpild1ktan sonra vanlan sonuc;la
c;arp1l1r. Diger iki grubun bireylerinden her birinin pay1 da ?6yle ogrenilir. 0 gruba
du?en paylann tamam1m1, diger iki gruptan birinin ki?i say1s1nin tamam1yla
[29/208) oburunun uyum bolumu birbiriyle c;arp1ld1ktan sonra elde edilen sonuc;la c;arpil1r.
Kesir dart cinste olursa c;ozum yine bu usule gore yapil1r.
Uyum ki?i sayilanyla paylan arasinda degil de, sadece ki?i sayilan arasinda
olursa baki11r. Eger ki?i sayilan birbirine e?itse bunlardan biri hepsi ic;in yeterli olur.
Her grubun payin1 ogrenmenin yolu, kendilerine du?en pay1, sorunun ortak
paydas1n1 c;arpt1g1n say1yla c;arpman d1r. Her grubun bireylerinin pay1 c;arpma
i?lemine ba?vurmadan belli olur. $6yle ki, sen burada kendisiyle c;arpma i?lemi
yapacak bir say1 bulamazs1n. c;:unku sen ki?i say1lann1 birbiriyle c;arpmad 1n. Bilakis
onlann biriyle yetindin . Boylece gruplann bireylerinden her birinin pay1nin c;arpma
i?lemi yapmaks1z1n bu say1 kadar oldugunu ogrenmi? oluruz.
Bu kurallan ogrenince onlara gore sorunlan c;ozumleme konusuna gec;ip ?6yle
deriz. Kesrin bir cinste olup ki?i say1s1 ile paylan arasinda uyum bulunmayan
sorunun ?ekli ?6yledir. Bir kimse geride kan, yedi k1z ve be? ogul b1rak1rsa, sorunun
ortak paydas1 sekiz olur. Kanya sekizde bir, bir pay verilir. Kalan erkege iki k1z pay1
du?ecek ?ekilde c;ocuklar aras1nda payla?t1nl1r. Her erkek ic;in iki, her k1z ic;in bir ba?
say1l1r. Toplam ba~ say1s1 on yedi olur. Yedi, on yediye kesirsiz bolunmez. Bu iki say1
aras1nda uyum da yoktur. c;:ozum ic;in izlenecek yol, sekizi on yedi ile c;arpmand1r.
c;:arp1m sonucu otuz alt1 eder. Kann 1n bir pay1 vard1. Bunu on yedi ile c;arpars1n.
c;:arp1m sonucu kann1n pay1 olur. c;:ocuklann pay1 birinci taksimde kendilerine
du?en pay1 on yediyle c;arparak bulunur. <::arp1m sonucu yOz on dokuz olur.
<::ocuklardan her birinin pay1n1 bilmenin yolu, her birine paylarin ki?i say1s1na e?it
olmad1g1 durumdaki kada r vermektir. Bu miktar da yedidir. Boylece her oglu on
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylari) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _283
dart pay dO?er. Be? ogula toplam yetmi? pay verilmi? olur. Her k1za da yedi pay
dO?er. Bu da kirk dokuz eder. Sonui;ta paylar kesirsiz olarak i;1kanlm1? olur.
Ki?i sayilan ile paylar arasinda bir bblen ile uyum bulunan sorunun ?ekli
?byledir. Bir kimse geride kan, on k1z iki ogul b1rak1rsa, kanya sekizde bir verilir.
Kalan yedi pay, on k1zla iki ogul aras1nda on dorde aynlarak bolO?tOrOIOr. Bu da
kesirsiz olmaz. Fakat burada ki?i say1s1 ile paylan arasinda yedide birle uyum vard1r.
Bu nedenle ki?i say1s1nin yedide biri ile yetinilir. Bu da ikidir. Sonra sorunun ortak
paydas1 -ki bu sekizdir- iki ile i;arpil1r. Sonui; on alt1 olur. Kanya sekizde bir
Ozerinden iki pay verilir. C::ocuklann her birine dO?en pay ?byle bilinir. Onlann her
birinin pay1, toplam paylann1n uyum bolOmO kadard1r. Toplam paylannin uyum
bblOmO ise bir payd1r. Bbylece her k1za bir, her o('Jula da iki pay dO?tO('JOnO anlam1?
oluruz.
