BeydaviTefsiri2.Cilt Prof - dr.SadiEren

"
KADI " VI"

BEYDA
MUHTASAR
A A A •
BEYDAVI TEFSIRI
(ENVARUT-TENZIL VE ESRARDT-TE'VIL)
II. CiLT
Kach Beydavi
Terciime ve Dipnotlar: Do~. Dr. ~adi Eren

Sure Adi Cilt Sayfa Sure Adi Cilt Sayfa Sure Adi Cilt Sayfa
Abese 4 611 ibrahim 2 483 Nebe 4 591
Adiyat 4 737 ihlas 4 787 Necm 4 285
Ahkaf 4 165 infitar 4 625 Neml 3 353
Ahzab 3 549 ins an 4 569 Nisa 1 481
A'la 4 659 in~ikak 4 639 Nuh 4 513
Alak 4 715 insirah 4 705 Nur 3 201
Al-i imran 1 347 isra 2 625 Ra'd 2 451
Ankebut 3 443 Kadr 4 723 Rahman 4 315
A'raf 2 11 Kaf 4 241 Rum 3 481
Asr 4 749 Kafirun 4 773 Sad 3 739
Bakara 1 37 Kalem 4 477 Saff 4 411
Beled 4 681 Kamer 4 303 Saffat 3 695
Beyyine 4 727 Karia 4 741 Sebe 3 599
Buruc 4 645 Kasas 3 395 Sec de 3 533
Casiye 4 151 Ke hf 2 689 Sems 4 687
Cin 4 523 Kevser 4 769 $uara 3 303
Cum'a 4 419 K1yame 4 559 $ura 4 77
Duha 4 699 Ku revs 4 761 Taha 3 13
Duhan 4 135 Leyl 4 693 Tahrim 4 453
En'am 1 697 Lokman 3 513 Talak 4 443
Enbiya 3 67 Maide 1 597 Tank 4 653
Enfal 2 121 Maun 4 765 Tebbet 4 781
Fatiha 1 19 rvlearic 4 503 Tegabun 4 433
Fat1r 3 631 rvleryem 2 745 Tekasur 4 745
Fecr 4 671 Mucadele 4 383 Tekvir 4 619
Felak 4 791 Muddessir 4 545 Tevbe 2 175
Fetih 4 205 Muhammed 4 185 Tin 4 711
Fil 4 757 Mulk 4 463 Tur 4 273
Furkan 3 257 Mu' min 4 13 Vak1a 4 333
Fuss1let 4 53 Mu'minun 3 159 Yasin 3 661
Ga~iye 4 665 Mumtehine 4 399 Yun us 2 267
Hacc 3 113 Munafikun 4 427 Yusuf 2 391
Had id 4 347 Mu rs el at 4 581 Zari vat 4 259
Hakka 4 491 Mutaffifin 4 631 Zilzal 4 733
Ha~ir 4 367 Muzzemmil 4 535 Zuhruf 4 105
Hier 2 519 Nahl 2 551 Zumer 3 773
Hucurat 4 225 Nas 4 797
Hud 2 327 Nasr 4 777
Humeze 4 753 Naziat 4 601
i~indekiler
A'RAF SURESi
101. Ders: ilahl Sorgulama ........................................................................................ 11
102. Ders: Adem ile Havva ...................................................................................... 15
103. Ders: Takva Elbisesi .......................................................................................... 22
104. Ders: Serna Kaptlari. .......................................................................................... 29
105. Ders: A'raftakiler ................................................................................................ 34
106. Ders: Allah.in Rahmeti ....................................................................................... 38
107. Ders: Hz. Nuh Ve Hz. Hud ............................................................................. 43
108. Ders: Hz. Salih Ve Hz. Lud .............................................................................. 50
109. Ders: Hz. Suayb ................................................................................................. 56
110. Ders: Hz. Musa Ve Firavun .............................................................................. 64
111. Ders: Hz. Musa'run Kavmi ....................................................................... 76
112. Ders: Ummi Peygamber ............................................................................ 87
113. Ders: Maymuna c;evrilenler ...................................................................... 94
114. Ders: Ezeli Sozle§me ................................................................................ 97
115. Ders: ilimle Dalalete Dii§mek ................................................................. 101
116. Ders: Adem'in Torunlari. ........................................................................ 111
ENFAL SURESi
117. Ders: Bedir Sava§l - 1 .............................................................................. 121
118. Ders: Bedir Sava§l - 2 ..................................................... .'........................ 135
119. Ders: Bedir Sava§l - 3 .............................................................................. 141
120. Ders: Bedir Sava§l - 4 .............................................................................. 148
121. Ders: Bedir Sava§l - 5 .................................................... ."......................... 154
122. Ders: Bedir Sava§l - 6 .............................................................................. 160
123. Ders: Bedir Esirleri. ................................................................................. 166
TEVBE SURESi
124. Ders: Mii§riklere Ultimatom ................................................................... 175
125. Ders: Mii~riklerle Sava~ ..........................................-........... ~ ..................... 181
126. Ders: Allah.in Mescitlerini imar ............................................................... 187
127. Ders: Allah.in Yardimi .............................................................................. 192
128. Ders: Ehl-i Kitabm Din Adamlari .......................................................... 197
129. Ders: Cihada Te§vik ................................................................................ 204
130. Ders: Tebiik Seferi - 1 ............................................................................. 209
139. Ders: Tebiik Seferi - 10 ........................................................................... 259
YUNUS SURESi
140. Ders: Mii'minler ve Kafirler .................................................................... 267
141. Ders: ilahi Vahiy ...................................................................................... 273
142. Ders: Diinya Hayatl ................................................................................. 280
143. Ders: ilahi icraatlar ................................................................................. 287
144. Ders: Kafirlerin Durumu ........................................................................ 293
145. Ders: Allah Dostlar1 ................................................................................ 300
146. Ders: Her Ev Bir Mescid ........................................................................ 309
147. Ders: Ges:mi~ten Ders Almak ................................................................. 316
HUD SURESi
148. Ders: ilahi Mesaj ..................................................................................... 327
149. Ders: Kur' an'la Tahaddi .......................................................................... 334
150. Ders: Hz. Nuh Kissas1 ............................................................................ 341
151. Ders: Hz. HU.cl ve Kavmi ........................................................................ 352
152. Ders: Hz. Salih ve Semud Kavmi ............................................................ 358
153. Ders: Hz. ibrahim ve Hz. Lut.. ............................................................... 361
154. Ders: Hz. Suayb ve Kavmi ...................................................................... 367
155. Ders: Firavunun Yolu .............................................................................. 374
156. Ders: istikamet Emri ............................................................................... 381
YUSUF SURESi
157. Ders: Hz. Yusufun c;ilesi ........................................................................ 391
15.8. Ders: Kadinla imtihan ............................................................................ 401
159. Ders: Zindan Giinleri .............................................................................. 411
160. Ders: Zindandan Saltanata ...................................................................... 416
161. Ders: Saltanat Giinleri ............................................................................. 423
162. Ders: Sabr-1 Cemil ................................................................................... 429
163. Ders: Gers:ekle~en Riiya .......................................................................... 437
RA'D SURESi
164. Ders: Tekvini Ayetler .............................................................................. 451
165. Ders: Hak - Battl Temsili ......................................................................... 461
166. Ders: Aktl Sahiplerinin Ozellikleri .......................................................... 466
167. Ders: Diinya Ve Ahiret Azabi. ................................................................ 474
iBRAHiM SURESi
168. Ders: Zuliimattan Nura ........................................................................... 483
169. Ders: Peygamberler Ve Kavimleri ........................................................... 487
170. Ders: Cehennemden Bir Manzara ........................................................... 494
171. Ders: iman ve Kiifiir Agaci. .................................................................... 499
172. Ders: Hz. ibrahim ve Mekke Duas1 ........................................................ 505
173. Ders: Ahiret Azab1 .................................................................................. 510
HiCR SURESi
174. Ders: Kafirin Diinyas1 ............................................................................. 519
175. Ders: Hz. Adem Ve iblis ......................................................................... 527
17 6. Ders: Hz. ibrahim'in Misafirleri .............................................................. 534
177. Ders: Seb'ul- Mesani ............................................................................... 542
NAHL SURESi
178. Ders: Sayis1z Nimetler ............................................................................. 551
179. Ders: Putlar Ve Tek ilah .......................................................................... 561
180. Ders: Golgenin Secdesi ........................................................................... 568
181. Ders: Gers;ek Tevhid ............................................................................... 578
182. Ders: Bal Mucizesi ................................................................................... 584
183. Ders: Mahluk Ve Hahk ............................................................................ 588
184. Ders: Nimetler Ve insarun Nank6rliigu .................................................. 593
185. Ders: Yeminde Ols;ii ................................................................................ 600
186. Ders: Vahiy Ve Hayat .............................................................................. 605
187. Ders: Nankorliik Cezas1 .......................................................................... 613
188. Ders: Tek Ba§ma Bir Dmmet .................................................................. 617
iSRA SURESi
189. Ders: Mi'rac ve Mescid-i Aksa ................................................................ 625
190. Ders: insarun Sorumlulugu ..................................................................... 631
191. Ders: Anne - Baba Haklar1 ...................................................................... 638
192. Ders: iiahl Emirler Ve Yasaklar ............................................................... 643
193. Ders: Yeniden Dirili§ ............................................................................... 648
194. Ders: Mucizeler Ve insan ........................................................................ 653
195. Ders: iblis'in Dii§manb.gi ........................................................................ 658
196. Ders: Makam-1 Mahmud ......................................................................... 666
197. Ders: Kur'an Mu'cizesi ............................................................................ 673
198. Ders: Dokuz Mu'cize .............................................................................. 679
KEHFSURESi
199. Ders: Ashab-1 Kehf ................................................................................. 689
200. Ders: Gururun Sonu ............................................................................... 708
201. Ders: iblisin Gururu ............................................................................... 715
202. Ders: Hz. Musa Ve Hz. Hlz1r .................................................................. 721
203. Ders: Hz. Ziilkarneyn ............................................................................. 732
MERYEM SURESi
204. Ders: Hz. Zekeriya'run Duasi. ................................................................. 745
205. Ders: Hz. Meryem Ve Hz. isa ................................................................. 750
206. Ders: Hz. ibrahim Ve Babasi. ................................................................. 759
207. Ders: Peygamberler Yolu ........................................................................ 764
208. Ders: Oliim Ve Otesi .............................................................................. 771
209. Ders: Rahman ve insan ........................................................................... 780
A'RAF S0RESi
A'raf Suresi Mekld surelerdendir. iki yiiz alti ayettir.

101. DERS
ilahi Sorgulama
t- ~o-TI "Elif, lam, mim, sad."
Huruf-u mukattaa ile ilgili daha once as:1klama yaptlmi~tl. 1

,,,. ,,... ,,,.. oJ.
2- ~1 J f 1 ~~ "0, sana indirilen bir kitapttr."

Bundan murat bu sure veya Kur'an'dir.
~ t_y>- ~~~ ~ ~ ~ "Bundan (kitaptan) dolayt gogsiinde bir

harec olmas1n."
Ayette ges:en "harec" ifadesi, ~ek (tereddiit) anlamma gelir. c;unkii ~ek,
goguste s1kint1 meydana getirir.
Veya bundan murat kalp darhgi olabilir. Yani, "sakin bunu tebligden do-
layi yalanlarlar korkusuyla kalbinde bir darhk meydana gelmesin!"
Veya "sakin hakkiru vermede kusur ederim" diye bir s1kint1 duyma!"
~ j~ "(Bu Kitabm indirili~i) onunla uyarman i~indir."
Veya, evveliyle baglantlh bir ~ekilde ~oyle mana verilebilir:

"Bununla uyarma hususunda, sakin gogsiinde bir s1kintl olmasm"
K.itabm Allah tarafmdan indirilmesi, Hz. Peygambere uyarma gorevin-
de cesaret verir. Keza, onlardan korkmadigtnda veya onu tebligde muvaf-
fak kilinacagtru bildiginde gorevini daha iyi yapar.
~j.<lJ c.>}~j "Ve bu, inananlara bir ogiittiir."

3- njJ J. ,,.. ,.,. oJ ~
~ ~1Jf1 LA- 1~1 "Rabbinizden size indirilene tabi olun."
Emredilen ittiba, Kur'aru ve siinneti is:ine ahr. c;unkii Cenab-1 Hak pey-
gamberiyle alakah ~oyle bildirir:
"0, hevadan konu~maz. O, ancak kendisine bildirilen bir vahiy-
dir." (Necm 3-4)
1 Bkz. Bakara suresinin ba~i.

12 @ Beydav! Tefsiri
.f
~\:;ljl ~J~ ~ ly ~~i ~ j "O'ndan ba~ka dostlara tabi olmaym."
Rabbinizden size indirilenden ba~kasma, yani cin ve insten sizi yoldan

c;1karanlara ittiba etmeyin.
0Jy$'.l; LO~ "Ne de az dii~iiniiyorsunuz!"

Veya c;ok az zaman tezekkiir ediyorsunuz, oyle ki Allahm dinini terk
edip ba~kasma tabi oluyorsunuz.
4- ~ ~\ ~j ~ r-5j "Nice beldeleri helak ettik.,,

Nice beldelerin ahalisini helak etmeyi murat ettik.
Veya onlar1 hor-hakir yaparak helak ettik.
G~ Ll4 ~~~ "Azab1rmz gece vakti onlara geldi."

Hz. Lutun kavmine oldugu gibi, azab1rmz gece vakti uyurlarken onla-
ra geldi.
.... J ........ ....
0.J-4L; ~ jl ''Veya giin ortasmda istirahat ederlerken geldi."

Veya Hz. ~uaybm kavminde oldugu gibi, azab1rmz onlara gun ortasm-
da istirahat ederlerken geldi.
Ayette azabm onlan uykuda yakalamasmm nazara verilmesinde, onlarm
gefletine ve kendilerini azaptan emniyet ic;inde gormelerine i~aret vardtr.
Bu iki vaktin ozellikle nazara verilmesi bundandtr. Aynca bu iki vakit, din-
lenme ve istirahat zamaru oldugundan, o vakitlerde gelen azap daha kor-
kunc; olur.
5- ~Li; tS Ll1 1}l.i ~\~1 84 ~~~ 11 ~~~ 0l5 W "Azab1m1z

onlara geldiginde 'Biz ger~ekten zalimlermi~iz!' demelerinden ba~
ka bir sozleri olmadt.,,
Azab1rmz kendilerine geldiginde, pi~man olmu~ bir halde zuliim ic;inde
bulunduklanru ve battl yolda olduklanru itiraf ettiler.
,,,.. ,... J ~ .... ,,.. ,,..
6- r-t:'1 ~.)I 0:_µ1 0-F .:L; "Muhakkak ve muhakkak kendilerine

el~i gonderilenlere soracag-tz."
Sormaktan murat, risaletin kabulii ve gelen elc;ilere icabetleri hususu-
dur.
":} 0 ,.. ,,,..
W ;.:JI 0-F ·:\j "Muhakkak ve muhakkak o el~ilere de soracag1z."

A'raf Suresi - 101. Ders ® 13
Elc;ilere, kendilerine ne ~ekilde icabet edildigi sorulacakur.

Bu ~ekilde sualden murat, kafirleri kmamak ve hatalanru ba~larma vur-
makur.
Arna ba~ka ayette ifade edilen "Miicrimlerden giinahlar1 sorulmaz."
ayeti (K.asas, 78) "ogrenmek ic;in onlara bir ~ey sorulmaz" anlarrundadir.
Veya birincisi yani hesap yerinde sorulmas1, bu ise cezalanrun verilme
zamarunda olacakur.
7- ~ ~ ;""t:1 c ~ J, ~:\j "Biz onlara durumlar1m ilme dayah bir ~ekilde

1
tek tek anlatacag1z."
-0 elc;iler, "Bizim bir bilgimiz yok. Gaypleri hakktyla bilen ancak
sensin. " 2 dediklerinde onlara,
-Veya hem elc;ilere hem de gonderildikleri insanlara durumlanru tek tek
anlatacagiz.
Anlaurken onlarm zahirlerini ve baunlanru bilerek veya onlarla ilgili
gerc;ek bilgiler ne ise, o ~ekilde anlatacag1z.
....... ~J.
~\.-':. l:S L4 j "Biz (onlardan) gaip degiliz."

l
Biz onlardan uzak degiliz ki, onlann hallerinden herhangi bir ~ey bize
gizli kalsm!
<:::. .e ,,I.
J>J I *4~ 0 jjJ lj "0 giin vezn hakttr."

0 • 0 0
8-
I
Vezn, amellerin tarulmas1dir. Cumhura g6re, dili ve iki kefesi olan bir
terazi ile amel defterleri herkesin gozii oniinde tarulir. Bu, adaletin ortaya
c;1kmas1 ve mazereti kesmek ic;indir.
Allahin onlara amellerinden sormas1, dillerinin o amelleri itiraf etme-
si, azalanrun kendi yapuklanna ~ahitlik yapmas1 hak oldugu gibi, amellerin
tarttlmas1 da hakur.
Su rivayet de mizaru teyit etmektedir.
"Ki~i mizana getirilir. Doksan dokuz sayfa onun aleyhinde goziin ala-
bildigince ac;ilir. Bir de kendisinde kelime-i ~ehadet bulunan bir kart c;ikan-
hr. Doksan dokuz sayfa terazinin bir kefesine, kart da diger kefesine konu-
lur. 0 sayfalar hafif, kart ise agir gelir."
Denildi ki: Sahislar tarulir. Hz. Peygamber ~oyle buyurur:
2 Bkz. Maide, 109.

14 <* Beydavi Tefsiri
"K1yamet giinii ~i~man biiyiik kimse mizana getirilir, ama Allah katmda
bir sinek kanadi kadar ag1rhgi olmayabilir."
.)~\ ~ ~_,[; ~/J.A ..:..ill &J "Arttk kimin mizanlan agtt

gelirse, i~te onlar felaha erenlerdir."
Kitnin haseneleri veya hasenelerin tarttldigi ~ey agir gelirse, i~te onlar
kurtulu~ ve sevap ile felaha erenlerdir.
Ayetteki "mevazin" ifadesi mevzun veya mizan kelimesinin <;ogwudur.
Mevazin kelimesinin ~ogul gelmesi,
-Tarttlan amellerin farkhhgi,
-Ve tartmarun miiteaddit olu~u itiban iledir.
~
9- 0 ~
,,,,.
-~ 1t:..-: 8LJL
0
,. .. :. 1y ·L5 ~:. ~
~ ··1 1
'
.J~ ~ \
J. /
~ li ~ · 1- - ~ ~ - --
,. .J ..~ y 0-4.J
0
--
J 0.....
.,&..
,,...
• -: .rn
;:ii .... ,.,.) J/ J 0 ,,...
''Ve kimin mizanlar1 hafif gelirse, i~te onlar ayetlerimize haks1zhk

etmelerinden otiirii kendilerini ziyana sokanlardtr."
Arna tart1s1 hafif gelenler ise, yarattlmi~ olduklan selim fitratl zayi et-
mek ve kendilerini azaba maruz b1rakacak ~eyleri yapmak suretiyle kendi-
lerine yaz1k etmi~lerdir.
.... 0 J ~~ 0 ,,, .....
10- ~ _j'.11 c_), fS'~ lilj "Dogrusu Biz sizi arzda yerle~tirdik."
Yeryiiziinde sizi yerle~tirdik, orada ekip dikme imkaru verdik, tasarru-
fa mezun ktldik.
._,.
~ lA.4 ~ ~ \': i; ~ j "Orada size mai~etler verdik."

Orada size ge<;im sebepleri meydana getirdik.
~ J. 0...... ~ /
0.J:,µ l4 ~ "Ne de az ~iikrediyorsunuz!"

Size yaptlan biitiin bu ikramlara mukabil ne de az ~iikrediyorsunuz!
102. DERS
A •
Adem Ile Havva
11-
J
f5'l.;.Jj...o
,.,.
p f5'~ .l.4Jj "Andolsun sizi yaratttk, sonra size ~ekil

J J g/ / 0 ,,. ...
verdik."
Ataruz Ademi c;amurdan ~elcil verilmemi~ olarak yarattlk, sonra da ona
~elcil verdik.
Ayette Hz. Ademin yaratili.~1 ve kendisine suret verili~i, biitiin insanlann

yaratili.~1 ve ~ekil verili~i yerine konuldu.
Veya mana ~oyle de olabilir: Sizi yaratmaya ve tasvire ~oyle ba~ladik:

Ademi yarattlk ve O'na ~ekil verdik.
~
._o \
f;'::l _ l.J~I
J
~
,.,. o
ffi
o.J,
p "Sonra da meleklere 'Adem'e secde edin'

.J "
dedik."
,_,. ~ ........ ,,.. .
~1 '::111.J~ "Bunun iizerine, lblisten ba~ka hepsi secde etti."
~~L!J\ ~ ~
J
rJ "0, secde edenlerden olmad1."

"
,,.. .J ,... " ,,.. ,... / .... .... ,...
12- ~_)A\ ~1 ~ '::II ~ L4 JIJ "Allah dedi: Sana emrettigimde,

seni secde etmekten ahkoyan nedir?"
Ayette "emrettigimde .. . " ifadesi mutlak emrin viicup ic;in olduguna
ve hemen yerine getirilmesine bir delildir.
E j
~ ~ ~l JLi "iblis dedi: Ben, ondan haytrhy1m."

Yani, "Secde etmeme mani olan ~ey, benim ondan daha hay1rli olmam-
dir. -0 stiin olarun a~agi seviyede olana secde etmesi giizel olmaz. Boyle iken
bunun bana emredilmesi nastl uygun olur?"
iblis, boyle diyerek tekebbiirii ilk ba~latan ve giizellik ve c;irkinligin ak-
len oldugunu soyleyen ilk ki~i oldu.
~ ~ ~ j J~ ~
~ ~
fo "Beni ate~ten yarattm, onu·ise ~amur-
dan yaratttn."
Iblis, boyle diyerek kendi iistiinliigune delil getirdi. Arna biitiin iistiinlii-
16 ® Beydav1 Tefsiri
giin unsur itibanyla oldugunu zannederek aldanch ve failin itibar etmesiyle

olan iistiinliikten gafil kalch. Allahu Teala buna ~oyle i~aret eder:
"Allah dedi: Ey iblis! iki elimle yaratttgtma secde etmekten seni
ne ahkoydu?" (Sad, 75)
Ayette Allahu Tealarun "iki elimle" demesi, "vas1tas1z yarattlm" ma-
nasmdachr.
Keza, iblis ~u ayette nazara verildigi iizere, suret itibanyla olandan gafil
kalch: "Ben, onun yaratth~1m tamamlad1gtm ve ona ruhumdan iifle-
digim zaman, hemen onun i~in secdeye kapanm." (Hier, 29)
Aynca i~in esas1 olan gaye itibanyla da yarulch. Bundan dolayi, Allah on-
lara Ademin kendilerinden daha bilgili oldugunu ve O'nda kendilerinde ol-
mayan ozellikler oldugunu beyan ettikten sonra, secde etmelerini emretti.
Ayet, kevn ii fesada ve ~eytanlarm mevcut cisimler olduguna bir delildir.
insarun yaratih~1run <_;:amura, ~eytanm ise ate~e nispet edilmesi, her ikisinde
daha <;ok bulunan ecza itibariyle olmas1 muhtemeldir.
13- ~ ~ ~~ Jtj "Allah: 'in oradan' dedi."

"in oradan" ifadesi, semadan veya cennetten ini~e i~aret edebilir.
,,,. ,,,. 0 ..... ,,,. / J. J. /
~ ~ 01 ~ 0fa.. W "Orada biiyiikliik taslamak senin haddin

degildir."
Orada tekebbiir ve isyan etmek uygun degildir. <:;iinkii oras1 hu~u ve ita-
at halinde olanlarm yeridir.
Ayette, tekebbiiriin cennet ehline layik olmachgma ve Allahu Tealarun
iblisi kovmas1 ve bulundugu yerden indirmesi miicerret isyaruyla olmayip
tekebbiiriinden dolay1 olduguna bir tenbih varchr.
~.t"L4ll ~ ~! t__i.~ "Haydi ~tk! (_;iinkii sen zelil kthnanlardan-

s1n."
<:;1k oradan, <;iinkii sen tekebbiiriinden dolayi Allahm zelil ktlchklarm-
dansm.
Hz. Peygamber ~oyle buyurur:
"Tevazu gostereni Allah yiikseltir, tekebbiir edeni ise al<;altir."
,,,. J , -
J! ~~I Jl; "iblis dedi: Bana, insanlann tekrar diril-

0 ..........
14- iJ.f..;.:~ \,~

tilecekleri giine kadar siire ver."
A'raf Suresi - 102. Ders ti> 17
Yani, "Kiyamet giiniine kadar bana miihlet ver, beni oldiirme."

Veya beni cezalanchrmada acele etme."
J
15- ~~I ~ ~ 1 ~ "Allah dedi: Sen ger~ekten siire verilmi§ler-
'
densin."
iblise verilen bu cevap, zahiren istecliginin verilmesini iktiza eder. La-
kin ba~ka ayette bu durum kayith olarak "belli vakte kadar" ~eklinde ifa-
de eclilmekteclir. (Hier, 38)
"Belli vakit" ise,
-Sura ilk iifiiriilii~ vakti,
-Veya biti~ miiddetini ancak Allahm bilcligi bir vakit olabilir.
iblisin miihlet isteyi~inin yerine getirilmesinde,
-insanlari kenclisiyle denemek,
-Ona muhalefet ederek insanlarm sevap kazanmalariru saglamak varchr.
~
16- r. ~:: ·4 \I ~I~ ~ 0lli'l ~.J.':-1 l-;~!J J Li "1blis dedi ki: Oyley-
":} 0 ,... ,,,,,. ,,,. 0/ ,,,,. 0 ,.,. .... ,..,. ,,,..
se, beni azd1rmana kar§thk yemin ederim ki, hen de onlar i~in senin
dogru yolunun iistiine oturacagtm."
Mademki bana miihlet verclin, beni onlar yiiziinden azchrman sebebiyle
ben de miimkiin olan her yolu kullanarak onlar1 yoldan <_;:1karmaya <_;:ali~a
cagtm. Yol kesen e~kiya, yoldan ge<_;:enlere pusuya yattlgt gibi, ben de onlari
rasat i<;in senin dogru yolun olan islama giden yolda pusuda bekleyecegim.
11-
...r
!_
n----; ~t~~
...
~~--
u- .J
•·w1 ~ - -
~ .. j>'.J
,,,.
!_
~
0 .....
~~\.:,;,. ~ --
~.J ~, .. ~ ~ ~
•
,...
..ij\ .•-- ~
....:
• ,,~ __..'1
\ ,... ,J
~:.
r-'
"Sonra onlerinden arkalanndan, saglarmdan sollanndan onlara va-
racag-tm."
Dort yoniin her birinden onlara varacag1m.
"Onlerinden arkalanndan, saglanndan sollanndan onlara vara-
cag1m." ifadesi dii~marun dort yonden gelmesi gibi, ~eytarun miimkiin
olan her ciheti kullanarak insanlari yoldan <_;:1karmas1 ve sapt1rmas1ru anla-
tan bir temsilclir. Bundan dolay1 "iistlerinden ve ayaklanrun altindan" na-
zara verilmedi.
Soyle de denilcli: "U stlerinden" dememesi o yonden rahmetin inme-
si, "altlanndan" dememesi de, o yonden gelmenin insanlar1 iirkiitme-
sindenclir.
ibnu Abbastan ~oyle rivayet eclilir:
18 ® Beydavl Tefsiri
"Onlerinden" demesi ahiret yoniiyle,

"Arkalanndan" demesi diinya yoniiyle
"Saglanndan ve sollarmdan" demesi de insanlarm haseneleri, ve sey-
yieleri yoniiyledir.
Sayle mana verilmesi de soz konusu olabilir:
"Onlerinden", yani bildikleri ve sakmabilecekleri yonden,
"Arkalanndan", yani bilmedikleri ve giic; yetiremeyecekleri yonden,
"Saglanndan ve sollanndan", yani bilmeleri ve sakmmalan miimkiin
iken uyaruk olmamalan ve ihtiyats1z davranmalan sebebiyle yapmamala-
tl cihettendir.
~f l.i. ~ j.Si ~ ~ j "Ve Sen, onlann ~ogunu ~iikredenlerden bul-

mayacaks1n."
iblis bunu "Ve andolsun ki, iblis onlar hakkmdaki zanmm dog-
ru ~tkard1. Boylece, mii'minlerden az bir grup d1~mda ona uydular."
(Sebe, 20) ayetinde nazara verildigi gibi zanna dayalt olarak soylemi~tir. ~iin
kii insanlarda ~erre sevk eden ~eyler c,;:ok, hayra sevk eden ise bir tanedir.
Denildi ki: iblis bunu meleklerden duyup ogrendi .
..,. !l
18- lj_,.;...L Ll jlo ~~ ~ t_~I Jt_; "Allah dedi: Haydi, sen, yerilmi~ ve
kovulmu~ olarak oradan ~tk."
~I ~ r~~ ~~--I; ~~ ~ ~ ~ "Andolsun ki, onlardan kim

sana uyarsa, hepinizi cehenneme dolduracagtm."
,,. ...-: 0 ,,, .... "..... J '
19- ~I ~ j j j ~I ~I f~l\~j "Ey Adem! Sen ve e~in cennete

yerle~in."
JO
\ Q.. I> !· J
l:. :> ~ '-1yw "Arttk dilediginiz yerden yiyin."
~!
Gi ,... J ,... ,,, i:;:; o,... /
~U;J\ ~ L.; fo o~I ~~ ~_:;; ':1j "Fakat ~u agaca yakla~maym,

yoksa zalimlerden olursunuz."
l !l / _,.,, ~ / /
20- ',, .'7\ 0
~ 1-: ~~;:.._ ,t- ""LO 1 ,, ~t ,c~ 0lk!..!JI 1 ,, ~t "" 0 ~ "Derken
~~ ~ ~ l..:'~.J ~ !..:',, ...,, ~ ~~-.T
"
..
iblis onlann birbirlerinden gizli kalan mahrem yerlerini kendilerine

gostermek i~in onlara vesvese verdi."
Vesvese, astl olarak "gizli ses" demektir.
A'raf Suresi - 102. Ders @ 19
Bakara suresinde vesvesenin keyfiyeti ele ahnrru~tl.
iblis onlann mahrem yerlerini ac;mak istedi.

Bunda, halvet halinde ve e~in yarunda ihtiyac; olmadan avret yerini ac;-
marun c;irkin ve miistehcen olduguna bir delil varchr.
Hem Hz. Adem hem de Hz. Havva birbirlerinin avret yerlerinin farkm-
da olmachklan gibi, kendilerinde olaru da heniiz bilmiyorlarch.
.... ;. .... ,,,,. ,.,..,,,.. .... ;.,,..o,,..""4- .;:; JJ J,,,. ,..,.,...
~ lj <~ "\ ··<I:: lj <~ 0\ ~\ o"~ :.q oii :?'
~" ~--I--< ~··\_4 Jli"J
~ .J-"-1 J ~ .J-"-1 / --~ / / ..J ~
~~WI "Rabhiniz, ha~ka hir sehepten dolayt degil, strf ikiniz de
hirer melek ya da ebecli kalanlardan olursunuz diye sizi ~u aga~tan
men etti, dedi."
Bu ayetle, meleklerin peygamberlerden daha iistiin olduguna delil geti-
renler oldu. Buna cevaben deriz:
Bilindigi gibi hakikatler birbirine inktlap edip donii~mez. Hz. Adem ve
Hz. Havvarun ragbeti ancak ve ancak meleklerde olan fitri kemfilatt da elde
etmek, yemeye ve ic;meye muhtac; olmamak idi. Bu ise, meleklerin daha iis-
tiin olduguna mutlak olarak delalet etmez.
"Y ....: ,., J / Ii>' ,,..
21- ~81 ~ ~ ~1 ~lij ''Ve onlara, "Elhette hen sizin

iyiliginizi isteyenlerdenim" diye yemin etti."
Ayette iblisin yemin etmesinin miifaale vezniyle, yani kar~ilikh yemin
etme s1gas1yla gelmesi, miibalaga ic;indir.
Denildi ki: Hz. Adem ve Havva, kabul ettiklerini iblise yemin yoluy-
la soylediler.
Yine denildi ki: "Dogru soyledigine yemin et!" dediler. 0 da kendileri-
ne yemin etti. Bundan dolayi yemin bu kahpta geldi.
[.. J 1 .........
22- .JJ~ ~J.9 "Boylece hile ile onlar1 aldattt."
" /
Onlan yalan yere yeminle aldatarak agac;tan yeme durumuna indirdi.

Bununla ~una tenbihte bulunuldu: iblis, onlan yiiksek bir dereceden dii-
~iik bir dereceye indirdi. c;unkii ayette kullarulan kelime, bir ~eyi yukar1dan
a~agi gondermektir.
Hz. Adem ve Hz. Havva, iblis de olsa kimsenin Allaha kar~1 yalan yere
yemin edecegini sanrruyorlarch.
J' .... / ~ / / ,,.. ,,,.
~I~~~~ oµI l.91~ Lili "Agacm meyvesini tadmca, mah-

rem yerleri kendilerine goriindii."
Yasak agac;tan yediklerinde, kendilerini ceza ve giinalun kotiiliigu sardi,
elbiseleri s1ynldi, avret yerleri ac;1ga c;ikti.
Ayette bildirilen agacm bugday, iiziim veya bir ba~kas1 oldugu hususun-
da farkll gorii~ler vardir. Elbisenin de nurdan veya hulle ~eklinde oldugu
nazara verilmi~tir.
""
~I ~jj ~ \ Qt:l C. ~I~·'?~ \ ;~1, j ''Ve cennet yapraklanndan iizer-
lerini ortmege ba§ladtlar."
Rivayete gore bu yaprak incir yapragi idi. Bunlardan iist iiste yamayarak
ve yap1~tlrarak iizerlerini 6rtmeye ba~ladtlar.
J / .... ,,.. Iii "' J / 0 ,,,.. ~ J 0 J 0.... // J. /
~ <Jlk!...:JI
~
01., ~
r..r1;\".J c;.-~:.q ~ ~_,
.,~ ., if' 1.-<-::;1
~ r
~111-~~.,
~.J
t'.'~.~\,;"
~ .J
~ ,
j1':. "Rab'leri onlara nida etti: "Ben sizi o aga~tan men etme-
dim mi ve '§eytan size apa~tk bir dii§mandtr' demedim mi?"
Ayet, Hz. Adem ve Hz. Havvaya, yasaga muhalefetten dolayi bir itaptlr.
Ve dii~marun soziine aldanmaktan dolayi bir kmamadir.
Ayette, mutlak yasaklamarun haram olu~u bildirdigine bir delil vardir.

J 0.... .;/ .... ....
23- ~I 1::$ ~j ':l l9 "0 ikisi §oyle dediler: Ey Rabbimiz! Biz ne-
fislerimize zulmettik."
~~WI ~ 03)8 ~ j j t:J ~ ~ 0LJ "Eger bizi bagt§lamaz ve

bize merhamet etmezsen muhakkak hiisrana dii§enlerden oluruz!"
Yani, "Ey Rabbimiz! Giinaha girerek ve cennetten c;ikartlmaga maruz
b1rakarak nefislerimize zulmettik."
Ayet, ~ayet bagi~Ianmazsa kiic;iik giinahlarm da cezaya maruz biraktigi-
na bir delildir.
Mu'tezile ise ~oyle dedi:
"Biiyiik giinahlardan kac;mtldigi siirece kiic;iik giinahlardan ceza vermek
caiz degildir." Bundan dolay1 ayeti ~oyle degerlendirdiler: "Hz. Adem ve
Hz. Havva'nm boyle demeleri mukarreb olanlarm adeti iizere, kiic;iik gii-
nahlan biiyiik saymak ve biiyiik haseneleri kiic;iik gormektendir." 3
3 Giinahm kime kaq1 i~lendigini dii~iinen ve bunu vicdanen hisseden kimse-

"- ,, ,,
24- j~ ~ p. IHI Jli "Allah dedi: Birbirinize dii§man
} } }
olarak inin."
Ayetteki hitap Hz. Adem ve Hz. Havva ile beraber onlann nesillerine-
dir.
Veya o ikisiyle beraber ~eytanadir.
Daha once iblise "in oradan!" denilmi~ken de burada da Adem ve

Havvaya tabi olarak tekrar soylenmesi, bundan sonra beraber olacaklan-
run bilinmesi ic;indir.
J ,,,,.
J ! t_8 j
' ,,.. ,,,, 0
~ _;.;;:: ~ uf'.) '11 c_) ~ j "Sizin i~in yeryiiziinde bir siire-

0
ye kadar kalmak ve faydalanmak vardir."

~ OJ 0 ,; J / ,,,. ,.; ,,,. ,...
25- 0.J:-~ ~j 0y~ ~j 0~ ~ Jli "Allah dedi: Orada

ya§ayacaks1mz, orada oleceksiniz ve oradan diriltilip ~ikanlacaks1-
n1z!"
ler, gi.inahlar hususunda c;ok duyarh olurlar. Zaten biiyiik gi.inah i~lemezler. Arna
be~eriyet hasebiyle kendilerinden sadir olan kiic;iik gi.inahlari da biiyiik sayarlar,
omiir boyu bunun ezikligini hissederler, pi~man olurlar.
103. DERS
Takva Elbisesi
J~
F
J l J ,.. o 0 .,.... 0
,... l
26- ~~j ~I~ l>l~ L;,~ 8 )1_\.9r;1~4 "Ey Ademogullan,

size avret yerlerinizi ortecek bir elbise ve siislenecek bir elbise indir-
dik."
Ayette "size elbise indirdik" denilmesi elbisenin semavi tasarruflar-
la ve oradan inen sebeplerle yarattlmasmdandir. Bunun bir benzeri ~u ayet-
lerdir:
"Sizin i~in davarlardan (erkekli ve di~ili olarak) sekiz tane indirdi
(yaratt1)." (Ziimer, 6)
''Ve demiri indirdik." (Hadid, 25)
indirmi~ oldugumuz bu elbise, ~eytarun ac;tlmas1ru istedigi mahrem yer-
leri orter ve sizi yapraklarla ortiinmekten kurtanr.
Sebeb-i Niizftl
Rivayete gore Arablar (islam oncesi) Ka'beyi c;1plak olarak tavaf edi-
yor ve "Allaha isyan ettigimiz elbiselerle tavaf etmeyiz" diyorlardi. Ayet,
bu miinasebetle nazil oldu. Belki de Hz. Ademin kissas1 buna bir mukad-
dime olarak zikredildi.
Bununla ~u da bildirildi: ~eytandan insana isabet eden ilk kotiiliik, avret
yerini ac;tirmak oldu. ~eytan, Hz. Adem ve Hz. Havvayi bu noktadan kan-
dirdigi gibi, digerlerini de kandirabilir.
cf
.... ,,,.. l 0 /.
ff~~ l>J.BI ~~j "Haytrh olan, takva elbisesidir."
Takva elbisesi,
-Allah korkusu,
-iman,
-Giizel vakar,
-Sava~ elbisesi gibi manalarla ac;1klanabilir.
~\ ~4l ~ ~1 "i§te bu, Allah'm ayetlerindendir."

"i§te bu", yani elbise verilmesi Allahm liitfuna ve rahmetine delalet
eden ayetlerdendir.
A'raf Suresi - 103. Ders @l 23
~J:J~ H-1;J "Ola ki dii§iiniip ogiit ahrlar."

Olur ki tezekkiir edip de bununla Allahm nimetini bilirler, ogiit ahrlar
da c;irkin i~lere kaq1 vera' sahibi olur, korunurlar.
27-0tk.: ! H~ ~ f~l ~ 4 "Ey Ademogullan! Saktn saktn §eytan

sizi fitneye dii§iirmesin."
Yani, saktn sakm ~eytan sizi kandtrarak cennete girmenize engel olma-
sm, bu ~ekilde fitneye dii~iirmesin.
ana babantz1, mahrem yerlerini onlara gostermek i~in elbiselerini

soyarak cennetten ~tkarmt§tl."
v,,,, , ,. .... J J,... J ~
~j J )/ •:. :>- ~ ~ ~ j ~ ~~ q "<;iinkii o ve kabilesi, sizin on-
lan goremeyeceginiz yerden sizi goriirler."
Ayetin bu ktsrm, nehyin illetini gosterir ve ~eytarun fitnesinden saktn-
dtrmay1 te'kid eder.
~eytantn kabilesi, onun askerleridir.
Biz onlan gormezken onlarm bizi gormeleri, onlarm goriilmelerinin
imkans1z olu~unu ve bize temessiillerini imkans1z ktlmaz.
! "~ ~
0~.Y.. J.1J ~l;jM/J1~
; L.!,,M! ll t.:h~ Gt, "Biz, ~eytanlan, iman etme-
0
;
~ , / "S
yenlere dost yapttk."

~eytanlann iman etmeyenlere dost olmalar1,
-Aralarmda bulunan tenasiip,
-Seytanlarm onlara gonderilmesi,
-Onlan kandtrmaya imkan verilmesi,
-F1traten dii~kiin olduklan giinahlara sevk etmeleri yonlerinden olabilir.
Ayet, ktssarun ana fikri ve hiilasas1dtr..
V ,.,,. ,,,.. li ,,,. 1 ,... 'o .J, :::-,,,. ,.. J,..,,,..
28- ~ L.;_;1 llllj L.;~~ t+:lc L.;~j l}li ~l.9 1µ l~LJ "Onlar ~irkin
bir i§ yapttklan zaman: "Atalanm1z1 bu yolda bulduk ve bunu bize
Allah emretti" derler."
"<;irkin bir i§"ten murat, puta tapmak ve tavafta avret yerini ac;mak
gibi i~lerdir.
24 ® Beydavi Tefsiri
Bunlar, iki ~eyi nazara vererek kendilerine delil getirdiler:

1-Atalar1ru taklit,
2-Allah' a iftira.
Fasit olu~u gayet apk oldugundan Cenab-1 Hak birinciden i'raz ile ~oy
le diyerek ikinciyi reddetti:
if _... ,....o o ,... l ~ oJ
~~~ ~~ ~ iiil 0! Ji "De ki: Allah ~irkin §eyler yapmayt emret-

mez."
C::iinkii Allahm adeti, giizel i~leri emretmek ve yiice hasletlere te~vikte
bulunmak iizere cereyan etmektedir.
Ayette, kendisine zem terettiip eden fiilin c;irkin olu~una aklm hemen
intikal ettigine bir delalet yoktur. C::iinkii ayette gec;en "fahi§e", yani c;ir-
kin fiilden murat, selim tabiatm kendisinden nefret ettigi ve istikametli ak-
lm noksan g6rdiigu ~eydir.
Denildi ki: Ayetin iki ciimlesi birbirine terettiip eden iki sualin cevab1dtr.
Sanki onlara yaptiklan c;irkin fiillerle alakah ~oyle denilmi~tir: "Niye
boyle yap1yorsunuz?"
Onlar da ~oyle cevap vermi~lerdir: "Atalanmiz1 boyle yap1yor bulduk."
Bunun iizerine kendilerine ~oyle denilmi~tir: "Atalarm1z bunu nereden
aldi?"
Onlar da demi~lerdir ki: "Allah boyle emretti!"
Her iki veche gore de, -mutlak olarak degilse bile-, hilafma delil olan
meselelerde taklit yaptlmas1 uygun bir ~ey degildir. 4
0__,.ili; 'JLA ~\ ~ 0)..,Z\ ''Yoksa Allah'a kar§l bilmediginiz §eyleri

mi soyliiyorsunuz?"
Ayet, Allaha iftiradan nehyi tazammun eden bir inkardir. 5
J 0 ..... 0 J
29- µ ~ ~j _r0 I
,, 1
Ji "De ki: "Rabbim adaleti emretti."
Ayette gec;en "kist", adalettir. Adalet ise, ifrat ve tefrit taraflarlnln or-
tas1dir.
4 Yani, "taklit biitiin durumlarda haramdir" denilemez. Peygamberi taklit ve sa-

hasmda uzman olan kimselerin soziinii tahkik etmeden kabul etmek gibi istisnai
durumlar di~mda, dini meselelerde esas olan taklit degil, tahkiktir.
5 Yani, "boyle demeyiniz, bilmediginiz ~eyleri iftira yoluyla Allaha nisbet etme-
yiniz!"
A'raf Suresi - I 03. Ders !® 25
~ JS' ~ ~~j l~lj "Her mescidde yiiziiniizii O'na dog-

rultun."
Yani, "ba~kasma yonelmeden istikametli bir ~ekilde Allaha ibadete yo-
nelin."
Veya "yiizlerinizi kibleye dogrultun."
Her secde vaktinde veya kendisinde secde bulunan her namazda yiizle-
rinizi O'na c;evirin.
Veya kendi namaz kildig1ruz mescitlere tehir etmeden, namaz vakti gel-
diginde hangi mescit olursa olsun hemen namaz1ruz1 kihn.
cl'
0-;.+JI ~ ~ ~_;:.~lj ''Ve dini yalmz kendisine has ktlarak O'na

yalvann."
O'na ibadet edin, itaatinizi ihlasla yapm. <;i.inkii donii~i.iniiz O'nadir.
tJ~ }ti f5\~ ~ "Ba§langt~ta sizi 0 yaratttgt gibi, O'na donecek-

siniz."
Sizleri ilk 0 yarattlgt gibi, donii~iiniiz de O'nadir. 0, amellerinize gore
size kaqilik verir. Oyleyse ibadeti sttf Allah ic;in yapm.
Ayette Cenab-1 Hakkin insanlan yeniden diriltmesi ilk yaratmasma ben-
zetildi. Bunda, yeniden dirilmenin miimkiin oldugunu anlatmak ve ilahl
kudrete bunun agir gelmeyecegini bildirmek vardir.
~oyle
de mana verildi: 0, sizi bidayeten topraktan yarattl. Sizler oliince
yine topraga doneceksiniz.
30- <.S~ ~) "0 bir toplulugu dogru yola iletti."

l
Allah bir kismiru imana muvaffak kilarak hidayet etti.

cl'
,,,,,,,,, ~ ,, .;;; ~ ,,,..
~ JL,:;J I ~ J.>- ~-! j "Bir topluluga da dalalet hak oldu."
Bir kismina ise 6nceden sebkat eden bir takdir geregi, dalalet hak oldu.
~I <?J~ ~ ~l;1jl ~I:~ J\ 1_,l;J1 ~! "<;iinkii onlar, §eytanlart

Allah'tan ba§ka dostlar edindiler."
Ayet, onlarm hidayetten mahrum b1rakilmalanrun illetini beyan eder
veya yoldan c;1kmalanrun tahkikini yapar.
26 @ Beydav1 Tefsiri
.... J ~ .... ,,.,,
0,JJ~~ ~I 0~,j "Ve kendilerinin dogru yolda olduklanm sa-
ntyorlar."
Ayet, hatah kafirle inatc;1 olan kafirin ayru derecede zemme (kmanmaya)
layik olduklarma delalet eder. 6
31- ~ JS"~ F~ IJ.1;. f~l ~ 4 "Ey Ademogullan! Her mes-

cidde giizel elbisenizi ahn."
Yani, tavaf veya namaz ic;in her mescidde avretinizi ortecek elbiseni-
zi ahruz.
Ki§inin namaz ic;in en gi.izel elbisesini giymesi, siinnettendir.
Ayette, namazda setr-i avretin vacip olduguna bir delil vardir.
0 J. J.
IY._r;lj l_,JSj ''Yiyin ve i~in."

Ho§unuza giden helal §eylerden yiyin ic;in.
Sebeb-i Niizul
Rivayete gore Beni Amir hacc gi.inlerinde kilt di§mda yemek yemezler-
di, ayrica et de yemezlerdi ve bununla hacc'lariru tazim ederlerdi. Miislii-
manlar da onlar gibi yapmak isteyince ayet nazil oldu.
c J. J. /
I_,;? 'lj "Fakat israf etmeyin."

-Helali haram ktlmakla,
-Harama yonelmekle,
-A§m yiyerek ve buna dii§kiinliik gostererek israf etmeyin.
ibnu Abbas'tan §6yle nakledilir:
"israf ve kendini begenmek hasleti seni hataya sevketmedikc;e, diledigi-
ni ye ve diledigini giy!"
Ali bin Hiiseyin §6yle der: Allah tibb1 bir ayetin yansmda cem etti ve
§6yle buyurdu: ''Yiyin ve i~in, fakat israf etmeyin!"
t 0 J .... ~
~ ~\ ~ 'l 4.;1 "~iinkii Allah israf edenleri sevmez."
l ,,
Allah miisriflerin fiiline nza gostermez.
~iinkii
ayette nazara verilen kafirler, kendilerinin dogru yolda olduklariru sa-
nan kimselerdir. Demek zanna dayah bir kabul, dogru yolda olmaya yetmemekte-
dir.
"Allah'm kullan i~in ~tkardtgt zinetleri ve tertemiz nztldan kim ha-

ram ktlar?"
Zinetten murat, elbise ve kendisiyle gi.izelle~ilen diger zinetlerdir.
Allahm insanlar ic;in c;1kardigi bu zinetler,
-Bitkilerden elde edilen pamuk ve keten,
-Hayvanlardan elde edilen ipek ve yi.in
-Ve madenlerden elde edilen z1rh gibi ~eylerdir.
Rtzktan tayyip olanlar, yiyecek ve ic;eceklerden leziz ·~eylerdir. Bunda

yiyecek, ic;ecek ve siis e~yalarmda astl hiikmiin mubahhk olduguna bir delil
vardtr. c;iinkii ayetteki istifham inkar ic;indir. 7
0 ~ o J. l .~ oJ
~jJ\ §_,;;JI ~ 1..f.41 ~+iJ ~ J.9 "De ki: "Bunlar, bu diinya hayatm-
da iman edenler i~indir."
Bu nimetler astl olarak ~u diinya hayatmda ehl-i iman ic;indir. Herne ka-
dar bu nimetlerde kafirler mii~terek olsalar da, onlara bakan yonii tebeidir.
..,.
~ ~ ~§ll f~ lajb:. "Ktyamet giiniinde de yalruz onlara mahsustur."
Kiyamette ise, bunlar sadece ehl-i imarun olacak, ba~kalan onlara or-
tak olamayacaktlr.
/ / .... l 0 , /}. .... l,.,.
0~ ~j.aj s-'4'11 ~~JS "i~te biz, bilen bir topluluga ayetleri

boyle uzun uzun a~tkhyoruz."
Bu hiikmii tafsil ettigimiz gibi, diger hiikiimleri de bilen kimselere ay-

rmttlanyla anlattyoruz.
~ J.
f J.9 "De ki: "Rabbimin haram ktldtklan ancak ~un-

0
33- ~j ..f>- l4,.j1

lardtr:"
~ l4 j ~ ~ # l4 ~1;J1 "A~tk ve gizli fuh~iyatt."

Fuh~iyat,
son derece c;irkin olan i~ler demektir. Zinaya taalluk eden gi.i-
nahlar oldugu da soylenmi~tir.
rJ-Y lJ "Giinah1"
7 Yani "kim haram ktlar?" denilmesi "kimse haram ktlamaz" anlarruru ifade
eder.
28 @ Beydavi Tefsiri
Ayette tahsisten sonra tamim vardir. Yani once yirkin olanlar nazara
verilmi~, ardindan ise biitiin giinahlar yasaklamru~tir.
J;j1 ~ ~lj "Haks1z yere bir §eyler elde etmeyi"

/ / /
Ayetin metninde geyen bagy, zuliim veya kibir demektir. Miistakil ola-
rak ayette yasaklanmas1, bunun ne kadar biiyiik olduguna dikkat yekmek
iyindir.
"Haks1z yere" ifadesi, oncesindeki bagy ile alakah olup, mana olarak
onu te'kid eder.
~,,..
Jp. rJL4
0 0 ,,,. J., J OJ 0,.... .
l,j~ ~ ~~ l_,5? 01j "Haklannda hi~ bir delil indirme-

digi §eyleri Allah'a ortak ko§mamz1."
Ayet, mii~riklerle bir tehekkiim, yarti ince bir alaydir.
Aynca kendisine delalet eden bir delil olmayan ~eye uymarun haram ol-
duguna bir tenbihtir.
,. . / ,.. / l.- , .,. J J,... 0 ...
0_,.u;.; 'll4 ~I ~ I} ..,Z 01j ''Ve Allah hakkmda bilmedigitµz §ey-

leri soylemenizi."
Dolay1s1yla,
-Allah'm s1fatlanru inkar etmek,
-Giinahlan i~leyip "Allah bize boyle emretti" ~eklinde iftira etmek
gibi, hakkmda bilginiz olmayan ~eyleri Allah'a nisbet etmeyiniz.
c~ ,, J "'J
34- ~I ~I ~j "Her iimmet i~in bir ecel vardtr."

Ecel, miiddet veya onlann ba~ma gelecek azabm vaktidir. Mekke ehli-
ne bir vaiddir.
..... 0 .... ~ ,,.. 0 ..... J .... ,,.,,,..
0y..;a:: ·; 'lj ~L;, 0J~l:: 0

;'1 ~I ~~ I~µ "Onlarm eceli geldi-
ginde, ne bir an erteleyebilirler, ne de one alabilirler."
Sayle de mana verilebilir: Deh~etin ~iddetinden dolay1, geri b1rakllmas1-
ru ve one ahnmaslnl istemezler.
104. DERS
Serna Kaptlar1
35- r~I ~ 4 "Ey Ademogullan!"

...,, ..
~ ,,.. ,,.. ,,,,. ,,,.. ,.,. \GI ,.,.. 'J \ J ,... ,.,. J J ..,. J o
Jo• J\; ~o I" .... I • ,,• "l:JI Fo" L} !, .. ,, ~~ l ~ .... A~,, L; ~I
.)> J ~ ~ /
~.. .. ~ '
/ u-J /
~; ~ ~'J j rt:\ 0 "Eger size i~inizden peygamberler gelip
ayetlerimi anlattddartnda, kim Allah'tan korkar ve kendini diizeltir-
se, i§te onlar i~in bir korku yoktur ve onlar iiziilmeyeceklerdir."
Ayette peygamberler is:in "eger gelirlerse" ~eklinde bir ifade kullarulma-
s1 ehl-i talimin8 zannettigi gibi peygamber gondermenin vacip olmadig1-
na, caiz bir mesele olduguna tenbih is:indir.
"Artik sizden her kim ~irkten sakirur ve salih amel yaparsa, i~te onlara
bir korku yoktur. Onlar iiziilmezler de."
Burada miibtedarun haberinde J (fe) harfinin gelmesi, ikinci ciimlenin

haberinde ise gelmemesi, vaadde miibalaga ve vaidde ise miisamaha is:in-
dir.
<::::. .... ..J J. l Gi Gi
36- ~DI ~~I ~JI Lio IJ~lj ~4~ l_Y.lS' ~.fJlj "Ayetlerimi-
zi yalanlayan ve onlara kat§l biiyiikliik taslayanlar var ya, i§te onlar
cehennem ashab1dir."
~JJJ~ ~ ~ "Onlar orada ebedi kalacaklardir."

v ' Gi,,.. ,,.. ,... ' ,,,. 0 ,,..o ..... ,,..
37- ~4~ ~.15 jl ~JS ~I ~ c.Sfal ~ ~I ~ "Allah'a kar§l yalan

uyduran yahut ayetlerini yalanlayandan daha zalim kim olabilir?"
Ayet, Allahm demedigini demi~ gibi anlatan, dedigini ise yalanlayanla-
rl nazara vermektedir.
,f " ,,.. J ,,.. ,,..) J
7L:.?JI ~ ; ~~ .. •;": ~~~JI "i§te onlara kitaptan nasipleri kendi-

1
lerine ula§acakttr."
8 Ehl-i talim, peygamber gondermenin Allah ic;in zorunlu oldugunu dii~iiniir.

Ehl-i siinnet ise, bunun Allah ic;in zorunlu olmachgiru, bir liituf ve rahmet olarak
peygamber gonderdigini ifade eder.
"Onlara kitaptan nasipleri kendilerine ula§acakur" ifadesi iki ~e

kilde degerlendirilebilir:
1-0nlar iyin yaztlan nz1klara ve ecellere kavu~acaklardtr.
2-Levh-i mahfuzda kendileri iyin sabit olan durumlarla kaqtla~acaklar-
dtr.
v~ ,.. J ,,.. ..a... , , . 'i ,,,. c;; J o ,..,. ,
~I i;>J~ ~ 0~.:G 1; !:5 l4 ~I 1_,Jli ~ j.9~ ~~~~~I~! J> "Can-

lanm alacak el~ilerimiz onlara gelince, "Allah'tan ba§ka tapttldan-
n1z nerede?" derler."
Nerede o ibadet ettiginiz ilahlar?
., ., .e ,. . . J ,,..
~ lyW 1_,Jli "Onlar, '0 tapttldanm1z bizden kaybolup gittiler' der-

ler."
/ J / ~.... J 0..... """- J ....
~~L5 lyl5 ~I ~I ~ l3~j ''Ve boylece kafir olduklanna

dair kendi aleyhlerine §ahitlik ederler."
v,, 0 0 0 J .... .... .... 0 .... J - J_,. .... ,..
38-
~
81 '5~.-J~~\""'.-7'~
. "\II" ~~'I -: ~ <:'l ~; ~ ~ "I . I -1.::_~I Jli "On-
.19 ~~y--
lara: "Sizden once ge~mi§ cin ve insan topluluklanyla beraber girin
cehennem ate§ine!" der.
Ktyamet giinii onlara boyle diyen Allahu Tealadtr.
Veya buna gorevli melektir.
v o-' ,,...,.. J ,...,., ~J
~I l ! -; ;J ~I ~~ ~ "Cehenneme giren her iimmet kendi yol-
da§tna lanet eder."

Onlardan her bir iimmet ate~e girdiginde, kendisine uyarak yoldan ylk-
tlgt kimselere lanet eder.
.... ~ .... ,.. ...,_ j l!l J 0 J ,,.. .... 'i J /. .... l
Lj.I :..\~\I~~~,,~~-' \I 0 ' 1 ·\~L;~t-:::.\.<'"\~ll~I ~,,"Ni-

~_, ~ .J~J _,~? .. , . ~ ..rJ _,~
hayet hepsi oraya topland1gmda, sonrakiler oncekiler hakkmda der-
ler ki: Rabbena! i§te §Unlar bizi dogru yoldan sapttrdt."
Sonradan girenler veya konum itibariyle arkada bulunan tabiler, onden
girenler veya onder olan kafirler iyin "Bunlar yoldan ytkmayi bize bir yol
haline getirdiler, biz de onlara uyduk" derler.
Sonra da Allaha ~oyle yalvanrlar:
i..f' /. ~ / l,....
~81 ~ ~ ~\JS;. ~l.9 "Onlara cehennem ate~inden kat kat azab

ver."
<;iinkii onlar hem sapttlar, hem de saptirdtlar.
J5:J JL; "Allah der: "Herkesin azabt kat katttr."

.,.t IJJ,J ,.... ....
~
"
Onden gidenlere kiifiirleri ve yoldan saptlrmalanna kar~illk, tabi olanla-
ra ise kiifiirleri ve taklitleri sebebiyle kat kat azap vardir.
~ _,.ili; '1 ~ j "Lakin bilmezsiniz."
Lakin siz, size de kat kat azap oldugunu veya her grup ic;in nastl bir azap
oldugunu bilmiyorsunuz .
• ,, ,, J. ,, ,, ,, ,, • J. \ .!] J. ,, ,,
39- ~ ~ l~..:lc ~ 0l5 w ~J>-':1,,~.J\ ~lij "Oncekilerde

sonrakilere derler ki: "Sizin bizden bir iistiinliigiiniiz yoktur."
Onder durumda olan inkarctlar, Cenab-1 Hakkin soziine atlfla ~oyle ce-
vap verdiler: Sizin bizden daha iyi durumda olmadigtruz sabit oldu. Bizler
ve sizler dalalette ve azaba miistehak olmakta e~it durumday1z.
t;..
0~
Q ,.,.
r JOJ ...... 0 J.
~ ~l..i;JI l}.JJ..9 "0 halde yapttklanruzdan dolay1 tadm

J•,....
azab1!"
,,.. ,.... ..... ,,.. J .... 0 ' ~ ~ i:ii
40- ,,s:-~I wl ~ ~' J. ~ ... ':} I~~;;._ I ;..-("';; -I" 81.JL I J .15 ~ .ill 01 "A et-
--·1 ~ 0
• Y. ~ ~ .Jr.-- .J ,, .. ;. Y. J: y I ,,
lerimizi yalanlayan ve onlardan kibirlenenler var ya, i~te onlara sema

kaptlan a~tlmaz."
Mii'minlerin amellerine ve meleklerle beraber olmalar1 ic;in ruhlanna
sema kaptlan ac;illrken, o kafirlerin dua ve amellerine veya ruhlanna ac;tl-
maz.
J
0 J 0 ' .... ,,,_ 0 ,,.. JJ. ,,..
~ ~10-'~lJ
..bl>JI
,, .. ,, "'"
~ ~· u-:-' .;..L
l:::..:_q e:::-:. :i:--
. _yw- .. ':}".J "Vedeve ' i"nedeli-
g
gin den ge~inceye kadar cennete giremezler."
Ayet, onlarm cennete girmesini biiyiikliikte mesel olan devenin, dar-
hkta mesel olan igne deliginden ge~mesine baglayarak "onlar asla cenne-
te giremezler" manas1ru anlatir. Ayetteki "cemel" kelimesini "ceml" ~eklin
de okuyarak "halat, igne deliginden gec;medikc;e onlar cennete giremezler"
manasmda degerlendirenler de olmu~tur.
~.r.JI '-5._;.J ~Jsj "i~te biz miicrimleri boyle cezalandmnz."

i~te bu anlattlan korkunc; ceza gibi, biz suc;lulari boyle cezalandmriz .

..,.
41- ~I_)}.~__µ ~j ~~ ,~~ ~ ~ "Onlara cehennemde ate§ten
1
bir do§ek, iistlerine de (ate~ten) ortiiler vardtr."
~th.JI "'5_;..J ~Jsj "i§te biz zalimleri boyle cezalandmnz."

Biraz once onlardan "miicrimler" ~eklinde bahis vardi, burada ise "za-
limler" ~eklinde kendilerinden bahsedildi. Bunda, onlarm ilahl ayetleri ya-
lanlayarak bu kotii s1fatlarla muttas1f olduklanru hissettirmek vardir.
Onlann miicrim olu~lan cennetten mahrum biraktlmalanyla, zalim
olu~lan cehennem ate~iyle azaplandirmalanyla beraber zikredilmi~tir. Bun-
da, zulmiin en biiyiik ciiriimlerinden biri olduguna dikkat c;ekmek soz ko-
nusudur.
42- s-i~w.JI 1µj lfal ~~lj "iman edenler ve salih amellerde

bulunanlara gelince."
~ j ~ 1I " ~; ~ ~ "-ki biz hi~ kimseye giiciiniin iistiinde bir §ey

teklif etmeyiz-"
c. /. 0 ,.. ,,,. ...1 J
~I ~\;_;:,I ~.JI "i§te onlar cennet ehlidirler."
~.JJ,Jt.;;. ~ ~ "Onlar orada ebedidirler."

Cenab-1 Hak, cennet ve cehennemi genelde beraberce zikreder, vaad ve
vaidi yan yana bildirir. Burada da oyle yapm1~, cehennemi nazara verdikten
sonra cenneti anlatml~tlr. Ayette "-ki biz hi~ kimseye giiciiniin iistiin-
de bir §ey teklif etmeyiz-" denilmesi bir ciimle-i muterizadir. Buna yer
verilmesi, ki~inin giicii nisbetinde ve kendisine kolay gelecek ~ekilde daimi
cennet nimetlerini kazanmasma te~vikte bulunmak ic;indir.
43- ~
t>'
:.r ~~.J~
J
l4
,.. ,,,,.,,,.
~ j j "Kalplerinde.bulunan kotiiliikleri ~t-

kanp atar1z."
Biz onlarm kalplerinden kotii duygular1 c;tkarmz.
Veya temizleriz, ta ki aralarmda kaqtltkh sevgiden ba~ka bir ~ey olma-
sm.
Hz. Ali (r.a) ~oyle der: "Ben, Osman, Talha ve Ziibeyir'in onlardan ol-
mas1ru umanm."
c
~~~\ ~ ~ (,,5.r. "Onlann altlarmdan trmaklar akar."
A'raf Suresi - 104. Ders I§! 33
I~ ~~ LS~I ~ ~ll)~j "Bizi buna hidayet eden Allah'a ham-

dolsun" derler.,,
(.l l Q ,.,. "'""" ,,.,. ..-:J
~I ~~ 01 ':1 _;J '-5~~~1 8' l4 j "Eger Allah bize hidayet etmeseydi,

biz dogru yola eri§emezdik.,,
..,.
~~ q.J ~~ ~~~ liJ "~iiphesiz Rabbimizin el~ileri bize ger~egi
getirdiler."
Diinyada ilmen bildiklerini ahirette gozleriyle goriince sevinc; ve ferah-
la boyle derler.
,, J ,, J 0 .!) J. ).~ 0 J. 0 0,, J.
0 µ t~~.5 ~ ~_,.8-~ul ~I~ 01 IJ~yj "Onlara §oyle sesle-

nilir: "i§te size cennet! Yapttldanruza kar§thk buna varis oldunuz."
Cenneti uzaktan gordiiklerinde veya girdiklerinde kendilerine boyle
nida edilir.
105. DERS
A' raftakiler
44- .JG I i.:.,. ~l 4.W1

,. w. ~l ~~tjj "Cennet ehli, cehennem ehline
§Dyle seslenirler:"
'5 ,...J / ,,,. ,,.. 0 0.... 0 ....
Li>- ~j 'Ujj;.j L4 'U~ j ..l9 (J \ "Rabbimizin bize vaat ettigini hak ola-
rak bulduk."
V"'~ _,. J.. ,,.,,, Jo o,...
Li>- ~j Jj;. jl4 f~ j Jf-9 "Siz de Rabbinizin vaat ettigini hak ola-
rak buldunuz mu?"
Cennet ehlinin cehennem ehline boyle seslenmeleri, kendi hallerinin
ho~lugundan ve cehennem ehlinin peri~anhgmdan dolay1chr ve onlarm pi~
manhgtru artlrmak ic;indir.
Ayette "Rabbimizin bize vaat ettigini hak olarak bulduk, siz de
Rabbinizin vaat ettigini hak olarak buldunuz mu?" denilirken ~oyle
bir incelige yer verilmi~tir:
"Bize vaat ettigini" demi~ ama ona mukabil "size vaat ettigini" yeri-
ne "Rabbinizin vaat ettigini" ifadesini kullanmi~tlt. C::iinkii onlara vaat
edilen kotii akibet, sadece onlara has bir vaat olmay1p, oldiikten sonra diril-
tilmek, hesap vermek, ehl-i cennete nimet verilmesi gibi gene! bir vaat idi.
c:. }
45- ~ l}Li "On1ar da "evet" derler."

~
:- - tl.12j\ ~,.
~ I;._
,,.. '
Jll
J
~ (J\
,... 0,...
r-f ·~ (J~"} (J~\.9 "Bunun iizerine aralartnda

...
,."'
,..)-4
,...~,,,...,,.,
bir miinadi §Dyle seslenir: "Allah'm laneti zalimler iizerine olsun!"

Cennet ve cehennem ehli arasmda bu nidayi sur'a gorevli melegin ya-
pacagi soylenir.
~ / J ~,...
46- ~I ~
,. ,
:..f- lJ..J~ ~+JI "On1ar, Allah'm yolundan men ederler."
<::.
l.:;-- ~ 4i _hj ''Ve onda egrilik ararlar."

..,.
0.Jj\.5 ~~ ~~ ~ j ''Ve on1ar ahireti de inkar eden kimselerdir."
<::.
47- ~~ \ Q~:!j ''Ve aralartnda bir perde vardir."

"Aralarma kap1s1 olan bir sur s:ekilir." (Hadid, 13) ayetiyle nazara ve-
rildigi gibi, bu iki firka arasmda bir perde vardtr.
Veya bu hicap (engel-perde) birinin eseri digerine ula~masm diye cen-
net ve cehennem arasmdadtr.
[. ~ J ,.,. .J ,.!I. ,,.,. 0 ,.,.
1;-f.) ~ , ; "% 0 __,; ~ J~~ ~I_; ':ill ~ j "A'raf iizerinde de, her iki
taraftakileri simalanndan tamyan ki§iler vardir."
A'raf ehlinin kimler oldugu hakkmda farkh degerlendirmeler yapilir:
1-Bunlar tevhid ehlinden ameli az kimselerdir. Aralannda Allahu
Tealarun diledigi ~ekilde hiikmetmesi i~in cennet ve cehennem arasmda
bekletilirler.
2-Yiiksek makam sahibi olan peygamberler, ~ehitler, mii'minlerin onde
gelenleri ve alimlerdir.
3-Veya insan suretinde goriilecek meleklerdir.
Bunlar, cennet ve cehennem ehlini yiizlerinin beyazhgi ve siyahhgt gibi
Allalun onlara koydugu alametlerden tarurlar. Bunu bilmeleri, ilhamla veya
meleklerin ogretmesiyledir.
J.J J ,,, / ~
f
,., 0 0 ,,,.. O/ 0 ,,,,. ,,,.
0~ ~j ~ #~ ~ ~ ~ 01 ~I ~~I lj~\.;j "Bunlar

cennetliklere, heniiz cennete girmemi§, fakat girmeyi arzu eder bir
§ekilde, "selam olsun size" derler."
A'raf ehli heniiz cennete girmeyen kimseler olarak ele ahndtgtnda mana
~oyle olur:
"A'rafta olanlar, heniiz kendileri cennete girmemi~ ve girmeyi iimit

eder bir halde iken cennet ehline selam verirler."
A'raf ehli, peygamberler gibi yiiksek makam sahibi kimseler olarak de-
gerlendirildiginde ise ayete ~oyle mana verilir:
"A'raf ehli, cennet ashab1 heniiz daha cennete girmemi~, ama girmeyi
iimit eder bir halde beklerken onlara selam verirler."
,...o 0 ,.,. / J ,.,. "l /. ,,,,. -.fJ ..... / ...
~7- ~r\ f ~ ':J q5 1_,JL; ~81 y~I ~~~)~I ~_;.o l~LJ

~UQJI "Gozleri cehennemlikler tarafma ~evrilince de, "Rabbimiz!
Bizi zalim toplulukla beraber eyleme!" derler."

,.,. J. ~ ,,,,. 0 ,... ,.,.
48- ;-f,~ ~ ~ , ; ~ __,; ~ ':J~ ~~I_; ':JI ~~\ c..S!L;j "A'raftakiler sima-
1
lanndan tamd1klar1 ki§ilere nida ederler:"
(J.J:? rs l.4j ~ F
,,,. o ,... ,,, ;.oJ J J o l o ,.,.
~I \.;" l_,.m "On1ara §Oyle derler:

J. :;:
Toplulugunuz da biiyiikliik taslamamz da size hi~ bir yarar sagla-

madt."
A'raf ehli, simalanndan taruchklan kiifriin onderlerine ~oyle derler: "Sa-
yica c;oklugunuz veya mal biriktirmeniz, aynca hakkt kabul etmeyi~iniz veya
halka iistten bakl~lnlz size bir fayda vermedi, azaptan sizi kurtaramach."
If J, .J. ,.,. 0/ ~ ..,.... j ,,,.
49- ~~~I~~ '1 (o "91 ~~I ~'1~1 "Allah on1an hi~ bir rah-
mete erdirmeyecek" diye yemin ettiginiz kimseler bun1ar m1yd1?"
Araf ehlinin i~aret ettigi kimseler, kafirlerin diinyada iken hakir gordiik-
leri ve "Allah bunlan cennete almaz" diye yemin ettikleri ki~ilerdir.
,,,. /. 0 J J J
~I 1#~1 (Cennetliklere donerek): "Girin cennete!"
~) ~ pl '1 j ~ J _;.:;. ~ "Size ne bir korku vardir, ne de iizii-

leceksiniz."
Boyle soylerler ve cennet ehline yonelip "girin cennete" derler.
A'raf ehlinin yi.iksek makam sahibi kimseler olmas1ru esas alchgirmzda
mana boyledir.
Arna onlan ameli az kimseler olarak degerlendirirsek, bu hitap onlara
yonelik olur, cennete almmalanru beyan eder. Bu yoruma gore, A'raf ehli
cennet ve cehennem arasmda bekletilmi~, her iki firkarun hallerini gormii~,
onlarla konu~mu~ ve archndan Allahm liitfu ile cennete almrm~larchr.
.... 0 ,.,. J ,,,.. g/ /. 0 .... ....: .... ,,,.
5o-
~
~,, .J 1 ~w1
0
__ ~ ~
~ .. 1~· ·1 01 ~1 ~~1 .) 81 u~I
,, . . ,,
. ~L;--
c.S.)
tl\ I ~ jj "Cehennemdekiler, cennettekilere: "Bize biraz su akttm
veya Allah'm size verdigi nztktan bize de verin" diye nida ederler."
Ayet, cennetin cehennemin fevkinde olmasma bir delildir.
~ 0 ,,,. ' a:I ,,.,,,,_,,,..
~)~I ~ ~;>- 4111

l
01 l}li "Cennettekiler de "Allah, bun1arm
ikisini de kafirlere haram ktldt" derler."
51- ~j IW
,... ,.,.
rf 1~ l.J~I ~~I "On1ar, dinlerini bir eglence ve oyun

.J. i:t:i c;:;,...
yerine koydular."
Kafirler,
-Aslmda haram ktlmmayan baz1 yiyecekleri kendilerine haram ktlarak,
A'raf Suresi - 105. Ders @) 37
-Kabe etrafmda alkt§ tutarak ve 1slik c;alarak tavaf etmek gibi hallerle
dinlerini bir eglence ve oyun edindiler.
~o !, J o o ,,
~jj\ o_§JI f-P..J.':- j ''Ve diinya hayat1 kendilerini aldattt."

,,.. J ,,,.. 1 J. ,,,.. 'Y,....• """""'° ,... .,.,. o"' o ....
~ ~ \~ ~WI J· ~
. .. L:.;LL
,, .. ; Iy ·LS' Ll".J "'l.9 "Onla-
0 0 0 0
.J ~J: ~ \~
J ' · · "'
"
,, r-'
nn bugiine kavu§malanm unutmalan ve ayetlerimizi inkar etmeleri
gibi, biz de bugiin onlan oyle unuturuz."
Onlar bu giine ula§may1 unutup hatirlarma getirmedigi ve bu giine bir
haz1rlik yapmadiklan gibi, biz de bu giin onlar1 unutur, kendilerine unutan
kimsenin yaptigi gibi muamele eder, ate§e terk ederiz.
52- ~ ~ ~l:i AJ ~~ ~~ ~j "Ger~ekten onlara, ilim iizere

a~1kladtg1m1z bir Kitap getirdik."
Biz onlara akaid, ahkam ve ogutlerle dolu bir kitap getirdik, bunlar1 da
ayrmtlh bir §ekilde ac;1kladik.
Bu ac;1klamay1 ilim iizere yaptik, boylece o tafsil, hikmetli bir tafsil oldu.
Ayette, Allahu Tealarun ilim ile Alim olduguna bir delil vardir.
~ h~ ~j.aj ~ j j lSll "0, inanan bir toplum i~in bir hidayet ve bir
rahmettir."
if,. 0 .:ii ,,,.. J 0
53- 41;.J ~ ~ ! 0.J~ ~ "Onlar Kitabm te'vilini mi gozetiyorlar?"

I
Onlar, ancak Kur' arun haber verdigi vaad ve vaidin ortaya c;1kmas1yla
dogru oldugunun anla§tlmas1ru bekliyorlar.
L::..'>' 0 .J. / J,... / ~ J J. J 0 0
::~ 'L
~ ;
8" \~.;
;.) u-.) ~~L;:.
• jj \o; ~ ~ J•-; ..UI
if."' ~ _J-.J ~ I
J ~.. , 41 ~ ~ ~.. L "' .>:. "Onun
.. .. \
0
"
te'vili geldigi giin, onceden onu unutmu§ olanlar derler ki: "Dogru-
su Rabbimizin el~ileri ger~egi getirmi§."
vJ ,,,.. ~J. c:; ,,.. , ,. / .J. J / ,,,.. ..... 0 ,,,.. ,.,. J. ,,.. 0 /
~ t;.5 cS+JI ~ ~ ~J jl 0 I~~\-;~:,~ 8 ~ "Ke§ke

§imdi bizim §efaat~ilerimiz olsa da bize §efaat etseler, yahut tekrar
geri dondiiriilsek de, eski yapttklar1rmzdan ba§kas1m yapsak!"
J. 0...... ..... 0,,..
~I l.J~ .1.9 "Onlar, kendilerini zarara soktular."

Omiirlerini kiifiirde gec;irerek kendilerine yaz1k ettiler.
s ~,.,.
0.J~
0 ;.,,,..
lyl5Ll r¥ ~ j 0
''Ve uydurduklar1 §eyler kendilerinden kay-

bolup gitti."
106. DERS
Allah1n Rahmeti
,,. /. .... ,,.. 0 ,,.. .... ,.,. .;;. !i .,. :;il
54- J i...r:'· J ~I J" ~I

v..~I 4E......,
. - -: ! q ~ t . :_. , c jJ I ail I r-:J
. . ..r---i ~ ~ 1
'-5"\
0
! <~... <.JI
:i;
..
"~iiphesiz
':f
Rabbiniz, gokleri ve yeri altt giinde yaratan Allahttr."

Ayetteki "giin" ifadesi (Enfal, 16) ayetinde oldugu gibi "vakit" anlanun-
dachr. Yani golder ve yer alti merhalede yaratllnu~tlr.
Veya "altl giin miktarmda" demektir.
~iinkii"giin" ifadesinden "giine~in dogu~undan batl~ma kadar olan
zaman" anla~11ir, hfilbuki golder ve yer yarattlchgmda boyle bir ~ey soz ko-
nusu degildi.
Dilese bir anda yaratabilecegi halde, Allahm e~yayi kademeli bir ~ekil-
de yaratmasmda,
-Onun iradesine bir delil,
-Tefekkiirle bakan kimselerin ibret almas1ru saglamak,
-Ve i~leri yaparken teenni ile yapmaya bir te~vik varchr.
p "Sonra Ar§a istiva etti."

0 ... J.
~_;;JI ~ ~pl
Allahm ar§a istivast, keyfiyetini bilemeyecegimiz ~ekilde Allahm bir s1-

fatichr. Yani Allahu Teala ic;in, bir mekanda bulunmak veya yerle~mekten
miinezzeh bir ~ekilde, kendisinin kastettigi vecih iizere aqa istivas1 (hiik-
metmesi) varchr.
Ar§, diger cisimleri ku~atan bir cisimdir. "Ar~" denilmesi yiiksekligi iti-
banylachr.
Veya Allahtn aqa istivas1, bir hiikiimdarm tahtina oturmasma benzetil-
mi~tir. ~iinkii i~ler ve tedbirler, tahttan gelen emirlerle icra edilir.
;;;, ,.,.. cZi 0
j~I j.;JI ~ "0, geceyi giindiize biiriiyiip orter."
Ayette sadece gecenin giindiizii biiriimesi nazara verilmesi, aksinin ma-

lum oldugu cihetledir veya lafzm buna da ihtimali olmasmdanchr.
~ J 0
, ~
\:.....:.;.. . .. "Gece durmadan onu kovalar."
Gece, yakalamak istercesine siiratle giindiizii takip eder, aralarma ba~ka
bir ~ey giremez.
A'raf Suresi - I 06. Ders @ 39
of / ;:;:; }. ,,.. 0 ;:;:;
f
~;~ ~I~ ~lj ~lj ~lj "Giine§, ay ve ytld1zlar emrine
amadedir."
.,.
""" Jo,.,.o ,,,,._.,,,,,.
_JA')t\j J.Ll.JI ~ ')'\ "Dikkat edin, yaratma ve emir O'nundur."

<:;iinkii icad eden de) tasarrufta bulunan da O)dur.
~\_;j\ ~.) ~\ iJj~ "Alemlerin Rabbi olan Allah ne yiicedir."

Allahu Teala Uluhiyette tek olmakla yiicedir. Rububiyette de bir olmak-
la azamet sahibidir.
Ayetin tahkiki: -En dogrusunu Allah bilir.- Kafirler bir taktm rabler
ediniyorlardi. Bu ayet beyan etti ki, rububiyete layik olan birdir ve o da Al-
lahu Tealadir. <:;iinkii yaratma ve emir onundur. Zira :llemi saglam bir tertip
ve hikmetli bir tedbir iizere yarattl. Felekleri yoktan, misilsiz bir ~ekilde var
etti. "En yakm semayt kandillerle siisledik ve onu koruduk." (Fussilet,
12) ayetinde i~aret ettigi iizere, felekleri ytldizlarla siisledi. Ve siifli cisimleri
yaratmay1 murat etti. Ardindan, degi~ik suretleri ve muhtelif tarzlan kabul
edebilecek bir cismi yarattl. 9
Sonra bunlar1 birbirine z1d eserleri ve fiilleri olan tiirler ~ekline ay1rdi.
Buna (Fusstlet, 9) ayetiyle i~aret etti. Burada arzdan murat siifli-a~agi alemdir.
Sonra canhlar aleminin nevilerini, once maddelerini terkip, ikinci ola-
rak da bunlara suret vermek suretiyle in~a etti. Buna "De ki: Yeri iki giin-
de yaratam inkar ediyor ve O'na ortaklar mt ko§uyorsunuz?" (Fuss1-
let, 9) ayetiyle ve devammda "0, yeryiiziinde yiikselen sabit daglar ya-
rattl. Orada bolluk - bereket meydana getirdi Ve orada nz1klar tak-
dir etti." (Fusstlet, 10) ile i~aret etti. Buradaki dort giinden murat, "0 Al-
lah ki, gokleri-yeri ve bu ikisi arasmdakileri alt1 giinde yarattt." (Sec-
de, 4) ayetinden de anla~tlacagi iizere, onceki iki giinle beraber dort giindiir.
Sonra miilk alemi tamamlandigmda memleketin tedbiri ic;in tahtina otu-

ran hiikiimdar gibi, bunlann tedbirine miiteveccih oldu. Felekleri c;evire-
rek, ytldizlari, yiiriiterek, geceleri-giindiizleri birbirine dolayarak semadan
arza i~lerin tedbirini gordii. Sonra bunu, anlattlanlann bir, fezlekesi ve ne-
ticesi olarak ~oyle ac;1kladi:
"Dikkat edin, yaratma ve emir O'nundur." (A'raf, 54)
9 Bundan murat, elementler olabilir.

~OJ ,,,.,,,, J J
55- ~ j ~ }.,a_j ~J I_;.; I "Rabbinize tazarru ile ve gizlice dua

edin."
c;unkii gizlice yaptlan dua, ihlasm delilidir.
(. 0 J .... ~
~~\ ~ ~ 4.;1 "<;iinkii 0, haddi a~anlar1 sevmez."
Allah duada ve ba~ka i~lerde emredilenleri a~anlar1 sevmez.
Cenab-1 Hak bununla, dua eden kimsenin
-Peygamberlik riitbesi istemek
-Ve semaya yiikselmek gibi uygun olmayan ~eyleri talep etmemesi ge-
rektigine tenbihte bulundu.
Denildi ki: Ayette yasaklanan haddi a~mak,
-Duada bagirmak
-Ve uzun dua yapmaktir.
Hz. Peygamberlerden ~oyle rivayet edilir:
"ileride duada haddi a~an kimseler olacak, halbuki ki~iye ~oyle dua et-
mesi yeter: Allahlm, Senden cenneti ve beni ona yakla~tiracak soz ve ame-
li istiyorum. Cehennemden ve beni ona yakla~tlracak soz ve amelden ise
Sana s1gtniyorum."
Hz. Peygamber bunu dedikten sonra ayetin son kisrmru okudu:
"<;iinkii 0, haddi a~anlan sevmez."
,,,,. ,,,,. ,,,,. 0 J 0 ,J. ,,,.
56- ~"j._J,1 ~ rJi' j~I ~I_,¥ ~j "lslalundan sonra yeryiiziinde

bozgunculuk yapmaym."
Peygamberlerin gonderilmesi ve dini hiikiimlerin bildirilmesiyle yeryii-
ziinde diizen saglandiktan sonra, kiifiir ve giinahlarla onda bozgunculuk
yapmaym .
..,.
~ j ~~ ~ _;.;lj "O'na, korkarak ve rahmetini umarak dua edin."
Amellerinizin kusurlu olmas1 ve liyakatinizin olmayi~1 dolayis1yla red-
dedilmesinden korkarak ve Cenab-1 Hakkin sonsuz rahmetini dii~iiniip
O'ndan bir liituf ve ihsan olarak kabul edilecegini iimit ederek Allaha yal-
vann.
~I ~ ~) ~I ~J \
0! "Muhakkak ki Allah'm rahmeti,
muhsin olanlara yakmdir."
Ayetin evvelinde korku ve iimitle dua edilmesi emredilmi~ti. Bu ciimle

ile iimidin daha iistiin tutulmas1 nazara verildi ve duarun kabuliine vesile
kihnacak ilahi rahmete dikkat c;ekildi.
"Rahmet" kelimesi miiennes iken, ''yakmchr" anlammdaki "ka-
rib" kelimesinin miizekker getirilmesi,
-Rahmetin Rahim manasmda olmasmdan,
-"Allahm rahmeti yakm bir durumdur" gibi hazfedilmi~ bir kelimenin
s1fatl olmasmdan,
-Masdar olmasmdandir.
-Veya nesepten olan yakm ile ba~ka yakmhgi ay1rmak ic;indir.
.f .J ~
57- ~ j J~ ~ I~ t4JI ~~ (.$~\ ~ j "0 ki, rahmetinin oniin-

de miijdeci olarak riizgarlan gonderdi."
Ayette nazara verilen ilahi rahmetten murat, yagmurdur. c;unkii saba
riizgan bulutu harekete gec;irir. Simal (kuzey) riizgan onu toplar. Giiney
riizgan ondan yagmur getirir. Batt riizgan ise dagttlr.
l: ;4 ~1:~ ~1:~ ~. \r~ ~~ ~ Lll 1~! ~ "0 riizgarlar, yagmur yiiklii

bulutlan yiiklenince, onu olii bir beldeye gonderdik."
;WI ~ ci)l1 "Sonra onunla yagmur yagdirdtk."

..,.
~ "'J .... 0 .... ,,,,.
'-?I~\ JS'~~ l:..:;.._r>-l.9 "Boylece onunla her ~e~it iiriinii ~tkardtk."

..- ..-
J ;.J1 t.fJ ~15' "i~te Biz, oliileri de boyle ~ikannz."

"i~te boyle" ifadesi, topraktan her tiirlii mahsuliin c;1kmasma veya olii
beldenin ihyasma i~aret olabilir. Yani, o mahsulleri, kendilerinde biiyiime
kuvveti meydana getirerek hayatlandirdigirmz gibi, kabirlerden de oliileri
c;1kar1r1z ve ruhlan bedenlere gondererek hayat veririz.
,... " ,,,,. .... J ~ ,,,.
0.)_)5.l; ~ "Ola ki dii~iiniir, ibret ahrs1mz."
Ola ki'bunlara bakar da, bunlar1 yapan Zatln tekrar diriltmeye kadir ol-
dugunu bilirsiniz.
~ • J ..- • ~ J"'.
58- ~j ~~~ ~~ t~ ~I .i4-Jlj "Giizel memleketin bitkisi, Rab-
binin izniyle ~tkar."
Topragi ho~, verimli olan araziden Rabbinin me~ieti ve kolayla~tirma

s1yla ho~, faydah ve bolca bitkiler c;1kar.
J' " "
I~ \r! t_~'l l;. ~~ LS.;Jlj "Kc>tii olandan ise, yarars1z bitkiden ba~-
ka bir ~ey ~tkmaz."
<:;orak araziden ise <_;:ok az ~ey <;1kar, <_;:1kan da i~e yaramaz.
~ J Q ,,,.. \ 0 J J / \,.....
(J_,~ ~j.aj s-i~'l'I J~ ~..1.5 "i~te biz, ~iikreden bir toplum i~in
ayetleri boyle a~tklanz."
i~te biz; ayetleri, Allahm nimetlerine. ~iikredip onlarla tefekkiir eden ve

onlardan ibret alanlar i<;in tekrar be tekrar nazara veriyoruz.
Verimli ve c;orak arazi, Allahm ayetlerini dii~iiniip faydalananla, onla-
ra ba~1ru c;evirmeyip etkilenmeyen kimselerin halini anlatan bir temsildir.
107. DERS
Hz. Nuh ve Hz. Hud
,.,. l J " ,,.. ,..,,,,.
59- ~j.9 Jl l,;.. y ~.JI ~ "Andolsun ki Nfth'u kavmine el~i gon-

derdik."
~ J ,,,. / ,,,,,.,
~I l.J41 rJ.9 4 JW "Dedi ki: "Ey kavmim! Allah'a ibadet edin."

,.,. l J ,.,. .
~__? ~1 ~ ~ L4 "Sizin O'ndan ba§ka bir ilahtmz yoktur."

c. ¥
.... J .... J .... ,.. ...-....
~~ ~I~ ~ Jl>-1 ~1 "Dogrusu hen, ba§tmza gelecek

biiyiik bir giiniin azabmdan korkuyorum."
Sayet iman etmezseniz, ba~1ruza gelecek biiyiik bir azap giiniinden kor-
kuyorum.
Bu, hem onlara bir vaiddir, hem de ibadete sevk eden durumu beyandir.
Ayette bahsedilen azap giinii,
-Ya kiyamet giiniidiir.
-Veya tufan felaketinin ba~larma geldigi giindiir.
/ .... ,.... ,,.. ;:;Zi .... J / 0 ,,,.. ,,,...
60- ~ ~~ ~
~ ' ~
4jJ l.;1 ~j.9 ~ ~I Jl.9 "Kavminden ileri ge-
lenler dediler ki: Ger~ekten biz seni apa~tk bir dalalet i~inde gorii-
yoruz."
Ayetin metninde ge<;en "mele", e~raf anlammdadir. Bir kavmin onde
gelenleri, goz dolduran, dikkat <;eken kimselerdir.
61- 'ij~ ~ ~ v_µ 4 Jt_; "Nfth dedi ki: "Ey kavmim! Bentle hi~
bir dalalet yok."
Onlar, kuvvetli bir ~ekilde Hz. Nuh'a dalaleti nisbet etiler. Hz. Nuh da
dalaleti kuvvetli bir ~ekilde nefyetti.
Onun "Bentle hi~ bir dalalet yok" deyi~inde "ama sizde var" ~eklin
de bir tariz soz konusudur.
~WI y.J ~ j~j JfJj "Lakin hen alemlerin Rabbinden bir

el~iyim."
Boyle deyi~i, dalalet iizere degil hidayet iizere olmaslnl gerektirir. Sanki
~oyle demi~tir: "Lakin ben tam bir hidayet iizereyim. <:;iinkii Allahm bir
els:isiyim."
,, J J "' J
62- ~.) 9 ')'~~~I "Size Rabbimin mesajlanm teblig ediyorum."
"Risalet (mesaj)" kelimesinin ~ogul gelmesi,

-ilahi mesajlarm farkh vakitlerde gelmesi,
-Veya akaid, ogut, ahkam gibi s:e~itli manalarda olmasmdandir.
-Veya bundan murat, Hz. NU.have kendisinden onceki Hz. ~it ve Hz.
idris gibi peygamberlere vahyedilenlerdir.
J .... !) .....
~ ~lj "Sizin i~in nasihat ediyorum"
"Size nasihat ediyorum" yerine "Sizin i~in nasihat ediyorum" deme-

si, nasihatten kendisine bir beklentisi olmadigma delalet is:indir.
~ _,.<lZ ';} L4 ~I ~ r-ll-1j ''Ve Allah'tan sizin bilmediklerinizi biliyo-

rum."
"Allah'tan sizin bilmediklerinizi biliyorum" demesi, onlara yapugi
uyar1y1 takrir is:indir. <:;iinkii bunu derken, "ben O'nun kudretini ve ceza-
landirmas1run ~iddetini bilirim" manas1 vardtr.
Veya bundan murat "Ben ondan gelen vahiyle, sizin bilmediginiz ~eyle
ri bilirim" manas1 da olabilir.
63- I ~~;;,,, ~,, B
..r--;J ~--.),, ..,,
~ ('~
r-;
L\ I.!.,,
~.) ~
~ ('~,,
I;:_ r;.) ~
~
.. ('~ I~~L.;:.·
.r,, 01 ~"I
r ·:. J
.... J J ~ ,... ~ .... ,,..
0~:} ~ j "Sizi uyarmas1 ve giinahlardan sakmmamz i~in, ay-

nca ola ki merhamet olunursunuz diye i~inizden bir adam vas1tas1y-
la Rabbinizden size bir ogiit gelmesine hayret mi ettiniz?"
"Giinahlardan saktnmamz i~in"
<:;iinkii onlar, bir insarun peygamber gonderilmesine ~a~1yorlar, "Bu an-
cak sizin gibi bir be~erdir. Size iistiinliik taslamak istiyor. ~ayet Al-
lah dileseydi, bir melek gonderirdi. Biz onceki atalar1m1zdan boyle
bir ~ey duymadtk." (Mii'minun, 24) diyorlardi.
Peygamber sizi kiifiirden, giinahlann aktbetinden uyanyor ve bu uyar-
ma ile onlardan saktnmaruz1 soyliiyor.
"Ola ki merhamet olunursunuz diye"
Olur ki, takva ile Allahm rahmetine nail olursunuz.
Ayette, "ola ki" ~ (lealle) ile bunun ifade edilmesi,

-Takvarun ilia rahmeti icap ettirmedigini,
-Allahtan gelen rahmetin s1rf bir li.ituf oldugunu,
-Takva sahibinin takvasma giivenmemesi ve Allahm azabmdan emin ol-
mamas1 gerektigini ifade etmek ic;indir.
64- ~}.ill "Arna O'nu yalanlachlar."

0 J. 0 ~ 0 ..... /
~I ~ ~ ~~lj ~~lj "Biz de O'nu ve O'nunla beraber gemide

bulunanlan kurtardtk."
Rivayete gore bunlar kirk erkek ve kirk kadm idi.
Bir rivayette ise iic; oglu Ham, Sam ve Yafes, altis1 da ba~kalarmdan ol-
mak iizere dokuz ki~i idi.
<f ' ~..... ~ 0 0 ....
""; IY.'..15
8LL ~ JJI
~\ 8"f ·. 1"
) "Ayetlerimizi yalanlayanlart ise suda gark
ettik!"
t ,, , ,, ~
~ ~ j.9 lyl.5 ~1 "(_;iinkii onlar, kor bir kavim idiler."
C::iinkii onlar basiretten mahrum ve kalp gozii kor kimselerdi.

,f \
65- 1;~ ~G;..I ~~ JG "Ad kavmine de karde§leri Hftd'u (gonder-

dik.)"
Bu ifadede, Hz. Hud'un onlardan biri oldugu anlattlml~tir.

Onlardan olmasmda,
-Soziinii daha iyi anlamalan,
-Halini daha iyi bilmeleri,
-Onun pe~inden gitmeye daha ziyade ragbet gostermeleri gibi incelik-
ler vardir.
l J ..... / ......
~I l.J41 vj.9 ~ Jl.9 "Onlara dedi "Ey kavmim! Allah'a ibadet edin."
/ , J .....
~ ~ ~ 1~ ~ Lo "Sizin i~in O'ndan ba§ka hi~ bir ilah yoktur."
Ayet, atlf harfi olmadan miistakil bir ciimle olarak gelmi~tir. Sanki
"Gonderildiginde onlara ne dedi" ~eklinde bir soruya cevap gibidir. Onla-
rm cevab1 anlattlirken de benzeri bir iislup vardir.
.... J"',... / ,,,,.,,..
0 ~ J\.91 "Sakmmaz rms1mz?"
46 ® Beydavi: Tefsiri
Yani, Allahm azabmdan korkmaz rms1ruz?

,,,. ,...,,,. .;;; J,,,,. 0 ,,, ,,,..
66- ~_;.! ~ 13__;5 ~+JI ~I J\.9 "Kavminin onde gelenlerinden kafir

olanlar dedi ki:"
Oyle anla~lliyor ki, kavmin e~rafmdan Hz. Hud'a iman edenler de vardi.
~
"~ ~ · 21....r ~I,1
:\ "Biz gerrekten
:; seni sefahet irinde
:; biri olarak
goriiyoruz."
Yani, "Biz Sende ileri derecede kit ak1llllik goriiyoruz. ~iinkii atalarmm
dininden farkh bir dinle geldin."
,,,. 0 ,,,. ;.J ,,,. ~
&.~I.SJ\ ~ ~
, L;LJ "Ve biz ger~ekten Seni yalanctlardan saruyo-
ruz."
.,.. ,... ,,,. ,,, .... ,...
67- ~LA-;,~ ~ vJ.! 4 J\.9 "Hud dedi ki: "Ey kavmim! Bentle hi~
bir sefihlik yok."
: _tl;J\
u-::'t' w" ~ j _.PJ
:. J ~ ~<t,,
",, ~.J "Lakin hen alemlerin Rabbinden bir
el~iyim."
,, J. J."' J.
68- ~j 9 ':1~ ~ ~I "Rabbimin mesajlartru size teblig ediyorum."

j
~\ ~~ ~~lj "Ve hen sizin i~in emin bir nasihat~iyim."

.,..
J J ' J J
cP- rsq.J ~ 35~ rs~~ 01 ~jl "Sizi uyar-

0 Q/ ,...
69-fS.J~ ~ ~j
mas1 i~in, i~inizden bir adam vasttas1yla Rabbinizden size bir ogiit
gelmesine hayret mi ettiniz?"
Bunlann tefsiri biraz once ge<;mi~ti.
Kafirlerin ahmak~a sozlerine Peygamberlerin verdikleri cevaplar
ve onlara mukabeleden yiiz ~evirmelerinde,
-Miikemmel bir nasihat,
-Son derece bir ~efkat,
-Nefis terbiyesi,
-Giizel bir miicadele ornegi vardir.
Nasihat eden her kimsenin bu ~ekilde hareket etmesi gerekir.
Hz. Hud'un onlara, "hen sizin i~in emin bir nasihat~iyim" deme-
sinde, onlann Hz. Hud'u bu iki ozellikle tarumalarma bir tenbih vardir.
J. ,.,. ....... .J .J ,... 0 J 0
CY v-'"' ~ ~ ~Ll.b:- ~ ~! \_,jS~lj "Dii§iiniin ki 0 sizi Nfth kav-

"
minden sonra, halifeler ktld1."
H ftd kavminin halife kthnmast,
-Nuh kavminin ya~achklan yerlerde onlardan sonra ya~amalanru,
-Veya yeryiiziinde hiikiimran olmalanru ifade eder.
Hz. Hild, once onlar1 Allahm azab1yla korkuttu, sonra kendilerine Alla-
lun nimetlerini hatirlatt1.
ij;:..... 0 .... Q J. ,,...
4k._..,a! ~\ ~ f5~1jj "Ve yarattlt§ta sizi iistiin yaptt."
Boy ve kuvvette sizi ziyade ktlch.

~ ....,..... ' .J 0 ,.,. ••
'"' ~')'\ \_,jS~l.9 "Oyleyse Allah'm nimetlerini hattrlaym."

Once hususi baz1 nimetler nazara vermi~ti, burada da genel olarak bii-
ti.in nimetlere dikkat c;ekti.
.... 0 .J J ~ ....
0~ ~"Ola ki felaha eresiniz."
Ta ki nimetleri hatirlamak sizi ~iikre sevk etsin, o da kurtulu~a ermeni-

ze yol ac;sm.
~ ' .J ,... ,... .... ,,.. J, 0 / ........ ,...
70- l;j'ql J~ 0l5 l4 _JJ.jj ~J.;.. j ~\ J~~:-~ 1:-::~~\ \)\j "Dediler: Sen bize
tek Allah'a ibadet edelim ve atalanm1zm tapttklanm btrakahm diye
mi geldin?"
Tek Allaha ibadet etmeyi ve ecdatlanrun ~erik ko~tuklarmdan yi.iz c;evir-
meyi aktldan uzak g6rdiiler. Bu, taklide saplarup kalmalarmdan ve ah~mi~
olduklan ~eyleri sevmelerinden kaynaklaruyordu.
"Bize ... ~unun i~in mi geldin?" demelerindeki "gelmek" ifadesi,
-Hz. Hud'un kavminden bir sure uzak kalarak, sonra gelip tebligde bu-
lunmasmdan olabilir.
-Veya "gokten mi geldin?" tarzmda alay yollu bir ifade olabilir.
-Veya mecazi anlamda kullarulmi~ olabilir.
, ,. . oJ O ....t-J ,,,., ,.,. _,/ .
0J~w,J\ ~ ~ 0! t.;~ ~ ~l.9 "Eger dogru soyleyenlerden isen,
vaat ettigini bize getir de gorelim!"
Hz. Hud'un onlara "(Allahtan gelecek bir azaptan) Sakmmaz m1s1-
mz?" ifadesinde i~aret ettigi azab1 istediler.
v ........ J J .... / 0 .... ,..,.,
71- ~" " ~ <~-- ~ ~<de. ". " Jj JL; "Hild dedi ki: "Artik
0
• .J ~ ~ r;J ~ r-:- ~.J

iizerinize Rabbinizden bir azap ve bir gadap inmi§tir."
"Uzerinize inmi§tir" denilmesi "size boyle bir azap vacip oldu, bunu
hak ettiniz veya "azap size geldi" anlammdachr. <:;iinkii vukuu beklenen
bir ~ey, vaki olmu~ gibidir.
J j , 0.... .... - .... J J'
f5J~j ~I Li>~!:::. tl.4:...;,I ~~}~~I "Sizin ve atalanmzm takt1gi

bir kts1m isimler hususunda benimle miicadele mi ediyorsunuz?"
Yani, siz bir kis1m e~yaya "bunlar ilahlarchr" dediniz. Arna bunlarda ulu-
hiyetin manas1 yoktur. <:;iinkii ibadete bizzat lay1k olan, ancak her ~eyi icat
eden Zattlr.
.,.
~" LkLli ~ ~,, :Ji I J~ l4 "Allah bunlarla ilgili his: bir delil indirme-
mi§tir."
Sayet bu ilah saychklanruz Allah tarafmdan ibadete layik olsalar,
-Ya bu konuda ayet inmesi,
-Veya buna bir delil bulunmas1 laz1mchr.
Boyle bir ~ey de olmachgma gore, onlarm cehalet ve gabaveti a<_;:1k<_;:a or-
taya <_;:1kar.
0 0 J "" 0 .....
~..f-::. ~ l\ ~ ~ ~! l..J~L; "Bekleyin oyleyse, §iiphesiz hen de

sizinle beraber bekleyenlerdenim!"
Mademki hak ortaya <_;:lktl, siz ise kabul etmemekte 1srar ediyorsunuz,
oyleyse ba~1ruza bir azabm gelmesini bekleyin.
72- ~ ~Ji W ~+Jlj ~ ~{.; "Onu ve onunla beraber olanlar1 biz-

den bir rahmetle kurtardtk."
"Onunla beraber olanlar" ifadesinden murat, dinde Onunla beraber
olanlarchr.
t_ J. .... , ~.... tll .... ,,,.
~y lylS l4 j ~~~ 1}..15 ~+JI Jil~ ~ j ''Ve ayetlerimizi yalanla-

y1p da iman etmeyenlerin kokiinii kestik."
Ayette, kurtulanlarla helak olanlar arasmdaki aymc1 vasfm iman oldugu-
na bir tenbih varchr.
Rivayete gore, Ad kavmi putlara tap1yorlarch. Allah onlara Hz. Hud'u
gonderdi, ama onu yalanladtlar, gittik<_;:e daha da azgmla~ttlar. Allah da ii<;
ytl onlardan yagmuru kesti, kithk rneydana geldi. 0 zarnandaki insanlarm

rniislimi ve rnii~riki ba~larma bir rnusibet gelince Beyt-i Hararna yoneliyor
ve Allahtan kurtulu~ talep ediyorlarch. Ad kavmi, ic;lerinde Kayl ve Mira
sedin de bulundugu sec;kin kirnselerden rneydana gelen yetmi~ ki~ilik bir
kaftle rneydana getirdi. 0 s1ralar Mekl<:e' de Arnalika kavmi varch, ba~larmda
da Muaviye Bin Bekr bulunuyordu. Mekl<:e ch~mda onun yaruna varchkla-
rmda kendilerini konuk etti, ikrarnlarda bulundu. <:;iinkii onun akrabalan
idiler. Boylece onun yarunda bir ay kaldtlar, bu siire zarfmda ic;ki ic;tiler, iki
tane ~arkic1 kachrun ~arktlanyla eglendiler. Muaviye Bin Bekr, bunlarm geli~
rnaksatlannm ba~ka yone kaychgiru goriince onlara iiziildii. Arna bu konu-
da kendileriyle konu~rnaktan da haya etti. <:;iinkii yarunda kalmalanrun ona
agithk verdigini zannedebilirlerdi. Bundan dolay1 iki ~arkic1 kachna ~oyle bir
~iir soylernelerini ogretti.
"Ey Kayl, yaz1k sana,

Kalkip dururnuna baksana.
Olur ki Allah yagmur gonderir,
Ad diyanru kanchnr suya.
<:;iinkii Ad kavmi geliyor,
Arna nedense bir ~ey demiyor."
Sark.lei kachnlar bunu ~arki olarak soylediler. Bu onlarm caruru s1kti.

Mirsed dedi ki: ''Vallahi, sizin duaruzla yagmur yagmaz, lakin peygarnberi-
nize itaat eder, tevbe ile Allaha donerseniz yagmura layik olursunuz."
Bunun iizerine Ad kavminin heyetinde yer alanlar Muaviye Bin Bekr' e
dediler: "Bunu hapset, bizimle beraber Mekl<:e'ye gelmesin. <:;iinkii o,
Hud'un dinine tabi oldu, bizim dinimizi terk etti."
Sonra Mekl<:e'ye girdiler. Kayl dedi: "Allahirn, Ad kavmine yagmur ver."
Allahu Teala iic; bulut rneydana getirdi: Beyaz, kirrnlZl ve siyah. Son-
ra sernadan bir rniinadi ~oyle seslendi: "Kendin ve kavmin ic;in birini sec;!"
Kayl dedi: "Siyah olaru sec;tirn. <:;iinkii en fazla yagmur onda olur."
Bu siyah bulut vadi tarafmdan Ad kavmine goriindii. Bununla sevin-
diler ve ~oyle dediler: "Bu bize yagmur verecek bulut." Arna bu buluttan
kendilerine her ~eyi akim ktlan bir riizgar geldi, onlan helak etti.
Ancak Hz. HU.cl ve onunla beraber olan ehl-i irnan kurtuldu. Bunlar
Mekl<:e'ye geldiler, orada oliinceye kadar Allah' a ibadet iizere devarn ettiler.
108. DERS
Hz. Salih ve Hz. Lilt
\ ,,,.. ,,.. .... ,

73- ~W, ~L>-1 ~ ~ JG "Semud kavmine de karde§leri Salih'i
(gonderdik)."
Semud kavmi, bir ba~ka Arab kabilesidir. Hz. Nuh'un neslinden Semud
isimli ced'lerinin achyla arulchlar. Semud isminin "suyu az" anlammda ol-
dugu ve bunlara isim olarak kullarulchgt da soylenir. Bunlar, Hicaz ve ~am
arasmda Hier bolgesinde ya~1yorlarch.
~11_,41 i-~ ~Ji.; "Decli ki: Ey kavmim! Allah'a ibadet eclin!"
:r ~ Lo "Sizin i~in O'ndan ba§ka bir ilah yoktur."

: _? ~ !
,,,.. ' J ,...
nj :r ~ ~~~ J.! "Size Rabbinizden a~tk bir delil geldi."

~
J
l J .... ,
.,,.
J /
J 0 0 ....
~I ~ ~I ~G ~~ "i§te §U, Allah'm devesi, size bir mu'cizedir."

Deveye "Allahtn devesi" denilmesi,
-Devenin tazimi,
-Bir de Allah katmdan vas1tas1z ve ah~tlmi~ sebepler olmadan gelme-
sindendir.
Bundan dolayi bir ayet (mu' cize ) olmu~tur.
~ ,,,.. - 0 J o,,, ,.. ,..,
~\ ~ .)\ ~ J51W ~ J~l.9 "Birakm onu, Allah'm arzmda otlasm."
~l ~I~ r-5'.J;.~ ~A~~ ~j "Ona bir kotiiliikle dokunmaym,

yoksa elim bir azap sizi yakalar."
"Ona bir kotiiliik yapmayin" yerine "ona dokunmaym" denilmesi yasak
hususunda daha etkili bir ifadedir ve ozrii ortadan kalchran bir durumdur.
_._,,, J J ,.. Cl J 0
74- ~\S;.
" ..W ~
-- . ~ ~Ll..l,;;. ,~.
~ <:'1 ~~ ~\-- IJ.r
..&.('~1--
J "Dii~iiniin
"5
ki Allah Ad'dan
sonra sizi halifeler ktld1."
,,,., 0 J ,,..
u-d' .)~I ~ f-51_,Y.j ''Ve yer yiiziinde sizi yerle§tirdi."
I)~ 4-J~
J
:r 0J~ "Onun ovalannda ko§kler ediniyorsunuz."

.... J ,,,.,,,
~ ,,,.. 0
~A J~I ~_&j "Daglar1yontupevleryap1yorsunuz."

Ji ..,_ ' ,J. 0 ,,..
~I ~'l'I l_,jS~lj "Aruk Allah'm nimetlerini haurlaym."
0:~ ~.)\r\ ~ l_;f;J \r j ''Yeryiiziinde fesat~tlar olarak kar1§1khk

~ikarmay1n."
75- r4~ ~ 0-4l ~ 1).~ )1- ~.1 0:+.lJ ~_j.i ~ 1_,~1 0:~1 ~I Jli
"Kavminden biiyiikliik taslayan ileri gelenler, i~lerinde hakir gor-
diikleri mii'minlere §Oyle dediler:"
,j
~ ~.... .... .... ,,,,,,,.,.
~j ~ ~ ~ ~W, 01 0.rJZI "Biliyor musunuz, Salih Rabbinden

bir el~i imi§!?"
Onlar bunu istihza yoluyla soylediler.
, ,.,. J .... J. ~ ..a... . . .
0~y ~~.JI ~ \.;1 l}l! "Onlar da dediler: Biz, 0 ne ile gonderil-
mi§se, hepsine inanmt§ kimseleriz!"
Soruya uygun bir ~ekilde dogrudan "evet" diyerek cevap vermek yerine
boyle demelerinde ~u manaya bir tenbih vardir:
Onun rasul olarak gonderilmesi, hic;bir aktl sahibinin tereddiit etmeye-
cegi ve hic;bir re'y sahibine gizli kalmayacak ~ekilde gayet ac;1ktir.
Kelam, Hz. Salih'e inananlarla inanmayanlar hakk.mda oldugundan,
inkar edenler ~oyle mukabelede bulundular:
~J1L5 ~ p1 lS+1~ ~11_,~I 0:~1

l "' "
76- Jti "Biiyiikliik taslayanlar:

"Biz, sizin inand1klanmzm hepsini inkar eden kimseleriz!" dedi-
ler."
Boyle diyerek, mii'minlerin malum ve miisellem ktldiklanru reddettiler. 10
77- ~81 1_,yi;J "Derken di§i deveyi bogazladtlar."

Aslmda bu bogazlamay1 ic;lerinden bir kisrm yaprm~ken hepsine nisbet
edilmesi, digerlerinin de bu i~e bula~mas1 veya en azmdan raz1 olmalar1 se-
bebiyledir.
~j jl Y, I?j ''Ve Rablerinin emrinden dt§an ~ikttlar."
10 Yani, mii'minler neye iman etmi~lerse toptan inkar ettiklerini soylediler.

"Rablerinin emri" ifadesinden murat, Hz. Salih'in onlara daha once

teblig etmi~ oldugu "Birakm onu, Allah'm arzmda otlasm."ciimlesidir.
o
~ ~\ ~ i:::...:s
,,, 0
; o ...,,.,J
01 \.;~
,,.. ,,,.,
~ ~~\ dw, ~ \}\,;j

.J. ,,...
"Dediler: Ey Salih,
eger ger~ekten peygamberlerdensen, tehdit ettigin azabt bize ge-
tir!"
J .... 0 .... / /,,,..
78- ~_}JI f-Pl>.L.9 "Bunun iizerine onlan, ~iddetli sarsmtt onlan ya-
kaladt."
~~~~I~ '1 l~Ll "Diyarlannda diz iistii ~okekaldtlar."

Rivayete gore, Semud Kavmi Ad kavminden sonra onlarm beldelerin-
de ya~ach, onlara halef oldu ve c.;:ogalch. Uzun bir sure orda ya~aymca bi-
nalar kendilerine yetmedi, bunun iizerine daglardan evler yonttular. Bolluk
ve geni~lik ic.;:inde ya~1yorlarch. Arna isyan ve tugyana sapttlar, yeryiiziinde
fesat c.;:1karchlar, putlara tapttlar. Allah da onlarm e~rafmdan Hz. Salihi pey-
gamber olarak gonderdi, 0 da kendilerini uyarch.
Ad kavmi Hz. Salihten bir mu' cize istedi.
"N astl bir mu' cize istiyorsunuz?" dedi.
Dediler: "Bizimle beraber bizim bayram yerine gel, sen ilahma dua et,
bizde ilahlar1rmza dua edelim. Kimin duasma icabet edilirse ona uyulsun!"
Hz. Salih kabul etti, onlarla beraber c.;:1kti, onlar putlarma yalvarchlar,
ama putlar onlara cevap vermedi. Sonra onlann reisi bir kayaya i~aret edip
"bu kayadan bize di~i bir deve pkar. Eger bunu yaparsan Seni tasdik ede-
riz" dedi.
Hz. Salih, "eger bunu yaparsam iman edecek misiniz" diyerek onlara
sordu. "Evet" diyerek soz verdiler. Hz. Salih namaz kilch, Rabbine dua etti.
Derken kaya, hamile birinin dogururken kivranmas1 gibi harekete ba~ladi,
ardindan yartldi. ic.;:inden gozlerinin oniinde onlarm istedigi vas1fta di~i bir
deve c.;:1kt1. Sonra kendisi gibi biiyiik bir deve dogurdu.
Reisleri de dahil olmak iizere ic.;:lerinden bir cemaat iman etti. Arna ba-
ztlan c.;:1kip digerlerinin iman etmelerine engel oldu.
Deve, yavrusuyla beraber mer' ada otluyor, zaman zaman da kuyudan su
ic.;:meye gidiyordu. Ba~m1 sudan kalchrchgmda biitiin suyu ic.;:mi~ oluyordu.
Sonra dinlenmeye c.;:ekildiginde onun siitiinii sag1yorlarch ve kaplan siitle
doluyordu. Bu siitii hem ic.;:iyorlar, hem de biriktiriyorlardi. Deve, yaz1 va-
dinin iist kisrmnda gec.;:iriyor, onlarm hayvanlan ise ic.;: kisrmna kac.;:1yorlarch.
KJ.~1ise vadinin ic; klsrrunda gec;iriyor, onlann davarlan ise iist klsrruna ka-
c;1yorlardi.
Bu durum kendilerine agir geldi. Onu bogazlamak nefislerine ho~ go-
riindii ve onu bogazladtlar, etini de kendi aralarmda taksim ettiler. Devenin
yavrusu bir daga c;1kt1, iic; kere bagtrdi.
Hz. Salih onlara dedi: "Yavruyu yakalaym, ola ki azap iizerinizden kal-
kar." Arna bunu yapamadtlar. (:iinkii yavrunun seslenmesinden sonra kaya
yartldi, yavru onun ic;ine girdi.
Hz. Salih kavmine ~oyle dedi: ''Yiizleriniz yann sararacak, yanndan
sonra klrrruz1 hale gelecek. -0 c;iincii giin ise simsiyah olacak. Diger giiniin
sabahmda ise azap ba~1ruza gelecek."
Kavmi, alametleri goriince O'nu oldiirmek istedi, Allah da O'nu kur-
tardi, Filistin diyarma gonderdi. Dordiincii giiniin sabahmda, semadan ~id
detli bir ses geldi, sesin deh~etinden odleri koptu, hepsi helak olup gittiler.
I
79- ~ JP "Bunun iizerine onlardan yiiz ~evirdi."

~_) iJ~~ ~I .LlJ ~j.i ~ J\.ij ''Ve dedi: "Ey kavmim! And olsun
ki hen size Rabbimin mesajm1 teblig ettim."
~ ~j ''Ve size ogiit verdim."

/. .... ,J. / '
~81 iJ_h ') ~j "Fakat siz ogiitverenleri sevmiyorsunuz."

Ayetin zahirine gore onlardan yiiz c;evirmesi, onlan yerde birer ciisse
halinde gormesinden sonradir. Onlarm helakinden sonra kendilerine boy-
le hitap etmesi de muhtemeldir.
Nitekim Hz. Peygamber, Bedirde oldiiriilen kafirlere ~oyle seslenmi~ti:
"Biz, Rabbimizin bize vaat ettigini hak olarak bulduk, siz de Rabbinizin
vaadini hak olarak buldunuz mu?"
Hz. Salih bu sozleri onlara tahassiir yoluyla soylemi~ de olabilir.
" J
80- lk} j "Lut'u (da peygamber olarak gonderdik.)"
B,,.;.aj JLi 11 "Kavmine ~oyle demi~ti:"
,.,,, o ,,,.. J ,... ,,.. ,,,. ,,..o .,,, Jo,,,.,.,
~WI ~ ¥-1 ~ ~ ~ L4 ~LlJI 0y'Ul "Sizden once alemlerden

hi~ birinin yapmadlg1 ~irkin i~i mi yap1yorsunuz?"
Hz. Lut'un soru yoluyla onlara boyle demesi, bu son derece c;irkin fiille-
rine kar~1 onlan bir kmama ve yaptiklar1ru yiizlerine vurmak ic;indir.
Hz. Lut, once onlar1 bu s:irkin i~i yapmakla, ardmdan da bunu ilk i~le
yen kimselerin onlar oldugunu nazara vermekle kmadt. Bu ise, s:ok daha
kotii bir durumdur.
81- ~\ --:11 SJ.J; ~ ~ _,.µ J~)1 ZJ )8 ~! "<;iinkii siz kadmlar1 btra-

ktp da §ehvetle erkeklere vanyorsunuz."
Ayetin bu ktsrm, onlann s:irkin i~ini beyan eder. Boyle bir iislub, onlarm
yapttg1ru inkar etmede ve onlan ktnamada son derece belig bir anlattmdtr.
Ayette, onlarm erkeklere duydugu ~ehvetin hayvancasma bir vas1f oldu-
guna i~aret vardtr. Halbuki aktlli kimseye yakt~an, ~ehvetini tatmin etmek
olmayip, s:ocuk sahibi olmak, nevin bekasma hizmet etmektir.
ZJ)? f~ ~l J "Dogrusu siz haddi a§an bir kavimsiniz."

Onlan boyle ta~ktnhklara sevk eden sebep, her ~eyde israfa, a~1rillga
ah~malandtr. Oncesinde belli bir fiilleri ktnarurken, burada biitiin ay1pla-
n zemmedilmi~tir.
i'.::. J .... 0.... ....... .... 0,.,, ~ ,,., ,,,,. ....
82- ~j ~ ~ ~ _f-1 l}li 01 'l! ~j.9 ~IY.- 0l5 ~j "Kavminin

cevabt ancak §U oldu: Onlan beldenizden ~tkarm."
Yani, O'nun kelarmna cevap olacak bir ~ey demediler. Bunun yerine, na-
sihatine mukabil, O'nu ve O'na iman edenleri beldelerinden s:1karma emri
verdiler. Sozlerinin devammda ise, istihza yoluyla ~oyle dediler:
,,,... ,,... ,,.,.J. "'
0__,.J@k;;! ~l.;I ~! "<;iinkii onlar ~ok temiz insanlarmt§!"

j, "
83- ~\_)A I \J ! ti.kl j ~ ~\,; "Biz de onu ve kanst dt§tnda ehlini kur-
tardtk."
~_.r.~1
,,..
~ ~LS' "0, geride kalanlardan oldu."
Harurm, gizliden gizliye kafirdi .
..,.
84- I~ r-t:1c. ~~lj "Ve iizerlerine bir yagmur (ta~ yagmuru) yag-
dtrdtk."
t OJ ,,..,,.. _...,,,,JO,...
~~I ~~ 0l5 ~ ~l.9 "Bak ki giinahkarlann aktbeti nastl

oldu?"
Bu yagmurun nastl bir yagmur oldugu ~u ayetlerde beyan edilmektedir:
''Ve iizerlerine pi§mi§ bal~tktan ta§ yagdtrdtk." (Bud, 82)
''Ve iizerlerine de ate§te pi§mi§ ta§lan yagmur gibi yagdirdtk.,,

(Hier, 74)
Rivayete gore Hz. Lut, amcas1 Hz. ibrahimle ~am tarafma hicret etti-
ginde Urdiine yerle~ti. Allah O'nu Hakka davet etmesi ve kavminin diinya-
da ilk defa ba~latml~ olduklari homoseksiiellikten sakmdtrmas1 is;in Sedom
halkma gonderdi. Onlar ise, bu yapttklarma son vermediler, Allah da ba~
larma ta~ yagdtrdt, hepsi helak olup gitti.
109. DERS
Hz. ~uayb
<f J ,,,. ,.. 0 '
85- \~:~· ~\.:>.\ ~.M dlJ "Medyen'e de karde§leri ~uayb'1 (gonder-

dik)."
Medyen, Hz. ibrahimin ogullarmdan biridir. Medyen ahalisi, onun to-
runlandir. Hz. Suayb, kavmine kar~1 diyalogunda gayet glizel ifadeler kul-
lancligi iyin kendisine "hatibii'l- enbiya" denilir.
.l, J. ,... ,.. ....
~\ l.J41 ~_;; ~ Jl! "Dedi: Ey kavmim, Allah'a ibadet edin!"

,,,. ' J ,,.,.
~ __? ;J1~ ~ l4 "Sizin O'ndan ba§ka bir ilahlmz yoktur."

J .,.. ..... J
r-sq.J ~ ~ r-53~~ ..l9 "Size Rabbinizden bir beyyine geldi."

0 0 ....
"Beyyine"den murat, kendisine verilen mu'cizedir. Kur'anda bunun ne

olduguna <lair bir ~ey bulunmamaktadir.
~\~lj ~\ l)j\_; "Dolayis1yla ol~iiyii ve tartiyi tam yapm."
~~;j\ Jil!..H 1µ')1j "insanlann e§yalanm eksik vermeyin."

Yani, onlarm haklarmda noksanhk yapmaym.
Ayette "insanlann e§yalarm1" denilmesi tamim iyindir. Bu ifade de,
onlarm bi.iyiik ki.iyi.ik, az yok her ~eyde insanlann haklanru yignediklerine
bir tenbih vardir.
Denildi ki: insanlann mallanru ahrken hep di.i~i.ik fiyat verirlerdi.
J"
,,,,. ,,.. ,,.. 0 J 0 J ....
t -:: ~
~ ~I/ ..i;.;• IJ'f'J
• ')'I ~· I.J ..L...A;
/ ')' .J" "lslahlndan sonra yeryu·· zu_·nde
0
bozgunculuk yapmayin."
Peygamber ve onlara tabi olanlar, din vas1tas1yla yeryiizi.ini.i 1slah ettik-
ten sonra, ki.ifurle ve haks1zhk yapmak suretiyle orada f es at ylkarmaym.
~
~y p 0
;
01
o
~
J -'
.ff
,, J I
~~ "Eger inanan insanlar iseniz, i§te bu

sizin i~in daha hayirhdlr."
"i§te bu" ifadesinden murat, onlara emrettigi ~eyleri yapmalan ve neh-
yettiklerinden uzak kalmalandir.
"Bu sizin i~in daha haytrhdtr."

Bunun manas1:
-Ya "hayirli olan budur" ~eklinde mutlak ziyadeligi bildirdir.
-Veya "insaniyette, kazanmada ve mal toplamada daha hay1rlidir" anla-
ffillli ifade eder.
86- ~ /I 0-4
4J~ / "Ji I c.r.::-
I .:. ~ / 0 ~ / 0 k ! .k I / I<-. IJ j ;Ji ~ J/
J J ,,y ,; f.;' u":
(.
0-4 I•
/ .... ' y J .... ,,,..
~ ~ ~ ~ j "Tehdit ederek, iman edenleri Allah yolundan ahkoya-

rak ve o yolun egriligini arayarak oyle her yolun ba~mda oturmaytn."
Seytan gibi, dinin yollarmdan her bir yolun oniine oturmayin.
Hak yol her ne kadar bir olsa da; marifet, ilahl emir ve yasaklar (hadler)
ve hiikiimler gibi ~ubelere ayrllir. Onlar, insanlardan herhangi birini bu yol-
lardan birinde gayret ic;inde gordiiklerinde, onu men ediyorlardi.
Denildi ki: insanlarm gelip gec;tikleri yollarda durup Hz. Suayb'a gitmek
isteyenlere "O bir yalanc1dir, sakm seni dininden c;evirmesin." diyorlar ve
Ona inananlan tehdit ediyorlardi.
Denildi ki: E~kiyalik yap1yor, yol kesiyorlardi.
"Allah yolundan" denilmesi, onlarm engel olmak istedikleri ~eyin ne
kadar biiyiik olduguna ve bunun biiyiikliigune gore de yaptiklan i~in ne ka-
dar c;irkin olduguna delalet eder.
"Allah yolundan" murat Allaha iman da olabilir.
Onlann Allah yolunda egrilik aramalan
-Birtakim ~iipheler ileri siirerek Allah yolunu egri gostermek istemeleri,
-Veya insanlara Allah yolunu egri bir yol olarak sunmaya c;ali~malar1dir.
~ ..... ~
f5 jS'J ~ 1;!.5 ~! IJjS'~lj "Dii~iiniin ki siz az idiniz de 0
1- J ,..,, ,,,.. oJ o J o
sizi ~o-
galtt1."
Hatirlayin ki, sizin sayllliz veya maliruz az idi de, 0 nesil veya malda be-
reketle sizin imkanlarln1z1 c;ogalttl.
oOJ .... ,,,. ,,,.,,,. .J.o
0:~1 ~~ 01S ~ IJ~lj "Bozgunculann aktbetinin nastl ol-

duguna baktn!"
Sizden onceki milletlerden miifsit olanlarm akibetine bakin, hallerin-
den ibret alin.
;,. ~ J • 1,.
~ ~I ~ ~ "Eger i~inizden bir grup benimle gonderilene
inamr, bir grup da inanmazsa, Allah aram1zda hiikmedinceye kadar
sabredin."
Allah hak yolda gidenlere battl yolda olanlara kar~1 zafer verinceye ka-
dar sabredin, durumu gozleyin bakahm.
Ayet, mii'minlere vaad, kafirlere ise vaiddir.
~t>JI ~ ~j "0, hiikiim verenlerin en haytrhstdtr."

c;unkii onun hiikmiiniin iisti.inde bir gi.ic; yoktur, hiikmiinde zuliim de
soz konusu degildir.
,,... 0 "' J ,... 0 ,,... ,.,.
88- ~__;.; ~ l.J~I ~~I J\.JI J\.9 "Kavminden onde gelen kibirliler
§Oyle dediler:"
~
4 ~P
if "' ,,... ,,... / ,... J l "' J /' .:;; 0 J ....
l~:l ~ ~ 0~ ya jl ~j ~ ~ l_f--01 ~~lj •: :• .;. "Ey

~uayb!Ya seni ve seninle beraber mii'min olanlar1 beldemizden ~t
kannz, ya da dinimize donersiniz!"
Yani, iki ~eyden biri olacak:
Ya buradan c;ikartlacaks1ruz veya kiifre doneceksiniz.
Hz. ~uayb
asla onlann dininde olmadi. c;unkii peygamberler ic;in hic;bir
~ekilde kiifiir caiz olamaz. Lakin O'na iman edenler daha once kiifiir yo-
lunda olduklan ic;in boyle hitap edildi. Benzeri bir durum, Hz. Suayb'm ce-
vab1 ic;in soz konusudur.
~.)LS' l!5' JJ jl JLi "Dedi ki: "istemesek de mi?"

89- ~ :&1 ~ 11 ~ ~ ._}, ~~ 01 ~¥ ~I j.S> Q_?i ~ "Allah
bizi kurtardtktan sonra sizin battl dininize donersek, Allah'a kar§t
iftira etmi§ oluruz."
v l ~ o,...~ ,.,. o,.... ,,,.. .J .J
~.) 4111 ~~ 01 \f! ~ ~__;.; 01 8 0,A. l4j "Rabbimiz olan Allah'm

dilemesi miistesna, geri donmemiz bizim i~in olacak §ey degildir."
Bunda, kiifriin de Allahin me~ieti ile olduguna bir delil vardir.
Denildi ki: Hz. Suayb, olmayacak bir ~eye talik ederek onlarm kiifre
donii~ beklentilerini kesmek istedi .
..,.
~ ~~ jS ~.) bj "Rabbimiz ilmen her §eyi ku§atmt§ttr."
Onun ilmi, bizden ve sizden olan ve olacak her ~eyi ku~atrru~tlr.

of
ill) ~I J.:i- "Biz sadece Allah'a tevekkiil ettik."

Bizi iman iizere sabit ktlmada ve kotiilerden kurtarmada sadece Allah'a
dayanchk.
~~ ~~ ~j ~ ~I ~j "Ey Rabbimiz! Bizimle kavmimiz ara-

sm1 hak ilea~."
Yani, "Bizimle kavmimiz arasmda hak ile hiikmet" demektir.
Veya "bizleri galip ktl, ta ki bizimle onlar arasmdaki fark ortaya pksm,
hak yolda olan battl yolda olandan ayrtlsm" manas1 da olabilir.
~WI ~ ~lj "<;iinkii Sen a~anlann en hayirhs1sm."

Buna, iistte dikkat <;ekilen her iki mana verilebilir:
-Yani, "sen hiikmedenlerin en hayirhs1sm."
-"Sen, ortaya pkaran, ayiranlarm en hayirhs1sm."
,,,. ,,,. ~ J ..... 0 ,,,. /
90- ~j.i ~ IJ_).iiS' ~+JI JWI J\,;j "Kavminden ileri gelen kafirler
dediler ki:"
/ ,,,.,,,. ~ J~ J ~ /
0J~~ I~! r! i::Ll p:.:JI ~"Eger ~uayb'a uyarsamz, o takdirde

mutlaka hiisrana ugrars1mz."
Yani, "~ayet, ~uayba uyup da dininizi terk ederseniz, dogru yolunu-
zu b1raktp O'nun sap1k yoluna girmekle hiisrana dii~enlerden olursunuz."
Veya "insanlann mahru degerinden dii~iik almak, ol<;iide tarttda hile
yapmak suretiyle elde ettiginiz kazan<;lanruzdan mahrum kahrs1ruz."
J / 0 ..... / ,,,. ,,,. .
~;JI ~.1>.IJ "Derken o miithi~ sarsmt1 onlan yakalayiverdi."

E. ,,,,
~~ ~~b ~ l~IJ ''Yurtlarmda diz iistii ~okekaldtlar."
Burada zelzele ile helak edilmeleri ifade edilirken, Hier suresinde sayha
(~iddetli ses) ile cezalanchrmalan anlattlch. 11 Muhtemelen sayha, zelzelenin
ba~langicmda goriilep. bir durumdu.
~ .....
92- ~ I~
E. 0
rJ 0\5 !.;:~· 1}.lS' ~+JI "~uayb'1 yalanlayanlar var ya,

,,,. 0 ,,,. .... J .;:; /
sanki diyarlarmda hi~ ~enlik tutmarm~ gibiydi."
l1 Bkz. Hier, 83.

60 ® BeydiM Tefsiri
Suayb1 yalanlayanlar sanki orada hi<; ya§amatru§ gibi oldular, toptan he-
lak edildiler.
,,,.. 0 J ,,,.. J "' ,... ~ ....
~rWI ~ lylS \~:;....;. 1}..15 ~~\ "~uayb'1 yalanlayanlarvarya, i§te
ziyana ugrayanlar onlar oldular."
Dinlerinde ve diinyalarmda tam bir hiisrana dii§tiiler, yoksa iddia ettik-
leri gibi Hz. Suayb ve O'nu tasdik edenler degil. <;unkii onlar diinya ve ahi-
rette kazan<;h oldular.
i§te buna tenbih ve hiikiimde miibalaga i<;in '~~uayb't yalanlayanlar''
ifadesi iki defa tekrar edildi.
Jlij 1; ~~C. JP "~uayb onlardan yiiz ~evirip §fiyle dedi:"

l
93-
~) 9 ':; L:i-? ~\ liJ V_ji 4 "Ey kavmim! Ben size Rabbimin me-
sajlanm ula§ttrdtm."
it
~ ~j "Ve size nasihat ettim."

t. / , ,. ' , , ,. , ,. ,.,.
~~ lS vJ.9 ~ ~I ~ "Arttk kafir bir kavme hen nastl acmm?"
Onlar, kiifiirleri sebebiyle ba§larma gelen boyle bir felaketi hak ettikle-
rinden dolayi arkalarmdan iiziilmeye degecek kimseler degillerdir.
Veya boyle demesi, onlar hakkmda <;ok iiziilmemesinin mazeretini ifa-
de etmek i<;indir. Yani, "ben dini tebligde ve uyarida bulunmakta iizerime
dii§eni yaptlm. Nasihat etmekte ve §efkat gostermekte biitiin gi.iciimii kul-
landim. Arna siz benim soziimii tasdik etmediniz. Bu durumda ben size
nastl iiziileyim."
94- /~1~ ~:..q" ~L.:z"LJL
~ -' / • •~
t-:1 :.\ !JJ;_f\T\/ C>;J ~ ;.;
., -: ~ ,, ..~ c5i
~ _)l l.4"-' "Biz hang i 0
:: •
0
,,,.. ~,,,..
beldeye bir peygamber gonderdiysek, onun halktm mutlaka yoksul-

luk ve darltkla stkmt§tzdtr."
~Y, ~ ~ ;j "Ola ki yalvanrlar diye."

,,,.. .... 0 ,,,.. / ,,,.. ,.....o .:ii J
95- ~I ~~; ~ ll <JLS::.4 8--4 ~ "Sonra kotiiliigiin yerine iyilik (bolluk)
getirdik."
Sonra i<;lerinde bulunduklari bela ve §iddet yerine selamet ve geni§lik
verdik, boylece her iki durumla da onlari denedik.
\~ J.>- "Oyle ki ~ogaldtlar."

Bu c;ogalma, sayica ve imkanlar itibariyledir.

~ / l 0,... J,,..
~l:}:!Jlj ~l~I lj~'ql cf.A jj l}l.9j "Ve "Atalanm1za da boyle darhk ve

geni§lik dokunmu§tu" dediler."
Bunu, Allahm nimetine nankorliik yaparak ve O'nu hatirlamayi unuta-
rak soylediler. Boyle durumlan zamarun bir adeti itikad ettiler, "zaman in-
sanlar arasmda boyle darhk ve geni~lik meydana getiriyor, bizim ba~1rmza
gelen atalanrmzm da ba~ma gelmi~ti" dediler.
~.J/ ~ ~ ~ ~ j ~ ~ ~J;:_ Ll "Derken hi~ farkmda olmadtklan bir

strada ans1z1n onlart yakaladtk."
.... 0 ,,,. .... ,,,.,,,. .... ~ J l .J 0 ,,.. / ~ ,,,.. ,,,.
96- vf'.)
· '1\".J ~\~""J\ ~ ~l5/ i,dC. ~ 1° .... I_, I.r4
•"I ,c~'.:t\ I~\
u- 01 y.J
°\"
0
_, ~ " f. r;:- ~ .J 1,.;;1_r

"0 beldelerin halkt iman etseler ve giinahlardan korunsalard1, elbet-
te iizerlerine gokten ve yerden bereketler a~ardtk."
Sayet o beldelerde ya~ayanlar, kiifiir ve isyanlan yerine iman etseler, gii-
nahlardan sakmsalardi onlara hayirh ~eyleri bolca verirdik ve her taraftan o
hayirh ~eyleri kendilerine kolayla~tmrdik.
Denildi ki: Serna ve arzm bereketinden murat, yagmur ve bitkidir.
,,,.. 0 J / ,.,. 0 ,,,. ,,,..,,,. ~,,,.. l
0~ lyl5 ~ ~ ljl;_L; 1}.J5 ~j "Lakin yalanladtlar, biz de

onlan yapttklanyla ktsktvrak yakaladtk."
Lakin onlar peygamberleri yalanladtlar, biz de i~lemi~ olduklan kiifiir ve
giinahlar sebebiyle onlan ~iddetle cezalandirdik.
._,.
97- ~~\I ~j \5~ 8~ r.£I4 ~I lSjj1 ~I ~Lll "o beldelerin aha-

lisi, gece uyurlarken kendilerine azab1m1zm gelmesinden emin mi
oldular?"
Ayet, iki ayet oncesinde gec;en "Ve "Atalanrmza da boyle darhk ve
geni§lik dokunmu§tu" dediler" ciimlesine atfedilmi~tir. Arada yer alan-
lar birer ciimle-i muteriza, yani ara ciimlelerdir.
,,,. 0 J 0 0 o,,; JO J ,.. ,,.. ,..
98- 0.f.•4 ~j ~ 8~ 1;.£I4 01 lS~I ~I ~I jl ''Yoksa o belde-

lerin ahalisi, giindiiz vakti eglenirlerken onlara azab1m1zm gelme-
sinden emin mi oldular?"
Onlar giindiiz vakti gafletle eglenirlerken veya kendilerine fayda verme-
yecek ~eylerle oyalarurlarken azab1m1zm kendilerine gelmesinden emin mi
oldular?
CJ. o J ,,,, ,...,..
99- ~I fa l~l.91 "Allah'm tuzagmdan emin mi oldular?"
"Allahm mekri" (tuzagt), Allah.in kul ic;in istidrac;ta bulunmas1ru ve

ummadigi yerden yakalamas1ru anlatan bir istiaredir.
t_
fj.ijl \11 '1i1 ~ &44 ~

(;i I
~.J~lJI "Hiisrana ugrayan topluluktan

ba~kas1, Allah'm tuzagmdan emin olmaz."
Onlarm hiisram,
-Kiiforleri,
-Tefekkiir etmemeleri
-Ve ibret almamalandir.
0yj. ~~ ~ rJ jl "Oncekisahiplerinden
,... ,,,..,,,.o,...J ~ ,,,..,,..
100- ~I~~ ~_)\fl

sonra yeryiiziine varis olanlara hala ~u belli olmad1 m1:"
(.. J J ,.. ........... .... 0 /
~y~ ~\~:;,I ~l.!,.j jJ 01 "Eger biz dilersek onlari da giinahlarm-

dan dolayt musibetlere ugrat1riz!"
Onceki devirlerde gelip gec;enlerin diyanna mirasc;1 olanlar ~unu anla-
madtlar rm ki, biz istesek oncekilere musibet verdigimiz gibi, onlara da yap-
tiklan giinahlara kaqihk olarak musibetler veririz.
J J I o ,,
~yli J" ~j "Ve Biz onlarin kalplerini miihiirleriz."

~~ ~ r~ "Boylece onlar i~itmezler."
Biz onlarm kalplerini miihiirleriz de, anlayacak ve ibret alacak ~ekilde
duymazlar.
c 0.... ,,,,. / J / J 0 ,... 0
'
101- ~~I ~ ~ ~ ~_µJI ~ "i~te o beldeler ki, sana onlarin
haberlerinden bir ktsrmm anlattyoruz."
"0 beldeler" ifadesinden murat, iistte zikri gec;en beldelerdir.
c. 0 J 0 ,...,,..
s-'~~ ~~ ~~~ .il.Jj "Andolsun ki, peygamberleri onlara apa-

~tk deliller (mu'cizeler) getirmi~lerdi."
J'J. / ;: ;: ; / J J .... /
J.;.9 ~ \}..15 ~ \~~ lyl5 W "Fakat onceden yalanladtklarma

iman edici olmadtlar."
Peygamberleri onlara mu'cizeler getirmi~lerdi, ama onlar buna inanma-
dtlar.
Peygamberler gelmezden once de bunlara inanrruyorlarch. Apa<;1k ayet-

leri yalanlama iizere hayatlan devam etmekteydi.
Veya mana ~oyle de olabilir:
"Peygamberler kendilerine geldiginde yalanlachklarma, omiirleri boyun-
ca da iman etmediler. 0 peygamberlerin devam eden davetleri ve pe~ pe~e
gelen ayetleri (mu' cizeleri) onlarda bir etki yapmach, inanmadtlar.
Ayetteki J lam harfi, hem bu nefyi te'kid eder, hem de onlarm imana
miisaid olmadiklarma delalet eder. \:iinkii kiifiirde <;ok ileri gitmi~lerdi ve
kalpleri de miihiirlenmi~ti.
6kl ~..15 "i§te o kafirlerin kalplerini Allah

,,, 0 JJ l , 0 ,,,.. , /
0:~l.5:JI y __,li ~ :&I

boyle miihiirler."
Dolay1s1yla onlarm tabiatl, ayet ve uyartlara kar~1 yumu~amaz,
c
102- W ~ ~ jS'Y.,. ~~ j L4 j "Onlann ~ogunda, sozde durma diye
bir §ey bulmad1k."
\:iinkii onlarm <;ogu,
-Allahm ayetler indirerek,
-Ve deliller ortaya koyarak iman ve takva ile ilgili kendilerinden almi~ ol-
duklar1 ahdi bozdular.
Veya bir zararla kaqtla~tlklarmda korku i<;erisinde "Eger bizi bundan
kurtarirsan, andolsun ki, §iikredenlerden olacag1z." (Yunus, 22) deme-
leri tarzmda, Allaha verdikleri sozleri yerine getirmezler. 12
&. ~ ~ W~ )5\ \I~ j ZJ lj "Ger~ek §U ki, onlann ~ogunu yoldan ~tk

ml§ bulduk."
12 ilgili ayette gemiyle seyahat edenlerin durumu anlat:ilir. Keyifli bir seyahat ya-
parlarken, birden her taraftan dalgalar kendilerini ku~atlr. 0 zaman Allaha yone-
lip "Eger bizi bundan kurtanrsan, andolsun ki, ~iikredenlerden olacag1z"
derler. Arna Allah onlari kurtardigmda yine ta~kmlik yapmaya devam ederler.
llO. DERS
Hz. Musa ve Firavun
f
_j... .... ' \ .J
J!
0
103- ~Ylej 0~1 q~~ ~.f ~~ ~ \::.~ "Sonra onlann

arkasmdan Musa'yt ayetlerimizle Firavun'a ve onun yakm ~evresine
gonderdik."
Fars krallarma "kisra" denildigi gibi, Mis1r hiikiimdarlanna da "fira-
vun" deniliyordu.
1':.
~I~ "Tuttular o ayetlere zulmettiler."

Bunlardan, yani biraz once bahsi geyen peygamberler ve onlann iimmet-
lerinden sonra, mu'cizelerimizle Musa'y1 gonderdik. Bu ayetler (mu'cizeler)
son derece ay1k oldugundan iman etmeleri gerekirken, bunun yerine onla-
n inkar etmek suretiyle zulmettiler.
Bundan dolayi ayette "inkar ettiler" yerine "zulmettiler" denildi.
o 0 J ,,..,,.,, .... ,,,, Jo,..
~~I ~~ 0l5 ~ ~l.9 "~imdi hak, o miifsitlerin aktheti nastl

oldu!"
[. ,,, 0 ,. "' J ,,.. ,,,
104- ~WI yj ~ J~j ~! 0~1 ~ ~.f Jlij ''Ve Musa dedi:

"Ey Firavun! ~iiphesiz hen alemlerin Rahhinden hir el~iyim."
,f~ 0 cZi J, .... ,.. } . . . ..,.... 0..... ~ ,.
105- J>JI ':1! '1l1 ~ J_,.gl ':1 01 ~ ~ "Bana yata§an, Allah hak-
ktnda ancak hak olant soylemektir."
Boyle demesi, muhtemelen risalet davasmda Firavunun Onu yalanla-
masma bir cevaptlr. Bunun zikredilmeyi~i, ayetin oncesinde onlarm ilahl
ayetleri yalanlamalarmm nazara verilmesindendir.
~j ~ ~ A ~ "Ger~ekten hen size Rahhinizden hir heyyine

(mu'cize) getirdim."
v
Jil~! ~ ~ ~.)Ll "Arttk israilogullanni henimle gonder."

Onlan serbest birak. Benimle beraber atalanrun vataru olan arz-1 mu-
kaddese donsiinler.
Firavun, israilogullanru kale yaprm~, agtr i~lerde onlan yah~tinyordu.
0
s:-.... ~ 0 J 0 / ,...
106- ~ ~l.9 ~~ ~.... ~

,,,., /
01 J\.9 "Firavun dedi: Eger bir ayet getir-
/
diysen onu goster."
~~W:JI ~ l:: ~s 0! "Eger dogru soyleyenlerden isen."

Seni gonderenin nezdinden bir mu' cize ile gelmi~sen, yarumda goster ki
dogru oldugun ortaya <;Iksm.
(. ... , -- -- lo,- --
107- ~ 0~ ~ l~!-9 ~~ ~l.9 "Bunun iizerine, asastm yere bt-

,
raktt, o da birden kocaman bit ejderha haline geldi."
Rivayete gore Hz. Musa asas1ru yere biraktigmda, asa agz1 a<;1k, riiylii,
deh~etli bir yilan oldu. iki <;enesi aras1 seksen aqm idi. Alt <;enesini yere iist
<;enesini de saraym suruna koydu. Sonra Firavun'a yoneldi. Firavun ondan
ka<;tl, altina pisletti. insanlar tam bir panik halinde ka<;1~ttlar. Yirmi be~ bin
ki~i hayatiru kaybetti. Firavun "ya Musa! Seni gonderen hakki i<;in bunu
al! Ben sana inaruyorum, israilogullanru da seninle gonderiyorum" dedi.
Bunun iizerine Hz. Musa ytlaru aldi, tekrar asa haline geldi.
t._
108- ~.f ~ ~\ ~:! ~ \~µ ~~ t)j "Elini koynuna soktu. <;1kardt-

gmda bakanlarm goziinii kama§ttran bir t§tk sa~tyordu."
Rivayete gore Hz. Musa esmer biri idi. Elini koynuna veya koltuk altina
sokup <;1kardigmda eli nurani bir beyazhga donii~rii, etrafa giine~ten daha
fazla 1~1k sa<;1yordu.
~ .... .... ~ .... ..... J. ,,,,. 0 ,,,. ....
109- ~ ?LJ lil 0! 0~1 ~j.9 ~ ~\ J\.9 "Firavun'un kavmin-

den ileri gelenler, "Muhakkak bu ~ok bilge bir sihirbaz" dediler."
Denildi ki: Firavunun <;evresindeki onde gelen topluluk Hz. Musa'run
durumu hakkinda me~veret yaptlmca, gorii~lerini boyle ifade ettiler.
Bu ifade Suara suresinde Firavunun sozii olarak nazara verildi, burada
ise onde gelen adamlanrun sozii olarak anlattldi. 13
(.
110- ~ .)l ~ ~ ~ 01 -1:~ "0, sizi arz1mzdan ~tkarmak istiyor."

0__,~G l~W "0 halde ne emrediyorsunuz?"
,,,.. .... / ..,.L... /
111- ~l>-\j ~ .)\ \}\.9 "Dediler: Onu ve karde§ini beklet."

") 0 0 ,,,..
~Al>- ~CW\~ ~.)\j "~ehirlere de toplaytctlar gonder."

' --
13 Bkz. Suara, 35.
tJJ J ,,.. Jo
112- c-) C. ._rl;i ~ !j_;4 "Biitiin bilge sihirbazlan sana getirsinler."

Hz. Musa hakkmda gorii~ birligine varchlar ve bunu Firavun'a bildirdi-
ler.
113- ~ Ji-1 ~ y>-!JI ~~ j ''Ve sihirbazlar Firavun'a geldi."

0 / .... J 0 / ,,. ,, ~ ........ ,....
~WI~ 8' 011?. \1 8 01 l}IJ "Galip gelen biz olursak bize mu-
1
hakkak miikafat var, degil mi?" dediler."

Ayetin bu kismi, sanki "Sihirbazlar Firavuna geldiklerinde ne dediler"
~eklinde bir sualin cevab1dir.
114- ~_)A~\\~
,.. 0 ....
r0 r J" / ,,,,.
JIJ "Firavun dedi: "Evet, 0 Zaman benim
yaktn ~evremden olacaks1mz."
o,, 0 0 / / J / 0.... 0.... J,,,..
115- ~I~ 0~ 01 ~ ~ 01 L:1 ~.f 4 l}IJ "Sihirbazlar

Musa'ya: "Ey Musa! Sen mi atarsm, yoksa atan biz mi olahm?" de-
diler."
Hz. Musa'y1 diledigini ses:mekte muhayyer birakmalan,
-Ede be riayettendir.
-Veya biiyiikliik gostermek i<;:indir.
Lakin kendi arzulan Hz. Musa' clan once hiinerlerini gostermek idi.
Bunu, "sen mi atarsm, yoksa atan biz mi olahm" derken de bir de-
rece hissettirdiler. \:iinkii ifadelerinde haberi elif-Iamli getirerek, fllide za-
ten "biz" manas1 varken aynca "biz" ifadesini kullanarak ragbetlerine dik-
kat s:ektiler.
c Jo.... .... /
116- 1_,.aJI JIJ "Musa, "Siz atm" dedi."
Hz. Musa'run oncelik hakkiru onlara vermesi, onlara kar~1 bir ikram, bir
tolerans olabilecegi gibi, once onlarm ne yaptigtru gormek ve kendine gii-
venmek de olabilir.
c:i ,... ,,,. o.... ,,,.. ,,.
~81 ~11.J~ ljAJI \ill "Ellerindekileri yere atttldarmda insanla-

nn gozlerini biiyiilediler."
Onlann gozlerine gers:egi ters yiiz ederek gosterdiler.
~fa ~lj "Ve onlan deh§ete dii§iirdiiler."

Onlan ~iddetli bir ~ekilde korkuttular. Anla~tlchgma g6re, zaten niyetleri

de buydu.
: .. ~
1
k
j ~ j "<;ok biiyiik bir sihir gosterdiler."
Rivayete gore kalm ipleri ve uzun degnekleri yere birakttlar. Bunlar va-
diyi dolduran birbiri iistiine y1gtlrru~ ytlanlar gibi goriildii.
<!:...,.. o,... 0 .... l .....
117- !J~ ~I 01 ~y ~1 Q.>- jlj "Biz de Musa'ya "asam yere bt-

rak" diye vahyettik."
S J o J,,..o,,,.. ,,,. ,,,.
0A4 Lo~~ 1~1-9 "Bir de ne gorsiinler, asa onlann uydurduk-

lanm yakalaytp yutuveriyor!"
Rivayete gore, Hz. Musa'nm ytlaru onlarm iplerini ve degneklerini ya-
kalayip yuttuktan sonra orada bulunanlara yoneldi. Bunun iizerine kac;ma-
ya ba~ladtlar, tam bir panik hali ya~adtlar. Pek c;ok insan hayatiru kaybetti.
Sonra Hz. Musa ytlaru eline alch, tekrar asa haline dondii. Bunu goren si-
hirbazlar "bu bir sihir olsaych iplerimiz ve degneklerimiz ortadan kaybol-
maz, kalirlarch" dediler.
s .J J. ..... ......... ~
<JM lyl5 Lo ~j J;jl (:!~ "Boylece hak ortaya ~tktt ve on-
0 ..... ,,.,,
118-
larm biitiin yapttklan bo~a gitti."
Boylece, yapmi~ olduklan sihrin ve muarazarun bo~ oldugu anla~tlch.
c .
-; · ~ lffil"
119- rj-!.f . .J J.m.::A
,, I.r.::--"
_,1:.i "Orada mag"'lup oldular ve kiiriik
~
\
dii~tiiler."
Boylece zelil ve peri~an oldular.

Veya zillet ve peri~aniyet ic;inde ~ehre dondiiler.
Zamir, Firavun ve kavmine aittir.
r_ J. OJ
120- ~~L.;, o~I ~lj "Sihirbazlar hep birden secdeye kapan-

dtlar."
Hak onlara galip geldi, oyle ki secdeye varmaktan kendilerini alamach-
lar.
Veya Allah boyle yapmalanru kendilerine ilham etti, buna sevk etti. Ta
ki Firavun bunlarla Hz. Musaya galip gelmek isterken i~ tersine donsiin,
tam bir maglubiyet ya~asm.
,Veya bu ifade onlarm secdeye varmalanrun siir'at ve ~iddetini anlatmak

ic;indir.
y ~ 81 l}l.9 "Dediler: Afemlerin Rabbine iman ettik."

y ,,,. 0 ..... ' .............
121- ~WI
122- 0.J~j ~ y y.J "Musa'run ve Harun'un Rabbine."

Once "alemlerin Rabbine iman ettik" dediler. Bundan Firavunu kas-
tetmediklerini gostermek ic;in de "Musarun ve Harunun Rabbine" ifa-
desini ondan bedel olarak getirdiler.
[. J ,,,,. ,,... ..... l 0 ,. . . ,... ,,,. \ J ,,,. ,,,.
123- ~ 0~1 01 J;9 ~

1;:e 41 0~1 Jl.9 "Firavun dedi: Ben size izin
vermeden Ona iman ettiniz ha!"
Firavunun "O'na iman ettiniz ha!" deyi~i inkar ic;indir. Yani "nastl
olur da inarurs1ruz?" manas1 ta~1r.
<!:.,...,,,.. 0 ° J .... 0 ,...,... t;J
~I \.t ~ l_P.-~ ~~I ~ ~ ~~ ~ I.Lb 0! "~iiphesiz bu, halkt

yerinden ~tkarmak i~in sizin ~ehirde kurdugunuz bir hiledir."
0~ J _;...j "Sonra bileceksiniz!"

Yani, yapttgtruzm aktbetini bileceksiniz!
Bu, miicmel bir tehdittir. Ayetin devammda bu ~oyle tafsil edilir:
,,.. J .... ,,,.. J. / ~ ""' ,...J
124- ~~ ~ ~.)lj ~+11 ~'l "Elbette ve elbette ellerinizi

ve ayaklanruz1 ~aprazlama kestirecegim."
.... J ~ fjJ J ,,,. J
~I ~ 'l ~ "Sonra da hepinizi asttracag1m."
Sizi zillete diic;ar etmek ve emsalinize de gozdagt vermek ic;in hepini-

zi asttracag1m.
Denildi ki, bu ~ekilde idam etme i~ini ilk ba~latan Firavun oldu.
Allahu Teala bu ~ekilde cezay1 e~ktya ic;in uygun gordii. Boyle bir ceza
verilmesi, onlarm ciirmiiniin biiyiikliigunii gostermektedir. Ve Allah e~kt
yahgt "Allah ve Rasuliine harp a~mak" ~eklinde isimlendirdi. Lakin ilahi
hiikiimde cezarun uygulanmas1 kademeli bir ~ekildedir. Hemen bir defada
el ve ayaklan c;apraz kesilmez. Bu da O'nun rahmetinin biiyiikliigiinii gos-
termektedir.
s ..
125- 0..f.!B qj J! G! l}l.9 "Onlar da: ~iiphesiz zaten biz Rabbimize
l· """'" ,,,L.,,,.
donecegiz" dediler."
Yani, "oliimle her hal ii karda Rabbimize donecegiz. Dolayis1yla senin

tehclicline aldirmlyoruz !''
Veya "eger bu decliklerini yaparsan biz Rabbimize ve O'nun verecegi
sevaba donmii~ oluruz." Sanki boyle cliyerek Allah'a bir an once kavu~ma
arzularllli ifade ettiler.
Veya, "senin de bizim de donii~iimiiz Rabbimizeclir. 0, aramlzda hiik-
medecektir."
126- 8~~ W
..ro , ,.
qj 94~ 81 01 ~! ~ r§~; l4j "Senin bize ktzman
\ ..: l o ,,, ""-" ,,.., ,,.
da strf Rabbimizin ayetleri gelince onlara iman etmemizden dola-

ytdtr."
Senin bizimle ilgili kizdigm ve inkar ettigin ~ey, en hay1rh amel ve en ~e
refli paye olan Allaha imarum1zdir. Senin nzaru gozeterek bundan vazge-
c;ecek degiliz.
Sonra Allaha yonelip ~oyle dua ettiler:
l_p \~~C. t}\ l:qj "Ey Rabbimiz! Uzerimize sabtr yagdtr."

"Gokten yagan yagmur gibi iizerimize sab1r yagdir."
Veya "bizi giinahlardan tertemiz kilacak bir hal bizlere ihsan et." Yani,
Firavunun tehclidine kar~1 sab1r kuvveti ver.
t -;;,
~ 8 jij "Ve Sana teslim olan kimseler olarak camrmz1 al."
Denilcligine gore, Firavun onlara decligini yapti.
Baztlan ise, " ... onlar size eri~emeyecekler." (Kasas, 35) ayetinden de-
lil getirerek, onlara bir ~ey yapmadigtru soylediler.
,,.. / J ,.,. 0 ,,.. ,..
127- 0~1 ~j.9 ~ J\.JI Jl.9j "Firavunun kavminden ileri gelenler

dediler ki:"
..:'
~J
51::-: t\ -- !J--.J l;--
..J
· 0
c...)'f' .J
\/U-- IJ Ll
-- ..,,
~YJ 0
::"
~ ..r
• _..:., ~ 'jj\ "Seni ve ilahlanm
J
terk etsinler de yeryiiziinde fesat ~tkarstnlar diye mi Musa'y1 ve kav-

mini serbest btrakacaksm?"
"Musa ve kavmi, insanlan senin aleyhine gec;iriyorlar, sana muhalif ol-
maya c;agtnyorlar. Onlan bu ~ekilde yeryiiziinde fesat c;1karmaya ml terk
edeceksin?''
"Firavunun ilahlar1" ifadesi onun mabutlanru ifade eder. Denilcligine
gore ytldizlara tap1yordu.
70 (f) Beydavi Tefsiri
Yine denildigine gore kavmi ic;in putlar yaptirrm~ ve bunlarla kendisine

yak.la~tlmas1 ic;in onlara tapmalanru emretmi~ti. Bundan dolayi "Ben sizin
en yiice Rabbinizim" (Naziat, 24) demi~ti.
c
~~~ ~j ~~qi J:~! ~. Jli "Firavun dedi: Onlarm ogullanru
oldiirecegiz, kadtnlanru hayatta btrakacagtz."
Daha once yaptlgtmlZ gibi, onlarm erkek c;ocuk.lanru oldiirecegiz, ktz
c;ocuk.lar1ru sag birakacagtz. Ta ki bizim onlar iizerindeki kahr ve galebemi-
zin devam ettigi bilinsin. Musa'run, miineccim ve kahinlerin haber verdik-
leri "saltanatlrmza son verecek c;ocuk" oldugu tevehhiim edilmesin.
0__,~Li ~..,;.; ~V "Ve biz onlar iizerinde kahredici bir iistiinliige sa-
hibiz."
Biz onlara galibiz, onlar ise bizim elimiz altinda mahkumdurlar.
128- ~_;.aj ~..f Jli "Musa, kavmine dedi ki:"