Kesir iki cinste olup paylan ile ki?i sayllan arasinda uyum bulunmayan sorunun
?ekli ?byledir. Bir kimse geride be? k1z, bir oglun o('Jlu ile, iki o('Jul k1z1 b1rak1rsa, bu
sorunun ortak paydas1 Oi; olur. K1zlara, aralannda be?e bblOnmek Ozere Oi;te iki (29/209)
pay verilir. Bu kesirsiz bolOnmez. Kalan -ki bu bir payd1r- ogul i;ocuklan arasinda
dorde bblOnerek bolO?tOrOIOr. Bu da kesirsiz bolOnmez. lkiyle be?, be?le dart ve
birle dart arasinda uyum da yoktur. O halde izlenecek yol, be?le dbrdO
i;arpmand1r. Bu yirmi eder. Sonra sorunun ortak paydas1n1 -ki bu Oi;tOr- yirmiyle
i;arpars1n. Sonui; altml? olur. Bundan paylar kesirsiz olarak i;1kar. K1zlann pay1,
onlara birinci taksimde dO?en payin -ki bu ikidir- sorunun ortak paydas1n1 i;arpt1('J1n
say1yla -ki bu yirmidir- i;arpmakla bulunur. Bu kirk eder. K1zlann her birine dO?en
pay ise, kendilerine birinci taksimde dO?en pay1n, di('Jer grubun ki?i say1s1 ile
i;arp1m1 sonucu bulunur. Bu da ikiyle dbrdOn i;arp1m1 demektir. Sonui; sekiz i;1kar.
K1rk1 be?e bblersen de her birinin pay1 sekiz olur. O('Jul i;ocuk lannin pay1 ise ?byle
bulunur. Onlara birinci taksimde dO?en pay1 -ki bu birdir- al1p bunu sorunun ortak
paydas1n1 i;arpt1('J1n say1yla -ki bu yirmidir- i;arpans1n. Sonui; yirmi olur. Onlardan
her birine dO?en pay da, birinci taksimde kendilerine dO?en pay1n, diger grubun
ki~i say1s1 ile i;arpllmas1sonucu bulunur. Bu da birin be~le i;arp1m1 demektir. Sonui;
be? i;1kar. Bbylece erkege on, k1za be~ pay verilecegi anla?1lm1~ olur.
Ki?i say1s1 ile paylan aras1nda her hangi bir oranla uyum olup kesrin iki cinste
bulundugu sorunun ~ekli ~byledir . Bir kimse geride sekiz k1z, bir o('Jlun oglu ile iki
ogul k1z1 b1rak1rsa, k1zlara, aralannda sekize bolOnmek Ozere Oi;te iki pay verilir. Bu
kesirsiz bblOnmez. Fakat iki payla sekiz arasinda, yan oranla uyum vard1r. Bundan
dolay1 k1zlann ki?i say1s1nin yans1 ile yetinilir. Bu da dbrttOr. Kendi aralannda dbrde
bblOnmek Ozere bir pay ogul i;ocuklanna veri lir. Bu da kesirsiz b610nmez. Fakat iki
ki?i say1s1 birbirine e?it olmu~tur. Daha once ki?i sayllann1n e?it olmas1 durumunda
iki say1dan birinin di('Jeri ii;in de yeterli olaca('Jin1 ai;1klam1?t1k. 0 halde izlenecek yol,
Oi;O dbrtle i;arpmand1r. C::arp1m sonucu on iki olur. Bundan sorun kesirsiz olarak
284 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Kitabu'l-Mebsut

i;bzOmlenir. K1zlarin pay1n1, birinci taksimde onlara dO~en pay1 -ki bu ikidir-
sorunun ortak paydas1ni i;arpt1g1n say1yla -ki bu dbrttOr- i;arparak bulursun. Sonui;
sekiz i;1kar. K1zlardan her birinin pay1 , toplam paylann1n uyum bblOmO kadard1r. O
da i;arp1m yapllmaks1z1n bir payd1r. ogul i;ocuklannin pay1, birinci taksimde onlara
dO~en pay1 -ki bu birdir- sorunun ortak paydas1n1 i;arpt1gin say1yla -ki bu dbrttOr-
i;arparak bulursun. c;:arp1m sonucu dbrt olur. Onlardan her birinin pay1 i;arp1m
yapllmaks1zin, ki~i sayllan ile paylan arasinda kesir olmad1g1 durumdaki kadard1r.