Kavmi Firavunun sozlerini duydugunda rahats1zhk duyunca, Hz. Musa
onlan teskin ic;in boyle dedi:
c ,
l__,~lj ~~ IJ ~ ~::~.\ "Allah'tan yardtm isteyin ve sabredin."
t.)i, -- -- -- 0 ~--
~ d' j ':11 0! "~iiphesiz ki yeryiizii Allah'mdtr."
.f
~~~ ~ ~~
--
&o ~~fi "Kullanndan diledigini ona miras~1 ktlar."

J
Hz. Musa'run bu ifadesi,

-Onlara bir tesellidir.
-Allahtan yardtm isteme emrini ac;iklamaktlr.
-Mesele hakktnda sebat gostermelerini telkindir.
...-: 0 J 0
~/-:~ 1J ~Wlj "Alabet miittakilerindir."
Ayetin bu ktsrm ise,

-Galip gelecek.lerini onlara vaat etmektir.
-Firavunun kavminin helak olup, onlarm diyanna kendilerinin varis ola-
caklan ~eklindeki vaadini hatirlatmakttr.
-Bunun tahakkuk edecegini bildirmektir.
..ro 0 ,...o,,,. ,. . !lJ ...L-,,..
129- F::~'"; Ll ~ ~j ~~ 01 ~ ~ ~~JI l)Li "Kavmi dediler ki:

"Sen bize gelmeden once de eziyet gordiik, sen geldikten sonra da."
Sen bize gelmezden once de evlatlarmuz oldiiriiliiyordu, sen geldikten

sonra da bir §ey de@.§medi.
vf'.J •
0
\f i ~· ~ ('~\.!.,.::_~-~ -- ,_,
r~~_,
~~ ~ ~
· ;11 ~~ ~\ r-:.J
~ ('~-- ~
~---
Jt_; "Musa dedi
ki: "Ola ki, Rabbiniz dii§maruruz1 helak edecek ve sizi yeryiiziinde
halife ktlacakttr."
Hz. Musa daha once kinaye yollu soyledigini, onlar bununla tatmin ol-
maymca ac;1ktan ifade etti.
"Ola ki" demesi, bizzat o giinkii muhataplarirun ml yoksa onlarin ev-
latlarirun ml bu miijdeye mazhar olacaklanru tam bilmemesinden olabilir.
Rivayete gore, Mis1r Hz. Davud doneminde israilogullarmm oldu.
~
0µ
J .... ,,,.. ,.,. J. 0 .....
~ )2.~:; "Boylece sizin nastl yapttg1mza bakacakttr."
Allah size bu imkaru verecek, ta ki §iikiir ve kiifran, taat ve isyandan ne

yaptigiruz1 gorsiin, sizden meydana gelen fiillere gore yaptiklanruzm kaq1-
ligtru versin.
130- ~\~\ ~ c..X'~;j 0-..~: \~ ~~ ~ J\ IJ~\ ~j "Ger~ekten biz,

Firavun siilalesini, ktthkla ve mahsullerden noksanla§tltarak ceza-
landtrdtk."
Allah onlan kitlikla cezalandirdi, yagmur ve sular azaldi. Aynca afetler-
le mahsullerini noksanla§tirdi.
"K1tlik" manas1 ayette "sinin" kelimesiyle ifade edilmi§tir. Bu kelime
"sene" kokiinden gelir. K1tlik ytlma "sinin" denilmesi s1kc;a o ytldan bahse-
dilmesinden ve olaylarm o ytla gore anlattlmasmdandir.
....
0.J:.;5~
cii Cii
r+W "Ola ki dii§iiniip ibret alsmlar."

cii ,..
Ta ki ba§larma gelen bu felaketin kiifiir ve giinahlarmdan dolayi oldu-

gunu anlaslnlar da ibret als1nlar ve bu §iddetli haller dolayis1yla kalpleri rik-
kat peyda etsin de Allaha s1gtns1nlar, O'nun nezdinde olana ragbet goster-
sinler.
~ .... J ,,.,. J. 0 0 ,,,. .....
131- ~~ 8 l}l.9 2>JI f-P~~ I~µ "Kendilerine iyilik geldigi zaman,

"i§te bu bizim hakktm1zdtr" dediler."
Kendilerine bolluk-geni§lik tarzmda iyilik geldiginde "biz buna layigtz,
bizden dolayi bu verildi" dediler.
..r .;::; ,.I..... J. 0
W ~j ~~I_,~ 4~; :. ~ 01.J "Ba§lanna bir kotiiliik gelirse

de, "i~te bu, Musa ile yanmdakilerin ugursuzlugu yiiziinden" dedi-

ler."
K1thk- bela gibi kotii bir hal geldiginde ise, "bu, Musa ve yarundakile-
rin ugursuzlugu" dediler.
Bu, onlann ne kadar kaba ve katl olduklanru vasfeder. c;unkii ba~a ge-
len ~iddetli haller -ozellikle de ayetleri (mu'cizeleri) gordiikten sonra- kalp-
leri inceltir, nefisleri itaate sevk eder, taassubu ortadan kaldmr. Onlarda ise
bu musibetler etkili olmadi, hatta musibetler geldik~e, azgmhklanru ve ba-
ttla dalmalanru artirdtlar.
-Meydana gelmesi i~in bizzat iradenin taalluku,
-Ve ~ok~a vuku bulmas1 sebebiyle ayette "hasene" "el-hasene" ~eklin-
de marife olarak getirildi.
"Seyyie" ise,
-N adiren olmas1,
-Ve bizzat degil tebei olarak kastedilmesinden dolayi elif-Iams1z ve ~ek
ifade eden "eger" lafz1yla nazara verildi.
~I ~ ~2l1 l.J! 'JI "iyi bilin ki, onlartn ugursuzlugu Allah katm-
dandtr."
Onlarm hayir ve ~errinin sebebi Allahm nezdindedir, o da Allahm hik-
met ve me~ietidir.
Veya mana ~oyle olabilir: Onlarm boyle kotii hallere maruz kalmalan-
nm sebebi, Allah nezdinde yazili olan amelleridir. 0 kotii ameller, kendile-
rini iizecek musibetlerin sevkine vesile olmaktadir.
.... ,,,, / /CJ/ \
0~ ':1 ~pl ~ j "Lakin onlarm ~ogu bilmezler."

Lakin onlarm ~ogu, ba~larma gelen hallerin Allahtan oldugunu veya
kotii amelleri yiiziinden bu hallere dii~tiiklerini bilmezler.
/ ,,,,. ,,,, ,,., "'Y .... ' 0,,.. J ,,.,.
132- -; · ""
~~
~ ~
~
0
• W I-:· \.j . . ~ ~\ 4J\ ~
~ ~ ,, .. ~ l;
0
"--' 8l;
...
I . . ~-::: I ·\L; . .
~ y J
"Ve sen
bizi biiyiilemek i~in her ne mu'cize/ ayet getirirsen getir, biz sana
inanacak degiliz," dediler."
"Mu'cize" demeleri Hz. Musa'run iddiasma goredir, yoksa buna inan-
diklarmdan degildir. Nitekim sozlerinin devammda inanmayacaklanru
a~1ktan ifade ettiler.
,,, / \ t';i ,.. ~ / ,JO 0 ,,,.. _,,. ~ / 0 _,,,.,.
133- ~ ~ 1..::)~\ . . .iJI . . ~ ~~\ -- l ~ ~ tI " ~I -- ~ 'I - 0 L; -'- \\

" " .. \ JL.: Ju----J y.r:-iJ ~ ~
c. ~ .)•L;
! d
"Biz de iizerlerine kudretimizin ayrt ayn alametleri olmak iizere tu-

fan, ~ekirge, bit, kurbaga ve kan gonderdik."
Tufan, onlan ku~atan, evlerini, mahsullerini bi.iri.iyen ta~km bir yagmur
veya sel suyudur.
Rivayete gore, sekiz gi.in boyunca her taraf kararnu~ bir ~ekilde dur-
maks1zm yagmur yagdi. Hic;biri evinden c;1kamadi. Su, evlerini bastl, ta bo-
gazlarma kadar su ic;inde kaldtlar. israilogullanrun evleri onlarm evleriyle
kan~1k olmakla beraber, bir damla bile su evlerine girmedi. Su, arazilerini
bastl, ekip bic;melerine ve tasarrufta bulunmalarma engel oldu. Bu durum
haftalarca devam etti.
Bunun i.izerine Hz. Musa'ya, "Rabbine dua et, bu durumdan bizi kur-
tarsm, sana inanacagtz" dediler. Hz. Musa Allaha dua etti, Allah da bu mu-
sibeti onlardan kaldirdi, daha once hie; gormedikleri ~ekilde bol mahsul
verdi, ama onlar iman etmediler.
Allah da onlara ~ekirge gonderdi, c;ekirgeler onlarm ektiklerini, mey-
velerini, yiyip bitirdi. Sonra kaptlar1, c;attlan, elbiseleri yemeye ba~ladtlar.
Korkuyla ikinci defa Hz. Musa'ya s1gmdtlar. Hz. Musa dua etti, sahraya
c;1kti. Dogu ve bati tarafma i~aret etti, c;ekirgeler geldikleri tarafa dondi.iler.
Firavun ve adamlan yine iman etmedi.
Allah bu defa kendilerine bit gonderdi. Bitler, c;ekirgelerden arda ka-
lanlan yediler. Yemeklerinin ic;ine di.i~i.iyor, elbiseleriyle derileri arasma giri-
yor, kanlanru emiyorlardi. Yine Hz. Musa'ya mi.iracaat ettiler, O'nun dua-
s1yla bu afetten kurtuldular. Bunun i.izerine dediler ki: "Artik tahakkuk etti
ki, sen bir sihirbazsm."
Sonra Allah onlara kurbaga gonderdi. Kurbagalar her tarafi istila etti,
· oyle ki bir elbiseyi veya yemegi ac;salar oradan kurbaga c;1kiyordu. Yatakla-
r1 kurbaga ile doluydu. Kurbagalar, yemek pi~irilirken kaynayan tencereye,
konu~urlarken de ag;tzlanna atliyordu. Korkuyla yine Hz. Musa'ya vardtlar,
yalvardtlar. 0 da kendilerinden ahitler aldi ve Allaha dua etti, Allah bu mu-
sibeti de kaldirdi, ama ahitlerini bozdular.
Sonra Allah i.izerlerine kan gonderdi, sulan kana doni.i~ti.i. Hatta onlar-
dan biri israilogullanndan biriyle ayru kab1 kullandiklarmda kendisi kulla-
runca kan oluyor, digeri kullarunca su akiyordu. Yine onlardan biri israilo-
gullarmdan birinin agzmdaki suyu emse, bu su kendi agzmda kana doni.i-
~i.iyordu.
"Kudretimizin ayn ayn alametleri olmak iizere"

Bunlar apac;1k, mufassal ayetlerdi. Akh ba~mda biri, bunlarm Allahm

ayetleri (mu' cizeleri) ve onlardan intikam almas1 oldugunda asla tereddiite
dii~mezdi.
Bu ayetlerin mufassal olmas1, onlann hallerini denemek ic;in boliim bo-
liim gelmesinden dolayi olabilir. Her biri arasmda bir ay siire vardi ve bir
hafta boyunca devam ediyordu.
Denildi ki: Hz. Musa sihirbazlara galip geldikten sonra onlann ic;inde
kaldi. Bu mu' cizeler bu siire zarfmda meydana geldi.
~r. ~ ji 1)\.S'j l3~li "Arna onlar kibirlendilerve miicrim bir

kavim oldular."
134- ~JI r=t:lc. c!j Wj "Ne Zaman ki azap iizerlerine ~oktii."

Ayette ifade edilen "ricz"den (azaptan) murat, biraz once tafsil edilen
musibetlerdir.
Veya, bunlardan sonra Allahm onlara gonderdigi taun felaketidir.
if' ~ ~j 8
c:.... .... .... J ....
!J~ el ~ y ~ l}li "Dediler ki "Ey Musa! Sana

ol~n ahdi hiirmetine bizim i~in Rabbine dua et."
Cenab-1 Hakkm Hz. Musa nezdindeki ahdi:
-Ona verdigi niibiivvet,
-Dua ettiginde icabette bulunmas1 olabilir.
a ~jJ _}.-JI ~ l:: ~ ~ S 0;1 "Eger bizden bu azab1 kaldmp uzak-

la~ttnrsan, yemin olsun ki, sana kesinlikle iman edecegiz."
c
~1~1 ~ & ~jJj ''Ve kesinlikle israilogullanm Seninle bir-
likte gonderecegiz."
,,.. ,.,. ,,.. ,J. ,,.. ~ " / ,,.. ,,... ....
135- <Jfo ~1~1 ~~~~~I J1 _}.-JI r-+~c. ~Lill "Ne Zaman

ki, belli bir siireye kadar onlardan azab1 kald1rd1k, derhal yeminleri-
ni bozdular."
Bu siireden murat, Kiztldenizde bogulmalan veya oliimdiir.
Denildi ki: Bundan murat, kendilerinin belirledigi bir miiddettir.
,,.. J .... , til ,,.. ~.... 0 0 0 ,,.. ,... .... 0 ....
136- -:
~
\~\$. t-:~;:. I ·l5--
~ y .J
'.:'. J\ J ~8 J--~l.9 I~
F u:- ,.
I _..JS
l-: ~ ;;::;L;
8l.JL
-- .. ; Y.
" /
~L
I " ;
"Biz de, ayetlerimizi inkar ettikleri ve onlardan gafil olduklan i~in
kendilerinden intikam ald1k da hepsini denizde bogduk."
Onlann suda bogu.Iarak cezalandmlmalan,

-Ayetleri (mu' cizeleri) yalanlamalan,
-0 ayetler hakkmda dii~iinmemeleri, onlardan gafil olmalar1 sebebiy-
le idi.
137-\.:S"l.;
.,.
"t\I~-: ~--.J i..rf'°\fl~
.J • '-5';' ~-? .J '-'-? Li4~r " Y~lS~~,.U1--~~t\\J""l"
l;_1;·n \ .r .J.J .J
~ ''Ve o htrpalarup ezilmekte olan kavmi de arzm bereketle donat-
ttg1m1z dogusuna ve battsma miras~1 yapttk."
Kole olarak kullarulan, erkek evlatlan bogazlanan o mazlum kavmi, ar-
zm dogulanna ve battlarma varis ktldtk.
Arz'dan murat Sam bolgesidir. Firavun ve Amalika sonras1 israilogulla-
n buralara hakim oldu ve c;evreye de geni~leme imkaru buldular.
Buralann miibarek olmas1, verimli araziler ve gec;im rahathgt yoniiy-
ledir.
J
,,,. \ . l 0 ,.. J ,.. 0 ,..
l.J~ ~ ~ly.;i! ~ ~ ~\ ~.) ~ l" :~j ''Ve boylece sa-

b1rlar1 sebebiyle, israilogullanna Rabbinin o giizel kelimesi tamam
oldu."
Cenab-1 Hakk'm onlara olan kelimesi, "Biz ise, istiyorduk ki arzda
ezilmekte olanlara liitufta bulunahm Ve onlan onderler yapahm ve
onlan varisler yapahm. Ve arzda onlan hakim ktlahm, Firavun ile
Haman ve ordulanna, onlardan ~ekinmekte olduklan ~eyi gostere-
lim." (I<asas, 5-6) ayetlerinde bildirilen durumdur. Orada vaat edilen durum
aynen tahakkuk etti.
Zorluklara kaq1 sab1r gostermeleri sebebi ile bu ilahl vaade nail oldular.
,.. J J,,.... ,.,. J. ,,,,,,.. ,.,.
0~ ~ lyl5 l4j ~ j.ij 0~ 1f:.~0l5 l4 lj_:;~j ''Ve Firavun ve kav~

minin yapageldikleri sanat eserlerini ve diktikleri binalan yerle bir
ettik."
Firavun ve kavminin yaptiklar1 ko~kleri, mamureleri yerle bir ettik.
Keza, Haman'm yaptlgt kule gibi, yiikselttikleri binalan ve bahc;eleri ha-
rabeye c;evirdik.
lll. DERS
Hz. Musa'n1n Kavmi
138- ~I ~lr:il ~ ~jj~ j ''Ve israilogullanm denizden ge~ir

dik."
Bu ayet ve devanu, Allalun kendilerine o kadar biiyiik nimetlerle ikram-
da bulunmasma ve nice ayetler (mu'cizeler) gostermesine ragmen, israilo-
gullanrun yapnu~ olduklar1 yirkin i~leri nazara verir.
Bunlarm anlattlmas1,
-Hz. Peygamberi, kavminden gordiigu durumlara kar~1 bir tesellidir.
-Aynca nefis muhasebesi yapmaktan ve kendi hallerini gozden geyir-
mekten gafil olmamalan iyin mii'minlere de bir uyandir.
Rivayete gore, Firavun ve kavminin helakinden sonra Hz. Musa yarun-
dakilerle beraber a~ure giinii denizi geyti, o giiniin arusma oruy tuttular.
~ ,,,. .... ...a.... / J J , ,.,. ' ,,,,,, .... ,,,. i
~ v~I ~ 0_A vJ.9 ~ l_J;l.; "Derken kendilerine mahsus bir

talom putlara tapan bir kavme vardtlar."
Denildi ki: S1gir heykellerine tap1yorlardi. Bahsedilen kavim ise, Hz.
Musaya kendileriyle sava~mas1 emri verilen Amalika idi.
;:;. \ .... .... \ .... 0 .J ....
~\ ~ W" 4-ll 8 ~I ~.Jo 4 l_,JIJ "Dediler ki: Ey Musa! Onlarm

ilahlar1 gibi, Sen de bize bir ilah yap!"
ZJ ~ fj.i ~ l J~ "Musa dedi: Siz ger~ekten cahillik eden bir

kavimsiniz."
Bu kadar biiyiik ayetler (mu'cizeler) gordiikten sonra onlardan gelen bu
teklif kar~1smda Hz. Musa onlan mutlak bir cehaletle niteledi, yaptiklanrun
aktldan uzak oldugunu te'kidli bir iislubla ifade etti.
,.,.. J J. ,... ~ ...,..... j ~
139- 0µ lylS L4 ~~j ~ ~ L4 ~ ~~~ 01 "~iinkii §Ukimsele-

rin i~inde bulunduklan, yok olmaya mahkftmdur ve biitiin yapttklan
battldir."
Yani, Allah onlarm dinini ortadan kaldiracak, putlanru kmp parya par-
ya yapacak.
Bununla Allaha yakm olmay1 kastetseler bile, yaptiklan bu ibadet battl-

dir.
Yaptlan bu te'kidler, ic;lerinde bulunduklan hal sebebiyle bu kavmin
mutlaka helak olacaklarma ve biiti.in yaptiklarmm bo~a pkacagma tenbihte
bulunarak, israilogullanru Hz. Musa' clan talep ettikleri ~eyden nefret ettirip
uzakla~tlrmak ve sakmdirmak ic;indir.
,... 0 .... J ,,,,. ;;jj ,,.. l J .... j, .... , , . ,... ,...
140- ~WI ~ ~ ~j 4J1 ~I ~\ ~I Jli "Dedi: Sizi

alemlere iistiin ktldtgt halde, hen size Allah'tan ba~ka ilah rm ara-
rim?"
Allah size ba~kalanna vermedigi ozel nimetler vermi~ken sizin ic;in Al-
lah di~mda bir mabut mu aranm?
Ayette onlann koti.i muamelesine bir tenbih.vardir. Sayle ki:

Allah, s1rf bir liituf olarak, ba~kalarma vermedigi nimetleri onlara ver-
mi~ken, tutup da mahlukatindan en degersiz bir ~eyi (putu) O'na ortak
yapmak istediler!
,.,. l J 0 .... 0
141- 0 J.'-1 ~I ~ f-5~1 ~lJ "Hani sizi Al-i Firavundan kurtarm1~-

t1k."
(.. .... 0 . J /
y _H "Size azabm kotiisiinii yap1yorlard1."

~ll;J\ ~yr
J ,.,. J ,... ,,,.. J. /
rs~~ 0~j rs~ql 0}=~ "Ogullarimz1 oldiiriiyorlar, kadmlari-

mz1 hayatta btraktyorlard1."
t J. -- J. 1
~ ~j ~ ~~ ~~ ~j "Bunda sizin i~in Rabbinizden biiyiik

imtihan vard1."
"Bunda" derken bununla hem kurtarmak, hem de azap anla~tlabilir.
Birinciye gore mana, "bunda sizin ic;in biiyiik bir nimet vardi."
ikinciye gore ise, "bunda sizin ic;in biiyiik bir mihnet (c;ile) vardi."
142- il;J ~ ~ y ~~ j j ''Ve Musa'ya otuz gecelik bir siire tayin

ettik."
~ ~l: ~ ~Hj ''Ve on gece daha ekledik."
" ,.
Rivayete gore bir ay Zilkade ve on giin de devammdaki Zilhicce ay1dir.
i;,.,. ,.
p "Ve boylece Rabbinin mikatt (tayin ettigi va-
J. ,. ,.
U;.J ~jl ~ju~

kit) tam kirk gece oldu."
Rivayete gore Hz. Musa israilogullan daha Mls1rda iken Firavunun

helakinden sonra, onlara Allah'tan emir ve yasaklar ihtiva eden bir kitap
getirmeyi vaat ~tmi~ti. Firavun helak oldugunda Cenab-1 Hak'tan boyle
bir kitab1 istedi. Cenab-1 Hak da Onun otuz gi.in orm; tutmas1ru istedi. Hz.
Musa otuz gi.inii tamamladigmda agzlllin kokusu ho~una gitmedi ve mis-
vak kullandi, temizledi. Melekler dediler ki: "Biz senden misk kokusu kok-
luyorduk, sen ise misvak kullanarak bunu bozdun." Allahu Teala on giin
daha orm; tutmas1ru istedi.
Denildi ki: otuz giinii oruc,;: ve ibadetle gec,;:irmesi ic,;:in emretti, on giinde
ise Tevrat'1 indirdi ve O'nunla konu~tu
,... ,.... o.J o ,,.. ,... ,,.. ,,,,..
~lj ~j.9 ~ ~I 0J~ ~':I__ ~ .f Jlij "Musa, karde~i

Harun'a dedi: Kavmiin i~inde benim yerime ge~, 1slaha ~ah~."
Kavmim ic,;:inde benim halifem ol, onlarm i~lerinden 1slah edilmesi gere-
kenleri 1slah et veya 1slah edici ol.
~~\ ~ C:}'J.j ''Ve bozgunculann yoluna gitme!"

Yani, seni ifsada c,;:ag1ranlara itaat etme.
'1 .J !:ii...... / .,., .
143-~j ~j ~~ ~.f ~~ Wj "Nezamanki,Musa,mikattmt-

za geldi ve Rabbi Onunla konu~tu."
Allahu Teala, -meleklerle oldugu gibi- Tur'da Hz. Musa ile vas1ta-
s1z konu~tu. Bu konuda gelen rivayetlerde "Hz. Musa ilahl kelami her ci-
hetten i~itiyordu" denilmesi, O'nun kelam-1 kadimi (ezeli kelami) i~itmesi
mahlukatm kelamiru i~itmesi cinsinden olmadigma bir tenbihtir.
v ,;" ,.. J
yj
0,... - ,... ,... ,...
~~ ~\ ~-:?\ JL; ''Ya Rabbi, kendini bana goster, Sana nazar

edeyim" dedi."
Hz. Musa'run Cenab-1 Hakkm rii'yetini talep etmesi, riiyetullahm miim-
kiin olduguna bir delildir. C::iinkii peygamberlerin olmayacak bir ~eyi ve
ozellikle de Allah'1 bilmemeyi gerektiren bir durumu istemesi dii~iiniile
mez. Bundan dolay1dir ki Cenab-1 Hak "beni asla goremezsin" dedi
"ben asla goriilmem", "bana asla bakamayacaksm" demedi.
Bunda Cenab-1 Hakki gormenin goren kimsede baz1 ~artlan gerektir-
digine ve o vakitte Hz. Musa' da bu ~artlarm heniiz gerc,;:ekle~medigine bir
tenbih vardir.
Hz. Musarun kavmi "Allah'1 bize a~tk~a goster" (Nisa, 153) dediginde
Cenab-1 Hakkm bunu onlardan bir hata olarak gormesi riiyetullahl inkara
sebep olamaz. \:iinkii riiyetullah imkans1z bir ~ey olsaydi Hz. Musarun on-
lann cehaletini bildirmesi ve ~iiphelerini ortadan kaldirmas1 gerekirdi. Ni-
tekim "Ey Musa! Onlann ilahlan gibi, Sen de bize bir ilah yap!" (A'raf,
138) dediklerinde boyle yaprm~tlr. Hz. Musa kendisi karde~i Harun' a " ...
ve bozgunculann yoluna gitme!" (A'raf, 142) derken, tutup da kendisinin
kavminin yolundan gitmesi elbette dii~iiniilemez.
Cenab-1 Hakkin "beni asla goremezsin" cevabmdan riiyetulla-
hln imkans1z olduguna delil getirmek c;ok daha biiyiik bir hatadir. \:iin-
kii Cenab-1 Hakkin Hz. Musa'ya goriilemeyecegini haber vermesi O'nu
ba~ka zaman goremeyecegine, ba~kasmm O'nu goremeyecegine delalet et-
mez. Riiyetullahln imkans1z oldugunu ve bunun mutlaka boyle olmas1 ge-
rektigini soylemek, goz gore gore hakki kabul etmemek, rii'yetin gerc;egi-
ni bilmemektir.
~j j JLi "Allah dedi: Beni asla goremezsin."

(. ,,,.. ,.... ,,,. ,....,,,.. ,,,. ,,,.. o ,,,.. J 0 l
· '" J ~ ~ K4 ~
~ ":: I 0 L; I <-1\ JI--~
t:.. ~I ~.J
· <t " ''Ve lakin dag. . a bak'
0 0 0
,,.- ~
-- •
1.5;!..f .- .-
eger o yerinde durabilirse, sonra sen de beni goriirsiin."
Cenab-1 Hak bununla Hz. Musarun rii'yete giic; yetiremeyecegini beyan
etmektedir. Riiyetullahln dagm yerinde durmasma talik edilmesi de bunun
miimkiin olu~una delildir. \:iinkii miimkiin olan bir ~eye talik edilen bir
~eyin miimkiin olmas1 zaruridir. 14
~ .... 0 J 1 ... .. ..
lS~ ~ ~ ~j ~ L:..L9 "Derken Rabbi daga tecelli edince, onu
yerle bir etti."
Cenab-1 Hakkin daga tecellisi,
-Azametinin dagda zuhuru,
-iktidar ve emrinin ona yonelmesidir.
-Denildi ki: Allah daga hayat verdi, dag Allam gordii.
c
I~ ;o ~ y ~ j "Musa da baygm yere dii~tii."
Hz. Musa, gordiigu manzararun deh~etinden bayillp yere dii~tii.
14 Yani, haddi zatmda bu ilahl tecelli kaq1smda, dagm yerinde durmas1 miimkiin-
diir. Boyle olunca, bu ayeti riiyetullahm olmayacagma delil getirmek s1hhatli bir
istidlal degildir.
~~ JLi j Ul l ill "Aythp kendine gelince, "Sen siibhansm"

dedi."
,... ,,.. J. J
~ ! l.. :; "Sana dondiim."
Allalum, Senden izin olmadan boyle bir ~eyi istemeye cur' et etmemden
ve te~ebbiisiimden sana tevbe ettim.
0 J. ,... ~ .....
~_µJI Jjl l,;lj "Ve hen iman edenlerin ilkiyim."
Bunun tefsiri daha once gec;mi~ti. 15

Denildi ki: "Ben, Senin diinyada goriilemeyecegine ilk inanan kimse-
yim."
.i.
144- ~~j ~~~ !; ~01 Js. ~!:~h~I J! ~_; 4 Jt.i "Allah hu-
yurdu: Ey Musa! Sana verdigim peygamberlikle ve kelam1mla seni
insanlar iizerine se~kin ktldtm."
"Ben Seni zamarundaki kimselere iistiin biri olarak sec;tim."
~ J. ,... ,.. l 0 J /
~_,?L!JI ~ ;.?j ~1\.:4" l>J "Sana verdigime s1ms1kl sanl ve §ilk-

'
redenlerden ol!"
Rivayete gore, Hz. Musarun rii'yet talebi Arefe giinii oldu. Allah kendi-
sine Tevratl kurban bayranu giiniinde verdi.
c::. .... "' J. ~ 0.... 1} ,... ,.. "" J o,.., 0 ,,.. ,,,..
145- ..~ ~ 1C't ~ ... ~ ·,. ~ • :. 1< ~

• :. ~ .. \ .J . . Y .. ~ u ~ CY
I --t~\ l_5;,J 4J F·::s
•
. . "Ve
_J
/ / /
O'nun i~in o levhalarda ogiit olarak ve hiikiimlerin aynnttlanna dair

her §eyden yazdtk."
"Her §ey" ifadesinden murat, "dini konularda ihtiyac;lan olan her ~ey"
demektir.
Bu Tevrat levhalanrun on veya yedi oldugu rivayet edilir. Bu levhalarm
ziimriit, zeberced, ktrnuz1 yakut veya sert kayadan oldugu hakktnda fark-
11 nakiller soylenir.
J 0 J ,,..
~~ ~J.>J "Haydi bunlar1 kuvvetle al."

"Bunlan al" derken bundan murat Tevrat levhalar1 veya onlarda olan
her ~ey veya ilahi mesajlar olabilir.
Bunlann kuvvetle ahnmas1 ise, ciddiyet ve azimetle sahip c;1ktlmas1-
ru ifade eder.
15 Mesela bkz. En'am, 163.

./ ,,.; J.JO ,,,, ,..,. 0
~~ \__,..l>-4 cl4 _;.; .?lj "Kavmine emret, onlar da en giizelini al-

s1nlar."
"En giizelini als1nlar" ifadesi,
-Kar~1
koymak ve ktsas uygulamak yerine sabn ve afv1 esas almak gibi
durumlan ifade eder. Bunda, en efdal olaru yapmaya bir te~vik vardtr.
"Farkmda olmadan azap size ans1zm gelmeden once, Rabbiniz-
den size indirilenin en giizeline uyun." (Ziimer, 55) ayetinde de benze-
ri bir durumu goriiriiz.
-Veya bundan murat, "vacip olanlan (yaptlmas1· zorunlu olanlan) yap-
s1nlar" manas1dtr. ~iinkii vacip olan, digerlerinden daha giizeldir.
-Bundan muradtn mutlak manada giizellik olmas1 da caizdir. 0 da ken-
dilerine emredilenlerdir. N astl ki, "yaz, kt~tan daha s1cakttr" dedigimizde
aslmda bir tafdil soz konusu degildir.
/ 0 J J.
0-.. ~ ~·Lill jl~ ~~L:, "Size yakmda o fastklann yurdunu gosterece-

gim."
Bundan murat, Firavun ve kavminin Mts1rdaki harabeye donmii~ yurt-
lan veya Ad, Semud ve benzerlerinin menzilleri olabilir. Bunlarm gosteril-
mesi, Musarun kavminin ibret ahp yoldan c;1kmamalan ic;indir.
"Fastklann yurdu" ile onlann ahiretteki yeri, yani cehennem de kasi
tedilmi~ olabilir.
"Gosterecegim" ifadesi, "Ve o htrpalarup ezilmekte olan kavmi de

arzm bereketle donatt1g1m1z dogusuna ve battsma miras~1 yapttk."
(A'raf, 137) ayetinde anlattldtgt gibi, "sizi o diyarlara varis ktlacagtm" mana-
s1ru da ifade edebilir.
de hakstz yere kibirlenenleri, ayetlerimden uzak tutacagtm."

Kalplerini miihiirlemek suretiyle, afak ve enfiiste dikilen ayetlerimden
onlan c.;:evirecegim.
Boylece o ayetleri tefekkiir edemeyecekler, ibret alamayacaklar.
Su manaya da dikkat c;ekilmi~tir: ''Yeryiiziinde kibirlenenleri ayetlerimi
ibtal etmekten c;evirecegim. Ne kadar gayret gosterseler de hedeflerine va-
ramayacaklar. Ayetlerimi yiice ktlacagtm, o kibirlenenleri helak edecegim."
"Haks1z yere kibirlenmeleri" battl dinleriyle oviinmeleridir. Bu ise

aslmda oviiniilecek bir ~ey degildir.
c J ,, \ ~J 0
~ \~~ ':1 ~\ JS lj~ 0!j "Onlar biitiin ayetleri gorseler, yine de

onlara iman etmezler."
Onlar, her tiirlii musibet veya mu' cizeyi gorseler bunlara inanmazlar.
inanmamalan,
-inatlan,
-Hevaya uymalan ve korii koriine taklit ic;inde olmalan yiiziinden aktl-
larmm i~e yaramamasmdandir.
Her tiirlii ayeti gorseler yine iman etmeyeceklerini bildirmek, onlarm
ayetlerden c;evrilmesinin kalplerinin miihiirlenmesi yiiziinden oldugunu
anlatan gorii~ii te'yid etmektedir.
... ,, ~.J hl
~')L....;i ,, .. 'J .iJ
,, ..r l -:.
.et\ u-:::- I.Jf,.
0
,.,,., 00I ,, "Dog"ru yolu gorseler onu yol
\ \
edinmezler."
.;~ ~.J~ ~I ~ lj~

1 ,, \
0v "Egri yolu gorseler onu yol edinir-
ler."
,,.. J ,,.. l ~,... c;;,... ,,.. l
-; l~L,i; 1-::~::.
~ ~ y
I .ts',,.J 8\.JL I JJ5 ~;.
,, .. ;. Y.
° J.L ~~ "runkii onlar ayetlerimizi
,, 'f
inkar ettiler ve onlardan hep gafil idiler."

Yani, ilahl ayetlerden c;evrilmeleri
-Bu ayetleri yalanlamalan
-Ve bunlar iizerinde dii~iinmemeleri sebebiyledir.
<../' J ,... ,,.. , 0 ~ l . ;:;; ~
~~I~\ ~
147- ~ ;. _.,f':• ':11 ~W,,
o,, ,, .. ;. IY.JJS ~
,, ,,.J 8\.JL -; ...UI,,
\ j "Ayetlerimizi ve
ahiretteki kar§tla§mayt inkar edenlerin amelleri bo§a gitmi§tir."
Yani, amellerinden bir fayda gormezler.
~ J. ;,,..,, ~ .... 0
0M lyl5' l4 ':1! 0j~ ~ "Onlar ba§ka degil, strf kendi yaptikla-

rmm kat§thgm1 goreceklerdir."
u
148- jl_;. 4J I~~ r~!,;_ ~ ~~ ~ ~ y f_;.i ~lj "Musa'mn

kavmi, O'nun ardmdan siis taktlartndan yaptlmt§ bogiiren bir buza-
gi heykeli edinmi§lerdi."
Musanm kavmi, O'nun Tura gidi~inden sonra boyle yapnu~lardi.
A'raf Suresi - 111. Ders (f) 83
Bunlar, Mis1rdan c;1kmaya niyetlencliklerinde K.1btilerden baz1 zinet e~-

yalanru odiinc; altru~lardt.
Ayette bu zinet e~yalanrun israilogullarma nis bet edilmesi,
-Onlarm ellerinde olmasmdan
-Veya K.1btilerin helakinden sonra bunlara sahip olmalarmdandtr.
Bu siis e~yalanyla ruhsuz bir ceset ~eklinde buzagi heykeli yapttlar.
Rivayete gore Samiri bu heykeli yaptigtnda Cebrail'in atirun izi olan top-
raktan onun agzma birakti, o da canh bir hale gelcli.
Denilcli ki: Samiri, ozel bir sanatla bunu gerc;ekle~tircli. Riizgar ic;ine gi-
riyor ve ses veriyordu.
Yapan ashnda Samiri iken bunun hepsine nisbet edilmesi
-Buna raz1 olmalan yiiziinden,
-Veya bundan muradtn onlann ilah eclinmesi olmasmdandtr.
y
~
f-¥~ ':lj ~
,... ·"',,.. ,.,.
':1
CiJ,...
~\ \j~ rJI "0 buzagmm kendilerine bir

,,..,,..
soz soylemedigini ve bir yol gosteremedigini gormediler mi?"

Ayet, onlann dalalette a~1riligtru ve tefekkiirii biisbiitiin biraktiklanru
ba~larma vurmaktadtr. Yani, buzagt heykelini ilah eclinclikleri zaman, onun
konu~maya ve kendilerine yol gostermeye giicii olmadtgtru gormediler mi?
Onu varhklarm, kuvvetlerin, kaderin yarat1c1s1 mi zannettiler?
,,,,. _. .... ,J ,.,. ~
~u; ly\.5j ~ J~! "Onu ilah edindiler ve zalimlerden oldular."

Onlar e~yayi mahallinde kullanmayarak zalimler oldular. Buzagtyi ilah
eclinmek ilk defa onlann yaptigt bir zuliim degilcli, kendilerinden once de
boyle yapanlar var_dt.
'} J
l__,..l:;, J.i ~I ljljj f-¥~\ J, ~ Wj "Ne zaman ki, yapttklarma

pi~man oldular ve yoldan ~tkm1~ olduklar1m gordiiler."
Ayet, onlarm son derece pi~man olduklanru kinaye yoluyla ifade eder. 16
16 Kinaye, comert insan ic;in "eli ac;1k", cimri ic;in "eli s1ki", israf eden bir insan
ic;in "eli delik" denilmesi gibi, bir soziin hem gerc;ek hem de mecazi anlama ge-
lecek ~ekilde kullarulmas1dir. Burada da ayet metninde ellerinde olarun dii~riigu
soylenmektedir. Bir insan son derece pi~man oldugunda, elleri yana a<;illr, elinde-
kiler yere dii~er.
84 @ Beydavl Tefsiri
sun ki; eger Rabbimiz bize merhamet etmez ve bizi bagt§lamazsa,

muhakkak hiisrana dii§enlerden olacag1z" dediler."
Buzagi heykelini ilah edinmekle yoldan ~iktiklariru anladiklarlnda "Sa-
yet Rabbimiz Tevratl indirerek bize merhamet etmez ve hatamiz1 bagi~la
mazsa elbette hiisrana dii~enlerden oluruz" dediler.
-;
150- Jt,; ~\~I:),~~__;,; J! ~y f:-5 Wj "Musa, ofkeli ve iiziin-

tiilii olarak kavmine dondiigiinde §Oyle dedi:"
c
i_S~ ~ ~J-~!~\~ ~ "Arkamdan bana ne kotii bir halef oldu-
nuz!"
Hitap, buzag1ya tapanlara veya Hz. Harunla beraber mii'minlere olabi-
lir.
Birinciye g6re mana ~oyledir: "Benden sonra ne kotii i~ yaptiruz, tuttu-
nuz buzag1 heykeline taptiruz."
ikinciye gore ise mana ~oyle olur: "Bana ne kotii halef oldunuz! Buza-
gi heykeline taptlmaslna engel olamadiruz!"
c
~j _)Al ~\ "Rabbinizin emri hususunda acele mi ettiniz?"
-Rabbinizin emrini terk edip yarim mi b1raktiruz?
-Veya "Rabbinizin bana vaat etmi~ oldugu kirk giinii fazla bulup benim
oldiigumii mii sandiruz ve baz1 iimmetlerin peygamberlerinden sonra din-
lerini degi~tirmeleri gibi siz de din mi degi~tirdiniz?"
t_1)\ri ~lj "Elindeki levhalart yere att1."

Sonra din namina bir hamiyetle ofkesinin ~iddeti ve onlarln halinden
fevkalade rahats1zligi sebebiyle elindeki Tevrat levhalariru yere attl.
Rivayet edilir ki: Tevrat yedi levha idi, Hz. Musa elinden Tevrat lev-
halariru attlgtnda levhalardan altl tanesi klrtldi. Bunlarda her ~eyin ayrlntl-
h i1mi vardi. Geriye sadece biri kaldi, onda da ogutler ve hiikiimler bulun-
maktadir.
V'
~! t~ ~\ ~i-'i J;..\j ''Ve karde§i Harun'u ba§tndan tutarak ken-

dine dogru ~ekmeye ba§ladt."
Hz. Musarun, karde~i Harunu bu ~ekilde sa~lndan tutup kendisine ~ek
mesi, O'nun buzagi heykeline taptlmas1 meselesinde kusuru oldugunu te-
vehhiim etmesindendi. Hz. Harun, Hz. Musa' clan ii~ ya~ biiyiiktii. Daha
A'raf Suresi - 111. Ders ii'! 85
mi.itehammil ve yumu~ak oldugundan israilogullari tarafmdan daha c;ok

sevilmekteydi.
J ,. ,.
fl ~I JL; "Harun, "Ey anamm oglu!" dedi."

"Ey anarrun oglu" deyi~i, kendisine kar~1 daha rikkatli olmas1ru temin
ic;indi, anne - baba bir karde~ idiler.
,o ~ .
fJAJI 0! "Ger~ekten bunlar beni gii~siiz, etkisiz hale ge-

J. 0
~_,.i• ..a-~ ~.\

tirdiler."
.1 , J. 0 ,...
~ };!~ 1_,~L5j "Az daha beni oldiiriiyorlard1."
Hz. Harun boyle diyerek Hz. Musarun kendisi hakkmda g6revde ku-
suru oldugunu vehmetmesini ortadan kaldirdi. Yani, "Onlara engel olmak
ic;in ben elimden geleni yaptlm, ama onlar bana galip geldiler, beni gi.ic;si.iz
birakttlar, hatta neredeyse oldi.ireceklerdi."
-'-" .... 0 0 0 , , ....
~\~\fl ~ ~ Y\.9 "Sen de bana boyle yaparak dii§tnanlar1 sevin-

dirme."
~lhJI v~I (:: ~ ~j "Ve beni bu zalim kavimle bir tutma."

"Cezalandirarak beni onlardan sayma, ihmalim oldugunu soyleyerek
di.i~manlan sevindirme!"
151- ~~j j ~I y.J Jli "Musa dedi ki: Ya Rabbi! Beni ve karde-
§imi bagt§la!"
''Ya Rabbi, karde~ime yaptlgtmdan dolay1 beni bagt~la, onlara engel
olmada ihmali varsa karde~imi de bagt~la."
Hz. Musa karde~ini raz1 etmek ve Ona yaptigtyla ba~kalanrun sevinme-
sini onlemek ic;in, kendisiyle beraber duaya karde~ini de kattl .
.i.
~,.
,. _)
j
I...:",
t.:1.:-;\ a "Bizi rahmetine al."
,. J
l ,. ,.
~\_)JI f> j\ ~lj "Sen merhametlilerin en merhametlisisin."

"Sen bize bizim kendimize merhamet etmemizden c;ok daha merha-
metlisin."
Jo t o '\l .-;:; ,,.. ,.. J. ,,.. o J ,... ~ ~ ~
-'~ t\ • ~~,. • ~,. ~
~ ~ ~ ~\8 1!...-\\ I ..i>i:.;\ ~ lJI 01
152- L,jjj\;;
.. ,.~ ~ ,..J r- .. u--:-- .J ~l r-t_) . ,.
"~iiphesiz o buzagtyt ilah edinenlere Rablerinden bir gadap ve diin-

ya hayatmda bir zillet eri§ecektir."
86 &> Beydavi Tefsiri
Onlara Rablerinden gelen gadap, nefislerini oldiirme emridir.

Diinya hayatmdaki zillet ise, diyarlanndan ylkmalar1dir.
"Cizyeye mahkum olmalandir" ~eklinde degerlendirenler de olmu~tur.
~j~JI LS~ ~Jsj "i§te biz, iftiractlan boyle cezalandmnz."

l ,,
"Allaha iftira edenleri i~te biz boyle cezalandirmz."

\:iinkii onlann iftirasmdan daha biiyiik bir iftira yoktur. 0 da yaptik-
lan buzagi heykeli iyin, "i§te sizin de, Musa'mn da ilah1 budur, ama
o unuttu." (faha, 88) demeleridir. Belki de onlardan once ve sonra kimse
boyle bir ~ey soylememi~tir.
;: .k 1 J. J "'
153-~~ ~
,, .~
~,, 011 ~,,I,,
•.J,, .J-4.J
\j~ ~
,, .~
IY.-'0 r-1,,
'":. ~1;.-'"H
'.: lJI,,
1-1_;:..-:
~,J;, J
~j 5_,.ij "Kotii amelleri i§leyip de sonra arkasmdan tevbe eden

ve iman edenler i~in, hi~ §iiphe yok ki Rabbin bundan sonra Gafur
- Rahlm'dir."
Sonra imanla ve onun geregi olan salih amelle me~gul olanlara gelince,
~iiphesiz senin Rabbin onlarm tevbesinden sonra Gafur- Rahim'dir, gii-
nahlarlill bagt~lar, onlara merhamet eder. Oyle ki buzagi heykeline tapmak
gibi en biiyiik bir giinah da olsa, israilogullanrun giinahlan gibi yok da olsa
yine affeder, merhamet eder.
112. DERS
Ommi Peygamber
<:.
154- c)\Ji };;..\~I ~ y :_;;, ~ Wj "Musa'daki ofke sesini

kesince levhalan aldt."
Hz. Harunun mazeret beyan etmesi veya kavminin tevbesi dolaylSlyla
Musanm ofkesi yatt~ttgmda Tevrat levhalanru aldt.
Bu ayette <;ok etkili, belig bir anlattm vardtr. Hz. Musarun i<;indeki ofke,
sanki bir amir gibi hareket etmekte, onu baz1 ~eyleri yapmaya ki~kirtmak
tadtr. dyle ki, ofkenin yatt~mas1 ayette "ofke sesini kestiginde" ~eklinde
ifade edilmi~tir.
,,,. ~ ~ ~ .... J
0fa..fl ~) ~ ~+lJ ~jj '-5~ ~ ~j "Onlardaki yaz1da,

Rablerinden korkan kimseler i~in bir hidayet ve rahmet vardir."
Onlarda olan hidayet hakkin beyaru, rahmet ise, salah ve hayra iqaddtr.
Denildi ki: Ayette bahsedilen "niisha", onlardan kirtlanlar hakkindadtr.
<:.
155- ~\;M~j ~j ~M~:...;. 4-4 j.i ~ y jt;;_\j "Bir de Musa, mikattrmz

i~in (tayin ettigimiz vakitte tevbe i<;in) kavminden yetmi~ adam se~ti."
.,. J,,. o"",.,. o ,,.. ,,..,,..),,.. o,...,...,... ,...,..
~~!.J ~ ~ ~\ ,:: ~; jJ yj Jli ~_}JI H-'l>-1 lili "Ne zaman

ki, bunlar1 o sarsmt1 yakaladt, (o zaman Musa) dedi: Rabbim, dilesey-
din bunlar1 da, beni de daha once helak ederdin."
Rivayete g6re, Cenab-1 Hak Hz. Musaya kavminden yetmi~ ki~i getir-
mesini emretti. Her boydan altl adam se<;ti, iki tane fazla oldu. Hz. Musa
dedi: "i<;inizden iki ki~i geride kalsm." Bunun iizerine aralannda tartt~ma
<;lktl. Hz. Musa, "geride oturup kalana, giden gibi sevap var" dedi. i<;lerin-
den Kalib ve Yu~a kaldt. Hz. Musa digerleriyle <;lkti. Daga yakla~tiklannda
bir bulut Hz. Musay1 biiriidii. Hz. Musa yarundakilerle beraber bulutun i<;i-
ne girdi, hepsi secdeye vardtlar. Allahu Tealarun Hz. Musaya emir ve nehiy-
lerde bulundugunu i~ittiler. Sonra bulut a<;tldi, Hz. Musaya dogru yoneldi-
ler "Allah1 a~1ktan gormedik~e sana iman etmeyecegiz" dediler. Bu-
nun iizerine kendilerine ytldtnm isabet etti veya dag zelzele ile sarstldt, ba-
ytlip yere dii~tiiler.
Veya Hz. Musa iistteki ifadesiyle ~unu kastetti: ''Ya Rabbi, denizde onla-
n bogmakla veya ba~ka bir ~ekilde onlan helak etmeye kadirdin, ama mer-
hamet ettin, onlan bu helaketlerden kurtardm. Onlara tekrar merhamet et-
sen, bu Senin her ~eyi ku~atan ihsarundan uzak goriilmez."
c .
~ ~Ii~ & \\ J;J ~ ~\ "i~imizdeki sefihlerin yapttklan yiiziinden
bizleri helak mi edeceksin?"
"Bizden bir kisrm inat ederek ve rii'yet talebinde bulunarak akils1zllk
yaptigmda hepimizi helak eder misin?"
Rii'yet talebinde bulunanlar hepsi degildi, ic;lerinden bir kisrm idi.
Denildi ki: "Sefihlik yapanlardan" murat buzag1 heykeline tapanlar-
dir. Yetmi~ ki~i ise, tevbe ic;in Hz. Musarun sec;tigi kimselerdi. Heybet hali
bunlan biiriidii, bundan endi~eye dii~tiiler, sarstldilar, neredeyse mafsallan
birbirinden aynlacakti. Oliime yakla~ttlar, Hz. Musa onlar hakkinda kork-
tu, agladi, Allaha dua etti, Allahu Teala da bu hali onlardan kaldirdi.
,J' "
~ \J ! ~ 0! "0, ancak senin imtihan etmendir."

''Ya Rabbi, bu ancak senden bir imtihandir. Kelarmru onlara duyurdun,
onlar da riiyetine kavu~mayi umdular."
Buzagtya ibadet ac;1smdan bakllinca mana ~oyle olur:
"Ya Rabbi, sen o buzagi heykelinde bir ses meydana getirdin, onlar da
ona meylettiler."
............. ~ .J.
~L:.; ~ ~~"Sen bu imtihanla diledigini dalalette btraktrsm."
Sen bu imtiharun ile, dalaletini diledigini

-Ya haddini a~mas1,
-Veya hayali ~eylere uymas1 sonucu yoldan saptinrsm.

,J'
~ G ~ c.S +Pj "Diledigini de hidayete erdirirsin."

Hidayetini diledigini ise, bu imtihanla hidayete sevk eder, imaruru daha
da kuvvetli kilarsm.
~j ~\ "Sen bizim Veli'miz."

i~imizi goren Velimiz Sensin
~.)lj d ~\j "Arttk bizi bagt§la, bize merhamet et."

&;} ~I ~ ~\ j "Sen bagt§layanlann en haytrhs1sm."
l
Seyyieyi bagt~lar haseneye tebdil edersin.

' o ~ oJ ,,,.. o
156- §_.r5- '11 ~j ~ ~lJI ~~ ~ 8 ~lj "Ve bize hem bu diinya-

da bir iyilik yaz, hem de ahirette."
Diinyada bize giizel bir gec;im ve taate muvaffakiyet ver.
Ahirette de cennet ver.
V'
~~ \T~ ~~"Biz ger~ekten Sana yoneldik."

[. -.,,,;" J ,,,. ,,,,. ,,,..
~Lll ~~~I ~U.~ JL; "Allah buyurdu: Azab1rru diledigime isa-

,, '
bet ettiririm."
V' ,, r;. J 0
~~ JS ~j ~ jj "Rahmetim ise her ~eyi ku~atm1~ur."

Rahmetim ise ~u diinyada mii'min-kafir herkesi, hatta miikellef olaru ve
olmayaru ku~atnu~tlr.
;: "' "'
~ ~Y..
! 8LiL
,, ~ ;
Q}
0
~
J -: JJ\"
j : ' .J
~.r
.<~\\
..r ~ y !Y...J ~ ~
!e,, 0
" -: ..ill \-?!.S'LJ
j : ' ,, .
"Onu g ii-
nahlardan korunanlara, zekatlnt verenlere ve ayetlerimize inananla-
ra yazacag1m."
Ahirette rahmetimi, kiifiir ve giinahlardan sakmanlara yazacagtm.
Su mana da verilebilir. "Rahmetimi, -ey israilogullan-, sizden kiifor ve
giinahlardan sakmanlar ic;in ozel bir ~ekilde tahsis edecegim." \
Burada zekatm zikri, takvaya artl bir deger olmas1 ve bir de onlara c;ok
zor gelen bir ibadet olmas1 yoniindendir.
1s1-
.k
~ ~~ ~~ ~.J~ '-5~1 ~\rl ~I J~;JI ~Y.e~ ~~I
,- ,,,.. ,,,.. ,,,
~)'iJ ~~_,:JI "Onlar ki yanlarmdaki Tevrat ve 1ncil'de yazth bul-

,, '
duklar1 o rasule (elc;iye), o iimmi nebiye tabi olurlar."
_p.J1~ 1;-+~~~!j ~.Jyr..J~ ~~~ "0, onlara iyiligi emreder ve ko-

tiiliikten yasaklar."
-0 mmi peygambere uyanlardan murat, onlardan Hz. Muhammede
(asm) iman edenlerdir. Hz. Peygambere "rasul" denilmesi Allaha nisbetle-
dir, "nebi" denilmesi ise kullara nis betledir.
Ummi, okuma ve yazmas1 olmayana denir. Hz. Peygamber, il-
min kemalinde olmakla beraber "iimmi" olarak vasfedilmesi, O'nun
mu' cizelerindendir.
;:ii ,,,,. &

,\:;bH
1..; .. ~ ~.J "Temiz ve ho§ §eyleri onlara helal ktlar."
Daha onceden onlara haram kill.nan i~ yag gibi ashnda temiz olan ~eyleri
onlara helal ktlar.
~~I l~"t:lc f~j "Rabis §eyleri onlara haram ktlar."

Kan, domuz eti, faiz ve rii~vet gibi habis ~eyleri ise haram ktlar.
if ~
r-t:1 c ~LS' ~I J~~ lj ~ ~1~ t:Alj "Sirtlanndaki agu yiik-

leri ve iizerlerindeki zincirleri onlardan ahr."
Daha onceden onlarm muhatap olduklan agtr miikellefiyetleri kendile-
rinden hafifletir. Mesela, onlarm ~eriatinde,
-Miiteammiden ve hata ile oldiirmelerde ktsas uygularurdi.
-Hata i~leyen aza kesilirdi,
-Pislik bula~an yer kesilirdi.
'W J!··1 ~l
"!/ ,,,, oJ -"' J. ;:ii ,,..
, (" lJI / -~'I I } /.. \ / ~ } / ·,,
.)_r ~J J~J
iman eden, ona kuvvetle sayg1 gosteren, ona yard1mc1 olan ve onun-
la birlikte indirilen nura tabi olan kimseler var ya ... "
"Nur" clan murat, Kur' anchr.
Kur'an'a "nur" denilmesi,
-Mu' cize olmas1yla zahir olmas1 ve ba~kas1ru da gostermesi yoniiyledir. 17
-Veya hakikatleri ke~fedip, a~1ga ~ikarmasmdanchr.
"Onunla birlikte indirilen nura tabi olan" ifadesi, "indirdigimiz nur

ile beraber peygambere tabi oldular" ~eklinde de anla~tlabilir. Bu durumda
ayet, I<itap ve Siinnet'e bir i~aret olur.
~ C) 0 ,,,, ,,.) J
0~1 ~~JI "i§te felaha erenler onlardir."
Ebedi rahmete kavu~anlar, i~te onlarchr.

Ayetin mazmunu, Hz. Musa'run duasma cevap olu~udur.
J ,,,. j, J i,JJ ...-: / 0 J.
158- ~ ~1'111 J~j ~1 ~81 ~I~ Ji "Deki: Eyitnsanlar! Ben

sizin hepinize Allah'm rasuliiyiim."
17 Mesela, giine~ hem kendini gosterir, hem de etrafi aydmlatir. Kur'an-1 Kerim dahi bir
giine~ gibidir.
Hitap, geneldir. Hz. Peygamber (asm) ins ve cinnin tamamma gonderil-

di, diger peygamberler ise kavimlerine gonderilmi~lerdi.
[. ,,,. 0 J 0 ,.. ~
rJi' _j':llj ~l~I ~ 4J c.S~) "Ki,goklerinveyerinmiilkiiO'nundur."

~ ~ ~ J['1 "O'ndan ba§ka hi~bir ilah yoktur."
),,.
~ . _;J "0, oldiiriir ve diriltir."

.. \ ;..../Q '-=" ..
'i
Bu, uluhiyetin Allaha has olmas1ru takrir eder.
" ~ ~ J 0 ~ ~ J l_,
~~j ~~ ~~ c.S~I ~':11 ~I ~_pjj ~~ \~\,; "Art1k gelin,

Allah'a iman edin, Allah'a ve Onun kelimelerine iman etmi§ bulu-
nan rasfiliine, o iimmi peygambere de (iman edin)."
0, kendisine ve diger peygamberlere indirilen Kitap ve vahye iman eder.
"Onun kelimelerine iman etmi§ bulunan rasfiliine" ifadesinden
murat, Yahudilere tariz olmak i.izere "O, Hz. isa'ya da inarur" anlamiru da
ifade eder ve aynca O'na inanmayan kimsenin imarurun muteber olmadi-
gma tenbihte bulunur.
Ayet once Hz. Peygambere hitap ile ba~lami~ken, devaminda i.i<;i.inci.i
~ahis olarak O'ndan bahsedilmesi (tekelli.imden giyabi anlatima ge<;ilmesi)
O'na iman ve ta.bi olmaya yol a<;1c1 olan bu s1fatlan nazara vermek i<;indir.
,... J / J~ / ~
0_,~ ~ ~~lj "Ve Ona uyun ki, hidayete eresiniz."
Ayette hidayet iizere olmak,

-Hz. Peygambere iman etmeye,
-Ve O'na tabi olmaya teretti.ip ettirilmesinde, O'nu tasdik eden, ama di-
nine iltizam ile O'na ta.bi olmayan kimsenin dalalette olduguna bir uya-
tl vardir.
,,..J +>Jo,,,, J .,)l:J ,,..
159- 0)~ ~j ~~ 0_,~ ~Ii.? y ~J.' ~j "Musa'mn kavminden

hakka sevk eden ve hakktyla adalet yap an bir topluluk vardtr."
Musarun kavmi olan israilogullanndan kendileri hak i.izere olup insan-
lar1 hak soze sevkeden bir i.immet vardir.
Bu i.immetten murat, Hz. Musa zamarundaki iman i.izere sabit, hak i.ize-
re bulunan kimselerdir. Bunun devammda ise, Kur' arun metodu i.izere,
bunlarm z1ddi olanlar getirildi. Bunda, hayir ve ~errin birbirine muar1z ol-
masma, hak ve battl ehlinin birbiriyle mi.icadele etmelerinin tarih boyunca
devam edegelen bir durum olduguna tenbihte bulunmak vardir.
Denildi ki: Ayetteki iimmet, ehl-i kitaptan miisliiman olanlarchr.

Denildi ki: bunlar C::inin 6tesinde bir kavimdir. Hz. Peygamber bunlan
mirac; gecesi gordii, onlar da Hz. Peygambere iman ettiler.
if J ~ ,,,.,,,. 0 0 ~ .....
160- ~I l1 ~I o? ~\ ~ ~ j "Biz onlar1 on iki kabile halinde

iimmetlere aytrdtk."
c
; u.r · 1 -
0 ,,,. 0 .... / ' l ....
~
,,:_ :_ 'I !JL.a;u 01~ 0
y .. ~I ~I
.. ---- ~y
.i... } 'I E;..
i..S'--
0
.. .J.J
"Ve kavmi
\"
kendisinden su istedigi zaman Musa'ya, 'elindeki asa ile ta§a vur',

diye vahyettik."
if
~ ~~ 81 ~ ~~ "Bunun iizerine o ta§tan oniki pmar ak-

maya ba§lad1."
Ayette Hz. Musaya ta~a asas1 ile vurma emrinin hemen pe~inde suyun
fi~lmchgmm nazara verilip "o da vurdu" ifadesinin zikredilmeyi~i, Hz. Mu-
sanm emre uymakta hie; beklemedigine ve aynca O'nun vurmas1run suyun
c;1kmasmda miiessir olmachgma ima eder.
~,
JS' F
if 0 ,,,.J 0,,,.
~~ U"':l,j\ J.i "insanlann her biri su alacag1 yeri bildi."
f ~I r~:\ C. r:jli; j "Bulutu da iizerlerine golge yapttk."
Giine~in hararetinden korumas1 ic;in, bulutu onlara golgelik yaptlk.

U"
~~lj &JI r~:\ C. d_)\j "Onlara kudret helvas1 ve btldtrcm indir-

dik."
v J 0..... ,,. J. J
f58 j j L4 9 ? ~ l_,l.5' "Size nzk olarak ihsan ettigimiz nimetlerin

temizinden yiyin."
,,,. 0 J 0..... ....... .... l ,,,,. ,,,. ....
0~ ~I ly L5 ~ j l,j y$ L4 j "Onlar bize zulmetmediler, la-

kin ken di kendilerine zulmediyorlard1."
Bu kismm tefsiri, Bakara suresinde gec;ti.
161- ~.)JI ~~ l~I ~ ~ 1!.J "Ve o vakit onlara denilmi§ti ki: ~u

§ehre yerle§in."
Belde' den murat, Beytiil- Makdis'tir.
r!F-; 0
L:.
}
:> ~ ~ l_,l.5'j
} }
"Ve orada dilediginiz §eylerden yiyin."

,, :;; J J
~ 1_,J.}j "Hitta" (giinahlanrmz1 bagi~la) deyin."

..-:; 0 J ,.
I~ ~4JI 1_,J;:-~lj "Ve secde ederek kaptstndan girin."
Bu ayetlerin benzeri Bakara suresinde gec;mi~ti.

_,.
J ,,,,- .... J .... g/
~~ ~ .# "Taki, su~lanmz1 bagt~layahm."

0 J. ,,.
~I -4_;...;, "Muhsin olanlara ziyadesiyle verecegiz."
\
Ayet, hem bagi~lamayi, hem de buna ilave olarak sevap vermeyi vaat
eder.
"Muhsin olanlara (iyi i~ler yapanlara) ziyadesiyle verecegiz" ciimle-
sinin evveline atfedilmeyip miistakil ciimle olmas1, bu ziyade vermenin ta-
mamen Allahtan bir liituf olup, emredilenlere mukabil olmadigina delalet
etmesi ic;indir.
162- ~ ~ lS~\ _fa. ':J _;i r4~ ~ I_,.$ 0-;~I J~ "Onlardan zalim
olanlar, kendilerine soylenen sozii degi~tirdiler."
~ 0 J .... 0 ,,,..,,,
0~ lylS' ~ ~\-;:;; H~ I};-~ ~ ~)\.9 "Zulmetmeleri yiiziin-

den biz de iizerlerine gokten azap gonderdik."
113. DERS
Maymuna (::evrilenler
Anlattlacak bu ktssadan maksat, Yahudilerin eskiden beri devam edege-

len kiifiir ve isyanlanru gozler oniine sermek ve ba~lanna vurmaktir.
Aynca, ancak talim veya vahiyle bilinebilecek onlara ait bir bilgiyi anla-
tarak Hz. Peygamber ic;in bunun bir mu'cize oldugunu bildirmektir.
r "
163- .?-1 ~~L> ~l5 ~I ~)1 ~ ~j ''Ve onlara, o deniz kt-
y1smdaki §ehri sor."
· 0 beldenin haberini veya o beldede ya~ayanlann ba~ma geleni sor.
Bahsedilen belde, Medyen ve Tur arasmda sahil beldesi olan Eyle'dir.
Medyen veya Taberiye ~eklinde soyleyenler de olmu~tur.
,. .J 0
•: : ; ; HJ 0J~ ~! "Hani onlar cumartesi yasagtm ~igniyorlard1."

Cumartesi giinii bahk avma c;1karak Allahm koyduklan s1rurlan a~1yor
lardt. Hfilbuki Cumartesi giinii ibadet dt~mda ba~ka bir ~eyle me~gul ol-
maktan nehyedilmi~lerdi.
J.
t.'-_µ 1;-t:: :. f~ ~~
J
r-t. ~\,; ~! "Onlann Cumartesi giinii bahklar

0.... 0
aktn aktn geliyordu."

Ayette Cumartesi giiniiniin onlara nisbet edilmesi, o giine ait hiikiimle-
rin onlara has olmasmdandtr.
c '1
1;-t. ~G ~ ZJ./~ ! ~ fj.J..J "Diger giinlerde ise gelmiyordu."

0
J. 0 J ,,.. J ,,.. .... l ....
0__µ lylS ~ ~ _,i;j ~.15 ''Yoldan ~tkttldan i~in biz onlan i§te
boyle deniyorduk."
~ J ,,.. ,,,.. 0
164- r4~ ~ ~I ~Li ~G "i~Ierinden bir topluluk §oyle demi§ti."

Bunlar, onlann salihlerinden bir topluluktur. Onceleri ogiit vermi~ler,
ama bir netice alamaymca iimitsizlige kaptlmt~lardt.
v: ,. ,. t>I .... .J l, "'1. ,,.. ,,.. J ,,..
\~~ ~I~ ~-} ;.J jl ~ :Jll}-~ j.9 0 ~ f1 "Allah'm helak edece-

gi, ya da ~etin bir azapla cezalandtracagt bir kavme ne diye nasihat
ediyorsunuz?"
"Allah bunlan helak edecek veya devamli isyanlan sebebiyle ahirette

c;ok ~iddetli bir azapla cezalandiracaktlr."
Bunu, nasihatin onlara fayda vermedigini etkili bir ~ekilde anlatmak ic;in
soylediler veya nasihatin illet ve faydas1ru sordular. Bu ifadeleri, aralarmda-
ki konu~marun bir parc;as1ydi.
Bu taifeden murat, helak edilenler de olabilir. Kendilerine vaaz edenle-
re istihza yoluyla boyle cevap verdiler.
J ~
J! ojJ ~ 4 I}\,; "Dediler ki: "Rabbiniz tarafmdan mazur goriil-

l J /
~j
memiz i~in."
Yani, bizim onlara nasihatte bulunmaffilz, Allah nezdinde mazeretimiz

olsun, miinkerden (kotiiliikten) sakmdirma hususunda ihmalde bulundu-
gumuz soylenmesin diyedir.
.... ).~ t;:i ,,,.
0_A ~j "Bir de ola ki giinahlardan sakm1rlar diye (boyle yap1-

yoruz)."
C::iinkii helake kadarki vakitte bir iimit vardir, ancak oldiiklerinde ken-
dilerinden iimit kesilir.
165- ~_,_!JI J ~
ZJ ~ 0-;+JI ~l ~ I_,~~ l4 I~ ~
Lili "Onlar yaptlan
nasihatl unuttuklarmda, kotiiliikten sakmdiranlan kurtard1k."
Yasagi c;igneyenler, unutan kimsenin terki gibi salih kimselerin uyanlan-
ru terk ettiklerinde, kotiiliikten sakmdiranlan kurtardik.
.... .J 0 , ,,.. .... ,...,,.. ~ / 0 ,,.. ,,..
" J ·~ Iy ·l5
0~ .~ . ..... I~u:, ~ s:/ ~l.l;_,
-~ It:. -: lJI L;.1:;..\ -'~ "0 zalimleri de f1sk-
.... .:;
larmdan dolayi ~iddetli bir azaba ugrattlk."

Yasag1 c;ignemekle ve Allahm emrine muhalefetle zulmedenleri ise, ~id
detli bir azapla yakaladik.
,.,. :;; J J ,,,. OJ 0 J ,,..,,..
166- ~L>- o~j ly_,5 ~ 8.9 ~I..* L4 ~Ip Lill "Boylece on-
lar yasak ktltnan ~eylerden vazge~meyince, onlara 'hor ve zelil may-
munlar olun', declik."
Ayetteki utiivv, (A'raf, 77) ayetinde de gec;tigi iizere, yasaklandiklan ~eyi
terketmekten kibirlenmeleridir.
Ayette "onlara dedik" ifadesi "Biz bir ~eyi diledigimiz zaman, ona
soziimiiz sadece "ol" dememizdir, 0 da hemen oluverir." (Nahl, 40)
ayetinde nazara verildigi gibi, irade ve kudreti de tazammun eden bir du-
rumdur.
Ayetin zahiri ~unu iktiza eder: Allah bunlar1 once <;etin bir azapla ceza-
landirdi. Arna onlar yine de vazge<;meyince, kendilerini maymuna <;evirdi.
Bununla beraber, ikinci ayetin birincinin takriri ve tafsili olmas1 caizdir.
Rivayete gore, onlan uyaranlar, bu haddi a~anlann ogut almasmdan
iimitlerini kesince onlarla beraber ya~amak istemediler. Sehri, koca bir ka-
p1s1 olan bir duvarla ikiye boldi.iler. Bir sabah uyandiklarmda haddi a~anlar
dan kimsenin kendileri tarafma ugramadigmi goriince "herhalde ozel bir
durum var" deyip o tarafa ge<;tiler. Hepsinin maymuna <;evrilmi~ oldugu-
nu gordiiler. Kendi akrabalanru taruyamadtlar, ama maymuna <;evrilenler
gelenleri taruyorlardi. Maymuna <;evrilenler akrabalarmm evlerine geliyor,
onlann elbiselerini kokluyor, aglayarak etraflannda doniiyorlardi. 0 <; giin
sonra ise, maymuna <;evrilenlerin hepsi oldi.iler.
Tabiin alimlerinden Miicahid ~oyle der:
"Kalpleri maymuna <;evrildi, bedenleri degil."
114. DERS
Ezeli Sozle§me
..r
167- '-'ll;JI
:.
,,.. 0
; ~.,a.. r+4r-:.
0
J J J,- ~ ,, ~I
i:.r - .. ,,
0
0
r~
"
\
f..S',, ~
,,,..
q !. de. Y··-J... ~--..J ~~l; ~1--0

,,,.. / ,,.. J. ,.,. (JJ .... ,,,, 0
"Hani Rabbin ~unu ilan edip bildirdi ki: Ktyamet giiniine kadar on-
lara en kotii muameleyi yapacak olan kimseleri iizerlerine gondere-
cektir."
Yani, Rabbin kendine ~unu vacip ktldi:
-Muhakkak ki, Yahudilere baztlanru musallat ktlacak.
-Kendilerini zillete diic;ar edecek,
-Cizye odemek gibi en kotii azaplar1 verecek kimseleri onlara gonderecek.
Allahu Tefila Hz. Siileymandan sonra iizerlerine Buhtunnasr'1 gonderdi.
0 da onlann diyarlar1ru harap etti, sava~c;tlanru oldiirdii, kadinlanru,
kizlanru kale yaptl, geride kalanlan da cizyeye mahkum etti. Hz. Peygam-
ber gelinceye kadar Mecusilere vergi odiiyorlardi.
Hz. Peygamber geldiginde onlara yaptig1ru yaptl, sonra da kendileri-
ni cizye odemeye mahkum etti. K1yamete kadar halleri boyle devam ede-
cektir.
c
yl Wi 6..rJ ~j ~! "Muhakkak ki Rabbin siir'atle cezalandiran-
dtr."
0, diinyada boyle ceza verir.
k-5 j);J ~!J ''Ve yine muhakkak ki 0, Gafur'dur, Rahim'dir."

Arna imana giren ve tevbe edene ise, affedicidir, c;ok merhametlidir.
c J -- 0 r;, ,,
168- ~I ~.) '.11 c_} ~ ~ j "Ve onlar1 yeryiiziinde bir~ok iimmet-

lere ayirdtk."
Oyle ki, yeryiiziiniin hemen her tarafmda grup grup bulunurlar. Bu par-
c;a parc;a olmak, onlarm giic;lii-kuvvetli olmalarma engeldir.
r
j,
~1 0_,~ r-f-~ ~j 0~w.JI f~ ~ "1~Ierinde salih olanlan vard1, olma-

yanlan da."
Onlardan salih olanlar oldugu gibi, boyle olmayan kafir ve fasiklan da var.
0A~ ~ 91~; '"\\j 9U~ ~~~j "Olakidonerlerdiye, on-

lar1 giizel ve kotii hallerle denedik."
Olur ki, yaptiklarma son verirler ve bulunduklan kotii durumdan do-
nerler.
o J ~o,.... .......... ,,,..,,,.
169- ~~I ly--dj ~ ~~ ~ ~ "Derken, pe§lerinden bozuk

bir nesil kitaba (fevrat'a) miras~t oldu."
Bunlar, oncekilerden Tevrata varis oldular, onu okuyor, i~inde olanla-
n ogretiyorlardi.
IZ.,... .... " .... J ). ' / 0 / .... ,,.. J ). 0
8 ~ 0}Aj ~~")}\ Lil c..?:J- 0_,.l>-4 "~u al~ak diinya mahm

ahyorlar ve "bize nastl olsa magfiret edilecek" diyorlard1."
Bununla diinya menfaatlerini takip ediyorlardi. Mesela, rii~vet kaqillgi
hiikiim veriyor, Tevratln hiikiimlerini tahrif ediyorlardi.
"Allah bizi bunlardan dolay1 cezalandirmaz, bagi~lar" diyorlardi.
if
J. J. 0 J. 0 ,. 0 0
~_,.l>-4 ~ c..?:}- ~4 01-J "Onun gibi bir mal gelse onu da ahyor-
lard1."
Giinahda 1srar etmekle beraber magfiret umuyor, eskisine tevbe etme-
den yeni giinaha giriyorlardi.
GI I) i;;; ~ ,,.. J J ,,, o .... o .J ,,,, ,,,, o ,,..,,,..
j>JI ")11 ~I ~ I}A")} 01 ~~I J~ ~ J;;_~ rJI "Allah'a kat§l

haktan ba§ka bir §ey soylemeyeceklerine dair kendilerinden kitabm
hiikmii geregince saglam soz ahnmamt§ m1yd1?"
~ L4 lyj~ j ''Ve onun i~indekileri okuyup ogrenmemi§ler miydi?"

~ ;.,.,,. ~ / J ' 0 i:i'.i
0_A ~~ _;;>- o~ ")}\ _)IJJ\j "Oysa ahiret yurdu Allah'~an korkanlar

i~in daha hay1rhd1r."
.... J .... ..... ,,,,,,,,
0 # J\.91 "Hala akhmz1 kullanmaz m1sm1z?"

Bunlar akillanru kullanrmyorlar rm ki, bunu bilsinler ve ilahl cezay1 ge-
rektiren gayr-1 me~ru diinya menfaatlerini daimi cennet nimetlerine degi~
tirmesinler.
"Kitaba s1ms1kt sartlanlara ve namaz1 dosdogru ktlanlara gelince,

biz o 1slah edicilerin ecrini zayi etmeyiz."
171- $
,. ~J
~lS
~ .... ,,,..
r+; j.9 ~I 1:-;;::: ~!J "Hani bir zamanlar biz o dag1 gol-
.... / / 0 0 .... 0
gelik gibi tepelerine ~ekmi§tik."

c. ~..... ,,_,.
ft Blj ~I l_;J; j "Oyle ki iizerlerine dii§iiyor zannettiler."
Dag1 soki.ip onlann i.izerine kaldirnu~tik.
C";iinkii dag, bo~lukta sabit durmaz. Bunlar Tevratln hi.iki.imlerini agir
bularak kabul etmekten kac;mnu~lardi, bunun iizerine Allah i.izerlerine
Turn kaldirdi. Ve kendilerine denildi ki: "Onda olanlan kabul ederseniz ne
ala. Yoksa dag i.izerinize di.i~ecek."
J J ,.l J J
§~ f5~1 L4' IJ.l>- "Size verdigimizi kuvvetle tutun."
Onlara dedik: "Kitaptan size verdiklerimizi ciddiyetle ve zor gelenleri

de tahammiille ahn."
J 0
~ Lo IJ.JS'~lj ''Ve onda olanlan hat1rlaym."
"Onda olanlan uygulayarak tezekki.ir edin. Unutulmu~ bir ~ey gibi terk
etmeyin."
~ .Ji:;;;..... J ~ ,.,,.
0_,A:; ~ "Ola ki korunursunuz."
Ola ki bu ~ekilde c;irkin i~lerden ve rezil ahlaktan sakirurs1ruz.

J J \ /) ,,..,,..,. ..... 0
172- r.i-::!~~ ~~~ ~ f~I ~ ~ ~.) l>-1 ~!J "Hani Rabbin

Ademogullanndan bellerindeki ziirriyetlerini ald1."
Allah onlarm sulbi.inden nesillerini c;1kardi. Bu, as1r be as1r dogacak
olanlann hepsini ic;ine ahr.
c. Jg/ ....\.,.... 0 ....
~I ~ ~~lj "Onlar1 kendi nefislerine §ahit yaptt."
~Ji
..... 0 ....
l: 011 "Ben Rabbiniz degil miyim?"
' .J ,,,,.
\.;~ ~ l}l.9 "Onlar da "Evet, Rabbimizsin, buna §ahid olduk"

dediler."
Allah onlara rububiyetinin delillerini dikti, akillarmda bunu ikrara sev-
kedecek terkipte bulundu. 0 nesiller kendilerine "Ben Rabbiniz degil
miyim?" denilen ve onlar da "evet, Rabbimizsin, buna §ahit olduk"
diyen kimseler ~eklinde ayette anlattldi. Boylece Cenab-1 Hakkin onlara ru-
bubiyetini bilme imkaru vermesi ve onlarm da bunu gerc;ekle~tirme gi.ici.i-
ne sahip olmalan temsil yoluyla "~ahit tutma ve itirafta bulunma" ~eklin
de anlattldi.
"'l ,... / ..... J ~ J J. .....
f~ I}~ 01 "(Bunu) ktyamet giinii "Bizim

0 0 ,,..
~U:. Iii ~ 8' l,ji ~ ~ ~~H

bundan haberimiz yoktu" demeyesiniz diye yapttk."
Allahm sizi nefsinize ~ahit ktlmas1 ve manen sizden boyle bir soz al-
mas1, klyamet giinii "biz bundan gafildik, bir delille bu bize anlattlmadi"
dememeniz i<;indir.
c:. ~ J /.) J ,,,,. .... j \ / 0,... Gi ......... J,,,. ....
173- ~-- ~
• ..i;u.~ ~--~
..-d l,;:;\- \y_JA.JJ
-t .... l:.5".Ju:-~
I•; ~ l,j-'\31 !J-- :.\
''Yahut § o Yle .J. r
0
\
demeyesiniz diye: "Atalanmtz daha once §irk kO§ffiU§lardt, biz de

onlardan sonra gelen bir nesil idik ... "
Veya ~oyle dememeniz i<;in: "Bizden onceki ecdadirmz mii~rikti, biz de
onlann nesilleri olarak kendilerine ta.bi olduk."
Boyle demeniz size mazeret olamaz. c;unkii delil varken ve ogrenme
imkaru mevcut iken, taklidde bulunmak makul bir oziir saytlmaz.
,... J 0 ,.,. .... J ,,,,.,...
0~I j-"-9 ~ ~I "~imdi o battl yolu tutanlarm yapttklart yii-

ziinden bizi helak mi edeceksin?"
Denildi ki: Allah Hz. Ademi yarattigmda onun s1rtindan zerreler gibi
neslini <;tkardi ve onlara hayat verdi. Onlara aktl ve konu~ma bah~etti.
"Evet, sen bizim Rabbimizsin" demelerini de ilham etti.
Bu hadis, Hz. Omerden rivayet edilmektedir.
Ben "Mesabih" kitab1ru ~erhimde bu konuyu enine boyuna ele aldim. 18
Bu kelarmn burada yer almas1, Yahudilerin ilzarm i<;indir. c;unkii bu aye-
tin hemen evvelinde onlardan ahnan bir soz anlatllmi~tl, burada da biitiin
insanlardan ahnan soz nazara verildi.
Keza bu ayet,
-Yahudilere kaq1 nakli ve akli hiiccetlerle delil getirmektir.
-Onlan taklidden men etmektir.
-Tefekkiir ve istidlale onlan sevketmektir.
.... ~ ,,,.. l 0 J ,... J. / l ,,..
174- 0.k~ f+Wj ~~\fl ~ ~JSj "Ve i§te biz, ayetleri boyle
ayrmttlt olarak a~1khyoruz, ola ki donerler."
Ola ki bu ~ekilde taklidden ve battla uymaktan donerler.
18 Mesabih, miiellifin "~erhu Mesabihu's-Siinne" adiyla Begavi'nin hadise

dair Mesabihu's-Siinne isimli eserine yazdigi ~erhidir.
115. DERS
ilimle Dalalete Dii§mek
11s- ~~I ~~I lE+J1 'W i'=t:1c. j.;1j "Onlara, kendisine ayetlerimizi
verdigimiz kimsenin ktssas1m anlat."
"O Yahudilere kendisine ayetlerimizi verdigimiz kimsenin haberini
oku."
Bu kimseden murat, israilogullarmdan alim biri veya Omeyye Bin Ebi
Salt'tlr.
Umeyye, kitaplan okumu~ ve ahir zamanda bir peygamber gonderile-
cegini bilmi~ti. Kendisinin o peygamber olacagiru umuyordu. Hz. Muham-
med (asm) gonderilince onu kiskandi ve inkar etti.
Veya bu ki~iden murat, Bel'am Bin Baura'dir. Bel' am Ken'anilerdendi.
Allahm kitaplanrun bir kismlrun bilgisine sahipti.
43 ~ ~ jtj "0, ayetlerden s1ynhp s:1ktt."

Ancak o, inkar ederek ve yiiz c;evirerek bu ayetlerden s1yrtldi.
/ 0 / .... / J .... ~ 0 .........
~JWI ~ 0~ 0~1 ~\.9 "Derken ~eytan onu arkasma takt1,

'
boylece yoldan s:1kanlardan oldu."
Rivayete gore kavmi Bel' amdan Hz. M~sa ve yarundakilere beddua et-
mesini istedi. 0 da dedi ki: ''Yanlarmda melekler olan bu kimselere ben na-
stl beddua ederim?"
Ancak onlar 1srar edince dayanamadi, boylece c;olde kaldtlar.
176- ~ ~L:;J) \~~ ~ _jJj "Ve ~ayet dileseydik onu o ayetlerle yiiksel-
tirdik."
~ayet dilesek bu ayetler ve bunlara uymasl sebebiyle, onu iyi alimler
menzilesine yiikseltirdik.
,,,, 0 .... .... 0 ..... ...-: \
~ _j'1U1 .i\;;.I ~j "Fakat o arza meyletti."
Lakin o, diinyaya, siifli ~eylere meyletti.

c
~~ Jlj ''Ve heva'sma tabi oldu."
l 02 @ Beydavi Tefsiri
Diinyay1 sec;mek ve kavmini raz1 etmek hususunda hevasma uydu, ayet-

lerin muktezasmdan yiiz c;evirdi.
Ayette bu ki~inin yiikseltilmesi Allahm dilemesine bagh gosterildi, son-
ra bu ki~inin fiiline dikkat c;ekildi.
Bunda, onun yiikselmesini gerektirecek fiilinin sebebi Allahln dilemesi
olduguna, bu olmaymca neticenin de viicuda gelmedigine bir tenbih vardtr.
Keza, ~una da dikkat c;ekilmi~tir:
Gerc;ek sebep, Allahln dilemesidir. Sebepler ve vas1talar olarak gordiik-
lerimiz, ilahl iradenin bu sebep ve vas1ta ile neticeyi meydana getirmesi yo-
niiyle muteberdir.
Ayette ''Ve ~ayet dileseydik onu o ayetlerle yiikseltirdik." denildik-
ten sonra, normalde ayetin devammm "lakin o bunlardan yiiz c;evirdi" ol-
mas1 gerekirken, bunun yerine "Fakat o arza meyletti" denilmesinde,
-Hem daha etkili bir anlattm,
-Hem onu boyle yapmaya sevkedenin ne olduguna dikkat c;ekmek,
-Hem de diinya sevgisinin biitiin hatalarm ba~1 olduguna bir uyanda bu-
lunmak vardtr.
c. 0 ..... 0 .... .... J.... ....
~I ~ ~. "Arttk onun ibret verici hall, kopegin haline ben-

zer."
j
l ~ ~4 ~fa jl ~ ~4 ~ ~ ~ 1"Ki, iizerine vars an da dilini uzattr

1
solur, btraksan da solur."

Bu kimsenin degersizlikteki misali kopegin haline benzer.
Kopegin bu hali, diger hayvanlarm hilafmadtr. Buna sebep de, kalbinin
zaafidtr.
Denildi ki: Bel' am, Hz. Musaya beddua ettiginde dili c;1ktt, gogsiine dog-
ru sarktt, kopek gibi solumaya ba~ladt.
(. l ~ / ~ ,,..o J,,.. .... ,
~4~ 1).J.5 ~~I ~JAJI j:-4 ~~ "i~te bu, ayetlerimizi yalanlayan kav-
min misalidir."
~I ~t,; "Bu ktssay1 iyice anlat."

Mezklir kissay1, Yahudilere oku, c;iinkii onlarm kissalanna c;ok benze-
mektedir.
0.J~ ~ "Ola ki dii~iiniirler."

Olur ki boyle bir tefekkiir, onlan ogut almaya sevk eder.

l ......: ,.,., .
177- ~~~/ IY..15 ~~I ~ __µj1 .~ ~L.;- "Ayetlerimizi inkar eden kavmin
\ t
hali ne kadar kotiidiir!"

Kendilerine delil getirilip, ayetlerimizi ogrendikten sonra o ayetleri ya-
lanlayanlann misali ne de kotii oldu.
.... 0 J. .... J 0 ....
0~ lyl5 p 1 j "Ve on1ar strf kendilerine zulmediyorlard1."

Bu ciimle, onlann bir ba~ka kotii hallerini beyan ediyor olabilecegi gibi,
ilahi ayetleri yalanlamalan sebebiyle kendilerine zulmetmelerinin beyaru da
olabilir.
c l
178- ~~::+di~ ~I ~~"Allah kime hidayet ederse, o hidayete

ermi§tir."
.... / 0 / .-1) J,,,... 0 0
0_,~bJI ~ ~_,l.9 ~ ~j "Kimi de dalalette b1raktrsa, i§te on-

lar zararda olan1ann ta kendileridir."
Ayet, hidayet ve dalaletin Allahtan oldugunu, Allahm hidayetinin baz1-
lanna verilip baztlanna verilmedigini ve ilahi hidayetin insanlarm hidayete
gelmesini istilzam ettigini as:1k olarak ifade etmektedir.
"Allah kime hidayet ederse, i§te o hidayete ermi§tir" ifadesinde te-
kil, devammdaki "kimi de dalalette btraktrsa, i§te on1ar zararda olan-
lann ta kendileridir." ifadesinde ise s:ogul gelmesi laflz ve mana itibany-
ladir. Bunda, hidayet iizere olanlann ayru yolda olmalan itibanyla tek gibi
olduguna, dalalette olanlann ise ayn ayn yollarla saptiklanna bir tenbih var-
dir.
ilahi hidayete mazhar olmarun neticesi beyan edilirken, "i§te o hidaye-
te ermi§tir" denilip hidayetin neticesini anlatmakta bu kadarla yetinilmesi,
-Hidayet iizere olmarun ~aruna tazim is:indir.
-Hidayet iizere olmarun hadd-i zatinda (bizatihi) biiyiik bir kemal ve
azim bir fayda olduguna, hidayetin sonucu olarak ba~ka bir ~ey olmasa bile,
sadece bunun kafi gelecegine bir tenbihtir.
-Hidayet iizere olmarun ilerde ba~ka nimetleri elde etmeyi miistelzim
olduguna ve onlara bir iinvan bulunduguna bir i~arettir.
.I.
179- ~)1\j ~I~ I~~ d.)1 jjjj "Andolsun ki, cin1erden ve

insan1ardan bir~ogunu cehennem i~in yaratttk."
I 04 ® Beydavi Tefsiri
Cehennem ic;in yarattlchgt ifade edilen ins ve cinden murat, Allahm il-
minde kiifiir iizere 1srar edecegi belli olan kimselerdir.
f+1 "Onlann kalpleri vardir, fakat onunla ger~egi

.k / .... 0 ,,.,, JJ ,...
~ 0 ~ ~ ~ _}i
anlamazlar."
Onlar bu kalplerle hakkm marifetine ve O'nun delillerine yonelmezler.
~ 0.Jy .9:! ':1 ~\ ~j "Gozleri varchr, fakat onlarla gormezler."

Onlar bu gozlerle Allah.in mahlukatma ibret nazan ile bakmazlar.
<f
,,, ,
f+1j "Kulaklar1 varchr, fakat onlarla i~itmezler."
,,,,. ~ .... /
~ 0~ ~ 01~1
Onlar bu kulaklarla ilahl ayetleri ve ogutleri teemmiil ve tezekkiir kula-

giyla dinlemezler.
0 .... o,,,.. .... ~ J
~\.;u~l.5 4J.JI "i~te onlar hayvanlar gibidirler."
Onlann hayvanlar gibi olmalan,

-Anlamamak,
-ibretle bakmamak,
-Tedebbiirle dinlememek,
-Veya duygu ve kuvvetlerini s1rf gec;im sebeplerine yoneltmeleri yoniin-
dendir.
u& ,,.. o
~\ ~ J. "Hatta daha da a~agtdtrlar."

<:;iinkii hayvanlar kendilerine verilen imkan olc;iisiinde faydalanru ve za-
rarlanru bilirler. Biitiin giic;leriyle faydali olanlan celbe, zararli olanlan def' e
c;ali~1rlar. Kafirler ise boyle degildir. Hatta onlann c;ogu kendisinin inat iize-
re oldugunu, ate~e attlacagtru da bilir, yine kiifriinde devam eder.
,,,, J 0 ,,,.. ~ .J.
0~LlJI ~ 4J.JI "i~te onlar gafillerin ta kendileridir."

Onlar, gaflette kemfilde olan kimselerdir.
180- µ1 ~~':Ji ~j "Esmaii'l- hiisna (en giizel isimler) Allah'm-

dir."
<:;iinkii bunlar en giizel manalara delalet etmektedirler. Esmaii'l- hiis-

nadan murat, lafizlarchr. S1fatlar oldugu da soylenmi~tir.
),,.
~ ~_;.~t_; "Oyleyse O'na bu isimlerle dua edin."

Allalu bu isimlerle isimlendirin, yagmn .

.J ,,,,. _ _... J 0 "'
~~I ~ 0J~ ~~I IJ~~j "Onun isimlerinde haktan sapanlart

terkedin."
"Sahih bir nakle dayanmadan Allaha isim ve iinvan tahsisinde ayagi ka-
yanlarm soyledikleri isimleri terk edin." 19
C::iinkii insanlarm mesela "ey her tiirlii ikrarrun babas1", "ey yiizii beyaz
olan" gibi sozleri fasit bir mana hatlra getirebilir.
Veya "Allalun kendi zati hakkmda isim verdigi ~eyleri inkarlanna al-
dirmaym1z." Mesela,. onlar "Rahman"· ismini duyunca "biz Yemame
Rahmarundan ba~ka bir Rahman bilmiyoruz" demi~lerdi.
Veya "onlarm Allalun isimlerini az bir degi~iklikle putlara koymalan gibi
durumlarda, onlan kendi ilhadlanyla ba~ba~a birakiruz." Mesela, baz1 put-
larma "Allah" lafzmdan Lat, "Aziz" isminden Uzza ismini vermi~lerdi. Siz
onlara muvafakat etmeyiniz.
Veya bu ifadeden murat, "onlardan yiiz yeviriniz. C::iinkii Allah onlarm
cezas1ru verecektir" manas1dir. Nitekim ayetin deyarru bunu hissettirmek-
tedir:
.... J J ,,,.. ....
0 F lyl5 L4 0j~ "Onlar yakmda yapttklarmm cezasrm ~eke-

cekler."
t;.. J ~ 0 ,.,. J 'l.i ,,,.,,J .-,_,O,,,,. ,,,,
181- 0}~ ~j ~~ 0J~ ~I ~ ~j ''Ve yaratttklannuzdan

oyle bir iimmet var ki, onlar hakka yol gosterirler ve haklayla adaleti
yerine getirirler."
Cenab-1 Hak iistteki ayetlerde baz1 ins ve cinnin cehennem iyin yarattl-
19 "Allahm esmaii'l- hiisnas1 tevklfidir" denilir. Yani bu ilahl isimler, nakil yo-
luyla bilinir, insanlarm akll yiiriiterek "bu isim Allaha uygundur, oyleyse bu isimle
c;ag-tralim, dua edelim" demeleri miinasip olmaz. Ancak baz1 alimler Cenab-1 Hak-
km ~aruna halel vermeyecek giizel tabirlerin kullarulmasmda beis gormemi~lerdir.
Mesela "~ems-i Ezel", denilmesi. "~ems-i Ezel", "ezel giine~i" anlammdadlr.
Nastl ki, giine~ Cenab-1 Hakkin Nur isminin kesif bir ayinesidir, filemi aydlnlatl-
yor, oyle de Ezel Giine~i olan Allah, biitiin filemleri aydlnlatmaktadlr. Bu mana,
aslmda Nur isminin bir cihetle ac;illrm gibidir. Allah ezeli ve ebedidir. Yeryiiziin-
deki biitiin aynalara parlakllk giine~ten geldigi gibi, biitiin varhk aynalarma yans1-
yan ozellikler de Allahtan gelir. Mesela kalplere gelen hidayet nurlan O'nun Hacli
isminden yans1malardir.
digmt anlatrru~tl. Bunlar yoldan c;1kan, haktan sapan kimselercli. Bu ayetle

de hak iizere olan ve i~lerinde adaleti gozeten bir taifenin de cennet ic;in
yaratlldigmt nazara vercli.
Bu ayetle icma'run s1hhatine delil getirilcli. Hz. Peygamberin "iimme-
timden bir taife Allahm emri gelip kiyamet kopuncaya kadar hak iizere
devam eder" soziiniin de i~aretiyle her zamanda boyle bir taifenin olacagi
anla~tlmaktadir. c;unkii bu taife Hz Peygamber devrine veya ba~ka bir dev-
re has olsa, zikrinde bir fayda olmazdi, malumu ilam gibi olurdu. 20
s / ,., } 0 \ ;J:i,... .:l:i
182- ~ - ~I!-:~ ~ ~
~ .. ~~-}
J J ~ 0
8LJL I l5
J
,. .. ;Y. ~ lJ\"
"Ay etlerimizi
~,.J
yalanlayanlara gelince, biz onlan, bilemeyecekleri yerlerden derece
derece dii§ii§e yuvarlayacagtz."
Biz, ayetlerimizi inkar edenleri yava~ yava~ helake yakla~tlracagiz.
istidrac'm ash, derece derece yukanya c;1karmak veya a~ag1ya inclirmektir.
Onlar, kendilerine ne dilecligimizi bilmeyecekleri ~ekilde onlan helake
siiriikleriz.
Bu, nimetlerin ardarda kendilerine gelip bunun Allah tan onlara bir liituf
oldugunu zannetmelericlir. Boylece ~imankliklan artar, azgmhklan ziyade-
le~ir, sonunda azap kelimesi kendilerine hak olur.
/ J
183- ~ ~lj "Ben onlara miihlet veririm."
~ c.S# 01 "Fakat benim tuzak kurup helak edi~im pek ~etindir."

Cenab-1 Hak, onlara miihlet vermesini "keyd", yani tuzak olarak isim-
lenclircli. c;unkii bunun di~ goriinii~ii ihsan olmakla beraber, gerc;ekte tam
bir zillete maruz b1rakmaktlr.
,f
184- ~ ~ ~~ L4 \_J~ ~ jl "Onlar sahiplerinde herhangi

bir cinnet bulunmadtg1m hi~ dii§iinmediler mi?"
"Onlann sahibi"nden murat, Hz. Peygamberclir.
Sebeb-i Niizftl
Rivayete gore Hz. Peygamber Safa tepesine c;1ktl. Yakinlanru kabile ka-
bile, tek tek sayarak onlan hakka davet ecliyor, onlan Allahm azabmdan
20 Malumu ilam, bilineni bildirmek demektir. Zaten bilinen bir ~ey nazara veri-
liyorsa, orada ba~ka bir incelik ararur.
A' raf Suresi - 115. Ders ® 10 7
sakmdmyordu. Bunun i.izere ic;lerinden biri "sizin bu sahibiniz mecnunun

teki, sabaha kadar bizi oyaladi" dedi.
Bunun i.izerine ayet nazil oldu.
~ flf \r1 j.k ~1 "0, ancak apa~tk bir uyar1c1dtr."

I
0, uyans1ru apac;1k yapar, oyle ki bu uyan dikkatle nazar edene gizli kal-
maz.
185- ~\--: ~ :&1 ~
.J "~ ~
0::\.,~. Lo'.J
:: . ·\ti--.J ~1--
J'f.J
'"'I~-~\-::
, ~ , ~
I . I ;t;.~-: I~\ .J--\
~ .J~
[. .J ..... 0 ,,.. ,,.. J 0 .....
~\ ~fal ~ 0fa.. 01 ~ "Onlar goklerin ve yerin melekutuna,

Allah'm yaratmt§ oldugu herhangi bir §eye ve ecellerinin ger~ekten
yakla§ffil§ olmast ihtimaline hi~ bakmadtlar rm?"
"~ey"
ifadesi saytlamayacak ~ekilde her ~eyi ic;ine ahr. Bi.itiin bunlar Sa-
niin kudretinin kemaline, yarattc1run birligine, Malikin ~arurun bi.iyi.ikli.igi.i-
ne, bunlan elinde tutan, tasarrufta bulunan zatln azametine delalet eder.
i~te onlar bu ~eylere bu ~ekilde istidlal nazanyla baksalar, Hz. Peygam-
berin davet ettigi ~eylerin s1hhatini ac;1kc;a bileceklerdir.
''Ve ecellerinin ger~ekten yakla§ffil§ olmas1 ihtimaline ... "
Ayetin bu ktsmt, onlan tefekki.irle bakmaya davet eden ayetin ba~ma
matuftur. Yani, "onlar ecellerinin yaktn olmasma ve ba~larma hemen gelme
durumuna bakmtyorlar mt ki, oli.im ac1s1 ve azabm ni.izuli.inden once hakkt
talep etmeye ve kendilerini kurtaracak ~eye yonelmeye acele etsinler."
,,.. J / ..... ,,..
0~~ ~~ ~+>" '5,L:-9, "Arttk bundan sonra hangi soze iman ede-
cekler?"
Onlar Kur' ana iman etmedikten sonra hangi soze inanacaklar?
Ayet, beyanda nihayeti ifade eder. 21
Onlan ilzam edecek deliller gosterilmesinden ve tefekki.ire iqad edilme-
lerinden sonra, sanki onlann kalplerinin mi.ihi.irli.i olmas1ru ve ki.ifi.irde inat
etmelerini haber vermektedir.
Aynca ~u manaya da dikkat c;ekilmi~tir: "Belki de onlarm eceli yakla~
tl. Oyleyse onlara ne oluyor ki Kur' an' a iman etmeye yana~mtyorlar? Bu
21 Yani, denilmesi gerekenler soylemni~tir. Her ~ey en giizel bir ~ekilde anlattl-
rru~nr.
kadar vuzuhundan sonra daha ne bekliyorlar? iman etmeleri ic;in O'ndan

daha hak bir soz mii var ki, onu murat ediyorlar?"
186- ~ c.S~L.0. ~ :&1 ~ /_; "Allah kimi sapttrtrsa onu yola getirecek
kimse yoktur."
/ 0 J ,,..
0 ~ ~~ ~ ~ ~~ "0, onlan kendi azgmhklan i~inde ~a~-

km bir halde terkeder."
Ayetin bu kisrm, adeta oncesini hem takrir eder, hem de illetini beyan
eder.
.,. ,,,. ,,.. ,,
/ /
187- ~ _? 0~1 ~\.!JI :.}- ~,.A "Sana, ktyametin ne zaman ko-

pacagtm soruyorlar."
Ayet metnindeki "Saat"ten murat, kiyamettir.
Kiyamete "saat" denilmesi,
-Ans1zm meydana gelmesinden
-Hesabmm siir'atli olmasmdan,
-Her ne kadar uzun zaman sonra olacak olsa bile, Allah nezdinde bir
saat gibi olmasmdandir.
Ayetin metnindeki "Miirse" kelimesi, bir ~eyin sebatiru ve istikrar bul-
mas1ru anlatlr. Dagtn yerle~mesi, geminin demir atmas1 da bu kelimeyle
ifade edilir.
<::.
~ J
J.9 "De ki: Onun ilmi Rabbimin katmdadir."

0 0
~j
, ~ ~ ~!
Kiyametin ilmini Allah kendine sakladi.
~ \r! l:i;i jJ ~ '1 "Onun vaktini O'ndan ba~kas1 a~tklayamaz."

Allah hic;bir mukarreb melegi ve gonderilmi~ bir peygamberini buna
muttali kilmadi.
Yani, kiyametle ilgili gizlilik, ba~kalan ic;in vukuuna kadar devam ede-
cektir.
.,.
cJi' j '1\j c
~l~I t_}, 1~ "Klyamet, goklere de yere de agir gelmi~-
tir."
K1yamet, deh~etinden dolay1 goklerin ve yerin sakinleri olan meleklere,
ins ve cinne agtr gelmi~tir.
Ayet, sanki kiyametin gizli olmasmdaki hikmete bir i~arettir.
~ ~ J. 0 ,,,..
~ ~! ~\S ~ "0 size ans1zm gelecektir."
0, sizler gaflet halinde iken aniden gelecektir.

"Biri dalchg1 i~i diizeltmeye ~ah~1r, biri hayvaruru sular, biri c_;aq1da ma-
hru satar, biri terazisini indirir kalchnrken, kiyamet insanlarm ba~ma kopar,
onlan dalgalanchnr.''
,_,. 0 ,,,.. c;; . . . , ,. ,,,,. .... J,,,..
~ ~ cll5 cl~ "Sen onu biliyormu§sun gibi senden soru-
yorlar."
Ayete "onlara ac1yip ne zaman kopacagiru haber verecekmi~sin gibi
senden soruyorlar" ~eklinde mana da verilmi~tir.
Aynca ~oyle bir manaya da dikkat c;ekilmi~tir, "Sanki sana sorulmasm-
dan ho~laruyormu~sun gibi, Sana ondan soruyorlar."
Sebeb-i Niizftl
Rivayete g6re Kurey~ kabilesi Hz. Peygambere dediler: "Bizimle senin
aranda bir yakinhk var. Bu yakinhk hakki ic;in soyle, kiyamet ne zaman?"
~ ~
J9 "De ki: Onun ilini Allah katmdadtr."

0 0 ,J.
~I ~ ~ ~!
K1yametin ilminin Allah katmda oldugunun tekrar edilmesi, "0n1ar

sana soruyorlar" ifadesinin tekrarlanmasmdanchr. Ve aynca kiyametin ne
zaman kopacagtru sadece Allahm ilminde oldugunu ifadede bir te'kiddir.
0~ ~ ~t!JI ft\ ~j "Fakat insan1ann ~ogu bunu bilmezler."

Lakin insanlarm c;ogu onun ilminin Allah katmda olup, mahlukatmdan
hic;birine vermedigini bilmezler.
v, _,_ ~ .. .. 0 / 0 J ,,,.. ....,..... 0 J
188- :&I ~Lll L4 ~! l_r,o ~j ~ ~ ~I ~ J9 "De ki: Allah'm

dilediginden ba§ka, kendim i~in bir fayda veya bir zarara malik de-
6 LLl.m.
nili "
"Ben kenclime bir fayday1 celbetmek veya bir zaran def etmekte kencli-
me milik degilim."
Hz. Peygamberin Kur'arun lisaruyla ifade ettigi bu ciimle, hem bir ubu-
diyet izhanchr, hem de gayb1 bilme iddiasmdan teberridir.
"Allah'm dilediginden ba§ka"
Ancak fayda ve zarar hususunda Allah bana ilhamda bulunur, muvaffak

ktlarsa o ayr1 mesele.
C. ,..,, C) J ,.... o "" ,... C) ,,. "' J o'° ....
~I ~ ~ ~ ':1 ~I ~I ,,:_,:s jJj "~ayet gayb1 bilseydim daha

~ok haytr elde ederdim."
~_,..::JI ,:;: ; ; 4 L4 j ''Ve bana kotiiliik hi~ dokunmazdt."
Sayet ben gayb1 bilseydim, o zaman halim farkh olurdu, c;okc;a menfa-
atler elde ederdim, zararh ~eylerden uzak kahrdim, boylece hic;bir koti.iliik
bana dokunmazdi.
~ J / • ,.. ~ ~ .... 0
0~~ ~_;.aj ;... :!j ~f' ':11 \..;\ 01 "Ben iman eden bir kavim i~in ancak
bir uyanc1 ve bir miijdeciyim."
Ben ancak ve ancak uyarmak ve miijdelemek ic;in gonderilmi~ kul bir
peygamberim.
Ayette "iman eden bir kavim i~in" denilmesi, peygamberin uyarma-
s1 ve miijdelemesinden fayda g6renler onlar oldugu ic;indir.
Ayete ~oyle mana verilmesi de caizdir: "Ben ancak bir uyar1c1 ve iman
edecek bir kavim ic;in bir miijdeciyim."
116. DERS
A
Adem'in Torunlar1
,.,,. 0,,,. J. ,,,.. ,,,.. ,,,.. • ~
189- §~lj ~ ~ ~ ~~I ~ "0 Allah ki sizi bir tek nefisten

yarattt."
Nefs-i vahideden (tek nefisten) murat Hz. Ademdir.
c
~!. ~ ~ jj ~ ~ ~ j "Onunla siikftnet bulsun diye Ona e~
ktldt."
Zevci ise Hz. Havvadir.
Hz. Havvarun Hz. Ademden olmas1,
-Ya O'nun ege kemiginden yarat1lmas1,
-Veya O'nun cinsinden ktlmmas1 anlamma gelir. Ba~ka bir ayette "Al-
lah, size kendi cinsinizden e~ler ktld1." (Nahl, 72) denilmi~tir. 22
0 tek nefse mukabil e~ yarat1lmas1, onunla iinsiyet etmesi, siikunete

ermesi, itminan bulmas1 ic;indir. Bu, bir ~eyin kendi parc;asma veya cinsine
meyletmesi, onunla mutmain olmas1 tarzmdadir.
c l
~ ~ ~ I~ .. ~;;_ ~ ~ 4-.. ~ ~ Lili "0, e~iyle birle~ince e~i hafif

bir yiik yiiklendi (hamile kaldi), onu bir siire ta~1d1."
Erkek, harurmyla ili~kiye girdiginde, harum1 hafif bir yiik yiiklendi. Ha-
mile olanlann genelde maruz kaldiklan ezalara maruz kalmadi.
Veya "hafif bir yiik"ten murat, nutfedir.
~_;?'LlJI ~ ~}J ~W, ~\ ~ l~j lu1 \~~~ill\

l
l $ "Derken
22 Yani, insarun e~i gerc;ekte ondan bir parc;a olmachgi gibi, Hz. Havva da Hz.
Ademden bir parc;a degildir. Bundan murat, iki tarafm birbirine muhtac; olmas1 ve
birbirlerinin eksigini tamamlamas1chr. Hz. Peygamber (asm), kachrun ege kemigin-
den yarattlchgiru, diizeltilmeye c;ah~ilirsa kirtlacag1ru soyler. Baztlan, hadisin ifade-
sinden, kachrun boyle bir kemikten yarattlchg1ru anlamak istemi~lerse de, aslmda
bu, erkekle kachrun arasmdaki tabiat farkllligina ve kachnlarm erkekle~tirilmeye
kalki~tlmas1run, onlari kirip atmak olduguna tenbih ihtiva eden bir temsildir. Ni-
tekim hadisin farkh varyantlarmda ayru mana te~bih edatiyla "Kadm ege kemigi
gibidir... " ~eklinde ifade edilmi~tir.
yiikii ag1rla§ttgmda, Rableri olan Allah'a §Oyle dua ettiler: Eger bize
salih bir evlat verirsen, biz muhakkak §iikredenlerden olacagiz."
Karrundaki c;ocugun biiyiimesiyle yiikii agtrla~tigmda, "Eger bize diiz-
giin, bedeni saghkh bir c;ocuk verirsen, bu nimetine ~iikredenlerden olu-
ruz" dediler.
c. ,, ""'"""" J ,,,. / , , ,,,. ,,,.
190- ~\ 1-;.. ~ ~l5_;..;, 4J ~ ~W, ~I l!Jj "Fakat Allah, ken-

dilerine salih bir s:ocuk verince, her ikisi de tuttular, verdigi s:ocuk
iizerine Ona ortak ko§maya ba§ladtlar."
Arna Allah onlara salih bir evlat verdiginde, Adem ve Havvarun c;ocuk-
lan Allahm onlara verdigine ~erikler ktldtlar, c;ocuklarma "Abdiiluzza, Ab-
dimenaf' gibi put isimleri koydular.
Ayette kastedilen Hz. Adem ve Hz. Havva olmay1p, o ikisinin evladi
hiikmiinde olan insanlardir.
Ayetin devarm, c;ogul s1gas1yla buna delalet eder:
0}~ l!j;. :&1 J~ "Allah, onlann §erik ko§tuklan §eylerden mii-

nezzehtir."
~ }/ 0
191- 0~ ~j \F-: !. ~ ~ L4
~ .... JJ 0 .... ,,,.
0_,5
J
r-1 "His:hir §ey yaratmayan ve

0 ,,,.
kendileri yarattlmt§ olan §eyleri mi O'na §erik ktltyorlar?"

Ayette anlatilan ~erik kilinan ~eyler, putlardir.
Denildi ki: Hz. Havva hamile kaldigtnda iblis O'na bir adam suretinde
geldi ve ~oyle dedi: "N erden biliyorsun, belki karnmda olan bir hayvandir
veya bir kopek yavrusudur. Onun nereden c;1kacagtru nerden biliyorsun?"
Hz. Havva bundan korktu ve Hz. Ademe konu~ulanlan anlattl, her ikisi
de kederlendiler. Sonra iblis Hz. Havvaya yine geldi ve dedi:
"Benim Allah yanmda bir konumum var, hen Allahtan karnmdakini se-
nin gibi bir varhk yapmasma ve senden c;1ki~1run kolay olmasma dua edece-
gim, buna mukabil sen de onun adiru "Abdiil-hars" koyarsm."
iblisin adi melekler arasmda Haris idi.
Hz. Havva bunu kabul etti. Dogum oldugunda, ad.uu Abdiil-hars koy-
dular.
Boyle kissalar peygamberler hakkinda uygun degildir.
Birkac; ayet oncesinde "0 Allah ki sizi bir tek nefisten yarattl." de-
nilmi~ti. Bundan murat, Kurey~ten Kusay hanedaru olmas1 muhtemeldir.
c;unkii Kurey§ kabilesi, Kusay'm c;ocuklanchr. Kusay'm kendi 1rkmdan Ku-

rey§li Arab bir e§i varch. Allahtan c;ocuk talep etmi§lerdi. Allah da onlara
dart erkek evlat verdi. Bunlara "Abdi Menaf, Abdi Sems, Abdi Kusay ve
Abdi Dar isimleri verdiler. Bu durumda, iistteki ayette gec;en "tuttular,
verdigi evlat iizerine ona ortak ko§maya ha§lachlar" ifadesi Kusay,
Kusaym e§i ve onlardan sonra gelenler hakkmda olur.
192- l_raj ~ ~..Y .¥ o~ ~j ''Ve §erik ktldtldart §eyler, onlara herhan-

gi bir yardtma gii~ yetiremezler."
0 putlar, kendilerine ibadet edenlere yarchm edemezler.
pi ':Ij ''Ve o §erikler bizzat kendilerine de yardtm yapa-

/ . J 0 .... ....,......
0J_).A-:!
mazlar."
Mesela kendilerine anz olan bir zaran def edemezler.
,_,.
J! ~ _;.x 0!J "Eger siz onlart yola ~agtrsamz,

J. ...-: .... \ 0 ,,,. 0.... 0
193- f'5 y ~:~ ':J <._S~\

size uymazlar."
"Siz o mii§tikleri Islama c;agirsaruz, size tabi olmazlar."
Sayle de olabilir: Hitap mii§riklere olup "onlar" zamiriyle de putlar
kastedilmi§tit.
Yani, "ey mii§rikler, siz o putlan size hidayet etmeye, yol gastermeye c;a-
gtrsaruz, sizi murachruza sevkedemezler. Allahm size icabeti gibi cevap ve-
remezler. ''
~_j:..t;L.;:, fJ\ fl~~~~\~ ~I? "Onlart ha ~agtrmt§Stmz, ha

~agtrmaytp susmu§sunuz, sizin i~in fark etmez."
Veya o mii§rikler ihtiyac;lan ic;in dua etmiyorlarch. Sanki bu ayetle §ayle
denilmi§ oldu: "Sizin ic;in onlara dua etmeyi ihdas etmeniz veya eskide ol-
dugu gibi onlara dua etmekten sessiz kalmaruz ayruchr, bir §ey degi§mez."
, J ,,,. .... J, ,.. 0..... ~ ;:i
194- ~l!;\ ~~ '1l1 ~J~ ~ 0_;.x ~+11 0! "Allah't btraktp tapttlda-

nmz da ttpkt sizin gibi kullardtr."
Sizin kendilerine ibadet ettiginiz ve "ilah" olarak isimlendirdiginiz §ey-
ler sizin gibi memluk, musahhar kullarchr.
~~L.;:, 1;!:_5 0! ~ I~~_;.~~ "Eger iddiamzda dogru ise-

niz haydi onlan ~agmn da size cevap versinler."
Onlarm ilah olduklan iddiaruzda sadik iseniz, haydi onlarm ~agmn, size
icabet etsinler.
~oyle bir mana da muhtemeldir:
Onlar baz1 putlan insan suretinde yontuyorlardi. Ayet onlara ~u mana-
y1 bilclirdi: "O putlar i~in vartlabilecek en nihai durum, sizin gibi canh-aktlh
varhklar olmaktlr. Oyleyse siz birbirinizin ibadetine layik olmadig;truz gibi,
onlar da sizin ibadetinize lay1k olamazlar."
J., ,.... J .,,. ,,,.. ,.,.,,..
195- ~ 0 ~ ~ .)\ ~\ "Onlann yiiriiyecek ayaklan mt var?"

..b ,,,.. J ,.... ,,,. ,,.,
~
j,
0_,.:. ~:1 ~I ~ 1''Yoksa tutacak elleri mi?" f
~ ~.J.J.-9-:1
Z#-l ~ fl ''Yoksa gorecek gozleri mi?"
u
~ ~ ~ ~11\ ~ fl ''Yoksa i§itecek kulaklar1 rm var?"

Cenab-1 Hak ardindan onlan silkelemeye doniip ~oyle buyurdu:
~.Jfo
oJ "
JU ~.J~
" J
p f5 ~l5_r!i 1_;~1 q; "De ki: "Haydi ~agmn o or-

J J .-... J J
taklanruz1, sonra bana istediginiz tuzag1 kurun ve goz a~ttrmaym."
Ey peygamber! De ki: "Bana dii~manhkta o putlardan yardim isteyin,

~eriklerinizi ~agirm. Siz ve ~erikleriniz yapabileceginiz her tiirlii tuzagi ya-
pm. Bana goz a~tlrmaym, miihlet vermeyin."
..b 0 ... ~ /,
196- ~~\ J .;J <.S+JI ~\ ~j ~1 "Zira benim velim, kitab1 indiren

Allah'ttr."
C::iinkii ben Allahu Tealarun yardimma ve korumasma giivendigimden
size hi~ aldirmiyorum.
~~\ J~ ~j ''Ve 0, salih kullarma sahip ~tkar."

El~ilerine bir liituf olarak salih kullarma sahip ~ikffiak, Allahu Tealarun
adetindendir.
,.... 0 J 0 ,.... ~ J. / .... ,,.. ,,. 0 ,.... :;;;::;
197- 0.J~ I 0J-'! .. b.:: -; JJ I "

~
.J" I ~ Q.j ~ ~ 0y JJ ~'
0 0 0
J J ·" J " .. !_ ( -- J
~ ,~ ,,,.J ~
•
, .. .J
"Allah'tan ba§ka tapttklarm1z ise, ne size yard1m edebilirler, ne de
kendi kendilerine yard1mlan dokunur."
Bu ayet, Hz. Peygamberin onlara 6nem vermemesinin, aldirmamas1run
illetini beyan etmede bir tetimmedir.
J! ~ _;.x ~Ll "Siz onlan dogru yola ~agiracak

,f
198- I~':} (..$~\

olsan1z duymazlar."
,,.. /
cL;J ! 0.J ~
,,.. J 0
H:..:;j /
"Onlann sana bakttklanru goriirsiin."
~.Jy·~< ':1 ~j "Arna onlar gormezl~r."

0 putlar, sana bakan kimselere benzerler, <;iinkii onlan yapanlar, kaq1-
smda durana bakar bir ~ekilde bunlara suret vermi~lerdir.
J.
¥- "Sen affa sartl."

0 0
199- _JA.;JI
insanlarm fiillerinden, kolay olan ve yapabilecekleri ~eyleri onlardan ta-
lep et, onlara zor gelecek ~eyler isteme.
Veya ~u manayi ifade eder: Sm;lulan affetme yolunu se<;.
Veya onlardan islaml hizmetler i<;in teberru aldigmda, mallanrun fazla-
smdan ve kolay verebilecekleri ~eylerden al.
Bu, zekatm viicubundan once idi.
~_y;J~ _?lJ "Ve iyiligi emret."

Fiillerden maruf ve miistahsen olaru emret.
~~I ~ ~ flj "Ve cahillerden yiiz ~evir."

Onlarla miicadeleye giri~me, onlarm yaptiklanrun ayrus1yla mukabele-
de bulunma!
Bu ayet mekarim-i ahlaki (en giizel ahlaki esaslan) cem etmi~ ve Hz.
Peygamberi bunlarm hepsini yapmakla miikellef ktlm1~tlr.
~ ~
200- ~ ~ j ~;;._;, t_;
0
t) ~I b: ~ I\ ~ $
-
~ ~ 1J "Eger ~eytandan bir ves-

vese gelirse hemen Allah'a s1g1n."
Sayet ~eytan sana anz olan bir ofke veya bir fikirle vesvese verip, emir-
lerimin hilafma bir ~eyi yapmaya sevk ederse, hemen bana s1gm.
'!.le. - " ~I "Muhakkak ki 0 Semi' -Alim'dir."

r-:i- ~ " '
c;unkii 0, senin istiazeni i~itir, senin i<;in maslahatli olaru bilir, seni ona
sevk eder.
Veya Allah sana eza edenlerin seslerini i~itir, fiillerini bilir, ona gore on-
lan cezalandmr. Boylece, intikamla ve ~eytanla cedelle~mekle seni me~gul

etmez
201- l3y5JJ ~lb:~ H~ ~lb ~ 111 ljZI ~~I 01 "Allah'tan kor-

kanlar, kendilerine §eytandan bir vesvese ili§tigi zaman, durup dii-
§iiniirler."
Ayetin metninde gec;en "taif kelimesi tavaf kokiinden gelir. Sanki
~eytani vesvese onlan tavaf etmi~, etraflannda donmii~, ama onlara etki et-
meye giic; yetirememi~tir.
0 miittakiler, vesvese arunda Allah.in emirlerini ve yasaklanru hatirlar-
lar.
[_
~.J~ ~ 11µ "Boylece basiretle hareket ederler."
0 dii~iinme sebebiyle hata ettikleri yerleri ve ~eytarun hilelerini goriir-

ler, bunlardan korunurlar, ~eytana uymazlar.
Ayet, makablini te'kid ve takdrdir. Bundan sonra gelen ayet de ayru ~e
kildedir:
.... 0 .... & J 0
202- L(JI c_} ~.J~ ~lj>-1.J "Onlann karde§lerine gelince, §ey-

tanlar onlan azgmhga siiriikler."
Seytandan sakmmay~n ~eytan dostlarma gelince; giinahlan siislii gos-
tererek ve k.i~k.irtarak ~eytan onlann azgmhgma meded verir, destek olur.
Ayetin ~u manasma da dikkat c;ekilmi~tir:
"Seytanlar kendi dostlarma giinahlan kolayla~tirarak ve giinahlara te~
vik ederek meded verirler; dostlan da onlara tabi olarak ve uyarak yarchm
ederler.
f
,,,.. 0 .... J
0.J.J--.9-cl ~ "Sonra da yakalanru birakmazlar."
Sonra da onlan dogru yoldan c;evirinceye kadar aldatmaktan ellerini

c;ekmezler, dostlanrun yakas1ru b1rakmazlar.
Zamirin ~eytan dostlanna raci olmas1 da caizdir: 0 ~eytan dostlan, az-
gmhktan ellerini c;ekmezler, ta~kmhklanru tam yaparlar.
"Onlann karde§leri" ifadesinden, ~eytanlar ve cahiller de anla~tlabilir.
Yani, o cahillerin ihvaru olan ~eytanlar, onlan azgmhga sevkederler, sonra
bu konuda hie; gev~eklik gostermezler, onlar1 her tiirlii ta~kinliga yonlen-
dirirler.
rJ 1~1.J "On1ara (arzularma gore) bir

...,... / ,... J ,., 1 0 / /
203- 1~::::::.;-1 'l jJ l}\j ~~ fflj

ayet getirmedigin Zaman, "derleyip toplasaydm ya" derler."
Sen onlara Kur' andan bir ayet veya talep ettikleri bir mu' cize getirme-
diginde "daha once okuduklann gibi kendi nefsinden bir ~eyler uydurup
soyleseydin ya, veya Allahtan talep etseydin ya" derler.
~.... ~
&1 ~! ~ "De ki: Ben ancak Rabbimden bana

(. ,,,.. 0 J
~.) ~ ~! ~ ~ Lo
ne vahyolunuyorsa ona uyar1m."
Ben ayetleri uyduran biri veya o mu' cizeleri talep eden biri degilim, ben
ancak bana vahyedilene ta.bi olurum.
~.) ~ _1\ ~ lh "i§te bu, Rabbinizden gelen basiretlerdir."

Bu Kur' an kendisiyle hakkm goriildiigu, dogrunun idrak edildigi basiret
nurlandir.
/ J. ,,,.. ~ ~ •
0~~ v_j.aj ~ j j <.S~ j "Iman eden bir kavim i~in bir hidayettir ve
bir rahmettir."
,... ,... J\ JO _I. /
204- ~ \~\.; 01~1 :Sj l~!J "Kur'an okundugu zaman, hemen

onu din1eyin."
lj~\j ''Ve susun."

/ J J ;;Zi ,.,.
0 _F:} ~ "Ola ki, rahmete nail olursunuz."

Bunun tefsiri gec;mi~ti
Ayet, namaz hakkmda indi. Baztlart namazda konu~uyorlarch, Bu ayetle
imamm kiraatine kulak vermek ve onun ic;in susmakla emrolundular.
Lafzm zahiri Kur'an okundugunda onu dinlemek ve susmarun viicubu-
nu iktiza eder. Biitiin alimler, namaz ch~mda Kur'an duyuldugunda susmak
ve dinlemenin miistehap oldugunu soylerler.
Bu ayetle cemaatle namaz esnasmda cemaatin imam arkasmda kiraati-
nin vacip olrnachgma delil getirilrni~ ise de, zayif bir delildir.
J J 0 ,...o 0 ,,,.. ~ / ,.,. ,,,. ,,. o,,,.. ,... J 0
205- .J'"l;JL• J·::q

,,r ~ ~~ t\
~ ~
0J ~,,.J ~,, ~~ ... ~
.. , .J ~ ,, cf,. ~,,
.J
·<~I"
.r .J
/ / /
~W, ~iJ "Sabah ak§am, kendi i~inden, tazarru ile ve iirpererek, al-
~ak sesle Rabbini an."
Ayetin hiikrnii, kiraat ve duada ve bu ikisi ch~mdaki zikirlerde geneldir.
118 ~ Beydavl: Tefsiri
Veya ayet, imam ~afilnin mezhebinde oldugu gibi, imam fatiha okuma-
y1 bitirdiginde cemaatin gizlice Fatihayi okumasma bir emirdir.
Burada bildirilen ol~ii, gizli okumarun fevkinde, ama sesli konu~marun
da a~agtsmda bir sesle okumakttr. <:;iinkii boyle bir okuyu~, hu~u ve ihlasa
daha uygundur.
/ Q ,J ,,,,. ,,,..
~C;J\ ~(fa ':1j "Ve gafillerden olma."
Allah! anmaktan gaflet edenlerden olma.
206- ~~~ ;_j- ~_,_p ~ ~) ~ 0-;~I 0! "Zira Rabbinin nezdin-

de olanlar, Allah' a ibadetten asla kibirlenmezler."
"Rabbinin nezdinde olanlar"dan murat, mele-i aladaki meleklerdir.
~ ~j "Ve O'na tesbih ederler."

/ .J. /
0J~ ~j ''Ve yalmzca O'na secde ederler."
ibadet ve tezelliilii sadece Allah i~in yaparlar, ba~kas1ru O'na ~erik ktl-
mazlar.
Bu ifade, onlarm di~mda olan miikelleflere bir tarizdir. Bundan dolayi
bu ayetin okunmas1yla secde edilmesinin viicubuna hiikmedilmi~tir.
Hz. Peygamber ~oyle buyurur: "Ademoglu secde ayetini okuyup secde-
ye vardigtnda ~eytan aglar ve ~oyle der: Yaz1klar olsun banal Bu insan sec-
de ile emrolundu ve secde etti, ona cennet var. Ben de secde ile emrolun-
dum, ama isyan ettim, bana da cehennem var.''
Yine Hz. Peygamber ~oyle der: "A'raf suresini kim okursa Allah klya-
met giinii onunla iblis arasmda bir perde ~eker ve Hz. Adem klyamet giinii
ona ~efaat~i olur."
A e
ENFAL SURESI
Enfal Suresi yetmi~ be~ ayet olup Mederudir.

117. DERS
Bedir Sava§t - I
.,
,/::,.,,,
~ ...~~...
. ., ~ f~
/: ... _,,.,I~~
[,~;.~
.f
/ 0..... 0 ,.. ,.,. J.,,,.
1- ~~\1\ ~~_A "Sana ganimetler hakkmda soruyorlar."

Sana ganimetlerin hiikmiinii soruyorlar.
Ganimete "nefl" denilmesi, Allahtan bir ihsan ve liituf olmasmdanchr.
~
~~;Jlj ~ J~\11
l -' "'o"' •
'1 "De ki: Ganimetler, Allah'a ve ResiUiine aittir."
-'
Bu konuda yetki Peygambere verilmi~tir, 0, Allahm kendisine emretti-

gi ~ekilde taksim eder, dagttlr.
Sebeb-i Niizul
Ayet, Miisliimanlarm Bedir sava~mdan elde edilen ganimetler hakkmda
"nastl taksim edilecek? Kime taksim edilecek, Muhacirlere mi, yoksa Ensa-
ra rm?" ~eklindeki ihtilaflan iizerine inmi~tir.
Denildi ki: Bedir harbinde Hz. Peygamber ihtiyac1 olmayan kimselerin
ganimetten pay almamalanru ~art ko~tu. Bunun iizerine genyler ~evkle ko-
~u~tular. Sava~ sonunda mii~riklerden yetmi~ ki~i oldiiriildii, yetmi~i de esir
almch. Gen~ler, Hz. Peygamberden ganimet haklanru istediler. Mal, az bir
~ey idi. Bunun iizerine, sancaklarm yanmda olan ya~hlar ve gozciiler ~oyle.
dediler: "Biz sizin gerinizde s1g;tnacag;truz destek kuvvet idik. Bizim de hak-
kirmz var." Bunun iizerine bu ayet nazil oldu, Hz Peygamber de aralannda
e~it bir ~ekilde taksim etti.
Bunun iyin denildi: imarmn vaadini yerine getirmesi laz1m degildir. Bu,
imam-1 Safiinin gorii~iidiir. 1
Sa'd Bin Ebi Vakkas'dan ~oyle rivayet edilir: Bedir giinii karde~im
Umeyr ~ehid oldu. Ben de ona bedel Said Bin As'1 oldiirdiim ve kllicllli al-
dlm. K1hc1 Hz. Peygambere gotiirdiim, hibe olarak bana verilmesini iste-
dim. Sayle buyurdu: "Bu ne benim ne de senin. Ganimet mallan iyine onu
at." Ben de attlm. Karde~imin oldiiriilmesi ve ganimet olarak alchgtrmn
1 Vaadini yerine getirmemekle, mevcut ~artlar c;erc;evesinde yerine getirememek

araslnda aynm yaptlmas1 gerekir.
benden ahnmas1 sebebiyle ancak Allahm bildigi duygular ya~adtm. <;ok az

bir zaman ge~mi~ti ki, Enfal suresi nazil oldu. Rasulullah bana ~oyle dedi:
"Benden kilic1 istemi~tin, o zaman kill~ benim degildi. Arna ~imdi benim
oldu. Git ve onu al."
~ J"' , . ..
~I l..,,Zl; "Oyleyse Allah'tan korkun."
Boyle ihtilaf etmekte ve tartt~makta Allahtan korkun.
1- J ,. ,.
~ ~I~ l~lj "Ve aramz1 diizeltin."
Allahm nz1k olarak size verdiginde ho~gorii ve yardtmla~ma ile ve i~i Al-
lah ve Rasuliine teslim ile araruz1 diizeltin.
J 0 ""' , ,.,.
~__µ r~~s 0! tl ~jj it.111..Aflj ''Ve eger mii'minler iseniz Allah ve

Rasftliine itaat edin."
<;iinkii iman bunu iktiza eder.
Veya imaruruz kfunil ise boyle yapm. <;iinkii imarun kemali bu ii~ii iledir:
-Emirlere itaat.
-Giinahlardan sakmmak
-insanlann aras1ru adalet ve ihsan ile diizeltmek.
J J ,,.. J., j. ,.,. .;; ,. o GI
2- ~yli ~ j ~I y?~ I~! ~+11 0~__µJI ~! "Mii'minler ancak o

kimselerdir ki, Allah antld1g1 zaman kalpleri iirperir."
imaru kamil olan mii'minler ~unlardtr:
Onlar biiyiikliigii ve celalinin heybeti kaq1smda Allah aruldtgmda kalp-
leri iirperir.
Denildi ki: Ayetin anlatttgi kimse ~oyle biridir: Bir giinah i~lemeye ni-
yetlenmi~ken kendisine "Allahtan kork" denildiginde Allahm cezalandtr-
ma korkusundan o giinahtan elini ~eker.
~ o,,,..J1,.,. J'
G~\ ~~lj ~41 ~ l ! J,; l~!J "Onun ayetleri kendilerine okundu-

gunda, bu imanlar1m arttirir."
imanlanmn artmas1,
-Yeni ayetlerin okunmas1yla iman edilecek ~eylerin artmas1,
-Delillerin tezahiirii ile nefislerinin itminana kavu~mas1 ve yakinlerinin
kokle~mesi,
-Ayetlerin mucibiyle amel etmek ~eklinde olabilir. Bu son gorii~, ameli

Enfal Suresi - 11 7. Ders @ 123
imana dahil goren ve "iman, taat ile artar, giinah ile azahr" diyenlerin baki~
ac;1srna goredir,
s ,~ )
(J .,,15~ H-i.J ~ j "Ve sadece Rablerine tevekkiil ederler."
Onlar Allaha tefviz-i umur ederler, ancak O'ndan korkar ve O'nu umar-
lar.
'/ ,,.. ~ .....
3- o_,..w:JI (J >~ .. ~1 0-;+JI "On1ar namaz1 geregi gibi ktlarlar."
J'
~~
! ·~ ... ~
0
"d-:"
.).) l!..o"
,,.J "Ve kendilerine nz1k olarak verdiklerimizden
infak ederler."
~ ,,,. J Q ,... ~,.
4- lA>- 0~r-JI ~ Cl;JJI "i§te ger~ek mii'min1er on1ardtr."
<:;iinkii onlar kalbin en degerli amellerinden olan Allah'tan korkmak,
ihlas ve tevekkiilii, aynca aza ile yaptlan en kiymetli amellerden olan namaz
ve sadakayi imanlanna katnu~lar, boylece imanlanru tahlcike c;1karffil~larchr.
<:. ,... .,.to ,,. o ,....et .,.t ,,,.. ~
~.f J j~j o~;; j H-i.J ~ ~ ~5; ~ "0n1ar i~in Rableri nezdinde
dereceler, bir magfiret ve ~ok ho§ bir nz1k vardtr."
Rableri nezdinde derecelerden murat,
-itibarh olmalan, yiiksek bir konumda bulunmalar1chr.
-Veya amelleriyle yiikseldikleri cennet dereceleri de olabilir.
Aynca onlar ic;in,
-ihmalleri sebebiyle kendilerinden sachr olan kusurlara kaq1 Allahtan
bir magfiret
-Ve cennette haz1rlachgi, say1s1z ve siiresiz ho~ bir nz1k varchr.
.b-~ 0 ,,. , ,,.. J1 ,,.. 0 .... ,,..
5- ~~ ~ ~ ~.) ~_)>-\ l4:5' "Nastl ki, Rabbin seni hak ile

evinden ~tkarmt§tl."
Ayet, mahzuf bir miibteda'nrn haberidir. Takdiri ise ~oyledir:
Onlann ganimetlerle ilgili ho~lanmachklan bu durum, Allalun seni Be-

dir Harbi ic;in c;1karmasrndaki ho~lanmamalanna benzer.
Veya ~oyle de mana verilebilir: Rabbin nastl ki Seni evinden hicret ye-
rin, meskenin, yeni evin olan Medineye c;1karrm~tl. 0 zaman da bundan
ho~lanmayanlar olmu~tu. Ganimetlerin sana tahsis edilmesinden ho~lan
mayanlar da olabilir, ama hicret Senin ic;in nastl faydah olmu~sa, bu hiikiim
de oyle faydahchr.
12 4 @ Beydavi Tefsiri
":/,.. / ,,,.. 0 .;:; .... ~

0_;JL5J
/
~_rjl ~ ~)
I
01J "Mii'minlerden bir grup ise bundan
ho§lanmamt§lard1."
Bu ciimle, hal ciimlesidir. Kurey~ kafilesi Samdan yola c;1krru~tl. Ker-
vanda c;ok biiyiik ticaret mallan vardi. ic;lerinde Ebu Siifyan, Amr Bin As,
Amr Bin Hi~am gibi kimseler de oldugu halde kirk binitli adam kervanla
beraberdi. Cebrail (as) kervaru Hz. Peygambere haber verdi. Peygamber de
mii'minlere soyledi. <:;okc;a mal ve az sayida refaket eden kimse oldugunu
duyunca onu kar~tlamak mii'minlerin ho~una gitti. Kervan ic;in c;1ktiklann-
da, bunun haberi Mekke ahalisine ula~tl. Ebu Cehil Ka'benin iizerine pkip
~oyle seslendi: "Ey Mekke ahalisi! Elinizi c;abuk tutun! Ne yap1p edip ker-
varuruz1, mallar1ruz1 kurtarm. Sayet Muhammed onlara el koyarsa, bir daha
asla iflah olmazs1ruz."
Abdiilmiittalibin kiz1 Atike ii<; giin once ~oyle bir riiya gormii~tii:
Semadan bir melek iner, dagdan bir kayay1 ahp parc;alar. Mekkenin her-
bir evine 0 kayadan bir ~ey isabet eder. Atike, bunu Abbasa soyler. Bu riiya
Ebu Cehle kadar ula~1r. Ebu Cehil ~oyle der: "Erkeklerinin niibiivvet iddi-
alan yetmedi, ~imdi de kadinlan kehanette bulunmaya ba~ladtlar."
Ebu Cehil, biitiin Mekke ahalisini c;1kanr, onlarla beraber Bedr'e vanr.
Bedir, kendisinde.kuyu olan bir yerdir. Arablar senede bir giin burada pa-
zar ic;in bir araya gelirlerdi. Onlar oraya vardigmda Hz. Peygamber Zefran
vadisinde idi. Hz. Cebrail Hz. Peygambere gelip "ya kervan ya da Kurey~
sizin olacak" diye vaat etti. Hz. Peygamber de durumu ashab1yla gorii~tii.
Baztlan ~oyle dediler: "Ya Rasulallah, ke~ke bize sava~ ihtimalini de zikret-
seydin, ona gore haz1rhk yapardik. Biz kervana gore c;1kmi~tik."
Hz. Peygamber ~oyle dedi: "Kervan, deniz tarafmdan gitti, Ebu Cehil
ise bize dogru geldi." Bunun iizerine baztlan ''Ya Rasulallah, sen kervana
bak, dii~maru bo~ ver" dediler. Onlann boyle konu~malarma Hz. Peygam-
ber kizdi. Bunun iizerine Hz. Ebubekir ve Hz. Omer kalkip giizel konu~
malar yapttlar. Sonra Sad Bin Ubede kalkip ~oyle dedi: "Emrine bak, onu
uygula. Allaha yemin ederim ki, Aden' e gitsen Ensar'clan bir tek ki~i bile
geride kalmayacak, seninle gelecektir.''
Sonra Mikdad Bin Amr kalkti, "Allah neyi emretmi§se onu yap, na-
stl olmam1 istersen hen o §elcilde seninleyim. Biz sana israilogulla-
rmm Musaya dedigi gibi "Ey Musa! Onlar orada bulunduk~a, biz
oraya asla girmeyecegiz. Sen ve Rabbin gidin, onlarla sava§tn. Biz
burada oturacag1z" (Maide, 24) diyecek degiliz. Lakin dedigimiz §U ki "Sen

ve Rabbin gidin sava§tn, biz de sizinle beraber sava§anlanz."
Hz. Peygamber Mikdadm bu soziine tebessiim etti. Sonra Ensar'1 mu-
rat ederek "bana gorii§lerinizi bildirin" dedi. (:iinkii Ensar Akabede biat
ettiklerinde, Hz. Peygamber onlarm diyarma geldiginde sorumluluklanrun
sona ermesini §art olarak soylemi§lerdi. Peygamberin hatmna "Sadece Me-
dineye saldiran dii§mana kat§l yardim etme gorii§ii ileri siirerler" §eklinde
bir endi§e geldi.
Bunun iizerine Sa'd Bin Muaz ayaga kalkip ''Ya Rasulallah, "ey insan-
lar" derken bizi mi kastediyorsun?" dedi. Hz. Peygamber "evet" deyince
Sa' d Bin Muaz konu§mas1ru §6yle siirdiirdii: "Biz sana inandik, seni tasdik
ettik. Getirdiginin hak olduguna §ehadet ettik. Seni dinleyecegimize ve ita-
at edecegimize sana soz verdik. Ya Rasulallah, bizi diledigin §ekilde yiiriit.
Seni hak ile gonderen Allaha yemin ederim ki bize §U denizi gosterip dal-
san, biz de seninle beraber dalanz, bizden bir ki§i bile geride kalmaz. Bizi
dii§manla kaq1 kar§iya getirmenden biz rahats1zhk duymayiz. Biz sava§ta
sabreden, dii§manla kaqlla§mada doneklik yapmayan kimseleriz. U mar1m
ki Allah, bizden taraf Senin goziinii aydin ktlacak §eyler gosterecektir. Oy-
leyse, bizi Allahm bereketiyle yiiriit."
Sa'din bu sozleri Hz. Peygamberi ne§elendirdi ve §6yle dedi: "Allahm
bereketiyle yiiriiyiin! Sizlere miijde! Allah bana iki taifeden birini vaat etti.
Allaha yenin ederim, sanki ben onlarm dii§iip olecekleri yerleri goriir gibi-
yim."
Denildi ki: Hz. Peygambere Bedir Harbi bitince "§imdi de kervaru hal-
ledelim" diyenler oldu.
Esirler arasmda kollan bagh bir §ekilde duran amcas1 Abbas nida etti:
"Bunu yapman uygun olmaz!
"Hz. Peygamber "niye?" diye sordu.
Abbas '\:iinkii dedi, Rabbin sana ikisinden birini vaat etmi§ti ve vaadi-
ni yerine getirdi."
Bu soz dogru olmakla beraber baztlanrun ho§una gitmedi.
,,.. ,,,.. "" 0 ,,.. ,,.. J.
6- ;_;;; l4 ~ ~I J ~ _,J~~ "Ve ger~ek a~1ga ~tkttktan sonra,

seninle o konuda tattl§tyorlard1."
Senin kendilerine bildirmenle, kervan veya Kurey§'ten hangisine yonel-
seler galip geleceklerini ashnda biliyorlardi. Bununla beraber, Senin sava§l
se<;mene kaqilik, kervaru ele ge<;irmek hususunda Seninle miicadele edi-

yorlardi.
~ J J ~ ....
J! 0} ~ ~l5 "Sanki goz gore gore oliime sevk

0 ,,.. /
0.J~ ~ j s-i j.JI

olunuyorlard1."
Goz g6re oliime sevk olunan kimselerin ho~lanmay1~1 gibi sava~a git-
mekten ho~lanrmyorlardi. Bunun sebebi, saytlanrun azhgi ve silahlanrun
olmayi~1 idi. Rivayete gore, bu sefere kattlan mii'minlerden ikisi di~mda di-
gerleri yaya idi.
Ayette onlarm bu miicadelesinin a~m korku ve endi~elerinden oldugu-
na bir ima vardir.
,,,.. c;j .... /~ ,,,. J, JJ 0
7- ~ ~I ~LbJI '5.J>.! rl\I rs~ ~!J "Hani o Zaman Allah, iki tai-
feden birinin sizin olacagmt vaad ediyordu."
J .... J ;,... / ~ ,... ,,.. ~/ / J,,,.
~ 0.}53 ~j.!JI s-il~ ~ 01 03~ yj "Siz ise, gii~siiz olantn sizin

olmasmt arzu ediyordunuz."
Siz ise, daha kolay bir lokma olan kervaru arzuluyordunuz.
<";iinkii kervanda sadece kirk binekli vardi. Bundan dolay1 kervanla kar-
~tla~may1 istiyor, sayica ve silah<;a iistiin olan Kurey~le kaqtla~maktan ho~
lanrmyorlardi.
'} ..... 0 / 0 ,,.. i:i'.i 0 ~ 0 .... J, J
-: ·LS:J1 ..r.
i:..r....A ,, b ~.. ,.,, ~~ ;;: 'I ~
u ,,, / . ~ .. 01 rlll J..i....)'!..J "Allah ise ' kelime- J J,,
l / .... ,
leriyle hakkt iistiin ktlmak ve kafirlerin arkasm1 kesmek istiyordu."

Allah ise hakki sabit kilmak ve yiiceltmek murat ediyordu.
Allahm hakkt iistiin ktlmas1,
-Bu halde indirdigi vahiy ile,
-Meleklere yardim etmeleri hususunda emirleri iledir.
Siz mal elde etmek, naho~ bir ~eyle kaqtla~mamak istiyordunuz. Allah
ise dinini yiiceltmek, size diinya ve ahirette kurtulu~ verecek bir sonu<; al-
maruz1 murat ediyordu.
8- ~01 ~j J>jl ~ "Taki, hakkt ortaya koysun ve battlt da

yok etsin!
s 0 ,,,. ....
0.Jo ~I of jJj "Velev miicrimler ho~lanmasalar da."

Allah, hakki yiiceltmek, batili ibtal etmek i<;in yaptig1ru yaptl.
Enfal Suresi - 117. Ders @ 127
Bu, bir tekrar degildir. \:iinkii birincisi Allahm muradl ile onlarm mura-
di arasmdaki farkltligi beyan iyindir. ikincisi ise, Hz. Peygamberi daha zor
olaru seymeye sevkeden durumu beyan iyindir.
9- r,j 0..f.. ~:: •; _;1 "Hani o vakit siz Rabbinizden yard1m diliyordu-
J. ,,. J. ..... 0
nuz."
Sahabiler sava~tan bir kurtulu~ olmadlgtru ogrendiklerinde ~oyle deme-
ye ba~lachlar:
''Ya Rabbi, dii~maruna kar~1 bize zafer ver. Ey yardim isteyenlere yar-
dim eden! Bize yardim et."
Hz. Omerden ~oyle rivayet edilir:
Hz. Peygamber mii~rikler tarafma baktt, onlann sayis1 bin kadardl. As-
habma baktt, onlar da iis:yiiz kadardl. K1bleye yonelip iki ellerini de as:arak
~oyle dua etti:
"Allahlm, bana olan vaadini yerine getir. Allahlm, bu topluluk helak

olursa, arttk arzda sana ibadet eden kimse kalmaz."
Boyle dua etmeye devam etti, oyle ki ridas1 yere dii~tii. Bunun iizerine
Hz. Ebubekir ~oyle dedi:
"Rabbine duan yeter ey Allahln nebisi! ~iiphesiz 0, sana vaadini yerine
getirecektir.''
,,,. ........ 0 0/ J t "'.. . J ,,., ....
~~_? ~I ~ ~~ fS'~ ~I ~ ~~L; "0 da: "Ben ardarda

bin melekle size yard1m ediyorum" diye duamz1 kabul buyurmu§-
tu."
"Ben, mii'minlerin pe~inden melekleri gondererek veya o melekleri ardl
ardlna gondererek size medet verecegim."
Meleklerin mii'minlerin oniinde sava~malan ~eklinde de ayete mana ve-
rilmi~tir. AI-i imran suresinde bu meleklerin sayis1 be~bin olarak ges:er.
Burada "bin" denilmesi,
-Oncu olarak gonderilenlerin say1s1 bindir.
-0 melekler zat itibanyla bin tanedir.
-Veya o meleklerden sava~anlann sayis1 bindir.
Meleklerin sava~1p sava~machklan hususunda ihtilaf varchr.
Sava~malarma delalet eden rivayetler bulunmaktachr.
c:. , ,, • • "' l ,.
10- ~_,JJ ~ Ci.~ k;;}j t._S A '1 ! ~I ~ Ll j "Bunu Allah s1rf size bir
miijde olsun ve kalpleriniz bununla yatt§Stn diye yapmt§tl."
Meleklerle yaptlan bu imdad, ancak size zaferin bir miijdecisi olsun di-
yedir.
Ayrica, sayica azhgmtz ve zilletiniz sebebiyle sizde meydana gelen endi-
~enin ortadan kalkip kalpleriniz mutmain olsun diyedir.
v, ;:;
~I~~ '11..J-4~\\ Llj ''Yoksa zafer ancakAllah'tandir."
t r;,
f#- 1..f 4111 01 "Ger~ekten Allah Aziz - Hakim'dir."

I
Meleklerin yardima gelmesi, say1ca ve silahs:a s:okluk ve benzeri ~eyler

birer vas1tadir, bunlarin bir tesiri yoktur. Zaferin bunlarla oldugunu sanma-
y1ruz. Bunlar olmadigmda da iimitsizlige dii~meyiniz.
11- ~ 8\ d~I ~ 11 "Hani o sira (Allah), katmdan bir esenlik

olmak iizere hafif bir uyku ile sizi biiriiyordu."
Burada, "Hani o zaman Allah, iki taifeden birinin sizin olacag1m
vaad ediyordu" ayetinden itibaren iis:iincii bir nimete dikkat s:ekilmi~tir.
Onlari biiriiyen bu uyuklama, Allahtan ozel bir nimettir. <:;iinkii o sava~
~artlarinda ashnda korkudan gozlerine uyku girmemesi gerekirdi.
f5 j ~ b~} ;t;- ~ \
J ,,. J .... J
~ 'Q "' \\ ~ ~ J~j "Sizi tertemiz ktlmak i~in gok-

ten iizerinize yagmur indiriyordu."
Gokten indirilen bu yagmur, onlan hem pislikten, hem de ciiniipliikten
temizlemek is:indi.
,...
~~\ ~ ~
~
F J 0
~..Ll..J "Ayr1ca §eytamn pisligini sizden gider-

mek ... "
"~eytanm pisliginden" murat,
-Ciiniip olma hali olabilir. <:;iinkii bu, ~eytarun riiyada hayale getirdigi
bir olaydir.
-Veya onlara vesvese vermesi, "susuzluktan oliip gideceksiniz" ~eklin
deki korkutmas1dir.
Rivayete gore, Hz. Peygamberin ordusu susuz, ayaklarin battigi kum-
luk bir yerde konakladtlar. Uyuduklarmda s:ogu ihtilam oldu. Mii~rikler ise
suyu tutmu~lardi. Seytan onlara vesvese verip dedi: "Onlara kaq1 nastl ga-
lip geleceksiniz? ic;inizde peygamberi oldugu halde, suyunuz onlarm elin-

de. Siz ciiniip ve pis bir halde namaz kthyorsunuz, tutup kendinizin Allahm
dostlan oldugunu, iddia ediyorsunuz." Onlar ~eytarun bu vesvesesi kaq1-
smda korktular, Allah da yagmur yagdirdi. Yagmur gece gelmi~ti. Vadiden
sular aktl, havuzlar yap1p sulan depoladtlar, hayvanlan suladtlar, yikandl-
lar, abdest aldtlar. Onlarla dii~man arasmdaki toprak bu yagmurla sertle~ti.
Boylece ayaklan kaymaktan kurtuldu ve vesvese ortadan kalktl.
J JJ , ,.
~_,.1.; ~ 4..nJj ''Ve yiireklerinize kuvvet vermek ... "
Boylece Allahm size olan liitfuna giivenmeniz saglandi.

,f
rl:J\f i ~ l:: ;~j "Ve ayaklanmza sebat vermek istiyordu."

inen yagmurla kum sertle~ti, ayaklanruzm sebat etmesi temin edildi.
Veya Allah kalplerinize giiven vererek, ayaklanruz1 sava~ta sebat ettirdi,
kaymaktan kurtardi.
+>'""" ,,.. ~ J
J! ~j if:"~~! "Hani Rabbin meleklere §Oyle

j1. .4,. .... ,,.. 0
12- ~ ~I ~I
vahyediyordu: Ben sizinle beraberim."
J' J. , ~ ,,..,,..
1..f-41 ~+JI I~/;:.; "Haydi mii'minlere sebat verin."

Miijde vererek veya saytlanru artlrarak veya dii~manlanyla sava~arak
ehl-i imana sebat verin.
, ,,,., ~ J. J o-"
. ..rt-q I.J..r-
W. ~< J ~ ..U\ ~ _\;;
~, ; ..,,......, ~• ~::t\..;i "Kafirlerin yu··regt'J"ne korku sala-
cag1m."
~8:.\ti J_;.; l_Y.~\j "Siz de vurun boyunlanmn iistiine!"

~~ j5 r4-~ ~ 1}.~lj "Ve vurun onlarm herbir parmagma."
Ayetin bu klsrm "hen sizinle beraberim, haydi mii'minlere sebat
verin" klsrmna tefsir gibidir. Bunda meleklerin sava~tlklarma bir delil var-
dir. Meleklerin sava~mayacagtru kabul edenler ise, bu ayeti ve devarmru
ehl-i imana yonelik bir hitap olarak degerlendirdiler veya bunu ehl-i imana
soylemeleri ic;in Allahtan bir telkin ~eklinde ac;1kladtlar.
c J
13- ~ ~ jj ;&1 l)G ~~ ~1 "i§te bu, onlar Allah ve Rasftliine kat§l

geldiler diyedir."
"i§te bu" ifadesi vurmak veya bununla ilgili emre i~arettir. Hitap Hz.
Peygamberedir veya muhatap olan herkesedir.
Ayette onlarm Allah ve rasfiliine kar~1 gelmeleri "~akka" kelimesiyle
anlatllrm~tlr. Bu kelime "~1kk" kokiinden gelir. C::iinkii birbirine muhalif
olanlann her biri digerine muhalif ~ikta yer ahr.
ylWI ~~ ~I ~µ ~~jj ~I ~~ ~j "Her kim Allah'a ve

Rasuliine kar§t gelirse, bilsin ki Allah'm azab1 s:ok s:etindir."
Ayetin bu kisrm, onlann nic;in boyle bir akibete maruz kaldigtru anlatan
onceki ayeti takrirdir veya diinyada ba~larma gelen anlatlldiktan sonra, ahi-
rette kendileri ic;in haz1rlanaru soyleyerek uyarmaktlr.
J J/ J l '
14- ~.; .J.19 ~~ "i§te §imdi tadm onu!"
.)81 ~I~~}~ ~lj "Kafirler is:in cehennem azab1 vardir."

/ l
Burada hitap, iltifat yolu ile kafirleredir. 2 Ahirette sizin ic;in haz1rlanrm~
olan azap olmakla beraber ~imdi pe~in olan cezaruz1 tadin bakahm.
Ayette "onlar ic;in cehennem azab1 vardir" denilebilecegi halde, "kafirler
is:in cehennem azabt vardir" denilmesi, ilerdeki azap sebebinin kiifiir ol-
duguna delalet ic;indir.
<:::. .... 0 & J ,,.. .... ~ / ,..,,... t-;i .... ,... , i'.li ,...
"'lJ~ '11 ~yy

15- .J. J J -t ,,~ Y\.9 Ll>-.J· I.Jr--
J ~< C;:,
~ lJI ( ~,;;\ l~I,, IY""4
7.,,1 ~ lJI 1-:~1 \7 "E
C;:, ~ ~ Y
iman edenler! Toplu olarak kafirlerle kar§tla§ttg1mz zaman, onlara
arkamz1 donmeyin."
Boyle kalabahk olduklannda bile hezimete ugray1p geri kac;mak caiz de-
gilse, sizin gibi veya sizden az olduklannda hie; caiz olmaz. Ac;1kc;a goriilen
odur ki, bu ayet (Enfal, 65-66) ayetiyle tahsis edilmi~tir.
~u manaya da dikkat c;ekilmi~tir: iki saf olarak kaq1 kaq1ya geldiginiz-
de, onlar size ve siz onlara ilerlerken, hezimete ugray1p geri kac;may1ruz.
Ayet, Huneyn'de olacak bir olaya da i~aret gibidir. Miisliimanlann say1-
s1 oniki bin iken, sava~m ba~mda geriye kac;rm~lardi.
16- ~ ;~ ~
. . .
o \11 ~ .. "' ~J l JL:.;;J Li . "' ~J \f 1t,,J~B 0 " HJ"',,Y..
" / LS'/ ~ .J ~ // ~ / ..r. "/ Y..
0
,,; c:..r4
~ , .J,
\ (. ,, ,,,. ::<-' ,, /
~I ~ "Sava§ taktigi olarak dii§mam vurmak is:in geri s:ekilme, ya
2 iltifat, hitabm yoniinii degi~tirme, sozii gaybtan muhataba, muhatabtan gayba

dondiirme san'atidir. Onlara hitap edildikten sonra, hitaptan azledilerek kendile-
rinden ii<;:iincii ~ahislar olarak bahsedilmi~tir.
da diger bir birlige kattlmak durumu hari~- boyle bir giinde her kim
onlara arkas1ru donerse mutlaka o, Allah'dan bir gazaba ugramt§tlr."
Sava~ta dii~mandan kac;mak caiz degildir. Ancak,
1-Bir sava~ hilesi olarak, dii~maru aldatmak ic;in kac;1yor goriiliip ardm-
dan saldtrmak buna dahil saytlmaz.
2-Veya yakmdaki bir Miisliiman boliige yardtm etmek niyetiyle onlara
kattlmak da dii~mandan kac;mak degildir.
Baz1 alimler, ~u rivayete dayanarak kattlmacak boliigun yakm olma ~ar
tt olmadtg1ru soylediler:
Hz. Omerin oglu Abdullahtan rivayet edildigine gore, Hz. Peygamber
onlan bir seriyye birligi olarak gondermi~ti, ama onlar Medine'ye firar etti-
ler. Abdullah der: ''Ya Rasulallah, biz sava~ kac;kmlany1z!" Hz. Peygamber
ise ~oyle degerlendirir:
"Hayir, siz done done sava~anmiicahitlersiniz, ben sizin boliiguniiziim."3
,j
r~~ ~JGj "Ve varacag1 yer cehennemdir."

~I Aj "Oras1 ne kotii bir aktbettir."
Ayette bildirilen azap (Enfal, 66) ayetinden anla§tlacagt iizere, dii§man iki
kattan daha az ise soz konusudur. 4
17- ~ ~I ~ j ~) ! ~ r.li "Onlan siz oldiirmediniz, lakin Allah

oldiirdii."
Onlan siz kendi kuvvetinizle oldiirmediniz, lakin
-Size nusret vererek,
-Sizi onlara musallat ktlarak,
-Kalplerine korku btrakarak Allah onlan oldiirdii.
Rivayete g6re, Kurey~ kaq1 tepelerden goriildiigunde Hz. Peygamber
~oyle dua etti: "Allahtm, i~te Kurey~, gurur ve kibirle geldiler, Senin pey-
gamberini tekzip ediyorlar! Allahtm, bana vaat ettigini gostermeni istiyo-
rum."
Bu dua sonrasmda Hz. Cebrail gelcli, Hz. Peygambere "yerden bir avm;
toprak al, iizerlerine at" dedi. iki ordu kaq1 kaq1ya geldiginde Hz. Pey-
3 Yani benim birligime kattlrm~ oldunuz.

4 ilgili ayette. "0 halde sizden sabreden yiiz ki~i olursa ikiyiize galip gelir.
Ve sizden bin ki~i olursa, Allah'm izniyle ikibine galip gelir" denilmektedir.
gamber yerden bir avuc,;: c,;:aktl ta~1 aldi ve "yiizleri kara olsun" diyerek on-
lara dogru attl. Hz. Peygamberin attlgt, her bir mi.i~rike isabet etti, her biri
gozleriyle me~gul olmaya ba~ladtlar, boylece hezimete ugradtlar. Mii'tninler
onlar1 takip etti, bir ktstnllll oldiirdiiler, bir kisrmru da esir aldtlar.
Miisliimanlar sava~tan dondiiklerinde bir kisrm oviindiiler, "ben oldiir-
diitn, ben esir aldim" gibi ifadeler kullanmaya ba~ladtlar. Ayet, bunun iize-
rine nazil oldu.
"Onlar1 siz oldiirmediniz" ayetinin ba~mda yer alan J (fe) harfi,

mahzuf bir ~artln cevab1dir. Bunun takdiri: "~ayet onlan oldiirmekle ifti-
har ediyorsaruz, onlan siz oldiirtnediniz, lakin Allah onlan oldiirdii."
c l l 0
~.) ;&1 ~j ~:4.J ~! l;: :4.J L.aj "Att1gmzamandasenatmadm,lakin

Allah att1."
Ey peygamber! Attlgm zaman da onlarm her birinin goziine ula~acak
~ekilde sen attnadin. Senin giiciin buna yetmez.
Lakin Allah attl, o attlgtru her birinin goziine ula~tlrdi, boylece mi.inhe-
zim oldular, siz de onlann kokiinii kesmeye imkan buldunuz.
Daha onceden biltni~tin: Bir ~ey mutlak zikrolunca, ondan bunun ke-
mali kastedilir.
Denildi ki: ayetin manas1 ~oyledir: Korkuyu sen atmadin, senin attlgm
c,;:aktl ta~lan idi. Lakin Allah onlann kalplerine korku attl.
Denildi ki, ayet Hz. Peygamberin Uhudda Obey Bin Halefe attig1 rmz-
rakla alakalidir. Obey Bin Halefden kan c,;:1ktnam1~tl, atna bu darbenin neti-
cesinde c,;:ok feryat edip bagtrdi, sonunda oldii.
Veya ayet Hayber sava~mdaki ~u durumla ilgilidir:
Hz. Peygamber kale tarafma bir ok attl. Attlan ok, yatagtndaki Kinane
Bin Ebi'l- Hakik'e isabet etti.
Cumhur ise, ayetin Bedir sava~mdaki durumu anlattlgtru soyler.
I;";... {~~ ~ ~_;.JI ~j "Mii'minleri, tarafmdan giizel bir imti-

hanla denemek i~in Allah oyle yaptt."
Allah mii'minlere nusret vererek, ganimet kazandirarak ve mu'cizeler
gostererek biiyiik bir nimette bulunmak ic,;:in biiriin bunlan yaptl.
~ ~ ~\ 0! "~iiphesiz Allah Semi' - Alim'dir."

~iiphesiz Allah onlarm yardim taleplerini ve dualanm i~itir, niyetlerini

ve hallerini bilir.
}. l
18- ~~ "i§te bu, boyledir."
"i§te bu" ifadesi

-Allahtan mii'minlere gelen giizel nimete
-Kafirlerin oldiiriilmesine
-Veya atma olayma i~aret olabilir.
.... 0 ,.. ~ (;j .;
~)Kl\ ~ ~y ~\ 0\j ''Ve Allah, kafirlerin kurdugu tuzag1 bo§a

l
~ikanr."
Bunlardan maksat, mii'minlere nimette bulunmak, kafirleri zayiflatmak

ve hilelerini ibtal etmektir.
c::. ,, 0 }. 0 ,, ,, 0 ,, 0
19- ~\ r-s-~~ ..W \~ 0! "Eger fetih istiyorsamz, i§te size fetih

gelmi§tir."
Ayet, tehekkiim iislubuyla Mekke ahalisine bir hitaptlr. l;iinkii onlar
Mekkeden sava~a s:1karken Ka'benin 6rtiilerine tutunup "Allalum, iki or-
dudan en yiice olamna, iki boliikten en dogru yolda gidenine ve iki hizip-
ten en ~ereflisine yarchm et" demi~lerdi, dual3:n kabul oldu!
rSJ f
c::_ }. .- .-
W
,-
I~::·;
O" 0
01.J "Eger son verirseniz, bu sizin i~in daha ha-

yirhdtr."
Kiifiirden ve peygambere dii~manhktan vazges:erseniz, bu sizin is:in
daha hay1rhdir. l;iinkii diinya ve ahirette selameti ve her iki alemde hayra
nail olmayi tazammun eder.
c::.
l;J IJ; fa ~LJ ''Yok eger donerseniz, biz de doneriz.''

Hz. Peygamberle sava~a donerseniz, biz de size kaq1 O'na yarchma do-
nenz.
~JS JJj I~:~. ~ F ~ Jj "0 vakit askeriniz ~ok da olsa

size hi~ bir §ekilde fayda vermez."
t ~ ~
f
0 ....
~__µJI ~\ 0\j ''Ve (iyi bilin ki), Allah mii'minlerle beraberdir."

Allah nusret ve yardiml ile mii'minlerle beraberdir.
Denildi ki: Ayet mii'minlere bir hitaptir. Yani, "Ey mii'minler! Eger Al-
lahtan yardim istiyorsaruz, i~te yardim size geldi. Eger sava~ta gev~eklik
gostermekten ve Peygamberin tercihinden yi.iz c;evirmekten vazgec;erseniz,
bu sizin ic;in c;ok daha hay1rhdir. Arna bu hallere donerseniz, biz de sizi
inkara veya dii~maru iizerinize saldirtmaya doneriz. Allah yardirmyla sizinle
olmazsa, say1ca c;ok olmaruz size bir fayda saglamaz. ~iiphesiz Allah sizden
kamil iman sahipleriyle beraberdir."
Hitabm mii'minlere olmas1ru, pe~inde gelen ayet de teyid eder.
118. DERS
Bedir Sava§t - 2
20- ~ ~jj 4'i1 l_Afl IJ.:ol O-:.~I ~I ~ "Ey iman edenler! Allah'a ve
Rasulii'ne itaat edin."
Ayetten murat Hz. Peygambere itaati emretmek ve yiiz c;evirmekten de
sakmdirmakttr. Ayette Allaha itaatin de zikredilmesi hem sonrasma bir ha-
zirllk, hem de "Kim peygambere itaat ederse Allah' a itaat etmi§ olur."
(Nisa, 80) ayetinden de anla~tldigt iizere, Allaha itaatin peygambere itaatte
olduguna tenbihte bulunmak ic;indir.
I: "
0~ plj ~ 1..;Jji ~j "i§itip durdugunuz halde Ondan yiiz ~e-

virmeyin!"
Denildi ki: "Ondan yiiz ~evirmeyin" ayetinden maksat, cihaddir veya
taatin delalet ettigi durumdur.
"i§itip durdugunuz halde"
Sizler, anlayarak ve tasdik ederek Kur' aru ve ogutleri dinleyip dururken
Allaha itaat edin, rasuliine de. Ve ondan yiiz ~evirmeyin.
,,... .... ). ,.,. t;i:i ,,. J. J. ,,,.. ,.,.
21- 0~
J , . .,. 'l ,~,.
. .J ~,. Iy t\.,; ~
~,
· -<~ 'l".J ''Ve
JJlS Iy~ i~itmedikleri
:;
halde "i§ittik" diyenler gibi olmaym!"
"i~ittik" iddiasmda bulunan kafirler ve miinafiklar gibi olmaym.
C::iinkii onlar fayda gorecekleri ~ekilde duymadiklanndan sanki hie; duy-
matn1~ gibidirler.
,...J. .... c;i 00 J, ~ /~
22- 0~
-I'.:!". 'l ~ JJI ! <='~H
~, r-:- ,. ~,. w\---jj\
I; 1JI iUI :. .J ~ '" :. 01,. "riinkii
y
Allah ka-
tmda canhlann en kotiisii, akhm kullanmayan sag1rlar, dilsizlerdir."
Allah nezdinde yer iizerinde hareket eden canhlarm veya hayvanlarm en
~erlisi, hakki duymayan sagtr, dilsiz, akllru kullanmayan kimselerdir.
Cenab-1 Hak kafirleri once hayvanlardan saydi, sonra onlan daha ~erli
ktldi. C::iinkii onlar kendilerine ayncallk veren kulak, dil, aktl gibi duyulanru
iptal ettiler, devre d.1~1 birakttlar.
136 @. Beydavi Tefsiri
23- H--Q ~~--I~ 1;.~-.,? ;&1 H-" _;Jj "~ayet Allah onlarda bir hay1r bil-
seydi onlara i§ittirirdi."
$ayet Allah onlarda kendileri ic;in yaztlan bir saadet veya ayetlerden fay-
dalanmak gibi bir hay1r gorseydi, anlayacak ~ekilde onlara duyururdu.
/ ~ " / / /
0~ _f!o ~ j IjJ ~ ~ Q :. \ jJj "~ayet i§ittirseydi yine yiiz ~evirip

arka donerlerdi."
Allah onlarda bir hay1r olmadigtru bildigi halde kendilerine duyursaydi,
onlar yiiz c;evirirler ve bir fayda gormezlerdi.
Veya tasdik ve kabulden sonra irtidat eder, dinden donerlerdi.
Onlarm boyle yapmalan inatlarmdandir.
Denildi ki: Hz. Peygambere ~oyle diyorlardi: "Kusay'1 bize dirilt. C::iinkii
o, miibarek bir zattl. Taki sana ~ehadet etsin, biz de sana inanalim." Yani
Allah dilese Kusay'm kelarmru onlara i~ittirirdi. (Arna onlar yine de inan-
mazdi.)
C ) .J. ,. I I ~ ,-
24- ~ ~ rs~; \;! ~~_)1Jj ~ \~\ \fa\ ~~\ ~\ ~ "Ey

iman edenler! Peygamber, hayat verecek §eylere sizi davet ettiginde,
Allah'a ve peygambere icabet edin."
Ayette Allah ve Rasuliinden bahis varken, "sizi davet ettiginde" ifa-
desinde zamirin Peygambere raci olmas1, Allahm davetinin peygamberden
duyulmasmdandir.
Rivayete gore bir sahabi namaz ktlarken Hz. Peygamber onu c;ag1rdi.
Sahabi, aceleyle namaz1 bitirip geldi. Hz. Peygamber "bana icabetten seni
alikoyan nedir?" diye sordu. Sahabi, "namaz klliyordum" diye cevap ver-
di. Hz. Peygamber iistteki ayeti okuyup "bundan haberin yok muydu?" bu-
yurdu.
Bu konuda farkli yorumlar vardir. Denildi ki: icabet etmesi namaz1ru
kesmezdi. C::iinkii namaz da bir icabettir.
Ba~ka bir yorumda ise ~oyle denildi: Hz. Peygamberin c;agtrmas1 tehire
ihtimali olmayan bir durumdur. Namaz ktlan kimsenin, boyle bir durumda
namaz1ru b1rakmas1 uygundur. Hadisin zahiri birinci yoruma miinasiptir.
"Hayat verecek §eylere ... "
Allah ve Rasulii, size hayat verecek dini ilimlere c;agtrdigtnda icabet
edin. C::iinkii boyle ilimler kalbin hayatidir, cehalet ise kalbin oliimiidiir.
Sair der ki:

"Cahilin dostluguna aldanma! c;unkii o oliidiir, elbisesi de kefendir."
Veya Allah ve Rasuliiniin davet ettigi ~eyler, size ebedi hayatta daimi
nimetleri kazandiracak olan akaid ve amellerdir.
Veya davet edilen ~eyden murat cihaddir. c;unkii cihad, bekaruzm sebe-
bidir. c;unkii onu terk etseniz dii~man size galip gelir ve sizi oldiiriir.
Veya davet edilen ~ey, ~ehitliktir. "Allah yolunda oldiiriilenleri saktn
oliiler sanma. Bilakis onlar diridirler, Rab'leri katmda nztl<lanmak-
tad1rlar ... " (Al-i Imran 169) ayeti onlann hayatiru anlatlr.
j, "' .... /
w"
0,.. 0 J
l~ _J
·'.'.'I ~
s;.
--..r-i ~ •" J~ J " ~I -~I ~-I" ''Ve bilin ki Allah,
01 I~J ki~i
)' ile kalbi
aras1na girer."
Ayet, ''Ve biz ona §ah damanndan daha yaktmz." (KM, 16) ayeti gibi
Cenab-1 Hakkm insana son derece yakm oldugunu anlatan bir temsildir.
Ayr1ca Allahu Tealarun, sahibinin bile tam bilemeyecegi ~ekilde kalpler-
de gizli olan ~eylere muttali olduguna bir tenbihtir.
Veya Allah ki~iyle kalbi arasma oliim veya ba~ka bir ~eyle girmezden ev-
vel kalpleri tasfiye etmeye, bir an once ihlas1 elde etmeye bir te~viktir.
Veya Allahu Tealarun kulu iizerindeki malikiyetini anlatan bir temsil ve
tahyildir. 5 Allah ~ayet o kimsenin said olmas1ru murat ederse, giinaha me-
yillerini bozar, maksatlanru degi~tirir, kiifiirle onun arasma girer. Arna ~al<l
olmasma hiikmetmi~se onunla iman arasma girer.
,... ,.. J / ~ ....
0.J~ ~1 tlj ''Ve siz §iiphesiz O'nun huzurunda toplanacaks1-

ruz."
Onun huzuruna gotiiriileceksiniz. 0 da amellerinize gore size kaqillk
verecek.
<; ...... ~
Ci.. ~':1
J. ,,,,.. "' .J"' Jcjl
25- ~L>- ~ l_r.J.1 ~+JI ~ l~lj ''Ve oyle bir fitneden

saktnm ki, sizden yalmzca zuliim yapanlara dokunmakla kalmaz."
Etkisi hepinizi i~ine alacak bir giinah dolaylSlyla, hepinizin ba~ma gele-
cek bir musibetten korkun!
Ayette nazara verilen durum,
5 Yani bundan murat sembolik bir anlattm da olabilir. 0 zaman, ayetteki anlatt-
mm birebir aynen hakikate tatbiki gerekmez.
-insanlar arasmda aylktan i~lenen bir gi.inahi kabullenip tepki verme-

mek,
-iyiligi emrederken baztlanna mi.idahenede bulunmak, yagcillk yapmak,
-Mi.isli.imanlar arasmda birbirine di.i~ecek ~ekilde ihtilaf,
-Bid'alann zuhuru,
-Cihadda gev~eklik gostermek gibi gi.inahlar olabilir.
Ayettte "sizden" kaydmda ~oyle bir incelik vardir: Sizden olan zuli.im,
ba~kasmdan olana nis betle daha yirkin di.i~er.
~\ Wi .\~ ;&1 ~11_,.illlj ''Ve bilin ki, Allah'm cezalandirmas1 ~ok

§iddetlidir."
26- t...ri' _)\r\ ~ ~ _)..1_:: ~ 0

lli ~111 l_,j11j "Hat1rlaym ki, hani bir
vakit siz yeryiiziinde hor goriilen bir azmhktm1z."
Ayette hitap muhacir sahabileredir. Ayetteki arz, Mekkedir, onlan zille-
te di.iyar edenler ise, Mekke mi.i~rikleridir.
J. '..... i:;:, J ..... ~ ,... 0 .... ..... J ..... ,,..
~j L9 d ~.H ~ 01 0 __,.9 ~ "insanlarm sizi yakalaytp gotiirme-

sinden korkuyordunuz da, 0 sizi banndird1."
Denildi ki: Ayetteki hitap bi.iti.in Arablaradir. ~i.inki.i Fars ve Rum'un el-
lerinde zelil vaziyette idiler.
Onlara boyle yapmak isteyen insanlar Kurey~ kafirleridir. Veya bundan
murat, onlara di.i~manhk yapanlann hepsidir. ~i.inki.i digerlerinin tamarm
onlara z1d ve di.i~man olmu~lardi.
"0 sizi barmdird1."
Allah sizi Medineye yerle~tirdi, orada sizi di.i~manlanruza kaq1 korudu.
,,... J ..... ,,,,
~~ f5~1j ''Ve yard1m1yla sizi destekleyip gii~lendirdi."
Allah,
-Kafirlere kar~1 size nusret vererek,
-Ens an size muzahir yaparak,
-Bedir sava~mda melekleri imdadiruza gondererek sizi teyid etti, kuv-
vetlendirdi.
"' J. .... ,..,,
~i:;bH ~ ~jjj ''Ve temizlerinden size nz1kverdi."
Ganimetlerle sizi nz1klandirdi.

... J 0...... J ~ /
0J~ ~ "Ola ki §iikredersiniz."

,... ~ .J. J .., J ' "' ....
27- J~ yllj ;Ji\ ly _# ~ l_,:..41 ~+JI ~I ~ "Ey iman edenler! Allah' a

ve peygambere hainlik etmeyin."
-Farz ve siinnetleri attl hale getirerek,
-izhar ettiginizden farklt ~eyler ic;inizde gizleyerek,
-Veya ganimetlerden a~1rarak Allah ve Rasuliine htyanet etmeyin.
Sebeb-i Niizftl
Rivayet edilir ki: Hz. Peygamber Beni Kurayza Yahudilerini yirmi bir
gece boyunca ku~attl. Sonunda beni Kurayza, karde~leri Bern Naclirin yap-
ugi sulh gibi Sam bolgesindeki Erihaya dogru gitmek ~eklinde sulh talebin-
de bulundular. Hz. Peygamber ise bunu reddedip Sa'd Bin Muazm hakem-
ligine raz1 olmalanru istedi. Onlar kabul etmeyip "Bize Ebu Liibabeyi gan-
der" dediler. Ebu Liibabe onlann c;1karlanru koruyan biri idi. <:;iinkii ailesi
ve mah onlarm ellerinde idi.
Hz. Peygamber Ebu Liibabe'yi gonderdi. Dediler, "ne dersin, Sa'd Bin
Muazm hakemligini kabul edelim mi?"
Ebu Liibabe, bogazma i~aret edip bogazlanacaklarma i~aret etti. Ebu
Luba.be der: "Admunu daha atmadan Allah ve Rasuliine htyanet ettigi-
mi anladim." Bu miinasebetle ayet nazil olur. Bunun iizerine Ebu Liibabe,
kendini mesciddeki direge baglar, ~oyle der: "Vallahi ya Allah beni bagi~lar,
ya da oliinceye kadar yemeyecegim ve ic;meyecegim."
Orada yedi giin kahr, baygm dii~er, Allah kendisini affeder. Kendisine
"Tevben kabul edildi, artik kendini c;oz denildiginde" "bizzat Rasulullah
gelip beni c;ozmedikc;e, vallahi ben kendimi c;ozmeyecegim" der. Hz. Pey-
gamber gelir, kendi eliyle onu c;ozer. Ebu Liibabe der: "Giinah i~ledigim
kavmimin diyarmdan hicret etmek ve mallannu bagi~lamak tevbemin ta-
manundandir.''
Hz. Peygamber "mahrun iic;te birini tasadduk etmen yeter" der.
~_,.ili; ~lj ~~l.4\ 1;_,;Jj "Bile bile kendi emanetlerinize de ha-

inlik etmeyin."
Hiyanet ettiginizi bile bile veya giizeli c;irkinden ayirt edecek alim kim-
.seler oldugunuz halde, emanetlerinize htyanet etmeyiniz.
~ J ,,,,. / J. J. ,, ~.... ....
28- q fS;'ljlj ~lj.41 ~1 lyilllj "Ve biliniz ki, mallanmz ve ev-

latlanmz hirer fitnedir."
\:iinkii mal ve c;ocuklariruz giinaha ve cezaya dii~menize sebeptirler.
Veya bunlar hirer imitihan vesilesi olup Allah bunlarla sizleri dener. Do-
lay1S1yla Ebu Liibabe orneginde oldugu gibi, onlara olan sevginiz sizi hiya-
nete sevketmesin.
t ,,. , \ii,...
~ ~I t~ ;&1 0\j ''Ve biiyiik ecir Allah katmdachr."

Siiphesiz Allah nezdinde Allah.in rizas1ru onlara tercih eden ve onlar-
la ilgili emir ve yasaklara riayet edenler ic;in c;ok biiyiik bir miikafat vardir.
Oyleyse himmetlerinizi o biiyiik ecri kazandiracak ~eylere yonlendiriniz.
119. DERS
Bedir Sava§t - 3
~ ,... J J ,,. 0 l J ..... ,,,. 0 ...a... l ~ ....
29- l;l.9 j ~ ~ ;&I l_,B 0! 1_,.:.41 ~+JI ~I ~ "Ey iman edenler!

Allah'a kar~t gelmekten saktmrsamz, 0 size bir furkan verir."
Ayette gec;en "furkan"
-Hak ile batlli ayirt ettirecek kalplerdeki hidayet,
-Mii'minleri aziz, kafirleri zelil ktlmak suretiyle hak yolda ve battl yolda
olanlan birbirinden ayiracak bir yardtm,
-Siiphelerden bir c;1ki~,
-Diinya ve ahirette sakirulan ~eylerden bir kurtulu~,

-Veya sizin halinizi ortaya c;1karacak, sesinizi yayacak bir zuhur mana-
s1 ta~1yabilir.
~\;~
J"
J ,.
:. F
0
~..J "Ve seyyielerinizi orter."
~ ~j ''Ve sizi bag1~lar."
Denildi ki: Ayette gec;en seyyielerden murat kiic;iik giinahlardtr. Ayetin

devamt ise biiyiik giinahlara i~arettir.
Denildi ki: Ayetten murat, onlann gec;mi~ ve gelecek giinahlandtr. C::iin-
kii ayet Bedr'e kattlanlar hakkindadtr. Allah onlarm gec;mi~ ve gelecek gii-
nahlanru bagt~lamt~tlr.
0 0 ..... 0 J '
~\ ~H .J~ :&lj ''Ve Allah biiyiik liituf sahibidir."

Ayet, Allahm onlardaki takvaya mukabil vaat ettiklerinin kendisinden
bir liituf ve ihsan oldugunu; keza, efendinin bir amel kaqtltgi olarak kole-
sine nimetler vaat etmesi misali, onlann takvas1run bunlan icap ettirici ~ey
lerden olmadtg-tna bir tenbihtir.
u:
.r,. j\ !JA
0 ,... / J 0 ,,.. ,... 0 .... ,,, G:i ,... .J 0
30- !J y j\ !Jj~:.~j l.J.JA.S' ~+JI ~ ~ ~!.J "Hani bir

vakit, o kafirler, seni tutup baglamak veya oldiirmek veya siiriip ~t
karmak i~in sana tuzak kuruyorlard1."
Ayet, Hz. Peygamber Mekkede iken Kurey~ mii~riklerinin bir hilesi-
ni hattrlatarak, Allahtn kurtarma nimetine mukabil ~iikretmesini hattrlattr.
Baglayarak veya hapse koyarak veya yaralayip giis:ten kuvvetten dii~iire

rek etkisiz hale getirmek veya Mekkden s:1karmak istemi~lerdi.
<:;iinkii Ensarm Miisliiman olduklanru ve Hz. Peygambere Akabede
biat ettiklerini duyunca Daru'n-Nedve'de Hz. Peygamber hakkmda me~
veret ettiler. iblis de aralanna ya~h bir ki~i suretinde girmi~ti. Dedi ki: "Ben
N ecid'denim. Toplandigtruz1 duydum, sizinle beraber olmak istedim. Be-
nim gorii~ ve nasihatlerimden asla pi~man olmayacaks1ruz."
Ebu'l-Buhtari dedi: Benim reyim onu bir eve hapsetmenizdir. Evin
pencerelerini kapat1rs1ruz, sadece bir delik birakir, oradan yiyecegini ve is:e-
cegini verirsiniz, ta ki oliir gider."
Ya~h adam dedi: "Kotii bir gorii~. Onun kavminden kimseler gelir, si-
zinle sava~1r, O'nu elinizden kurtanrlar."
Bunun iizerine Hi~am Bin Amr dedi: "Bana gore yapilmas1 gereken
O'nu bir devenin s1rttna bindirip diyanrmzdan s:1karmaruzdir. 0 zaman ne
yaparsa arttk size zaran olmaz."
ihtiyar buna da ~oyle dedi: "Bu da kotii bir gorii~. Ba~ka kavmi ifsad
eder. Onlarla size kaq1 sava~1r."
Ardindan Ebu Cehil soze katlhp ~oyle dedi: "Bana gore, her kabileden
bir gens: ses:in, bunlann her birinin eline keskin bir kills: verin. Hepsi be-
raber olup vursunlar. Boylece O'nun diyeti biitiin kabilelere taksim edilir,
Ha~im Ogullan da biitiin Kurey~'e kar~1 cephe alamaz. Diyetini istedikle-
rinde ise, diyetini veririz."
Ya~h adam "bu yigit dogru soyledi" dedi, boylece bu rey iizerine ittifak
ettiler. Hz. Cebrail gelip durumu haber verdi. Ve ona hicret etmesini bil-
dirdi. Hz. Peygamber yatagma Hz. Aliyi yattrdi, Hz. Ebubekir ile beraber
magaraya dogru yola s:1kt1 .
.,.., , , /
:&I ~j 0,J~j "Onlar tuzak kurarlar, Allah da kar~thgmda tu-

zak kurar."
Onlar tuzak kurarlar, Allah da onlann tuzagtru aleyhlerine s:evirerek tu-
zak kurar.
Veya onlan o tuzaklarmdan dolayi cezalandinr. Veya onlara tuzak kuran
kimselerin muamelesini yapar. Mesela onlar1 Bedr' e s:1kanr, Miisliimanla-
n onlarm goziinde az gosterir, boylece saldinrlar, ardindan da oldiiriiliirler.
0 l
~_;?WI ~ :&lj ''Ve Allah en haytrh tuzak kurandir."

l
<:;iinkii Allahm mekri kar~1smda onlarm tuzaklarmm bir kiymeti yoktur.

Tuzak gibi aslmda Allaha nisbeti uygun olmayan ~eylerin ayetlerde Al-
laha isnadi mii~akele is:indir. 6 Bunlarda bir nevi zemmi vehme getiren bir
mana oldugundan, tek ba~ma Allaha 1tlakl caiz degildir.
'i....... / 0 0 J,,.., ,..,,_,,,. .... .... J / J. , ,,. \ J ,,.
31- I~ ~ t:J.ll ~L.:,.; jJ ~ l; l}li 841 ~ ~ \;!j "Onlara

ayetlerimiz okundugu Zaman §Dyle dediler: i§ittik, dilersek bunun
gibisini biz de sDyleriz."
z_J,j'~i ~L;i\ ':J! Ill ~! "Bu, eskilerin masallanndan ba§ka bir §CY
degildir."
Bu soz, Nadr Bin Haris'in soziidiir. Bunun hepsine isnad edilmesi, bir
kavmin reisinin yaptigmm digerlerine de nispet edilmesi gibidir. Nadr, on-
lann klssac1s1 idi.
Veya bu soz, Hz. Peygamber hakklnda toplanan kimselerindir. Bu, on-
lann kendilerini son derece biiyiik gormelerini ve a~m inatlanru gosterir.
<";iinkii ~ayet bunu yapabilseler, bunu demelerine engel olan kimse yok-
tu, yaparlardi. Kur' an onlara meydan okumu~, yirmi ytl boyunca onlarm
Kur'arun mislini getirmekten aciz olduklanru ilan etmi~ti. Arna onlar ~id
detli kinlerine ragmen ozellikle beyan hususunda Kur' arun bir suresinin
mislini getirmeye giis: yetiremediler.
~ .... ........ .... ~ 0 ........ ,,.. 0 J., J,... 0
32-o"~
.) • / ~ / /..u--
0
'-~lj .!L~ ~--4 ;~q ~I~ 0l5 01/ ~~1111-'li ;1a
.. ~ lye-' ..T ~ y /../
~\~I~ ~~I~\ ~\Q' ~ \\ ~ "Bir de §Dyle demi§lerdi: Allah1m, eger
bu Senin katmdan gelmi§ hak ise, iistiimiize gDkten ta§ yagdtr veya
bize ~ok elim bir. azap ver."
Bu da ayru ~ekilde, onceki soziin sahibine aittir, inkarda daha ileri bir
ifadedir. Rivayete gore Nadr "bu ancak oncekilerin masallan" dediginde
Hz. Peygamber ona ''Yaz1klar olsun sana! 0, Allahm kelami" dedi. 0 ise,
iistteki ifadeyle cevap verdi.
Mana ~oyledir: Allahim, eger o Kur' an semadan indirilmi~ hak bir kitap
ise, biz onu inkar ettigimiz is:in, buna ceza olarak iizerimize ta~ yagdir veya
ondan ba~ka elim bir azap ile bizi cezalandir.
Boyle demelerinden murat,
6 Mii~akele: Sekilde bir olma ve uygunluk demektir. Ayru ifadenin birbirinden

farkli anlamda kullarulmas1ru anlatir. Mesela ayette "Bir kotiiliigiin kar~thgt,
onun gibi bir kotiiliiktiir (ona denk bir cezadir)." denilir. (~ura, 40) Buradaki
ikinci "kotiiliik" kelimesinin birincisi gibi olmadigi a~ikardir.
-Tehekkiimdiir,7
-O'nun battl oldugu hususunda hi~bir §i.ipheleri olmadigm1 ve tam bir
kanaat ta§idiklanru bildirmektir.
Ayette "hak" kelimesinin elif-Iamh olmasmda §6yle bir incelik vardir:
Onlann inkar ettigi hak olu~ ciheti Hz. Peygamberin iddia ettigi tarz-
da Allah tarafmdan indirilmi§ hak olmas1dir, yoksa indirilmemi§ olmak-
la beraber oncekilerin masallannda vakia mutab1k ger~ekler oldugu gibi,
Kur' anda da olmas1, onlarca da miimkiindiir.
,_,,.
. o' "" li ,. . , ,.
33- r~ ? ~lj ~~4 ~I 0l5 l4j "Halbuki Sen i~lerinde iken Allah,
onlara azab edecek degildir."
Ayet, onlara miihlet verilmesinin ve dualanna hemen icabette bulu-
nulmamasmm sebebini beyan eder. Hz. Peygamber onlann i~inde oldugu
halde Cenab1-1 Hakkin onlan toptan helak edecek §ekilde azaplandirma-
s1, adetullah kanunlanrun di§mdadir ve verdigi hiikiimlere uymamaktadir.
Z.,.J~;; ! ~j ~~~~~I Z.,LS' l4j ''Ve istigfar ettikleri siirece de Allah

0
onlara azab edecek degildir."

Onlarm istigfanndan murat,
-Ya i~lerinde bulunan mii'minlerin istigfandir.
-Veya onlarm "Allahim, bizi bagi§la" §eklindeki sozleridir.
-Veya "Ahalisi 1slah edici kimseler iken, Rabbin beldeleri bir zu-
liimle helak etmez." (HU.cl, 117) ayetinde nazara verildigi iizere "§ayet istig-
far etseler kendilerine azap edilmez" anlammda farazi bir durumdur.
34- vlj>JI ~I :.j Z.,.Jj~ ~j ~I ~~ \ti ~ l4j "Onlar

Mescid-i Haram'dan menederlerken Allah kendilerine niye azab et-
mesin?"
Onlann Hz. Peygamberi ve mii'minleri hicrete zorlamalan ve Hudey-
biye senesinde ku§atmalan, Mescid-i Haramdan ahkoymalanna dahildir.
~~\?jl ·1}l5 L4 j "Ustelik onun hizmetine ehil ki§iler de degillerdir."
Onlar §irkleriyle beraber Mescidi-i Haramm hizmetini deruhte etmeye

Iayik degillerdir. Onlar "biz Beytullahin ve Haremin sahipleriyiz. Diledigi-
7 Yani alay etmek ic;in boyle demi~ olabilirler.

mize engel olur, diledigimizi iyeri almz" diyorlardi. Ayet, onlarm bu soz-
lerini reddir.
.... J,, 0 ~ j ,., 0
0µ1 ':i! tj~jl 0! "Onun hizmetine ehil olanlar ancak miittaki-

lerdir."
Mescid-i Haramm sahipleri, ancak ve ancak ~irkten sakman, orada Al-
lahtan ba~kasma ibadet etmeyen miittakilerdir.
Denildi ki: Ayette geyen iki zamir Allaha racidir. Yani,
-"O mii~rikler Allahm velileri degillerdir."
-"Allahm velileri ancak miittakilerdir."
~~ ':J ~ft\ ~j "Lakin onlann ~ogu bunu bilmezler."

Lakin onlann yogu, kendilerinin Mescid-i Harama bir velayete sahip ol-
madiklanru, bilmezler.
Ayette "onlarm ~ogu" denilmesinde,
-Ya bir kisnurun bunu bilmekle beraber inadina boyle bir tavir sergile-
digine,
-Veya "az" ifadesiyle bazan o ~eyin hiy olmamas1 ifade edildigi gibi "on-
larm ~ogu" ifadesiyle de tamanurun kastedilmesine bir tenbih vardir.
.;; .:;:i 0
35- ~µ;j ~~ ':i! 4: :)I ~ tP~ ~l5 L4 j ''Ve Beyt ~evresinde

onlann namaz11shk ~ahp el ~trpmaktan ba~ka bir ~ey degildir."
Mii~riklerin Ka'bedeki ibadetine "salat" yani "namaz" denilmesi
-Dua anlanunda olabilir.
-Veya "onlann namaz dedigi ~ey" manas1ru ifade eder.
-Veya Miisliimanlann namaz1 yerine orada icra ettikleri ~eyi anlatir.
Ayetin konu iyindeki yeri, onlann azaba lay1k olduklanru ortaya koymak
veya Mescid-i Haram velayetine ehil olmadiklanru anlatmaktlr. <:;iinkii na-
maz1 boyle olanlarm O'na layik olmalar1 soz konusu olamaz. Rivayete gore,
onlar Kabeyi kadin-erkek c_;:1plak olarak tavaf ederlerdi. El ele tutu~urlar, 1s-
hk yalarak, alki~ tutarak Beytin etrafmda dola~1rlardi.
Denildi ki: Hz Peygamber Ka'bede namaz kilmak istediginde boyle ya-
parlardi, hem Peygamberi namazmdan ~a~1rtmak isterler, hem de kendile-
rinin namaz kildigllli soylerlerdi.
,... J 0 ,,,,,
r J .....
0.J.JAS3 !:5 ~ ~lj;J\ 1_,.;.Jjj "0 halde inkanruzdan dolayt tadm

0 J. J. ,,,,
bakahm azabt!"
inany ve amel olarak inkar1ruza mukabil, tadm azab1!
Azaptan murat, Bedir gi.inii oldiiriilmeleri ve esir ahnmalaridir.
Denildi ki: Ahiretteki azaplaridir.
...,.~ ~ ..... ,,,. ,... J ,,.,. .... ill ~
36- ~I ~ ;_;, 1-'.i.aj ~lyl 0_,;;r1 1.J.JAS ~+.JI 01 "~uphe yok ki,
inkar edenler mallarm1 Allah yolundan ahkoymak i~in harcarlar."
Ayet, Bedir Sava~1 iyin harcama yapanlar hakkmda indi. Bunlar Kurey~
ten on iki ki~i idi. Bunlardan her biri her giin i~in on hayvan kesiminin
masrafm1 iistleniyordu.
Veya Uhud Sava~1 iyin normalde sava~a kattlanlar di~mda iki bin Arabi
iicretle tutan Ebu Siifyan hakkmda indi.
Veya Bedir Sava~mda bahsi ge~en kervan sahipleri hakkmda indi. Ku-
rey~Bedir'de maglup olunca bunlara denildi: "Bu malla Muhammede kar-
~1 yaptlacak sava~a yardim edin. Boylece O'ndan intikarmrmz1 ahriz." On-
lar da kabul ettiler.
"Allah yolu"ndan murat, Allahm dini ve Rasuliine ittibadir.
J'
0~
/ .... 0
P or>-~ 0.)53 P ~>;;~·~ --; "Mallanm harcayacaklar,

J ~ .... J J ,,.. J .... J 0 ,,.,.
sonra bu mallar onlara bir i~ ac1s1 olacak, sonra da yenilgiye ugra-

yacaklardtr."
Ayetin evvelinde geyen harcama, onlarin Bedir Sava~1 iyin yaptiklari
harcamalan haber veriyor olabilir. Gelecege yonelik yapacaklari harcamay1
haber veren ikincisi ise, Uhud iyin olabilir.
Veya her ikisiyle ayru olaym anlattlmas1 da miimkiindiir. Bu durumda,
birinci harcama niyin harcadiklariru anlatir, ikinci harcama ise, ayetin in-
digi doneme nispetle heniiz geryekle~memi~ olan bu harcamarun akibeti-
ni beyan eder.
Bu harcamalardan dolay1 ellerine bir ~ey geymeyeceginden, bunun aki-
beti kendileri hakkinda pi~manhk ve gam olacaktir.
Herne kadar sava~, ba~lang1yta galibiyet-maglubiyet ~eklinde miinave-
beli olsa da, i~in sonunda maglup olacaklar.
:J..... ,.,. . . -: , ..... ,... GI
0.J~ r~~ J1 l.J:)AS ~+.Jlj "Ve o inkar edenler toplamp cehen-

neme siiriileceklerdir."
Onlardan kiifiir iizere sebat edenler, cehenneme sevk edileceklerdir. Bir

kisrm ise iman etmi~ olduklarmdan, bu hiikiimden haric;tirler.
(;i o I
37- ~\ ~ ~\
/ / I
:&\ 5-. ~:~ "Boylece Allah, pis olant temizden
aytracak."
Allah kafiri mii'minden, fesach salahtan ay1racaktlr.
Bu ay1rma,
-0 kafirlerin cehenneme sevkedilmesiyle,
-Veya maglup olmalanyla tahakkuk eder.
Bu ay1rma, mii~riklerin Rasulullaha dii~manhklarmdan dolayi yaptiklan
harcamalarla, miisliimanlarm O'na yardim ic;in yaptiklan harcamalarda da
soz konusudur.
U'
tii / ,... J .... ' .... ,,,. .... 0 /
·~~WO/. is \;...~~\ l;;.~-;/''Ve
~ ~ . .. .., . f.:9 ~ ~ . ...
/+// +O/
p l
u--;--..J
olanlann hepsini birbiri iistiine koyup y1gacak, cehenneme koya-
cakttr."
Boylece Allah o habis ~eyleri toplar, birbirine katar, a~m s1ki~1khktan
hepsini birbiri iistiine y1gar.
Veya mah depolayanlara o mallarla azap verdigi gibi, azabm artmas1 ic;in
kafirin bu harcamalanru yanma kor.
~ .... 0 ,.,. ...) J.
0J~W\ ~~JI "i~te onlar ziyana ugrayanlann ta kendileridir."
"i~te onlar" ifadesi habise i~arettir, "i~te o habis firka" demektir.

Veya bu ifade, mallanru Allah yolundan ahkoymak ic;in harcayanlara i~a
rettir.
Bunlar, hiisranda kemalde olanlarchr. C::iinkii hem kendilerine, hem de
mallanna zarar verdiler.
120. DERS
Bedir Sava§t - 4
~ ~
f+l ~ I.Ji-::~! 0! IJ~ ~+lJ J.i "0 kafirlere de ki:
.,,,.,,,. (),,.. ,.. ..... Q " ,,.. ,,,. 0 .J
38- ~ ..l9 l4
Yapttldanna son verirlerse, daha once yapttklan bagt§lanacak."
Bundan murat, Ebu Si.ifyan ve yarunda yer alanlarchr. islama girerek
peygamber di.i~manhgma son verirlerse, gec;mi~ gi.inahlan bagi~larur.
~j\r\ 4 ! ~ ~ ~ ~ IJ~ ~ ~!J "Eger donerlerse, oncekilere uy-

gulanan ilahi kanun gozler oniindedir."
Eger O'nunla sava~a donerlerse Peygamberlere kaq1 toplarup sava~an
larm aktbeti ortadachr, Bedir'de oldugu gibi helak olup gitmi~lerdir. Oyley-
se, yeni sava~larda da bu aktbeti beklesinler.
c::., }
39- ~ill' ~~I ZJ}:::j ~ 0}S'l ~ ~ ~~j "Bir fitne kalmaytp,

din tamarmyla Allah'm oluncaya kadar onlarla sava§m."
Onlarda ~irk kalmaymcaya kadar, battl dinler kendilerinden soni.inceye
kadar onlarla sava~m.
,,,.. J. J. .:ii ,,,.. " ,,,..
~ 0M ~ ~\ 01' 1-*I ~µ"Eger vazge~erlerse, muhakkak ki

Allah onlann ne yapttklanm gorendir."
;;ayet ki.ifre son verirlerse, ~iiphesiz Allah onlarm ne yapttklanru goren-
dir; ki.ifre son vermeleri ve islama girmelerine g6re kendilerine kar~thk ve-
rir.
Yakub ktraatinde "~i.iphesiz Allah sizin ne yapttgintz1 gorendir" ~eklin
de okunmaktachr. Yani, Allah sizin yapnu~ oldugunuz cihach, islama da-
veti, kiifi.ir karanhgindan iman nuruna c;1karmahiz1 elbette goriir, ona gore
I
size kaqthk verir. J
Onlar ki.ifre son vermekle sevap kazanchklan gibi, onlarla sava~anlar da

buna sebebiyet vermek yoni.inden sevap kazanacaklarchr.
v J l ~ 'SI,., ,,.. ,,,. ..:;:I .... 0
40- ~ j.4 4111 011_,..tJJ:.li l_;J y 0!J "Eger yiiz ~evirirlerse art1k bilin ki,
Allah sizin mevlamzdtr."
Arna eger yi.iz c;evirir ve kiifre son vermezlerse, bilin ki Allah sizin
Mevlaruzdlr, size yardlmc1dlr. O'na giivenin, mii~riklerin dii~manhklanna

aldlrmaym.
J_;.JI ~ "0 ne giizel mevladtr."

Onun sahip c;1ktlgt zayi olmaz.
J... -f-~H ~j "Ve ne giizel yard1mc1dtr."

Onun yardim ettigi maglup olmaz.
' ·:;'I ~
41- C..S:r
'!
, c lJ
J 0
,,.J' J, Yr,,.J ~ ,Ji, 0 l9

•
J i;i \ \ '
•
J \ ~ .... .... ....
s:- • :. ~
"~ ~
p~ ·, C.
.... (JJ/
~I
....
-~I :..1.J'
I~
~I ~lj ~~lj ~t.;Jlj ''Ve bilin ki, ganimet olarak ne ald1mz-
.... \ .... ....
sa, bunun be~te biri Allah i~indir. Aynca peygambere ve ona yakm
olanlara, yetimlere, miskinlere ve yolculara aittir."
Cumhur (ekser alimler) ganimetin be~te birinin Allah ic;in olmas1ru (fev-
be, 62) ayeti tarzmda tazim ic;in goriirler. Murat, bu be~te biri, buna atifla ge-
len be~ gruba taksim etmektir.
Sanki ~oyle denilmi~tir:
Allah ic;in olan be~te bir, ~u kimselere sarfedilir ...

Ayetin hiikmii ~imdi de gec;erlidir. Ancak Hz. Peygambere ait olan his-
se, O'nun da hayatta iken sarfettigi ~ekilde miisliimanlarm maslahatl ic;in
sarfedilir. Hz. Ebubekir ve Hz. Omer de boyle yaprm~lardlr.
Hz. Peygamberin hissesinin devlet ba~kanma veya diger dort kisma ve-
rilecegini soyleyenler de olmu~tur.
Ebu Hanife ~oyle der: Hz Peygamberin vefatiyla O'nun ve yakinlanrun
hissesi dii~tii, tamarmrun geriye· kalan ii<; s1rufa sarf edilmesi gerekir.
imam Malik' e gore ise, bu konuda yetki devlet ba~kah1run emrine hava-
le edilir, daha onemli gordiigii yere sarfeder.
Ebu'I-Aliye ayetin zahirini esas ahr ve ~oyle der: Alti kisma taksim edi-
lir, Allahm hissesi ~u rivayetten hareketle Ka'beye sarfedilir: "Hz. Peygam-
ber ganimetten bir parc;a ahr, bunu Ka'beye tahsis ederdi, geriye kalaru ise
be~e bolerdi."
Denildi ki: "Allahm payi beytii'l-mal (devlet hazinesi) ic;indir."

Denildi ki: "Allahm payi Hz. Peygamberin payina katilir."
Ayette bildirilen "zevil -kurba" (yakinlar) ~u rivayetten hareketle Ha~im
Ogullar1 ve Muttalib Ogullandlr:
"Hz. Peygamber, ganimetten yakmlarm pay1ru Ha~im ogullan ve Mut-

talib ogullarma dagttti. Hz. Osman ve Ciibeyir Bin Mutim dediler: "Sunlar
karde~lerin olan Ha~im ogullan, Allah Seni de onlardan ktldigt is:in onlarm
iistiinliigunii inkar etmiyoruz. Arna karde~lerimiz olan Muttalib Ogullar1-
run durumunu anlayamadik. Biz ve onlar ayru konumda olmarmza ragmen
onlara verdin, bizi mahrum ettin?"
Hz. Peygamber parmaklanru birbirine ges:irip ~oyle buyurdu: "Ne cahi-
liyede, ne de islamda onlar bizden his: ayrtlmadtlar."
Denildi ki: Yakmlardan murat sadece Ha~im ogullandir.
Denildi ki: Biitiin Kurey~, fakiriyle-zenginiyle e~it olarak yakinlara
dahildir.
Denildi ki: Yolcuda oldugu gibi, fakir olan Kurey~liler is:indir.
Denildi ki: Be~te birinin tamarm onlarmdir. Yetimler, miskinler, yolcu-
dan murat, onlardan olan yetimler, miskinler, yolcular demektir. Burada
atlf "hassaten ~unlar is:indir" manas1ru bildirir.
Ayet, Bedirde nazil oldu.
Denildi ki: Ganimetin be~te biriyle ilgili ayet Bedir sava~mdan bir ay iis:
giin sonra meydana gelen Belli Kaynuka gazvesinde geldi.
,_r 0 ,... 0 ,., J 0 ,,, 1 0 0...... 1 ' J 0
0~1
,, . ::::q , .,, 01J · :.q \, .>:.
~ \ .>:. ,, r
.,, l,j~
,,. ~
I;:..
..r L4".J ,,JIL; r--°
8-:·1 · !e "I ; !e5 01,
1
"Eger siz Allah' ave furkan giinii, yani iki ordunun kar§l kar§tya gel-
digi giin kulumuza indirdigimiz ayetlere iman ettinizse (bunu boyle
biliniz.)"
Yani, "Eger Allaha iman ettinizse biliniz ki 0, ganimetin be~te birini bu
kimselere taksim etti. Oyleyse, siz de onlara haklanru teslim ediniz, geri ka-
lan be~te dorde kanaat ediniz." ~iinkii ameli olan bir bilgi emredildiginde,
bundan sadece miicerret bilgi murat degildir. Zira bilgi arizi maksattlr. Astl
maksat (maksud-u bizzat) ise, ameldir.
Hz. Peygambere indirilenlerden murat, gelen ayetler, melekler ve
yardimdir.
"Furkan giinii" Bedir giiniidiir. ~iinkii o giin hak ve battl birbirinden
ayrtlrm~tlr.
0 giin, iki ordunun, yani miisliimanlarla kafirlerin kar~tla~tlklan giindiir.
.):~ ~~JS'~ :&lj ''Ve Allah, her §eye kadirdir."

Dolayis1yla c;oga kaq1 aza yarchm etmeye, meleklerle imdat gondermeye

de kadirdir.
42- '-5~1 ~jl;J~ ~ j 0lJI ~jl;J~ ~\ 11 "0 vakit siz vadinin yakm
bir yamac1nda idiniz, onlarsa uzak yamac1nda idiler."
of
~ jl.;,\ ~jlj "Kervan da sizden daha a§ag1da idi."

0 giin siz vadi tarafmda idiniz. Onlar ise Medine tarafmda idiler. Ker-
van ise, sizin yerinizden a~agida, sahil tarafmda idi.
Ayette her iic; grubun yerle~im konumunun yer almas1,
-Dii~marun kuvvetini gostermek,
-Kervandan yarchm alabileceklerini nazara vermek,
-Kervan dolay1s1yla sava~a hirsli olduklanru gostermek,
-Merkezlerini bo~ birakmamak
-Ve ellerinden gelen biitiin gayreti gostermek hususunda kararli olduk-
lanru bildirmek
-Ve Miisliimanlarm durumunun zay1f oldugunu, durumlannm zorlugu
ve onlara galip gelmelerinin adeta imkans1z oldugunu gostermek ic;indir.
Miisliimanlarm bulundugu yer ayaklann kaychg1 yumu~ak bir zemindi,
zorlukla yiiriiniiyordu. Aynca SU da yoktu. Arna dii~marunki oyle degildi.
'}
~~I ~ t~~\::.;:\r rJl'-1} j}j ''Ve §ayet onlarla sozle§mi§ olsayd1-

mz, oyle bir bulu§ma yeri i~in ihtilaf ederdiniz."
~ayetsiz ve onlar sava~ hususunda randevula~saychruz, sonra da ken-
di halinizi ve onlarm halini bilseydiniz, onlardan korkudan ve onlara galip
gelmekten iimitsizlige dii~iip bir araya gelmekten geri dururdunuz. Boyle
olunca bu ~ekilde bir araya gelmeniz ve galip olmaruz ancak ve ancak Alla-
hln bir tasarrufudur, harikulade bir durumdur. Bunu bilip de imaruruz1 ve
~iikriiniizii artmn.
'J:; 0 ,,,.. ,,,. ,,,. ~ 0 l
':l_# 0l.5 1;;1 ~I u.-9;':1 ~j "Fakat olmas1 gerekenin olmas1 i~in

Allah boyle takdir etti."
Lakin Allah ortada bir randevu olmadan bu hal iizere sizi bir araya getirdi.
Taki dostlanna yarchm etsin, dii~manlanru da kahretsin. ·
~tk bir delil gordiikten sonra helak olsun, sag kalanlar da yine apa-
~tk bir delilden sonra ya~asm."
Ta ki, olen beyyine (apac;1k bir delil) gorerek olsi.in, ya~ayan da beyyine
gorerek ya~asm, "ben bir delil gormedim, mazurum" demesin. <;i.inki.i Be-
dir sava~1, ac;1k mu'cizelerle dolu bir olaydtr.
Veya helak ve hayat, ki.ifi.ir ve islam ic;in istiare olabilir. Yani, "ta ki boy-
lece inkar edenin kiifrii ve inanarun imaru apac;1k bir delille olsun."
':J ,,.,. l /.
~ ~ ill I 00 ''Ve ~iiphesiz Allah, Semi' - Alim'dir."

Siiphesiz Allah inkar edenin kiifriinii ve cezas1ru, iman edenin imaruru
ve sevab1ru bilir.
Ayette Allahin i~iten ve bilen oldugunun beraber zikredilmesi, bu ikisi-
nin soz ve inanca mii~temil olmasmdandtr. 8
43- .;~ 48 J, ~I ~~ 11 "Rani o vakit Allah sana uykunda

onlar1 az gosteriyordu."
Ayetin ba~mda "~unu zikret" mukadderdir.
Veya ayet, "Furkan giinii"nden bedeldir.
Bir onceki ayette gec;en "Alim" ile alakah da olabilir. Yani, Allah Alimdir,
maslahatlan bilir. Nitekim riiyanda o mi.i~rikleri Sana az gostermi~ti, Sen
de ashabma bunu haber vermi~tin. Bu, onlarm kalplerine sebat vermek ve
dii~manlarma kar~1 cesaretlendirmek ic;indi.
_;'JI~ pjGj p\: ~\ \f.!(5 ~Jl j}j "~ayet sana onlan ~ok gos-
terseydi elbette gev~erdiniz ve durum hakktnda birbirinizle ~eki~irdi
niz."
Sayet Allah onlan c;ok gosterseydi, korkardtruz, sava~ hususunda bir-
birinizle c;eki~irdiniz, sebat etmek ve kac;mak arasmda gorii~leriniz fark-
h farkh olurdu
~",~I ~j "Fakat Allah selamet verdi."

Lakin Allah korkudan ve ihtilafa dii~mekten size selamette ktldt.
~JJ...1j\ 91~ ~ ~1 "<;iinkii 0, goniillerde yatam bilendir."

Siiphesiz 0, kalplerde neler olacagiru, nelerin degi~ecegini bilir.
8 Yani, Allah soylediklerinizi i~itir, nastl bir inanc;ta oldugunuzu bilir.

44- ~
~ ....
p.1 '1 i• ~:a::\\ ~1 ~_A.~ ~Ll ''Ve onlarla kar~1la~ugimz

J / - ,.....o J 0
vakit onlan sizin goziiniize az gosteriyordu."

Sava~ i<;in kaq1 kar~1ya geldiklerinde, Allah mii~rikleri Miisliimanlara
say1ca az gostermi~ti. Oyle ki: ibnu Mes'ud yarundakilere dedi: "Ne der-
sin, yetmi~ ki~i olabilirler mi?" Yarundaki de "onlan yiiz kadar goriiyorum"
diye cevap verdi. Boyle gostermesi hem mii'minlerin kalbine sebat ver-
mek, hem de Peygamberin riiyas1ru tasdik etmek i<;indi.
.... - J Ji>',,,..
r""f~c\ '1 ~j "Sizi de onlann gozlerinde azalt1yordu."
Oyle ki, Ebu Cehil ~oyle dedi: "Muhammed ve ashab1, bir yiyimlik."
Allahm sava~ kiz1~madan once mii'minleri onlann goziinde az goster-
mesi, onlarla sava~a cesaretleri olmas1 ve kolay lokma gordiiklerinden gev-
~ek davranmalan i<;indi.
Sonra ise Miisliimanlan <;ok gosterdi. Oyle ki mii~rikler onlar1 kendile-

rinin iki kati goriiyorlardi. Buda tam bir ~a~kinlik ya~amalan, ne yapacak-
lanru bilmemeleri ve kalplerinin iimitsizlige dii~mesi i<;indi.
Bu durum, bu sava~m biiyiik ayetlerindendir. c;unkii goz bazan <;ogu az
ve az1 <;ok gorse de ayette anlattldig1 tarzda ve bu boyutlarda olmaz. Bu an-
cak, ayru ~artlar i<;inde olmakla beraber Allahm baztlanru gosterip baztlan-
ru gostermemesi.ile a<;1klanabilir.
...; Q ,.,,,.. /l, 0
~ fo 01.S' lyl ~I u-J.a:} "Olmas1 gerekenin olmas1 i~in Allah boyle

takdir etti."
Ayetin bu kisrm ayru lafizla az once ge<;mi~ti. Burada tekran, illeti beyan
edilen fiilin farkh olmasmdandir.
Veya orada nazara verilen, durumu hikaye edilen ~ekliyle iktifa iken, bu-
rada murat,
-islarmn ve miisliimanlarm aziz ktlmmas1,
-Sirkin ve mii~riklerin zillete dii~iiriilmesidir.
t. } 0 }. .d, ,,
~.f ~\ (!-:; ~\ ~1.J ''Ve biitiin i~ler Allah'a dondiiriiliir."
121. DERS
Bedir Sava§t - 5
45-1_,;.;h,; ~ t!. ~\ 111 lfal ~~I~\ lr"Ey iman edenler! Bir dii§man
toplulugu ile kar§tla§ttgmtz zaman sebat edin."
s OJ. J ~ ,,.. ,,.. J, J 0
0~ ~ I~ ti)\ l_,.JS~lj ''Ve Allah't s:oks:a zikredin, ola ki fela-

ha eresiniz."
46- ~ ~ jj Ji1 l_Af\j "Allah ve Rasulii'ne itaat edin."

J 0 / J. ,... 0 ,,... ,.,. ,,..,,,
~~ ~l;j I~ 1):-jL:r:i/j ''Ve birbirinizle s:eki§meyin, yoksa

is:inize korku dii§er ve kuvvetiniz gider."
Bedir veya Uhudda yaptigiruz gibi g6rii§ ayrtltgina dii§erek birbiriniz-
le c;eki§meyin.
Ayet metninde gec;en "rih" "riizgar" kelimesi devlet manas1 ic;in bir is-
tiaredir. Riizgar nastl her tarafa eser ve niifuz ederse, devlet dahi i§lerinin
yiiriitiilmesi ve niifuzunda riizgar gibi etkilidir.
Denildi ki: Ayetteki dh (riizgar) gerc;ek anlamda kullarulffil§tlr. c;unkii
galip gelmek, ancak Allahm gonderdigi bir riizgarla olur. Hadiste ~oyle bil-
dirilmi§tir:
"Bana Saba riizgan ile yardim edildi. Ad Kavmi ise Debur (bati riizga-
n) ile helak edildi.
l_,~lj ''Ve sabredin."

c ~
f
Cjj
~..(;W:JI ~I 01 "<_;iinkii Allah sabredenlerle beraberdir."

Allah, korumas1yla ve yardiffil ile sabredenlere beraberdir.
,,, & ~ ,,, ,. . ~/ J J,...,,,
~7- y, 0_,-Wajj ~81 ~1-;~j \~ ~i~~ ~ 1.f.-y>- ~~LS' lyfa ':lj
~\~"Ve s:ahm atarak ve halka gosteri§ yaparak yurtlarmdan ~1-
,, l
kanlar ve Allah yolundan ahkoyanlar gibi olmaym."

Ayet Mekke ahalisinin kervaru korumak ic;in c;1kl§lanru anlatir.
Bu c;ikl§lan, gururla ve insanlara riya ile olmu§tu. Oyle ki, Cuhfe denilen
yere geldiklerinde Ebu Siifyarun elc;isi onlara ula§t1, "geri doniin, kervaru-
mz kurtuldu" haberini ula~tirch. Ebu Cehil dedi: ''Vallahi olmaz. Bedr'e

varacagiz, orada ic;ki ic;ecegiz, ~arkic1 kachnlar bize c;ahp soyleyecek. Arab-
lardan oraya gelenlere ikramda bulunacagiz."
Sozlerinde de durdular, !akin orada oliim ~arab1 ic;tiler, ~arkictlan duy-
maya bedel kendilerine ag1t yakictlar agttlar yaktilar.
Cenab-1 Hak bu ayetle mii'minleri onlar gibi ~imank, riyakar olmaktan
nehyetti. Ve onlara takva ve ihlas ehli olmay1 emretti. C::iinkii bir ~eyden
nehyetmek, z1dchru emretmektir.
~ ~~ ~ :&lj ''Ve Allah onlann hiitiin yapttklanru ku§atmt~

tir."
Ona gore kar~ilik verir.

/ ,,,.. / / J ,... ;;I ,,,.. ,,,. 0
48- J \.; j ~~I 0 ~I ~ ~j ~ LJ "~eytan, onlara amellerini giizel

gosterdi ve §6yle dedi:"
Seytan vesvese vererek gerek Hz. Peygambere dii~manhkta, gerekse di-
ger meselelerde onlara kotii amellerini siislii gostermi~ti.
~81 ~
...,
r~I ~ ~U:. ':1 "Bugiin insanlardan size galip gelecek

" J. / ,,,.. ,,,.
yoktur."
"- J. ;" "'
~ ~~ ~LJ ''Ve hen sizin koruyucunuzum."
Seytarun bu sozii, insarun ic;inden gec;en soz tarzmdachr. Yani, onlarm

fikrine ~unu telkin etti, kendilerini ~u hayale sevk etti: Sayica ve silahc;a c;ok-
luklan sebebiyle maglup olmayacaklar, kaqtlannda kimse duramayacak. Ve
onlann Allaha yakinhk zannettikleri ~eylerde kendisine tabi olmalan, onla-
n koruyacaktir. Oyle ki ~oyle dua ettiler:
"Allahim, bu iki gruptan en hidayette olana ve iki <linden en efdal ola-
na nusret ver."
~:~~C. ~ ~ ~\;:;~\1 ~~lj \ili "Fakat iki taraf kar~t kar~1ya geldi-
ginde arkasm1 doniip ka~t1."
iki grup kaqtla~tlgtnda ise gerisin geriye dondii, yani hilesi bo~a c;1kti.
Onlara "hen sizin koruyucunuzum" derken onlarm helak sebebi oldu.
J "' ,,,. ....
~ ~'-5~ ~1 JL; j "Ve §Oyle dedi: Ben sizden kesinlikle uzagtm."

~jj ~ L4 lS) J1 "<;iinkii hen sizin goremeyeceginiz §eyler gorii-

yorum."
._,..J, J / .... .....
al Jl>-1 ~1 "Ben Allah'tan korkar1m."

Seytan, olardan teberri etti, aktbetlerinden korktu, hallerinden iimitsiz-
lige dii~tii. <;iinkii Allahm miisliimanlara meleklerle imdachru gormii~tii.
Denildi ki: Kurey~, sava~ ic;in yola c;1kmaya karar verdiginde kendile-
riyle I<inane arasmda oian dii~manligi hatirlach. Bu, neredeyse onlar1 yola
c;ikmaktan dondiirecekti. Derken ~eytan Kinane kabilesinden Siiraka Bin
Malik suretinde temessiil etti. "Bu giin size galip gelecek kimse yok. Ben
sizi Kinane ogullarma kaq1 korurum" dedi. Arna melekleri inerken goriin-
ce geriye kac;tl. Eli, Haris Bin Hi~amm elinde idi. Haris ona dedi: "Boyle
bir ha.Ide bizi yarchms1z mi biraktyorsun?"
Seytan ~oyle cevap verdi: "Ben sizin gormediklerinizi goriiyorum." Ha-
risi gogsiinden itekledi ve aynlch. Kurey~, hezimete ugrach. Mekkeye var-
chklarmda "Siiraka insanlan helak etti." Bu, Siirakaya ula~mca ''Vallahi, he-
zimet haberiniz bana ula~mcaya kadar ben boyle bir sefere c;1ktigtruz1 bile
bilmiyordum" dedi. Daha sonra islama girdiklerinde, kendilerine bu vaat-
leri yaparun ~eytan oldugunu ogrendiler.
Bu rivayete gore, ~eytarun "hen Allahtan korkanm" demesi
-"Meleklerden bana naho~ bir ~ey isabet ettirmesinden korkanm"
-Veya" beni helak etmesinden ve bana vaat edilen vaktin bu vakit ol-
masmdan korkanm" manasmda olabilir. <;iinkii daha once gormedikleri-
ni Bedirde gormii~tii. Birinci vecih, Hasan-1 Basri'ye aittir, ibnu Bahr da
bunu tercih etmi~tir.
t_ / 0 J .... l
y~I .J.:~ illlj "Ve Allah'm azah1 ~ok ~etindir."
Bu ifade, ~eytarun soziiniin devami olabilecegi gibi, miistakil bir ciim-

le de olabilir.
.,.. JJ .,; .... J 0 .J. J. 0
49- ~ ~ Hi__,..L; ~ 0:+Jlj 0~8.JI J~ ~1 "0 sirada miinaf1klar ve

kalplerinde hir hastahk olanlar §Oyle diyorlard1:"
"Kalplerinde hir hastahk olanlar", heniiz imana goniilleri tam yat-
mami~ ve kalplerinde ~iiphe kalmi~ kimselerdir. Bunlarm mii~rikler oldugu
soylendi. "Miinafiklarchr" diyen de oldu. Bu durumda bunlann miinafikla-
ra atfedilmesi, iki vasfm farkll olmasmdanchr.
Enfal Suresi - 121. Ders @ 15 7
J' j
~~ l~ ~'J ~ .J1 "~unlart dinleri aldattt."

"Dinleri bunlan aldatt1, altindan kalkamayacaklan i~e giri~tiler. Say1lan
iic;:yiiz on kiisur iken bin kadar insarun kaq1sma c;:1kttlar."
~ 1f ~I 0µ ~I Ji- j5~ 0-4j "Oysa her kim Allah'a tevekkill

ederse, bilsin ki, Allah Aziz' dir, Hakim' dir."
Bu ifade, onlara bir cevapt1r.
Aziz'dir, O'na s1gmanlar, saytlar1 az olsa da zillete dii~mezler.
Hakim'dir, nihayetsiz hikmetiyle aklm uzak gordiigu ve idrakinden aciz
kaldigi ~eyleri yapar.
(. ,,.,. / 0 J.,,,. ....... Q 'j ,,.,.,,,., cli G' 0 .... ,,,..
50- • J ,, L;;\" • 0Y.~ &WI ~< -; jj\

I.Jr-- J --::.- ~\ , t"~ t" •
~.) . .J ~~.J ~l ~~ ~..r y.J
J,, J J J ·,, J
,, ,,
"Melekler, o kafirlerin yiizlerine ve strtlartna vura vura onlarin can-

larim ahrken hallerini bir gormeliydin!"
Melekler Bedirde inkarctlarm caruru ahrken bir gorseydin ...
''Yiizlerine ve arkalarma" vurmaktan murat, onlerinden ve arkalann-
dan her tarafa vurmak olabilir.
0 ,,,. J. J
~.fall ~ljj;. l_,;.J~j "Tadm bakahm yaktct azabt!"

,, l
Melekler onlara vururken ahiret azab1ru da miijdelerler!

Denildi ki: Meleklerin demirden kamc;:tlan vardir, her vuru~larmda ate~
daha da alevlenir.
Ayette "bir gormeliydin" denildikten sonras1 soylenmemi~tir. Buda,
goriilecek ~eyin korkunc;:lugunu ve deh~etini bildirir.
.J. ..... ........ ,,... '
51- ~~I ~J..9 ~ ~~ "i~te bu, sizin kendi ellerinizin onceden

yapttklartmn bir sonucudur."
i~te bu vurmak ve azap, kendi ellerinizin kazandig1 kiifiir ve giinahlar
sebebiyledir.
'j 0 ~ .... .... ~ ~ .....
~~~~~I 01j "Allah, kullara asla zulmedici degildir."

Allah kullanna zulmedici olmadigmdan, onlan yapmadiklanyla cezalan-
dirmaz.
Bu ciimle, onceki ciimlede yer alan cezarun sebebine atfedilmi~tir, onun-
la kay1th bir durumu anlatlr. C::iinkii, onlann giinahi olmadan da Allah'm
kendilerine azap vermesi miimkiindiir. Yoksa, "giinah varsa Allah mutlaka
158 ® Beydav! Tefsiri
ceza vermelidir" denilemez. c;unkii, hak eden birine cezayi terk etmek, ne
~er'an ne de aklen bir zuliim degildir. Dolay1s1yla bu ayetten hareketle "Al-
lah, sue; oldugunda mutlaka ceza verir" hiikmiine vartlamaz. 9
u ,, ')
52- ~:.i ~ ~.µlj 0~ ~ ~\ yl.:i.5' "Ttpkt Al-i Firavun ve onlardan

oncekilerin hali gibi."
Onlarm i~i ve yolu, Firavun hanedarurun ve onlardan oncekilerin i~i ve
yolu gibidir.
~I s->4~ 1.J_;i5 "Onlar Allah'm ayetlerini inkar ettiler."

Ayetin bu kism1, onlarm i~ini ve yolunu ac;1klar.
~ J J J, ,,,. ,,,. ,,,.,,...
HiY~ ~I ~.b:-\..9 "Allah da giinahlar1 yiiziinden onlan yakalayiver-
di."
yl Wi ~~ J} ~I ~1 "~iinkii Allah ~ok kuvvetli ve azabt ~ok ~etin

olandir."
O'nun azab1run definde hic;bir ~ey O'na galip gelemez.
~ ....
53-
'J
,-~
0
~ ,....
J. o"'
• ·L. l4 I.J~~'!r~~
/
~ ~ J"'. J
....
,,,.
I;:._ I -;; ~ : :. :1
l
/
'::::
,... ' o,.... ::::
~
~
,,..,
. . I"'"'.
,,,.
J
J
~
.. rJ
.... J,
~I 0 L. dl~
......
,,,, l
"i§te bu, §Undandtr: Allah bir kavme verdigi nimeti, onlar kendileri-
ni degi§tirmedik~e degi§tirmez."
"i§te bu", ba~larma gelenlere i~arettir.
Allah, bir kavme verdigi bir nimeti, onlar kendi hallerini daha kotii bir
hale degi~tirmedikc;e nikmete c;evirmez. Mesela Kurey~, stla-1 rahme dik-
kat eder, ayetlere ve rasullere taarruzdan el c;ekerlerken, bi'set sonras1 Hz.
Peygambere ve O'na tabi olanlara dii~manhk yapm1~lar, kanlarllli akitmaya
c;ali~m1~lar, ayetleri yalanlam1~lar, o ayetlerle dalga ge<;mi~lerdir. Buna ceza
olarak da, mazhar olduklari nimetleri kaybetmi~lerdir. Zira nimete nankor-
liik yaptldigmda nimetin elden alinmas1, Allahm devam ede gelen bir kanu-
9
Allah'm srn;a ceza vermesi adaletinden, iyilige mi.ikafat vermesi de li.itfundan-
chr. Yoksa, O'na vacib bir ~ey yoktur. Suc;suza ceza vermesi zuli.im olmachgi gibi,
iyilige mi.ikafat vermemesi haks1zhk sayilmaz. ~i.inki.i 0, millki.in malikidir. Mi.ilk
sahibi millki.inde diledigi gibi tasarrufta bulunur. Ancak 0, adaletle ve li.itufla mu-
amelede bulunmayi kendine esas edinmi~tir.
Enfal Suresi - 121. Ders ® 159
nudur. 0 dilese ba~ka ~ekilde de onlara verdigi nimeti alabilir. Arna, nan-
korliige ceza olarak nimeti almayi esas almi~, adeti boyle cereyan etmi~tir. 10
':J J, ~ /
~ ~ 4111 0\j "Ve §iiphesiz Allah Semi' -Alim'dir."

Allah onlarm sozlerini duyar, ne yaptiklariru bilir.
v "' ':J '
54- ~ ~ ~+Jlj ~I yl.i.S' "Ttpkt AI-i Firavun ve onlardan

0
0JS-1
oncekilerin hali gibi."
c l ~
~_) ~~~ l_Y..15 "Rablerinin ayetlerini yalanladtlar."

J J Q ,,,,. /,...
r-t.Y~ ~~l.9 "Biz de giinahlart yiiziinden onlar1 helak ettik."

c
0~1 Ji G_).\j "Af-i Firavunu suda bogduk."
Ayette firavun hanedaru ve onlardan oncekilerin tekrar nazara verilme-
si, te'kid ic;indir. Aynca burada helak edili~ sebebi olarak kiifran-1 nimet-
te bulunduklanna "Rablerinin ayetlerini yalanladtlar" ~eklinde dikkat
c;ekilmi~tir. Bir de Firavun hanedarurun helak edili~ ~ekli beyan edilmi~tir.
Denildi ki, birinci defa Mekke mu~riklerinin hali Firavun hanedaruna ve

onlardan oncekilere benzetilmesinde kiifiirde ve cezada bir te~ bih vardir.
ikincisinde ise, kendilerinde olan hali degi~tirmek sebebiyle kendilerine ve-
rilen nimetlerin degi~tirilmesi yoniiyle te~bih yaptlrm~tlr.
/ J / ~J
~U; \jl5 JS'j "Hepsi de zalimler idiler."
"Hepsi" ifadesinden murat, Allahin ayetlerini yalanlayan bu firkalardir.
Veya suda bogulan Firavun ve adamlanyla, oldiiriilen Kurey~lilerdir.
Bunlarm herbiri, kiifiir ve giinahlarla nefislerine zulmeden kimselerdi.
10
-0 stteki ayet "bir kavim kendilerini degi~tirmedikc;e, Allah'm onlara verdigi
nimeti degi~tirmeyecegini" bildiriyor. Arna bu, "degi~tiremez" anlammda da an-
la~tlmamahchr.
122. DERS
Bedir Sava§t - 6
55- 1.J_;.iS' ~~\ ~\ ~ ~1;.1J1 y.1 01 "Allah katmda canhlarm en ko-

tiisii, inkar edenlerdir."
Buradaki kafirlerden maksat, kiifiirde 1srar eden ve kokle~enlerdir.
c
~.h~ ~ r+; "Arttk onlar iman etmezler."
Onlardan bir iman umulmaz.
Bu ifadenin, kalbi kiifiir iizere miihiirlenen ve bundan dolayi iman et-
meyecek bir kavim hakkmda olmas1 muhtemeldir.
56- §.J.4 JS' ~ ~¥ ~.> ,h ~~! pr4~ ~ ~jj ~ ~~I "Onlar, kendileriy-
Ie antla§ma yapttgm halde her defasmda antla§malar1ru bozarlar."
Ayet, bir 6ncesinde iman etmeyecegi bildirilen kimselerden bedeldir,
onlan beyan eder ve ilgili hiikmiin onlara has oldugunu gosterir. Bunlar
Kurayza Yahudileridir. Hz. Peygamber onlann kendisi aleyhinde s:ah~ma
lara katllmayacaklarma dair anla~ma yapmi~tl. Arna onlar anla~mayi bozdu-
lar, mii~riklere silah yardimi yapttlar. Mazeret olarak da "unuttuk" dediler.
Hz. Peygamber sonra yine anla~ma yapt1, yine bozdular, Hendek Sava~m
da kaq1 tarafa yardim ettiler. Yahudilerden Ka'b Bin E~ref Mekkeye gitti.
Miisliimanlar aleyhine onlarla anla~tl.
~A ~ ~ j ''Ve onlar sakmmazlar."

"Onlar sakmmazlar" ifadesi, ~u manalan ifade edebilir:
-Onlar yaptiklan gadrin kotii sonucundan,
-Haks1zhga Allahm ceza vermesinden,
-Allahm mii'minlere yardim edip, onlan kendilerine musallat kilmasm-
dan sakmmazlar.
57- ~ ~ ~ ~~ y;;JI ~ 114~;~~~ ~µ "~ayet onlan harpte

yakalarsan, bunlar ile arkalanndakileri dag1t."
~ayet harpte onlara rastlar ve galip gelirsen, onlan oldiirererek ve ~id
detli ceza uygulayarak arkalarmda yer alan diger kafirleri dagtt.
0.J:}~ ~J "Ola ki ibret ahrlar."
Olur ki o dagttilanlar tezekkiir eder, ogut ahrlar.

if '-
58- ~I? ~ r·f11 lJ~ ~~ v) ~ ~W \;lj "~ayet bir kavmin

(sozle~meye aykln olarak) bir hainlik yapmasmdan korkarsan, sen de
antla§mayt bozdugunu aym §ekilde onlara bildir."
Sana goriilen baz1 emarelerle, anla~mah oldugun bir kavmin luyanet
ederek ahdi bozmasmdan korkarsan, adil bir ~ekilde ve dli~manhkta den-
geli bir tarzda, onlarm ahitlerinin bittigini bildir. Bunu yapmadan kendile-
rine harp ilan etme, s:iinkii o zaman sen de luyanet etmi~ olursun.
I:. ....... 0 J ,, ~ r;;
~\;JI ~ ~ 4UI 01 "<;iinkii Allah hainleri sevmez."
Ayetin bu klsmi, hem anla~mayi feshetmenin sebebini, hem de haber
vermeden saldirmanm uygun olmadigtru bildirir. Hitap, Hz. Peygamberedir.
U" J ,,,,. ,,,,. ;:i:i ,,,,.
59- I~ 1.J..JAS ~+JI ~ ~j "0 kafirler kurtulduklar1m sanma-

s1nlar."
Ayetin bu klsmi, iistteki hiikmiin illetini beyan eder. Yani, sakln kafirler
kas:1p kurtulacaklanru sanmas1nlar!
0.J~ ":l ~1"Onlar (bizi) aciz btrakamazlar."

c;unkii onlar Allahtan kurtulamazlar.
Ayet, ahitlerinin bittigini haber vermek ve onlan uyarmak emrinden
kaynaklanan "acaba boyle yaptig1mizda kurtulurlar mi" gibi hatlra gelebi-
len bir endi~eyi izale etmektedir.
Denildi ki: Ayet, hezimete ugrami~ mii~riklerden kas:1p gozden kaybo-
lanlarla ilgili olarak indi.
60- ~I ~~~ ~j ~~ ~ f :Ji ~.\ L4 ~ \.J~lj "Ve onlar i~in giicii-

niiziin yettigince kuvvet ve sava§ atlar1 haz1rlaym."
Ey mii'minler! Ahdi bozanlar veya genel anlamda biitiin kafirler is:in
harpte kuvvet vesilesi olan her ~eyi haz1rlaym!
Ukbe Bin Amirden ~oyle nakledilir: Hz. Peygamber minber iizerinde iis:
defa ~oyle demi~ti: "Dikkat edin! Kuvvet, atmaktlr."
Muhtemelen Hz. Peygamberin kuvveti atmak olarak as:1klamas1, atma-
run en iyi bir kuvvet vesilesi olmasmdandir.
Allah yolunda sava~ i~in haz1rlanan atlar da, ayetin evvelinde nazara ve-
rilen "kuvvet" e dahil iken ayr1ca zikredilmesi, "melekler" dedikten sonra,
yine meleklerden olan Cebrail ve Mikaili de soylemek gibidir.
C
~J~ :r ~_f-lj r-5.J~j '1i1 j~ ~ 0~:} "BununlahemAllah dii~-

..- I J. , I J. ..- J.
manlarrm, hem de kendi dii~manlanmzt ve daha ba~kalartm korku-

tursunuz."
J' .... l .... ~ ,,,,.. ,... ,,., /
~ iti I ~ ~ ~ "Siz onlan bilmezsiniz, Allah ise bilir."

"Allah dii~mam ve sizin dii~mammz" ifadesi, ayetin niizuliine gore
degerlendirildiginde Kurey~ kafirlerine, "daha ba~kalan" ifadesi ise diger
kafirlere, Yahudilere, miinafiklara, Farslara bakar.
J ,..
~~ J~ ~I~~~~
~ l
..- I
,,...
:r 1 # l4j "Ve Allah yolunda her ne

J oJ.
harcarsamz, kar~tltgi size eksiksiz odenir."

,,.. ,.,. o J ,.. o'
0~ ~ ~lj ''Ve hi~ hakstzhga ugrattlmazsmtz."

Amelinizin zayi edilmesiyle veya sevab1ruzm noksanla~tirtlmas1yla zul-
medilmezsiniz.
61- 4J 8-~ ~ IA 0G "Eger onlar ban~a yana~trlarsa, sen

de yana~!"
J"~ ..... 0 \;I ....
~I~ J5yj ''Ve Allah'a tevekkiil et."
Eger onlar ban~a veya teslim olmaya meylederlerse, sen de ona mey-
let, onlarla anla~ma yap. Onlarm boyle yapmakta gizli bir oyun i~inde ol-
malarmdan korkma. C::iinkii Allah seni onlann tuzagmdan korur ve onla-
n ku~atlr.
~I ~I ~ ~~ "<;iinkii O, Semi'dir -Alim'dir."

Allah onlarm sozlerini i~itir, niyetlerini bilir.
Ehl-i kitabm kissas1run akabinde geldigi miinasebetle, ayetin hiikmii
onlara hastlr.
Denildi ki: Onlara has olmayip geneldir, ama seyf ayetiyle mensuhtur. 11
11 Beydavi, "denildi ki" §eklinde nakletmesiyle bu g6rii§iin zayifugma dikkat c;ek-

mi§tir. Zira, islam' da astl olan sava§ degil barl§tlr.
62- tu\ ~ ~µ !J_;~ ~\ 1_,!;_A, ~!j "Eger Seni aldatmak ister-

lerse, ~iiphesiz Allah sana yeter."
"')} 0 .... .... -~
~~~j ~-!.a-: !.L~\ ~+JI~ "0 ki, Seni yarduruyla ve mii'minlerle

1
gii~lendirdi."
JJ. ,.,.~ .....
63- ~fa &f ~lj ''Ve onlann kalplerini birbiriyle iilfet ettirdi."
Onlarda kavmiyetc;ilik varch. En kiic;iik bir ~eyde bile za'fiyet gosterir,
bir araya gelemezlerdi. Birbirlerine kaq1 intikam duygulanyla iki kalp bile
birbiriyle iilfet etmez bir hfilde iken, Allah onlarm kalplerini iilfet ettirdi.
Boylece hepsi yekviicut oldular, tek bir nefis haline geldiler.
Bu, Hz. Peygambere verilen mu' cize hallerden biridir.
Ayetin devam1, kalplerin telifini biraz daha ac;maktachr:
J 4'- 0 ;:ii..... ,... 0 0 .... 0..... ,,..
tf;fa &f ~I lA' \~ .. ~~ u-f _)\'I~ L4 l:: ;;;:\ jJ ''Yoksa yeryiiziinde

ne varsa hepsini harcasaydm yine de onlann kalplerini 1smdtramaz-
d1n."
Kendi aralarmdaki dii~manliklan oyle bir duruma gelmi~ti ki, imkaru
olan biri onlarm aralanru diizeltmek ic;in diinyarun biitiin servetini harcasa,
yine de bir iilfet ve 1slaha muktedir olamazch.
;:+:! ~l ~I ~ j "Lakin Allah, aralarmda iilfet meydana getirdi."
Lakin Allah, nihayetsiz kudretiyle bu telifi yapt1, aralannda bir iilfet

meydana getirdi.
c;unkii o, kalplerin de malikidir, onlan diledigi gibi c;evirir.
~ ~f ~! "~iiphesiz 0, Azizdir - Hakim'dir."

Aziz'dir, kudreti ve galebesi tamchr, diledigi ~ey O'na nazlanmaz.
Hakim'dir; diledigini nastl yapmak gerektigini bilir.
Denildi ki: Ayet Evs ve Hazrec hakkmdachr. Aralarmda sayis1z ~iddet
olaylan olmu~, bu olaylarda onde gelenleri hayatlariru kaybetmi~lerdi. Allah
onlara gec;mi~i unutturdu, isiam ile aralannda iilfet meydana getirdi, boyle-
ce ayru safta yer aldtlar, "Ensar" oldular.
t_ Q .... ~ J, ,,.. /, /
64- ~~\ ~ ~\ 0-4
,
j ~I ~ ~\
,
~I ~ "Ey Peygamber! Al-
lah Sana kafidir, Sana tabi olan mii'minlere de."
Ayete birkac; ~ekilde mana verilebilir:

"Ey Peygamber! Allah Sana da, Sana ta.bi olan mi.i'minlere de yeter."
"Ey peygamber! Mi.i'minler Sana tabi olduklan halde, Allah sana yeter!
"Ey peygamber! Sana Allah ve Sana tabi olan mi.i'minler yeter."
Sebeb-i Niizfil
Ayet, Bedir sava~mda, c;olde nazil oldu.
Denildi ki, Hz. Peygamberle beraber otuz i.ic; erkek ve altt kachn mi.isli.i-
man varch. Sonra Hz. Omer de mi.isli.iman olunca bu ayet nazil oldu. Ibnu
Abbas da ayetin Hz. Omerin islama girmesi miinasebetiyle indigini soyler.
..,.
65- ~qjl ~ ~j.JI ~~~I~\ ~"EyPeygamber! Mii'minleri
sava§a te§vik et."
c
~~~ 1.f.! ~ ~J~W, ~J~ ~ ~ ~1 "Eger sizden sabreden yir-
mi ki§i olursa iki yiize galip gelirler."
,,,,. .... ;;ii ~ o..... 0 ,,. J 0 J 0
IJ_}AS ~+JI ~ LlJI I~ o~~ ~ ~ 01.J ''Ve eger sizden yiiz ki§i
olursa kafirlerden bin ki§iye galip gelirler."
Ayet, emir manasmda ~art ile ifade edilmi~tir. Yani, yirmi ki~i ikiyiiz ki-
~iye kaq1, yiiz ki~i bin ki~iye kaq1 sab1rla kaq1 koymalichr.
Ayet, bu sabr1 gosterdiklerinde Allahm yarchm ve teyidi ile galip gele-

ceklerini de vaat etmektedir.
~Jg; ~l ':1 f) ~~ "(_;iinkii onlar anlayt§Stz bir kavimdirler."
c;unkii onlar Allahi ve ahiret giiniinii bilmezler.

Sevap ve yiiksek dereceler umarak mii'minlerin sebat etmeleri gibi se-
bat etmezler, cesurca sava~mazlar, Allahtan zillet ve mahrumiyetten ba~ka
bir ~eye miistehak olmazlar.
66-
..,.
F ~I ~ ~\ "~imcli Allah sizden yiikii hafifletti."
~
~ ~ 01
,,,.. J ~ ....
Fj ''Ve sizde bir zaaf oldugunu bildi."

c
~~~ \_A~ ~.JiW, ~~~ ~ ~ ~µ "0 halde sizden sabreden yiiz
ki§i olursa ikiyiize galip gelir."
~I ~1~ ~\ IA~ ~\ ~ ~ ~!J ''Ve sizden bin ki§i olursa,

Allah'm izniyle ikibine galip ge1ir."
Allahu Teala onceki ayetle bir mii'minin on kafire kar~1 mukavemeti-
ni ve sebat gostermesini vacip ktlrru~tt. Bu hiikiim mii'minlere agir gelin-
ce yiiklerini hafifletti, bir mii'minin iki kafire kar~1 mukavemet gosterme-
sini emretti.
Denildi ki: Miisliimanlar once sayica az idiler, birinci emir geldi. Saytla-
n arttnca ikincisi bildirildi.
Ayru manarun orantth bir ~ekilde dii~man sayisma gore ifade edilmesi,
az ve c;ogun hiikmiiniin bir olduguna delalet ic;indir.
Ayette "sizde bir zaaf oldugunu bildi" denildi. Bu zaaftan murat, be-
dendeki zaafttr.
Arna basiret zaaft da olabilir, c;iinkii basiret noktasmda ayru degillerdi.
&..{';w.JI f ~lj ''Ve Allah sabredenlerle beraberdir."

Allah nusretiyle ve yardtmtyla sabredenlerle beraber olunca, nastl galip
gelmezler?
123. DERS
Bedir Esirleri
her i~in, arzda agtr basmachk~a esirleri olmast uygun degildir."

"Arzda agtr basmaktan" murat, peygamberin kiifrii ve kiifiir ehlini
zelil ktlmas1, o yolda gidenleri azaltmas1, islarm ve miisliimanlan aziz kil-
mas1, hakim duruma getirmesidir.
~& / / J J
~jJ\ ~ j;- 0.J-1:.) "Siz diinya mahm istiyorsunuz."
l
Sizler, fidye olarak diinya menfaatlerini murat ediyorsunuz.

~ l 0 J J,
o__r;. ':ii J.:...A ~lj "Oysa Allah ahireti diliyor."
l
Allah ise sizin ic;in ahiret sevab1ru veya ahiret sevab1ru elde etmeye se-
bep olan dinini aziz, dii~manlanru ise zelil kilmay1 murat ediyor.
~ J:f :&lj ''Ve Allah Aziz'dir - Hakim'dir."

Allah Aziz'dir, dostlanru dii~manlarma galip kilar. Hakim'dir, her hale
Iay1k olaru bilir, ona gore hiikiim verir. Mesela, mii~riklerin kuvvetli oldu-
gu donemde onlara sert muamele yaptlmasma, kendilerinden kurtulu~ ic;in
fidye ahnmamasma hiikmetmi~tir. Arna durum degi~ip mii'minler galip ol-
dugunda fidye almak veya sahvermek hususunda muhayyer birakrm~tlr.
Sebeb-i Niizfil
Rivayete gore, Bedir Sava~mda yetmi~ esir ahnrm~tl. ic;lerinde Hz. Pey-
gamberin amcas1 Abbas ve Ebu Talibin oglu Akil de vardi. Hz. Peygam-
ber esirlere ne yapilacagi hususunda sahabilerle isti~are etti. Hz. Ebubekir
~oyle dedi: "Onlar senin kavmin ve ehlindir. Onlan oldiirme. Olur ki Al-
lah onlara tevbe nasip eder. Kendilerinden fidye al, bununla ashab1ru kuv-
vetlendirmi~ olursun."
Hz. Omer de ~oyle dedi: "Onlann boyunlanru vur. <;iinkii onlar kiif-
riin onderleridir. Allah seni fidye almaktan miistagni kilrm~tlr. Bana esirler
arasmda falan akrabarm ver, Alive Hamzaya da karde~lerini ver, boyunla-
nru vurahm."
Hz. Peygamber bu gorii~ten ho~lanmadi ve ~oyle dedi: "Siiphesiz Allah
Enfal Suresi - 123. Ders ® 167
bir kts1m insanlarm kalplerini oyle yumu~atlr ki, ipekten daha yumu~ak hale
gelir. Baztlanrun kalbine de oyle sertlik verir ki, ta~tan daha kati olur. Ey
Ebubekir, senin misalin "Arttk kim bana uyarsa, o bendendir ve kim
de bana kar§t gelirse, §iiphesiz Sen Gafur - Rahim'sin." (ibrahim, 36)
diyen Hz. ibrahime benzer.
Ey Omer senin misalin de "Ya Rabbi! Yeryiiziinde kafirlerden bir
tek ki§i bile btrakma." (Nuh, 26) diyen Hz. NU.ha benzer."
isti~are sonunda Hz. Peygamber, ashabllli esirleri salivermek veya fidye
almakta serbest b1raktl, onlar da fidye almayi tercih ettiler. Bunun iizerine
iistteki ayet nazil oldu. Hz. Omer, Rasulullahm yaruna vardigmda O'nu ve
Ebubekiri agliyor buldu. Heyecanla ~oyle dedi:
"Ya Rasulallah, bu ne haldir, bana haber ver. Aglayabilirsem aglayay1m,
aglayamazsam da aglar gibi yapayim."
Hz. Peygamber ~oyle buyurdu: "Arkada~larmm fidye almasma agla!
Onlann azab1 ~u agac;tan daha yaktn bir ~ekilde bana gosterildi."
Ayet, peygamberlerin de ic;tihat yaptiklarma ve ic;tihatlarmda hata ede-
bileceklerine bir delildir. Lakin hatalan vahiyle diizeltilir, oyle b1raktlmaz.
. ,. ':1 y°'
,.,, _,.o,,,,,,, ,. ,.,, li .. ,,
~ _i;,c. ~\jj;.
68- ~ t'".1>.I LQ::.J"' ,<-
.~.;:. \ : . . ,. ~I
y on- ~ ~\.:$' "~a et
0
. !_
~ ,. ~ ':I
ceden Allah'tan bir hiikiim bulunmasa idi, ald1g1mzdan dolay1 size

mutlaka biiyiik bir azab dokunurdu."
Bu hiikiim, Allahm levh-i mahfuzdaki 6nceden sabit bir hiikmiidiir.
Bu hiikiimden murat ~unlar olabilir:
-ic;tihadinda hata eden cezalandirtlmaz.
-Bedir ehli azap gormeyecek.
-Kendilerine ac;1k hiikiim bildirilmeyenler cezalandirtlmayacak.
-Alml~ olduklan fidye kendilerine helal ktlmacak.
Rivayete gore Hz. Peygamber ~oyle buyurdu: "Sayet azap nazil olsaydi,
Omerden ve Sa'd Bin Muazdan ba~kas1 kurtulmazdi."
Sa' d Bin Muaz' da Hz. Omer tarzmda gorii~ belirtmi~ti .
.k,,,. ~
69- ~ '::J "j..>.
/
r Q: c ~ I~ "Oyleyse elde ettiginiz ganimetten

!
/ JJ,... ••
helal ve ho§ olarak yiyin."

Artik aldi&;llliz fidyelerden yiyebilirsiniz. c;unkii fidye de ganimete
dahildir.
Denildi ki: Dstteki ayet dolay1s1yla ganimetlere yana~madtlar, bu ayet

nazil oldu.
Ayetin ba~mda J (fe) harfi sebebiyet bildirir. Sebep ise zikredilmemi~
tir. Bunun takdiri ~oyledir: "Ganimetleri size helal ktldim. Oyleyse onlar-
dan helal-ho~ yiyin."
Ayette "helal" kaydirun yer almas1, fidyeyi kabullerinden dolay1 kman-
malar sebebiyle nefislerinde meydana gelen ~i.ipheyi ortadan kaldirmak
ic;indir.
_,.~ ;.~
~\ l..,Zlj "Ve Allah'tan korkun."
Allahm emirlerine muhalefet etmekten sakirun.
t. ;. , ~
~.) ~p fiil 0! "~iiphesiz Allah, Gafur'dur - Rahim'dir."

Si.iphesiz Allah Gafur' dur, gi.inahlar1ruz1 bagt~ladi.
Rahim' dir, aldigtruz fidyeleri size mubah ktldi.
70- ~\ ~\ tq' "Ey Peygamber!"

'1 ,,,,. o J ,; _ oJ
c.Sy.;i ~\ ~ ~+11 ~ ~ J! "Elinizdeki esirlere de ki:"

;. . ,. ;. ,. ;. " ;. ;.;. ~ ,. .
~~\~I;;>-~~\;.;>- ~_,19 ~ :ui1 ~~ 0! "Eger Allah sizin
kalplerinizde bir hayir bilirse, sizden ahnandan daha hayirhsm1 size
verir."
Bundan murat "Allah kalplerinizde bir iman, bir ihlas bilirse" manas1-
dir.
Sebeb-i Niizfil
Rivayete gore, bu ayet Peygamberimizin amcas1 Abbas hakkinda indi.
Hz. Peygamber O'nu hem kendisinin hem de karde~lerinin ogullar1 olan
Akil ve Nevfel'in fidyesini vermekle mi.ikellef ktlmi~tl. Abbas dedi: "By
Muhammed, hayatta oldugum si.irece beni Kurey~' e el ac;maya terkettin!"
Bunun i.izerine Hz. Peygamber "sava~a c;1karken Omm-i.i Fadl'a biraktigtn
altin nerde? Ona ~oyle demi~tin: Bu olayda ba~1ma ne gelecegini bilmiyo-
rum. Sayet bana bir ~ey olursa bu altln senin ve c;ocuklarlm1lldir."
Abbas dedi: "Bunu Sana kim soyledi?"
Dedi: "Rabbim bana haber verdi."
Abbas dedi: "Sehadet ederim ki Sen Sadiksm. Allahtan ba~ka ilah yok
ve sen O'nun rasuliisiin. Vallahi, Allahtan ba~ka kimse bu parama muttali

degildi. Haruffilma bu paray1 gecenin karanhgmda vermi~tim."
Abbas der: "Allah, fidye olarak verdiklerimizden daha hayirhsln1 bana
verdi. Simdi benim yirmi tane kolem var. Aytlca zemzemle ilgili g6revi
bana nasip etti. Bu oyle bir nimet ki, buna bedel Mekke ahalisinin mah
bana verilse, bana daha sevimli olmaz. Simdi de Rabbimden magfiret bek-
liyorum."
Abbas, bu son ifadesiyle ayetin devammda va'dedileni kastediyor:
..,.
J / 0
~ ~j ''Ve giinahlar1mz1 bagt§lar."
~.) ~_,.ii:. ~ lj ''Ve Allah Gafur' dur - Rahim' dir."

....,.. 0 ,... ,.,.,,,,. J,... l J,... 0,..,,,,. ,... ,... .J 0
71- ~ ~l.9 j;; ~ ~I lj\.>. ..ill $~ 13~) 01.J ''Ve eger sana
htyanet etmek isterlerse, (iyi bilsinler ki) bundan once Allah'a hainlik
etmi§lerdi, Allah da onlann cezalandmlmasrna imkan vermi§ti."
Eger esirler Sana verdikleri ahdi bozarak hiyanet etmek isterlerse, daha
6nceden inkar ederek ve akilla onlardan ahnan sozii bozarak Allaha hiya-
net etmi~lerdi.
Allah Bedir'de yaptig1 gibi Sana onlatl yakalama imkaru verdi. Sayet tek-
rar hiyanet ederlerse yine Sana imkan verir.
J.
~ ~ :Jllj ''Ve Allah Alim - Hakim'dir (her ~eyi hakklyla bilendir,
hiikiim ve hikmet sahibidir)."
l iii /.
72- 13_?.-ljj 1).41 ~.µ1 01 "~iiphesiz inanan ve hicret edenler."

Ayette anlattlanlar muhacirlerdir.
Allah ve Rasuliiniin muhabbetiyle vatanlarmdan hicret ettiler.
l J 0.... ,,,. J
'1l1 ~ ~ ~lj ~ljA~ \3...lk~ j ''Ve mallar1yla ve canlanyla

Allah yolunda cihad yapanlar."
Mallar1ru cihad i<;in binek ve silaha sarfettiler, gerekli ~eyleri almaya har-
cadtlar
Dogrudan sava~a gitmek suretiyle canlarlyla da cihad yapttlar.
, / ~
l3pa.;j ljjl ~.µlj "Bir de onlar1 banndtnp yardtm edenlervarya ... "
Ayette anlattlanlar Ensardir.
l 70 ® Beydavi Tefsiri
Diyarlarma gelen Muhacirleri banndirdtlar, dii~manlarma kaq1 yardim

ettiler.
,J
~ ~l;]jl
....
r~.a~ ~.JI "i§te bunlar birbirlerinin dostlar1dtrlar."

J / ~ J
i~te bunlar mirasta birbirlerine varistirler.

Muhacir ve Ensar, "Daha sonradan iman eden ve hicret edip si-
zinle beraber cihad edenler de sizdendirler. Bir de akraba olanlar,
Allah'm kitabma gore, birbirlerine daha yakmd1rlar." (Enfal, 75) aye-
ti gelinceye kadar akrabahk bag1 olmadan birbirlerine mirasc;1 oluyorlardi.
Arna ilgili ayetle bu uygulamaya son verildi.
rf!)/j ~ ~ l4 \.J~~ r-Jj l~I ~+Jlj ''Ve

[. l ,.,. .... J ,... .... J l .;:;
l.J~~ ~ ~~ ~
iman ettigi halde heniiz hicret etmemi§ olanlara gelince, onlar hic-
ret edinceye kadar velayetleri size ait degildir."
Bunlar, hicret etmedikc;e mirastan hissedar olamazlar.
~I~ 0~1 c.} rl.JJ.A.~~ ~.\ ~1.J "Bununla beraberdinde sizden
yardtm isterlerse, onlara yardtm etmeniz iizerinize bor~tur."
Mii~riklere kar~1 onlara yardimc1 olmaruz iizerinize bir vecibedir.

J',.. . .
J~ r+:!j ~ v>9 c)S- )/ ! "Ancak sizinle arasmda antla§ma bu-
J .... l "'
lunan bir kavme kar§t yapamazs1mz."

C::iinkii boyle bir durumda onlara yardim edecegiz diye anla~may1 bo-
zamazs1ruz.
,... J .... ~
..)-.. ~ 0 µ ~ 11\lj "Ve Allah biitiin yapttklanmz1 gorendir."

J" ,.,, ,... J ,,,.. .... "'
73- ~ ~l;]jl ; ~ ,a~ 1.JJA.5 O:+Jlj "Kafirler de birbirlerinin dostla-

1
nd1rlar."
Kafirlerin bir klsrm bir klsrmna, mirasta veya destek olmakta dostturlar.
Ayet, mefhum-u muhalifi ile kafirlerle mii'minler arasmda miras ve yar-
dimla~ma olmayacagma delalet eder.
J' ,,,.. ,.. ,,,.. °' iJll J ,... J o_... ~
f.:? ~ U
l
j ~.))/I c_} ~ :fa ~ _µ )/ ! "Eger siz oyle yapmazsamz,
yeryiiziinde biiyiik bir fitne ve fesat ~tkar."
Eger size emredilen araruzdaki irtibatl ve birbirinize destek olmayi, hat-

ta varis olmayi yapmaz, sizinle kafirler arasmdaki alakalar1 kesmezseniz, o
zaman yeryiiziinde biiyiik bir fitne olur. Bu da iman zaafi ve kiifriin gale-
besidir.
Ayette nazara verilen fesad, dinde meydana gelecek fesatla ilgilidir.
li ,. J l r;i
74-~I ~ ~ l_,~~j l_,-*~j 1.f-41 ~fllj "imaneden,hicreteden

,. I
ve Allah yolunda cihada kattlanlar."

1_,y..ajj ljjl ~~lj ''Ve onlan barmchnp yard1ma ko§anlar var ya .. "
...r~ .... 0 ,,,. ~,,.
\.Q;- 0~~1 ~~JI "i§te bunlar hakklyla mii'min olanlardir."
Allahu Teala Mii'minleri iis: klsma taksim etti. Onlardan imaru kamil
olanlann, imarun muktezas1 olan hicret, cihad, Allah yolunda malmdan
harcamak gibi ozellikleri kendilerinde gosterdiklerini beyan etti. Onlara en
giizel bir vaadde bulunarak ~oyle dedi:
,.. ,,. 0 ,,.. 0 ,..
~f Jj~j o~4 ~ "Bunlara bir magfiret ve ho§ bir nzlk varchr."
Sonra da hicret ve cihadda onlara kattlacak ve kendilerinin ozelliklerini

ta~1yacak olanlan anlattp ~oyle buyurdu:
cf J. ,. .0 J.,. J. J. J. J. ' Gi
!<:,. ~
75- r-; ~<;~I ~\;.."' I J " ~,. ~ :
"'J \.9 ,~ J • J J?. J • ~ I.r4
·"I ~I
-: .ill"J "Daha
sonradan iman eden ve hicret edip sizinle beraber cihad edenler de
sizdendirler."
Ey Muhacir ve Ensar! Bunlar da sizdendir.
yl:? ~ ~:~ Jjl r~ ,,;;~ v\;.._)\ti 1_,J_,lj "Bir de akraba olanlar,
,_,.., l ,,,. J ,,,. 0 Jj J
~I
Allah'm kitabma gore, birbirlerine daha yakmdirlar."
Akraba olanlar miras olaymda yabanctlara nisbetle birbirlerine daha
evladtrlar.
Bu Allahm kitabmda boyledir.
Allahm kitabmdan murat, Allahm hiikmii, levh-i mahfuz veya Kur'an
olabilir.
~ t ~ ~ ~I ~ 1"~iiphe yok ki Allah her §eyi bilendir."

Allah, heqeyi bildigi gibi mirasla ilgili olanlan da bilir. Bundan dolay1
once miisliimanhk ve birbirine destek olma ~eklinde miisliimanlan birbi-
rine mirass:1 yapar, ardtndan da akrabahga dayah bir ~ekilde hiikmiinii bil-
dirir.
"Enfal ve Tevbe surelerini okuyana hen klyamet giinii ~efaats:i olurum.
Onun nifaktan uzak olduguna ~ehadet ederim. Ona erkek ve kadtn mii-
naf1klar sayismca haseneler verilir. Aq ve ar~a gorevli melekler ona hayatl
boyunca magfiret talebinde bulunurlar."
TEVBE S0RESi
Tevbe Suresi Medeni olup, yiiz yirmi dokuz ayettir.

124. DERS
Mii§riklere Oltimatom
Bu sure, en son nazil olan suredir.

Surenin <;e~itli isimleri varchr: Mii'minler i<;in tevbeden bahsettigi mii-
nasebetle "Tevbe suresi" denilmi~tir. Surenin muhtevasmda miinafiklarla
alakah hayli bahisler varchr. Onlarm maskelerini indirmekte, onlari mahcup
edecek durumlariru ele almaktachr.
Ayet saylSl yiiz otuzdur, yiizyirmi dokuz diyen de varchr.
Bu surenin ba~mda besmele yer almaz. <;iinkii besmele emanchr, bu
sure ise kafirlere olan emaru kalchrmak i<;in inmi~tir.
Denildi ki: Hz. Peygamber kendisine sure veya ayet indiginde, yerinin
neresi oldugunu beyan ederdi. Ancak bu surenin yerini beyan etmeden
vefat etti. Bunun kissas1 Enfal suresinin kissasma benzer ve ona uygun-
dur. <;iinkii Enfal suresinde insanlardan ahnan ahitler zikrolundu, Tevbe
sliresinde ise, bunlann devre ch~1 birakilmas1 anlattlch, bundan dolayi bu
surenin pe~ine getirildi.
Sayle de denildi: Sahabe, Enfal ve Tevbe'nin Seb'u't-tlval denilen yedi
biiyiik surenin yedincisi olarak bir sure veya mii~takil iki sure oldugunda
ihtilaf ettiler. Bundan dolayi bu ikisi arasmda bir bo~luk biraktlch, besme-
le yazilmach.
0 0 J "' ,,., j, .,..
1- ~rl ~ r1~~ ~~I ~l ~_pjj ;1ll ~ ;;~\j "Allah ve
Resuliinden, kendileriyle antla~ma yapm1~ oldugunuz mii~riklere
iiltimatomdur (kesin bir uyarichr):"
Yani, Allah ve Rasulii, mii~riklerle yaptigtruz ahidden beri'dirler, daha
once yaptig1ruz anla~marun artlk bir hiikmii kalmarm~tlr.
Ayette, ahdin artlk tarunmachgi Allah ve Rasuliine, ahitle~me ise
mii'minlere talik edilmesi, her ne kadar Allahm izni ve Rasuliiniin buna
muvafakatl ile meydana gelmi~se de, bu ahdin bittigini ilan etmenin
mii'minlere dii~en bir gorev olduguna delalet etmesi i<;indir. <;iinkii, Al-
lah ve Rasulii, artlk bu anla~m-adan beri olduklanru zaten ilan etmi~lerdir.
Sebeb-i Niizul
Miisliimanlar Arab mii~rikleriyle ahit yaprm~larch. Onlar ise, -bir kisrm
hari~- anla~may1 bozmu~lardi. Allahu Teala mii'minlere anla~may1 bozan-

larm ahitlerinin bittigini ilan etmelerini emretti ve mii~riklere bu siire zar-
fmda diledikleri yere gitmeleri i~in dart ay miihlet verdi ve ~oyle buyurdu:
2- __A.JI
,.
~jl ~.)';; \ ~ 1_.H "Bundan boyle yeryiiziinde dort ay
istediginiz gibi gezip dola§tn."
Bu ayet $evval aymda nazil olmu~tu. Bu durumda dart aydan murat,
$evval, Zilkade, Zilhicce ve Muharremdir.
$6yle de denildi: Dort aydan murat, Zilhicce aymdan yirmi giin, Muhar-
rem, Safer, Rabiulevvel aylan ve Rabiulahirden de on giin. C::iinkii bunun
tebligi kurban bayrammda olmu~tu. $6yle ki:
Hz. Peygamber Hz. Ebu Bekiri hac emiri olarak gondermi~ti. Hz. Pey-
gambere "bu ayetleri ilan i~in Hz. Ebubekire verseydin" denildi. 0, ~oyle
buyurdu: "Benimle alakali bir ~eyi ancak benden biri eda edebilir."
Ve inen bu ayetleri Hz. Ali ile gonderdi. Hz. Ali yakla~tigmda Hz. Ebu
Bekir deve sesini i~itti ve durdu. "Bu, Hz. Peygamberin devesinin sesi"
dedi. Hz. Ali yanlarma geldiginde "emir olarak ml geldin, yoksa me'mur
olarak ml?" diye sordu.
Hz. Ali me'mur olarak geldigini bildirdi. Hz. Ebubekir arefeden bir giin
once hac i~in orada bulunan insanlara hitap etti, haccm menasikini anlattl.
Ardindan Hz. Ali Cemretii'l- Akabe'de kurban bayraml giinii ayaga kalkti,
~oyle dedi:
"Ey insanlar! Allah rasuliiniin rasulii (el~isi) olarak size geldim."

Dediler: "Buyur, bize ne getirdin?"
Bunun iizerine Hz. Ali, Tevbe suresinden otuz veya kirk ayeti onlara
okudu. Ardmdan ~oyle dedi:
"Dort ~eyi bildirmem emredildi:
1-Bu ytldan sonra hi~bir mii~rik Beytullaha (Ka'beye) yakla~mayacak.
2-Ka'be, pplak olarak tavaf edilmeyecek.
3-Cennete ancak iman etmi~ nefis girecek.
4-Miisliimanlarla sozle~me yapanlarm sozle~meleri ne kadar siire ile ya-
ptltru~sa, o zamana kadar ge~erlidir."
Hz. Peygamberden rivayeten gelen bu haberde "Benimle alakali bir ~eyi

ancak benden biri eda edebilir" ifadesi, umumu iizere olmayabilir. C::iinkii,
Hz. Peygamber Zaman zaman al-i beytinden olmayanlarla da eda ettirmi~
tir.
Tevbe Suresi - 124. Ders @ 177
Bunu, ahitlere mahsus olarak degerlendirebiliriz. <:;iinkii Arablarda bir

kabileye kaq1 ahid yapmak veya bozmak, ancak o kabileden olan biriyle
olurdu. Baz1 rivayetlerde ~oyle gelmesi de buna delalet eder: "Bunu ancak
benim al-i beytimden birinin teblig etmesi uygun olur."
'lJ, .. J. ~.... ....
~I c..S~ _?-~I l~lj "Bilin ki, Allah'1 aciz birakacak degilsi-

niz."
0, her ne kadar size siire verse de, O'ndan kac;1p kurtulamazs1ruz.
~}~I c..S~ ~I 0\j ''Ve Allah kafirleri mutlaka peri§an edecektir."
\ /
Allah kafirleri diinyada katl ve esaretle, ahirette de azapla peri~an eder.

0 .... 0 0 ...-: .... J, ,.. ,.. ,..
3- f.5':11 f
~I ~ ~81 ~! ~_,..;,jj ~I ~ 01~1j "Hacc-1 ekber gii-
niinde, Allah ve Resuliinden insanlara bir bildiridir:"
Hacc-1 ekber, bayram giiniidiir. <:;iinkii o giinde hacc tamamlarur ve
haccm pek c;ok fiilleri o giin yaplhr. Dstte bahsi gec;en ayetler de o giinde
insanlara bildirilmi~ti.
Aynca ~oyle rivayet edilir: Hz. Peygamber veda haccmda kurban bay-
rarm giinii ~eytan ta~lamarun yaptldtgt yerde durdu ve ~oyle dedi: "Bugiin
hacc-1 ekber giiniidiir.'.'
Hacc-1 ekberden muradtn arefe giinii oldugu da soylenir. Hz. Peygam-
ber ~oyle buyurmu~tur: "Hacc, arafattir.m
Hz. Peygamberin hacc1 "ekber" ile tavsif etmesi, umrenin kiic;iik hacc
olmasmdandtr. 2
Aynca, hacdan murat bu giinde yaptlan amellerdir. Bu ameller ise diger
amellerden daha biiyiiktiir.
Keza, bu hacda Miisliimanlar ve mii~rikler bir arada bulundu ve kurban
bayrarm ehl-i kitabm bayrarmna tevafuk etti.
Keza, bu hacda Miisliimanlarm izzeti ve mii~riklerin zilleti ortaya c;1kti.
v J '1 0 0 ' ti/ ....
~ _,..;, j j ~pl ~ ~c..Sj ;&1 01 "Allah mii§riklerden beridir, Resfilii

/ \
de."
Allah, mii~riklerin ahitlerinden beridir, Rasulii de.
1 Arafatta vakfeye durmak haccm en onemli bir riikniidiir. Bunu yapmayan biri,
haccetmi~ saytlmaz.
2 Farz olan hacca "hacc-1 ekber", siinnet olan umreye ise "hacc-1 asgar" de-
nilir.
Surenin ba~mda Allahu Tealarun ve Rasuliiniin mii~riklerin ahitlerinden

beri olduklan, beri olmarun siibutunu haber verme ~eklinde ifade edilmi~
ti. Burada ise, bununla bildirmenin viicubu haber verilmi~tir. Bundan dola-
y1 bu bildirme biiriin mii~riklere yonelik oldu, sure ba~mda ise sadece ahit
yaptlanlara yonelik bir haber verme olmu~tu.
c:
~ ~~ p. 0µ "Eger tevbe ederseniz, bu sizin i~in daha ha-
y1rhdtr."
Kiifiirden ve sozle~meyi bozmaktan vazgec;erseniz, bu sizin ic;in daha
hayirlidir.
~,... ~
p y 01.J "Arna yiiz ~evirirseniz, §Unu iyi

uli ,,. J ,,.. .... ,,.. o
~I (£~ ~ ~I \~L;
bilin ki, siz Allah't aciz btrakacak degilsiniz."
Eger tevbeden yiiz c;evirir veya islam' clan ve ahde vefadan kac;makta se-
bat ederseniz, kac;makla Allahtan kurtulamazs1ruz, O'nu acze dii~iiremez
s1ruz.
~ ,,
~1 ~I~ I_,~ ~.µI ~j "inkar edenleri elem dolu bir azapla
miijdele!"
Onlan ahirette can yakic1 bir azapla miijdele.
J / / ,.,. ~ / J. J ,... J i:lii:ii
rJ.J rJ
0 0 J
4- ~ 1...,~Lk4 ~ fS>A.;;~1 ~ ~r.:·fr~1 ~ p~~ ~+JN!

l.i;..1 "Ancak mii§riklerden, kendileriyle antla§ma yapmt§ oldugu-
nuz, sonra da antla§malannda size kar§t hi~bir eksiklik yapmamt§
ve sizin aleyhinize hi~ kimseye yard1m etmemi§ olanlar, bu hiikmiin
dt§tndadtr."
Ahid yap1p da ahde vefa gosteren, onun ~artlarma uyanlar iistteki hii-
kiimden miistesnadirlar. Onlar sizden kimseyi oldiirmemi~, size zarar ver-
memi~lerdir.
Ve sizin dii~manlanruzla bir olup aleyhinize c;ali~maffil~lardir.

J'
ff~ J! ~~ rf:l! 1_.ALl "Onlarm antla§malanm, siireleri bitin-

ceye kadar tamamlaym."
Onlara ahdi bozanlann hiikiimlerini uygulamaym.
~ 0 J J, ~
0-.. ~ . ~ 1I ~ ill I 0! "~iiphesiz Allah, miittakileri sever."
Ayetin bu kisffil, hem bu hiikmiin gerekc;esini beyan eder, hem de onla-
rm ahdini tamamlamarun takvaya dahil olduguna tenbihte bulunur.
J Jo J o o Jo,,., o o,... o,..,.. o ,,.,. ,,,.
5- ~_,10~j ~ ~p11_,_8l.9 fy;JI yµ)[\ ~\I~µ "Haram

aylar ~tkmca mii~rikleri buldugunuz yerde oldiiriin.,,
Yeryiiziinde serbestc;e dola~malan ic;in verilen dort ayhk siire bittiginde,
ahdi bozanlan buldugunuz yerde oldiiriin.
Baztlan, "haram aylar"dan muradm Recep, Zilkade, Zilhicce ve Mu-
harrem aylar1 oldugunu soylemi~lerse de, bu nazmi bozar ve icmaya da
muhalif dii~er. Zira, boyle bir durum, haram aylarm haramhgmm devam
etmesini iktiza eder. <:;iinkii bu ayetlerden sonra bu hiikmii neshedecek bir
~ey inmemi~tir.
Bu verilen siire bittiginde, ahdi bozan o mii~rikleri ister harem di~mda,

isterse de ic;inde nerede bulursaruz oldiiriin.
J '· J
~ J...l>- j "Onlart yakalaym."
Onlan esir ahn.
~J ,µ.;.. lj "Onlart hapsedin."

Onlan hapsedin veya onlarla Mescid-i haram arasma engel koyun.
c. tii J ,,.,. J.
J5 ~ \J..illlj "Ve her gozetleme yerine oturup onlart gozet-

0
~ _).4
,leyin."
Gec;ebilecekleri her yeri kontrol altma ahn, ta ki kac;ip kurtulamas1nlar.
r+Y I~ o§}Jllylj o~llylilj \}.\.; 0µ "Eger tevbe ederler,

<..)" ,,.. ~ ,.. ,,,., ,.., \ tii .... ' / \ ,,..,,.. ,,,, 0 .....
namazt ktltp zekatt verirlerse, kendilerini serbest btrakm."

Eger iman ederek ~irkten donerler, tevbelerini ve imanlanru dogrulaya-
cak ~ekilde namaz ktlar ve zekat verirlerse, onlan kendi hallerine birakm,
iistte emredilenleri onlar hakkmda uygulamaym.
Bu ifadede namaz1 terk eden ve zekatt vermeyen kimsenin sahverilme-
yecegine, serbest biraktlmayacagma bir delil vardir.
~j 5.P ~I 0! "~iiphesiz Allah Gafur - Rahim'dir."

J. ' tii
Ayetin bu klsmi, iistteki emrin illetini bildirir. Yani, onlan sahverin, c;iin-
kii Allah Gafurdur, Rahimdir. Onlann eski hallerini bagt~ladi, tevbelerine
mukabil onlara sevap vaadinde bulundu. 3
3 Yani, Allah affediyor, merhamet ediyor, siz de affedin, onlara ac1ym.

,,,.,,,. / 0 0 ~ ... g
6- ~?,, l9 !Jj ~I ~.r.:.f.r~

,,
. ~ I ~ ..l>-1 01.J "Eger mii~riklerden biri eman
dilerse, ona eman ver."
~I {°YS (:3 °~ J.>.. "Taki, Allah'm kelam1m dinlesin."

Sayet kendilerine kaq1 saldm emri verilen mii~riklerden biri senden
eman talep ederse, ona eman ver, ta ki Allahm kelam1ru duysun, dii~iinsiin,
i~in hakikatine muttali olsun .
..,.
8l.4
0 0
~Ji.~I
,,..
p "Sonra da onu giiven i~inde olacag1 yere ula~tlr."

.J
Sonra ~ayet islama girmezse, emniyet i~inde olacagi yere kadar onu
ula~tlr.
~ ,,.. ~/ ,,.. ,
'l fj.9
,.,,. /
0~ ~~ ~~ "<;iinkii onlar ger~ekten de bilmeyen bir

kavimdirler."
Onlara bu emarun verilmesi veya isl:ima girmezse bile emniyet i~inde
olacagi bir yere kadar ula~tlrma emri, onlarm imarun ve kendisine davet et-
tiginiz ~eylerin hakikatinin ne oldugunu bilmemelerinden dolayidir. Dola-
yis1yla onlara eman verilmeli ki Allahm kelaffilnl duysunlar, iizerinde dii-
~iinsiinler.
125. DERS
Mii§riklerle Sava§
katmda ve Resfilii katmda nastl bir ahd olabilir?"

Ayette soru ~eklinde gelmesi, onlann bu halini inkar i~indir. Yani,
"Mii§rikler i~in Allah katmda ve Resfilii katmda nastl bir ahd olabi-
lir?" denilmesi, "olamaz" anlarrundadir.
f ~~ ~+JI \'! "Ancak Mescid-i Haram'm ya-

[. 0 0 ciJ (ii
~\_;>JI ~I ~
runda kendileriyle antla§ma yapttklanmz miistesna."
..,.
,,,,. ,.. J .... .... ,..
~ I_,.~"~::~.\,; ~ lyl;;:: ~.\ W "Bunlar size kar§t diiriist davrandtgt

siirece, siz de onlara diiriist davramn."
Onlarm durumlanna bakm. Sayet ahid iizere istikametle devam eder-
lerse siz de ahde vefa gostermeye devam edin. Bu ifade "Ancak Allah'a
ortak ko§anlardan, kendileriyle antla§ma yapmt§ oldugunuz, sonra
da antla§malarmda size kar§l hi~bir eksiklik yapmamt§ ve sizin aley-
hinize hi~ kimseye yardtm etmemi§ olanlar, bu hiikmiin dt§tndad1r.
Onlann antla§malanm, siireleri bitinceye kadar tamamlaym. ~iiphe
siz Allah, kendine kar§t gelmekten sakmanlan sever." (Tevbe, 4) ayeti
gibidir. Ancak orada mutlaktir, bu ise mukayyettir.
......: 0 J J, ~
&"~:-:~ H ~~I 0! "<_;iinkii Allah, miittakileri sever."

8- ~ "N astl?"
Bu ifade, onlarm ahitleri konusunda sebat etmelerinin olmayacak bir

~ey oldugunu tekrar eder veya onlarla ilgili hiikmiin baki oldugunu yeni-
den nazara verir. Bunda, onlar i~in ahdin ni~in devam etmedigini bildir-
mek vardir.
"Nastl?" dedikten sonra fiilin soylenmeyi~i, hangi fiil oldugunun bilin-
mesindendir.
..,.
~,.,, ~ J J,,,.. J .... 0 0
~~ \tj \'!~\fa.~\'~ IJ~s12! 0!J "Eger onlar size iistiin gel-

seler, sizin hakkm1zda ne bir yemin ne de bir antla§ma gozetirler."
182 ~ Beydavi Tefsiri
Onlarla nastl ahid olabilir ki, ~ayet size galip gelseler sizinle ilgili ne bir
yemine, ne de bir zimmete riayet etmezler.
Ayette gec;en "ill" yemin anlammdachr. ''Yakmhk" manas1 da verilebilir.
Zimmet ise, ahid anlarrundachr.
Veya "goz arch edilmesi ay1p kac;an hak" anlarruna da gelir. 4
c::. J. J
~_,.L; ~\;j Wl..'9~

0..... 0.....
r ..r2'
J ,.. J.
~ "Agtzlanyla sizi hO§flUt etmeye ~ah-

§tyorlar, oysa kalpleri buna kat§l ~tktyor."
Onlara galip gelseniz mi.inafikane hareket ederler. Agtzlar1yla sizi raz1

ederler, ama soylediklerini kalpleri tasdik etmez. Dolayis1yla onlar giiveni-
lecek, ahde vefa gosterecek kimseler degillerdir.
c
~ ~ ~ ~ft\j "Onlann ~ogu fastkttrlar."
Onlar son derece inatc;1chrlar. Kendilerini baglayan bir akideye, ve gii-
nahlardan vazgec;irecek bir mi.iri.ivvete sahip degillerdir.
Ayette "onlann ~ogu fas1kt1rlar" demesi, ic;lerinden az bir kisrrurun
ahdi bozacak durumlardan sakmmas1 ve koti.i olaylara yol ac;acak hallerden
uzak kalmas1 cihetledir.
9- ~ ~ ~\ ~4~ IJP1 "Allah'm ayetlerini az bir kat§thga degi§-

tiler."
Kur'arun hi.ikiimlerini az bir bedele degi~tiler, ona uymak yerine heva'ya
ve ~ehvetlerine ta.bi oldular.
..r
t. ,,
~ ~ IJ..L.a-9 "Boylece O'nun yolundan ahkoydular."
l
Allaha ula~tlran <linden insanlan ahkoydular.

Veya, hacc ve umre ic;in gelenlerin O'nun Beytini ziyaret etmelerine en-
gel oldular. "Boylece O'nun yolundan ahkoydular" derken, ayetin met-
ninde gec;en J (fe) harfi sebebiyet bildirir. Buda onlan Allah yolundan ah-
koymaya iten ~eyin, Allahm ayetlerini az bir bedele degi~tirmeleri oldugu-
nu gosterir.
,,.. ,,. J / {;ii
0M lylS Lo ;L,.:: ~1 ''Yapmakta olduklar1 §eyler ger~ekten ne

kotiidiir!"
4 Yani, o mii~rikler size galip gelseler, ne bir yemin ve yakmhk tarurlar, ne de bir
sozle~me ve hak.
..,,.
~ ,.,. ~ .... J. /
10- ~~ 'j j 'j 1~y ~ 0 fa. J..':1 "Bir mii'min hakkmda ne bir yemin
~
ne de bir antla§ma gozetirler."

Ayetin bu ktsmi, onlarm koti.i amelini tefsir eder, dolayis1yla tekrar de-
gildir.
Sayle de denildi: Birincisi Allahm ahdini bozanlar hakktnda geneldir,
ikincisi ise ozellikle Yahudiler hakktndadir veya bedeviler hakktndadir. Ebu
Siifyan, bedevileri toplami~ ve beslemi~ti.
/ J 0 / ,,.) J
0.J~I ~ ~.Jlj "i§te bunlar, haddi a§anlann ta kendileridir."
11-0.:)Jt..} ~t_,;.\.i ;_}j.Jt tJ\j ;)..,:.JI 1.fli\j \_Y.t; .'.i\.i "Fakat tevbe
edip, namaz1 ktlar ve zekat1 verirlerse, arttk onlar sizin dinde kar-
de§lerinizdir."
Bunlan yaptiklannda artlk onlar dinde sizin karde~lerinizdir. Sizin sahip
oldugunuz haklara sahip olurlar, size dii~en gorevlerle de miikellef hale ge-
lirler.
/ / .... ' 0 J. ,.,,,,.
0~ {:_;.aj 9 ~'j I ~ j "Bilen bir kavme ayetleri i§te boyle tafsil
ile a~1klanz."
Ayet, muahitlerle ilgili tafsilen anlattlanlan veya tevbe edenlerin ozellik-

lerini dikkatle dii~iinmeye bir te~viktir.
":J OJ 0 / / ..a... // J J / / ,... ...a..,.. ,.,. O
12- ~<q 4!.JI I _\-:W 1<;:':.~ j I_-:;;.,_ . . ~ \~c J;U ~ • J·w1 I _::c: 01"
~ --r r~\u-;~.J'" . . ~ .... ~~ .. ~v
"Eger antla§malanndan sonra yeminlerini bozup dininize dil uzattr-
larsa, kiifriin onderleriyle sava§tn."
Eger yeminlerini bozar, ahde vefa gostermezler, a<_;:1ktan dini yalanlar ve
dinin hiikiimlerini <;irkin gostermeye <_;:ah~1rlarsa, kiifriin onderleriyle sava-
~m.
"Onlarla sava~m" yerine "Kiifriin onderleriyle sava§tn" denilmesi,

onlann boyle yapmakla kiifre onder konuma geldiklerine ve katle miiste-
hak olduklanna delalet etmek i<_;:indir.
Denildi ki: "Kiifriin onderleri"nden murat, mii~riklerin reisl~ridir.
Ozel olarak, "Kiifriin onderleriyle sava§m" denilmesi,

-Ya onlarm katlinin digerlerine gore daha onemli ve onlarm da buna
daha lay1k olmasmdandir,
-Veya onlarm murakabesinden men i<;indir.
,,,. ,,,. ,,,...,..... i:;:;
r-.&J 0 ~I ~ ~ 1"<;iinkii onlann yeminleri yoktur."
Hakikatte onlar i~in yemin yoktur. Yoksa dininize salchrmaz, ahitlerini

bozmazlarch.
Bunda, zimmi birisinin islami degerlere hiicum ettiginde ahdi bozmu~
olacagma bir delil varchr. Hanefiler bu ayetle "kafirin yemini yemin degil-
dir" ~eklindeki gorii~e delil getirmek istemi~lerse de, boyle bir delil zay1f-
ttr. ~iinkii ayetten murat onlarm yeminlerinin giivenilirligini nefyetmektir,
yoksa yeminleri olmachgtru beyan degildir. Nitekim ayetin ba~mda "eger
onlar yeminlerini bozarlarsa" denilmektedir.
"Miirtedin tevbesi makbul degildir" diyenler de bu ayetten delil getir-
diler. Halbuki bu, delil olmaktan uzakttr. ~iinkii ayet, belli baz1 kimselerin
imana girmeyecegini ihbar ediyor olabilir, genelleme yanlt~ olur.
Veya bundan "onlar i~in verilmi~ yeminler yok ki, bunlann miiddeti
beklenilsin" manas1 kastedilmi~ olabilir.
;)~~!~"Ola ki, vazge~erler."

Onlarla sava~m ki, bu hallerine son versinler. Onlarla sava~maktan mak-
sachruz, i~inde bulunduklan ta~km hale son vermeleri olsun. Yoksa i~kence
yapmaktan zevk duyan kimseler gibi, onlara eziyet etmek olmasm.
13- ~~;JI ~.)-~ l~j ~~\ 1fo Ll~ ;)_,4ili \1\ ''Yeminlerini
bozan ve Peygamber'i yurdundan ~tkarmaya azmeden bir kavimle
sava§maz mtstntz?"
Ayet, sava~a te~viktir.
"Sava§maz rmstruz?" ifadesinde "sava~m" manas1 kuvvetli bir ~ekil
de anlattlmt~ttr.
Burada medar-1 bahs edilen kavim, Mekke mii~rikleridir. Hz. Peygam-
berle ve mii'minlerle birbirleri aleyhinde ~alt~mayacaklarma dair ittifaklan
varken Huzaa kabilesine kaq1 Bekir ogullarma yarchm ettiler.
Darun-Nedvede toplarup Hz. Peygamberin durumu hakkmda me~ve
ret etmi~lerdi. Su ayette, onlardan bahis varchr:
"Hani bir vakit, o kafirler, seni tutup baglamak veya oldiirmek
veya siiriip ~tkarmak i~in sana tuzak kuruyorlardt." (Enfal, 30)
Burada bahsi ge~en kavim Yahudiler de olabilir. Hz. Peygamberle yap-
~klan anla~mayi bozdular. O'nu Medineden ~tkarmaya yeltendiler.
..,. !)
§j.4 Jj\ f'5j~ ~j "Ustelik size kat§t ilk once onlar ba§ladt."
Tevbe Suresi - 125. Ders ® 185
Dii~manhga ve sava~a once onlar ba~ladi. c;unkii Hz. Peygamber onlara

tebligde bulundu. Ki tap ile onlari ilzam etti, onlari Kur' arun bir benzerini
getirmeye c;agtrdi. Onlar ise buna dii~manhk ve sava~ ile mukabelede bu-
lundular. Boyle olunca sizin onlara muaraza etmenize ve onlarla c;ati~ma
ruza bir mani yoktur.
<:
~~\ ''Yoksa onlardan korkuyor musunuz?"
Yoksa size onlardan bir zarar gelir korkusuyla onlarla sava~1 birakacak
mlSlruz?
r
~y !~5 ~ ! ~ ~ ~I j;..I ~Li "Oysa Allah, -eger ger~ek mu'minler
iseniz- kendisinden korkmaruza daha Iaytkttr."
Oyleyse dii~manlar1ruzla sava~m, Allahm emrini terk etmeyin.
"-Eger ger~ek mii'minler iseniz-"
c;unkii iman, Allahtan ba~kasmdan korkmamay1 gerektirir.
J --
14- ~ ~L; "Onlarla sava~m."
Allahu Teala, once sava~m geregini anlattl, terkinden dolayi kmadi ve bu

konuda gev~eklik gosterenleri tehdit etti, ardindan da sava~1 emretti.
J ,... ' tJJ
~~~ ~I ~~ "Allah onlara sizin ellerinizle azap etsin."

~ ~j "Onlar1 rezil etsin."
-- J
f5..) ;,·!j "Onlara kar~1 size zafer versin."
0
Mii'minler, mii~riklerle sava~1rlarsa neleri kazanacaklari bu ayetle beyan

ediliyor. Allah Miisliimanlan onlara galip kilacak, onlan katle imkan vere-
cek, mii~rikleri zelil yapacaktir.
'J
-- J 0
~y ~j.i :_>JJ..J:, ' g:.1j "Ve mii'min bir kavmin yiireklerini ferah-
landtrs1n."
Sebeb-i niizule gore bakildigtnda, buradaki "mii'min kavim" Huzaa
ogullaridir.
Bu konuda ~u da denildi: Bunlar Yemen ve Sebe'den Mekke'ye gelen bir
topluluktur. Geldiler ve Miisliiman oldular, ama mii~riklerden pek c;ok eza-
ya maruz kaldtlar. Durumlanru Hz. Peygambere ~ikayet ettiklerinde ~oyle
buyurdu: "Size miijde! Allahm bir c;1ki~ yolu ve bir zafer vermesi yakindir."
if JJ ,.,. .... 0
15- ~_,li ¥ ~~j "Ve onlann kalplerindeki ofkeyi gidersin."

Taki, ba§larma gelen s1kmttlardan kurtulsunlar, ic;lerinde bir ofke kal-

masm. Allahu Teala, onlara vaat ettigini yerine getirdi. Bu ayet, gayptan
verdigi haberin c;1kmas1yla, Kur' an mu' cizelerinden biridir.
if ....._ l l
~~ !_; ~~I ~ ..fa..j "Allah, dilediginin tevbesini kabul eder."

Ayet, ic;lerinden baz1smm kiifiirden donecegini haber vermektedir, bu
da aynen gerc;ekle§mi§tir.
~ ~ :&lj "Allah, Alim'dir - Hakim'dir."

Allah, hem olaru, hem de olacaklari bilir. Biitiin fiilleri ve hiikiimleri
hikmet iledir.
!6- ~ 1__,~ ~j ~ 1__,~~ ~~I ~I~~ Wj 1§? ~I(: J- fl

~ 0 .... .... .l-
~j ~~l';Jj ~_,..:.,j':lj ~I ~J~ ''Yoksa;Allah,i~inizdenAllah'tan,
Resfiliinden ve mii'minlerden ha§kas1m kendilerine strda§ edinmek-
sizin cihad edenleri bilmeden btraktlacagm1z1 mt sand1mz?"
Mii'minlerin baz1s1 sava§ emrinden ho§lanmaml§tl. Cenab-1 Hak bu §e-
kilde biitiin ehl-i imana hitap etti.
Demek ki boyle bir sava§ emri, onlardan cihad eden halis mii'minlerle,
boyle olmayanlari ortaya c;1karacaktir.
~ .J. .... .... ~
0 µ ~ ~ aillj "Allah, yapttklanmzdan hakktyla haberdardtr."
,.- I
Allah yaptigtruz amellerde maksadiruzm ne oldugunu bilir.

Ayetin evvelinde "Allah i~inizden cihad edenleri bilmeden ... " ifa-
desinin zahirinden baztlari yanh§ mana da c;1karabileceginden, ayetin bu
klsmi o yanh§ tevehhiimii ortadan kaldiracak bir ifadeyle gelmi§tir.
126. DERS
Allah1n Mescitlerini imar
of 0 J 0 J 0.... ~ ,,.. 1.
17- ~~
/ / ~··1 ~ ~~Ll ~I ~WI
0
/
~ , P / ~l ~A
JjA-1'-!. .. , / / 0t5 Ll
"Mii§rikler i~in, inkarlanna bizzat kendileri §ahitlik edip dururken
Allah'm mescitlerini imar etmeleri dii§iiniilemez."
Mii~rikler i~in
mescitleri imar etmek diye bir ~ey soz konusu degildir.
Bundan muradm Mescid-i Haram oldugu soylenir. <:;ogul olarak "mescit-
ler" ~eklinde gelmesi, Mescid-i Haramm biitiin mescitlerin ktblesi ve ima-
nu olmasmdandu. Bunu imar eden, digerlerini de imar eder.
"inkarlarma bizzat kendileri §ahitlik edip dururken"
Yani onlarm birbirine muhalif iki ~eyi, Beytullalu imar ile Allahtan ba~
kasma ibadeti cem etmeleri soz konusu olamaz.
Sebeb-i Niizul
Rivayete g0re, Hz. Peygamberin amcas1 Abbas mii~rik iken Miisliiman-
larca esir ahnnu~t1. Miisliimanlar onu ~irk ile ve stla-1 rahmi kesmekle ay1p-
ladtlar, Hz. Ali de ona kaba sozler soyledi. Bunun iizerine Abbas ~oyle
dedi: "Niye bizim hatalanm1z1 soyliiyor, ama giizel yonlerimizi gizliyorsu-
nuz? Biz Mescid-i Haranu imar ederiz, Ka'benin perdesini yenileriz, hac1-
lara su dagtt1nz, esiri hiirriyetine kavu~tururuz."
Bu miinasebetle ayet nazil oldu.
<: J .... .... ,,.. ,..) J
~~I~ ~JI "Onlann biitiin amelleri bo§a gitmi§tir."
Onlar, iftiharla yaptiklan boyle hayirh i~leri ~irk ile kan~tirdiklanndan, ·

biitiin amelleri bo~a gitmi~tir.
0J.1Jt,;:_ ~ -?DI ~j "Ate§te de onlar daimi kalacaklardtr."

18- ~\ ~W ~ LJ~ "Allah'm mescitlerini ancak §Unlar imar eder:"
' 0 0 li ,
.f:~I vj.:.llj '1l~ ~\ :_; "Allah'a ve ahiret giiniine inanan."
~)_.4J I rLil j "N amaz1 dosdogru ktlan."
.... 'Zil ,....,
o_,5]1 Jlj "Zekatt veren."
.Oyle anla~iliyor ki, Allahm mescitlerini rmar etmek, ilrni ve ameli

kemalatl cem edenler i<;in soz konusudur.
Mescitleri mamur ktlmak,
-Sergi sermek,
-Lambalarla aydinlatmak,
-Oralarda ibadet yapmak, zikretmek,
-Ders halkalan olu~turmak,
-Diinya kelaml gibi oralara uygun dii~meyen durumlardan kurtarmak
gibi durumlardir.
Hz. Peygamberden ~oyle rivayet edilir:
"Allah ~oyle buyurdu: Yeryiiziinde benim evlerim, mescitlerdir. Ziyaret
edenler onlari mamur ktlanlardir. Ne mutlu o kimseye ki, evinde giizelce
temizlenir, sonra beni evimde ziyaret eder. Elbette, ziyaret edilenin ziyaret-
<;isine ikramda bulunmas1 iizerine bir haktir."
Ayette peygambere imarun zikredilmemesi, Allaha imarun ona karine
oldugunun bilinmesinden ve Allaha imarun peygambere imanla tamam ol-
masmdap.dir. Ayr1ca "namaz1 dosdogru ktlan, zekatt veren ... " ifadesi
de peygambere imana delalet etmektedir. 5
'l1 ~ r.Jj "Ve Alla~'tan ba§kasmdan korkmayan."

~ i;;i ..... 0 /
4111
o JJ o,...,.,...J.]J ,..
~~I~ lyfa 01 ~JI~ "i§te bunlannhidayetiizere olma-

lan umulur."
"i§te bunlarm hidayet iizere olmalan umulur" ~eklinde bir iimit
s1gas1yla bunun ifade edilmesi, mii~riklerin kendilerini hidayette gormek
ve amellerinden fayda bulacaklan tarzmdaki beklentilerini kesmek i<;indir.
Aynca, kendilerini "biz hidayet iizereyiz" ~eklinde gormelerini kmamaktir.
c;unkii mii'minler bile bu kadar giizel vas1flanyla beraber hidayet iizere ol-
malan "ola ki", "umulur ki" ~eklinde ifade edilirse, bunlara z1d yolda gi-
denlerin ne derece hidayetten uzak olduklan anla~ilir.
Mii'minlere bakan yoniiyle ise, ayette kendi halleriyle magrur olmak ve
buna giivenmekten bir men vardir.
loo, l,,,. o o,,,, o,,.,,,,. o ....
19-.r:·'j\ 0
--t\"J JIL ~"I r...r-
-- ,... er ~ :.< P'; \--..: t\ ~\ o--~-- "'\;JI 4J~
r.1 - ~~""I
.
i..t\ .... P';y:
,.... ,.... ~ -- ....• J -- _, \..:...... ~
~I ~ ~ ~ ~ j "Siz hactlara su dag1tmay1 ve Mescid-i Haram'm

" l
s c:=unkii namaz1, zekatl haber veren Hz. Peygamberdir, bunlann aynnttlanru an-
latan da O' dur.
baktm ve onanrmm yapmayt, Allah'a ve ahiret giiniine iman edip

Allah yolunda cihad eden kimse gibi mi tuttunuz?"
..,.., !l
~I ~ ~J 0 {~ "Bunlar Allah katmda e§it olmazlar."

Ayet, mii~riklerin ve onlarm bo~a giden amellerinin mii'minlerle ve on-
larm miisbet amelleriyle bir olmayacagmt nazara vermektedir.
i til ....
fjAJI
0 ..... \
~l12.l\ ~~ ~ :&lj "Allah, zalim toplulugu dogru yola er-

dirmez."
Kafirler, ~irk ile ve peygambere dii~manhkla zultnetmi~, dalalette bogul-
mu~ kimselerdir. Bunlar nastl olur da, Allalun hidayet ettigi, hak ve dogru-
ya muvaffak ktldigt kimselerle bir olurlar.
,,,.. , , ,. "'J Jo' ,,,,. \ J \ GI,...
20- ! t; ~I 1" !. ~ \\ -- L ~I l <. • I ~ t;....J" IJ?.
. ,. , ~ .. ~J ~_,..,;,, ~ ~ J
0
' " ~J" I.r-4
• • ! "I ~ ll\
~\
0
~I ~ ~ j~ "iman edip hicret eden ve Allah yolunda mallanyla,

canlanyla cihad eden kimselerin derecesi, Allah katmda daha iis-
tiindiir."
Bu ozellikte olan mii'minler Allah katmda bu ozellikleri cem etmeyen-
lerden riitbece daha yiiksek ve daha ziyade ~ereflidirler.
Veya ha.Ii boyle olan mii'minler, elbette hactlara su veren, Ka'benin ima-
n i<;in <;ah~an mii~riklerden <_;:ok yiiksek derecelerdedirler, birbirlerine kl-
yas edilemezler.
.... -...0 .; ~J.
0_,_lLlJI ~ ~Jlj "i§te onlar, kurtulu§a erenlerin ta kendileridir."
Sevaba ve Allah nezdindeki giizel aklbete ehil olanlar da i~te bunlardir,
mii~rikler degil.
'J ,,
21- ~ ~ 4-J !. ~' ~t!;..-- 01~ "G ~-- ;..t-- ~, ";.,,, "Onlann
r *, 1 *, *' ~ ,. ·-' ,. ...T~ --d-' -- ,. Yi 1 ....J r ..r:7!.
Rabbi onlara, kendi katmdan bir rahmet, bir nza ve kendilerine i~in
de tiikenmez nimetler bulunan cennetler miijdelemektedir."
Ayette mii'minlere miijde olarak bildirilen "rahmet, r1za, cennetler ve
bu cennetlerdeki nimetlerin" elif-Iams1z ifade edilmesi, bunlarm tayin
ve tarifin otesinde oldugunu hissettirmek i<;indir.
_,..
22- l~l ~ ~+J~ "Onlar orada ebedi kalacaklardir."
Ayet, o cennetlerdeki devami "ebed" kelimesiyle te'kid etti. <:;iinkii,

devarru bildiren "halidine fihe" ifadesi uzun siire kalmak anlarrunda da

kullarulabilmektedir.
~ y;-\ t~ ~I 01 "~iiphesiz, Allah katmda ~ok biiyiik bir miikafat

vardir."
Allah katmda oyle biiyiik bir miikafat varchr ki, ondan ba~ka olan
miikafatlar onun yarunda hiy kahr.
~8..,,.J°\ ("'""" 1-- I~~t1· I.Jhl ! 'l
\J I.r4 -: '.:~\ G-..
0
23- -- :<:'t1 I t-- :: I 01 0

C:1--Y !-.J JJI
, t~
0
~ ~
•
.,. .r-"-' -- -- --
~ ~ ~ \ J$. "Ey iman edenler! Eger kiifrii imana tercih ederlerse,
babalanmz1 ve karde§lerinizi dost edinmeyin."
Sebeb-i Niizftl
Ayet, muhacirler hakkmda nazil oldu. Kendilerine hicret emri geldigin-
de bir kisrru ~oyle dedi: "Eger hicret edersek, babalar1rruzdan, evlatlarirruz-
dan, a~iretlerimizden ayr1 kahr1z. Ticaretimiz biter, zayi olur gideriz."
Denildi ki: Dokuz ki~i Medinede <linden y1kt1, Mekkeye gidip mii~rik
lere iltihak etti. Ayet, bunlara dostluk gostermekten nehiy iyin nazil oldu.
Yani, sizi imandan ahkoyan ve taatten engelleyen dostlar edinmeyin.
,,.. GI ,,,,, ~ J,,.. J ~
0All:JI ~ ~.Jt.; ~~_A ;._;j "i~inizden kim onlar1 dost edi-
nirse, i§te onlar zalimlerin ta kendileridir."
Dostlugu yerinde kullanmayarak zalimlerin ta kendileri olurlar.
/ I / ~ <7, :. , / ~ <~I / ~I / ~I / I , !_~j 81 / ~j d ~ L5 01 H
j IY.J 0
24- 0
r-~.J r~ .JJ.J rr!-.J r.J . .J 1.J.

0 • # !_ #
-- u-
1 .J'....: / / ,,,..,... ,,...,,,,,. "'O...-'\I 0 0
4UI -: ~ <~q ~I t'7~ ! <L..4, ~~LS 0 c;--~-- ~ J!· ,,::"\

c;. ~1 r~o --
,,..
., ~Y
0 •
,.,
.r c.r
o"
.J
0:. ...
y->r:-' J . ,,.J ~ :r I
o L. itll es;
0
~-- I JO',;:·~ ·~I'.:~" 4-l J " " "De ki: "E"erbaba-
--"\.J.. c..5>-
,..r°
,.,. /
~? c5i "~,,,. .J , ,_r-"' J.J g l ,...
\
lanmz, ogullanmz, karde§leriniz, e§leriniz, a§iretiniz, kazand1g1mz

mallar, kesada ugramasmdan korktugunuz bir ticaret ve begendi-
giniz meskenler size Allah'tan, peygamberinden ve O'nun yolunda
cihaddan daha sevgili ise, art1k Allah'm emri gelinceye kadar bek-
leyin!"
Ayetteki muhabbet, ihtiyarl ve iracli olan muhabbettir, yoksa fitr1 ve
tabii olan degildir. <:;iinkii bu ikincisi, kendisinden sakinma noktasmda tek-
lif altina girmez.
Allahm emrinden murat, pe~in veya ilerde bir cezachr.
Mekke'nin fethi oldugu da soylenmi~tir.
t .... 0 ~
&. ~ ~LlJI fJAJI

..... 0 .,..
<.S~ ~ rlllj "Allah, fastk toplulugu dogru yola erdir-

mez."
Allah onlan iqat etmez.
Ayette, i~in zorlugunu beyan olarak biiyiik bir tehdit varchr. Bundan
kurtulabilecek olanlar azchr.
127. DERS
Allah1n Yard1m1
'1 '1 ' ,.
25- ~ f~j
1'
§.J# ~lj-4 ~ :&1 rs~ lil "Andolsun, Allah bir~ok
yerde size yarchm etti ve Huneyn sava§t giiniinde de."
f$3JS ~\ ~! "0 giin sayica ~oklugunuz size giiven vermi§ti."

J J o..... J ,,, 0
Huneyn, Mekke ve Taif arasmda bir vadidir. Hz. Peygamber ve Miislii-

manlar orada Havazin ve Sakif'e kaq1 sava~ffil~lardi. Miisliimanlarm say1s1
oniki bin idi. Bunlardan onbini Mekkenin fethine kattlanlar, iki bini ise
Mekke'nin fethiyle islama yeni girenlerdendi. Havazin ve Sakif kabilele-
rinden meydana gelen kar~1 taraf ise dart bin ki~i idi. Kar~1 kaq1ya gelin-
diginde, Miisliimanlar say1ca c;ok olmalanna giivenip "bugiin asla maglup
olmay1z" dediler.
Kaq1 taraf ~iddetli bir sava~ yaptl, Miisliimanlara kendilerini begenme-
nin ve say1ya giivenmenin ne oldugunu gosterdi. Miisliimanlar hezimete
ugradtlar, kac;anlann bir klsffil Mekkeye kadar ula~tl. Hz. Peygamber (asm)
sava~m merkezinde kaldi. Yarunda amcas1 Abbas vardi. Abbas, Hz. Pey-
gamberin bineginin gemini tutmu~tu. Ve bir de Ebu Siifyan vardi.
Bu durum, Hz. Peygamberin harika cesaretini gostermeye yeter. Abba-
sm sesi c;ok giic;lii idi. Hz. Peygamber amcasma dedi: "insanlara seslen!"
Bunun iizerine Abbas ~oyle nida etti:
"Ey Allahm kullan! Ey Hudeybiyede peygambere biat edenler! Ey Ba-
kara suresinin muhataplan!"
Sesi duyanlar "lebbeyk, lebbeyk" sadalanyla geriye dondiiler. Melekler
de indi, mii~riklerle sava~tl. Hz. Peygamber bunu goriince "i~ klz1~tl" dedi.
Sonra yerden bir avuc; toprak ahp onlara dogru attl "Ka'benin Rabbi hak-
kl ic;in, hezimete ugraym!" dedi, onlar da maglup oldular.
t~: ~.
0
F ~ ~ "Fakat bu (c;okluk) size hi~bir yarar saglamad1."
J/ 0 J .... 0,.,.,.,.
~j ~ d' _) \1\ ~ ci~ j "Yeryiizii biitiin geni§ligine ragmen

size dar geldi."
Arz, o kadar geni~ olmasma ragmen, siz ~iddetli korkudan nefsinizin
mutmain olacag1 kac;acak bir yer bulaffilyordunuz.
~-{i.Ll p.j p "Sonra gerisin geriye doniip ka~ttmz."

~ }
Sonra s1rtiruz1 kafirlere dondiiniiz, bozguna ugranu~ bir ~ekilde geriye

ka<;tlnlZ.
p "SonraAllah,Resfiliine
Q ,,.. ' l ,.. Q.... ,,,
26-~_µjl ~j ~~j ~ ~~\ Jj.;I

ve mii'minlere kendi katmdan sekine'sini indirdi."
Allalnn sekinesi, kendisiyle siikunet bulduklan ve emniyet hissettikleri
rahmetidir.
Ayette ~ "Ale" harf-i cerinin tekran, peygamberin ve mii'minlerin

hallerinin farkh olmasma tenbih i<;indir.
Burada bahsi ge<;en mii'minler, bozguna ugranu~ mii'minlerdir. Ancak,
Hz. Peygamberin yarunda sebat eden ve ka<;mayan az say1daki mii'minler
oldugu da soylenmi~tir.
~Jj ~ \~ }J:- J)\j "Bir de gormediginiz ordular indirdi."

Bunlar melekler ordusudur. Saytlan hakkmda be~bin, sekiz bin, onaltl
bin gibi farkh gorii~ler vardir.
l.J~ ~~\ ~h j ''Ve inkar edenlere azap verdi."

0 kafirleri katledilmek, esir ahnmak ve kale yaptlmakla azaplandirdi.
~}LSJ\ ~\~ ~1 j "i~te bu, inkarctlann cezas1chr."

I
i~te bu, onlarm kiifiirlerinin diinyadaki cezas1dir.

if -....
27- ~~ ~ ~ ~~ ~ ~ ~\ ~ _?..
l .... l J,
p "Sonra Allah, bunun archn-
J.
dan diledigi kimsenin tevbesini kabul eder."

Sonra Allah onlardan bir kisnuru islama muvaffak ktlacaktir.
~ j ~_.# ~lj "Allah, Gafur - Rahlm'dir."

Onlan bagt~lar, kendilerine liitufta bulunur.
Rivayete g6re onlardan bir kisnu Hz. Peygambere gelip islama girdi ve
~oyle dedi:
''Ya Rasulallah, Sen insanlann en hay1rhs1sm ve en iyisisin. C::oluk c;ocu-

gumuz esir ahndi, mallannuza el kondu"
Alti bin ki~i esir edilmi~, say1s1z deve ve koyun ganimet olarak ahnnu~tl.
Hz. Peygamber ~oyle dedi: "ister esir ahnanlari birakahm, isterseniz de

mallariruz1 verelim, bunlardan birini sec;in!"
Onlar "biz hic;bir ~eyi yakinlanffilza denk saymayiz" dediler. Bunun iize-
rine Hz. Peygamber ayaga kalkti, ashabma ~oyle dedi: "Bunlar bize Miislii-
man olarak geldiler. Biz de onlan c;oluk c;ocuklariyla mallari arasmda mu-
hayyer biraktik. Onlar hic;bir ~eyi yakinlarma denk saymadtlar. Dolay1s1y-
la kimin yarunda esir varsa, goniil ho~luguyla serbest birakiyorsa biraksm,
yoksa bize versin, onu iicretiyle hiirriyetine kavu~turahm. imkarurmz oldu-
gunda bedelini oderiz."
Sahabiler, "biz goniil ho~luguyla teslim ediyoruz" dediler. Bunun iize-
rine Hz. Peygamber:
"Bilemiyorum, belki de ic;inizde buna raz1 olmayan vardir. Arif olanla-
nruzla gorii~iiniiz, onlar bize sonucu bildirsinler" dedi. Bu ki~iler de goniil
nzas1yla burni yaptiklanru ifade ettiler.
.... .... J 0 0 a;; ....... l a;; /
28- ~ 0 _,5~I ~11..f--41 ~-;Lii ~I ~ "Ey iman edenler! Mii§rikler

ancak necistirler."
Mii§riklerin necis saytlmalan,
-ic;lerinin pis olmasmdan,
-Veya necis ~eylerden kac;mmak gerektigi gibi onlardan da kac;mmak ge-
rektiginden,
-Veya genelde temizlige dikkat etmemelerinden, necis ~eylerden kac;m-
mamalarmdandir.
Bu hiikiimde, kendisinde necaset fazla olarun necis saytldigma bir de-
lil vardir.
ibnu Abbas, onlarm kopekler gibi bizatihi necis olduklanru soyler.
(_
I~ ~~ ~ f ly;jl ~I I}.~ ~ "Arttk bu ytllanndan sonra,

Mescid-i Haram'a yakla§mastnlar."
Necislikleri sebebiyle Mescid-i Harama yakla~mas1nlar. "Girmesinler"
yerine "yakla§mas1nlar" ifadesi, yasagm ~iddetini ve kuvvetini gosterir.
Veya bu, harem bolgesine girmelerini men ic;indir.
Denildi ki: Bundan murat mutlak manada girmeyi men olmayip, hacc
ve umre ic;in girmelerini yasaklamaktir. Ebu Hanife bu kanaattedir.
imam-1 Malik diger mescidleri de Mescid-i Harama kiyas ederek, onla-
ra girmelerinin de yasak oldugunu soyler.
Ayette, kafirlerin dinin fiiruatiyla da muhatap olduklarma bir delil varchr.

"Bu sene"den murat, hicretin dokuzuncu yilidir. ilgili ayetler o zaman
inmi~ti.
Veya bundan murat veda hacc1 da olabilir.

,f ....... Q 0,, J, .J 0 ,,,. .... 1{-,.., 0 0
~L.;, 0! ~! ,,;; ~ :ui1 ~ J µ ~ ; !,;~ 01.J "Eger yoksulluktan

1
korkarsamz, Allah dilerse liitfuyla sizi zengin ktlar."
Eger onlan haremden men etmekten ve bu yiizden onlardan gelen ka-
zanc; ve menfaatin kesilmesinden dolayi fakir dii~mekten korkarsaruz Al-
lah ihsaruyla veya ba~ka bir ~ekilde ikramda bulunarak sizi ihtiyac;tan miis-
tagru ktlar.
Allah bu vaadini yerine getirdi. Semadan bolca yagmur gonderdi. Tiba-
le ve Cere~ halkiru islama girmeye muvaffak ktldi, onlar da Miishimanlar
ic;in miicadele verdi. Sonra onlara iilkeler fethetmeyi, ganimet elde etmeyi
nasip etti. Arzm her tarafmdan insanlar onlara yoneldi.
"Dilerse"
Allahu Teala, beklentilerin kendisine yonelik olmas1 ic;in biitiin bunlan
kendi me~ietiyle (dilemesiyle) kay1tladi. Aynca bununla bu konuda onlara
liitufta bulunduguna, keza vaat edilen zenginligin herkes ic;in degil baztlan
ic;in, her ytl degil baz1 ytllar ic;in olabilecegine dikkat c;ekti.
~ ~ ~I 0! "~iiphesiz Allah Alim'dir - Hakim'dir."

Allah biitiin hallerinizi bilir, verdiginde ve mahrum biraktigmda hikmet
sahibidir.
29- ~I --~-- l4 0.Y4J~-- ~--
__ 0 rr I r- J
.J
0 p,·~i r--.p~--'L; ~--: ~L 0_r;y,. ~ _er..~ jjl \r---t"7\j
--0 ;
! §J
I J
~l:.~.H I ~ I ~ ~ 0 ! ..lJ ':l"

~ ~~ll 1-L!~
t_ ~..r;-' ~ ~
::--
• " y .J er...lJI
~
I
~
~
;;~
c..rt\ er.. ~ I~ I .J ~ J,,,,
~ _).J
0.J~W, ~ j ~ :.J- "Kendilerine kitap verilenlerden Allah'a ve ahi-
ret giiniine iman etmeyen, Allah'm ve Resfiliiniin haram ktld1g1m
haram saymayan ve hak dini din edinmeyen kimselerle, kii~iilerek
(boyun egerek) kendi elleriyle cizyeyi verinceye kadar sava~m."
"Allah'a ve ahiret giiniine iman etmeyen"
Bakara suresinin ba~mda beyan ettigimiz gibi, kitap ehlinden olanlar Al-
laha ve peygambere geregi gibi iman etmediklerinden, onlann imam iman
gibi degildir.
"Allah'm ve Resuliiniin haram ktld1gm1 haram saymayan"
Kitap ve Siinnetle haramllgt sabit olan ~eyleri haram saymazlar.

Veya onlar mensuh olan dinlerinin asllna, itikad ve amel bakmundan
muhalefet ederler.
"Hak dini din edinmeyen"
Diger dinleri nesheden ve ibtal eden Hak dini din olarak sec;mezler.
Kendileri ic;in belirlenmi~ olan cizyeyi onlardan alln.
Ayette bu alma ~ekli ~ :.J- "an yedin" ifadesiyle anlatllir. Bununla ~oy
le manalara dikkat c;ekilmi~tir:
-"Onlar size boyun egmi~ olduklan bir halde alln."
- "Ba~kalar1yla gondermek tarzmda degil, bizzat kendi ellerinden alln."
Bundan dolayi cizye odemede vekalet men edilmi~tir.
-"Zengin olanlarmdan alln." Bundan dolayi "onlann fakirlerinden alln-
maz" denilmi~tir.
-Veya "onlar aciz ve zelil, siz ise onlar iizerinde hakim bir el olarak alln."
-"Pe~in olarak alln."
-Veya "onlara nimet olarak cizye alln." ~iinkii cizye ile hayatlanru de-
vam ettirmek, onlara biiyiik bir nimettir.
"Kii~iilerek"
Onlar zelil bir vaziyette iken, bu ~ekilde onlardan cizye alln.

Ayetin mefhumu, cizyenin sadece ehl-i kitaptan allnmas1ru gerektirir. Su
rivayet de bunu teyid eder:
Hz. Omer Mecusilerden cizye almazdi. Ancak Abdurrahman Bin Avf,
Hz. Peygamberin bit Mecusiden cizye aldigtru ve "onlara ehl-i kitap mu-
amelesi uygulayin" dedigini soyleyince, onlardan da cizye almaya ba~ladi.
~iinkii onlann da kitap ehli alma ihtimali vardir, bundan dolayi ehl-i kitaba
dahil edilmi~lerdir. Arna diger kafirlere gelince, Safii mezhebine gore on-
lardan cizye allnmaz. Ebu Hanifeye gore ise allnlf, ancak Arab mii~rikle
rinden allnmaz. ~iinkii Ziihri'den rivayet edildigine g6re Hz. Peygamber
Arablar di~mda diger puta tapanlarla ban~ yaprm~tlr. imam-1 Malike gore
ise, miirted (<linden c;1kan) di~mda biitiin kafirlerden cizye allrur.
Cizyenin en az miktan zengin-fakir herkes ic;in bir dinardir. Ebu Hani-
fe ~oyleder:
Zengin olan kirk sekiz dirhem, orta halli bunun yar1s1, kazanc1 olan fakir
dortte birini oder. Kazanc1 olmayan fakirden ise bir ~ey allnmaz.
128. DERS
Ehl-i Kitab1n Din Adamlar1
30- Ji1 ~ 1 ,.. :1:. ~ -~--ti ~Li" ''Yahudiler, "Uzev1r

--d..f..J~,,.J
0
r Allah'm og"ludur"
I
dediler."
Bunu soyleyenler ilk donem Yahudilerinden veya Medine Yahudile-
rinden bazlSl idi. Bunu soylemeleri, Buhtunnasr olaymdan sonra ic;lerinde
Tevrati ezbere bilen kalmamas1 sebebiyle idi. Allah Hz. Dzeyri yi.iz ytl olii
olarak beklettikten sonra diriltti, o da kendilerine Tevratl ezbere yazdirdi.
Onun haline hayret ettiler "boyle bir ~ey ancak Allahm oglu ic;in olur" de-
diler.
"U zeyir Allahm ogludur" demelerine delil, bu ayeti bilmelerine ve ya-
lanlamaya c;ok istekli olmalanna ragmen yalanlayamamalandir.
VJ, o ...: ,,,., ,,,..
'"I V.1 ~I L5.J~I s-Jl.9 j "Hristiyanlar da "Mesih Allah'm oglu-

dur" dediler."
Bu da Hristiyanlardan bir klsmmm soziidiir. Onlan boyle demeye sev-
keden durum babas1z c;ocuk olmas1ru imkans1z gormeleri veya Hz. isarun
yaptigi anadan dogma korlerin goziinii ac;mak, ciizzamltlar1 iyile~tirmek ve
6liileri diriltmek fiillerini ancak bir ilahm yapacagiru dii~iinmeleridir.
~ o,,... J ,,. ,,., '
WIJ.9~ ~ _;; ~~"Bu, onlann agtzlanyla soyledigi bir sozdiir."

Bu ifade, ~u ac;tlardan degerlendirilebilir:
"Bunu bizzat agizlanyla soylediler" ~eklinde bir te'kid ve mecazen ol-
madigiru beyandir.
Veya bu soz delil ve tahkikden uzak miicerret bir sozdiir. Boyle bir soz,
agizdan c;1kan, ama haric;te bizzat mefuumu olmayan bir laklrdidan ibaret-
tir.
v J. / ,,.,. /
./.~ / ,,.. ,,..
.!l
,,..
j;.; ~ 1.J;A5 &,.-;UI Jj.9 0~~ "Onlann bu sozleri daha once inkar
etmi§ kimselerin soylediklerine benziyor.,,
Onlardan oncekiler de boyle demi~lerdi. Bundan murat onlarm atalan-
dir. Demek ki kiifiir eskiden beri onlarda goriilen bir durumdur.
Veya bundan murat mu~riklerdir, onlar da "melekler Allah.in kizlanchr"

demi~lerdi.
Veya zamir Hristiyanlara ait olsa, onlardan once boyle diyenler Yahu-
diler olur.
.1.l ,.. /
4tl I ~\.9 "Allah onlan kahretsin!"
Bu, bir bedduachr. Veya onlarm sozlerinin <;irkinliginden bir taaccup ifa-
de eder.
.... J .... Ji. . .
0fa~ ~I "Nasti da ~evriliyorlar!"
Nastl da haktan battla <;evriliyorlar?!
~ l
31- ~j-4
"" ,;,. .... ~\1--.J ,.Jl\ 0,. .J ~ ~
0: 1 L~
0
" -;
0
~ \.;lJ°l
. .J ~ J':~J" "L>.l I.Jl;J1,. "(Ya-
• J.J ~ J •
0
>
hudiler) Allah't btraktp hahamlanm; (Hristiyanlar ise) rahiplerini ve
Meryem oglu Mesih'i rah edindiler."
Allah.in helal ktlchguu haram, haram ktlchgiru helal saymalarmda onlara
itaat ederek veya onlara secde ederek bunlar1 Allah'tan gayn rab'ler edin-
diler.
~ l Gi J
l~lj Lf.J! l.JJ~~~ '1! l.J~I l4j "Oysa, bunlar ancak bir tek ilaha iba-
det etmekle emrolunmu~lardt."
Arna Peygambere ve Allah.in itaatini emrettigi ulu'l-emr gibilere itaat ise,

ger<;ekte Allaha itaatten ibarettir.
~ 'J ! AJ !~ "O'ndan ba~ka hi~bir ilah yoktur."
~}~ ~ ~~ "0, onlann ~irk ko~tuklan her ~eyden miinez-

zehtir."
Allah, ~eriki olmaktan munezzehtir.
0..... l- J !l 0 0 .... ,,, J
32- Wl.J-9~ '111 jy lj.~b! 01 0.J-4~ "Allah'm nurunu agtzlanyla son-

diirmek istiyorlar."
Allah.in nurundan murat

-Onun birligine ve <;ocuktan mukaddes olu~una delalet eden hucceti,
-Kur'an,
-Veya Hz. Muhammed.in (asm) niibiivvetidir.
Tevbe Suresi - 128. Ders ~ 199
J. 0 ..... 4-- l, 0
~jy ~ 01 'l! ~I ~4j "Allah ise, nurunu tamamlamak dt§tnda bir
§eye raz1 degildir."

Allah ise tevhidi i'la etmek (yiiceltmek) ve islatru aziz ktlmaktan ba~ka
sma raz1 olmaz.
Ayet, onlarm Hz. Muhammed.in niibiivvetini ibtal etmek isteyi~leriyle il-
gili bir temsil olarak da goriilebilir. Afakta yaytlmi~ biiyiik bir nuru sondiir-
mek ic;in agz1yla iifleyen nastl onu sondiiremezse, bu mii~rikler de emelle-
rine ula~amayacaklardir.
0J1l.SJI o} _;Jj "Kafirler ho§lanmasalar da."

'J ,, -<
"'J. .... 0 "' 0 l 0 .... / ,.. -~
33- JS · jJ I ~
I ;.._ ~ ,, · t:.J t ~ ~ t I · ~ ,, °' ~ t L 4J J ,, l .-:. I jJ I ,, J "0 ki 0
,,. t,J:.,
....
~~ ,,,. ,,.. t,J:.,J~~.
,,,. ,,. ~Ju-J ~1 ~ '
onu biitiin dinlere iistiin ktlmak i~in Peygamberini hidayet ve hak

din ile gonderdi."
..... ,J. 0 0 ,., ,,,.
0~µ1 of _;Jj "Mii§rikler ho§lanmasalar da."

Ayetin bu kisrm, onceki ayetin bir ac;1klamas1 gibidir.
Onceki ayette "kafirler ho§lanmasalar da" denilmi~ti. Burada ise
"mii§rikler ho§lanmasalar da" denildi. Bunda, onlarm peygamberi inkar
etmelerine, Allaha ~irk ko~mayi da ilave ettiklerine delalet vardir.
"Onu biitiin dinlere iistiin ktlmak i~in" ifadesi, hak dine bakar.
Veya Peygambere raci de olabilir.
"Din" kelimesindeki elif-lam cins ifade eder. Yani, Allah islarm diger
dinlere hakim ktlacak, islam dini onlan neshedecek, veya diger din men-
suplanna hakim ktlacak, onlan zillete maruz birakacak.
,,.., ,.. ,.. ,... JJO/ / 0 ,,. ~ \ ~ /
81 JI"°\ tq,.J-?.~ '11 i~ f I"..m- 7 "\ ~ jj\ I ~~1 l7

:.< 01, I..r4
34- ~ y 0~-l<L:J
.. 0Lk
,. . ..r t,J:., ~ ..
~0~
,. ,,
"Ey iman edenler! Hahamlardan ve rahiplerden bir~ogu, in-
sanlann mallannt hakstz yollarla yiyorlar."
ilahi hiikiimlerde rii~vet allyorlar. Ayette "m~l almak" yerine "mal ye-
mek" ifadesi kullantldi. <;iinkii maldan en biiyiik maksat, onu yemektir.
~ J
~\ ~ ;_;, 0J~J ''Ve Allah yolundan ahkoyuyorlar."

,, ,
Allah yolu, Allahm dinidir.

,,.. "' / ~, ~ ~ iJi
'-'\J;u •
. . ~~,.
J • :. ,,• JI\ u:::-
l <.
~ ~~
....
• I~: "·~;
J ....
J
,,,.
'j" ~\" ~jj\ 0 ~.("-; ~ jj\"
0
,, J .
.... 0
J~ t,J:., J
~ ,,,. \" ,,.,. l
~\ "Altm ve giimii§ii y1gan ve onlan Allah yolunda harcamayanlan

elem dolu bir azapla miijdele."
K.itap ehlinden olan alimler ve ruhbanlarm yogu altiru ve giimii~ii depo-
larlar, Allah yolunda harcamazlar.
Ancak, ayeti yeni bir ciimle olarak ·degerlendirirsek, bunlardan murat
Miisliimanlar da olabilir. Onu yig1p da hakkml vermeyenler, kitap ehlin-
den olup da rii~vet gibi haram yollarla mal yiyenlerle beraber tutulmu~tur.
~urivayet, ayetin Miisliimanlarla alakasma delalet eder: Bu ayet nazil ol-
dugunda, ayetin hiikmii Miisliimanlara ag1r geldi. Hz. Omer gidip durumu
Hz. Peygambere soyledi.
Hz. Peygamber ~oyle buyurdu:
"Allahm size zekati farz ktlmas1, ancak ve ancak geriye kalan maliruzm
tertemiz olmas1 iyindir."
Yine Hz. Peygamber ~oyle buyurur: "Zekatiru veren ki~i, altin ve giimii~
y1gmakla suylanmaz." C::iinkii mall y1gmakla ilgili tehdit, Allah yolunda in-
fak etmeyenler iyindir.
Hz. Peygamberin "geriye sari ve beyaz b1rakan, bunlarla daglarur" sozii
ve benzerleri, zekati verilmeyen altin-giimii~ iyindir.
Ebu Hiireyre'den nakledildigine gore Hz. Peygamber ~oyle buyurur:
"Altm ve giimii~ii olup da bunlarm hakkiru (zekatiru) vermeyen kimsenin
klyamet giinii s1rtl daglarur."
Elem dolu azaptan murat, altin ve giimii~le daglanmaktir.
"' ,,
,,
f
35- ~ ~L; ~ ~ ~ ~ "0 giin bunlar cehennem ate§inde
klzdinlacak."
Hz. Ali ~oyle der: Dort bin ve a~agis1 nafakadir, fazlas1 ise, bunlan y1g-
maktir.
~.J.#j ~_µ..j ~~ ~ '-5~ "Sonra da onlann ahnlar1, yan-

lan ve sirtlan bunlarla daglanacak."
C::iinkii onlarm mah toplamas1 ve tutmas1 zenginlikle gozde olmak ve
lezzetli yemekler, klymetli elbiselerle keyif siirmek iyindi.
Veya dilenciden yiiz yevirmeleri, onlara s1rtlanru donmeleri yiiziinden
bu azalan daglanacak.
Veya goriilen azalarm en ~ereflileri olmalarmdan dolayi bunlar nazara
verildi. C::iinkii bunlar en onemli azalar olan beyin, kalp ve cigeri i~ine ahr-
lar.
Veya bunlar dort cihetin asillandirlar, bedenin on, arka ve iki yaruru
olu~tururlar.
J
~':1,,
J "....
p)5 L4 l..il "i§te bu, kendiniz i~in biriktirip saklachgm1z
J ,.,. , ,.,.
§eylerdir."
Kendi menfaatinize yapttgtruz ~ey ti.imiiyle size zarar oldu, lezzet almak
isterken bunlarla azap gordiini.iz.
0_,,~ !~_5 r l4 1)_,,.JJ "Haydi tadm bakahm, biriktirip saklachklan-

n1zi!"
Mah yigmaruzm vebalini veya y1gdiklanruzm vebalini tad.in bakahm.
36- ~I", ~'I ::\~ - c&1 '-'L:S

-- .r--i ~r~-- ; - '-5iJ ljf. ~fa 81 c&1-- ~--~A-~ lf ~k-- ~I--
0
"
~.)"':J iJ "~iiphesiz Allah'm gokleri ve yeri yaratt1g1 giinkii kitabm-

da, Allah katmda aylann sayis1 on ikidir."
"Allahm kitab1."ndan murat levh-i mahfuz olabildigi gibi, "Allahm
hiikmiinde" manas1 da olabilir.
"Gokleri ve yeri yaratt1gt giinkii kitabmda"
Yani bu, Allahm ecramt ve zamanlan yarattlgtndan bu yana nefsii'l-
emirde sabit bir durumdur.
f? "~.)I \:t ~ "Bunlardan dordii haram aylarchr."

/
Bu d6rt haram aydan biri Recep ayi, diger ii~ii ise ardi ardina gelen Zi.il-
kade, Zi.ilhicce ve Muharrem aylandir.
r;~\1 ~.+JI ~1 "i§te bu, Allah'm dosdogru dinidir."

Bu dort aym haram aylar killnmas1 Hz. ibrahim ve Hz. ismailin dininde
yer alan bir durumdur, Arablar, onlardan bunu miras almt~lardtr.
Pl~ ly~ µ;.; ~ "Oyleyse o aylarda kendinize zulmetmeyin."

Bu aylarda bunlarm hiirmetini ktrarak ve haram ~eyler i~leyerek kendi-
nize zulmetmeyin.
Cumhura gore bu dort ayda sava~ yasagtnm hiikmii kaldinlm1~ttr. Bu
durumda "o aylarda kendinize zulmetmeyin" ifadesini o aylarda i~le-
nen giinahlarla te'vil ettiler. Mesela harem bolgesinde ve ihramli iken i~
lenen giinahlar, ba~ka zamanda i~lenenlere gore daha biiyiik giinahlarchr.
Ad.clan ~oyle rivayet edilir: insanlarm harem dahilinde ve haram aylarda
sava~malan helal degildir. Ancak kendilerine sava~ a<;ilirsa kaqilik verirler.
Haram aylann hiikmiiniin mensuh oldugunu ~u rivayet teyid eder: "Hz.
Peygamber (asm) Sevval ve Zilkade aylannda Taifi ku~attl ve Huneynde
Hevazin ile sava~tl."
""
~lS ~_,%~ ~ ~lS &J-! ~ ~ \11_,%t,;j "Onlann sizinle toptan sava§-
malan gibi, siz de mii§riklerle toptan sava§tn."
0-.. ~~~I f ~I ~l lyilllj "Bilin ki Allah, miittakilerle beraberdir."

Ayetin bu k.istnl, takvalan sebebiyle onlara bir miijde ve zafer garanti-
sidir.
0 J 0 ,. -< .;;
37- ~I ~ o~~j ;~1 ~! "Nesi', ancak kiifiirde daha da ileri

gitmektir."
N esi' haram aylardan birini ba~ka bir aya te'hir etmektir.
Arablar islam oncesinde onlann sava~ hali devam ederken haram ay
gelse, onu helal aylardan say1yor onun yerine ba~ka aylardan birini haram
yap1yorlarch. Oyle ki bu aylan sabit aylar olarak gormeyip sadece adede iti-
bar ettiler.
Bu tarz bir te'hirin kiifiirde ziyadelik olmas1, Allahm helal ktlchgtru ha-
ram ve haram ktlchg1ru helal kabul etmekten dolay1chr. Bu da, kendi kiifiir-
lerine yeni bir kiifiir katmaktlr.
.... / ~ ~ ,...
IJ.J;25 ~.µ1 ~ ~ "inkar edenler bununla saptmhr."

J /
~~ ~~ "Onu (haram ay1) bir ytl helal saytyorlar."

~~ ~ y r-j "Bir ytl da haram saytyorlar."
Denildi ki: ilk defa bunu ihdas eden, Cenade Bin Avf'tlr. Hae mevsi-
minde devesinin iizerinde dogrulur ve "ilahlanruz Muharrem ay1ru size he-
lal ktlch, siz de helal kiliruz" derdi. Sonra kabileler i<;inde dola~1r "ilahlanruz
size Muharremi haram ktlch, siz de onu haram kiliruz" derdi.
""1 J \ ;J
f f
:&I _).> L4 l_M :&I _).> L4 ~-4- lj.l:il~ "Bunu Allah'm haram ktld1g1
aylann saytsma uygun getirip boylece Allah'm haram ktld1gm1 helal
ktlmak i~in yaptyorlar."
Boylece vakte riayet etmeden sadece dart ay haram olmas1ru esas ahr-
lardi.
,f
HJ LQJ:. I ~__,:! ~ ~j "Onlann bu ~irkin i§leri, kendilerine giizel gos-

,, ,, J.
terildi."
t ,,,. 0 .... 0 ,,,.. \
f
~~LSJI _µJI ~~ 'l :Jllj "Allah, inkarc1 toplumu dogru yola ilet-
mez."
Allah ihtidaya ula~tlran bir hidayetle, o inkarctlara hidayet etmez.
129. DERS
Cihada Te§vik
J. .... J l ~ .....
38- ~ l4 l_,;-41 ~~\ ~\ 1q:" "Ey iman edenler! Size ne oldu?"

..f .... 0 .... o,... i:il ~ 0 J. ,,.. ,,,. ,,.
~ _) \1\ J! p~1 ~I ~ '11_,~I ~ ~ I~! "Size "Allah yolunda

,, 1
sefere ~tkm" denilince, yere ~akthp kaldtmz."
Sebeb-i Niizftl
Bu, Tebiik seferinde olmu~tu. Tebiik seferi Taif ten donii~te geryekle~ti.
Mevsim yaz idi, gidilecek mesafe uzak ve dii~man da sayica yoktu. Bu yiiz-
den bu sefere ylkmak Miisliimanlara zor geldi.
c. 1 0 0 } 0 ,,
~?\fl~ ~JJI ~_i.>J~ r!~ .f'jl "Yoksa ahiretten vazge~ip diinya ha-
yat1na raz1 mt oldunuz?"
Ahirete ve nimetlerine bedel, yoksa diinya hayatma raz1 nu oldunuz?
,.t ,... ~ l o 0 J o ,,,.
JJ' \f ! ~?\JI ~ ~JJI ~_,:;JI t._8 ~ "Oysa diinya hayat1mn meta1,

ahiret yamnda ancak pek az bir~eydir."
,,,. / J. ""' / ;;;:;
39- ~I ~I~ ~~ I_,~ \f ! "Eger sefere ~tkmazsamz, Allah elem

dolu bir azap ile sizi cezaland1nr."
Bu, bir ktthk veya dii~marun galip gelmesi olabilir.
J / .... 0
rs~ ~ j.9 J~ :;: lj ''Ve yerinize sizden ba~ka bir kavim getirir."
0
Eger siz Allah yolunda sefere yikmazsaruz, Allah Yemen ehli ve iran
halkt gibi itaatkar olanlan sizin yerinize getirir.
J'
\~: !. ~_,~~j ''Ve O'na hi~bir zarar veremezsiniz."
Sizin i~i agtrdan almaruz Onun dininin galip gelmesine zarar vermez.
<:;unkii 0, her ~eyden miistagnidir, hiybir meselede yardima ihtiyac1 yoktur.
"Ona hi~bir zarar veremezsiniz" ifadesindeki zamir, Hz. Peygambe-
re de raci olabilir. Yani, siz sefere ylkmamakla Peygambere zarar veremez-
siniz. <:;unkii Allah O'na korumayi ve yardinu/ zaferi vaat etti. O'nun va-
adi ise haktir.
.!.
~~ ~~
,,.. .....
J5' J.P ~lj "Allah, her §eye kadirdir."

""-" l
Her ~eye giicii yetigi ic;in elbette sebepleri degi~tirmeye ve medet olma-
dan zafer vermeye de kadirdir. Ayetin devanu buna bir misaldir:
40- ~I ~_raj .iii ~.JJ-4~~ \r! "Eger siz Ona (Peygamber'e) yardtm et-
mezseniz, Allah Ona yard1m etmi§ti."
~ayet
siz O'na yardim etmezseniz., Allah gec;mi~te yardim ettigi gibi ge-
lecekte de yardim eder.
qP1 ~0 l.JjlS' ~.µ1 ~ _)-11! "Hani o inkar edenler onu iki ki§iden
biri olarak (Mekke'den) ~tkarmt§tt."
Peygamberin yamnda sadece bir ki~i vardi. ~ayet siz Ona yardim etmez-
seniz, Allah O'na zaferi vacip ktlnu~tlr. Ona burada anlatllan zor durum-
da yardim ettigi gibi, elbette ba~ka durumlarda da zillete maruz b1rakmaz.
Ayette Hz. Peygamberin vatamndan c;1kanlmas1mn kafirlere nisbet edil-
mesi, buna sebebiyet vermelerindendir. <;iinkii O'nu oldiirmeye veya c;1-
karmaya kesin niyetlenmi~lerdi. Allah da vatamndan c;1kmasma izin verdi.
--! ~I J ~ 1! "Hani o ikisi magarada idiler."

Ayette bahsi gec;en yer, Sevr dagtmn tepesinde kiic;iik bir magaradir. Bu
dag Mekke'nin sag tarafmda yer ahr.
~L,a.J
, , .
JA ~! "Hani o arkada§tna §Oyle diyordu."
Hz. Peygamberin bu magaradaki arkada~1 Ebu Bekirdir (r.a.).
c ,
\~; o ~I 0! ~~~ "Uziilme, ~iinkii Allah bizimle beraberdir."
"Allah, korumas1yla ve yardinuyla bizimle beraberdir." Rivayete gore,
mii~rikler iz siirerek magaramn iistiine kadar geldiler. Hz. Ebubekir, Hz.
Peygambere iiziildii. Bunun iizerine Hz. Peygamber ~oyle dedi: "Uc;iincii-
leri Allah olan iki ki~iyi sen ne zannediyorsun?"
Allahu Teala onlara magarayi gostermedi, etrafmda dola~tllar, ama onu
goremediler.
Denildi ki: Hz. Peygamber ve Hz. Ebubekir magaraya girdiklerinde Al-
lah iki giivercin gonderdi. Bunlar, magaramn alt kisnum yuva edinip yu-
murtladtlar. Oriimcek de magaramn iizerine ag1m ordii.
~~ ~ ~I J)Ll "Allah da ona sekinesini indirdi."

Burada zamir hem Hz. Peygambere, hem de Hz. Ebu Bekire raci olabi-
lir. Ebubekire raci olmas1 daha a~1ktir, ~iinkii s1kmtidaydi.
~ j j ~ ~~ ~~\j "Sizin gormediginiz birtaktm ordularla onu

destekledi."
·"Goriilmeyen ordular" meleklerdir. Allah, peygamberini magarada
korumak i~in onlan gonderdi.
Veya murat, Cenab-1 Hakkin dii~mana kaq1 Bedir, Hendek ve Huneyn
sava~mda melekler gondermesi de olabilir. Bu du~umda bu ciimle, ayetin
ba~mdaki "Allah O'na yardtm etmi§ti" ciimlesine atfedilmi~ olur.
If 'Q ,..,,,,. ~ ,. ,.. ,..
~I IJ..)AS ~-;iJI ~ ~ j "inkar edenlerin kelimesini en a§ag1-
da ktldt."
Kafirlerin kelimesi, ~irk ve kiifre davettir.
_,.o o 1 ~
~I~ ~I ~~j "Allah'm kelimesi ise, en yiicedir."

Allahm kelimesi ise tevhid ve islam' a davettir.
Allah bunu, peygamberini kafirlerin elinden kurtanp salimen Medine-
ye ula~tlrarak
yapt1.
Veya Bedir ve benzeri sava~larda meleklerle teyid ederek yapt1.
Veya genel anlamda, nerede olursa olsun O'nu koruyarak ve yardim
ederek yapt1.
"Allahm kelimesi" derken, bu oncesine atifla nasb ile okunabilecek
iken merfu okunmasmda Allahm kelimesinin kendi zatlnda yiiksek oldu-
gunu hissettirmek vardir. Allahm kelimesinden ba~kas1 ise, her ne kadar
bazan yiiksek goriilse de, bu yiikseli~te ne bir sebat vardir ne de bir itibar.
~ _1.f ~lj "Allah, Aziz'dir - Hakim'dir."

i~inde Azizdir, tedbirinde hikmetlidir.
41- \r~j ~~ IJ~! "ister hafif, ister agir olarak seferber olun."
Bu, ~u ~ekillerde olabilir:
-Ho~lansaruz da, nefsinize zor gelse de,
-Aileniz az da olsa, ~ok da olsa,
-Binekli veya yiiriiyerek,
-Hafif veya agtr silahlarla,
-Saglam veya hasta iken her hfil u karda Allah yolunda sefere ~ikm.
Sefer emri gelcliginde, ama bir zat olan ibnu -0mmi Mektum "Benim de
sefere pkmam gerekiyor mu?" cliye sordu. Hz. Peygamber "evet" cevab1ru
vercli. Bunun iizerine "Kore gii~liik yoktur, topala gii~liik yoktur, has-
taya da gii~liik yoktur." (Nur, 61) ayeti incli.
if~ .J .J 0...... J ...... J
~I ~ ~ ~lj ~ly~ I__,~~ j "Ve mallanmzla ve canlanmz-

la Allah yolunda cihad edin."
Bunlardan biri veya her ikisi, hangisine imkan bulabilirseniz Allah yo-
lunda cihad ecliniz.
,,,. /,,,. J 0 J' .... .J.'
0~ r!~5 0! ~_::,;>-~~"Eger bilirseniz bu sizin i~in daha ha-

ytrhdtr."
Boyle cihad etmeniz, elbette cihadi terk etmenizden sizin ic;in daha ha-
yirhdir. Eger haynn ne oldugunu biliyorsaruz, bunun da hay1r oldugunu bi-
lirsiniz.
Veya "eger bunun hay1r oldugunu bilirseniz, sizin ic;in daha hayirhdir.
C::iinkii Allahm bunu haber vermesi dogrudur, oyleyse bu hayra ko~u~u
nuz."
42- !J~\J 14l.i l~j ~) W:}- 08' yJ "Eger yakm bir diinya
l
menfaati ve kolay bir yolculuk olsayd1, mutlaka sana uyarlard1."

Sayet onlann c;agrtldig1 ~ey kolay elde edilir diinyevi bir fayda veya orta
halli bir sefer olsaydi, Sana muvafakat ederlercli.
') ~ & .. l
;i;;:. \\ ~ ~~ ~j "Fakat me~akkatli yol, onlara uzak geldi."
Lakin me~akkatle kat edilecek mesafe kendilerine uzak gelcli.

~ .J
p G;-_yW
,.,. /'
~I _f
,,,. l .... J.
~~ 0~j "Onlar, "Eger giiciimiiz yet-

seydi, elbette sizinle beraber ~tkard1k" diye Allah'a yemin edecek-
ler."
Sen Tebiik seferinden dondiigunde, geride kalanlar oziir beyan ederek
yemin edecekler. "Biz ~ayet mal ve beden itibariyle miisait olsak elbette si-
zinle beraber c;1kardik" cliyecekler.
Bu, Kur'an mu'cizelerindenclir. C::iinkii vukuundan evvel, olacak olayi
haber vermekteclir.
(.
J 0 .... ,... .J
~I 0 ~ "Kendilerini helake siiriikliiyorlar."

Azaba maruz b1rakmakla kendilerini helak ecliyorlar.
Ayetin bu kisrm, biraz once ge<;en "Allah'a yemin edecekler" kisrmn-

dan bedeldir. <;iinkii yalan yere yemin etmek, nefsi azaba birakmaktlr.
~ ,., / ~ ,,,,. l
0}.~Kl ~1 r-1 ~ :&lj "Allah biliyor ki onlar kesinlikle yalanc1d1rlar."

Allah onlarm bu meselede yalanc1 olduklanru bilmektedir. <;iinkii iste-
seler sefere <;1kabilirlerdi.
130. DERS
Tebiik Seferi - I
[_.... le ..
43- ~ :Jll W. "Allah seni affetsin."
H3 ~~\ ~ "Ni~in onlara izin verdin?"
Ayette Hz. Peygamberin izin vermekle hata ettigine bir kinaye varchr.
~iinkii "Allah seni affetsin" demek, hatarun varhg1ru gosterir. Yani, "onlar
senden izin isteyip yalandan gerekc;eler soylediklerinde niye onlara izin ver-
din, ke~ke bir ~ey demeseydin."
~~l.501
.... 0
rj \__,.9.i.p
,,,,. .... J c;::; .... ,.,.
~_µI ~ ~ ~ "Taki dogru soyleyenlerin

'
kimler oldugu sana netle~se ve yalanctlann kimler oldugunu bilsey-

din."
Oziir beyan etmede dogru soyleyenleri ortaya c;1karsan ve kimlerin o
konuda yalanc1 olduklariru bilseydin.
Denildi ki: Hz. Peygamber (asm) kendisine emredilmeyen iki ~ey yaptl:
Bedir esirleri ic;in fidye alch ve Tebiik seferinde miinafiklara izin verdi. Her
ikisinde de ilahi itaba muhatap oldu. 6
J' J. o' ,,.. J. o ,,.,, l o o ~ ,... .J l;i ,., J o ,...
44- ,-~I"
~ ,, ~~\\'°LI
J n-:: y ; J ~l>J
, . .. 01 ..r:-
· ')'\ ~_J-::J''1'J ,cJ)L; 0~J-! ~ ..UI &~l.:.:J ')1
· "' d- 0
l , ..
"Allah'a ve ahiret giiniine iman edenler, mallanyla ve canlanyla ci-

had etmek hususunda senden izin istemezler."
Mii'minlerin Allah yolunda cihad ic;in Senden izin almalari ~eklinde bir
durum yoktur. ~iinkii onlardan halis olanlar zaten cihada can atarlar, 0
konuda izin beklemezler, nerede kalch "biz katllmayabilir miyiz?" ~eklinde
izin istesinler.
0-.. r~ ~ \~ ~ :Ji lj "Allah, miittakileri bilendir."

/, 0 ~
Ayetin bu kismi, onlarm takvasma ~ehadet eder ve bunun kar~illgiru

vermeyi de vaat eder.
6 "Denildi ki" ~eklinde bir anlatim, o gorii~iin zayifhgma delalet eder. Beydavi,
-diger miielliflerin de yaptlgt gibi- once kuvvetli olan gorii~ veya gorii~leri zikre-
der, ardmdan zayif olan gorii~lere dikkat c;eker. Dolayis1yla, temel bir Islam! eser-
de gordiigumiiz her naklin, mutlaka miiellif tarafmdan kabul edilmesi gerekmez.
\ 0 0 \ / .... ~ .... J 0 ~
45- .r:-\f\ ~~lj ~~ 0~~ \f ~~\ ~~\~ 1~! "Senden izin isteyen- 0
ler, ancak Allah'a ve ahiret giiniine iman etmeyenlerdir."

Ayette, Allaha ve ahiret giiniine imarun ozellikle zikredilmesi, cihada
sevk eden veya mani olan ~eyin bu ikisine inanmak ".eya inanmamak oldu-
gunu hissettirmek ic;indir.
J J 0 /
~_,..L; ~l; _)\j "Onlann kalpleri §iipheye dii§ffiii§tiir."
~ -'~~ ~ r~).J ~ r~ "Bundan dolayt onlar, §iipheleri i~inde boca-

laytp dururlar."
Onlar, ~iipheleri ic;inde ~a~km, ne yapacaklanru bilmez bir haldedirler.
~"' / t ;",,.. J 0 .... ,,...
46- ;;~ 4J \_,~ ~ t__,;.;JI \_,~\jl jJj "~ayet cihada ~tkmak isteselerdi,
elbette onunla ilgili olarak bir taktm hazirhklar yaparlard1."
,,... 0 ~ ,... ,
~~\ 4111 of ~j "Fakat Allah davranmalanm kerih gordii."

; k:~; "Boylece onlan yoldan ahkoydu."
@
1
Onlar c;1kmadtlar, i~i agirdan aldtlar, c;iinkii Allah onlann yola c;1kmak
ic;in harekete gec;melerini kerih gordii de, korkakhk ve tembelliklerinden
dolay1 onlan altkoydu.
,... 0 J 0 ....
~~WI (:3 l_,ilil j.Jj ''Ve onlara, "oturun oturanlarla beraber" de-
nildi."
Ayetin bu ktsrm, Allahm onlarm c;1kmas1ru kerih gorerek kalplerine bu
manay1 ilka etmesini bir temsildir.
Veya ~eytanm "oturun oturdugunuz yerde" ~eklindeki vesvesesini be-
yandir.
Veya birbirlerine soyledikleri sozii hikaye etmektir.
Veya Hz. Peygamberin onlara sefere gelemeyecek kimseleri hattrlatarak
"oturun oturanlarla beraber" demesidir.
Veya yine Hz. Peygamberin sefere gelemeyenleri degil de gelmeyenleri
nazara vererek onlara boyle hitap etmesidir.
Bu son iki durum da, geride kalmak isteyen miinafiklan zemmetmekten
(kmamaktan) hali degildir.
~ .... ~ J / J .... /
47- ~~ \f! f5-'~ljl4 ~ l~_r> jJ "~ayet sizin i~inizde sefere ~tk-

salardt, size bozgunculuktan ba§ka bir katktlan olmazdt."
Sayet yiksalar, ic;inizde fesat ve ~er c;1karmaktan ba~ka i~leri olmazdt.

Ayetin ifadesinden, "zaten Miisliimanlarm kendi ic;inde fesat ve ~er var-
dt, bunlar da gelse, bu daha da artardt" manas1 c;1kanlamaz.
J ,.,..,.... ,,,,. ,..;,....
~~ I_µ jNj "Aramzda ko§U§tururlarch."

Araruza katillrlar, soz dola~tmrlar, huzursuzluga yol ac;arlardt. Veya, sizi
desteksiz b1rakmaya, hezimete sebebiyet verirlerdi.
~ 0 J / J
&~!~H ~ ~ "Sizi fitneye dii§iirmeye ~ah§trlardt.,,
Araruzda ihtilaf c;1karmak ic;in sizi fitneye dii~iirmeye c;ah~1rlardt.
Veya kalplerinize korku dii~iirmek isterlerdi.

.,.
0 __;.Lt.;,
-- -- J.
~ ~ j "Aramzda onlan dinleyecek ki§iler de varch."
ic;inizde baztlan zayifttr, onlarm soziine kulak verir ve onlara itaat eder.
Veya ic;inizde baz1 soz ta§tytctlar c;1kar, sizden duyduklanru onlara nak-
leder.
'" J.
~ll:J~ ~ ~lj "Allah, zalimleri hakktyla bilendir."
Allah onlann ic;lerini ve onlardan ne gelecegini bilir.

48- j;i ~ ~~!~JI l~I ~ "Andolsun, bunlar daha once de fitne ~t
karmak istemi§lerdi."
Senin i§ini bozmak, ashab1ru birbirine dii§iirmek istediler.
Bu kts1m, Uhud sava~mdaki bir duruma i~arettir. Miinaf1klann reisi
ibnu Ubey ve onun arkada~lan Tebiik seferinde Rasulullah ve ashab1 ile
once c;1ktp sonra geri dondiikleri gibi, Uhud sava~mda da cepheden don-
mii~lerdi.
J 0 .... .... ~ .....
jy'JTI ~ lfo.j ''Ve sana kat§t tiirlii tiirlii i§ler ~evirmi§lerdi."

Onlar sana tuzak ve hileler kurdular, senin emrini ibtal ic;in insanlarm
g6rii~lerini degi§titmeye c;ah~ttlar.
t
J> "Nihayet hak geldi.,,
0 l
~Ii-~
Ta ki zafer ve ilahl te'yid ile hak geldi.

~\ _;\ # j "Allah'tn emri iistiin oldu."
Allahm dini yiiceldi.
0_;~LS ~ j "Onlar istemedikleri halde."
Onlar ho~lanmamalanna ragmen boyle oldu.

Bu iki ayet, onlarm geri kalmalarma mukabil Hz. Peygamberi ve
mii'minleri bir tesellidir. Ve Cenab-1 Hakkin niyin onlan geride b1raktiguun
ve ylkmalarmdan ho~lanmamas1nln beyarudir. Onlarm perdelerini yirtmak
ve s1rlanru aymaktir, mazeretlerini ortadan kaldirmaktir. Ve Hz. Peygambe-
rin onlara izin vermede acele etmesinden kaynaklanan durumu bir telafidir.
....... "" o,...... / 0 .... J J 0
49- ~ ':lj ~ 0~;1 J~ ~ ~j "Onlardan baz1s1 'Bana izin ver

ve beni fitneye dii§iirme' diyor."
Bir kisrm geride kalmak isterken boyle diyecekler. Yani, "bana izin ver-
mezsen fitneye dii~mii~ olurum."
Bu ifade tarzmda bu kimselerin izin verilse de verilmese de zaten geri-
de kalacaklanru hissettirmek vardir.
Veya "izin vermezsen mahm ve ailem peri~an olacak, izin vererek kur-
tar beni. <:;iinkii pe~imde onlara bakacak kimse yok" manas1ru ifade eder.
Sebeb-i -Niizul
Rivayete gore, miinafiklardan Ced Bin Kays Hz. Peygambere Tebiik
seferi oncesi ~oyle dedi: "Ensar bilirler ki ben kadinlara dii~kiin biriyim.
Beni san~m Rum kadinlanyla fitneye dii~iirme! Ben mahmla yardim ede-
yim, beni b1rak."
<.f _,. / 0 ,... ,,,,
I~ ~:!~JI ~ ':JI "Bilesiniz ki onlar (boyle diyerek) fitnenin ta i~ine

dii§tiiler."
Yani, bulunduklan hal zaten fitnedir, gitmeleri gereken bir seferden geri
kalmak, fitne degil de nedir?
Veya kendilerinde miinafikhk goriilmesi de bir fitnedir.
,,.. 0 .,.. .... ,.,. ;::; ~
~-!LS::l~ ~ ~ 0!J "~iiphesiz ki cehennem, kafirleri ku§at-

ffil§tlr."
I<J.yamet giinii cehennem onlan her taraftan ku~atrm~tlr.

Hatta ~u hayatta da ku~atrm~tlr. <:;iinkii cehennemi netice verecek se-
beplerin onlan ku~atmas1, cehennemin onlan ku~atmas1 gibidir.
i::::. ..... .,.. .... J 0
50- ~ ~ 4: " ;._ ~ 0! "Sana bir iyilik is abet etse, bu onlar1 iizer."
Baz1 sava~larmda sana zafer ve ganimet gibi bir iyilik gelse, ~iddetli ha-
setlerinden dolayi, iiziiliirler.
J J ,,,. / J 0
1_,J~ 4:.. -f ~ ~ 01.J "Eger ba~ma bir musibet gelirse ~oyle derler:"
J.
j.;;
,,..
::r lj~I LjJ>.\ J.i "Biz tedbirimizi onceden alm1~ttk."

,... ,,,. _.o ., . ,,,. o,,..
Uhud' da oldugu gibi c;etin bir durumla kaq1la~san, geri kalmaktan do-
layi kendi yaptiklanru begenirler.
~ y} ~ j 1_;]~j ''Ve sevinerek doniip giderler."

51- 8 ~I
~...... l
<;:_s L4 :l! F:.. ·r1 V J9 "De ki: Bize, Allah'm bizim i~in
~ .... 0 J
yazd1gmdan ba~kas1 isabet etmez."

Bundan murat ~unlar olabilir:
-Bize ancak Allahin takdir ettigi zafer,
-Veya ~ehit olmak,
-Veya Levh-i mahfuzda bizim ic;in yazdigi ne ise, o nasip olacak. Bu ya-
ztlan ~ey, sizin muvafik veya muhalif olmaruzla degi~mez.
(.,
t.:) j.4 ~ "0 bizim Mevla'm1zdtr."

0 bizim yardimc1rmzdir, i~lerimizi yiiriitendir.
,... J o GI o,... J- ,..
0~_;.:JI J5J:l9 ~I ~ j "Mii'minler yalmzca Allah'a tevekkiil et-
sinler."
<";iinkii, onlarm hakki, ba~kasma tevekkiil etmemektir.
...:- o 4-- ,,... ,,.. o oJ
52- ~I
/
<.Sj;..! :l! ~ 0~,.; ~
/
J9 "De ki: Sizin bizimle ilgili
beklediginiz ~ey, ancak iki giizelden biridir."
Bunlardan biri galip gelmek, digeri de ~ehit olmaktir.
GJ.JL l o~ ~ ~1.hu. ;&1 ~J
.. , ... .J , / / er . ... , . ~I ~J. ~r
,..
0
"'/;:~ ~..J
~ ~ "Biz ise ' sizin-
~ ....
/ J
....
J
0
/
le ilgili Allah'm kendi katmdan veya bizim ellerimizle size gelecek

bir azabt bekliyoruz."
Allahtan gelen azap semadan bir felaket, mii'minlerin eliyle gelen
azap ise, onlann eliyle kafir olarak sava~ta oldiiriilmeleri olabilir.
I_,~_? "Haydi bekleyin bakahm."

0-"'4.? P4 lj! "Biz de sizinle birlikte beklemekteyiz."
,,.. J ~
Akibetimizin ne olacagtru gozleyin bakahm, biz de sizin akibetinizin ne

oldugunu gozleyecegiz.
131. DERS
Tebiik Seferi - 2
..,.
J. ...- ,,, "" ,,,.. ,,.. ,... J o,,, o -'
53- ~ ~ V ~ jS jl ~ jk \~I J-9 "De ki: ister goniillii, ister

goniilsiiz olarak infak edin, sizden asla kabul olunmayacakttr."
Ayet, haber manasmda bir emirdir. Yani, ister ho~lanarak isterse de ker-
hen nastl infakta bulunursaruz bulunun, bu infaklanruz kabul edilmeyecek.
Bunun ifade ettigi mana, her iki ~ekilde de kabul edilmemesinin e~it ol-
dugunu daha etkin bir ~ekilde anlatmaktlr.
Ayet, peygamberimize gelip de "beni fitneye dii~iirme, hen mahmla yar-
dim edeyim" diyen Ced Bin Kays'm soziine cevap gibidir.
Onlarm infaklrun kabul edilmemesi iki ~ekilde olabilir:
1-Ya kendilerinden bir ~ey almmaz.
2-Veya ahnsa bile bundan bir sevap goremezler.
~~ ~ ~ . : _;; r!~.5 ~1"<;iinkii siz, fastk bir topluluk oldunuz."

Ayetin bu ktsrru ni~in kabul edilmeyeceginin sebebini beyan eder. De-
varrunda bunun apklamas1 ve anlatlrru vardir.
54- ~~ : ~ ~ ~ ~ ~\ ~~ 4 Lo j "Onlann infaklanrun kabul edil-

1
memesi ~undandtr:"
J- .. t:jl/""""
~_,..;, JiJ ~~ 1J_% ~I ')f 1"Onlar Allah ve Rasftliinii inkar ettiler."

Yani, onlann nafakalanrun kabuliine engel olan durum, ancak kiifiirle-
ridir.
\ J " ,,,. ' ,... Jo ,,.
~Ll ~ j ')f 1o~I 0y~ ')I j "Namaza ancak tembel tembel gelirler."
,,,,. ,,,. ~,,...Jo,...
0~~LS' ~ j ')f 10__,.;; ~·! ')I j "infaklanru da ancak istemeye istemeye

verirler."
<;iinkii onlar infak ederken ve namaz ktlarken bir sevap ummuyorlar,
bunlart terk durumunda da bir cezadan korkmuyorlar.
,J .... .... ~ J ........ ).,;/
• } ~')I J·I ')I J\T'J-'°
55- ~ " ~ ~ \I " •I ~
·~
.._,
]~
:. "Onlann mallan ve evladt seni
imrendirmesin."
\:iinkii bu ~ekilde geni~ imkanlar iyinde olmalan bir istidraytlr ve kendi-

lerine bir vebaldir. Ayetin devaml bunu ortaya koymaktachr:
t;iJ1 §~I ~ 4:. . r~~-4

... ~\ ~j LJ1 "Allah onlara, bununla (mal ve l
evlatla) ancak diinya hayatmda azap etmeyi istiyor."

Mal ve evladm onlara diinyada azap olmas1:
-Bunlan toplamak ve korumak iyin yok zorluklarla kaq1la~malar1,
-Bunlarla ilgili gordiikleri ~iddetli durumlar ve musibetlerdir.

,.... ,.,. J 0..... ,,.. /
0.J1l5 ~j pi~ Jj "Bir de canlannm kafir olarak ~tkmas1m."
Boylece onlar bu mallarla oyalarurken aktbeti dii~iinmeyecek, kafir ola-

rak can vereceklerdir. Bu da onlar iyin bir istidraytlr.
v J .... ~ \ ,,., J
56- ~ <: ,. ' • 1 Ji

r-:- ~-- . . L:. J • 0~...J
· :. I:.____-: ... "Kesinlikle sizden olduklanna dair
Allah' a yemin ederler."
~ ~l4j "Oysa onlar sizden degillerdir."

0} ~ fj.9
/ J 0 ,,,,. ~ l
~ j "Fakat onlar korkudan odleri patlayan bir toplu-

luktur."
Onlar, sizin mii~riklere yaptlgtruz1 kendilerine yapmaruzdan korkuyor-
lar, bir takiyye olarak Miisliiman olduklanru izhar ediyorlar. Gen;ekte ise
onlarm kalpleri iman etmemi~tir.
,,.. .... ;:;; .... ~ .... ~ ,,,,. ,,...p 0,,,., .J ,,..
~~
57- 0 ~ di I ·t--t .J 1 ul"~ .J 1 l>J..o 0.J ~ •t "~a et
0 0
~.J "" . . y y ~ .)
J ... • ... • J ...
. ; "y '5 y
stgmacak bir yer veya (gizlenecek) magaralar yahut girilecek bir delik
bulsalard1, hemen ko§arak oraya ka~arlard1."
Sayet s1gtnacaklan bir kale veya magaralar veya saklanacaklan bir delik
bulsalar, elbette hiy saga sola bakmadan doludizgin giden bir at gibi gayet
siiratle o tarafa ko~arlarch.
~
58- ~lJ~I ~ lJ 1-4 &4 1;4~ ~j "i~lerinden sadakalar konusunda

sana dil uzatanlar da var."
J > .,. 0 >
1..,....;5 ~~ 1#1 01"9 "Kendilerine ondan bir pay verilirse, ho§nut
olurlar."
~~ ~ 111 \.t ~ I~ ~ ~lj "Eger kendilerine ondan bir pay

verilmezse, hemen ktzarlar."
Miinafiklardan Ebu Ciivvaz hakkmda indigi soylenir. Soyle demi~ti:

"Sahibinizi gormiiyor musunuz? Sizden ahnan sadakalan koyun c;obanlan-
na veriyor ve adil oldugunu iddia ediyor!"
Bir ba~ka rivayette ise, ilerde Haricilerin reisi olacak ibnu Zii'l-Huvays1ra
hakkmda indigi ifade edilir. Hz. Peygamber (asm) Huneyn ganimetlerini
dagttirken yeni Miisliiman olan Mekkelilere biraz fazla vererek goniillerini
ho~nut etmek istedi. (Miiellefe-i kulub) Bunun iizere, bahsi gec;en ki~i ''Ya
Rasulullah, adil ol!" dedi. Hz. Peygamber ~oyle cevap verdi: ''Yaz1klar ol-
sun sana! Ben adil olmazsam kim adil olur?"
59- ~ ~jj ~I
J '
r.i. il LA' l_r;,j ~I jJj "Ne olurdu bunlar, Allah ve

, , J ~,,., ....
Rasfiliiniin kendilerine verdigine raz1 olsalardt."

Ke~ke
onlar peygamberin kendilerine verdigi ganimet veya sadakadan
raz1 olsalardi.
Ayette "Allah ve rasuliiniin verdigine" derken Allahm da verme-
sinden bahsedilmesi, hem Allam tazim, hem de peygamberin yaptigmm
O'nun emriyle olduguna uyanda bulunmak ic;indir.
~I \~~ 0
;... l)Li j "Ve ~oyle deselerdi: Allah Bize yeter."
'}J. I
tJ ~jj ~! .~i ~~I ~F "Allah bize liitfundan verecek, Onun ra-

sulii de."
i~te bunlar, Allah ve Rasuliiniin verdigine raz1 olup "Allahin liitfu bize
yeter. 0 bize liitfuyla sadaka veya ba~ka bir ganimet verecek. Peygamber
de ~imdi verdiginden daha fazlas1ru verecek."
~ ~ / ~
0falj ~\ ~! l.;! "Bizim biitiin ragbetimiz Allah'adtr."
"Biz Allahln kendi liitfundan bizleri zengin ktlacagma ragbet ediyoruz"
deselerdi elbette kendileri ic;in c;ok daha hayirh olurdu.
Cenab-1 Hak, daha sonra Hz. Peygamberin yaptlgtru tasvip ve tahkik
olarak sadakalarm verilecegi yerleri beyan etti ve ~oyle buyurdu:
J ,,,.. ,,,. ~
60- ~l.9~1 ~! "Sadakalar ancak ~unlar i~indir:"

Yani, zekatlar ~u saytlacak kimseler ic;indir, ba~kalarma verilemez.
Ayetin bu kismi, onlarm Hz. Peygamberi ayiplamalan ganimetlerde de-
gil de, zekatln taksiminde olduguna bir delildir.
,, J. 0
~lfol.J "Fakirler."
Fakir, mah ve kazanc1 olmayan kimsedir, "B1c;ak kemige dayanch" deyi-

mi kabilinden, fakirin ihtiyac1 son derece ~iddetlidir.
~LJ\j "Miskinler."
Miskin ise, mah veya kazanc1 oldugu halde kendisine yetmeyen kimse-
dir. Miskin kelimesi "siikun" kokiinden gelir. Sanki acz, onu siikuna maruz
birakmt~tlr. Cenab-1 Hakktn "Gemi, denizde ~ah§an bazt miskinlere
aitti." (Kehf, 79) buyurmas1, miskinin mal veya kazanc; sahibi kimse olmas1-
na delalet eder. Hz. Peygamber (asm) miskinligi ister, fakirlikten ise Allaha
s1gtrurch.
Fakir ve miskin arasmdaki bu farkt, ''Veya hi~bir §eyi olmayan bir
miskine." (Beled, 16) ayetine dayanarak aksiyle ac;1klayanlar da olmu~tur.
4-:lc. ~Wlj "0 i§te ~ah§an gorevliler."

Zekatln verildigi ba~ka bir yer, onun tahsili ve toplanmasmda c;ah~an
larchr.
JJ ... ~ 0
~yl.9 ~ _µJlj "Miiellefe-i kulub."
Bunlar islam' a girmi~, ama niyetleri heniiz zay1f kimselerdir.

Veya sec;kin kimseler olup bunlara vererek ve hatirlanru ho~ yaparak,
benzerlerini de islama c;ekebilmek umulur. Hz. Peygamber Uyeyne Bin
H1sn, Akra Bin Habis ve Abbas Bin Mirdas'a bu niyetle vermi~ti.
Miisliiman olmas1 umulan e~rafm da bu s1rufa girdigi soylenmi~tir. An-
cak en dogrusu ~udur ki, Hz. Peygamber bunlara zekattan degil, ganimet-
lerden kendine has olan be~te birlik kts1mdan vermekteydi.
Denildi ki: Miiellefe-i kulub hissesi, Miisliimanlann sayis1ru c;ogaltmaya
yonelikti. Allah islaffil aziz kllip ehlini c;ogaltinca bu pay dii~tii. 7
~~JI c.),j "Koleler."

Efendisine belli bir iicreti odeyip hiirriyetine kavu~mak iizere sozle~me
yapan kolelere taksitlerinde yarchmc1 olmak
Veya dogrudan onlar1 satin allp hiirriyetine kavu~turmak.
7 Bu, Hz. Omerin gorii§ii ve uygulamas1dtr. Ancak bu uygulamadan hareketle

miiellefe-i kulub hissesinin ktyamete kadar dii§tiigunii zannetmek yanh§ olur. Hz.
Omerin yapttgt, kendi devrinin bir ozelligidir, sonraki devirler ic;in baglayic1 bir
hiikiim getirmez.
imam-1 Malik ve Ahmed Bin Hanbel, esirlerin fidyelerini odemeyi de

buna dahil ettiler.
~-?Wlj "Bor~lular."
-I<J.~i, masiyete veya israfa dayah olmadan borc;lanml~ ve odeyecek im-
karu yoksa,
-Veya velev zengin de olsalar, ki~iler aras1ru diizeltmek ic;in verilebilir.
Hadiste ~oyle bildirilmi~tir:
"Su be~ durum di~mda zengine sadaka helal olmaz:
1-Allah yolunda sava~a kattlan.
2-Borc;lu kimse.
3-Paras1ru vererek sadaka mah satin alan ki~i.
4-Fakir kom~usuna verilen sadakarun hediye edildigi zengin kimse.
5-Zekat memuruna .
.).
'1l 1 ~
,,
'1 j \
"Allah yolunda."
Cihada sarfetmek iizere, goniillii olarak kattlanlara, bunlara cihad mal-
zemesi ahmlnda.
Koprii ve baraj yap1mlarmda da kullarulabilecegi ifade edildi. 8
~I ~lj ''Yolda kalrm~lar."

,, l ,,
Mahndan ayn kalml~ yolcu.

~ .
~\~~)"Allah tarafmdan boyle farz ktlmdt."
\ \
~ ~ ~lj "Allah Alim'dir - Hakim'dir."