Bu da bir payd1r. Dolay1s1yla ogula iki her k1za da bir pay verilir.
Kesir Oi; cinste olup hii;bir oranla uyum bulunmayan sorunun ~ekli ~byledir.
Bir kimse geride Oi; nine, be~ k1z, bir oglun oglu ile iki ogul k1z1 b1rak1rsa , sorunun
ortak paydas1 alt1 olur. Ninelere aralannda Oi;e bblO~mek Ozere bir pay veri lir. Bu
kesirsiz bblOnmez. K1zlara kendi aralannda be~e bblO ~mek Ozere, Oi;te iki dbrt pay
verilir. Bu da kesirsiz bolOnmez. Ogul i;ocuklanna aralannda dbrde bblO~mek
Ozere, bir pay verilir. Bu da kesirsiz bblOnmez. Burada hii;bir oranla uyumluluk da
yoktur . lzlenecek yol ~udur . Oi;le be~i i;arpars1n. Sonui; on be~ eder. Sonra on be~i
dbrtle i;arpars1n. Sonui; altm1~ olur. Bundan sonra sorunun ortak paydas1ni -ki bu
alt1d1r- altm1~la i;arpars1n. Sonui; Oi; yOz altm1~ i;1kar. Ninelerin toplam pay1 altm1~la
bir i;arpllarak bulunur. Bu da altm1~ eder. Onlardan her birinin pay1n1 bulmak ii;in,
diger iki grubun ki~i sayllanni birbiriyle i;arpars1n . Bu da be~le dbrdOn i;arp1m1
demektir. Sonui; yirmi i;1kar. Sonra birinci taksimde onlara dO~en pay1 -ki bu birdir-
yirmiyle i;arpars1n. Sonui; yirmi i;1kar. Bu onlardan her birinin pay1d1r. K1zlann
[29/210)
toplam pay1n1 bulma ~ekli ~udur. Birinci taksimde onlara dO~en pay1 -ki bu dbrttOr-
altm1~la i;arpars1n. Sonui; iki yOz kirk olur. Onlardan her birinin pay1 ise ~byle
bulunur. Diger iki grubun ki~i sayllanndan birini digeriyle i;arpars1n. Bu Oi;le dbrdOn
i;arp1m1 demektir. Sonui; on iki i;1kar. Bundan sonra birinci taksimde onlara dO~en
pay1, -ki bu dbrttOr- on ikiyle i;arpars1n. Sonui; kirk sekiz olur. Bu onlardan her
birinin pay1d1r .
Ogul i;ocuklannin toplam pay1 ~byle bulunur. Birinci taksimde onlara dO~en
pay1, -ki bu birdir- altm1~la i;arpars1n. Onlardan her birinin payin1 bulmak ii;in, diger
iki grubun ki~i sayllann1 birbiriyle i;arpars1n. Bu be~le Oi;On i;arp1m1 demektir. Sonui;
on be~ olur . Sonra birinci taksimde onlara dO~en pay1, -ki bu birdir- on be~le
i;arparsin. On be~ olur. Bu k1zlardan her birinin pay1d1r. Erkegin pay1 bunun iki
kat1d 1r. Bu da otuzdur.
Kesir Oi; cinste olup ki~i say1s1 ile paylan aras1nda uyum bulunan sorunun ~ekli
~byledir. Bir kimse geride oi; nine, on iki k1z, bir oglun oglu ile iki ogul k1z1
b1rak1rsa, bu sorunun ortak paydas1 alt1 olur. Ninelere kendi aralannda ui;e
bblO~mek Ozere bir pay verili r. Bu kesirsiz bblOnmez. K1zlara kendi aralannda on
ikiye bblO~mek Ozere dbrt pay verilir. Bu da kesirsiz bolOnmez . Fakat ki~i say1lan ile
paylan aras1nda dbrtte birle uyumluluk vard1r. Bu bak1mdan ki~i sayllannin uyum
Kitabu'I feraiz (Miras~tlarm Paylar1) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _285

bblumu ile yetinilir. Bu da uc;tUr. Oc; say1s1, ninelerin ki?i sayllanna e?ittir. lki say1
birbirine e?it olunca biri digeri ic;in de yeterli olur. Ogul c;ocuklann1n kendi
aralannda dbrde bblu?mek uzere bir pay1 vard1r. Bu kesirsiz bblunmez. 0 halde
izlenecek yol ?udur. Dbrtle on ikiyi c;arpars1n. C::arp1m sonucu on iki c;1kar. Sonra
sorunun ortak paydas1n1 -ki bu alt1d1r- on ikiyle c;arpars1n. Sonuc; yetmi? iki eder.