Allah her ~eyi yerli yerine koyar, ilim ve hikmetle hiikmeder.
Ayetin zahiri, zekata istihkakm sadece bu sekiz s1rufa has olmas1ru ge-
rektirir. Aynca onlardan her sirufa verilmesi ve aralarmda dengenin goze-
tilmesini icap ettirir. imam-1 Safii bu gorii~tedir. Hz. Omer, Huzeyfe, ibnu
Abbas ve sahabe ve tabiinden baz1 zatlar ise, hepsine e~it olarak degil,
gerekirse bir tek s1rufa verilebilecegini soylediler. Diger iic; m~zhep imaml
da bu gorii~tedirler. Safii mezhebinden baztlar1 da bunu ifade etmi~lerdir.
Seyhim ve babam da derdi ki:
"Ayet, zekatln bunlann di~mda kimseye verilmeyecegini beyan eder,
yoksa bunlann hepsine taksim edilmesini degil."
8
Yani, Allah yolunda olmak ~artiyla, maddi-manevi cihadla ilgili masraflarda
zekat fonundan yararlarulabilir.
132. DERS
Tebiik Seferi - 3
61- ~I ~J~ ~ ~~I \~ ~: ~j "Onlardan oyleleri var ki, Peygamber'i

incitiyorlar."
-;; JJ / J J
0~1 ~ 0.,,J ~j ''Ve "0 bir kulakttr" diyorlar."
"O her s6yleneni clinleyen ve tasclik eden bir kulak" cliyorlar.

"Kulak" denilmesi miibalaga ic;inclir. Sanki 0, c;okc;a kulak vermesi ha-
sebiyle tamamen bir kulak saytlnu~tlr. Benzeri bir yakla~1mla casusa da
"g6z" denilir.
Sebeb-i Niizftl
Rivayete gore miinaflklar ~6yle demi~lercli: "Muhammed, clinleyen bir
kulak. Dilecligimizi deriz, sonra O'na varmz, 0 da bizim decligimizi tas-
clik eder."
rSJ .j?- 0~1 Ji "De ki: 0, sizin i~in bir haytr kulagtdtr."
J ,, ,, J JJ oJ
"Evet, 0 bir kulakttr. Lakin O'nu kmadiklar1 ~ekilde degil, hayn clinle-
yen ve kabul eden bir kulakttr."
Ardindan bunu ~6yle tefsir etti:
~~ ~~ "Allah'a inarur."
0 Peygamber, vastl oldugu delillerle Allam tasclik eder.
~~ ~y..J "Mii'minlere giivenir."

Onlarm halis niyetini bilip tasclik eder.
<f J J 1 Gi ...
~ 1..f-41 ~{.1.J ~jj "Aynca sizden iman edenlere de bir rahmet-

tir."
0, sizden iman izhar edenleri kabul etmesi, s1rnru ac;iga c;1karmamas1
yoniiyle bir rahmettir.
Bunda ~u manaya tenbih vardir: Onun sizin s6ziiniizii kabul etmesi, si-
zin halinizi bilmemesinden degil, size ~efkat ve merhametindendir.
H,1 ~I~ ~ ~I J~ j ~J~~ ~~lj "Allah Rasftliinii incitenlere

elem dolu bir azap varchr."
Verclikleri eza sebebiyle, onlar ic;in elim bir azap vardir.
c l
62- rs~~ ~ ~~ ~~ "Sizi raz1 etmek i~in, Allah'a yemin

ederler."
Ey mii'minler! 0 miinafiklar soyleclikleri bu soz veya seferden geri dur-
malan sebebiyle mazeret hususunda size yemin ederler.
J,,,. 0 J 0 ...... & ,. J. J,
~y l_,.;l5 0! ~r2' ~ 01 J>-1 tl ~ j j ~lj "Eger mii'min iseler, Allah
ve Rasftlii'nii raz1 etmeleri daha laytkt1r."
Halbuk:i Allah ve Rasulii, taat ve muvafakat ile raz1 eclilmeye daha la-
yiktir.
Ayette Allah ve Rasuliinden bahisle beraber, "lay1kttr" ~eklinde miifret
zamir getirilmesi ~u cihetlerden olabilir:
-iki raz1 olma olayi, ashnda birbirinin laz1midir.
-Kelam, Hz. Peygambere eziyet edilmesi ve O'nun raz1 edilmesi hak-
kmdadir.
-Veya kelam ~oyle takclir edilebilir: Allah raz1 eclilmeye en lay1ktir, pey-
gamber de boyledir.
..r /- . .": ... ,.,. ",,..,,,,. ,,.. J, ~,... .... ....,,,..
63- I-;;
~
:. ll.lb:..
,.
,. ~,. ,. ,. L;
~ _) ,. ,. .. :..r4
4.;\ I~
~ 0\.9
-~I!:: I~ \\ "Allah' a
~ all\
J. ,. ,.
..P_)J
~~\.;J ~ ,.
ve Rasftliine kat§t gelen kimseye, i~inde ebedi kalacag1 cehennem

ate§inin oldugunu bilmediler mi?"
~I~~\ ~1 "i§te, biiyiik zillet budur."

Daimi helak, boyle olan k:imse ic;inclir.
if JJ. J J ~ ... ,... , , ,., J 0,... ..... J 0 /
64- ~_,..L; ~ ~ r~~~, oj~ ~ Jp 01 0A~I ~~ "Miinaf1k-

Iar, onlara kalplerinde olaru tek tek haber verecek bir sftrenin indi-
rilmesinden sakm1rlar."
"Onlara"
Miinafiklar, kalplerinde ne oldugunu haber veren, perdeyi iizerlerinden
kaldiran bir surenin mii'minlere inmesinden sakirurlar.
Zamirin miinafiklara raci olmas1 da caizclir. Yani miinafiklar, kendileri
hakkmda, kencli niyetlerini ac;1ga c;1karan bir sure inmesinden rahats1z olur-
lar. C::iinkii onlar hakkmda inen, okunmas1 ve kendi aleyhlerinde kullarul-

mas1 cihetiyle, onlarm zararmadtr. Bu, onlarm kiifiirlerinde de miitereddit
olduklarma, Hz. Peygamberin durumu hakkmda net bir hiikme varama-
dtklanna delalet eder.
Denildi ki: Ayetin iislubu, emir manasmda haberdir. Yani, "o miinaftk-
lar kendileri hakkmda bir sure inmesinden sakms1nlar!"
Denildi ki: Onlar kendi aralarmda istihza yollu "ya hakktrmzda s1rlan-
rmz1 ac;1ga vuran bir sure inerse" diyorlardt.
1'.!l
J.
lj~I Ji "De ki: Alay edin bakahm!"

i:,;:,.1;.; ,l.4 tfa Ji1 ~! "~iiphesiz Allah, saktnchguuz o ~eyi ortaya
~tkaracakttr."
65- ~j ~ ~
,f 0... J. J. .... /.). ~
8' l.4_j1 &J ~
J J ;"
r~::H.~ &;.\j "Eger kendilerine (nic;in

o.... ....
alay ettiklerini) sorsan, "Biz sadece Iafa dalmt§ttk ve oynuyorduk"

derler."
Sebeb-i Niizftl
Rivayete gore, miinaftklardan bir grup Tebiik seferinde islam ordusu
ic;inde Hz. Peygamber hakkmda §6yle dediler: "Su adama bakm, Sarmn
saraylanru ve kalelerini fethetmek istiyor, heyhat, heyhat!"
Allahu Teala onlann dediklerini Hz. Peygambere haber verdi. 0 da on-
lan c;ag;trdt. "Soyle §6yle dediniz" dedi. Onlar ise inkar ile ''Vallahi oyle bir
§ey olmadt. Ne senin hakktnda bir §ey dedik ne de ashabm hakktnda. La-
kin bu uzun yolda sefer daha rahat gec;sin diye kendi ararmzda §akala§tyor-
duk" dediler.
,,,.!l ,,,. J 1 ~ ,,,. oJ
0J¥
0
i ; !~5 ~~.)j ~~lj '1l~I
1
J9 "De ki: Allah'la, O'nun ayetleriyle
ve peygamberiyle mi alay ediyordunuz?"
Yani, bunlar hakkmda §akayla da olsa istihza olmaz.
Ayet, onlann yalandan mazeretlerinin bir ktymet ifade etmedigini an-
lattr.
66- \_,_)~::;.j \J "BO§Ufla oziir dilemeyin."
Oziir beyaruyla me§gul olmaym. C::iinkii bunun yalandan bir oziir oldu-
gu bellidir.
..,.
~~\ ~ f ~ J.i "imantntzdan sonra kiifre girdiniz."
Daha evvelinde 1man izhar etmi~ken, Hz. Peygamberi uzmekle ve

O'nun aleyhinde konu~makla kufor izhar etmi~ oldunuz.
~ ,,,..
F
L J ,,,,, Gi,..... """""' I>' J J ,,,.. ,,.,.,. J ,,,,. g
&i~ l_,.;l5 ~~ ~Lk ~~ ~Lk :.J- ~ 0! "i~inizden bir

ktsmmt affetsek bile, miicrim olduklan i~in bir ktsmtru azaplandt-
racagtz."
Tevbe ve samimiyetleri veya eza etmek ve dalga ges:mekten sakmmalan
sebebiyle sizden bir taifeyi bagt~lasak da, munaf11¢kta 1srar eden veya eza
ve istihzaya attlanlan cezalandtracagtz.
133. DERS
Tebiik Seferi - 4
\ J J / / 0 ,,,. ,, .... o,.....
67- ~ ~ ; ~,a_;.~ u~~lj 0A~I "Miinaf1k erkeklerve miina-

1
f1k kachnlar birbirlerindendir."
Bir ~eyin pars:alan nastl ona benzerse, erkek ve kadm munaftklar da ni-
fakta ve imandan uzak olmada birbirlerine benzerler.
Onlar daha once "biz sizdeniz" ~eklinde yemin etmi~lerdi. Ayetin bu
kisrm onlan red ile, "Haytr, onlar sizden degillerdir, onlar birbirlerinden-
dir" demektedir. Ayetin devarm da buna delil gibidir. \:iinkii ayetin deva-
rrunda, onlarm halinin mii'minlerin halinin tam z1ddi oldugu beyan edil-
mekte ve ~oyle denilmektedir:
~_,y;..jl :.J- 0*-j ~~ 0_,~4 "Kotiiliigii emredip iyiligi yasak-

,,, ,,, ,,,
larlar."
Onlar, kiifiir ve masiyetle miinkeri emrederler.
iman ve taatten ise, nehyederler.
_,.
,,,. ,,,. J 0
~+11 0 ~j "Ellerini de stkt tutarlar."

Ellerini iyilik yapmaktan s1karlar.
Elin s1ktltgi, cimrilikten kinayedir.
r.£ , :; 41il I~ "Allah'1 unuttular, o da onlan unuttu."

_,. 1
Onlar Allaht anmaktan gaftl oldular ve itaati terk ettiler.

0 da onlan li.itfundan ve fazhndan mahrum biraktt.
,,,. J ..... 0 0 ~
L.>~LlJI ~ ~~I 0! "~iiphesiz miinaftklar, fas1klarm ta kendi-

leridir."
0 miinaftklar inat etmekte ve hay1rh ~eylerden s:1kmakta zirvededirler.
_,. ~ ,
68- 1-: :. ~ ...Uk;. ,,,~,,,,,, ,,,~
~~1"' ~_)
"'lkJI,,,.J,,,uW8JI,,,
_) ,,
~ ... 8J1 :&1
.J~
~,,,.J "Allah,
erkek miinaf1klara, kadm miinaf1klara ve kafirlere, i~inde ebedi kal-

mak iizere cehennem ate§ini va'detti."
c
~ ~ "0, onlara yeter."
Boyle bir akibet ve ceza onlara yeter!

Bu ifadede cehennem azabmm azametine bir delil varchr.
1'-1 --
ltil ~j "Allah, onlar1 Ianetledi."
Allah onlar1 rahmetinden uzak ktlch ve zillete diic;ar etti.
'1 -- --
\; "~~ ~\~ HJj "Onlar i~in siirekli bir azap vardir."
J ..... ~ .....
69- ~ ~ 0:+Jl5 "(Ey miinafiklar!), Siz de ttpkt sizden oncekiler

gibisiniz:"
~..... , ,. ~ ..... .....o,,,.. ~ J J 0 ~ ,.,.,,.. .............
l~':ljlj ':illy\ f.5\j oj.i ~ ..L!i\ \jl5 "Onlar sizden daha gii~lii, mal
ve evlat~a sizden daha varhkh idiler."
r~~ ly~~ ~ ~ ':. t_; "Onlar paylanna dii§enden faydalanmt§lardt."

Onlar, diinya lezzetlerinden nasipleri olan ~eylerden faydalanchlar.
~~
,-~-- ;
....... -:
<1 ~; · · j.J\
!
J
\":-7 ~ J.;,
;:. 0 ,,,. .t;:i
~
,,..,,..
I LS " 0
....
"
0
,,,, J .......
<;~ ~;" ~" ':..L;
r~
!
I
--:
;
J ..... ..... -: • ••
"S1zden once-
kilerin, paylanna dii§enden faydaland1g1 gibi siz de paym1za dii§en-
den oylece faydaland1mz."
Ayet, onceki donemlerde ya~ayip da, gelip gec;ici ~ehvetlerle nakis lez-
zetlerden faydalanan ve bu fani isteklerle akibeti dii~iinmekten ve gerc;ek
lezzetleri elde etmekten uzak kalan kimseleri kinamakta ve onlann yolun-
da olan muhataplanna da bu ~ekilde bir uyanda bulunmaktachr. C::iinkii, bu
muhataplarm hali onlann haline benzemekte ve onlarm gittigi yoldan git-
mektedirler.
l~~ '5~l5 ( ~ j "Sizden once bataga dalanlar gibi siz de dal-

d1n1z."
0 battla dalanlar gibi siz de dalchruz.
c:. 1 0 0 J.. J ,,,, ..... ,,.. ,,.) J
~~ ':llj ~lJI ~ HJ~I ~ ~_,\ "i§te onlann diinya ve ahirette

amelleri bo§a gitmi§tir."
Bu yaptiklarmdan dolayi onlar diinya ve ahirette sevaba lay1k olmachlar.
,,.. ..... 0 ,,.. ,..) .J
0_,~GJ\ ~ ~_,\j ''Ve i§te onlar, ziyana ugrayanlann ta kendile-

ridir."
Hem diinyay1 ve hem de ahireti kaybettiler.
10
- /
~ ..r./·1 v-Y.J
1 .::/ ~/ _r-J.J
,:./ ~~/
~
.:: 1,,1~~ -~~ -: jj1
.J CY! v-Y r-/-.- '-' / u: I
G~
· . G ~11
• .. ,
J ~
u/ ~ ~ ' tl.J/ u:
.. ~ -: /14 ~
:. ~l.J/ "Onlara, kendilerinden oncekilerin;
Nfth Kavmi'nin, Ad'in, Semftd'un, ibrahim Kavmi'nin, Medyen
Ashab1'mn ve mii'tefikat'm haberi gelmedi mi?"
Bunlardan Nfth kavmi tufanda bogwarak oldii.
Ad kavmi riizgar ile helak edildi.
Semud, ~iddetli bir sarsmtiyla helak oldu.
Hz. ibrahimin kavmi helak oldu, Nemrut da sivrisinekle oliip gitti.
Medyen ashab1, Hz. Suayb'm kavmidir, bulutun bir golge gibi her tara-
ft kapladtgi giinde ate~ ile helak edildi.
Mii'tefikat, Hz. LU.tun iistii altina getirilen beldeleridir. Ayrtca gokten
ba~lartna ozel ta~ yagdtrtldt.
Mii'tefikattan murat 1srarla dini yalanlayan kimselerin beldeleri de olabi-

lir. Bunlarm iistiiniin altlna gelmesi, hallerinin hayirdan ~erre yevrilmesidir.
~ Q J ,,..,,
9¥.~ ~~ r4!il "Peygamberleri onlara apa~1k mu'cizeler getir-

mi~ti."
r4Q 11..:~ ~I 0l5 W "Allah, onlara zulmediyor degildi."

Allahtn adetinde, baz1 insanlann suysuza zulmen ceza vermesi gibi bir
durum yoktur.
,,,.. 0 J 0.... ,L.,,,, '
0~ ~I lylS ~j "Lakin onlar nefislerine zulmediyorlard1."
Lakin onlar, kiifiir ve yalanlama ile kendilerini azaba maruz btrakmakla,

kendi kendilerine zulmediyorlardt.
71- ~ ~\:Ejl
i /
r~.a•~ , , .... , •
u~_r.Jlj 0 ~r.Jlj "Mii'min erkekler ve
mii'min kadtnlar birbirlerinin dostlandir."
Daha once "Miinaftk erkekler ve miinaftk kad1nlar birbirlerinden-
dir" denilmi~ti. Burada da ona mukabil mii'minlerin birbirinden oldugu
bildirildi.
_}831 :j- 0~j ~.Jy.W~ 0.Jy~ "Onlar, iyiligi emreder, kotfiliik-

ten ahkoyarlar."
~~I 0.J-~ .. ~j "N amaz1 dosdogru ktlarlar."

~}jll ~)~j "Zekati verirler."

..r
4J ~ jj ;&1 ~ ~j "Allah ve Resftliine itaat ederler."

..r, .0 J.
~I ~ ~ ~JI "i~te Allah bunlara merhamet edecektir."

r# j:_f ;& I ~1"~iiphesiz Allah Aziz'dir - Hakim' dir."
Allah Aziz'dir, her ~eye galiptir, dilecligini yapmak O'na gayet kolaychr.
Hakim'dir, her ~eyi yerli yerince yerle~tirir.
0 .,,, o ~ o o J.i
I :; :~I I :; .. ~ ~ ~
72- ->"'t-1 J. , c • ;: u L:> u G...o ~ ~ 'I " -; · ~ ~ 'I ~I ~ " "Allah
~ ~ '._;;)~ <' • " ,,_r-'J ~..r-' J
l
mii'min erkeklere ve mii'min kad1nlara, altlanndan irmaklar akan

cennetler vaad etti."
~ &..~6:- "Orada ebedi kalacaklardtr."

..r
~~ ~~ ~ ~ &?'L4j "AyncaAdncennetlerindeho~meskenler
7 "
(vaat etti.)"
Bunlar, nefislerin begencligi veya kenclisinde ho~ bir hayatm ya~anaca
gi meskenlerdir.
Hacliste ~oyle bilclirilir: "Cennetin meskenleri inci, zeberced ve kmmz1
yakuttan yaptlm1~ ko~klerclir."
Bir ba~ka hacliste ise ~oyle denilir:
"Adn cenneti, hic;bir gaziin gormecligi ve hic;bir kalbe hutur etme-
mi~ Allahln cliyarichr. Burada sadece nebiler, s1dchklar ve ~ehitler oturur.
Cenab-1 Hak ~oyle der: "Sana girene ne mutlu!"
Cenab-1 Hak archndan daha biiyiigunii vaad ederek ~oyle bilclircli:
r...f' 0 ,,,, ' ,. 0
.J.?I ~I ~ 01~ ~j "Allah'm nzas1 ise en biiyiiktiir."

C::iinkii Allahln nzas1, her saadetin ve kerametin ba~lang1c1chr. Vusille
nail olmaya ve likayi elde etmeye vesile olur.
"Allahu Teala cennet ehline ~oyle der:
-Halinizden raz1 rms1ruz?
-Evet, raz1y1z. Nastl raz1 olmayalim ki, mahlukatmdan hic;birine verme-
cliklerini bize verclin.
-Size, bundan daha efdalini verecegim.
-Bundan daha efdal ne olabilir ki?

-Size rizarru helal ktlacagtm. DolaylSlyla ebediyen size kizmayacagtm."
t. Q J .... 0 .... \
~I jjA)I jA ~~ "i§te biiyiik kurtulu§ budur."
"i§te bu" ifadesiyle Allahm raz1 olmas1 veya vaad edilenlerin tamarru
kastedilmektedir.
Bu, en biiyiik kurtulu~tur. Bunun yarunda, diinya ve ic;indeki her ~ey kii-
c;iik kahr.
134. DERS
Tebiik Seferi - 5
0 ~ J 0 ....: ,..
73- ~~lj jLlS01 ~~ ~I ~I ~ "Ey peygamber! Kafirlere ve

miinafi.klara kat§l cihad et."
Kafirlere kat§t cihad yeri geldiginde kthc;la, miinaftklara kat§t cihad
ise onlari ilzam ile susturmak, had cezalar1ru tatbik etmekle olur.
..,.
,,,. 0 J 0
{t:\c -12.il.lj "Ve onlara kar§t katt ol."

r~~ ~j l_.o j "Onlartn varacaklan yer cehennemdir."
~I
..,.
Aj "Oras1 Ne kotii bir van§ yeridir!"
~ .
J ,,.. ~ ,,.. J
74- l}l! Lo~~ 0~ "Bir §ey soylemediklerine dair Allah'a yemin

ediyorlar."
Sebeb-i Niizul
Rivayete gore Hz. Peygamberin (asm) Tebiik seferi iki ay siirdii. Bu ara-
da Kur' an ayetleri iniyor, geride kalanlari ay1phyordu. Cellas Bin Siiveyd
~oyle dedi: Eger Muhammedin karde~lerimiz hakkmda soyledikleri hak ise,
biz e~ekten daha fenayiz."
Onun boyle dedigi Rasulullaha ula~ti. Onu c;agmp niye boyle soyledi-
gini sorguladi. Cellas, boyle bir ~ey demedigine yemin etti. Bunun iizerine
ayet nazil oldu, o da tevbe etti, tevbesinde samimi oldu.
Q J. 0 / ,.. J / 0 ,,..,,,,.
r 1 ~ l}l! la.Jj "Andolsun onlar kiifiir soziinii soylediler."

~~1~1.J_;jS'j "islam'a girdikten sonra kiifre dondiiler."
Miisliiman olduklariru ilan ettikten sonra kiifiir izhar ettiler.
[. ,. ~
I}~ rJ~ l~j "Aynca ba§atamadtklan §eye yeltendiler."
Hz. Peygambere suikast giri~iminde bulundular. Miinafiklardan onbe~

tanesi Tebiik donii~iinde Hz. Peygamberi gece vakti sarp bir yerden gec;er-
ken bineginden dii~iirmek hususunda plan kurdular. Ammar Bin Yasir Hz.
Peygamberin bineginin yulanru tutmu~ c;ekiyor, Huzeyfe de ardindan sevk
ediyordu. 0 esnada Huzeyfe deve sesleri ve silah ~akirttlari duydu. "Ey Al-
lahm dii~manlan defolun, defolun" diye bagirdi, onlar da kac;1p gitti.
Tevbe Suresi - 134. Ders (t) 229
Onlann nail olamadtklan ~eye niyetlenmeleri, Hz. Peygamberi ve

mii'minleri Medineden c;1karmalan veya Hz. Peygamber istemese bile, mii-
naftklarm ba~1 ibnu Selfilii ba~larma reis yapmak istemeleri olabilir.
~ ! ,:;; ~ ~ ~ j j :&1 1~4. ~ ~\ ~\'\r! l_,.ta3 Ll j "Sirf, Allah ve Resfilii kendi

liitfu ile onlan zengin ktlchg1 i~in intikama niyetlendiler."
Medine halkmm c;ogu gec;im s1kmtts1 c;ekiyordu. Hz. Peygamber onlara
geldiginde ganimetlerle zengin oldular.
c
~ I~ ~ I}.~ ~µ "Eger tevbe ederlerse, kendileri i~in hayirh
olur."
~ l 0 0 J .,,. ,,,,. l iJ' toil "
o.-?
- · \f 1"J L.;.:iJI ~· l.Lll ~I~ J J ...W I t --~-- 01" "E" er
:&I ~ 0
g yu.. z ~ evirirlerse,
0
.. "\ . .- .. ..Y~ !,.)

Allah onlan diinyada ve ahirette elem dolu bir azapla azaplanchra-
caktir."
~ayet nifakta 1srar ile yiiz c;evirirlerse, diinyada katl ile, ahirette de ate~
ile onlara elim bir azap verir.
--!.. ~ ~j ~j ~ u.f )~i ~ ~Llj "Artik onlar i~in yeryiiziinde ne

bir dost, ne de bir yard1mc1 vardir."
,,,. J / ,,,.. , ,. , .... l-
:.r.. .W ~
0 ,,,. l l ,,,.
~ ~'WJI ~ ~ · <~t-- ~ ~ 81 ~ ~t ~I~~ ~ -- J~

75-
~ ~ '-7Y"-'J \-' ~ . ~ 0'4 ~J
0
--
"i~lerinden kimi de Allah'a ~oyle soz vermi~ti: Eger bize liitfundan

verirse, mutlaka bol bol sadaka veririz ve mutlaka salihlerden olu-
ruz."
Ayet, Salebe Bin Hattb hakkmda indi. Salebe, Hz. Peygambere gelip
"Beni malla nz1klandtrmas1 ic;in Allaha dua et" dedi. Hz. Peygamber ~oy
le cevap verdi: ~iikriinii eda edebildigin az mal, ~iikriinii eda edemeyecegin
c;ok maldan daha hayirltdtr."
Bu cevap iizerine Salebe geri dondii.
Ancak daha sonra tekrar geldi ve ~oyle dedi: "Seni hak ile gonderene
yemin ederim ki, ~ayet Allah beni mal ile nz1klandtrirsa, her hak sahibine
hakkiru verecegim."
Bunun iizerine Hz. Peygamber ona dua etti. 0 da koyun aldt, aldtg1
koyunlar kurtc;uklarm c;ogalmas1 gibi c;ogalmaya ba~ladt. Oyle ki Medine
onlara dar geldi. Bunun iizerine Salebe bir vadiye yerle~ti, cemaattan ve
Cum'adan kesildi. Hz. Peygamber Salebenin durumunu sordu, kendisine
~oyle denildi: "Bir vadiye s1gmayacak kadar malt c;ogaldt."
Hz. Peygamber bunu duyunca "Salebeye yaz1k oldu!" decli.

Daha sonra Hz. Peygamber iki zekat memurunu zekatlan toplamak
iizere gorevlendirdi. insanlar zekatlanru bunlara veriyorlardi. Salebeye de
ugradtlar, zekatiru istediler. Zekatla ilgili inen ayetleri okudular.
Salebe ~oyle dedi: "Bu ancak cizyedir. Bu ancak cizyenin karde~idir.
~imdi doniin, ben bir dii~iineyim." Bunun iizerine ayet nazil oldu. Hakkin-
da ayet inince, Salebe Hz. Peygambere zekatiru getirdi.
Hz. Peygamber "Allah senden zekat almaktan beni men etti" buyur-
du. Salebe, pi~manhgmdan ba~ma toprak sa<;maya ba~ladi. Hz. Peygam-
ber ~oyle dedi: "Bu senin su<;un. Sana emretmi~tim, ama beni dinlemedin."
Salebe Hz. Peygamberin vefatindan sonra zekatiru Hz. Ebubekire getir-
di, kabul etmedi. Sonra Hz. Omerin hilafeti zamarunda O'na getirdi, 0 da
kabul etmedi. Hz. Osman devrinde oldii gitti.
J 0 ,,,. \, ,,,. ,,...
76- ~ I~ ~ ~ r-f-..il \ill "Fakat Allah, liitfundan onlara verin-

ce, onda cimrilik ettiler."
Allahm hakkiru vermediler.
,. J GI
0~ ~ ~ j ljl:}j ''Ve yiiz ~evirerek doniip gittiler."

Onlar, Allaha itaatten yiiz <;evirmeyi adet ha.line getirmi~ bir topluluk-
tur.
77- ~-- ~ ~-- L4 ;&11.:1~\ ~~·SI-: ·-- \1 • _\: · ~Ll.;-- ~
·----~·t;
;.J .J .J ~ ; ~ v~ l...S'-- ~_,,....... ~
~Y.~ 1)\.5 "Allah'a verdikleri sozii tutmachldan ve yalan soyledik-
leri i~in 0 da kalplerine, kendisine kavu~acaklan giine kadar (siire-
cek) bir nifak soktu."
Allah da onlarm bu fiillerinin akibetini kalplerinde bir nifak ve kotii bir
itikad ktldi.
Zamir, cimrilige de raci olabilir. 0 zaman mana ~oyle olur: "Onlardaki
bu cimrilik yerini kalblerde yerle~en bir nifaka birakti."
Allaha kavu~maktan murat,
-0liimle Allaha kavu~mak,
-Veya amellerinin kaqtligma kavu~mak olabilir. 0 da kiyamet giinii ola-
caktir.
Boyle bir akibete maruz kalmalan,
1-Sadaka vermeleri ve salih olmalan hususunda sazlerinde durmama-

larmdandtr.
2-Ve bir de o vaat ettikleri ~eyde yalanc1 olmalanndandtr. <;iinkii vaadi-
ni yerine getirmemek yalaru tazammun eder, bayle olunca iki cihetle c;ir-
kin olur.
Veya yalanc1 olmalan s1rf vaat meselesinde olmayip, genelde yalan ko-
nu~malandtr.
~ J 0 ~ ' tiJ ,... / ,... l t-.i ,,.. / ,,..,....
78- ~ _;:_q J~ ;&1 01' • J ~ d:.~0
;&1 01 I-~\::..-: ~ \\ "Bihne-
:~ i -'~~-'~r1-~
' ., • J
~,
diler mi Allah onlann i~lerinde gizlediklerini ve ftstlttlar1m bilir ve
Allah gaybleri ~ok iyi bilendir.. "
0 miinaflklar veya Allaha saz veren o kimseler, onlarm ic;lerinde giz-
ledikleri nifaki veya sazlerinde durmamaya kati niyetli olu~lanru, aralann-
da mii'minleri rencide edici fistlda~malanru veya zekata "harac;" demeleri-
ni Allahm bildigini bilmediler mi?
"Ve Allah gaybleri ~ok iyi bilendir."

0, Allamu'l-guyup oldugundan, yani biitiin gizli ~eyleri bildiginden,
bu halleri O'na gizli degildir.
,,.. J. / i;;i .... 0 ~ 0 / 0 ~ ......
?9- 0_,¥ 'i 0:+Jlj ~LiilJI ~ ~~I ~ ~~I 0_,1-4 0:+JI

14: ~ 0_, _H ~~ ':J 1"Sadakalar hususunda goniillii bagt§ta bu-
1
lunan mii'minlerle, gii~lerinin yettiginden ba§kas1m bulamayanlan
9eki§tirip onlarla alay edenler var ya."
Sebeb-i Niizftl
Rivayet edilir ki, Hz. Peygamber (asm) sadakaya te~vik etti. Abdurrahman
Bin Avf, dartbin dirhem getirdi ve dedi: "Sekiz bin dirhemim vardt. Rab-
bim ic;in dart binini tasadduk ettim, dart binini de ailemin gec;imi ic;in b1-
raktim."
Hz. Peygamber ~ayle dedi. "Allah verdigini de, tuttugunu da miibarek
etsin."
Hz. Peygamberin bu duas1 sonucu Allahu Teala Abdurrahman Bin Avfa
ayle bir bereket ihsan etti ki, iki harummdan birine, servetinin sekizde biri-
nin yans1 olan seksen bin dirhem dii~tii.
Bu arada As1m Bin Adiy yiiz yiik hurmay1 zekat olarak getirdi. Ensar-
dan Ebu Akil ise bir avuc; hurma getirip ~ayle dedi: "Ceririn yarunda iki
avuc; hurmaya giin boyu c;ali~tlm. Bir avuc; hurmayi aileme biraktim, bir
avus: da buraya getirdim." Hz. Peygamber, bu bir avus: hurmarun sadaka-

lann arasma sas:tlmas1ru emretti. i~te, bu durumlar1 g6ren miinaftklar ~oy
le dediler:
"Abdurrahman ve Asim, apcak riya is:in verdiler. Allah ve Rasulii Ebu
Akil'in verdigi bir avus: sadakaya elbette muhtas: degildir. Lakin o, kendisi-
nin de sadaka verenler arasmda arulmas1ru istedi."
i~te, bu olaylar iizerine ayet nazil oldu .
.), I
r-f~ ~ 4111 ~ "i~te astl Allah onlarla alay eder."

Bu, "Allah onlarla alay eder." (Bakara 15) ayetinde de oldugu gibi, "Al-
lah onlarm dalga ges:melerinin cezas1ru verir" manasma gelir.
HI ~I.ls:. ~j "Onlar i~in elem dolu bir azap varchr."

Kiifiirlerine mukabil, onlar is:in elim bir azap vardtr.
<f
80- ~ ~~:: ·~ ~ jl ~ ~::...;.! "Onlar i~in Allah'dan ister magfiret

dile, ister dileme."
<f ,
~ 411 I .# Jj ~ j.4 Z;-~ ~ :....;. ~ ~;:: ~ ~ ! "Onlar i~in yetmi~ kere mag-
0
firet dilesen de Allah onlan asla affetmeyecek."

ibnu Ubey, miinaf1klarm reisi idi. Oglu Abdullah ise, samimi bir miis-
liimandt.
Babas1 hastalandtgmda Hz. Peygamberin ona istigfar etmesini istedi.
Hz. Peygamber de istegine muvafakat edince, iistteki ayet nazil oldu. Hz.
Peygamber bunun iizerine "yetmi~ten daha fazla istigfar edecegim" deyin-
ce de ~u ayet nazil oldu:
"Onlara magfiret dilesen de, dilemesen de onlar i~in birdir. Allah
onlan asla bag1~lamayacaktir." (Miinafikun, 6)
~iinkii Hz. Peygamber yetmi~ ifadesini kesret degil, belli bir adet olarak
anladt. Zira bir rakamm belli bir adedi ifade etmesi astldtr. Allahu Teala ise
bundan muradtn tahdid degil teksir oldugunu beyan etti. Yedi, yetmi~, ye-
diyiiz ve emsali adetlerin s:okluktan kinaye kullarulmalan me~hurdur.
<.f ~ ,,,.. ,... ~...... ,.. \
~_,...:,jj ~~ 1,Jj4.S' ~~ ~~ "<.;iinkii onlar Allah ve Rasuliinii inkar

ettiler."
Ayette ~u manaya bir i~aret vardtr:
Magfiretten iimit kesmek ve Senin istigfanrun kabul edilmemesi, ne Al-
lahm bunu esirgemesinden ne de Senden bir kusurdandir. Onlarm bagt~

lanmamas1, buna kabiliyetlerinin olmayi~mdandir. c_;unkii kiifiirleri magfi-
rete manidir.
t .... 0
0-) ~WI fJAJI
...... 0 _, \
L>~ ~ :&lj "Allah ise fas1klar giiruhuna hidayet et-

mez."
Allah, inkarlarmda inaty1 olan fas1klara hidayet etmez. Bu, onceki hiik-
me bir delil gibidir. c_;unkii kafirin magfireti kiifiirden tamamen kopmas1y-
la ve hakka iqad ile olur. Kiifre tamamen dalmi~ ve adeta kendine bir tabi-
at edinmi~ olan kimse, kiifiirden kurtulamaz ve yola gelmez.
Ayette Hz. Peygamberin istigfarda mazur olduguna bir tenbih varchr. 0
da, dalaletin onlar hakkmda tabiat haline geldigini bilmedigi siirece, onla-
rm imarundan iimitsizlige dii~memesidir. Yasak olan istigfar, onlarm iman
etmiyeceklerini bildikten sonra yine istigfarda bulunmaktir.
Nitekim "Peygambere ve mii'minlere, -yaktnlan da olsalar- ce-
hennem ehli olduklan a~tk~a kendilerine belli olduktan sonra, mii~
rikler i~in magfiret dilemeleri uygun degildir." (Tevbe, 113) ayeti bunu
beyan etmektedir.
135. DERS
Tebiik Seferi - 6
~ J~,...
t/ "Seferden geri kalanlar

,,,,,.,. 0 .... 0 ,,..
81- '111 ~_,..;.5 J~ ~--};;;Ql 0~1

(miinaftklar) Allah Resfiliiniin hilafma oturup kalmalarma sevindi-
ler."
l. J
f
Jg/ ,.,. 0 ,,,., .....
'111 ~ ~ ~lj H-Jl.JA~ I_,~~ 011~ j ''Ve mallanyla ve can-

lanyla Allah yolunda cihad etmekten ho§lanmadtlar."
Onlar, Allaha itaat ile mallanyla ve canlanyla cihad etmek yerine, gev-
~ekligi ve rahatl tercih ettiler.
Ayette, mal ve caruru Allalun nzas1ru tahsil ugrunda feda etmek yerine
rahata talip olan mii'minlere de bir tariz vardtr.
of 0 ,.,.. J ....
_fJI ~ I_,~~ 1)\,;j "Bu stcakta sefere ~tkmaym" dediler."

Miinaftklar bunu birbirlerine soylemi~ olabilirler, mii'minleri durdur-
mak ic;in onlara da soylemi~ olabilirler.
v ~ ,,..,.,. ~ ,,.. oJ
I~ ..L!il ~ ~L; Ji "De ki: Cehennem ate§i daha s1cakttr."

Arna siz bu muhalefetle cehennem ate~ini yazm s1cakhgma tercih etti-
ruz.
,,,.. ,... 0 J .... ....
0~ lyl5 jJ "Ke§ke anlasalardt!"

Varacaklan yerin cehennem olacagtru ke~ke bilselerdi!
Veya orarun nastl bir yer oldugunu bilselerdi, rahatl Allaha itaate kar~1
tercih etmezlerdi.
,,,.. 0 .J .... [. ,,.. J 0 ~ .... J 0 o,...
82- 0~ lyl5 ~ ;1~ I~ l~j ~ I~ "Kazandtklan-

nm cezast olarak, arttk az giilsiinler, ~ok aglastnlar."
Ayet, diinya ve ahirette aktbetlerinin ne olacagtru haber vermektedir.
Bunun mutlaka olacagtru ifade ic;in geni~ zaman s1gas1 ile ifade etmek yeri-
ne, emir s1gas1yla bildirdi.
Giilmek ve aglamak, siirur ve gamdan kinaye de olabilir. "Az" ifadesin-
den murat, bunun hie; olmamas1dtr. Yani, "az giilsiinler" ifadesi "giilmesin-
ler" demektir.
iJ y ~18t_; ~Lb J ,,I ~\ ~--

1
Hi ~J~
83- u- ,:._ h 0
~
':
,, ,, .J 0t_;,, "E,"er
g Allah
seni onlardan bir grubun yanma dondiiriir de, onlar (sefere) ~tkmak
i~in senden izin isterlerse, de ki:"
Ayette "onlardan" ifadesiyle Tebiik seferine katilmayan miinafiklar

kastedilmi§tir. Aynca, Medinede kalanlarm hepsi miinaftk da degildi.
I§te, Medineye vanrsan ve oradaki miinaftklar ba§ka bir sefer iyin ylk-
maya izin isterlerse, onlara de ki:
\~\ ~ \~~ j "Benimle birlikte arttk asla ~tkamazsm1z."

if~ J. J. ,,;J ,..
l_j.1&. ~ \~la; &J j ''Ve benimle birlikte hi~bir dii§manla asla sava-
§amazs1n1z."
Ayetin nehiy manasmda ihbarda bulunmas1 daha etkili bir anlatlm iyin-
dir.
/
~..74 J_jl ~_µ~ r~

/ .J 0
. f'j ~1 "<_;iinkii siz ba§tan yerinizde oturup kal-

.) ~
maya razt oldunuz."

Ayet, onceki hiikmiin sebebini beyan eder. Onlarm miicahitler divarun-
dan dii~iiriilmesi, birinci defa Tebiik seferine ylkmada geride kalmalarma
bir cezadir.
~GJI
..... 0
f J. " ....
l.Jilil; "~imdi de geri kalanlarla birlikte oturun."
Geride kalan kadinlar, yocuklar gibi siz de kalm, yiinkii cihada lay1k de-
gilsiniz.
~ ,.. ,.. ...a.... "' J /
84- \~I ~L4 r-f-: ~ ~\ ~ ~ ~j ''Ve onlardan olen birinin asla

namaz1n1 ktlma."
Miinafiklann reisi ibnu Selul, hastalandigmda Hz. Peygamberi yagtr-
di. Hz. Peygamber geldiginde kendisi iyin istigfarda bulunmas1ru, kendi el-
bisesini kefen olarak kullanmas1ru ve cenaze namaz1ru kildirmas1ru istedi.
Oldiigunde Hz. Peygamber, onun tekfininde kullarulmak iizere elbisesi-
ni gonderdi ve cenaze namaz1ru ktldtrmak iizere yola c;1ktt, ayet nazil oldu.
Ayetin cenaze namaz1ru kildirdiktan sonra indigi de rivayet edilir.
Ayette cenaze namazmdan nehiy olmakla beraber, elbisesini vermekten
nehiy gelmemesi ~u cihetlerdendir:
-Elbiseyi esirgemek, comertlige aykmdir.
-Aynca, Hz. Peygamberin amcas1 Abbas Bedir sava~mda esir oldugun-

da, ibnu Selul ona giydirmi~ti.
Ayette ge<;en "salat"tan murat, oliiye dua etmek ve istigfarda bulun-
maktlr. Kafir kimseye bunlarm yaptlmas1 yasaktir. Nehiy, kiifiir iizere 61-
mek durumundadir.
Ayette oliim kelimesinden sonra "ebeden" ifadesinin yer almasmda
~oyle bir incelik soz konusudur: Kafir artlk olmii~tiir, onun yeniden di-
riltilmesi nimet gormesi i<;in degil, azap gormesi i<;in oldugundan, sanki
diriltilmemi~ olacaktlr. 9
of
p; ':1j ''Ve kabrinin ba~ma gidip durma."

,,.. 1 J,,,.. ....
~..,? ~
Onun kabrinde defin veya ziyaret gibi bir ama<_;:la durma.
~~ jj ~~ \_,,~ ~! "<;iinkii onlar Allah't ve Rasuliinii inkar etti-

ler."
0~\j ~j l)Loj ''Ve fastk olarak Oldiiler."

Ayetin bu klsrm, nehyin illetini veya ebedi oliimlerinin sebebini beyan
eder.
,_,.. .... ,. . > .. ,. J. ....
85- ~~':1jlj ~lyl ~ ':1j "Onlarm mallart ve evlatlart seni

imrendirmesin."
Boyle bir emrin gelmesi onemlidir. \:iinkii gozler mal ve evlada tamah
eder, nefisler bunlara gipta ile bakar.
0.iJI c.} ~ ~~ ~l :&1 ~~ l.J! "Allah, bunlarla (mal ve evlatla) an-

cak, diinyada kendilerine azap etmeyi istiyor."
,,,.. ,.. Jo"' ,,,. ,...
0.J1 l5 ~ j ~I ~ j;j "Bir de canlanmn kafir olarak ~tkmasm1."

c;:i Jj J ,,,, ,,..,,,.. o J J- l o ,... ,.s .... o.J. .-.....
86- ~jkJI I}_,,\ i.!l;;li,;,\ ~~j fl.J~~j ~~ \~\ 0\ oj~ ~jl 1;!.J
r-f~ ~ "Allah'a iman edin ve Resfilii ile birlikte cihad edin" diye bir
sure indirildiginde, onlardan servet sahibi olanlar, senden izin iste-
diler."
9 Yani, kafirin ebedi hayatl varchr, ama bu hayat hep azapla ges:eceginden sanki
hayat degildir. Zor ~artlarda ya~ayanlarm zaman zaman "bizimki de hayat nu? Sen
buna ya~amak nu diyorsun?" dedikleri duyulur.
"Bir sure indirildiginde" ifadesi miistakil bir sure olabilecegi gibi,

surenin bir kistru da olabilir.
Ayet metnindeki "Ulu't-tavl", geni~ imkan sahibi kimselerdir.
..... 0 J .... .... / J ....
~~wl (:3 ~ ~)~ l}l.9j ''Ve "Bizi btrak da oturup kalanlarla bir-
likte olahm" dediler.
..... 0 J J 0..... J
87- ~\-:L
~ ,,
\\ "" Iy ·.)-"':.
_<:'."-: 0L:, I~.) e::
·" "Geride kalan kadtnlarla birlikte
olmaya razt oldular."
} } \ }
r-t_,.l; ~ ifj ''Ve kalpleri miihiirlendi."

~J"~;~l ~ 1;~ "Arttk onlar anlamazlar."
DolaylSlyla artik onlar cihadm onemini, Peygamberle beraber olmarun
nastl bir saadet ve cihaddan geri kalmarun nastl bir ~ekavet oldugunu an-
lamazlar.
.f J 0..... ,,,.. J \ \ii J \
88- ~lj ~ly~ IJ~~ W lfal ~+Jlj J~jl ~ "Fakatpey-

gamber ve beraberindeki mii'minler, mallanyla ve canlanyla cihad
ettiler."
Su miinaftklar her ne kadar geride kalsalar ve cihad etmeseler de, onlar-
dan hayirh olanlar cihadlariru yaptru~lardir.
.k J 0 .... ..... ~ J
i.:..il~I ~ c.L;.lJlj "i§te onlardtr haytrlara nail olanlar."

Diinya ve ahiretin faydalari bunlar is:indir.
Diinyada zafer ve ganimetle, ahirette cennet ve ikrama mazhariyetle ni-
metlendirileceklerdir.
Ayetteki "hayrat"tan muradin huriler oldugu da soylenir.
<:;iinkii (Rahman, 70) de hurilerden bu kelime ile bahis vardir.
/ oO ,,,.,..)J
0~1 ~ ~Jlj "i§te onlardtr felaha erenler."
89- ~~~I ~ ~ c.S r s-' ~ H3 ~I 1':-1 "Allah onlara, altlanndan

trmaklar akan cennetler haz1rlad1."
<f
~ ~~t,;:_ "i~lerinde ebedi kalacaklar."

t 0 } ,, 0 ,, \
~I jjA)I ~~ "i§te biiyiik kurtulu§ budur."
Ayet, onlara ahirette verilecek hayirh ~eyleri beyan eder.

136. DERS
Tebiik Seferi - 7
90- ~ 01 j2 '-/I);-~ i ~ 0J ~~ • dI ; ~ j "Bedevilerden mazeret ileri
siirenler, kendilerine izin verilmesi i~in geldiler."
Sebeb-i Niizfil
Bunlar Esed ve Gatafan kabileleridir. Imkanlanrun ktthgt ve aile fertle-
rinin s:oklugunu oziir olarak soylemi~ler, sefere kattlmaktan muaf tutulma-
lar1ru istemi~lerdi.
Bunlarm Amir Ibnu Tufeyle mensup bir grup bedevi oldugu da soyle-
nir. Bunlar ~oyle mazeret beyan ederler: "Seninle daha once sefere pkttk.
Arna Tay kabilesi s:oluk - s:ocugumuza ve hayvanlanrmza saldtrdt, yagma-
ladt."
Bunlarm gers:ekten oziir sahibi mi olduklan veya yapmac1k olarak rm
boyle soyledikleri ihtilafudtr. Bu ihtilafa gore, pe~inden gelen ~u ayete veri-
len mana farkh olabilmektedir:
~ , ~
~ ~jj ;&1 1}.Js ~~\ .i;Jj "Allah'a ve Resftliine yalan soyleyenler

oturup kaldtlar."
Onlar eger gers:ekten oziir sahibi degillerse, ayetin bu ktsrm onlarm ya-
lanctltgtru beyan eder. ~ayet oziirlerinde samimi iseler, ayetin bu ktsrm on-
lar hakktnda olmaytp, bedevilerden miinaftkhk yapanlar hakktndadtr. Iman
iddiasmda bulunarak Allah ve Rasuliine yalan soylemi~lerdir.
H,l ~I~ ~ ~~ ~ IJ).S' ~~I l~ ~ .. :. "Onlardan inkar edenlere elem

dolu bir azap isabet edecektir."
"Onlardan inkar edenlere" denilmesi, is:lerinde kiifriinden degil tem-
belliginden dolay1 kalanlar olmasmdandtr.
Onlara gelecek elem dolu azap, diinyada oldiiriilmeleri, ahirette ise ce-
hennem ate~idir.
/ J / J,,,, ~ // ' 0 / / ...... ~ / /
91- 0~
... ~J L4 0J ~~ ~..iJ I ~I;;._~ " • ~ t\ 0 I;;._ ~ " ~~I I;;._ " l
0
~ \ ,,... ~1 J~_r-i ~ J,, ~i..r-::'

~~jj ~ 1µ 11! t._y> "Allah ve Resftliine kar§t samimi oldukla-
n takdirde, gii~siizlere, hastalara ve (seferde) harcayacaklan bir §CY
bulamayanlara (sefere kattlmadtklan is:in) bir giinah yoktur."
Ciiheyne ve Miizeyne gibi baz1 kabileler fakirlikleri sebebiyle sefere ka-

ttlamarru~larch. Bu durumda olanlardan istenen, hem gizli hem de a~ikar
iman ve itaatle mukabelede bulunmaktlr.
Veya isiarrun ve Miisliimanlarm haynna olmak iizere imkanlan ol~iisiin
de soz ve fiilde bulunmaktir.
~ ~ ~\
" \
Ji. l4 "Muhsin olanlara bir yol yoktur."
Bu durumda onlara bir giinah yoktur, onlan ay1plamak da uygun dii~
mez.
Ayette "onlara" denilmek yerine "muhsin olanlara" yani "giizel i~
ler yapanlara" ifadesinin kullarulmas1, onlarm da bu ziimreden olduklanru,
dolayis1yla geride kalmakla kmanmayacaklanru bildirir.
'} J \
~ j ~p ;&\j "Allah Gafur'dur - Rahim'dir."

Allah onlar i~in bag1~lay1c1 ve merhamet edicidir.
Veya Allah kotii i~ler yapanlar is:in bile affedici ve merhamet sahibidir.
iyi i~ler yapanlar is:in Gafur-Rahlm olmas1 son derece bedihidir.
.;:; / J:.. .... J J .... J / ~ 0 J / / ,...,,,.. / ~ ,... ....
92-\·t-- .. ~
._,. YY ,,..
~<L~\lo.J>.\'j~ ~~L~~\!J• .. \to\~\-;
r~ ~--; Y ;. ,, ~'
lJ\ ~
\;._'j"
.J
0.J-~r1L4 l.J~ \Tl Gj>- ~1J1 ~ ~.. ~7 r-t-~c.\j "Kendilerini bindirip
(cepheye) sevk edesin diye sana geldikleri zaman, senin, "Sizi bindi-
rebilecegim bir ~ey bulamtyorum" dedigin; bu ugurda harcayacak-
lan bir ~ey bulamadtklarmdan dolayt iiziintiiden gozleri ya~ doke
doke geri donen kimselere de bir sorumluluk yoktur."
Sebeb-i Niizftl
Bunlar Ensar'dan yedi ki~i olup kendilerine "Bekkaun" (aglayanlar)
denilir. Bunlar Hz. Peygambere gelip "Biz seninle pkmaya nezrettik. Ya-
rnall elbiseyle, y1rtik ayakkab1yla bizi de orduya al" dediler. Hz. Peygamber
kendilerine "Sizi bindirebilecegim bir ~ey bulamtyorum" dedi. Onlar
da aglayarak geriye dondiiler.
Ayetin ifadesinden, onlann iki gozii iki ~e~me aglachklan anla~ilmakta
chr.
~ 0 .... ,,,.,,,..Jo GI ,... J ~
93- ~~\ ~j ~y~I:: ! ~.µ\ ~ ~I ~! "Sorumluluk ancak,
0
zengin olduklan halde senden izin isteyenleredir."

'l ....
f
J J. J
lyfa 0~ 1.,,...0) "Bunlar, geride kalan kad1nlarla birlikte

0 0 ......
~l~I
olmaya raz1 oldular."
Ayetin bu kisrru, onlarm ciddi bir mazeretleri olmadan izin istemeleri-
nin sebebini beyan eder. Bu da onlarm rahata talip olarak geride kalanlarla
beraber olmaya nzalandir.
~_,1.; ~ ~I
,J. J ' J,
Ci1 j ....
"Allah da kalplerini miihiirledi."
Bunun sonucu olarak akibetin vahim olmasmdan gaflet ettiler.
~~ ~ ~ "Arttk onlar bilmezler."

<.!'
94- r=t:11f~~j111 ~1 ~J~~ "Onlara dondiigiiniizde, size maze-

ret beyan ederler."
.J
Ji "De ki: Mazeret beyan etmeyin."

/ / 0
I__,~~ ':1
~ ~y
' .... J.
J ,,,.
"Size asla inanmayiz."
Seferden dondiiguniizde yalandan mazeretlere s1gmarak 6zi.ir beyan

edecekler. Onlara de ki: Sizi tasdik etmeyecegiz.
<.!' I
rs~~I ~~I G~ .ii "<;iinkii Allah bize sizin durumlanruzdan bil-

dirdi."
Vahiy ile sizin durumlar1llizdan bir kisill1lli bize haber verdi. Buda on-
lann iylerinde gizledikleri ~er ve fesatttr.
J J ,. ~
~ ~)j ~~I c..S~j "Allah amellerinizi gorecek, Resftlii de."
Bakahm kiifriiniize tevbe edecek misiniz, yoksa kiifriiniizde sebat nu

gostereceksiniz?
Ayetin ifadesi, sanki onlan tevbeye davet etmekte ve bu konuda biraz
siire tarumaktadir.
r5 "Sonra hepiniz, gayb1 da goriilen

~ .... 0 l .... J.. J J
§~~lj ~I ~~ ~1 0__,~;
alemi de bilene dondiiriileceksiniz."
Ayetin "Sonra Allaha dondiiriileceksiniz" demek yerine biraz daha
uzun olarak bu tarz gelmesi ~una delalet iyindir: 0 Allah, onlarm gizli ve
aytk hallerine muttalidir. Onlarm iylerinde olan ve fiilen yapttklan, O'nun
ilminden hariy degildir, hepsini bilir.
0µ
,,.. J ,,,.
r
J.O.J J J ,,.. ,,,.
~ ~ "0 da yapmakta oldugunuz §eyleri size tek

tek haber verecek."
" ... tek tek haber verecek" ifadesi "bunlardan dolayi sizi kmayacak ve
cezalanchracak" anlaffil ta~1r.
v J , ,.,. ,.. /0 .... J ,,, li ,. J
95- ~ l_r.O ~ r·f'! f-~~\ ~I I~!~~~ 0~ ''Yanlarma dondii-

giiniiz zaman, kendilerinden yiiz ~evirmeniz i~in size Allah ad1yla
yemin edecekler."
.,.
p 1_,..;; jLl "Arttk siz de onlardan yiiz ~evirin."
~ ~ ~! "<;iinkii onlar pistir."
Bunlan azarlamak kendilerine fayda vermez. <;iinkii ay1plamadan mak-
sat tevbeye sevk edecek ~ekilde onlan temiz hale getirmektir. Bunlar ise
murdarchr, temizlige miisait degillerclir.
Ayetin bu kisffil onlardan yiiz c;evirmenin ve ay1plamayt b1rakmarun il-
letini beyan eder.
,,,. 0 J ,,.. [. ~ .0
0~ lyl5 ~ ~I~ ~ r4'Jl4j ''Yapttklanrun kat§thgt olarak

varacaklan yer, cehennemdir."
Bu da illetin devaffilchr.
Sanki ~oyle denilmi~tir: Onlar, cehennem ehlinden murdar varliklarchr.
Diinya ve ahirette onlan kinamak kendilerine bir fayda saglamaz.
Veya onlarm varacagt yerin cehennem oldugunu bilclirmek, ikinci bir il-
leti beyan eder. Yani, ceza olarak onlara cehennem yeter. Dolayis1yla onla-
n ayiplamakla bo~a vakit harcamayin.
[. 0 ,.. J ,,,, .... J
96- ~ I~ .,B ~ 0~ "Kendilerinden raz1 olas1ruz diye, size

yemin edecekler."
Yalandan yemin ederek, onlara onceden yaptigtruz muamelenin deva-
ffilnl isterler.
,....o ,,..o ' ,,,. li ~ , ,. 0 ,,.. ,,,,. 0 ,,..
&. ~ ;WI v_;Ajl ~ ~ :;._~ ~I 0!-i ~ I~ J 0!-i "Siz onlardan razt

olsaruz bile, Allah o fas1klar toplulugundan asla razt olmaz."
\:iinkii sizin onlardan raz1 olmaruz Allahm da raz1 olmas1ru gerektir-
mez. Boyle olunca tek ba~ma sizin r1zaruz onlara bir fayda vermez. Allahm
gadab1ru celbetmelerini, cezasma maruz kalmalanru engellemez. Onlar,
sizi kandtrabilseler de, Allalu kandtramazlar. Dolayis1yla 0, onlann perde-

sini kaldtnr ve onlar1 zillete dii<;ar eder.
Ayetten maksat, onlara raz1 olmaktan ve mazeretlerine aldanmaktan sa-
kmdtrmaktir.
~ ,... 0 J. J ,,,.. / $- o,...
97- li~j l_yiS" DI ~l.J-':- '::JI "Bedeviler kiifiir ve nifak baktmmdan

daha ~edittirler."
Bedevi Arablar, ~ehirde ya~ayanlara nisbetle kiifiir ve nifakta daha iler-

dedirler.
(:iinkii,
-Vah~idirler.
-Kalpleri daha katidtr.

-Ehl-i ilimle i<;li dt~h olma imkanlan yoktur.
-Kitap ve siinneti daha az dinlemi~lerdir.
,.f l J, / 0.... J. .... / ,,.. /
~~_)~:Ji\ J)I ~~J~ \~ '::J\ ~:c;..lj "VeAllah'mpeygamberi-

ne indirdigi hiikiimlerin s1rurlarm1 tarumamaya daha yatktndtrlar."
Onlar, Allalun rasuliine indirdigi hiikiimleri, farzlan ve siinnetleri bilme
hususunda daha geridirler.
~ ~ :&lj "Allah Alim'dir - Hakim'dir."

Allah, hem bedevi hem de medeni olanlarm her bir hilini bilir. Onlar-
dan kotiiliik ve iyilik yapanlara verdigi ceza ve sevapta hikmetle hiikmeder.
0 J. J. ~ .... 0
98- ~~~Lo¥. 0-4 yl.J-':-':ll ~j "Bedevilerden oyleleri de var-

dtr ki, verdigini angarya sayar."
Bunlar, takiyye veya riya ile infak eden bedevilerdir. Sadaka olarak ver-
diklerini bir nevi cereme ve hara<; gibi goriirler. (:iinkii Allalun nzasma nail
olmak, bununla sevap elde etmek gibi bir niyetleri yoktur.
.,.
JIJ.iJI ~ ~_Aj ''Ve devrarun aleyhinize donmesini bekler."
Bunlar, devrarun aleyhinize donmesini gozlerler. isterler ki i~leriniz ters
gitsin, onlar da bu ~ekilde infaktan kurtulsunlar.
.,.
~_;..!JI ~JG ; ~:1 C. "Kotii devran kendi ba~lanna olsun."
1
Bu ifade, "kotii devran onlarm olsun!" anlammda bir bedduadtr.
Veya Miisliimanlar hakkmda gozledikleri kotii aklbetin kendi ba~larma

gelecegini bir ihbardir.
l
~ .lC. .. :&I".J "Allah Semi' -Alim'dir."

r:,- ~"
Onlar infakta bulunurken, Allah onlarm neler dediklerini i~itir, i<;lerin-
den gizlediklerini de bilir.
99- .f:~i ~).lj ~~ ~~ 0-4 ~1.)-\ri ~j "Bedevilerden kimileri de

varchr ki, Allah'a ve ahiret giiniine iman eder."
<f / l ,. ,.
~~_)JI 91_,.w,j ;til ~ "?~J ~l.4 ~j "infak ettiklerini, Allah

katmda yakmhga ve Peygamberin dualanru almaga vesile sayarlar."
Bunlar, verdiklerini hara<; saymazlar. Allaha yaklnhga bir sebep ve pey-
gamberin duasma vesile olarak goriirler. ~iinkii Hz. Peygamber (asm) sa-
daka verenlere dua ediyor ve bagt~lanmalan i<;in istigfarda bulunuyordu.
Bundan dolay1 kendisine sadaka verilen ki~inin sadaka ahrken verene dua
etmesi bir esastlr.
<f
.... ~ J. Gil ..,..... ....
~ ~j ~1 ':JI "Bilesiniz ki bu, (Allah katinda) onlar i~in yaktnhkttr."

Ayette onlarm itikadirun sahih olduguna ve iimitlerinin dogru <;lkacagt-
na ilahl bir ~ehadet vardir.
<f l ,.
~" l / .)
J
W'i
:&I !~ 1~~ "Allah' onlan rahmetine alacakttr."
~-- ..
Ayet, ilahl rahmetin onlan ku~attlgtru vaad eder.
l ,. l ~
~ j ~_,Al. 4tl1 01 "~iiphesiz Allah, Gafur - Rahim'dir."

Bu klsim ise, ilahl rahmetin a<;1klamas1 gibidir.
137. DERS
Tebiik Seferi - 8
~ ~ GJ 0.... 0 0 ,,,. J .... 0 ,,,. J.
100- 0L>-~ 0
I -: ..iJI - L,a_j\f 1" -: I-: q -: 0 V\f 1 0 .. l!JI --
--; ~~ 0:1 .J ~ .J U:-0~ ~ y.J ~
J J __ .. J
,, .J
"Muhacirler ve Ensar'dan islam'a ilk girenlerin onde gelenleri ve
ihsan ile onlara tabi olanlar var ya."
"Muhacirlerden islam'a ilk girenlerin onde gelenleri"
Bunlar hak:k:mda,
-Hem Kudiise, hem de Kabeye k:ar~1 namaz k:tlanlar,
-Bedir sava~ma k:attlanlar,
-Hicretten once Miisliiman olanlar ~ek:linde a~1k:lamalar yaptlmi~tir.
"Ensar'dan islam'a ilk girenlerin onde gelenleri"

Bunlardan murat,
-Birinci Akabe Biatinda bulunan yedi k:i~i,
-ikinci Akabe Biatinda bulunan yetmi~ k:i~i,

-Ve Ebu Ziirare, Mus'ab Bin Umeyri k:endilerine tak:dim ettiginde iman
edenler olabilir.
"ihsan ile onlara tabi olanlar"
Onlara giizel bir ~ekilde tabi olanlardir, Hem Muhacir hem de Ensardan
ilk safta yer alanlara k:attlanlar anla~ilabilecegi gibi, kiyamete k:adar iman ve
taatle bunlara tabi olanlar da anla~tlabilir.
~ l~jj ~ :Ji1 c.:ri'.J "Allah onlardan raz1 oldu, onlar da O'ndan

raz1 oldular."
~~\ti ~ <Sr ~~ ~ ~lj "Ve onlara altlarmdan irmaklar

akan cennetler hazirladt."
Allah onlarm taatini k:abulle ve amellerinden ho~nut olmak:la onlardan
raz1 olmu~tur.
Onlar da nail olduk:lan dini ve diinyevi nimetlerle Allahtan raz1dirlar.
.,.
I~\~~~~ "Onlar orada ebedi kalacaklardtr."
0 J ,... 0 .... '
~I jjAJI ~~ "i~te bu, biiyiik kurtulu~tur."

..,.,,.. J ,,,.. 0 ,, ,,,.
101- 0A 8 ~ \_};. "Jf I ~ ~ j>- ~j "<;evrenizdeki bedevilerden

birtaktm miinaf1klar vardtr."
Bunlar Medine civarmda yerle~mi~ Ciiheyne, Miizeyne gibi kabilelerdir.
~Ll:;JI Ji. I_,~_r4 ~+JI <fl ~j "Medine halkmdan da miinaftkltkta

maharetli olanlar var."
..,.
r4~ l ~ 'J "Sen onlan bilmezsin."
Ayetin bu ifadesi, onlarm nifakta maharet ve hiinerlerini beyan eder. Bu
i~i o kadar ustalikla yapmaktachrlar ki zeka ve ferasette zirve biri bile onla-
rm miinafikligtru fark etmeyebilir. Onlar, nifakta ustaliklanyla miinaftklikla
suc;lanmaya sebep olabilecek haller ve durumlardan uzak kalirlar.
~ ~ "Biz onlar1 biliriz."

Biz ise onlann s1rlarma muttaliyiz. Sana kendilerini gerc;ekte bulunduk-
lanndan farkli gosterebilseler de, bize gosteremezler.
,, "' ,.
~.JA ~~ "Onlara iki defa azap edecegiz."
Biz onlan diinyada rezil riisvay ederek ve aynca katl ile azaplanchraca-
giz.
Kabirde de kabir azab1yla cezalanchracag1z.
Veya onlardan zekat alarak ve bedenlerini kuvvetten dii~iirerek azap ve-
recegiz.
C ,, I ,, ,_ ,_
C~~ ~\~ J! 0_,~1 p "Sonra da ~ok biiyiik bir azaba gonderile-

ceklerdir."
Biiyiik azap, cehennemdir.
,_,_ ,_ ,, ,, I
102- HiY~ l_,_9 fa\ 0_,_)>-lj "Diger bir ktsrm ise, giinahlanm itiraf
ettiler."
Bunlar, yalandan bahaneler uydurmadan geride kalmalanru itiraf eden
kimselerdir. Tebuk seferine oziirsiiz katilmayanlar hakkmda inen ayetleri
duyunca Mescid-i Nebevinin direklerine kendilerini baglachlar. Hz. Pey-
gamber (asm) geldiginde adeti iizere Mescide girdi, iki rek'at namaz ktlch.
<:;1ki~ta onlan gordii, etrafmdakilere "bunlarm durumu nedir? Niye boyle
yaprm~lar?" diye sordu. "Bunlar, sen onlan c;ozmedikc;e baglar1ru kendileri
c;ozmemeye yemin etmi~ ki~ilerdir" denildi. Hz. Peygamber ~oyle buyurdu:
"Ben de yernin ediyorum ki, onlar hakkmda bana emir gelmedikc:;e onlan
c:;ozmeyecegim." Bunun iizerine bu ayet nazil oldu, Hz. Peygamber de on-
lan c:;ozdii, serbest birakti .
../~ ,.., , ~ J ,... .,.,,
t;; :. _r>-lj ~W, ~ 1_,kb:. "Bunlar salih amelle kotii ameli birbi-
rine kan§tttdtlar."
Salih amelleri, pi~manhk duymalan ve giinahlar1ru itiraf etmeleridir.
Korii amelleri ise geride kalmalan ve miinafiklara muvafakatlar1dir.
..,.
r=t:1c. ~.fa.. ~I ~I ~"Ola ki Allah tevbelerini kabul eder."
Ayetin evvelinde bunlann giinahlarma mukabil tevbe ettikleri bildiril-
mi~ti, burada da Allahin onlarm tevbesini kabul etmesinin tahakkuku bil-
dirildi.
~ j .)~ ;&1 01 "<;iinkii Allah Gafur'dur - Rahim'dir."

Allah, tevbe edeni bagt~lar, aynca ozel ikramda da bulunur.
~,,,. ,,,. 0 .J.
103- 4-9~ ~lj..01 ~ ..b:- "Onlann mallanndan sadaka al."
Sebeb-i Niizftl
Rivayete gore, kendilerini direge baglami~ olan bu ki~iler serbest kalm-
ca ''Ya Rasulallah, i~te ~u mallanmiz bizi geri birakti, bunlan bizden sada-
ka olarak al ve bizi ternizle" dediler. Hz. Peygamber "mallanruzdan bir ~ey
almakla emrolunmachm" buyurdu. Archndan bu ayet indi.
~ 11-tJ.Pj ~ ~ ~ k; "Onunla kendilerini temizlersin, anndmrsm."

Alacagtn sadaka onlan giinahlardan veya ilerde bu yaptiklarmm bir ben-
zerini yapmaktan ternizleyecektir.
Ve onlarm hasenelerini artiracak, kendilerini muhlis kimseler seviyesi-
ne yiikseltecektir.
1
1-t:\c. ~ j "Ve onlara dua et."
Onlara dua ile ve istigfar etmekle ~efkat goster.

..,.
~~ a;µ 01 "<;iinkii senin duan onlara sekin~t verir."
Onlarm nefisleri Senin yapacagm dua ile siikunet bulur, kalpleri de it-
rninana kavu~ur.
.).
..
~ OoAI
. . . . ~i\ .a. "Allah senu., - Alim 'dir. ,,
\...: l ...,;
Allah onlarm itiraflanru i~itir, pi~manliklanru bilir.

/ J J 0 . ,,.. ...-: J 0 l, "' / ,,.. ,.,,.,,..
104- ~L;J.j,JI
,, ...J o~~
.1>-l.J,, ,,, .,, v~...£:. ~.r
~::q ~
l--~-: ..r·
~ ~I 01 I~I
-~' !-: ! \\ "On1ar
bilmediler mi ki, Allah kullannm tevbesini kabul eder ve sadakalan

da ahr."
Ayette Bahsi Ge~enler

-Ya biraz once nazara verilen tevbesi kabul edilen kimselerdir. Bundan
murat kalplerinde tevbelerinin kabul edildiginin ve sadakalanrun nazara
almdtgtrun yerle~mesidir.
-Veya diger insanlan da i<;ine almaktadtr. Murad da, tevbe ve sadakaya
onlan te~vik etmektir.
"Sadakalan Ahr"
Bedelini odemek iizere bir ~ey alan kimsenin kabulii tarzmda, sadakala-
r1 kabul eder, kar~illks1z birakmaz.
~;JI ~IJJI ~ ;&1 0\j "Ve Allah Tevvab - Rahim'dir."

Tevbe edenlerin tevbesini kabul etmek ve onlara liitufta bulunmak, Al-
lahm ~anmdandtr.
105- l p l
J
Jij "De ki: (Yapacagtruzl) yapm."

J
De ki: istediginizi yapm!

~ J 0 J _J/ l, .,,.
0~j1Jlj ~~jj ~ ~I c_S_}C --; ''Yapttklanmz1 Allah gorecek,
Resulii ve mii'minler de."
~iinkii hay1r veya ~er olarak ne yapsaruz, Ona gizli kalmaz.
Allah, sizin amellerinizi kendisi gordiigu gibi, onlara da gizlemez .
.:;:; 0 , ,,,.. .J.
§~~lj 4
; :'JI ~~ Jl 0.J~~ j "Sonra gayb1 da, goriileni de bilen
Allah' a dondiiriileceksiniz."
Oliimle, gayb1 ve ~ehadeti, hem goriilmeyeni hem de goriileni bilen Al-
laha dondiiriileceksiniz.
~F ; !~_5 ~ ~ "0 da size biitiin yapmakta oldugunuz §eyleri

1
haber verecektir."
0 da, yapuklanruzm kaqillgiru vererek size ne yapuklanruz1 tek tek ha-
ber verecek.
248 @ Beyd:M Tefsiri
, ,. ,
106- ~I .;':1,. ~ ~ _? ~.J ~I j "Diger bir ktsm1 da, Allah'm emrine
buaktlmt§lardtr."
Tebiik seferine kattlmay1p geride kalanlardan bir ktsrruyla ilgili hiikiim
ise, Allahm emrine b1raktlrru~tlr.
~~ ~! "Bunlara ya azap eder."

r~:1 c. ~..fa.. ~!J ''Ya da tevbelerini kabul eder."
Eger nifakta 1srar ederlerse onlara azap eder, tevbe ederlerse de tevbe-
lerini kabul eder.
Ayette ''ya §iiyle ya da boyle" denilmesi kullara bakan yoniiyledir.
Ayette her iki durumun da Allahm iradesiyle olduguna bir delil vardtr.
r#- ~ :&lj "Allah, Alim - Hakim'dir."

Allah onlarm hallerini bilir, onlara yapttgt muamelede hikmet sahibidir.
Bunlardan murat Ka'b Bin Malik, Hilal Bin Umeyye ve Miirare Bin
Rabi' dir. Hz. Peygamber ashabma bunlara selam vermemelerini ve onlarla
konu~mamalar1ru emretmi~ti. Bu durumu goriince niyetlerini samimi yap-
ttlar ve durumlanru Allaha havak ettiler, Allah da onlan merhametine maz-
har ktldt.
0 ~ o,... O.J. ~ J ...- ;;i:j ~
~ ::t
107- U-:. 1~w,·1,. ~ · . . ~t\ ~·,.Li, ... ,. \"~<,.I"\,.·\~ I ~I~ JJ\,.
..,.. Y.J ~_r-i ~ .._f-J , .J r- .J .) fl? ,.. .J ~ , .J
~ ~ ~ ~jj ;&1 ~jl>- "Bir de zararh faaliyetlerde bulunmak, kiif-

re yard1m etmek, mii'minler arasma aynhk sokmak i~in ve oteden
beri Allah ve Resfiliine kar§t sava§anla_ra iis olsun diye bir mescit
yapanlar var ya."
Mescid-i D1rar
Sebeb-i Niizfil
Rivayete gore, Amr Bin Avf ogullan Kuba mescidini yapttklarmda Hz.
Peygamberi davet ettiler, Hz. Peygamber de geldi, o mescidde namaz ktl-
dt. Bunun iizerine Ganem Bin Avf ogullari buna haset ettiler. Onlar da bir
mescit bina ettiler. Maksatlart rahib Ebu Amir Sam'dan geldiginde kendi-
lerine imam olmas1ydt. Mescidi bitirdiklerinde Hz. Peygambere vardtlar.
"Biz yagmurlu gecede, kt~ta ihtiyac1 olan, hasta olan kimseler ic;in bir mes-
cid bina ettik. Te~rif edip bir namaz ktlsaruz da, biz de orayi namazgah
edinsek" dediler. Hz. Peygamber, elbisesini giyip onlarla birlikte gitme-
Tevbe Suresi - 137. Ders <fJ 249
ye hazlrlarurken ayet indi. Bunun iizerine Malik Bin Deh~em, Ma'n ibnu
Adiy, Amir Bin Seken ve Vah~i'yi <;agmp "ehli zalim olan ~u mescide gidin,
onu yikm ve yakm" dedi. Onlar da gittiler, denileni yapttlar. Sonra onun ye-
rine bir kilise yaptlch.
"Kiifre yarchm etmek"
Onlar aslmda i<;lerinde kiifrii gizliyorlarch.
"Mii'minler aras1na ayrtltk sokmak"
Kuba mescidinde toplanan mii'minler arasmda boliiciiliik yapmayi dii-
~iiniiyorlarch.
"Oteden beri Allah ve Resfiliine kar~1 sava~anlara iis olsun diye"

Burada kastedilen ~alus, rahib Ebu Amirdir. Uhud giiniinde Rasululla-
ha ~6yle demi~ti: "Seninle sava~an hangi kavim olursa olsun, hen de onlar-
la beraber olup Sana kar~1 sava~acagim." Huneyn sava~ma kadar Hz. Pey-
gamberin kaq1smda sava~tl. Hevazin ile beraber hezimete maruz kahnca,
Sama gitti. Niyeti Rasulullah ile sava~mak i<;in bir ordu te~kil etmek ve bu
hususta Bizans imparatorundan yarchm almakti. Sonra oralarda tek ba~1-
na 6ldii gitti.
Sayle de denildi: Hendek sava~mda ordu topluyordu. Maglubiyet ya~a
runca Sama gitti.
Mescid-i Dirar'la ilgili ~6yle bir rivayet de varchr: Bu mescidi Tebiik se-
ferinden az zaman once yaprm~larch. Hz. Peygamberi oraya davet ettiler.
Sayle buyurdu: "Biz ~imdi sefere <;lkmak iizereyiz. in~allah d6ndiigumiiz-
de orada namaz ktlariz." Dondiigunde teklifi tekrarladtlar. 0 zaman ilgi-
li ayetler nazil oldu.
..,. .-<
~I \t1 \I~j\ ~1 ~j "Bunlar, "Bizim iyilikten ba~ka hi~bir

kasd1m1z yok" diye yemin de ederler."
Yanj, "namaz, zikir ve namaz ktlanlara bir geni~lik gibi iyi niyetlerle biz
bu mescidi in~a ettik" diyecekler.
Ji,
J+ ~ ! rillj "Allah ~ehadet eder ki bunlar ger~ekten ya-

,,,.. ,., ,,.. ciJ J 0
0Y.~l50 ~1
lanc1d1rlar."
..,.
108- l~l ~ ~ ~ "Onda (o mescidde) asla namaz ktlma."
V J,.. ~ .J. ,,. /
J ~I
0 / -' ,,,. O;: /
,. . , r
4.J ,. .... 01 .. ,. I
~
·,.
cJ>" v~ ,..J ~ <..S.r-i c..s-- ~
~ '- ~~ t\ I ;.._ ,. "' I ~
; "ilk iinden
g
temeli takva iizerine kurulan mescit, i~inde namaz ktlmana daha

layikur."
Takva Mescidi
Burada takva iizere kuruldugu bildirilen mescid, Kuba mescididir.
Bunu Hz. Peygamber bicret esnasmda Pazartesinden Cumaya kadar kalch-
gi giinlerde kurmu~tu ve orada namaz ktlnu~tl. Ayette bildirilen takva mes-
cidini Kuba olarak anlamak kissaya daha uygundur.
Bu takva mescidi, ~u rivayete gore ise Mescid-i Nebevidir. Ebu Said,
ayette kastedilen mescidin hangisi oldugunu Hz. Peygambere sorar. Hz.
Peygamber ~oyle cevap verir: 0, kendisinde namaz ktlchgtruz Mescid-i Ne-
bevidir."
..... 0 ..... ..... ,,..
l.J.Jsk;;! 01 0~ J~ ~ ~ "Orada temizlige ~ok dikkat eden ki~iler

varchr."
Orada bulunan kimseler Allahm nzas1ru talep ile giinahlardan ve kotii
hasletlerden tertemiz olmaya <;:ali~1rlar.
Bundan muradm ciiniip iken uyumamak oldugu da soylenmi~tir.
0:~1 ~ ~lj
l,.
"Allah da tertemiz olanlan sever."
Allah onlardan raz1 olur, sevenin sevdigini kurbiyetine mazhar ettigi
gibi, onlan zatlna yakin ktlar.
Denildi ki: Ayet nazil oldugunda Hz. Peygamber, yarunda muhacirler-
den de kimseler oldugu halde yiiriiyerek Kuba mescidine gitti, kap1 6niinde
durdu. Ensar, mescitte oturuyordu. Hz. Peygamber onlara sordu:
-Siz mii'minler misiniz?
Onlar siikut ettiler. Hz. Peygamber tekrar sordu. Bunun iizerine Hz.
Omer ~oyle dedi:
-Onlar mii'minlerdir, ben de onlarla beraberim.
Sonra konu~ma ~oyle devam etti:
-Kazaya raz1 olur musunuz?
-Evet, raz1 oluruz.
-Belaya sabreder misiniz?
-Evet, sabrederiz.
-Bollukta ~iikreder misiniz?
-Evet, ~iikrederiz.
Tevbe Suresi - 13 7. Ders @ 2 51
-Kabenin Rabbine yemin ederim, sizler mii'minlersiniz.

Ardmdan Hz. Peygamber oturdu, ~oyle dedi:
-Ey Ensar toplulugu! Allahu Teala sizi medhetti. Abdest altrken ve tu-
valette ne yapars1ruz?
-Ya Rasulallah, tuvaletten sonra ii~ ta~la temizleniriz. Ardmda da su kul-
lanmz.
Bunun iizerine Hz. Peygamber "Orada temizlige ~ok dikkat eden
ki§iler varchr" mealindeki ayeti onlara okudu.
109-~8 / '"l ~ / ., J:;>"
... - . 01-- •. / Ji1 ~ ,!~ \;._ ~8 / '"l ~ --~1
... ~ 0-4 \ <' y-P ~.J / ~ '-5.)A-' ~ ... ~ ~
,f
r~k ~~ ~ ~ .)~t_; ./-~ ~--*" Llj ~ "Binas1ru takva ve O'nun nza-

s1ru kazanmak temeli iizerine kuran kimse mi daha hayirhchr, yoksa
binas1ru ~okmeye yiiz tutmu§ bir yann kenanna kurup, onunla bir-
likte kendisi de cehennem ate§ine yuvarlanan kimse mi?"
Dinin binas1ru, saglam bir temel hiikmiinde takva ve Allahm nzas1ru ta-
~ep iizerine kuranla, en zayif bir temel iizerine kuran kimse bir midir?
Ayette bir temsil vardtr. Dinlerini takva iizere bina edenlerle battl iizere
bina edenler mukayeseli bir ~ekilde anlattlmaktadtr. Takva iizere bina eden-
lerin temeli gayet saglamdtr, yiktlmaktan uzakttr. Bartl iizere bina eden-
ler ise, u~urum kenannda en gev~ek bir temelle bina yapmaya kalkt~anlara
benzer. U ~urum kenar1 kaymakta ve iizerindeki binayla beraber ate~e dog-
ru yuvarlanmaktadtr. i~te, kafirlerin hayatl boyledir, adeta an be an ate~e
dogru yuvarlanmaktadtrlar.
r
~U:J1 __µj1 '-5~ \/ :&1j "Allah, zalimler toplulugunu dogru yola
erdirmez."
Allah zalim kavmi salah ve necah bulacaklan ~eye hidayet etmez.
iJ' JJ ;:Ii ,,,..,... 0 ,....4.. JJ ~ ~ J J ....
110- ~_,_l; ~ 01 ~1 ~_,_l;, ~ ~~ \~ '-5+JI ~~ JI~ ~ ''Yapttk-

Ian bu bina, (oliip de) kalpleri par~alaruncaya kadar, kalplerinde bir
§iiphe olarak kalacakttr."
Onlann bu binas1, onlarm ~ek i~inde olmalanna ve nifaklanrun artma-
sma sebep olmaktadtr. <;iinkii onlardaki ~ek ve nifak onlar1 bu binayi tesi-
se sevk etmi~tir. Hz. Peygamber bunu yiktnca, kalplerindeki nifak daha da
kok saldt, kalplerinden izi silinmeyecek bir hale geldi.
"Kalpleri Par~alamncaya Kadar"

Ta kalplerinde hic;bir idrak ve his kalmaymcaya kadar devam eder. 10
Kalplerinin param parc;a olmasmdan murat, onlarm oldiiriilmesi veya
kabirdeki ve cehennem ate~indeki durumlar1 da olabilir.
~u mana da verildi: Pi~manhk ve iiziintii ile tevbe edip donerlerse, o
zaman o kalpler ~iiphelerden kurtulur, itminana kavu~ur.
t.
r# ~ :&lj "Allah, Alim'dir - Hakim'dir."
1
Allah onlarm niyetlerini bilir, binalarmm yikimiyla ilgili verdigi emirde

hikmet sahibidir.
10 Kalp, idrak ve hissin merkezidir. Ancak, batll sistem is;inde yer alan kimseler,
sonunda idrak ve hislerini devre di~1 b1raklr bir hale gelirler. Bunun sonunda kalp-
leri miihiirlenir, o kalplere iman girmez.
138. DERS
Tebiik Seferi - 9
~ /. ~ ~
HJ 0~ ~lylj ~I ~r-JI ~ ~~I Jlll 0! "~iiphesiz

0 .... .... .... ,, J 0.... 0 0 Gi
111- ~I
Allah, mii'minlerden canlanru ve mallanru, cennet kat§thgmda sa-
tm ald1."
Ayet, mii'minlerin can ve mallanru Allah yolunda feda etmelerine mu-
kabil, Allahu Tefilarun onlan cennetle miikafatlandirmas1ru anlatan bir
temsildir.
~ ,.. J /
~I~~ 0~~ "Onlar Allah yolunda sava§trlar."

-- l
.... J 0 ,.. J 0 ....
0_,.i::~j 0}!;;:; "Oldiiriirler ve oldiiriiliirler."

Ayetin bu kism1, onlara nic;in boyle bir bedel odendigini beyan eder.
J' l JO o 0 ,.,, ~ / ~
~lyaJlj ~)Jlj ~~jEJI ~ La>- ~C. I~ j "Allah, bunu Tevrat'ta,
-- l
incil'de ve Kur'an'da kesin olarak va'detmi§tir."

Bu iki kitapta da, Kur' anda oldugu gibi boyle bir vaat bulunmaktadir.
~I ~ ~~ J jl 0Aj "Ahdine Allah'tan daha iyi vefa gosteren kim-

dir?"
J' a; J ....
~ ~L
1; 1
, l'".lJI
".i..;:r,
! <.~~.
r~
\.J~:.
~
\j "0 halde yapmt§ oldug"unuz bu ah§-
0
::
0
,
veti§ten dolayt sevinin."
Boyle bir miijdeye ne kadar sevinebilirseniz sevinin, c;iinkii Allah bu va-
adiyle talep edilen ~eylerin en biiyiiklerini size vacip kildi.
0 J .... 0 / '
~I jjAJI ~ ~~j "i§te biiyiik kurtulu§ budur."
112- ZJ At:Jl "(Bunlar), tevbe edenler."
Biraz once mii'minlerden soz edilmi~ti. Burada da onlarm vas1flan an-

lattlmaktachr.
Veya "Tevbe edenler" ifadesi miib'teda olup bunun haberi "her ne
kadar cihad etmeseler de cennet ehlindendirler" ~eklinde olabilir. Nitekim
ba~ka bir ayette "Mii'minlerden -oziir sahipleri miistesna- oturanlarla
Allah yolunda mallanyla ve canlar1yla cihad edenler C§it olamazlar.
Allah, mallanyla ve canlanyla cihad edenleri, derece itibariyle, otu-
ranlardan iistiin ktld1. (Bununla beraber 0,) hepsine de en giizel olaru

(cenneti) va'detmi~tir" (Nisa, 95) denilmi~tir.
Veya "Tevbe edenler" ifadesinin haberi, kendisinden sonra gelenler
olabilir. Yani, "gerc;ek olarak kiifiirden tevbe edenler, ~u vas1flan cem eden
kimselerdir."
,,, J 0 •
0..J~WI "lbadet edenler."
Yani, dini s1rf Allah ic;in ya~ay1p ibadet edenler.

,, J 0
0.,J~~I "Hamdedenler."
O'nun nimetlerine hamdedenler
~ ~L.!.H "Saihun (Allah yolunda seyahat edenler.)"

Saihun'clan murat oruc; tutanlardir. Hz. Peygamber ~oyle buyurur:
"Ummetimin seyahati, oruc;tur." Orucun seyahate benzetilmesi, her ikisi-
nin de ~ehevi ~eylere mani olmasmdandir.
Veya orucun nefisle ilgili bir idman olmasmdandir. Bu idmanla, miilk ve
melekutun gizliliklerine muttali olunur.
Veya bundan murat, cihad ve ilim ic;in yolculuk yapanlardir.
~~ljl "Riiku' edenler."

~..J~L!JI "Secde edenler."
0 ,., ,,,, 0,,,,,. 10
µ
,,
1 ~ 0~81j ~..Jµ~ 0..J~ '11 "iyiligi emredip kotiiliikten ah-
/ /
koyanlar."
iman ve taati emreden, ~irk ve giinahlardan nehyedenler.
...!'.
~I ~..J~ ~~l>Jlj ''Ve Allah'm koydugu smtrlan hakktyla koru-

yanlardtr."
Daha one~ bir kls1m faziletli durumlar tafsilen ifade edilmi~ti, bununla
da hepsi icmal edildi.
~oyle
de denildi: Bunda, saytlan vas1flarm yedinci ile bittigini bildirmek
vardir. \:iinkii yedi tam bir say1dir, sekizinci ise atif ile ba~ka bir say1mm
ba~lamas1dir. Bundan dolay1 bu vav harfine ''vav-i semaniye" denilir.
~;.JI ~j "Mii'minleri miijdele!"

Bu faziletlerle mevsuf olan ehl-i imaru miijdele!
Ayette "onlan" demek yerine "mii'minleri" demesi onlan bu ozellik-

lere sevkeden ~eyin imanlan olduguna, aynca kamil mii'minde bu ozellik-
lerin bulunmas1 gerektigine tenbih i<;indir.
Kendisiyle miijdelenen cennetin burada ifade edilmeyi~i, tazim i<;indir.
Sanki ~oyle denilmi~tir: "Onlan fehimlerin ihata edemeyecegi ve kelam ka-
hplarma s1gmayacak kadar biiyiik olan ~eyle miijdele!"
J jJ. .,a_,,. ,... Q o o o"' ,,,,,,_,,, i:i:i GI , ,. ,,,.
113- ~f ~.)
I
0
.. ' I Iy 'lS 0
y.) i,f:( ~
' ,. -; < :. ~ I I I.)~ 01 I.J-4 -; ..ui.),. ~
. "I 0-!.1
J •• :: "' ~" 0 lS l4
0
,.
~I ~~l ~l ~ ~ l4 ~ ~ "Peygambere ve mii'minlere,

-yaktnlan da olsalar- cehennem ehli olduklar1 a~tk~a kendilerine
belli olduktan sonra, mii§rikler i~in magfiret dilemeleri uygun de-
gildir."
Sebeb-i Niizfil
Rivayete g6re Hz. Peygamber, amcas1 Ebu Talib vefat ederken "Allah
katmda senin lehinde ~ehadette bulunacagim bir ~ey soyle" dedi, ama Ebu
Talip boyle bir ~eyi soylemedi. Hz. Peygamberin "nehyolunmadigim sii-
rece senin i<;in istigfarda bulunacagim" demesi iizerine bu ayet nazil oldu.
Onlarm kiifiir iizere oldiigu belli oldugunda, kendileri i<;in istigfarda bu-
lunulmaz.
Ayette, onlardan hayatta olanlara istigfarm caiz olduguna bir delil var-
dir. <:;iinkii bunda imana muvaffak olmalanru talep etmek soz konusudur.
"Hz. ibrahimin babasma istigfar1yla bu ayet arasmda bir <_;:eli~ki yok
mu?" meselesine de temas edilerek ~oyle denildi:
c ~
.. ,. lj;jj;.,..) o~
114- m1 ~
"' __ y if'
0
,. ,. \f ,.1,....
4,...,':;
I
,.
~f.,..)
.- 1·,.I
I
0
1 JI~ ..,. :.1 ~LS' l4,..) "ibrahim'in,
babast i~in af dilemesi, sadece ona verdigi bir soz yiiziindendi."
Hz. ibrahim, babasma "Senin i~in magfiret dileyecegim." (Miimtehi-
ne, 4) demi~ti. Yani, "imana muvaffak olman ic;in bagi~lanmaru isteyecegim.
<:;iinkii iman, oncesine ait giinahlan keser atar."
~ l~ ~ jJj, ~l tJ ~ Iill "Onun bir Allah dii§mam oldugu ken-

disine a~1k~a belli olunca, ondan uzakla§tt."
Bunun Hz. ihrahime tebeyyiin etmesi,
-Babas1run kiifiir iizere olmesi,
-Veya Allah tarafmdan "O iman etmeyecek!" ~eklinde bir vahiy gelme-
siyle olabilir.
Hz. ibrahim bunu anlaymca, istigfara son verdi.
~ ~lj\r" ~ J.! ~! "~iiphesiz 1brahim, ~ok i~li, ~ok halim bir ki§iy-
di."
<:;okc;a ah eden biri idi. Bundan murat, Hz. ibrahim'in ileri derecede
merhameti ve rikkat-i kalbidir.
0, halimdir, belalara sabreder.
Ayet, babasmm kaba tavrma ragmen, Hz. ibrahimi istigfara sevkeden
durumu anlatmaktadir.
115- t ~ L4
..T--..
! ~1 ~ ""'_. . l;.. \"~~
~ ~ Ui. "~
11/ J;.;• l;..T~ ~
l :.._.,~I ~\5 LlJ" "Bir kav-
mi hidayete erdirdikten sonra, nelerden sakmacaklanm kendilerine
iyice a~1klamad1k~a Allahm onlart dalalete dii§iirmesi soz konusu
degildir."
Allah hic;bir kavmi, sakmmalart gereken ~eylerin tehlikesini beyan etme-
dikc;e, islama hidayetten sonra yoldan c;1karnu~ degildir.
Sanki bunda, Hz. Peygamberin heniiz yasak gelmeden amcasma veya
onceki mii~riklere sozii hakkmda mazur oldugunu beyan vardir.
Denildi ki: Ayet, bir zamanlar klblenin Mescid-i Aksa olmas1, ic;kinin
haram sayllmamas1 gibi durumlarla alakalidir. Bunlara gare dini ya~ayanlar,
sonradan degi~en hiikiimlerden sorumlu degillerdir.
Ayette, haramlan bilmeyenlerin miikellef olmadiklanna bir delil vardir.
.... lll J l, o;;i
~ J ~ ~ iil I 0 ! "~iiphesiz Allah, her §eyi hakktyla bilendir."

/ " .J 0 ,.. l. ~
116- r.i'.)':ilj s-il~I ~ l\ iill 0! "~iiphesiz goklerin ve yerin hii-

kiimranhg1 Allah'mdir."
..,.
~J--
.. , ...
. _;.J "0 ' diriltir ve oldiiriir."
"-> ..
'i
-{~ ~ \1 j ~j ~ ~I ~ J~ ~ ~ L4 j "Sizin i~in Allah'tan ba§ka ne bir
dost vardtr, ne de bir yard1mc1."
Allahu Teala onlar1, velev yaklnlart da olsa mii~riklere istigfardan men
etti. Bu da onlardan biitiin biitiin bed olmayi tazammun eder. Ardindan
ac;1kladi ki, Allah her mevcudun sahibidir, onun i~ini goriir, ona hakimdir.
Onlara velayet ve yardim ancak Allahtan gelir. Onlar bunu bilsinler ve her
~eyleriyle O'na yonelsinler, Onun di~mdakilerden teberri etsinler, ta ki yap-
tiklarmda ve terk ettiklerinde O'ndan ba~ka maksatlan olmasm. Allah ic;in
i~lesinler, Allah ic;in terk etsinler.
117- .Jw,J~\j ,,,.

c):_.r.-~lj ~I
l ,,,, ,.,,.,,..,
> :&1 ~0 .W "Andolsun Allah; Pey-
gamber, Muhacirler ve Ensann tevbelerini kabul etmi~tir."
Allah.in Hz. Peygamberin tevbesini kabulii ~u cihetlerden olabilir:
-Miinafiklarm sefere kattlmama hususunda izin istemeleri iizerine Hz.
Peygamber izin vermi~ti.
-Veya O'nun giinahla alakas1 olmadigt boyle ifade edildi. Benzeri bir du-
rumu "Ta ki Allah, senin ge~mi~ ve gelecek giinahlarmt bagt~lasm."
(Fetih, 2) ayetinde goriiriiz.
-Bunda, tevbeye bir sevk vardir. Yani, tevbeye ihtiyac1 olmayan kimse
yoktur.
Hatta Hz. Peygamber, Muhacirler ve Ensar bile tevbeye muhta<_;:tirlar.
Cenab-1 Hak ~oyle buyurur:
"Ey mii'minler! Hep birden Allah'a tevbe edin." (Nur, 31)
<:;iinkii herkes i<_;:in belli bir makam vardir, o makama yaki~mayan bir
tavn oldugunda, bu nakis durumdan kurtulup o makama yiikselmek bir
tevbedir.
-Hz. Peygamber, Muhacir ve Ensar i<_;:in tevbeden bahsedilmesi, tevbe-
nin Cenab-1 Hakkin se<_;:kin kullarmdan nebiler ve salihlerin makaffil oldu-
gunu ortaya koyarak faziletini izhar eder.
~_r:JJI ~L:, ~ ~~I c):~I "(0 Muhacirler ve Ensar) zor saatte pey-
gambere tabi oldular."
"Zor saat" onlarm Tebiik seferindeki halleridir. On ki~i sirayla bir deve-
ye biniyordu. Hatta iki ki~i biraz su ile bir hurmayi ikiye taksim ediyorlardi.
0 ,,,,. J J J ,,,..
r~
"" . . . J:}
~ ,
~ _yli \.......:'
~~ , ~L5 l4 ~ ~ "(Arna) i~lerinden bir ktsrmrun
kalpleri az kalsm kayacak gibi olmu~tu."
Neredeyse onlardan bir firkarun kalpleri iman iizere sebat veya Peygam-
bere tabi olma hususunda kayacak gibi oldu .
._,.
~ ~l;
,. ,.
p "Ardmdan onlann tevbelerini kabul etti."

J
Allah.in onlarm tevbesini kabul ettiginin tekrar bildirilmesi te'kid i<_;:in-

dir ve ni<_;:in kabul ettiginin de bir a<_;:1klamas1dir. Yani, onlan o kaq11a~tikla
n zorluklar sebebiyle affetmi~tir.
~!l t:;i
~j Jjj ~ 4.;1"~iiphesiz0, onlara Rauf - Rahlm'dir (yok ~efkatli

ve yok merhametlidir)."
v Jiii J Gi ,....l ~ ,,,..
118-1_# 0:+JI ~I~ j "Sava§tan geri kalan ii~ ki§inin de tevbe-

lerini kabul etti."
Allah, Ka'b Bin Malik, Hilal Bin 0 meyye ve Miirare Bin Rabi'i de af-
fetmi~tir.
Bunlar seferden geri kalnu~lardi.
Veya bunlann hiikmii geriye biraktldi. ~iinkii bunlar, haklarmda ilahl

hiikiim tehir edilen "miirciundurlar."
l:. :.:...) ~ J;.J\rl l~"t:lc ~t_.;; 111 J>. ''Yeryiizii biitiin geni§ligine
ragmen onlara dar gelmi§ti."
Ayet, onlann ne yapacaklarln1 bilememe ~a~km.hgiru ya~adig1ru anlatan
bir meseldir. Yeryiizii yok geni~ti, ama insanlar onlarla ili~kilerini biisbii-
tiin kesmi~lerdi.
pi ~ ~W j
Jo' ,.... , ,
''Vicdanlan da kendilerini s1kt1k~a stkmt§tt."

Kalpleri, a~m yalruz.hk ve gamla dolu idi, o kalplere bir iinsiyet ve sii-
rur girmiyordu.
if .... ~ l. ,. . 0 ..... () ,.,. J.."""'
~1 '::Jl '1l1 ~ ~ '::J 01 1_,!J;j "Allah'tan, yine O'na s1gmmaktan ba§-

ka ~are olmad1g1m anlamt§lard1."
Onun magfiretini istemekten ba~ka Allahm gadabmdan bir s1g111ak ol-
madigiru bildiler.
<f
l_Y.__8 rf:lc ~lj ~ "Sonra donsiinler diye, onlann tevbelerini kabul

etti."
Sonra onlan tevbeye muvaffak ktldi.
Veya tevbelerinin kabulii hakkmda ayet indirdi, ta ki tevbe edenler ziim-
resinden saytls1nlar.
Veya, tekrar tekrar onlara kabul ve rahmetle dondii, ta ki tevbeleri iize-
re istikametle devam etsinler.
t ' ~
~ j.ll ~11.H ~ ~I 01 "~iiphesiz Allah, Tevvab - Rahim'dir."
Allah, tevbe eden iyin bir giinde yiiz defa donse de, yine de tevbesini
kabul eder. Rahimdir, nimetleriyle ona liitufta bulunur.
139. DERS
Tebiik Seferi - 10
Ji, J" J l .:;:, .....
119- 4U\ l__,A;I l_,:.41 ~+JI ~\ 'q' "Ey iman edenler! Allah'tan korkun."
Raz1 olmadigt hususlarda Allaha kar~1 gelmekten sakmm."
~~WJI C3 1)}j ''Ve sadddarla beraber olun."
imanlarmda ve ahitlerinde veya niyet, soz ve amel olarak Allahln dinin-

de dosdogru olan sadiklarla beraber olun.
"'""' O' / 0 ,,,.. 0 / ,,,,,, ,,,.
~20- ~~J ~ \~ 01 ~1~:11 ~HJ_;>- [,.4j ~~\cf \I/ 0\Sl.4

'1i I "Medine halkt ve onlann ~evresinde bulunan bedevilere, Allah
Resfiliinden geri kalmalan uygun degildir."
"Allah Resftliinden geri kalmalan uygun degildir" ifadesi, "geri
kalmas1nlar!" anlammda gayet belagath bir sakmdirmadir.
J'
o,... .Jo' ,,,.. ,...
~~~~\fa.~ :lj "Onun katlandtgt zahmetlere kendileri-

nin katlanmaya yana§mamalar1 da (uygun degildir)."
Ve Hz. Peygamberin kendini sakmdirmadigi ~eyden kendilerini sakm-
dirmalari, tehlikeli durumlara gogus gerdigi durumda geri durmalari uy-
gun degildir.
Rivayete gore Ebu Hayseme bahc;esine girdi, kendisinin giizel bir haru-
rm vardi. Harurm golgeye has1r serdi, kocasma hurma ve soguk su verdi.
Ebu Hayseme ~oyle bir baktl ve "koyu bir golge, lezzetli bir hurma, soguk
bir su ve giizel bir kadin! Peygamber ise klzgm giine~ altinda ve c;ol riizgar-
larina maruz durumda .. Vallahi bu hal hayra alamet degil" dedi. Ardindan
ayaga kalkti, devesine bindi, kilic1ru ve mizragiru aldi.
Sonra riizgar gibi siiratle yola koyuldu. Hz. Peygamber, bak1~1ru yola yo-
neltmi~ti,deve iistiinde gelen biri oldugunu goriince "Ebu Hayseme olay-
di" buyurdu. Gelenin o oldugunu goriince c;ok sevindi, onun ic;in istigfar-
da bulundu.
.... .!l ,,,.. ,,,. lt .,.. 0 / ,,,.. / .,.. ,,,,.. / ~,,.. / l
0~-t--:
~
\f'-' 401 I<. .
- u:-:- r.5, ~ :}/ ~
-' . \1'-' W; r-+...
;'' ~:},.
0
~
'·L. ~~
/
of J
.,.. " ~ .....
,,.. J .....
l J. / ,,,.. "J J. ..... ~ 0
:,.\L_.;, I:: C.. ~ ~ ~ \ i.::....::.5 \[\ ~ '"~ ~ 0. ll::.J \f / 'Ll.S:J\ ~ \!1, u

c: u- 1; ~ • , , .. ~ ~ y .. -'.) .. ,.. /y
"<;iinkii onlann, Allah yolunda ~ektikleri susuzluk, yorgunluk, a~-
hk, kafirleri ofkelendirmek iizere bir yere ad1m atmalan ve dii~mana

kar~1 herhangi bir ba~ar1 kazanmalan gibi hi~bir olay yoktur ki kar-
~thgmda kendilerine salih bir amel yaztlm.1~ olmasm."
Yani, boyle bir sefere c;1k1~ elbette iicretsiz degildir. Bu yolda kaqtla-
~acaklan susuzluk, yorgunluk, ac;hk ve dii~man diyanru c;ignemek, onlan
6ldiirmek, esir almak, ganimete ula~mak gibi durumlar, kendilerine hep
sevap kazandiracaktir.
'i 0 / ,... l ~
~I ..:;.-I 6 f'! ':1 iii I 01 "~iiphesiz Allah, iyilik yapanlann

miikafat1ru zayi etmez."
Allah, iyi i~ler yapanlan bu iyilikleriyle miikafatlandirir.
Ayet, onlann bu ugurda c;ektiklerinin nic;in yaztlacagiru bildirir ve ciha-
din da bir iyilik olduguna tenbihte bulunur.
Cihadin iyilik olmas1 hem kafirler, hem de mii'minler ic;indir.
Kafirler ic;in iyilik olmas1, mecnun birini tedavi eden kimsenin ona vur-
dugu darbelerin ashnda mecnunun lehine olmas1 kabilindendir, onla,r1
kemale erdirmeye c;ah~maktir.
Mii'minler ic;in iyilik olmas1 ise, onlan kafirlerin hakimiyetinden ve isti-
lasmdan kurtarmas1dir.
.... J. c;; ,,,. ,,,. 0 .... ~ ,.. ,... ~ ~,,,,,,,,,.. .... J ,,,.
121- ~J ~
• _, ':11_, u~1--
.. ,,.J 0.!.L~-:
~
':l".J o"_r.:;-'< ':1".J o"~
·- ~ 0~
.. ·:; ':1".J
\
/ J. _, , . ,. .... ~
0M ly\5 L4 ~I ~I ~.,f.4 "Allah yolunda kii~iik, biiyiik bir

harcama yapmazlar ve bir vadiyi katetmezler ki, yapttklanrun daha
giizeliyle Allah'm kendilerini miikafatlandirmas1 i~in hesaplarma
yaztlm.1~ olmas1n."
Allah onlan yaptiklan amellerin en giizeliyle veya amellerinin kar~iligi

nm en giizeliyle miikafatlandiracaktir.
~~--- 0 ,,.. J 0 ........
122- ~\5 13_;.~·:J 0~jJJI 0\5 L4 j "Bununla beraber mii'minlerin hep-

sinin birden sefere kattlmalan uygun degildir."
Toptan geri kalmalan uygun olmadigi gibi, toptan sava~a veya ilim seya-
hatine c;1kmalan da uygun degildir.
<";iinkii bu tarz bir durum, gec;imlerinin dengesini alt iist eder.
I~\, r+4 .:: I J B
• J , ,>9 - · lH c.5· I~~~::--\.., ·~lb
.Jj, ..,,.J ~ \ , ~· J: ~<' ~•• J5"'J ~
~ jAJ
,-:-: ~~Ii
_,_...,
r-t-:11 Ifo. _) "Oyle;se onlarm her kesiminden bir g;up da, din ko-
nusunda koklii bilgi sahibi olmak ve dondiikleri zaman kavimlerini

uyarmak i~in sefere ~tksa."
~
0J)~
,,,.
H-W "Ola ki salamrlar."

Gi ....
Ke~ke
kabile ve bir belde halkl gibi her biiyiik topluluktan az bir cema-
at, fiklhta derinle~mek is:in yola s:1ksa, bunun s:ilesini s:ekse.
Bunlann s:ah~ma gayesi ve ilim ogrenmekten maksadi, kavimlerini iqad
ve onlan uyarmak olsun.
Ayette bunun zikredilmesi ehemmiyetine binaendir. Bunda, ilim ogren-
mek ve uyanda bulunmanm farz-1 kifaye gorevlerden olduguna bir delil
vardir.
Aynca ~unu gosterir: ilim ogrenmekten maksat dini dogru ya~amak,
ba~kalarmm da dogru ya~amasma yardimc1 olmaktir. Yoksa bunu insanla-
ra iistten bakmak veya diinyev1 geni~ imkanlara kavu~makta kullanmak uy-
gun degildir.
Ayetin ~oyle bir manasma da dikkat s:ekildi: Seferden geri kalanlan ~id
detle klnayan ayet nazil olunca, mii'minler toptan sefere s:1kmaya ko~u~tu
lar, ilimle me~guliyetten kesildiler. Bunun iizerine bu ayetle her gruptan bir
taifenin cihada gitmesi, digerlerinin de ilimle me~guliyet is:in geride kalma-
s1 uygun goriildii. Ta ki en biiyiik cihad olan ilimle me~guliyet kesintiye ma-
ruz kalmasm. <:;iinkii, delil getirerek miicadele etmek bir astldir, peygam-
berler bunun is:in gonderilmi~tir. Sefere gidenler ilimle me~guliyetten geri
kaldiklanndan, dondiiklerinde bunu telafi edebilmeleri is:in ilimle me~gul
zatlardan istifadeleri uygun olmaktadir.
123- -dLlSj\ ~ ~.,,.4 ~~\ l~Li !fa\ ~~\ ~\ ~ "Ey iman edenler!
Kafirlerden (oncelikle) yalammzda olanlarla sava~tn."
Bununla, en yaklnlannda olan kafirlerle sava~malar1 emredildi. Nitekim
Hz. Peygambere de "en yalanlanm uyarmas1" emredilmi~ti. 11 <:;iinkii en
yakin olanlar ~efkate ve durumlanru diizeltmeye daha lay1ktirlar.
Denildi ki, bundan murad Medine s:evresindeki Kurayza, N adlr ve Hay-
ber Yahudileridir.
Aynca Rumlar oldugu soylendi. <:;iinkii onlar Sam'da ya~1yorlardi ve
~am da Medineye yakln idi.
'-f. . . 0 J ,. 0
~ ~ IJ.i;4j "Onlar sizde bir sertlik bulsunlar."
11 Bkz. Suara, 214.

Onlar sizde bir ~iddet ve sava~a kaq1 sab1r bulsunlar.
&. ~~di f ;&1 ~\ \falj "Bilin ki, Allah miittakilerle beraberdir."

Koruyarak ve yardim ederek Allah onlarla beraberdir.
~ . o ,,, J ... J J ,.... .,,. ' oJ ,,.
124- L.;~\ f~ ~;lj ~I J~ (_; ~ o_)y ~ ..j1L41~1J "Herhangi

bir sure indirildiginde, i~lerinden baz1s1 (alayh bir ~ekilde) "Bu hangi-
nizin imamm arttrdt?" der."
Burada medar-1 bahs olanlar miinafiklardir. Bunlar inkar ve istihza ile
"bu sure hanginizin imaruru artlrdi?" derler.
G~\ ~;1) l}.4l ~~I L.:Ll "1man etmi§i olanlara gelince, bu onlann
iman1n1 arttrmt§tlt."
Ehl-i iman, yeni sure ile yeni ~eyler ogrenirler, buna inanarak ve surenin
muhtevas1ru dii~iiniip anlayarak imanlanru artlnrlar.
0.J_). : ::: •~ ~ j "Onlar bununla sevinirler."
Yeni bir surenin inmesi onlan sevince garkeder. <:;unkii o, kemallerini

artlrmaya ve derecelerini yiikseltmeye bir sebeptir.
' 0 ,,., .,,. JJ Gi ....
125- ~ ~ J! ~~ ~;\) ~J-4 HiP ~~~I l:lj "Kalblerinde

bir hastahk olanlara gelince, onlann da murdarhklanna (kiifiirlerine)
murdarhk (kiifiir) katmt§tlt."
Kalplerinde maraz olanlar ise, oncekileri inkara ilave olarak bunu da in-
kar etmeleriyle murdarhklar1ru artinrlar.
0_,1L5 ~j 1)\..4j ''Ve onlar kaftr olarak oliip gitmi§lerdir."

Bu durum kendilerinde iyice muhkemle~ir, bu hfil iizere oliirler.
....
126- ~j.4 jl oj.4 v~

/ ~
J5' ~ 0_,..::.;1 ~I 0jfl ':Jjl "Gormiiyorlar rm ki,

~ .J ..... J 0 "....... / / ......
onlar her ytl bir veya iki kere belaya ~arptmhp imtihan ediliyorlar."
G0rmiiyorlar rru, onlar her ytl birkas: kere s:e~itli belalarla, veya Hz. Pey-
gamberle sava~makla imtihan ediliyorlar ve bunda ortaya c;1kan delilleri
gozleriyle goriiyorlar.
f
,,,. i:il Gi ... ... ,,., J
0_, :;S~ ~ ':J j 0 }._fa.,':J "Sonra ne tevbe ederler, ne de ibret ahr-

lar."
Arna bu ayetleri gormelerine ragmen yine de bu hallerine son vermiyor-

lar, nifaklanndan tevbe etmiyorlar, ibret alnuyorlar.
127- ;;;:. ..l>-1
.,.
J
t' .,
,,,.
I ~· · ~
~
!•• ,,
~ r~~ U- ~
J
~<:'.,--
V
o
I~
...r
JI--
l
;J
J. ,,,..
;,:.~ --t:.:~
,. _,.
o".J~J
"' oJ
~··\ t;-\~\"
""
J •
I~ __r,a.;I "Bir sure indirildi mi, "Sizi goren var nu?" diye birbirlerine
goz ederler, sonra da stv1~1p giderler."

Bir sure indiginde, bunu inkar ederek ve bununla alay ederek veya onda
kendi ayiplan zikredildiginden ofke ile dolu bir ~ekilde birbirlerine bakt-
yorlar.
Peygamberin yarundan kalktigiruzda "Sizi goren var riu?" diyorlar.
I<imse gormemi~se kalktp gidiyorlar, goren olmu~sa rezil olmak korkusuy-
la mecburen oturuyorlar, sonra kalktp gidiyorlar.
til..... J, ...
fj! ~~ ~__,JJ ~I J? "Anlamayan bir toplum olmala-
/ / 0 ..... / J J
0~~
nndan dolayt, Allah onlann kalplerini ~evirdi."
"Allah onlann kalplerini ~evirdi"
Bu ibare, hem onlarm durumunu ihbar, hem de onlara bir beddua ola-
bilir.
Birinciye gore mana "Allah onlann kalplerini c;evirdi."
ikinciye gore ise "Allah onlann kalplerini c;evirsin" ~eklindedir.
"Anlamayan bir toplum olmalanndan dolayt"
Bunun sebebi, onlarm fehimlerinin kotii olmas1 veya dii~iinmeyi~leridir.
f5 ~ ~ lQJ "Andolsun, size kendi i~inizden bir

J J 0..... 'J,i J 0 ,,..,,
128- ~I ~ J~)
peygamber geldi."
Cinsinizden, sizin gibi Arab bir Peygamber size geldi.
Ayet "enfesikiim" ~eklinde de okunmu~tur. Yani, "en ~erefliniz size
peygamber olarak geldi."
.!.
: ~:c ~ ~ _1f "Sizin s1kmttya dii~meniz ona ~ok agir ge1ir."

1
Sizin naho~ ~eylere maruz kalmaruz Ona ag1r gelir.
~ ~..f "0, size ~ok dii~kiindiir."

0, sizin iman etmenize, durumunuzun iyi olmasma son derece arzulu-
dur.
.. .!l •
~j Jjj ~~~ "Mii'minlere kar§t ~ok §efkatli ve ~ok merha-

metlidir."
Hem size, hem de diger biitiin ehl-i imana rauf - rahlmdir.
Ayetteki Rauf, kuvvetli rahmet sahibi anlammdachr. Rahim kelimesine
gore daha ziyade bir ~efkat ifade etmesine ragmen, once bu ismin gelmesi,
ayet sonlanna uygunluk iyindir.
129- ~\ ~ ~ 1_,}j5 ~µ"Eger yiiz ~evirirlerse de ki: Allah bana

yeter."
Sayet sana imandan yiiz ~evirirlerse, "Allah bana kafidir" de.
<";iinkii 0, onlarm verecegi zarara kaq1 Sana yeter ve onlara kaq1 sana
yarchm eder.
~ ~i Ji ':J "O'ndan ba§ka hi~bir ilah yoktur."

Bu ifade, iisttekine delil gibidir.
,. 0 ~ .... ....
~y ~ "Ben ancak O'na tevekkiil ettim."
Ondan ba~kasmdan bir ~ey beklemiyor ve korkmuyorum.
~I ~y;jl ~j ~j "0, yiice Ar§':m sahibidir."

Ar§, kendisinden hiikiimlerin ve mukadderatm nazil oldugu makamchr.
Obey Bin Ka'b ~oyle der:
"Bu iki ayet, en son nazil olan ayetlerdir."
"Tevbe ve ihlas suresi ch~mda Kur'an bana ayet ayet, harf harf nazil
oldu. Ancak bu ikisi yetmi~ bin saf melekle beraber bana indirildi."
Dogrusunu en iyi Allah bilir.
I
YUNUS S0RESi
Yunus Suresi Mekki surelerdendir.

Yiiz dokuz ayettir.
140. DERS
Mii'minler ve Kafirler
..;_
1- y I "Elif, Lam, Ra."
0 0 J. l .... 0
~I y~I u~I ~ "i~te bunlar o hikmetli kitabm ayetleridir."
"i~te bunlar" ifadesi surenin veya Kur' arun tazammun ettigi ayetlere
i~arettir. Kitaptan murat, bu sure veya Kur' andir.
Bu kitabm "Hakim" olmast, kendisinde bulunan hiikiimler ve hikmet-
ler yoniindendir.
Veya "muhkem" anlammda olabilir. Yani, onun ayetleri muhkemdir,
onlarda neshedilen bir ~ey yoktur.
~---- ~ J "I 8- ~
1
-: JJI
2- ~ ,
l
~.)
,,,..
d "tJ\ .) ,,
....
jjl 01 \· "' " I.!.."
U+
~
.) .. .)101
0
·. iJ tLJ" 0l51
lfal "i~lerinden birine "insanlan uyar ve iman edenleri miijdele"
diye vahiy gondermemiz insanlara tuhaf mt geldi?"
Bu, istifham-1 inkaridir. 1
Onlar ~oyle diyorlardi: "Hayret, Allah insanlara Ebu Talibin yetiminden
ba~ka gonderecek bir els:i bulamadi rm?"
Boyle demeleri diinya i~lerinde ktt aktllt ve ktsa nazarh olmalanndan, va-
hiy ve niibiivvetin hakikatini bilmemelerinden idi. Kaldi ki Hz. Peygambe-
rin (asm) mal di~mda onlarm diinyaca biiyiik saydiklanndan eksik bir du-
rumu yoktu. Peygamberlikte ise mahn fazla olmamast s:ok cihetlerle daha
miinasiptir. Bundan dolayt, ondan once de peygamberlerin s:ogu bu hal
iizere idi.
Soyle de denildi: Onlan hayrete dii~iiren durum, En' am suresinde de
anlattldigt iizere insanlardan bir peygamber gelmesi olmu~tu. 2
1 Yani, insanlar buna niye hayret ediyorlar, halbuki bir peygamber gonderilmesi
gayet makul bir durumdur.
2
Bkz. En ' am, 8-9. Aynca bkz. Isra,
.
94.
"insanlan uyar ve iman edenleri miijdele"

Ayette inzar (uyan) biitiin insanlara genel, miijdelemek ise mii'minlere
has ktlmdi. <:;iinkii biitiin insanlann uyanya ihtiyac1 vardir. Miijdenin ehl-i
imana tahsisi ise, kafirlerin gerc;ek anlamda miijdelenecek bir durumlan
olmamasmdandir. 3
~.) ~ ~4 f.J.i ~ ~\ "Onlar i~in Rableri nezdinde yiiksek ma-

kamlar vard1r."
Ayetin metninde gec;en "Kadem-i s1dk", yiiksek makamlar ve derece-
lerdir. Bunun "s1dk" kelimesine nisbeti tahakkukunu beyan etmek ic;indir.
Aynca, onlann bu ali makamlara soz ve niyette dosdogru olmalanyla ula~
tiklarma bir tenbihtir.
~ ~U I~~! ~_,jLSjl JL.i "Kafirler: "Hi~ §iiphesiz bu apa~1k bir

1
sihirbaz" dediler."
Ayette gec;en "sahir" kelimesi "sihir" ~eklinde de okunmu~tur. Bu oku-
maya gore, "Bu" kelimesi ile Kitab'a ve Hz. Peygamberin getirdiklerine
i~aret edilmi~tir.
Aslmda bu ifadede onlann Hz. Peygamberden harikulade i~lere rast-

ladiklarma ve bunlann muarazasmdan acze dii~tiiklerine bir itiraf vardir.
,,,. / C) ,,,. "' l J ~
3- ~~I ~ ~ ~ j'llj '-?l~I J_l;.. c.S-;iJI :&I ~.) <J! "Rabbiniz o

Allah'ttr ki, gokleri ve yeri altt giinde yaratti."
Gokler ve yer, imkan dairesinde her ~eyin as1llandir.
•
v?JJJI ~ c.S?I
--
f J
"Sonra ar§a istiva etti."
Allah "ol" emriyle belirledigi ve hikmetinin iktiza ettigi ~ekilde varlikla-

rm emrini takdir eder, onu harekete gec;irecek sebeplerini miiheyya ktlar, o
sebeplerden neticeleri alir.
~':I\ .Ji~ "i§i 0 idare ediyor."

Ayetin metninde gec;en "tedbir", akibetin giizel olmas1 ic;in i~lerin so-
nunu dii~iinmektir.
3 "Onlan elim bir azap ile miijdele!" (Lokman, 7) gibi baz1 ayetlerde yer alan
mi.ijde kelimesi, gerc;ek anlamda degildir.
Yunus Suresi - 140. Ders iii 269
~11 ~ ~ \11 l:: ~ !. ~ Lo "O'nun izni olmadan hi~ bir ~efaat~i yok-
,,
tur."
Ayet, Allahm azametini anlatlr ve "bu tanrtlar Allah nezdinde bize ~efa
atc;i olacak" diyenlerin batll iddialanru reddeder.
Ayette, Allahm izin verdiginin ~efaatini isbat varchr.
~j :&1 ~1 "i§te Rabbiniz olan Allah budur."

.i~te uluhiyet ve rububiyeti iktiza eden s1fatlarla mevsuf olan Allah, si-
zin Rabbinizdir. Sizi terbiye eden O'dur. Hic;bir varhk O'nun bu rububiye-
tinde O'na ~erik degildir.
J'
~ J~ ~ "Oyleyse O'na ibadet edin!"

Ba~kasma degil, sadece O'na ibadet edin.
~J}.1; ~\ "Harn. dii§iiniip ibret almaz rms1mz?"

En ufak bir tefekkiirde bulunmuyor musunuz? Ta ki Rububiyete ve iba-
dete layik olarun ancak 0 oldugunu, sizin taptiklanruzm olmachgiru anla-
yas1ruz.
A
,f J ,..,.
4- ~ y.o ~1 "Hepinizin donii§ii O'nadtr."
Oliimle veya ha~irden sonra diriltilmekle hepiniz O'na doneceksiniz,

ba~kasma degil. Oyleyse O'na kavu~maya haz1rhk yap1ruz!
I..~
Ll>. ~I ~ j
'
"Bu, Allah'tan hak bir vaattir."

J
~J .. ~ p J.bJI
J ...... 0 ,..,. 0 ,..,. ~
lj~ ~1 "Her §eyi ilk ba§tan yaratan sonra da iade

edecek olan 0' dur."
.f 0 J J , ~
~~ '-?~W:JI 1µj 1.f--41 ~+JI "5..f-4 "Bu, iman edip salih amel
i§leyenleri adil bir §ekilde miikafatlandtrmas1 i~indir."
Ayetin metninde gec;en "ktst", adalet anlammdachr. Allah, iman eden
ve salih amel i~leyenlerin kaqlligiru adaletiyle verecektir.
Veya onlann i~lerini adalete uygun yapmalanru miikafatlanchracaktlr. 4
Veya bu ifade "Allah onlar1 imanlar1yla miikafatlanchracak" manas1ru
da ifade edebilir. Nastl ki ~irk c;ok biiyiik bir zuliimdiir, iman dahi tam
4 insan adaletle i~ yaptiginda ifrat ve tefritten uzak olur, yaptigi ~eyin hakktru ve-
rir.
bir adalettir. Bu mana, ayette daha zahir goriilmektedir. Ayetin devarrunda

kafirlerin cezas1 anlatllirken, onlarm da bu hale kiifiirleri sebebiyle dii~ti.ik
lerinin anlattlmas1, bu ciheti te'yid eder.
,,,,. Jo J ,.,. ,... ,.. ,., ,... ,,,,.,... "'
0 I ·l5 ,,
J .:<:"'-:
J~ Y
~ ~JI ~I~"
; ""' . J ~ ~ .
~ ~I,,
r :. rr
~ ~\ I ~< -: .ill,,
J
Jr- r:..r:., J
"inkar
edenlere ise, kiifiirlerine kar§thk kaynar sudan bir i~ecek ve elem
verici bir azap varchr."
Ayetten oyle anla~illyor ki, bu alemin yaratill~1 ve kiyametten sonra
ikinci hayatm verilmesinden astl maksad, bir muhasebe sonucu insanlara
miikafat veya ceza verilmesidir.
Ayette, Allahu Teala, mii'minlere liituf ve keremine yara~1r bir ~ekilde
miikafat vermeyi taahhiit etmi~ oldugundan bunun ayrmttlarma girme-
mi~tir. Arna kafirlerin cezasma gelince, bu bozuk inanc;larmm ve ugursuz
amellerinin sevkettigi bir hastahk gibidir.
Ayet, biraz once nazara verilen "hepinizin donii§ii O'nadtr" manas1-
run hikmetini beyan gibidir. <;iinkii diinya ve ahiretin yaratill~mdan maksat,
miikellef olan insanlann amellerinin kaqillgtru vermek oldugundan, Alla-
ha donii~ elbette olacaktir.
J ..... 0 ~ ,,.. "'
5- l~y ~lj ;~ ~I ~ '5+JI j.k "0 (Allah) ki, giine§i bir ziya,
ayt da bir nur ktlch."
Nur, ziyadan daha geneldir. I~1gi kendisinden olana ziya, anzi olana
(1~1g1 ba~kasmdan alana) nur denilir. Allahu Teala bununla ~una tenbihte
bulundu: Allah giine~i bizatihi 1~1k kaynagi ktldi, ayi da giine~e mukabil
yaptl, onu giine~ten 1~1k alacak ~ekilde yarattl.
,, (;)"
J j 8 ~.J...l! j "Ona menziller takdir etti."

Burada zamir giine~ ve ayin her birine aittir. Yani, bunlardan her biri
ic;in menziller takdir etti.
Veya bu ikisini menziller sahibi ktldi.
Veya zamir sadece aya raci olabilir. Ozel olarak ondan boyle bahse-
dilmesi, seyrinin siiratli olu~u, menzillerinin gozle goriilmesi, dinin baz1
hiikiimlerinin ona bagh olmas1 gibi sebeplerdendir. 5 Bundan dolayi bu tak-
dirin sebebi ~oyle ac;1klandi:
~~lj ~..~ : H ~~ 1_,j ;.::~ "Bunlan, senelerin saytstru ve hesabtru

bilesiniz diye yaptt."
5 Mesela, Ramazan ay1 onun goriilmesiyle ba~lar.

Yunus Suresi - 140. Ders @ 271
Boyle olmas1, muamelat ve tasarruflanruzda aylann, gi.inlerin hesab1ru

bilmeniz i~indir.
VIJJ o ;;;i ,,,,. l Ji, ,,,.,,,, ,,,. '
~~ 'l! ~~ ~I ~ Lo "Allah bunu ancak hak olarak yarattt."

.... .... ,... ' 0 J. /
~~ vj.aj 94'11 ~ "0, bilecek bir kavim i~in ayetlerini aynn-

tth olarak a~tklar."
C::iinkii bu ayetleri dikkatle dii~iinerek bunlardan yararlananlar onlardir.

l
6- ulJ~--
" .. !J"f J
··\Jij - ul -- ~ ~ t\
,. ~
J
(...5;,
~I ~
::\~ Lo j -- J~
1-:~q j -- <f.:'
l•t\ J~I
,. ,. J
(...5;,
~I
,.
,. ,.
/ J,..., ,,,
0 _A V_µJ "Elbette gece ile giindiiziin farkh olmasmda (veya birbiri
ardinca gelmesinde) ve Allah'm goklerde ve yerde yaratttklannda, (gi.i-
nahlardan) sakman bir kavim i~in ayetler vardtr."
Biitiin bunlarda Saniin varligma ve birligine, ilim ve kudretinin kemaline
alametler vardir.
Ancak bu ayetler, kotii aklbetten saklnanlar i~indir. C::iinkii bu saklnma,
onlan tefekkiir ve tedebbiire sevkeder.
~,,,.. 0 0 J 0 J ~ ........ / ,,,,. t;:i ;;;::;
~ Iy ·l4.11"
7- I-:· j
L.;lH
..
o--~ " "j L;~W,. 0~ f.. 'l ~
'~ tL; Iy · J ~ .lH 01 "Ger~ ek- J •"
l ,.
ten Bize kavu§may1 ummayan, diinya hayatma razt olan ve onunla

tatmin olanlar... "
Bunlar, oldiikten sonra dirilmeyi inkarlanndan dolayi Allaha kavu~mayi
hi~ beklemezler. Sadece gozle goriilenlere takilip kahrlar, otesine ge~emez
ler.
Ahireti bilmediklerinden, gafletleri sebebiyle kendilerini tamamen diin-
yaya verirler.
Her ~eyleriyle ona yonelirler,
Biitiin himmetlerini diinyarun lezzetlerine ve suri ~a~aasma tahsis eder-
ler.
':J,... J l ;;;::;
0~\1 ~41 :.J- ~ ~+11j ''Ve onlar Bizim ayetlerimizden gafildir-

ler."
Onlar, tiimiiyle ilahl ayetlerin z1ddi ~eylere daldiklarmdan, o ayetler iize-
rinde dii~iinmezler.
Ayet, oncekine atlfla onlarm vasfi olabilecegi gibi, ba~kalar1ru anlatiyor
da olabilir. Bu durumda once nazara verilenler, oldiikten sonra dirilmeyi
inkar eden ve ancak diinya hayatiru goren kimselerdir. Bu ayette anlatllan-
lar ise, diinya sevgisi kendisini oyalay1p ahireti dii~iinmekten ve ona haz1r-
lanmaktan ahkoyan kimselerdir.
.... 0 J ,,,., 0 .... ,,..) J
8- 0~ lylS ~ ~81 ~jl.4 ~.JI "i§te kendi kesbettikleri yiiziin-

den, bunlann varacaklart yer ate§tir."
Devamh i~ledikleri ve iyice bula~tiklan giinahlar yiiziinden, bunlarm va-
racaklan yer cehennemdir.
('£. J l ~ ,,,.,
9- ~~~ ~j f-¥~ ~~WJI I #j 1fa1 ~+JI 0! "~iiphesiz

iman edip salih ameller i§leyenleri, imanlart sebebiyle Rableri hida-
yete erdirir."
Onlarm Rabbi, imanlar1 sebebiyle onlan cennete gotiirecek yola iletir.
Veya onlan ger~ekleri idrake sevkeder. Hz. Peygamber ~oyle buyurur:
"Kim bildigiyle amel etse, Allah ona bilmedigini de ogretir."
Veya Allah onlar1 cennette istedikleri ~eye sevk eder.
Ayete dikkat edildiginde, bu ilahl sevkin sebebinin iman ve salih amel
oldugu anla~illr. Lakin, ayette "imanlan sebebiyle" denilmesi, her ne ka-
dar salih amel imana bir tetimme ve onunla yan yana olsa da, sebebiyet
noktasmda imarun miistakil olduguna delalet eder.
Cii
~I ~~ ~ ~~'.JI l~=t=~ ~
Cii 0..... 0 ,,,..
c.Sr ,,,.
"Nairn cennetlerinde onlann

altlanndan trmaklar akar."
r+LII ~~ ~ ~_µ.~ "Onlann oradaki dualan §Udur: "Alla-

l
10-
htm, seni tenzih ederiz."
c.
f~ ~ ; ~!:~j "Orada birbirlerine tahiyyeleri ise, 'selam'dtr."
1
0 cennetlerde birbirlerine veya meleklerin onlara iyi dilekleri, selamdir.
t_ ,.. • J • ,..
y5
l l
~\;JI ~ ~\ ~\ ~_µ.~ ~lj "Ve dualanmn sonu da

"Afemlerin Rabbi olan Allah'a hamdolsun" demeleridir."
Mana, ~oyle olabilir: Onlar cennete girdiklerinde, Allahin azamet ve
kibriyas1ru goriince, O'nun ~aruru yiiceltirler, celal vas1f1anyla O'nu tavsif
ederler. Sonra melekler onlan selamlayip her tiirlii kotii ~eyden selamete
erdiklerini ve her tiirlii ikrama nail olacaklanru haber verirler.
Veya dogrudan ilahl selama muhatap olurlar. Onlar da Cenab-1 Hakka
hamd u senada bulunurlar, ikram s1fatlanyla O'nu yad ederler.
141. DERS
ilahi Vahiy
Allah insanlann hayn ~abuk istemelerine icabeti gibi §etri istemele-

rine hemen icabet etseydi, onlarm ecelleri bitmi§ olurdu."
Sayet Allah, insanlar hayr1 istediklerinde hemen vermesi gibi, ~erri iste-
diklerinde de hemen verseydi, helak olur giderlerdi.
Onlarm ~erri istemesi, "iistiimiize gokten ta§ yagchr" (Enfal, 32) de-
meleri gibi durumlardtr.
Ayette, Cenab- Hakkm hayra icabette siir'atini hissetirme vardtr.
..... QJ ; - ..... ,,.,. \)I -.. .... ,,,,.
0~ ~~ '1 L;~UJ 0 _;... ~ ':;/ ~+JI ~B "Fakat bize kavu§mayt

ummayanlan kendi hallerine btraktnz da azgmhklar1 i~inde bocala-
ytp dururlar."
Lakin biz acele etmeyiz, hemen i~lerini bitirmeyiz .. Onlara bir miihlet
vererek ve bir istidrac; olarak kendi hallerine b1rakmz.
~ 0 0 ,,.,,
<JL:.;)f 1 J.:o 1~1.J "insana s1km-

' [.. - ,,,,. .,<! .... .... ,,,.. ,,..
12- ~Li jl \~Li jl ~ L;~~ ;.JJI

tldokundugu zaman, gerek yan yatarken, gerek otururken, gerek
ayakta bize dua eder."
Yani, her durumda Bize dua eder. Saytlan haller, o kimsenin farkh fark-
h zararlar ic;in yapttgt dualara da i~aret edebilir.
J l ........ 0 ,,,. 0 ........ J 0 ,...o........ ... . . .
J! ES:.~ r-J 0 \S .J.4 ~~
<,)"
4-!..4 ~ ~ ~ Lill "Kendisinden stktn-

t1sm1 giderdik mi sanki kendisine dokunan o stktnt1 i~in bize hi~
yalvarmamt§ gibi alchrmadan ge~er gider."
0 zaran kendisinden izale ettigimizde, kendi yoluna gider, kiifriine de-
vam eder.
Veya duay1 b1raktr, arttk dua etmez.
,,.. J. J .... 0 J .... ' .....
<JM \j\S l4 ~..r-UJ ~j ~lS "i§te, o a§tn gidenlere yapttklan

§eyler boyle giizel gosterildi."
Onlara, ~ehevani ~eylere dalmak, ibadetlerden yiiz s:evirmek gibi du-

rumlar siislii gosterildi.
"i ,...,,,, ;' J ,,,, .... J 0 ,...o ,... / 0 ,...,,,.
13-1_,.$ W ~ ~ 0__,~l l3::..lkl la.lj "Andolsun ki, sizden onceki

devirlerde ya§ayanlart zulmettiklerinde helak ettik."
Sizden onceki devirlerde gelenler, dini yalanlayarak ve kendilerine ve-
rilen kuvvetleri uygunsuz ~eylerde kullanarak zulmettiklerinde, biz onlan
helak ettik.
0 ,. 0
9~~ ~J r-P~~ j "Peygamberleri onlara apa~tk delillerle gel-

mi§lerdi."
Peygamberleri, onlara kendilerinin dogru oldugunu gosteren hiiccetler-
le gelmi~lerdi.
lh_;g l)t.S' l4 j "Onlar ise iman etmediler."
Lakin iman etmek kendilerine nasip olmadi. <;iinkii kabiliyetleri bozul-

du, Allah onlara muvaffakiyet vermedi, onlarm kiifiirleri iizere olecekleri-
ni biliyordu.
~~I f~I t.S~ ~ls "i§te miicrimler toplulugunu biz boyle

cezaland1nnz."
Peygamberleri yalanlamalan ve bunda 1srarlan sebebiyle kendilerine
miihlet verilmesinde bir fayda olmacligi tahakkuk edince, biz onlar1 ceza-
landirdik.
Onlan cezalandirdig1rmz gibi, her miicrimi de, sizi de oyle cezalandin-
nz.
Ayette onlann ciiriimlerinin kemaline ve o noktada gozler oniinde ol-
duklarma bir delalet vardir.
J /
f
.... J ,... ,... ,... 0 ,,,...,,.... ,... J 0 J
14- 0 µ U:.:5 fa~~]~~~ v-i'.J';ll ~ ~J\>- fS~ "Sonra

onlann ardmdan sizi yeryiiziine halifeler yapttk ki, bakahm nastl
ameller i§leyeceksiniz."
Helak ettigimiz o devirlerden sonra, imtihan edilenlerin ba~kalanrun ye-
rine getirilmesi gibi, sizi arza halifeler ktldik. Onlarm yerine sizi getirdik.
Ta ki hay1r rm, yoksa ~er mi i~leyeceginizi gorelim, amelinize gore size mu-
amelede bulunahm.
"N astl ameller i§leyeceksiniz" ifadesinde ~oyle bir manaya delalet
Yunus Suresi - 141. Ders ® 275
varchr: Amellerin kaqllig1ru vermekte muteber olan, fiillerin cihetleri ve

keyfiyetleridir, yoksa zatlan degildir. c;unkii ayru fiil bazan giizel, bazan da
c;irk.in olabilir. 6
.... , ,. ,... ...-. / ... ~ .,..,."':J J \ / ,,, /
15-
J'
f}- ~I~ ~~llj~~ 0~~ '1 ~+JI J~ s-'Ef. 841 ~ ~ l~Jj
~+. jl I~ "Boyle iken, ayetlerimiz, kesin deliller olarak kendilerine
okundugu zaman, bize kavu§mayt ummayanlar, "Bundan ba§ka bir
Kur'an getir veya bunu degi§tir" dediler."
Oyle k.i o k.itapta oldiikten sonra dirilme, sevap, ceza olmasm veya ilah-
lamruzm ayiplanmas1 gibi durumlar yer almasm.
"Veya bunu degi§tir"
Veya bunlan mii~temil ayeti ba~ka bir ayetle degi~tir.
Onlar bunu belk.i de "boyle yapsm, onu ilzam edelim" diye istediler.
<;:.. o...-j _,_p ,,,."'Jo"" -J J. oJ
~ ~
·· ~.. Lil; ~ /
<-: Lo u1; "De ki, "Onu kendime gore
4.J.,t;I 01 ~' 0 ~ /0
degi§tirmem, olacak bir §ey degildir."

Onlar, 'Bundan ba§ka bir Kur'an getir veya bunu degi§tir' demi~
lerdi. Buna cevap olarak kendi keyfine gore degi~tirmesinin soz konu-
su olamayacagi nazara verildi, "ba§ka bir Kur' an" meselesine girilme-
di. c;unkii, bir kismi degi~tirilmezse, tiimiiniin degi~tirilmeyecegi anla~llir.
c . .,
~ 1c.?- ~ Lo '11 &1 01 "Ben ancak bana vahyolunana uyanm."
Nic;in degi~tirilmeyecegini beyan eder. c;unkii bir meselede ba~kasma
tabi olan, onda kendi ba~ma tasarrufta bulunamaz.
Ayetin bu kismi "pek.i, Kur'anda baz1 hiikiimler neshedildi, buna ne
dersin?" ~eklindek.i bir soruya da cevaptir. 7
Ayet ayru zamanda -ha~a- "Kur'an Muhammedin sozii ve uydurmas1-
chr" diyenlere de bir reddir. 8
6 Yani, ne yaptldtgmdan ziyade nastl yaptldtgi onemlidir. Biri Allaha secde eder
sevap kazarur, digeri puta secde eder, giinaha girer.
7 Yani, "ben kendim degi~tirme yetkisine sahip degilim. Arna Allah dilerse de-
gi~tirir,
ben de o yeni hiikme tabi olurum"
8 "Ba~ka bir Kur' an getir veya bunu degi~tir" demelerinde tariz yoluyla "bu
zaten senin kelamm. Ba~kasm1 soylesen, baz1 hiikiimlerini degi~tirsen ne olur san-
ki?" manas1 hissedilmektedir.
Bundan dolayi cevapta tebdil (degi~tirme) kay1th olarak ifade edildi ve

kendisinin yapacag1 bir degi~ikligin Allaha isyan olacagi bildirildi.
,,,.. J 0 J ,,.., / .........
c)2C. (!~ ~11':. ~j ~ 01 ~\.>.\ ~1 "Eger Rabbime isyan eder-

sem, §iiphesiz biiyiik bir giiniin azabmdan korkanm."
Ayette, onlann boyle bir teklifle azab1 hak ettiklerine bir ima (hafif bir
i~aret) vardir.
16- F J ,,,..
~ j.t
,. ,,.. /
Lo
J,
~I ~Ll
""""""
jJ
, ,. 0 J
~ "De ki: Eger Allah dileseydi hen onu

size okumazd1m."
Sayet Allah ba~ka ~ekilde dileseydi ben onu size okumazdim, Allah be-
nim dilimle onu size bildirmezdi.
.b J .... ...,....
~ ~~~I ':1 j "0 da onu hi~bir §ekilde size bildirmezdi."

/
ibnu Kesir, olumsuzluk bildiren ':1 "la" harfini te'kid bildiren "le" ~ek-
linde okur. Yani, Allah dileseydi onu size okuyan ben olmazdim, Allah
benden ba~kasmm diliyle onu size bildirirdi. Demek ki o, mutlaka olmas1
gereken bir haktir, onunla ben gonderilmeseydim bir ba~kas1 mutlaka gon-
derilirdi.
Sayle bir manaya da dikkat yekilmi~tir: "Sayet Allah dileseydi, onu size
okuyarak sizi benimle miicadele eden kimseler haline getirmezdim."
Yani bu mesele tamamen Allahm me~ietine baghdir, benim dilememle
bir alakas1 yoktur. Bunun iyin sizin keyfinize gore onda tasarrufta bulun-
mam soz konusu olamaz.
Sonra, ~ununla bu manayi takrir etti:
..f
,.. J J 0 .... 0 ,...,.,
~ ~ \~ ~ l'" :.:.\ ..w "i~inizde bundan once bir omiir ya§a-

dtm."
Kur'arun niizuliinden once sizinle kirk sene beraber oldum, ne oyle bir
~ey biliyor, ne de okuyordum.
Bunda Kur'arun mu'cize ve harikulade olduguna bir i~aret vardir. ~iin

ku kavmi i~inde kirk ytl ya~ayan ve bu siire iyinde ilimle me~gul olmayan,
bir alim gormeyen, bir ~iir soylemeyen, bir hitabede bulunmayan birisi,
birden onlara kitap okuyor, bu kitabm ifadeleri, ed1b insanlarm fesahatine
galip geliyor, her tiirlii nesir ve manzum ifadenin fevkinde yer ahyor. U sill
ve fiiru' ilimlerinin kurallanru ihtiva ediyor, geryege uygun bir ~ekilde on-
cekilerin klssalanru, sonrakilerin olaylanru anlatiyor. Elbette biiriin bunlar,

onun Allahtan geldigini gosterir.
,, J .... ,.,. ,,..,,
0 # Y\.91 "Harn akhmz1 kullanmaz rmsm1z?"

Tedebbiir ve tefekkiirle aklllanruz1 onu anlamakta kullanrmyor musu-
nuz ki, onun ancak Allahtan geldigini bilesiniz.
v ' ~,... .... ,.. J, .... 0 ,...o .... ,..
17- ~~~ ~.15 jl ~¥ ~\ rP- LSfal ~ ~\ ~ "Arttk bir yalam

Allah'a iftira eden veya O'nun ayetlerini yalanlayandan daha zalim
kim olabilir?"
Allaha yalan uydurmak, ona ~erik ve <;ocuk isnad etmek gibi iftira-
lardir.
0y ~\ ~ ~ ~! "~iiphesiz miicrimler iflah olmaz."

18- ~ ~j ~~ ~ L4 ~I ~.J~ ~ 0.J~j ''Ve Allah'm dt§tnda
kendilerine zarar ve fayda vermeyecek §eylere tap1yorlar."
c;unkii onlar cans1z ~eylerdir, ne fayda ne de zarar verir. Halbuki ma-
bud, sevap ve ceza vermeye muktedir olmahdir, ta ki ona yaptlan ibadet ya
bir menfaati eelbe veya bir zaran def e vesile olabilsin.
v~ ) .... J ...,..... j ,.. J .J. .
~I ~ 1Ujl-:-Q..,.;. ~ ~ ~ 0) __,AJ.J ''Ve "Bunlar bizim Allah katmda §efa-

at~ilerimizdir' diyorlar."
"Bunlar bizim ~efaat<;ilerimiz, bizi ilgilendiren diinya i~lerimizde ve ~a
yet varsa ahirette bize ~efaat<;i olacaklar" diyorlardi. Ve sanki onlar bu ko-
nuda ~ek i<;indeler. Bu ise onlarm a~m cehaletlerinden kaynaklaruyor. Oyle
ki zarar ve fayda vermeye giicii yeten ger<;ek Mabuda ibadeti birakttlar, s1rf
bir "ola ki bunlar bize O'nun nezdinde ~efaat<;i olurlar" tevehhiimiiyle za-
rar ve fayda verip vermeyecegi bilinmeyenlere ibadet ettiler.
1
v ,.. 0 ,.,. ,,.,.. ,... J, ,... .!l ,.,,,,,. oJ
ili 'I 0-'r"'

......-; .. \ u1; "De ki: "Siz Allah'a
0
~Ll ~,. ~\-: ~
J !l~~ ~ ~~I
•
tJf'.) .J ,. .r-w l._5:, ,~ ,.;.
goklerde ve yerde O'nun bilmedigi bir §eyi mi haber veriyorsunuz?"

Yoksa "Allahm ~eriki var da kendisi bilmiyor veya ashnda bu putlar Al-
lah nezdinde sizin ~efaatc;ileriniz, ama O'nun bundan haberi yok" ~eklin
de mi dii~iiniiyorsunuz. Her ~eyi bilen Allaha, bilmedigi bir ~eyi mi soyle-
yeceksiniz?"
Ayetin bu iish1bunda onlar1 ~iddetle kmama ve kendileriyle inceden in-
ceye bir istihza (tehekkiim) vardir.
"Goklerde ve yerde" ifadesi ~una dikkat c;eker: Onlann Allahtan ba~ka

taptiklan ya semavidir veya arzidir. Bu ikisinde ne varsa, kendileri gibi ha-
distir (sonradan olmu~tur) ve fanilige mahkumdur. DolaylSlyla hic;biri Alla-
ha ~erik ko~ulmaya layik degildir.
,,..
0~
J
r. 0 \ ,,,. ,,,.
~ ~~j 4j~ "Allah onlann ortak ko§tuklart §eylerden

miinezzehtir ve yiicedir."
Allah onlann ~irk ko~masmdan veya ~irk ko~tuklan ~eylerden miinez-
zehtir, yiicedir.
~ ~ .J""""' /. ,.. , ,.
19- o~\j ~I '::l! d81 0l5 l.4 j "insanlar ancak bir tek iimmet idi."
insanlann Onceleri Bir Ummet Olmast

-Hepsinin fitrat iizere ehl-i tevhid olmas1,
-Hak iizere miittefik olmalan ~eklinde olabilir. Bu, Hz. Adem donemin-
de Kabilin Habili oldiirmesine veya tufana kadar olan donemdir.
-Veya peygamberlerin gonderilmedigi donemlerinde hepsinin dalalet
iizere olmas1 ~eklinde anla~tlabilir.
.,. J.... 0 ....
!fol! "Derken ihtilafa dii§tiiler."

Hevaya ve battl ~eylere uyarak aralannda ihtilafa dii~tiiler.
Veya peygamberlerin gonderilmesiyle aralannda ihtilaf meydana geldi.

Bir ktsmt onlara tabi olurken bir ktsmt da kabul etmemekte 1srar etti.
,.. .J. 0 J,.,. ,,,. ,,.. ~ ..... ,,,. ,..
0-.:1~..:_-:~W 0 '~ 0 ,.,. :..~t~,. ~ ~~'::J 0 '""~aetRabbin-
~,...1 "I~~ ;_J~ • ,. y.J ~y
den onceden belirlenmi§ bir soz olmasa idi, ihtilaf edip durduklar1
§eyler hakktnda §imdiye kadar aralannda ~oktan hiikiim verilmi§
olurdu."
Allah taraftndan onceden belirlenmi§ soz,
-Aralanndaki hiikmiin tehiri,
-Aralanru ayiracak azabm ktyamete b1raktlmas1 tarzmda olabilir. ~iinkii
ktyamet fastl ve ceza giiniidiir. 9
~ayet boyle sebkat etmi~ bir takdir olmasaych onlarm aralan hemen bu
9 Ktyametin fastl gii.nii olmas1, iyilerin ve kotiilerin saflarmm o gii.nde ayrtlma-

s1 itibanyladtr. ~iinkii bu diinyada iyiler ve kotiiler birbirleriyle ic; ic;e ve kan~1ktir.
K1yamette ise, "Ey miicrimler! Aynhn bu giin!" (Yasin, 59) ayetinin bildirdigi
gibi, miicrimlerle salihler o gii.n birbirlerinden tamamen ayrtlacaklardtr.
diinyada ayrilir, battl yolda olanlar helak edilir, hak yolda olanlara ise do-
kunulmazch.
~ .,,. , / / gJ.~ / / }. J
20- ~j ~ ~\ ~ J jl )/ _;J 0__,J ~.J ''Ve 'Ona Rabbinden bir ayet

indirilse ya!' diyorlar."
Burada onlarm istedikleri ayet, s1rach~1 mu' cizelerdir.
Ji, / tlJ
Jii "De ki: Gayb ancakAllah'a mahsustur."
0 0}. /
~ ~\ ~!
Ola ki istenen ayetlerin/ mu'cizelerin indirilmesinde, bunlari indirmeye

engel olan mefsedetler olur da, indirmez.
t
:
rjt.~
I
t:.~~ ~
0
t\ ~
: P4",.
J "'(.
~ ..
o..-
l:.~:L; "Bekleyt"n bakahm, hen de sizinle
·1 I.J~J
beraber bekleyenlerdenim."
Talep ettiginiz ayetlerin inmesini gozleyin bakahm, ben de sizinle bera-
ber bana inen biiyi.ik ayetleri inkar1nlza ve ba~ka ayetler talep etmenize kar-
~1 Allahm size nastl muamele yapacagiru gozliiyorum.
142. DERS
Diinya Hayat1
,f
21- t.:;L;\ l .. ~ '.: ! ~1111- r~ ~ 4 ;\-'"---1,

, . '-S"l~rr . r ...vu ~
-- .~
~.Jd
/ / 81 L:.i11 1;1!..J/ "in-
sanlara dokunan bir stlant1dan sonra kendilerine bir rahmet tattlr-
diguruz zaman, ayetlerimiz hakkmda derhal bir taklm hilekarhklara
giri~irler."
insanlara, kendilerine gelen kitlik ve hastahk gibi bir musibet sonras1

s1hhat ve geni~lik gibi bir rahmet tatttrdigtffilzda, bakarsllliz ki ayetlerimizi
c;iiriitmeye ve onlar1 def ic;in hileler yapmaya ba~larlar.
Denildi ki: Mekke ahalisi yedi ytl kurakhga maruz kaldi. Oyle ki, nere-
deyse ac;hktan helak olacaklardi. Sonra Allah onlara merhameten kitligi kal-
dirdi. Arna bu defa da Allahln ayetlerini tenkit etmeye ve Rasuliine tuzak
kurmaya ba~ladtlar.
Ji "De ki: Allah'm hilesi ~ok daha ~abuktur."

J" 0 .... \ J.
I~~\ ~I
Allah, tuzak yoniiyle sizden daha siiratlidir. Siz Peygambere ve ehl-i
imana tuzagin tedbirini dii~iinmeden, 0 sizin cezalandirtlmaruz1 hesapla-
ffil~tl.
Ayette gec;en "mekr" kelimesi "gizli tuzak" anlammdadir.

Mekr kelimesi Allaha nis bet edildiginde,
-Ya istidrac; manasma gelir, 10
-Veya onlarm mekrine cezayi ifade eder.
.... J. ,,,.. ,,,. 0 .... "'
0.J~LA 0 ~ ~ ~ 01 "~iiphesiz el~ilerimiz yaptlgtruz hileleri ya-

z1p duruyorlar."
Ayetin bu kisffil, ilahi intikamm gerc;ekligini bildirir ve ~una tenbihte
bulunur: Onlarm gizlice c;evirdikleri hileler, her ~eyi kaydeden meleklere
bile gizli degildir, nerede kaldi Allaha gizli kalsm?
10 istidra~: Derece derece yiikseltmek veya indirmek. Isttlahta ise, bir kim-
seyi, kendi arzusuna gore bir noktaya kadar gotiiriip, sonunda felakete atmak,
manasma gelir.
insanm kavu~tugu bir nimet, eger onun hakkmda hayirh ise, bu ilahl bir ikram-
chr. Eger o nimet o ~ahsm kibrini ve isyaruru artmrsa bu, ikram degil istidracdir.
v J. Gi
f5'~ "1 c.S+JI ~ "Sizi karada ve denizde gezdirip

0 0
22- ~lj p.1 ~

dola§ttran O'dur."
1C.
~ 1_,;...}j ~ G-0 ~ ~-*"j i.;.iill1~r!:S-111 "Gemide bu- j:;..

"'
lundugunuzda, ho§ bir riizgar onlar1 ahp gotiirerek tam keyiflendik-
leri bir sirada ... "
Ayet, once onlara hitap ile ba~ladi. Arna "ho§ bir riizgar onlan ahp
gotiirdiigiinde" derken onlar1 giyabi olarak anlattl. Bu, sanki ba~kalar1-
na "~unlann haline bakm" tarzmda hem bir hayret uyandirma, hem de
hallerini inkardir.
~ 0
~ ~ b~ ~~~ "Gemiye §iddetli bir firtma gelir ~atar."
9K.o qs-
,,,.. t>J J 0
~ t._J4JI ~~~ j "Ve her taraftan onlara dalga gelmeye

ba§lar."
":J .... J Gi..... , ....
Hi ~I ~I 1-.f:bj "Biitiiniiyle ku§atthp arttk bittiklerini sanirlar."

D-ii~man
tarafmdan ku~attlan biri gibi, bunlar da biiriin kurtulu~ yollan-
run kapandigm1, arttk helak olduklanru anladiklarmda ...
1C. ,, I
~~I 4J ~ 4111 lj.-'-~ "(i~te o vakit) tam ihlas ile Allah'a yalvanr-
lar."
i~te o zaman, korkunun ~iddeti ile asli fitratln kendilerine geri donmesi
ve muhalefetin son bulmas1yla hic;bir ~eyi Allaha ~erik yapmadan samima-
ne O'na yalvanrlar.
~ ,.,. J ,,.. 0..... ,,,,.
~_,,?L.!JI ~ ~ ~ ~~ ~ ~I ~ "Eger bizi bundan kurtanrsan,

l
andolsun ki, §iikredenlerden olacag1z" (derler)."

..,.
+>' 0 ,,.,. ,, 0 ,,,.. J ,.,. 0..... .... ,,,,.
23- ~I~ ~j'll ~ 0~ ~ I~! ~I lti; "Allah onlan kur-

tard1gmda, bakarsm ki onlar yeryiiziinde haks1z yere ta§ktnhklara
ba§larlar."
Allah, dualarma icabetle kendilerini kurtardigmda, bir de bakars1ruz yer-
yiiziinde hemen fesada ba~larlar, siir'atle eski hallerine donerler.
"Haks1z Yere ... "
Ayetteki bu kayit, yeryiiziinde bihakkm yaptlan bozmaktan ihtiraz ic;in-
dir. (:iinkii miisliimanlar kafirlerin diyar1ru harap ederler, mahsullerini ya-
karlar, agac;lanru sokerler. Arna bunlan yaparken haks1z yere degil, hakli
olarak yaparlar.
y J J 0.... ........ J 0 ai ~ J .....
~I ~ ~ lA.;1 d81 ~\ ~ "Ey insanlar! Ta§kmhg1mz ancak

kendi zaranmzadir."
Bu tarz haks1z yere fesadiruzm vehali size aittir. Veya sizin gihi olanla-
radir.
s;lJI ~~\ t_L:..o "(Goriip goreceginiz) ~u diinya hayatmdan bir siire

0 " 0
faydalanmakttr."
Bunlar diinya hayatirun gelip gec;ici menfaatleridir, devam etmez. Bun-
lar gec;er, ama cezas1 kahr.
A J
_:,.4
.... / J
4J1 ~ "Sonra donii§iiniiz bizedir."

Sonra kiyamet giinii donii~iiniiz hizedir.
0,-
µ } ,-
p:s ~ rT "Biz de biitiin yapuklanmz1 tek tek size haber
}O} ~ <-~~::i
veririz."
Biz de yaptiklanruza ceza vermek suretiyle neler yaptiklanruz1 hirer hi-
rer haher veririz.
o!, o },. .;:;
24- s;lJI ~~I J:-4 lA.;! "Diinya hayat1mn misali §Una benzer:"
Diinya hayatinm siiratle gelip gec;mesi ve nimetlerinin insana yoneldik-
ten sonra zeval hulmas1 ve insanlann onunla aldanmalanndaki hayret verici
hal ~una henzer:
J"
\}L.;J\t\,..J d }81 u-..

}1<L u..o/ cjf .J
··\ti ~8• Q..i
1;
1.1:;.iJ ~i~"'H
/
~ ~ci~~1
~ ..r ~~
~
"Gokten indirdigimiz su ile, insanlann ve hayvanlann yedigi bitkiler
birbirine kart§ffil§tlr."
':J ,.,. ,,. ., ,. ~.... J / .... \;I .... .J. J /
J5- "Ni-
0 0 ,,.. ,.,. / ..-..... '
~ 0.J~~\,; ~I ~I ~ j 4 ! ~!jlj 4-9 y>- j c_? _) ':J\ ~l>-1 1~1

hayet yeryiizii siislerini taktmp siislendigi ve onun ehli (ehl-i diinya)
kendilerini ona giicii yeter zannettikleri bir sirada ... "
Yerylizii giizel ve parlak biz vaziyet ahp, rengarenk elbiseler ve zinetlerle
siislenen hir gelin gihi c;e~itli hitkiler ve muhtelif ~ekiller ve renklerle siislii
hir hale geldiginde ...
15~ jl ~ ~.)Al Li)l "Geceleyin veya giindiiziin, ona (helak) emrimiz

geldi."
v .
~':;~ ~ ~ ~\.5 I~ \j~ "Derken onu oyle bi~tik ki, sanki

bir giin once orada hi~bir ~enlik yokmu~ gibi oldu."
-Ozerinde olanlar hasat edeceklerini, mahsuliinii alacaklarln1 zannettik-
leri s1rada, ona emrimiz gece veya giindiiz gelir, onun iizerindekileri ko-
kiinden bis:ilmi~ ekinler gibi yapanz.
/ ~ ,... ,,,,, l 0 .,. .... J .... \ ,...
0.J~ (!_j.aj s-i 4'11 ~ ~.15 "Dii~iinen bir kavim i~in ayetlerimizi
i~te boyle a~1klanz."
Ayetteki te~bih, te~bih-i miirekkeptir. 11 Bununla getirilen temsil,

hikayenin mazmunudur. Bu da bitkilerin ye~illiginin birden solmas1 ve tap-
taze iken s:er-s:op haline gelmesidir.
v , ,
25- v~I ~1:; ~! 1_?~ :Jllj "Allah, Daru's - selama ~agtnr."
Darus-selamdan murat, cennettir.

Darus-selam fanilikten ve her tiirlii kotilliiklerden insanlarin selamet
bulacaklan yer demektir.
Darus-selam is:in "darullah" yani "Allahin diyan" da denilmi~tir.
Cennete Darus-selam denilmesi, Allahin ve meleklerin buraya giren-

lere selam vermesinden dolayichr.
, .....
, ~ .kl
\;1 .. ;;;:
0
-- (.$''I.- :L.:.J.. 0'-4
"' P'? ~ -- 1.,,;1"';T'...J
, c 1 ~-;" ''Ve diledi01ni
b~ strat-1 miistakime
(dogru bir yola) hidayet eder."
Strat-1 miistakim, insaru Darus-selama gotiiren yoldur. Allah, diledigi
kimseyi bu yolda muvaffak ktlarak hidayet eder. Bu yolda, takva libas1 gi-
yilerek gidilir.
Davetin umumi, hidayetin ise Allahin me~ietiyle olmas1, emrin iradeden
farkli olduguna ve Allahin, dalalette 1srar eden kimsenin dogru yola gelme-
sini istemedigine bir delildir.
~ , 0 .J. .- '"
26- ;;:;4~j ~\ \~\ ~+1.J "Giizel amel yapanlara en giizeli ve

bir ziyade vard1r."
Giizel i~ler yapanlar is:in en giizel sevap varchr.
11
Te~bih-i milrekkep, birebir benzetme yerine ana hatlariyla benzetme yaptl-
mas1dir.
Ayr1ca Allahtan bir liituf olmak iizere sevaba ilave vardtr. Cenab-1 Hak
§oyle buyurur:
"iman edip salih ameller i§leyenlere gelince, (Allah) onlann
miikafatlanm eksiksiz oder. Aynca liitfundan onlara daha da fazla-
s1m verir." (Nisa, 173)
Sayle de denildi: Ayette gec;en "hiisna", onlarm hasenelerine mislinin
verilmesi, ziyade ise on katmdan yedi yiiz katma kadar, hatta daha fazlas1-
run verilmesidir.
Denildi ki: Ziyade, Allahtan bir magfiret ve nzadtr.
Keza, §Ulla da dikkat c;ekildi: Hiisna cennettir, ziyade ise Allaha ka-
VU§makttr.
~tiJ / .... J ....
~~ ~j fa ~.J.;-j ~_fl ~j ''Yiizlerine ne en ufak bir kara bula§tr,

ne de bir zillet."
Cehennem ehlini biiriiyen §eyler onlan biiriimez veya hiiziin ve kotii
hal gibi kotii aklbeti gerektiren §eyler, onlan kaplamaz.
[_ i;; 0 ,. ,. ...:: J
~\~~\~JI "i§te onlar Cennet ashab1dtr."
~JJJt,;;_ ~ ~ "Orada ebedi kalacaklardtr."

Onlar cennette daimidirler. Diinya ve diinyarun yaldtzlt zinetlerine mu-
halif olarak o cennette zeval yoktur, nimetlerinin bir giin bitmesi soz ko-
nusu degildir.
~ ~
27- 4-!~ ~ ~~; :. ~\~ s-i'~; i;; H1µ 0:+Jlj "Kotiiliik kazanmt§ olanlara
gelince, kotilliigiin cezas1, aymyladtr."
~~
~~ r~~~ jj "Ve bir zillet onlar1 kaplar."
,.
r4J Ll "Onlar i~in Allah'tan bir kurtar1c1 yoktur."

[_ \
~ ~ ~ ~I ~
Onlar1 Allahm gadabmdan koruyacak hie; kimse yoktur.
Veya Allahm mii'minleri korumas1 tarzmda, onlar ic;in Allah cihetinden
ve indinden geleni koruyacak hie; kimse yoktur.
of 0 "' ,.,. 0 c J. \Z .... ,.,.
~ ~\ ~ I~ ~ .J.:-j ' .. : : cI l:Q:;l.5 ''Yiizleri karanhk geceden

bir par~aya biiriinmii§ gibidir."
CZ. ,,,., / ,, ~ J.
~81 ~~\ ~.JI "i§te onlar cehennem ashab1dtr."

~3 JJ ~ ~ ~ "Orada ebedi kalacaklardtr."

Baztlan bu ayetle cehenneme giren herkesin orada ebedi kalacaklanna
istidlalde bulundular.
Elcevap: Ayet, kafirler hakkmdadir. c;unkii seyyiat kelimesi kiifiir ve
~irki de iyine altr.
Aynca, onceki ayette geyen "giizel amel yapanlar" ifadesi ehl-i kible-
den olan biiyiik giinah sahiplerini de iyine altr. Boyle olunca, onlar bu ayet-
te belirtilen kisma dahil saytlmazlar.
28- ~ ~ ~ fj.J..J "0 giin hepsini mah§ere toplanz."

fsjL5_:Jj ~I ~Ko 1}~1 ~+!J J)3 p "Sonra da o §irk ko§an-
Iara "Haydi, siz de, ortak ko§tuklanruz da yerlerinize!" diyecegiz."
0 giin her iki firkayi da ha~rederiz. 0 mii~riklere, "yerinize geyin, size
yaptlacaklan gozleyin" deriz.
11~:! ~) "Boylece, onlarla tapttl<lanrun aralanru aymr1z."

Aralanru ayar, mabeynlerindeki bagi keseriz.
~.J~ ~~! r!~_5 l4 ~JL5_:J Jli j "0 ortak ko§tuklan §eyler, "Siz bize
tapm1yordunuz" der."
Ayetin bu kisrm, onlarm taptiklan ~eylerin kendilerine ibadet edilme-
sinden beri olmalanndan bir mecazdir. c;unkii onlar geryekte ancak kendi
hevalanna tapttlar. Zira Allaha ~irk ko~may1 emreden, ~irk ko~tuklan ~eyler
degildi, kendi hevalan idi.
Denildi ki: Allah putlan konu~turur. Putlar da, onlarm beklentilerinin
aksine, ~efaat etmek yerine onlan ele verirler.
Onlarm ~erik ittihaz ettikleri ~eyler, putlar olabildigi gibi, melekler, Hz.
isa ve ~eytanlar da olabilir.
29- ~ <~::j ~ l..i ..+, ~. ~~/ JSj "~imdi bizimle sizin aram1zda §ahit
r-::-:
olarak Allah yeter."
c;unkii Allah, durumun hakikatini bilir.
y
,,,.. ,,,,. J -6;.J. 0
~ GJ ~S ~ l:5 0 ! "Sizin bize ibadet ettiginizden bizim habe-

rimiz yoktu."
o,.. ~J J .... ,.. /J
J5' \fa.~~ "Orada herkes ge~mi~te ne yapt1y-

0 ,..,,... ,,,.
30- ~\ L4' ~
sa bulacak."
i~te bu makamda her nefse yaptigi ameller haber verilir, o da faydastru,
zarartru goriir.
Sayle de mana verilmi~tir: Her nefis, amelini takip eder, ameli onu cen-
nete veya cehenneme gotiiriir.
.JI 0 \ l / ,
~I ~ y ~U! \_,'!~j "Ve ger~ek Mevlalan olan Allah'a dondiirii-

liirler."
Yaptiklanrun kaqtligiru verecek olan Allaha dondiiriiliirler. Ve Allah,
onlann gerc;ek Mevlas1dir, yoksa onlarm ~erik edindikleri ~eyler, gerc;ek
Mevla olmaktan uzaktirlar.
s 0 ,J. ,,,. 0 ~ ,..
0J~ lylS' Lo~~ j ''Ve iftira edip uydurduklan ~eyler kendile-

rinden kaybolup gider."
"Bunlar bizim ilahlarlffilz", "bunlar bizim ~efaatc;ilerimiz" dedikleri ~ey
ler, onlardan kaybolur giderler.
143. DERS
ilahi icraatlar
,,. ;J; •J
31- ~ _)')'lj ~\-; ~ \\ ~ ~j_fl !.J3 J.9 "De ki: "Gokten ve yerden size
nz1k veren kimdir?"
Serna ve arz birbirini tamamlar. Riz1klar, semavi sebepler ve arzi mad-
delerle meydana gelir.
,,.. 0 ,J ,,..
j~')'lj ~I ~ ~I "Kulak ve gozlere kim hiikmediyor?"
Kim bunlan yaratabilir ve istifadeli hale getirebilir?

Veya bunlara zarar verebilecek o kadar afetler varken ve bunlar da son
derece hassas bir yap1da olmalarma ragmen, bunlan koruyan kimdir?
~I~,:: ;d1 t_r..J ,: ;J1 ~~It_~ !.J3j "Oliiden diriyi ve

diriden Oliiyii kim ~tkanyor?"
Hayatl ve oliimii yaratan, canhyi nutfeden, nutfeyi de canhdan meyda-

na getiren kimdir?
_;':JI ~~ !.J3 j "Kim i~leri idare ediyor?"
Alemin tamammda her ~eyin tedbirini goren kimdir?

Bu ifadede, tahsisten sonra tamim vardir. 12
<:~ ,, J J ,,
1'l I 0} ~ "Hemen "Allah" diyecekler."

Bu o kadar ac;1ktir ki goz gore g6re inkar ve inatta bulunamazlar.
.... J (/j/ / ,,..,,,,. 0 J,.,.
0 _,A:; J\.91 ~ "Sen de ki: 0 halde (Allah' a kaq1 gelmekten) sakmmaz
rms1n1z?"
Oyleyse biitiin bunlardan hic;birinde O'na ~erik olacak bir ~ey yokken,
siz O'na ~erikler ko~makla kendinizi azaba maruz b1rakmaktan korkmaz
rms1ruz?
12 Yani, oncesinde nazara verilen sema ve arzdan nz1k gondermek, insana goz
kulak vermek, oliiden diri ve diriden 61-U s:1karmak da aslmda hirer tedbir ve tasar-
ruftur. Bu ~ekilde alemde baz1 tedbirler nazara verildikten sonra "Kim i~leri ida-
re ediyor?" ifadesi, bir genelleme bildirir.
1':.. .J 0 } \ , \ ,,
32- j;JI ~j :&I ~jj "i§te o Allah sizin ger~ek Rabbinizdir."

Bu i~leri uhdesine alan ve ibadete Iayik olan, ancak rububiyeti sabit olan
Rabbinizdir. c;unkii sizi yaratan, size hayat veren, sizi rlZlklanchran ve i~le
rinizin tedbirini goren O'dur.
l:J / ~ "' ""
\11
0 ,, / /
J~I ~I ~ l~W "Arttk haktan sonra dalaletten ba§ka ne

vardtr?"
Evet, haktan sonra ancak dalalet varchr. Allaha ibadet hak iken onu terk
eden kimse, elbette dalalete dii~mii~ olur.
,,... J J J, . . . ,,,.
0 _; ~ dl.9 "0 halde nastl ~evriliyorsunuz?"
Nastl da haktan dalalete ~evriliyorsunuz?
33- ly! "; ~~I ~ ~J ~ l ! ~;.. ~Js "Bunun gibi, fastk olan-
lara Rabbinin kelimesi hak oldu:"
Rububiyetin Allaha hak olmas1 veya haktan sonra dalalet gelmesi veya
onlarm haktan yiiz ~eviren kimseler olmas1 gibi, kiifiirlerinde inat eden ve
faydah ~eyleri yapmaktan ka~man fas1k kimseler i~in Allahm kelimesi ve
hiikmii hak olmu~tur.
0._hj.{~ ~I "Onlar arttk imana gelmezler."

Ayetin bu kismi, "Rabbinin kelimesi hak oldu" ifadesinden bedeldir
veya bunun hak olmasmm sebebini anlatmaktadir. Bundan murat, bu kim-
selerin azaba maruz kalmalanchr.
.f
34- ~J .. ~
J
p J..WI lj~ (.;.A ~l5~ ~ ~ Ji "De ki: Allah'a e§

J ,,...o,,,. o ,,,. J ....., J o oJ
tuttugunuz ortaklanmzdan, once yarat1p, sonra da onu yeniden di-

riltecek var rm?"
Ayet, yeniden yaratmayi ilk yaratma gibi gosterdi. Bunda gayet a~1k bir
delil varchr. Her ne kadar onlar bunu itiraf etmeseler de, bu delil onlan
ilzam edecek kuvvettedir. Bundan dolayi onlarm yerine Hz. Peygamberin
cevap vermesi emredildi. c;unkii onlann inach bunu itiraf etmelerine izin
vermemektedir.
~j .. ~ pJ.Ll.J1 lj~ :&1 Ji "De ki: Allah, once yarat1p, sonra da onu
yeniden diriltir."
.... J .... J Ji..-,,,.
0foy dl.9 "0 halde nastl yoldan saptmhyorsunuz."
N astl da dogru yoldan c;evriliyorsunuz?

._,.JJJ o ,... J .-..... J o cJ
35- ~I J1 LS~ :.J> ~l5_r!i ~ ~ jj "De ki: "Ortak ko§tuklan-

mzdan hakka sevkedecek olan var mtdtr?"
Hakka sevk etmek,
-Deliller nasbetmek,
-Peygamberler gondermek
-Bala.~ ve tefekkiire muvaffak kilmak gibi yollarla olur.
.,. • , J
~LS~ :Jll jj "Deki: Allah, hakka sevk eder."

~~ 01\11 -.sif. ~ .:;I f:fa. 01 J>.i _µ1 )! -s~ &Ji "o hatde
hakka hidayet eden mi kendisine uyulmaya daha laytkttr, yoksa ken-
disine yol gosterilmeyince onu bulamayan rm?"
Ayette nazara verilenler; melekler, Hz. isa ve Hz. Dzeyir gibi onlarm Al-
lah~ ~erik ettikleri kiymetli varhklarchr. Bunlar, ancak Allahm hidayetiyle in-
sanlara yol gosterici olabilirler, kendilerinden yol gosteremezler.
J > .... /'
~ W "Size ne oluyor?"
~~ 4 ~:.5 "Nastl hiikmediyorsunuz?"

Nastl da aklm ac;1kc;a battl olmaslnl iktiza ettigi hiikiimlere vanyorsunuz?
~ ~ ,., ~
36- L:.1; '11 ~ _)!51 tfa l4 j "Onlann_ ~ogu zandan ba§ka bir §eye uy-
maz."
Onlann c;ogu, inanc;lannda goriilmeyeni goriilene, yarattc1y1 yarattlana
kiyas etmek gibi bo~ hayallere, fasit kiyaslara dayanan zanna uyar. Bunu ya-
parken en kiic;iik vehme dayanan bir ortak yonii yeterli sayarlar.
Ayetteki "onlann ~ogu" ifadesinden murat onlann tamarmchr
Veya onlardan temyiz ve nazar sahibi olup korii koriine taklide raz1 ol-
mayanlar bu hiikiimden haric; tutulmu~tur.
.,. ,
I~:~. _µ1 ~ ~ ~ ~I ~1 "Zan ise haktan hi~ bir §eyin yerini

tutmaz."
Zan ise, ilim ve hak inanc;tan bir ~ey ifade etmez.
Ayette, usfil i1mini tahsil etmenin vacip olduguna, sadece taklid ve zan-
la iktifa etmenin ise caiz olmachgma bir delil varchr.
0) •~ ~ ~ ~I ~! "~iiphesiz Allah onlann ne yaptd<larm1 bilir."

Ayette, onlarm zanna uymalanna ve biirhandan yiiz c;evirmelerine kar-
~1 bir tehdit vardir.
.i " J , J
'-5M 01 01.JAJI I~ 0l5 L4 j

0 .... 0 ,.,. .... ,,..
37- '111 ~J~ ~ "Bu Kur'an, Allah'tan ba§-

kas1 tarafmdan soylenebilir bir §ey degildir.,,
;;i I
~~ ~ '-5+11 J:~ ~ j "Lakin kendinden onceki (kitaplan) tasdik

eder."
Kur' an, s1dkma ~ehadet edilen onceki ilahl kitaplara mutab1ktir, yalan
bir eser olamaz. Nastl olsun ki, mu'cize olmas1yla onlara bir olc;iidiir ve s1h-
hatlerine ~ahittir.
~~\ µ,j ''Ve o, kitabt aynntth olarak a~tklar."

Hak olarak bildirdigi ve isbat ettigi inane; ve hiikiimleri tafsil eder, ay-
rmttlanru anlatir.
~ ~j~ "Onda asla bir §iiphe yoktur."

J .... 0
~WI ~j ~ "Afemlerin Rabbindendir."
Ayet, daha once zanna uymaktan men etmi~ti. Kur'arun onceki kitapla-
n tasdik ve baz1 hiikiimleri tafsil etmesi, kendisinde ~ek ve ~iiphe olmama-
s1 ve alemlerin Rabbinin indirdigi bir kelam olmas1 yoniiyle de neye uymak
gerektigini delilli olarak gosterdi.
if 0 .... J J ,,,..
38- ~fa\ 0} ~fl ''Yoksa "onu o uydurdu" mu diyorlar?"
Yoksa "o Kur'aru Muhammed uydurdu" mu diyorlar?

Burada soru iislubuyla boyle bir uydurmarun soz konusu olamayacag1
ifade edilmi~tir.
0 J"/ 0 J
~ §.JA l_,;L.; ~ "De ki: Haydi siz de onun mislinden bir sure
getirin!"
De ki: Eger o uydurulabilir bir kitapsa, haydi siz belagatta, naz1m giizel-
liginde, manarun kuvvetli olu~unda iftira yoluyla bir suresinin mislini ge-
tirin! <:;iinkii Arab olmakta ve fesahatte benim gibisiniz, nazm ve ibarede
benden daha ziyade tecriibe sahibisiniz!
~I 9_,~ ~ p~b.:: ~.I q-4 1_;.;1j ''Ve Allah'dan ba§ka ~agirabileceginiz

kim varsa ~agtrm."
~-?W, r JOJ
01 "Eger soziiniizde sachk iseniz (bunu yapm!)"
0
Allahm dt~mda size yardtm edebilecek kimler varsa, onlardan da yardim

alm. Arna yapanrazs1ruz, c;iinkii buna kadir olan ancak Allahtlr.
v, 0 0 ,,.,. 0 J. ,,,.. (jJ 0
39- ~,90 ~4 Wj ~ l_M r.J ~ 1}..15 ~ "Dogrusu onlar il-

men ihata etmedikleri ve te'vili de kendilerine heniiz gelmemi§ olan
bir §eyi yalan saydtlar."
Arna onlar, ayetlerini hie; dii~iinmeden ve onun ilmini ku~atmadan, daha
duyar duymaz Kur' aru yalanlamaya ba~ladtlar.
Veya onlann ilmen ihata etmedikleri §Cyler,
-Oldiikten sonra dirilmek,
-insanlarm amellerinin kar~1ltg-trun verilmesi,
-Ve dinlerine muhalif diger husu~lar olabilir.
Bunun te'vilinin heniiz gelmemesi ise,
Onlar heniiz onun te'viline vaktf da olmadtlar ve zihinleri onun mana-
larma heniiz ula~madt.
Veya, Kur'arun gayptan vermi~ oldugu haberlerin te'vili heniiz gelmedi
ki, kendilerine bunun dogru veya yanlt~ oldugu ac;1ga c;1ksm.
Mana ~oyledir: Kur' an hem laf1z hem de mana yoniiyle mu' cizedir. Arna
onlar nazrmru dii~iinmeden ve manas1ru anlamaya c;alt~madan yalanlama-
ya yeltendiler.
''Ve te'vili de kendilerine heniiz gelmemi§ olan bir §eyi" ibaresin-
de, sonunda bunlarm te'vilinin onlara gelecegi ve Kur' anm i' caz1run zahir
olacagi anla~tlmaktadtr. Kendilerine defalarca "Onun bir benzerini, hat-
ta bir sftresinin mislini getirin" ~eklinde meydan okumas1 ve onlarm da
bi.itiin giic; ve kuvvetlerini kullanmalarma ragmen bundan adz kalmalari,
bu i' cazm bir delilidir.
Keza, Kur'arun gelecekle ilgili verdigi haberlerin vakta mutab1k oldugu-
nu defalarca gormelerine ragmen, c;ogu temerriit ve inatlari sebebiyle onu
yalanlamaktan vazgec;memi~tir.
K!:j ~ ~~I ~ls- ~J.s- "Bunlardan once gelip ge~enler de yine

boyle inkar etmi§lerdi."
Onlardan oncekiler de peygamberlerini yalanlarru~lardt.
"' J ,,, ,,,.. / ,., .J 0 ....
~U=J\ ~~ 0l5 ~ ~\.9 "Arna bak, zalimlerin aktbeti nastl

oldu?"
Ayette, onlardan oncekilere gelen ilahi cezarun bir benzerine maruz ka-
labileceklerini hatirlatmak vardtr.
40- ~ ~Y.. ?_; 1;4~ ~j "Onlardan bir ktsrm ona inamr."

Kur' aru yalanlayanlardan bir kisrru kendi i<; diinyasmda onu tasdik eder
ve onun hak oldugunu bilir, ama inadtndan bunu itiraf etmez.
Veya mana ~oyle olabilir: Onlardan bir kisrru ona iman edecek ve kiif-
riinden donecek
~ ~Y..';J ?_; r4~ ~j "Bir ktsrm ise ona inanmaz."

Bir kisrru ise, akhrun kit olmas1 ve dii~iincesizliginden dolay1, kendi i<;
diinyasmda ona iman etmez.
Veya onlardan bir kisrru ise gelecekte ona iman etmeyecek, kiifiir iize-
re olecek.
t..
Fl ~jj "Ve Rabbin miifsitleri en iyi bilendir."
0 0 ,,... , ,,.,. J
~~~
Rabbin inad eden, kiifiirde 1srar eden miifsitleri en iyi bilendir.

144. DERS
Kafirlerin Durumu
OJ/ ,,... ~/ Q
41- ji9 !l }.J.5 01.J "Eger seni tekzip ederlerse de ki:"
Kendileri ilzam olduktan sonra ~ayet seni yalanlamada 1srar ederlerse,

onlardan teberri et. <;iinkii artlk mazur saylhrsm.
c.. J. J. J.,.,
~ ~j ~ J, "Benim amelim bana, sizin ameliniz de size-

dir."
Mana ~oyledir: ister hak ister battl, benim ic;in amelimin kar~illgi var, si-
zin ic;in de amelinizin kar~illgi var.
,... J ...- ~.... J. ,... ,,.. !l o'
0 µ ~ ~"5j l.;lj ~I ~ 0j:j ~I "Siz benim yapt1gtmdan

I I I
uzaks1mz, hen de sizin yapttgtmzdan uzagtm."
Siz beni amelimle muaheze etmeyiniz, ben de sizi amelinizle muaheze
etmiyorum.
Ayette onlardan yiiz c;evirme ve kendi yollarma sahverme manas1 hisse-
dilebileceginden, bu ayetin "seyf ayetiyle" neshedildigi soylenir. 13
..,.
42- ~ ! .J-! ~:; 0 l ~ 1;4~ ~j "Onlardan seni dinlemeye gelenler de
0
var."
Sen onlara Kur' an okudugunda ve ilahl hiikiimleri ogrettiginde onlarm
bir klsrm Seni dinler. Lakin sag.tr kimsenin duymamas1 gibi, bunlar da asla
kabul etmezler.
/ J ,,,. _,. / ,,.. .J. 0 ..... ,,.. ....
0~ ~ lyl5 jJj 1: .~H ~ ~\.91 "Aktllanm kullanrmyorlarsa,

art1k sag1rlara Sen mi duyuracaksm?"
Sag1r olan biri, bir de akliru hie; kullanrmyorsa Sen ona ne yapabilirsin?
Ayetten oyle anla~illyor ki, bir kelarm dinlemenin hakikati, ondan kaste-
dilen manayi anlamaktir.
13 Sava~1 emreden ayetlerle bu tiir ayetler birbiriyle <;eli~ir goriildiigunden, bu

ayeti ve emsallerini hiikmii lagvedilmi~ ayetler ~eklinde degerlendirenler olmu~
tur. Arna her ayt;ti kendi <;er<;evesinde degerlendirdigimizde, her birinin uygulama
alaru oldugunu goriiriiz.
Bundan dolayt hayvanlar kelarm anlama ozelligiyle vasfedilmezler. An-

lamak, ancak kullanmakla ger<;ekle~ir. Onlarm aktllarmda ise,
-Vehmin muhalefeti,
-Olfetin arkada~hgi,
-Ve taklid anzalan oldugundan, kendilerine hikmetleri ve ince manala-
r1 fehmettirmek <;ok zor olmaktadir. c;obarun kelarmndan davarlar ne ka-
dar istifade ederlerse, onlar da kendilerine soylenen lafizlardan 0 kadar fay-
dalarurlar.
.,. ,, J
43- ~! fo &A r4-~ ~j "i~lerinden sana bakanlar da var."

Senin niibiivvet delillerini gozleriyle goriiyorlar, Ia.kin Seni tasdik etmi-
yorlar.
/ ,,,.. J ,.,. ,,,. 0 ,,.. 0,,.. .......
0.J.Y-9-:1 ';J lylS jJj ~\ '5~ ~\j\ "Basiretleri yoksa, arttkkorlere

Sen mi yol gostereceksin?"
Basarlan goremezken, basiretten de mahrumlarsa, Sen onlara nastl yol
gosterebilirsin? Gozii goren ama ahmak olan birinin gormedigi ger<;egi,
gozii gormeyen, ama basireti a<;tk biri sezebilir.
Ayet, onlardan teberri ve yiiz <;evirmenin illeti gibidir. 14
44- \~: ~. dl!.JI I~~ ~I 0! "~iiphesiz Allah, insanlara asla zulmet-

mez."
Allah, insanlarm duyulanru ve aktllanru selbederek onlara zulmetmez.
pi d8\ ~j "Lakin insanlar kendi nefislerine zulme-

.... 0 J 0..... .....: 1
0~
diyorlar."
Lakin insanlar; duyular1ru, aktllanru ve bunlarla elde edebilecekleri men-
faatleri elden ka<;1rarak kendi kendilerine zulmederler.
Ayette kul i<;in kesb olduguna ve Cebriye mezhebinin iddia ettigi tarzda
iradesinin elinden ahnmadigtna bir delil vardir.
Ayetten murat, onlar i<;in bir tehdit de olabilir. Yani, kiyamet giinii on-
larm ba~ma gelecek azap, Allahtan bir adalettir, Allah haks1z olarak onla-
ra azap etmez. Lakin onlar, bu azaba yol ac;an amelleri isteyerek kendileri-
ne zulmetmi~lerdir.
~ ~ ~o
';J! 1.f:4 fl 0lS

" , . ,. o,,,.. .J
45- -?~I ~ ~L;, ~~ f~j ''Ve Allah'm onlan

14 Yani, onlar i~te boyle sagir, boyle kor, basiretten mahrum kimselerdir. Boyle-
leriyle bo~una vakit kaybetme, Sen muhta~ miitehayyirlere anlat.
toplayacag1 giinde, sanki onlar diinyada giindiiziin bir ktsrm kadar

kahnt§ gibi olacaklar."
Mah~ergiinii gordiikleri deh~et kaq1smda, diinyada ve kabirde kaldik-
lari siireyi gayet az bulacaklar.
_,,
/ / J
~ .,__g" ~ "Aralannda tant~trlar."

0r.J
I "'... .. ~
Orada, c;ok az birbirlerinden ayri kalrm~lar gibi birbirlerini tarurlar. Bu,

ilk defa bir araya getirildiklerinde gerc;ekle~ir. Sonra durumun kendilerine
~iddetlenmesinden, birbirlerini tarumalari kesilir.
~\ ~~ 1}..15 ~~\ :d- :J "Allah'a kavu§mayt yalanlayanlar, hi~

§iiphesiz hiisrana ugramt§lardtr."
J /
~~ lylS Llj "Ve onlar maksatlarma da eremediler."

Bunlar, marifet elde etmek ic;in kendilerine c;ok ~eyler verilmi~ken bun-
lari yerinde kullanmazlar. Bu kiymetli aletlerle, kendilerini alc;altan ve daimi
azaba yol ac;an cahilce i~ler yaparlar.
,...,...,.. ,,..~~ .... ,.. J .... ~ ,.,. ,.,~ J
46- I.~
"' ~ J
..4 \;;JL;
.. "
~ ,,;; . .J I ~.LU , c ..U\ . ~ ~ · l:I a "Onlara vaat
.. ~
0
I. " ~ 1 ' - ' - -. ...j ;,../

0
ettigimizin bir ktsmm1 Sana gostersek veya (gostermeden) Seni vefat

ettirsek, sonunda onlann donii§ ii bizedir."
Sayet biz Sana onlar ic;in vaat ettigimiz azabm bir kismiru Bedirde oldu-
gu gibi gosterir veya gostermeden vefat ettirirsek, donii~leri bizedir, onu
ahirette Sana gosteririz.
.... J 0 l ,,. .... 1 J
0~ L4 ~ ~ ~I ~ "Sonra Allah onlann ne yapttklanna §ahit-

tir."
"Allah §ahittir" derken mecaz vardir. Bundan murat, Allahm ~ahit ol-
mas1run neticesi ve geregidir, yani onlann cezalandirtlmas1dir.
c,,. J "'
47- J_pj ~I ~j "Her iimmet i~in bir el~i vard1r."
Gec;mi~
iimmetlerden her birinde, hakka davet ic;in gonderilen bir pey-
gamber vardir.
~~
0
r+:! ~ ~_pj ~~ 1~1-9 "El~ileri gelince aralannda ada-

J J ........
letle hiikiim verilir."

Peygamber kendilerine apac;1k delillerle gelip onu yalanladiklannda,
peygamberle onu yalanlayanlar arasmda adaletle hiikmedilir. Peygamber

kurtanhr, yalanlayanlar ise helak edilir.
0~ ~ ~j ''Ve onlara zulmedilmez."
Ayetin ~u manasma da dikkat s:ekildi: K1yamet giinii her iimmet is:in o

iimmetin kendisine nisbet edildigi bir els:i varchr. Onlarm els:isi kendileri-
nin kiifiir ve imanma ~ahitlik yapmak is:in getirildiginde is:lerinden iman
edenlerin kurtartlmasma, kafirlerin de ceza gormesine hiikmedilir. Nite-
kim ayette " ... Peygamberler ve ~abider getirilir ve insanlar arasmda
hak ile hiikiim verilir. Ve onlara hi~ haks1zhk yapilmaz." (Ziimer, 69)
denilmi~tir.
J.:o 0_,J~j "Eger dogru soyliiyorsamz

J. 0 J. 0 ,. ,. J. J.
48- ~~W, ; ~~5 01 JS;. jJI I~

1
bu vaat ne zaman?" diyorlar."
Onlarm boyle deyi~i, bunun olmayacagma inanmalanndanchr. Dolayi-
s1yla bu sozii ogrenmek is:in degil, dalga ges:mek is:in soylerler.
Onlar peygambere ve mii'minlere boyle demi~lerdir.
'-'"'J, ....... (iJ J ,,., """' J
'11 \;a.; 'lj lj-..0 ~ ~\ 'l J.9 "De ki: Allah'm dile-
Q ,,,.. ,,., ,,... Q 0
49- ~I ~L!; l4
diginin d1~mda, hen kendime bir zarar ve bir fayda vermeye malik
d e6~1~
..LL.Lm.
"
Ben zarar veya menfaat hususunda kendime malik degilken, nastl size
malik olabilir, bir an once azap g0rmenizi saglayabilirim?
Ancak, Allahm malik olmarm istedigi veya Allahm olmas1ru istedigi
miistesna. Boyle olanlar, gers:ekle~ecektir.
'-".,. ,. J. "'J.
~\ ~\ ~ "Her iimmet i~in bir ecel vardir."
Her iimmetin helaki is:in belirlenmi~ bir ecel vard.ir.

.... c,... ~ ,,... 0 ,,,. .... J .... ,...
0y~;;:: 1'lj ~L.;, 0.J~\:: 1~~I~·~ 1~1 "Ecelleri gelince, artik

0 0
ne bir an geri, ne bir an ileri gidebilirler."

Dolayis1yla, ba~1ruza gelecek felaket is:in acele etmeyin! Vaktiniz gele-
cek, size yaptlan vaat yerine getirilecektir.
50- \~~ jl ~~ ~\~ ~\ ~1 ~\) j "De ki: O'nun azab1 size gece-
leyin uykuda veya giipe giindiiz gelecek olsa (ne yaparsllliz) ?"
De ki: bir an once gelmesini istediginiz azap siz gece uykuda iken veya
giindiiz gec;im derdiyle me~gul iken gelirse elinizden ne gelir?
.... 0 J ,,,..
0y~I /
~ ~ l~l.4 "Miicrimler (giinahkarlar), onun hangisini
/
istemekte acele ediyorlar?"

Onlar azaptan neyi acele edip istiyorlar? <;iinkii bu azabm hepsi ho~a
gitmeyen bir ~eydir. Dolay1s1yla "aman hemen gelsin" denilip aceleyle iste-
necek bir ~ey degildir.
Ayette, "onlar" denilmesi yerine "miicrimler" ~eklinde ifade edilmesi,
onlann ciiriimleri/ suc;lan sebebiyle, degil azab1 acele ile istemek, onun gel-
mesinden korkmalar1 gerektigine delalet etmek·ic;indir.
i~te, azap geldiginde, onu istediginize pi~man olur, azab1 istemenin na-
stl bir hata oldugunu anlars1ruz .
..,.
51- ~ f: 4\ (:! j l ,..,,
L4 l~l
,,,..
pi "Bu azap meydana geldikten sonra rm ona

;. ....
inanacakstruz ?"
Yani, azap size geldiginde ona inanacaks1ruz. Arna bu iman size bir fay-
da vermeyecek.
Jll "~imdi mi?"

Yani, azabm vukuundan sonra ona iman ettiklerinde kendilerine boyle
denilir: "Simdi mi ona iman ediyorsunuz?
....
0~ ~
J ,...
p oJ o,,,.
J.i j "Halbuki onun hemen gelmesini istiyordu-

nuz."
Halbuki daha once onu yalanlayarak ve onunla dalga gec;erek bir an
once gelmesini istiyordunuz.
r::.
JJ p "Sonra o zulmedenlere "Ta-

0 J " ,,,.. J J ,,,.,,,.. c,;; ,,,. J
52-+.bJI ~U..~ l}.J~ I_,.$ ~+lJ

dm ebedi azabt!" denilecek."
00 i' !~S ~ ~ 10j ~ ~ ''Vaktiyle kazandtgtruzdan ba§kas1 ile

mi cezalandtnlacaks1ruz?"
Siz ancak kesbettiginiz kiifiir ve giinahlarm kar~iligmi goreceksiniz .
...,. ~ ,,,,. ,,,. .... !\
~ J>-1 0
~ j.~::: ~ "0 ger~ek mi?" diye Senden haber almak istiyor-
lar."
298 ~ Beydavi Tefsiri
Oldiikten sonra dirilmek, peygamberlik <lava etmek gibi bize soyledik-

lerin hak rm? Bunlan ciddi mi soyliiyorsun, yoksa bizimle dalga rm ge~i
yorsun?
Rivayete gore Huyey Bin Ahtab Mekkeye geldiginde Hz. Peygambere
boyle demi~ti.
Zahir olan da, ayetin ba~mda "Senden haber almak istiyorlar" ifade-
sinin delaletiyle ogrenmek istemeleridir.
Ancak burada sormarun ogrenme ama~h degil, inkar ama~h oldugu da
soylenmi~tir. (istifham-1 inkarD 15
~ / ~ oJ
53- J;J ~ 1J.jj
, cS \ J.9 "De ki: Evet, Rabbime yemin ederim ki, o
kesin bir ger~ektir."
0, bir hakttr, azap muhakkak gelecektir ve iddia ettiklerim de sabit ~ey
lerdir.
Her iki zamirin Kur'ana raci oldugu da soylendi. Yani, "O Kur'an hak
rm?" "Evet, Rabbime yemin ederim ki, o Kur'an ger~ekten hakttr."
l 0,.
~~~I l.:4j ''Ve siz bundan kurtulamazs1mz."
Yani sizler ka~makla azaptan kurtulamazstruz.
olan her nefis, arzda ne varsa kendinin olsa, hepsini fidye olarak
verirdi."
Allaha ~irk ko~arak veya ba~kas1run hakkma tecaviiz ederek zulmeden
her nefis, arzm hazineleri ve mallan kendisinin olsa, azaptan kurtulmak
i~in fidye olarak verirdi.
c
~1.l;J1 lj\j WiAIXJ\ l.Jj..;ilj "Azabt gordiiklerinde i~ten i~e pi§man-
hk duyarlar."
i~ten i~e pi§manhk duymalan, hi~ hesap etmedikleri ~ekilde deh~etli
bir azab1 goriince ~a~mp kalmalan ve konu~maya mecalleri olmamasmdan-
dtr.
~~
0
r~:! ~j ''Ve aralannda adaletle hiikiim verilir."

J.
15 Yani, "hadi carum sende, oyle ~ey mi olurmu~" tarzmda battl oldugunu hisset-
tirir bir tarzda sormu~ da olabilirler.
~_,.~\r ~j "Ve onlara hi~ zulmedilmez."

Ayetin bu ktsrm biraz once de gec;mi~ti. Birincisinde peygamberlerle
onlan yalanlayanlar arasmda hiikmedilmesi anlattlrm~tl. Burada ise, mii~
riklerin ~irklerine kar~ilik cezalandmlmalan veya zalimlerle mazlumlar ara-
smda hiikmedilmesi anlattlch. ~iinkii ayette zalimlerden bahis varchr. On-
larla ilgili zamir, mazlumlan da gerektirir.
cf'
55- u-f j\r\j 91~1 ~ l4 ~ ~! '11 "Dikkat edin, goklerde ve yerde

ne varsa hepsi Allah'mdtr."
~ l ~ ..,_ /
J;.. '1i I ~ j 0! ':11 "Dikkat edin, Allah'm vaadi hakttr."

,,., ... ,,,,. ..... 0 ,... l
0~'1 ~pl ~j "Lakin onlann ~ogu bilmezler."
56- ! "~ 1j ~ ~ "0, diriltir ve oldiiriir."

l
'i
0, diinyada hayatl verir ve hayatl ahr. Oyleyse ahirette de bunlan yap-
maya kadirdir. ~iinkii, lizatihi kadir olarun kudreti zail olmaz. Bizzat hayatl
ve oliimii kabul eden madde, ebediyen bunlan kabule miistaiddir.
/ J /
0fo.:; ~!J "Ve siz O'na dondiiriileceksiniz."

Oliimle veya nii~ur ile O'na dondiiriileceksiniz.
145. DERS
Allah Dostlar1
0 ~
~j.:J.! ~ jj "Ey insanlar! Size Rabbinizden giizel bir ogiit, go-
niillerde olanlara tam bir ~ifa, mii'minler i~in biiyiik bir hidayet ve
biiyiik bir rahmet geldi."
Yani, size pratik hem de teorik hikmeti cem eden bir kitap gelcli. 0,
ameli (pratik) hikmet yoniiyle hem amellerin giizelliklerini ve c;irkinlikleri-
ni ortaya koyuyor, giizel amellere ragbet ettirip, c;irkin amellerden sakmch-
nyor.
Teorik (nazari) hikmet yoniiyle ise, o kalplerde olan ~ek ve kotii itikad-
lara bir ~ifachr, hakka gotiiren bir hidayettir ve mii'minlere bir rahmettir.
c;unkii onlara nazil olmu~tur, boylece onlar dalalet karanhklarmdan kurtu-
lup iman nuruna c;1knu~larchr. Varacaklan yer cehennem tabakalan yerine,
cennetteki yiiksek makamlar olmu~tur.
Ayette mev'iza ~ifa, hiiden ve rahmet kelimelerinin elif-Hims1z
gelmesi, biiyiikliik ifade eder.
58- l_,;._r4Ll Ji!.\_; ~_J:j ~I ~ j

,,,,. ,,,. ,,,, ,,,,,.
"De ki: Allah'm liitfuyla ve
rahmetiyle, yalruzca bunlarla sevin~ duysunlar."
Allah Kur' an indirerek liituf ve rahmetini gosterir. i~te bununla sevin-
sinler.
Bunda, biraz once s1fatlan anlattlan Kitabm geli~inin ferahi gerektiren
bir olay olduguna delalet varchr.
~~ ~ ~ jA "0, kendilerinin biriktirip durduklanndan ~ok

daha haytrhdtr."
0, kendilerinin toplarm~ olduklan ne kadar diinya mah varsa hepsinden
daha hayirhchr. c;unkii o mallarm zeval bulmas1 yakinchr.
J, ....
f5J 4"1ll J}I L4' ~ljl J9 "De ki:
...; ,,,,. , 0 ,... 0 J ,,,,., 0..... ,,,,. ,,,, 0 J
59- 'l~j t;\_;>- ~ ~ ~j--! ~

Allah'm sizin i~in indirdigi; sizin de, bir ktsrmru heHil, bir ktsmm1
haram ktldtgmtz nztklar hakkmda ne dersiniz?"
Ayette nzkm indirilen bir §ey olarak ifade edilmesi, r1zkm semada
takdir edilmesi ve sebeplerinin semadan gelmesi itibanyladir. "Sizin i~in
nztk" denilmesi, bu nz1ktan muradin helal nz1k oldugunu gosterir. Deva-
mmda insanlann bunun bir kismlru haram kilmas1run kinanmas1 da, bun-
dan muradm helal nz1k olduguna i~aret eder:
Ba~ka ayetlerde de benzeri bir manaya dikkat s:ekilmi~tir.
"Zanlarmca dediler ki: Bunlar dokunulmaz hayvanlar ve ekinler-
dir. Bunlan bizim diledigimizden ba§kast yiyemez. Bunlar da sirtla-
n yasaklanmt§ hayvanlardtr. Bir ktstm hayvanlan da keserken iizer-
lerine Allah'tn adtm anmazlar."
"Dediler ki: Bu hayvanlann kartnlarmdakiler sadece erkeklerimi-
ze ait olup e§lerimize haramdtr." (En'am, 138 ve 139)
J ,,,. ,.. ,,,. J.,~ oJ
~ 0~ I ~I Ji "De ki: Allah mt size izin verdi?"

Haram ktlma ve helal kilma hususunda Allahtan yetki mi aldiruz ki boy-
le hiikiim veriyorsunuz?
~Jfo ~I
J' 0
Js- fl "Yoksa Allah'a iftira mt ediyorsunuz?"
0 J,i / ,,,. 0 .;; ,,..
f
60- ~~~§ti ~ ~JSJI '1l1 ~ 0J~ ~+JI ~ l4 j "Allah' a yalan iftira
edenler, ktyamet giiniinii ne samyorlar?"
Bunlar, Allahm kendilerine ceza vermeyecegini mi zannediyorlar?
Ayette tehdidin miiphem birakilmas1, biiyiik bir tehdit oldugunu
gosterir. 16
/. .... 0 ,,,. J,,,. l. tj.i
~81 ~ ~ __,JJ dlll 01 "Allah, insanlara kar§t ~ok biiyiik bir liituf
,:.
sahibidir."
Onlara aktl vermi~, peygamberler gondererek ve kitaplar indirerek yol
gostermi~tir.
i;. J 0 ,,,. ,,,.. 0 .... ,.,, \
0J .A '.1 ~pl &?J j "Lakin onlann ~ogu §iikretmezler."

l J 0 J 0.... J J ,,,.
91..:J ~~\fa l4j 9L;, ~ 0fa l4j "Ne halde bulunursan bu-
J) ....
61-
lun, o halde iken Kur'an'dan ne okursan oku ... "
16 Mesela "gelirsem ensene tokach patlatmm" denildiginde, verilecek ceza belir-

lenmi~tir. Arna tehdit makanunda soylenen "gelirsem ... " ifadesi miiphemdir, etki
itibariyla birinciye nisbetle daha etkilidir, daha biiyiik bir tehdidi ifade eder.
,,,. J ,,,.,,,,
~ ~ 0 µ~ j "Amel olarak ne yaparsantz yapm ... "

~ ,,,. J J C> ~ J. J ,... ,,,,.,, i:il
~ 0~ ~!I~_,µ,~ 0:5 ~! "(Unutmaym ki) siz ona dahp gitmi§-

ken, biz sizin iizerinizde §ahidiz."
insanhgm ba~mda yer alan Hz. Peygamberle ilgili iki durum nazara ve-
rildikten sonra, umuma hitap edildi. Hz. Peygamberle ilgili durumlar aza-
metli durumlardir, genel olanlar ise, kimi biiylik i~ler, kimi de kii<;:iik i~ler
olabilir.
~\Q'~J\ ~ ~j ~_;~i ~ ~~1 ~~ ~ ~j ~ ~~ l4j "Yerdeve

gokte zerre kadar da olsa his; bir §ey Rabbine gizli degildir."
En kiic;iik ~ey bile Rabbinizden uzak ve gizli degildir. Viicut ve imkan
sahasmda her ~ey O'nun ilmindedir.
''Yerde ve gokte" ifadesi her ~eyi ic;ine ahr. <;iinkii insanlar bu ikisin-
de yer almayan, bu ikisiyle alakas1 olmayan ve bu ikisinden ba~ka imkan
aleminden bir ~ey tarumazlar.
Ayette arzm (yerin) semadan once ifade edilmesi, kelamm yerin sakin-
leri hakkmda olmasmdandir.
Ayetten maksat, Allahin ilminin her ~eyi ku~attlgllli anlatmaktir.
~ '-:""~ ~
~ l ~
\11 _r.5\\rj JiJ1 ~ µ\\rj "Ondan (zerreden) daha
kiis;iik ve ondan daha biiyiik ne varsa, hepsi kitab-1 miibindedir (apa-
c;1k bir kitaptadir.)"
Burada "kitab-1 miibin"den murat, levh-i mahfuzdur.
~ .
62- ~) ~ ~~ j ; ~:1 C. J __,_; . ~ ~I ;\:2jl ~! '1\ "Dikkat edin! Evliya-

1
ullah is;in ne bir korku vardtr, ne de onlar mahzun olurlar."
Evliyaullah, "Allah dostlan" demektir. Bunlar, itaat ile Allah! veli edi-
nenler ve Allahin da ikram ile kendilerini sevdigi kimselerdir.
Gelebilecek naho~ bir ~eyden bunlarm korkulan yoktur. Bekledikleri bir
~eyi elden kac;1rmaktan dolayi da iiziilmezler.
Ayet, bu haliyle miicmel gibidir. Devami ise, bundan muradin ne oldu-

gunu ac;1klar:
~ J...-: J. ,,. J l GI,...
63- 0~ lyl5j l_,:..41 ~~I "Onlar ki, iman etmi§ler ve Allah'a kar§l
gelmekten saktnmt§lardtr."
Ayetin bu kisnu, onlarm Allalu dost edinmesini beyan eder.

if l o oJ. o o o ..-
64- ~_r:- ')'\ ~j ~jJ\ ~~\ ~ LS.)- :.~q ~ "Onlara diinya ve ahirette
miijdeler vardtr."
Onlar i~in §U diinyadaki miijde,
-Allalun kitabmda mi.ittakilere miijde olarak bildirdigi ~eyler,
-Peygamberlerinin diliyle mi.ijdeledigi ~eyler,
-Allalun onlara gosterdigi salih riiyalar,

-Miika~efe olarak onlara verdigi ilhamlar,
-Ve vefat ederken melegin verdigi miijdedir.
Ahirette onlara verilecek miijde ise,
-Melekler selam vererek onlar1 kaqtlarlar,
-Onlann kurtulduklanru ve ikrama mazhar olduklanru miijdelerler.
i~te, diinyada ve ahirette onlara verilenler de, Allalun onlan dost edin-
mesinin beyarudir.
J'\
~I 9~ ~~\' "Allah'm sozlerinde bir degi~iklik yoktur."

Allalun sozleri ic;in bir degi~iklik ve vaat ettikleri ic;in bunlan yerine ge-
tirememek soz konusu olamaz.
J'
0 .J ..... 0 ..... '
~\ jjAjl ~ ~~ "i§te bu, biiyiik kurtulu§tur."
"i§te bu" ifadesi onlarm diinya ve ahirette miijdelenmi~ olmalarma i~a

rettir.
i ,J ,,,. .... 0 ,,,.
65- ~ j.9 ~ ~ ')' j "Onlann sozleri Seni iizmesin."
Onlarm Allaha ~erik nispet etmeleri, Seni yalanlamalan ve tehdit etme-

leri gibi sozleri Seni iizmesin.
'-'" ~ ..... ;;ii 0 "'
~ ~ o;.,JI 01 "C:::iinkii izzet biitiiniiyle Allah'mdtr."

Ayetin bu kisnu, onceki hiikmiin sebebini beyan eder. Sanki ~oyle de-
nilmi~tir:
"Onlarm sozlerine iiziilme ve onlara aldirma! C::iinkii galebe ti.imiiyle

Allalundir. Ondan ba~kas1 galebe hususunda bir ~eye malik degildir. Oy-
leyse Allah onlan kahr u peri~an eder ve onlara kaq1 Sana nusret verir."
!. .l J1
r=;-- :.
~
.1'c .~JI ~
. . J "0, sem1,
., Alim 'd.tr. "
0, Semi'dir, sozlerini i~itir; Alim'dir, ne yapmak istediklerini bilir ve

ona g6re hepsine kafi gelir, onlan maglup eder.
._..
66- v-f .J\ri ~ ~j s-il~I ~ ~ ~ ~{~1\ "Dikkat edin! Goklerde

kim var, yerde kim varsa hep Allah'1ndtr."
Goklerde ve yerde olan melekler ve sekaleyn, yani ins ve cin Allahmdtr.
Bunlar, varhklarm en ~ereflileri iken Allahm birer kuludur, bunlardan hiy-
birinin rububiyet <lava etmesi soz konusu olamaz. Boyle olunca, akil sahibi
olmayanlann Allaha denk veya ~erik olmas1 hiy dii~iiniilemez.
~lSyl ~I ~J~ ~ 0_;.~ ~~I t}.. l4 j "Allah'dan ba~kastna tapanlar,

(Allah'a) ortak ko~tuklanna uymu~ olmuyorlar."
Ayetin bu kisml, sonrasmm bir delili gibidir.
Yani, Allahtan ba~kas1ru yagtranlar, her ne kadar onlara "~erikler" dese-
ler de geryekte o ~eriklere tabi olmazlar.
~ Gi
~I ':11 0y ~~~ ~ 1"Onlar ancak zanna uyarlar."

Onlar bir yakine ta.bi degillerdir. Ancak onlan ~erikler olarak zanneder-
ler, bu zanlanna uyarlar.
~oyle
bir manaya dikkat yekilmi~tir: "Meleklerden ve peygamberlerden
~eriksaydtklanruz neye tabi olurlar? Onlarm tabi olduklan ancak Allahtir,
ba~kasma ibadet etmezler. Oyleyse size ne oluyor ki onlara bu noktada ta.bi
olmuyorsunuz?''
Nitekim ~u ayet bu manay1 ifade etmektedir:
"Onlarm yalvardtklan da, Rablerine daha yakm olmak i~in vesi-
le ararlar ve O'nun rahmetini umarlar, azabmdan korkarlar." (isra, 57)
Bu durumda bu kis1m, biirhanlardan (delillerden) sonra ilzam etmek
olur. Devaffil ise onlarm hitap makamlndan dii~iiriiliip giyaplarmda onlarm
senedini ve g6rii~lerinin kaynagtru beyan etmesi olur.
0~ ~ ~1 ~ ~Ll "Ve onlar ancak yalan soyliiyorlar."

Onlar, Allaha nisbet ettikleri ~erikler hususunda yalan soyliiyorlar.
Veya battl bir tasarlama ile onlan ~erikler olarak takdir ediyorlar.
.,/ ,.,., JJ ,... i:ii .J ,,,,,. ,,.. ~ '
67-\"~ 4....9 \ -~< .;:t I•\\ !<l I~.::... ,cjj\ ..r-

..... , ~ rJ::' r- u--;- \,,;',
"\-::':'tj-o
J-r;;-.- .)~ _,
~"Oki , kendisinde
siikftnet bulmaruz i~in geceyi ve goz a~1c1 olarak da giindiizii ktldt."

Ayet, Cenab-1 Hakkin kudretinin kemfiline ve nimetlerinin biiyiikliigu-
ne tenbihte bulunur. Gece ve giindiiz birbirinden farkh olmakla beraber

bir olan Allah onlar1 bir gayede birle~tirmi~tir. Oyleyse bir olarak ibadete
lay1k olan da ancak O'dur.
Ayette gece ile ilgili kis1mda "kendisinde siikftnet bulmantz i~in"
denildi, ama giindiizle ilgili kis1mda "onda gormeniz ic;in" yerine "giindii-
zii goz a~1c1 ktld1" denildi. Bunda ikisi arasmda farka dikkat c;ekmek var-
dir. insanlar gece istirahat etmekte ortaktirlar, ama giindiiziin aydinhgmda
farkh farkh i~ler yaparlar.
i~te ayette miicerret zarf ile sebep olan zarf birbirinden bu ~ekilde ay1rt
edilmi~tir.
~~ V~ s-'~\f-- ~1 ~ ~1 "Elbette bunda dinleyecek bir kavim

i~in ayetler vardtr."
i~te bunda tefekkiir ve ibretle duyanlar ic;in ibretler vardir.
68- \:Jj :&1 J;J1 1)li "Dediler ki: Allah, ~ocuk edindi."
~~ "0, boyle ~eylerden miinezzehtir."
Ayetteki "Subhanehu" ifadesi, Allam evlat edinmekten tenzih ic;indir.
<:;iinkii c;ocuk edinmek, ancak kendisinin c;ocuk sahibi olmas1 dii~iiniilebi
lenler ic;in soz konusudur.
Aynca "Subhanehu" ifadesi onlarm ahmakc;a sozlerine kar~1 bir
taacciiptiir. 17
~I jA "0, Ganidir."
Allahin c;ocuk edinmekten miinezzeh olu~unun illetini bildirir.
Yani o Allah Ganidir, hic;bir ~eye muhtac; degildir. <:;ocuk edinmek ise
bir ihtiyac;tan kaynaklarur.
u.f _)\r l ~ L4 j ~ l~I ~ L4 4J "Goklerde ve yerde ne varsa hepsi

O'nundur."
Ayetin bu kisrm, Allahm gani olu~unu takrir eder.
.....
14, ~ ~ ~ f5 ~ 01 "Bu hususta elinizde bir delil varsa (goste-

rin) ."
17 Tiirkyede bu daha yok "fesubhanallah" kaltbmda ifade edilmektedir.

Bu ifadede, onlarm cahilligini ortaya koymada bir miibalaga ve sozleri-

nin batll olu~una bir tahkik varchr.
,.,. , ,. / ,.,. Ji ,.,. ,,,. J. J ,...,,,..
0~ ~ l4 ~I ~ 0} _,AJI ''Yoksa Allah'a kar§t bilmediginiz bir

§Cyi mi soyliiyorsunuz?"
Ayetin iishlbu, onlarm yalanlarma ve cehaletlerine kaq1 bir kmamak ve
ag.tzlarmm paymi vermektir.
Ayette delilsiz her soziin cehalet olduguna, akaidle ilgili meselelerde kati
delil gerektigine ve onlarda taklide cevaz bulunmachgtna bir delil varchr.
69- t~ ~ ~~I ~I ~ 0Jfo. ~~I ~! j "De ki: Allah adma

yalan uyduranlar elbette felah bulmazlar."
"\:ocuk edindi" diyerek ve Onun ~erikleri oldugunu soyleyerek Allaha
iftira edenler iflah olmazlar; ate~ten kurtulmazlar ve cennete ula~mazlar.
t
70- s,;JJI ~ t._8 "(Bu halleri,) diinyada az1ctk faydalanmaktir."
0
Onlarm iftiralan, diinyada ktsa bir faydalanmakttr, bununla kiifiirde ri-

yasetlerini veya hayatlar1ru devam ettirirler.
" J
~
\"' =-.../..4
0
I '":. "Sonra donii~Ieri bizedir."
L:!J.. ,,('""' '.!
Sonra, oliimle bize donerler, ebedi ~ekavete maruz kaltrlar.

~ J.o
0J~ lj\S ~ ...l;~I ~lliJI

J ,... ,,... ~ ,,,. o
r~ii;f p "Daha sonra da biz, inkarlar1

J J .J
sebebiyle ~etin azab1 onlara tatt1nnz."

r J,.,,.,. ,,,. Jo
71- (_j ~ ~ j;lj ''Ve onlara Nfth'un ktssasm1 oku:"

"'
~~ J\j 1! "Hani o kavmine demi§ti ki:"
~__;;~I )_;J ~I ~~~ c.s_f.Jij ~~ ~:ft 0l5 ~! ~_,; ~ "Ey
kavmim, eger benim arantzda dUfU§Uffi Ve Allah'tn ayetleriyle ogftt
veri§im size agir geliyorsa, §Unu bilin ki, hen yalmzca Allah'a tevek-
kiil ettim."
J
rs~\S.,r!ij
........ J
rs_)Al J / .... ,,...
l~l.9 "Arttk siz ortaklanmz1 da yammza alarak
ne yapacagm1z1 kararla§ttnn."
Hz. Nuh, bunlar1 Allaha tam bir giivenle ve onlarm ne yapacagma al-
chrmayarak soyledi.
~J
~ F J'
rsyl.J. /
~~
,,...
p "Sonra bu i§iniz size dert olmasm."

J.
Sonra benimle ilgili yapacagtruz1 gizliden de yapmayin, ac;1kc;a ne yapa-

caksaruz yapm, sizden korkmuyorum.
p "Sonra bana ne yapacaksaruz yapm."

,. .,&... • J
j! l_,..,a.91
~.J # ~ j "Bana miihlet de vermeyin."
W r!:l:} 0µ "Eger yiiz ~evirirseniz, hen sizden
~ ~
72- _f.l ~ ~~
bir iicret istemi§ degilim."
~ayet
benim ogut vermemden yiiz c;evirdinizse, ben sizden bir iicret is-
temedim ki agtr bularak ve beni c;1karctltkla suc;layarak yiiz c;eviresiniz.
':l, / .;:; .... 0
~I ~ ~ ! :S.j.-1 0 ! "Benim iicretim ancak Allahtandtr."

Bu davet ve uyanda benim iicretim ancak Allaha aittir, sizinle bir alaka-
s1 yoktur. 0 ise, siz ister iman edin, ister yiiz c;evirin beni niiikafatlandmr.
0 .... .J. ,.. 0 ..... J J
0-.. ~ · ~JI Zr 0__,51 0 I ~ ~ lj ''Ve hen O'nun emrine boyun egenler-

den olmakla emrolundum."
O'nun hiikmiine boyun egmek, emrine muhalefet etmemek ve O'ndan
ba~kasmdan bir ~ey ummamak bana emredildi.
73- ~ _}.m "Onlar ise Onu inkar ettiler."

Onlar ise, kendilerini ilzam edecek delil getirildikten sonra Hz. Nuhu
yalanlamada 1srar ettiler. Onlarm bu yiiz c;evirmeleri ba~ka degil, sadece ve
sadece inat ve temerriitlerinden idi. Boyle olunca, azap kelimesi kendileri
hakkmda hak oldu.
Q J 0 /
~I ~ W 0A.J ~~"Biz de onu ve gemide kendisiyle beraber

olanlart kurtardtk."
Biz de onlan bogulmaktan kurtardtk.
Rivayete gore, yarundakiler seksen ki~i idi.
~~ ~~ j ''Ve onlan halifeler yapttk."

Onlan, helak olanlann yerine halef ktldtk.
[. ' ~,,, ~ 0 0 .....
8LJL
,. .. ;Y. ~ JJI 8,.f.J
I ..l5 ~\ ·I"' "Ayetlerimizi inkar edenleri ise suda bog"'-
J
duk."
Ayetlerimizi yalanlayanlan tufanda bogduk.

.... 0 J. .... ,.. ,,. ,,.. J 0 .....
~.J~\ ~~ 0l5 ~ ~l.9 "i§te bak, uyanlanlarm aktbeti nastl

\
oldu?"
Ayette onlarm ba~ma gelen felaketin biiyiikliigunii beyan, Hz. Peygam-
beri yalanlayanlan sakmdirma ve Hz. Peygamberi de teselli etmek vardir.
....
74- ~_,;.; Ji~~ ~~ ~ \:':.~

l ~ 0
p "Sonra onun arkasmdan bir~ok

.J.
peygamberleri kavimlerine gonderdik."

!l
~¥.~ ~j~ "Onlara a~1k mu'cizelerle geldiler."

Her Peygamber kendi kavmine davas1ru isbat eden apa~1k mu'cizeler
getirdi .
.JJ ,.. G:i.... J J ,.. ....
J;.9 ~ ~ 1}...15~ I~~ lyl5 W "Fakat onlar onceden yalan dedik-

lerine bir tiirlii inanmadtlar."
Arna onlar kiifiirde ~iddetli inatlan ve Allahm onlan yardims1z b1rakma-
s1 sonucu, peygamberlerin gonderilmesinden once ah~m1~ olduklan hakki
yalanlamak ve bunu bir huy edinmek sebebiyle, imana yana~madtlar.
0 J J l 0 .... .... l
~~I y _,li ~ ~ cLJ.15 "i§te biz, haddi a§anlann kalplerini

boyle miihiirleriz."
Dalalete dalmalan ve ali~mi~ olduklan hali terk etmemelerinden dolay1
biz onlan hidayetten mahrum ktlar, kalplerini i~te boyle miihiirleriz.
Bu gibi ayetlerde kullarm fiillerinin Allahm kudreti ve kulun kesbi ile
olduguna bir delil vardir. Bunun tahkiki daha once ge~mi~ti.
146. DERS
Her Ev Bir Mescid
l ..i.-
75- ~~~ ~Jl4j 0.J.'-~ ~! 0.J~j ~y ~~ ~ \-;:.~

.... ' ,/ 0
p "Sonrabun-
J
lann arkasmdan Musa ve Harun'u ayetlerimizle Firavun'a ve onun

yaktmnda olanlara gonderdik."
I_,~~ "Arna onlar, kibirlendiler."

Onlara tabi olmaktan kibirlendiler.
/ J /
~~~Ji lyl5j ''Ve giinahkar bir kavim oldular."

Onlar, giinahlara ali~rm~ bir kavim idi. Bundan dolayi Rab'lerinin mesa-
j1ru hafife aldtlar ve red de ciir' et ettiler.
,.. ,... .z; ...&.... ..... ,... ~ 0 ,... ....
76- ~ _H Iii 0! l}li U~ ~ j>JI ~~~ Lill "Kendilerine

tarafuruzdan hak gelince, "Muhakkak ki bu, apa~tk bir sihirdir" de-
diler."
Katirmzdan hak kendilerine geldiginde, ~ekki izale eden apa<;:1k
mu' cizelerin goriilmesiyle o hakki tarudiklarmda, a~m inatlan sebebiyle "bu
apa<;:lk bir sihir" dediler.
~ J ... "' 0 ,,.. J. J,...""' .... ,,..
77- r-s-~~ W ~ 0}..,ZI ~ y Jli "Musa dedi ki: Size hak gelin-
ce, ona boyle mi diyorsunuz?"
J'
Ill ~\ "Bu bir sihir mi?"

Size hak geldiginde "bu bir sihirdir" mi diyorsunuz?
~.J~ L!J I ~ ~ j "Halbuki sihirbazlar iflah olmazlar."

Bu ifade, Hz. Musarun kelatn1n1n devarmdir. Bunda, kendisinin getirdi-
ginin sihir olmadigina bir delalet vardir. C::iinkii sihir olsaydi maglup olurdu
ve sihirbazlarm sihrini ibtal edemezdi.
Che yandan "sihirbazlar iflah olmazlar" diyen birisi elbette sihirle ug-
ra~maz.
Veya bu ifade onlann sozleri de olabilir. Bu durumda sanki ~oyle de-

mi~lerdir:
"Felah bulmak iyin bize sihir mi getirdin? Sihirbazlar ise felah bulmaz-
lar."
"Dediler: Bizi atalanrmz1 iizerinde buldugumuz yoldan dondiiriip de

ldbriya (biiyiikliik ve saltanat) ildnizin eline ge~sin diye mi bize geldin?"
Biz atalarmuz1 puta tapar bulduk. Bizi bu yoldan yevirmeye mi geldin?
Yeryiiziinde hiikiimdarhk "ldbriya" ile isimlendirilmesi, genelde hii-
kiimdarlarm kibirle muttas1f olmalanndandtr.
Veya bundan murat halkt kendilerine tabi yaparak tekebbiirde bulun-
malandtr.
J ,,. ,,.
~~ ~ ~ Lo j "Biz ildnize de iman edecek degiliz."

"'J J J ,... ,,,.
79- (!'")c .r~ ~ ~y~I 0_µ:. ~ Jlij "Firavun dedi: "Bana biitiin
bilge sihirbazlar1 toplayip getirin!"
80- ~ _,1j ~ ~I L4' 1_,fill c.Py ~ J\.i ~~\ ~~ l ill "Sihirbazlar ge-
lince, Musa onlara: "Ortaya ne atacaksaruz attn!" dedi."
HI ~ r!~~
<f
81- Lo ~ y J\.i 1.,µJI l ill "Onlar ortaya atmca Musa

dedi Id: Sizin yapttg1ruz §CY sihrin ta kendisidir."
Firavun ve kavmi, Hz. Musarun getirdigine "sihir" demi~lerdi. Hz.
Musa buna i~aretle "i~te sihir bu, yoksa Firavun ve kavminin dedikleri de-
gil" dedi.
d J. ~ ~
~ 19 ~~ :. ;Ji I 0! "~iiphesiz Id Allah onu iptal edecektir."
Allah bu sihri silip yok edecek veya batll oldugunu gozler oniine sere-
cektir.
~~I ~ ~ ~ ;&1 0! "~iiphesiz Id Allah, miifsitlerin i§ini

0 0 ,,.. ,.. ' "'
diize ~ikarmaz."
Allah, bozguncularm amelini sabit ktlmaz, kuvvetlendirmez.

Ayette sihrin bir ifsad ve bir goz yarultmas1 (illizyon) olduguna ve ger-
yegi bulunmadtgma bir delil vardtr.
82- ~..J-4-.r-'
L ~ti o < ~',,. 4,j~ ~_,,. t\ :&1
J
.-r y.J ,,,. , . ; ~ !
~.J
J,,. "Allah' -miicrimlerin
ho§una gitmese de- hakkt kelimeleriyle ortaya koyar."
Allah, emirleri ve hiikiimleriyle hakki tahakkuk ettirir, sabit kilar.

Q ,,,. ,,,. ,,,. .... l ,... .,. .J. ~ , ,,,.
83- 0 \ YJ\.4 ,, 0 ~ J 4_.4 ~ ~"' ~ ~ \ ~ ~ ~
v"
o
~ .J r:A
o ,, o•
~
o
~Y-- ~
• \ ;._
,,,Y o"
~ ..-! ,, ~.r-:
- \ -;
0-4
,, \
r~:~! "Firavun ve adamlar1mn kendilerini belaya ugratmast korku-

sundan dolay1, Musa'ya kendi kavminin bir ktstm gen~lerinden ba§-
ka kimse iman etmedi."
Hz. Musarun niibevvetinin ilk doneminde kavminden ancak az say1da
gern;ler kendisine iman etti. Hz. Musa kavmini hakka davet ettiginde, Fira-
vunun korkusundan baz1 genc;ler dt~mda digerleri imana girmedi.
Zamirin Firavna ait oldugu dii~iiniilebilir. Bu durumda Firavunun kav-
minden baz1 genc;lerin Hz. Musanm yarunda yer aldtgi anla~ilir. Mii'min
suresinde kissas1 anlattlan kimse, Firavun hanedanmdan idi. Firavunun ha-
rurm Asiye ve baz1 adamlari da iman etmi~lerdi.
Ayette "Firavun ve adamlarmm" ifadesinde c;ogul zamir Firavuna
aittir. ~iinkii biiyiik makam sahiplerinden c;ogul s1gas1yla bahsetmek anla-
~tlmi~ bir adettir.
Veya Firavundan murat, onun hanedarudtr. Nitekim "Rabia ve Mudar"

dedigimizde bunlar her ne kadar miifret birer isim ise "Rabia ogullari, Mu-
dar ogullari" anla~illr. Firavundan da bu ~ekilde Firavun siilalesinin anla~tl
mas1 miimkiindiir.
Veya burada c;ogul zamiri o genc;lere veya kavimlere aittir. 18
c
<Ji'.)~\ ~ ~ WZ., ~1 0lj "<_;iinkii Firavun, ger~ekten arzda ululuk
taslayan biri idi."
~~I ~ ~lj ''Ve ger~ekten o, haddi a§anlardanch."

Firavun kibir ve ta~kinhkta a~m gidenlerdendi. Oyle ki kendisinin rab
oldugunu iddia edecek kadar ileri gitti, peygamber torunlariru kale yaptl.
~
-k'y,, .. ~
84-1 ~ ,,..
, ,. .. , ,. l
• !~ "\ !~5 01, ~.T
,,JIL; r4 ~ lJ..
l
r J Q .... .... ....
' ~ Jl.9".J "Musa dedi ki: "Ey

~ Y4
kavmim! Siz ger~ekten Allah'a iman ettinizse, artik O'na tevekkiil

edin!"
18 Yani, "Hz. Musaya az sayida gens: iman etti. Bunun sebebi, Firavundan ve
kendi kavimlerinden korkmalan idi." Nitekim giiniimiizde de islama girmek iste-
yenlerin bir kisnu kendi s:evrelerinin tepkisinden s:ekindiklerinden miisliiman ola-
nuyorlar veya miisliiman olduklariru gizliyorlar.
312 @ BeydM Tefsiri
Hz. Musa, mii'minlerin korkusunu goriince ~oyle dedi:

Ey kavmim! Eger Allaha iman ettinizse, O'na giivenin ve O'na itimat
edin.
~ ; !:_5 ~ ! "Eger O'na samimiyetle teslim olanlardan iseniz ... "

1
Eger Allahm kazasma teslim olan, O'na ihlasla yonelen kimseler iseniz
boyle yapm.
Bu, iki ~arta baglanmas1 degildir. c;unkii imana talik edilen, tevekkiiliin
viicubudur. c;unkii, iman tevekkiilii iktiza eder. Ona teslim olmakla ~art
kilinan ise, tevekkiiliin husuliidiir. Bunun benzerini ~oyle bir ifadede bula-
biliriz: "Eger Zeyd seni s:agmrsa, yapabilirsen ona icabet et."
85- 85') ~I >- l)W "Onlar da dediler: Biz Allah'a tevekkiil ettik."
~ ~ ,...o ~ 0 .... ,,,..
~l..bJI v_µ.lJ ~ ~ ':;/ ~_) "Ey Rabbimiz, bizi o zalim kavmin

fitnesine ugratma!"
''Ya Rabbena, bizleri fitneye maruz birakma" yani, bizi fitneye dii~iir
mesinler.
86- 0:.-t~I v__µjl ~ ¥Ji ~j "Bizi rahmetinle o kafir kavmin

elinden kurtar!"
Ve bizi kafir kavmin tuzagmdan, kotii halde gormelerinden rahmetinle
kurtar.
Onlarm duasmdan once Allaha tevekkiillerinin nazara verilmesinde,
dua eden kimsenin duasma icabet edilmesi is:in duadan evvel tevekkiil is:in-
de olmas1 gerektigine bir tenbih vardir.
~ J ,... \ .... 0 .... .... 1 ....
87- \.;~ JJ
~
" • ~_,_y-;_r.J
• ;_:t I~--" 01 "....>-I" ' t\ E;.. ·I" "Musa ve kar-
-'MlJ~.J-41...S'_,MJJ
J
de§ine §Oyle vahyettik: Kavminiz i~in Mtstr' da birtaktm evler haz1r-

layin."
Yerle~meleri veya ibadet is:in toplanmalan gayesiyle Mls1rda kavminize
evler edinin.
~.... .J ,,,. .J
~ ~~ 1_,Jx;-lj ''Ve evlerinizi bir ktble yapm."

Ve evlerinizi bir kible, bir namazgah yapm.
Onlara bu ~ekilde emir verilmesi, kafirlerin onlan fark edip de eza ver-
memeleri, dinlerinden dolayi fitneye dii~iirmemeleri is:indi.
..,.
~~I l~lj ''Ve namazt kthn."
~j.JI .+,j "Ve mii'minleri miijdele!"
Mii'minleri diinyada nusret ve ahirette cennet ile miijdele.
Ayette Hz. Musa ve Harunun Mls1rda evler edinmesi ve buralan mescid
yapmalan her ikisine de emir s1gas1yla geldi. <;iinkii her ikisi bu meseleler-
de kavimlerinin onde gelenleriyle me~veret ediyorlardi. Sonrasmda naza-
ra verilen "evlerin ktble yaptlmast, namazm kthnmast" c;ogul s1gas1yla
geldi. <;iinkii bunlan her birinin yapmas1 gerekir. "Mii'minleri miijdele!"
emri ise sadece Hz. Musaya geldi. \:iinkii miijdelemede astl olan, ~eriat sa-
hibi tarafmdan yaptlmas1dir.
'l 0 J 0 ~ ,,,. .;:; ,,.. ,,,. ,,.. ,..., ..... Gi ,,,. ,,,
88- GJJI
.. - 1 ~ q ~. ':ll"°I"
0,,_~ .JAJ ~·
..J ~')Ll--J 0°"
y~ o· l::
..il
0
~I/ 8"
.J ~y
l } Jl.9"J
l
"Musa dedi: "Ey Rabbimiz! Sen Firavun'a ve adamlarma §U diinya

hayatmda bir zinet ve servet verdin."
Ayette ifade edilen zinet, kendisiyle siislenilen elbise, binek ve benzer-
leridir.
Kiifiir iizere verilen nimetler bir istidrac;tir ve dalalet iizere devamlan-
na vesile olur.
[..,,,. & ,,,..,.
~
l
y IM ~.J "Ey Rabbimiz! Senin yolundan sapttrs1nlar
diye mi?"
H-Jlyl ~ ~I ~.J "Ey Rabbimiz, onlann mallanru sil siipiir."

} } l } 0
Hi__,JJ ~ ~...L.!,lj ''Ve kalplerini stk."

/0 /0 1 J ,,...,,
~':II ~ll;JI lj~ ~ I~~ J\; "<;iinkii onlar o elem verici azabt
gormedik~e iman etmezler."
.J. J. J 0..... .... /
89- ~ ~; l ! : .. ~\
, J..i Jl.9 "Allah buyurdu: Her ikinizin de duas1 ka-
bul olundu."
t ~ .. ~;: IJ "Oyleyse, istikamet uzere olun."

0
•
Kavminizi hakka c;agtrmaya ve onlara delil getirmeye devam edin, bu

konuda sebat gosterin, acele etmeyin. isteginiz verilecektir, ancak vakti ge-
lince olacaktir.
Rivayete g6re Hz. Musa bu duadan sonra onlarm ic;inde kirk ytl kaldi.
~~ ';; ~~I ~ ~\-:-.~~ ';;j "Bilmeyenlerin yoluna ise, sakm sa-

1 ,,.
km uymaym."
Aceleyle hemen sonm; almak isteyerek cahiller gibi olmaym.
Veya Allahm vaadine giivensizlik ve itminans1zhk ile cahilce hareket et-
meym.
--L--t\
90- ~ ~~--~
l ~1- I 0 7
"' ~ ).../.
~ 'Q\;...J"' ''Ve israilog"ullan'm denizden gedr-
:r
dik."
lj~ j
o o
~ ~~ _4 j 0~1
J J
r+-:.;\.9 "Firavun ve askerleri, yakalamak ve

c"',,..
salchrmak i~in onlan takip etti."

~..... "'J
J\.9 J_)JI ~j~l l~l J>-
,,.. l -" " l ..,..... ",.,. ' ,,. ,,.. 0 ,... ,... l
~ 1Ulj ~l~l lfa. ~ l ! : .ol c.>~I ':Ji ~l ':J ~\ 4 ! ~ .o\

0
z.r.. ~ 0
~ \I "(Firavun) suda bogulmaya ba§laytnca, "israilogullan'mn
iman ettiginden ba§ka ilah olmad1gma iman ettim ve hen ona teslim
olanlardamm" dedi."
1""'-"
91- ~I "~imdi mi?"
Hayatm biterken ve seyme hakkm kalmarm~ iken mi iman ediyorsun?

J. .... 0 .....
j;; ~ .1ij "Oysa bundan once isyan etmi§tin."
Daha once omriin boyunca isyan etmi~tin.

0 0 }
~~I ~ ~j "Ve miifsitlerden idin."
Yoldan ylkrm~tln ve ba~kalanru da imandan saptlnyordun.

~ .J. / ,.... .J.
0A ~~ ~ P.~\_; "Biz de bugiin arkandan

l ,.,. .... 0 .... ,,.. 0 ,,..
92- ~\ ~ ~
,,. I \
gelenlere bir ibret olman i~in bedenini kurtaracag1z."

Kavminin denizde boguldugu yerde seni kurtaracag1z, suyun iizerine yl-
karacagtz.
Veya israilogullanrun gormesi iyin yiiksekye bir yere b1rakacagtz.
"Ruhunu degil, bedenini, bedenin tamarmru elbisesiz, ytplak bir ~ekilde
ve iizerindeki altln z1rh ile kurtaracagtz" ~eklinde aytklamalar da yaptlmt~tlr.
israilogullar1run ruhlarmda Firavunun bir azameti vardt, hatta onun
helak olmayacagtru saruyorlardt. Oyle ki, Hz. Musa onun bogularak 61-
diigunii haber verdiginde Hz. Musay1 yalanladtlar. Sahile vurmu~ cesedini

gordiiklerinde ancak oliimiine inanabildiler.
"Arkandan gelenlere bir ibret olman i~in" ifadesi, sonraki devirleri
de i<;ine alabilir. <:;iinkii Firavun gibi birinin bu ibretlik sonu, sonrakiler ic;in
de tugyandan caydtr1c1 bir cezadtr.
Firavunun bu ~ekilde oli.imiinde ~u mesaj da vardir: insan ne kadar deb-
debeli bir saltanat ve biiyiikliik ic;inde olsa da, rububiyetten hissesi olmak-
tan c;ok uzaktir, memluktiir, oliime mahkumdur.
~ J .... ,... .... \ G': ,... ~
0~W ~~I Y, ~81 ~I~ 0LJ "Bununla beraber, insanlann ~ogu
ayetlerimizden gafildirler.,,
insanlarm <;ogu ayetlerimizi tefekkiir etmezler, onlardan ibret almazlar.
147. DERS
Ge~mi§ten Ders Almak

93- ~4 \~ ~ly.;i1~ ~iY. nJj "Ger~ekten israilogullan'm giizel
bir yere yerle§tirdik."
Bundan murat Sam ve Ml.Slrchr.

c "
9t:;btl ~ ~djjj "Ve onlan ho§ nimetlerden r1ztkland1rchk."
v J,,..
J>-
0 0 ' 0 ,,.,.
~I ~~~ \~I W "Arna kendilerine ilim geldiginde ihti-

lafa dii§tiller."
Onlar dinleriyle ilgili konularda Tevrat1 okuduktan ve hiikiimlerini bil-
dikten sonra birbirleriyle ihtilafa ettiler.
Veya onlarm ihtilafmdan murat, Hz. Peygamberle alakali durumlari ola-
bilir. S1fatlariyla ve mu'cizelerinin ortaya c;1kmas1yla dogrulugunu anlachk-
larmda, O'nun hakkmda ihtilafa dii~tiiler.
,,.,. J 0 J,,, 0 / 0 ,,,,,.., ;:ii
0.:.1::.:__-:i:1.....9\ ·tsw~1--·-- ·J·•" ... ,,~"0\"c;;:.ii he okkiRab-
~-- .. , y .. , ,, .. ,, \.>!.~~ ..J " ':Ip y
bin, o anla§mazhga dii§tiikleri konularda ktyamet giinii aralannda
hiikiim verir."
Ve boylece kimini kurtarip kimini de helak ederek, hak yolda olanla ba-
til yolda olaru birbirinden aymr.
e: / / 0 / !l 0 ~ ,,. / / 0 0.... jJJ ,,.. ,, 0 ....
94-~ .~..o ~\.:50\ 0.J""~-; •.u\ l;.A ~\

r:..r..
,,. u-- u" . " J~ l ...r Lt.o" ~
.. " \:J':•\ <'
j
u-;
~ 0l.;
"
"Eger sana indirdiklerimizde herhangi bir §iiphe i~inde isen, sen-
den once Kitabt okuyanlara sor."
Ayette "Eger bir §iiphe i~inde isen" denilmesi ~u manaya gelir: "Fa-
raza sana anlatilan bu kissalarda bir tereddiidiin varsa ... "
"Kitab1 okuyanlara sor" denilmesi ~undanchr:
"c;linkii bu durum onlar nezdinde muhakkaktir, sana vahiyle bildirdigi-

miz ~ekilde kitaplannda sabittir."
Ayetten murat, bunun hakikat oldugunu beyan ve mukaddes kitaplarda
olandan ~ahit getirmek ve Kur'arun onlarda olaru tasdik ettigini bildirmektir.
Veya ehl-i kitabm ilimde rasih olma olc;iisiinii, Hz. Peygambere indirile-
nin s1hhatiyle gostermektir.
"Eger bir §iiphe i~inde isen" ifadesi, Hz. Peygamber ic;in ~ekkin vu-
kuunu gostermez. Bu ifade O'nu heyecana getirmek ve daha ziyade ima-
runda sebatiru saglamak ic;indir. Bundan dolaytdir ki Hz. Peygamber ~oy
le demi~tir:
"Ben bana indirilenden bir ~ek duymam, ehl-i kitaba da sormam."
~oyle de degerlendirilebilir:
Her ne kadar "eger bir §iiphe i~inde isen" hitab1 Hz. Peygambere ise
de, bundan murat iimmetidir.
Veya ayetin muhatab1, bu hitab1 i~iten herkestir. Yani, "ey muhatap! El-
c;imizin diliyle sana bildirilenden bir ~iiphe ic;indeysen ... "
" ... bir §iiphe i~inde isen, senden once Kitabt okuyanlara sor" ifa-
desinde, dini meselelerde ~iipheye dii~en kimsenin ilim ehline miiracaatla
onun halline c;ali~mas1 gerektigine bir tenbih vardir.
.... ~ 0 .... 0 ,,,. ....
~j ~~I ~~~ .l4J "Andolsun ki, Sana Rabbinden hak gelmi§-

tir."
Rabbinden sana hak gayet ac;1k, hic;bir ~iiphenin girmesine bir yer kal-
mayacak ~ekilde kati ayetlerle gelmi~tir.
'1 0
0:~1 ~ !) j5:i ~ "Oyleyse sakm sakm §iiphe edenlerden olma!"

\
Sende olan cezm ve yaldnden sarsmtl gec;irerek sakm sakm ~iipheye dii-
~enlerden alma.
95- 0:.rWI ~ 0~ ~\ s-i4~,, 1}.E 0:~1 ~ !)js:i ~j

\
"Ve sakm
sakm Allah'm ayetlerini yalanlayanlardan olma, sonra hiisrana ug-
rayanlardan olursun."
Ayetin bu kisrm da tehyic;, tes bit ve tamah tiirii ~eyleri kesmek
babmdadir. 19
Benzeri bir durum ~u ayette goriiliir: "Sen, bu kitabm sana verile-
cegini ummuyordun. Ancak o, Rabbinden bir rahmet olarak sana
verildi. Oyle ise kafirlere sakm arka ~tkma." (Kasas, 86)
19 Yani, Hz. Peygamber Allalun ayetlerini yalanlamaktan en uzak insandir. Boy-

le iken "sakln sakln Allahm ayetlerini yalanlayanlardan olma!" denilmesi,
onun bu konudaki hassasiyetini canh tutmak, hak iizere gittigi yolda daha da se-
batlru saglamak ic;indir.
~ ~ ~ ~
96- ~hY..~ ~j ~ i'"t:1c ~ ~fl\ 0! "Dogrusu, Rabbinin

hiikmii aleyhlerinde kesinle§mi§ olanlar iman etmezler."
Yani, haklannda kiifiir iizere olecekleri ve azapta daimi kalacaklan ke-
sinle~enler,imana gelmezler. C::iinkii Allah1n kitabmda yalan olamaz, hiik-
mettigi ~ey ise degi~tirilemez .
.... 0 ,,,,, 0 \ \ "J 0 ....
97- ~':}\ ~\l;J\ ljj ~ ~I JS~;~ jJj "Onlara her bir mu'cize
gelse, yine de o elim azabt goriinceye kadar (inanmazlar)."
C::iinkii onlann imaru ic;in asli sebep olan Allahm iradesinin taalluku
yoktur. Boyle olunca iman etmeleri soz konusu olamaz.
Elem verici azab1 goriince iman etmelerine gelince: Firavun orneginde
oldugu gibi, boyle bir halde iman etmek bir fayda vermemektedir.
r..i" J .... Gi J. ,... .... \ .,,. .... .... ,,,,.. ,,.. .......
98- ~ ~ j.9 ':} ! ~ ~\ f 4' a3..9 '! : 4\ ~j ~ l5 ':} j.1.9 "Ke§ke (azap once-
si) iman edip de imanlan kendilerine fayda vermi§ bir belde olsaydt?
Yunus'un kavmi miistesna."
0ill ~.,:;JI~ ~~I ~I~ r-f-:c 1:~ ::.5 \fa\ l:J "iman ettikleri vakit,
diinya hayatmda zillet veren azabt iizerlerinden kaldtrdtk."
I ,,
'-r.?';" J! ~\: :,;-;4j ''Ve· bir siire onlan faydalandtrdtk."

"'
Ke~ke helak ettigimiz beldelerden herhangi biri, Firavunun yaptlgt gibi
son ana birakmasa da azap gelmeden iman etse, Allah da onlardan bu ima-
ru kabul edip kendilerinden azab1 kaldirsa ...
"iman ettikleri vakit ... azabt iizerlerinden kaldtrdtk."
Hz. Yunusun kavmi azabm emaresini ilk gordiiklerinde tevbe ettiler,
azabm ba~larma gelmesine kadar tehir etmediler.
Rivayete gore Hz Yunus Musul taraflarmda Ninova ahalisine peygam-
ber olarak gonderildi. Kavmi ise O'nu yalanladi ve bunda 1srar etti. 0 da
kendilerine yakmda bir azabm gelecegini bildirdi. Bu yakm siirenin iic; giin,
bir ay veya kirk giin oldugu soylenir. Verilen siire yakla~tigtnda gokyiizii
dumanh siyah bulutlarla kaplandi. Derken bu bulutlar yakla_~tl, ~ehirleri
ni ku~attl. <;ok korktular, Hz. Yunusu aradtlar, ama bulamadtlar. Bu olayla
O'nun dogrulugunu yakinen anladtlar. Ozerlerine zillet alameti olarak c;u-
vallar giydiler, hem kendileri hem de kadinlar1, c;ocuklan ve hayvanlanyla
yiikseklere c;1kttlar. Annelerle siit emen c;ocuklan birbirinden ayirdtlar. Boy-
lece bunlar birbirine mii~tak oldu, sesler ve giiriiltiiler yiikseldi. Samimane
tevbe ettiler, iman ettiklerini soylediler, yana yaktla Allaha yalvardtlar. Al-
lah da onlara ac1di, onlar ic;in mukadder olan azab1 kaldirdi. Bu olay Cuma
giinii ve a~uraya tevafuk etmi~ti.
d &,. .... 0 ' ,,,, .... J ...... ,...
99- ~ ~ ud' _))/I ~ (_r4 &4 )/ ~j i. L!i _;J j "Eger Rab bin dile-
seydi, yeryiiziinde olanlann hepsi iman ederdi."
Sayet Rabbin dilese kimse haric; kalmayacak ~ekilde arzda olanlann hep-
si iman iizere bir araya gelir, kimse o meselede ihtilaf etmezdi.
Ayet, Allahm biitiin insanlann imaruru dilemedigini ifade etmesiyle
Mu'tezile aleyhinde bir delildir. Allahm iman etmesini diledikleri ise, ~iip
hesiz iman edecekleridir.
Ayetteki dilemeyi "herkesi imana zorlayacak ~ekilde dilemedi" tarzmda
degerlendirmek, ayetin zahirine aykmhr.
J J 1 ~ 0 J 0 .... ,,... ....
~y I.YA~ dl':.H ~f3 ~l.91 "0 halde insanlan mii'min olsun-

lar diye sen mi zorlayacaksm?"
Ayette soru tarzmda gelmesi, "boyle yapma" anlammdadir.
Ayette zamirin fiilden once gelmesi, ilahl me~ietin di~mda bir ~eyin
imkans1z olduguna delalet ic;indir. Dolayis1yla ikrah ile de boyle bir ~ey ol-
mayacakttr, nerede kaldi te~vik ve tergib ile olabilsin?
Sebeb-i Niizftl
<;iinkii rivayete gore Hz. Peygamber (asm) kavminin iman etmesine son
derece istekli idi, ~iddetli ihtimam gosteriyordu. Bu miinasebetle iistteki
ayet nazil oldu. Bundan dolay1 ayetin devamt da bunu ~oyle takrir etti:
100- ~I 91~ \J~ ~_;; ~\ U",/} ~LS L4 j "Allah'm izni olmadan hi~bir
nefsin iman etmesi soz konusu degildir."
Hic;bir nefis, Allahm iradesi, liitfu ve tevfiki olmadan iman edemez. Oy-
leyse onun hidayet bulmasmda kendini yorup tiiketme. <;unkii hidayet Al-
laha ai ttir.
,.,. J .... "' ,... .J.
0~ 'j ~+JI~ ~JI ~j "(Allah) aktllartntkullanmayanlar

iizerine azap takdir eder."
Allah, hiiccet ve ayetlerde tefekkiir yoluyla akhru kullanmayanlara azab1
yazar, veya onlar1 hidayetinden mahrum b1rakir.
Veya, bu kimseler kalplerinde bulunan miihiir sebebiyle Allahin delille-
rive hiikiimlerinde aktllanru kullanmazlar. Ayetin devarru, birinci manay1

teyid eder.
.f ,,,. 0 ,,,. J 0 J.
101- ~ _) ')tlj s-il~I ~ l~\.4 IJ~I J.9 "De ki: Goklerde ve yerde
olanlara dikkatle baktn!"
Goklerde ve yerde olan Allahm hayret verici sanatlarma bakm, tefekkiir
edin, ta ki bunlar size O'nun birligine ve kudretinin kemaline delalet etsin.
,... J ,... ,... >.t J. ' 0 oJ.
0~~ ')t ~_;.; ~ )E\j ~4')tl ~ l4j "Fakat o ayetlerve o uyartlar,
iman etmeyen bir kavme bir fayda vermez."
Bunlarm iman etmeyecegi, Allahm ilminde ve hiikmiinde bellidir.
Ayette L4 "ma" hem nefyedici, hem de soru ic;in olabilir.

Birinciye gore mana ~oyledir: "Ayetler ve uyartlar iman etmeyen bir
kavme bir fayda vermez."
ikinciye gore ise ~oyle olur: "Ayetler ve uyartlar iman etmeyen bir
kavme ne fayda verir?"
<./" " "'
102- ~~ l__;l;- 0:~1 v~\ ~ \J1 ~J~::~l ~ "Onlar, kendilerin-

den oncekilerin giinleri gibisinden ba§kastm mt bekliyorlar?"
Ayetteki "eyyam" "giinler" anlarrundadir. Mesela Arablarm ba~ma ge-
len onemli olaylar ic;in "Eyyam-1 Arab" ifadesi kullanilir. "Oncekilerin
eyyam1" (giinleri) de, onlann ba~larma gelen onemli olaylar, felaketlerdir.
o o J "' o ,,.,. oJ
0:#::. ~JI ~ ~ ~1 IJ~L; J.9 "De ki: Bekleyin, hen de sizinle

beraber bekleyenlerdenim."
Ba~1ruza gelecek ilahi cezayi gozetleyin bakahm, ben de sizinle birlikte
bunu gozetleyenlerdenim.
Veya "benim helakimi bekleyin bakalim, ben de sizinle beraber sizin
helakinizi bekleyenlerdenim."
,. l ~ ,. ,. ,.
103- l_f-41 0:fJlj ~J ~ ~ "Sonra biz, peygamberlerimizi ve

iman edenleri kurtannz."
Sanki ~oyle denilmi~tir: "O inkarc1 iimmetleri helak ederiz, sonra elc;ile-
rimizi ve onlarla beraber iman edenleri kurtarmz."
t. i;;
r;? F:\c. lQ.;... ~J.5 "i§te bunun gibi, mii'minleri kurtarmak

0 ,. ,. 1". l
~~\
iizerimize bir hakttr."
Hz. Muhammedi (asm) ve ashab1ru da boyle kurtanr, mii~rikleri de

helak ederiz.
104- ~
~
0.Jh; ~ _u I ~\ ~ ~l
• ~l
.~ ~
~ •
~
,,
j
U"l
(~5 01/ d l!.11 J ~1 l7.. ui;
I -:
~
~I ~ _,~ "De ki: Ey insanlar! Eger benim clinimde bir §iipheniz var-
s a, §Uflu bilin ki: Allah'1 btraktp da sizin ibadet ettiklerinize ibadet
etmem."
<:: J .), ~ .). J ,. l
~ ~ L>-;Lil ~I ~I ~j "Lakin sizi vefat ettirecek olan Allah'a

ibadet ederim."
i~te itikad ve amel olarak dinimin hiilasas1 budur. Bunu bozulmarm~
aktllara arz ediyorum. Bu hiilasaya insaf goziiyle bakm, sihhatini anlaym.
Sayle ki: "Ben sizin uydurdugunuz ve taptigimz ~eylere ibadet etmem. La-
kin sizi yaratan ve vefat ettirecek olan yaratlc1mza ibadet ederim."
Ayette "sizi vefat ettirecek olan Allaha ibadet ederim" denilmesin-
de vefatln ozel olarak ifade edilmesi, tehdit i<;indir.
';J 0 / J,..O,.... J J
~y_JI ~ 0§1 01 ~ ~lj '.'Ve bana mii'minlerden olmam emredil-

di."
Aklm delalet ettigi ve vahyin de soyledigi ~eylere iman etmem bana em-
redildi.
0 ° . . J,,...... ~ i,JJ .... .... 0 ....
105- ~ < :. -! 'I ~ ~. -<'~

(.)"::;'~ i,f '-7~
':1".J Ll...:..:>-
.. , 01,.• l.U ·~.J
sl-::~ ,.
~
0
.. I 01".J "Ay nca ''criL
]~
ziinii tevhid dininden ayirma ve saktn mii§riklerden olma!" (diye em-
rolundum) ."
Ve bana dinde istikamet iizere olmam, farzlan eda edip <;irkin i~lerden
uzak kalmam emredildi.
Ayet, namazda kibleye yonelmek manasmda da yorumlanrm~tlr.
106-~~~j ~~ l4 ~\ ~.J~ ~ t_:.G~j ''VeAllah'1biraktpsana

faydas1 da, zaran da dokunmayacak §eylere yalvarma!"
~~I~ 1~1 d1i ~ i;J 01i "Egeryaparsan, o zaman hi~ §iiphesiz

zalimlerden olursun."
107- ~\ti tl ( ~ ;IS~ ~

,, ,. ~I ~ ~Ll ''Ve eger Allah, sana bir
zarar dokunduracak olursa, onu O'ndan ba§ka giderecek yoktur."
..r'
~! 1~} ~lj ~ ~ !J~ ~

~ .... /
0!.J "Ve eger sana bir hayir dilerse, o zaman
da O'nun liitfunu engelleyebilecek kimse yoktur."
Ayette zararla alakah "dokunmak", hayirla alakah ise "dilemek" kul-
larulmas1 ~una tenbih i<;in olabilir: Hay1r, bizzat murattlr, zarar ise tebei bir
durumdur.
Ayette Allahm hayir dilemesi anlatihrken, zamirle ifade etmek yeter-
li olabilecek iken "Ve eger sana bir haytr dilerse, o zaman da O'nun
liitfunu engelleyebilecek kimse yoktur" denildi. Bu iislub, Allahm on-
lara hay1r dilemesinin istihkaklanndan degil, bir liituf olduguna delalet et-
mek i<;indir.
Aynca, zarar nazara verilirken "Onu ancak Allah giderir" denilerek
istisna zikredildi. Arna "eger sana bir haytr dilerse" denilirken istisna ge-
tirilmedi. c;unkii Allahin irade ettigi bir ~eyin geri <_;:evrilmesi miimkiin de-
gildir.
~~~ ~ ~~ &4 ~ ~ "0, kullanndan diledigine onu (liitfunu)

nasip eder."
~;JI ~_,.i'JI ~ j "Ve 0 Gafur - Rahim'dir."

Oyleyse taat ile O'nun rahmetine mukabil olmaya <_;:ah~m, masiyet ile
O'nun bagt~lamasmdan iimidinizi kesip giinahlara dalmaym.
~J ~ o J 0 ,... "' ,.,. oJ.
108- ~.) ~ J;JI rs-~~ J.i dl:.H ~I 'q- Ji "De ki "Ey insanlar! i~te
size Rabbinizden hak geldi."
Allahtan gelen hak, O'nun rasulii veya Kur'andir. Hak gelince, artik
insanlarm bu konuda bir mazeretleri kalmami~tlr.
<!: • :;; ,.. \ ,.
~ '-.S~ l4.;µ '-.SBI ~ "Arttk kim hidayeti kabul ederse kendi

is:in kabul etmi~ olur."
Artik her kim iman ile ve ittiba etmek suretiyle yola gelirse, kendisi i<;in
yola gelmi~ olur. c;unkii bunun faydas1 kendisinedir.
r .. ~ G' ..... ~ ,,,,
~ ~ l4.;µ ~ &4j "Ve kim de saparsa kendi zararina sapm1~
olur."
Kim de peygamberi ve Kur'aru inkar ile yoldan <_;:1karsa, dalaletin veba-
li kendi aleyhinedir.
¥Ji ~ ~l l;"j ''Ve hen sizin iizerinize bir vekil degilim."

J j
Ben sizin durumunuzu korumakla gorevli bir vekil degilim. Ben ancak
bir miijdeci ve uyanc1yim.
109- ~! ~ ~ L4 tf1j "Sana vahyedilene tabi ol!"

Hem uygulayarak, hem de insanlara anlatarak, sana vahyen bildirilene
ta.biol.
iZ-1 J I
~I ~ ~ ~lj ''Ve Allah hiikmiinii verinceye kadar sabret."

Onlan davet hususunda ve eziyetlerine tahammiilde sab1rh ol. Ta ki Al-
lah zaferle veya sava~ emriyle hiikiim versin.
~l>JI ~ ~ j "<;iinkii 0, hiikiim verenlerin en haytrhstdtr."

~iinkii
0, hem gizli hem de a~ikar biitiin hallere muttali oldugundan
hiikmiinde hata olamaz.
"Kim Yunus suresini okursa kendisine Hz. Yunusll: tasdik eden ve ya-
lanlayanlarm sayismca ve Firavunla beraber bogulanlann adedince sevap
verilir."
HOD SORESi
Melli surelerdendir.
Ayet say1s1 yiiz yirmi iic;riir.
148. DERS
ilahi Mesaj
J_
1- .)1 "Elif-Lam-Ra."
J. l J
~41 ~\ ~l:? "Bu oyle bir kitaptir ki, ayetleri muhkem Jrum-
mt§tlt."
Onun ayetleri saglam bir naz1mla dizilmi~tir. Lafiz ve mana cihetinden

herhangi bir ihlal ona anz olamaz.
Veya Kur'an ayetlerinin muhkem olu~undan murat, bozulma ve nesh-
ten uzak olu~udur. Bu durumda muhkem ayetlerden murat, bu surenin
ayetleridir ve bunlarda neshedilmi~ ayet bulunmamaktadir.
Veya onun ayetleri, hiiccet ve delillerle saglam ktlmmi~tlr.
Veya onun ayetleri, hikmetle dolu ayetlerdir. ~iinkii teorik ve pratik hik-
metin ana meselelerini ~iimuliine almi~tlr.
K
'J ....
~ 0jJ ~ ~
0 J.... 0 .... J
f
J
"Sonra da Hakim - Habir (hikmet sahibi

ve her ~eyden haberdar olan Allah) tarafmdan ayrmtth olarak a~1klan
ffil§tlt."
Sonra bu muhkem ayetler akaid, hiikiimler, ogutler ve haberlerle ayrm-

tlh bir ~ekilde anlattlmi~tlr.
Veya sureler ~eklinde fastl fastl yaptlmi~tir.
Veya peyder pey indirilmesiyle aynnttlar bildirilmi~tir.
Veya ihtiyas: olan yerlerde tafsilata girilmi~tir.
VJ_ ~ ..a,.. ,,. ,, ,,..
2- ~I ':J! \_,,~':JI "Allah'tan ba§kasma kulluk etmeyesiniz diye."

""::} .,,,. 0 J ,,,. ~
.Y~ :!j ~~ ~ ~ ~! "~iiphesiz hen size O'nun tarafmdan gonde-
rilmi§ bir uyanc1 ve miijdeciyim."
Allahm, ~irke kar~1 cezayla, tevhide kaq1 sevapla kaqilik verecegini ha-
ber veren bir uyanc1 ve bir miijdeciyim.
3- ~j \_,,~:: ~.\ ~lj "Ve Rabbinizden magfiret isteyin."

~!
,.
IY..f
J.
p "Sonra da Ona tevbe edin."

J.
Sonra matlubunuza tevbe ile ula~maya <;ali~m. <:;unkii hak yoldan <;ikan
birinin, tekrar yola donmesi laz1mchr.
~oyle de denildi: ~irkten istigfar edin, sonra taat ile Allaha doniin.
Ayetteki "sonra" ifadesinin iki emir arasmda farkliliktan dolay1 gelme-
si caizdir.
~ ~l J! I~ ,. > ~8 ~ "Taki bir ecel-i miisemmaya kadar

" giizel ya~atstn."
sizi giizel
Ta ki sizi huzur ve giiven i<;inde ya~atsm.
Ecel-i miisemma, onlar i<_;:in belirlenen omriin sonudur.

Veya bundan murat "sizi toptan bir azapla helak etmesin" manas1chr.
Ecel-i miisemma her ne kadar omiirle alakali ise de, herbir ferde nisbetle
belli bir vakittir. Dolay1s1yla bir degi~iklik soz konusu olamaz .
..,. .... "II' J
J..aJ C.S~ JS '-?~j ''Ve her fazilet sahibine liitfunu versin."
0 ,.. 0 /
~
"
Ve dininde fazilet sahibi her insana, faziletinin kar~iligiru diinya ve ahi-
rette versin.
Ayetin bu klsrm, tevbe eden muvahhid kimseye diinya ve ahiretin hay-
riru vaat etmektedir.
~,,..
.-rf ~~ ~I~ ~ J L:>-1 ~µ ljJ y 0!J "Eger yiiz ~evirirseniz, hen

/ ,,.. J / J ,..,,,,, ........... 0
sizin achruza biiyiik bir giiniin azabtndan korkanm."

"Biiyiik bir giiniin azabtndan" murat klyamet giinii olabilir. Diin-
yadaki felaketler de olabilir. Mesela, Mekke ahalisi kltlikla miibtela kilinch,
le~leri yiyecek kadar zor giinler ya~adtlar.
4- A_? ~I )! "Donii~iiniiz yalmzca Allah'achr."

~ 1
/ .... IJI J '
~+9 ~~JS~ ~j ''Ve 0 her ~eye kadirdir."

Her ~eye kadir oldugu i<;in en ~iddetli bir azapla size ceza vermeye de
giicii yeter.
..,.
0 J 0 J / JO GI ..,.... ,..
5- 4:...o I -,:.:_::
r~ .J".J..W, 0 ~r""
.:.,. ,;.l;\ '11 "iyt" bilin ki onlar, O'ndan giz-
0
,.~
,.,
lenmek i~in sad1rlartn1 ~eviriyorlar."
Onlar, sachrlanru haktan <;eviriyorlar, ondan inhiraf ediyorlar.

Hud Suresi - 148. Ders @ 329
Veya kiifre ve Hz. Peygambere dii~manhga yoneliyorlar.

Veya sirtlanru doniiyorlar.
Peygamberi ve mii'minleri o gizli hallerine muttali ktlmasm diye, bu ~e
kilde Allahtan baz1 hallerini gizlemek istiyorlar.
Sebeb-i Niizftl
Rivayete gore ayet mii~riklerden bir grup hakkmda indi. Soyle demi~ler
di: "Perdelerimizi c;eksek, elbiselerimize biiriinsek, kalplerimizde Muham-
mede dii~manhgtrmz1 gizlesek, bizim halimizi nastl bilecek?"
Ayetin miinaftklar hakkmda indigini soyleyenler olmu~sa da itibar etme-
mek gerekir. ~iinkii ayet Mekkidir, miinaf1kltk ise Medine doneminde or-
taya c;1krm~ttr.
SJ ,. ,. '1 ,. Jo ,.,.
0-~I!~
.. r:.r.?;" ')T\ "iyt·bilinki' elbi-
!. J l4 !l~~ 0 J,.~ 0 .;;.:: ! ~
Ll"J 0 J ~ 0
~ ,-~ ~ ..,. .J-

selerine biiriindiikleri zaman, Allah onlann gizlediklerini de a~tga
vurduklanm da bilir."
Onlar yataklarma girip elbiselerini iizerlerine aldtklarmda Allah onla-
rm kalplerinde neler gizlediklerini ve agtzlanyla neler konu~tuklanru bilir.
Onun ilminde onlarm hem gizli hem de aleni halleri e~ittir.
~JJ...ill s->I~ ~ ~! "~iinkii 0, kalplerde olam hakktyla bilendir."

Allah sinelerde olan s1rlan, kalpleri ve bunlann hallerini bilir.
Jo ~ ,,,. ~ ,,,.. o
6- ~j~ ~I ~ ')T! ~_)')Tl ~ ~G ~ l4j ''Yeryiiziinde hi~bir canh

yoktur ki, nzkt Allah'a ait olmasm."
Allah, liituf ve rahmet olarak, her canhrun nzkmt taahhiit etmi~tir.
Ayette bu manarun c;ok kuvvetli ifade edili~i bunun mutlaka boyle oldu-
gun bildirmek ve bu konuda tevekkiile sevk etmek ic;indir.
,f
~~~ j ~ j:: ~ 0
r-1 ~ ''Ve O, her birinin miistekar ve miistev-
da'tm bilir."
Miistekar ve miistevda', c;e~itli yorumlara ac;1kttr. Bu meyanda ~unlar
dii~iiniilebilir:
-Allah onlann ya~adtklan ve oldiikleri yerleri bilir.

-Bundan murat erkeklerin sulbu ve kadtnlarm rahmi olabilir.
-Allah o canhlar bilfiil viicut bulduklannda arzm neresinde olduklar1Il1
bilir, bilkuvve haline geldiklerinde zerrelerinin nerelere dagildtgtru da bilir.
~J
~ '-:-'l.:?' ~ J5 "Bunlann hepsi bir kitab-1 miibindedir."
~ ' ~
Canhlarm her biri ve bunlarla ilgili haller, levh-i mahfuzda zikrolunmu~

tur.
Sanki ayet ile Cenab-1 Hakkm biitiin malumatt bilmesi murat edilmi~
tir. Devammda gelen ayette ise, biitiin miimkinata kadir oldugu nazara ve-
rilmektedir. Bunda tevhidin ve daha once yaptlan vaad ve tehdidin takri-
ri soz konusudur.
7- ~~\ ~ ~ ~j\llj 91~1 J.l;;- LS~I ~j "0 ki, gokleri ve yeri

altt giinde yarattt."
Allah gokleri, yeri ve bunlarda olanlan yarattt. Bunun ac;1klamas1 A'raf
suresinde gec;mi~ti. 1
Gokler ve yerden murat, ulvi ve siifli iki cihet de olabilir.
Arzm tekil gelirken semavattn yani goklerin c;ogul geli~i, ulvi ~eylerin
siifli ~eylerden astl ve zat (cevher) olarak farkh farkh olmasmdandtr.
0 ,,,., J ,,,.. ,..,
~WI ~ Ll j;- 0 \Sj "Onun ar~t su iistiindeydi."

Gokler ve yer yarattlmazdan once Allahm ar~1 su iizerinde idi. Aq, su-
yun sirttna b1raktlmt~ oldugundan, gokler ve yer arasmda bir engel yoktu.
Bununla bo~lugun miimkiin olduguna ve o suyun bu alemin ecramm-
dan aqtan sonra ilk yarattlan ~ey olduguna delil getirildi.
Soyle de denildi: Su da riizgarm s1rttnda idi.
Dogrusunu en iyi Allah bilir. 2
f5 jJ ::~
..; / J / J J
~ ~\ ~\ "(Goklerin ve yerin yarattlmas1) Hanginizin

amelce en giizel olacagm1 denemesi i~indir."
Allah biitiin bunlan hallerinizi denemek, nastl amel edeceginizi gormek
ic;in yaptt. <:;unkii biitiin bunlar muhta<; olacagtruz sebepler ve maddelerdir.
Aynca kendileriyle istidlalde bulunacagtruz, c;1kanmlar yapacag;truz deliller
ve emarelerdir.
Ayette "Hanginizin amelce en giizel olacagmt denemesi i~indir."
~eklinde en iistiinliik derecesiyle ifade edilmesi onlan en giizelini ara~ttr-
1 Bkz. A'raf, 54.

2 Ar~ gibi konular, farkh yorumlara as:1k meselelerdir. Bunlarda nihai sozii ~u
diinyada soyleyebilmek kolay degildir.
Hud Suresi - 148. Ders ® 331
maya ve yapmaya te~vik ic;indir. Aynca ilim ve amel mertebelerinde daima

ilerlemeye sevk etmek ic;indir. C::iinkii amelden murat hem azalarm, hem de
kalbin amelidir. Bundan dolay1 Hz. Peygamber ~oyle demi~tir:
"Allah sizi deneyecek, ta ki hanginizin aktlca daha giizel, Allahm haram
klldiklarmdan kac;mmada daha ziyade vera' sahibi ve O'na itaatte daha sii-
ratli oldugu ortaya c;1ksm."
~ """'-' o ,...,,,,, ;:;:, ,,... J ,,,,, O ,... J J ;:i:i OJ ,,,.
~
,-
0
\f ,,1\.il 011 "'-~<' ~ lJI
,,.Jr-~1
~ I · '.;.-\ ~ ~I\ ~ :
!J"~ --~ .- .~
0
0Y.J"-':Ar---
:. ~ ~:1 Jo-' ~ : 1'-\"
~.J
~ "Boyle iken "oliimden sonra §iiphesiz diriltileceksiniz" desen,

I
inkarctlar "bu, ancak apa~tk bir sihirdir" derler."

Onlara gore, oldiikten sonra dirilme veya ondan bahseden Kur'an, al-
datic1 bir sihirden ibarettir.
J' J J .... J. J ........ ....
&J~
0 ,,,, "' .... ,..
8- ~ L4 §~.J.lM ~I Jl ~l.l;JI r4:o L; y>-1 0;Jj ''Ve eger

bunlardan azabt belli bir siireye kadar erteleyecek olursak, o zaman
da "onu engelleyen nedir?" diyecekler."
Sayet vaad olunan azab1 belli bir zamana kadar tehir etsek, alayh alayh
"vukuuna ne engel oluyor" derler.
~ Li.Jy..a.A ~ r=t. r4 r~ ~l "iyi bilin ki, 0 azap onlara geldigi giin

kendilerinden geri ~evrilecek degildir."
Arna Bedirde oldugu gibi, azap kendilerine geldiginde, o azap onlardan
c;evrilmez.
~ !l J / /
0j~;:
0
! ~ lyl5 L4 ~ JL>. j ''Ve 0 alay ettikleri §ey kendilerini ku-
§atmt§ olacaktir."
Ve o zaman alay ederek bir an once gelmesini istemi~ olduklan azap
kendilerini ku~atrm~tlr.
Ayette ileride gelecek bir durum, gec;mi~ zaman ile ifade edildi. Bu hem
tahakkukunun kesinligini ve hem de tehdidin ~iddetini gostermek ic;indir.
J_, !l / " c / J " " / 0 0 0 // /
9- j_,..25' ~ ~ ~1 ~ ~~} ~ ~ j ~ iJL.;)f I 8~1 0;Jj "Egerinsana

taraf1rmzdan bir rahmet tatt1nr da, sonra bunu ondan ~ekip ahrsak,
§iiphesiz o iimitsiz ve nankor oluverir."
Biz insana lezzetini duyacak ~ekilde bir nimet versek, sonra da bu ni-
meti ondan geri alsak, sabnrun azhgmdan ve Allaha giiveni olmayi~mdan
dolayi, O'nun liitfundan iimidini keser, onceki verilenlere kaq1 da son de-
rece nankorliik yapar.
._,.
10- Jf- ~\~; ~ ll ~1 V~ ~!~ ;1p:; ~ ;\;;J ~811 ~j "Arna

kendisine dokunan bir stkint1dan sonra, ona bir nimet tatt1nrsak
mutlaka, "Kotiiliikler benden gitti" diyecektir."
Eger ona dokunan musibetten sonra, hastahktan sonra s1hhat, yokluk-
tan sonra servet gibi nimetler tattlrsak, o zaman o, "beni iizen musibetler
bitti" der.
'Y J .... ,,,.,.. "'
j__,.>J t_}J 4,j1 "<;iinkii o, ferih- fahur (~1mank ve bobiirlenen) biridir."

Yani nimetlerle ~imar1r, onlarla magrur olur, o nimetlere ~iikretmek,
hakkiru eda etmek yerine insanlara kaq1 iftihar eder.
Ayette ge~en "nimeti tattlrmak", "s1ktntmm dokunmas1" gibi ifa-
delerde ~u manaya bir tenbih vardir: insarun diinyada muhatap oldugu ni-
metler ve kar~tla~tig1 s1kmttlar, ahirette kar~tla~acaklanrun kii~iik birer nu-
munesidir.
Ayru ifadeler ~una da dikkat ~eker: Bu insan en kii~iik bir ~eyde nank6r-
liik veya ~lmankhk gosterir. <:;iinkii tatmak, yiyecegin idrakidir, dokunmak
da i~in daha ba~1dir.
J ~ \;:/
11- 9~L.4JI 1µj 1_,_p ~+JI 'lf 1"Ancak sabredip salih amel i§-
leyenler boyle degildir."
Ancak musibetlere kar~1, Allaha inanarak ve hiikmiine teslim olarak
sabredenler, ge~mi~ ve gelecek nimetlere bir ~iikiir olarak salih amel i~le
yenler miistesnadir.
,,.. ,.. ,. 0 / .... ~ J
"J:f _r;-lj o~ 4 ~ ~JI "i§te onlari~in bir magfiret ve ~ok biiyiik

bir miikafat vardir."
i~te bunlar i~in giinahlanna bir bagi~Ianma ve ~ok biiyiik bir miikafat
vardir.
Bu miikifatin en az1, cennettir.
,,,.. oJ ~ ,,. J. J o ,.. ,,.. ,.- ........ ,,,,,. .,.. ,,,,. ,. ,,,,. ,,,,. ~ ,,.. ,,,
12- J..r !JJ ~ YW J- !JJ \.;

0
··1 ')' yy~
". t I -t .. ,, 01 J .:\J
,.~
.. ~I ~ J Lo
.. .-4.f'Y.. ~
• 0
-- ~
..r , , ., .... ,..
& W ;~ jl _? ~ "Belki de sen, "Ona bir hazine indirilseydi

veya beraberinde bir melek gelseydi ya!" demelerinden dolayt sana
vahyolunanlardan bir k:tsm1m goz ardt edeceksin ve o yiizden gog-

siin daralacak."
N eredeyse sana vahyedilenlerin bir kistnlru tebligi terk edeceksin.
Burada bahsedilen kis1m, mii~riklerin gorii~iine muhalif olan mesele-
lerdir. Hz. Peygamber onlann bunlan reddetmelerinden ve bunlarla dalga
ge~melerinden endi~e ediyordu.
Boyle bir ~eye yol a~an bir durumun varligi, o beklentinin vukuunu ge-
rektirmez.
c;unkii peygamberler i~in "ismet" s1fatl vardir. Onlar vahye hlyanetten
korunmu~lardir.
J
..J:.P ~\ ~1 "Fakat sen, ancak bir uyanc1sm."

Sana dii~en Sana vahyedilenlere uymaktir. Onlarm reddetmesi veya ga:..
rip ~eyler istemesi Seni ilgilendirmez. Oyleyse ne var ki, caruru s1kiyorsun?
~j ~.).JS~ :&ij "Allah ise her ~eye vekildir."

Sen de O'na tevekkiil et. c;unkii 0, onlarm halini bilir, onlann sozleri-
nin ve fiillerinin kar~iligiru verir.
149. DERS
Kur' an'la Tahaddi

J' ., ,,,.. ,J. ~ ,,,.
13- ~fol 0_,J~fl ''Yoksa "onu uydurdu" mu diyorlar?"
Yoksa "o vahyi uydurdu" mu diyorlar.

o 0 o Jo,,, oJ
y~~ ~ .J~ ~ l_,;\.9 ~ "De ki: Haydi siz de onun gibi uydu-
~ ,,,.. ,,,..
rulmu§ on sure getirin."

De ki: "Beyanda ve nazlffi giizelliginde on~n mislinden on sure getirin!"
Kur'an once on sure ile meydan okudu. Bundan aciz kaldiklarmda on-
lara kolayhk olsun diye bir surenin benzerini getirmelerini istedi.
"Sayet bu Kur'aru benim uydurdugumu soyliiyorsaruz, siz de boyle uy-
durma ~eyler yapm, getirin. \:iinkii sizler benim gibi fasih Arabs1ruz. Be-
nim yapabildigimi siz de yapabilirsiniz. Hatta kissa ve ~iir ogrendiginiz,
edebiyat ve nazunla ugra~tig1ruz ic;in bana nisbetle bu i~i daha iyi yapars1-
ruz."
~I ~J~ ~ p. •b.:: ~.1q-41_,s:.~lj "Allah'tan ba§ka ~ag1rabileceginiz kim

vars a onlan da yard1ma ~ag1nn."
Muarazaya yardim ic;in Allahtan ba~ka c;agtrabileceginiz kimler varsa c;a-

gtrm.
~~Lp r,,.,, 0!. "Eger sad1k iseniz ... "

Onun iftira oldugunda sadik iseniz, bunu yapm.
~ o ,,,.. oJ ~,,,,. ,,,.. ,.., J ,,,.. i:;:; ,..
14- ~I ~ Jjl ~I lyill-\.9 ~ I~ r-J1-9 "Eger size cevap vere-

medilerse, bilin ki o (Kur'an) ancak Allah'm ilmiyle inditilmi§tir."
Ayet, once peygambere hitap ile ba~larm~t1. Burada ise "eger sana icabet
etmezlerse yerine "size" ~eklinde c;ogul zamiriyle geldi. Bu,
-Ya, Hz. Peygambere tazim ic;indir.
-Veya mii'minlerin de onlara "haydi Kur'anm bir mislini getirin"
diye meydan okumalan sebebiyledir. Kur' anda yer alan Hz. Peygambere
gelen bir emir, eger s1rf ~ahs1yla alakah degilse, mii'minleri de ic;ine ahr,
onlarm da bu emre tabi olmalan gerekir. Emrin hususi olmas1 ise, delille
bilinir. Mii'minlerin de burada dahil edilmesi, boyle bir meydan okumarun

onlarm imaruru kokle~tirmesi ve yakinlerini artlrmasmdandir.
Dolay1s1yla bundan gaflet etmemeleri gerekir. Bunun ic;in devammda
~oyle geldi:
"Ancak Allah'm ilmiyle inclirilmi~tir"
Boyle bir kitap ancak Allahm ilmiyle olur, bir ba~kas1 buna giic; yetire-
mez.
[. ~ l ..,...... " ......
~ ')f 1~1 ')' 01j "Ve O'ndan ba~ka hi~bir ilah yoktur."
Ve bilin ki, Ondan ba~ka bir ilah yak. C::iinkii 0, ba~kas1run bilemeyece-
gi, giic; yetiremeyecegi ~eyleri de bilendir, her ~eye giic; yetirendir.
Ayette hem onlara bir tehdit, hem de Allahm onlara ceza vermesinden
ilahlarm koruyamayacagtru beyan ile iimitlerini suya dii~iirmek vardir.
0~ p;! ~ "Arttk miisliiman oluyor musunuz?"

Onun mu' cize olu~u mutlak olarak sizin yaruruzda tahakkuk ettiginde,
artik islam iizere sabit, onda kok saltm~ ihlasli mii'minler olunuz.
Hitabm tamamirun mii~riklere yonelik hitap olmas1 da caizdir. Bu du-
rumda "Eger size cevap veremedilerse" ifadesi "eger o c;agtrdigtruz
ilahlariruz size yardim edemedilerse" manas1ru anlatlr. "Onlar yardimdan
aciz kalinca, muaraza yapamayacagtruz ortaya c;1kar. Oyleyse bilin ki, onun
nazmi ancak Allahm bildigi bir naz1mdir. Onun nezdinden indirilmedir.
Sizi davet etmi~ oldugu tevhid, haktlr. Boyle olunca, bu kadar kati deliller-
den sonra siz de islama giriyor musunuz?"
"Arttk miisliiman oluyor musunuz?"
Bu gibi sorularda, kendisinde bulunan talep manas1, geregini yapma-
ya ve ozriin kalmadigtna tenbih oldugundan, gayet etkili bir davet vardir.
diinya hayatm1 ve giizelliklerini isterse biz onlara amellerinin kar~t

hgtm orada tamamen oderiz."
Kim, ihsan ve iyilik ile diinya hayatiru ve zinetini murad ederse, onlara
s1hhat, makam, bol t1Zlk ve c;okc;a evlad gibi ~eylerle amellerinin kaqiligt-
ru diinyada veririz.
0A '-;; ~ ~j "Orada onlar bir eksiklige ugrattlmazlar."

Onlara iicretlerinden bir ~ey noksan verilmez.

Ayetin, riya ehline, miinaftklara ve kafirlere ~iimulii olabilir.
i. i:i:I 'Q / , ,. ~ ,.,,J;
16- ~81 \f~ ~~\fl~~~ ~~I ~_,1 "i§te onlar oyle kimselerclir
ki, ahirette kendilerine ate§ten ba§ka bir §CY yoktur."
Yaptiklarma mukabil, mutlak olarak kendilerine ahirette ate~ var. \:iin-
kii onlar giizel amellerinin kaqiligtru diinyada tamamen aldtlar. Geriye ise
kotii amellerinin giinahlan kakh.
~ \~ Lo .hf-j "Sanat haline getirdikleri §eyler, orada hep bo§a

gitti."
\:iinkii ahirette kendilerine bir sevap kalmach.
Veya onlara zaten sevap yaztlmach. \:iinkii yaptiklan iyi i~lerde Allalun
nzas1ru talep etmediler. Amellerin sevabmda temel esas ise, ihlasla yap1l-
mas1chr.
J / ~
M
/ J.
0 l_,.;l5 Lo ~~j ''Ve biitiin yapttklan da battldtr."

Onlarm yaptiklan hadd-i zatinda battl ~eylerdir. \:iinkii ~artlarma uyu-
larak yaptlmamt~tlr.
Sanki bu iki ciimleden her biri, iistte bildirilen "ahirette kendilerine
ate§ten ba§ka bir §ey yoktur " hiikmiiniin sebebini anlatmaktachr.
17- ~j ~ ~ ~ 0L5 ~\ "(0 diinyayi isteyenler), hi~ Rabbinden

a~tk bir delil iizere olan kimse gibi midir?"
Ayette, Rabbinden bir delil iizere olanla diinya hayatlna talip kimsenin
bir olamayacag1 ifade edilmi~tir. 3
Rabbinden bir beyyine (delil) iizere olan kimseyi, bu delil yaptlgt ve
terk ettigi biitiin i~lerinde hak ve dogruya gotiiriir.
Ayet, ihlash her mii'mini ic;ine alacak ~ekilde genel bir hiikiimdiir. Bu-
nunla beraber, "bundan murat Hz. Peygamberdir" veya "ehl-i kitaptan
iman edenlerdir" ~eklinde yorumlar da varchr.
3 Baz1 ilimlere gore, burada sozii edilen delil, aktldir. Buna gore ayette, akhru ge-
regi gibi kullanan kimse ile, her ~eyi di.inya hayatmdan ibaret kabul edip fitrata ay-
km olarak inkar yoluna sapan kimselerin bir olmadigt vurgulanmi~tlr. -0 stelik in-
san dogru bir inanca sahip olma yolunda sadece akhyla ba~ ba~a b1rakilmayip, ilahl
vahiyle de desteklenmi~tir. Ayetin devami, bunu nazara verir.
,. ,. ,.
~ ~L!i ~ Aj "Bu delili, Rabbinden bir §ahit izler."
Bu defile, Allahtan bir ~ahit vardir ve bunun s1hhatine ~ehadet eder. Al-
lahtan olan bu ~ahit ise, Kur' andir.
'L;. jj Ll L4 ~ c.Py ·~l:?' # ~j "Ondan once bir rehber ve rahmet

olan Musa'ntn kitabt da onu destekler."
Kur'andan once Hz. Musarun kitab1 ayru ~ekilde bir ~ahittir. Bu ise Tev-
rattir.
Tevrat, dinde kendisine tabi olunan bir kitaptlr, indirildigi insanlara bir
rahmettir. <;iinkii o, diinya ve ahiret hayr1ru elde etmeye vesiledir.
Bu ac,;:1klama ile beraber, ayette gec;en beyyine (delil) ve ~ahit hakkmda
farkll cihetlere de dikkat c;ekilmi~tir. Mesela:
-Beyyine, Kur'andir, ~ahit ise Cebraildir.
-Beyyine Hz. Peygamberin dilidir, ~ahit de onu koruyan melektir.
...,. ,.. J ,,.. ~ J •
~ 0~~ ~JI "l§te bunlar ona inamrlar."
"i§te bunlar" ifadesi, beyyine yani delil iizere olanlara i~arettir.

i~te bunlar, Kur' ana iman ederler.
c '•
~~j..4 ~l!J~ ylj>-\ti ~ ~ ~ &4J "insan gruplanndan kim onu
inkar ederse, varacagt yer ate~tir."
Mekke ehlinden ve onlarla beraber Allah rasfiliine kaq1 hizip ha.line ge-
lenlerden her kim onu inkar ederse, varacagi yer hie; ~iiphesiz ate~tir.
0 J. ,.. ,... .... '
~ ~~ ~ ~ ~ "Ondan hi~ ~iiphen olmasm."
Ondan, yani bu vaad edilen yerden veya Kur' andan sakm bir ~iiphe
ic;inde olma.
,.. ~ 0 ;:;:;
~j ~ J>JI q "~iiphesiz o, Rabbinden bir ger~ektir."

.... J ,.. Gi .... 0 .... ,,,,., '
0~~ 'l ~WI ;51 ~j "Fakat insanlann ~ogu iman etmezler."
Ekser insanlarm inanmamas1, tefekkiirlerinin az olmas1 ve fikirlerinin

bozulmas1 yiiziindendir.
18- ~¥~I Ji. L>.fii ~ rJi;i Y. j ''Ve Allah'a yalan iftira edenden
daha zalim kim olabilir?"
Allaha yalan iftira etmek,

-Onun indirmedigini indirmi~ gibi ona nisbet etmek,
-Veya onun indirdigini inkar etmekle olur.
' .... J .... ~,,
H-i.J ~ 0._r.bfi ~.JI "i§te bunlar, Rablerine arz edilirler."
i~te bu yalanctlar mah~erde tutulur, amelleri Allaha arzedilir.
0..... 0 J J
~~:}\ J~..J ''Ve §ahitler §Oyle diyecekler:"
Sahitler,
-Melekler,
-Peygamberler,
-Veya kendi azalandir.
~.) ~ l_Y.E ~~I ~~~ "Rablerine kar§t yalan soyleyenler i§te

bunlardtr!"
"Y ~ .... , J ,,,... ,,,.. ....
~l.12JI ~ ~\ ~ :11 "Dikat edin, Allah'm Hineti zalimler iizeri-

nedir."
Ayet, Allaha yalan iftira etmekle zulmeden bu kimselerin ba~ma gelecek
felaketi haber veren biiyiik bir tehdittir.
19- ~ ~ ~~j ~I ~ ~ ~.J4 ~~\ " l

"Onlar Allah yolundan
ahkoyan ve onu egri gostermek isteyen kimselerdir."
Onlar, Allahm dininden ahkoyarlar ve onda egrilikler ararlar, onu hak-
tan inhirafla gers:ek d.1~1 bir ~ekilde vasfederler.
Veya ona ta.bi olanlan dinden dondiiriip egri yollara sevk etmek isterler.
" 1 0
0.J1\.5 ~ §~ :1~ ~j ''Ve onlar, ahireti inkar edenlerin ta kendile-

ridir."
Ayette, ''Ve onlar, ahireti inkar edenlerin ta kendileridir" denilme-
si, hem onlarm kiifriinii te'kidle anlattr, hem de boyle bir inkann onlara has
oldugunu bildirir.
,... 0 .J. J / / ~J
20- c..i' _) :1 I J, ~~ ly A rJ ~.JI "Onlar yeryiiziinde (Allah'1)
aciz btrakabilecek degillerdir.,,
Onlar, diinyada Allahtn kendilerine ceza vermesine engel olamazlar.
r .. J. ,. ,. ..
~\:2jl ~~I ~.J~ ~ r-iJ 0lS L4j "Onlann Allah'tan ba~ka s1ginabile-
cekleri bir yarchmctlan da yoktur."
Ve onlara boyle bir ceza gelmesini engelleyebilecek dostlan da yoktur.
Onlarm dost edindikleri putlar, i~itmez ve gormez ~eyler olup, yarchmc1 ol-
maya elveri~li degillerdir.
Boyle olmakla beraber Allah, daha ~iddetli ve devamh olmas1 ic;in onla-
rm cezas1ru ahirete tehir etmi~tir.
..,.
r-iJ ~W4 "Onlar i~in azap kat kat artmhr."
.... 0 ,,.. J ,,..
~l..i;JI
0.Jy-9-:1 1)8' Llj ~\ 0_,..! .. ~;; "! 1)L5L4 "Onlar (gerc;ekleri) i~itmege
tahammiil edemiyorlar, hem de gormiiyorlarch."
Onlar hakkt duymaktan sagtr kimselerdi. Allahm ayetlerine kar~1 da kor
bir halde bulunuyorlarch.
Bu ciimle, sanki onlara azabm kat kat olmas1run sebebini anlatmaktachr.
~
pi l.J~ ~+JI
J. o,,.. ,... ,,... ,..) J.
21- ~.JI "i~te bunlar, kendilerine yaz1k eden

kimselerdir."
Bunlar, Allaha ibadet yerine battl mabutlara ibadet ederek kotii bir alt~
veri~ yapttlar, hiisrana dii~tiiler.
,,.. 0 J ,,,. 0 ~ ....
0.J~ lylSl.4 ~ ~j ''Ve uydurmakta olduklan §eyler, kendileri-

ni yiiz iistii birakarak kaybolup gitti."
Ve iftira edip uydurduklar1 ilahlar ve onlarm ~efaati kaybolup gitti.
Veya bu tebdil ile zarar ettiler. Ellerinde olanlar zayi olup gitti. Geriye
sadece kuru bir pi~manltk kalch.
f:f.- ':J "Bunlar, kesinlikle ahirette de

,,,. 0 .... 0 l 0 ""' ,,..
22- 0.J;...:..>- ':11 ~ §_r5- ':JI~ ~I

en ziyade hiisrana ugrayacak olanlardir."
Ahirette hie; kimse onlardan daha ac;1k ve daha ziyade zarar etmeyecek-
tir.
,,,. .... .,..) ,J. "1 l 0 .... J ' ~ ~
23- u~I
1': •
~I·"'/
/ .J MiJ <.5\\I ~·1/ ul>Jw,JI \.I_;;:._/ I !/I-; l.H 01
/ J-:> .J / / ~ .J ..r-4 ~ l ,,
~I "iman edip, salih ameller i~leyen ve Rablerine goniilden bag-

lananlara gelince, i§te onlar cennet ashab1chr."
0.JlJ~ ~ ~ "Onlar orada ebedi kalacaklarchr."

340 @ BeydM Tefsiri
..r
0 ,.,. 0 .... o,.... .... ,.,o J,,,,
24- ~lj ~lj p 'llj ~ 'llS ~~I J!-4 "Bu iki ziimrenin
durumu, kor ve sagir ile goren ve i~iten kimseler gibidir."
Ayette kafir ve mii'min bir misalle anlattlmaktadir. Kafir kor ve sagtr-
dir, mii'min ise goren ve i~itendir. Kafirin k6r olmas1 Allahm ayetlerini gor-
memesinden, sagir olmas1 ise Allahm kelamiru duymazdan gelmesinden ve
manalanru dii~iinmeye yana~mayi~mdandir.
Mii'min ise bunun tam z1ddidir.
~ .... 0
~ ~ 4. / ·! ~ "Bunlarm durumlan hi~ aym olur mu?"

t. ,..
~ .J:}Ji ~\ "HaHi tezekkiir etmez misiniz?"
Bu darb-1 meselleri tezekkiir edip, bunlarla ilgili dii~iinmez misiniz?
150. DERS
Hz. Nuh Ktssas1
.1 ,.. ' J 0 ,/ 0 ,.. ....
25- ~/y
• ~ JI/ l,;.. .Y· l.:1.;, _)·I laJ.J/ "Andolsun, biz Nfth'u kavmine elr.i
I 3'
olarak gonderdik."
'J
,.. J ,,, ~
~ ~f ~ ~1 "(Onlara ~oyle dedi:) "Ben sizin i~in apa~1k bir uya-

nc1yim."
Size azab1 gerektiren halleri ve bunlardan kurtulu~ yolunu gosteren apa-
c;1k bir uyaric1y1m.
dj, ~ ....... ,..,,,.. 0 /
26- 4\)1 ~11.J.i-;.;u~ 01 "Allah'tan ba§kasma ibadet etmeyin."

.... ,.. J. .... .J ,,,. .... """"""
~I v~ ~11'- ~ Jl>-1 ~1 "Dogrusu hen sizin adm1za elim bir

giiniin azabmdan korkuyorum."
"Elim" kelimesi gerc;ekte azap gorenin bir s1fatidir. Lakin bununla
azap ve azabm zamaru vasfedilir. Bu tarz tavsifte, "onun giindiizii oruc;tur"
ciimlesinde oldugu gibi, miibalaga vardir.
27- ~_;.i ~ 1.J.).5 ~~\ ~I Jill "Buna kar§thk kavminin inkar

eden ileri gelenleri dediler ki:"
Fl~~ I~ \11 4) Lo "Biz, seni ancak bizim gibi bir insan olarak
goriiyoruz."
Senin bize kar~1 niibiivveti ve sana itaati gerektirecek bir meziyetin yok.
~o J,, ~~ ,.. ~,..,,,,
'-?\;JI ~~~ 8~1jl ~ ~-;iJI ~1 ~I 4..f Lo j "ilk bakt§ta, sana uyan-

larm ancak basit gorii§lii alt tabakam1zdan ba§kas1 olmad1g1m go-
riiyoruz."
Derin ara~tirmaya liizum kalmadan ve gayet ac;1k bir ~ekilde Sana tabi
olan kimselerin dii~iik seviyeli kimseler oldugu gozler oniindedir.
Bunlar fakir kimselerdi. Hz. NU.ha inanmayan kavmin onde gelenleri
ise, ~u diinya hayatindan sadece bir di~ goriinii~ biliyorlardi. Onlara gore
en ziyade haz ve lezzet ic;inde olanlar en ~erefli, bunlardan mahrum olan-
lar ise en degersiz kimselerdi.
" ..... / J ,,,. /
~ ~ \~~c r-.s:J LSy l4j "Sizin hize kar§l herhangi hir iistiinliigii-
"'
niizii de gormiiyoruz."
Sende ve sana uyanlarda, niibiivvete ve peygambere ta.bi olmaya ehil ki-
lacak bize kar~1 bir iisriinliik gormiiyoruz.
~~ \.5 ~ j "Aksine sizin yalanc1 kimseler oldugunuzu samyo-

ruz."
Seni niibiivvet iddiasmda, onlan da senin dogrulugunu bilme iddialann-
da yalanctlardan saruyoruz.
28-l!--~~Jo~: .~\-- "'": 8

h.;..--.) ~ \;..l!:_$'~\·!o\--\ ~tJJtj
.. ,. , -- -- ~ J ~.) ~ ,, ~· ~
...,.
-- ~.) v..r .
0~~\.5 4J ~\j ~~_,fl~ "Nfth dedi ki: Ey Kavmim! Soyle-
yin hakahm; §ayet hen Rahhimden gelen apa~1k hir delil iizerinde
isem ve 0, kendi katmdan hana hir rahmet vermi§ de siz ona kar§t
kor kalmt§samz, istemediginiz halde onu size zorla m1 kahul ettire-
cegiz?"
Sayet ben Rabbimden davamm s1hhatine ~ehadet eden bir delil iizerey-
sem, 0 da bana delil veya niibiivvetle bir rahmet vermi~se ve size de bu
gizli kalmi~sa, onunla hidayet bulmaruz i~in sizi zorlayacak rmyiz? Zoda m1
kabul ettirecegiz?
..; .... J J / ,,,,,.... ,..
29- ~ l4 ~j:. ~I~ vJ.9 ~j "Ey kavmim! Buna kar§t hen sizden
herhangi bir mal istemiyorum."
"Buna kar§t" derken kastedilen, tebligdir. Her ne kadar zikredilme-
mi~se de, daha once zikrolunanlardan ne oldugu anla~tlmaktadir.
~I Js. \11 ~.j.-1 ~! "Benim ecrim ancak Allah'a aittir."

1fa\ 0-:.~I ~~~ J\ l.4j "Ve hen o iman edenleri kovacak degilim."
Kavmi, "etrafmdaki dii~iik seviyeli kimseleri yarundan kov" demi~lerdi.
J,,,. al
~.)I}~~! "<;iinkii onlar Rablerine kavu§acaklardtr."
"Rablerine kavu~acaklar, kendilerini tard edeni <lava edeceklerdir."

Veya "onlar Rablerine kavu~acaklar, O'nun kurbiine mii~erref olacak-
lardir. Ben boyle insanlan nastl kovanm?"
_\ :; ,:___ ~ \; Yr":_)
ZJ ~ ·;: ~ (' · ~.J
~<:::"\ " "Fakat ben sizi cahillik eden bir kavim
1
\
olarak goriiyorum."
Siz ise Rabbinize kavu~acag1ruz1 bilmiyorsunuz.
Veya siz onlann ktymetlerini bilmiyorsunuz.
Veya onlan kovmarm istemekle cahillik yap1yorsunuz.
Veya onlar1 "seviyesiz kimseler" gormekle seviyesizlik yap1yorsunuz.
30- ~~.), ~1 ~\ ~ ~_).A.~l 0-4 ~__µ ~j "Ey kavmim, ben onlan ko-
vacak olursam, kim beni Allah'tan kurtarabilir?"
Onlar bu ozellik ve bu ktymette kimseler iken, ben onlan kovarsam Al-
lahm benden intikam almasma kaq1 kim bana yardtm edebilir?
0.J:}Ji ~I "Siz hi~ tezekkiir etmez misiniz?"

Du~iinmez misiniz, ta ki onlarm kovulmas1ru benden istemenin ve iman
etmeyi buna baglamarun dogru olmadtgtru bilesiniz.
' .... J ,,,, J ,,,......,,,_
31- ~I ~IJ:>- (.$~ ~ J_,.91 ~j "Ben size "Allah'm hazineleri benim

yammdadtr" demiyorum.''
Ben size "Allahm nz1k ve mal hazineleri benim yarumdadtr" demedim
ki faziletimi inkar edesiniz.
i.: :;JI ~\ ~ j "Gayb1 da bilmiyorum."
"Ben gayb1 biliyorum" demedim ki bunu aktldan uzak goriip beni ya-
lanlayas1ruz.
Veya "Gayb1 da bilmiyorum." derken ona tabi olanlar hakktndaki

zanlanna cevap vermektedir. Yani, "ben gayb1 bilmem ki, bana tabi olan
bu kimselerin basiretsiz, kalben tasdik etmeden bana uyduklar1ru goreyim,
onlann seviyesizligini anlay1p yarumdan kovay1m."
,,. ..... "' J _;,,.,...,...
~ ~ 1J _,.91 ~ j "Ben bir melegim" de demiyorum."
Ta ki "sen de bizim gibi bir insansm" diyesiniz.

v ,,,. ~ .... J J ,,,. ,,,. ~ J ),.....,,.....
I;;>- 1\11 r.f:!~ J p 1 '5~~) ~+\.! J_,.91 ~j "Sizin hor gordiigiiniiz

kimseler i~in, "Allah, onlara asla haytr vermez" de demiyorum."
\:iinkii Allahm ahirette onlara haz1rladigi, size diinyada verdigin¢len yak

daha hay1rlldir.
Ayet metninde "gozlerinizin ayipladigi kimseler iyin ... " derken bu ay1p-
lamarun goze isnadi, miibalaga ifade eder. Aynca onlarm sadece eskimi~ el-
biselere ve fakirliklerine bakip, onlarda olan ve mana ve kemalata nazar et-
meden yanll~ hiikme vardiklarma tenbihte bulunulmu~tur.
Fl llil "Allah onlann i~lerinde olam en iyi bilendir."

[. .J.o,.... - ,,,. ,... l,,,.
~I~~
~lJa.H ~ 1~1 Jl "(Boyle bir ~ey soylersem veya onlan kovarsam), o
Zaman hen ger~ekten zalimlerden olurum."
..... .....o .... ,,, 0 o"' .J. J,,..,
32- 81~ ~ _rs'l.9 8~~ JJ t_y 4 l}l.9 "Dediler: Ey Nfth! Bizimle

miicadele ettin ve bunda da ~ok ileri gittin."
,,,.. o.J o """"""J ,... ,,,.. o,....
~~W:JI ~ i:::..:s 01 l,j~ ~ ~l.9 "Eger dogru soyleyenlerden isen,

vaat ettigini getir de gorelim."
Iddia ettiklerinde ve bize gelecegini soyledigin azap vaadinde sadik isen,
haydi onu bize getir. \:iinkii bizimle miinazaran bize etki etmiyor.
""""" 0 l .J 0 ~ ........
33- ~L;, 01 llil ~ ~4 ~1 Jl.9 "Nfth dedi: Onu size, dilerse ancak
Allah getirir."
Onu size hemen veya ilerde getirecek olan Allahtir.
0:M p;1 LAj ''Ve siz aciz birakamazs1mz."

Siz, azab1 men edemezsiniz veya ondan kaymakla kurtulamazs1ruz.
34- _,.~J../ ~
~ J ~\..1....)'!.J ~I ~LS' ~I/ f>JJ/ /
~
/ ~1 ~I ~~/I
_)
~I/~
- • ~ ~J.. ~ J
J -: : / /
/ l '---
"Ben size ogiit vermek istesem de, eger Allah sizi yoldan ~tkarmak
istemi~se, ogudiim size fayda vermez."
Ayet, Allahm iradesinin igva, yani yoldan ylkarmaya taallukunun sahih

olduguna ve Allahm muradina aykin bir ~eyin imkans1zllgma bir delildir.
igvaya "helak etmek" manas1 da verilmi~tir.
~ <-~ ~J
f-~.J "0, Rabbinizdir."
0, sizin Rabbinizdir,
Sizi yaratan, iradesine gore sizde tasarrufta bulunandir.
..,.
,. J ,.
0 fo J ~!J ''Ve O'na dondiiriileceksiniz."

Doni.i~i.ini.iz de O' nadir, amellerinize gore size kar~lhk verecektir.
./ 0 .... J. J. /
35- ~fil 0_,J ~fl ''Yoksa "Onu uydurdu" mu diyorlar?"

.... / 0 0 J.
\,..;_\ :;;\~& 4.:J,.51 01 1; "De ki: Eg""er uydurdumsa vebali benim

~J·,. ~ .._;-- ,.,. u
boynumadtr."
t.,. J j
0 _J-4 ~ ~,. ~,1..,;1f.

J c~ (;\.J,. "Ben sizin i~lemekte
• ..
".!
oldugu""nuz sudardan
3"
,. \
uzag1m."
l 0 ,... "' / ,... .... ~/ J ' !.I J.
36- 0-41 J..9 ~ 'l'! ~j.9 ~ ~~ ~ ~I (.Y J! c5:'.Jlj "Ve Nuh'a §oyle
vahyedildi: Bil ki, kavminden §imdiye kadar iman etmi§ olanlardan
ba§ka arttk kimse iman etmeyecektir."
s J 0 J,... ,.. ........
0~ lyl5 ~ i..J"• :::~; ')\,; "Onun i~in yapttklan §eylerden dolayi ke-
derlenme."
Allahu Teala bununla artlk onlarm iman etmeyeceklerini, dolayis1yla
Hz. Nuhun da onlann yalanlamalan ve ezalanndan dolay1 kederlenmeme-
sini bildirdi.
l:fjj i::~c~ ~I ~lj "Bizim gozetimimiz altmda ve vahyi-

,.. / 0 J 0
37-
mize gore gemi yap."
[. // :;; .... .J''
I_,.$ ~+JI ~ ~~'l'j "Zuliim yapanlar hakkmda da bana bir

§ey soyleme."
Onlar hakkmda bana mi.iracaat etme, azabm onlardan kalchrtlmas1 ic;in
dua yapma.
.... J 0 "
0_; ~ ~! "<;iinkii onlar suda bogulacaklardir."

Onlar hakkmda bogulmak hiikmi.i verilmi~tir. Bunun kalchrtlmas1 soz
konusu degildir.
.... 0, 0
38- ~I t!:. .a!j "(Nuh), gemiyi yap1yordu."

Ayet, gec;mi~teki olay1 hikaye yoluyla ~imdi zamanda ifade etmektedir.
Jo ,... .,..,... ,.,. ~J
~ l.J ~ ~j.9 ~ JLl ~ .J.4 W5j "Kavminden ileri gelenler her ne

zaman yamna ugrasalar, onunla alay ediyorlard1."
Hz. Nuh gemiyi sudan uzak bir yerde yap1yordu. Bundan dolay1 giilii-
yorlar "bir zamanlar nebi idin, ~imdi de marangoz oldun!" diyerek dalga
gec;iyorlardi.
<.)"
,,.. ,,.. ,,. ,,.. Jo,,,,,,.,,~,,,,~ , ., ,,.,o ,.,,,..
4.JJ~ ~ ~ ~ l.;!-9 ~ IJ~ 01 Jli "Dedi ki: Bizimle alay

ediyorsamz, sizin bizimle alay ettiginiz gibi, biz de sizinle alay ede-
cegiz."
Siz ~imdi bizimle dalga gec;iyorsunuz ama diinyada tufan, ahirette niran
(ate~) sizi yakaladigmda biz de sizinle dalga gec;ecegiz.
} ~
39- .. .. } ul~ ~ 1_~,. Q,J.~} ul~ ~G ~,. ~ -~'!~

~ . ,... u;-:.J ,. .. r- . ,. . ,. 0-4 ~
J·~,.~ "o p e-
ri§an edici azabm kime gelecegini ve o siirekli azabm kimin ba§tna
inecegini ilerde bileceksiniz."
Ayette iki azaptan soz edilmi~tir.
-Bunlardan birincisi, diinyada onlan peri~an edecek suda bogulma aza-

b1dir.
-Digeri ise ahiretteki daimi ate~ azab1dir. ·
40- ~ . •" •. ul<
.• ~:.1 l.r,?':"JJ
0 .... tJJ J
~ I'.::. l~~I
~ ~ ~
0
w J_J--J
0
} J ")/ J,,,.,
-~~'I "\j"
J J
.... ,,..
t.;}·1
j-4
,,.. ,..
~L>. l~I
•
...J.... . .
.. ·
,. ~
,,/ ' ,,.. ,,,,.. ,,.. 0 ,,. ~ .... ~ ,,,.. .... ,,..
0-41 ~j JjAJI ~ ~ ~ ')11 ~lj "Nihayet emrimiz gelip, tanchr

kaynamaya ba§laymca (sular co~up ta~mca Nuh'a) dedik ki: Her cins
canhdan (erkekli di~ili) hirer ~ift, bir de kendileri hakkmda daha once
hiikiim verilmi§ olanlar ch§tndaki ailen ile iman edenleri ona yiikle."
Tennur, kendisinde ekmek pi~irilen tandirdir.
Feveran kelimesi, suyun tencerede kaynamas1 gibi kaynay1p fi~kirmas1-
ru ifade eder. Suyun fi~kirmas1run tennurdan ba~lamas1, harikulade ve s1ra
d.1~1 bir durumdur.
Gemi Kufe' de, ~imdiki Kufe mescidinin orada idi.

Veya Hindde idi.
Tennur'un "yeryiizii" veya yeryiiziinde en ~erefli yerlerden biri oldu-
gu da soylenir.
Ayette, Hz. Nuhun ailesinden gemiye binmesi yasaklananlar, oglu
Ken'an ve harumi Vaile'dir. Bu ikisi kafirlerdendi.
,.. .... ~ l
~ ')f 4;..o 1 0-41 \.:4j "Arna, onunla beraber ancak pek az kimse iman
etmi§ti."
Gemiye binenlerin say1smm Hz. Nuh di~mda yetmi~ dokuz oldugu soy-
lenir. Bunlar mii'min olan e~i ve ii~ oglu, yani Sam, Ham ve Yafes, bir de
bunlann harumlan, ayr1ca erkek ve kadin toplam yetmi~ ki~i.
Rivayete gore Hz. Nuh gemiyi iki y1lda yapti. Uzunlugu ii~yiiz, geni~ligi
elli ve yiiksekligi otuz ar~m idi. 0 ~ kat olarak yapti. En alt kata hayvanlan,
orta kata insanlar1, en iist kata da ku~lan yerle~tirdi.
41- ~ lfi.jl Jlij "Dedi: Binin ona."

~.. ~. _:; j ~~ ~I H "Onun yiiziip gitmesi de, durmast da Allah'm
adtyladtr."
Ona Allahm adiru soyleyerek binin, hareketinde ve demir almasmda
"bismillah" deyin.
Rivayete gare Hz. Nuh gemiyi hareket ettirmek istediginde "bismillah"
dedi, gemi hareket etti. Durmas1ru istediginde yine "bismillah" dedi, gemi
durdu.
J , ~
~j j~ ~j 0! "~iiphesiz Rabbim Gafur- Rahlm'dir (~ok bagt~-

layandir, ~ok merhamet edendir)."
Sayet sizin hatalanruza kar~1 magfireti ve size kar~1 rahmeti olmasaydi,
sizi kurtarmazdi.
42- ~ ~l5 c._.J.4 ~ Hi <.Sr

~ j "Gemi i~indekilerle birlikte, dag-
"'
lar gibi dalgalar arasmda aktp gidiyordu."
Sularm dalgalan her biri biiyiikliik ve yiikseklikte bir dag gibiydi. "Sular
yer gok aras1ru kaplaffil~tl. Gemi, sularm i~inde gidiyordu" ~eklinde diyen
olmu~sa da, bu sabit bir durum degildir. Me~hur olan durum ise, sularm
daglarm tepelerini de a~mas1dir.
~..f-4 ~ ~lSj ~1,,C:_) <.S1~j "Nfth, ayrt biryere ~ekilmi~ olan ogluna
nida etti:"
~4 ~jl ~ 4 ''Yavrucugum, gel, bizimle beraber bin!"

Burada medar-1 bahs olan Nuhun oglu, Ken'andir. Ken'arun Hz. Nuhun
iivey oglu oldugu, hatta Hz. Nuh ve LU.tun harumlar1yla alakah "Bu ikisi,
kullanmtzdan iki salih kulun nikaht altmda idiler. Arna onlara htya-
net ettiler." (Tahrim, 10) ayetinden hareketle ger~ekte Nuhun oglu olmadigi
soyleyenler olmu~sa da, bunlara itibar edilmez. <:;iinkii peygamberler boyle
c;irkin bir halden korunmu~lardir. Ayette nazara verilen luyanet, din nokta-
smda luyanettir, kocas1ru aldatmak degildir.
&...!1.5:.ll f
.... 0 ,J ,,,. ,,,,.
~ )/j "Kafirlerle beraber olma!"
Dinden ayr1 kalmada kafirlerle beraber olma!
43- ~WI ~ <...s~ ~ ~~ ~ ~

J! lS~ J\.i "0, "Ben, kendimi sudan
I
koruyacak bir daga s1gmacagtm" dedi."

~ ~ Ji, ,,. 0 .... ,.,..,...
~j 0-4 )/! '1l1 jl ~ fJ:.11 ~~ )/ JL; "Nfth, "Bugiin Allah'm rah-

met ettikleri hari~, O'nun azabmdan korunacak hi~ kimse yoktur"
dedi."
~}Ji ~ fJ ~ t_j.JI lo~:! Jl> j "Derken aralanna dalga girdi de

oglu bogulanlardan oldu."
44- .!)~l.4' ~\ ~ .)l 'q' ~j "Denildi ki: Ey arz! Suyunu yut!"
~l ;\ ~ -:. 4j "Ey sema! Suyunu tut."

Serna ve arza, ilim sahibi olan insanlara nida edildigi gibi nida edildi ve
onlara emredildigi gibi emredildi. Bunda Allahm kudretinin kemfili ve onla-
rm da Allahm diledigine boyun egmeleri, bir temsil iislubuyla anlattlmaktadir.
Nastl ki emri nafiz bir zat, emrine itaat edene emreder, o da o zatin aza-
metinin heybetinden ve cezasmm ~iddetinden siiratle emrine itaat eder.
Onun gibi, gok ve yer Allaha tam bir itaat halindedir.
;w1 ~ j ''Ve su ~ekildi."

,. • J.
y)/I ~j "i§ bitirildi."

i~ bitirildi, vaad edildigi ~ekilde kafirler helak edildi, mii'minler kurta-
rtldi.
~~~\ Js, ~Flj "Gemi de Cudi'ye oturdu.''

Cuclinin, Musul veya ~amda bir dag oldugu soylenir. Rivayete gore Hz.
Nuh gemiye Recep ay1run onunda binmi~ti, Muharrem ayirun onunda ise
indi, o giinde oruc; tuttu, bu siinnet haline geldi.
diliJI ~jilJ I~ ~j "Zalimler toplulugu, Allah'm rahmetinden

uzak olsun!" denildi."
Ayet son derece fesahatliclir. Bunlar1 ~oyle sayabiliriz:

-Ayette kullarulan laftzlar azametliclir.
-N azmt gayet giizelclir.
-Manayt ihlal etmeyecek ~ekilde gayet veciz bir ifadeyle anlattlmt~ttr.
-"Denildi Id: Ey arz, suyunu yut ... " ~eklinde fail soylenmeden mefu-
liin anlattlmas1, bu tasarrufta bulunarun tazimine; ve O'nun hadd-i zattnda
bilincligi i<;in aynca sarih olarak ifade eclilmesine ihtiya<; olmadtgma delalet
eder. <:;unkii boyle fiilleri Vahid u Kahhar olandan ba~kas1 yapamayacagi
bilincliginden, vehim bu noktada bir ba~ka fail aramaz.
45- CY c..s~lij "Ve Nuh Rabbine niyaz edip dedi Id:"

JW
,,,.. ,..,,,..
~j
/. ~ ,,,.
~\~~I 01 '7'5 "Ey Rabbim! Oglum benim ehlimdendir."

!- 0 ,. i;i
J>JI !jj;.j 0lj "Senin vaadin de elbette haktir."

Senin vaat ettigin her ~ey hakttr, vaaclinin olmamas1 dii~iiniilemez. Be-
nim ehlimi kurtaracagtru vaat etmi~tin, oglumun hali neclir? 0 ni<;in kur-
tulmadt?
~W\ ~\ ~\j "Ve sen haldmler haldmisin."

<:;unkii Sen her ~eyi bilen ve en adil olansm.
c,. ,. ,. ~
CY 4 JIJ "(Allah) dedi: Ey Nuh! 0

i;i ,. ',.
46- ~I ~ ~ ~1 asla senin

ehlinden degildir."
<:;unkii mii'minle kafir arasmda velayet bagi kesilmi~tir.
....;;
dW, ft.~ ~1 "<_;iinkii o, salih olmayan bir ameldir."

"
Ayetin bu ktsmt, onun ehlinden olmadtgtrun sebebini bilclirir: <:;unkii
senin oglun fasit bir amelin sahibiclir.
Ayetteki anlattmda "o salih olmayan bir ameldir" denilmesi, daha et-
kin bir ifadeclir. Sanki onun ~ahs1, amelin ta kenclisi kthnmt~tlr.
..,..
~ ~ ~ ~ L4 J; 0
~~ "Hakkmda bilgin olmayan bir ~eyi ben-
den isteme!"
Dogru olup olmadtgtru bilmecligin bir ~eyi benden isteme.
Cenab1-1 Hakktn Hz. Nuhun nidas1ru sual (istemek) olarak ifadesi, Hz.
Nuhun ehlinin kurtulu~u vaadini zikretmesinde, z1mni olarak oglunun kur-

tulmasilll istemi~ olmasmdandir.
Veya onun hakkmda uygulamaya mani olan durumu sormasmdandir.
Veya onun hakkmda, artik olmayacak bir ~eyi istemesindendir.
0 ,,,. J ,,,. 0 .... .... J ,... .........
~~I~ 0fa 01 ~\~!"Ben seni cahillerden olmaktan sa-

ktnd1nnm."
Cenab-1 Hakkln boyle bir talebi cehalet olarak nitelemesi, ashnda daha
once beyan edilen "kendileri hakktnda daha once hiikiim verilmi§
olanlar dt§tndaki ailen" ifadesinde buna bir delalet olmasl ve suale ihtii-
yac; b1rakmamas1dir. Lakin evlat sevgisi Hz. Nuhu bundan me~gul etmi~,
durum kendisine netle~memi~tir.
47- r-4- ~ J ALA ~\ ~\ ~ ~~\ J,l ~j Jt.i "Nuh dedi: Ya

Rabbi! Bilmedigim bir §eyi istemi§ olmaktan dolayt sana stgmmm."
• a;,
&..rWI ~
l
J'\ ~:)j J ~ ':l!J "Beni bagt§lamazsan ve bana
merhamet etmezsen, hiisrana dii§enlerden olurum."
v,,, J ..a.... ,,. ,,,. / ..: / 0 J ,...
48-~~a:. '\ \;._--~u\5/--~ ~~IJ ·iu l;;"Ona

~ (;4 1.5"".J .. ., f..J -- V :. :. (.Y .. u:;
denildi ki: Ey N uh! Sana ve seninle birlikte bulunanlardan bir~ok
iimmete bizden bir selam (esenlik) ve bereketlerle (gemiden) in."
Ho~a gitmeyen ~eylerden silim olarak, veya bizden bir selamla ve iize-
rine bereket inmi~, neslin ziyade olacak ~ekilde gemiden in. Oyle ki, insan-
lar ic;in ikinci bir Adem ol.
Hz. Nuhla beraber olanlara "bir~ok iimmet" denilmesi, grup grup ol-
malarmdan veya ilerde iimmetlerin bu nesillerden gelmesindendir.
Veya "seninle beraber olanlardan meydana gelen iimmetler" demektir.
Bu iimmetlerden murat, mii'minlerdir.
Ayetin devammda ehl-i imana mukabil gelenler nazara verilir. Sayle ki:
--
~\ ~11" ~ ; ~ t
,, a;,
1 41 p 1~:4 · :. f-Alj "Daha birtaktm iimmetler de

J J J
olacak ki, biz onlan (diinyada) yararlandtracagtz, sonra da bizden

kendilerine elem dolu bir azap dokunacak."
Seninle olanlardan baz1 iimmetler de olacak ki, biz onlan diinyada az1-
c1k nimetlendiririz, sonra ahirette can yaklc1 bir azap onlara dokunur.
Hud Suresi- 150. Ders @ 351
Bunlardan murat, Hz. Nilh ile beraber olanlann neslinden gelen

kafirlerdir.
Denildi ki: Bunlar Hild, Salih, Lilt ve Suayb aleyhimiisselamm kavimle-
ridir. Azap ise, onlarm ba~ma gelen azaplarchr.
49- •; :;j1 ~~\ ~ ~ "i~te bunlar gayb haberlerindendir."

Hz. Nilhun bu ktssas1, Sana vahiyle bildirdigimiz gayb haberlerindendir.
<:..... ... J
~1 li:.~ y "Bunlan sana vahyediyoruz."
\J... ~ ~ ~) 'J j ..:JI \i~ l:..; '~ :5t; "Bundan Once bunlan ne sen
bilirdin, ne de kavmin."
Ayette "Bundan once bunlart ne sen bilirdin, ne de kavmin" de-
nilmesi, Hz. Peygamberin bunu ba~kalarmdan ogrenmedigini ifade eder.
Hz. Peygamberin kavmi, hayli kalabahk olmalarma ragmen boyle bir ~ey
bilmiyorlarch, duymamt~larch.
~t1 "0 halde sabret!"

Oyleyse Nilhun sabrettigi gibi Sen de risalet gorevinin zorluklarma ve
kavminin eziyetlerine sabret.
t . -: 0 ..... 0 ~
0-Mf~~ ~ ~WI 01 "~iiphesiz aktbet, miittakilerindir."
Diinyada ve ahirette aktbet, miittakilerin yani kendini ~irkten ve giinah-
lardan koruyanlannchr. Bunlar diinyada zafer ile ahirette de kurtulu~ ile
muvaffak killrurlar.
151. DERS
Hz. Hild ve Kavmi
50- I~_; ~~\ ~~ JG "Ad kavmine de karde§leri Hftd'u (gonder-

dik)."
~11.J~I Vji 4 j\j "Dedi ki: Ey kavmim! Allah'a ibadet edin."

if ,... , J ,,,.
~ _? ~ ~ ~ ! L4 "Sizin i~in O'ndan ba§ka bir ilah yoktur."

,...
0.J~ ~ !
o GI
p I 0! "Siz, ancak iftira ediyorsunuz."

o,,,. o
Siz putlan ~erikler edinmekle ve onlan ~efaatc;iler ktlmakla Allaha iftira

eden kimselersiniz.
if ,... ,,,. J J,,, .... ~ ,,,
51- l_r;.-1 ~ ~I ~ v.J.i 4 "Ey kavmim! Ben buna kar§t sizden bir
iicret istemiyorum."
..r " "
~.)J <.S.PI J,:i. \r! ~.f.-l 0! "Benim iicretim, ancak beni yaratana
aittir."
Her peygamber tebligi esnasmda iicretinin Allaha ait oldugunu, muha-
taplanndan bir beklentisi olmadii?;J.ru ifade etmi~tir. Bu, tohmeti ortadan
kaldinr, nasihat1 daha etkili ktlar. <:;iinkii nasihatte maddi bir beklenti ~aibe
si oldugunda, fayda vermez.
/ J ,,.. ,,. ,,..,...
0# ')\.;\ "Hata akhruz1 kullanmaz rms1ruz?"

Ta ki hak yolda olaru bacl yolda olandan, dogruyu egriden ayiras1ruz.
52- ~! l_,r_,;
... J
P r.j J J 0
l.J~::..;,\
,..
v.J.i 4j "Ey kavmim! Rabbinizden

magfiret isteyin, sonra O'na tevbe edin."
l~lj~ ~ ~I:-~ JI ~~ "Taki, iizerinize gokten bol bol yagmur

indirsin."
iman ile Allahtan magfiret talep edin, sonra tevbe ile o magfirete yol
araym.
Masivadan teberri, ancak imandan ve Allah indinde olana ragbetten

sonra olur. 4
J1 oj.9 f-5'~._Fj "Ve kuvvetinize kuvvet katstn."

J J \ " J J
~j.9
Ta ki kuvvetinizi kat kat yapsm.

Hz. Hud'un onlan c;okc;a yagmur ve ziyade kuvvet vaadi ile tevbe ve is-
tigfara te~viki, onlarm tanmla ugra~malan ve kuvvet gerektiren i~ler yap-
malan sebebiyledir.
Denildi ki: Allah otuz ytl onlardan yagmuru kesti, harumlanrun c;ocugu
olmach. Bundan dolay1 Hz. Hud onlara iman ve tevbelerine mukabil bolca
yagmur ve nesillerinin devam1 ic;in kat kat kuvvet vaad etti.
~_r 1)fa ~j "Ve miicrimler olarak yiiz ~evirmeyin."

Sizi davet ettigim ~eylerden, gi.inahlanruzda 1srar ederek yi.iz c;evirmeyin.
0 J ,,
53- ~
,, ,,
1:::~~,, L4 ~ _; ~ l}l.9 "Dediler ki: Ey Hftd! Sen bize a~tk bir
mu'cize getirmedin."
Aslmda kendilerine baz1 mu' cizeler gelmi~ti. Arna kuvvetli inadlan ve
bunlan bir ~ey saymamalan nedeniyle, davasma delil istediler.
~) ~ 1::~\ ~-?~ ~l4 j "Biz seni:O soziinle ilahlanm1z1 biraka-

cak degiliz."
~~ ~ ~ l4 j "Biz sana iman edecek de degiliz."

Onlarm bu ifadelerinden icabet ve tasdik etmeyecekleri manas1 anla~tl
maktachr.
d ' J. ,;' ~ J. J.,,,. 0
54- ~A i::~I ~ 4fal '11 J_,_4j 01 "Ancak §U kadanm diyebiliriz

ki, ilahlar1m1zdan baz1s1 seni fena ~arpmt§!"
Bizim senin hakkmdaki soziimiiz ~udur: ilahlanmizm bir klsmI seni

fena c;arpmI~! (:iinkii sen onlar aleyhinde konu~uyor, onlardan ahkoyma-
ya c;ah~1yorsun. Bundan dolayi hezeyanlar savuruyor, hurafe ~eyler soylii-
yorsun!
'l,.... J 0 J ~..... ........ 0 ~ J 0 J ........ ,,,. ,,,.
0.r :.~ lto ~ -.:-

-<..r-'
,, ,, '5..r. \
~·1 I.J~
\ ~ :.\,,.J 4'11 ~
\" :.1
,,
'I
~-- Jl.9 "0 da dedi: Allah'1
4 Masiva, "Allah di~mda her ~ey" demektir.

§ahit tutuyorum, siz de §ahid olun ki, hen Allah'a ortak ko§tuklar1-
n1zdan uzagim."
55- ~.J~ ~ "O'ndan ha§ka (her ~eyden uzagtm)."
~ ~.J~ "Artik hepiniz toplamn, bana tuzak kurun."
~.J~ ~
oJ ,,,..
f J
"Sonra hana hi~ goz a~ttrmaym."
Hz. Hild, onlann bu ahmakc;a sozlerine mukabil onlann ilahlarmdan

beri olduguna Allalu ~ahit tutarak cevap verdi ve bunu te'kid ve tesbit ola-
rak onlarm zararlanndan korkmachglnl bildirdi. "Siz de §ahit olun" de-
mesi ise, onlar1 hafife almaktir.
"Artik hepiniz toplamn, hana tuzak kurun" demesi ise, onlann
akillanru ba~larma almaya sevketmek ic;indir. <:;iinkii boyle bir te~ebbiis
te bulunduklannda kuvvetli, ~iddetli kimseler olmakla beraber ona zarar
vermekten aciz olduklanru anlayacaklar, ilahlar1run ne zarar vermeye ne de
fayda vermeye gi.icii olmayan cans1z varhklar oldugunu g6receklerdir.
Hz. HU.dun bu durumu da onun mu'cizelerinden biridir. <:;iinkii bir tek
ki~inin zorba, suikastc;1, karuru akitmaya susarm~ bir topluluk kar~1smda
boyle soz soylemesi, ancak Allaha olan tam gi.ivenindendir. Onlarm Hz.
Hud'a zarar vermemeleri ise, ancak Allalun onu korumas1 iledir. Bundan
dolayi, soziiniin devarmnda ~oyle dedi:
i.J" J Ji ,,, .J. 0 ~ ,,, "" •
56- rsq.Jj ~_) ~I 1

~ ~ y ~ "l§te hen, Rabbim ve Rahhiniz olan
Allah' a tevekkiil ettim."
Yani, siz biitiin imkanlanruz1 kullansaruz da bana asla zarar veremez-
siniz. <:;iinkii ben Allaha dayanchm, beni koruyacagtna gi.iveniyorum. 0,
benim Malikimdir, sizin de Malikinizdir, Onun dilemedigi bir ~ey bana
eri~mez. 0, takdir etmedikc;e, onlar bana bir ~ey yapamazlar.
Archndan da Hz. Hud buna ~oyle delil getirdi:

.,. l .:;;
1+::-1'~ .b5-I ~ ~1 ~G ~l.4 "Yeryiiziinde bulunan hi~hir canh yok-

tur ki, (Allah), onun clizgininden tutmu~ olmasm."
Her canhrun maliki O'dur, ona diledigini yapmaya kadirdir. Diledigi ~e
kilde onu evirir, c;evirir.
Ayette anlattlan "her canhmn dizgini O'nun elindedir" manas1,
temsil yoluyla bunu ifade etmektedir.
, '"
\~ .. ?;: • ~ ~l:r? ~ ~j 0! "~iiphesiz Rabbim dosdog~u bir yol iize-
redir."
Benim rabbim adalet ve hak iizeredir. O'na s1gman biri asla zayi olmaz,
his:bir zalim de O'ndan kas:1p kurtulamaz.
v J ,,.. J 0 J. J. 0 ,,.. ,,.. 0 ,,,,,,.. "' ,,.. 0 ,,..
57- ~! ~ ~_)1\.:4 P , I .iii ljJ y 01-9 "Eger yiiz ~evirirseniz; bilin

ki hen, benimle gonderileni size teblig ettim."
Ben, benim gorevim olan tebligi ve delil getirmeyi eda ettim. Bu nokta-
da benim bir kusurum yok, aruk sizin de bir ozriiniiz yok. Benimle gonde-
rilen mesaj1 size ula~urdim.
r:
f5 ~ Ll j.9 ~j ~j "Rabbim sizden ba~ka bir kavmi sizin ye-
J ,. ,. J •
rinize getirir."
..,.
t~: ~. ~.J~~j ''Ve siz O'na bir zarar veremezsiniz."
Ayetin bu klsrm, kavmine kar~1 bir uyardir. Yani, ~ayet akillanru ba~lan
na ahp da inkardan vazges:mezlerse Allah onlan helak edecek, onlarm yeri-
ne ba~lar1ru yurtlarma ve mallanna sahip kllacakur.
J l ~
¥
,,. ,,.. IJJ
~~JS'~ ~j
,. , 0! "~iiphesiz Rabbim, her ~eyi koruyup go-
zetendir."
Benim Rabbim her ~eyi goriir, gozetir, yapuklariruz O'na gizli kalmaz,
size ceza vermekten gaflet etmez.
~ .J \ c;I / ,,.. ,,,.. ,,,..
58- ~~Ji~ l_,.:.41 ~-;lJlj I~~~ \.j_;I ~~ Wj "Emrimiz ge-

lince, Hud'u ve beraberindeki iman etmi~ olanlan, taraf11n1zdan bir
rahmetle kurtard1k."
Azab1rmz, vaya azapla ilgili emrimiz geldiginde Hud'u ve beraberinde
olan ehl-i imaru bizden bir rahmetle kurtardik.
Rivayete gore, saytlan dart bin idi.
~.. ~b 71~ ~ ~~j ''Ve onlan bir azab-1 galizden (agtr bir azap-
tan) kurtard1k."
Onceki ayette "onlan kurtard1k" denilmi~ti. Burada da ne tiir bir
azaptan kurtartldiklan anlattldi. Ayette "azab-1 galiz" ~eklinde ifade edi-
len azap, zehirli bir havadir. 0 kafirlerin burunlarmdan girip arkalarmdan
s:1klyor, bu arada azalanru pars:ahyordu.
Bu ayette "onlan kurtardtk" ~eklinde tekrar edilmesi, ahiret azabmdan

kurtartlmalan olabilir.
Bu durumda Hud'un inkarc1 kavmi ic;in ahiretteki azaplarma dikkat c;e-
kilmi~ olur. Yani, onlar ~u diinyada zehirli bir hava ile azaplandmldiklan
gibi, ahirette de "galiz bir azapla" azap goreceklerdir.
59- ~ \.'- ~j "i§te Ad kavmi!"
Ayette "i§te Ad" derken i~aret isminin miiennes olarak ~ "tilke" ile
gelmesi, ya bununla kabile kastedilmesi veya kabirlerine ve geride b1raktik-
larma i~aret olmas1 cihetiyledir.
l J.
H-i.J 9~~ l.J~ "Rablerinin ayetlerini bile bile inkar ettiler."

fu.) I~ j "Ve Onun peygamberlerine isyan ettiler."
Ayette peygamber olarak sadece Hz. Hud'dan bahis varken "Onun
peygamberlerine isyan ettiler" denilmesi, bir peygambere isyarun hep-
sine isyan hiikmiinde olmasmdandir. <:;unkii, her peygambere itaatle em-
rolunmu~lardi.
Gi
JS' __:;I l~lj "Ve inat~1 her zorbarun emrine tabi oldular!"
""J ....
~ .J~
" /
Tugyan ic;inde olan biiyiiklerine tabi oldular. Yani, kendilerini imana ve

necat verecek hale c;agtran peygambere isyan ettiler, kiifre ve alc;altacak du-
ruma c;agtranlara ise itaat ettiler.
..,..
0 ~ .... 0 J.. 0,,.
60- ~I
,, .. ,, \"Y...J ~ L;lH
.. o..U
,, ,, ~· I~
0
" '"I".J "Onlar, bu diinyada Ianete
""
ugrattldtlar, ktyamet giiniinde de."

..,..
~.) 1.J.)5 I~\.'- 0! '\JI "Dikkat edin! Ad kavmi Rablerini inkar etti."
/:. / / /
~~ ~_µ ~l"-! I~ ':JI "(Yine) Dikkat edin! Hftd'un kavmi Ad, Allah'm
rahmetinden uzak oldu."
Lanet halkas1 hem diinya, hem de ahirette onlarm pe~ini b1rakmayacak,
kendilerini azaba sevkedecektir.
Bundan murat, ba~larma gelen felaketi hak ettiklerini gostermektir. On-
larm kissas1 apkc;a buna delalet eder.
Ayette "dikkat edin" ifadesinin yer almas1 ve Ad kavminin isminin
tekran, durumlanrun korkunc;lugunu gostermek ve hallerinden ibret alma-
ya te~vik ic;indir.
"Hud'un kavmi" ibaresi ikinci Ad kavmi denilen irem'den ayirmak ve

bir de boyle bir helake layik olmalarirun kendileriyle Hz. Hild arasmda ge-
<;en olaylar dolayis1yla olduguna ima etmek i<;indir.
152. DERS
Hz. Salih ve Semud Kavmi

i ,. ,. ,
61- ~L,;:, ~~I ~ ~ ~lJ "Semud kavmine de karde~leri Salih'i

(gonderdik)."
~I 1_,41 vj.i ~ J~ "Dedi ki: Ey kavmim! Allah'a ibadet edin."

J' .... l .J. ....
~.? ~ 1~ ~ Lo "Sizin O'ndan ba~ka bir ilahtmz yoktur."

,,,., o J ,.,. ,,,.. o'
<Ji'_)~ I ~ f5l:..; I ~ "0 sizi arzdan meydana getirdi."

"Sizi arzdan yaratan Odur, ba~kas1 degil."
Allahu Teala Ademi topraktan yarattlgt gibi, Onun neslini yarattig1 nut-
feleri de topraktan yaratnu~tlr.
J
~ f'5 ?::...;,lj "Ve sizi orada imara yetkili ktld1."

0 size arzda omiir verdi, hayatiruz1 devam ettirdi.
Veya sizi arzda imarete muktedir ktldi, onu imar etmenizi emretti.
Veya o arzda ya~adig1ruz yerleri size hibe olarak verdi, omiirleriniz bitti-
ginde sizden geri alacak, size varis olacaktir.
~_,~:: :.~ "Oyle ise O'nun magfiretini isteyin."

..,.
IY..Y p "Sonra da O'na tevbe edin."
,. J J
~1
~, ~)
, ~.)
, 01 "~iiphesiz Rabbim Karib - Mucib'dir."
Siiphesiz benim Rabbimin rahmeti yakmdir, dua edene icabet edendir.
..-..... ,... ,... o-" o,,... .J. ,...
62- I~ J:-9 l_P.-.J-4 ~ ~ .19 eJL,;:, ~ l}li "Dediler: "Ey Salih! Bun-
dan once sen, aram1zda iimit beslenen bir kimseydin."
Sende gordiigumiiz rii~d ve kemal emarelerinden bize bir efendi ve
daru~tlan bir ulu ki~i olacag1ru umuyorduk, din hususunda da bizim gibi
dii~iinecegini saruyorduk. Arna senden bunlan duyunca dogrusu iimidimiz
kesildi .
.... j l ,J. / 0 ,.,. ,.,, ....
\.; -'"t1. .l.!,;U .. Lo .:i.!;u

. 01 \":"'~:-:I
.. "Babalar1rmztn tapttklartna tapmam1z1
bize yasak mt ktltyorsun?"
~_} ~1 IJ}-Ji ~ ~ ~ ~1J "~iiphesiz, biz senin bizi ~agtrch-

~ 1
gm §eyden derin bir §iiphe i~indeyiz."

Dogrusu biz, bizi davet ettigin tevhidden ve putlardan teberri etmek- 1
ten ~iiphe ic;indeyiz.

63- ~ ~ ~ /
r- _)
<...
G/ . ~1 .J/
~
~ / ~
(.$._) ~ ~ ... ~
8 \;;._ 4 ! :s- ~I • !·\/I ~ ~ l;
/ r _) ,_....r ..
j Li
1 1 /
:i!: ,ac ~1 ~I ~ ~_). .d~l "Salih, dedi ki: Ey kavmim! Soyleyin ba-
kaytm, eger hen Rabbimden bir beyyine iizere isem ve bana tara-
fmdan bir rahmet vermi§se, O'na kar§t geldigim takdirde kim beni
Allah'tan koruyabilir?"
Ayette gec;en "beyyine", beyan ve basirettir. "Eger Rabbimden bir
beyyine iizere isem" derken kullandigi eger ifadesi, kendisinden ~iiphe
lendigi ic;in olmay1p, muhataplara bakan yoniiyledir.
Ve O'ndan bana bir niibiivvet gelmi~se, O'nun mesaj1ru tebligde ve
O'na ~irk ko~ulmas1ru men hususunda kendisine isyan edersem, O'nun
azabmdan kim beni koruyabilir?
~ft. ~.Jl;) W "0 zaman, zarara ugratmaktan ba§ka bana

~ 1
katkmtz olmaz."
Boyle bir durumda siz beni kendinize tabi kllmak istemenizle, Allahm
bana ihsan ettigini bo~a c;1karmakla ve beni azaba maruz b1rakmakla ancak
benim hiisrarurm artmrs1ruz.
Veya, bana demi~ olduklar1ruzla beni hiisrana dii~iirmekten ba~ka bir
~ey yapmazs1ruz .
.:; l J ,,,. ~ J,... ,... ,,,,
64- ~I ~~I ~\.j ~~ v_;; ~j "Ey kavmim! i§te size mu'cize olarak
Allah'm di§i bir devesi."
~ / - o;O,... ,,...,,,,,.
~I ~_)I ~ J5l.; ~ .J~.ii "B1rakm onu, Allah'm arzmda yaythp otla-

s1n."
~), ~\~ I!__S--~~ ~~,. ~ ~ ~j "Ona bir kotilliik yapmaytn,

yoksa yakm bir azap sizi yakalar."
''Yakm azaptan" murat, (ayetin devarmnm delalet ettigi gibi) ii<; giin-
diir.
65- ~ .J yi;J "Derken, o deveyi kestiler."

.f
,,,. ........ '.... J . . .: / ,,,. ,,,.,.,. .
~~I ~ f5 ~I~ ~ I~ JW "Bunun iizerine dedi ki: Diyanmzda ii~

giin daha ya§aym."
"Diyanmzda" ifadesi "evlerinizde" anlarrunda olabildigi gibi "~u diin-
ya diyanruzda" manas1ru da ifade edebilir.
J 0 / ,. , l
~ _,JS::.4 _?. ~ j ~~ "i~te bu, yalan ~tkmayacak olan kesin bir va-
"
addir."
..... J. ' ~ / ,,,. / ,,.,,,,,,
~ · ~ " L:..o ~ -- W I · "I -: jJ I " t;J W, ~ Lj } I ~ L;:. Lili
66- ~,,.?: 0
.f ~.) / " ~ .r4 u: .J / .. • j-4 • l
~~ "(Helak) emrimiz geldiginde Salih'i ve beraberindeki iman et-
mi§ olanlar1 taraftmtzdan bir rahmetle helakten ve o giiniin zilletin-

den kurtardtk."
"0 giiniin zilletinden" murat, sayha (~iddetli bir ses) ile helak edil-
meleridir.
Veya kiyamet giiniinde meydana gelecek zilletleri ve sefil halleridir.
1..rJI
'
J~I ~ ~j 0! "~iiphesiz Rabbin Kavi'dir -Aziz'dir (kuvvet-
/
lidir, izzet sahibidir)."

,,,. ,,,, J . ,,,.,.... ;;:; .... ,,,. ,,,.
67- ~ • \.J~
-: :.\;...~~ • I } " L9
. --~~
0
~I
. -~It:.. -: ..\JI .l>.I".J ''Ve o zalim-
I~u:,
leri bir sayha (korkun~ bir giiriiltii) yakalay1verdi de olduklan yerde
~okiip kaldtlar."
.f
68- ~ I~~ 0l5 "Sanki orada hi~ ya~amarm~lard1."

.f j
~j I_,~ I~~ 0! '\fl "Dikkat edin! Semftd, Rablerini inkar etti."

t / " / /
~ .,,.~ :.~ I~ ':11 "(Yine) Dikkat edin! Semftd, Allah'm rahmetinden uzak
oldu!"
153. DERS
Hz. ihrahim ve Hz. Lfit
0 0 J ,,.,,,,.
69- lS~~ ~ J.! ~~ ~;~ n!j "Andolsun ki, ibrahim'e el~ileri-

miz miijde ile geldiler."
.f / J ....
~~ I_,J \j "Selam" dediler."

~
f~ Jli "0 da "selam" dedi."

~ ~ ;~ 0\ ,;. J W ''Ve ~ok ge~meden onlara ktzarttlnu§ bir
~ ,... ,.,.
buzag1 getirdi."
Baz1 rivayetlerde dokuz melek geldigi ifade edilir. Bir rivayette ise Ceb-
rail, Mikail ve israfilin geldigi soylenir.
Meleklerin verdigi miijde, s:ocugunun olacagiru bildirmeleri veya Lut
kavminin helak haberidir.
..,.
~ / ,.,,. .... ,.,. J / ,.,., ,,,, ......... ,,,..,,..
70- ~ r-i~ ~ ~ jlj ~ ~ ~! ~ ';} ~~I lj l!.1J "Fakat onlann

buzagtya el siirmediklerini goriince, onlar1 garipsedi ve i~inde onla-
ra kar§t bir korku uyand1."
Ellerini yemege uzatmadiklanru goriince, onlann bu halini yadirgadi,
kendisine naho~ bir ~ey yapmalarmdan korktu.
0 ,.... ,,.. .... J ,.,.
~ ';} I_,J \j "Dediler: Korkma."

.J" J ,,,. , 0 J~
~ _,J ~Ji ~! ~jl l.;! "Biz Lftt'un kavmine gonderildik."

Onun korktugunu hissettiklerinde "korkma, dediler, biz melekleriz.
Lutun kavmine azap is:in gonderildik. Elimizi uzatmayi~1rmz, yemek yeme-
digimizdendir."
11- ~ ~a-- ~I.;1.J "(Ibrahim'in) harurm ayaktayd1, bunu du-

yunca giildii."
J ,,.. ';}/ ,,,,. ~ /
~ ~ ~! ~IJj ~j ~~ ~L; j-:. :9 "Ona ishak't ve ishak'm ar-

kasmdan da Ya'kub'u miijdeledik."
Hz. ibrahimin harunu da perde arkasmdan onlart duyuyordu veya on-

lara hizmet ic;in ordaych.
Hz. ibrahimin harunurun giilmesi ~u cihetlerle ac;1klanch:
-Korkunun son bulmas1run sevinciyle giildii.
-Fesat ehlinin helaki sebebiyle giildii.
-Veya kendi gorii~iiniin isabetli olmasma giildii. C::iinkii Hz. ibrahime
~oyle diyordu: "Lutu yaruna al. Biliyorum ki bu kavme azap gelecek."
"Ona ishak't ve ishak'm arkasmdan da Ya'kub'u miijdeledik."
Melekler, Hz. Zekerriyaya oglu Yahyarun dogacagtru ismen de soyle-
mi~lerdi. Burada da oyle olabilir.
Veya dogduktan sonra kendilerine bu isim verildiginden, Kur'an bize

boyle hikaye etmi~tir.
Miijdenin Hz. ibrahimin harununa yaptlmas1, miijdelenen c;ocugun Ha-
cerden degil, kendisinden olacag;tna delalet ic;indir.
Bir de, daha onceden kis1r olmas1 sebebiyle c;ocuga c;ok arzulu olmasm-
danchr.
J j
72- ~ ~ Ilkj j_µ IJ\j lJfa ~_j ~ ~t_i "Hantmt dedi: Vay
ba~ama gelenler! Ben ya§h bir kadm ve bu kocam da bir ihtiyar iken
~ocuk mu doguracag1m?"
Doksan veya doksan dokuz ya~mdaych.
Hz. ibrahim ise yiiz veya yiiz yirmi ya~mdaych.
~~~Ilk~! "Ger~ekten bu, ~ok §a§tlacak bir §ey!"

l
iki ihtiyardan c;ocuk olmas1, c;ok acip bir ~ey.

O'nun bu durumu hayret verici gormesi Allahm kudreti yoniinden de-
gil, adeti yoniindendi.
~ ,... ,,,..,... ....... /
73- ~I ;1 ~ ~I l}l.9 "Melekler dediler: Allah'm emrine mi

§a§tyorsun?"
J
l: ::\\ ~\ ~ ~LSJ.j ~\ ~.) "Allah'm rahmeti ve bereketi size

olsun ey (peygamber ocagtrun) ev halkt!"
Yani, boyle harika olaylar peygamber hanesinde ve mu'cizelerin indigi
mahalde garip kar~tlanmamah. Peygamber hanesinde olanlara daha ziyade
nimetler ve ikramlar olmas1, ilk de fa meydana .gelen bir durum degildir.
Hud Suresi - 153. Ders til 363
Akh ba~mda biri, bu durumu garip kar~tlamaz. Harika halleri gorerek ye-
ti~mi~, olgunla~rm~ olanlarm ise hi<; garip kar~tlamamalan gerekir.
.. .. Iii
~, ~ ~! "~iiphesiz 0, Hamid'dir - Mecid'dir."
Allah Hamid'dir, hamdi gerektiren tasarruflarm sahibidir. Mecid'dir,
hay1r ve ihsaru <;oktur.
,_,. J ,.,. .J 0 0 0 ,.. ,.,. ,...
74- ~ _,J ~Ji '1 8~~ '-5~1 ~~~ j t_jjl ~ J.! y:, ~~ Lill
"ibrahim'in korkusu gidip, kendisine miijde gelince Lut kavmi hak-
ktnda bizimle tartt§maya ba§ladt."
Onlan tarumarun neticesinde Hz. ibrahimden korku hali gidip kalbi
mutmain oldu, korkuya bedel kendisini miijdenin heyecaru sarmca bizim-
le miicadeleye ba~ladi.
Bu, Kur' anda ba~ka yerde bildirildigi iizere, "Arna orada Lilt var!"
(Ankebut, 32) demesidir.
75- ": .. ~ ~ ~ljl ~ ~ J.! 0! "<;iinkii ibrahim halim, evvah, miinib

idi."
ibrahim halimdir, kendisine kotiiliik yapandan intikam almakta acele
etmez; evvahtir, giinahlara kaq1 <;ok ah u vah eder, insanlann haline <;ok
iiziiliir; miinibtir, Allaha yonelir.
Ayette Hz. ibrahimin bu ozelliklerle anlat1lmas1, O'nu bu miicadeleye
sevkeden durumu beyan etmektir. Yani o rikkat-i kalbe mazhardir, (yufka
yiireklidir) ve <;ok <;ok merhametlidir.
c_
76- I~ Y:, ~ f \ ~ J.! ~ "Ey ibrahim! Bundan vazge~."

Allah onlarm halini en iyi bilendir.
c_
~j _;Al ~~ .ii ~! "(_;iinkii Rabbinin emri kesin olarak geldi."

Ezeli kader geregince, bunlar hakkmda azab1 takdir etmi~tir.
~J~ _r4 _? ~I~

,., r
r-t. ~I ~!J ''Ve onlara geri ~evrilmez bir azap gele-

l ~
cektir."
Bu azap miicadeleyle, duayla veya ba~ka bir ~ekilde onlardan <;evrile-
cek degildir.
~ J J /
77- ~ ~c..?, Lb) ~) ~~~ Wj "El~ilerimiz Lut'a gelince onlar

sebebiyle endi~elendi."
Melekler delikanh suretinde gelmi~lerdi. Hz. Lut da onlan insan zannet-

ti, kavminin onlara sata~1p da kendisinin onlan savunamamasmdan korktu.
~.)1 ~ j Wj "Gogsii darald1."

Bu ifade, naho~ bir durumu engelleyememek ve bir <;1ki~ yolu bulma-
maktan aciz kalmak sonucu olarak meydana gelen ~iddetli inkibazdan ki-
nayedir.
~
... ,
~,.,.,.; \~ J~ .../a "Ve "bu rok
3'
0
zor bir gun" dedi."
"
78- ~1 0Y.~ ~ j.i ~~~ j ''Ve kavmi Ona ko~arak geldiler."

.f ,,.. ,,.. J J ..... J /
~\¥; ~ H 0 p \jlS j;; ~j "Daha onceleri ~irkin i~ler yaptyorlar-

dt."
Kavmi Hz. Lut' a ko~arak geldi. Niyetleri onun misafirleriyle e~cinsel
beraberlikti. Boyle bir ~eyi adet haline getirmi~lerdi. Bundan s1kilmiyorlar-
di. Hatta aleni olarak bunu ilan ediyorlardi.
J. / 0 ,,., """ j ,,.. .... ,,..
~ ~\ :; Ji~ ~ ~ ~ V~ 4 J\.9 "Dedi: Ey Kavmim! i~te ktzlanm,

onlar sizin i~in daha temizdir."
I<Jzlanru misafirlerini himaye ic;in feda etti. Yani, "i§te bunlar kizlanm,
onlarla evlenin!" Daha onceden kizlanru istemi~ler, ama pis ahlaklan ve
kizlarma denk olmamalan sebebiyle onlara icabet etmemi~ti.
Veya bu ifade, onlann arzulanrun ne kadar <;irkin oldugunu anlatmak
i<;indir. Oyle ki, aslmda istemedigi halde kizlanru vermek bile bunun ya-
runda basit kahr.
Veya bununla carurun ne kadar s1ktldig;tru gosterip kalplerini yumu~at
mak istedi.
Veya "ktzlanm" ifadesinden murat, kavminin kadinlandir. <;unkii her
peygamber §efkat ve terbiye noktasmda iimmetinin babas1dir.
4'i1 \~U "Gelin, Allah'tan korkun."

"Fuh~iyatl terk ile veya kizlanrm misafirlerime tercih ederek Allahtan
korkun!
~
..,.l..,,5,-..----.--- j
t.....5\ 0.J ~- ~j "Ve misafirlerime beni rezil riisvay etmeyin."
,., .J
Hud Suresi - I 53. Ders @ 365
"Beni misafirlerim hususunda rezil-riisvay etmeyin." <;iinkii misafirlere

yaptlan c;irkin hareket, ev sahibine yaptlrru~ demektir.
~ _) ~ _) ~ ~1 "i~inizde hi~ akh ba~nnda bir adam yok mu?"

(. / ,.. J /
79- J;.. ~ ~~ ~ 8Lo ~ liJ l}l.9 "Dediler: iyi biliyorsun ki

"
ktzlarmda bizim goziimiiz yok."
J J / ,... .... ~
J..:._j Ll &!.J "Sen bizim ne istedigimizi ~ok iyi biliyorsun."

~
,... 0 l l ,.. ~ J J i:;:; ..... ,.. / /
80- -:-:.~ :/) Jl <.S~ j\ o.J.i ~ j 01 jJ JL.9 "Dedi: Ke§ke size kat§t
bir giiciim olsayd1, ya da saglam bir yere dayanabilseydim."
Hz. Peygamber ~oyle der: "Allah karde~im Lut' a rahmet etsin. Aslmda
o, saglam bir yere dayannu~tl."
,.. J ~ J J J,,,
81- ~_) ~) l;l .1} 4 l}L.9 "Melekler dediler: Ey Lilt! Biz Rabbinin
el~ileriyiz."
,,.. ,,.. ......... ,,..
cL;.11 l k 0-1 "Onlar sana asla zarar veremezler."

Rivayete gare Hz. Lut misafirlerini ic;eri aldi, kap1 arkasmdan kavmiyle
miicadeleye ba~ladi. Bunun iizerine kavmi duvara tlrmandtlar. Misafirleri
Hz. LU.tun ba~ma gelen s1kmtiy1 goriince dediler:
"Merak etme, bize zarar vererek seni incitmi~ olmayacaklar. Gonliinii
ferah tut, onlan bize b1rak."
Bunun iizerine Hz. Lut onlarm girmesine izin verdi. Hz. Cebrail kana-
diyla bunlarm yiiziine vurdu, gozlerini kor etti. Bu durum kaq1smda "ka-
c;m, kac;m! LU.tun evinde sihirbazlar var!" diyerek evden c;1kttlar.
~\ ~ t_6 §l ~ ~ .?Ll "Sen, gecenin bir ktsmmda ehlinle birlikte

hemen buradan ayrtl."
l;..1 ~ •! ~::4 ~j "i~inizden hi~ kimse geri kalmasm."

Sizden hic;biri geri kalmasm veya arkasma doniip bakmasm!
..,. "
~1 _;I \t1 "Hamrmn ba§ka."
Baztlar1 "Hz. Lut harum1ru da yanlanna aldi. Harunu azap seslerini du-
yunca geriye dondii "vah kavmime!" dedi. Derken bir ta~ da kendisine
isabet etti, oldii" ~eklinde bir rivayete yer vermi~lerse de, ayetin bu manaya
hamli uygun degildir. Zira, ayetin sarih ifadesiyle c;eli~mektedir.
q
/
~W,I l4' ~ "<.;iinkii onlara gelecek musibet ona da gelecek-

tir."
.f
~I ~~j.4 ~! "Onlann helak zamam sabah vaktidir."