Ninelerin toplam pay1, birinci taksimde onlara du?en pay1 -ki bu birdir- on ikiyle
c;arparak bulunur. C::arp1m sonucu on iki c;1kar. Ninelerin her birinin pay1 da ?byle
bulunur. Onlara birinci taksimde du?en pay1, -ki bu birdir- ogul c;ocuklann1n ki?i
say1s1 olan dbrt say1s1 ile c;arparsin. c;:unku ninelerin ki?i say1s1 ile k1zlann ki?i
sayllannin uyum bblumu aras1da e?itlik vard1r. Daha once iki say1 aras1nda e?itlik
bulunmas1 durumunda sonucun fark etmeyecegini ac;1klam1?t1k. Bu bak1mdan
sadece ninelere birinci taksimde du?en pay dbrtle c;arpil1r. Sonuc; dbrt olur. Bu
ninelerden her birinin pay1d1r. K1zlann toplam pay1, birinci taksimde onlara du?en
pay -ki bu dbrttur- on ikiyle c;arpllarak bulunur. C::arp1m sonucu kirk sekiz olur.
Onlardan her birinin pay1 da ?byle bulunur. Birinci taksimde onlara du?en payin
uyum bblumunu al1rsin. Bu birdir. Bunu ogul c;ocuklannin ki?i say1s1 ile -ki bu
dbrttur- c;arpars1 n. Sonuc; dbrt c;1kar. Ogul c;ocuklann1n toplam pay1n1 bulmak ic;in,
birinci taksimde onlara du?en pay1 -ki bu birdir- sorunun ortak paydas1n1 c;arpt1g1n
say1yla -ki bu on ikidir- c;arparsin. C::arp1m sonucu on iki eder. Onlardan her birinin (29/211]
pay1 da ?byle bulunur. Birinci taksimde onlara du?en pay1 -ki bu birdir- uc;le
c;arpars1n. Bbylece her k1za uc;, erkege de alt1 pay verilir.
Kesir dbrt cinste olup ki?i say1s1 ile paylar aras1nda uyum bulunmayan sorunun
?ekli ?byledir. Mirasc;llar, iki kan, uc; nine, be? ana bir k1z karde?, iki ana-baba bir
erkek, uc; ana-baba bir k1z karde? ise, meselenin ortak paydas1 on iki olur. lki kanya
kendi aralannda yan yaraya bblO?mek uzere dbrtte bir, uc; pay verilir. Bu kesirsiz
bblunmez. Ninelere kendi aralannda uc;e bolu?mek uzere alt1da bir, iki pay verilir.
Bu da kesirsiz bblunmez. Ana bir k1z karde?lere kendi aralarinda be?e bblu?mek
uzere uc;te bir, dbrt pay verilir. Bu da kesirsiz bblunmez. Kalan -ki bu uc; payd1r-
ana-baba bir erkek karde?ler aras1nda yediye aynlir. Bu ise kesirsiz olmaz. Bu
gruplann hie; birinde de uyum yoktur. 0 halde izlenecek yol ?Udur. Ki?i sayllann1
birbirleriyle c;arparsin. lki c;arp1 uc;, alt1 eder. Sonra alt1 c;arp1 be?. otuz olur. Sonra
otuz c;arp1 yedi, iki yuz on eder. Bundan sonra sorunun ortak paydas1n1 -ki bu on
ikidir- iki yuz onla c;arpars1n. C::arp1m sonucu iki bin be? yuz yirmi c;1kar.
lki kannin toplam payin1 bulmak ic;in, birinci taksimde onlara du?en pay1 -ki
bu uc;tUr- iki yuz onla c;arparsin. Sonuc; alt1 yuz otuz olur. lki kandan her birine
du?en pay1 bulmak ic;in, birinci taksimde onlara du?en pay1, diger gruplann ki?i
sayilann1 birbiriyle c;arpt1ktan sonra elde edilen sonuc;la c;arparsin. $byle ki, uc; c;arp1
be?, on be? eder. On be? c;arp1 yedi, yuz be? eder. Yuz be?le uc;u c;arparsan sonuc;
uc; yuz onbe? c;1kar. Bu iki kandan her birinin pay1d1r.