Ayetin bu ktsrm, sanki gece yola s:1kmalarmm illetidir.
~f, ~I ~l "Sabah yakm degil mi?"

Boyle demeleri, Hz. LU.tun azabm sabaha kalmas1ru ges: bulup hemen
gelmesini istemesine bir cevaptlr.
82- ~ l;;i 4:J ~ I: i; ~ ~_;Al ~ ~ I ill "Emrimiz geldiginde, o beldele-

rin iistiinii altma getirdik."
Azab1rmz veya azapla ilgili emrimiz geldiginde, gorevli melekler onlann
beldelerinin iistiinii altlna getirdiler.
Cenab-1 Hakktn bunu kendisine nisbet etmesi ise, astl faili bildirip me-
selenin azametini gostermek is:indir. Olay, rivayette ~oyle anlaclir:
"Cebrail (as) kanadiru onlarm ~ehirlerinin altina koydu, ~ehirleri oldugu
gibi semaya kaldirdi. Oyle ki gok ehli kopeklerin havlamas1ru ve horozlarm
6tmesini duydular. Sonra tersyiiz edip yere b1rakti."
'J J 0 'J ~ ,.,. ,., ,,.,. /
~~ ~ ~ oj~ ~ \.; yk;lj ''Ve iizerlerine pi§mi§ bal~tktan

"
ta§ yagdtrdtk."(Zariyat, 33) de ifade edildigi gibi, bunlar ta~la~rm~ s:amur-
dandi.
Ayette ges:en "siccil" ifadesi, bunlarm tarafi-1 ilahlden bir kayitla onlara
azap is:in gonderilmesini de ifade etmektedir.
.f
83- ~j ~ L~ "Rabbinin katmda i§aretlenmi§ olarak."

Bu ta~lar, azap is:in ozeldir. Diinya ta~larmdan farkhdir. Hangi ta~m
kime isabet edecegi iizerinde yazllidir.
t.. ~
~ .. ~:~ ~\.J:JI ~ ~ L4 j "Bunlar zalimlerden uzak degildir."

c;unkii onlar, zuliimleri sebebiyle iizerlerine ta~ yagmuru gonderilmesi-
ni hak etmi~lerdir.
Ayette biitiin zalimlere bir uyan vardir.
Zamirin, Lut kavminin ya~adigi beldeleri ifade ettigi de soylenir. Yani
o helak edilen o beldeler Mekke zalimlerine s:ok da uzak yerde degillerdir.
Mekke mii~rikleri Sama giderlerken yollan oradan ges:iyordu.
154. DERS
Hz. ~uayb ve Kavmi
,f J .... ,,.. 0 l
84- l;:~· ~l>-1 ~..LO JV "Medyen'e de karde§leri ~uayb'1 gonder-

dik."
~I 1_,41 vj.i 4 J\.i "Dedi ki: Ey kavmim! Allah'a ibadet edin."

._,.. ,..,. , J /
~ _.? ~1 ~ ~ L4 "Sizin O'ndan ba§ka ilah1mz yoktur."
~1.W,lj J~I ly A.;~~ '1 j "Ol~iide ve tarttda noksanhk yapmaym."

Medyen, Hz. ibrahimin torunlarmdanchr. Ayetten murat, onun evladi-
dir.
Veya "Medyen" derken "Medyen ahalisi" kastedilmi~tir. Medyen, bu
beldeyi kurmu~ ve kendi ismiyle aruhr olmu~tur.
Onlara once tevhidi emretti. c;unkii o, i~in esas1dir. Sonra da adalete ay-
km bir ~ekilde adet haline getirdikleri ols:iide ve tartlda noksanhktan onla-
n sakmdirdi.
h ~~\ J1 "<;unkii ben sizi bir refah i~inde goriiyorum."

"Ben sizi boyle bir haks1zhga meydan vermeyecek geni~ imkanlar is:in-
de goriiyorum."
Veya "ben sizi bir nimet iizere goriiyorum. Degil insanlarm hukukunu
s:ignemek, buna ~iikiir olarak fazla fazla vermeniz gerekir."
Veya, "ben sizi bolluk iizere g6riiyorum. Sakm ~imdi yaptlgtruz gibi
haks1zhklarla bu halinizi ortadan kaldirmaym!"
Ayetin bu klsrm, onlara ticarette haks1zhk yasagtrun illetini bildirir.
~ ~~ ~11':.
/
F
J .... J ,... ,... ...._
Jl>-1 ~V ''Ve ger~ekten ben, sizin hakkm1z-

da ku§atlc1 bir giiniin azabmdan korkuyorum."
Oyle muhit ki, sizden his: kimse boyle bir azabm di~mda kalamaz.
Bu azaptan murat, klyamet giiniiniin azab1 veya toptan helak edilmele-
ri olabilir.
85- µ~ ~l~lj J~1 l)JI v) ~j "Ey kavmim! Ol~iiyii ve tar-

t1yi tam yapm."
Cenab-1 Hak onceki ayette "ol~iide ve tart1da noksanhk yapmaym"
diye nehiyde bulunmu~tu. Burada da "ol~ii ve tartlyt tam yapm" diye
aylk emirde bulundu.
Bunda ~una bir tenbih vardir: Olyiide-tartida bilerek azaltmaktan el
yekmek onlara yetmez, tam yapmaya yali~malan gerekir.
Ziyade ve noksanda bulunmadan, adaletle ve eksiksiz olyiip tartmak ge-
rekir. Biraz fazla vermek, emredilen bir ~ey degildir, ama mendubdur, ba-
zan mahzuru da olabilir.
~;~\ dO\ 1µ \Ij "insanlann haklar1 olan §eyleri eksiltme-

yin."
Ayet, tahsisten sonra tamimdir. Onceki ayette 6lyii ve tartiy1 tam yap-
mak emredilmi~ti. Burada ise daha genel bir ifadeyle "insanlarm haklan
olan §eyleri eksiltmeyin" denildi.
Bu ifade, onceki ayete nisbetle miktarda veya ba~ka bir ozellikte tam
yapmaktan daha geneldir. Ayetin devarm da, nehiy noktasmda daha genel
bir yasaklamadir:
~~ ·~ j \J j ~ lj!;J \J j ''Ve yeryiiziinde miifsitler olarak karl§lk-

hk ~ikarmayin."
<;unkii burada yasaklanan fesat, sadece 6lyii- tartida fesat olmay1p, her
tiirlii fesadin yasaklanmas1dir.
Denildi ki: "insanlann e§yas1m eksiltmek, ali~-veri~lerde ondan
(haks1z) bir vergi almaktir. Yeryiiziinde bozgunculuk yapmak ise, hir-
s1zlik, e~kiyahk ve yapulculuktur."
Ayette, "miifsitler olarak" kaydirun getirilmesi, 1slah niyetiyle Hz. H1-
zmn yaptigi tarzda goriinii~te kotii, ama neticesi iyi olan durumlan hariy
b1rakmak iyindir.
Ayete ~oyle mana verildi: "Dininizle ilgili ve ahiretinize faydas1 olan i~
lerde, yeryiiziinde miifsitler olarak kotiiliik yapmaym."
(:.5 01,. ,~ <'- ".!>- c&I

"- J 0 J ,. ,. l
86- ~J-4
-; · "J
J ..~ ,.
l ! '"ii; "Eg"er mii'minler iseniz , Allah'm
.. ,..
size birakt1gi helal kazan~ sizin i~in daha haytrhdir."

Size haram kllinanlardan uzak kaldiktan sonra, Allahin helalinden size
biraktigi kar, olc;iide-tartlda noksanla~tirarak servet edinmenizden sizin

ic;in c;ok daha hay1rhdir.
"Eger mii'minler iseniz"
Ancak bu, iman etmeniz ~artiyla sizin ic;in daha hay1rhdir. iman olma-
dan sevap olmaz.
j
.f.. ~~ ~ ~\ l.4j "Ve hen sizin iizerinize bir muhaf1z degilim."

"Ben sizi c;irkin i~lerden koruyamam."
Veya "Amellerinizi hifzedecek ve ona gore kaqilik verecek, ben degi-
lim. Ben ancak nasihat eden miibelligim. Uyanrm yaptigimda Allah nez-
dinde mazur sayilinm."
Veya "Eger siz bu kotii amellerinize son vermezseniz, Allahin size olan
nimetlerini koruyabilecek degilim."
/ - ,,. o,.,. 0,.,. / ~ l J .... .... 0,,.. .... o,... .... J l .... J J ,,..
87- 81" l;;.~: 01 °\ L; "bl~ L4 ~;!· 01 ~J Jl; ~ _\ "-\ ~b I -'l9

0
'-')
--Y~u-
\
.J .J . . . .
•
r f ~ ... .. y
\~ L4 "Dediler: Ey ~uayb! Babalannuzm tapttg1m terk etmemizi
yahut mallar1m1z hakkmda diledigimizi yapmaktan vazge~memizi
namaz1n nu sana emrediyor?"
Puta tapan bu kimseler, kendilerine tevhidi emreden peygambere alay
ederek ve namaz1yla dalga gec;erek boyle cevap verdiler. Bu cevaplanyla
"Senin bizi davet ettigin ~eyin akli bir gerekc;esi yok. Seni buna sevk eden,
ah~tlgtn ~ey cinsinden hayaller, vesveselerdir" manas1ru hissettirmektedir-
ler.
Hz. Suayb c;ok namaz ktlardi. Bundan dolayi diger ozellikleri arasmda
ozellikle bunu nazara verdiler, "namaz1n nu sana emrediyor?" dediler.
Ayetin bu kisrm, Hz. Suaybm olc;ii-tartlda azaltmay1 birakip da dogru
diiriist tartmalanru istemesine onlann cevab1dir.
.J 0 ,,... 0.... ,,.. ,,... ~
~.)JI ~I ~~ ~1 "Ger~ekten sen yumu§ak huylu ve akh ba§tn-

da bir adamsm!"
Bu ifadeleriyle, Hz. Suayb'la alay ettiler, ashnda bunun z1ddiyla Onu
vasfetmeyi kastettiler.
Veya ~oyle de olabilir: Boyle diyerek, Ondan duyduklanru inkar etmele-
rinin ve aktldan uzak gormelerinin sebebini ac;1kladtlar. Yani, "Sen halim-
selim ve akilli birisin. Boyle olan biri, bu tarz ~eyler soylemez."
i.; ~o ,..,,,. \ J J o ,... " ,... ,... ,.,..
88- t.:..:;.. \.9 • ~ _)_)
....
/ ~•.. _)_).)
• " " ~_)
l
~
"'" ~ 8
1' ...
....
\;:_
~ ~ 01 / ~
\
° !o \ " \
...
_)
~ Ll..
P:-..r
, ....
J \.9 "~u-
':I
ayb, §Oyle dedi: Ey kavmim! Soyleyin bakaytm, ya hen Rabbimden

gelen bir beyyine iizere isem ve kattndan bana giizel bir nztk ver-
mi§se!"
Ayetteki beyyine, Allalun ona verdigi ilim ve niibiivvete i~arettir.
Giizel bir nztk, Allahm kendisine verdigi helal mala i~arettir.
"Ben bu durumda iken ... " dedikten sonra, ~artm cevab1 hafzedil-
mi~tir.
Bu, ~oyle takdir edilebilir: "Ruhani ve cismani saadetleri cem eden
bu kadar nimetlere mazhar iken, benim kalkip da Allah.in vahyine luyanet
etmem, emir ve yasaklarma muhalefette bulunmam hie; uygun olur mu?"
Hz. Suayb bu ifadelerle, kavmindeki ah~tlmi~ olan hali degi~tirmek is-
temesi ve ecdatlanrun dininden onlan sakindirmasmdaki gerekc;eyi anlat-
maktadir.
v J J .... ,.... J J J
J! ~\.>.\ 01 ~~I lA"j "Size yasakladtgtma muhalif bir

0 Q,.... \ 0 ....
~~I L4"
§ey yapmak istemiyorum."
o~
t ~ 'j I '1 ! ~~I 0! "Ben ancak giiciim yettigince diizelt-
._,.} ,,... ,,,,, ,.... .J. Jo
~ ;. b: :. I L4
mek istiyorum."
Bu ii<; cevabm bu ~ekilde tanziminde ~oyle bir tenbih vardir:
"Akilh insan, yaptigt ve terkettigi her ~eyde ii<; hukuktan birini nazara
almas1 gerekir:
1-En onemlisi ve en yiicesi, Allah.in hakki.
2-Nefsin hakki.
3-insanlarm hakki.
i~te ey kavmim! Bunlarm herbirisi size emrettigim ~eyleri emretmemi,
sakindirdigtm ~eyleri de sakindirmarm gerektirmektedir."
._,.., .;:;
~~ '1! ~Y l4 j "Muvaffakiyetim ancak Allah'tn yardtmt iledir."

Hakka ve dogruya isabet etmem, ancak Allah.in hidayeti ve yardirmyladir.
.J. 0 a:; ... ,....
~ y ~ "Sadece O'na tevekkiil ettim."
C::iinkii 0, her ~eyi yapmaya kadirdir, O'nun di~mdakiler ise hadd-i

zatinda acizdirler. Hatta itibara ahnmaya degmeyecek madum hiikmiinde-
dirler.
Bunda, ilim mertebelerinin en ilerisi olan mahz-1 tevhide (tam bir tev-
hid inancma) bir i~aret vardir.
Hud Sliresi - 154. Ders @ 371
,. ,,
<. :1 ~lJ ''Ve sadece O'na doniiyorum."
Bu da oldiikten sonraki hayatm marifetine bir i~arettir.
Bu kelimelerde, yaptlgt ve terkettigi ~eylerde hakka isabet, biitiin i~le
rinde yardim ve biitiiniiyle ona yonelmek i<;in Allahtan tevfik talebi vardir.
Ayru zamanda,
-Kafirlerin "acaba bize cloner mi?" ~eklindeki beklentilerinden tama-
men limit kestirmek,
-Onlardan ayn oldugunu izhar etmek,
-Sonunda hesap i<;in Allaha doniilecegi ger<;eginden hareketle, onlarm
dii~manhklarma ve tehditlerine aldirmamak vardir.
89- ,, •,,.. •,,1 ,.. ,, ...,, u w, ,,I l4" "•I to ~ ,.<:' ~ .. ~~ 01

•"
.. Li.!, ~ ---
• ~,, • ,, ,,'l ...,, lJ ,,
""
\Y .J CY \ Y .
~
uw; r~
A
~ - .P.. \,-Y ...J

dW, f~ jl ~~ "Ey kavmim! Bana kar~t gelmeniz saktn sizi, Nuh
~
kavminin veya Hud kavminin veya Salih kavminin ba~lanna gelen

musibetler gibi bir musibete ugratmastn."
.f} fJi
J 0 .J ....
~ .. ~:~ ~ Llj ''Ve Lilt kavmi sizden uzak degildir."

Zaman ve mekan yoniiyle Lut kavmi size uzak degildir. Onlardan once-
kilerden ibret alnuyorsaruz, hi<; olmazsa onlarm halinden ibret ahruz.
Veya, onlar kiifiir ve giinahta sizden uzak degildi, dolaylSlyla onlarm ba-
~ma gelenin sizin de ba~1ruza gelmesi hi<; de uzak degildir.
~0- ~j l.J~;:: ~·lj "Rabbinizden magfiret dileyin."

,, ,. ,.
~1 IY.y ~ "Sonra O'na tevbe ile yonelin."
lli
~.J~j ~j ~j 01 "~iiphesiz benim Rabbim Rahim'dir-Vedud'dur.

Rabbim, ger<;ekten Rahim'dir, tevbe edenlere rahmeti biiyiiktiir.
Vedud'dur, <;ok<;a sevenin sevdigine liituf ve ihsanda bulunmas1 tarzmda
onlara muamele eder.
Ayetin bu kisrm, kiifiirde 1srar yerine, bu uyar1dan sonra tevbe etmeleri
durumunda kendilerine yaptlacak iyi muameleyi vaat etmektir.
.J .J,,,,,
91- J..,Z ~I~~ L4

/ j ,,.. o,...
<:• ;. 4 l}l.9 "Dediler ki: Ey ~uayb! Dedik-

,J. J ,,,.
lerinin ~ogunu anlamtyoruz."

Sen bize tevhid, ticarette haks1zhk yapmamak gibi ~eyler anlatiyor, bun-
lara deliller zikrediyorsun ama, biz bunlann c.;:ogunu anlaffilyoruz.
Onlarm anlamamalan, akillarmm kusurundan ve tefekkiir etmeyi~lerin
dendir.
Denildi ki: Oitlar bu sozii, O'nun kelam1ru kiic.;:iimsemek ic.;:in soylediler.
Veya O'ndan c.;:ok nefret ettikleri ic.;:in zihinlerini anlamak ic.;:in yormadtlar.
~ / / :;:;
~ ~ 4.)J \.j!_j "Hem biz seni ararmzda zay1f biri olarak gorii-
yoruz."
Senin bir kuvvetin yok ki, sana bir kotiiliik dilesek bizden kac.;:abilesin.
Veya seni koruyup kollayacak kimse yok.
..b..... .... / ,, .... ,.,.
~ 4 ) ~ j ~ jJ j "Eger kabilen olmasayd1, seni ta§a tutardik."
Gerc.;:i yakmlanrun giiciinden korkacak degiliz ama, onlar da bizim dini-

mizden oldugundan onlara saygi duyuyoruz. i~te, onlar olmasaydi seni ta~
layarak oldiiriirdiik.
Ayette gec.;:en "raht" ifadesi, ii<; ile on ki~i aras1ru ifade eder.
Deliller ve ayetler kar~1smda maglup olan kit akilli kimselerin soverek ve
tehdit ile mukabelede bulunmalan, adetleridir.
~fa. 1-::\ c ~\ l.:4j ''Ve bizim i~in sen hi~ de onemli degilsin."
,, l ./ ,f
,, ,, 0 .... ~ J, .J .... .J.. ,,,. - ,,,.. .... .... ....
92- ~..~I
~1:.. .!_$'~1---- ~ "'"~I" Jll-; .:i<' lc ~--1 ~.J ° .. Ll Jl.i "~ua b
1_:..--1 ~y 0
.J.J ~ .J,, ~ r~ f .. ':t Y '

§Dyle dedi: Ey kavmim! Benim kabilem sizce Allah'tan daha itibarh
mi ki, O'na sirt ~evirdiniz?"
Sirk ko~arak ve peygamberini zelil kilmayi isteyerek, Allahi nazara ahn-
mayan ve arkaya attlan bir ~ey gibi yaptiruz.
Hz. Suaybm bu ifadesi; inkar, kinama, red ve tekzip manasma gelebilir.
Yani, "Be~ on ki~ilik yakinlanm size Allahtan daha aziz olamaz, olma-
mah! Nastl olur da Allahi unutur, onlan nazara ahrs1lliz?"
.,,. .... .J / ~
~ 0µ ~ ~j
,, l
0! "~iiphesiz Rabbim sizin yaptiklanmz1 ku-
§atml§tlt."
Yaptiklanruzdan hic.;:bir ~ey Allaha gizli degildir, o amellerinize gore size
muamele eder, cezalandmr.
J",_. +JJ J ,... ,,,. l J .....
93- ~~ uH ~Ko ~ l}AS-1 ~.Ji 4-J "Ey Kavmim! Elinizden ge-

leni yapm, §iiphesiz hen de yapacag1m."
f ~
~~t5 :; ~ j ~_;4 ~I~ ~4 ~ CJ _,.ili; J ~ "Zillet verici azabm

\
kime gelecegini ve kimin yalanc1 oldugunu sonra bileceksiniz!"

Bunun bir benzeri En' am suresinde gec;mi~ idi. 5 Orada "sonra bile-
ceksiniz!" derken ~ (fe) harfinin de gelmesi, ic;inde bulunduklan hal-
de 1srar etmelerinin buna sebebiyet verecegini bildirmek ic;indi. Burada bu
harfin gelmemesi, mukadder "bundan sonra ne olacak?" sorusuna cevap
oldugu ic;indir. Bu, i~in deh~etini gosterme hususunda daha etkilidir.
Bununla sanki ~oyle demi~tir:
"Azap goren ve yalanc1 olarun ben mi, yoksa siz mi oldugunu bilecek-
siniz.''
Onlar Hz. ~uayb1 iddialarmda yalanc1 say1yorlardi.
0, "azabm kime gelecegini ve kimin yalanc1 oldugunu yakmda
bileceksiniz" derken, onlann yalanctligma i~aret etmektedir.
<·}.J ~ J! IE.Jlj "Gozleyin, §iiphesiz hen de sizinle beraber

gozliiyorum."
/. , l ~ J ,,. .... / ,,.
0
94-S""~--~ WI ..r4 ~ ..lJ\"
•"\ :.;-:., J \"... ~ :. ~
... l.;JY4 ~L.>.
•
0
\ W"J "Nezamanki'
emrimiz geldi, ~uayb ve beraberindeki mii'minleri taraf1m1zdan bir
rahmetle kurtardtk."
~\ I_,.$ ~~\ ~J;;..lj "Ve o zalimleri korkun~ bir giiriiltii ya-

kalad1."
~~ ~l~~ ~ l~Ll "Boylece diyarlannda ~okiip kaldtlar."

Cebrail (as) bir sayha (~iddetli bir ses) ile onlara bagirdi, hepsi helak
oldular.
f
95- ~ \fa.~ 0l5 "Sanki orada hi~ ya§amamt§lard1."

t ,, ,, ,,
~ ~ ~~ ~ ~~ I~ ~\ "Dikkat edin! Semftd Allah'm rahme-

tinden uzak oldugu gibi, Medyen de uzak oldu."
Medyen kavmini Semud kavmine benzetmesi, ikisine de sayha ile azap
verilmesindendir. Ancak Semud kavmine gelen sayha altlarmdan idi. Med-
yenin sayhas1 ise iistlerinden geldi.
5 Bkz. En'am, 135

155. DERS
Firavunun Yolu
"':} ,... 0 ' 0 ..... 0 ,... ....
96- ~ 9~j ~~~ ~ .f l:Li_)\ lilj "Andolsun, biz Mftsa'yt

~ \
ayetlerimizle ve sultan-1 miibin ile gonderdik."

Ayetlerden murat, Tevratm ayetleri veya mu'cizeler olabilir.
Sultan-1 miibin, muhataplar1ru iknaya sevkeden mu' cizeler veya asa' dtr.
Ayetin evvelinde "ayetler" den soz edilmi~_ken aynca bunun nazara ve-
rilmesi, en ziyade yarar saglayarun bu olmasmdandtr. Ayetler ve sultan-1
miibinden ayru ~eyin murat edilmesi de caizdir. Yani, biz O'nu, hem ayet-
lerimizden olan ve hem de niibiivvetine delil olan ~eyle gonderdik.
"Ayet" kelimesi emare olan ve kati delil olan ~eyleri iyine ahr. "Sultan"
kelimesi ise kati delil iyin kullaruhr. "Miibin" kelimesi de aytk olan delil-
lerde kullaruhr.
97- ~')\..a 0J.':-1 )! "Firavun'a ve onun ileri gelen adamlanna."

c
0y1 ~l l~Li "Arna onlar Firavun'un emrine uydular."
Arna onlar Musayi inkar edip, Firavunun emrine uydular.
Veya onlar hakka sevk eden, apaytk mu'cizelerle teyid edilen Musa'ya
uymadtlar da, dalalet ve tugyana sapan Firavunun yoluna uydular. Halbuki
az1c1k akh olan biri bile, onun yolunun bozuk oldugunu hemen anlar. De-
mek onlar a~m cahillikleri ve basiretsizlikleri sebebiyle boyle yanh~ bir yol
tuttular.
-- --
~~ 0 J.':-1 ;A I LAj "Halbuki Firavun'un- tuttugu yol dogru bir yol
degildi."
Halbuki Firavun bir miiqid degildi, gittigi yol da makul bir yol degildi,
tam bir tugyan ve aytk bir dalaletten ibaretti.
if
...-: ,,,.. ,,.. 0 .... ~ 0
98- 581 ~~jjl.9 ~~~§H f~ ~ __;.; f~ "(Firavun), ktyamet giiniinde

kavminin oniine ge~er ve onlart ate~e gotiiriir."
0, diinyada kavminin oniine geyip dalalete sevk ettigi gibi, ktyamet
giinii de onlan ate~e gotiiriir.
Ayet metninde "gotiirdii" ~eklinde mazi (geymi~ zaman) s1gas1yla gel-
mesi, tahakkukunda miibalaga iyindir.
Ayette, ate~e gotiirmek suya gotiirmekle ilgili kelimeyle anlattlch. 6
~J~j.JI ~.J}I Aj "Ne kotii bir su kaynag1dir orast!"

Halbuki gotiirdiigii su kaynag1, ne kotii bir su kaynagichr.
\:iinkii su kaynagma yanan cigerleri ferahlatmak ve susuzlugu teskin
ic,;:in gidilir. Firavunun gotiirdiigu ate~ ise, bunlarm tam z1dchchr.
Ayet, biraz once ifade edilen"Halbuki Firavun'un tuttugu yol dog-
ru bir yol degildi." (Hud, 97) ayetine bir delil gibidir. \:iinkii akibeti boyle
olan birisi, elbette emrinde rii~d sahibi olmayan birisidir.
Veya ayete bir tefsir gibidir. Yani, bir i~in re~id (dogru) olmasmdan mu-
rat, akibetinin iyi olmas1chr.
~ OJ.
f~j
Q ,.-
99- ~~:~H 4.:;J ~~ ~ l~lj "Hem burada, hem de ktyamet

giiniinde lanete ugradtlar."
Yani onlar diinya ve ahirette mel'un oldular.
~) yJ I .liJI A "On1ara verilen bu destek ne fena bir destektir!"
Onlara verilen bu lanet destegi ne kotii bir destek oldu. 7

.J Q 0..... / ,
100- ~_µJI ~~I ~ ~~ "1§te bu, helak olmu§ beldelerin haberlerin-

dendir."
~ 4 ;~;"Sana onu ktssa olarak an1attyoruz."

..
~j Ht.;- ~. "0n1ardan bir ktsrm ayakta, bir ktsmt da bi~ilmi§
halde."
Sana anlattlglffilz o beldelerden ayakta olanlar da var, bic,;:ilmi~ ekin gibi
olanlar da var.
6 Kavmini ate~e gotiiren Firavun ic;in bu tabirlerin kullarulmas1 hayale ~unu ge-
tirir: Su arayan bir kavim var. Firavun bunlarm oni.ine gec;ip "benim pe~imden
gelin, sizi suya gotiirecegim" diyor. Fakat sonunda onlan deh~etli bir ate~e teslim
ediyor.
7 iyi insanlar vefat ettiginde rahmetle aruhrlar. Onlarm her hatirlaru~mda "Allah
rahmet etsin ... " ~eklinde kullarulan ifadeler onlara manevi bir destektir. Firavun
ve adamlarma gelince, tarih boyunca onlar da aruldi. Arna hep lanetle yad edildi-
ler. DolaylSlyla onlara verilen destek, c;ok koti.i bir destek oldu.
101- ~ \: $ Lo j "Biz onlara zulmetmedik."

Biz onlari helak etmekle, onlara zulmetmedik.
pi I~ ~j "Lakin onlar kendilerine zulmettiler."

.J 0...... ,...,,.. '
Lakin onlar, helaki gerektiren ~eyleri yaparak kendilerine zulmettiler.

~ ~
r4!~I,,
,_f,,.. ,,,.. ..... .... / 0 \ 0 ..... ,,..
~"
;.) j-4
I ~ L.>.• _.
0
W ~ ~ "111 0 ~ ~
"~ ~ ,,
0 :.
,, .J ~
0y _. .x~ (.f;"
~'I 0
~
~ _. " l::.: cI lQ:.9
"Allah'1 btraktp da tapttldan ilahlar, Rabbinin emri gelince kendile-
rine hi~bir fayda saglamad1."
Allahtan ba~ka taptiklari o batil ilahlar azap geldiginde onlara bir fayda
vermedi, kendilerine gelen helaketi def edemedi, hatta onlara zarar verdi.
•; ~~!~ _? ~ .J~lj Lo j "ilahlan onlann sadece ziyanlanru arttrdt."

Sadece ve sadece onlarm helak ve hiisraruru artlrdtlar.
if
~ ,,; JO ,.,. ,,,.. ; ..-,... ,,.. J 0 ,... ,,,,. \ ,...
102- ~U; ~j lS)JI l>-1 I~! ~j l>-1 ~..i5j "i~te Rabbin, zalim
beldeleri cezalandtrd1g1 zaman boyle cezalandtnr."
Beldelerin cezalanchrtlmas1, orada ya~ayanlarm cezalanchrilmas1chr. 0
beldeler zalim iken cezalanchrtlchgmm nazara verilmesi, insanlarm zuliim-
leri sebebiyle cezalanchrtlchgmt anlatmak ve nefsine zulmeden her zalime
veya digerlerine zulmiin aktbetinin vahim oldugunu hatirlatmakttr.
,.. ...... / .... 0 .... ~ .
--4~ H,I tl>-1 0! "<;iinkii O'nun cezas1 ~ok elim, ~ok ~etindir."
Allah cezalanchrchgmda boyle act cezalandmr, boyle bir ceza geldiginde
kurtulu~ yolu soz konusu degildir.
Bu, tehdit ve uyanda son derece etkili bir anlattmchr.
'o ,.
J' ,,,,., ::;::\,,,......-\ ~
103- ~.? \'\ ~11':. Jl:> ~ ~\' ~~ ~ 0! "~iiphesiz, ahiret azabm-

dan korkanlar i~in bunda bir ibret vardtr."
Helak olan iimmetler hakktnda inen veya Allahm ktssalanru anlattlgt bu
olaylarda bir ibret varchr.
Ve bu ibret, "onlann ba~ma gelen bu olaylar, Allahm ahirette suc;lular
ic;in haz1rlachklarma bir niimunedir" diye intikal edebilenler ic;indir.
Veya bu ibret, bunlar1 dii~iiniip de azab1 gerektiren hallerden sakman-
lar ic;indir. c;unkii bu cezalar, irade sahibi bir ilahm tasarrufudur, diledigi-
ne azap verir, diledigine merhamet eder. Zaten ahireti inkar eden ve bu
alemin faniligini imkans1z zanneden biri, Fail-i muhtarm (Allahm) varhgiru

da kabul etmez. Bu olaylan, helak olanlann giinahlarma vermez, o giinlere
rastlayan baz1 tabiat olaylanna verir.
'1
Ji81 4J ~ f~ JJJ1 "i§te bu, insanlarm toplanacaklart bir giin-

diir."
"i§te bu" ifadesi, kiyamet giiniine ve ahiret azabma i~aret eder.
0 giin insanlar muhasebe ve amellerinin kaqiligiru g6rmek iizere bir
araya getirilirler.
f
0 / \
~ ~ ~ ~~j "Ve i§te bu, §ahitli bir giindiir."
Gok ve yer ehli o giin ~ahit tutulurlar.

!,,)" J / ~ "' J
104- ~J~ ~ 'l 'l 1t~ y L4 j "Biz onu sadece belli bir siireye kadar
'/ /
tehir ederiz."
Biz o giinii adedi belli, sayili, s1rurh bir miiddete te'hir ederiz.
~ 0 ~ o..... ~ .... 0
105- ~~~ '11 ~ ~ 'j f

s-'~ ~ "0 gun geldigi Zaman Allah'tn izni
olmadan hi~bir kimse konu§amaz."
0 hesap giiniinde hic;bir nefis Allahln izni olmadan fayda verecek
ve kurtaracak bir cevap veya ~efaatte bulunamaz. Ayette ~6yle bildirilir:
"Rahman'm izin verdikleri dt§tnda hi~ kimse konu§amaz, o da dog-
ruyu soyler." (Nebe, 38) Bu, kiyamet menzillerinden bir durumu ifade eder.
"Bugiin, konu§amayacaklart giindiir. Kendilerine izin de veril-
mez ki, oziir beyan etsinler." (Mi.irselat, 35-36) ayeti ise ba~ka bir menzili
anlatlr.
Veya kendisine izin verilenler hak cevab1 verecek olanlardir. Konu~ma
izni verilmeyenler ise, battl 6ziir sahipleridir.
~ j ~ r-+~ ~ "Arttk onlardan bir ktsmt §akidir, bir ktsm1 da

said."
Onlardan bir kisffil, ilahl uyan muktezasmca kendisine cehennem ate-
~i vacip olan ~akilerdir, bir kis1m da ilahl vaad geregi cenneti hak eden
saidlerdir.
/. / J / t:;i ,,,...,,,.,
106- _,t.:J1 ~ I~ ~~I t;L.; "~aki olanlara gelince; ate§tedirler."

'1 /
J.f ~. j ~j ~ H3 "Onlar i~in orada bir zefir ve §ehik vardtr."

Zefir, nefes vermek §ehik ise nefesi geri almaktir.

Bu kelimeler, merkebin arurmasmm evvel ve ahirinde kullaruhr.
Cehennem ehli hakkmda bunlann kullarum1 gam ve kederlerinin ~idde-
tine delalet ic;indir. Bunda, onlann hallerini kalbini hararet saran ve ruhu
orada daralan kimseye benzetmek soz konusudur.
Veya onlarm feryatlanru merkebin sesine benzetmek ic;in bu kelimeler
kullarulm1~t1r.
J ,,... Q J /
107- ~.) ~lj ~l~I ~b L4 ~ ~+Jl>- "Onlar, golder ve yer dur-

duk~a orada kalacaldardir."
Ayetten murat, onlarm cehennemde kah~lanrun gokler ve yerin devaffil-
na bagh oldugunu anlatmak ic;in degildir. ~iinkii bu konuda gelen nass'lar
(ayetler ve hadisler) onlarm cehennemde devaffilna ve goklerin ve yerin de
son bulmasma delalet eder. Bu durumda "Onlar, golder ve yer durduk~a
orada -kalacaldardtr" ibaresinden murat, onlann cehennemde devaffilru
teyit ve bunu belig bir tarzda anlatmaktir. ~iinkii Arablar "gok ve yer de-
vam ettik~e" ifadesini temsil yoluyla ebedilik ic;in kullarurlar.
Faraza, onlann cehennemde kalmalan gokler ve yerin devaffilna bagh
da olsa, gokler ve yerin zeval bulmasmdan onlann azab1run da son bulmas1
laz1m gelmez.
Veya azabm devaffilndan goklerin ve yerin de devaffil gerekmez.
Sayle de denildi: Ayetteki semavat ve arzdan murat, ahiret semavat ve
arz1dir. Cenab-1 Hakkln ~u ayeti buna delalet eder: "0 gun yeryiizii ba§-
ka bir yeryiiziine ve gokler ba§ka goklere ~evrilecek." (Ibrahim, 48) El-
bette cennet ehli ic;in de bir yerle~im yeri ve iizerlerinde onlan golgeleyen
bir sema olacaktir.
Ancak bu yorum c;ok da isabetli goriilmemektedir. ~iinkii bunda ekser
insanlarm varhgtru ve devaffilnl bilmedikleri bir ~eye benzetme vardir. Bi-
len de ancak onu sevap ve cezarun devaffilna delalet etmesi manas1yla bilir.
Bu durumda te~bih ona yeni bir mana ifade etmez.
v .... J ........ ~
~j ~L,:, L4 ~! "Ancak Rabbinin dilemesi ba§ka."
Ayetin bu kismmdaki istisna, cehennemdeki ebediliktendir. <:;iinkii, tev-
hid ehli olan fas1k (giinahkar) insanlar zamanla oradan c;ikacaklardir. Bu
mana, istisnarun s1hhatinde yeterlidir. ~iinkii, kiill'den bir hiikmiin zevalin-
de bazlslilln zevali yeterlidir. 8
8 Mesela, "biiriin kazlar beyazchr" hiikmiiniin bozulmas1 i~in bir tek siyah kaz
Ve onlar, ayetin devammda gelen cennet ehlinden de istisna edilmi~ler

dir. ~iinkii cehennem azabmda kalchklart siire ic;inde, cennetten ayri kal-
mt~larchr. Zira belirli bir ba~langtc;tan itibaren devam edecek durum, ba~
langtc; itibariyle nakzedilebildigi gibi nihayet itibariyla da nakzedilebilir. i~te
cehennemden cennete gidecek olan bu kimseler her ne kadar isyanlariyla
§aki olsalar da, imanlariyla da saidlerden olmu~larchr.
Ancak buna baktp da "Artik onlardan bir klsrm §akidir, bir klsm1
da said" ayeti sahih bir taksim olamaz, zira sahih bir taksimin §artl, her
ktsmtn ozelligi diger ktsundan farklt olmaltchr" denilemez. ~iinkii bu §art,
hakiki bir ayirun veya cem edilmeye mani bir durum ic;indir. Burada ise
murat §udur: Ahiretteki insanlar §U iki ziimreden birinde yer altrlar ve hal-
leri saadet ve §ekavetten hali degildir. Bu ise bir ~ahtsta farklt iki itibarla her
iki halin beraber bulunmasma mani degildir.
Bu istisna ile ilgili bir ba§ka yorum ise §6yledir: Cehennem ehli bazan
cehennemden zemherire ve ondan ba§ka bir azaba altrurlar. Benzeri §ekil-
de cennet ehli de Cenab-1 Hakktn riiyetine mazhariyet, rtzasma ve likasma
nailiyet gibi cennetten daha iist nimetlere mazhar ktltrurlar.
Veya ayetteki istisna, hiikmiin asltndanchr. Hesap ic;in mah§erde bekle-
tilmeleri, haklarmda vetilmi§ olan ebedi cehennem hiikmiinden miistesna
ktltnmt§tlr. ~iinkii ayetin zahiri, diger alem geldiginde cehennemde olma-
lanru iktiza eder.
Veya burada yaptlan istisna, diinyada ve berzahta kalma siireleridir. Bu,
hiikmiin mutlak olmas1, o gi.inle kay1tlt olmamasma goredir. Ve bu te'vile
gore, senin de bildigin gibi istisnarun ebedi cehennemden olmas1 ihtimal
dahilinde olur.
Aynca, "Onlar i~in orada bir zefir ve ~ehik vardu" ifadesinden istis-
na oldugu da soylendi.
J ~ ,,.. ~
.J:j ~ JUJ ~j 01 "~iiphesiz Rabbin, istedigini yapandir."

l
0, itiraz olmaks1zm diledigini yapanchr.

108- '.
~.)
0
\ti,,_J ~1--~
I~ q ~\~
"
L4 I~
~
~ -;
~1-'
..u~ t;J1
" "
.-; I ~
~ _J -'
-; J.11
~I
l!l"
_)
"Said olanlara gelince, gokler ve yer durduk~a kalmak iizere cen-

nettedirler."
gostermek yeterlidir. Bu durumda ilk ciimleyi "kazlar genelde beyazdir" ~ekline

getirmek gerekir.
~.) ~G l4 ~1 "Ancak Rabbinin dilemesi ba§ka."

J' '"
J. / -
~-'~ ? ~~ "Bu, onlara hi~ bitmez bir liituftur."
Ayet, a<_;:1k bir ~ekilde sevabm hi<; kesilmeyecegini bildirir, sevaptaki istis-
nadan muradm sevabm kesilmesi olmadigma tenbihte bulunur. Bunun ic;in
sevap ve cezarun arasmda teyid yoniiyle bir fark vardir.
J' j
109- ~'l ~ J ~ ~ ~ ~~ ~ Ji; ~ "Saktn §Unlann tapttldar1 §eylerde

bir §iipheye dii§me."
insanlann akibeti ile ilgili sana indirilenlerden sonra bu mii~riklerin iba-
detinin yoldan pkmak oldugunu ve Sana kissalar1ru anlattlgtm onceki iim-
metler gibi bacl mabutlara ibadetlerinin sonucu olarak ba~larma bela gel-
mesine yol ac;acagma sakln tereddiit etme.
Veya, taprm~ olduklan bacl mabutlarm zarar verecekleri, fayda verme-
yecekleri hususunda bir ~ek ic;inde olma.
J'_, , . j ' ,. ,,,. ~ / J
J.;-9 ~ ~j~ J~~ l4S ~·10.J~ l4 "Onlar sadece, daha once atala-
nmn tapt1g1 gibi tap1yorlar."
Siipheden yasaklayan hiikmiin illetini beyan eder: Yani, onlar ve ecdat-
lar1 ~irkte e~ittirler. Onlarm ibadetleri ancak atalanrun ibadetleri gibidir.
Veya onlann taptiklan, ancak 6ncekilerin de taptiklan putlardir. Sana,
onlann ecdadmm ba~ma gelen azap haberleri geldi, bunlarm da ba~ma
bir benzeri gelecektir. \:iinkii sebeplerde temasiil, neticelerde de temasii-
lii gerektirir. 9
fa. r~:. ~ ~ _;~ 1W1J "~iiphesiz biz onlara nasiplerini ek-

t. J. !, ,. '"
tJf' fo
siksiz olarak verecegiz."
Biz onlara, ecdatlanna yaptigtrmz gibi, azaptan nasiplerini tam verecegiz.
Veya onlann nz1ktan nasiplerini tam verecegiz.
Buda azab1 gerektiren durum olmakla beraber, bunun tehirindeki hik-
meti bildirir.
"Eksiksiz" kaych, onlann nasiplerini tam alacaklanru gosterir. \:iinkii
mesela sen "hakklru verdim" dediginde velev mecazen de olsa hakklrun bir
kisrmru verdigini kastedebilirsin. i~te ayetteki bu kay1t, boyle bir tevehhii-
mii def ic;indir.
9 Ayru sebepler, ayru sonus:lan dogurur.

156. DERS
istikamet Emri
110- ~ ~t_; ~~\ ~ y ~\ JiJj "Andolsun, biz Mftsa'ya

Kitab't vermi§tik de onda ihtilaf edilmi§ti."
Bunlar Kur'anda ihtilaf ettikleri gibi, Musaya Tevratl verdigimizde de
insanlar ihtilaf etmi~ti, kimisi iman etti, kimisi de inkar etti.
_,.
;..f-:! ~ ~.) :r ! a: :.
,,.... ,,,,. .... ~ / .... ....
4 ~ ~ jJ j "Eger daha once Rabbinin bir
1
sozii ge~memi§ olsayd1, elbette aralannda hiikiim verilirdi."
Allahtan olan soz, kiyamete kadar miihlet verme hiikmiidiir. Boyle bir
hiikiim olmasa elbette batll yoldan gidenin hak yoldan gidenden ayrtlmas1
ic;in, hak etmi~ oldugunun ba~ma gelmesiyle aralarmda hiikiim verilirdi.
~ ~LJ ''Ve onlar onun hakkmda derin bir §iiphe

i~indedir."
Senin kavminin kafirleri, o Kur'andan ~iiphe uyandiran bir tereddiit

ic;indeler.
_,.
........ ,,..J ...-:!.>' / .... ~J~
111- ~~\ ~.)

1;-f-'!':!J;;l W ';}$ 01.J "~iiphesiz Rabbin onlann her
birine, yapttklannm kar§:thgm1 tastamam verecektir."
0 mii'minlerden ve kafirlerden her birine Senin Rabbin elbette yaptik-
lan amellerin kar~illg1ru eksiksiz verecektir.
,,.,. .... J ~
~
, 0~ ~
,.
4.;! "~iiphesiz O, onlann yapttklanndan hakktyla ha-
berdardtr."
Onun ic;in -velev gizlense de- O'ndan hic;bir ~ey kac;1p kurtulamaz.
112- ~~I l;5'

,. J. .,...
r -~::
,,,.. ••
:.L; "Oyle ise emrolundugun gibi dosdogru ol."

Allahu Teala tevhid ve niibiivvette ihtilaf edenlerin durumunu beyan
etti, vaat ve vaidin ac;illmmda aynntllan anlattl, ardmdan da peygamberine
istikameti emretti.
istikamet; akaid, ameller ve ibadette dosdogru olmay1 ic;ine ahr.
382 @l Beydavi Tefsiri
Akaidde istikamet, te~bih ve ta'til arasmda ortada yer almaktir. 10

Amellerde istikamet, vahyi teblig etmek ve ilahl hiikiimleri nazil oldu-
gu ~ekilde as:1klamaktlr.
ibadette istikamet ise, ifrat ve tefrite varmadan hakkiru vermektir.
Goriildiigu gibi istikamet gayet zordur. Bundan dolayi Hz. Peygamber
(asm) ~oyle buyurmu~tur:
"Hild suresi beni ihtiyarlatti."
~ ~\i ~j "Beraberindeki tevbe edenler de (dosdogru olsunlar)."

Sirk ve kiifiirden donen ve seninle beraber iman edenler de istikamet
iizere olsunlar.
..,.
I~ ~j "A~m gitmeyin!"
Size belirlenen huduttan s:1kmayin.
.... J ,.., ~
.J... ~ 0µ ~ ~! "~iiphesiz 0, yapttklarm1z1 haklayla gorendir."
0, yaptiklanruz1 goriir ve ona kaqilik verir.

Ayetin bu klsffil, istikamet emrinin ve haddi a~maktan yasaklamarun il-
letini anlatir.
Ayette, nass'lar1 klyas ve istihsan gibi ~eylerle egip biikmeden, her hangi
bir tasarrufta bulunmadan onlara ta.bi olmanm viicubuna bir delil vardir. 11
"Y .....: J ,,,, ........ ell .... ,,,,,J.J" ,,.,. ,..,
113- ~81 ~I~ ~+JI~! l_P'J ';lj "Zulmedenlere en kii~iik

bir meyil gostermeyin, yoksa ate~ size de dokunur."
0 zalimlere en kiis:iik bir meyil bile etmeyin. Mesela onlarm elbiselerini
giymeye ozenmek, onlardan bahsedilmesini goziinde biiyiitmek "ben de
onlar gibi olsam" diye temenni etmek ...
Zulmeden birine edna bir meyil bile ate~i gerektiren bir durum olursa,
10 Bunun ortas1 tevhiddir. Te~bih, Allalu mahlukatma benzetmek, ta'til ise O'nu
veya s1fatlarln1 inkar etmektir. Nitekim Allalun s1fatlar1ru kabul etmeyen Mu'tezile
mezhebinin bir ach Muatttla'chr.
1l Allalun gonderdigi din, ger<;ekte nastlsa oyle kabul edilmeli, zorlamah te'viller
ve nefsani i<;tihadlarla astl mecrasmdan <;1kartlmamahdir. Yoksa, Nasreddin
Hoca'nm leylegi uzun gagas1 ve uzun bacaklar1yla goriip de "bu nastl ku~!" di-
yerek onun gaga ve bacaklarmdan bir miktar kesmesi ve ardmdan da "i~te ~imdi
ku~a benzedin" demesi gibi garip bir durumla kar~tla~mz.
dogrudan zuliim ile muttas1f olan zalimlere meyletmek ne kadar vebali

gerektirir, ktyas edilsin!1 2
Az bir meyil bile yasaklanrm~ken biiriin biiriin meyletmek, sonra biz-
zat onu yaparak ve ona dalarak zulmetmek elbette daha ileri derecede ve-
ballerdir.
Belki de bu ayet, zuliimden nehiy ve zulmii tehditte tasavvur edilebile-
cek en belig bir anlattmdtr.
Hz. Peygambere ve beraberindeki mii'minlere olan bu hitap, orta yolu
(adaleti) ifade eden istikamette sebat etmeleri ic;indir. <:;iinkii ifrat veya tef-
rite meyil il~ istikametten ayrtlmak, nefsine veya ba~kasma zulmetmektir,
hatta zulmiin ta kendisidir.
,..,, ' J. ....
~\;Jjl ~ ~I ~J~ ~ ~l.4 j "Sizin i~in Allah'tan ba~ka dostlar yoktur."

Halbuki sizden azab1 men edecek yardtmctlanruz yoktur.
.... gJ ,,.. .J.
03~ ':1 (tl "Sonra size yardtm da edilmez."

Aynca, Allah da yardtm etmez. <:;iinkii zulmettiginizde sizi azapla ceza-
landtrmas1 ile ilgili sebkat etmi~ hiikmii vardtr.
Ayette "sonra, size yardtm da edilmez" derken, "sonra" ifadesi Al-
lahm onlara yardtm1run olmayacagtru anlattr. <:;iinkii azap ile uyarrm~ ve zu-
him yapmalan halinde azab1 onlara vacip ktlrm~tlr.
Ayetteki "sonra" ifadesi, sebebiyet bildiren J (fe) yerine onlara yar-
dtm edilmesinin uzakhgtru ifade etmesi de caizdir. <:;iinkii Allahu Teala on-
lara azap edici oldugunu, ba~kas1run da onlara yardtma giic; yetiremeyece-
gini beyan edince ~u sonuc; ortaya c;1ktt: Demek ki onlar asla yardtm gore-
meyecekler.
v °' ~,,..,. ;:Ii ,.,. .... / l ....
114- ~I~ LlJjj -!4.:JI ~ yb o__,.w,JI ~lj "Giindiiziin iki tarafmda ve

gecenin giindiize yakm vakitlerinde namaz ktl."
Giindiiziin iki tarafi, sabahm ilk saatleri ve ikindi sonras1dtr.
Ayette sabah, ikindi, ak~am ve yats1ya i~aret vardtr. Giindiiziin iki tara-
12 Ayette "zulmedenlere en kii~iik bir meyil gostermeyin" denilmi§tit. "Za-

limlere" gosterilecek meylin c;ok daha §iddetli bir vebali gerektirdigi ortadadtr.
\:iinkii nice zulmeden ki§inin "zalim" olarak nitelendirilmedigini goriiriiz. Arna
birisi "zalim" olarak parmakla gosterilir hale gelmi§se, ona gosterilecek meyil c;ok
daha ileri bir ciiriimdiir.
fmdan ikindi sonrasma i~aret eden kelime, giine~in tepe noktasmdan zeva-
le meylinden itibaren meydana gelen zamana i~aret ettiginden ogleyi de ta-
zammun ettigi soylendi.
<f
'-?\~; '"H ~~ s->UI 01 "<;iinkii iyilikler kotiiliikleri giderir."

Hz. Peygamber ~oyle buyurur: "Her bir namaz, -giinahlardan ka<;mmak
~artiyla-, kendisiyle 6nceki namaz arasmdakilere keffarettir."
Sebeb-i NiizUl
Sebeb-i niizulii hakkmda ~oyle rivayet edilir: Bir adam Hz. Peygambere
gelip "Bir kadmla beraber oldum, ancak ili~kiye girmedim, durumum ne-
dir?" deyince bu ayet nazil oldu.
;: '" 1
~.;?1.il.J ~}~ ~~ "i~te bu, ogiit alanlar i~in bir ogiittiir."

1
"i~te bu" ifadesi, "emrolundugun gibi dosdogru ol" ayetinden bu-

raya kadar olanlara i~arettir.
Kur' ana i~aret ettigi de soylenmi~tir.
115- ~lj "Sabret!"
~I ~l f:::: {'1 '1 ~10µ "<;iinkii,Allahiyilikedenlerinmiikafattm

zayi etmez."
Taat hususunda ve giinahlara kaq1 sabret.
Ayetin evvelinde Hz. Peygambere hitap edilirken, devammda "Allah
iyilik edenlerin miikafat1m zayi etmez" denilmesi, maksada bir delil gi-
bidir, namazm ve sabrm hirer ihsan (iyilik) oldugunu gosterir ve ihlas olma-
dan bunlarm klymeti olmadlgma ima eder.
,...o ,,,,. J) J. J ,,...
:r- , . ,.
,,... 0 J.O ,,., ,,,.. ,... ,...,,,..
116- U"'f··\f1
.J t5·~LA.JI.--
, 0·--~--~\-t I ~<1~; ~
~ y.J ~ r-::-:- 0, .Jr
;'.:t\-:~ 0l5\f".lr.
.r
"Sizden onceki nesillerden akh ba~mda kimseler yeryiiziinde boz-
gunculuk yapmaktan ahkoysalardt ya!"
Ayet metnindeki "uh1-bakiyye", rey ve aktl sahipleridir ve faziletli in-
sanlardir.
;: ~
r4~ ~ ~\ ~ ~ ~ 1"Ancak i~lerinden kendilerini kurtard1g1m1z

pek az kimse bunu yaprm~tt."
Lakin onlardan <;ok az1ru kurtardlk. ~iinkii bunlar bu vas1fta kimselerdi.
J OJ ,,...,,.. ~ j;li
~ !__,.; _jl L4' I__,.$ ~+JI t:flj "Zulmedenler ise i~inde ~tmarttldtldan
refahm ardma dii~tiiler."
Zalim olanlar ise kendilerine verilen nimetlerle ~ehvete tabi oldular,

~ehvete sebep olan ~eylere ihtimam gosterdiler, bunun ch~mda olanlardan
ise yiiz <;evirdiler.
J /
~r. lyl5j "Ve miicrim kimseler oldular."

Ve onlar inkarc1 miicrimlerdi.
Cenab-1 Hak, sanki bununla onceki iimmetleri toptan helak eden se-
beplerin neler oldugunu beyan etmek istedi. Bunlar da:
-i<;lerinde zulmiin yaygm olmas1,
-Hevaya uymalan,
-Kiifiir ile beraber, miinkerattan altkoymay1 terk etmeleridir.
/ J /' oJ JO ,,.. / J ,., ,...
117- 0~ t+lklj ~ '-5~1 ~ ~_) 0l5 L4 j "Ahalisi 1slah edi-

ci kimseler iken, Rabbin beldeleri bir zuliimle helak etmez."
0 beldelerde ya~ayanlar, ~irk i<;inde olsalar bile, kendi aralarmda 1sla-
ha gayret gosteren kimseler olup ~irklerine fesach ilave etmemi~lerse, Al-
lah onlan helak etmez.
Bunun sebebi, O'nun ziyade rahmeti ve insanlarm hukukuna miisama-
has1chr. Bunun is;indir ki, fikih alimleri kul hakki ve Allah hakki kaq1 kaq1-
ya geldiginde, kul haklanru oncelikli gormii~lerdir.
Soyle denilmi~tir: Mi.ilk (saltanat) ~irk ile devam eder, ama zuliim ile de-
vam etmez.
~ ~ J. ...-: .... ,... ,..,. J. ........ ,,...
118- o~lj ~I d81 ~ ~_) ;~ jJj "Rabbin dileseydi, insanlan

bir tek iimmet yapard1."
Allah dilese, biitiin insanlan miisliiman yaparch.
Ayet, emrin iradeden farklt olduguna ve Allahu Tealarun herkesin ima-
ruru murat etmedigine ve O'nun irade ettiginin vukua gelmesinin vacip
olduguna zahir bir delildir.
'i 0 ,.,. J ,...
~ 0}1~ ~j "Onlar ihtilafa devam edeceklerdir."
Baz1s1 hak iizere iken baz1s1 da battl iizeredir. Oyle ki mutlak manada
her yonden ittifak edeni neredeyse bulamazsm.
J' ./ J ~
119- ~j ~j ~ 'l11 "Fakat Rabbinin merhamet ettilderi miistesna."
Ancak Allahm liitfundan hidayet ettigi insanlar bundan miistesnadir.
Onlar, hak dinin usullerinde ve esaslannda ittifak etmi~lerdir.
r~ ~\;;._ ~JJj "i~te bunun i~in onlart yarattl."

J'
"i~te bunun i~in onlart yaratt1" derken, ~ayet zamir insanlara raci
olsa mana ~oyle olur: "Allah onlan ihtilaf iyin yaratti."
Veya rahmetle alakah olabilir: Yani, Allah onlan rahmetine mazhar ktl-
mak iyin yarattl.
/ ,.,., .....: 0 ~ ,.,., ..... "" / .... / J ,,,,. ,,..
-:~1 . ....,01.J" ~I
u .. , - • u.... . . :.
.-:..4 ~ ~~\~')I ~.)--
u . . . ,- "'. ~ :.
~...
~.J-- "Rabbinin' 'An-
dolsun ki cinlerden ve insanlardan cehennemi dolduracag-tm' sozii

tamam oldu."
Bu hiikiim, Allahtan bir uyandir.
Veya meleklere bildirdigi bir soziidiir.
Ayette nazara verilen durum, ins ve cinnin isyankarlan ile alakaltdir.
c !l
120- !bl) ~ /
l ! :~; l4 ~.:JI ~l;51 ~ ~ ~ ~j
/ /
"Peygamberlerin
haberlerinden, kendileriyle senin kalbini peki~tirdigimiz her bir ha-
beri sana aktartyoruz."
Ayet, bu ktssalann anlatilmasmdan maksadin ne olduguna tenbihte bu-
lunur. 0 da:
-Hz. Peygamberin yakinini ziyadele~tirmek,
-Kalbini mutmain ktlmak,
-ilahi mesaj1 edada nefsine sebat vermek,.
-Kafirlerin ezasma tahammiilii saglamaktir.
0 0 ,,. ..... ~ 0 /
-: • "~It <~" ~
,,_JA.J ~I\ oll . ~~l,>."
0
. .J "Bunlarda sana hak,
1
~~ i..S.r,,.J //"" ;_::
~
mii'minlere de bir ogiit ve hattrlatma gelmi~tir."
Bu surede veya sana anlattlan bu ktssalarda hak/ geryek olan sana geldi.
Ve bunlar mii'minlere bir ogut ve hatirlatmadir.
~ .J.
0:+lJ Jij "iman etmeyenlere de ki:"

.... ,.,.. 0
121- 0h~ 'l1

'1,, J ~J')// l J
0~~ l;1 ~l.5:.4 ~ 1µ1 "Elinizden geleni yapin, biz de yapa-

cag1z."
Siz bulundugunuz hal iizere yapacag1ruz amelleri yapm, biz de kendi

halimiz iizere yapacag1z.
~
122- ~.J#~ ~ ~11.Jfolj "Bekleyin, biz de bekleyecegiz."

Siz devrarun aleyhimize donmesini bekleyin, biz de emsalinizin ba~ma
gelenlerin sizin ba~1ruza gelmesini bekleyecegiz.
123- t....ri' j \r \j s-> \~I •~ : ~ ~j "Goklerin ve yerin gayb1 Allah'mdir."

Onlarda olan hi~bir gizli ~ey O'na gizli degildir.
&.J ,,,. 0 ,,..
IB ~':11 fj-..:J ~lJ "Biitiin i~ler O'na dondiirilliir."

Siiphesiz hem onlarm hem de Senin durumun O'na racidir.
~¥-\j "Oyle ise O'na ibadet et."

,_,.
~ J5j5j ''Ve O'na tevekkill et."

<:;iinkii 0, Sana kafidir.
Ayette tevekkiilden once ibadetin emredilmesi, tevekkiiliin ancak iba-
det edene fayda verecegine bir tenbihtir.
,,,.. .J ,,.. / ,,,.. J
0µ ~ &
"'
~ ~j L4 j
,,
"Rabbin, yapttklar1mzdan gafil degildir."
Allah Senin de onlarm da yaptiklarmdan habersiz degildir, ona g6re her
birinize lay1k olaru verir.
Hz. Peygamber ~oyle buyurmu~tur:
"Her kim Hild silresini okursa Nilh, Hild, Salih, Suayb, Lilt, ibrahim ve
Musa (AleyhimiisselamI) tasdik eden ve yalanlayanlar say1smca kendisine
haseneler verilir. Kiyamet giinii de in~aallahu Teala saidlerden olur."
YUSUF SORESi
Yusuf S-Uresi Mekki'dir.

Yiiz on bir ayettir.
157. DERS
Hz. Yusuf'un <;ilesi
1- )i "Elif, Lam, Ra."

J c 0 J l ..... 0
~I ~~I ~41 ~ "i§te bunlar sana kitab-1 miibinin ayetleridir."

" \ "
"i§te bunlar" ifadesi surenin ayetlerine i~arettir. Kitaptan murat da,
suredir.
Bu kitabm "miibin" olmas1,
-Mu' cize olu~unun a~ikarhg1,
-Manalanrun a<;1khg1,
-Veya dii~iinen kimseye Allah katmdan oldugunu gostermesidir.
Sebeb-i Niizfil
Rivayete g6re Yahudi alimleri, mii~riklerin onde gelenlerine "Muham-
mede sorun bakahm, Yakub ailesi Sam' dan Mis1r' a niye go<; etti, bir de
Yusuf'un kissas1ru sorun" demi~lerdi. Onlar da sorunca sure nazil oldu. Bu
da inen ayetlerin "miibin" yani beyan edici olmas1run bir cihetidir.
..... J ,... J ~ ,,,.. :; J o o,... ~
2- 0 # ~ ~~ L;~ j ~8 )1 l.;1 "Ola ki dii§iiniip akledersiniz

diye, biz onu Arab~a bir Kur'an olarak indirdik."
Yani, onu sizin dilinizle Arab<;a bir Kur' an olarak indirdik, ta onu anla-
yas1ruz, manalanru ihata edesiniz.
Veya onu boyle indirmemiz, onda akillanruz1 kullanmaruz ve onun bu
kissalan bilmeyen bir Zattan (asm) gelmesinin bir mu'cize oldugunu, ancak
vahiyle izah edilecegini bilmeniz i<;indir.
~' ,,o ,,., ... ... ... ,...o .... / ,... ;,.,, /
r 1..U ~I
3- 01°'.;I\ .. ,, E>-
.. .J 1 ~;~~
- -:..~I\ ~ " I~
0
..
0
t ... ~
~C;>t:..J
0
·"Biz bu
Kur'an'1 sana vahyetmekle, ktssalarm en giizelini sana anlat1yoruz."
indirilen sureye "Kur'an" denilmesi, ashnda Kur'an kelimesinin hem
Kur' arun tamamma, hem de baz1sma kullarulan cins isim olmasmdandir.
Sonra tamarm i<;in bir alem, yani ozel isim olmu~tur.
Bu kissarun en giizel bir anlatimla anlat1lmas1,
-En bedi' iishlplarla olmas1,

-Hayret verici durumlan, hikmetleri, ayetleri, ibretleri i<;ine almasmdan-
dir.
~Gr.JI ~ ~ ~ l:: ~s ~lJ "Ger~ek §U ki, sen daha once bundan

gafillerden idin."
Sen daha once bu kissay1 bilmiyordun, hatmna boyle bir ~ey gelmemi~
ti, boyle bir olay1 duymarm~tm.
Ayet, bildirilen bu kissarun vahiyle gelmesinin delilini ifade eder.
,,... J. .... ,,,. 0
4- ~ ':1 ~ ~
l ,,
J Li ~ ! "Hani Yusuf babasma demi§ ti:"
,,... .... 0 "' .... .... / ,,... J .... iiJ ....
-; ..b-L;,
U-:. ~l
t • }!·1-- < :=q,, ,, ~ :.
~ ~ J ~ .J ~
'I,,.J l:5 ~< --~
. .r ..;---
j;..\ ~I"
.. J ·1 ~11.J'"Ba-
~-- ,, ...
bac1g1m, hen riiyada onbir ytld1z, giine§ ve ay gordiim. Gordiim ki
bana secde ediyorlar."
Sebeb-i Niizftl
Sayle rivayet edilir ki, bir Yahudi Hz. Peygamberin yaruna gelip ''Ya
Muhammed, bana Hz. Yusufun gordiigu ytldizlan haber ver" dedi. Hz.
Peygamber siikut etti, bu arada Hz. Cebrail inip Hz. Peygambere bildir-
di. Hz. Peygamber Yahudiye "Sana bunlan soylesem Miisliiman olur mu-
sun?" dedi. Yahudi "evet" deyince Hz. Peygamber on bir ytldiz1 soyledi,
Ay ve giine~in semadan inip O'na secde ettiklerini anlattl. Yahudi "Vallahi
dogru, o bu ytldizlan gormii~tii" deyip tasdik etti.
Ayette giine~, ay ve ytldizlarm akllli varhklar ~eklinde ~~L;, "Sacidin"

olarak <;ogul yapilmas1, akilltlara ait bir s1fatla vasfedilmelerindendir.
..,..
~ ,,... ,,,.. / J .... ,... 0 ......... ..... o,...,... ,.,. ,... .... .
5-1~ dJ l.J~ ~J>-! ~ !J~~~ ~ ':1 ~ ~ JL; "Babast dedi:
Ya"."rucugum, riiyant karde§lerine anlatma, sonra sana bir tuzak ku-
rarlar."
Hz. Yakubun "yavrucugum" deyi~i, ~efkatinin bir tezahiirii oldugu .
gibi, Hz. Yusufun ya~1run kii<;iikliigunden de olabilir. <;unkii Hz. Yusuf
bu riiyayi gordugunde oniki ya~mdaydi.
Hz. Yakub, Yusufun riiyasmdan Allahm O'nu Peygamber olarak se<;e-
cegini ve karde~lerinin fevkinde ktlacagtru anladi, onlarm Yusufu kiskan-
malarmdan ve O'na zarar vermelerinden korktu.
Riiya kelimesi g6rmek anlarmndaki "riiyet" kelimesinden gelir, uyku-
Yusuf Suresi - 157. Ders @ 393
da goriilen ic;in kullarub.r. Hayalin ufkundan siiziilen suretin hiss-i mii~te

reke gelmesidir. Riiyalann bir kism1 sadtk riiyalardtr. Sadik riiya, ruhun
bedenin tedbirinden bir firsat bulup melekut alemi ile ileti~ime ge<;mesiyle
meydana gelir. <:;iinkii ruh ile melekut alemi arasmda birbirine uygunluk
(tenasup) vardtr. Ve bu ileti~imde ruh, orada hastl olan manalara uygun
~eyleri tasavvur eder, ~ekillendirir. Sonra, insanm hayali ona miinasip bir
suretle bunu hikaye eder ve onu hiss-i mii~tereke gonderir. Hiss-i mii~terek
bunu bir goriintii olarak mii~ahede eder.
Sonra, ~ayet goriilen ~ey, mana ile ancak kiilliyet ve ciiziyette bir farkh-
hk olacak ~ekilde ~iddetli bir miinasebet halindeyse, riiyarun tabire ihtiyac1
olmaz, yoksa tabiri gerektirir.
~ j_ii:. 9~~ ~lk: ~II ~! "<_;iinkii ~eytan insan i~in apa~1k bir
\
dii~mandtr."
~eytarun insana dii~man oldugu gayet ac;1kttr. Hz. Adem ve Hz. Havva-
ya ne yaptlgt ortadadtr. Dolayis1yla, karde~lerini kandtrma hususunda elin-
den geleni arkasma koymaz, onlan hasede sevkeder, onlar1 sonunda sana
bir tuzak kuracak hale getirir.
. . . J.. ,,,. ,,,.. l ......
6- ~.) ~ Cl.J.15j "Ve i~te bunun gibi, Rabbin seni se~ecek."

\ '
Nastl ki ~eref, izzet ve kemal-i nefse delalet eden boyle bir riiya ic;in seni
sec;ti, onun gibi Rabbin seni niibuvvet ve saltanat, veya biiyiik i~ler ic;in se-
<;ecek.
~~L>-\11 J_,G ~ ~j ''Ve sana te'vilu'1- ehadisten ogretecek."

-- \
Te'vilii'l-ehadis, riiya tabiridir. <:;iinkii riiyalar, ~ayet sadtk riiya ise me-
lek ilhamma, yalanc1 riiya ise nefis veya ~eytan soziine dayarur.
Te'vilii'l-ehadisten murat, Allahm kitaplar1111n, peygamberlerin siinnet-
lerinin, hikmet erbab1111n (hiikemarun) sozlerinin inceliklerini te'vil de ola-
bilir.
"Battl" kelimesinin c;ogulu "ebattl" olmas1 gibi, ehadis kelimesi, soz an-
lam1ndaki hadis kelimesinin c;oguludur.
~ 10
1
r .. ,f.,, u.- ~
.J
l•;
..Y. ~ ~
,,,..
-- ~-'
~
..
,,,.
~----1
-- ~-'
,,,. ~
t::_
,,,..,,,.
1-:~~1
,,,,.
l.4:5' u. ~
... ,
J
JI
' ~
t::_--
,,,..
~ ~;;~
,,,.
t~--
~V ''Ve bundan once atalann ibrahim'e ve ishak'a tamamladtgt

gibi, nimetini hem sana, hem de Af-i Yakub'a tamamlayacakttr."
N astl ki anne - babana risalet ile nimetini tamamlam1~tl, onun gibi pey-
gamberlik vererek veya ahiret nimeti yarunda diinya nimeti de vererek sana
olan nimetini tamamlayacak.
Af-i Yakub'tan murat, Hz. Yakubun ogullanchr. Hz. Yakub onlarm
niibiivvetine, riiyadaki ytldizlardan istidlalde bulunmu~ olabilir.
Veya bundan murat Hz. Yakub'un dogrudan ogullan olmay1p gelecek
nesilleridir.
"Atalann ibrahim'e ... "
Denildi ki: Bundan murat,
-Hz. ibrahimin Allahm halili olmas1 ve ate~ten kurtanlmas1,
-Hz. ismailin kurban edilmekten kurtarllip ona bedel biiyiik bir koc;
gonderilmesidir.
t ~
G.<~
'! 1!_ JC. ~-- L>I "~iiphesiz ki Rabbin Alim'dir - Hakim'dir."
~ r::;- ..J -- ':I '
Siiphesiz Senin Rabbin kimin sec;ilmeye lay1k oldugunu bilir, her ~eyi ol-
mas1 gerektigi ~ekilde hikmetle yapar.
~ \ 0 ..... / / 0 ,,,,,..
7- ~l.!~ u~I ~j>-LJ ~ _i ~ L>l5 lil "Andolsun ki, Yusuf ve

karde§lerinin klssasmda sual edenlere ibret alacak ayetler vard1r."
Siiphesiz, Hz. Yusuf ve karde~lerinin kissasmda Allahm kudret ve hik-
metinin delilleri vardir.
Veya bundan murat, Hz. Yusufun peygamberlik alametleri de olabilir.
Bu deliller ve alametler, onlann kissasmdan sual edenler ic;indir.
~ ,.,.. ..-: ,,,,., ~ J ,,.. J"" J ,,,,., J,,,.o
8- ~ ~j ~ ~I ~1 ~I ~ Y-lj ~ ~ 1_,Jl.i ~1 "Hani demi§lerdi

l
ki: Biz gii~lii kuvvetli bir topluluk olmarmza ragmen, Yusuf ve kar-
de§i babarmza bizden daha sevgili."
Burada Yusuf'un karde~inden murat Biinyamin'dir. Toplam oniki kar-
de~ idiler. Hz. Yusuf Biinyamin ile ana - baba bir karde~ iken, diger onuy-
la baba itibanyla karde~ idi.
"Biz gii~lii kuvvetli bir topluluk olmam1za ragmen"
Halbuki biz giic;lii kuvvetli bir topluluguz, kendini idareden aciz bu iki
kiic;iige nisbetle sevilmeye daha lay1giz.
c
~ ~~ ~ ~~\ ~1 "Dogrusu, babamtz apa~tk bir yantlgt i~inde-
" l
dir."
Babarmz daha a~agi olaru bize tercih etmekle veya sevgide adalet yap-
mamakla ac;1kc;a istikametten aynltru~tlr.
Rivayete gore Hz. Yakub, Yusufda gordiigu asalet alameti olan haller se-
bebiyle O'nu daha c;ok seviyordu. Karde~leri de bundan dolayi O'nu kis-
karuyorlardi. Boyle bir riiya goriince, Hz. Yakubun Yusufa olan muhabbe-
ti daha da arttl. Oyle ki bunu izhardan kendini alarmyordu. Bu da, karde~
lerinin Yusufa olan hasedini daha da artirdi, O'na saldirmaya vanncaya ka-
dar i~i ileri gotiirdiiler.
J ,,,., J ,.,. J o ~ ,,,. o ,... ,... J oJ
9- ~I ~ j ~ ~ W jl ~.J.-jkl ~I ~ ~ 1_,ilil ''Yusuf'u oldiiriin

ya da bir yere attn ki, babamztn tevecciihii yalmz size kalstn."
ic;lerinden biri ''Yusufu oldiirmeyin" demi~ti. Digerleri ise oldiiriilme-
sinde ittifak ettiler.
Boylece babaruzm yiizii size cloner, her ~eyiyle size yonelir, sizden ba~
kasm~ iltifat etmez, O'nun muhabbetinde kimse size ortak olamaz.
~ W, ~) ~~ ~ 1; .J:ij "Ondan sonra yine salih kimseler olur-

sunuz."
"Ondan sonra" ifadesi
-Yusuftan sonra,
-Onun i~ini bitirdikten sonra,
-Onu oldiirmek veya bir yere atmak i~inden sonra manalanru ifade ede-
bilir.
"Salih kimseler olursunuz."
Bu ifade,
-"Yaptig1ruz cinayetten sonra Allaha tevbe edersiniz.
-Haz1rlayacag1ruz bir senaryoyla babaruzla araruz1 diizeltirsiniz.
-Diinyevi i~lerinizi diizeltirsiniz. <:;iinkii babaruz size yonelince diinya
i~leriniz de muntazam olur" manalanna i~aret edebilir.
/ J o,... .... 'l.l """""' .... /
10- ~ ~ 1_,l!z ':1 ;4~ ~ ~l.9 Jl.9 "i~lerinden biri §Oyle dedi: ''Yusuf'u
1
oldiirmeyin."
0 ,,.. Jo .....
~I ~~ ~ ~.,.,AJlj "Onu bir kuyunun dibine attn."
c;unkii oldiirmek c;ok biiyiik bir vebaldir.
~) l: r; 11
J.
~ ~ b §::
0 0
4 "Bir kafile onu bulup alstn."

396 @ Beydavt Tefsiri
Arzda seyr u seyahat edenlerd~n bazlSl Onu alsm.
~ ~ ; !~_5 ~ ! "Eger yapacaksan1z (boyle yapm)."

1
Benim dedigimi yapacaksaruz veya O'nunla babas1run aras1ru mutlaka
ayiracaksaruz boyle yapm.
,,,. , ~ o,,,,,.,.. / ,,.. / , ,. J. ,,,.
11- ~ ~ ~ 81U'l ~ Ll l;~\ ~ l}li "Dediler ki: Ey babam1z! Sen

bize Yusuf i~in neden giivenmiyorsun?"
0~d ~ d!J "Halbuki biz onun iyiligini istiyoruz."

"Biz O'na ~efkat gosteririz. O'nun haynru isteriz."
Boyle diyerek, kendilerinin Yusufu ktskanmasmdan dolayi babalanrun
onlara kar~1 korumak istemesi fikrinden vazgec;irmek istediler,
12- ~ ~4j C!_fl l.i11:;;; ~jl ''Yarm onu bizimle beraber gonder de
gezsin, oynas1n."
,,, .J ,.. .... .:;.;
0 At>J 4.J l;!J "Biz onu kesinlikle koruruz."

Onun ba~ma bir i~ gelmesinden koruruz.
13- ~ \fa.Ji ~\ ~;;4 J,! Jt,i "Babalan dedi: "Onu gotiirmeniz

beni iizer."
Ayrillgmm bana zor gelmesinden ve O'nsuz olmaya sabredemedigim-
den, O'nu gotiirmeniz beni iizer.
,.. J. ,... o,., "' .... J. 0 o ,,,. J. ,,,, ,,..
0 ~~ 8:. ~lj ~~+JI IB4 01 '-9\.>.lj "Siz habersizken Onu kurt

yemesinden korkar1m."
Siz yeme ic;meyle ve oyunla ugra~irken veya ihmalinizden dolayi onu
kurt yemesinden korkanm.
c;unkii, o civarda kurtlar vardt.
Denildi ki: Hz. Yakub riiyasmda kurdun Yusufa saldtrdtglill, kendisinin
de O'nu korumaya c;ah~ttgtru gormii~tii.
,,.. /,,,.. :::: ~,.. / "" ,,,.,,,,... .... ,J.,,,.
14- 0J~W I~! l;! ~ ~j ~~+JI IBI 0;J l}li "Dediler ki: ''Valla-
hi biz boyle gii~lii kuvvetli bir topluluk ikeri. onu kurt yerse, o zaman
biz kesinlikle hiisrana ugrayanlardan oluruz."
~ J
1 Lili
0 .... 0 .... ....
~I
15 -:. · ~LS:.
,. ... . ~ _1::..:___-: :\\ I ,.,_,. I,. 4.J
d:~._,~J_..r.- 1
~ I~." 0
"Nihayet kar-
de§leri, On'u ahp gotiirdiiler ve kuyunun dibine birakmaya karar

verdiler."
Bu kuyunun
-Beyt-i Makdis kuyusu,
-Urdiin diyan kuyusu,
-Mis1r ve Medyen arasmda bir kuyu,
-Veya Makam-1 Yakuba iic; fersah mesafede bir kuyu oldugu ~eklinde
farkli beyanlar vardir.
i~te, bu ~ekilde Onu kuyuya birakmakta ittifak edince, O'na yaptiklan
ezayi yapttlar. Rivayete gore O'nu sahraya gotiiriince eziyet etmeye, dov-
meye ba~ladtlar. Hatta neredeyse oldiireceklerdi. Yusuf feryat ediyor, yar-
dim istiyordu. Yehuza dedi: "Onu oldiirmeyeceginize <lair bana soz ver-
mediniz mi?" Bu soz iizerine O'nu kuyuya gotiirdiiler, a~ag1ya sarkitttlar,
0 da kuyunun kenarma tutundu. Onlar da ellerini bagladtlar, iizerine kan
bula~tirmak ve bu ~ekilde babalanru kandirmak ic;in gomlegini soydular.
Yusuf, onlara ~oyle dedi: "Karde~lerim, gomlegimi bana geri verin, onunla
kendimi orterim." Dediler: "C::ag1r da onbir ytldiz, ay ve giine~ seni giydir-
sinler, seni yalruzhktan kurtars1nlar." Onu kuyunun yansma kadar sarkitti-
lar, ardindan birakttlar. Kuyunun ic;inde su vardi, Yusuf suya dii~tii. Sonra
kuyu ic;inde bir kayaya yoneldi, iizerine c;1kip aglamaya ba~ladi. 0 s1rada
Cebrail geldi, kendisine kurtulacag1ru ilhamen bildirdi.
Rivayete gore o s1rada onyedi ya~mda idi.
Denildi ki: Ya~1 biiluga yakin idi, Hz. Yahya ve Hz. isa'ya kiic;iikken vah-
yedilmesi gibi, O'na da kiic;iikken vahiy geldi.
Anlatihr ki, Hz. ibrahim ate~e atihrken elbisesi c;1kartlmi~ idi, Cebra-
il (as) O'na cennet ipeginden bir gomlek getirip giydirdi. Daha sonra Hz.
ibrahim bu gomlegi oglu ishaka, o da oglu Yakuba verdi. Hz. Yakub da
bunu Temime'de Yusuf ic;in haz1rlami~t1. i~te Hz. Cebrail bu gomlegi c;1-
kanp Yusufa giydirdi.
~JY ~~ ~ ~j Iii ~;~ 114~;~:!J ~! ~ jlj "Biz ona §Oyle vahyet-

tik: Hi~ §iiphesiz onlar farkmda olmachklan bir sirada, sen onlara
bu yapttklanru haber vereceksin."
Onlar Senin Yusuf oldugunun farkinda olmadiklan bir zamanda, bu
yaptiklanru onlara haber vereceksin.
Onlartn Yusufu tarumamalan,
-0 vakit geldiginde Hz. Yusufun ~arurun yiiceligi ve onlann vehimlerin-

den yok uzak olmasmdan,
-Aynca aradan uzun zaman geymesi sebebiyle simasmda meydana ge-
len degi~iklikler sebebiyledir.
Ayette anlatllan durum, ytllar sonra Hz. Yusufun huzuruna vardiklarm-
da onlar kendisini tarumadig1 ha.Ide onlan tarumas1 iizerine soyleyecekleri-
ne i~arettir. 1
Hz. Cebrailin Hz. Yusufun akibeti ile ilgili bu miijdesinde hem kendisi-
ne bir iinsiyet vermek, hem de gonliinii ferahlatmak vardir.
Ayete ~oyle de mana verilebilir: "Onlar fark etmedikleri halde, biz Yu-
sufa vahyettik, kimsesizlik ve yaresizligine kaq1 iinsiyet bah~ettik."
if ~
16- ~h ;~ ~4\ J~j "Ve ak§am, aglayarak babalarma geldi-

ler."
Yalandan aglayarak babalanrun yaruna vardtlar. Onlarm aglamas1ru i~i
tince korktu, ''Yavrulanm, ne oldu? Yusuf nerde?" dedi.
J .... ,,,., ~ ....... ,,,, J,,,,
J..,,:. ~~ Ljl Lj41 ~ l}Li "Dediler: "Ey babam1z! Biz gittik, ara-
0
17- ;
m1zda yan§ yap1yorduk."

c
~~~I fill; ~8 ~ ~~ t.:Sjj ''Yusufu da e§yam1zm yamna
btrakmt§ttk, kurt onu yedi."
~-?W, \!$' j}j 8 ~~ ~\ lAj "Biz dogru da soylesek, sen bize

" "
inanacak degilsin."
Bize su-i zanrundan ve Yusufa a~m sevginden dolay1 dogru da soylesek
bize inanmayacaksm.
if ~
18- 7¥ V~ ~ ~ j~j "Bir de gomleginin iizerinde yalandan

bir kan getirmi§lerdi."
if
f5J ~ j...;i J. JL; "Babalan dedi: Haytr, nefisleriniz sizi

,,.. J. J 0.... J ,,.. ,... 0 ,,,.. /
l_;;I ~I
aldattp boyle bir i§ yapttrtmt§."
Rivayete gore Yusufla ilgili haberi duyunca O'nun gomlegini istedi. Onu
aldi, yiiziine siirdii, agladi. Oyle ki yiizii gomlegin karuyla boyandi. Sonra
da ~oyle dedi: "Ben omriimde bugiinkii gibi halim bir kurt gormedim. Og-
1 Bu durum, bu surenin 89. ayetinde ve devammda anlatilir.

lumu yemi~, ama gomlegini pan;:alamanu~!" Onlann yalan soylediklerini

anlay1p onlara ~oyle dedi:
U'
.,,. _,
~ y;...aJ "Arttk bana dii§en, bir sabr-1 cemildir."
"Artik bana di.i~en, gi.izel bir sab1rdir."
"Gi.izel bir sab1rda bulunmak, en gi.izelidir."
Hadiste sabr-1 cemil ~oyle ac;1klarur: "Sabr-1 cemil, kendisinde halka
kaq1 bir s1zlanma olmayan sab1rdir."
..... J. ,,,. J J-
0µ
l 0
l.4 ~ 0~1 illlj "Bu anlatt1klarm1za kar§thk yard1mma

s1gmtlacak olan ancak Allah't1r."
J ........ ,..
19- ~~~lj l__,.l;,jl9 oj~ ~~~ j "Daha sonra bir kaftle geldi, sucu-
lanm gonderdiler."
Bu kervan, Medyen' den Mis1ra dogru gidiyordu. Kuyuya yakm bir yere
konaklanu~lardi. Oraya gelmeleri, Hz. Yusufun kuyuya atllmasmdan i.ic;
gi.in sonraydi.
~)~ J~Ll "0 da vard1, kovasm1 kuyuya sald1."

Su doldurmak ic;in kuyuya kovayi b1raktigmda Yusuf kovaya tutundu.
U'
f~ I~ c.SA 4 Jt.; "Hey, miijde! Bu bir ~ocuk!" dedi."

..... J ,,.. 0 ,,,. .....
Adam Yusufu gori.ince "Mi.ijde! Bu bir c;ocuk!" diye bag1rdi.

Bunu kendi kendine soyleyebilecegi gibi, kavmine vardigmda soylemi~
de olabilir.
Denildi ki: Bi.i~ra (mi.ijde), bu ki~inin efendisinin adi idi. Yusufu kuyu-
dan c;1karmak ic;in yardim talebinde bulunarak ona boyle seslendi.
h,L.4 ~_,~\j "Ve onu satthk bir mal olarak gizlediler."

"Onu ticar1 bir e~ya olarak gizlediler." Bunu yapan sucu ve arkada~lan
idi, kervandaki diger kimselerden gizlediler.
Denildi ki: Durumunu gizlediler ve yol arkada~lanna ~oyle dediler: "Su
civannda ya~ayanlar, kendileri namma Mis1rda Onu satmanuz ic;in bize ver-
diler."
Denilki ki: Zamir, Yusuf'un karde~lerinedir. Soyle ki: Yahuza, her gi.in
Yusufun yaruna yemek getirirdi. 0 gi.in geldiginde O'nu kuyuda bulamadi.
Bunun iizerine biraderlerine haber verdi. Onlar da kervana geldiler ve "bu

bizim kolemiz, bizden kac;tl, onu bizden satln ahr rrus1ruz?" dediler.
Yusuf ise oldiirmelerinden korkarak bir ~ey demedi.
,. J l
0M ~ ~ ~lj "Allah ise onlann ne yapttldar1m bilendir."

Onlann s1rlan, Yusufun karde~lerinin babalanna ve karde~lerine yaptik-
lan Allaha gizli degildir.
c
20- §~.J.J.M ~lj~ ~ ~ ~jyi,j "Ve onu dii§iik bir degerle birka~
dirheme satttlar."
Ostteki anlatima gore Yusufu satanlar kervandakiler veya karde~leri ola-
bilir.
t
~~ljJI ~ ~ 1)l5j "Zaten Ona kat§t ragbetsiz idiler."

Zamir, Yusufun karde~lerine raci olursa, nic;in onu yok baha,sma sat-
tiklan zaten bellidir. ~ayet zamir kervandakilere raci olursa, ~oyle ac;1kla-
rur: Onlar, Yusufu bulmu~lardt. Bulan kimse, bir ~eye kendi oz mah gibi
onem vermez gev~ek davrarur. Aynca sahibinin c;1ktp geri almasmdan kor-
kar. Boyle olunca bir an once satmak ister.
158. DERS
Kad1nla imtihan
21- ~fa ~}I ~I_;;~ _ ~ ~ ~y:jl ~~I Jt,;j "Onu satm alan Mi-
sirh, e~ine dedi ki: "Buna giizel bak."
Bu kimse MlSlr hazine bakaru idi. 0 devirde Mis1r hiikiimdar1 Amalika
kavminden Reyyan Bin Velid idi. Yusufu alan Mis1r azizi O'na tam gi.iven-
di, Hz. Yusuf hayatta iken oldii.
Baz1lar1 "Andolsun, daha once de Yusuf size beyyinelerle gelmi~
ti." (.Mii'min, 34) ayetiyle delil getirerek, o zamanki Mis1r hiikiimdanrun Hz.
Musa donemindekiyle ayru ki~i oldugunu, d6rt yiiz sene ya~adigtru soyle-
mi~lerse de bu dogru degildir. Me~hur olan, Hz. Musa donemindeki Fira-
vunun Hz. Yusuf donemindeki hiikiimdarm neslinden olmas1dir. Delil ge-
tirdikleri ayet, ecdadin hallerini evlada soylemek kabilindendir. 2
Rivayete gore, Aziz, Hz. Yusufu onyedi ya~mda iken satin almi~ti. Yu-
suf, onun evinde oniiy ytl kaldi. Mis1r hiikiimdan Re)ryan O'nu otuziiy ya-
~mda iken vezir yapti, yiiz yirmi ya~mda da vefat etti.
cf
1:Jj ~¥JI \'":"'; ~~ 01 ~ "Bize faydah olabilir, ya da evlat ediniriz."

Azizin harummm ismi Rail veya Z iileyha'dir.
Azizin yocugu olmuyordu.
Harumma boyle demesi, Yusuf'ta g6rdiigu olgunluk alametlerindendi.
Denilir ki: insanlann en ferasetli olanlan iiy kimsedir:
1-Mis1r Azizi.
2-Hz. Musa hakkmda babasma "Babac1gim, onu iicretle tut. <;iin-
kii iicretle tuttuklannm en hayirhs1, gii~lii ve giivenilir olan bu adam
olacakttr." diyen Hz. Suayb'm k121 (Kasas, 26).
3-Kendisinden sonra halife olarak Hz. Omer'in seyilmesini isteyen Hz.
Ebubekir. 3
2 Yani, Hz. Musa doneminde saray is:inde Hz. Musaya iman eden kimsenin
Kur'anda yer alan bu ifadesi "Hani daha once de apas:1k delillerle Hz. Yusuf sizin
ecdadm1za gelip anlatrm~tl" manasmadir.
3 insanlar is:inde elbette nice feraset sahibi kimseler gelip ges:mi~lerdir. Burada
.i.
iJ'·_)·\t\ ~J -: J Y.;;
~ _Jt ~ ~J.5J--
- ''Ve i§te biz boylece YusuPu arzda
yerle§tirdik."
Azizin kalbinde O'nun muhabbetini yerle~tirdigimiz gibi veya O'nu
kurtanp Azizi kendisine ~efkatli ktlchg1rmz gibi, yeryiizi.inde O'nu yerle~
tirdik.
..,.
.... 0 0..... tJ' J
~~\;.. '11 J...JL; ~ ~ ~ ;·~j ''Ve Ona ehadisin te'vilini ogretmek i~in
,, ,
boyle yapttk."
Yusufu boyle yerle~tirmemiz, arzda adaletle tasarrufta bulunmas1 ve
ehaclisin te'vilini kendisine ogretmemiz ic;indi.
Ehadisin te'vili,
-Allahm kitaplarmm manalanru, O'nun hi.iki.imlerini bilip uygulamak,
-Veya ri.iya tabirleridir. ~i.inki.i kttlik yillanyla ilgili ri.iya orneginde oldu-
gu gibi, baz1 ri.iyalar ilerde olacak durumlara tenbihte bulunmaktachr. Bun-
larm onceden bilinmesiyle, bir derece bazl tedbirler almak mi.imki.indi.ir.
~;\ ~ ~l]:. ~lj "Allah emrinde galiptir."

Allahm diledigi ~eye kaq1, onu geri c;evirecek, ona muhalefet edecek bir
~ey yoktur.
Veya bundan murat, Hz. Yusufla alakah ilahl iradedir. Yusufun karde~
leri onunla ilgili bir ~ey dilemi~lerdi. Allah da ba~ka ti.irli.i murat etti. Neti-
cede Allah ne murat etmi~se o oldu.
.... / ,,.. ,,.., .... 0 / \
0~ '1 ~81 pl ~j "Fakat insanlarm ~ogu bunu bilmezler."
Lakin insanlarm c;ogu bi.iti.in emrin O'nun elinde oldugunu bilmezler.

Veya O'nun latif sanatlanru, gizli li.ituflanru bilmezler.
..,.
0 0 ,.... l ~ J..... ..... ....
22- ~j ~~~I t..LZI ~ Wj "0, olgunluk ~agma gelince, ken-

disine hiikiim ve ilim verdik."
Bundan murat otuz-kirk ya~ aras1chr.
Denildi ki: Bundan murat, biilugdan ba~layarak genc;lik donemidir.
Ayette hiikiimden murat hikmet, yani amelle teyit edilen ilimdir.
Veya bundan murat insanlar arasmda hi.ikmetmek de olabilir.
nazara verilenler, bunlardan Uy niimunedir.

ilimden murat ise, ehadisin te'vilidir.
~I(..$~ ~Jsj "i§te biz, muhsin olanlan boyle miikafatlan-

d1nr1z."
Ayette, Allahu Tealanm O'na bunlan vermesinin, i~ini giizel yapmas1,
daha kiis:iikliigunde bile amelinin diizgiin olmas1 sebebiyle olduguna bir
tenbih vardtr.
" ;;;
23- ~1;\r\ L: ~\~ j ~,, ;; :.J- 4-::! ~~~I ~~jljj ''Ve derken, evin-
de bulundugu hamm, onun nefsinden murad ahp yararlanmak iste-
di ve kaptlart s1ms1kt kilitledi."
Kaptlann yedi tane oldugu soylenir. Ayette fiilin ~eddeli gelmesi, s:okluk
ifade edebilecegi gibi, s1kt s1ktya kapamay1 da anlatabilir.
_,.
~ L:: :a:. ~l.ij "Ve "Haydi gel!" dedi."
"Heyte lek" ifadesi, "haydi bana gel", "Sana miiheyyay1m" gibi anlam-
lar ta~1r.
~I~~ Jt_; ''Yusuf dedi: Allah'a stgtnmm!"

~lfa ~\ J.j ~! "Muhakkak ki, o (kocan), benim rabbim, bana
I
~ok giizel baktt."

"Muhakkak ki, o benim rabbim" ifadesinden murat, Azizdir.
"O bana giizel baktt. Sana, "buna giizel bak" diye tenbihte bulundu.
Buri.in bunlann kar~illgi, haruffil hususunda kendisine ihanet etmem mi ol-
malt?"
Denildi ki: Zamir Allaha racidir. Yani, "O benim yarattc1mdtr, Azizin
kalbini bana yoneltmekle beni iyi bir konuma getirdi. Dolayis1yla, ben Rab-
bime isyan etmem."
~All.JI ~ \r ~! "Dogrusu zalimler hi~ iflah olmazlar."

i yilige koti.iliikle kaqillk veren zalim kimseler iflah olmazlar.
Denildi ki: "Zalimler" den murat zina i~leyenlerdir. <:;iinkii zina, hem
zina edilene, hem de onun ailesine kar~1 bir zuliimdiir.
c ~ .
24- ~ ~ j ~ L ! : a:. ~ j "Kadtn ona niyetlendi, 0 da kadma niyet-
lendi."
Hz. Yusufun niyetlenmesinden murat, fttd meyil ve ~ehvetin yonelmesi-
dir, yoksa iracli olarak zinay1 kastetmesi degildir. Bu ~ekildeki fttri meyilden
insan miikellef olmaz. Hatta bu meylin harekete ge\mesinden sonra kendi-
ni zaptedebilen kimse, Allah tarafmdan oviilmeye ve miikafatlandmlmaya
layikttr.
Veya Hz. Yusufun niyetlenmesinden murat, "Allah'tan korkmasam
onu oldiiriirdiim" ifadesinde oldugu gibi, "neredeyse niyetlenecekti" an-
larmru ifade eder.
,.. \ 0 ,,,. ..,_ /
~j 0 ~ j Ij 01 ':1 jJ "~ayet Rabbinin biirhamm gormeseydi. .. "
Bu ifade, yeni bir ciimledir. "Rabbinin biirharuru gormeseydi, 0 da ni-

yetlenirdi" ~eklinde evveline ait mana verilmesi caiz degildir. Bu ifadenin
cevab1, ona delalet eden mahzuf bir ciimledir.
"Rabbinin hiirham" hakkmda degi~ik as:1klamalar vardtr:
1-Hz. Cebraili gordii.
2-Parmaklariru 1smr vaziyette Hz. Yakub kendisine temessiil etti.
3-Azizi g6rdii.
4-Kendisine ~oyle nida edildi: "Ey Yusuf! Sen peygamberler is:inde ya-
ztltsm, ama sefih kimselerin yapttgtru yap1yorsun!"
..,.
~~lj ~.Pl ~ J -!,a:} ~Js "Ondan fenahgt ve fuh§u uzak tu-
tahm diye boyle yapttk."
Ona bu ~ekilde biirhan gostermemiz, efendisine htyanet kotiiliigunden
ve zinadan O'nu korumak is:indi.
~I ~~~ ~ ~! "~iinkii o, bizim muhlas kullanm1zdand1."

0, Allaha taat is:in ses:tigimiz kullarirmzdan idi.
25- ~l)I I~:~ ~·lj "ikisi de kaptya ko§tular."
Yusuf ondan kas:tt, s:1kmak is:in kap1ya yoneldi, o da yikmasma engel ol-
mak is:in pe~inden ko~tu.
).~ ~ ~ ,;:, ~ ~~ ~jj j "Kadm, onun gomlegini arkadan ytrtt1."

..,."'
yl)11JJ ~~ ~lj "Ve kapmm yamnda hammm efendisiyle kar§t
kar§tya geldiler."
HI ~11'- jl ~ 0\ '1! I~~ ~~ ~\) ~ ~\~ \.4 ~Li "Kadm

dedi: E§ine fenahk yapmak isteyenin cezas1, zindana attlmaktan

veya elem verici bir azaba ugrattlmaktan ba§ka ne olabilir?"
Boyle diyerek kendisinin Yusuftan kac;tig1ru zannettirip kocas1 nazann-
da ithamdan kurtulmak istedi.
26- ~ ~ ~~jlj ~ Jt_; ''Yusuf dedi: 0 benden yararlarimak

istedi."
Hz. Yusufun boyle demesi, kadirun onu kaq1 kaq1ya b1raktigi zindan
veya elem verici azaptan kurtulmak ic;indi. Yoksa, kadin yalan soylemese,
o boyle demezdi.
[_
~l ~ ~L!, ¥ j "Kadmm akrabasmdan bhi §Dyle §ahitlik etti:"

Bu ~ahidin kimligi hakkmda "Ziileyharun amca oglu"-veya "be~ikte bir
bebek olan day1 oglu" ~eklinde farkh ac;1klamalar vardir:
Hz. Peygamberden ~oyle nakledilir: "Dort ki~i, heniiz bebekken konu~tu:
1-Firavunun tarakc;1s1run oglu. 4
2-Hz. Yusuf'un masumiyetine ~ehadet eden c;ocuk.
3-Ciireyc'in arkada~i. 5
4 Firavun hanedamndan olan H1zktl ve zevcesi, imarum gizleyen mii'minlerdendi.

Bunlar, iman ettiklerini ay1kladiklarmda ise idam edildi. H1zktl'm zevcesi, Firavu-
nun kizlarmdan birinin taraky1s1 idi. Bir giin Firavunun kiz1mn sayiru tararken
tarak elinden dii~iince "Bismillah" dedi. KJ.Z onun iman ettigini anladi ve durumu
babasma haber verdi. Firavun onu yamna yagirdi ve ona "Senin Rabbin kim?"
diye sordu. 0 "Benim de Rabbim, senin de Rabbin Allah'tir" dedi. Firavun buna
ofkelendi ve tandirda ate~in yakilmasiru, kadimn yOcuklar1yla beraber ate~e atil-
mas1ru emretti. Sonra ogullanm hirer birer ate~e attirdi. Son oglu, siit emen bir
bebek idi. Bebek annesine "Annecigim sabred <;iinkii sen hak iizeresin" dedi.
Derken annesi bebegiyle birlikte ate~e atlldi.
5 Ciireyc, kendisine ait bir manastirda inzivaya yekilip ibadet eden rahip bir kim-
se idi. Manastinmn altinda b~rman bir s1gir yobam vardi. Koy halkindan bir kadin
da, bu yobana gider gelirdi. Bir giin, Ciireyc namaz ktlarken annesi gelip: "Ey Cii-
reyc!" diye ona seslendi. Ciireyc namazda oldugu iyin cevap vermedi. Annesi aym
~ekilde iiy defa seslendi, o ise cevap vermedi. Bunun iizerine annesi ona beddua
ederek ~oyle dedi: "Ey Ciireyc! Fahi~elerin yiiziine bakmadikya, Allah senin camm
almas1n."
Bir miiddet sonra s1gir yobanma gidip gelmekte olan o kadm, yobandan ha-
mile kaldi. Gayr-1 me~ru dogurdugu yocukla hiikiimdara getirildi. Hiikiimdar "Bu
yocuk kimden?" diye sordu: Katlin: "Ciireyc'den," dedi.
4-Hz. isa. 6
Allahu Teala'nm, Ziileyhanm ailesinden birine ~ahitlik yapt1rmas1, onun
ilzam edilmesi ic;indir.
&,~~\ ~ ~j ~Ll
\
y,; ~ ii 4 A.~'t; 08' 01 "Eger gomlegi
"'
onden ytrttlml§ ise kadm dogru soylemi§tit, 0 (Yusuf) ise yalanc1-
lardandtr."
<;unkii boyle bir durumda kendini korumak isterken gomlegi onden
yirttlgt anla~ilir.
arkadan ytrttlmt§ ise kadm yalan soylemi§tir, 0 ise dogru soyleyen-

lerdendir."
<;unkii boyle bir durumda, Ziileyharun O'nun pe~inden gittigi ve elbi-
sesini arkadan c;ekip y1rtt1gt anla~ilir.
,... ,... ~ .J ,,... ' ,,,.,,.,.
28- JL; ).~ ~ J-9 ~ lj Lill "Gomlegin arkadan ytrttlmt§ oldugu-

"'
nu goriince §Oyle dedi:"
..,.
...-: J ,,.. ~
;:,?~ ~ 4.;1 "Bui§, siz kadmlarm tuzagmdandir."

Yani, hem suc;lu olup hem de masum rolii ile "e§ine fenahk yapmak
isteyenin cezas1 nedir?" demek, siz kadmlarm hilesindendir.
~ :}i;S' 01 "Ger~ekten de sizin tuzagm1z ~ok biiyiiktiir."

Burada hitap Ziileyhaya veya emsali kadmlaradtr. Biitiin kadtnlara yo-
nelik de olabilir.
Kadtnlann hilesinin ~ok biiyiik olmas1 §Undandir:
Hiikiimdar "Manastmm y1km ve onu bana getirin," dedi.

Bunun iizerine manastmm yikttlar, kendisini de boynuna ip baglayarak mah-
kemeye getirdiler. Hiikiimdar, fahi~e kadlru gosterip "bu kadln, bebegin senden
oldugunu iddia ediyor" dedi. Ciireyc, bebege doniip sordu: "Senin baban kim?"
<:;ocuk: "S1g1r ~obam," dedi.
Ciireycin masumiyeti anla~illnca, hiikiimdar "Senin manastmm altmdan ya-
pahm m1?" dedi. Arna Ciireyc kabul etmedi. Hiikiimdar "Giimii~ten yapahm ffil?
dedi Ciireyc yine kabul etmedi. "Onu eskiden oldugu gibi yapm" dedi.
6 Hz. isamn konu~mas1, Meryem suresi 27- 33. ayetlerde anlatillr.
- Kadmlann hilesi daha latif, kalbi daha ziyade c;elicidir, nefse daha c;ok
tesir eder.
-Aynca kadmlar yiiz yiize erkekleri kanchrmaya c;ah~1rlar, ~eytan ise ves-
vese vererek aldatmaya c;ah~1r.
.... 0 ..... ~
29- I~ Y, ~ .f1~ ~ ''Yusuf! Saktn sen bundan bahsetme!

Yani, bunu gizle, kimseye soyleme.
c:.
~}J
r .-
lSP;: ..:ilj "(Ziileyha!) Sen de giinahmdan dolayt istigfar et."
\
~WI ~ l: ~s 41 "<;iinkii sen ger~ekten giinahkarlardan oldun."

0 1,.l ..... ....
30- ~~I~ o~ Jl.9j "~ehirde baz1 kadmlar §5yle dediler:"

[
~ _ ~; Y, 1-f.. ~; ~_,I) ~_;JI ~l _;I "Azizin hamm1, delikanhsmdan mu-

-- -- \
rad almaya kalkmt§."

Kachnlar hikayeyi Misirda yaydtlar.
J"
~ ~; j, J.i "Onun sevdas1 yiiregine i§lemi§."

Onun sevgisi gonliiniin en derinlerine varmi~,
~ ~~ ~ ~_:j Gl "Dogrusu biz onu (Ziileyha'yi) apa~tk bir da-

~ ' ? .
lalette goriiyoruz."
Biz onu, istikametten ayrtlm1~, dogru olandan uzakla~mi~ biri olarak go-
riiyoruz.
31- ~1 ~ jl ~A ~ •? :. I ili "Azizin hamm1 onlann mekrini

i§itince, onlara davet~i gonderdi."
Ziileyha, ~ehirdeki kachnlarm kendi giyabmda boyle ileri geri konu~ma
lanru i~itince, onlan saraya davet etti.
Ayette, kachnlarm yaptiklarmdan "mekr" yani tuzak olarak bahsedilme-
si ~u cihetlerden olabilir:
-C::iinkii onlar bu tiir konu~malar1 tuzak kuran kimsenin gizliden i~ler
c;evirmesi gibi yapmi~larch.
-Veya Ziileyha onlara bu Slrrlnl gizli tutmalan kaychyla soylemi~ti, ama
onlar bunu if~a ettiler.
~ ~ ~~lj "Ve onlara miikellef bir sofra haz1rlad1."

~ ~~ ~ ~~lj J5 ~\j "Onlardan her birine bir bt~ak verdi."

Taki, ellerinde b1c;aklar oldugu halde yerlerine otursunlar. Yusuf onla-
ra c;1ktigmda ~a~mp kals1nlar. Kendilerinden gec;ip ellerini kessinler. Bu da
Ziileyhaya delil olsun, bununla onlari ilzam etsin.
Soyle bir mana da olabilir: Ziileyha kirk kadm c;agtrrm~tl. Yusufu on-
larm yaruna c;agtrdigtnda kirk eli b1c;akh kadirun arasmda Yusuf korkacak,
Ziileyharun mekrini anlayacaktl.
Ziileyharun bu daveti, dogrudan bir ziyafet daveti de olabilir. 0 zama-
run sosyetesi yaslanarak yiyip ic;tiklerinden ayette boyle ifade edilmi~tir. 7
isiamda ise, boyle yaslanarak yiyip ic;ilmesi yasaklanrm~tlr.
c
&t:1 C. t_~I sJLij ''Ve "~tk kar§tlanna" dedi."
~_#I ~lj Lili "Onu gordiiklerinde, gozlerinde ~ok biiyiittiiler."
Hz. Peygamber ~oyle buyurur: "Mirac; gecesinde Hz. Yusufu gordiim.
Aym ondordii gibi idi."
Denildi ki: Yusufun yiiziiniin partltis1 duvarlarda goriiliirdii.
~~l ~j ''Ve (~a~kinlikla) ellerini kestiler."

Onu gordiiklerinde, a~lrl heyecandan b1c;aklarla ellerini kestiler.
if .... .,,. l , ,. 0 J
I~ I~ L4 ~ dl>- ~j "Dediler ki: Ha§a! Allah i~in, bu bir insan

degil."
"Ha~a
lillah" ifadesi Allahu Tealay1 acz s1fatlarmdan tenzih etmektir ve
boyle bir ~eyi yaratmasmdan dolayi hayretini bildirmektir. 8
.... .,.. ..... ~ ~ 0 .
~f i..:.il.4 ')'! I~ 0! "Bu, olsa olsa ancak yiice bir melektir."
<:;iinkii boyle bir cemal, insan ic;in ali~tlrm~ bir ~ey degil.
<:;iinkii; parlak bir cemal, yiiksek bir kemfil ve tam bir masumiyet melek-
lerin ozelliklerindendir.
Veya O'nun cemali, insan cemalinin fevkindedir. 0 giizelligin daha fev-
kinde ancak melek olabilir.
7 Ayette ge<;en "miittekee" kelimesi, "yaslarup oturacak yer" anlanuna da gelir.

Yaptlan a<;iklama, bu manaya g6redir.
8 Bu Tiirk<;emizde daha <;ok "Aman Allalum!" ~eklinde de ifade edilir.
Yusuf Suresi - 158. Ders ® 409
J' ~ J. G:i J. \ ..... ,,,. /
32- ~ ~ '5+.JI ~jj ~lj "Dedi: Gordiiniiz, beni hakkmda kt-

nad1gm1z kimse, i§te bu!"
Daha once hakkiyla tasavvur edemediginiz ve bu yiizden de kendisiyle
admun c;1krnasmdan dolayi beni kmadtgtruz Ken' anlt kole i~te bu ki~i! $ayet
daha once O'nu gorebilseydiniz benim yapttgtma hak verirdiniz.
<.f
,,.,. 0..... J 0 ,,,.,,,,
i' ~;,;;_;.l; ~ Y, ~~jlj lAJj "Andolsun, hen bunun nefsinden ya-
rarlanmak istedim de o, namuslu davrand1."

~ J .... ,... ' 0 0 ,,,.. .....
~f~I ~ L;}Sjj ~~~I L4' ~ ~ ~j "Ve yemin ederim

ki, emrimi yerine getirmezse, muhakkak zindana attlacak ve kesin-
likle zelillerden olacaktir." '
Boylece Ziileyha, Yusuf ile ba~mdan gec;enleri ikrar etti. Bunu ikran,
onlarm kendisini mazur goriip de yardtmc1 olmalan iimidiyle idi.
1".
33- ~1 ~~~ ~ ~1 ~\~I ~j J~ ''Yusuf dedi: Ya Rabbi!

Zindan, bunlarm beni davet ettikleri §eyden bana daha sevimlidir."
Her ne kadar nefis onlarm davet ettiklerini arzulasa ve zindandan ho~
lanmasa da, ben zindaru tercih ediyorum.
"Bunlann beni davet ettikleri" ifadesini kullanmas1, kadtnlarm Hz.
Yusufu Ziileyhaya muhalefetten korkutmalar1 ve itaat etmesini te~vik et-
melerindendir.
Veya kendilerine davet etmi~ olmalan da muhtemeldir.
Denildi ki: Hz. Yusufun zindanla miibtela kilinmas1, bunu telaffuz et-
mesi yiiziindendir. Daha evla olaru Allahtan afiyet istemesiydi. Bundan do-
lay1dtr ki, Hz. Peygamber (asm) bela kaq1smda Allahtan sab1r isteyen kim-
seye "afiyet iste" diye uyanda bulunmu~tur.
~1 ~\ ~~ Jf- J ~ \rlj "Eger bu kad1nlann tuzaklanm

benden uzak tutmazsan, hen onlara meylederim."
$ayet ismet iizere sebat verip de zindaru bana sevdirmez, bana digerin-
den daha giizel gostermezsen fttri olarak ve ~ehvetimin muktezas1 iizere
onlara meylederim.
0 J. /
&. !~~I~ 05U ''Ve cahillerden olurum."

Onlann beni davet ettikleri ~eyi yapmakla sefih- cahil kimselerden olu-
rum. C::unku hikmet sahibi k.imse, c;irkin i~ yapmaz.
Veya o takdirde aslmda bildigi halde sanki bilmiyormu~ gibi hareket
edenlerden olurum. C::unku boyle kimseler, bilmeyen kimselerle e~it olur-
lar.
34- ~j 4J ~ ~ ~ "Rabbi de onun duasm1 kabul buyurdu."

..,.
~~ ~ Jy..a.; "Kadmlann tuzaklar1m Ondan bertaraf etti."
O'na iffetli kalma hususunda sebat verdi. Boylece zindarun me~akkati
ni c;ekmeye nefsini ikna etti. 0 c;ileli zindaru, isyaru tazammun eden gec;i-
ci lezzetlere tercih etti.
r-) Ji ~I ~ ~! "~iiphesiz 0, Semi' - Ali'mdir."

0 Allah Semi'dir, kendisine iltica edenlerin duas1ru i~itir.·Afim'dir, on-
larm hallerini ve maslahatlarma uygun olanm ne oldugunu bilir.
t l ..-: .... l 0 / .... J
35- ~~
· ~,. ~ ulJ')f I I JI" l.4 ~ ~ ~~I \.:i.; ~:. "Bu kadar delili
. . . ,. .. .J.) ,. ·~~ ·r-'
"'
gordiikleri halde, sonra yine de Yusuf'u bir siire i~in zindana atma
dii~iincesi onlarda agtr bast1."
Sonra Aziz ve ailesi, Hz. Yusufun suc;suzluguna delalet eden,

-C::ocugun ~ehadeti,
-Gomleginin arkadan y1rtilmas1,

-Kadinlarm ellerini kesmeleri,
-Hz. Yusufun kendini onlara kapt1rmamas1 gibi ~ahitleri gormelerine
ragmen, bir sure O'nu hapsetmeyi uygun gorduler.
Boyle bir karar almalan, Z uleyhanm kocas1ru buna ikna etmesi, "bir
sure hapsedelim, bakahm durum ne olacak" ~eklinde kandirmas1 sonucu
oldu.
Veya bu karan almalan, insanlarm onu suc;lu sanmalan ic;indi. Hz. Yu-
suf zindanda yedi ytl kaldi.
159. DERS
Zindan Giinleri
..r
36- ~l? ~I W ~~j ''Ve zindana onunla birlikte iki delikanh

girdi."
Hz. Yusuf zindana atilchgmda, hiikiimdann ~arap<;1s1 ve ekmek<;isi de
"hiikiimdan zehirlemek istiyorlar" gerek<;esiyle zindana gonderilmi~ti.
[_
I~ WI~) J1 ~J.;..\ Jt_; "Birisi dedi: Riiyada kendimi i~ki

s1karken goriiyorum."
"Riiyada kendimi i~ki s1karken goriiyorum" demesinde mecaz var-
dir. Bundan murat iiziim s1kmas1chr. S1ktigi iiziim, neticede i<;ki olacagi i<;in
boyle ifade edilmi~tir. Bu riiyay1 goren, hiikiimdann ~arap<;1s1 idi.
J a:; ,J Jo,... ,,. 0 ,.,. .... ,J. ...... ,... ....... ,,,. ' 0 ...... ,...
~ J;kJI JSG- lj:>- ~lj Jj.9 J?->-1 ~~I ~1 .).>-~I JIJj "Oteki de
dedi: Ben de ba~1rmn iistiinde ekmek ta~1d1g1m1, ku~larm ondan ye-
digini goriiyorum."
[_ .
~-' ~ ~ "Bize bunun te'vilini haber ver."
l / /
~I ~ 4) ~1 "<;iinkii biz seni muhsinlerden goriiyoruz."

Seni riiya tabirini iyi yapanlardan goriiyoruz.
Bunlann Hz. Yusufa vanp riiyalanrun tabirini istemeleri, O'nun insan-
lan uyarmas1ru ve riiyalanru tabir etmesini gormelerindendi .
...r .J o 0 ,,.. ,,,.. ,,... o .J Jo,... i;;:i ,,...,... J ,,.. J. o ,,.. ,... ,.,.
37- ~L:; 01 I•; 4.L LS ~L:; ~I 4JIJ · •" "L;J, w::,.;L:; ~ JIJ "Yu-
~ "" " .)._7 P' "' " l ""'"'
l
•
/
• / l /
'
suf dedi: Size riz1k olarak verilecek bir yemek gelmeden once onun
te'vilini (ne gelecegini) size bildiririm."
Hz. Yusuf, peygamberlerin ve o yolda giden alimlerin hidayet ve iqatta
metodlan oldugu iizere, onlann taleplerini yerine getirmezden once kendi-
lerini tevhide davet etmek ve dogru yola iqat etmek istedi. Bunun i<;in de
davette ve riiya tabirinde dogruluguna delalet edecek gaybtan haber ver-
mek ~eklinde bir mu' cizeyi onlara soyledi.
v ~ J '
~j ~ ~ ~~ "Bu, Rabbimin bana ogrettiklerindendir."

l
Bu, Rabbimin bana ilham ve vahiyle ogrettigi ~eylerdendir, yoksa keha-

nette bulunmak, fal bak.mak kabilinden bir olay degildir.
~~ 0_h~ ~ Vj.i ~ ~ j Jl "~iinkii hen Allah'a inanmayan bir

kavmin dinini terkettim."
Ayetin bu kisrru, Hz. Yusufa verilen ilmin sebebini beyan eder. Yani,
"Allahm bunlan bana ogretmesi, benim bu kimselerin dinini terk etmem-
den dolayidir."
'J , 0
0.J1lS ~ ~.r;. '1~ ~j "Ve onlar, ahireti de inkar eden kimselerdir."

if J ... \ ,,,.~ J G'.i • •
38- ~ ~j ~V H J.1 '-5f'q1 ~ ~ :.:Jlj "Atalarim Ibrahim, Ishak

ve Yakub'un dinine uydum."
Hz. Yusufun bu peygamberlerin isimlerini soylemesi, davete haz1rhk
ve kendisinin niibiivvet evinden oldugunu ortaya koyarak muhataplanru
kendisini dinlemeye te~vik etmek ve giivenmelerini saglamak iyindir
Bundan dolayi, bilinmeyen kimsenin tarunmak iyin kendini anlatmas1,
boylece kendisinden istifade edilmesini saglamas1 caiz goriilmii~tiir.
~~ ~ ~~ !J_iJ ~\ lj 0l5LA "Bizim, Allah'a hi~bir §eyi ortak ktlma-

m1z soz konusu olamaz."
Biz peygamberlerin, hangi ~ey olursa olsun, bir ~eyi Allaha ~erik kilma-
s1 soz konusu degildir.
~t!JI J.i-.J F:1c. ~I~~ ~1 "Bu, bizeve insanlaraAllah'm bir

liitfudur."
i~te Allah bu tevhid liitfunu bize vahiyle gosterir. Diger insanlara da on-
larm ir~adi ve tevhidde sebatlanru saglamak iyin bizi gondermesiyle gos-
terir.
, ,. . J 0 ,,,. ..... ,,,. 0 ,,,... ,
0.J~ '1 ~81 pl ~j "Fakat insanlarm ~ogu §iikretmezler."
Lakin, kendilerine peygamber gonderilen insanlarm yogu bu liitfa ~iik

retmek yerine ondan yiiz yevirirler, akillanru ba~larma almazlar.
Veya ~oyle de dii~iiniilebilir: i~te bu tevhid, deliller nasbederek ve ayet-
ler indirerek Allahm bize ve diger insanlara bir liitfudur. Lakin insanla-
rm yogu onlara bak.mazlar, onlarla istidlalde bulunmazlar. Boylece nimete
nankorliik edip ~iikretmeyen kimseler gibi hezeyanlarda bulunurlar.
39- ~I J?;-W, 4 "Ey benim zindan arkada~lanm!"

~~\ ~\); dii1 i-j .?:- .'.J)~ .:;.,~j\;. "Ayn ayn birc;ok rabler mi
daha haytrh, yoksa Vahid-i Kahhar (her ~eye hakim ve galip olan bir
tek) Allah mt?"
~
f5 j'q1j ~\ t.;;J-~ !: ~ -:. ~\:;..;,\ '1! ~__,; ~ 0__,~ Ll "Sizin Onu b1-
J j 1 0.... .... .... J ,,,.
40-
rakip da o tapt1klanmz, sizin ve atalar1mzm uydurdugu birtakim
isimlerden ba~ka bir ~ey degildir."
Hz. Yusufun bu hitab1, hem o iki zindan arkada~ma, hem de Ml.sir hal-
kmdan olup da onlarm dini iizere olan kimseleredir.
..r
~ Lk.Ll ~ ~ :Ai I Jj.;\ lA' "Allah, bunlarla ilgili hi~bir delil indirme-
mi~tir."
Allahtan ba~ka ilah payesi verdikleriniz miisemmas1z hirer isimden iba-

rettir, onlann ilah olduklarma ait herhangi bir delil yoktur. Boyle olunca
sizler ancak miicerret isimlere ibadet etmektesiniz.
Yani sizler, akhn ve naklin ilahhgma delalette bulunmadlgt ~eyleri "ilah-
lar" olarak isimlendirdiniz. Sonra da kendi verdiginiz isimler dogrultusun-
da onlara tapmaya ba~ladlruz.
~~!~I ~! "Hiikiim ancak Allah'mdtr."

ibadet meselesinde hiikiim ancak Allahmdlr. <";iinkii, Vacibu'l-viicud ol-
mas1, her ~eyi icad etmesi ve her ~eyin i~ine malik olmas1yla ibadete bizzat
lay1k olan O' dur.
J' 4- ......... ... ,,,. .... ....
~~! '1! l.J~ '11 j-41 "0 size, kendisinden ba~kasma ibadet etmeme-
nizi emretti."
0, peygamberlerinin diliyle sadece O'na ibadet etmenizi emretti.
r;all ~~I ~1 "i~te dosdogru din budur."

i~te, hak olan din budur. Arna sizler egriyi dogrudan ayirarmyorsunuz.
~~ ~ ,y:81 _)5\ ~j "Fakat insanlarm ~ogu bilmezler."

Hz. Yusufun bu ~ekilde anlatmas1, hakka davette tedricen bildirmek ve
delilleri serdetmektir. Sayle ki: Once hitabet metoduyla tek Allaha inanma-
run (tevhidin) ilahlar edinmeye iistiinliigunii beyan etti.
Sonra onlarm "ilah" achru verdikleri ve taptiklanrun ibadet edilmeye

lay1k olmachklarma delil getirdi. c;unkii ibadete lay1k olmak,
-Ya bizzattlr.
-Veya bilgayr' chr.
Onlarm ibadet ettiklerinde her iki _ozellik de yoktur.
Archndan da hak ve istikametli olan dini bildirdi. Oyle ki aktl da ondan
ba~kas1ru iktiza etmez, ilim de ondan ba~kasma raz1 olmaz.
41- ~I J?:-~
c ,,
4 "Ey benim zindan arkada§lanm!"
,,
I~ ~j '-i ·) ~l;..\ L!\ "ikinizden biri efendisine yine §arap su-

nacak."
Bu, hiikiimdann ~arapc;1S1chr. Eski g6revine donecek.
...r' 0 .:. J.j. 0 / ,,,. ,,,. ,,,. , 0 .....
~lj ~ _;:kjl J58 ~ ;>- '11 l:lj "Digeri ise astlacak, ku§lar
ba§tndan yiyecekler."
Bunun iizerine "hayir, inanmtyoruz" dediler. 0 da ~oyle devam etti:
if o ,,.. GI .... o J
~1::,;:: ·; ~ lS+JI _;;'11 ~ "i§te ogrenmek istediginiz i§ boylece

halloldu."
42- ~ (..~ ~\ c,1 lS~ Jlij "(Yusuf), o ikisinden kurtulacag1m

zannettigi"' kimseye §6yle dedi:"
Hz. Yusuf, onun kurtulacagtru ic;tihachyla bilmi~se, zann-1 galiple bu ta-
biri yapmt~ olur. Sayet gelen bir vahiyle bilmi~se, o zaman buradaki zanrun
yaldn ile te'vili gerekir.
.h,.,. ... 0 J 0
~j ~ ~_:$~1 "Beni rabbinin (efendinin) yamnda an."
Benim halimi hiikiimdarm yarunda anlat da, beni buradan c;1kartsm.

0 J. / ~ 0 .... ,,,.
~_) _?~ 0~1 ~L.9 "Fakat §eytan, ona rabbinin (efendisinin) yamn-
da anmayt unutturdu."
Ancak ~eytan ~arapc;1ya bunu unutturdu.
Sayle bir manaya da i~areti dii~iiniilebilir: Seytan Hz. Yusufa Allam an-
may1 unutturdu, ba~kasmdan yarchm talebinde bulundu.
Hz. Peygamberin ~u hadisi de bu manayi teyid eder:
"Allah, karde~im Yusufa rahmet etsin! "Beni rabbinin yamnda an"
demeseydi be~ ytldan sonra yedi ytl daha zindanda kalmayacaktl." Zor du-
rumlardan kurtulmak ic;in insanlardan yardim istemek her ne kadar lusmen
giizel bir durum ise de, enbiya makamma uygun degildir.
t_ er
~ ~ ~\ ~ l~ ;.U "Boylece, daha ytllarca zindanda kald1."

Ayetteki "bid-i sinin" iic; ile dokuz ytl aras1ru ifade eder.
160. DERS
Zindandan Saltanata
,,. J; 0 ,,,,. ,,,. ......... .J. 0 ,,.. ,,,.
43- "o""
~.J
J~ "
. ,, ~
0
" ~~\<:'l.J 0lA....... ~:•.i\" .. ,, "o-' ,c 1 \
~ .. ., ,, ., ~ ~ ....:;.) ~--
·1 ~\
,,
JIJ".J
v ,...J. 0 J ,,,. 0
~~4 ~lj ~ ~~ "Hiikiimdar dedi: Ben riiyamda yedi ctltz

,, .,
inegin yedi semiz inegi yedigini ve yedi ye§il ba§akla o kadar da
kuru ba§ak goriiyorum."
~.J_r.;j 4~.,W (~5 01 '54~~ ~~fl\ ~I ~\ ~"Ey ileri gelenler! Siz

riiya tabir edebiliyorsamz riiyamm tabirini bana bildirin."
Hiikiimdar riiyasmda kuru bir nehir yatagmdan yedi semiz inegin <;1ktl-
g1ru, ardmdan gelen yedi ciliz inegin bunlan yedigini gordii. Ve yedi dolgun
ba~ak, ardmdan da yedi kuru ba~ak gordii. Kuru olanlar dolgun ba~aklara
kivrtldi, onlara galip geldi.
Ayette ba~aklarm halinin anlatllmamas1, evvelinde ineklerin halinin an-
lattlmas1 sebebiyledir.
Riiya tabiri, hayali suretlerden ruha ait manalara intikal etmektir. Riiya-
da goriilen suretler, o manalann misalidirler.
CZ...... .... J .... 0 .... ....... ....
44- VJ\.>.1 ~~I l_,JIJ "Dediler ki: Bunlar adgas-1 ahlam (karmakan-
~1k riiyalar) dtr."
"Adgas" kelimesi, kan~1k bitki demeti i<;in kullanilir. "adgas-1 ah-

lam", sadik olmayan riiyalar i<;in istiare yoluyla kullarulmi~tlr.
Hiikiimdann adamlanrun bunu <;ogw olarak ifade etmeleri,
-Ya riiyarun battl oldugunu daha miibalagah anlatmak i<;indir.
-Veya riiyarun birbirinden farkh ~eyleri tazammun etmesindendir.
~~ V~~ l 0-f ~ ~ L4 j "Biz (boyle) riiyalann te'vilini bileme-

yiz."
Burada riiyalardan maksat, 6zellikle bir manas1 olmayan battl riiyalar-
dir. Yani, "bize gore bu riiyaruzm bir te'vili yoktur. Te'vil, ancak sadik rii-
yalar i<;in ge<;erlidir."
Yusuf Suresi - 160. Ders ® 41 7
Onlann bu ifadesi, sanki onlarm bu riiyarun te'vilini bilmemelerinde

mazur olduklanru ifade iyin ikinci bir mukaddimedir.
J. ,,,, .... /. .... ~ ,,,. ,,..
45- ~I ~ jS'~lj ~ ~ lS+11 Jl9j "Nice zaman sonra, o iki ki§i-

den kurtulmu§ olam hattrlaytp §Oyle dedi:"
"Nice zaman sonra" ifadesi, ciimle-i muterizachr.
Bahsi geyen ki~i, Hz. Yusufun iki zindan arkada~mdan biri olan ~arap
ylchr.
0 J. J. ,.,.J. ~ .....
~-( ~ ~I \.j I "Ben size o riiyanm te'vilini haber veririm."
J ,,. ,,.
~ ~ _) L.; "Beni hemen gonderin."
"Beni bu i~i bilene gonderin." Veya "beni zindana gonderin."

J .. ,,. J
46- ~~I ~I ~ ~ ''Yusuf, ey stddtk ki§i!"
Yani, bu talebinden sonra Yusufa gonderildi. Ona varch ve "Ey Yusuf'

de di.
Hz. Yusuf a "ozii sozii bir, dosdogru ki~i" anlammda "s1ddtk" demesi,
O'nun hallerini daha onceden denemesi, kendi riiyas1 ve arkada~1run riiya-
s1run te'vilinde O'nun dogrulugunu tarumasmdanchr.
,,.. J. 0 J ,,,,. ,.. J J 0 ,,.. 0 ....
, . ·1,,. .. u~ 0 ,,.,,. J~ " 0 ,,. ~ ~l<L:; ~Lo....., ul,,. .. , . 0 ,,. • 81

if-3~,,. ~_J .,,.~~ .. ,, ,,.,,JA-'.~u-?,,.
s-'~~ "Bize §Unu ballet: Yedi semiz inegi, yedi cthz inek yiyor ve
yedi ye§il ba§akla o kadar da kuru ba§ak var."
0~ ~~WI J! B-) JJ "Umar1m, insanlara dogru cevap

ile donerim, ola ki onlar da bilirler."
Olur ki bu tabirle hiikiimdara ve yarundakilere varmm.
Olur ki riiyarun te'vilini veya Senin fazlmi ve konumunu bilirler.
Sarapyl hem kendisi hem de insanlarla alakah kesin ifade kullanmach.
c;unkii donecegini kesin olarak bilmiyordu, varmadan olebilirdi. insanlar
da o zaman riiyarun te'vilini, Hz. Yusufun durumunu bilemezlerdi.
c
47- ~\~ ~ ~ 0_;-5) J\j "Dedi: Yedi sene eskisi gibi ekeceksi-
niz."
Devam edegelen adetiniz iizere yedi ytl ekersiniz.
....
0_,JSL;
J. J. 0.....
~ ~
.::- .... ;::,
':11 ~t·
0
. . ~ ~_,_)..l.; f...L,a.:>. W "Biraz yiyeceginiz ch-

... ,.,. J. 0 ....
§tnda, bi~tiklerinizi ba§agmda b1rakm."

Hasat ettiginizi ba~agmda b1rakm, ta ki gi.iveler yemesin.
~ , ,. . ~ .... .,::;..... "J 0 .... , 0 J
48- L!.4 JU;
,. . , ':11,. ~ ~t
~ r.!•JJ L4 ~
i..r- ..
l<'LJ ~ID
,.
.-. ,.
r::::-' ~~ ~
,. ,. . ~
~ ~
.. l.J.. r-'
'":.
0_µ "Sonra onun arkasmdan yedi kurak sene gelecek, sizin zor
zamanlar i~in saklad1klar1mz1, -muhafaza ettiginiz az bir miktar ch-
§tnda- yiyip bitirecek."
Hz. Yusufun yeme i~ini senelere vermesi mecazdir. Bunda riiyadakilerin
tabire tatbiki vardir. Yani, o kitlik ytllarmdaki insanlar, daha onceden onlar
ic;in depoladigiruz mahsullerden yerler.
~ ~ J,,... ,,..l 0 J.
49- 0 x~
,. .,. w"
,. . ,-' c...Y",.81 ~~
.. w
,. .. , \--~ ~~
,. ~ ~
,. • ~ l.J
~ ..
.. r-'
'":. "Sonra da
onun arkasmdan bol yagt§h, insanlarm ktthktan kurtulacagt bir sene
gelecek, onda (iiziim, zeytin gibi mahsulleri) stktp faydalanacaklar."
0 yedi zor ytl gec;tikten sonra insanlara bolca yagmur yagdinhr, kurak-
hktan kurtarilirlar.
0 ytlda insanlar mahsuliin bollugundan dolayi iiziim ve zeytin gibi gi-
dalan s1karlar, sonras1 ic;in de istifade ederler. Aynca o y1lda hayvanlar bol
bol siit verir, insanlar onlan sagarlar.
Bu, Hz. Yusuftan onlara bir miijdedir. Hz. Yusuf once riiyayi tabir etti.
Semiz inek ve dolgun ba~aklan bolluk ytllanyla, ciliz inek ve kuru ba~akla
n da kithk ytllanyla te'vil etti. Ciliz inegin semizi yemesini ise, bolluk ytlla-
nnda toplanaru kithk yillannda yemek olarak ac;1kladi.
Hz. Yusuf bunu vahiyle bilmi~ olabilir.
Veya kithgm bitmesinin bolluk anlamma gelmesinden veya Allahm
adetinin kullara darhk verdikten sonra geni~lik vermek ~eklinde cereyarun-
dan bunu soylemi~ de olabilir.
c .. .. • / /
50- ~ ~y~I ~I J\.!j "Hiikiimdar, "Onu bana getirin" dedi."
Hiikiimdar bunu, ~arapc;1 gelip tabiri soyledikten sonra dedi .

..... ,,,,. J ,,,, ....
Jl! J~;JI ~~~ Lill "El~i Onun yamna gelince, (Yusuf) dedi ki:"
~j Jl ~_)\ "Haydi rabbine (efendine) geri don."

,f ,... ~ ,... 1 J. 0 ,,,,
~~\~~I ~j. ·:11 J~ Lo il!...:.9 "Ona, o ellerini kesen kadmlarm

durumlar1n1 sor."
Hz. Yusuf boyle diyerek c;1kma hususunda acele etmedi. Kadmlann du-
rumunun sorulmas1ru, hallerinin ara~tmlmas1ru istedi. Ta ki kendisinin ma-
sumiyeti ortaya c;1ksm, zulmen hapsedildigi bilinsin, ona hased eden ki~i
onu kabahatli gostermede bir vesile bulamasm.
Bunda ithamlan nefyetmede gayret gosterilmesine ve tohmet mevkile-
rinden kac;mmak laz1m geldigine bir delil vardir. Hz. Peygamber, Hz. Yu-
sufun bu tavn hakkmda ~oyle demi~tir:
"Ben O'nun yerinde olsaydim ve O'nun kaldigt kadar hapiste kalsay-
dim, hemen icabet ederdim."
Hz. Yusuf "Efendine git, kadinlarm durumunu soru~turmas1ru ondan
iste" demek yerine "Haydi rabbine (efendine) geri don. Ona, o ellerini
kesen kadmlarm durumlanm sor" demesi, gelen elc;iyi ara~tlrmaya te~
vik ic;indir ve durumun tahkikini yapmas1ru istemektir.
Hz. Yusufun genel olarak "kadinlann durumunu ondan sor" deyip
O'na yaptiklarma mukabil Ziileyhadan soz etmemesi bir kerem misalidir
ve edebe miiraattir.
~ ~~ ~.) ~1 "Hi~ §iiphe yok ki Rabbim, onlann tuzaklanm

~ok iyi bilir."
Onlar Hz. Yusufa "Harumefendine itaat et!" demi~lerdi.
Ayette onlarm tuzagtrun biiyiikliigunii bildirmek ve Allahm ilmini buna

~ahit tutmak vardir. Aynca kendisinin, yaptlan iftiralardan beri oldugunu
gostermek ve tuzaklarmdan dolayi da onlara bir tehdit soz konusudur.
,_,.
o,... ..... J 0 J. 0 ,... ..... ,...
51- ~ :.;. ~ ~ ~;j\j ~1 ~ Lo Jli "(Hiikiimdar o kadinlara)

dedi: Derdiniz neydi ki, o vakit Yusuf'un nefsinden murad almaya
kalkttmz?"
..r , , ,. l ,.,. 0 J.
~~~~~Lo~~\,;.. &li "Onlar "Ha§a, Allah i~in, biz onun

aleyhinde hi~bir fenahk bilmiyoruz" dediler."
"Ha§a lillah" ifadesi Allam tenzihtir, boyle iffetli birini yaratmasmda-
ki kudretini hayretle kar~tlamaktir.
.k); 0 l 0 0 .... .... ,..,
j;JI ~ ~I ~_;;JI ~lj-41

..- \
sJli "Aziz'in hamrm dedi: ~imdi
hakikat ortaya ~tkt1."
j
~ . . ~; Y, ~;jlj Lll "Onun nefsinden hen murat almak istedim."

~-?WJI ~ ~LJ "0 ise §iiphesiz dogrulardandtr."
52- 4; :~~ ~\ ~ J\ rJ ;:~ ~1 ''Yusuf dedi: i§te bu, §Unun i~indir:
Bilsin ki, hen ona arkasmdan hainlik etmedim."
Hz. Yusuf daha once "0 benden yararlanmak istedi." (Yusuf, 26) de-
mi~ti. Hz. Yusuf, bunu elc;i kendisine doniip de onlarin kelarmru haber ve-
rince soyledi. Yani, "benim hemen c;1kmay1p durumun tahkikini isteyi~im,
giyabinda kendisine hiyanet etmedigimi Azizin bilmesi ic;indir."
~GJ\ .J.;5' lS~ ~ ;&1 ~\j "Ger~ekten Allah hainlerin hilesini ba§a-
nya ula§tttmaz."
Allah hainlerin hilesini nafiz ktlmaz, hedefine vardirmaz.
Hz. Yusufun bu ifadesinde, Ziileyharun kocasina hiyanetine bir ta-
riz vardir. Aynca, kendisinin emanete hiyanet etmedigini ise te'kid vardir.
Bundan dolay1 devarmnda ~6yle dedi:
[. •..- ,.
53- ~ ~.?.I l_-;-j "Ben nefsimi temize ~tkarmtyorum."
Hz. Yusuf boyle diyerek bununla muradirun nefsini temize c;1karmak

ve halini begenmek olmayip, Allahin kendisine ihsan ettigi ismet (giinahtan
uzak kalmak) ve muvaffakiyeti ortaya koymak olduguna tenbihte bulundu.
ibnu Abbastan ~6yle nakledilir: Hz. Yusuf "ben Azizin giyabinda ken-
disine hiyanet etmedim" deyince Hz. Cebrail Ona "ic;inden gec;irdiginde de
mi hiyanet etmedin?" dedi. 0 zaman Hz. Yusuf boyle cevap verdi.
); ~ ,,.,,,.,.. ,., "i:ii ~
~~~ ojl.:':1 ~I 01 "<;iinkii nefis §iddetle kotiiliigii emreder."
Nefis, cibilliyeti itibariyle ~ehevi ~eylere meyillidir, onlara niyetlenir,

ic;inden gec;irir, kuvvelerini ve azalanru daima bunlarin pe~inde kullarur.
:;;
~j ~jl.4 ':11 "Ancak Rabbimin rahmet ettigi miistesna."
Ancak Rabbimin rahmetine mazhar ktldigi vakitte, nefis kotiiliigii em-

retmez.
Yusuf Suresi - 160. Ders <* 421
Veya ancak Allahm rahmetine mazhar killp da korudugu nefisler, bu

hiikiimden miistesnachr. ,
Denildi ki: Buradaki istisna munkatl da olabilir. Yani, "lakin Rabbimin
rahmeti, i~te nefsin kotiiliigunii c;eviren ancak odur."
Denildi ki: Ayet, Ziileyhanm soziinii hikaye etmektedir. istisna edilen
nefis, Hz. Yusuf ve emsalinin nefisleridir.
J...,. .:;; """
~j jp ~j 01 "~iiphesiz Rabbim Gafurdur - Rahim'dir."

Benim Rabbim Gafur'dur, nefsin fttri meyillerini bagt~lar. Rahlm'dir,
diledigine giinahlardan korunma bah~ederek rahmetine mazhar ktlar.
Veya, nefsinin kotiiliigunii kabul ederek giinalu ic;in istigfar edenleri ba-
gi~lar ve merhamet istedigi ~eyde onu merhametine mazhar ktlar.
[.. 0 0 / J Jo .... ,...
54- ~~I~ ~y~I ~I Jlij "H~kiimdar dedi: Onu bana

getirin, ken dime se~eyim."
o: < "- 8:J " --t1 ~I Jt,i ~ J.5 Lili

1~ "Onunla konu~unca: "Sen
0
o:
~ .. \-"=' / '.f
bugiin yamm1zda ger~ekten biiyiik bir mevki sahibisin, giivenilir

birisin" dedi."
O'nu getirdiklerinde, kendisi ile konu~up ondaki kapasite ve dehay1 go-
riince boyle soyledi.
Rivayete gore, Hz. Yusuf zindandan c;1kmca y1kanch, temizlendi, yeni
elbiseler giydi. Hiikiimdann yaruna vannca ic;inden ~oyle dua etti: "Alla-
lum, Senden onun haynru isterim, izzet ve kudretinle ~errinden Sana s1-
girunm." Sonra ona selam verdi, ibranice olarak ona dua etti. Hiikiimdar
"bu dil nedir?" diye sordu. Hz. Yusuf "ecdachmm dili" dedi. Hiikiimdar
yetmi~ dil biliyordu, o dillerle Hz. Yusufa konu~tu, 0 da o dillerin hepsini
kullanarak cevap verdi. Hiikiimdar O'na ~a~tl. Archndan "riiyamm tabiri-
ni Senden duymak istiyorum" dedi, riiyas1ru anlatmaya ba~lach. inekleri ve
ba~aklan vasfetti, gordiigu ~ekilde durumlanru bildirdi. Sonra da O'nu tah-
ta oturttu, yetki sahibi ktlch.
Denildi ki: Ziileyharun kocas1 olan Aziz o giinlerde vefat etti, hiikiim-
dar Onun gorevini Hz. Yusufa verdi, O'nu Ziileyha ile evlendirdi. Hz. Yu-
suf, Ziileyharun bakire oldugunu g6rdii, iki c;ocuklan oldu.
~
55- ~)\I\ ~I~ ~ ~I Jt,i ''Yusuf dedi: Beni arzm hazinele-

rine yetkili ktl."
Arzdan murat, Mis1r diyandir.
~ .lG.
.. "'
~ . __j\ "riinkii iyi· korurum, iyi· bilirim."
r=;- .. , '->l"" ~
Ben, o hazinelere layik olmayandan onu korurum, devlet mahrun nastl

kullantlacagiru bilirim.
Belki de Hz. Yusuf, hiikiimdarm kendisini devlet i~inde kullanacagiru
hissetti, umuma faydas1 olan bir gorevi tercih etti.
Bunda,
-Goreve talip olmarun caiz olmasma,
-Kendisinin o i~e miistaid oldugunu izhar etmeye,
-Hakkt yerine getirmek, halki idare etmek ancak boyle bir yolla olacak-
sa, kafir elinden gorev almarun cevazma bir delil vardir.
Miicahid, hiikiimdarm Hz. Yusufun eliyle hak dine girdigini soyler.
['.. ,,. 0 ,,.. ...-;Cji ,,. ' /
56- ~_)~I ~ ~A 8:4 ~l5j ''Ve i§te biz boylece Yusuf'u arzda
yerle§tirdik."
J'
~~
""""'""
':. >- .~ I~ "Neresinde isterse orada makam tutuyordu."

). 0 J
_, , J
~L!..j ~ ~Ji ~ "Biz rahmetimizi diledigimize isabet ettiri-

riz."
Biz rahmetimizi diinya ve ahirette diledigimize bah~ederiz.
0 ,,,. ). ,..,
~I _r;-1 ~ ~j "Ve muhsin olanlann miikafatm1 zayi etme-

yiz."
Zayi etmedigimiz gibi, er veya ges:, diinyada veya ahirette tastamam
amellerinin kar~iligiru veririz.
~ ;,,, J , J I (;:i , • I o , ,
57- <J_A ljl5j l__,:..41 ~+LJ _);> ~_.r;- ~I_.* ~j "iman edip takva yolunu
tutanlar i~in elbette ahiret miikafatt daha haytrhdir."
Ahiretteki miikafat, biiyiik ve devamh olmas1 sebebiyle, ~irk ve giinah-
lardan korunanlar is:in elbette daha hayirhdir.
161. DERS
Saltanat Giinleri
,... ,J. .... ,,.,,,,. ,,.. J 0
58- ~ \}.>-..\j ~ ~ o.J.>-1 ~~ j "(Bir giin) Yusuf'un karde§leri gel-

diler ve Onun yanma girdiler."
Rivayete gore, hiikiimdar taraflndan boyle bir g6reve getirilen Hz. Yu-
suf adaleti sagladt, ziraatl artlrmak ve hayat pahalillgt!)l onlemek hususun-
da c;ok gayret sarfetti. Ardmdan kithk yillan geldi. Kurakhk Misir, $am ve
etrafiru ku~attnl§tl. Boyle olunca, insanlar Hz. Yusufa yoneldi. 0 da gida
maddelerini once dirhem ve dinarla sattl. Onlarda para narmna bir §ey kal-
maylnca da, zinet e§yalar1yla, miicevherlerle, hayvanlarla, malla, arazi kar-
§ihgt olarak sattl. Ardtndan da ellerinde bir §ey kalmaylnca kale olmalan
kaqillg;tnda kendilerine gida verdi, c;evredekilerin hepsini kale yaptl. Sonra
onlann halini hiikiimdara arzetti, 0 da "ne dilersen oyle yap" deyince, hep-
sini serbest b1rakt1, mallanru da iade etti.
Diger beldelere isabet eden kurakhk Ken' an diyarlna da isabet etmi§-
ti. Hz. Yakub, Biinyamin dt~lnda diger ogullanru gida maddesi getirmele-
ri ic;in Mis1ra gonderdi.
~ .J ~ ~ ~ j 1 ;~fa "0, onlar1 goriir gormez tarud1, onlar ise onu

taruyamaml§lardi."
Onlann Hz. Yusufu tarumamalan, aradan uzun zaman gec;mesi, serpil-
digi donemde ondan ayn olmalan ve kendisini unutmalanndan dolay1 idi.
Ayr1ca Onun oliip gittigini saruyorlardt. Bir de onu en son gordiikleri hal ile
§imdiki hali araslnda c;ok biiyiik bir fark vardt. Keza, O'nun heybet ve bii-
yiikliigu kaq1slnda kendisine c;ok da dikkatli bakamaml§lardt.
[. J. ,,,. J ,... ,... J .... ,... ,,,..
59- ~<.. \ ~ ~ <t · L • ""~I Jt.; ~~~
r~ ~ r- L; ~y
· ·t -:;.::_ · ~YP."
• _,. ~'",. W,. "Onlann biitiin
.J
"
yiiklerini haz1rlattlktan sonra dedi ki: Baba bir diger karde§inizi de
bana getirin."
Rivayete gore, Hz. Yusufun karde§leri O'nun yaruna geldiklerinde ara-
lannda §6yle bir konu§ma gec;ti:
-"Siz kimsiniz, maksadtruz ne? Belki casussunuz"
- "Ha~a, boyle olmaktan Allaha s1gmmz. Bizler, Yakub isminde ozii

sozii bir Peygamberin ogullany1z."
-"Say1ruz kac; ki~i?" "
-"Oniki karde~tik, birimiz c;ole gitti, helak oldu."
"Burada kac; ki~isiniz?"
-"On ki~iyiz."
-"Onbirinci nerede?"
-"Babamizm yarunda, olen karde~imize bedel onunla teselli buluyor."
-"Sizin bu sozlerinizin dogruluguna kim ~ahitlik yapacak?"
-"Biz burada kimseyi tarumiyoruz ki bize ~ahitlik yapsm?"
-"Birinizi yarumda rehin olarak b1rakm, babaruzdan diger karde~inizi de
getirin, hen de sizi tasdik edeyim."
Bunun iizerine kur'a c;ektiler, kur'a Sem'una c;1kt1.
Denildi ki: Hz. Yusuf ki~i ba~ma belli bir erzak veriyordu. Diger kar-
de~leri Biinyamin ic;in de erzak istediler, o da kendilerine verdi ama dog-
ru olduklanru anlamak ic;in karde~leri Biinyamini kendisine getirmelerini
~art ko~tu .
.!l_. ~,. ,. ,. ,.
~I c.}.J I ~I 0j :J ':11 "Goriiyorsunuz ya, hen ol~egi tam Ol~iiyo-

rum."
j
~;JI~ Glj ''Ve hen ikramda hulunanlarm en haytrhstytm."

o,.... ..... o .J. ,,,.. ,,,... ,,,.. ,,.. ,,.. Jo,... ,,,.. o ,...
60- ~Y.JZ ':lj lS~ ~ ~ ')\.; ~ ~_fl; r-J 0!-' "Eger onu hana
getirmezseniz, henim yarumda size hi~ hir zahire yok, yaruma da
yakla§maytn."
,... .J. ,...,,,. ~ / J .....
61- 0~LlJ LiiJ ~~\ ~ ~~\~ l}l.9 "Dediler ki: "Onun i~in hahasm-
dan izin almaya ~ah§acag1z, mutlaka hunu yapacag1z."
62- ~l>---! ~ r~;:c.~ l~I ~\:!~ Jl.9j "Yusuf adamlanna dedi:

/ J ,,,.. ,..,
Sermayelerini yiiklerinin i~ine hirakm."

Hz. Yusufun, onlardan erzak kaqiligi almanlarm yiiklerine konulmas1-
ru istemesi, onlara bir geni~lik vermek, ikramda bulunmak ve erzak yardi-
mi kar~1smda bir iicret almaya tenezziil etmemek idi. Babalar1run yarun-
da kendilerini tekrar erzak almaya gonderecek para olmamas1 ihtimalini de
dii~iinmii~ti.i.
.A-_fl r+W r+W "Ola ki ailelerinin

,,,.. ~ ,,,. / ......... ,,,. .... o / ,,.. J ;:;:i /
0 ~I J! l~I I~! liJ_; ~

yamna doniince farkma vanrlar ve belki yine gelirler."
63- l}Li
J /
r-t. ~I
,,,. ...\,....
J! lfo.j Lill "Boylece doniip babalanna geldikleri

........
vakit, dediler:"
&
.J. ,,., 0 ..-: ,,,. ,,..
~I ~ l.;~I ~ "Ey babam1z! Bizden zahire menedildi."
~ \j~\ 1--:-;.4 ~jLl "Bu kere karde~imizi de bizimle gonder ki,

zahire alabilelim."
Yani, Biinyamini gotiirmezsek bundan sonra bize erzak verilmeyecek.
,... J .... ,.,. ;:;:;
0~\,;J 4J l.;lJ "Biz onu kesinlikle koruruz."

Ba~1na kotii bir i~ gelmesine kar~1 biz onu koruruz.
~
64- ~ ~ ~I ~
tfJ ,,,.. .... ...\,....
Fl ~ ~! ~ p1 ~ JL; "Dedi: Ben onu

J J .... ,,.. ,... J J ' 0 .... ,,,..
size nastl emanet ederim? Daha once karde~ini emanet ettigim gibi
mi Onu size emanet edecegim?"
Yusuf hakkmda da daha once ayru ifadeyi kullanrm~, "Biz onu kesin-
likle koruruz" demi~tiniz.
~ I ~
~l>. ~ ~L; "En haytrh koruyan Allah'tir."

Dolayis1yla ben O'na tevekkiil eder, i~imi O'na havale ederim.
~lj.ll f> jl ~ j ''Ve 0, merhamet edenlerin en merhametlisidir."
Onun ic;in hifz1yla bana merhamet etmesini, bana iki musibet birden
gostermemesini iimit ederim.
65- ~ ~:'! ~~ ~ ri;:c\ 4 1__,~ j ~8 1_,;3 wj ''Yiiklerini a~ttklann

da sermayelerini kendilerine geri verilmi~ olarak buldular."
J' .... / ,,,. J ,,,.
~ L4 l.;~\ ~ l}Li "Dediler: Ey babarmz! Daha ne isteriz?"

Daha ne isteriz. Bize ikramda bulundu, giizelce misafi~ etti, bize erzak
verdi, iicretini de geri iade etti!
c::. ~
l:.;J! ~~~ ~\ 4 ~~ "i~te sermayelerimiz bize iade edilmi~."

Fl ~\ ~ j "Bununla yine ailemize zahire getiririz."
.,..,,,.,,..,,,, /
\.;\.;.:..\ ~j "Karde~imizi de koruruz."

u
~ J;5' ~b..Pj "Ustelik bir deve yiikii fazla zahire ahr1z."

" ,.. ,... ,... 1
; .. ,l J;S' ~~ "Bu ald1g1m1z zaten az bir zahiredir."
Su anda getirdigimiz az bir ~eydir, bize yetmez.

Boyle diyerek, getirdiklerini az buldular, tekrar hiikiimdara vanp daha
fazlas1ru getirmek ve ki~i ba~ma erzak verildiginden, Biinyamini de gotii-
riip onun hissesini de almak istediler.
Ayetin ifadesi, "i~te bu, topu topu bir deve yiikii bir ~ey. Hiikiimdar
bize bunda zorluk c;1karmaz, bunu vermek ona zor gelmez" manas1ru da
ifade edebilir.
Denildi ki: Bu ifade Hz. Yakub'un soziidiir. Yani, "bir deve yiikii erzak
az bir ~eydir, bunun ic;in Biinyamini tehlikeye atmak olmaz."
,... 0 ,... """"' .,,,..,,. 0 ,,,, , ~ J J , J ,,,., J ,,,. .... ,...
66- .1t>J.. 01 ':JI,, 4:J .~ .. 8 J\1 -: ~,,J-4

·,, 0,,YY
.. .... ~,, ~---- ~ t JL;
ll-.,,.J· 1 1...Y
,./ ~ -- ~ ~
c
~ "Dedi: <:aresiz kalmak hali dt~mda, onu bana mutlaka getire-
ceginize dair Allah'tan bir yemin vermedik~e, onu asla sizinle gon-
dermem."
Maglup olup giic; yetirememesi veya hepinizin olmesi gibi durumlar ha-
ric; her tiirlii durumda onu bana getireceksiniz. Ancak her taraftan ku~atllip
elinizden bir ~ey gelmezse, ona bir ~ey diyemem.
JLi 1; ~~!.J-4 ~_;;\ \ill "Onlar da yeminle soz verince, dedi ki:"
.,. J. },- l .).
~j J~ L4 ~~I "Bu soylediklerimize Allah vekildir."

Allah benim sizden aldigtm ahde vekildir, halimizi goriir, her ~eyimize
muttalidir.
J.Jo,..."' ,,.,,,,,
67- ~lj ~4 ~ l_,b:-..tJ ':J ~ ~ JL;j "Ve dedi: Yavrulanm! (Sehre)

"
hepiniz bir kap1dan girmeyin."
u
..... ..... ,,,. J J
~~ ~IY.1~1_,b:-~lj "Ayn ayn kaptlardan girin."

/ "
~iinkii
cemal ve azamet sahibi kimselerdi. Mis1rda hiikiimdara yakmhk
ve ikramma mazhariyetle me~hur olmu~lardi. Bundan dolay1 toplu halde
bir yerden girip de kendilerine nazar degmesinden korktu. Muhtemelen
Hz. Yakub bunu ilk gidi~lerinde onlara tavsiye etrnemi~ti. <;iinkii o zaman
Mts1rda heniiz bilinmiyorlardi.
Veya Hz. Yakubu boyle demeye sevkeden sebep, Biinyamine bir ~ey
olur korkusu idi.
insan ruhunun bir kis1m etkileri vardir, bunlardan biri de nazar degme-
sidir. Hz. Peygamberin Allaha s1g.trurken ~oyle demesi buna delalet eder:
" ... Allahim her bir ~eytandan ve zararli hayvandan ve her tiirlii kotii na-
zardan Senin tam olan kelimelerinle Sana s1g.trurim."
,_,.. ,,,. ~ Jo oJ
~~ ~ ~I ~ ~ Jf-1 l4j "Ger~i Allah'tan gelecek her hangi bir

§eyi sizden engelleyemem."
Arna Allah size bir ~ey takdir etrni~se, gosterdigim bu tedbirle sizden bir
belay1 da def edemem. <;iinkii tedbir takdiri onlemez .
......., i:ii 0
~ \f 1~\ ~1 "Hiikiim ancak Allah'mdir."

Allah size bir kotiiliik hiikmetmi~se, o muhakkak ba~1ruza gelecektir. 0
zaman tedbir, size bir fayda vermez.
c:. _, • '" / /
~ y ~ "Ben sadece Ona tevekkiil ettim."
~AJ ~I J5_# ~j "Oyleyse tevekkiil edenler sadece O'na te-

vekkiil etsinler."
Ayette J (fe) harfi sebebiyet bildirir. <;iinkii peygamberlerin fiili, onla-
ra uyulmasma bir sebeptir.
,, l. 0 0 ,,., .... r.f ,,,, ,,,. J J,,... ,,,.
68- ~~ ~~I ~ ~ ~ 0l5L4 ~}.I ~j-41 ~ ~ \}>-~ Wj

"Babalannm kendilerine emrettigi §ekilde girdiklerinde, bu, onlar
hakkmda Allah'tan gelecek her hangi bir §eyi onlemedi."
Gerc;ekten de Hz. Yakubun dedigi gibi, bu tedbir Allahtan gelen bir
hiikme engel olmadi. Hirs1zlikla suc;landtlar, Biinyamin ise hiikiimdarin su
kab1 kendi yiikiinde bulunmas1yla alikonuldu, Hz. Yakubun musibeti boy-
lece daha da artml~ oldu.
J' ' .... J o,... ~ ~
~ ~ ~ ~ ~ ~t;.. \f 1"Bu sadece Yakub'un i~inden ge~ir-
digi bir istegin yerine getirilmesi oldu."
Ancak boyle demekle, Hz. Yakup onlara olan ~efkatini ve nazar degme-
sine maruz kalmalarma kaq1 bir tedbiri ortaya koymu~ oldu.
;:ii 0 J..... ~
-~~ ~ ~ .JjJ ~v "~iiphesiz 0, kendisine ogrettigimiz bir ilim

sahibidir."
Allahu Tealanm Hz. Yakub'a ilim ogretmesi vahiyle ve hiiccetler orta-
ya koymak suretiyledir. Bundan dolay1 Hz. Yakub tedbir almakla beraber
buna giivenmemi~, ""Ger~i Allah'tan gelecek her hangi bir §eyi sizden
engelleyemem" demi~tir.
~ .... ,,,. Gi /0,.,. ...: \
<.)~ ~ u-'!81 _;51 ~j "Fakat insanlann ~ogu bunu bilmezler."
Lakin insanlann <_;:ogu kaderin sirnru ve sakmmarun kaderi engelleme-

digini bilmezler. 9
9 Tiirkc;emizde "tedbir bizden, takdir Allahtan" denilir. insan, kaderinin ne

oldugunu bilmediginden, hayatt boyunca gerekli tedbirleri almakla miikelleftir.
"Kaderimde ne varsa o olur" demek, kaderin sirr1!l.1 bilmemeyi ve tembelce bir
tevekkiil anlayi~1ru ifade eder.
162. DERS
Sabr-1 Cemil
/ ,,.. ,,.. l ,... l J /
69- ~l>-1 ~1 <.SJ\ ~ ~ ~ 1__,J;:-~ Wj ''Yusuf'un yanma girdikleri

vakit, karde§ini (Biinyarnin'i) yanmda ahkoydu."
Hz. Yusuf, karde~leri yaruna geldiklerinde, yemek esnasmda veya mi-
safir etmek iizere iki~er iki~er oturttu. Biinyarnin tek kaldi, agladi, "Kar-
de~im Yusuf hayatta olsaydi benimle beraber otururdu" dedi. Bunun iize-
rine Hz. Yusuf onu sofrasma aldi, yaruna oturttu. Sonra da "her bir iki-
li grup bir evde rnisafir olacak, ikincisi olmayan bu karde~inizi ise ben rni-
safir edecegim" dedi. Boylece Biinyarnin Hz. Yusufun evinde rnisafir edil-
di. Hz. Yusuf, Biinyarnine "Olen karde~in yerine benim sana karde~ olma-
rru ister rnisin?" dedi. Biinyarnin, "Senin gibi karde~ kime nasip olur? Arna
Sen Yakubun oglu degilsin ki!" deyince Hz. Yusuf agladi, kalkip karde~i
nin boynuna sartldi:
,,.,. J ,,,.. ~,,.,. ........ .... ....
~ y>-1 ljl ~1 Jl.9 "Dedi: Ben ger~ekten senin karde§inim!"
u-·::::;
,,.. J. J ,,,.. .... / ....
0M lylS ~ J\; "Dolaytstyla onlarm yaptiklanna sakm

iiziilme!"
Artik onlarm gec;rni~te bize yaptiklarmdan dolay1 iiziilme.
70- ~I c.f-5 '1 ~la :H ~ ~~~ ~~ 1ili "Derken onlann

yiiklerini haz1rlatt1, su kabtru karde§inin yiikiiniin i~ine koydu."
Bu SU kab1run altindan veya giimii~ten oldugu soylenir.
f
,.. Ill .... ~,,.. J
0~y 0~1 "Sonra bir miinadi §Oyle bagudt:"
~)-:?LJ ~1 ~I ~l "Hey kervandakiler! Siz hirs1zs1ruz!"

Bu miinadi onlara "Siz htrs1zs1ruz" ifadesini Hz. Yusufun emriyle soy-
lemi~ olabilir.
Veya su kab1run oraya yerle~tirilmesi ve bundan dolayi kendilerine boy-
le denilmesi, Biinyarninin nzas1yla olabilir.
Denildi ki: "Siz htrs1zs1ruz" ifadesi ''Yusufu babasmdan c;aldiruz" ma-
nasma gelir.
Veya "Siz htrs1zs1ruz" denilmesi soru da olabilir. Yani "Siz hlrs1z rm-
s1ruz?"
/ J 0/ J ,,,.
71- ~ l_P.lj l}l9 "(Yusufun karde~leri) Bunlara doniip dediler:"

/ J 0.... /
0.J~ l~l.4 "Ne ar1yorsunuz?"

0 J. 0..... J ....
72- ~I
,, ,, ~I " } ~ Iy· tl,; "Onlar dediler: "Hiikiimdann su kabtm
L:y-P
anyoruz."
}
~ ~ ~ ~~ ~j "Onu getirene bir yiik zahire var."

"' ,,
Onu bulup getirene bir deve yi.ikii erzak miikafatt var.
j
~j ~ ~\j "Ve hen buna kefilim."

Buna ben kefilim, getirene bu odiilii verecegim.
Ayette odiil verilmesinin caiz olduguna bir delil vardtr.
J.
f q G. J.il ~ lJ I} l9 "Dediler: Vallahi,

Jr- .... J ,,,.
/ 0 Q 0 0 ,,,...
73- ~ _) \f 1 ~ ~ ~ L4
muhakkak siz de anlam1~s1mzd1r ki, biz arzda fesat ~tkarmaya gel-
medik."
~}
~~l;i B L4 j ''Ve biz htrstz da degiliz."

Buradaki yemin, taacciip manas1 ifade eder.
Yusufun karde~leri, kendilerinin masum olduklarma, Mts1ra iki defa ge-
li~lerindeki durumlanyla delil getirdiler. Yani, hiikiimdar onlan kabul etti,
hatta iicret olarak getirdiklerini yi.iklerine geri koydurttu. Aynca kendi bin-
dikleri hayvanlar ba~kas1run tarlasmdan ve yiyeceginden bir ~ey yemesin
diye onlarm agtzlanru baglarm~lardt. Biitiin bunlar, onlann giivenilir kim-
seler oldugunu gostermeye yeterdi.
74- &;~LS'
,...
r!~5 0! tjl~ W
J 0 j / J,,,.
l_)l.9 "Eger yalanct iseniz onun cezast

nedir?" dediler."
Masum oldugunuz iddiaruzda eger yalan soyliiyorsaruz, hlrs1zhgm ce-
zas1 sizde nedir?
~j j }
75- ~jl~ ~ #-.J ~ ~j ~ ~jl~ l}Li "Dediler: Kimin yiikiinde

~tkarsa, kendisi onun kar~thgt olur."
Hz. Yakubun ~eriattnda, hlrs1zhk yapan kimse, kimden c;alrm~sa ona
kale kiliruyordu.
~l1.JI '-5.;.J ~Js "Biz zalimlere i§te boyle ceza veririz."

Biz lurs1zlikla zulmeden kimseleri i~te boyle cezalandirmz.
76- ~I ~~~ J;; r-t::ie-J~ I~ "Bunun iizerine, karde§inin e§yalarm-

dan once onlann e§yalar1m aramaya ba§ladt."
.,. /
~I ~~ ~ ~ ~~I
,. . f
"Sonra su kab1m karde§inin yiikiiniin i9in-
den 91kardt."
Kontrolii yapan, onlarla konu~an kimse olabilecegi gibi, MlSlr' a geri go-
tiiriilmeleri sebebiyle Hz. Yusuf da olabilir. Once digerlerinden ba~lamas1,
tohmeti ortadan kaldirmak iyindir.
.,.
~A ~l?' ~.15 "i§te Yusuf'a biz boyle bir 9tkt§ yolu ogrettik."
Bunu biz Yusufa ogrettik, vahiyle bildirdik.

0 ,,.. ,,.. ,.,. .J 0 ,.. ,.,.
~I q:~ ~ ~L>.I 1>-l2 0l5L4 "Hiikiimdann dininde (kanunlarma

g6re), karde§ini yamna alamazd1. ''
Hiikiimdarm kanunlanna gore lurs1zligm cezas1 dayak ve yalinan malm
iki katiyla bedel odetmek idi.
VJ, -... o ,,...~
:Jl I i- ~ 01 ':11 "Ancak Allah dilerse o ba§ka."

Hiiki.imdann kanununa gore alamazdi, ama Allalun dilemesiyle ve iz-
niyle karde~ini yanma aldi.
~8 0-0 s-'~j~ ~ j "Biz diledigimizi derecelerle yiikseltiriz."
JS' J_J.;j "Ve her ilim sahibinin iistiinde bir bilen var-
0 r.>' J ,... ,,..
~ ~ '-5~
dtr."
Mu'tezile, bu ayetle Allalun ilim s1fati olmadigma, zatiyla alim oldugu-
na delil getirdi. Onlara gore Allah da ilim s1fatl sahibi olsa, O'nun fevkinde
daha fazla bilen biri olmas1 gerekirdi.
Elcevap: Ayetten murat, mahlukattan ilim sahibi olanlardir, c;iinkii
kelam onlarla ilgilidir. Aynca ayetteki Alim, Allahu Tealadir.
t.J / / \I,.,. /
C J ~ J.A.9 J .?- 01 l}l.9 "Dediler: Eger o 9almt§sa,

0 ,,.,,... 0 0 ........ ,,..
77- ~ ~ ~
daha once karde§i de 9almt§t1.,,
Bununla ilgili farkli rivayetler vardir:
Hz. Yusuf'un halas1, babasmdan Hz. ibrahim'in ku~ag1ru miras olarak

almI~tl.
Yusuf'un halas1, Yusuf'a oglu gibi baktyor ve O'nu c;ok seviyordu.
Yusuf delikanh hale gelince, babas1 Ya'kub O'nu halasmdan almak istedi.
0 da, Hz. ibrahim'den gelen ku~agi Yusuf'un ic; elbisesine koydu, ardmdan
da kaybettigini soyledi. Ku~ak ara~tinlip Yusuf'ta bulununca, onlarm kanu-
nuna gore Yusuf'u yarunda tutmu~ oldu.
-Hz. Yusuf'un dedesinin bir putu vardt. Onu c;aldt ve parc;aladt, c;oplii-
ge attl.
-Evde bir oglak veya bir tavuk vardt, Hz. Yusuf dilenciye vermi~ti.
-Mii~riklerin mabedine girdi, oradan altindan bir heykeli aldt.
~ ~~
,,..
rJ j
,,.. 0.... J
~ ~ ~ ~ ~ y.;i l.9 "0 vakit Yusuf bunu i~ine attt,

.... ,..,
onlara hi~ belli etmedi."

Sonra ic;inden ~oyle dedi:
~ ,. ,. o" ,. ,.
Ljl5:4 _µ ~I J\.9 "Dedi: Siz daha kotii bir durumdasm1z."
Yani, sizin durumunuz daha kotii, c;iinkii karde~inizi c;aldtruz.
~µ ~ r-1'-I ~lj "Ve neyi anlatt1gtmz1 en iyi bilendir."

0, durumun sizin anlattlgtruz gibi olmadtgiru biliyor.
,... ~ / .... ,,.,, ~ 0 ,,,.. J,,,.
78- \~ ~ ~I tl 0! ,1.;JI ~I 'q-1}\.9 "Dediler: "Ey aziz! Emin ol

l l
ki, bunun ~ok ya§h bir babas1 var."

Bunu soylemeleri, Hz. Yusufun ac1mas1ru saglamak ic;indi.
C::iinkii Onun babas1, helak olan karde~ine bedel onunla iinsiyet etmek-
te, teselli bulmaktadtr.
;:
~LS::..o \.3J.;...\ lli "Dolayis1yla onun yerine bizden birini al."

~I ~ ~j d! "Ger~ekten de biz seni muhsinlerden goriiyo-
ruz."
Seni, bize ikramda bulunan biri olarak goriiyoruz. · Onun yerine bizden
birini alarak bize ihsaruru tamamla.
Veya ~oyle de denilebilir: Biz Seni ihsaru adet edinen kimselerden gorii-
yoruz, adetlerini degi~tirme!
~ / ~ / J o,... 0.... ~ / ,,.. ,,..
79- t~ ~8 Lj~ j ~ 'l! l>-Lj 01 ~I ~l;..4 J\.9 "0 dedi: "E§yam1z1

yamnda buldugumuzdan ba§kas1m almaktan Allaha s1g1mnz."
~ ........ ~ ~
0Al12.l I~! l,j! "Oyle yaparsak zalimler oluruz."
c;unkii ondan ba~kas1ru almak sizin fetvaruza gore bir zuliimdiir. Sayet
onun yerine sizden birini ahrsak sizin bu gorii~iiniize gore zulmeden kim-
seler oluruz.
Hz. Yusufun boyle demekten muradi ~udur: Allah, maslahat ve nzas1y-
la, su kab1ru kimde bulursak onu almarmza izin verdi. Bu durumda ben tu-
tup da ba§kas1ru ahrsam, zalim biri olurum.
_,.
80- ~ · .d ~
.. ;. I~ I ;.~ I \ ill
G/~ J • "Ondan iimit kesince, ftstlda§arak
oradan uzakla§ttlar."
,J ,,,.. li ~ ,J ,,,. ,,.. ,... ,,.. / ,J .... G:i,,, ,,.. .... ,.,.,,.. .... ,,.. ,,,..
l4 I •; ~ / ~I -; ~ • / ~ <~ 1c. .1>-1 l; !..5'\,; I 01 I .~I ! ~ ~ H • < J IJ
U7 ~.J / ~ /y r~ ~ I ~ .r.::-
J J
i:
I · l
~_A ~ I~ ~k j "Biiyiikleri dedi: Babantzm sizden Allah adma soz

ald1gm1 ve daha once Yusuf konusunda ettiginiz kusuru bilmediniz
-~,,
mt.
"Biiyiikleri" ifadesi ya§c;a biiyiikliigu ifade edebilecegi gibi, gorii§ itiba-

riyle daha isabetli olaru da gosterebilir.
[. ~ J .... ,,.. - ,,,. ,,,. " 1 .... ,,,. " / ,,..,,...
J l.\ll ~ jl ~ J 0~4 c}> d'j':ll tJ.I VJ "Baham bana izin

verinceye veya Allah hakktmda bir hiikmedinceye kadar hen arttk
bu yerden ayrtlmam."
Baham donmeme izin verinceye veya Allah,
-Oradan c;1kmarm takdir ederek,
-Veya karde§imi onlardan kurtarmak suretiyle,
-Veya karde§imi kurtarmak ic;in onlarla dovii§memize hiikmederek bir
c;1ki§ yolu gosterinceye kadar ben Mlstr diyar1ru terk etmeyecegim.
Rivayete gore onlar Biinyamini serbest birakmas1 ic;in Hz. Yusufla ko-
nu§urlarken ic;lerinden biri dedi: "Ey Melik! Ya onu serbest birakirsm, ya
da oyle bir nara atanm ki, hamile kadinlar bu sesten dolay1 c;ocuklanru dii-
~iiriirler!" Bunu soylediginde, viicudunun killan dikilmi~, elbisesinden c;1k-
rm~ idi. Bunun iizerine Hz. Yusuf, ogluna dedi: "Onun yaruna var ve ona
dokun!"
Hz. Yakubun ogullarmdan biri ofkelendiginde, bir digeri ona dokunun-
ca ofkesi gec;erdi.
434 @ BeydM Tefsiri
Bu durumu goren Hz. Yusufun o ofkeli karde~i sakinlqti, "bu diyarda

Yakubun tohumundan bir tohum var" dedi.
~WI ~ j.kj "0, hiikiim verenlerin en haytrhstdtr."

<;iinkii O'nun hiikmii ancak hak iledir.
J. ;.... J. ,. .......
81- 1)_,A.9 ~I Jl I.A".Jl "Babaruza doniin de deyin ki:"

~.... ,.. "' ........
01 \..;~I
/
J~ ~I lq' "Ey babam1z! inan ki, oglun htrs1zhk yaptt."

Zahir duruma gore, oglun lurs1zlik yaptt.
:;;
~ ~,. ~1 IT"~
,.
Llj "Biz ancak bildigimize §ahitlik ediyoruz."
Gordiigumiiz o ki, ~iikiimdarm su kab1 onun yiikiinden c;1kartldt.
0-.. H\>. ~
,.. 0 ~.J
l:-5' Llj "Yoksa gaybm bek~ileri degiliz."

Arna o mu c;aldt, yoksa onun yiikiine mi biraktldt bilemiyoruz.
Veya, biz i~in sonunu bilen kimseler degiliz. Sana soz verdigimizde
onun s:alacagtru bilemedik.
Veya, Yusufla bir musibete maruz kaldtgm gibi, Biinyamin ile de ba~1na
boyle s1kmtt gelecegini bilemedik.
u ~ ~
82- 1-: ;. 1-:j . .j\ ~I ,. -'1 a t-: ;. l!.$' ..II ~..r ~ti '-1-'
0
l; ~.a "Hem orada bulun-
~ . ~ ~-' ~ ~
dugumuz §ehir halkma, hem i~inde bulundugumuz kervana sor."

..... J .... ~
0_,;~W:J \..;lj "Ve biz ger~ekten dogru soyliiyoruz."

Yani, bize inanrmyorsan, olaym oldugu yere kimseler gander, onlara an-
latttklanrmz1 sor.
Ve kendileriyle beraber oldugumuz kervandakilere sor.
u
,.. J J 0.... J ,.. 0 .... 0 .... /
83- l_).41 p 1 p0 ~~ J. J~ "Babalan dedi: Dogrusu nefisleri-

niz sizi aldattp bir i§e siiriiklemi§."
Babalarma doniip de, karde~lerinin verdigi talimat c;erc;evesinde duru-
mu anlatttklarmda, babalan Hz. Yakub ~oyle dedi: Sizin nefisleriniz, murat
edip takdir ettiginizi size kolayla~tlrmt~. Yoksa hiikiimdar htrs1zm boyle ce-
zalandtrtlacagtru nerden bilirdi?
u
" ,.
~ ~ "Arttk bana dii§en sabr-1 cemildir."
Artik bana dii~en, giizel bir ~ekilde sabretmektir.

..,..
~ ~ ~~ ~\ ~\ ~ "Umanm ki Allah hepsini bana geri ge-

tirir."
Umanm ki Allah, hem Yusufu, hem Biinyamini, hem de Misirda kalan
karde~inizi getirir.
!
G~- .<.~.J\ J1 _r
! .\
~ J~\ "r··
, . J 4.J,,. yunk"u 0 , Alim 'd'tr- H akim 'd'tr. "
Siiphesiz 0, Alim'dir, benim ve onlarm halini bilir. Hakim'dir, onlar-
la ilgili ~eylerde hikmetle muamele eder.
84- ~ J:;j ''Ve onlardan yiiz ~evirdi."

Onlardan rastladigt bu halden ho~lanmayarak kendilerinden yiiz c;evir-
di.
~ ~ ~ ~\iq-Jl.ij ''Ve dedi: Vah Yusufun ba§tna gelenlere."

Hz. Yakub, ii<; evladi kendinden uzakta iken sadece Yusufu soyleme-
si, digerlerinin ba~ma gelenlerin de Hz. Yusuf sebebi ile olmasmdandir.
Onun o biiyiik musibeti kendisine s:ok agtr gelmi~ti.
Ote yandan diger ikisinin hayatta olduklanru biliyordu, ama Hz. Yusuf
hakkmda kesin bir bilgiye sahip degildi.
Hz. Peygamber (asm) bir hadislerinde ~oyle buyurur: "Hic;bir iimme-
te, musibet zamaru iimmet-i Muhammed'e verilen "inna lillahi ve inna
ileyhi raciun" (Biz Allah'a aidiz ve O'na donecegiz)." (Bakara, 156) deme
nimeti verilmedi." i~te, Hz. Yakub kendisine boyle bir musibet geldigin-
de "inna lillahi ve inna ileyhi raciun" demedi de ''Vah Yusufun ba§t-
na gelenlere" dedi.
~ _w ~;;Ji ~ ~~ , ! ~!lj ''Ve iiziintiiden gozlerine ak dii§tii,

arttk derdini i~ine attyordu."
c;oks:a iiziilmesinden, gozii zay1fladi veya ama oldu.
Ayette, bir musibetle kar~tla~tldigmda teessiif ve aglamarun cevazma bir
delil vardir. Belki de boyle haller, miikellefiyet altma da girmez. C::iinkii zor
ve s:etin hallerde kendine hakim olabilenler c;ok s:ok azdir. Hz. Peygamber
de (asm) oglu ibrahim'in vefatmda aglarm~ ve ~oyle demi~ti: "Kalp iirperir,
goz ya~anr. Biz, Rabbimizi kizdiracak bir ~ey demeyiz. Ey ibrahim! Dog-
rusu biz senin oliimiinden dolayi hiiziinliiyiiz."
j , J
85-:r_.r.:r·-:~ : 0-<'~
<"tl-:t1 ~ ~ 3
·10----
? 0-<'~
~
:--
~
~Y..J J<J.;
..r 1~;;~;;
~
Ji\J,
_ y_ttj
"Dediler: "Hala. Yusuf'u saytldaytp duruyorsun·. Vallahi, sonunda ya
hastalanacakstn veya helak olacakstn!"
J. / - "" J
J! ~_,;;- j lA:j! J\.9

Q.... ;:;; ..... /
86- '111 ~ l~I "Dedi: Ben kederimi ve hiiznii-

mii ancak Allah'a §ikayet ediyorum."
Ben keder ve hiizniimii, ne size ne de ba~kasma degil, Allaha ~ikayet
ediyorum. Oyleyse beni ~ikayetimle ba~ ba~a b1rakiruz.
0_,.<l;J \IL4 ~I~ ~\j "Ve Allah taraftndan sizin bilmediginiz §ey-
leri biliyorum."
Allahm sanatt ve rahmeti hakkmda sizin bilmediklerinizi biliyorum.
Biliyorum ki, O'na dua edeni eli bo~ c;evirmez, kendisine s1gmaru kendi
ha.line b1rakmaz.
Ayetten murat, Hz. Yakubun bir nevi ilhamla Hz. Yusufun hayatta ol-
dugunu bilmesi de olabilir.
Denildi ki: Hz. Yakub riiyasmda oliim melegini gordii, Hz. Yusufun
durumunu sordu. Oliim melegi, O'nun hayatta oldugunu soyledi.
Denildi ki: Hz. Yakub, Onun riiyasmdan hareketle Hz. Yusufun hayat-
ta oldugunu biliyordu. Riiyaya gore, karde~leri oniinde secdeye varmadan
Yusufun olmeyecegi anla~tlmaktadtr.
163. DERS
Ger~ekle§en Riiya
87- ~lj ~ ~ ~ I~ lfa.11 ~ ~ "Ey ogullanm! Gitlin,

Yusuf'u ve karde§ini ara§tlnn."
·..!'\
~I cJ.J ~ I_,. .,;1t,; ';;j "Ve Allah'm rahmetinden iimit kesmeyin."
,..o ~ ~ , ., . ,,.. i:;,
f_µJI ':11 ""I ~jj ~ ~~ ':1 4.;1 "<;iinkii Allah'm rahmetin-

,.. ,,,.. ,,. 0
0J1~1
den kafirlerden ba§kas1 iimit kesmez."
Allahm rahmetinden ancak O'nu ve s1fatlanru inkar edenler iimidini ke-
serler. <;iinkii O'nu taruyan bir mii'min, hic;bir durumda O'nun rahmetin-
den iimitsizlige dii~mez.
~
t -:.. q ffil,,
88- ~
,,,.,.
~ • : . t\ I~
J 1: (;i;; .f....r-'
,,,.,.
-:~1
0 ,,..
rr,. Iy-tt,;
.J. /
~
,,,.
/
-I~-~
I_y--
J,... ,..,...
Lill "Sonra fi\lf 1
\;LY.LL
s1r'a
l
gidip) onun huzuruna girince, dediler ki: "Ey Aziz! Bize ve ~oluk
~ocugumuza stkmtl dokundu."
~ __µ ~\ ~;,l ~ j ''Ve pek az bir sermaye ile geldik."

Ayette nazara verilen "pek az bir sermaye" hakkmda "degersiz para,
yiin ve yag, c;am kozalagt ve c;itlembik ... " gibi farkh gorii~ler ifade edilmi~
tir.
.,.
1::\c. JL;j j:5j1
d ~_;\,; "Sen bize yine tam zahire verve tasad-
dukta bulun."
''Ve tasaddukta bulun" ifadesi
-"Karde~imizi bize vererek,
-Ho~goriiyle ve klymetsiz malirmz1 kabul ederek,
-Verdigimiz malin degerinden fazlasllli bize vererek ikramda bulun"
gibi manalara i~aret eder.
Sadaka almarun haramligi biitiin peygamberlere mi veya Peygamberimi-
ze has ml oldugu hususunda ihtilaf edilmi~tir.
<.S.r- ;&1 01 "<;iinkii Allah tasadduk edenleri miikafatlan-

0 \ ~
~-},a.::~ H
dtrtr."
~iiphesiz Allah, tasaddukta bulunanlan en giizel bir ~ekilde

miikafatlandmr.
Tasadduk, mutlak anlamda liitfu ifade eder. Hz. Peygamberin seferde
namazm kisalttlmas1yla ilgili hadisinde bunu gorebiliriz:
"Bu Allahtan size bir sadakadtr, O'nun verdigi bu sadakayi kabul edi-
niz."
Ancak orfte "sadaka" denildiginde "kendisiyle Allahtan sevap beklenen
belli amel" anla~ilir.
..... .J. 0..... 0 ,... ,,., 0 ..... Q ..... ,,,.
89- 0~ _l ... t;.. .!·1 ~I ~la~ J pl;J Lo !~~le. l;. JL; "(Yusuf) dedi
• r-' ",, .. ..I ~ ~ U I
ki: Siz cahil iken, Yusuf'a ve karde~ine ne yapttgm1z1 biliyor musu-

nuz?"
Karde~leri, Biinyamini Yusuftan ay1rmi~, zillete diic;ar etmi~lerdi. Oyle
ki onlarla c;ekine c;ekine konu~uyordu.
"Siz cahil iken"
0 zaman bu yapttgtruzm c;irkinligini veya sonucunu bilmediginizden bu
hatayi i~lemi~tiniz.
Hz. Yusufun onlara boyle demesi, hem onlara bir nasihat, hem tevbe-
ye te~vik, hem de onlarda gordiigu acizlik ve meskenet kar~1smda ~efkat
duymasmdandtr. Yoksa onlan ayiplamak ve yapttklanru yiizlerine vurmak
ic;in degildir.
Denildi ki: Karde~leri Hz. Yusufa Biinyaminin kurtanlmas1 ic;in babala-
nrun mektubunu verdi. Yusufu ve karde~ini kaybetmesinden dolayi, ic;inde
bulundugu mahzun hali soylediler. 0 Zaman Hz. Yusufun onlar hakkinda
"siz cahil iken" demesi, onlann yaptigt fiilin cahillerin fiili olmasmdandtr.
Veya o vakit onlarm delikanlilik donemlerindeki aktldan uzak hareket-
leri sebebiyledir.
,. 0..... ,.. ,.. "' ............
90- ~ ~ ~~ dF l_,JL; "Onlar ''Yoksa sen Yusuf musun?" dediler."

Hz. Yusufu nastl tarudtklan hakkinda c;e~itli ac;1klamalar yaptlmi~tir.
-Hz. Yusuf, beraber olduklan donemdeki durumlan anlattl, boylece
tam kanaatleri geldi.
-Onlara tebessiim edince giilii~iinden tarudtlar.
-Ba~mdan tact c;1kardt, sac;mda aynen babas1 Yakub'a benzer beyaz bir
alamet vardt.
;, ,, - J ~,, ,, ,,
~I U..~j ~ ~ l.;\ JL; "0 da "Ben Yusuf'um ve bu da karde§im"

dedi."
Biinyamin, Hz. Yusufun ana-baba bir karde~i idi. Hz. Yusufun boyle
demesi, kendini onunla tarutmak ic;indi .
..,.
\~ :1 c ~I &4 .ii "Dogrusu Allah, bizi lutfuyla nimetlendirdi."
Allah bizi selamete c;1karmakla ve ikramda bulunmakla bize liitufta bu-
lundu.
~
~r.-~
• ~ ! \1 , 0
\ J • J ~ ;&1 ~L1 ° e,, ~ " ~\ "Ger ekten de kim
,,~J~0*4,, ~
0
"" ..
Allah'dan korkar ve sabrederse, §iiphesiz Allah muhsin olanlann ec-

rini zayi etmez."
Sabtrdan murat,
-Belalara sabretmek,
-itaat hususunda sab1r gostermek
-Veya giinahlardan kac;mmak olabilir.
"Allah onlann ecrini zayi etmez" denilebilecegi halde "Allah muhsin
olanlarm ecrini zayi etmez" denilmesi, muhsin olanlarm takva ve sabn
cem eden kimseler olduguna tenbihte bulunmak ic;indir.
91- 4}c ~I !J)\ nJ ~~ 1)Li "Dediler ki: Vallahi, Allah seni bize
iistiin ktld1."
Allah seni bize hiisn-ii suret ve kemal-i siretle (suret giizelligi ve giizel
ahlakla) iistiin ktldi .
.... ,,.. ~J 0
~W ES 01.J "Biz ger~ekten biiyiik hata i§lemi§tik."

Biz ise, sana yaptiklanrmzla gerc;ekten giinahkar kimseleriz .
..,.
J .... o ..... / .... ,,,,
f_;:JI ~ ~? ':1 JL; "Dedi: Bugiin size bir kmama yoktur."

0
92-
;, \
J / li 0
~ ~I ~ "Allah sizi bagt§lasm."
~ljl ~jl ~j "O, merhamet edenlerin en merhametlisidir."

c;unkii 0, hem kiic;iik giinahlar1 hem de biiyiik giinahlan bag1~lar, tev-
be edene liitufta bulunur.
Hz. Yusufun keremini gosteren bir durum da ~udur. Karde~leri kendi-
sine "Sen sabah ak~am bizi yemege davet ediyorsun, biz ise Sana yaptikla-
nrruzdan dolay1 gerc;ekten c;ok utaruyoruz" demi~lerdi. Hz. Yusuf onlara

~oyle dedi: "Mis1r ahalisi bana ilk gordiikleri nazarla bakiyor ve ''Yirmi
dirheme satllan bir kale, ta nerelere kadar c;1kti, hayret!" diyorlardi. Ben
ise sizlerin gelmesiyle ~eref buldum, sizin benim karde~lerim ve benim
Hz. ibrahimin torunlanndan oldugumu bilmeleriyle onlarm goziinde bii-
yiidiim."
93- llb ~ lfa.11 "Ahn §U gomlegimi gotiiriin."

[.. 0 ,,,. l Jo ........
lj" ~ s-i4 c.f-1 ~ j ~ ~ ~l.9 "Babamtn yiiziine siiriin, gozii a~tlsm."

I
t.. ,. J ,. ;•
~I ~~ ~.flj ''Ve biitiin ailenizle bana gelin."
Kadinlanruzla, c;ocuklanruzla, kolelerinizle hepiniz buraya gelin.
94- 0,. .J ~
,. 01 '1 y·t ~Y..' \,,_.""I
,. ~.,. '/ ~,.~I ~,Y.'l
~.) Jli ' J1
~ ~
,. W,..J
"Kaftle (Mis1r'dan) ayrtld1gmda, babalar1 dedi ki: Eger bana bunak
demezseniz, dogrusu ben Yusuf'un kokusunu ahyorum."
Babalan, yarunda olanlara dedi: Sayet bana "bunak" demezseniz, diye-
cegim o ki Yusuf yakinlarda.
95- ~~\ ~~ ~ ~1 ~~ l)Li "Dediler: Vallahi sen hala o eski

§a§ktnhgtndastn."
Yusufa olan a~m sevgin Sana boyle soyletiyor. Eskiden beri O'na kavu~
mak iimidiyle hep boyle ~eyler soyliiyorsun.
c i:;,:i ,,,,. ,,.. , l o...- 0 0 ,,,. ,,,. ,,..
96- \j"~ J.j_)l,9 ~j ~~I;." ~:H ;~ 01 l!J.; "Miijdecigeldiginde

gomlegi Yakub'un yiiziine koydu, hemen gozii a~tld1."
Rivayete gore, gomlegi getiren Yehuza idi. ''Yusufun kana bulanrru~

gomlegini babama ben gotiirmii~, O'nu iizmii~tiim. Simdi de bunu ben ve-
reyim de O'nu sevindireyim" demi~ti.
~ ~
Ji\ rJ\ J \,; "Dedi: Ben size, 'Allah'dan

,... .... ,,.. ,,,. ,,.,. ,,.,. ,J.,... o,J.,,.. ,...,,.. ,,.. ,,,.
0 ~ 'l L4 ~\ ~ ~\ ~1 ~
sizin bilmediklerinizi bilirim' demedim mi?"
"Ben Yusuf'un hayati ve ferahlayacaguuz hususunda, sizin bilmedikleri-
nizi Allah tarafmdan bilirim demedim mi?"
Denildi ki: "Ben size demedim mi?" miistakil bir kelamdir veya "ben
Yusuf'un kokusunu ahyorum" ifadelerine i~aret edilmi~ olabilir. Bu du-
rumda devarru da, 'Allah'dan sizin bilmediklerinizi bilirim' ~eklinde

ba~ka bir ciimle olur.
JJ ,,.. 0 / / J ,,,.
97- q_,_;~ 8 W::.....:i\ 'U~\ ~ l}li "Dediler: Ey babarmz, giinahlar1m1z

i~in Allah'a istigfar eyle."
. . "J "
~\.>. B' 'U! "Biz ger~ekten biiyiik giinah i~lemi~tik."
Giinaluru itiraf edenin hakki ise, bagi~lanmas1 ve kendisi ic;in magfiret
istenmesidir.
..,.
J .... 0 ,... / ,.. /
98- ~J ~ ~;: ~.\ J ~ JL; ".Dedi: "Sizin i~in daha sonra Rabbim-
den magfiret dileyecegim."
~;JI ~);jl _; ~! "~iiphesiz 0, Gafur'dur - Rahim'dir."

Hz. Yakubun hemen onlar ic;in istigfar etmemesi, seher vakti, gece na-
maz1 veya Cum'a gecesi gibi uygun bir icabet vakti aramak ic;in olabilir.
Veya Yusufun onlara hakkiru helal etmesini isteyip ardmdan magfiret
talebinde bulunmak olabilir. Veya O'nun karde~lerini bagi~ladigiru bilme
gayesiyle olabilir. c;unkii mazlumun affi, magfiretin bir ~artidir. Bu konuda
gelen bir rivayet de bunu teyid eder: Hz. Yakub ayakta kibleye yoneldi, dua
ediyordu. Yusuf da arkasmda O'nun duasma "Amin" diyordu. Karde~leri
de onlann arkasmda hu~u ic;erisinde boyun biikmii~ vaziyette ayakta dur-
mu~lardi. Sonra Hz. Cebrail nazil oldu, "Allah duana icabet etti, onlara da
Senden sonra niibiivvet gorevi verdi" dedi.
Bu rivayet ~ayet sahihse, Hz. Yakub'un ogullanrun Peygamberligine bir
delildir. Bu durumda onlardan sadir olan hatalar1, niibiivvet oncesine ait
durumlar olur.
,... / l ,,.. l .J..... ,.,.,,..
99- ~Y.I ~! c.>.JI ~_A ~ l_,b;-~ L!JJ "Yusuf'un yamna vardtklann-

da, annesini ve babasmt kucakladt, yamna aldt."
Rivayete gore, Hz. Yakub ve yarundakiler Mis1ra geldiklerinde Onlan
Hz. Yusuf ve hiikiimdar Mis1r halkiyla beraber kaqtladtlar. Erkek- kadin
toplam yetmi~ iki ki~i idiler. Hz. Musa zamarunda Mis1rdan c;1ktiklarmda ise
saytlan, c;ocuk ve ya~ltlar haricinde altiyiizbin be~yiiz yetmi~ kiisura ula~tl.
Ayette Hz. Yusufun ebeveyninden maksat, babas1 ve teyzesidir. Amca,
baba yerine saytldig1 gibi teyze de anne yerine gec;er. Bunun bir misalini
Hz. Yakubun evlatlanrun "Senin ilahma ve atalarm ibrahim, ismail ve
ishak'm ilaht olan bir tek ilaha ibadet edecegiz." (Bakara, 133) demele-
44 2 ® Beydavi Tefsiri
rinde goriiriiz. Hz. Yakubun ogullan "senin atalarm" diye sayarken Hz. is-
maili, dedeleri Hz. ishakla beraber sayrm~lardir.
Veya Hz. Yakub, Yusufun annesinin oliimiinden sonra Yusufun teyze-
siyle evlenmesinden dolayi boyle denilmi~ olabilir. <:;iinkii iivey anneye de
anne denilir.
U' l ~ ......... 0 J J ,,,. ,,,.
~
~ · I :Jll ;W, 01"~ -1.:_._ ~I Jli".J ''Ve "Allah'tn dilemesiyle giiven
" • I..r---
i~inde Mtsir'a girin" dedi."
Mis1ra, kurakhk ve her tiirlii naho~ ~eylerden emin olarak girin.
100-
<:
~;;JI J.s- ~_;.\ ~ jj "Anne babas1m taht iizerine oturttu."
I~ 4J IJ~ j ''Ve hepsi Onun i~in secdeye kapandtlar."
Ayette secdeden murat, onlarm selam ve hiirmetlerini sunmalandir.

<:;iinkii secde onlarda, bu manay1 ifade i<;in yaptlmaktaydi.
Soyle de denildi: Hz. Yusuf i<;in Allaha ~iikiir secdesi yapclar.
Denildi ki: Zamir Allaha racidir. Bu secdeye Hz. Yusufun anne - ba-
bas1 ve karde~leri dahildir. Secde sonras1 Hz. Yusuf anne-babas1ru tahta
oturtmu~tur. Ayette tahta oturtmarun once nazara verilmesi, Hz. Yusufun
onlan tazime verdigi onemi gostermek i<;indir.
.kJ / J 0 .... ,,,. / ,,,.
J.;.9 ~ '54~~ ~.Jt,; Iii ~I ~ Jlij "Yusuf dedi: Babac1g11n, i§te bu

I
onceki riiyamtn te'vilidir."

U' ~ ,... 0,...
\..Q;.. ~j ~ .ii "Ger~ekten Rabbim onu hak ktldt."

I
J. ~\ .iij "Ve bana hakikaten ihsanda bulundu."

I
~I [.r ~ ~\ 11 "(_;iinkii beni zindandan ~tkarttt."

,f
0 J / .-;; ,... ,,,., Q/ 0" J
JiJ.>1 ~j ~- 0Lk~!..H t) 01 ~ ~ ~l?I [.r ~ ;~ j "~eytan be-

nimle karde§lerimin aras1m bozduktan sonra, sizi ~olden getirtti."
Hz. Yusufun, Cenab-1 Hakkm kendisine olan nimetlerini sayarken ku-
yudan <;1kanlmas1ru burada zikretmeyi~i, karde~lerini mahcup etmemek ve
iizmemek i<;indir.
......... ,,A / i:li
~~ ~ ~ ~j
I
01 "~iiphesiz Rabbim diledigi §eyi liitfedendir."
Rabbimin tedbiri <;ok latiftir. <:;iinkii her tiirlii zorluga O'nun me~ieti
niifuz eder ve zorluklan kolayla~tmr.
! .<~ t\ ! \:. t\ J~ ~I. . . "~iiphesiz 0 , Alim'dir - Hakim'dir."

G--- ~ '='
0, gers:ekten Alim'dir, her tiirlii maslahat ve tedbiri bilir. Hakim'dir,
her ~eyi vaktinde ve hikmetin gerektirdigi ~ekilde yapar.
Rivayete gore Hz. Yusuf babasma depolariru birer biter gezdirip gos-
terdi. Kagtt - kalem kismma gelince, babas1 ~oyle dedi: "Yavrum, bu ka-
dar kagtt - kalem varken sekiz konak ilerde olan babana mektup yazma-
na engel ne idi?"
Hz. Yusuf ~oyle cevap verdi: "Cebrail boyle emretti."
-Peki, sebebini sordun mu?
-Babac1g1m, sebebini Sen daha iyi sorarsm.
Bunun iizerine Hz. Yakub Cebraile bu yasagm sebebini sordu, Hz. Ceb-
rail ~oyle cevap verdi:
Sen, "Siz habersizken Onu kurt yemesinden kor~anm" (Yusuf, 13)
demi~tin ya, Allahu Teala "benden korkmas1 gerekirdi" buyurdu ve Yusu-
fun mektup yazmas1ru yasaklamamt bana emretti.
101- ~I~ ~I JJ
0 0 ..... ' 0,..
y.J "Ey Rabbim! Bana miilkten verdin."

~ ..... 0 0 ~
~~t;... ':11 JJIJ ~.~ j "Ve bana ehadisin te'vilinden ogrettin."

,, l
~ j\i\j s-'l~I ~~ "Ey gokleri ve yeri yoktan var eden!"

~ \ 0 0 ) 0 .......
§~ ':llj s;lJI ~ ~j ~I "Sen diinya ve ahirette benim velimsin."

i
Sen benim velimsin, yardtmc1msm, i~imi deruhte edensin.
~ ~Ji "Beni bir miislim olarak vefat ettir."

~~~ ~\j ''Ve beni salih kullannm arasma kat!"
Salihlerden murat, kendi ecdadtndan salihler olabildigi gibi, genel an-
lamda mertebe ve ~ereflilikte salih olanlar ziimresi de olabilir.
Rivayete g6re Hz. Yakub, Hz. Yusufun yarunda yirmid6rt ytl kaldt, son-
ra vefat etti. Sam'da babas1 Hz. Ishakm yaruna gomiilmeyi vasiyet etmi~ti.
Hz. Yusuf, vasiyeti yerine getirdi. Sam'dan dondiikten sonra yirmiii~ sene
daha ya~adt. Sonra nefsi daimi saltanata i~tiyak duydu ve oliimii arzuladt.
Allahu Teala da O'nu tertemiz bir ~ekilde vefat ettirdi. Mts1r halki defnedi-
lecegi yer hususunda tartt~ttlar, neredeyse birbirleriyle sava~ma durumuna
geldiler. Sonunda mermerden bir tabuta yerle~tirip Nil nehrine yerle~tir-
meye karar verdiler. Taki sular O'nun kabrine ugrayip oradan Mts1ra yaytl-
sm, onlar da bununla bereket bulsunlar.
Sonra Hz. Musa Hz. Yusufun kabrini, ecdadirun kabirlerinin oldugu
yere nakletti.
Hz. Yusuf, ylizyirmi ytl ya~arm~tl. Ziileyhadan iki oglu oldu, bunlardan
biri Hz. Yu~a'run ceddidir, bir de kiz1 oldu, o da Hz. Eyylib'un harurmdir.
~.... ,,,,. .J 0 0.... ,.. l
102- ~1 ~ y 4:. :;JI ~~\ ~ ~~ "i§te bu, sana vahiyle bildirdigi-

miz gayb haberlerindendir."
"i§te bu" ifadesi Hz. Yusuf hakkinda anlattlanlara bakar.
0_,~ ~j ~_;\ l~l 11 r-¥.:J t::.~5 Llj ''Yoksa onlaryapacakla-

rma karar verip tuzak kurarlarken sen yanlannda degildin."
Ayetteki hitab, Hz. Peygamberedir.
Yani, bu anlattlanlar gaybi ~eylerdir, Sen bunlan vahiy yoluyla ogrendin.
Yoksa Sen, Yusufun karde~leri O'nu kuyuya birakmaya kesin karar verdik-
lerinde ve babalanrun O'nu kendileriyle gondermesi ic;in tuzak kurdukla-
rmda onlarm yanmda degildin. Seni yalanlayanlara da gizli olmadigt iizere,
Sen bunlan i~iten biriyle kaqtla~1p da, bunlan ondan ogrenmi~ degilsin.
Gerc;i bu cihet ayette nazara verilmemi~tir. Bu kissa di~mda ba~ka yer-
de, "i§te bunlar gayb haberlerindendir, bunlart sana vahyediyoruz.
Bundan once bun1an ne sen bilirdin, ne de kavmin" (Hild, 49) ayetinde
buna dikkat c;ekildiginden, burada aynca belirtilmemi~tir.
103- ~~ ~:? jlj ~t!JljS'l l.4j "Senne kadar htrs da goster-

sen, insanlarm ~ogu mii'min olacak degillerdir."
Arna insanlann c;ogu inatlan ve kiifiir iizere kalmakta 1srarlan sebebiyle,
sen ne kadar iman etmelerini arzulasan ve kendilerine ayetler gostersen de,
yine de iman etmezler.
..,.
104- -f I ~ ~ ~ LA j
/ .... .J,,,.. ,,,
"Halbuki Sen onlardan herhangi bir iic-

ret de istemiyorsun."
Halbuki Sen, bunlan haber vermek, Kur'aru anlatmak hususunda onlar-
dan herhangi bir iicret istemiyorsun.
t .. 0 0 ~ 0
~~ jS~ ':J1 ~ 01 "0 (Kur'an), ancak alemlere bir ogiittiir."

,.,. J ,,,.. ,,,.. ,... 0 , ,,,.. ,,,..
105- 0 . 0 J I :; ~;:.. 0 J / I -:; 0 I ;:.. 0 !, J / • 0 ':JI / u I / l :;; 'I . 4.:; I ~ ~ "'l5 /

._r.t'..,r4 ~ ~-' ~ -'fi ~.) -' / ~ '5 ,,~ ~ ~ -'
"Bununla beraber goklerde ve yerde nice ayetler var ki, insanlar on-
lara ugrarlar, ama yiiz ~evirip ge~erler."
Goklerde ve yerde Allalun varhgma, hikmetine, kudretinin kemaline ve
bir olduguna <lair nice ayetler vardir ki insanlar o ayetlere muhatap olur-
lar, goriirler. Arna yiiz c;evirirler, onlar hakkmda tefekkiir etmezler, onlar-
dan bir ibret almazlar.
.....
106- 4J ~
J
r
0
~j
~ ~ /0 /
':11 ~ ~ ~.)!51 ~~ loj "Onlann ~ogu Allah' a mii~-

rik olarak inamr."
insanlarm c;ogu, Allalun varhgtru ve yaratlcl oldugunu kabul etmekle
beraber,
-Allahtan ba~kasma ibadet ederek,
-Din adamlanru Rabler edinerek,
-Allaha ogul isnad ederek,
-N ur ve zulmet gibi kavramlarla,
-Sebepleri bir nevi yaratlc1 sanmak ve benzeri tarzlarda Allaha ~e:tikler
ktlarlar.
Ayetin,
-Mekke mu~rikleri,
-Miinafiklar,
-Ehl-i kitap hakkmda indigi hususunda farkh gorii~ler nakledilir.
,,... ~ 0 J 0..... / J,, .... ~ ... 0...... 0 ,,,. ,,,.. ,,..,,,.
107- ':1 ~.J-- ~. ~L:.ll r-i:•G

I. ..,, .J I ,,Jll
0
~-ii~
; ~ ~~
~ .. ,, r4:"iG
..,,
7
01 I~ \.!I
~.J;,0-~ ''Yoksa onlar Allah'm azabmdan hepsini saracak bir felaket
gelmesinden veya farkmda degillerken kendilerine ans1zm klyame-
tin gelmesinden emin mi oldular?"
Onlan biiriiyen, hepsini ic;ine alan ilahi bir azabm kendilerine gelmesin-
den veya oncesinde hic;bir alamet yokken ve kendilerinin de hic;bir haz1rli-
g1 olmadan ktyametin gelivermesinden emin mi oldular?
- oJ
108- ~ ~.M
l
J.9 "De ki: i~te bu benim yolum."
"i~te bu" ile i~aret olunan tevhide davet ve ahirete haz1rliktir. Bunun
ic;in ayetin devam1 "yolu" ~oyle ac;1klar:
~\ qAj Jj ~~ ~ Ji1 J! ljt~\ "Basiret iizere Allah'a davet

ediyorum, hen ve hana uyanlar i~te hoyleyiz."
Sizi Allaha gozii kapah olarak korii koriine inanmaya degil, delil ve hiic-
cete dayanarak iman etmeye <;agmyorum.
~I 0~ j ''Ve Suhhanallah (Allah'1 tesbih ederim)."

j
~)..Ji~ Gl l;'j ''Ve hen mii§riklerden degilim."

-'J ~
J" ,,.. ,,... J ~ ~ .... ,,,. 0 ,,,.
::q u-
109- 1..Sr
,,
~
l ;.I ~ ~ I - · ')fl;... J ')JI,, ~
1
,, .. ,, r.?:" Y ,,
~
,,. ~
0
8-.;, J I l;'"
.J "Biz sen-
0
den once de, o heldelerin ahalisinden ancak kendilerine vahyettigi-

miz hirtaktm erkekleri peygamher olarak gonderdik."
Ayet, "~ayet Rahhimiz dileseydi melekler indirirdi." (Fusstlet, 14)
ayetinde ifade edilen "meleklerden peygamber gelme" meselesine bir red-
dir.
Denildi ki: Ayet, kadmlardan peygamber gelmesini nefyetmektedir.
"Kendilerine vahyettigimiz hirtaktm erkekleri"
Sana vahyettigimiz gibi onlara da vahyetmekteyiz. Boylece onlar bu va-
hiyle diger insanlardan farkh olurlar, ayrilirlar.
Ayette ilahl vahyin geldigi kimselerin <;olde ya§ayanlar degil, §ehir haya-
tmda ya§ayanlardan olduguna dikkat <;ekilmi~tir. c;unkii onlar, <;olde ya~a
yanlara gore hem daha bilgili, hem de daha halimdirler.
r-t!:j :.r ~+JI

if ,,,. "' J / ,,... ,,,. .... J .... .... 0 ,... ,,..,,,.
~~ ~l.5 ·~ l3J12~:9 ~_)')fl ~ 13.J... 1

! p1 "~imdi
arzda gezip de kendilerinden once gelip ge~enlerin akthetlerinin na-
stl olduguna hakmadtlar m1?"
Onlar, daha onceki devirlerde peygamberleri ve ayetleri yalanlayanlann
akibetine bakmadtlar rm, ta ki Seni yalanlamaktan ka<;msinlar!
Veya onlar onceki devirlerde diinyaya kendini kaptmp helak olan kim-
selerin akibetine bakmadtlar rm, ta ki kendilerini diinya sevgisinden kur-
tarsinlar!
J' ..... ;:ii ;:ii .... ' 0 .....
I_JAJ I 01.
0
.... " o"
: ..ill Y:;>" ,,?· ')11 I ,,
0
•
JJ \jj .J" "Elhette ahiret yurdu miittakiler kin
3'
daha hayirhd1r."
Elbette ahiret hayati, ~irkten ve giinahlardan sakmanlar i<;in <;ok daha
hay1rhdir.
Yusuf Suresi - 163. Ders @ 44 7
,,,.. ,J. ,,,.. / ,,,.,,,.. '
~# JIJI "Hala akhmz1 kullanmaz m1s1mz?"

Akillar1ruz1 kullanrmyor musunuz ki, ahiretin daha hay1rh oldugunu bi-
lesiniz.
110- IY.+5' J.i ~\ 1_,j;j ~ j.\I ~ ;:;; :.\ 111 J>. "Nihayet peygamber-
leri (onlarm iman etmelerinden) iimit kesecek hale gelince ve kendile-
rine yalan soylendigini zannedince ... "
Yani, zamarun boyle akip gidi~i ve ba~1ruza bir ~ey gelmemesi sakm
sizi aldatmasm. ~iinkii onceki devirlerde de inkar edenlere miihlet veril-
di. Oyle ki onlara gonderilen el<;iler diinyada onlara galip gelmeyeceklerini
zannettiler. Kiifre dalmalan ve herhangi bir engel olmadan refah ic;inde ya-
~amalan sebebiyle onlarm imana gelmelerinden iimitlerini kestiler.
N efislerinin kendilerine galip geleceklerini soylemesinde veya kavimle-

rinin iman vaadinde yalan soylediklerini zannettiler.
Denildi ki: Ayetteki zamir, Peygamberlerin gonderildigi kimselerdir.
Yani, o kavimler Peygamberlerin yaptiklar1 davette ve ilahl azapla korkut-
malarmda yalan soylediklerini zannettiler.
Soyle de mana verildi: 0 kavimler, Peygamberlerin yalanc1 c;1ktiklanru,
onlara vaad edilen ilahl yardimm gelmeyecegini, i~lerin kendilerine kan~t1-
nldig1ru zannettiler.
ibnu Abbastan ayetle ilgili ~oyle bir ac;1klama nakledilir: "Peygamberler,
kendilerine vaat edilen ilahl yardim hususunda kendilerine yaptlan vaadin
yerine getirilmeyecegini zannettiler."
Bu rivayet ~ayet sahihse, bundan murat kalbe vesvese yoluyla gelen baz1
ic; konu~malardir.
Bu boyle olmakla beraber, ayetten murat temsil yoluyla kafirlere verilen
siirenin uzun olmas1 ve miihlet verilmesini anlatmak da olabilir.
'}
~ .ra3 ~ ~ ~ "On1ara yard1rmm1z geldi."

:8 ~ ~ "Boylece dilediklerimiz kurtartldt."
i~te, boyle zannedildigi bir vakitte yarditrutruz gelir, Peygamber ve ehl-i
iman kurtarillr.
Ayette kimlerin kurtulacagtrun belirlenmemesi, Allahin necatlru istedigi
kimselerin Peygamber ve ehl-i iman oldugunun, bu kurtulu~ta kendilerine
ortak olacak ba~ka kimse olmadigtrun malum olmasmdandir.
0 ..... 0 0 J.. /
-: ,:__ ~ \\ · ~ \\ · " 8 lJ. ~.r.. ':1 .J"

~~ \,-r ~
,,J "Miicrimler toplulug"undan bizim
azab1m1z geri ~evrilmez."
"Azab1rmz o suc;lularm ba~ma indiginde, onlardan c;evrilmez."

Ayette, Allah.in kimler ic;in kurtulu~ dileyeceginin bir beyaru varchr.
,_,.
111- ';' 4J ':11

o.... 0
'-S!.J ':1,, o~
j .J. ..,..
r-t .9 .a.i ~ 0 LS' l.QJ "Ger~ekten de onlarm

/ .... / 0 ,., /
ktssalannda aktl sahipleri i~in bir ibret vardtr."

"Onlann ktssalar1"ndan murat
-Peygamberlerin iimmetleriyle olan kissalar1,
-Veya Hz. Yusufun karde~leriyle olan durumu olabilir.
"Ulu'l-elbab"dan murat iilfet ve hisse meyletme ~aibelerinden uzak
olan aktl sahipleridir.
~_fo. l!:+> 0L5 L4 "Bu, uydurulmu§ bir soz degildir."

~~~~~I~~ ~j "Lakin 0, kendisinden once gelenlerin bir
"' l
tasdikidir."
0 Kur' an, onceki ilahl kitaplarm tasdikidir.
,,.. +>' J.. .... 0 .....
~~JS' ~j ''Ve her §eyin bir tafsilidir."
Ve Kur'an, dinde ihtiya<; duyulan her ~eyin tafsilidir. C::iinkii, dim bii-
tiin meselelerin ya dogrudan veya dolayli olarak Kur' anda bir senedi varchr.
0_hfi ~~ ~ j j ~ll j ''Ve iman edecek bir kavim i~in hidayet ve

rahmettir."
Kur' an, dalaletten bir kurtulu~, kendisiyle diinya ve ahiret saadetine nail
olunan bir rahmettir.
Hz. Peygamber ~oyle buyurur: "Kolelerinize Yusuf suresini ogretiniz.
C::iinkii, hangi Miisliiman bu sureyi okusa, ailesine ve kolelerine ogretse,
Allah ona oliim sekeratiru kolayla~tinr ve her bir Miisliimana haset etme-
mek konusunda bir kuvvet verir."
RA'D SORESi
Ra' d Suresi Medenidir, kirk ii~ ayettir.

Mekld oldugunu soyleyenler de olmu~tur.
164. DERS
J -
1- ~I "Elif, Lam, Mim, Ra."
Denildi ki: Bunun manas1: "Ben Allalum, bilirim ve goriiriim."
J'
c ,. , .... 0
y~I ~41 ~ "i§te bunlar Kitabm ayetleridir."
Kitap'tan murat, bu suredir. "i§te bunlar" ifadesi ise, surenin ayetleri-

ne i~arettir. Yani, "bu ayetler, surenin ayetleridir."
Kitap'tan murat Kur'an da olabilir. Bundan murat, Kur'arun tamarmdir.
~I
~o,,,,.
cq.J ~ cl;J! J jl t.S+Jlj "Rabbinden Sana indirilen hakttr."

,,..,...,...oJ -~
Bundan oncesini miibteda saydigirmzda, bu ifade haber olur. Yani,

"Kitab'tan olan i~te ~u ayetler, Rabbinden Sana hak olarak indirildi."
"Hak" ifadesi, ciimlenin evveline bir delil gibidir. 1
"Hak" ifadesinin elif-lamh olarak "El-hak" ~eklinde gelmesi, hak ola-
run Allahtan indirilene has olu~una delalet etse de, as:1ktan veya z1mni ola-
rak bundan daha geneldir. Mesela klyas yoluyla sabit olan ve Kur'arun ta.bi
olunmasllli giizel gordiigu ~eyler de "hak"tirlar.
.... J. .... ~ .... 0 .... ....: ,
0~~ ~ u--:81 pl ~j "Lakin insanlann ~ogu iman etmezler."
<:;iinkii dikkatle bakmamakta, tefekkiir etmemektedirler.
2- ~j) p .A ~l~I fj.J t.S+JI"' ~l "Allah O'dur ki, gordiigiiniiz

\
gibi gokleri direksiz yiikseltti."

G6rmek", oncekinin s1fatl olabilecegi gibi, yeni bir ciimle de olabilir.
S1fat olarak: 0 Allah ki, goreceginiz bir direk olmadan gokleri yiikseltti.
Ciimle olarak: 0 Allah ki, bir direk olmadan gokleri yiikseltti. Bir direk
olmadigiru siz de goriiyorsunuz.
1 Yani, vahiy yoluyla olmayan bilgilerde zaman zaman hakka ula~tlsa da, zaman
zaman da batll bir ~ey hak zannedilebilir.
Goklerin bu ~ekilde yiikseltilmesi Sani-i Hakim olan Allalun varhgma

bir delildir. c;unkii gerc;ekte e~it durumda olan diger cisimlere goklerin ter-
cih edilip yiikseltilmesi, yiikselmeyi iktiza eden ozellikler verilmesi.
-Cisim ve cismani olmayan,
-iradesiyle baz1 miimkinatl digerlerine tercih eden bir tahsis ediciyi ge-
rektirir.
Ayetlerde zikredilen diger durumlara da aynen bu metot iizere bakmak
gerekir.
0 ,. J.
Ji.}'JI ~ LS?I ~ "Sonra at§a istiva etti."
Sonra, lufz ve tedbirle ar~a istiva etti. 2

..,. .
j-~ ~\\j ~I ~ j "Giine§i ve ay1 musahhar ktlch."

Allah, giine~ ve ayi, diledigi ~ekilde harekete musahhar ktldi, boyun eg-
dirdi. Bunun sonucu olarak hem giine~ hem de ay varhklarm viicut bulma-
larmda ve devam etmelerinde fayda verecek ~ekilde belli bir siir'atle daimi
hareket halindedirler.
,. ~J.
~ ~~
~ ,,...
LS k
l
JS "Bunlarm her biri belli bir ecele kadar akar
'
gider."
Bunlann her biri iyin devrini tamamlayacagi belirli bir zaman (ecel-i
miisemma) vardir.
Veya bundan murat "Giine§ diiriildiigiinde." ''Ytld1zlar kararttld1-
gmda." (fekvir, 1-2) ayetlerinde nazara verildigi iizere kiyamette sistemleri-
nin bozulmas1ru nazara vermek de olabilir
_;':JI~~ "i§i 0 yonetir."

icad - idam (viicut vermek - viicudunu ortadan kaldirmak) ihya imate
(hayat vermek - oldiirmek) ve diger tasarruflarda bulunur.
l 0 J ,...
~4~1 ~ "A.yetleri a~tklar."

-Allah, ayetleri indirir ve onlan aynnttlanyla ay1klar.
-Veya bundan murat, Allahu Tealarun ardi ardina deliller ihdas etme-
si de olabilir.
2 Bununla ilgili olarak bkz. A'raf, 54.

Ra'd Suresi - 164. Ders @ 453
0A) ~j ~~ ~ "Taki, Rabbinize kavu§acagtmz1 yakinen

bilesiniz."
Ta ki bu ayetleri iyice dii~iiniip Allahm kemal-i kudretini anlayasllliz, e~
yay1 bu ~ekilde yaratmaya ve idare etmeye kadir olan zatm, yeniden yarat-
maya ve insanlarm ~u diinyada yaptiklar1run kar~iligiru vermeye de kadir ol-
dugunu bilesiniz.
3-;;,.)':1114 c.s~I ~ j "0 ki, yeryiiziinii yaytp do§edi."

0 Allah ki, ayaklar onda sebat etsin, hayvanlar hareket etsin diye yeryii-
ziinii uzunluguna ve geni~ligine yaydi.
lj~\j ~ljj ~ ~ j "Onda azametli daglar ve trmaklar meyda-

na getirdi."
Ayette dag ve nehirlerin beraber zikri, nehirlerin daglar vas1tas1yla mey-
dana gelmesindendir.
JS' ~j "Ve orada biitiin mahsullerden

,....o ,... ,.,. ~ iJJ J
?I ~ j j ~ ~ SJl~I
~ift olarak yaptt."
Allah, biiriin mahsullerden tath-ek~i, siyah-beyaz, kiiyiik-biiyiik gibi iki
s1ruf yaptl.
.f "
j ~I j:J 1~ "Geceyi giindiiziin iizerine orter."

Boylece giindiiziin yerini gece ahr, hava aydinhk iken karanhk bir ~ekle
girer.
,,,.."' ,... ,.. ' ,... "' ,,,.. \
0J~ ~j.aj s-i4~ ~~ ~ 0! "Dii§iinen bir kavim i~in, bunda mu-

hakkak ki ibretler vardtr."
C::iinkii biiriin bunlann bu ~ekilde meydana gelmeleri, ba~ka ~ekilde ola-
bilmeleri miimkiin oldugu halde, bu tarz ozellikler gostermeleri; tasarruf-
ta bulunan, her ~eyin sebeplerini miiheyya ktlan bir Sani-i Hakimin varh-
gma delildir.
4- O\j~~ ~ uf' _)':11 ~J ''Yeryiiziinde birbirine kOffi§U kttalar

vardtr."
Yeryiiziinde degi~ik ozelliklerde toprak paryalan meydana getirdi. Bun-
larm bir klsm1 ho~, bir klsrm yoraktir. Bir klsrm yumu~ak, bir klsrm serttir.
Baz1smda tanm yapilir, agay yeti~mez, bir klsrmnda da agay yeti~ir, tanm
yaptlmaz. Sayet bunlar diledigi ~eyi yapmaya kadir olan bir Zatln tahsisi ol-
masaydi, boyle olmazdi. <;unkii, bu toprak parc;alar1 ayru tabiatta mii~terek
tirler. Hepsi benzeri ~artlar altmda ve ayru semavi sebeplere maruzdurlar.
Nisbet ve durumlar itibariyle yan yana ve ortaktirlar.
91~ _#j ~I~ ~j t:Jjj y~l ~ ~~j "Ayncaiiziimbag-

lan, ekinler, ~atalh ve ~atals1z hurmahklar varchr."
J l
~lj ~~ ~ "Hepsi bir tek su ile sularur."

J' JJ 0 ' ,,,. J tJJ ,,,..,
JS'll ~ ~ ~ ~ ~j "Bunlann bir ktsrmru bir ktsrmna

lezzet olarak iistiin ktlanz."
Bunlar ayru su ile sulanmakla beraber ~ekil, miktar, koku ve tat itibanyla
birbirinden farklidirlar. ~u da ayru ~ekilde Sani-i Hakime delalet eder. <;un-
kii, astllan ve sebepleri ayru olmakla beraber bu ~ekilde farkliliklar meyda-
na gelmesi, ancak ve ancak kudret ve irade sahibi bir Zatln tahsisi iledir.
,,,.. J .,,.. ' .... ,... \ tii
0 ~ ~j.aj ~~')' 8J~ ~ 01 "Akhru kullananlar i~in bunda ibretler

varchr."
Aktllar1ru tefekkiirle kullanan kimseler ic;in bunlarda nice ayetler, ibret-
ler vardir.
J ,,,.. ,,,.. ,,,. 0
5- ~ _,;.; ~ ~ 0iJ "Eger §a§tyorsan, astl §a§tlacak §ey onla-

nn §U sozleridir:"
..,.
~* J;:- ~ dF ~I) l!S' I~!; "Biz toprak olup gittikten sonra, ger-
"'
~ekten yeniden mi yarattlacag1z?"
Ey Peygamber! Eger onlarm oldiikten sonra dirilmeyi inkar etmelerine
hayret ediyorsan, gerc;ekten de onlarm bu hali ve ~u sozleri hayret edilmeye
lay1ktir. <;unkii Sana anlattlan bu ~eyleri yaratmaya kadir olana, bunlan ye-
niden yapmak c;ok daha kolaydir.
Dstteki ayetler ilk yarattli~a birer delil oldugu gibi, biitiin bunlar Alla-
hm ilminin ve kudretinin kemaline ve maddelerin O'nun c;e~it c;e~it tasar-
ruflanru kabuliine delalet etmekle, yeniden yarattli~a da delil olmaktadirlar.
[. ~ ~ J
~Ji l.J.,;iS' ~+.II J.l;J.JI "i§te bunlarchr Rablerini inkar edenler."

<;unkii Allahin diriltmeye kadir oldugunu inkar ettiler.
[.. / - .J,. 0 ..... 0 ,,,. ....J .J
~~I J, J~ ')ti ~Jlj ''Ve i§te bunlardtr boyunlanna demir hal-

kalar ge~irilenler."
Bunlar, kurtulu~lan umulmayacak bir ~ekilde dalalete kendilerini kaptlr-
rm~ kimselerdir.
Veya bundan murat, diger alemde zincire vurulmalarllli anlatmak da

olabilir.
<::. a; -- -- -0 J
):JI ~l>.-..01 ~Jlj ''Ve i§te bunlardtr cehennem ashabt."
0.J.lJ~ ~ ~ "Onlar orada ebedidirler."

0 cehennemden asla <;1kartlmazlar. "Onlar orada ebedidirler" ifadesi,
cehennemde ebediligin kafirlere has oldugunu gosterir. 3
0 / / ..... ,,,..,,,. J
6- ~-: ";JI J.;; ~ ~: a; \~ ~ ~j ''Ve senden iyilikten once hemen

-- -- --
kotiiliigii getirmeni isterler."
Bunlar, afiyet istemek yerine, acele ile cezayi istiyorlar. ~oyle ki: Diin-
yada ba~larma gelecek azap ile tehdit edildiklerinde, dalga ge<;erek hemen
gelmesini istemi~lerdi.
:.r
,J
J""'.Jo ,,.. o,,,.,,,.. "....-
~J\!..JI ~ ~ Jjj "Oysa daha once onlara misal olacak
cezalar gelip ge~mi§tit."
Onlar gibi ilahi ayetleri yalanlayanlarm cezalar1 gozler oniindedir. Onla-

ra ne oluyor ki bunlardan ibret alrmyorlar, onlarm ba~larma gelenin kendi
ba~lanna da gelebilecegini hesap etmiyorlar?
[. oJ l ,.,.,
0
.J,,.. ,,., ~
~ ~ ~L!..LJ §~4 Jjj ~j 01.J ''Ve ger~ekten Rabbin, zuliim-

lerine kat§thk insanlara magfiret sahibidir."
Senin Rab bin, insanlar kendi nefislerine zulmetmelerine ragmen yine de
onlara magfiret edicidir.
Ayette tevbeden once Allahm affmm caiz olu~una bir delil vardir. <;iin-
kii tevbe eden kimse, artlk zulmii iizere degildir.
Allahm tevbe etmeyeni affetmesini uygun gormeyenler ise, ayetteki
"zuliim" ifadesini "kii<;iik giinahlar" ~eklinde yorumladtlar. <;iinkii, biiyiik
3 Yani, ehl-i iman olup ta giinahlan fazla olan kimseler, cezalanru <;ekmek iizere
cehenneme gonderilirler. Arna orada daimi degillerdir, cezalarirun bitiminde cen-
nete ahrurlar.
giinahlardan kac;man kimselerin kiic;iik giinahlari bagt~lanmaktachr: "Eger

size yasaklanan kebairden (biiyiik giinahlardan) ka~mirsaruz, kii~iik
giinahlanruzt orteriz ve sizi ho§ bir yere koyartz." (Nisa, 31)
Veya bunlar Allahm magfiretini "ortmek ve miihlet vermek" ~eklinde
te'vil ettiler.
,,,,. 0' J ,,,. ,,,. ,,,,. ~
yli,JI ..L:.-;L!J ~j 0LJ "Ve ger~ekten Rabbin, azabt da ~ok §edid

olandir."
Allahm cezalanchrmasmm ~edid olmas1, kafirler ic;indir veya diledigi
kimseler ic;indir.
Hz. Peygamber ~oyle buyurur: "Allahm afft ve bagt~lamas1 olmasaych
kimse rahat bir hayat ya~ayamazch. O'nun vaidi ve cezas1 da olmasaych her-
kes "Allah nastl olsa affeder" deyip giinahlara dalarch."
r.f ,.. 1 .... ,, oJ...,.... ,,,. ,,., ,,,. ~ J J
7- ~j ~~I~ Jjl 'ljJ IJ~ ~~I J.,,AJ.J "0 kafirler, "Rabbinden

ona bir ayet (mu'cize) indirilse ya?" derler."
Onlar, Hz. Peygambere inen ayetleri ayetten saymiyor, Hz. Musa ve Hz.
is aya verilenler gibi mu' cizeler talep ediyorlarch .
• 0 ,,,.. 0.... ~
~~ ~I ~ "Sen ancak bir uyar1c1sm." !

Ey Peygamber! Sen de diger Peygamberler gibi ancak bir uyanc1sm.
Sana dii~en ancak niibiivvetinin s1hhatini gosteren mu' cize tiirlerini getir-
mektir, yoksa onlarm istediklerini gostermek degil.
t / ,,, }.
~~ (!__;.; ~j ''Ve her kavim i~in bir yol gosterici vardtr."
Her kavmin bir peygamberi vardtr. Ona verilen mu'cize, kavmin duru-
muna goredir. Bu peygamberler hakka sevkederler ve dogru olana c;agtrtrlar.
Ayetteki '')rol gosterici"den murat dogrudan Allahu Teala da olabi-
lir. Yani Allah onlann hepsine hidayet etmeye kadirdir. Lakin 0, hidayetini
murat ettiklerini Sana indirdigi ayetlerle hidayete eri~tirir.
Allahu Teala, bunun pe~inde
-ilminin ve kudretinin kemiline,
-Kaza ve kaderinin ~iimfiliine delil olan baz1 durumlari bildirdi. Bunda ~u
manaya bir uyan vardtr: Allah, onlarm istemi~ olduklan sirach~1 mu' cizeleri
indirmeye kadirdir. Onlar1 indirmeyi~i, onlarin bu mu' cizeleri istemelerinin
dogruyu bulmak i<;in degil, sirf inattan kaynaklanmasmdandtr.
Keza 0, onlara hidayet etmeye de kadirdir. Arna hidayet etmeyi~i, onla-
rm kiifiir iizere olmalan hakkmdaki hiikmiinden dolayidtr.
,f J J l
8-~I~.} Llj fL>-_j\1\ ~. ~ Llj ~I JS'~ l4 rJ~~l "Allahherdi§i-

nin neyi ta§td1gm1 ve rahimlerin neyi eksiltip neyi artttrdtgtm bilir."
Allah, ceninde noksan ve fazla neler oldugunu, ana rahminde ne kadar
kalacagiru, rahimdeki ceninin say1s1ru bilir.
Safiilerin gorii~une gore, insanlarm ana rahminde kaldigi miiddet en
~ok dart senedir. Bu miiddet, imam-1 Malike g6re be~ ytl, Ebu Hanifeye
gore ise iki ytldir.
Rivayete gore Dahhak iki sene ana rahminde kalmi~, Herem Bin Hay-
yan ise dart ytl kalmi~tir.
Ana rahmindeki ~ocuk say1s1run ise, belli bir haddi yoktur. Buna "dart"
diyenler vardir, Ebu Hanife bu gorii~tedir. imam-1 Safii ~oyle der: Yemen-
li bir zattan i~ittim, dedi ki: Harurmm defalarca be~er be~er yOcuk diinya-
ya getirdi. 4
Rahimlerde noksan ve fazla olandan murat, hayiz karu oldugu da naza-
ra verilmi~ tir.
Noksan ktlmak veya ziyade yapmarun rahimlere isnadi mecazdir. c;un-
kii noksan ktlan veya ziyade yapan, Allahtir.
tJ
JS'j "O'nun nezdinde her §ey bir Ol~ii iledir."
.... 0 .... 0 ....
)~ ~~ t~
"' ,,
Heqey Allah katinda belli bir miktardadir, onu a~maz, geri de kalmaz.
Bu ayet, "Ger~ekten biz, her §eyi bir kaderle yaratttk." (Kamer, 49) ayeti
gibidir. c;unkii Allahu Teala meydana gelen her ~ey iyin belirli bir vakit ve
hfil tahsis etmi~ ve o ~eye gerekli sebepleri miiheyya ktlmi~tlr.
9- ~~4- ~ Hj ": :;Ji r-J~ "0, gaybt ve §ehadeti bilendir (goriinmeyeni de

bilir, goriineni de.)"
Allah, hem histen uzak olanlan, hem de goz oniinde olanlan bilendir.
~\;::~\~I "Kebir'dir- Miiteal'dir."

l
0, Kebir'dir. Yani ~aru yiicedir, ilminden hiybir ~ey di~anda kalmaz.

0, Miiteal'dir. Yani her ~eye kudretiyle hakimdir.
4 Burada ana rahminde kalman siire ve ana rahmindeki c;ocuk saylSlyla alakalt
bilgiler, dini bilgiler olmay:ip bu tefsirin yaztlchgi donemdeki tibbi bilgileri yans1tlr.
Bu bilgilerin bir kismmm giiniimiiz tibb1 ac;1smdan yanlt~ olmas1, tefsirdeki dinle
ilgili ac;1klamalara bir zarar vermez. Sadece o donemdeki tib ilminin baz1 bilgileri-
ni gosterir.
Cenab-1 Hakkm "Miiteal" olu~u ~unu da ifade eder: 0, mahh1katm

ozelliklerinden yiice ve mukaddestir.
GI ,,,.. ,... o ,,,. ,_
c:..r4.J J.r r~
0
10-~ l;," l 'L ~ ,,> ~: ~\-"

c:.r - ~
0
0
: "" "-.> .-"" : ,,,,
.Ju::-..... ,, ~ c:..r4.J , ,,,.. ~ '.:'\ "\:"
• .J.... /
.J l?J ~ "Sizden sozii gizleyenle a~tga vuran, gece gizlenenle giindiiz

a~tga ~tkan, O'nun i~in e~ittir."
Ayet, onceki ayetle muttastldir, Allahm ilminin kemalini ve ~iimuliinii

ifade etmektedir.
0 .... ,,,.. .,,. +>' /
11- ~ ~j ~~~~~:..ii:~~ 4J "Her insan i~in oniinden ve arka-

stndan takip edenler vardtr."
Buradaki zamir, bir onceki ayette nazara verilen kimselerle alakahdir.
Yani, sizden biri ic;inden gec;irse veya bunu soylese, gecenin karanhgma giz-
lense veya giindiiz gozler oniinde olsa, her ne durumda olursa olsun onu
takip eden gorevli melekler vardir.
Bu meleklere "muakktbat" yani "takip edenler" denilmesi, pe~ pe~e
olmalanndan veya insarun pe~inden gelip onun soz ve fiillerini yazmala-
rmdan dolay1dir.
Kelimenin c;ogul olmas1, cemaatler halinde bu g6revi yapmalarma i~a
ret eder.
Bu melekler, o kimsenin oniinden arkasmdan her canipten takibini ya-
parlar.
Ayette nazara verilen on ve arka, insarun onden gonderdikleri ve tehir
edip b1raktiklarma da i~aret edebilir.
._,.J, ,.. , ,. .J. /
~I .; I ~ 4.; ~ "Onu Allah'm emrinden korurlar."
Meleklerin korumast degi~ik ~ekillerde olabilir:

-Ki~i giinah i~lediginde, gorevli melekler o kimsenin taraf-1 ilahiden he-
men ceza gormemesi ic;in miihlet isterler, o kimse hakkmda magfiret tale-
binde bulunurlar.
-Onu zararh ~eylerden korurlar.
-Allahm emri dolay1s1yla onun hallerini kontrol ederler.
Denildi ki: Ayetteki ~"min" harf-i cerri ~ "ba" manas1 ta~1r. Yani, "o
melekler o kimseyi Allahm emri ile korurlar."
"Allahm emrinden" ifadesinin muakkibat ic;in ikinci bir s1fat oldugu
Ra'd Suresi - 164. Ders ® 459
da soylendi. Yani, bu takible gorevli melekler Allahtan aldiklan emirle bu

i~leri yaparlar.
Denildi ki: Muakkibat, sultarun etrafmda onu Allahm hiikmiinden -ken-

di vehmine gore- koruyacak olan gorevlilere verilen isimdir.
J' J 0...... l ,,,. ,,,.. l ..,
~~ Lo 13~ J> v~ Lo ~ '1 ~\ 01 "~iiphesiz Allah, bir kavim

kendilerini degi§tirmedik~e onlan degi§tirmez."
Allah, bir kavme verdigi afiyet ve nimet gibi halleri, onlar kendilerinde
olan giizel halleri c;irkin hallere degi~tirmedikc;e degi~tirmez.
~Sy;;~ I~~~ :i1i1 ,;1) G\j "Allah bir kavme de kOtiiliik murad
etti mi, art1k onun geri ~evrilmesine imkan yoktur."
~lj ~ ~.J~ ~ ~Lo j "Onlar i~in O'ndan ba§ka bir veli de yoktur."
Onlar ic;in Allah di~mda i~lerini gorecek, kendilerinden kotiiliigu def
edecek kimse yoktur.
Ayette, Allahm iradesine aykin bir ~eyin imkans1z olduguna bir delil var-
dir.
,,,.. ~ / 0 J i:ii
12- ~ j l9;;:. JJ?I ~~ '5-;iJI ~ "0 ki size korku ve iimit i~inde

§im§egi gosterir."
Sim~ekten rahats1zlik duyan kimse, ~im~ek c;aktigmda korkar, yagmur
bekleyen kimse ise ~im~egi goriince iimide kapillr.
c
Jli;,JI ~~I ~Aj "Ve o yagmur yiiklii bulutlan meydana geti-
rir."
13- ~~~;JI ti_ "1j "Gok giiriiltiisii hamd ile O'nu tesbih eder."
Gok giiriiltiisii kendisi bizzat "Subhanallah, Elhamdiilillah" diyerek tes-
bih ettigi gibi, onu duyanlar da boyle soylerler.
Gok giiriiltiisii, zati ile Allahm birligine ve kudretinin kemaline delalet
ettigi gibi, O'nun liitfuna ve rahmetinin niiziiliine de delalet eder. ibnu
Abbas'tan ~oyle nakledilir:
Rasfilullaha gok giiriiltiisiinden sual edildi: "O, buluta gorevli bir me-
lektir, yarunda ate~ hazineleri vardir, bunlarla bulutlan sevkeder" buyurdu.
[.. ,,,.. J,.. .......... 0
~ ~ ~lj "Melekler de O'nun korkusundan dolayi ... "

Melekler, Allah korkusu ve saygis1 ile tesbihte bulunurlar.
~~ ~ ~
..-...
<. ~9 ~l~I ~~j "0 ytldmmlar gonderir, onlar1

/ ,... J.
diledigine isabet ettirir."

c, ,
~I~ 0_,J~~ ~j "Onlar ise, Allah hakkmda miicadele edip duru-
yorlar."
Onlar ise, Peygamberin anlattig1,
-Allahm ilim ve kudretinin kemali,
-Uluhiyette tek olmas1,
-insanlan ahirette yeniden yaratip yaptiklan amellere gare kar~ilik ver-
mesi gibi haberleri yalanlayarak Allah hakkmda miicadeleye giri~iyorlar.
Sebeb-i Niizfil
Rivayete gore Lebid'in iki karde~i Amir Bin Tufeyl ve Erbed Bin Rabia,
Hz. Peygamberi oldiirmek niyetiyle yola ~ikttlar. Hz. Peygamberin yaruna
varmca, Amir Hz. Peygamberle miicadeleye ba~ladi, Erbed de kili~la vur-
mak niyetiyle arkasma ge~ti. Hz. Peygamber, onun farkma vardi, "Allahim,
diledigin ~ekilde onlara kar~1 bana yardim et" dedi. Allah Erbede ytldir1m
gonderdi, ytldmm onu oldiirdii. Amir' e ise bula~lCl bir hastalik isabet etti,
onunla oldii. Ayet, bu miinasebetle nazil oldu .
..,.
0 .!- /
~~I ~+..!i _; j "Oysa Allah'm kuvveti pek ~etindir."

Ayet metnindeki "mihal" kelimesi kuvvet, hile, gibi anlamlara gelir.
Yani, Allah ~ok gii~liidiir, hilesi ~ok ~etindir, o kuvvete kaq1 konulamaz,
O'nun hilesi kar~1smda biitiin hileler bo~a ~ikar.
165. DERS
Hak - Battl Temsili

.f
"' 0 J ,,..
14- ~Io~~~ "Ger~ek dua O'nadtr."

<:;iinkii ibadet edilmeye ve kendisinden istenilmeye layik olan sadece
O' dur, ba~kas1 degil.
Veya, icabet edilen dua, O'na yaptlan duadir. <:;iinkii 0, kendisine dua
edene icabet eder. Ayetin devam1 da bunu teyit etmektedir.
Her iki cihette de "Hak" kelimesi batilin mukabilidir.
Denildi ki ayette ge~en "Hak" kelimesinden murat Allahu Tealadir.
Ona yaptlan her dua, hak duadir.
Bu ayetten evvel Erbed ve Amir ile ilgili bir sebeb-i niizule yer verilmi~
ti. Buna g6re bu ayeti degerlendirdigimizde, onlarm hi~ hatirlarma gelmez
bir ~ekilde helak olmalarmda Hz. Peygamberin duasma bir icabet soz ko-
nusu olduguna ve kendisinin hak iizere bulunduguna bir delil vardir.
0 stteki ayeti sebeb-i niizule gore degil, genel bir ~ekilde degerlendirdi-
gimizde ise ~unu goriiriiz:
Ayetten murat kafirlerin Rasfilullah ile miicadelelerine kaq1 Allahtan
ba~larma bir ceza inmesini hatirlatmaktir ve Peygamberin duasma icabet
edilecegini nazara vererek onlan tehdittir.
Veya dalaletlerini ve gorii~lerinin bozuk oldugunu beyan etmektir.
f~,.~
! ~1 0~ ";} ~.J~ ~ 0~~ ~+Jlj "O'nun ch§tnda yalvanp
I
durduklart ise onlara hi~bir §eyle cevap veremezler."

Arna mii~riklerin ~agtrdiklan, dua ettikleri putlar ise, kendilerine dua
edenlere asla icabet edemez.
,,.. ,,., J 0 ,,.. ii',.. ,,. ;:ii
~ l.9 ~ ~2 ~~I i) 1~ ~ ~ '11 "Onlar (bu halleriyle) agzma su gelsin

diye iki avucunu a~an kimseye benzer."
~ ~ ~ L4 j "Halbuki, o su ona gelecek degildir."
<:;iinkii o su, camiddir, kendisine,yaptlan duarun farkma varamaz, ica-

bette bulunmaya gii~ yetiremez, tabiatina muhalif bir ~eyi getiremez. i~te,
bunlann ilahlan da boyledir.
~~ '1 ~10-;)~I
~ , ~LZ~ L4 j "Kafirlerin duas1 ancak bo§a gitmi§tir."
Kafirlerin duas1 zayi olup gitmi~tir, tam bir hiisran olmu~tur ve bir i~e
yaramarm~tlr.
~ ~ 1~, J" ~..r<J- ~ r t_ '-11'· .J\1 iJ- ~I

15- ~.. i;j L; r- 0
-- ! ~ t\
,, ..r--'
0 0
~ ~
· ~ - ~
. ..
Ji -
,, ,,J
, 0
~W, ':llj "Oysa goklerde ve yerde kim varsa, hem kendileri hem de
golgeleri giiniin evveli ve ahirinde ister istemez Allah'a secde ederler."

Ayette gec;en secde gerc;ek anlarmyla olabilir. <;iinkii melekler, ins ve
cinden ehl-i iman olanlar Allaha secde ederler. Bunlar, hem zor anlarmda
hem de rahat hallerinde severek secde ederler. Kafirler ise zor zamanlarda
ve mecbur kaldiklannda ho~larma gitmeden secde ederler.
Bununla beraber secdeden murat, Allahm onlardan istemi~ oldugu ~ey
leri meydana getirmekte ister istemez boyun egmeleri de olabilir.
Golgelerinin boyun egmesi ise, Allahin o golgeleri uzatmak ve kisalt-
mak ~eklinde c;evirmesidir.
"Giiniin evveli ve ahiri" ifadesinden murat, devamh secde etmelerini
anlatmaktir.
Veya golgelerden haldir. Bu iki vaktin tahsisi, golgenin o iki vakitte bii-
yiik ve c;ok olmasmdandir.
Ayette gec;en "guduv", sabahin ilk vakitleri; "asal" ise ikindi ve ak~am
aras1dir.
16- v.f .;\Tij s-il~I ~j (y4 j "De ki: "Goklerin ve yerin Rabbi
kimdir?"
..,.~
J9 "De ki: Allah'dtr."

J
~I
Sen onlara bedel cevap ver, c;iinkii onlar ic;in bundan ba~ka cevap yoktur.
Keza, gokleri ve yeri terbiye edenin Allah oldugu tartl~maya girilmeye-
cek ~ekilde ac;1ktir.
Veya "Allah" diye cevap vererek onlara telkinde bulun .
..,.
,,,. ,... o,,... J 0.... / J. .... .... J 0 .... .;:; ........ 0 J.
1~ ·
~
':J"J ~ 0
~
··':}
/
0-<1~-:
~
':J ~\::1°14:; ~ ~ 0
..,,J ,,,J ~ ~
~l.91
.. 1; "Deki:
u
Kendilerine bile bir fayda ve de bir zarar veremeyen §eyleri, O'ndan
ba§ka dostlar mt ediniyorsunuz?"
Sonra da bunu nazara vererek onlan ilzam et. <;iinkii Allah varken on-
larm bir kis1m battl ilahlan dostlar edinmeleri c;ok gariptir, akhn geregi ol-
maktan c;ok uzaktlr.
0 battl mabutlar, kendilerine bir faydayi celbedemez veya bir zarar1
def edemezler. N erede kaldi ba~kalarma fayda verebilsinler veya zaran def
edebilsinler!
Bu ayet, onlarm "~efaatc;i olurlar" umidiyle kendilerine battl ilahlar,
dostlar edinmelerinde yoldan c;1ktiklarma ve gorii~lerinin bozuk oldugu-
na ikinci bir delildir.
o ,,,. o o oJ
~lj ~\fl <..S/ 0

!~ ~ "Deki: Hi~korile goren birolurmu?"
ibadetin hakikatini bilmeyen mii~rik, kor insan gibidir. ibadetin gerc;e-

gini bilen tevhid ehli kimse ise, goren kimseye benzetilmi~tir.
Bundan murat, insanlann ibadetinden gafil battl mabutlar (putlar) ve
onlann ha.line muttali olan hak mabud, yani Allahu Teala da olabilir.
~ J~
f1"Hi~ zuliimat ve nur (karanhklarla aydin-
[. J ....
<..S/
0 /
j_;Jlj ~~I 0
i ~
hk) bir olur mu?"
Ayette ~irk karanhklara, tevhid ise aydinhga benzetilmi~tir.
v ,.,. J.o,... o ,,,,. ,,,. o,.,. ,... J"".,,. .......,. J J- J ""
~ J..WI ~\ :.::; ~ I# ;l5_r:, ~ 1_µ, fl ''Yoksa Allah'a,

O'nun gibi yaratan birtaknn ortaklar buldular da, bu yaratl§ kendi-
lerince birbirine benzer mi goriindii?"
Yani onlar Allaha, O'nun gibi yaratlc1 olanlan ~erik yapml~ degillerdir
ki, yaratma meselesinde kendilerine bir benzerlik goriiliip "i~te bunlar da
Allah gibi yaratttlar, dolay1S1yla Allah ibadete lay1k oldugu gibi bunlar da la-
y1ktirlar" diyebilsinler.
Halbuki onlar Allaha aciz ~eyleri ortak ktldtlar, oyle ki o ~erik ktldikla-
n, baz1 mahlukatln yapabildiklerini bile yapmaktan acizdirler, nerede kaldi
Yiice Yaratlc1run yaptigtru yapabilsinler! 5
~~
,.,,
JS' JJL> ~I q; "De ki: "Allah, her §eyin yarattc1s1dir."

~,, J ,,.,. J,, J
Ondan ba~ka yaratlc1 yok ki, ibadette O'na ortak olabilsin!
5 Gerc;ekten de iizerine konan sine@ kovmaya giic; yetiremeyen bir putun, nice
kimseler tarafmdan mabut sayihp kaq1smda ibadet edilmesi c;ok garip bir durum-
dur. Anlatihr ki, bir bedevi Arab, taprm~ oldugu puta bir tilkinin pislettigini go-
riince akh ba~ma gelmi~, "kendini bundan kurtaramayan bir ~eye ben nastl tapa-
nm, ondan ne bekleyebilirim?" diyerek kendi eliyle putunu parc;alarm~.
Cenab-1 Hak bu ayette once yaratmay1 ibadete liyakatte gerekli bir ozel-
lik olarak nazara verdi, sonra da kendisinden ba~ka yaratic1 olmadig.tru an-
latti. Bu da ~una dalalet eder:
...... 0 J 0
~~\ ~ljJI ~ j "0, Vahid'dir - Kahhar'dtr."
0, Vahiddir, uh1hiyette tektir. Kahhar'dtr, her ~eye galiptir.
17- ~ \.;" ~ l ~ '" JI ~ J)I "Semadan bir su indirdi."

"Sema"dan murat bulut olabilir.
Veya ayeti "Allah sema canibinden bir su indirdi" ~eklinde de anlaya-
biliriz.
Veya suyun ini~i bizzat semadandir. c;unkii suyun onciileri semadandir.
.... ,. .... / ,,,.
~ -:?~ ~~jl ~LJ "Bununla vadiler, belli bir miktarla sel olup aktt."
Ayette ''vadiler" ifadesinin elif-Iams1z gelmesi, buralara gelen yagmu-

run bolge bolge farkh olmasmdandir.
"Belli bir miktarla"
Gelen bu su, Allahm ilminde biiyiikliik- kii~iikliik itibariyle miktan bel-
li bir sudur.
..,.
~ ,,. J .... /
~lj l~j j;!JI J&L.9 "Sel de suyun yiiziine ~tkan bir kopiik yiik-
lendi."
v,o ~ .... .... 0 """""" tiJ ,... ,,.. J
~ ~j t_8 jl ~ ~~1 l:7JI ~ ~ 0_,~~ ~j "Bir zinet e§yas1

veya bir "degerli mal yapmak i~in, ate§te iizerini koriikledikleri ma-
denlerden de onun gibi bir kopiik meydana gelir."
Si.is e~yas1 veya mutfak e~yalan, sava~ ve tanm aletleri yapmak i~in ate-
~e attlklan altin, giimii~, demir ve bakir gibi madenlerin de iizerinde bir ko-
piik meydana gelir.
..r,.. " ;:;: ; 0 .\, 0 ,,,. , ,,,,
Jl?l?lj J>JI ~I ~ ~ ~.15 "i§te Allah hak ve battla boyle misal

getirir."
Gokten inen su ihtiyaca ve maslahata g6re vadilerde akar, bundan pek
~ok faydalar elde edilir. Bir kismi yerde kahr, bir kismi da yerin damarlann-
da pmarlara, kanallara, kuyulara gider. Keza, madenlerin ate~e atllmasmda?
da siis e~yalar1 ve ~e~itli aletler yapilir, uzun miiddet bunlardan yararlanilir.
i~te bu ikisi hakkin misalidir, hak da boyle sabit ve boyle faydahdir. Battl
ise, bunlarm iizerinde meydana gelen kopiik misali faydas1zchr, siir'atle

zeval bulur. Ayetin devarm bunu beyan eder:
J " ----
~~ ~~ ~jJI ~L; "Kopiige gelince, o atlhr gider."
[_ - 0 --
.,.
vf' _) i_)_ ~ ~ t!J I 8~ Ll j "insanlara faydast olan ise, yerde
'J \ L:\
kahr."
J8'1\ ~\ ~ ~ ~Js "i§te Allah boyle misaller verir."

i~te Allah, insanlann birbirine kan~tlrchklan ~eyleri ay1klamak iyin boy-
le misaller verir.
18- ~\ ~j \}.~\ ~+!J "Rablerine icabet edenler i~in en

giizeli vardtr."
Rablerine icabet eden mii'minler iyin, taraf-1 ilahlden en giizel bir ica-
bet varchr.
Ayettin metninde geyen "hiisna" clan murat sevap veya cennet olabilir. 6
.,. "
D..J\
, • .J
0
,..J ~
B'lWt\.L-- .. , • IJ'f.) J ~ "r.J"-;~,JJ\".J "O'na
. 'Ji '5. Ll~J-- ~\ y".tj\~
0 0
-- 1
icabet etmeyenler ise, yeryiiziinde bulunan ne varsa hepsi kendile-

rinin olsa, onu ve bir o kadanm kurtulu§ fidyesi olarak verirlerdi."
Bunlar ise kafirlerdir.
'J 0 ,,.. ,,.. ~ .J
~~\~~~~.JI "i§te onlar i~in, kotii hesap vardtr.
"Kotii hesap", insarun giinahlarmdan hiybiri bag1~lanmadan tek tek

hesaba yekilmesidir.
.,.
(~ ~jloj "Varacaklar1 yer de cehennemdir."
t.
; ~I
0
Aj "Oras1 ne fena bir yatakt1r."
6 Yani, Rablerine icabet eden kimselere en giizel bir ~ekilde sevaplan verilecek,
cennet ile odiillendirileceklerdir.
166. DERS
Aktl Sahiplerinin Ozellikleri
...r ,.,. , ,. t o ,... ,,,.. ,,,.. ,... oJ ~,,,.. ,... ,... ,...
19- ~I~~ J>JI ~j ~ ~! J_fl L4:;1 ~~I "~imdi Rab-

binden sana indirilenin hak oldugunu bilen kimse, his: kor olan
kimse gibi midir?"
Peygambere indirilenin hak oldugunu bilen kimse, ona icabet eder. Kal-
bi kor olan kimse ise, bir ~ey gormez ki icabet etsin!
Ayet, hak ve batilla ilgili misal verdikten sonra, bunlann birbirine ben-
zemekten son derece uzak oldugunu bildirmektedir. 7
'j Q_... 0 Jj J Gi ,... Gi
yl?':Jll}_,I JS~~! "Fakat bunu ancak ulu'l- elbab (aktl sahibi kim-
seler) tezekkiir ederler."
Ulu'l-elbab, iilfetten ve vehme takillp kalmaktan uzak olan aktl sahip-
leridir.
20- ~I~~)~~~\ "Onlar Allah'm ahdine vefa gosterirler."

Allahm ahdinden murat,
-Cenab-1 Hakktn "ben Rabbiniz degil miyim?" dediginde insanlann
"bela" "evet, Rabbimizsin" diye O'nun rububiyetini itiraf ettikleri durum-
dur. 8
-Veya Allahm semavi kitaplarda onlardan aldtgt ahitlerdir.
'j / ,,,.. 0 ,... J. J. /
J~I 0~ ':lj ''Ve antla§mayi bozmazlar."
Ve onlar gerek kendileriyle Allah arasmda, gerekse diger insanlarla ken-

di aralannda yapttklan sozle~meyi bozmazlar.
Ayet, tahsisden sonra tamimdir. 9
7 Elbette, ilahi vahyi hak olarak bilenle, korii koriine battla uyan kimse bir degil-
dir ve olamaz!
8 Bu mana, A'raf 172. ayette anlatlhr.
9 Yani, "On1ar Allah'm ahdine vefa gosterirler" ktsmi s1rf Allah ile olan ahdi
ifade ettiginden hususidir. ''Ve antla~mayt bozmazlar" ifadesi ise, hem ilahi
ahdi, hem de insanlarla yaptlan sozlqmeleri is:ine alchgmdan geneldir.
Ra' d Suresi - 166. Ders @ 467
.... 0 .... J- / ,, J i:;:i
21- ~_A 01 ~ ~I _J-41 L4' 0_k ~~lj "Ve onlar, Allah'm riayet edil-
mesini emrettigi §eye riayet ederler."
Bundan murat,
-Akrabalarla stla-i rahimde bulunmak.
-Mii'minlere dost ve yarchmc1 olmak.
-Biitiin Peygamberlere iman etmek gibi durumlarchr.
-Biitiin ins an haklanru nazara almak da ayetin manasmda yer almaktachr.
~j 0Fj "Ve Rablerine saygt gosterirler."

Onlar, Rablerinin biitiin uyartlarmdan korkarlar.
<f
0 .... J ,.,
y~I ~ _p 0_,!~j "Ve kotii hesaptan korkarlar."

Ve ozellikle de kotii bir ~ekilde hesaba c;ekilmekten korkarlar, buna ma-
ruz kalmamak ic;in hesaba c;ekilmezden once kendilerini hesaba c;ekerler.
22- H'i.J ~ j ~~113._p ~~lj "Ve onlar Rab'lerinin rizas1m kazan-

mak arzusuyla sabrederler."
Onlar nefsin ho~lanmachgi ve hevarun muhalefet ettigi ~eylere sabre-
derler. Onlar bu sabr1 bir miik:ifat elde etmek veya gosteri~te bulunmak ve
benzeri sebeplerle degil, s1rf Rab'lerinin rizas1ru gozeterek yaparlar.
;_,LlJ1 lyli\j "Ve namazt dosdogru ktlarlar."

~ .... 0 / J ,,, 0 ....
~~ j I~ ~8 jj ~ l#lj ''Ve kendilerine r1z1k olarak verdikle-

rimizden gizlice ve a~tk~a (Allah yolunda) infak ederler."
Kendilerine riz1k olarak verdiklerimizden infaki vacip olan miktar1 in-
fak ederler.
Serveti oldugu bilinmeyen gizlice, bilinen ise ac;1ktan yarchm eder.
!l
~-;; '"H ~~ 0j.)~j "Ve kotiiliigii iyilikle ortadan kaldmrlar."

Kotiiliige iyilikle mukabelede bulunurlar, kotii ~eye iyilikle kaqillk ve-
rirler.
Veya bundan murat ~u da olabilir: Kotiiliigun pe~inden onu silecek iyi-
lik yaparlar.
':/,.,.., 0 .... ,,.._.JJ
-!IJJI ~ ~ ~.JI "1§te, diinya yurdunun aktbeti bunlar i~indir."

Bu akibetten murat cennettir.
"i§te bunlar ... " ifadesi iistte anlattlan ozellikleri ta~1yan ulu'l-elbabm
akibetini bildirmektedir. Anlattlan bu ozelliklerde, onlarm bu giizel akibete
ne ile ula~tiklarmm beyaru varchr.
J. 0..... \ ..... ..... J J 0 0 J. /.
23- "~"'
0 0
I' ·1-- .,.~ ~ ~ l.~ ~ " I-::: - I~ .lJ 0~ ~t.::;..
0
"Adn
~ "-d -' ~ .J.)-' ~. ~ (_--.- '-74-' ~_,......... " ,, .
;--
cennetlerine girecekler; ecdat, e§ ve nesillerinden salih olanlar da ... "

"Adn cennetlerine girecekler"
Bu ifade, iistteki ayette nazara verilen giizel akibetten bedeldir.
Veya bu ifadeyi, bir ciimle ba~langic1 olarak da degerlendirmek miim-
kiindiir.
Ayetten oyle anla~iliyor ki, her ne kadar onlar derecesinde olmasalar da
bu kimselerin salih olan yakinlan onlarla beraber Adn Cennetlerine alma-
caklarchr. Bu, onlarm ~aruna tazim ic;indir.
Ayet, insarun derecesinin ~efaatle yiikseldigine bir delildir.
Siiphesiz, cennette salih ecdad ve yakinlarla beraber olmak onlann iin-
siyetlerini daha ziyade ktlan ozel bir nimettir.
Ayette bu beraberligin "salih olanlarla" olacagtrun bildirilmesi, akra-
bahgm tek ba~ma fayda vermedigine delalette bulunmak ic;indir.
~ "'J ..... ..... .JJ 0 J,,,. ........ 0
7~ JS'~~ 0#~ ~lj "Melekler de her kap1dan yanla-

r1na girecekler."
24- f _p ~ ~ f~ "Sabnn1za mukabil selam size! (Sabretme-

nize kaqilik olarak selamete erdiniz.)"
cf
-dllJI ~ p) "Ahiret yurdu ne giizeldir!"

. / l. .. .. J J :;ii
25- ~~ ~ ~ ,,
~ ~I ~-\ ~ ~ 0~· "~-- ~,
"l
~ .lH' "Ancak kuvvetli soz aldtg"'1
-- • -- -'
halde, Allah'm ahdini sonra bozanlar."

Bunlar, ikrar ve kabulle o ahdi benimsemi~ken, biraz once anlattlanlarm
tam tersine Allaha verdikleri sozii bozarlar.
~~ 01 ~~I_;\ L4 ~_ykau ''Ve Allah'm emrettigi stla-i rahmi ke-

senler."
"':} ..... 0 ,,., J 0
~ _j~I ~ 0_,~~ ''Ve yeryiiziinde fesat ~tkaranlar var ya."

J ~ ..... ,... ~ J
~I~ ~_,I "i§te lanet onlaradtr."

~\JJ\ ; ~ ~j "Ve bu hayatm kotii akibeti onlar i~indir."

Bundan murat,
-Cehennem azab1,
-Veya diinyada akibetin kotii olmas1dir. <:;unkii, iyi akibete ula~an iistteki
ulu'l- elbaba mukabil olarak burada onlarm z1ddi nazara verilmi~tir.
.f 0 ~ ,.... 0 J J.,,....
26- ~~j ;~ ~ Jj_tl ~~I "Allah, diledigi kimseye nzkt ge-

ni~letir ve daraltir."
Mekke ahalisi, diinyada kendilerine nzkin bol verilmesinden ~imarm1~
lardi.
u-
0 J 0 ,....
~j.J\ ~~~ 1_,;. j j "Onlar ise diinya hayat1 ile ferahlandtlar."

t ;;; \ o o& J. o
t_S 'l! ~_r;. 'll ~ ~jJ\ o~I l.4j "Oysa diinya hayatt ahiret hayatt-
run yarunda az1c1k bir faydalanmaktir."
Halbuki ahiretin yarunda ~u diinya hayatl, yolcunun yaruna aldig1 ku-
manyas1 ve s:obarun az1gi gibi devarm olmayan az1c1k bir menfaatlenmektir.
Yani, onlar diinyadan elde ettikleriyle ~imardtlar, bunlan ahiret nimet-
lerini kazanmak is:in sarfetmediler ve faydas1 az, zevali siiratli olan az bir
~eye aldandtlar.
,_,.. 'l.l l ,... "' o.J. ~ ,... ,,,. ,... \;I J J
27- ~j ~~I~ Jjl 'ljJ IJJAS ~+JI JAj "0 inkar edenler diyor-
lar ki: Ona Rabbinden bir ayet indirilse ya!"
....... ~ J., .., 0 J.
;~ 0-4 ~~I 0! Ji "De ki: ~iiphesiz Allah, diledigini saptmr."

0 kadar mu'cizeler zuhur etmi~ken yine de ayetler/ mu'cizeler isteyen-
leri Allah saptmr.
c " "
~~I 0-4 ~! c.S~j ''Ve kendisine yoneleni de hidayete erdirir."
Hakka yonelen, inattan donene ise hidayet eder.
Ayetin bu kism1, evvelinde onlarm soylediklerine kaqillk bir cevap ni-
teligindedir ve onlarm haline hayret manas1 ta~1r. Sanki Cenab-1 Hak ~oy
le demi~tir: Ey Peygamber! Onlara de ki: inadiruz ne kadar da biiyiik! Siip-
hesiz Allah sizin ozelliginizi ta~1yanlardan diledigini saptlnr. Arttk her tiir-
lii ayet/ mu' cize inse de onlarm hidayete ermeleri soz konusu olamaz. Ote
yandan benim getirdiklerime yonelenleri, en edna bir ayetle (mu'cizeyle)
bile hidayete erdirir.
...,..1 0 J J. .J. 0 ,.... ' ~,,,.

28- ~If~ ~p Zf:~.hlj lfal &..+JI "Onlar ki iman ettiler ve kalp-
leri Allahm zikriyle mutmain olur."
Zf: Q..k.; '1l I f

v J. .J." J 0 ,,,. J., 0 .... ,.,.
~ _,lij I ~ ':1 I "iyi bilin ki, kalpler ancak Allah'1 zikirle

mutmain olur."
Onlann kalpleri,
-Allah ile iinsiyet ederek,
-O'na dayanarak,
-O'ndan limit ic;inde olarak zikr-i ilahl ile mutmaindirler.
Veya,
-O'nun ha~yetinden dolay1 daralma hissettiklerinde rahmetini hattrla-
yarak,
-Veya O'nun varhgma ve birligine delalet eden ~eyleri tezekkiir ederek,
-Veya en kuvvetli mu'cize olan kelaffillli, yani Kur'aru okuyarak mut-
main olurlar.
J \ ~,,,..
29- 9~W:JI IHj lfal &..+JI "Onlar ki, iman ettiler ve salih amel-
ler i§lediler."
,. J
~ d...,1 "Ne mutlu onlara!"

I
'-:"Ll ~ j "Ve varacaklan yer de ne giizeldir!"

~ .
,... _c:; , ,. )J J ,.,. ............ J. _,,,. 0 / .... 1,,.
30- E>.-
.. .J~,~
0
"'\ 17 \o: ~ ~
,L'"jJ\ !. de \jJ!::j/r--4~~
\ JJ ~I
~~
j !H3J..;,.)
0
\ ~.15
,.
U" ,.
,,,. J. 0 ,... ,..,
~_;J~ 0.J~ ~j ~l "i§te Seni boyle, kendilerinden once nice

iimmetler gelip ge~mi§ olan bir iimmet i~inde gonderdik ki, onlar
Rahman'1 inkar edip dururlarken, Sana vahyettigimizi onlara oku-
yas1n."
Yani, Senden once Peygamberler gonderdigimiz gibi, onlardan once de
ba~ka iimmetler vardt. Onlara da peygamberler gonderilmi~ti. Dolay1s1yla
Senin onlara peygamber olarak gonderilmen, ilk defa goriilen bir durum
degildir.
Onlar ise, nimeti onlan ku~atan ve rahmeti her ~eyi ic;ine alan son-
suz rahmet sahibini inkar ediyorlar. Nimetlerine ve ozellikle de -ey Pey-
gamber- Seni elc;i olarak onlara gonderme nimetine ve kendilerine dini ve
diinyevi faydalan saglayacak olan Kur' aru indirme nimetine ~iikretmiyorlar.
Sebeb-i Niizftl
Denildi ki: Ayet, Mekke mii~rikleri hakkmda indi. Onlara "Rahmana
secde edin!" denilmi~ti, buna mukabil olarak "Rahman nedir?" dediler. 10
• J
~.) ~
l
Ji "De ki: 0 benim Rabbimdir."
Yani, 0 Rahman beni yaratan ve beni bu garevle gorevlendirendir.
~ i:li l ...,_.
jA ':11 ~1':1 "O'ndan ba§ka ilah yoktur."
Ondan ba~ka ibadete layik olan yoktur.

J 0 ;:Ii ,,,. ....
~ y_,
".. ~
.. "Ben sadece O'na tevekkiil ettim."
Size kaq1 yardim hususunda ben O'na dayandim.
y8 ~ 1J "Donii§iim de O'nadir."
Benim de sizin de donii~iiniiz O'nadir.

J. 0 ::::::l J i:li / ....
31- J~I ~ ~~ l,j\j 01 j.lj "Bir Kur'an ki, onunla daglar yiirii-
tiilse ... "
Ayetten murat, Kur'arun tazimidir.
Veya kafirlerin inadiru ve kiifiirde kararli olduklanru etkin bir bic;imde
anlatmaktir.
J ,... 0 0 +JJ , ,.,.
,.._rP .)':11 ~ ~ jl ''Veya onunla yer pars:alansa ... "

Veya bu Kur' an okundugunda, arz Allahm ha~yetinden parc;a parc;a olsa
veya yarilip da nehirler ve pmarlar c;1ksa ...
v
l 0 t>J J ,...
,,_;,~I~~ jl "Veya onunla oliiler konu§turulsa ... "
Veya o okundugunda oliiler duyup okumaya ba~lasa veya i~itip cevap

verseler ... i~te biitiin bunlann kendisiyle gerc;ekle~ecegi Kur' an, bu Kur' an
olurdu, ba~ka bir kitap degil.
<:;iinkii Kur'an, ba~tan sona mu'cizedir, ogut vermenin ve uyarmarun
kemali ondadir.
"air Kur' an ki, onunla daglar yiiriitiilse veya onunla yer pars:alan-
sa veya onunla oliiler konu§turulsa" ifadesinin devarm ~oyle de takdir
edilebilir: "Onlar yine de iman etmezlerdi."
10 Bu durum Furkan, 60 ayetinde anlatilir.

Nitekim bir ba~ka ayette ~oyle denilir:

"Biz onlara melekleri indirseydik, kendileriyle oliiler konu~say
d1 ve her ~eyi kar~tlannda toplasayd1k, yine iman edecek degiller-
di." (En'am, 111)
Sebeb-i Niizftl
Denildi ki: Kurey~ kavmi ~oyle demi~ti: Ey Muhammed! Sana ta.bi ol-
manuz1 arzu edersen bu Kur' arunla daglan Mekkeden yiiriit, ta ki c_;:evremiz
geni~lesin, oralara bahc_;:eler, otlaklar yapahm. Veya onunla riizgan bize ita-
at ettir, ona binip Sama ticarete gidelim. Veya onu okuyarak Kusay Bin Ki-
lab gibi atalannuz1 dirilt, onlarla konu~ahm.
Onlann bu ta~km teklifleri kar~1smda bu ayet nazil oldu. Bu rivayete
gore ayetteki arzm parc_;:alanmas1, arzda seyahat ~eklinde de yorumlanma-
ya miisaittir.
v .... 0 lt 0
l ~ .. ~ ~ ~~I ~ J. "Dogrusu, emir biitiiniiyle Allah'mdir."

Her ~eye yeten kuvvet, Allah'mdir. Yani, Allah onlarm talep ettikle-
ri bu harika ~eyleri getirmeye kadirdir. Arna, iradesi buna taalluk etme-
mi~tir, dolay1s1yla bunlan yapmayacaktir. C::iinkii, onlann tabiatmm boyle
mu'cizelerle miilayim hfile gelmeyecegini bilmektedir. Ayetin devanu, bu
manayi teyid eder:
... l ~ ,...,... ....
\_,:.41 ~+JI u-A~ r-191 "1man edenler, kafirlerden hala iimit kesmedi-
ler mi?"
Ehl-i iman olanlar, onlarm hfillerini gordiikten sonra imana gelmelerin-
den hala iimitlerini kesmediler mi?
Ekser alimler ayete daha c_;:ok "bilmediler mi?" manaslil1 vermi~lerdir.
C::iinkii Hz. Ali, ibnu Abbas, sahabe ve tabiinden bir cemaat, ayeti bu ma-
naya gelecek ~ekilde okumu~lardir. Bu okuyu~, ayetin tefsiri gibidir. Ye'sin
(iimitsizligin) ilim manasmda olmas1, onlann hallerini bilmenin neticesin-
de boyle bir ye'sin meydana gelmesidir. C::iinkii, ancak durumu bilinenden
iimit kesilir. 11
11
Tiirks:ede "iimitsiz vak'a" diye bir tabir, bu manayi ifade eder. Mesela doktor
tibbi olc_;:iiler c.;:erc_;:evesinde hastasl!lln artlk iyile§meyecegini bildiginde ondan iimi-
dini keser. Durumu bilmeyenler ise, "acaba ya§ar rm?" diye iimitle bakar. Ayette
anlatllan durum, iman etmesi imkans1z hale gelmi§ baz1 inatc.;:1 kafirler hakkmda-
dir. Yoksa normal §attlar altmda, ehl-i iman onlarm imaruru iimit eder bir §ekilde
c.;:ah§makla miikelleftir.
Ra'd Suresi - 166. Ders ® 473
Bundan dolay1, ayetin devanunda ~oyle bildirildi:

..f
~ d\!J\ '-5~ :&1 ~~ _;J 01 "Allah dileseydi, elbette biitiin insan-

lara hidayet verirdi."
Ayet, ilahi me~ietin taalluk etmemesi sebebiyle baz1 insanlarm hidaye-
te ermeyecegini anlatir.
Yani, ehl-i iman olanlar, Allah dilese biitiin insanlara hidayet edecegi-
ni bilmelerine ragmen, niye hala baz1 inatc.;:1 kafirlerin imarundan iimitleri-
ni kesmiyorlar?
l ,,.. ~ ,,.. ,,.. .,. / J ,,,.,.. ~ J ,,..
;>-~~IS~
~ J 0
l.;;-! ~ jl ~~li Ip~ 1;+.. ~ IJ~ ~+JI JI~ 'lj
~I JJ;. j ~4 "0 inkar edenlere, sonunda Allah'm vaadi gelinceye
kadar yapttklan §eyler sebebiyle ba§lanna musibet inip durur, ya da
yurtlar1mn yaktmna konar."
0 inkarctlara, yapnu~ olduklan kiifiir ve kotii ameller sebebiyle kendi-
lerini sarsacak, 1zdirap verecek bir felaket isabet edecek veya o bela onlann
diyanrun (evlerinin) yakmma gelecek, o belarun kivtlc1mlan kendilerine ge-
lir bir halde ondan korkacaklar.
Denildi ki: Ayet, Mekke kafirleri hakkinda indi. c;unkii, Rasfillallaha
yaptiklanrun kar~illgi olarak devamh ba~larma musibetler geliyordu. Hz.
Peygamber Medinede iken onlara seriyyeler gonderiyor, bunlar onlara za-
man zaman baskinlar diizenliyor, hayvanlanru ganimet olarak ahyorlardi.
Bu rivayete gore ayetin son kisnuru Hz. Peygambere hitap olarak "Sen
onlann diyanrun/ evlerinin yakiruna varacaksm" ~eklinde yorumlamak da
miimkiindiir. c;unkii Hudeybiye senesinde Hz. Peygamber, ordusuyla on-
larm yakiruna kadar varnu~tl.
"Allah'm vaadi gelinceye kadar"
Allahm va'dinden murat,
-Oliim,
-K1yamet,
-Mekkenin fethi olabilir.
l 0 } ~ ,. .). iil
~~I~ '1 4\\\ 01 "~iiphesiz ki Allah vaadinde hulfetmez."

c;unkii O'nun kelammda yalan olmas1 imkans1zdir.
167. DERS
A
Diinya ve Ahiret Azab1
32- ~ ~ ~~,,.. ~pl

,
~j "Andolsun ki, senden onceki pey-
~
gamberlerle de alay edildi."

J J 0 ,,,,. / J ,,.,,,.. ~ J ,,.. ,,,...
~~I ~ l.J:)S (-y:.+\J ~\.; "Beno kafirlere bir siire i~in miihlet
verdim, sonra da cezaland1rd1m."
y~ 0l5 ~ "0 vakit azab1m nas1limi§ gordiiler."

Ayet,
-Hz. Peygambere bir teselli,
-Onunla istihza eden ve olmayacak tekliflerde bulunanlara da bir vaiddir.
33- ~ ~ ~
<:. .... o,,...
JS' iP- pl9 ~ ~I "Her bir nefsin kazand1g1m

""J ' ..-.... ,,.. ....
gozetleyip muhafaza eden (his: boyle yapamayan gibi midir?)"

Her nefsi murakabe eden, hayir ve §erden ne yapnu§sa bilen, onlann
amellerinden his:bir §ey kendisine gizli olmayan ve amellerinin cezasmdan
his:bir §eyi gozden kas:1rmayan Allah, his: bu vas1flara sahip olmayan battl
mabutlar gibi midir?
<f J. l J.
~\5_r!i ~ 1µ j "Boyle iken tuttular da Allah'a ortaklar uydurdular."
Arna onlar tuttular Allaha §erikler ktldtlar.

0 J.
~ _,.Ll ~ "De ki: On1an nitelendirin bakahm."
Ayet, bu battl mabutlann ibadete layik olmadiklarma bir tenbihtir.

Yani, "onlann ozelliklerini sayin bakahm! Bakahm, onlarda ibadete layik
olmaya ve Allaha §erik kllinmaya bir liyakat var nu?"
,, !l J. ,,
j.p f1''Yoksa siz O'na yeryiiziinde bilmedigi

,, 0 ,, ,,
~ j'll J ~ 'l ~ ~
bir §CY mi haber vereceksiniz?"
Yoksa ibadete layik §erikler var da Allah bunlan _bilmiyor mu? Su arzda
Allahm bilmedigi bir §eyi mi ona haber vereceksiniz? Veya Allah her §eyi
Ra'd Suresi- 167. Ders @ 475
bilen oldugu hfilde, o ~erik ktlchklanruzda kendilerini buna ehil ktlan s1fatlar
var da onlan ml Allaha soyleyeceksiniz?
.,.
~jiJI ~ -t~ fl "Yoksa anlam1 olmayan kuru bir laf mt?"
Veya zenciye "bembeyaz" demekle sanki onun mahiyetini degi~tirdigi
ni sanmak gibi, siz de hak ve hakikate dayanmadan, delilsiz bir <lava olarak
onlara "Allahtn ~erikleri" mi diyorsunuz?
Ayet, hayret verici ve hayranhk uyanchnc1 bir iislubla onlara kaq1 de-
lil getirmekte, onlan susturmaktachr. Bu iislub tek ba~1yla bir mu' cizedir.
~~ IJ;lS' ~~ ~j j "Dogrusu o inkar edenlere kendi hileleri

giizel gosterildi."
.,.
&
~I :}:- IJ..W, j "Ve yoldan saptmldtlar."
,. I ,.
0 inkarctlara yalchzh sozleri ho~ gosterildi, bir taktm battl ~eyleri hayal
ettiler, archndan da bunlan hak zannettiler.
Veya onlarm mekrinden murat, ~irkleri ile isl~ma tuzak kurmalan ola-
bilir.
~~ ~ 4J W ~I ~ ;_;j ''Ve Allah kimi saptmrsa, arttk onu yola

getirecek kimse yoktur."
Allahtn inayetini kesmesiyle dalalete dii~iirdiigunii hidayete erdirecek
yoktur.
0 t 0 ,,,. ,,,.
34- s,;lll §_,;>JI c_} ~I~ ~ "Onlara diinya hayatmda bir azap var-
dtr."
Onlann ~u diinya hayatmdaki azaplan,
-Oldiiriilmeleri,
-Esir ahnmalan,
-Ba~lanna gelen musibetlerdir.
~t ,.. ,. l 0 ,,.. ,...
~I §..r;- ~I ~ll;Jj "Ahiret azabt ise, elbette daha ~etindir."
~iinkli daha ~iddetlidir ve devamhdir.

J. ,.
~lj ~ '1l1 ~ ~ l4 j "Onlan Allah'tan koruyacak da yoktur."
~ J,.,-. 0 ~ ..... 0 ,,,...
35- ~__,.BJI ~j ~I ~I J!.4 "Miittakilere vaad olunan cennetin

misali §Oyledir:"
J'
)~\ri ~~~fa. "Altlarmdan trmaklar akar."

\
J't J;J
~ j ~G 415'1 ''Yemi§leri siireklidir, golgeleri de."

Onun meyveleri asla bitmez. Golgesi de oyledir. Diinyada golge giine~
le ortadan kalkar, ama orda oyle degildir.
....ii /.
ljZI ~~\ ~ ~ "i§te bu, takva sahiplerinin aktbetidir."

i~te, anlattlan bu cennet, muttakilerin varacaklan yerdir.
jl!JI ~}~I ~ j "Kafirlerin aktbeti ise ate§tir."

\
Kafirlerin varacaklar1 yer ise, ba~ka yer degil, ancak cehennem ate~idir.
Bu ~ekilde cennet ve cehennemin ardt ardtna anlattlmasmda miittakile-

ri iimitlendirmek, kafirleri ise korkutmak vardtr.
,,,.. "' " oJ ,... o o ,,,.. \ ~
36- ~! J.;1 ~ 0~~ ~~I ~~I ~+Jlj "Kendilerine kitap ver-

diklerimiz, Sana indirilenle ferahlamyorlar."
Ayette nazara verilen ehl-i kitap, Abdullah Bin Selam ve arkada~lar1, ay-
nca Hristiyanlardan seksen ki~idir. Bunlar islama girmi~ kimselerdir. Hris-
tiyanlardan islama girenlerin ktrkt N ecrandan, sekizi Yem enden ve otuz
ikisi de Habe~istandt.
Ayetten murat, genel anlamda ehl-i kitap da olabilir. <;iinkii onlar Hz.
Peygambere inenlerden kendi kitaplanna uygun olanlan gordiikc;e ferah-
laruyorlardt.
J'
~ ~ (.;-4 ~lj>-\ri ~j "Bununla beraber, o gruplardan onun

(Sana indirilenlerin) bir ktsm1m inkar edenler de vard1r."
Onlardan Hz. Peygamberlige dii~manhkta hizip haline gelen Ka'b Bin
E~ref ve yanda~lan, Seyyid ve Aktb ve bu ikisinin taraftarlan gibi olanlar
ise, kendi dinlerine muhalif olanlan veya dinlerinde tahrif ettiklerine uy-
gun gelmeyenleri inkar ediyorlardt .
._,,. ,... oJ,.,,.... l. ,,. , ,. o,.... J J ~ oJ
~ !Jr1 'lj 4\ll ~I 01 u ~\ l.4:.i! Ji "De ki: Ben ancak Allah'a kul
olmakla ve O'na §irk ko§mamakla emrolundum."
Ey Peygamber! Sen o inkarctlara cevap olarak de ki: Ben, bana indirilen
ayetlerle Allaha ibadet etmek ve O'nu ibadette tek olarak tarumakla em-
rolundum. Bu ise dinin temelidir, bunu inkara bir yol bulamazs1ruz. Arna
Ra' d Suresi - 167. Ders @ 4 77
~eriatlerinize/ hiikiimlerinize muhalif goriip inkar ettikleriniz ise, dinin as-

lma temas etmeyen ciizi meselelerde bir muhafelettir, asla bid'a degildir.
1__;~\ ~!"Ben sadece O'na dua ediyorum."

Ben sadece O'na dua ederim, ba~kasma degil.
~LA ~!J "Donii§iim de O'nadtr."

Ve amellerimin kar~illgiru gormek i<;in donii~iim O'nadir, ba~kasma de-
gil. Ve bu da peygamberlerin aralannda ittifak ettikleri bir durumdur. Ama
bundan ba~ka olan dinin fUruatma gelince, bunlar as1rlara ve milletlere
gore farkltltk gosterebilir. Dolayis1yla islam dininde kendi dininize muhalif
gordiiguniiz furuatl inkar etmenin bir manas1 yoktur.
cl"
37- ~__j- ~ ~d)\ ~Jsj ''Ve i§te biz onu (Kur'an'1) Arab~a bir
hiikiim olarak indirdik."
Kur'aru biitiin dinlerin miittefik olduklan esaslan ihtiva eder bir ~ekilde
indirmemiz gibi, anlamas1 ve ezberlenmesi kolay olsun diye onu meseleler
ve olaylara hikmete uygun bir ~ekilde hiikmeden Arab<;a bir kitap olarak
indirdik.
t. \ '1
~lj ':;j ~j ~ ;u1 ~ ~L4 r-W1 ~ !J~~ L4 ~ ~~l~l ~I ~j

"Andolsun ki, eger Sen, Sana vahiyle gelen ilimden sonra onlann
hevalanna uyarsan, Sana Allah'dan ne bir dost varchr, ne de bir ko-
ruyucu."
"Onlar1n hevalanna uyarsan"
Bundan murat,
-Onlarm dinlerini ikrar etmek,
-I<ible Ka'be olarak belirlendikten sonra onlarm ktblelerine dogru na-
maz ktlmak tarzmda durumlardir.
Ayet, gayr-i Miislimlerin beklentilerini ktrmakta ve mii'minlere de din-
lerinde sebat etmeleri hususunda te~vikte bulunmaktadtr.
38- ~ ~ ~ ~ Li.;, _)l ~ j "Andolsun ki, biz senden once de pey-

gamberler gonderdik."
Senden once de Peygamberleri Senin gibi insanlardan gonderdik.
cl"
.p-, J. 0..... / 0
~~~j ~ljjl ~ ~ j "Onlara da e§ler ve nesiller verdik."

Senin oldugu gibi, onlann da harumlan ve c;ocuklan varch.

'"'"1 "
~I 91~ \r! ~~ ~~ ~\ ~~j ~\SLoj "Hi~birpeygamberi~inAllah'm

~ ~ ~
izni olmadan herhangi bir ayet getirmek soz konusu degildir."

Hic;bir Peygamber ic;in kendisinden talep edilen bir mu'cize veya arzu
edilen bir hiikmii Allahm izni olmadan getirmesi soz konusu degildir, giicii
ve yetkisi dahilinde olamaz.
~ "'.J.
~ ~ ~I ~ "Her ecel i~in bir yaz1 vardir."

"' ~
Her vakit ic;in insanlarm maslahatlarma uygun bir ~ekilde bir hiikiim
varchr.
C I
39- '! ;~j ~~Lo :&II~ "Allah diledigini imha eder, diledigini de
sabit btraktr."
-Allah, neshini uygun gordiigunii siler, hikmetinin iktiza ettigini ise sa-
bit b1raktr.
-Allah, tevbe edenin seyyielerini siler, onun yerine haseneleri sabit ktlar.
-Kiramen katibin yazchklarmdan ceza taalluk etmeyenleri siler, digerle-
rini ise sabit b1raktr veya sadece kalben tam benimseyerek i~ledigi giinahla-
n sabit b1raktr, digerlerini siler.
-Bir milleti tarihten siler, digerlerini sabit ktlar.
0 .J.
~~I fl t~j "Ummii'l- Kitap O'nun katmdadir."

Ummii'l-Kitap, kitabm ashchr, levh-i mahfuzu ifade eder. <;iinkii her
~ey orada yazilichr.
.... i:ii ~ .... ,,,.. .J ,,,,. .~ .... .... ~ J 0
40- ~.JS jl ~~ c.S+JI ~ ~j Lo 0!J "Onlara vaad ettigimizin

(azabm) bir ktsrmm Sana gostersek yahut Seni (o neticeyi gormeden)
vefat ettirsek ... "
Devran nastl donerse donsiin, onlann ba~larma geleceklerle alakah ~ey
lerin bir ktsrmru Sana gostersek veya daha oncesinde Seni vefat ettirsek,
0 ,,,.. J .... 0 .... .... ~ ,,,..
~~I l.:;lc-j ~I~ l4.;1! "Sana dii~en sadece teblig etmektir,

bize dii~en ise hesaba ~ekmektir."
Sana dii~en sadece tebligdir. Amellerin kaqilig1ru vermek ise bize aittir,
Senin gorevin degildir. Dolayis1yla, onlann yiiz c;evirmelerinden miiteessir
olma! Onlarm azaplan ic;in acele etme! Bunlan yapacak olan biziz. i~te, on-
lara azab1rmzm baz1 onciileri:
..r'
0 ,,,.. J. .... .... .... 0 0.... ({J/ .... ,...
41- I-: :.1 - 1-\ ~ I-: '- '..:~: • • ')'\ "\.j \.j\ I·,,,, ! \ "I "Gormediler mi ki, biz
~ r ~ ~ ~.J c...s!- .Jf..1.J
yeri etrafmdan eksiltip duruyoruz."
Gormediler mi, biz o kafirlerin topragiru Miisliimanlara fethettirmek
suretiyle c;evresinden noksanla~tmyoruz.
J l
~ 1illj "Ve Allah hiikmeder."

..r'
~ •: ~ • ~ ~ "O'nun hiikmiinii bozacak kimse yoktur."

Kimse Onun hiikmiinii geri c;eviremez.
Yani, Allah islam dini ic;in ikbale, kiifiir hakkmda da gittikc;e sonmeye
hiikmetmi~tir. Dolayis1yla bu boyle tahakkuk edecektir, bunun ibtali ve de-
gi~tirilmesi soz konusu degildir.
~~\ 6r jAj "0, hesab1 ~o~ htzh olandtr."

Allah diinyada katl ve siirgiin edilme ~eklinde azap verdikten sonra, az
zaman sonra da ahriette onlan hesaba c;ekecektir.
42- ~ ~ ;j,.~I fa jjj "Onlardan oncekiler de hileler yapm1~

lard1."
Onlardan oncekiler de Peygamberlerine ve yanlarmdaki ehl-i imana tu-
zak kurmu~lardt.
U' l
~ ;5:.J1 ~ "Fakat biitiin mekir (hile) Allah'a aittir."

<:=unkii, 0 bir ~eyi murat ettiginde, hic;bir mekir, tuzak ile o onlenemez.
Mekirden maksut olan sonucu almaya Kadir olan sadece Allahtir, bir ba~
kas1 ic;in boyle bir ~ey soz konusu degildir.
..r' J
~JS' ~Lo r-1~ "Her nefsin ne kazand1g1m bilir."

Her nefsin ne yaptigiru bilir ve ona uygun kaqillg1ru haz1rlar.
~ 0 ~J 0 ,,,,.
~1.:UI ~ ~ ~Ll501 ~j "Bu diinyamn aktbetinin kime ait oldu-

gunu kafirler de yaktnda bilecekler."
Onlar gaflet halinde iken kendileri ic;in hazirlanan azap ba~lanna geldi-
ginde, giizel akibetin iki gruptan kime ait oldugunu bilecekler.
Ayet, Allahm onlara mekrinin bir tefsiri gibidir.
...;, ,,... ,,,,. ,,,,. ~ .J. .J.
43- ~ _? ~ l.J;AS ~+JI J~j "0 inkar edenler: "Sen bir peygam-
ber degilsin" diyorlar."
Denilcli ki: Bu inkarctlardan murat Yahudilerin reislericlir.
cJS j
'} I
~ <~ ~~ j ~ l.'.i M+ ~. ;1i ~

\--:': I "
"De ki: Benimle sizin aramzda ~ahit
C::iinkii Allah benim risaletime oyle deliller izhar etti ki, ona ~ehadet
edecek ba~ka bir ~ahide ihtiyac; b1rakmach.
~~I ~ ~~ ~ j ''Ve bir de yanmda kitap ilmi bulunan."

Kitaptan murat Kur'anchr, Kur'arun mu'cizane nazffiln1 bilen kimse Hz.
Peygamberin risaletini elbette tasclik eder.
I<itaptan murat Tevrat da olabilir. Bu durumda ayet, Abdullah Bin
Selam ve benzerlerini anlatlr.
Veya kitaptan murat Levh-i Mahfuzdur. Onu bilen de Allahtlr. Yani,
benimle sizin araruzda ~ahit olarak ibadete layik olan ve levh-i mahfuzun
bilgisi kenclisine ait olan Allah yeter. Elbette 0, bizden yalanc1 olaru peri~an
edecektir.
"I<im Ra' d suresini okusa, gec;mi~ her bulut ve klyamete kadar gelecek
bulutlar olc;iisiinde Allahm ahcline vefa gosterenlerin miikafatr verilecek-
tir."
• • A •
IBRAHIM SURES!
ibrahim Suresi Mekld' dir,

elli iki ayettir.
168. DERS
Zuliimattan Nura
Kur'an), Rablerinin izni ile insanlan zuliimattan nura ~tkarman i~in

sana indirdigimiz bir kitapttr."
Bu Kur' an, davetinde insanlari her tiirlii dalalet karanliklarmdan hidayet
nuruna c;1karmak ic;in indirdigimiz bir kitapttr.
"Rablerinin izni ile"
Onlann karanliklardan ayd.tnltga pkmalan, Rab'lerinin muvaffak ktlma-
s1 ve kolayla~ttrmas1yla olacakttr.
'! o o I
~\ ~_;JI ~\~
,,., I
J! "Aziz- Hamid olan Allah'm yoluna."
Ayetin bu ktsrm, "nur"dan bedeldir. Yani, onlan karanliklardan Aziz -
Hamid olarun yoluna c;1karman ic;in ...
Veya mukadder bir suale cevap olmak iizere, yeni bir ciimle ba~langic1
da olabilir. Yani, o nur, Aziz - Hamid olarun yoludur.
Yolun Allaha nisbet edilmesi,
-Ya o yoldan maksadm, Allaha ula~mak olmasmdan,
-Ya da o yolu Allahm gostermesindendir.
Bu nisbet yaptltrken Allahm Aziz - Hamid isimlerinin ozellikle kulla-
rulmasmda ~oyle bir tenbih vardtr: Bu yolda giden zillet c;ekmez, bu yolun
yolcusu eli bo~ donmez.
2- ~)\ti ~ Llj ~\~\ ~ LA ~ '5~\ ~\ "0 Allah'm (yoluna) ki,

goklerde ne var ve yerde ne varsa hepsi O'nundur."
\}
~+ii ~11':. ~ ~}~ ~jj "~iddetli bir azabdan dolayt vay

,;; I
kafirlerin haline!"
Ayet, kitab1 inkar eden ve zuliimattan nura pkmayan kimseler ic;in bir
vaiddir.
' 0 .... 0 .J.. / 0 .... ~ ......
3- §~ \11 ~ ~:UI c;_,:;JI 0~ ~+JI "On1ar, diinya hayatm1 ahi-

rete tercih ederler."
I ,, J
~I ~
,, I
:.J- 0J~j ''Ve Allah yolundan ~evirirler."
insanlan imandan ahkoymak suretiyle Allahm yolundan engellerler.
,f
l;--~ ~~..J "Ve onda egrilik ararlar."

Onu tenkid edebilmek i<;in onda kusur ve anzalar ararlar.
,.. ,.. .... ~ J
~ ~~ ~ ~JI "i§te bun1ar, ~ok uzak bir saptkhk i~indedirler."
i~te onlar haktan sapttlar, ondan <;ok uzakta kaldtlar.

U zakhk ger<;ekte dalalette olan kimsenin s1fatidir, ama onun fiili boy-
le bir uzakhkla vasfedildi. Bunda, onlarm haktan ne kadar uzak oldugunu
daha kuvvetli bir ~ekilde anlatmak vardir.
4- ~ ~ ~j.i ~ L ~ ~ ! ~ ~ j ~ l:.L jl l.4j "Biz, her peygamberi

on1ara a~tk~a an1atmas1 i~in kavminin diliyle gonderdik."
Her Peygamber, i<;inde bulundugu ve gonderildigi kavmin diliyle onla-
ra konu~mu~tur.
Bu, onlara emredilenleri beyan edebilmesi ve muhataplanrun da bu ~e

kilde kolayca ve siiratli bir ~ekilde anlamalan i<;indir. Sonra ilahl mesaj1 ba~
kalarma naklederler, manas1ru terciime ederler. Boyle olunca peygamberin
gonderildigi kavim, Peygamberin onlan davet etmesine ve uyarmasma en
lay1k, en uygun kimseler olur. Bunun i<;indir ki Hz. Peygamber once kendi
a~iretini uyarmakla emredildi.
Sayet muhtelif iimmetlere kendi dilleri iizere kitaplar indirilse, bu miis-

takil bir i' caz nevi olurdu. Lakin bu,
-Kelam ihtilafma yol a<;ardi.
-Lafiz ve manalarm ogreniminde gayret gostermenin faziletini zay1
ederdi.
Denildi ki: Ayete ~oyle de mana verilebilir: "Biz her Peygamberi O'nun
(Hz. Muhammedin) kavminin dili iizere gonderdik." Yani, Allah biitiin ki-
taplan Arab<;a olarak indirdi. Sonra Hz. Cebrail veya her peygamber, gon-
derilen kavmin diline terciime etti.
Arna boyle bir gorii~ sahib degildir. Ayetin devammda gelen "onlara
ibrahim Suresi - 168. Ders @ 485
beyan etmesi i<;in" kisml, boyle anlamam1Z1 reddeder. Tevrat, incil ve ben-
zerleri Arablara beyan edilmesi i<;in inmemi~tir.
J ~; "Boylece Allah diledigini dalalette

~ l ~
~~ ~ (.$~j ~~~~I
b1raktr, diledigini de hidayete erdirir."
Allah, dilediklerini imana muvaffak k.ilmaz. Diledigini ise hidayete mu-
vaffak k.ilar.
~\ .1..rJI j.kj "0, Aziz'dir - Hakim'dir."

0, Aziz'dir, me~ietine galebe edilmez. Hakim'dir, dalalette b1rakmas1
da, hidayet etmesi de ancak hikmetledir.
J ,,... ;& , ,. ,...
.;
0 ,,,. 0,,,. ' 0 .... 0 ,,,.,,,
-~\\
5- -?,r \\ ~~I ~
l...S'~ ~
~ cl4Y·.. ~r
. · 1 01 8l.JL
~
' ~ l::.Li_)·I lQJ .J~ "And
~.>-4
olsun ki Musa'y1 ayetlerimizle gonderdik: Kavmini zuliimattan nura
~tkar."
Onu yed-i beyza ve asa gibi mu'cizelerle gonderdik.

~
~I v~~ ~ ~1j ''Ve onlara Allah'm giinlerini hattrlat."

"Eyyamu'l-Arab" denildiginde, onlarm sava~lan anla~ilir. "Eyyamul-
lah" yani "Allahm giinleri" denildiginde de, helak olan iimmetlerin ba~la
rma gelen ilahl felaketler murattlr.
Denildi ki: "Eyyamullah" ifadesi, onlara olan nimetleri ve belalan i<;i-
ne ahr.
J / i,JJ J ' .... ,,,. l i:ii
.)~ .)~ ~ s-i~':l ~~ ~ 01 "~iiphe yok ki bunda ~ok~a sabre-

r; ~ ,,,.
dip ~ok~a §iikreden herkes i~in nice ayetler vardtr."

Bunda, Allahm belasma sabreden, nimetlerine ~iikreden kimseler i<;in
ibretler vardir. c;unkii boyle biri, onlann ba~1na gelen bir belay1 veya kendi-
lerine yaptlan in'aml duydugunda ibret ahr ve yapmas1 gereken sabir ve ~ii
kiirle ilgili intibaha gelir.
Denildi ki: Ayette ifade edilen "~ok~a sabredip ~ok~a §iikreden
herkes"ten murad, her mii'mindir. Mi.i'minden boyle bahsedilmesi, sab1r
ve ~iikriin mii'minin iinvaru olmasmdandir.
6- F" ~I 4~ l.J..)5~1 ~j.aj ~.f JL; ~Ll "Musa kavmine demi§ti

J/ ~/ JO ,,,. //0
ki: "Allah'm iizerinizdeki nimetini hattrlaym."

/ ' J 0 ..... 0
0~ ~~I~ p.1 ~1"Hani0, sizi Firavun ailesinden kurtard1."

.... 0 J. ,,,,.
~l..i;JI ; __,:; ~ y ,H "0n1ar sizi en kotii bir azaba siiriiyorlard1."

._,.,.
f-5;~ ~~j f-5;~\ ~.A~j "Ve ogullanmz1 bogazhyor, kadm-
lanmz1 hayatta biraktyorlardt."
Burada ifade edilen azaptan murat, Bakara ve A'raf surelerinde ge<;en
onlarla ilgili azaptan farkhdir. <:;unkii orada azap bogazlamak ve oldiirmek
~eklinde a<;1klanffi1~t1. Burada ise bogazlamak atif yoluyla gelmektedir. Bu
durumda burada ifade edilen azap, ya cins bildirir veya onlarm kale yaptl-
malan, dayantlmaz i~lerde <;ah~tirtlmalan gibi durumlan anlatlr.
t ; - ; ,
~ ~j ~ ~~ ~~ ~j ''Ve bunda Rabbinizden size biiyiik bir
bela vard1."
Burada belanm Allaha nisbet edilmesi, Firavun ve hanedaruna O'nun
gii<; ve kudret vermesi, onlan hemen cezalandirmay1p miihlet tarumas1 yo-
niindendir. Siiphesiz Allahu Tealarun bu ~ekilde onlara imkan vermesi, bir
imtihandir.
Ote yandan ayette i~aret edilen durum Israilogullarmm kurtartlmas1 da
olabilir. Bu durumda ayette ge<;en "bela" ifadesinden nimet murat edilmi~
olur.
169. DERS
Peygamberler ve Kavimleri
J. .... ~,,... .... 0
7- ~j 0~\.; ~!J "Ve hattrlaym ki Rabbiniz size §Dyle bildirmi§ti:"
Bu da Hz. Musanm kelarmchr.

Jt:ii,... ,,,, .... J,.,,,.. /
~--4~~ p~ ~"Eger §iikrederseniz mutlaka size art1rmm."
Ey israilogullan! Size verdigim Firavundan kurtarmak ve diger nimet-

lerime iman ve salih amelle ~iikrederseniz, nimet nimet iistiine artlrmm.
,_ ,,, .... / ~ J ........ ,,,.
.>.:+.:J ~U..~. 0! p;AS ~j ''Ve eger nankorliik ederseniz, hi~ §iiphe-

siz azab1m ~ok §iddetlidir."
Arna size verdiklerime nankorliik yaparsaruz, olur ki bu kiifraruruza ~id
detli bir ~ekilde azap ederek ceza veririm.
Ekremii'l-Ekremin olan Cenab-1 Hakkin adeti, vaacli ac;1ktan belirtmek
ve vaidi tariz yollu soylemektir. 1
8- ~
.. \
~·:t '11 ~\j/ ~
~ .. , ·
~ / / t"'°'
· ·\ri '5-. ifJ
i,Jf.J
· !~\ IJ~
-.L-~<:'~ ~I/ crY
~ } Jt_iJ/
"Musa dedi ki: Siz ve yeryiiziinde bulunanlann hepsi nankorliik et-
seniz, iyi biliniz ki Allah Gani'dir - Hamid'dir."
Siz ve arzda olan biitiin ins ve cin inkar etseniz, ~iiphesiz Allah sizin
~iikriiniizden Gani'dir, muhta<; degildir; Hamid'dir, zatmda hamde la-
yiktir, biitiin meleklerin kendisine hamdettigi Mahmud'dur, biitiin mahlu-
katln zerreleri O'nun nimetlerini yad eder, soylerler. Dolayis1yla sizler kii-
fiir ile ancak kendinize zarar verir, daha ziyade olabilecek nimetlerden ken-
dinizi mahrum b1raklrs1ruz ve aynca ~iddetli bir azaba muhatap edersiniz.
:.v Iii :.v,,,.. , ,,, .J .... "'j .... J 0 ........
· •.. ~ <l ~~ ~ -: ...UI I~/. ~ <-:L; ~ q

9 • .i;u ~ -: ...U\ / ~ }:. / ~lS- /
- ~ / . ~ 0-! \ J ~J " J (.Y \"".-7" ~ 0-!, _r.J I vY r--:: .
"Sizden oncekilerin; N uh, Ad ~e Semud kavimlerinin ve onlardan
sonra gelenlerin haberleri size gelmedi mi?"
Buda Hz. Musa'run kelammdan olabilir.
1 Ayette ~iikre mukabil Allahu Teala "mutlaka artmr1m" dedigi halde, kiifran-1
nimete mukabil "~iddetli azap ederim" demeyip, "azab1m ~ok ~iddetlidir" bu-
yurdu.
Veya yeni bir ciimle olarak Cenab-1 Hakkin kelarmdir.

"\ "'
;&1 ':i ! 1;4~ 1~ \I "0n1an, Allah'tan ba~kast bilmez."
Yani, onlardan sonra o kadar c;ok kavimler geldi ki, onlann sayis1ru an-
cak Allah bilir. Bundan dolay1 ibnu Mes'ud ~oyle der: "Nesep ilmiyle ugra-
~anlar yalan soylemi~lerdir."
0 J 0
~¥.~ ~J ~~~ "Peygamberleri on1ara mu'cizeler getirdi."

0/ - ,... J ,,;
Wlj!I ~ ~~I l.J!j "0n1ar ellerini ag1zlanna gotiirdiller."

"Ellerini ag1zlanna gotiirdiller" ifadesi, degi~ik ~ekillerde ac;1klan-
rm~tlr:
-"Arna kendi ba~lanna kald1klannda, size kar~t kin1erinden dola-

y1 parmaklanm tsrnrlar." (Al-i imran, 119) ayetinde nazara verildigi tarz-
, da, peygamberlerin getirdikleri ~eylere ofkelerinden ellerini agtzlarma go-
tiiriip 1s1rdtlar.
-Sa~tiklarmdan boyle yapttlar.
-Giilmesi gelenin yaptlgt gibi, dalga gec;mek ic;in boyle yapttlar.
-Peygamberleri susturmak ic;in, ellerini onlarm ag;tzlarma gotiirdiiler.
-"Agz1ruz1 kapatin" ~eklinde boyle yapttlar.
-Elleriyle ag1zlarma i~aret edip onlara bir cevap vermiyeceklerine ten-
bihte bulundular.
-Peygamberleri konu~turmamak ic;in ellerini onlarm agtzlarma gotiirdii-
ler. Buna gore, bu ifadenin bir temsil olmas1 muhtemeldir.
-Peygamberlerin ogiitlerini, onlara vahiyle gelen hikmet ve hiikiimleri
yalanlay1p kabul etmemekle, sanki onlan geldikleri yere gondermi~ oldular.
0 .J ,,.. ,,,,,,,. ~ ...A-,...
~ ~jl ~ L; ;AS l;! l}lij ''Ve dediler ki: Biz sizin1e gonderileni
inkar ettik."
Sizin "bize bunlar bildirildi" ~eklinde iddia ettiklerinizi biz inkar ettik.
~_} ~! 8 ~Ji ~ ~ ~ ~!J ''Ve bizi ~ag1rd1g1mz ~eyden de

11 '
~iiphelendirici bir ku~ku i~indeyiz."
10- ~j\l\j ~I~\ ~U Ju~\~\ ~J ~~ "0n1annpeygam-

berleri dedi ki: Gokleri ve yeri yaratan Allah hakktnda bir ~iiphe mi
var?"
Biz sizi ancak Allaha yagmyoruz. Onun varltg1 ise, delillerin yoklugu ve
delaletin gayet aytk olmasmdan dolayt ~iiphe edilecek bir durum degildir.
Buna ~u sozleriyle i~aret ettiler.
..,.
~ ~I
,,
J1
~
rs?: J "' J ;J
~j ~y~ ~ ~ ~:~ rs_;.~ "0, sizi giinah-

J ,, • J •
lanmzdan bagt§lamak i~in ~agmyor ve belirlenmi§ bir siireye kadar

size miisade ediyor."
0, bizleri gondererek sizi imana davet ediyor.
"Giinahlanmzdan" denilmesi, kendileriyle Allah arasmda meselelerde
olan giinahlan ifade eder. <;iinkii islam, ba~kalanna yaptlan zuliimler (kul
haklan) dt~mdakileri siler.
Denildi ki: Kafirlere olan hitapta, Kur'anm tamammda "giinahlan-
ruzdan" ~eklinde ifade edildi, ama mii'minlere boyle denilmedi. Bu da
mii'minle kafir arasmda giinahlarm bagt~lanmas1 meselesinde bir aymmdtr.
Muht~melen
bunda ~oyle bir mana vardtr: Kafirlere olan hitapta magfi-
ret imana terettiip ettirilerek gelmi~tir. Mii'minlere olan hitapta ise magfi-
ret itaate ve giinahlardan ve benzeri kotii ~eylerden sakmmaya terettiip et-
tirildiginden kul hakkmdan, zuliimlerden hariy kalmayt da iyine almaktadtr.
Ayette geyen "ecel-i miisemma"dan maksat, Allahm belirledigi ve on-
larm omiirlerinin sonu olarak takdir ettigi miiddettir.
VJ o ,.. ;;i:j o,.... o ..a,... ,,.
\~:. ~ ~ )11 ~I 011_,Jl.9 "Dediler: Siz sadece bizim gibi bir insans1-
n1z."
Sizin bize bir iistiinliiguniiz yok, oyleyse bize degil de niibiivvet niye
size verildi? ~ayet Allah insanlara peygamberler gondermeyi dileseydi daha
efdal olan bir cinsten Peygamber gonderirdi .
.... j ' J .... .... .... ~ ,,,. 0 / / J J
L;j~ ~ 0l5 L!j:. L;J~ 01 0JJ..:..} "Bizi babalanrmzm tapttklann-

'
dan ahkoymak istiyorsunuz."
Siz boyle bir davayla, bizi atalartmtzm tapttklanndan yevirmek istiyor-
sunuz.
,,. " .... JQ ....
~ ~~ L; _,;L; "0 halde bize apa~1k bir delil getirin!"

rJ. ' :;;; /
Oyleyse haydi bize iistiinliiguniize ve bu meziyete liyakatinize veya nii-

biivvet iddiaruza delil olacak aytk bir mu' cize getirin.
Oyle anla~iliyor ki, bunlar Peygamberlerinin getirdikleri apaytk delillere
itibar etmediler, s1rf i~i yoku~a siirmek, inat etmek i<;in ba~ka bir mu' cize
istediler.
J .Jo ,,,. t;:i ,,..,. o J ,,,. ,,,. ,,,,.
11- ~ ~ '>1! ~ 0! ~~ ~ ~l.9 "Onlann peygamberleri

onlara dediler: (Evet) biz ancak sizin gibi bir insamz."
..,. ...... , J , ,
~~~ ~ ~~ 0-4 ~~Ji\ ~j "Lakin Allah kullarmdan diledi-

gine nimetini liitfeder."
Peygamberler, bu ifadeleriyle kavimleriyle be~er olma noktasmda ortak
olduklanru kabul ettiler. Kendilerinin niibiivvetle serfiraz kilinmalanru Al:..
lalun fazh ve kendilerine bir nimeti olarak nazara verdiler.
Ayette, niibiivvetin Allalun bir atas1 (ihsaru) ve zatmda caiz olan ~ey
lerin bazlSlru baz1sma tercih etmenin Allalun bir me~ieti olduguna bir de-
lil vardir.
...r~ 0 "' ,,... 0 J 0.... 0 / .... ,,,. /
~I ~~~ '>1! 9~ ~l,j 01 8 0lS l4j ''Ve Allah'm izni olmachk~a

bizim size bir delil getirmemiz soz konusu olamaz."
Sizin istemi~ oldugunuz mu' cizeleri getirmek bizim giiciimiiz dahilinde
degildir ki, talep ettiginiz ~eyleri yapabilelim. Bu, Allalun dilemesine bagh
bir durumdur. 0 da her peygambere boyle mu'cizelerden bir kisrmru tah-
sis eder.
~ ~~\ qs-J:U Ai > j "Mii'minler ancak Allah' a tevekkiil etsin-

ler."
Dolayis1yla biz de sizin inat ve dii~manhg1ruza kaq1 sabretmek husu-
sunda Allaha tevekkiil ederiz.
"Mii'minler ancak Allaha tevekkiil etsinler" derken tevekkiilii icap
ettiren ~eyi hissettirmek i<;in genel bir ifade kullandtlar, ama bununla her
~eyden once kendilerini kastettiler. Ayetin devarm, bunu gostermektedir:
<.f/ \ 0,... J, ,... ,... t;:i ,,... ,... ,,... ,,,.. -
12- Fl~~· ~.lA ..lij ~I~ J5.J.S '>.II 8 l4j "Bize yollar1m1z1 goster-
mi~ken, neden biz Allah'a tevekkiil etmeyelim?"
Allaha tevekkill etmemek i<;in bize hangi mazeret olabilir? Biz o yollarla
O'nu taruyoruz ve biitiin i~lerin O'nun elinde oldugunu biliyoruz.
i; .. l ' .;:; ,,,.
l,j _,_~~~~I LA- ~ 0~ j "Bize yapttg1mz eziyetlere elbette sabrede-

cegiz."
Boyle diyerek tevekkiillerini ve kafirlerin onlar aleyhinde yapacaklan

~eylere aldirmadiklanru te'kid ettiler.
t _AJ ~ ll J J: iJ ~I ~j "Tevekkiil edenler (ba~kasma degil), ancak

Allah' a tevekkiil etsinler."
Oyleyse, tevekkiil edenler imanlarmdan kaynaklanan tevekkiillerinde
sebat gostersinler, sarstlmas1nlar.
13- ~ ~ ~~~ jl qjl ~ pµ ~11_,)5- ~~I Jlij

"inkar edenler peygamberlerine dediler: Ya sizi yurdumuzdan sii-
riip ~tkaracagtz ya da bizim dinimize doneceksiniz!"
0 inatc;1 kafirler ~u iki ~iktan birinin olacagma yemin ettiler:
-Ya o peygamberleri beldelerinden c;1karmak
-Ya da peygamberlerin onlann dinine donmesi. Burada dine donmek-
ten maksat, o dine girmektir, yoksa peygamberler hic;bir zaman kavimleri-
nin dini iizere degildi.
Ayette hitap her ne kadar peygamberlere ise de, bu hitabm kendisine
iman edenlerle beraber her peygambere yaptlmas1 da caizdir. Bu durumda,
cemaat bir ki~iyle (peygamberle) temsil eclilmi~ olur.
'l .:;; . "': ,... ,,,,,. J.. / ,,,,..,,,,.
~\.12j I ~ ~j r·f \! ~j l9 "Rableri de onlara §oyle vahyetti:

Zalimleri mutlaka helak edecegiz."
14- ~~ ~ ~j\t\ ~j ''Ve onlardan sonra sizi mutlaka o

arzda yerle§tirecegiz."
''Ve o htrpalamp ezilmekte olan kavmi de arz1n bereketle donat-
ttgtmtz dogusuna ve battsma miras~t yapttk." (A'raf, 137) ayetinde de
nazara verildigi gibi, onlan helak edip sizi onlann arzma ve diyarma yerle~
tirecegiz.
~j J~j ~\lo J~ ~ ~1 "i§te bu, makamtmdan ve tehdi-

dimden korkan i~indir."
"i§te bu" ifadesiyle, vahyedilen ~eye i~aret vardir. 0 da:

-Zalimlerin helaki,
-Ve Mii'minlerin onlarm arzma yerle~tirilmesidir.
"Makam1mdan ve tehdidimden korkan i~indir."
Bu ilahi vaat, insanlann klyamet giinii muhakeme olmak iizere Alla-

lun huzurunda divan durmalan veya benim onlann yaptiklanru bilip, ken-
dilerine bildirmem is:in bunlan muhafaza etmemden, veya azap ile olan
vaidimden, veya kafirlere vaat edilen azab1mdan korkan kimseler is:indir.
15-1~\j "Ve fetih istediler."

Ve dii~manlanna kaq1 Allahtan fetih istediler.
Veya "Ey Rabbimiz! Bizimle kavmimiz arastm hak ile a~." (A'raf,
89) ayetinde oldugu gibi, kendileriyle dii~manlan arasmda hiikmedilmesini
istediler. Fethi isteyenler peygamberlerdir.
Denildi ki: Zamir kafirler is:indir.
Denildi ki: Zamir, her iki flrka is:indir. c;unkii iki taraf da hakhrun galip
gelmesini, battl yolda olarun helak olmas1ru istedi.
':I !, J ,.
~ ..~ C. .J~ JS' ~l>-j

''Ve her zorba inat~t hiisrana ugradt."
"
Boylece aralarmda hiikiim verildi, mii'minler felah buldu, Allaha isyan-
da haddi a~an, hakki kabul etmemekte inat eden her zorba ise iflah olmadi.
Fetih talep etmek kafirlere veya her iki flrkaya raci kllirunca ayetteki hay-
bet, yani eli bo~ hiisranda kalmak manas1 daha da etkili bir anlam kazarur.
16- ~ ~~ ~IJj ~ "Ardmdan da Cehennem vardir."

1
Her zorba inats:1 is:in, 6niinde cehennem vardir. Diinyada adeta cehen-
nemin kenarmda durmaktadir, ahirette de oraya gonderilecektir.
Denildi ki: Ayetin manas1, "o kimse is:in hayatlrun 6tesinde cehennem
vardir."
~~ ~LA~ ~j ''Ve orada kendisine irinli su i~irilir."

0 kimse cehenneme gonderilir, orada kendisine cehennem ehlinin de-
rilerinden akan ~ey, su olarak is:irilir.
17- ~; .. 1
1~ ~ ~ j ~~ "Onu yutmaya ~ah§tr, fakat neredeyse bo-
gazmdan ge~iremez."
Yutkunarak onu ic;meye kendini zorlar ama neredeyse bogazmdan onu
ges:iremez. Bu da ba~ka bir azap olur, boylece azab1 uzar.
9Ko JS' ~ ~JAJI ~~j ''Ve her yerden ona oliim gelir."
,,,.. "'.J J 0 0
Oliimiin sebepleri olan zor ve s:etin haller her taraftan ona gelir, her ci-
hetten onu ku~atlr.
Denildi ki: "Her yerden" ifadesi, killarmm kokiinden ayak ba~parrna

gma varmcaya kadar "cesedinin her tarafmdan" dernektir.
·: ;~l ~ Llj "Fakat o olmez."

Arna buna ragmen o kirnse olrnez ki istirahat edip kurtulsun!
.. ,. ,.
~ ~\~ ~l}j ~j "Arkasmdan da ~etin bir azab gelecektir."
Boylece onun oniinde her vakit daha ~iddetli bir azap olur.
Denildi ki: Bundan rnurat, cehennernde ebediliktir.
Denildi ki: N efes alrnasma engel olunrnas1dir.
Denildi ki: Ayet, peygarnberlerin kissasmdan ayndir. Mekke ahalisi hak-
kinda nazil olrnu~tur. Hz. Peygarnberin bedduas1 iizere kitliga rnaruz kal-
nn~lar, yagmur talebinde bulunrnu~lardi. Arna iimitleri bo~a c;1kt1, kendile-
rine yagrnur gonderilmedi. Buna bedel Cenab-1 Hak onlan cehennernde
cehennern ehlinin bedenlerinden akan su ile sularnay1 vaat etti.
170. DERS
Cehennemden Bir Manzara
"Rabblerini inkar edenlerin amelleri, ttpkt ftrtmah bir giinde

riizgann §iddetle savurdugu bir kiile benzer."
Kafirlerin ~u diinyada,
-Sadaka vermek.
-Stla-i rahimde bulunmak.
-Muhtaca yardim etmek.
-Kole azat etmek gibi baz1 iyi amelleri de olabilir. Bunlardan bir fayda
gormeyecekleri, ftrtmah havada savrulan kiillere benzetilerek anlattlrm~ttr.
~iinkii bu amelleri, Allahtn marifeti ve O'nun nzas1ru elde etme esasma
dayanrmyordu.
Veya amellerinden murat putlan i~in yapttklan olabilir, bundan bir fay-
da goremeyeceklerdir.
,f
~~ ~ IF ~ ~.J~~'.J "Kazand1klanndan hi~bir §eyi ellerinde

tutamazlar."
Kiyamet giinii bu amellerinden hi~bir ~ey ellerinde kalmayacakttr, ~iin
kii hepsi bo~a gitmi~tir. Dolayis1yla herhangi bir sevap ellerine ge~meye
cektir.
Ayetin bu ktsrm, temsilin fezlekesidir.
J Q J,,,., ~ ,,,.. l
~I JJL).JI ~ ~~ "i§te astl uzak saptkhk budur."
"i§te bu" ifadesi, onlarm kendilerini iyi i~ler yap1yor sanmalanna mu-
kabil dalalette olmalanna bir i~arettir.
~iinkii bu, hak yoldan biitiin biitiin ~tkmakttr.
,f
19- ~~ ~.)'Jij 91~1 J.l;:. ~I ~\ j ~\ "Gormedin mi Allah

gokleri ve yeri hak ile yarattt?"
Allah gokleri ve yeri hikmetle ve olmasl gereken ideal ol~iilerde yarattl.
ibrahim Suresi - 1 70. Ders @ 495
"Gormedin mi" hitab1 Hz. Peygamberedir, ama bundan murat iim-

metidir.
Denildi ki: Hitap her bir kafiredir.
+:.*
'1 Q .....
~ s-i~j ~~ ~
0 ,J 0 0 ..... 0
0! "0, dilerse sizi yok edip yepyeni bir

halk getirir."
0, isterse sizi ademe gonderir, sizin yerinize ba~kalanru yaratlr.
Cenab-1 Hak bu ifadeleri gokleri ve yeri yaratttg1ru nazara verdikten
sonra soyledi. Dolayis1yla ayetin iist kisrm, son kisrmna bir delildir." <:;iinkii
onlann asillanru ve yarattlmalanrun gerektirdigi ~eyleri yaratan, sonra su-
retleri tebdil ve ozellikleri degi~tirmek suretiyle onlan meydana getiren zat,
onlara bedel ba~kalanru yaratmaya kadirdir, bu ona hie; de zor gelmez. Aye-
tin devarm zaten bu manay1 ifade etmektedir:
20- _;:_fa.
1/- \ ....
~I ~ J:.LJ1 Lo j "Bu, Allah'a hi~ de gii~ bir ~ey degildir."
c;unkii 0,
-Lizatihi kudret sahibidir.
-Bir ~eye giiciiniin yetip ba~kasma yetmemesi gibi bir durum soz konu-
su degildir.
Elbette boyle olan, iman edilmeye, sevab1ru umarak ve kiyamet giinii
cezasmdan korkarak ibadet edilmeye lay1ktir.
~ J •
21- \~ .. ~~ ~ l.JjJ.j "(Klyamet giinii) Insanlarm hepsi Allah'm huzu-
runa ~tkttlar."
insanlar kiyamet giinii Allahm emri ve muhasebesi ic;in kabirlerinden

c;1karlar.
Veya ayetten murat, onlann her ~eylerinin ac;1ga c;1kmas1 olabilir. <:;iin-
kii onlar bir takim c;irkin i~leri gizlice yap1yor ve bunlarm Allaha gizli ka-
lacag1ru zannediyorlardi. Kiyamet giinii oldugunda nefislerinde gizledikle-
ri de ortaya c;1kar.
Ayette bunun ge~mi~ zaman s1gas1yla anlattlmas1, vukuunun tahakku-
kunu ifade ic;indir.
J
!~\ Li ~ ~}- L!$' ~I I ..._.c-:: ·-1 ~ l1J 1_;1• .111 Jw

....: j
1......
•
i1.h. ~
~ ~ ~ !~
~tt-' ~ •
J
-- J~ ~\ --
•
,_,.-- I
~ ~ ~ ~I "Derken, zaytflar biiyiikliik taslayanlara ~oyle dediler:

Bizier, sizlere uymu§tuk. ~imdi siz, Allah'm azabmdan en ufak bir

§eyi bizden savabilir misiniz?"
Bunlarm "zaytf'' diye nitelendirilmesi, gorii~ itibanyla zay1f olmalar1ru
ifade ic;indir.
i~te bu zay1f karakterli tebea, kendilerini pe~lerine takan ve giinahlara
sevkeden reislerine ~oyle derler:
"Bizler, peygamberleri yalanlamada ve nasihatlerinden yiiz c;evirmede
size ta.bi olduk.
0 onde gelen kafirler, kendilerine ta.bi olanlann ay1plamalarma kaqilik
yaptiklarma bir mazeret olmak iizere ~oyle derler:
,_,.. J ,,,,,. 1 \ ,,.. J ,,..
f-5~4J ~I ~~ jJ l}\.9 "0n1ar da dediler ki: Allah bizi hidayete

erdirseydi, biz de size dogru yolu gosterirdik."
Sayet Allah bizi imana sevketse ve muvaffak kilsaydi, biz de sizi dogru
yola iletirdik. Lakin biz yoldan 9ktik, sizi de yoldan c;1kardik.
Yani, kendimiz ic;in hangi yolu sec;mi~sek, size de o yolu sec;tik.
Veya "Sayet Allah bizi azaptan kurtulma yoluna sevketse, biz de sizi o
yola sevkederdik ve ~imdi sizi azaba maruz kildigirmz gibi, o zaman aza-
b1 sizden giderirdik. Lakin ne c;are, kurtulu~ imkarum1z kalmadi, o yol bize
kapandi.
~ __r....,o fl ~~\ 1--:-:1 c. ~IF "Feryat da etsek, sabir da gostersek arttk

bizim i~in bir §ey degi§mez."
t /
~ ~ 8 l4 "Bizim i~in ka~acak bir yer yoktur."
Bizim ic;in azaptan s1gmacak, kac;acak bir yer yok.
Ayette gec;en "mahls" ifadesi hem mekan, hem de masdar ic;in kulla-
ruldigmdan, birinciye gore mana iistteki gibi olur. ikinciye gore ise: "Bizim
ic;in artik azaptan kac;mak soz konusu degil."
"Feryat da etsek, sabtr da gostersek arttk bizim i~in bir §ey de-
gi§mez" ifadesinin, hem kiifriin onderlerinin, hem de onlara ta.bi olanla-
rm ortak ifadesi olmas1 caizdir. Nitekim ~u rivayet de boyle olmas1ru teyid
eder:
Onlar derler ki: "Haydi gelin, feryat edelim." Boylece be~yiiz ytl fer-
yad eder, s1zlarurlar, ama bu kendilerine bir fayda saglamaz. Bunun iizeri-
ne "gelin sabredelim" derler, be~yiiz ytl sabrederler. Sonra da "feryat da
etsek, sabtr da gostersek arttk bizim i~in bir §ey degi§mez" derler.
.... 0 J. ,... J .... ~ .... /
22- ;;\ti ~ W 0~1 Jlij "i§ bitirilince §eytan onlara §Oyle

de di:"
Herkes hakkmda hiikiim verilip ehl-i cennet cennete, ehl-i cehennem
cehenneme ahndigmda, ~eytan cin ve insin ~akilerine hitaben ~oyle der:
v J 0/ 0 ,,,...,,,, J J 0 "' 0 / J / lr ~
~\.9 ~..\S-jj ~I ~ j f5..\S-j ~I 01 "~iiphesiz ki Allah size
ger~ek vaatte bulundu, ben de size vaat ettim, ama yerine getirme-
dim!"
Yani Allah, oldiikten sonra diriltmeyi ve amellerin kar~ilig1ru vermeyi
vaat etti ve vaadini yerine getirdi.
Ben de "oldiikten sonra dirilmek yok, hesaba c;ekilmek yok. Sayet varsa
bile putlar size ~efaat eder" diyerek battl ~eyler vaat ettim.
(. ,... J .J. o .... ""'-- ,... o J ,... ,... ,.,.
j ~\.9 ~~~ 01\119LkLl ~ ~ ~ 01S l.4j "Zaten benim

size kat§l bir giiciim yoktu. Ancak hen sizi ~agtrd1m, siz de geldi-
niz."
Benim size kar~1 zorla kiifre ve giinahlara sevk etme giiciim yoktu. An-
cak vesveselerimle sizi o yola davet edebilirdim, onu yaptlm.
Siz de ko~up bana icabet ettiniz.
v J J 0.... J. J,,,.. .... ....
~I ly}j ~y yG J\,; "0 halde beni kmamaym, kendi kendinizi

kmaym!"
Oyleyse benim vesvesemden dolay1 beni kmamaym. <:;iinkii dii~man ol-
dugu size bildirilen birinin, vesvese vermesinden dolay1 kmanmamas1 ge-
rekir.
Rabbiniz davet ettiginde O'na itaat etmediniz. Arna ben davet ettigimde
bana itaat ettiniz. Dolayis1yla beni degil, kendinizi kmayin.
Mu'tezile mezhebi, boyle ayetlerle insarun kendi fiillerinde tamamen
miistakil olduguna delil getirdi. Gerc;ekte ise bunlarda onlara delil olacak
bir durum soz konusu degildir. <:;iinkii, fiillerin insanlara nisbet edilebilme-
si ic;in insarun kendi fiilinde "kes b" denilen herhangi bir etkisinin olmas1
yeterlidir. Ehl-i siinnet, bunu esas almaktadir. 2
2 Yani, insarun Allah nezdinde sorumlu olabilmesi ic;in Mu'tezilenin dedigi tarz-
da "kendi fiillerinin yaratlclSl" olmas1 gerekmez. "Kesb" denilen ciizi bir miiba~e
ret, bir temas yeterlidir. insan, kendi fiillerinin yaratlc1s1 degildir, ama o fiiller ken-
dinden bir te~ebbiisle meydana geldigi ic;in o fiillerinden tamamen sorumludur
p;1 l4j ~~ ~\ L4 "Ne hen sizi kurtarabilirim, ne de

~ j
Y;- ~
siz beni kurtarabilirsiniz!"
~
J ,... O O' .J. ,,..,.,,, tJ'
J;.i ~ ~~~\ ~ ~:;s ~!"Ben, onceden beni Allah'a ortak

ko§mamzt da kabul etmedim."
"Ktyamet giinii de kendilerini Allah' a ortak ko§mamzt inkar
ederler." (Fatlr, 14) ayetinde oldugu gibi, ~eytan da "Bugiin ben, diinyada
beni Allaha ~erik yapmaruz1 inkar ediyorum" diyerek kendi dostlanndan
te berri eder.
Veya mana ~oyle olabilir:
Ben sizi putlara ibadete ve benzeri ~eylere davet ettigimde siz bana ita-
at ederek beni Allaha ~erik yaptlruz. Halbuki Allah benim Ademe secde et-
memi emretmi~ti de ben reddetmi~, kiifre du~mii~riim. 3
~\ ~I~ ~ ~ili.JI ~! "Dogrusu zalimler i~in act bir azab vardtr!"

Bu, ~eytarun kelammm tetimmesidir.
Veya yeni bir ciimle olarak Allahln bildirdigi bir durumdur.
Boyle ~eyleri hikaye yoluyla anlatmakta, muhataplara hem bir kolay an-
lama liitfu, hem de kendilerini hesaba s:ekmeleri ve akibetlerini dii~iinme
leri hususunda bir uyan vardir.
~ .J. J \ ~ ,,.. .J
23- s-'~ ~~WJI I # j \_,:..41 &-+JI ~~\j "iman edip salih amel-
ler i§leyenler, cennetlere konulurlar."
Onlan cennete alanlar, meleklerdir.
~~\Ti~~ '-5..f.J "(Cennet bahs:elerinin) altmdan trmaklar akar."

~
I
~j ~1~ ~&--Hi;_ "Rablerinin izniyle orada daimidirler."
~ r~: ~ "Oradaki birbirlerine iyi dilek temennileri

"selam" dtr."
3 Ben Allaha bile itaat etmemi~ken siz tutup bana kul - kole oldunuz.
171. DERS
iman ve Kiifiir Agac1
24- ~~I ~~ • ~:5 j ~\ "Gormedin mi? Allah nastl bir misal

verdi?"
'1_ ,,,, .... J ,... / ,,.. ,,,.. ~ .... ~ ,..
~~\ ~ ~jj ~~~I~~~?~ "Kelime-i tayyibe

(giizel bir soz), kokii (yerde) sabit, dallan gokte olan giizel bir aga~
gibidir."
v ~ ~J ,..,,J -J
25- ~.) ~~~ (J:?;"

,,.. / ~
JS ~I J,y "(0 aga<;) Rabbinin izniyle her zaman
meyve verir."
0__,}~ ~ ~BJ J8\rl ~I ~ ~j "Ogiit alstnlar diye Allah in-

sanlara boyle misaller getirir."
<;iinkii boyle darb-1 meseller getirmek, meseleleri misallerle anlatmak
daha ziyade anla§tlmasma ve ogiit almmasma sebeptir. Zira misalle anlat-
mak manalan tasvirdir ve onlan hisse yakla§tlrmaktir.
,,.,.. 0 ,.. Q ~J ,,.. / ,..,... .... ,.. ,,.. J,,,.
· 'll ~.. y ~
26- i..J'f.) 0
~ ~I~ o".::.._ :.< ~ ~ \:.~,. "Kelime-i ha-
0
. ; " ... ,,.r.--- " ... " ,. (.) .J

•
\ \
bisenin (kotii soziin) durumu da, koksiiz bir agaca benzer."
_;\)~~Lo "Onun bir karan yoktur."

"
<;iinkii kokleri derine inmemi~ olup, yere yakmdir.
Ayette ge<;en kelime ve aga<; degi~ik ~ekillerde a<_;1klanrm~tlr:
Kelime-i tayyibe, kelime-i tevhid, islama davet ve Kur'an ile a<;1klan-

ffil~tlr.
Kelime-i habise ise; Allaha §irk ko§mak, kiifre <;ag1rmak ve hakkl ya-
lanlamak ile tefsir edilmi~tir.
Belki de bunlardan murat, bunlarm hepsidir.
Oyleyse kelime-i tayyibe, hakki anlatan veya salaha <;agtran kelamdir.
Kelime-i habise ise, bunun hilafma olandir.
~ecere-i
tayyibe (ho§ aga<;) hurma ile ac;1klanffil§tlt. Bu, Hz. Peygam-
berden de rivayet edilmi~tir.
Secere-i Tayyibe, "cennette bir agac;" ~eklinde de tefsir edilmi~tir.
~ecere-i
habise (naho~ aga<;) ise hanzale ile ac;iklannu~tlr. Muhtemelen
bundan murat, bunlann hepsidir.
27- ~~ ~\ ~j L).iJ1 ~_#JI ~ ~81 ~_µj~ lfal &~I ~I ~~~1 "Allah,

iman edenleri, diinya hayatmda da, ahirette de saglam bir soz iize-
rinde sabit ktlar."
Ehl-i iman olanlar delile dayanmalan ve imarun kalplerinde tam yerle~
mesiyle hak iizere sebat ederler.
Su diinya hayatinda Hz. Zekeriya, Hz. Yahya, Hz. Cercis, $em'un ve
Ashab-1 Uhdud gibi dinlerinden dolay1 c;etin imtihanlarla kar~1la~salar da,
asla donmezler, imanlarrnda devam ederler.
Ahirette de inanc;larrnrn sorgulandigi yerde kem kiim etmezler, kiyamet
giiniiniin korkulu halleri onlan deh~ete dii~iirmez.
Rivayet edilir ki, Hz. Peygamber bir defasrnda mii'minin ruhunun kab-
zedilmesini anlatnu~tl. Ardindan ~oyle buyurdu: "Sonra onun ruhu cesedi-
ne iade edilir, iki melek gelir, onu kabrinde oturturlar ve ona ~oyle sorarlar:
-Rabbin kim?
-Dinin ne?
-Peygamberin kim?
0 kimse "Rabbim Allah, dinim islam, Peygamberim Hz. Muhammed"
diye cevap verir. 0 zaman semadan bir ses "kulum dogru soyledi" diye
nida eder. i~te bu, "Allah, iman edenleri, diinya hayatmda da, ahirette
de saglam bir soz iizerinde sabit ktlar" ayetinin manas1dir.
\;:I ' &
~U2..ll :&I ~j "Allah zalimleri ise saptmr."
Allah,
-Taklitle yetinip hakka ula~mayan,
-Fitnelerin oldugu yerlerde sebat edemeyen ve boylece nefislerine zul-
metmi~ olanlan ise yoldan saptlnr.
t .-.. .\, .J. 0
~~ L4 at\\ ~_j "Ve Allah, diledigini yapar."

Ve Allah baztlanna sebat vermek, digerlerini de saptirmak gibi, diledigi
fiili yapar. Fiillerinden dolayi kimsenin O'na herhangi bir itiraz hakki olamaz.
'l ~ 0 J J /.
r44 j.9 l_,l>.lj 1.JAS Ail~

0 ,,.. ,,,.. l i;;:; ,,.. ,,.,....
28- ~l_f.JI jlS Q ~I}~ &~I J1 j r-JI "Allah'm

nimetlerine nankorliikle kar§thk veren ve kavimlerini helak yurduna

sevk edenleri gormedin mi?"
Bunlar, nimete ~iikiir ile kaqthk vermek yerine nankorliikle mukabele
ettiler.
Veya nimetin kendisini kiifre tebdil ettiler. <:;iinkii onlar, nimete nankar-
liik yaptiklannda, o nimet kendilerinden almch, boylece o nimeti terk etmi~
ve ona bedel nankarliigu elde etmi~ oldular. Mekke ehli gibi ... <:;unkii Al-
lah onlan yarattl, hareme yerle~tirdi, Ka'benin gorevlileri yaptl, kendileri-
ne nz1k kaptlanru ac;tl, Hz. Muhammed (asm) ile onlan ~ereflendirdi. Arna
onlar biitiin bunlara nankorliik ile kiifre dii~tiiler, Allah da yedi ytl boyun-
ca onlara kitlik verdi. Bedir Sava~mda bir kisffil oldiiriildii ve zillete maruz
kaldtlar. Boylece nimet kendilerinden selbedildi, kiifiirle/ nankorliikle aru-
hr oldular.
Hz. Omer ve Hz. Ali'den ayetle ilgili ~oyle nakledilir: "Ayette anlattlan-
lar Kurey~ten Belli Mu@re ve Beni 0 meyye kabileleridir. Belli Mu@reyi
Bedir sava~mda yendiniz. Belli Omeyye ise, belli bir vakte kadar nimetlen-
di."
"Kavimlerini helak yurduna sevk edenleri. .. "
Ve onlar, kiifiirde kendilerine taraftar olan kavimlerini kiifre sevk ede-
rek helak yurduna siiriiklediler.
Helak yurdundan maksat, cehennemdir.
.,. c.
29- ~~ r~~ "Onlar, cehenneme girecekler."

_)l_)JI Aj "0, ne kotii karargahtir."
..f ~ 0..... ' J
30- ~ ~ l_M l~l.i;I ;\) 1 µj ''Yolundan sapttrmak i~in Allah' a

\
C§ler ko§tular."
"Allahm yolundan" murat, tevhiddir. Ashnda Allaha ~erikler edin-
mekten maksatlan sapmak veya saptirmak degildi. Arna neticesi bu olun-
ca, maksat gibi ifade edildi .
....:
ly:! 4,j
.....
Ji "De ki: Keyif siiriin bakahm!"

"J.
Sehevaru ~eylerle veya putlara ibadet etmek suretiyle keyfinize bakin!

Putlara ibadet de bir nevi kendisiyle keyif siiriilenlerden saythr.
Tehdidin emir suretiyle yaptlmasmda, tehdidi gerektiren fiilin, tehdid
edilen ~eye yol ac;mas1 sebebiyle, sanki matlup gibi oldugunu ve her ikisi-
nin de (yani onlarm ~erikler edinmesi ve bunun sonucu olarak cehenneme

attlmalanrun) mutlaka olacag1ru bildirmek vardir. Bundan dolayi, ayeti.n de-
vammda ~oyle denildi:
f5~ 019 "Sonunda varacag1ruz yer ate§tir."

Gi ,.. J (ii /
~81 ~l
Ayeti.n iislubundan oyle anla~ihyor ki, "keyif siiriin bakahm!" emrine

muhatap olanlar, biisbiitiin kiifre dalmalan sebebiyle, itaat edilen bir amir
tarafmdan boyle. yapmaya memur gibidirler.
31- ~)..AJ1 1>4 .. ~1 I.fa\ ~~I c.5~~ j "iman eden kullar1ma soyle:
N amaz1 dosdogru ktlsmlar."
Cenab-1 Hakkin ehl-i iman hakkmda "kullar1m" demesinde,
-Onlann ~anlanru yiiceltmek,
-Ubudiyeti.n (Allaha kul olmarun) hakkiru onlann verdigine bir tenbih
vardir.
~,.. ~,,, o,... J
JJ\.>./ ':l .J/
.... ..... 0 0.... .....
4...9
/ .. ,
~ ·/ ':l
Lt- 'Y.. es;.."L 01 '-17
~ 0
/ / l .; ~ ~~ / I~
~ ../ .J .r: ~
J 8 0 ·/
.).) / I~.J
~ .. ·~J
/
"Alt§-veri§ ve dostlugun olmadtg1 bir giiniin gelmesinden once,

kendilerine r1ztk olarak verdiklerimizden a~1k ve gizli (Allah yolunda)
infak etsinler."
Ayeti.n iislubunda, Cenab-1 Hakkin kendilerinden "kullanm" diye bah-
setti.gi bu kimselerin Hz. Peygambere itaatte <;ok ileri olduklanru, bundan
dolay1 da Onun emrinin hemen akabinde emredileni yaptiklanru bildirmek
vardir.
En giizeli, farzlar1 a<;lktan, nafileleri ise gizlice yapmaktir.
K1yamet giinii geldiginde,
-Ki~i ~u
diinyada ihmal etti.gi ~eyleri telafi imkaru bulamaz veya fidye ile
kendini kurtaramaz.
-Artik o giinde bir dost aracihgtyla da kurtulamaz. 4
Ayette ~u mana da dii~iiniilebilir:
0 kiyamet giinii geldiginde, diinyadaki ali~-veri~, dostluk gibi ~eyler fayda

vermeyecek, ki~i ancak Allah yolunda infak ettiklerinden isti.fade edecektir.
4 Bunlar, ~u diinyada olabilen ~eylerdir. Pek <;ok ihmalleri olan ki~i, aklt ba~ma
geldiginde bunlar1 telafi edebilir. Che yandan, <;ok zor durumda kalchgmda, bir
dostunun araciligtyla kurtulabilir. Arna ktyamet giinii geldiginde bu imkanlar ol-
mayacak, herkes o giine kadar neler yaprm~sa onlarm kar~iliguu g6recektir.
32- ~.)\1\j 91~\ J._l;.:. <.S~I iii\ "0 Allah ki; gokleri ve yeri yarat-
ti."
~ o
rSJ l,;j~ 91~1 ~ ~ t.J>-l.9 ~L4 ~\-; ""H ~ J)lj "Gokten bir su in-
<::.. J ' "' o .,.. ,... . ,... o,...
dirdi de, onunla size nz1k olmak iizere semeratl s:1kard1."

Ayette gec;en "semerat" ifadesi, yiyecek ve giyeceklerin hepsini ic;ine
ahr.
(. / 0 _...OJO J/ ';:ii
~;~~I c_} ~~~I~ ~j "Emri geregince denizde yii-

ziip gitmeleri is:in gemileri hizmetinize musahhar ktld1."
<::. •" • J ,.. :-.
j~":JI ~ ~j "Nehirleri hizmetinize musahhar ktld1."
Ve o nehirleri faydalanmaruza ve tasarrufunuza miiheyya ktldi.

Denildi ki: Bunlarm insana musahhar ktlmmas1, nastl faydalantlacagirun
insana ogretilmesidir.
(. .... 0 ;;;i J. ,,,. .:;
33- ~G ~lj ~I ~ ~ j "Pe§pe§e yoriingelerinde hareket

eden giine§i ve ay1 size musahhar ktld1."
Giine~
ve ay, kendi y6riingelerinde yol ahrlar, miinavebe ile alemimizi
aydinlatirlar, canh - cans1z ~eylerin faydah hale gelmesinde gorev yaparlar.
[.. Gil ..... "' J .... "'
j~lj J.;.ll ~ ~j "Geceyi ve giindiizii size musahhar ktld1."
Gece ve giindiiz, insanlarm istirahati ve gec;imi ic;in pe~pe~e gelirler.
JS' ~ ~lj "0, istediginiz her §eyden size verdi."

..,. .,.. "'J J , l
34- ~ ~L:i Lo
"istediginiz" ifadesinden murat, insan istesin veya istemesin ihtiyac1

olan her ~eydir.
Ayette gec;en Lo "Ma" ifadesi nefiyde de kullantlabilir. Bu durumda

mana ~oyle olur: "Siz istemediniz ama, biz ihtiyac1ruz olan her ~eyi verdik."
v J. ,... ~ & ... 0
~ ~ ":J ~I l:: ~ ~ l.J~ 0 Jj "Eger Allah'm nimetini sayacak olsa-

mz, sayip bitiremezsiniz."
Bunlarm nevilerini bile sayamazs1ruz, nerde kaldi fertlerini sayabilesiniz!
c;unkii, o nimetlerin fertlerinin bir sonu yoktur.
t "'.... ,,... / ,,..
f
0 0 "'
~Ll5 ~ 0~)'1 01 "Dogrusu insan s:ok zalim, s:ok nankordiir."

insan, ~iikriinden gaflet ederek nimete zulmetmi~ olur.

Veya nefsini mahrumiyete maruz b1rakarak zulmeder.
Denildi ki: insan zalumdur, darlik zamaru halinden ~ikayet eder, fer-
yadi basar. Keffar'dtr, nimet zamaru hirsla toplar, ba~kasma da vermez.
172. DERS
Hz. ibrahim ve Mekke Duas1
35- ~\ jl)\ \~~I y.J HJ.! Jli 1LJ "Hani ibrahim §Oyle demi§-
ti: Rabbim! Bu beldeyi giivenli ktl."
Beldeden murat, Mekke' dir.
Bakara suresinde "Rabbim! Bunu emin bir belde ktl" ~eklinde ben-
zeri bir ayet ge~mi~ti. (Bakara, 126)
Aralarmda ~oyle bir fark varchr:
Burada, Mekkeden korkunun giderilmesi ve emniyetli bir yer olmas1 is-
tenirken, orada emin beldelerden bir belde olmas1 talep edilmi~tir.
rw\ri ~ ~I ~j ~lj "Beni ve evladuru putlara tapmaktan

uzak tut!"
Ayette, peygamberlerin ismetinin Allahm tevfik ve hlfz1 ile olduguna
bir delil varchr.
Ayet, zahiri ile, putlara tapmaktan uzak olmarun Hz. ibrahim'in torun-
lar1ru ve biiriin nesillerini i~ine alchgtru gostermez.
ibnu Uyeyne, bu ayetten delil getirerek Hz. ismailin neslinin puta tap-
machgtru iddia eder. Ona gore, onlarm etrafmda dondiikleri bir ta~ vardi,
buna "devvar" achru vermi~lerdi. Diyorlardi ki: "Ka'be bir ta~t1r. Biz nere-
ye bir ta~ koyarsak, o da Ka'be yerine ge~er." 5
c.
y.J "Rabbim! <;iinkii onlar (putlar) in-
(;i ,, .,, • ,, "' (;i
36- ~81 ~ I~~\ ~!

sanlardan bir~ogunu yoldan sapttrchlar."
i~te bundan dolay1 ben Sen'den ismet istedim ve onlarm saptirmasm-
dan Sana s1g;tndim.
Ayette "saptlrmak" fiilinin putlara isnad edilmesi, sebebiyet itibariyle-
dir. Su ayette oldugu gibi: "Dinlerini bir oyun ve bir eglence edinen
5 Ashnda ayette anlattlan bir duadir. Hz. ibrahim hem kendisinin, hem de nes-
linin putlardan uzak kllinmas1ru talep etmi~tir. Velev peygamber de olsa, her dua
ayruyla kabul edilecek diye bir ~ey yoktur. Hz. Nuhun oz oglunun kiifilr iizere
oldiigu Kur'anda anlatillr. (Hud, 45-47) Boyle olunca, bu ayetten hareketle "Hz.
ibrahim'in neslinden puta tapan kimse gelmemi~tir" denilmesi uygun olmaz.
ve diinya hayatmm kendilerini aldatttg1 kimseleri terket!" (En'am,

70) 6
c "" Gi / / ,..
~ ~µ ~ ~ "Arttk kim bana uyarsa, o bendendir."
k" j 5P ~µ ~l,aj;. Cr4 jJ / .... "' ,.,
''Ve kim de bana kar§l gelirse, §iiphesiz

Sen Gafur - Rahim'sin."
Dogrudan veya tevbeye muvaffak ktldiktan sonra onu bagt~lamaya ve
ona merhamet etmeye kadirsin
Ayette, Allahu Tealarun ~irk dahil biitiin giinahlan affetmesine bir delil
varchr. Ancak, Allahu Teala ~irk hususunda vaidde bulunmu~tur. Bu da
onunla diger giinahlar arasmda bir farktlr. 7
.., • J ..-
37- J'I
~~
~.:._ ~ ~
--~·
9-
. - i._.J.J l..;;i \ -r~- "Y; ~-? u..-
112-- "Ya
0
~-- ..J
-: ,/'"~ ~ ~1-- ~~~~.~~~I
Rabbena! Neslimden"bir ktsm1m sertin Beyt-i Muharreminin yamn-
da, ~orak bir vadiye yerle§tirdim."
Bundan murat, oglu ismail ve evlatlanchr. <;unkii her ne kadar kendi
neslinden sadece Hz. ismaili oraya yerle~tirmi~se de, O'nun yerle~tirilmesi
digerlerini de tazammun etmi~tir.
"<;orak bir vadiye yerle§tirdim."
Bundan murat Mekke vadisidir. Mekke vadisi ta~hktir, iizerinde bir ~ey
bitmez.
Ka'beye "Beyt-i Muharrem" denmesi,
-Ona salchrmarun haram ktlmmas1,
-Onu kiis:iik gormenin yasaklanmas1,
-Zorba hiikiimdarlann bile ona tazimde bulunmas1,
-Tufandan mahfuz kalmas1, sularm orayi istila etmemesi yonlerinden-
dir.8 Bundan dolayi Ka'beye "atik" de denilmi~tir. 9
6 Bu ayette aldatmak diinya hayatrna nisbet edilmi~tir.

.7 Bir ba~ka ayette, Allalun kendisine ~irk ko~ulmas1 di~rnda biitiin giinahlan di-
lerse bagi~Iayacagi nazara verilmektedir. (Nisa, 48)
8 Muhtemelen Beydavrnin ya~adigi zamana kadar Ka'beyi sular istila etmemi~ti.
Ancak 1941 ve 197 4 yillarrnda Ka'be ~iddetli yag1~lar sebebiyle sele maruz kaldi.
~iiphesiz boyle bir sel felaketi, onun korunmu~ olmasrna engel degildir. C::iinkii o,
yaplli~ gayesine uygun bir ~ekilde, tek Allaha ibadet edilen en eski mabed olarak
devam etmektedir. Bu da onun korunmu~ olmas1 i<;in yeterlidir.
9 Bak. Hacc, 29 ve 33.
ibrahim Suresi - 172. Ders ® 507
Hz. ibrahim ~ayet ilk geli~inde bu duay1 yapm1~sa, bunu ya zaten

Ka'benin hiirmet edili~ine binaen soylemi~tir veya ilerde hiirmet edilecegi-
ne binaen boyle demi~tir.
Rivayete gore, Hacer, Hz. ibrahimin harurm Sare'nin kolesi idi. Sare,
onu Hz. ibrahime hibe etti. Hacer, Hz. ismaili diinyaya getirince, Sare on-
lan klskandi, Haceri ve ismaili yanlarmdan y1karmas1 hususunda Hz. ib-
rahimden soz aldi. Hz. Ibrahim de onlan Mekkeye gotiirdii. Allahu Teal:i
Zemzem suyunu ay1ga ylkardi. 0 civardan geyen Ciirhiim kabilesi uzaktan
ku~lar gordiiler "ancak su olan yerde ku~ olur" deyip oraya geldiler. Ora-
da Hz. Hacer ve oglu Hz. ismaili gordiiler. "Bizi suyuna ortak yap, biz de
hayvanlanrmzm siitiine seni ortak yapahm" dediler. Hz. Hacer kabul edin-
ce, oraya yerle~tiler.
~~I I_,~" ~~1 q5 ''Ya Rabbena, namaz1 dosdogru ktlmalan i~in

boyle yapttm."
Ya Rabbi, benim bu yerle~ime ve riz1k elde etmeye uygun olmayan bu
yerde onlan b1rakmam, ancak Senin Beytinin yarunda namazlar1ru ktlsm-
lar diyedir.
Hz. ibrahimin "Rabbena" nidas1ru tekrar etmesi ve ortada tekrar soy-
lemesi, neslinin bir klsrmru oraya yerle~tirmesinden astl maksadirun na-
mazlanru kllmalan, Beyt'e kom~uluk yapmalan oldugunu bildirmek iyindir.
Duadan maksadi, Cenab-1 Hakkin onlan buna muvaffak kllmas1dir.
~ ~:11 C.S~ ~81 ~ ~~l ~\j "Arttk insanlardan bir ktsmmm

kalplerini onlara meylettir."
Hz. ibrahim, duasmda "insanlann bir ktsmmm kalplerini onlara
meylettir" dedi. Bununla alakah denildi ki:
"Bir ktsmmm" demeyip de "insanlann kalplerini ... " deseydi Faris ve
Rum da oraya gelirdi, Yahucli ve Hristiyanlar da haccederlerdi."
s-il~I ~
~
r+9 jjlj ''Ve onlar1 semerat ile r1z1klandtr."

0 ,J.
Hiybir ~ey bitmeyen bir vadide oturmalarma ragmen, onlan her tiirlii
semerelerle nz1klandir.
f+W "Ola ki ~iikrederler."

,,,. ). 0 ~ ,.,.
0.J~
Allahu Tefila, Hz. ibrahimin duasma icabet etti. Orayi emniyet iyinde hiir-
met edilen bir bolge ktlch. Her tiirlii nztl<lar oraya sevkedildi. Hatta oyle ki,
ayru giinde orada bahar, yaz ve sonbahar meyvelerini bulmak miimkiindiir.
if
J oJ ,,, ,... ... ~
38- ~ L4 j ~ L4 ~ ~! ~j "Ey Rabbimiz! ~iiphesiz Sen bizim

gizledigimizi de a~1ga vurdugumuzu da bilirsin."
Sen bizlerin aleru hfillerimizi bildigin gibi, gizli hallerimizi de bilirsin. Sen
bizim hfillerimizi ve maslahatlaruruz1 en iyi bilen ve bize bizden daha mer-
hametli olansm. Dolayis1yla, bir talepte bulunmaya ihtiyac; yok. Lakin Sana
ubudiyetimizi izhar ve rahmetine muhtac; oldugumuzu bildirmek ve nez-
dinde olana bir an once ula§mak istedigimizi gostermek ic;in dua ediyoruz.
Denildi ki: Ya Rabbena, Sen bizim gizlemi~ oldugumuz ayrillk vecdi-
ni ve apktan gosterdigimiz Sana olan tazarrumuzu ve tevekkiiliimiizii bi-
lirsin.
"Rabbena" ifadesinin tekrarlanmas1, tazarruda ve Allaha ilticada daha
ziyade bir i~tiyaki gostermek ic;indir.
~\-; ~ H c_} ~j u-f .)~l c_} ~~~~I Js. ~ l4j "Yerde ve gokte,
hi~bir §CY Allah'a gizli kalmaz."
C::iinkii, Allahin ilmi zatidir, bu ilmin biitiin bilinenlere nisbeti e~ittir.
v / 0 ,,... ~ J, J o ....
39- ~!j ~!~I cP- J ~j c.S.;iJI ;lJ ~I "ihtiyarhk ha-

limde bana ismail'i ve ishak'1 lutfeden Allah'a hamd olsun."
Cenab-1 Hak, Ismail ve Ishak! Hz. Ibrahime ileri ya§ta ve c;ocugu ol-
maktan iimit kalmachgi bir zamanda vermi~ti.
Hz. Ibrahimin, duasmda "ihtiyarhk halimde" deyi~i nimetin biiyiiklii-
giinii gostermek ve bunda Cenab-1 Hakkin ihsanlanru izhar etmek ic;indir.
Rivayete gore, doksan dokuz ya~mdayken Ismail, yiiz oniki ya§mdayken de
Ishak diinyaya geldi.
J ,,,,. ~
~tzj.J\ ~ ~.) 0! "~iiphesiz ki Rabbim duayi i§itendir."

Cenab-1 Hakkin duayi i§itmesinden murat, ona icabet etmesidir.
Ayette, Hz. Ibrahim'in <;ocuk sahibi olmak i<;in Allaha dua ettigi, O'nun
da Hz. Ibrahim artik iimidini kesmi§ bir halde iken icabet ettigini hissettir-
mek vardir. Boyle bir durum, daha biiyiik ve daha a§ikar bir nimettir.
~ J
40- ~~~ ~j ~__,l.J:JI

'
r. ~ ~ ~I S-' j 0
"Ey Rabbim! Beni namazm1

dosdogru ktlanlardan eyle! Ziirriyetimden bir ktsrmm da ... "
ibrahim Suresi - 172. Ders ® 509
~tz~ ~j ~j "Ey Rabbimiz! Duam1 kabul et!"

Hz. ibrahimin "Ziirriyetimclen bir ktsm1m da" deyip, neslinin tama-
11lllli istememesi
-Ya Allalun O'na bildirmesindendir.

-Veya ge~mi~ iimmetlerde adetinden anla~tldtgma gore, neslinden bir
kismmm kafir olacag_tru bilmesindendir.
t 0 J 0
41- ul:.>JI
. / \ ~ \ Y.. ~~J
J ~~
.. ,, " ~jJ\-='"
0
l.;;i
" -: •' 0~1 8"
/ .J-:,J ~ J,,-
\'"
•.J
, "Ey Rabbimiz!
Herkesin hesaba ~ekilecegi giinde beni, ana-babam1 ve mii'minleri
bag1~la!"
173. DERS
Ahiret Azab1
42- bALi:JI jQ~ ~~~~I~ ':lj "Sakm zalimlerin yaptd<la-

rmdan Allah'm gafil oldugunu sanma!"
Hitap, Hz. Peygamberedir. Hz. Peygamber zaten boyle olduguna inan-
makla beraber, Ona bu ~ekilde hitap edilmesi, Allahm onlarm hallerine ve
fiillerine muttali oldugu, hic;bir ~eyin O'na gizli kalmachg1 hususunda Hz.
Peygambere sebat vermek ve hie; ~iiphesiz onlarm az veya c;ok biitiin yap-
tiklanna ceza verecegini bildirmek ic;indir.
Veya ayetin hitab1,
-Allahm s1fatlanru bilmemek,
-Ve zalimlere miihlet vermesindeki s1rn anlamamak sebebiyle, onlarm
ne yaptiklarmdan Allahm gafil oldugunu tevehhiim eden herkesedir.
Denildi ki: Ayet, mazluma bir teselli, zalime ise bir tehdittir.
'1
~~':JI~~ ~J-2 ~~~ l.J! "AncakAllah, onlann cezalar1m,

gozlerin deh~etle a~tlacag1 giine erteler."
Onlann azab1ru ancak, gordiikleri deh~etli ~eyler kaq1smda gozlerin
~a~kmhktan dikilip kalacag1 bir giine tehir etmektedir.
!l
43- ~j~ ~ ~ "0 giin, ba~lanm dikerek ko~acaklar."

Kelimenin ash, bir ~eye yonelmektir. Yani o zalimler o giin kendilerini
c;agtrana siiratle icabet ederler.
Veya gozlerini o tarafa c;evirirler, oyle ki heybet ve korkudan gozlerini
kapatamazlar.
[. J ,,,. ,,.. ~.... ....
~ _j1 i•t:'! X ~ ~ "Gozleri kendilerine donmeyecek."

Gozleri sabit kahr.
Veya nazarlan kendilerine donmez ki, kendilerine baksmlar.
,_,.
J ,,,. I)/
~l_Jj tp.i;;lj ''Ve goniilleri bombo~tur."

Kalpleri ise, ic;inde bulunduklan ~iddetli ~a~kmhk ve deh~etten dolay1,
bir ~ey anlamaktan bombo~tur.
Ahmak ve korkak insana da "o kalpte bir gorii~ ve bir kuvvet yok" an-
lammda "kalbi bo~" denilir.
44- ~1l;J1 r-t. :4 f~ dt!JI ~-}Jlj "insanlan, azabm gelecegi giin ile
uyar."
Ey Peygamber! Onlan azabm gelecegi kiyamet giinii ile veya olecekleri
giin ile uyar. ~iinkii bu, azap giinlerinin ba~lang1c1 olacaktir.
v,,,. ,...,,,,. ,,.. / J '1 ,,. ,.. ...L,.. .-... Ill ,,. ,,,. ,,.. ~ J ,J. ,,,.
l~. ~t\ ~·,, ~,, ~ ~ ~

u:- i_$',,t\ \.j? ·I 8"..J I~
t:_\ -~It:.
u-:. \ J~
-: jJ\ .. ,,.
0
0
U-Y' ~.J y . ; .....;J ..
,,,. ~ l ~
"0 giin, zalimler §Oyle diyecekler: Ey Rabbimiz! Bizi yakm bir za-
mana kadar ertele de Senin davetine uyahm ve peygamberlere tabi
olahm."
Zalimlerden murat, ~irk ile ve ilahl ayetleri yalanlamakla zulmedenlerdir.
"Bizi yakm bir zamana kadar ertele"
Bundan murat ~unlar olabilir:
-"Azab1 bizden tehir et"
-Veya "bizi diinyaya dondiir, bize bir siire daha miihlet ver."
-Veya "ecellerimizi tehir et ve iman edecek ve davetine uyacak kadar ha-
yatlffilZl devam ettir."
Bunun bir benzeri ~u ayette ge~er:
"Sizden birine oliim gelip de §oyle demesinden once, size verdi-
gimiz r1ztktan (Allah i~in) infak edin: Rabbim, yakm bir siireye ka-
dar bana miihlet verseydin de sadaka versem ve salihlerden olsay-
dtm!" (Miinafikun, 10)
'1 ,,. J ,,,. J ..... .J.
J;-9 ~ pi ljfa r-Jjl

Q/ ,.,_ J. ,,,. ,,,.. ,,..
~ljj ~ f5JL4 "(Onlara denilir:) Daha once

sizin i~in bir zeval olmadtgma <lair yemin etmemi§ miydiniz?"
Hani siz daha once diinyada daimi kalacagtniza, oliimle zeval bulmaya-
cag1ruza yemin etmi~tiniz.
Muhtemelen onlar ~imankhk ve gururla boyle yemin etmi~lerdi.
Veya hallerinden boyle anla~iliyordu. Sanki hi~ olmeyecek gibi saglam

binalar yap1yor, uzun emeller ta~1yorlardi.
Denildi ki: Ba~ka bir aleme gotiiriilmeyeceklerine ve oldiiklerinde ise
hep oyle kalacaklarma, ba~ka hale maruz kalmayacaklanna yemin ettiler. ~u
ayette de boyle bir mana vardir:
"Onlar, "Allah olen kimseyi diriltmez" diye en kuvvetli yeminle-

riyle Allah'a yemin ettiler." (Nahl, 38)
45- ~\
J. 0.....
ljti1 ~+JI
,,,..... ~
<fW ~ F ,,..
j ''Ve nefislerine zulmeden-

lerin yurtlannda oturdunuz."
Ad ve Sernud kavrni gibi kiifiir ve isyanlarla nefislerine zulrnedenlerin
ya~achklan yerlerde oturdunuz.
,....o ..... / ..... J ,.. .....
~ L:...W ~ ~ ~ j "Onlara nastl yapttgtmtz size apa~tk belli

oldu."
Onlarm rnenzillerinde onlann ba~larma neler geldigine alarnetler var, .
bunlan gordiiniiz. Onlarla alakah tevari.ir yoluyla anlattlanlar var, bunlan
da duydunuz .
.... ,... .... 0 J ,,.. ..... .....
Jt!;~I ~ ~~ j ''Ve size misaller de vermi~tik."
Onlarm hallerinden size ernsal getirdik. Yani, sizin de kiifiirde ve azab1

hak etrnede onlar gibi oldugunuzu beyan ettik.
Veya onlarm yaptiklanrun ozelliklerini ve dillere destan olacak ~ekilde
kendilerine yaptlanlan size ac;1klachk.
46- ~~~I ~j ~~ \_,~ JJj "Ger~ekten onlar tuzaklarm1

kurdular, Allah katmda da onlara tuzak var."
Onlar hakki ibtal ve batih yerle~tirrnek ic;in biiri.in hiinerlerini ortaya
koydular.
Onlann bu hileleri, tuzaklar1 Allah katinda yazilichr, ona gore kendileri-
ni cezalanchnr.
Veya, onlann hilelerine rnukabil Allahm da kaqilik olarak ve ibtal ic;in
bir hilesi varchr.
J 0 0 / 0 .......... o
J~I ~ J_,_? ~~ 0l5 01.J "isterse onlann hileleri daglan yerin-

den oynatacak olsun ... "
isterse onlarm tuzagi biiyiikliik ve ~iddette daglan yerinden oynatacak
kadar giic;lii olsun, bir i~e yaramaz!
47- fu) ~~ j ~~I ~ ~ "0 halde, sakm Allah'tn peygam-

berlerine olan vaadinde durmayacagm1 sanma!"
Cenab-1 Hakkin,
"~iiphesiz biz, el~ilerimize

ve iman edenlere diinya hayatmda ve
~ahitlerin ~ahitlik edecekleri giinde yard1m ederiz." (Mii'min, 51)
"Allah ~oyle yazdt: Elbette hen ve el~ilerim galip gelecegiz." (Mii-

cadile, 21) gibi ayetlerle elc;ilerine vaadi varchr. -Ha~a- 0, vaadinde hulfetmez.
Ayette "vaad" kelimesinin elc;ilerden once gelmesi, Allalun "~iiphesiz

Allah va'dinden donmez." (-Af-i imran, 9) ayetinde haber verdigi i.izere, asla
vaadinden donmedigini bildirmek ic;indir. Kimseye vaadinde hulfetmez-
ken, peygamberlerine vaadini tutmay1~1 di.i~i.ini.ilemez .
••J" .... 0 ,J. J, Gii
~~I_,~ ~.f ~I 0! "~iiphesiz Allah Aziz'dir, intikam sahibidir."

Allah Aziz'dir; O'na hile yaptlmaz bir Galib ve kaq1 konulamaz bir
Kadirdir.
Dostlan ic;in, di.i~manlanndan intikam ahr.
J"
f
J / 0 .... J / 0 J
48- ul~lj rJi'.J~I ~~.)~I J~ ~ "0 giin yeryiizii ba~ka bir

yeryiiziine ve gokler ba~ka goklere ~evrilecek."
Buradaki "o giin" ifadesi

-Daha once gec;en "0 giin azap kendilerine gelir" ifadesinden be-
del olabilir.
-Veya bir i.istteki ayette gec;en "intikam ahc1dir" ifadesinin zamaruru ifa-
de edebilir.
-Veya ba~mda "Hatirla ~u giini.i" takdir edilip yeni bir ci.imle ba~1 ola-
bilir.
-Veya "Allah vaadinde hulfetmez" ifadesi ba~mda takdir edilebilir.
Goklerin ve yerin tebdili:
Tebdil ya zat veya s1fatta olur.
Zatta tebdil: "Dirhemleri dinarlarla degi~tirdim" ifadesinde oldugu
gibi degi~ikliklere denir. "Derileri yamp dokiildiik~e, azab1 tatmalan
i~in kendilerine ba~ka deriler verecegiz." (Nisa, 56) ayeti bu tarz bir de-
gi~ikligi ifade eder.
S1fatta tebdil: Demiri 1Sltlp ~eklini degi~tirmek gibi degi~ikliklerdir. Su

ayet bu ti.irdendir: "Allah onlarm kotiiliiklerini iyiliklere ~evirir." (Fur-
kan, 70)
Ayette nazara verilen tebdilin, zatta veya s1fatta degi~iklige ihtimali var-
dir. Hz. Ali' den ~oyle nakledilir: "Arz, giimi.i~ bir arza, semavat ise altina
don ii~ ti.iri.ili.ir."
ibnu Mes'ud ve Enes'den ise ~oyle nakledilir:

"insanlar arz-1 beyzaya sevkedilirler. Bu arzda hic;bir hata i~lenmemi~
tir."10
ibnu Abbas ise ~oyle der:
"Arz yine bu arzdir, ama s1fatlan ba~kadir."
Ebu Hiireyre'nin Hz. Peygamberden ~u rivayeti de buna delalet eder:

"Arz ba~ka arza tebdil edilir, yayilir, geni~letilir. Ukaz arazisinin diimdiiz
olmas1 gibi diimdiiz hale getirilir." "Orada ne bir ~ukur goriirsiin, ne de
bir tiimsek." (faha, 107)
Bil ki: Birinci cihete gore, tebdil ile hastl olarun gerc;ek olarak qir arz ve
bir sema olmas1 gerekmez. ikinciye gore de Allahm arz1 cehennem ve se-
mavatl da cennet ktlmas1 aktldan uzak saytlmaz. Nitekim ~u iki ayet bunu
hissettiriyor gibidir:
"Facirlerin yaz1s1 muhakkak Siccin'dedir." (Mutaffifin, 7)
"iyilerin yaz1s1 muhakkak illiyyin'dedir." (Mutaffifin, 18) 11
.... 0 0 J, ,J.
~
1
-3~ / / y 'I
-.:q ..1.:>I-: /~/ Ij.)y',J
·--" / "Ve Vahid - Kahhar olan Allah'm huzuruna
toplanacaklar."
Vahid - Kahhar olan Allahm emriyle, muhasebe ve amellerinin kaqili-
g1ru gormek ic;in kabirlerinden c;1karlar.
Cenab-1 Hakkln burada kendini bu iki vas1fla zikretmesi, "Bugiin millk
(hiikiimranhk) kimindir? Vahid-Kahhar olan Allah'mdir." (Mii'min, 16)
ayetinde nazara verildigi gibi o giiniin <;ok zor bir giin olduguna delalet
ic;indir. C::iinkii emir, bir olan ve kendisine asla galebe edilmeyenden gelin-
ce, hie; kimse ic;in bir ba~kasma s1gmma veya korumas1 altina girme soz ko-
nusu olamaz.
49-
c
~~~l .t.l ~~ *'°~ ~~\ c_sjj "0 gun, su~lulannzincire
vurulmu§ oldugunu goriirsiin."
"Nefisler e§le§tirildiginde." (fekvir, 7) ayetinde nazara verildigi iizere,
10 Insanlar, ~u arzda devamh giinah i~leyerek onu manen ve maddeten kirlet-

mi~lerdir. K1yamet sonras1 kurulan yeni alemde ise hi~bir giinah i~lenmemi~tir ve
i~lenmeyecektir.
11 "Siccin" kelimesi "sicn" kokiinden gelir. Sien kelimesi ise, zindan anlamm-
dadir. Zindanm genelde yerin altmda oldugu malumdur. "illiyyin" kelimesi ise
yiiksekligi ifade eder. Cennet yiiksektedir, semavatm fevkinde bulunmaktadir.
ibrahim Suresi - I 73. Ders @ 515
o giin miicrimler inarn; ve amelde ortak olmalarma gore birbirlerinin yan-

lanna getirilirler.
-Veya bundan murat §eytanlarla beraber Jclmmalan,
-Veya bozuk inanc;lar ve battl melekelerle kesbettikleri §eylerle beraber
olmalan,
-Veya el ve ayaklanrun, demit c;ubuklarla boyunlan ile birle§titilmeleri,
-Veya bu, onlarm el ve ayaklanyla yapttklarmdan dolayt cezalandtrtlma-
lanru anlatan bir temsil olabilir.
,, .J.
50- 91_# ~ Ml_r;, "Gomlekleri katrandandtr."