286_ _ __ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ Kitabu'I-Mebsfit

Ninelerin toplam pay1 ?byle bulunur. Birinci taksimde onlara dLI?en pay1 -ki bu
ikidir- iki yLiz onla ~arpars1n. Sonu~ dart yLiz yirmi olur. Onlardan her birinin pay1
da ?byle bulunur. Birinci taksimde onlara dLI?en pay1, diger gruplann ki?i say1lann1
birbiriyle ~arpt1ktan sonra elde edilen sonu~la ~arparsin. lki ~arp1 be?, on eder.
Sonra on ~arp1 yedi, yetmi? olur . Yetmi? ~arp1 iki, yLiz kirk ~1kar. Bbylece her
ninenin pay1nin yLiz kirk oldugu anla?il1r.
Ana bir karde?lerin toplam payin1 bulmak i~in, birinci taksimde onlara dLI?en
pay1 -ki bu dbrttLir- iki yLiz onla ~arpars1n. Sonu~ sekiz yLiz kirk olur. Onlardan her
birine dLI?en pay1 bulmak i~in de ?byle yaparsin. Birinci taksimde kendilerine dLI?en
pay1, diger gruplann ki?i sayllanni birbiriyle ~arpt1ktan sonra elde edilen sonu~la
~arpars1n . 0~ ~arp1 iki, alt1 eder. Sonra alt1 ~arp1 yedi, kirk iki olur. Kirk ikiyi dortle
~arpa rsan, sonu~ yLiz altm1? sekiz ~1kar. Bu, ana bir karde?lerden her birinin
pay1d1r.
Ana-baba bir k1z ve erkek karde?lerin toplam pay1n1 bulmak i~in, birinci
taksimde kendilerine dLI?en pay1, -ki bu LI~tl.ir- iki yLiz onla ~arparsin, sonu~ alt1 yLiz
otuz olur. Onlardan her birine dLI?en pay1 bu lmak i~in de ?byle yapll1r. Birinci
taksimde kendilerine dLI?en pay1, diger gruplann aded-i ruuslann1 birbiriyle
~arpt 1 ktan sonra elde edilen sonu~la ~arpars 1 n. lki ~arp1 LI~. alt1 eder. Alt1 ~arp1 be?.
otuz olur. Otuz ~arp1 LI~, doksan ~1kar. Bu her k1z karde?in pay1d1r . Her erkek
karde?in pay1 bunun iki kat1d1r. Boylece payla?t1rma kesirsiz yapllm1? olur.
Kesir dbrt cinste olup ki?i sayllan ile paylan arasinda uyum bulunan sorunun
(29/212) ?ekli ?byledir. Miras~llar dart kan, sekiz nine, on alt1 ana bir k1z karde?, dbrt ana -
baba bir erkek, dbrt de ana-baba bir k1z karde? ise, sorunun ortak paydas1 on iki
olur. Kanlara kendi aralannda dorde b61LI?mek Lizere dortte bir, LI~ pay verilir . Bu
kesi rsiz bblLinmez. Ninelere kendi ara lannda sekize b61LI?mek LIZere alt1da bir, iki
pay verilir. Bu da kesirsiz bblLinmez. Fakat ninelerin ki?i say1s1 ile paylan arasinda
yan ile uyumluluk vard1r. Dolay1s1yla ninelerin ki?i sayllann1n yans1 ile yetinilir. Bu da
dbrttLir. Bbylece ninelerin ki?i sayllan, kanlann ki?i sayllarina e?it olur . Ana bir k1z
karde?lere, kendi aralannda on alt1ya b61LI?mek Lizere LI~te bir, dart pay verilir. Bu
da kesirsiz bblLinmez. Fakat ki?i sayllan ile paylan arasinda, dortte birle uyumluluk
vard1r. 0 halde bunlarin ki?i sayllannin dortte biriyle yetin. Bu da dorttLir. Bu say1,
diger iki grubun ki?i sayllanna e?ittir. Kalan -ki bu da LI~ payd1r- aralannda on ikiye
bolmek Lizere ana-baba bir k1z ve erkek karde?lerindir. Bu ise kesirsiz bolLinmez .
Lakin ki?i sayllan ile paylan aras1nda LI~te birle uyum vard1r. Bu nedenle ki?i
sayllann1n LI~te biriyle yetin. Bu da dbrttLir. Dort say1s1, diger gruplann ki?i
sayllanna e~ittir . Daha once ki?i sayilann1n e?it olmas1 durumunda, bir tanesinin
hepsi i~in yeterli olacag1n1 a~1klam1?t1k. Dolay1s1yla on ikiyi dbrtle ~arpars1n. Sonu~
kirk sekiz olur. Bu paydadan sorun kesirsiz olarak ~bzLIILir .
Kitabu'I feraiz (Miras~1larm Paylari) Kitab1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _287
Kanlann toplam pay1n1 bulmak ic;in, birinci taksimde kendilerine du~en pay1, -
ki bu uc;tOr- dortle c;arpars1n. <:;:arp1m sonucu on iki olur. Kanlardan her birinin
payin1 bulmak ic;in ?Oyle dersin . Onlardan her birinin pay1, ki?i say1lan ile paylan
arasinda e?itlik olmad1g1 durumdaki kadard1r. Bu da uc;tOr. <:;:unku ki?i sayllann1n
birbirine e?it olmas1 durumunda, her birinin paylann1 bulmak ic;in belirli pay1n,
paydas1yla c;arpacagin hic;bir ?ey bulamazsin .
Ninelerin toplam paylanni bulmak ic;in birinci taksimde kendilerine dO?en
pay1, -ki bu ikidir- dortle c;arparsin . <:;:arp1m sonucu sekiz olur. Ninelerden her
birinin pay1, birinci taksimde kendilerine du ~en pay1n uyum bolumu kadard1r . Bu
da bir paydir.
Ana bir karde?lerin toplam paylanni bulma ic;in, birinci taksimde kendilerine
du?en pay1, -ki bu dorttOr- dortle c;arpars1n. Sonuc; on alt1 olur. Onlardan her
birinin pay1, birinci taksimde kendilerine dO?en pay1n uyum bolumu kadard1r. Bu
da bir payd1r.
Ana-baba bir k1z ve erkek karde?lerin toplam pay1n1 bulmak ic;in, birinci
taksimde kendilerine dO?en pay1, -ki bu uc;tOr- dortle c;arpars1n . Sonuc; on iki olur.
Onlardan her birinin pay1, birinci taksimde kendilerine dO?en pay1n uyum bolumu
kadar takdir edilmek suretiyle bulunur. Bu da birdir. Her k1z karde?e bir, her erkek
karde?e de iki pay verilir.
Ac;1klad1g1m1z gibi, her bolum ic;in bir ornek ogrenince, belirttigimiz kurallara
gore, o bolumlerin benzerlerinin sonucunu c;1karmak sana kolay gelir. Bu kurallara
gore sonucu c;1kanlacak c;ok say1da sorun vard1r. Ac;1klad1g1m1z k1s1mda, kurallan
anlayanlar ic;in yeterli bilgi vardir.
Allahu Teala, dogruyu daha iyi bilir.
 KARMA iNDEKS

A F
aded-i ruus, 279 feraiz, 181
Adile, 220 fidye, 80
asabe, 14, 185
asabe bi gayrihi, 185, 238
asabe bi nefsihi, 185, 238 G
asabe mea gayrihi, 185, 238
asabelik, 185 gaib, 106
ashab-1 feraiz, 14, 185, 250
avl, 59, 195, 276
avliye, 276, 279
H
hacb, 197, 203
B hacb-1h1rman, 203
hacb-1 noksan, 203, 275
benu'l-a'yan, 21 O, 213 Haccaciye, 260
benu'l-ahyaf, 21 O harka, 259
h1labe, 207
c II h1mariyye, 212

cebr metodu, 48
II
ldrar sorunlari, 192 -
D
devir, 122
II
ikale, 73
E 11
ekderiyye, 246, 250, 260 K
emsal mehr, 62
ens1ba', 280 kas1ra, 220
kelale, 199, 207
kOrr, 50