Katran, siyahttr, kokusu pistir. Ate§ isabet ettiginde siiratle tutu§ut. Ce-
hennem ehlinin derileri bununla kaplarur, kendilerine gomlek gibi olur.
Boylece onlarda
-Katrarun yakicihgi,
-Renginin iirkiitiiciiliigu,
-Kokusunun kotiiliigu,
-Ate§in her taraftan derilerini siiratle sarmas1 bir araya gelir. Ote yandan
ate§te mertebeler olmas1 gili, katranda da mertebeler olur.
Ayette tasvir edilen durumun, ruh cevherini seviyesiz melekeler ve iir-
kiitiicii hallerin ku~atmas1 ve ruha c;e§it c;e§it gam ve elemler celbetmesini
anlatan bir temsil olmas1 da muhtemeldir.
'J
~GI ~ ~j ~j ''Ve yiizlerini ate§ kaplar."

<;iinkii onlar, yiizlerini hakka yoneltmediler, duygu ve hislerini yaratth§
gayelerine uygun olarak hakki dii§iinmekte kullanmadtlar. Nitekim kalpleri
de marifetten bo§ ve cehaletle dopdolu oldugundan miihiirlenmi~tir. Bu-
nun bir benzeri ~u ayetlerdir:
"Ktyamet giinii kotii azaba kat§l yiiziiyle korunan kimse, (o giin
azaptan emin olan kimse gibi midir?)" (Ziimer, 24)
''Yiiziistii ate§e siiriiklendikleri giin kendilerine, "Sakar'm (Ce-
hennemin) dokunu§unu tadm!" denecek." (Kamer, 48)
J5 :&I ~..;.4 "(Bu), Allahm herkesi kazand1g1 ile

.f -< \
51- µ L4 ~
cezalandirmas1 i~indir."
Allahm onlara boyle yapmas1, her miicrim nefsi cezalandtrmak ic;indir.
Veya ayetten murat sadece miicrim nefis olmay1p miicrim ve itaatkar
her nefistir. c;u.nku, miicrimlerin suc;larmdan dolayi cezalandmlchklan be-

yan edilince, itaatkar olanlann da taatlerinden dolayi miikafatlanchrtlacak-
lar1 anla~ilir.
~~I f::r ;&1 01 "~iiphesiz Allah, hesab1 ~abuk gorendir."

c;unkii bir hesab1 gormesi, digerinden O'nu ahkoymaz.
~
!--' -
Jj J Gii ell ,. ' Gii..... ..... ,,,. ...: ,,. ,,..
52- IY.J , .J-- ~I, . r~ WI I~.J

--<lJ..,.J- .J>.I
-' I ..r -~' ~ ~'YU· Ill
1; I.JJ B ..,.J- u-'! \!.1J, L J
~ ~\1 i "1~te bu, kendisiyle uyanlsmlar, Onun ancak bir tek ilah ol-
dugunu bilsinler ve aktl sahipleri ogiit als1nlar diye insanlara gonde-
rilmi§ bir tebligdir."
"1§te bu" ile i~aret edilen,
-Kur'an,
-Bu sure,
-Bu surede anlattlan ogutler ve hatirlatmalar olabilir.
i~te bu, insanlara ogut olarak yeter.
Ta ki o aktl sahipleri kendilerini alc;altacak ~eylerden sakms1nlar, kendi-
lerine fayda verecek ~eyleri de ku~ansmlar.
Bil ki: Allahu Tefila, bu ogut ic;in iic; fayda zikretti. Bunlar, semavi kitap-
larm indirilmesinde gaye ve hikmettir:
1-Peygamberlerin insanlan kemale erdirmesi,
2-Nazari (tefekkiire dayah) kuvve'nin kemalini bulmas1 ki, bunun zir-
vesi tevhiddir.
3-Ameli kuvve'nin elveri~li kullarumi ki, bu da takva elbisesine biiriin-
mektir. Allah bizi bunlan elde edenlerden eylesin. (Amin)
"ibrahim suresini kim okusa, putlara tapan ve tapmayan sayismca ona
haseneler verilir."
• A •
HICR SURES I
Hier Suresi Mekki' dir,

doksan dokuz ayettir.
174. DERS
Kafirin Diinyas1
..;_
1- .) I "Elif, Lam, Ra."
l, • , l ,,,.
~ 9ljj ~~I ~~I ~ "i§te bunlar, Kitabm ve apa~tk bir

~ , ....
Kur' an'm ayetleridir."

"i§te bunlar" ifadesi ile bu sureye veya Kur' arun tamamma i§aret edil-
mi§tir.
"Kur'an" kelimesinin elif - Iamstz gelmesi, biiyiikliigunii gostermek
ic;indir. Yani, kamil bir kitap ve dikkat c;ekici bir beyanla hakkt battldan ayt-
ran bir Kur' an olmas1yla, bu ayetler her §eyi ic;ine alan ayetlerdir.
J .... / ,,,,. .... ~ J.
2- ~ ljlS jJ IJ.)AS ~~I ~ ~ ~~ "Bir zaman gelecek ki inkar

edenler, 'ke§ke miisliiman olsaydtk' temennisinde bulunacaklar."
0 inkarctlar,
-Miisliimanlar galip geldiginde,
-Veya oliim arunda,
-Veya ktyamet giinii Miisliimanlarm halini gordiiklerinde "ke§ke biz de
Miisliiman olsaydtk." diyecekler.
Denildi ki: Ktyametin korkun~ halleri onlar1 deh§ete dii§iiriir, zaman za-
man aytldtklannda "ke§ke Miisliiman olsaydtk" diye temennide bulunurlar.
3- ~ .)1 "Birak onlan!"

/. ,J. J 0
ly~ Q::~j lfo'~ ''Yesinler, zevk alstnlar."
Birak onlan, yesinler, diinyalanyla keyiflensinler.
r
Jo~ I ~ ~ ~j "Arzu onlan oyalasm.,,
<:;okc;a ya§amak, diinyalanru mamur etmek gibi beklentileri, onlan ahi-
rete haz1rlanmaktan altkoysun.
~~ J ~ "ilerde bilecekler."
Yaptiklanrun kaqilig1ru gordiiklerinde, yaptiklanrun ne kotii oldugunu

bilecekler.
Ayetten maksat, onlarm battldan donmeyeceklerini Hz. Peygambere
bildirmek ve onlann ilahl inayetten mahrum kalacaklanru ifade etmektir.
Onlar, bo~ i~lere daldtklan is:in, Hz. Peygamber onlara nasihatte de bulun-
sa bir faydas1 olmayacaktir.
Ayette,
-0 inatp inkarctlara kaq1 susturucu bir delil,
-Ve lezzet pe~inde ko~maktan, tul-i emelin yol as:acagi hallerden bir sa-
kmdtrma vardtr.
J. ,,.. .;:; ,,,.
f}M ~t:?' 4-Jj ':1! ~j ~ ~I l:Aj "Biz hi~bir beldeyi belli bir
Q ,.... ,,,,
4-
yaz1 olmadan helak etmedik."
Ayetteki "belli bir yaz1"dan murat, onlann levh-i mahfuzda belirlen-
mi~ olan ecelleridir.
/ 0 ,, .... J J. ,,,.
5- 0_,?1:: "! Loj ~I ~I ~ J.~ ·; Lo "Hi~bir millet, ne ecelini one

alabilir ve ne de ondan geri kahrlar."
~ J ,.,,. ,....;:; o"" , ,. , ,. .J. ~ ,.. J,,
6- 0~ ~!_)SJ.JI ~J;. Jj '5.µ1 ~I ~l}l.9j "Ve dediler ki: Ey ken-

disine zikir indirilen! ~iiphesiz Sen bir mecnunsun!"
Hz. Peygambere onlarm "Ey kendisine zikir indirilen!" diye seslen-
meleri, dalga ges:mek is:indir. Ayetin devammda "~iiphesiz Sen bir mec-
nunsun!" demeleri, bunu as:1ks:a gosterir. Bunun bir benzerini, Firavunun
Hz. Musa hakkmda soyledigi ~u sozde goriiriiz:
"~iiphesiz size gonderilen peygamberiniz! bir mecnun (deli)." (Su-
ara, 27)
Yani, ~oyle demektedirler: "Ya Muhammed! Sen kendine zikir (Kur'an)
indirildigini iddia etmekle, mecnunlarm soziinii soyliiyorsun."
7- ~~~I ~ 4;: ~5 ~! ~~ ~G Lo JJ "Eger dogru kimselerden-

sen, bize melekleri getir de gorelim."
Yani, "Ke~ke bize meleklerle gelsen, onlar Seni tasdik etse ve destekle-
seler."
Benzeri bir mana, ~u ayette nazara verilir:
"Dediler: Bu nastl peygamber! Yemek yiyor ve ~ar~tlarda geziyor.
Hier Suresi - 174. Ders @ 521
Ona, beraberinde bulunup uyaran bir melek indirilseydi ya!" (Furkan,

7)
Veya yalanlayan iimmetlere meleklerin gelip cezalanchrmalar1 gibi, bi-
zim de Seni yalanlamarmza kar~ilik azap melekleri gelse, bizi cezalanchrsa.
8- ~~
"' 0 (fl
':1 ! ~I
,,,. .... .......... 0
J? L4 "Halbuki, biz o melekleri ancak hak ile

J J
indiririz."
Melekler, ancak Allahm takdir ettigi vecihle ve hikmetinin iktizas1 iizeri-
ne gonderilirler. Onlarm sizin goreceginiz ~ekilde gelmelerinde bir hikmet
yoktur. C::iinkii bu, sizin ~iiphelerinizi artlnr. Sizin cezalanchrtlmaruz i~in
hemen gelmeleri de uygun degildir, ~iinkii sizden ve nesillerinizden iman
edecek kimseler varchr.
"Biz melekleri ancak hak ile indiririz" ifadesindeki "hak" kelimesi
vahiy veya azap ~eklinde de a~1klanrm~t1r.
~_p
, I~! 1Jl5 L4 j ''Ve o zaman o inkarctlara hi~ miihlet verilmez."
Yani, melekleri gondersek artik i~ biter, kendilerine siire tarunmaz.
9- } ~\ ci~ ~ ~! "Hi~ §iiphe yok ki, o zikri (Kur'an'1) biz indir-

dik."
Ayet, onlarm inkar ve istihzalanna bir reddir. Bundan dolay1 ~ok cihet-
lerle te'kid edilmi~tir.
,,,. J ,.,. ,, ~
0~W ~ L;!J ''Ve elbette onu koruyacak olan da biziz."

Biz 0 Kur'aru insan kelarmndan farkli ktlarak tahriften, ziyade ve nok-
sandan korumaktay1z. Oyle ki dile vakif olanlara, o Kur'arun nazrmndaki
bir degi~iklik asla gizli kalmaz.
Veya bu ifadeyle Cenab-1 Hak, Kur'arun devarm hususunda anz olabile-
cek hallerden korunmu~ oldugunu taahhiid etmi~tir. Nitekim, bu ayetin ev-
velinde de, Kur'arun indirildigi Hz. Peygamberi ithamlardan korumu~tur.
Denildi ki "O'nu koruyacak olan da Biziz" ifadesinde ki "0" zami-
ri Hz. Peygambere racidir. Bu durumda mana ~oyle olur:
"Bir ogut olan Kur'aru Biz indirdik. Onun indirildigi Peygamberi koru-
yacak olan da Biziz."
10- ~j\li ~· ~ ~ ~ t:L.j\ .liJj "Andolsun ki, senden onceki

milletler arasmda da peygamberler gonderdik."
Ayette ge~en "§iya" kelimesi "~ia" kelimesinin ~oguludur. ~ia, bir me-
tod ve mezhep iizerinde ittifak eden insan toplulugudur. Yani, "Onceki

topluluklar iyinde de peygamberler gonderdik, onlan o topluluklara elyi-
ler ktldik."
r
,.,. .!l ,, ,.,. ~ 0
11- 0j~;; ! ~ ljl5 ':J! ~~j ~ ~";4 lAj "Onlara hi~bir peygamber
0
gelmiyordu ki, onunla alay etmi§ olmas1nlar."

Ey Peygamber! Senin kavminin Sana yaptiklar1 gibi, onceki kavimler de
kendilerine gonderilen peygamberlerle dalga geytiler, alay ettiler.
Ayet, Hz. Peygambere bir tesellidir.
~ .:_ ~ 11 '-'
12- ~~ _H ·
;-F cf,
i l i JlJJs "Biz onu miicrimlerin kalbine
i§te boyle sokanz."
Biz o istihzay1 suylulann kalplerine sokar1z.
Bunda, Allahu Tealarun onlarm kalplerinde batlh yaratmasma bir de-
lil vardir.
13- ~ ~_h~ ~"Ona iman etmezler."

J ~ .,.,. ,..
0dJ ':JI ~ ~ ...l9 j

,.,. 0 0 .....
"Halbuki oncekilerin ba§larma gelenler gozler

oniindedir."
Allahm onceki iimmetlerin miicrimleri hakkmdaki kanunu,
-Onlan muvaffak ktlmamak,
-Kalplerine kiifrii sokmaktir.
-Veya onlardan Peygamberleri yalanlayanlan helak etmektir.
Bu son manaya gore ayet, Mekke halkma bir tehdit ifade eder.
~
r
J
14- ~~~ ~ 1__,11;.; ~I-;~ II~ ~~ ~:fa·~ JJj "~ayet onlara gok-
ten bir kap1 a~sak da oradan yukan ~tksalar ... "
"Bize melekleri getirsen" diyen bu kimselere semadan bir kap1 aysak da

oraya kadar yiikselseler ve giin boyunca net bir ~ekilde oradaki hayret veri-
ci halleri gorseler veya aytlgtrmz o kap1dan meleklerin yiikseli~lerini gorse-
ler, a~m inatlarmdan ve ~iipheler iyinde olmalarmdan ~oyle derler:
.... ,.,. "' ~ ..,&.... ,,,.,,.,.
15- lj~~I ~~ ~11_,JW "~oyle derler: Gozlerimiz dondiiriildii ... "

~
fj.9 ~ J. "Daha dogrusu biz, biiyiilenmi§ bir kavimiz."
.... ,.,. 0
0J~~
Ba~ka mu' cizeleri gordiiklerinde "Muhammed bize sihir yaptl" dedikle-
ri gibi, bunu da bir sihir olarak degerlendirirler.
Demek ki boyle harika ~eyler bile gorseler, gardiiklerini gerc;ek olarak

kabul etmeyecekler, bir <;e~it sihir ile biiyiilendiklerini dii~iinecekler.
16- l;-Jj ~1~ ~ H~ r:\ ;"!- .LlJj "Andolsun biz, gokte hir takim bur~
lar klldtk."
Semarun besateti ile beraber, rasat ve tecriibenin delfilet ettigi iizere, biz
onda <;e~itli goriiniim ve ozelliklerde olan on iki bur<; meydana getirdik.
'J
~_);8.J ~~jj ''Ve tema§a edenler i~in onu siisledik."

l
Ve o semayi giizel ~ekiller ve manzaralarla siisledik. Tefekkiir ehli olan-

lar o semaya nazar ederler, O'nu yoktan yaratarun kudretine ve sanatkanrun
bir olduguna istidlalde bulunurlar, ibret ahrlar.
17- ~.) 9~
,,,. ,,,.
JS' !r ~~j ''Ve onu kovulmu§ her §eytandan

t>I J 0
koruduk."
Boyle olunca, hi<;bir ~eytan semaya yiikselmeye, orarun ehli olanlara
vesvese vermeye, orada bir tasarrufta bulunmaya ve orarun hallerine mut-
tali olmaya gii<; yetiremez.
18- ~I j_;.:.;,1 ~ \r1 "Ancak kulak htrs1zhg1 eden hari~."

Ancak, kendileri de ruhani olmalan sebebiyle, semavat ehlinden <;ok az
bir kulak htrs1zhgi yapabilirler veya yildtzlarm vaziyetlerinden ve hfillerinden
yola <;tkarak yeryiiziinde olabilecek baz1 olaylara istidlalde bulunurlar.
ibnu Abbas'tan ~oyle nakledilir: Onlar onceleri semavattan perdeli de-
gillerdi. Hz. isa dogdugunda ii<; sema tabakasmdan menedildiler. Hz. Mu-
hammed (asm) dogdugunda ise, ~ihaplarla biitiin semalardan ahkondular.
~ ~4- ~ ~L; "Onu da apa~1k bir §ihab takip eder."

l
~ihab,
parlak ate~ par<;as1dtr. Kendilerinde bulunan parlakhk sebebiyle
y1ldtz ve rmzrak ucuna da "~ihab" denildigi olur.
19- ~~~~ ~ 5\1\j ''Yeryiiziinii de yayip do~edik."

~ljj ~ F:~J\j ''Ve oraya saglam daglar yerle§tirdik."
9.Jjy
J
~~
,,
JS' !r ~ ~lj "Orada her Ol~iilii §eyden bitkiler bi-

tJ" J g/
tirdik."
"Orada" derken, bununla "yeryiiziinde" veya "yeryiiziinde ve daglar-

da" manas1 kastedilebilir.
Buralarda bitirilen ye~itli bitkiler, Cenab-1 Hakktn hikmetine uygun bir
~ekilde belirli bir olyii ile takdir edilmi~tir. Bunlar, hem gayet giizel, hem
gayet miinasiptir. Her biri hirer nimet olup nice faydalar vermektedir.
/ .J ,,.. 0
20- ~ ~ ~ ~~ j "Orada sizin i~in ge~im yollan yaratttk."

Sizler, yemenizde ve giymenizde bunlardan istifade edersiniz.
~~I~ ~ r ! • 1~ j "Kendilerine nz1klarm1 vermediginiz kimseler

i~inde ... "
Ayetten murat, insanlarm yanlt~ bir zanla kendilerine nz1k verdiklerini
zannettikleri yoluk-yocuklan, hizmetyileri ve koleleridir. <:;iinkii onlara da,
onlann nezaret ettiklerine de rlzk veren Allahttr.
Ayetin ozii ~udur:
Arzm belirli bir miktar ve ~ekille yaytlmas1, muhtelif ciiz'lerden mey-

dana gelmesi, ba~ka ~ekillerde olmas1 miimkiin ve muhtemel iken belli bir
yarattlt~ ve tabiatla ye~itli bitki ve hayvanlarm yarattlmas1, Cenab-1 Hakktn
-Kudretinin kemaline,
-Hikmetinin tam olu~una,
-Uluhiyette ~eriki olmadtgma,

-Kendisini bir olarak bilmeleri ve sadece O'na ibadet etmelerinin kulla-
rma bir gorev olduguna delalet eder.
Cenab-1 Hak, ardtndan bu konuda te'kidli bir ~ekilde ~oyle bildirdi:
.b ~
21- ~1;;. ~~ ')'! ~~ ~ 0!j "Her §eyin hazineleri bizim yamm1z-

dadtr."
Yarattlrm~ her ne varsa, biz onlarm yok daha fazlasln1 viicuda getirme-
ye ve yaratmaya kadiriz.
"Her §eyin hazinesi bizim yamm1zdad1r" ifadesi, Cenab-1 Hakktn
her ~eye giiy yetirmesine bir meseldir.
Veya, hazinede (depoda-mahzende) var olaru pkarmak zor olmadtgi
gibi, her ~eyin hazinesi yanmda olan Allaha, bunlan viicud sahasma ylkar-
marun zor olmadtg-tru anlatan bir te~bihtir.
')'! t1.? L4 j
J. ,,.. ~ J J
(:~ ~~ "Fakat biz onu ancak belli Ol~iiyle indiririz."

Her ~eyin hazinesi O'nun yanmda olmakla beraber, bunlan s1rurlayan
Hier Suresi - 17 4. Ders @ 525
hikmet ve me~iettir. DolaylSlyla, Allahm ilmi her ~eyi ku~atml~ iken, e~ya
run belli bir vakitte belli ozellikler ve hallerle viicuda gelrnesi, hikmet sahibi
bir muhass1sm tercihiyledir.
22- di) t~JI~ _jlJ "A§tlayic1 riizgarlar gonderdik."

Bundan murat
-Ya, bu riizgarlarm yagmur yiiklii olmas1dir. Nitekim, yagmur getirme-
yen bulut i<;in "al<lm" yani "kis1r" ifadesi kullarulmaktadir.
-Veya aga<;lan, <;i<;ekleri a~tlamalandir.
;t;- ~\~ ~ H ~ d)Ll "Ardtndan gokten bir su indirdik."

~ , -- ----
~~I::;; ~. lj "Sizi onunla sulad1k."
~?~ ~ ~\ l.:4j "0 suyu depolayan siz degilsiniz."

0 suyun hazineleri sizin kudretinizde degildir. Her ~eyin hazinesi bizim
nezdimizde oldugu gibi, suyun hazineleri de bizim nezdimizdedir.
Veya bundan murat ~u olabilir: Semadan indirdigimiz suyu gollerde, p1-
narlarda, kuyularda muhafaza eden siz degilsiniz, Biz onu oralarda muha-
faza ederiz.
Havarun baz1 vakitlerde insanlara faydah olacak ~ekilde baz1 cihetlere
hareketi, hikmet sahibi bir Miidebbire delalet ettigi gibi, suyun bu ~ekilde
. muhafazas1 da o hikmetli Miidebbire delalet eder. c;unkii suyun tabiatmda
yerin derinliklerine <;ekilmek vardlr. Bu ~ekilde depolanmas1 tahsis edici bir
sebebi gerekli ktlar.
J .J .J ,,/' ~
23- ~ j ~ ~ l.; 1J "Elbette biz diriltiriz ve biz oldiiriiriiz!"

i
Biz, onu kabule uygun baz1 cisimlerde hayatl icad ederiz ve onlardan ha-
yati izale ile oliimii yaratinz.
Ayette "biz" ifadesinin tekran, hasr i<;indir. Yani, "ancak biz hayat ve-
firiz ve biz oldiiriiriiz."
,. .J. 0 ....
0y~ljJI ~j ''Ve hepsinin varisleri de biziz."
Biitiin mahluklar oldiigunde, biz onlara varis oluruz, hepsi oliir, biz ka-
hnz.
24-:0-!..r":·\::·~I~~--
,. .J
~,~ ,. u~
_:--o.J~;:
' ,.
•di~
,.
~.J-- "Andolsun ki '
l
biz i~inizden once gelenleri de biliriz, geri kalanlan da biliriz."

Sizin hallerinizden hi<;biri bize gizli kalmaz.
Once gelenler ve geri kalanlardan murat ~unlar olabilir:
-Dogum ve ohim itibariyle once olanlar ve sonra gelenler.
-Babalarm sulbi.inden s:1kanlar ve heni.iz s:1kmarm~ olanlar.
-islama giri~te, cihadda, Allaha itaatte onde olanlar ve geri kalanlar.
Dstteki ayetlerde Cenab-1 Hakkin kudretinin kemaline delil getirilmi~ti,
bununla da O'nun ilminin kemali beyan edildi. C::i.inki.i kudretine delil olan
~eyler, ilmine de hirer delildir.
Sebeb-i NiiziU
Denildi ki: Hz. Peygamber, namazda ilk saf i<;in te~vikte bulununca,
sahabeler on safa ge<;mek i<;in izdiham yapttlar, bunun i.izerine ayet nazil
oldu.
..,..
25- ~ ~ j.k ~j ~1.J ''Ve §iiphesiz Rabbindir ki, onlan ha§reder."

Senin Rabbin, onlarm amellerinin kaqillgiru vermek i.izere hi<; ~i.iphesiz
onlan ha~redecek, bir araya toplayacaktir.
Ayette "0 ha§reder" denilmesi, buna kadir olan ve yapacak olarun sa-
dece Allah olduguna, ba~kas1run yapamayacagma delalet i<;indir.
Ci.imlenin ba~mda ~! "inne" edatirun yer almas1, yaptlan vaadin gers:ek

oldugunu bildirmek ve oncesinde Cenab-1 Hakkin kudretinin kemaline ve
e~yay1 aynnttlanyla bilmesine delalet eden durumlarm, bu hi.ikmi.in s1hhati-
ne delalet ettiklerine tenbihte bulunmak i<;indir. Ayetin devarm bunu as:1k-
tan ifade etmektedir:
t ~
~ ~ ~! "Ger~ekten 0, Haldm'dir - Alim'dir."
0 Haldm'dir, hikmeti apa<;1ktir, bi.iti.in fiillerinde mi.ikemmellik vardir.

Alim'dir; ilmi her ~eyi i<;ine alrm~tir.
175. DERS
A •
Hz. Adem ve Iblis
c j
26- 9p ~ ~ ~L,alp ~ ~LJ)T\ Fi\.;. .liJj "Andolsun ki biz

insam bal~tktan §ekil verilmi§ kuru bir ~amurdan yaratttk."
Ayet metnindeki salsal, iifiiriildiigiinde ses veren kuru ~amurdur.
"Harne" ise, i~indeki su sebebiyle degi~en ve kararan yamur, yani baly1k-
tlr. "Harne" ifadesi, salsal iyin bir s1fattlr. Yani, insaru baly1ktan yaptlmi~,
sonra kurutulmu~ bir yamurdan yarattik.
Ayetteki "mesnun" kelimesi "~ekil verilmi~ anlamma gelebilecegi gibi,
kahba sokulmu~ anlamma da gelebilir. Nas1l ki miicevherler eritilir, bir kah-
ba sokulur, ardmdan kurutulur sanki insarun cevheri de once bal~1k haline
getirilmi~, buradan kendisine iyi bo~ insan timsali (heykeli) verilmi~tir. Bu
baly1k kurudugunda, kendisine iiflenince ses verir bir vaziyet kazanrm~tlr.
Sonra Allahu Teala bunu tav1rdan tavra degi~tirmi~, onu diizgiin bir insan
yaprm~ ve kendisinden ruh iiflemi~tir.
/ ~ ,,,. 0 ..... ,,,. ;:;:; 0
27- v~\-?L; ~ j;; ~ ~~ 0~\j "Cinleri de daha once nar-1

semum'dan yaratml§ttk."
Ayette "can"dan murat, cinlerin atas1dir. Bunun iblis oldugu da soyle-
nir. Bundan muradin "cins" olmas1 da caizdir. Nitekim iistteki ayette "in-
san" ifadesi ile insan cinsi kastedilmi~ti. <;iinkii bir cinsin fertleri bir mad-
deden yaratilmi~ bir ~ahistan oldugundan, o cinsin tamarm o maddeden ya-
rattlrm~ olur.
Cin taifesi, insandan once nar-1 semum' clan yani, mesamata niifuz
eden harareti ~iddetli ate~ten yaratilmi~tlr.
Miicerred cevherlerde hayatin yarattlmas1 imkans1z olmadigi gibi, basit
cirimlerde yarattlmas1 da aktldan uzak bir ~ey degildir. Bu durumda, ken-
disinde ate~ unsurunun yogunlukta oldugu ~eylerde hayatin yarattlmas1 ga-
yet makuldiir. l;iinkii ate~ unsuru, toprak unsuruna nispetle hayati kabu-
le daha elveri~lidir.
Ayette "ate§ten" denilmesi, kendisinde ate~ unsurunun ziyade oldu-
gu cevherden yarattlmasllli ifade eder. insarun topraktan yarattlmasmda da
benzeri bir durum vardir. Yani, insanda da hakim unsur topraktir.
Ayet, Allahm kudretinin kemaline delalet ve sekaleynin yani ins ve cin-

nin yaratlli~larmm ba~lang1cma bir beyan oldugu gibi, yeniden dirilmenin
kendisine tevakkuf ettigi ikinci mukaddimeye de bir tenbihtir. 0 da, bun-
lan meydana getiren maddelerin bir araya getirilmeye ve hayatt kabule el-
veri~li olmalanchr.
J ~j ~ J .... / "
J.JL>-
0 ,,,.. ,,,. tlJ / ...l.,... 0 ,,..
28- 0 · --~ ~
"..}--°,.
~ 0
JL,a_W,
"
~
~
I".r-!
:.-- / ~-- / / ,.) Jl.9 ~I"
·1 &Lill/ ~-- !J "Rab-
bin meleklere §Oyle demi§ti: Ben, bal~tktan §elcil verilmi§ kuru bir
~amurdan bir insan yaratacagtm."
29- u_-:...,..,l>-\_.;,
.. l ~
4J lya.; . ->-.J~ '-..!) l u.~--4/ ,. . .. ,
w ~j ~......,;~ 11~
/ "Ben, onun ya-
ratth§tnt tamamlad1g1m ve ona ruhumdan iifledigim zaman, hemen
onun i~in secdeye kapamn."
Yaratlli~1ru
ve hey' etini kendisine ruh iiflenmeye miisait bir hale getirip
ruhumdan iifleyerek o ruhun etkisinin azalanrun her tarafmda hissedilme-
siyle hayat buldugunda, hepiniz ona secdeye kapanm.
Ruhun Allaha nisbet ile "ruhumdan" denilmesi, Nisa suresinde
anlattlmt~tt. 1
. :, ,, ~J J,,,. ~ 0 ,... ,...
30- 0~1 ~ ~I ~ "Bunun iizerine meleklerin hepsi

toptan secde ettiler."
Ayette meleklerin secdesi iki te'kid ile kuvvetlendirilmi~tir. Bunlar da
"Kiilliihiim" ve "ecmaun" kelimeleridir. Bu te'kidden murat, tamarmrun
secde ettigini kuvvetli bir ~ekilde anlatmak ve baztlanrun bu genel ifadeden
tahsisini men etmektir.
Denildi ki: "Hepsi" ifadesiyle bu secdenin biitiin melekleri ic;ine alch-
gma, "ecmaun" ifadesiyle de secdeyi bir defada toplu halde yapttklarma
dikkat c;ekildi. Ancak bu gorii~ c;ok da isabetli degildir. <;iinkii ~ayet boyle
olsaych, ikincisi te'kid olmazch, onlarm halini beyan ederdi.
-'"-
31- ~1 ')fl "Ancak iblis hari~."
~~L:J\ t3 ~~ ~\ ~ "0 secde edenlerle beraber olmaktan ka-
~1ndt."
,... J ,,,.. ,.. .... ,... ,,.. ,... ,...
-: ..i>-l:JI "" 0 ~
32- ~I ;_ . c:
I ~l'u Jl.9 "Allah dedi: E y iblis! Ne
<~ ')ti i.!..Ul.4 ~,.. J
.
oluyor sana da, secde edenlerle beraber olmuyorsun?"
1 Bkz. Nisa, 171. Aynca ~u ayetlere de baktlabilir: Meryem 17, Secde 9, Sad 72.
Hier Suresi - 175. Ders ® 529
~j 0 0 .... ,... .... ,.., .J ,,,. ,,, .... ,,..
33- 0 ! • /~ ~ JL,a_.L,o ~ ~:il> ~ ~ 'l

"~" ~ " ~ " ./ . /
! \ Jli "iblis
I
05'\
dedi: Bal~tktan §ekil verilmi§ kuru bir ~amurdan yaratttgm insana
secde edemezdim."
Boyle bir ~ey benim iyin uygun olmaz, benim konumum secde etmeme
aykmchr. <:;iinkii o cismani, kesif bir be~erdir, ben ise ruhani bir varligtm.
Boyle bir madde, en klymetsiz bir unsurdur. Beni ise ate~ten yarattm,
ate~ de unsurlarm en ~ereflisidir.
iblis boyle diyerek tiir ve astl itibariyle Hz. Ademi noksan gordii.
Bunun cevab1 A'raf suresinde verilmi~ti. 2
34- ~ ~ t_)-\j JLi "Allah dedi: Oyle ise ~tk oradan!"

"<;tk oradan" ifadesiyle
-Semadan,
-Cennetten,
-Melekler ziimresinden ylkmas1 kastedilebilir.
~.) ~µ "<;iinkii sen, arttkkovulmu§ birisin."

<:;iinkii sen, hayir ve ~ereften mahrum b1raktlchn, kovuldun.
Veya bundan murat, ~eytarun sihaplarla recmedilmesidir.
Ayetin bu ifadesi, ~eytanm ~iiphesine cevab1 tazammun eden bir teh-
dittir.
35- 0.+JI v~ J! ~~;, U\ ~ 00 "Hesap giiniine kadar lanet senin

iizerindedir."
Lanetten murat, ~eytarun kovulmas1 ve ilahl rahmetten uzakla~tmlma
s1chr.
Yani, ~eytan ~u alemde imtihan siirdiigu miiddetye kovulmu~, ilahl rah-
metten uzak kilinmI~tlr. "Allah'm laneti zalimler iizerine olsun!" (A'raf,
44) ayetinde bahsi geyen lanet ise, ba~ka bir manadachr, o giindeki lanet, ~u
diinya hayattndaki laneti unutturur.
Denildi ki: Cenab-1 Hakktn ~eytana laneti "hesap giiniine kadar" diye-
rek sln1tlamas1, insanlara zarar verebilecegi nihai zamaru gostermek iyindir.
Veya hesap giinii geldiginde Allah ~eytana oyle azap verir ki, ~eytana o
2 Bkz. A'raf, 12.

lanetli oldugu zaman dilimini unutturur. Boyle olunca da, o lanetli donem
ortadan kalknu~ gibi olur.
J1 uT~L9 y.J JL9 "iblis dedi: Ya Rabbi! Oyle ise in-

.... J l ".......... ,... ,,,,.
36- 0.f~:~ v~
sanlann diriltilecekleri giine kadar bana miihlet ver."
Seytan, boyle diyerek insanlan yoldan c;1karmak ic;in geni~ bir zamana
sahip olmak veya oliimden kurtulmak istedi. (:iinkii yeniden dirilme son-
rasmda oliim yoktur.
'l / 0 ... ~ .... ,,,..,,,,
37- ~pl ~ ~µ JL9 "Allah buyurdu: Sana miihlet verilmi§tir."

I
Cenab-1 Hak, birinciye cevap verdi, ikincisine ise temas etmeden ~oyle
bildirdi:
,} 0 0 0 l
38- v~I ~ jJI v~ J1 ''Vakti malum giine kadar."

Bundan murat, iblisin ecelinin Allah nezdinde belirlendigi vakittir.
Veya "vakti malum giinden" murat, biitiin insanlarm olecekleri va-
kittir. Buda, cumhura (ekser alimlere) g6re sura ilk iifiiriildiigu zamandir.
-0 stteki ayetlerde ii<; ayn giin ifadesine yer verildi:
1-Din (hesap) giinii.
2-insanlann diriltilecekleri giin.
3-Malum vaktin giinii.
Bu ii<; giinden muradm kiyamet giinii olmas1 caizdir. ibarelerin ihtilafi,
ayru ~eye farkh yonlerden bakmaktan kaynaklanmaktadir. Bunlardan birin-
cisi ile, senin de bildigin gibi ceza giinii anlattldi. ikincisi ile insanlarm ha~ri
nazara verildi. (:iinkii ha~ir ile beraber insanlarm imtiharunm bittigi bilinir
ve onlan yoldan c;1karma hususunda iblisin iimidi artik biter. -0 c;iinciisii
ile, daha once bahsi gec;en iki ayn giin ifadesinden bu giiniin belli bir giin
oldugu bilinir.
Bundan, iblisin olmemesi laz1m gelmez. Muhtemelen kiyametin kop-
mas1yla o da oliir, sonra da diger mahh1kat ile beraber diriltilir.
Cenab-1 Hakkin iblisle konu~mas1 her ne kadar bir vas1ta ile olmay1p
dogrudan ise de, onun makam sahibi olduguna delfilet etmez. (:iinkii Alla-
hm ona olan hitab1, onu zelil ktlmak, kiic;iik dii~iirmek ic;indir.-
.... 0 .... ,,J. .... 0 / / ,,,.
39- ~)':;/\ ~ ~ ~j':;/ ~~I ~ y.J JL9 "iblis dedi: Ya Rabbi!

Beni azdirmana yemin ederim ki, mutlaka hen de yeryiiziinde onla-
ra giinahlan siisleyecegim."
~ 0 J ,,,
~\ r-4-~1.f' ':lj "Ve onlann hepsini mutlaka azdtracagtm!"
Ayette ~ "ba" harfi yemin ic;indir.

Yani, "Beni azchrmana yemin ederim ki, aldanma diyar1 olan ~u diinya-
da giinahlari onlara siislendirecegim."
Ayette "arzda" (yeryiiziinde) denilmesi, "Fakat o arza meyletti."
(A'raf, 176) ayetinde oldugu gibidir.
iblisin kendi azgmhgtru Allaha nisbet etmesi, fad<li ~ekillerde yo-
rumlanmi~tlr:
Denildi ki: iblisin bu ifadesi, sebebiyet yoniindendir. 3

Mu' tezile, "beni azdtrmana . .. " manas1ru "yoldan c;1ki~1m1" ~eklinde
te'vil ettiler.
Veya Cenab-1 Hakkin Ademe secde etmeyi emretmekle iblisin azmas1-
na sebep olmas1 ~eklinde degerlendirdiler.
Veya cennet yolundan saptirmak ~eklinde ac;1kladtlar. Cenab-1 Hakkin
iblise miihlet veri~ini de, onun azmas1run ve yoldan c;1kmas1run artmasma
sebep olmas1 yoniiyle ele aldtlar, "Allahu Teala iblis ve ona uyanlarm kiifiir
iizere oleceklerini ve iblise miihlet verse de vermese de onlarin cehenneme
gideceklerini bildi, iblisi onlara musallat ktldi" dediler.
Bunlarm zay1f gorii~ler oldugu, aktl sahiplerine gizli degildir.
,... 0 0 .... "'
40- ~\ r4~ ~ !h~ ':1! "Ancak onlardan muhlas kullann miis-

tesna."
Kendine taat ic;in sec;tigin ve ~aibeli hallerden tertemiz ktldigm kimsele-
re benim hilem etki etmez.
41- r. ~;: .~ ~ .bl~ lwU Jli "Allah dedi: i§te bu, bana ula§an dos-
,.. ').l ,.. ,,,. ,...
dogru yol budur."

i§te bu, benim gozetmem gereken bir haktir. Bunda bir egrilik yoktur.
"i§te bu" ifadesiyle, "muhlas kullarin ~eytarun igvasmdan kurtulmala-
rma" i~aret edilmi~tir.
Veya dogrudan ihlasa i~arettir. Yani, "ihlas, hic;bir egri biigrusii, dalaleti
olmayan ve bana ula~maya sevkeden bir yoldur."
3 Yani, benim azmama, yoldan c;:1kmama Sen sebep oldun.

42- ~~WI~ ~I~ ~1 ~Lili r~:1c. ~ ~ c.S~4 01 "Sana uyan

azgmlardan ba~ka, kullar1m iizerinde senin hi~bir niifuzun yoktur."
Burada, iblisin yaptig1 istisnay1 bir tasdik vardir. iblis, "muhlas kul-
lar1n miistesna" demi~ti. Cenab-1 Hakkin cevabmda "kullanm" ~eklin
de soylemesinde muhlas olanlarm ~arum yiiceltmek vardir. 4 Aynca, onla-
rm masumiyetini ve ~eytarun penc;elerinin onlara ula~amayacag1ru beyan
soz konusudur.
Veya ayet, bu iislub ile Allahm kullarmdan muhlas olmayanlara iblisin
bir otoritesi oldugunu zannettirmesine bir yalanlama vardir. <:;iinkii iblisin
giinahlan siislii gostermesinin son s1run, giinahlara te~vik ve hile yapmak-
tlr. Nitekim diger alemde iblis de bunu itiraf etmekte ve ~oyle demektedir:
"Zaten benim size kar~1 bir giiciim yoktu. Ancak hen sizi ~agir
d1m, siz de geldiniz." (ibrahim, 22)
Bu ac;1klamaya g6re, ayette yaptlan istisna, munkatl bir istisnadir.
Birinci yoruma, yani Cenab-1 Hakkin iblisi bu soziinde tasdikine gore
baktldigmda, "istisna edilenin diger taraftan daha az olmas1 ~arttlr" diyen-
lerin gorii~iine bir cevap vardir. <:;iinkii boyle bir gorii~, iki istisnanm birbi-
rini nakzetmesine yol ac;ar.
"i ,,,.. J. ,,,.. ,.,, .,;
43- ~I ~~r-J r:-P. 01J "~iiphesiz ki cehennem, onlann hep-

sine vaat edilen yerdir."
Cehennem, o azginlara veya sana ta.bi olanlara vaat edilen yerdir.
,, J ,,
44- ~l_Y.I 4~:

~
:. 4-J "Onun yedi kap1s1 vardir."
Cehenneme girecekler sayica c;ok oldugu ic;in tek kap1dan degil, yedi
ayn kap1dan gireceklerdir.
Veya bundan murat cehennemin tabakalaridir. Cehennem ehli ~eyta
na uymaktaki mertebelerine gore buralara almacaklardir. Bu yedi mertebe
~unlardir:
1-Cehennem
2-Laza
3-Hutame
4-Sair
4 Yani, gerc;ek anlamda Hakka kul olanlar onlarchr.

5-Sakar
6-Cahlm
7-Haviye
Belki de yedi rakarmyla bunun tahsisi, bi.itiin helak edici ~eylerin be~
duyu orgaruna meyletmek, ~ehvet ve gadap kuvvelerinin pe~ine taktlmak-
ta toplanmasmdandir.
Veya bu yediden murat, cehennem ehlinin yedi firka halinde olmas1dir.
l
f_µ ~~ r4~ ~ ~ ~ ~ "0 kaptlann her biri i~in ayrtlnu~ bir ktstm
varchr."
Cehennemin en i.ist kisrmnda yer alacak olanlar, tevhid ehli oldugu
halde isyaru fazla olanlardir.
ikinci tabakada Yahudiler,
Dc;i.inci.ide Hristiyanlar,
Dordi.inci.ide Sabi'ler,
Be~incide Mecusiler,
Altmc1da Mi.i~rikler,
Yedincide mi.inafiklar yer alacaklardir.
176. DERS
Hz. ibrahim'in Misafirleri
45- 9# j s-'~ ~ 0-M~~dl ~1 "Miittakiler elbette cennetlerde ve

pmarlardachr. ,,
Miittakilerden murat, kiifiirde ve fuh~iyatta ~eytana ta.bi olmaktan saki-
nanlarchr.
Bunlardan her biri ic;in bir cennet bahc;esi ve pmar varchr. Bu cennetler,
insanlarm mertebelerine gore olacaktir:
"Rabbinin makammdan korkan kimseye iki cennet vardir.,,
(Rahman, 46)
"Bu ikisinden ba§ka iki cennet daha varchr.,, (Rahman, 62)
"Miittakilere vaat edilen cennetin meseli §Oyledir: Orada bozul-
mayan temiz sudan nehirler, tad1 degi§meyen siitten nehirler, i~en
lere zevk veren §araptan nehirler ve siizme baldan nehirler var.,, (I\1u-
hammed, 15)
l / J J J
46- ~I(:~~ ,#~I "Giiven i~inde selametle oraya girin.''

Yani, "afet ve zevalden emin bir ~ekilde selametle girin o cennetlere!"
denilir.
Ayet metninde gec;en selamdan murat, cennete girerken kendilerine
selam verilmesi de olabilir.
47- ~ ~ ~~.J~ ~ l4 ~)j "Biz onlarm kalplerindeki her tiirlii

kini ~ikanp att1k.,,
Biz onlarm sachrlarmda olan her tiirlii kini sokiip alchk.
Bundan murat, diinyada cennet ehlinin kalben birbirine iilfet etmele-
ri olabilir.
Veya cennete almchklarmda meydana gelecek bir durumu ifade eder,
oyle ki diinyada aralarmda problem de olsa cennette birbirlerine muhab-
bet edeceklerdir.
Hz. Ali (r.a.) ~oyle der: "Ben, Osman, Talha ve Ziibeyrin ayette anlatl-
lanlardan olmarmz1 iimit ederim."
Ayette bildirilen durum, cennetteki derecelerine ve Allaha yakinhk mer-
tebelerine mukabil, onlarrn kalplerinden birbirlerine haset etmelerinin or-

tadan kaldmlmas1 da olabilir.
~
.)__;.;, J$-
,... ' 0
~~ l.;lj:>-! "Hepsi karde§ler olarak kar§thkh koltuklara

"' /
otururlar."
48- ~ ~ r-f &Q !~ "Orada kendilerine hi~bir yorgunluk dokun-

maz."
~ ~ ~ ~ ~ Lo j "Onlar oradan ~tkanlacak da degillerdir."

<;;iinkii, onlara verilen cennet nimetinin tam olmas1, orada dainll olma-
lanyla gerc;ekle~ir.
"1 J,... 0 ........ ~ ....
49- ~ jl j_,A:;JI l.;I ~I (.,5~~ :;; "Kullar1ma haber ver ki, hen ger-
~ekten Gafur - Rahlm'im (c;ok bag1~lay1c1 ve c;ok merhamet ediciyim.)"
50- H~i ~lhJI ~ ~11" ~lj "Bununla beraber azab1m da ~ok elem
verici bir azapttr."
Ayetin bu kisrm, daha once bahsi gec;en vaad ve vaidin bir ozetidir ve
oncekilerin bir takriridir.
Ayette magfiretin zikri, Cenab-1 Hakkin "miittakiler" derken her tiir-
lii giinahtan, biiyiigiinden ve kiic;iigiinden kac;rnanlan murat etmedigine bir
delildir. Zattru azap verici olmakla degil de bag1~lamak ve merhametle vas-
fetmesinde vaad cihetinin iistiin gelmesi ve vaadin te'kidi soz konusudur.
Bundan sonraki ayette oncesine attfta bulunulmasrnda, ibret alacakla-
n bir durumu anlatarak bu bag1~lama ve magfiretin bir tezahiirii gosteril-
mektedir:
r
51- ~ J.! t ~:;, :.;- r~~;j ''Ve onlara, ibrahim'in misafirlerinden de
haber ver."
,_,..,... J. .... ,,,, ,,,, J. .... 0
52- ~')L l}W ~ 1_,..L;.~ ~! "Hani onlar, ibrahim'in yanma girmi§-

ler, "selam" demi~lerdi."
....
0 Aj
J J
~ L; !
~ ,,,,.
J IJ
....
"ibrahim onlara: "Biz sizden korkuyoruz" de-

mi§ ti."
Hz. ibrahimin boyle demesi, gelenlerin izinsiz ve vakitsiz girmelerin-
dendi.
Aynca, onlerine konan yemekten de yememi~lerdi.

0 ,,, ,,... J ,.,,
53- ~ y '11_,J\.9 "Melekler dediler: Korkffia!"

,,, J ,,, "' J "
i:-) C. ~ ~ !jJ-: :: l.;1 "Ger~ekten biz sana bilge bir ogul miijdeliyo-
ruz."
"Seni miijdeliyoruz" demelerinde "korkma!" deyi~lerinin sebebini bil-
dirmek varchr. c;unkii miijde veren kimseden korkulmaz.
ilerde biiyiik bir ilme sahip olacag1 miijdelenen bu <_;:ocuk, ''Ve Ona sa-
lihlerden bir peygamber olmak iizere ishak'1 miijdeledik." (Saffat, 112)
ayetinden anla~tlacagi iizere Hz. ishaktir.
0 0 .... ...a..... J ~,,.. ..... ,,,.
54- ~I i:s: "4 01 ~ ~~~I J\.9 "ibrahim dedi: ~u ihtiyar halim-

le mi beni miijdeliyorsunuz?"
Hz. ibrahim hayli ya~hych. Bu ileri ya~ma ragmen <;ocukla miijdelen-
mekten dolay1 hayret i<;inde kalch.
Veya bu ifadeden maksat, kendisi bu durumda iken <_;:ocugu olmas1ru
inkar da olabilir.
0.JJ-: :; ft "Neile beni miijdeliyorsunuz?"

,,,.. "' J ....
"Hangi ucube ile beni miijdeliyorsunuz?"

Veya "hangi ~ey ile miijdeliyorsunuz?" c;unkii adeten meydana gelme-
si tasavvur edilmeyen bir ~eyle miijdelemek, ashnda miijde vermemek gi-
bidir.
"'0 ,,, ..... ~ J.,,,.
55- ~~ !jL.;~ 1_,J\.9 "Melekler dediler: Seni ger~ekten miijdeliyo-

ruz."
Biz seni, vukuu muhakkak bir ~eyle miijdelemekteyiz.
Veya, kendisinde asla ~iiphe olmayan ger<_;:ek bir durumla miijdelemek-
teyiz.
Veya hak bir metotla miijdelemekteyiz. 0 da Allahm sozii ve emridir.
,...o J ,,,, .... ,,..
~WI ~ ~ Y\.9 "Saktn Allah'm rahmetinden i.imidini kesenler-

den olma!"
c;unkii Allahu Tefila anne-baba olmadan da bir insan yaratmaya kadirdir.
Bir pir-i faniden ve hayizdan kesilmi~ ya~h bir kadmdan <_;:ocuk yaratmak el-
bette O'na zor gelmez.
Hz. ibrahimin bu miijdeyi hayretle kar~tlamas1, adet yoniinden idi, yok-

sa Allah1n kudretinden ~iiphesi olmasmdan kaynaklannuyordu. Bundan
dolayi ~oyle dedi:
,.,.&...:&... ~ Jo ,,,,,,...
56- 0 _,J lJJ I )} ! ~j ~ j ~ 1: c! 0-4 j J l9 "ihrahim de di: Rabbinin

rahmetinden, yoldan sapanlardan ba§ka kim iimit keser?"
Allah1n rahmetinden limit kesenler, ancak ve ancak marifet yolunu ~a~1-
np da Allah1n rahmetinin geni~ligini, ilminin ve kudretinin kemalini bilme-
yenlerdir. Nitekim Cenab-1 Hak bir ba~ka ayette ~oyle buyurur:
"<;iinkii Allah'm rahmetinden kafirlerden ba§kas1 iimit kesmez."
(Yusuf, 87)
,,,. J 0 / J 0 / .... ,,..,,,.,
57- 0 yL;i _rjl ~I ~ W Jl.9 "Ey el~iler! Ba§ka ne i§iniz var?"

dedi."
Yani, "Bu miijde dt~mda hangi ~ey i<;in gonderildiniz?"
Muhtemelen, onlarm gonderilmesinden astl maksadtn miijde vermek
olmadtguu bildi. <:;unkii, say1lan fazla idi, miijde vermek i<;in bu kadar me-
lege ihtiya<; yoktu. Nitekim Hz. Zekeriyaya ogul miijdesini bir melek ge-
tirmi~ti.
Hz. ibrahim onlarm ba~ka bir maksatla gonderildiklerini ~undan da an-

lanu~ olabilir: Onlar, geli~en konu~ma seyri i<;inde O'na miijdeyi verdiler.
Sayet s1rf miijde i<;in gonderilmi~ olsalar, gelir gelmez miijdeyi verirlerdi.
'l / l 0 J 4- ...........
58- ~~ ~~ J! ~jl \.j! 1_,Jl.9 "Melekler dediler: Biz miicrim bir

kavme gonderildik."
Miicrim kavimden murat, Hz. Lutun kavmidir.
,. "'""'
59- ~ _,J JI )}! "Ancak al-i Lilt miistesna."
Af-i Lilt, O'na iman edenlerdir.
'1 ,,,. J ,... GI
~I ~ ~ \.j! "Biz, ger~ekten onlann hepsini kurtaracag1z."
Sanki mana ~oyledir. Biz, Al-i Lilt di~mda tamarru miicrim bir kavme
gonderildik. 0 kavimden miicrim olanlan helak edecegiz, Al-i Lutu ise
kurtaracagtz.
t / 0 .... "' 'l..__ ~ / ,,,..,,., :;:;
60- ~.f.GJI ~
l"
lfj! \.jj.li ~I.JAi )}! ''Yalmz Lilt'un kans1 miistesna,
~iinkii onu geride kalanlar arasmda belirledik."
0, helak olmak ic;in kafirlerle beraber olacak.

l'.,... J 0 J ...... , ,,.. /
61- 0~
-I "·..r:JI?"~ __,J JI ;~ Lill "El~iler, Lftt kavmine gelince."
62- ZJ.Jj'8 f) ~! Jij "Lftt dedi: Dogrusu siz bilinmez bir kavim-
siniz."
Nefsim sizi tanumyor ve bana bir §et getirmeniz korkusuyla sizden iir-
kiiyor.
,,.. J ,,,.. / 0 0 ,J ,,.
63- 0.J~ ~ lylS ~,, ~~ /

J. 1__,JL; "Dediler: Bilakis biz sana onla-
nn ~iiphe ettikleri ~eyi getirdik."
Biz Sana, korktugun sebepten gelmedik, bilakis Sana siirur verecek,
dii§maruna kat§l Seni rahatlatacak bit gorevle gonderildik.
Lutun kavminin §iipheyle baktigt §ey, Hz. Lutun onlan uyatml§ oldu-
gu azaptlr.
64- ~ ~ !J ~\j "Sana ger~egi getirdik."

Onlarm azab1yla ilgili, kendisinde §iiphe olmayan gerc;egi Sana getirdik.
,,.. J / "'
0}~W:J ljlj "Ve biz elbette dogru soyliiyoruz."

Ve bizler, hie; §iiphesiz Sana verdigimiz habetde dogru soyleyen kimse-
leriz.
65- ~I ~. ~i, ~ l ~ ~ ~ti "Gecenin bir boliimiinde ehlini yola

~tkar."
Sana iman edenleri gecenin bit kisminda buradan gotiir.

Denildi ki: Bildirilen vakit, gecenin son kismidir.
~ j~~\ &lj "Sen de arkalanndan yiirii."

Sen onlarm arkasmdan git. Onlan yonlendirirsin, hizh gitmelerini sag-
larsm, hallerine muttali olursun.
j;_\ ~ ~ ~::4 ':Jj ''Ve sizden kimse ardma bakmasm."

Sizden hie; kimse neler olup bittigini gormek ic;in geriye bakmasm, yok-
sa gii<; yetiremeyecegi deh§etli haller goriir.
Veya geriye doniip baktigtnda, onlara isabet eden kendisine de isabet
eder.
Hier Suresi - I 76. Ders @ 539
Veya sizden hie; biri bir maksatla ayrtlmastn, geri kalmasm, yoksa azab
kendisine isabet eder.
Denildi ki: Geriye bakmaktan nehyedilmeleri, nefislerini hicrete ali~tir
mak ic;indir.
,. ,. ,.
:>- l~lj "Emredildiginiz yere gidin."
/
0J.J.4 y l:.
Onlara emredilen yerden murat Sam veya Mis1r olabilir.
66- _:;\;\ J..lJ1 ~! 1--=--: ;Jj "Biz, Ona §U emri bildirdik:"

"Biz O'na §U emri bildirdik" denilmesinde emri veren Amirin (yani
Cenab-1 Hakkm) biiyiikliigunii nazara vermek vardir.
J 0 ...,..... j Gi . . .
~ ~ ~':l_p;- ~I~ 01 "Bu kimselerin kokii sabaha ~1karken

kesilmi§ olacakttr."
Ayetten oyle anla~illyor ki, bu kavim toptan helak edilecek, geriye o za-
limlerden kimse kalmayacakt1r.
Bu ifade, onlarm helak zamanlanru bildirir.
.... 0 J ,,,,.
67- 0J_}.: ::: ~ ~~I ~I ~~ j "Derken §ehir halkt sevin~le geldiler."

0
Bahsi gec;en ~ehir Sedom'dur.

Hz. LU.tun misafirlerini duymu~lar, onlarla eglenmek ic;in sevinc;le gel-
mi~lerdi.
68-
'}
» ~':JjA 0! J\.i "Lut dedi: Bunlar benim misafirlerimdir."
~~ ~ "Beni utandtrmaym."
c;unkii misafire yaptlan eziyet, ev sahibine yaptlmi~ demektir.
,. 0 ,. ,, ~ ,.~
69- 4.f J.:# ':lj ;u!\ l.,Zlj "Allah'tan korkun! Beni rezil etmeyin!"
Onlar sebebiyle beni zillete dii~iirmeyin.
Veya onlar ic;inde beni utandirmaym.

.... 0 / ,.. / .... ....... .....
70- ~WI :j- ~ rJjl I}~ "Onlar dediler: Seni ba§kalarmm i§ine
kan§maktan men etmemi§ miydik?"
c;unkii onlar herkese sarkmtillk yap1yorlar, Hz. Lut da kendi gii<; ve
imkaru olc;iisiinde onlan engellemeye c;ali~1yordu.
Veya onlarm bu sozlerinden murat, insanlan misafir etmesinden, ikram-

da bulunmasmdan men etmeleri de olabilir.
r!:5 0! J,~ ~'.1 ~ Jli "Lut dedi: Eger yapacaksaruz, i§te

J j
,.. ,. 0 ~ ,,,, ,,,.
71- ~l.9
§Unlar ktzlanm! (onlarla evlenin)."
Hz. LU.tun "ktzlanm" ifadesinden murat, kavminin ktzlanchr. c;unkii
her iimmetin Peygamberi, onlarm babas1 yerindedir. Bununla alakah ~e~it
li cihetler varchr, bunlar HU.cl suresinde zikredilmi~tir.
"Eger yapacaksaruz" ifadesi
-"Eger ~ehvetinizi tatmin edecekseniz",
-Veya "eger dedigimi yapacaksaruz" manasmdachr.
,,, 0 / " ,,. ,,,.
72- 0 ~ r-f~ ~ ~! .!J~ "Omriine yemin olsun ki, ger~ek-

ten onlar sarho§luklan i~inde bocalaytp duruyorlard1."
Cenab-1 Hak, soziin burasmda muhatabm hayatma yemin etti. Bu ye-
minde muhatap ise Hz. Peygamberdir. (asm)
Denildi ki: Muhatap, Hz. Lut'tur, Melekler kendisine bunu soylemi~
lerdir.
Onlar azgmhklarmda veya akillanru ba~larmdan alan, dogruyu ve yanh~1
ayirt etmeyi ortadan kalchran e~cinselliklerinde ne yapacaklanru bilmez bir
halde ~a~km idiler. Nasti senin nasihatini duyabilsinler!
'1 J
4>: ~H ~..l>.l.9 "Derken giine§ dogarken o deh§etli say-

0 0 .... ,,. ,.. ....
73- ~.,;;
ha onlan yakaladt."
Deh~etli, helak edici sayha (~iddetli ses) onlan yakalach.
Denildi ki: Bu, Cebrailin sayhas1ych.
74- 4-4 L;, ~ ~ ~ "Biz, onlann §ehirlerinin iistiinii altma ge-

tirdik."
J
~ ~ ~j~ ; ~:\c. t,; ~lj ''Ve iizerlerine de ate§te pi§mi§ ta§lan

1
yagmur gibi yagdtrdtk."
Ta~la~ffil~ ~amurdan veya iizeri yazili ta~lardan onlara yagmur gibi yag-
chrchk.
HU.cl suresinde bu ktssa hakktnda daha ayrmtili beyanda bulunuldu.
Hier Suresi - 176. Ders &> 541
75- ~.. ~ ~J~ ~~~,, ~1 '1 ~! "Ger~ekten bunda, i~aretten anla-

yanlar i~in ibretler varchr."
Ayet metninde geyen miitevessimin, "miitefekkir olanlar" demektir.
i~aretten yola s:1kip bir ~eyin hakikatini/ geryegini bilenler is:in kullaruhr.
/ c;i
76- \! .. ~~ ~ .. ~ ";.\ ~!J "0 belde, hala yol iizerindedir."

Lut kavminin ya~adigi yerler yol iizeri olup insanlarm ugradigt ve eser-
lerini gordiigu yerlerdir.
r,f 0 ~ l ,,,,.. ,,,. l Gi
77- ~j.UJ ~~ clJ~ '10! "~iiphesiz ki bunda iman edenler i~in bir
ayet/ alamet vard1r."
177. DERS
Seb'ul - Mesani
'J .... ,,,,. ,,,. .... o ,,.,,,.,,.,,o
78- ~Ll:J ~':JI ~~\ 0\S 01.J "Eyke halla da ger~ekten zalim-
lerdi."
Eyke halla, (Ashabu'l-Eyke), Hz. Suaybm kavmi olup ormanhk bir
bolgede ya~1yorlarch. Allah Hz. Suayb1 onlara elc;i olarak gonderdi, ama on-
lar yalanladtlar, her taraft ku~atan bulutlardan yagdmlan ate~le helak edil-
diler.
Eyke, s1k agac;h yer demektir.
r
79- r-f-~ ~ \: ~ ~::;(; "Biz onlardan intikam ald1k."
Onlart helak ederek kendilerinden intikam alchk.
~ ,. "'
~ ~Lo
~ l
hJ ~ !.J "0 ikisi hala yol iizerindedir."
,,..
"0 ikisi"nden murat

-Sedam ve Eyke olabilecegi gibi,
-Eyke ve Medyen de olabilir. ~iinkii Hz. Suayb hem Eyke, hem de
Medyen' e gonderilmi~ti. Bu durumda bunlardan birinin zikri, digerini de
hattra getirir.
0 ikisi, apac;1k yol giizergahmdachrlar.
Ayette yol "imam" kelimesiyle ifade edilmi~tir. imam, kendisine uyu-
lan demektir. insan da yola c;1kttgmda o yola uymu~ olur. Bina ~akiihi ve
krokisine de "imam" denilir, c;iinkii bina yap1mmda bunlara uyulur.
'J 0 0 .... ~ ,... ....
80- ~~\HI ~~\ ~15 laJj "~iiphesiz Ashab-1 Hier de

peygamberleri yalanladtlar."
Ashab-1 Hicr'dan murat Semud kavmidir, Hz. Salihi yalanlarm~larch.
Ayette "miirselin" ~eklinde c;ogw ifade edilmesi, bir peygamberi yalan-
layarun sanki hepsini yalanlarm~ oldugunu bildirmek ic;indir.
Bundan murachn, Hz. Salih ve yarunda bulunan mii'minler olmas1 da
caizdir.
Hier, Medine ile Sam arasmda onlarm ya~arm~ olduklart vadinin achchr.
':J J. / ,,... l ,...l
81- ~ ~ ~ ljlSJ ~41 ~~lj "Biz onlara ayetlerimizi vermi§-

tik de, onlar yiiz ~eviriyorlarch."
Ayetlerden murat,
-Peygamberlerine indirilen kitabm ayetleridir.
-Veya kayadan <_;:tkan deve ve bununla alakalt anlattlan bir defada <_;:ok<_;:a
su i<_;:mesi, bol siit vermesi, sonunda bogazlanmast gibi durumlardtr.
-Veya tevhid delilleri olarak nasbedilen tekvini ayetlerdir.
l -::- 0 ,,,.. 0 J ,...
82- ~\ L; A ~~I ~ 0 ~ lyl5j "Ve onlar, giiven i~inde daglar-

dan evler yontuyorlard1."
Bunlar, daglardan oyduklan evlerde, bu evlerin saglamhgt sebebiyle y1-
ktlmasmdan, htrs1zlarm delip i<_;:eri girmesinden, dii~manlarm tahribi gibi
durumlardan emin bir ~ekilde ya~tyorlardt.
Veya onlarm emin bir ~ekilde ya~amalan, ba~larma gelecek azap yoniin-
dendi. A~tn gafletleri ve daglarm kendilerini azaptan koruyacagi zanruyla
giiniin birinde azapla kaqtla~acaklanru hesaba katmtyorlardt.
':J J 0 ...... / ,... ,...
83- ~ ~I ~.1:;..L; "Derken sabahleyin korkun~ bir ses on-

lar1 yakalad1."
..,.
84- 0µ l)LS Ll ~ Jl.\ tci "Kazanmakta olduklan §eyler, on-
lardan hi~bir zaran savmad1."
Saglam binalar yapmalart, mal ve saytlartru <_;:ogaltmalart onlara bir fay-
da saglamadt.
vtJJ o ~ ,.,,. ,,,, o o,...,...
85- ~~ ':1! \;-~:! Llj ~j':Ilj ~l~I ~ Llj "Biz gokleri, yeri
ve aralanndakileri ancak hak ile yaratttk."
Biz gokleri ve yeri ve bunlarm arasmda olanlan hak olarak yaratttk. Bu
yaratth~, fesadtn siirmesine ve ~erlerin devamma uygun degildir. Bundan
dolayt ilahl hikmet boyle zalimlerin helakini ve fesatlartru yeryiiziinden kal-
dtrmayt gerekli ktlar.
.,... l .... ,,... .::;
~':} ~L!JI 0lj ''Ve elbette ktyamet gelecektir."

K1yamet muhakkak gelecek ve Allah Seni yalanlayanlardan Senin i<;in
intikam alacakttr.
~I ~I ~l1 "~imdi sen onlara giizel bir ho~goriiyle mua-

mele et."
Oyleyse onlardan intikam almada acele etme. Onlara, affeden ve hilm
ile kaqilik veren kimsenin muamelesiyle kaqilik ver.
Denildi ki: Bu ayet, seyf ayetiyle neshedilmi~tir.
86- ~\ J~I ~ ~.) 0! "~iiphesiz Rabbin Hallak-Alim'dir."

Seni terbiye eden Allah, hem Seni yarattl, hem de onlan. Senin ve onla-
rm durumu, O'nun elindedir.
0, Alim'dir; Senin ve onlarm hfilini bilir. DolaylSlyla araruzda hiikmet-
mesi ic;in kendisine tevekkiil etmene layik olan O'dur.
Veya sizi yaratan ve size en uygun olaru bilen O'dur. Bugiin ic;in en uy-
gun olarun onlarla ugra~mamak oldugunu bilmi~tir.
Hahk, az1 da c;ogu da yaratan demektir.
Hallak ise, c;okc;a yaratan anlaminda kullaruhr.
,,, Qi ,,,.. ,,,. ..... \ Q ,,.. ,,..
87- ~ l!AJ I ~ I:.: :., .!J ~\ l.aJ j "Andolsun ki, biz sana seb'ul- mesani'yi
(tekrarlanan yediyi) verdik."
"Seb'ul-Mesani"
Bundan murat, yedi ayeti olan Fatihadir.
Aynca ~u manalara da dikkat c;ekilmi~tir:
-Yedi uzun sure. Bunlar, Bakaradan itibaren olup, yedincisi Enfal ve
Tevbe sureleridir. <:;iinkii bu ikisi bir sure hiikmiindedir. Bundan dolay1
aralannda besmele ile ayirma olmami~tlr.
-Ha-mim ile ba~layan yedi sure. 5
-Yedi sahife, yani Kur'an'm ba~lica yedi boliim halinde olmas1dir.
Mesani, tesniye veya sena kelimesinden gelir. <:;iinkii bunlarm her biri
medhedilmi~tir ve tekrar be tekrar okunur.
Veya Kur'arun lafizlan, kissalan, ogutleri tekrar edilir.

Veya o Kur'an, Allahu Tefilayi lay1k oldugu yiice s1fatlar ve en giizel
isimlerle sena eder.
5 Bunlar ardarda gelen Mii'min, Fussilet, ~ura, Zuhruf, Duhan, Casiye ve Ahkaf
slireleridir.
Mesaniden murat Kur' an olabilecegi gibi, Allah'm biitiin kitaplari da

kastedilebilir. Bu durumda "Sana Mesaniden yedi verdik" ifadesi baziyet
bildirir.
0 ,,,. ' J 0
~I 01.)iJ lj ''Ve bir de Kur'an-1 Azimi."

Eger 6nceki ayette geyen "yedi" ile ayetler veya sureler murat edilmi~se,
bu durumda yaptlan atif, biitiiniin paryasma veya amm olarun has olana
atfi kabilinden olur. Eger Kur' an'm yedi b6liimii murat edilmi~se, bir vas-
fm bir diger vasfa atfedilmesi s6z konusudur.
88- '~ l,;.l.J" ~\ ~ 1:;.~4 L4 t\ ~ ~~ '1 "Sakm onlann bir ktsrm-

" ,, . J 1; f...S',, ....
na verdigimiz ge~ici §eylere heveslenip goz dikeyim deme."
C::iinkii, onlara verilenler, Sana verilenlere nisbetle kiiyiik ~eylerdir. Sana
verilenler bizzat matlup olan kemaldir ve lezzetlerin devamma yol ayan
~eylerdir.
Hz. Ebubekirden ~6yle nakledilir:

"Kendisine Kur'an ilmi verilen kimse, bir ba~kasma verilen diinya ni-
metlerini kendine verilen ilimden daha efdal goriirse, biiyiik olaru kiiyiilt-
mii~, kiiyiik olaru da biiyiitmii~ olur."
Rivayete gore Hz. Peygamber (asm) ashab1yla beraber Beni Kurayza ve

Beni Nadir Yahudilerine ait yedi kafileye rastladt. Bu kervanda her tiirlii
kuma~, koku, miicevher ve diger ye~it mallar bulunmaktaydt. Miisliimanlar
bunu g6riince ~6yle dediler: "Bu mallar bizim olsaydt, bunlarla kuvvetle-
nirdik ve Allah yolunda da infak ederdik."
Bunun iizerine Hz. Peygamber ~6yle buyurdu: "Andolsun ki, size yedi
ayet verildi. Bu yedi ayet, bu yedi kafileden daha hay1rhdtr."
r~:1c. 0~ 'lj ''Ve onlara iiziilme."

Onlar iman etmiyorlar diye sakm iiziilme.
Su manaya da dikkat yekildi: Onlar boyle imkanlar iyindeler diye sakm
iiziilme!
~.rlJ ~~ # l j ''Ve mii'minlere §e:fkat kanatlanm ger."

Onlara tevazu goster, rifk ile muamele et.
~ 0 ~ ,,,.,,, 0 J
J.ij "De ki: ~iiphesiz hen apa~1k uyanctytm."

....M,....
89- ~I .flfJll.;I ~1
I
Ac;1k bir beyan ve delille sizi ~oyle uyanyorum ki: Sayet iman etmezseniz
Allalun azab1 ba~1ruza gelecektir.
~ 0 0 ,,. 0 0.... ,.,.
90- ~.. ~ ,, ::a~\\~ 8 )1 L;:S' "Nitekim o o muktesim olanlara da azap

indirmi§tik."
Nitekim daha once de benzeri bir azab1 "muktesim" olanlara indirmi~
tik.
"Muktesim olanlar"dan murat, degi~ik yonlerden apklanmt~tlr:
-Bunlar on iki ki~i idi. Hae mevsiminde Mekke giri~lerini payla~mt~, in-
sanlar1 Hz. Peygambere imandan iirkiitmeye c;alt~mt~lardt. Allah bunlan
Bedir sava~tnda helak etti.
-Bunlar, Hz. Salihe gece komplo kurup oldiirmeye yemin etmi~ bir
gruptur.
-Veya bunlardan murat, bu ayetin devamtntn da i~aret ettigi gibi, inatla-
rtndan Kur' aru kabul etmeyip "Kur'antn baz1s1 hakttr, Tevrat ve incile uy-
gundur. BazlSl da battldtr, onlara muhaliftir" diyerek O'nu parc;a parc;a de-
gerlendirenlerdir.
-Veya bunlar Kur'an hakktnda, onu "~iir, sihir, kehanet ve oncekilerin
masallan" ~eklinde parc;alara bolerek degerlendirenlerdir.
-Veya bunlardan murat ehl-i kitapttr. Kitaplanrun bir ktsmtna inanmt~,
bir ktsmtru inkar etmi~lerdir. Bu manaya gore (sonraki ayetteki) "Kur' an"
kelimesi, ktraat anlamtnda kullarulmt~ olur, onlann kendi kitaplartndan
okuduklanru parc;a parc;a degerlendirmelerini ifade eder.
Hz. Peygambere bunun hattrlattlmas1, O'na bir tesellidir.
,,., l J. 0 J ~.,.,.
91- ~ 01~11µ &,.~I "Onlar, Kur'an'1 par~alara boldiller."
Denildi ki: Ayetteki "id.in" kelimesi "sihir" anlamtna da gelir. Nitekim

Hz. Peygamber (asm) "Allah sihir yapan ve yapttrana lanet etmi~tir" der-
ken bu kelimeyi kullanmt~tlr.
'}
92- u.-:~\
.. , - . r14* .-;\ ~,, :J "Rabbin hakkt irin,
;-J.T 3'
biz onlarm hepsini
hesaba ~ekecegiz."
,.. J J. ,..
93- 0 ~. l_,.;LS l!j;. ''Yapttklarmdan soracag1z."
Rabbine yemin ederim ki, biz onlartn hepsine Kur'aru parc;a parc;a de-
gerlendirmek veya ona "sihir" demek gibi yapttklanru hirer hirer soracagtz.
Hier Suresi - 1 77. Ders ~ 54 7
Denildi ki: Ayet sadece Kur'anla ilgili yapttklan ~eyler olmayip, her tiirlii
kiifiir ve isyanlanyla alakahdir.
94- yo y
J
~ t....L.,O L; "Oyleyse Sen Sana emrolunam ~ekinmeden an-

0 .... ,,,.. ••
lat."
Sana emrolunaru ac;1kc;a soyle.
Veya Sana emrolunanla hak ve batlh birbirinden ay1r.
&.:?~I
,,.
:.J-
,,.
~.}-lj
,,
''Ve mii§riklerden yiiz ~evir."
Onlarm sozlerine iltifat etme!
';/ 0 ;' .... ,,,,,. i:i:i
95- ~..!~:: WI ~F:a.5' 0

l;! "Muhakkak ki biz o alay edenlere kat§l sana
yeteriz."
Biz, o istihza edenlere kaq1, onlara hiikmederek ve helak ederek Sana
yeteriz.
Sebeb-i Niizftl
Denildi ki: Ayette nazara verilenler Kurey~in e~rafmdan ~u be~ ki~idir:
Velid Bin Mugire, As Bin Vail, Adiyy Bin Kays, Esved Bin Abd-i Yegus
ve Esved Bin Muttalip. Bunlar Hz. Peygambere eza vermede ve O'nunla
istihza etmede c;ok a~1r1 gidiyorlardi. Birgiin Hz. Cebrail Hz. Peygambere
~oyle dedi: "Bana, onlara kaq1 Sana yardim etmem emredildi."
Hz. Cebrail Velidin bacagma i~aret etti, Velid bir ok torbasma bastl, ok-
lardan biri elbisesine yap1~t1, ama o, kibrinden onu almak ic;in egilmedi. Ok,
arkasmda bir damara isabet etti, onu kesti, Velidin oliimiine sebep oldu.
As Bin Vallin ayagma i~aret etti, ayagma bir diken battl, ayagi ~i~ti, de-
girmenta~ma dondii, bu yiizden oldii.
Adiyy Bin Kaysm burnuna i~aret etti. Burnundan irin siimkiirdii, oldii.
Esved Bin Abd-i Yegus bir agacm dibinde oturuyordu. Ba~1yla agaca
toslamaya ba~ladi. Dikenler yiiziine vuruyordu. Bu ~ekilde vura vura oldii.
Esved Bin Muttalibin iki gozi.ine i~aret etti, gozleri kor oldu.
~ ....
4-J! ~I f
[.. l ' ' .... J
96- ~I 0~ ~+11 "Onlar Allah ile birlikte ba§ka bir

ilah ediniyorlar."
~~ J _;..j "Arna yakmda bileceklerdir."

Sonra onlar yaptiklan ~eylerin diinya ve ahirette akibetinin ne oldugunu

bilecekler.
~ J J
97- 0_,J ~ ~ ~ ~~
/ 0 J
J... .f.l
/
~I
a:;.....
µ;u l4.lj
/ / 0 ,,,,,.
"Ger~ekten biliyoruz ki,

onlann soylediklerine gogsiin darahyor.,,
Biz biliyoruz ki, onlann ~irki, Kur'aru tenkidleri ve Seninle dalga gec;-
mek ic;in soyledikleri Senin kalbinde s1kinti meydana getiriyor.
98- ~j ~ Ci "; "0 halde Rabbini hamd ile tesbih et."

Sen Allahm Sana tevdi etmi~ oldugu tesbih - tahmid gorevlerini yap,
bunlar Sana yetecektir ve Senin hiizniinii giderecektir.
Veya onlarm soylediklerine mukabil, Seni hakka ilettiginden dolayi Ona
hamdederek, Allahi bunlardan tenzih et.
..,
~~L!JI ~ ;}j ''Ve secde edenlerden ol."
N amaz ktlanlardan ol.
Rivayete gore Hz. Peygamber daraldigi vakit namaza s1girurdi.
99- ~\ ~4 > ~j -4'-lj ''Ve sana yakin gelinceye kadar Rab-

bine ibadet et."
Ayette "yakin"den murat oliimdiir. <:;unkii her canh mahluka oliimiin
gelmesi, kac;1rulmazdir.
Mana ~oyledir: Hayatta oldugun siirece Allaha ibadet et, bir lahza bile
ibadetten bo~ kalma!
"Hier suresini okuyana, Muhacirler, Ensar ve Muhammed (asm) ile is-
tihza edenler sayismca miikafat verilir."
Vallahu A'lem (Dogrusunu en iyi Allah bilir.)
I
A •
NAHL SURES!
Nahl Suresi Mekld' dir,

yiiz yirmi sekiz ayettir.
178. DERS
Say1s1z Nimetler
J' J //,,,.. J, / ~
1- ~ ~ Yl9 ~I y I JI "Allah'm emri geldi, oyleyse onunla alakah
acele etmeyin."
Sebeb-i NiiziU
Mii~rikler, Hz. Peygamberin bildirdigi "kiyametin kopmas1 veya
Bedir' de oldugu gibi Allahm onlan helak etmesi" ~eklindeki haberleri alay
ederek ve yalanlayarak bir an once gerc;ekle~sin istiyorlar, "dediklerin dog-
ru bile olsa, putlar bize ~efaat eder ve kurtanr" diyorlardi. Bunun iizerine
ayet nazil oldu.
Mana ~oyledir: Onlara vaad edilen durum, tahakkuk etmi~ ve gelmi~ sa-
yillr. c;unkii, vukuu kac;mtlmazdir. Oyleyse onun vukuunu acele edip iste-
meyin. Meydana geldiginde, size bir hayir yoktur ve sizin ic;in de ondan bir
kurtulu~ yoktur.
/
0 _,$
J
.r..0 ' ,... ,...
~ ~ ~j 4,; ~ "Allah, onlann ortak ko~tuklarmdan mii-
nezzeh ve yiicedir."
Allah, herhangi bir §eriki olmaktan miiberra ve miinezzeh oldugundan,
Onun mii~riklerle ilgili iradesine hic;bir ~ey engel olamaz.
Ayet, mii'minlere hitap da olabilir. 1
Hz. Peygambere "Allahm emri geldi" kisrru indiginde Hz. Peygam-
ber heyecanla s1c;radi. Mii'minler ba§lanru kaldirdtlar, ardindan devarru na-
zil oldu: "Oyleyse onunla alakah acele etmeyin."
........... ' ,... ,,,.. ,... ...i.,... 0 J
2- 'f~~ ~ ~~ ~ ~ ~jl ~ ~J;J~ 4WI J~ "Kullanndan di-

ledigine, kendi emrinden olan ruh ile melekleri indirir."
1 Yani, mi.i§tiklerle ilgili vaat edilen azap hususunda acele etmeyin. "Her gelecek
yakmdir" s1rr1yla, onlarm ba§ma gelecek olan azap da sanki tahakkuk etmi§ gibi-
dir.
J. ~ ..... j ,,...,,,.. ""'-" \ ...,_ ~,,.. 0.... 0 ,,..
~ __,A;\j \..;\ '11 ~1 '1 ;u\ IJ:J+;I 01 "~ununla uyann" diye: Benden ba~ka
hiS":hir ilah yoktur, oyleyse ancak benden korkun."
Ruhtan murat, vahiy veya Kur'andir. <:;iinkii cehaletle olen kalpler
onunla hayat bulur.
Veya o, ruhun cesedde fonksiyonu gibi, dinde fonksiyon sahibidir.
Onlarla ilgili vaadin tahakkukunu bildiren ayetten sonra bunun yer al-
mas1, Hz. Peygamberin bunu ogrenme yoluna bir i~arettir. Ve onlarm Hz.
Peygamberin bunu bilmesini aktldan uzak gormelerine bir cevaptir.
Ayet, vahyin gelmesinin melaike vas1tas1yla olduguna delalet eder. Vah-
yin de esas1,
-ilml kuvvetin kemalinin nihayeti olan tevhidi hatirlatmak,
-Ameli kuvvetin kemalinin en ilerisi olan takvay1 emretmektir.
-Ayetten oyle anla~iliyor ki, niibiivvet Cenab-1 Hakkin bir ihsarudir. De-
vammda gelen ayetler, Allah'm vahdaniyetine (birligine) bir delildir. ~oyle
ki: Bu ayetler O'nun hikmet ve maslahata gore alemin hem usuliinii, hem
de furu'unu yarattigma delalet eder. ~ayet Onun bir ~eriki olsaydi, o ~erik
bunlan yapmaya kadir olurdu. 0 zaman da temanu (yani birbirine engel
olma) laz1m gelirdi .
..,.
3- ~~ ~ :,\1\j 91~1 J,Ll- "Gokleri ve yeri hikmetle yaratt1."
Allah gokleri ve yeri hikmetiyle takdir ve tahsis ettigi belli miktar, ~ekil,
<;:e~it <;:e~it vaziyetler ve s1fatlar iizere yarattl.
,,..
0~
.J
r- 0 l ,,..
~ ~ l;.; "Onlann ortak ko~tuklanndan yiicedir."
Allah, insanlarm goklerden ve yerden kendisine ~erik ktldigt ~eylerden,

onlan yaratmakta ve devam ettirmekte muhta<;: olmaktan, onlan yaratmaya
giicii yetmemek gibi noksanhklardan yiicedir, miinezzehtir.
Ayette Allahu Tealarun ecram kabllinden olmadigtna bir delil vardir.
..... 0 J. .... 0 0 .... ,.,.
4- 3;t,: ~ 0l::..;)l\ ~ "insam bir nutfeden yarattt."
Allah insaru, camid, kendisinde bir his ve hareket olmayan akic1, belli bir
vaziyet ve ~ekli koruyamayan bir nutfeden yarattl.
~ ~ ~ 11µ "Bir de bakarsm ki o, apaS":tkbir has1m oluverir."

Bir de bakarsm o insan, delil getiren, cedelci biri haline gelir.
Nahl Suresi - 178. Ders @ 553
Veya tutar da Hallkma kar~1 miicadeleye giri~ir, "s:iiriimii§ kemikleri

kim diriltir?" der. (Yasin, 78)
Sebeb-i Niizul
Rivayete gore, Obey Bin Halefin Hz. Peygamberin yaruna ~iiriimii~ ke-
mikle vanp ''Ya Muhammed! Ne dersin, Allah bu ~iiriimii~ kemige hayat
verecek mi?" demesi iizerine, ayet nazil olur.
~
5- 411;;_ f L.;J\f jj "En'arm da 0 yarattt."
En'amdan murat; deve, stgtr, koyun ve ke~idir.

• J ,,
Cj 8 j ~J~ ~ ~ "Onlarda sizin is:in bir s1cakhk ve birs:ok fayda-

lar vardtr."
Onlarda sizi soguktan koruyacak bir s1cakllk ve nesillerinden, siitlerin-
den yararlanmak, bir ktsrmrun s1rttna binmek gibi faydalar var.
!;: J J • ,, •
0yl.S'l.; ~j "Hem de onlardan yersiniz."

Onlarm yenilebilecek et ve yaglarmdan yer, siitten yaptlan mamullerin-
den yararlarurs1ruz.
Onlarm etinden yemek, insanlann mai~etinin en temel esasmdan biri-
dir. Diger eti yenen hayvanlardan yemek, tedavi kabilinden veya meyve ye-
mek tiiriindendir.
~ ,,. ,,,,.. .J ,.. .J ,,,,.
6- 0y~ ~j 0~j ~ J~ ~ ~j "Ak§am vakti getirir-

ken ve sabahleyin salarken, onlarda sizin is:in bir giizellik vardtr."
Hayvan agtllan, mezkur iki vakitte bu hayvanlarla ziynetlenir, bu hay-
vanlara sahip olanlar, onlara bakanlann nazarmda biiyiik kabul edilir.
Ayette ak~am
donmelerinin once zikredilmesi, hayvanlarm ak~am do-
nii~iindeki cemalin daha zahir olmasmdandtr. <;iinkii 0 vakitte hayvanlarm
kar1nlan toktur, siitle dopdolu olarak gelirler. Sonra agtllarma donerler, sa-
hiplerinin yaruna vanrlar.
d J 0..... 0 "' ~ J J ,,. ,,. ,,,,. \ J ,,,,. ,,. 0/ J
7- ~··\f 1~
.. :. \fl,,,,o..J,Jt.; I · -<~ ~' ..1L JI,,,-
.. ,,,.Y..Y'-1\.,· ~ <'L.a;I l~
~-' .!...: "' "Bunlar' an-
cak giis:liikle varabileceginiz yerlere yiiklerinizi ta§tr."
Bu hayvanlar olmasaydt ve yarattlmasaydt, e~yalanruz1 ~ok biiyiik bir
kiilfet ve me~akkatle kendiniz ta~1mak zorunda kalacaktlillz.
"j ,_.!l ,,,,. J /. ~
~j Jj) ~j 01 "Rabbiniz §iiphesiz Rauf - Rahim'dir (c;ok ~ef-

katli, c;ok merhametliclir.)"
Oyle ki, bu rahmetinin bir tezahiirii olarak sizi faydalandtrmak ve i~leri
nizi kolayla~tlrmak ic;in bunlan yarattl.
J"
8- ~jj ~ .f.5? ~lj Jajlj ~lj "Kendilerine binmeniz i~in

I ,.
ve zinet olsun diye atlart, kattrlan ve merkepleri yarattt."

Ayette "binmeniz i~in ve zinet olsun diye . .. " denilmesinde ~oyle bir
incelik vardtr: Zinet, Allahm yaratmas1yladtr, binmek ise insanlara aittir.
Bundan dolay1 "binmek ve zinet olarak" demek yerine "binmeniz i~in ve
zinet olsun diye ... " denilmi~tir.
~ Ote yandan, bunlarm yaratili~mdan maksat, bunlara binilmesiclir. Bun-
larm zinet olmas1 ise, birinci derecede olmay1p, anzi bir maksattlr.
Ayetle, bunlarm etlerinin haram olduguna delil getirilmi~se de ayette
buna bir delalet yoktur. <:;iinkii, bir fiilden ana maksat soylendiginde, asla
bundan ba~ka bir maksat olmamas1 laz1m gelmez. Buna, bu ayetin Mekki
olmas1 ve biitiin miifessir ve hadiscilerin ittifakiyla yabani olmayan ehli
e~ek etinin Hayber'in fethi senesinde haram kilinmas1 delalet eder.
,,,. ,,,. ,,... ,,,. J. .J. Q
0~ )/l.4 ~_j ''Ve bilmediginiz daha nice §eyleri yarattr."
Cenab-1 Hak, insanlarm zaruri veya zaruri olmayan bir ihtiyac;la muh-
tac; oldugu hayvanlan aynntili anlattlktan sonra, bunlann dt~mda olanlan
da miicmel olarak bilclirdi.
Ayetin, ~u anda bilmedigimiz baz1 mahluklan haber vermesi caizdir.
Keza, bundan muradtn insarun hatir ve hayaline gelmez bir ~ekilde cen-
nette ve cehennemde yarattlacak baz1 binekler olmas1 da dii~iiniilebilir.
J. / l ,,,.
9- ~I ..l..a.9 ~I ~ j "Dogru yolu gostermek Allah'a aittir."

,. I
Hakka ula~tlran dogru yolu beyan etmek Allaha aittir.

Veya bir rahmet ve liituf olarak yolu ortaya koymak ve inhiraflardan,
egriliklerden uzak olmas1ru saglamak Allaha aittir.
Veya yoldan maksat 0 olmahdtr. Ona dogru yola c;1kan, ~iiphesiz O'na
ula~ir.
1~ ~ ~j "Ondan sapanlar da var."

Dogru yolu beyan etmenin Allaha ait oldugunu ifadeden sonra, iislubun
Nahl Suresi - 178. Ders ® 555
degi~ip"o yoldan sapanlar da var" denilmesi ~undandtr: Dalalet yollan-

ru beyan etmek Allaha ait degildir.
Veya ~undan olabilir: Burada astl maksat Allah yolunun beyaru oldu-
gundan, ondan uzakla~tlran yolu ifade etmek anzi olarak burada yer alnu~
tlr.
t / J. l ,,,. """"""' ,,,
~\ ~~ ~L;, jJj "~ayet dileseydi, hepinize hidayet ederdi."
Sayet Allah hepinizin hidayetini istemi~ olsaydt, dogru yola gelmeyi ne-
tice veren bir hidayetle sizi istikametli yola sevkederdi.
J / ,,., !).... -~
10- ~ ;t;- ~I~ ~ H ~ J}I <.S+JI ~ "0 ki, gokten sizin i~in bir su
indirdi."
Suyun semadan gelmesi,
-Buluttan gelmesini,
-Veya sema canibinden gelmesini ifade eder.
~\
.r- ~ G- "i~ecek su ondandtr."
Ayette "i~ecek su ondandtr" denilmesi, netice itibariyle diger sularm
da gokten inen sudan olmasmdandtr. Nitekim diger ayetlerde ~oyle bildi-
rilir:
"Gormedin mi, Allah gokten su indirdi de onu yeryiiziindeki kay-
naklara ula~ttrdt." (Zfuner, 21)
"Bir kaderle (belli bir ol~iiyle) gokten bir su indirdik. Ardtndan
onu yeryiiziinde tuttuk." (Mii'minun, 18)
,. J ,.
0~ ~ ~ ~j "Hayvanlanmz1 otlatttg1mz bitkiler de o su ile

yeti~ir."
~ecer' den murat, hayvanlann otladtg1 ~eylerdir.
Denildi ki: Toprakta biten her ~ey ~ecerdir.
11- ::_,\--'.'.~t\ I< ~ - u~\rl--.J ~

,. .r--' u if.J .
I .:._~q--.J !o~q--.J ~..r
0_rJ.._r ~ 0 ~q ~.-,. ,~<1
- 4!
,.~J
. "0
..•
su ile sizin i~in ekin, zeytin, hurma aga~lan, iiziimler ve her ~e~it
meyveleri bitirir."
Ayette, gokten inen su ile meydana gelen mer'alarda insanlarm hayvan-
lan otlatmalan, o su ile elde edilen diger mahsullerden once nazara ve-
rilmesi, hayvanlardan elde edilen gidarun daha ~erefli olmasmdan dolayi
olabilir. Ardmdan ekinin, zeytin, hurma ve iiziimiin nazara verilmesinde ve

bunlann tertibinde de benzeri bir incelik vardir.
.... ~ ..... ' .... ,.,. ' ~
;::::
03~ vj.aj ~~ ~~ ~ 01 "~iiphesiz ki bunda dii§iinen bir toplu-

/
luk i~in biiyiik bir ayet/ibret vardir."

i~te bunlarda, dii~iinenler ic;in Sani'in varhgma ve hikmetine bir alimet
vardir.
<;iinkii, goriiyoruz ki, mesela bugday tanesi topraga dii~iiyor, az1c1k bir
1slakhk kendine eri~iyor ve ic;ine niifuz ediyor. 0 st klsmi yanhp ic;inden o
bitkinin govdesi c;1klyor. A~agi klsmi yarillp oradan kokler c;1klyor. Sonra
geli~ip biiyiiyor, yapraklar, c;ic;ekler, tomurcuklar, meyveler meydana geli-
yor. Topraktan c;1kan bu mahsullerin her biri,
-Ayru maddelerden yaptlmasma,
-Siilli tabiatlarm ve feleki tesirlerin hepsine ayru oranda olmasma rag-
men c;e~itli ~ekiller ve ozellikler gosterir. Elbette buna dikkatle bakan kim-
se, bu fiillerin bir Fail-i Muhtara ait oldugunu, 0 Zatin z1ddi ve benzeri ol-
maktan miinezzeh bulundugunu bilir.
i~te, ayetin "~iiphesiz ki bunda dii§iinen bir topluluk i~in biiyiik
bir ayet/ibret vardir." diyerek bitmesinde boyle bir incelik olmas1 muhh
temeldir.
<.f .... 0 Gi 'l ,,,,. .... ~ J ,,,. "'
12- ~lj ~lj j~lj ~I~ ~j "Geceyi, giindiizii, giine§i

ve ayt sizin hizmetinize verdi."
Biitiin bunlar, Allahin emrine musahhardirlar. Allah onlan yaratmi~ ve
diledigi gibi onlan id.are etmektedir.
..r
~;~ ~\~ f~lj ''Ve ytlchzlar O'nun emrine boyun egmi§ler-

dir."
Bunlarm tamamirun Allaha itaat halinde oldugunun beyan edilmesinde
"ytldizlarm hareketleri ve konumunun bunlann meydana gelmesine bir te-
siri yok mu?" ~eklinde haura gelebilecek bir soruya cevap vardu.
Onlann bir tesiri oldugu kabul edilse bile, ytldizlarm hem zat, hem Sl-
fatlar1 miimkiin ve c;ok ihtimaller ic;inde meydana geldiginden, elbette de-
vir ve teselsiilii ortadan kaldirmak ic;in onlan yaratan, bu ozelliklerle dona-
tan ve sec;en bir Vacibu'l-viicud zorunludur.
J!,... J ,,.. l ,,,. .... l a:;
~~ ~j.aj ~4'1 ~~ ~ 01 "~iiphesiz ki bunda akhm kullanan

kimseler i~in nice ayetler/ibretler vard1r."
Onceki kls1mda bitkilerin hallerinden bahsedilmi~ ve ayetin sonun-
da, "~iiphesiz ki bunda dii§iinen bir topluluk i~in biiyiik bir ayet/
ibret vardir" denilmi~ti. Burada ise, "bunda akhm kullanan kimse-
ler i~in nice ayetler / ibretler vard1r" denilmesi, bozulmarm~ selim akla
sahip olanlarin fazla bir fikri harekete ihtiya<; olmadan bunlann Allaha
delaletlerini gorebilmesindendir.
,f
J. o,..... ~ 0 ,,... 0 J ,.,. ,.,. ....
13- 4.;\j.H ~ ~ j'll ~ ~ lj~ l4 j ''Yeryiiziinde sizin i~in yaratt1-

g1 degi§ik renklerdeki §eyleri de sizin hizmetinize vermi§tir."
Allah, arzda yaratrm~ oldugu c;e~itli hayvan ve bitkileri de emrinize ver-
di.
Ayette nazara verilen "bunlarin renklerinin farkh olmasmdan" mu-
rat, s1ruflanrun farkh olmas1dir. <";iinkii, hayvan ve bitkilerin renkleri, genel-
de s1ruf s1ruf farklllik arzeder.
~3_;5_\ ~_J.aj ~~-- ~1 ~ 01 "Elbette bunda ogiit alan kimseler i~in

bir ibret vardir."
<;iinkii bunlann ozellik, ~ekil ve goriiniim itibanyla farkh farkh olmala-
n, ancak ve ancak bir Sani-i Hakimin sanatl iledir.
~ 0 0 ,... / J.,,1. 0 0 a,:; ~
14- ~
.. ,,
G,, \Y.-~3
•;;o;;,,
J G, \.l<'l:J
.r-- --~--~--t\ ,,•" ,cjj\~"
~
..r,,
~l..;7, ..r·3
L ~
c ,,
~.J- J :ii "Taze et yemeniz ve ondan takmd1gm1z siis e§yas1 ~ikarma-
mz i~in denizi emrinize veren O'dur."
Denizi, iizerinde gemilerle gidebileceginiz, avlanabileceginiz, dahp yii-
zebileceginiz ozelliklerde yarattl.
Ayette, denizden elde edilen bahk etinin "taze" ozelligiyle nazara ve-
rilmesinde ~oyle bir incelik vardir: Bahk eti, en ya~ ettir, c;abuk ~ozulmaya
miisaittir. Dolayis1yla geciktirilmeden taze olarak yenmesi laz1mdir.
Tuzlu bir suda tath, taze bir etin yaratllmas1, Allahin kudretini goste-
ren durumlardandir. imam-1 Malik ve Siifyan-1 Sevri, et yememeye yemin
eden birinin bahk eti yemekle yeminini bozmu~ olacagina bu ayetten de-
lil getirdiler.
Elcevap: Yeminler 6rfe gore degerlendirilir. Orfen ise, bir kimse "et ye-
miyecegim" dediginde bahk eti de yemeyecegi anla~ilmaz. Gormez misin
558 8J Beydav1 Tefsiri
Allahu Teala kafiri "dabbe" (hayvan) olarak nitelendirdi. ~imdi biri "hen
dabbeye binmeyecegim" diye yemin etse, sonra da bir kafirin s1rtma binse
yeminini bozmu~ olmaz.
Ayette nazara verilen "htlye" kadmlarm kullandigt lii'lii (inci), mercan
gibi zinetlerdir. Ayette bunun erkeklere hitap ~eklinde gelmesi,
-Kadinlarm da bu hitaba dahil olmasmdan,
-Kadinlarm erkekler ic;in siislenmelerindendir.
.... 0 J 0 ,...
w - · I""
, .. , j>: ..J-4 ~I 1.,;1.f
, ~ , ..J" "Gemilerin denizde suyu yararak gittiklerini
goriirsiin."
Gemileri de goriirsiin ki, suyu yara yara denizde yol ahrlar. Ve siz bu ge-
milerle ticaret seyahatleri yapar, Allahm geni~ nzkmdan nasibinizi ahrs1ruz.
..... J r.>,.,. J ~.... 0.... ,J.
(JJ~ ~j ~ ~ 1_,;:::::~j "Liitfundan nztk aramamz ve §iik-

retmeniz i~in (Allah) boyle yapmt§tlr."
i~te biitiin bunlar Allahln nimetlerini bilip de, o nimetlerin hakkml eda
etmeniz ic;indir.
Ayette, denizle ilgili durumlardan sonra ~iikriin nazara verilmesi, bun-
larm nimet olarak c;ok kuvvetli olmasmdandir. <:;iinkii, Cenab-1 Hak tehli-
kelerle dolu deniz seyahatini faydalanmaya ve gec;im elde etmeye bir sebep
ktlmi~tlr. 2
J ,.,. .... 0 .... ,,,, 0 , o,...
15- rs;~ (JI ~ljj ~j'll ~ ~lj "Sizi sarsmasm diye arzda
sabit daglar yerle§tirdi."
Arz, kendisinde daglar yaratllmadan once, tabiati sade, hafif bir kiire
idi. Bu durumda felekler gibi dairesel hareket yapmas1 veya tahrik ic;in en
kiic;iik bir sebeple hakeket etmesi gerekirdi. Arzm yiiziinde daglar yaraclm-
ca, arzm yanlan birbirinden farkli oldu ve daglar agtrhgtyla merkeze dogru
yoneldi. Boylece daglar harekete engel olan kaz1klar gibi oldu.
Denildi ki: Allahu Teala arz1 yaratt@nda, arz bir o yana bir bu yana
gidip geliyordu. Melekler dediler: "Bunun iizerinde kimse duramaz." Ar-
dindan daglar yaracldi, daglar ile diinya istikrar buldu.
2 insan, macera ve heyecanlarla dolu bir deniz seyahatinden salimen ve ganimen

dondiigunde "oh, elhamdiilillah" demesi gerekir.
Nahl Suresi - I 78. Ders ® 559
l'_... J , ., . J G:i ,,. ~- o""
0.J~ ~ ~j lj~lj ''Yolunuzu bulmamz i~in de nehirler ve

yollar (yarattl.)"
Ta ki o yollar ile maksatlanruza ula~as1ruz.
Veya onlarla Allahm marifetine yol bulas1ruz.
16- ul.4~ j ''Ve bir~ok aHimetler (yarattl)."

"'
Ve Allah, yolda gidenin kendisiyle istidlalde bulunacagt dag, ova, riizgar
gibi alametler, ayinc1 ozelikler koydu.
b.J4 ~ ~~j "Onlar ytldtzla da yollarm1 bulurlar.''

insanlar gece vakti karada ve denizde ytldiz ile yollanru bulurlar.
Ayette "necm", yani ytldizdan murat belli bir ytldiz olmay1p ytldiz cin-
sini ifade eder.
Bununla beraber Siireyya, ferkadan (kiic;iik ay1run iki parlak ytldiz1)
gibi ytldizlarla ac;1klayanlar da olmu~tur.
Ayetteki zamir Kurey~'e bakiyor olabilir. <:;iinkii onlar ticaret ic;in s1kc;a
sefere c;1kiyorlardi. Seyahatleri esnasmda ytldizlarla yonlerini belirlemekte
ve yollanru bulmakta me~hur idiler. Kelam, daha evvelinde hitap yoluyla
iken burada giyabiye c;evrilmesi, ytldizm once zikredilmesiyle tahsis manas1
ve "onlar" ~eklinde aynca belirtilmesi, ayetin ozellikle Kurey~e bakmasma
birer karinedir. Sanki ~oyle denilmi~tir:
"Ozellikle ytldizla, hassaten bunlar yol bulurlar. Dolayis1 ile bundan ib-
ret almak ve buna ~iikretmek, ozellikle onlara elzem ve vaciptir."
VJ.Jo ,., ,,. JJO ,,.,,,,,
17- ~ :1 :_;s ~ ~\ "~u halde, yaratan yaratmayan gibi olur

mu?"
Ayet, Cenab-1 Hakkin kudretinin kemaline, hikmetinin nihayetsiz oldu-
guna bu kadar deliller varken hfila inkar edenlerin haline hayretle baktmr.
Biitiin bu saytlanlar, yaratarun sadece ve sadece 0 oldugunu bildirir. Naza-
ra verilenlerden birini hatta herhangi bir ~eyi yaratmaya giicii yetmeyenin
Allaha denk olamayacagiru, ortakhk <lava edemeyecegini ders verir.
Normalde kelamm hakki ''Yaratmayan, yaratan gibi midir?" iken aksin-
den soylenmesi ~una dikkat c;eker: Onlar, Allaha ~erikler ktlmakla Allam
mahhlkata benzettiler, onu aciz varhklar cinsinden saydtlar.
Ayetteki "yaratmayan" ifadesinden murat, Allahin di~mda ibadet edi-
lenlerin hepsidir. Onlar putlarma "alihe" (ilahlar) dediler. Halbuki ilah ola-
run bilmesi de gerekir. Bundan dolay1 ayette aktl sahipleri i<;in kullarulan
s1ga kullaruldi.
Veya ayette mii~akele olabilir.
Veya bununla daha etkili bir anlattm yaptlmi~ ve sanki ~oyle denilmi~tir:
Yaratan, ilim sahibi olmakla beraber, yaratmayan gibi degildir. N erde kaldi
hi<;bir ilmi olmayanla kiyaslanabilsin!?
~ _,:}}; ~\ "Arttk dii§iinmez misiniz?"

Tezekkiir edip de bacl mabutlan Allaha ~erik yapmaruzm fesadiru bil-
mez misiniz? c;unkii boyle bir netice, gayet a<;1k oldugu i<;in en ufak bir
tezekkiir ve yonelmekle aktlda haz1r gibidir.
18- ~~~~I ~~ 1_,h; ~lJ "Allah'm nimetlerini saymaya kal-

kt§saruz, saymakla bitiremezsiniz."
Onlan saymakla bitiremezsiniz, nerde kaldi ~iikriinii eda edebilesiniz?
Cenab-1 Hak bu ayetten once nimetlerinin bir kisrmru sayrm~, ibadete
layik olarun sadece kendisi oldugunu anlatffil~tl. Pe~inde de boyle diyerek,
sayrm~ oldugu bu nimetlerin otesinde saytlamayacak kadar ba~ka nimetler
olduguna ve kendisine hakkiyla ibadet edilemeyecegine tenbihte bulundu.
J ,. J. ~
~j .)_,.a;J 4111 0i "~iiphesiz ki Allah Gafur'dur, Rahim'dir."

0, Gafur'dur, nimetlerin ~iikriinde yaptlan kusuru cezalandirmaz, ba-
gi~lar. Rahim'dir, ~iikriinii eda etmediginizde o nimetleri sizden hemen al-
maz, nankorliige cezada acele etmez.
179. DERS
Putlar ve Tek ilah
19- ~}!:J Llj ~J~ LA rJ~ ~lj "Allah, gizlediginizi de a~tldadtgt

mz1 da bilir."
Allah sizin inarn; ve amellerinizden hem gizlediklerinizi hem de ac;1kla-
diklanruz1 bilir.
Cenab-1 Hak daha once kudret yoniiyle ~irki tahkir etmi~, o ~eriklerin
bir ~ey yaratamayacagiru bildirmi~ti. Burada da ilim itibariyle ~irke kaq1 bir
tehdid ve bir tahkir yaptlmaktadir.
20- I~: ~. ~ ~ ~ ~I ~J~ [.r ~ __;~ ~~lj "Onlann Allah'tan ba§ka

yalvardtklar1, hi~bir §ey yaratamazlar."
Cenab-1 Hak daha evvelinde yaratanla yaratmayarun bir olmayacagiru
soylemi~ti. Burada da o battl mabutlarm herhangi bit ~eyi yaratamayacakla-
nru beyan etti, ta ki onlarm Allaha ~erik olamayacaklan ortaya c;1ksm.
Sonra onlarm uluhiyete aykm s1fatlara sahip olduklanru bildirerek bunu
te'kid etti ve ~oyle dedi:
if
~ ~ ~ j "Onlar, kendileri yarattlmt§lardtr."

Onlar miimkin (imkan dairesinde, olmas1 da olmamas1 da e~it olan)
varliklardir. Viicud ic;in yarattlmaya muhtac;tirlar. Halbuki ilahm Vacibu'l-
viicud olmas1 gerekir.
Ir. ,,,. ,,,. ,J ,,,,.
21- ~\?-I? ~lyl "Onlar hep oliidiirler, diri degillerdir."

Onlar, kendilerine hayatin ar1z olmadigi oliilerdir. Onlarm olii olmalan,
halen olabilecegi gibi, sonuc; itibanyla da olabilir. 3
Onlar bizzat hayat sahibi degillerdir. Boyle ac;1klandiginda, biitiin battl
mabutlan ic;ine alan bir ozellik olur. Halbuki ilahm bizzat hayat sahibi ol-
mas1, oliimiin kendisine hie; gelmemesi gerekir.
t. '1
~J~:~ ~~\ ~J~~ Llj "Ve ne zaman diriltileceklerinin de §Uurunda

degillerdir."
3 Mesela putlar cans1z maddelerdir. Firavun gibi ilah zannettikleri hayat sahiple-
ri ise, sonunda oliimii tatmaktadirlar.
Onlar, kendilerinin veya kendilerine ibadet edenlerin ne zaman diriltile-

ceklerini de bilmezler. Dolay1s1yla nerede kaldi kendilerine ibadet edenlere
bir miikafat giinii getirebilsinler! Halbuki ilahm gayb1 bilmesi, sevap ve ce-
zaya k:idir olmas1 gerekir.
Ayette, oldiikten sonra diriltmenin miikellef ktlmarun gereklerinden
olmasma bir tenbih vardir. Yani mabud olarun, ibadetle miikellef ktldig1
kimselere miikafat ve ceza vermesi, mabud olmas1run geregidir.
c~ , ~ ,
22- ~lj ~! ~! "iHihm1z bir tek ilahttr."
Ayet, delilleri ortaya koyduktan sonra, miiddeay1 tekrarlamak iislubuyla
gelmi~tir. 4
,,. .JJ l 0 / J .... c;:i /
o~ ~_,.Li~~')'~ 0~Y._')' 0.;~l9 "Ahirete inanmayanlann kalple-

ri miinkirdir."
0.J_p ~j "Ve onlar, kibirlenen kimselerdir."

Ayet, hak bu kadar ay1k olmasma ragmen, onlarm 1sranru iktiza eden
durumu beyandir. Buda onlann ahirete iman etmeyi~leridir. c;unkii ahirete
iman eden kimse delillere talip olur, bu konuda duyduklarma dikkat eder
ve faydalarur. Ahirete inanmayarun hill ise, bunun tersidir.
Kalplerinin, ancak delille bilinen ~eyleri inkar etmesi,
-Oncekilere korii koriine uymaktan ve
-Ah~tiklan duruma meyletmektendir. c;unkii iilfet, tefekkiire manidir.
Boyle kimseler, Peygambere tabi olmay1, O'nu tasdik etmeyi ve soziine

yonelmeyi kibrine yedirememektedir.
Bunlardan ilki, yani ahirete iman etmemeleri bu babta temel sebeptir.
Bundan dolayi digerlerinin siibutu buna bagh kilindi.
~ .J.
23- 0 ~ ~ l4 j 0 J ~ l4 ~ 4111 01
,,,.. ,,,. J, c;:i,,,.
r* ')' "~iiphesiz ki Allah, onlarm

,,,.
gizlediklerini de a~tga vurduklarmt da bilir."

Allah, onlann gizlediklerini de, ay1ga vurduklanru da bilir, ona gore ken-
dilerini cezalandinr.
0 0 J.. ,,.. ~
0.;~I ~ ')' ~! "Dogrusu 0, kibirlenenleri sevmez."

, /
~iiphesiz Allah her h:il ii karda, kibirlenmek isteyen, biiyiikliik taslayan-
4 Allah'm tek oldugu daha once ifade edilmi~ti. (Nahl, 2) Burada tekrarlanmas1,
delillerini ortaya koyduktan sonra zihinde yerle~tirmek ic;indir.
Nahl Suresi - I 79. Ders @ 563
Ian sevmez. N erede kalch Allalu bir olarak tarumayi ve Peygambere ta.bi
olmayi kibrine yediremeyenlere muhabbet etsin!
'l ,,,, 0 / ........ ,,,.. 'l J / 0..... ........ ,.,. .... ....
24- ~j~I -*l;,I l}l.9 ~j J )1 l~L4 ~ ~ l~LJ "0n1ara, "Rabbiniz

ne indirdi?" denildiginde, "oncekilerin masallan" dediler."
Onlara bunu soran,
-Alay etmek ic;in kendi ic;lerinden biri,
-Onlara elc;i olarak gelenler,
-Veya Miisliimanlar olabilir.
Cevaben ~oyle dediler: indigini iddia ettiginiz veya inen ~eyler onceki-
lerin masallanchr.
4.1' 0 .... .... ~ ~ ,,,. .... 'l 0 ~,,,, ,,,. / .... ........
~le ·· • J • ·I :..~ ~ lJI I· I ~ " ~\ " ·-- ;.LlS • J "I· I I -I - !.. ,,,
25- c---- 0 0
~ ~~ ij;, ~JJ ~J,, .. ,, \Y.. , ~JJJ ~

"Boylece, ktyamet giinii hem kendi giinahlanm tam olarak yiiklene-
cekler, hem de bilgisizlikleri yiiziinden sapttrmakta olduklan kim-
selerin giinahlanndan bir ktsrmm yiiklenecekler."
Onlar Allalun indirdigine "oncekilerin masallan" ifadesini, insanlan
yoldan c;1karmak, dalalete sevk etmek ic;in soylediler. Boylece dalaletleri-
nin giinah yiiklerini tam olarak s1rtlanchlar. c;unkii ba~kalanru saptirmalan,
kendilerinin dalalette iyice kokle~melerinin bir sonucudur.
Kendi giinah yiiklerine ilave olarak, saptirchklanrun da giinahlanndan
bir kisrmru yiiklenecekler. Bu, onlann dalaletine sebebiyet verme giinaluchr.
Ayetteki "bigayri ilm" yani "bilgisizlikleri yiiziinden" kaych, yoldan
saptinlanlarm halidir. Yani bunlar kendilerini yoldan c;1karanlarm dalalet
iizere olduklanru bilmemi~ler, cahilce onlara uymu~larchr. Bu da gosteriyor
ki, onlann cehaletleri kendileri ic;in bir oziir olmayacak. c;unkii ara~tlrma
yapmalan, hak yolda olanla battl yolda olaru ay1rmalan gerekirdi.
~ ,, ,,
0J~~L4 ~L.:; ~I "Dikkat edin, yiiklendikleri giinah ne kotiidiir!"
26- M-0 ~ ~.µ1 j:.:o i; "0n1ardan oncekiler de tuzak kurdular."

~\~\ ~ ~~ ~I JU "Fakat Allah onlann binasma temelinden
vard1."
~_;.; ~ ~I r-t:1c. ~ "Boylece tavan tepelerinden iizerlerine

~oktii."
564 @! Beydavi Tefsiri
,,..
0.J~~'l
0 ,,,.
l:.
J
:> ~ ~l.l;JI
,,.. 0
r-f. ilj ''Ve azap onlara fark edemedikleri

,,....
bir yDnden geldi."

Azap kendilerine hie; hesap etmedikleri ve beklemedikleri yerden geldi.
Ayet, onlarm hile ve tuzaklarmm bo~a gitmesini temsil yoluyla anlat-
maktachr.
Denildi ki: Bundan murat Nemrud'dur. Nemrud, Babil ~ehrinde sema-
run durumunu rasat etmek niyetiyle c;ok biiyiik bir bina yapttrrru~tt. Allah,
kuvvetli bir riizgar estirdi, o binayi N emrudun ve kavminin iizerine y1ktt,
boylece helak olup gittiler.
J J • • J
27- J~j ~r- ~~~§\If~~ "Sonra ktyamet giinii, onlar1 rezil ede-
cek ve §Dyle diyecek:"
Sonra Allah onlan ktyamet giinii zelil ktlar veya "Rabbimiz! Sen kimi
cehennem ate§ine sokarsan, onu rezil etmi§sindir." (Al-i imran, 192)
ayetinde ayru kelimenin kullarulmas1 i~aretiyle, onlara cehennem ate~iyle
azap verir.
~ ~
r~) :J}L.:; P
..f ,,,.. """'-'J oJ ....,. J
~+JI ~L5y.!i ~I "Hani kendileri ugrunda miicade-

,,,..
le ettiginiz §eriklerim nerede?"

Cenab-1 Hakktn, ~eriki olmachgt halde onlara "§eriklerim nerede?"
demesi, onlarla bir istihzachr.
Veya onlar Allaha ~erikler nisbet ettikleri cihetle, onlan ziyadesiyle kma-
mak ic;in sozlerini hikaye etmektir.
Onlar, o ~erikler yiiziinden mii'minlere dii~manhk yap1yordu.
0 0 J.!l J "' ,,,.. ,,...
~I lyJI ~+JI JL; "Kendilerine ilim verilmi§ olanlar §Dyle derler:"

"Kendilerine ilim verilenlerden" murat,
-Peygamberler veya alimlerdir. Bunlar o mii~rikleri tevhide c;agtnyor,
onlar ise dii~manca tavirlar sergiliyor, tekebbiirde bulunuyorlarch.
-Veya melekler olabilir.
U7..f• LS:J1
'!-;
~
I;:_ ~y· -~q,, ,, •,,t\ ,, ~-=-- t\ ~t, "~iiphesiz
' .J \ .)'::' '-5 ..r-' -g
bugiin rezillik ve ko-
tiiliik kafirleredir."
Onlarm boyle soylemesinde,
-Mii~riklerin hak ettigi cezayi bulduklanru izhar etmek,
-Zelil hillerini ortaya koymak varchr.
Bunun Kur' anda hikaye edilmesi, i~itenlere bir liituf ve ogut olmas1
ic,;:indir.
k J 0.... .... J.,.. ....L.- 0 1 , ,. iii .....
28- ~\ ~U; ~\~fa ~~I "Melekler onlann canlanm,

onlar nefislerine zulmetmi§ kimseler olduklan halde ahr."
Bunlar, kendilerini ebedi azaba maruz birakmak suretiyle nefislerine
zulmetmi~lerdir.
~I l~Ll "0 vakit onlar §Oyle diyerek teslim olurlar:"

Oliimle kar~1 kaq1ya geldiklerinde mecburen teslimiyet gosterirler.
..!'
.J. ,,.. ~.J.
t y:; ~ ~ t.:5' Lo "Biz, kotiiliik olarak bir §ey yapm1yorduk."

"Biz, kiifiir ve ta~kmhk gibi kotii bir ~ey yapmlyorduk" derler.
"Biz kotiiliik olarak bir §ey yaprmyorduk" ifadesinin, onlarm teslim
olu~una delalet eden bir soz olmas1 da caizdir. 5
,,..
0µ
J ,,,..
p oJ J, ~
~ ~ ;J.\\ 01 ~ "(Onlara denilir): "Hayir, elbette Allah

..a.,..
ne yapttgm1z1 ~ok iyi bilendir."

Melekler onlara ~oyle cevap verir:
Her ne yapml~saruz Allah hepsini bilir ve ona gore kaqillk verir.
Denildi ki: "0 vakit onlar §oyle diyerek teslim olurlar ... :" kisffil,
ayetin sonuna kadar, yeni bir ciimledir ve kiyamet giinii onlarm halini ac,;:1k-
lamaya donmektir. Bu durumda, "o giin yalan olmayacak" esas1ru benimse-
yenlerce "Biz, kotiiliik olarak bir §ey yapm1yorduk" ifadesi ~oyle te'vil
edildi: "Biz kendi zanruffilzca ve itikadiffilzca kotii bir ~ey yapmlyorduk."
Onlara "Allah ne yapttgm1z1 ~ok iyi bilendir" ~eklinde cevap veren,
-Ya Allahu Tealadir.
-Veya ilim sahipleridir.
rf .... Iii .... """"'-' J ....
29- ~ ..UL>- ~
- ·,,,, ul -l~~l.9
. Y." I_,..- "0 halde, ebedl kalmak iizere
0
1-:: :.
~ u:,,, \
girin cehennem kaptlanndan."

Oyleyse, sizden her bir grup, kendisine hazirlanan kap1dan olmak iizere,
girin cehennem kaptlarmdan.
Denildi ki: Cehennem kaptlari, cehennem azab1run s1ruflanru ifade eder.
5 Sm;iisrii yakalanan birinin, ashnda su~lu oldugunu gosterir bir heyecanla "val-
lahi ben korii bir ~ey yaprruyordum" demesi gibi
~~I c.S fa ,J ~. Ll "Kibirlenenlerin yeri ne kotiidiir!

\ ,,, v / J ~ J' J. J /,,,. 0.... ....... """~ • t:i'.i /
30- lff l}li ~j J)1 l~L4 ljZI ~+lJ ~j "Kotiiliiklerden sakman-

lara "Rabbiniz ne indirdi?" denilince, "haytr indirdi" derler."
Dslubtan
oyle anla~illyor ki, bu cevab1 verirken "acaba ne indirmi~ti"
~eklinde bir duraklama ya~amadtlar. Kafirlere ayru soru soruldugunda in-
direni itiraf etmeden Kur' an ayetleri hakkmda "eskilerin masallart" de-
mi~lerdi. Mii'minler ise Kur'arun indirildigini kabul ettiler ve indirilenin de
hay1r oldugunu soylediler.
Sebeb-i Niizul
Rivayete gore Arab kabileleri hac mevsimi geldiginde Hz. Peygambe-
rin durumunu anlamak iizere elc;iler gonderirlerdi. Elc;i, mii~riklere gelip
de "Rabbiniz ne indirdi" diye sordugunda "eskilerin masallar1" diye cevap
alirlardi. Mii'minlere sordugunda ise, "hay1r indirdi" cevab1ru duyarlardi.
~ 0 i J. ,... t:i'.i
4: / > ~jj\ ~~ ~ \~\ ~+lJ "Bu diinyada, iyilik yapanlara bir

iyilik var."
Yani, diinyada ona bir miikafat verilir.
j ' 0 ,,,
~ ~_r;. ~\ )IJJj "Ahiret yurdu ise, elbette daha hayirhdir."

Ahiretteki sevaplari ise, diinyadakinden c;ok daha ziyadedir.
'l
~)~~I )I~ p~j "Miittakilerin yurdu ne giizeldir!"

"Miittakilerin yurdundan" murat, ahirettir. Dstte ahiret kelimesi gec;-
tiginden burada hazfedilmi~tir.
,,. J J 0 0 .J t:i'.i
31- ~ #~ 9~ ~~ "0 girecekleri yer, Adn cennetleridir."
)~\ti ~ ~ c.S ~ "Onlartn altlartndan trmaklar akar."

.,,. !l l
0j ~ L4 ~ ~ "Onlar i~in orada diledikleri her §ey var."

"Onlar i~in orada diledikleri her §ey var" denilmesinde, insarun bii-
tiin istediklerini ancak cennette bulacagma bir tenbih vardir.
'l 0 l l
~.. ~~~H :&\ c.S~ ~.15 "i§te Allah, takva sahiplerini boyle miikafat-
landtrir."
'l .... .J.,,.. ....... 1 .. "'
&WI ~, /;:.. : JJ\ "Melekler onlarin canlartru ho~ bir
0
32- ~
: "'L ' ·~~l
/ ..
,..- 'of
halde ahrlar."
Ayet, yirmisekizinci ayette "nefislerine zulmetmi~ kimseler" ~eklin

de anlattlanlara mukabil olarak, kiifiir ve giinahlar1 terk ile nefsini tertemiz
yapanlann vefatiru anlatmaktadir.
"Ho~ bir halde" denilmesi ~u cihetlerden olabilir:
-Bunlar, meleklerin kendilerini cennetle miijdelemesi kar~1smda sevinc;
ic;indedirler.
-Veya ruhlanrun kabzedilmesiyle nefislerinin tiimiiyle Cenab-1 Hakka
yonelmesindendir.
':J ,. ,,.. ,... ....
f~ 0} ~ "Onlara derler: Selam size!"

J J
~
"Selam size! Selamete erdiniz, artik bundan sonra naho~ bir ~ey size
gelmeyecek."
,,,. J .... J ,,,..,...., JJ
0µ
0
; !~5 ~ ~I 1_,.L;:-~I "Yapttl<larm1za mukabil girin cennet'e!"

1
Cennet, yaptigtruz amellere mukabil sizin ic;in haz1rlanrm~tir.
If,,
33- ~j _;I ~~ jl ~I
,... o ,,,..,, -~ o
r~}~ 01 'l! 0J~ jj "Onlar ancak me-

o 0 ,..."""-- ,... J o
leklerin veya Rabbinin emrinin gelmesini bekliyorlar!"

Zikri gec;en kafirler, ba~ka degil ancak ruhlanru kabzetmek iizere me-
leklerin gelmesini veya kiyamet veya kendilerini toptan helak edecek bir
azabm gelmesini bekliyorlar.
,_,.. "'
~ ~ ~-;i}I ~ ciJls' "Kendilerinden oncekiler de boyle yapm1~-
lard1."
Onlann yaptiklan ~irk ve yalanlama fiili gibi, kendilerinden oncekiler de
boyle fiiller yaprm~lardi da, ba~larma gelen gelmi~ti.
~I ~ Lo j "Allah onlara zulmetmedi."
Allah onlan helak etmekle kendilerine zulmetmedi.
,,.. 0 J 0..... ........ ,.,. '
0 ~ ~I lyl5 ~ j "Fakat onlar kendilerine zulmediyorlard1."

Lakin onlar, bu azab1 netice veren kiifiir ve isyanlar1yla kendilerine zul-
mediyorlardi.
J J .... ....,,,.
34-1µ. Lo 1.:.k; ~. ~W,\.9 "Boylece yapttklannm cezast onlara isa-

bet etti."
t;, !l J.,,. ,.
0j~~;: "1 ~ lyl5 Lo H-i Jl>- j ''Ve alay edip durduklar1 ~ey, kendilerini
ku~attt."
Yani yaptiklanrun cezas1ru c;ektiler.
180. DERS
Golgenin Secdesi
.... j l ...,_ ,.... ,... ,,,.. o J- """'"" , . . J o,.,. GI ,,,.. ,,.

35- \.j J.\j ~"J~,,~~,,.J
1
~ ~ ~ ~ \.j~Lo ~\ ~L;~\ \ .<-- :.\ ~ lH J\.i_.
0
! S:- 0
~ y .r~ j:, :.
. •
J
"Allah' a ortak ko~anlar dedi ki: Allah dileseydi, biz de, atalanmtz da
O'ndan ba~ka hi~bir ~eye tapmazdtk."
,.f'
~ ~ ~ ~J~ ~ 8 .J.:>- ":J j ''Ve O'nun emri dt~mda hi~bir ~eyi haram
ktlmazdtk."
Onlarm boyle demeleri ancak alay etmek i<;indi.
Veya "Allahm diledigi mutlaka olur. Dilemedigi ise asla meydana gel-
mez" esasma yap1~1p, peygamber gonderilmesinde ve insanlarm imtihan
edilmesinde bir fayda olmadigm.t soylediler. 6
Veya, kendilerinin i~lemi~ oldugu ~irk ve Allalun aslmda haram ktlmadi-
gi baz1 hayvanlan haram ktlmalar1 gibi fiillerinin tenkidine kar~1 "Sayet bu
haram ktlmak <;irkin bir ~ey olsaydi, Allah bizden bunun sudurunu dilemez,
bunun tersini dilerdi" ~eklinde delil getirmek istediler.
Yaptiklan kotii fiilleri Allalun dilemesine yermeleri, oziir beyan etmek
~eklinde olmayip, bir s1gmtna idi. 7 c;unkii amellerinin <;irkin olduguna iti-
katlan yoktu.
Ayetin devammda onlarm bu iki ~iiphesine cevaba bir tenbih vardir:
<:. / tiJ / .... .... ' ....
~ ~ ~+JI J;J ~Js "Kendilerinden oncekiler de boyle yaptt-

lar."
6 "Allah dileseydi, biz de, atalanrruz da O'ndan ba~ka hi~bir ~eye tap-
mazdtk" ifadesi, dogru olmakla beraber, bu ciimleden yola c;ikarak "bizim ve
atalarumzm ~irkini Allah diledi" ~eklinde bir sonuca varmak tersinden mantlk
yiiriitmek olur. c;unkii Allah, mutlak kadir olmakla beraber, iman ve kiifiir, hida-
yet ve dalalet meselelerinde insanlar1 hiir b1rakmi~tlr. Dolayis1yla, bunlari yaratan
Allah olmakla beraber, sorumluluk tamamen insana aittir.
7 Yani, "ashnda bunlar yapllmasa iyi olur ama ne yapahm Allah boyle dilemi~"
~eklinde bir itiraf olmayip "boyle yaptigrrmza gore Allah boyle dilemi~ demektir.
Oyle ise, dogrusu budur" manasmda soylemekteydiler.
Yani, Allaha ~irk ko~tular, Onun helal ktldigtru haram saydilar, peygam-
ber gonderilmesini anlams1z buldular.
,J / "' ;;ii ,,,.
':1 ! ~ jJ I ~ J+9 "Peygamberlere dii§en, apa~tk teblig-

C) C) /
~I ~I
, /
den ba§ka nedir?"

Peygambere dii~en gorev, ancak hakki ortaya koyacak ~ekilde tebligde
bulunmaktlr. Bunun ise, Allahm hidayetini dilemi~ oldugu kimsenin hida-
yetinde bir tesiri yoktur. Lakin vesile alma noktasmda, hidayete sevk etmi~
olur. Allahm vukuunu dilemi~ oldugu ~eyin vukuu mutlak olmayip, onun
ic;in takdir etmi~ oldugu sebeplerdendir. 8
Sonra Cenab-1 Hak peygamberligin biitiin iimmetlerde devam ede ge-
len ilahl bir kanun oldugunu, diizgiin mizac;h kimselerin aldigt gidarun on-
lara fayda vermesi ve kuvvetlendirmesi, bozuk mizac;h olanlara ise zarar
vermesi, rahats1z etmesi gibi, peygamberlerin de Allahtn hidayetini murat
ettigi kimsenin hidayetine, dalaletini murat ettigi kimsenin ise dalaletine bir
sebep oldugunu anlattl ve ~oyle buyurdu:
36- :S..r~lkll I.. ~1--.J ;&1 l.J~I , \f ' " ~l

• 0lF-'- • .; Ui< ~.)
J
i..5"i
I~~~• liJ.J-- "Andol-
sun ki biz her iimmete, "Allah'a ibadet edin ve taguttan sakmm"
diye bir peygamber gonderdik."
~I LSJ.j ~ r4~ ~ "Boylece Allah, bu iimmetlerden bir ktsmma hi-

dayet etti."
Bir ktsrmru, onlann iqadiyla imana muvaffak ktldi.
,,.J ,,.,,,,,. GI ,,,.. ;;:;
4-J')QJI ~ ~ ~ r4-~ ~j "Bir ktsmma da dalalet hak oldu."

<:;iinkii onlan muvaffak ktlmadi, hidayetlerini murat etmedi. 9
8 Yani, Allah sebeplerle tasarrufta bulunur. Peygamberler de O'nun hidayete er-

dirmesinde birer sebeptir. Giine§le diinyayi aydmlatttgi gibi, bu nurani rehberlerle
de insanlann yolunu tenvir eder.
9 Ayette "Boylece Allah, bu iimmetlerden bir ktsmma hidayet etti" de-
nildikten sonra, devammda "bir ktsmtna da dalalet hak oldu" denilmesinde

~oyle bir incelik vardtr: Onlar "Allah dileseydi, biz de, atalanrmz da O'ndan
ba~ka hi~bir ~eye tapmazchk" demi§lerdi. (Nahl, 35) Bu, aslmda dogru bir
ifadedir. Allah dileseydi biitiin insanlar1 melekler gibi tamamen itaatkar varhklar
olarak yarattrdt. 0 zaman herkes Allah'1 tarur ve O'na ibadet ederdi. Arna onlarm
boyle demekten maksatlan, kendi kiifiir ve dalaletlerini Allah'm murat ettigini
soylemektir. Bu ise, tamamen yanh§ bir hiikme varmakttr. Allah, insanlan imti-
~ j 'li ~ IJ.J-.. 1
; "~imdi yer yiiziinde gezip dola§tn."
i>J,,, OJ. ,,,..,.,. ,...,... JO,,...
&.¥:JI~\.'- 0\S ~ IJ~t.; "Dola§tn da, yalanlayanlarm aktbeti-

1
nin nastl olduguna baktn?"

Ey Kurey§ toplulugu! Ad, Semud ve digerlerinin aktbetine baktn, ola ki
ibret ahrs1ruz.
37- ~ [r4 <.S~ '1 4'i1 ~~ ~ll ~ ~ jri ~! "Sen onlann hida-
yetine ne kadar htrs gostersen de, §iiphesiz Allah, sapttrdtgt kimseyi
hidayete erdirmez."
Ayet, Hz. Peygambere hitap eder. Bir onceki ayette nazara verilen "Bir
ktsmma da dalalet hak oldu" manas1ru a<;1klamaktadir.
:-.r..r ~ ~ ~ Loj "Onlar i~in hi~bir yardtmc1 da yoktur."

Azab1 onlardan kaldirmak suretiyle kendilerine yardim edecek hi<;bir
kimse yoktur.
if l J. ,... ~ ,,,. ' 0/
38- ~ ~ [r4 :&I ~~ ~~I .i.P.- ~~ l p l j "Onlar, "Allah olen

kimseyi diriltmez" diye en kuvvetli yeminleriyle Allah'a yemin etti-
ler."
Ayet, "Allah'a ortak ko§anlar dediler ki: "Allah dileseydi, biz de,
atalanm1z da O'ndan ba§ka hi~bir §eye tapmazdtk."ayetine atfedil-
mi§tir. (Nahl, 35) Yani onlar tevhidi inkar ettikleri gibi, oldiikten sonra di-
rilmeyi de inkar etmi§lerdir. Allahu Teala, en belig bir §ekilde onlan red ile
§6yle buyurdu:
~ "Haytr!"
Hay1r, i§ onlarm dedigi gibi degil, Allah insanlan diriltecektir.
l1>. ~ 11':.j "Bu, O'ndan hak bir vaattir."

Allahm vaadinde hulfetmesi imkans1z oldugundan, bunu mutlaka yapa-
caktir. Ayr1ca, hikmeti de bunu gerekli ktlmaktadir.
han etmeyi murat etmi~ ve onlarm meyillerine, tercihlerine gore iman veya kiifrii
yaratml~tlr.Ayette "bir klsmma hidayet etti" denildikten sonra "bir ktsrruna
ise hidayet etmedi" yerine "bir kismma da dalalet hak oldu" denilmesi boyle bir
inceligi nazara vermektedir. Yani, onlarm dalalette olmas1 Allah'tan bir zorlama
olmayip, kendi kesplerine terettiip eden bir neticedir.
'I
~~\r ~t!JI j.S'\ ~j "Lakin insanlann ~ogu bunu bilmezler."

Ancak insanlarm c;ogu, diriltileceklerini bilmiyorlar.
Bilmemeleri ~u yonlerden olabilir:
-Allahu Teala alemde hikmetle tasarrufta bulunur. Onlar, Allalun
adetinin hikmeti gozetmeyi esas aldtgtru, hikmetin ise ahireti gerektirdigi-
ni bilmezler.
-Veya iilfetle baktiklarmdan boyle bir ~eyin imkans1z oldugunu teveh-
hiim ederler. 10
Sonra Cenab-1 Hak her iki durumu ac;1klamak ic;in ~oyle buyurdu:
.... J 0 ~ ....
39- ~ 0~ lS+.JI HJ~ "Taki, hakktnda ihtilaf ettiklerini on-

lara a~tk~a gostersin."
Allah ihtilafa dii~tiikleri gerc;egi beyan etmek ic;in onlan diriltecektir.
....
~~lS lylS ~I IJjiS' ~+JI

.J .... Gi.... .... / Gi
rJ ~:Jj "Bir de, bunu inkar edenler ken-

,,,..
dilerinin yalanct olduklanru bilsinler."

Allah, o inkarctlarm, battl davalannda yalanc1 olduklanru ortaya koymak
ic;in boyle yapacaktir.
Ayetin bu kismi oldiikten sonra dirilmeyi gerektiren ilahl hikmete i~aret
eder. 0 da, sevap ve ceza vermek ile hak ile battlin, hak yolda olanla battl
yolda olarun birbirinden ayrtlmas1dtr.
Sonra ise ~oyle buyurdu:
t, J,., J,...,,,... J./0/,., ,.,....,. ,,,. J,.,. "'
40- 0 fa.; ;,;5 ~ J_,A.; 01 ~t.;; jl 1~1 ks~ 8 j! ~1 "Biz bir ~eyi diledi-
gimiz Zaman, ona soziimiiz sadece "ol" dememizdir, 0 da hemen
oluverir."
Ayet, ha~rin miimkiin oldugunun beyarudtr. Soyle ki:
Allalun yaratmas1 tamamen kudret ve me~ietiyledir, bunun ic;in evve-
10 Goriinii~te olenler <;iiriimekte, toprak hfiline gelmektedir. Onlar, iilfetle fileme

baktiklanndan yeniden dirilme delillerini gormezler. Halbuki Allahu Teala oldiik-
ten sonra dirilme niimuneleri gostermektedir. Mesela, olii gidalar insan bedenine
girdiginde dirilmekte, her ki~ta adeta kiyameti kopan yeryiizii, bahar ile yeniden
dirilmenin say1s1z orneklerini gostermektedir.
linde gerekli maddeler ve bir hazirhk siiresi gerekmez, yoksa teselsill Iaz1m
gelir. 11
DolaylSlyla, evvelinde madde ve ornek olmadan bidayeten e~yayi yarat-
mas1 imkan dairesinde oldugu gibi, sonrasmda bunlari iade ~eklinde yarat-
mas1 da imkan dairesindedir.
J ' ci:i
41- \~ L4 ~ ~ ~\ ~ IJ_?.~ ~+Jlj "Zulme ugradtktan sonra

Allah yolunda hicret edenlere gelince:"
Ayette bahsedilenler, Hz. Peygamber ve hicret eden sahabilerdir. Ku-
rey~onlara zulmetmi~ti. Sahabenin bir kismi Habe~istana ve sonra da Me-
dineye, bir kismi ise dogrudan Medineye hicret etti.
Veya bunlardan murat, Rasfilullahm Medineye hi.cretinden sonra Mek-
kede hapsedilen, i~kence yaptlan Bilal, Suheyb, Habbab, Ammar, Abbas,
Ebu Cendel ve Siiheyl' dir. (Radiyallahu anhum ecmain)
..,.
~ ljiH ~ ~~ f.J "Biz onlan diinyada mutlaka giizel bir §ekilde
yerle§tiririz."
i 0 ..... l 0 ,,,. .....
f.51 §~ ':11 ?.- ':lj "Ahiret miikafatt ise, elbette ~ok daha biiyiiktiir."
Bunlar, diinyada giizel bir hayata kavu~acaklari gibi, kendileri hakkinda
ahiret miikafati diinyadakinden c;ok daha biiyiik olacaktlr.
Hz. Omerden ~oyle nakledilir: 0, muhacirlerden birine ganimet gibi bir
ikramda bulundugunda ~oyle derdi: "Bunu al, Allahm ahirette senin ic;in
haz1rladigt ise, c;ok daha efdaldir."
~
,,.,. ..... J.,,.. ,..
0~ lyl5jJ "Ke§ke bilselerdi ... "

Zamir, kafirlere de, muhacirlere de raci olabilir.
Kafirlere raci olsa mana ~oyle olur: "O kafirler, ~ayet Allahm bu muha-
cirler ic;in diinya ve ahrette verecegi ~eyleri bilselerdi, muvafakat eder, on-
lara katihrlardi."
Muhacirlere raci olsa mana ~oyledir: "Muhacirler kendilerine diinya ve
ahirette verilecekleri bilseler, daha c;ok gayret gosterir, daha ziyade sabre-
derlerdi."
11 Yani Allah yoktan yaratlr, ademe viicut verir. insanlarm bir eser yaparken ge-
rekli malzeme ve siireye muhta<_;: olmas1 gibi 0 da maddeden yapmaya muhta<_;:
olsa, teselsiil yoluyla i~ i<_;:inden <_;:1ktlmaz hale gelir.
Nahl Stiresi - 180. Ders @ 573
42- 1__,_p ~~I "Onlar ki, sabrettiler."

0 muhacirler, kafirlerin i~kenceleri ve vatandan ayr1 kalmak gibi zor
hallere sabretmi~ kimselerdir.
,,,,,. J.(fl '
0 }S~ ~j ~ j ''Ve sadece Rablerine tevekkiil ederler."

Sadece Allaha yonelmi~, her i~lerini O'na havale etmi~lerdir.
.... J~ ~ ..... ,.. 0 ....
43- rf'! ~y ':i~ ~ ':i! ~ ~ L:l.;,jl ~j "Senden once de, kendi-

lerine vahyettigimiz ricalden ba§kastru peygamber olarak gonder- ·
medik."
Kurey~ "Allah bir insaru Peygamber olarak gondermekten yiicedir" di-
yorlarch, ayet onlann gorii~iine bir reddir. Yani, Allahm bu konuda kanunu,
meleklerin diliyle bir be~ere vahyedip onlan hakka davet etmektir. ·Bunun
hikmeti En'am suresinde zikredilmi~ti. 12
(:.5 0! f JJI J.kl I p

)'..... ,,,,, ,,,,,., J. 0 0 "" / ,,. ...... ,,,..
0~':i "Eger bilmiyorsaruz ehl-i zikre

sorun."
Sayet bu konuda tereddiidiiniiz varsa, ehl-i zikre sorun.
Ehl-i zikirden murat, ehl-i kitapttt veya filimlerdir.
Ayette, Allahm bir kachn veya bir melegi peygamber olarak gonderme-
digine bir delil varchr.
"0, melekleri iki§er, ii~er, dorder kanath el~iler ktlandtr." (Fattr, 1)
ayetinde nazara verilen meleklerin elc;iligi,
-Ya kendi hemcinsleri olan meleklere el<;i olmalan,
-Veya peygamberlere taraf-1 ilahiden elc;i olarak gonderilmeleridir.
Denildi ki: Melekler Peygamberlere daima erkek suretinde temessiil
ederek geldiler. Buna, ~u rivayetle cevap verilmi~tir:
-"Hz. Peygamber (asm) Hz. Cebraili gerc;ek suretiyle iki defa gordii."
Keza ayette, bilinmeyen meselelerde alimlere miiracaat etmenin viicu-
buna da bir delil varchr.
U"
~ .
44- _f.jJlj S-'~~ "(Biz o peygamberleri) apa~tk delillerle ve kitaplarla
(gonderdik.)"
12 Mesela, bkz. En'am, 91.

Biz o Peygamberleri mu'cizelerle ve kitaplarla gonderdik. Ayet sanki

"peygamberler ne ile gonderildi?" sorusuna bit cevapttr.
8-J 0P jS+JI ~! 8.) \j "Sana da Zikri inclirclik ki,

..... ,,,. J ..: 0 IJl ,,,, .... 0 0 .....
~ ! J jl.4 ~
insanlara indirileni a~1klayasm."
Zikirden murat, Kur'anchr. Kur'ana zikir denilmesi, bir 6gut ve tenbih

olmasmdanchr.
Kitab1 Sana indirmemiz, onun vas1tas1yla kendilerine emredilen ve ya-
saklanan ~eyleri beyan etmen i~indir.
Veya ayetten murat ~u da olabilir: 0 kitaptan anlamakta zorluk ~ektik
leri ~eyleri a~1klaman iyin Kur' aru Sana indirdik.
~.J~ ~Jj ''Veola ki onlar da dii~iiniirler."

Ve onlarm Kur'ana dikkatle baklp da geryeklere y6nelmeleri iyin onu
indirdik.
45- ~\};j\ J J_.,.G o\ J :Ji1 ~
".o\f\ ~ ~L.:.J\;~ ~ H\.J..r-~,
J<''.: ~ ..U1 ~
~ Lll
. ~ .. .J ,f.J -- .. -- ..
~ ---- --
~.JY ~~\1 ~ l :>- ~ "0 sinsice kotii tuzaklar kuranlar, Allah'm kencli-
lerini yerin dibine ge~irmesinden veya hissetmeyecekleri bir yerden
kendilerine azabm gelmesinden emin mi oldular?"
Bunlar, peygamberlerin helaki iyin hile ve tuzak kuranlarchr.
Veya 6zellikle de Hz. Peygambere tuzaklar kuran ve ashab1ru imandan
alikoymaya yali~anlarchr.
Bunlar, Allahu Tealanm Karunu yerin dibine geyirdigi gibi, kendilerini
yerin dibine geyirmesinden veya Lilt kavmine yapttgi gibi ans1zm sema ca-
nibinden azap gonderilmesinden emin mi oldular?
~ ,,,.,/ .... J 0 ,.,,.
46- r-t~l ~ ~ ~J.>,~ jl "Yahut dola~1p dururlarken kendilerini ya-

kalayivermesinden ... ?"
Veya seyahat ederlerken veya ticaretleriyle me~gul olurlarken Allahm
onlara ceza vermesinden emin mi oldular?
~
~~ ~ lJ "Onlar, Allaht aciz biraktc1 degillerclir."

/ ,,,. \ .... J 0 /
47- ~j.:>.J ~ ~J.>.~ jl ''Yahut korku iizere iken kendilerini yaka-

lamasmdan (emin mi oldular?)"
Veya kendilerinden once helak olan bit kavim gibi, korku iyinde bekler-
lerken, azabm onlan o korku halinde yakalayivermesinden emin mi oldular?
Bu, Allahu Tealanm onlann can ve mallanru azar azar noksanla~ttrmas1,

adim adim kendilerini helake gotiirmesi ~eklinde de olabilir.
Rivayete gore Hz. Omer minber i.izerinde "Tahavvuf hakkmda ne der-
siniz?" diye sordu. Sukut ettiler. Ancak Hi.izeyl kabilesinden ya~li bir zat
kalkip "Bu bizim li.igatimizde olan bir kelimedir, "noksan kilmak" demek-
tir" ~eklinde cevap verdi.
Hz. Omer, "Arablar bunu ~iirde bilirler mi?" dedi, ya~li zat da ~iirden
delil getirdi. Bunun i.izerine Hz. Omer "Divaruruza sahip ylkm, sapmazs1-
ruz" dedi. Muhataplan "divarumiz nedir?" dediler. Hz. Omer, "cahiliye ~i
iri" dedi. C::iinki.i onda Kitab1ruzm tefsiri ve kelamiruzm manalan vardir."
,_!l .,, .} Gi "
~j J j j ~j 0µ "~iiphesiz Rabbiniz Rauf - Rahim'dir."

Rauf-Rahim oldugu iyin size ceza vermede acele etmez, firsat tarur.
48- ~~ ~ :&1 JLl-L.4 J! lj~ ~ jl "Aflah'in yaratt1g1 ~eyleri gorme-

diler mi?"
Buradaki soru, onlarm halini inkar iyindir. Yani, Onlar ilahl sanatlardan
nicelerini gormi.i~lerdir. Arna gordi.ikleri halde onlara ne oluyor ki bunlan
tefekki.ir etmiyorlar? Taki Allahm kudretinin ve kahnrun kemalini anlasm-
lar, O'ndan korksunlar.
.)_,_?-\~ ~ j ~ I~ 01• ~ !\j q. ~Ji cj- ~'>l.f ('-;":: "Onlarm gOl-

geleri Allah' a secde ederek ve tevazu ile boyun egerek saga ve sola
donmektedir."
Yani, onlar golgesi olan mahlukata bakmadtlar mi? Bu golgeler, o ~eyle
rin saglanndan sollarmdan si.iri.inmektedir.
Ayette sag tekil, sol ise yogul gelmi~tir. Bu, lafiz ve mana itibanyla ola-
bilir.
Secdeden murat, ister fitri, isterse de iracli hakka teslim olmalan, bo-
yun egmeleridir. Mesela, agacm meyveleri yok olup a~agtya meylettiginde
"agay secde etti" denilir. Dzerine binilmesi iyin deve ba~1ru egdiginde ise
"deve secdeye vardi" denilir.
GOlgenin secdesi, giine~in yi.ikselmesi ve a~agtya meyletmesiyle don-
mesidir.
Veya giine~in dogu~ ve batl~ yerlerinin farkli farkli olmas1 sebebiyle,
kendisi iyin takdir olunan si.iri.inmenin bir yonden ba~ka yone olmas1dir.
Veya golgenin secdesi, yere yap1~1k bir ~ekilde secde eden biri goriintii-
siinde olmas1ru ifade eder.
Golge bu ~ekilde secde ile yerde siiriinerek Allaha secde ettigi gibi, gol-
genin cirmi olan varltklar da Allahtn onlarda yapacagt tasarruflara kaq1
emir alan askerler gibidirler.
Ayette, varltklarm Allaha boyun egmelerinin, insanlar i<;in kulfarulan ka-
ltpta gelmesi,
-Ya varltklar i<;inde insan da oldugundan,
-Veya ~uurlu boyun egmenin insarun ozelligi olmasmdandtr.
J,,, ~ 0 ,,,. 0 J ~
J ~G
49- &l.4JI" ". i~ f · '11 ~· / ~'I
L4"J ~I-=~ ~· L4 ~ "Golder-
0
cU)"
,, ~J ;;l
. .. ,,,,J
de ve yeryiiziinde bulunan biitiin canhlar ve melekler, Allah'a secde
ederler."
Secdeden murat, onlarm ilahl emirlere boyun egmeleridir. Bu, hem Al-
lahm irade ve tesirine f1tri olarak yaptlan, hem de teklif ve emrine kar~1
kendi istegiyle 'iracli olarak yaptlan boyun egmeyi i<;ine altr. Boylece biitiin
gok ve yer ehline secde isnadt sahih olur. 13
Dabbe ifadesi, goklerde ve yerde hareket halinde olan her ~eyi i<;ine
altr. Melekler de hareketli olmalan hasebiyle dabbe ifadesinde dahil iseler
de, "melekler ve Cebrail" geldi dedigimiz de Cebrail meleklere dahil iken
aynca soylenmesi tarzmda bir attf yaptlmt~ttr. Bu attf tazim i<;indir. 14
Veya bu attf, miicerret varltklarm cismani olanlara atf1 ~eklindedir. "Me-
lekler miicerret ruhlardtr" diyenler, bu ayetle delil getirmi~lerdir.
Veya dabbe, arzda olanlan beyan eder, melaike de goklerde olaru beyan
eder.
Veya ayetteki meleklerden murat, arzdaki hafaza melekleri ve diger me-
leklerdir. 0 zaman mana ~oyle olur: Goklerde ne varsa ve arzda olan biitiin
canhlar ve melekler Allaha secde ederler.
~J~ ~ ~j ''Ve onlar kibirlenmezler."

13 Mesela mii'minler namazlannda secde ile Allaha olan itaatlerini iracli olarak
gosterdikleri gibi, agac;lar da Allahm iradesine uygun bir ~ekilde meydana gelme-
leri ve meyve vermeleriyle fitri olarak secdelerini yaprm~ olurlar.
14 Yani, her varhk secde eder, ama meleklerin secdesi c;ok daha ileri boyuttadtr ve
ayr1ca zikredilmeye ~ayandtr.

Ve bunlann hic;biri, Allaha ibadetten kac;mmazlar, severek secdelerini

yaparlar.
,.,.. / J ,,,.
50- ~j.9 ~ ~) 0 _j ~ "On1ar, iistlerindeki Rab'lerinden korkar-

lar."
-Rablerinin, iizerlerinden bir azap gonderm~sinden korkarlar.
-Veya "0, kullanmn iistiinde mutlak hakimiyet sahibidir." (En'am,
61) ayetinde bildirildigi gibi, Rablerinin her an onlan kahra muktedir olma-
smdan korkarlar.
Ayetin bu kisrru onlarm kibirlenmeden ibadet etme hallerini gosterir.
Veya nic;in boyle olduklanru beyan eder. ~iinkii Allahtan korkan kimse,
O'na ibadetten kac;mmaz .
. ~ ,,.,. ,J 0
0.J..J.4 ~ L4 0~j ''Ve kendilerine ne emrolunsa, yaparlar."

Ayette meleklerin miikellef olduklarma, korku-iimit arasmda ibadetleri-
ne devam ettiklerine bir delil vardtr.
181. DERS
Ger~ek Tevhid
~ 0 ' ........ .... ' ,,.. ....
51- ~I ~1 I_,~ ~ ~I Jl,;j ''Ve Allah ~oyle buyurdu: iki ilah

edinmeyin."
Ayette, ilahm iki olmas1run uhlhiyete aykin olduguna bir ima vardir. 15
' "'
~lj 4J1 ~ l4.jl "0, ancak bir tek ilahttr."
(.
Bundan, vahdetin uluhiyetin gereklerinden olduguna bir tenbih vardir.
~fa..) tj ls~µ "Onun i~in yalruz benden korkun."

Cenab-1 Hak bu ayetin evvelinde giyabi olarak insanlara hitap ederken
burada dogrudan seslendi. Bunda, ba~ka ilahlar edinmekten kuvvetli bir
~ekilde sakindirmak ve maksadi da ac;1ktan soylemek vardir. Sanki ~oyle de-
mi~tir: "i~te o tek ilah benim. Oyleyse benden korkun, ba~kalarmdan de-
gil."
52- uf'_j\r\j s-'l~I ~ L4 ~j "Goklerde ve yerde ne varsa hepsi

O'nundur."
Goklerde ve yerde, gerek yaratma gerekse tasarruf etme yoniiyle ne
varsa, hepsi O'nundur.
~lj 0:.+JI ~ j "itaat edilmesi gereken din de O'nundur."

Tek ilah 0 oldugu ve korkulmaya lay1k olarun ancak 0 oldugu anla~illn
ca, itaat edilmesi gereken de O'dur.
Denildi ki: "Din" kelimesi "ceza" anlamma da gelmesi yoniiyle mana
~oyle olabilir: ·
"Onun daima cezas1, yani amellere kaqillk vermesi vardir. iman eden
ic;in sevab1 ve inkar eden ic;in ikab1 hie; bitmez."
, ,. ~ . . . , ,. li , ,. ,...,,..
0_,.B '111 y;;JI "Boyle iken, siz Allah'tan ba~kasmdan mt korkars1-
ntz?"
15 Mesela Mecusiler biri "hayir ilalu" digeri de "~er ilalu" narmyla iki ayri ilah
kabul ederler.
Ondan ba~ka zarar verecek yoktur, O'ndan ba~ka fayda verecek de yok-
tur. Nitekim ayet ~oyle devam eder:
J,
53- ~I ~ ~ ~
/
:.r ~ L4j J
"Size gelen her nimet Allah'tanchr."

s ,., ,. . ,,,.,,.. ~
0.J~ ~µ _;..)JI p .J
1~1
/
f
J
"Sonra size bir stktntt dokundugu za-

man yalntz O'na yalvanr yakartrstntz."
:, J
.<...1~..
54- 0..J-'
....
o
rt....r. ~·/ r..>!...rJ
0
"',,
// ....
Jo ,-
..
l
"''
l~I/ p·"' ~ -:..q ~ l~I/ ~:. "Sonra bu s1-
Jo
~
~ ,,..,,,,.,,,,. ,,..
~
'
J
ktnttyt sizden kaldtrdtgmda, bir de bakars1mz ki, i~inizden bir top-

luluk hemen Rablerine ortak ko§arlar."
Sizden kafir olanlar, ba~kasma ibadet etmek suretiyle Rablerine ~irk ko-
~arlar.
..r'
,... l J 0
55- ~~I ~ l.JA "Bunu, kendilerine verdiklerimize nankorliik

etmek i~in yaparlar."
Kendilerini s1kmtidan kurtarma nimetine nank6rliik yaparlar, bunu Al-
lahtan degil, ba~ka ~eylerden bilirler. 16
,j
ly~ o::; "~imdi eglenin bakahm!"
"Eglenin bakahm" ifadesi, emir suretinde tehdittir.
~ _,.ili; J ~ "Fakat sonra bileceksiniz."

Onun tehdidinin ne demek oldugunu sonra bileceksiniz .
..r'
o,... ,...,,,,. ,,,. .... / J
56- ~ 8 j j ~ I:. ~ 0~ ':1 ~ 0~j "Bir de kendilerine rtztk

olarak verdigimiz §eylerden mahiyetini bilmedikleri §eylere bir pay
ayir1yorlar."
Bir ~ey bilmeyen, cans1z oldugu ic;in ilimden nasibi olmayan put ~eklin
deki ilahlarma, kendilerine nz1k olarak verdigimiz ekin ve davarlardan bir
pay aymyorlar.
Burada nazara verilen "bir ~ey bilmemek" kendi ozellikleri de olabilir.
16 Hastahktan kurtulan birinin "beni doktor kurtardi, ilaylar iyile~tirdi" demesi

gibi ... Gen;i doktor ve ilaylar vardir, ama bunlar hirer sebeptir. Sebepleri inkar
etmeden, Allahm bunlarla tasarrufta bulundugunu bilmek gerekir. 0 zaman insan
"doktor ve ilaylar vesilesiyle Allah bana ~ifa verdi" der, ~irkten kurtulur.
Yani, o mii~rikler, bacl mabutlanru kendilerine fayda verir, ~efaat eder iti-
kad ederek, bizim verdigimiz nz1ktan cahilcesine onlara bir pay veriyorlar.
~_,fo !~.s- r L!j;. v~ !\ ~ti . "Allah'a andolsun ki, yaptlgmtz iftiralar-

dan mutlaka hesaba ~ekileceksiniz."
Onlara ibadet etmekle, bacl mabutlan ilah edinmenin hesab1ru elbette

ve elbette vereceksiniz, bu iftiraruz kar~iliks1z kalmayacak!
Ayet, onlann bu hatah durumuna kar~1 ~iddetli bir uyar1dir.
Q ' ,,,.. ,,
57- ~~\ ~ 0 ~j "Onlar, Allah'a ktzlar isnad ediyorlar."
Huzaa ve Kinane kabileleri, "melekler Allahm kizlandir" diyorlardi.
~~ "0, bundan miinezzehtir."

Bu ifade, onlann sozlerinden Cenab-1 Hakkin miinezzeh oldugunu an-
latir.
Veya onlarm soziine taacciibii, hayret etmeyi bildirir.
~ ~:: ~ !l.4 ~ j "Kendilerine ise canlanmn istedigini... "

Erkek ~ocuklar1ru ise kendilerine veriyorlardi.
(. .... ~ ~/ lo-' 0 .J ,,,. iJJ ,...
58- ~.t;< .Y'J

r:-;- / J / \~ / • JIt:. :.·~L • J ..G-1
y--4 ~Ju~
J J
;. ~
• / /
.r.:.J \~\ /
lJ
"Halbuki on-
lardan birine ktzt oldugu miijdelendigi Zaman, i~i ofkeyle doldugu
halde, yiizii kapkara kesilir."
Yiiziin kapkara kesilmesi, iiziintii ve kederden kinayedir.
:r '-5~\~ "Kendisine verilen miijdenin

u
59- ~ ~ l4 s:;__,;; ~ V_µj\

kotiiliigii dolaytstyla kavminden gizlenir."
, J /
9_; ~ ~I "~imdi acaba o ~ocugu zillet ve horluga katlanarak

yanmda rm tutacak?"
u
/~,
~lrl ~ ~~
J J
f1''Yoksa topraga mt gomecek?"
/
~ALA ~L.:i:J\ "Dikkat edin, verdikleri hiikiim ne kotiidiir!"

C::iinkii, veledden miinezzeh olan Zata ~ocuk nispet ediyorlar.
60- :. ~ II JI~~ o/ • ~ ;.
/~ U- /?"
L ~ ~.>:.
~ "J ~ u~,
-~ ~.. ~- "Ahirete iman etmeyenler kin
::r
kotii mes el vardtr."

Ahirete inanmayanlar i~in,

-Oliime mahkumiyetten dolay1, neslin devarm i~in yocuga muhtay ol-
mak,
-D stiin gorerek erkek ~ocuklar1ru tercih etmek,
-Kiz ~ocuklanru kerih gormek, ge~im korkusuyla onlan diri diri topra-
ga gommek gibi kotii s1fatlar vardir.
._,. l ,.. 0 J,,.. 0 J,
~~I J.J I '1Jj "En yiice mesel ise, Allah'mchr."
Mesela 0,
-Vacibu'l-viicud olmak,
-Mutlak gma, yani hiybir ~eye ihtiyac1 bulunmamak,
-S1rurs1z bir comertlik,
-Mahluklarm s1fatlanndan miinezzeh olmak gibi s1fatlara sahiptir.
t. 0 0
~ ·::'I ..r-
I ...r...r ~.J-- "0' Aziz' dir - Hakim' dir."
\
Kudret ve hikmetin kemali sadece Ondadir.

... / / gJ /. J, J ,...
61- ~G ~ ~ !J_; l4 1;-f~ ~ d81 :i.lll ~I~ jJj "~ayet Allah in-
sanlan zuliimleri yiiziinden cezalandirsaych, orada (yeryiiziinde) tek
canh b1rakmazch."
Sayet Allahu Teala insanlan kiifiir ve isyanlan sebebiyle hemen cezalan-
dirsaydi, yeryiiziinde hi~bir canh b1rakmazdi, ibnu Mes'ud, Hz. Peygam-
berden ~oyle nakleder:
"Ademoglunun giinahi veya zalim bir hayvarun zulmii yiiziinden, nere-
deyse may1s bocegi yuvasmda helak olacakti."
Denildi ki: Sayet ecdad kiifiirleri yiiziinden toptan helak edilseydi, bun-
larm ogullan da olmaz, nesiller devam etmezdi.
~
~ ~\ )1 ~~~ ~ j "Fakat onlan ecel-i miisemmaya kadar

"'
erteler."
Lakin Allah, nesillerinin devam1 i~in, belli bir siire onlara miihlet verir.
Ecel-i miisemma, onlann 6miirleri veya azaplan iyin belirlenen siiredir.
,.. 0 .... ~ / 0 / J / ,,..,,,.
0y~;;;: "l ~j ~L;, 0.Jy::o;I;: "l ~ ~I ~~ l~l-9 "Ecelleri geldigi za-

man, onu ne bir saat erteleyebilirler, ne de one alabilirler."
Arna onlarm vadesi gelince, ne tehir edilirler ne de one ahrurlar, o vakit-

te helak olur veya azaplandmhrlar.
Ayette "insanlar" ifadesinin gene! olmas1 ve zulrniin onlara nisbet
edilrnesi, peygarnberler de dahil hepsinin zalirn olmas1ru gerektirrnez. Zul-
rniin insanlar arasmda ~iiyu bulmas1 ve pek ~ogundan sad.tr olmas1 cihetiyle
boyle ifade edilmi~tir.
l /
_;fa. l4 ~ 0~j "Onlar, kendilerinin ho§lanmadtl<lan §ey-
/ Qo J.
62- 0
leri, Allah'a isnad ederler."
Mesela, bu rnii~rikler, kendileri i~in,
-Ktz evlat olmas1ru isterniyorlar.
- idarede ortaklar1 bulunrnasmdan ho~lanrmyorlar.
-El~ilerinin
ve rnallanrun hafife ahnrnasmdan rahats1zhk duyuyorlar.
Arna tutup boyle ~eyleri Allaha nisbet ediyorlar.
,_,.
~I ~ ~\ ~~I r~!~ / H~j "Dilleri ise, en giizel §eylerin

onlara ait oldugunu yalan olarak uydurur."
Boyle cinayetleri olmakla beraber, dilleri yalan bir ~ekilde "Andolsun,
Rabbime dondiiriiliirsem, §iiphesiz O'nun yantnda benim i~in en
giizeli vardtr." (Fusstlet, 50) ayetinde nazara verildigi iizere, kendileri i~in en
giizel aktbetin oldugunu soyler.
jl!JI ~ ~\ r*':} "Hi~ §iiphesiz onlar i~in sadece ate§ vardtr."

Ayetin bu ktsrm, onlann kelarmru reddeder ve bunun z1ddtru da ispatlar.
,,... J 0 til,....
0 _,1 ~ ~lj "Oraya en onde ahnacaklardtr."

Boyle soyleyenler o ate~e en onde gireceklerdir.
63- ~ ~ ~l )1 d.;, _jl .li1 ~ \i "Allah'a yemin olsun ki, biz sen-
den once bir~ok iimmetlere peygamberler gonderdik.,,
.... ,... J .... til / ,,,
~~I 0 ~I ~ ~) "Ne var ki §eytan, onlara amellerini siislii

ktldt."
Boylece onlar ~irkin arneller yaprnakta 1srar ettiler, peygarnberleri ya-
lanladtlar.
r..011~-+:1.J ~ "0, bugiin de onlann velisidir."

Seytan, bugiin de diinyada onlann velisidir.

"Bugiin" ifadesinden murat, o iimmetlerin ya~adiklan zamandir.
Veya genel anlamda, insanlara kotii amelleri sushi gosterdiginde onlann
velisi durumundadir.
Veya bundan murat kiyamet giinii de olabilir.
"~eytan
onlara amellerini siislii ktldt" derken, bundan kastedilenler
Kurey~ olabilir. Onlan kandiran ~eytan, bugiin de ba~kalanru ki~kirtmakta,
hak yoldan saptlrmaktadir.
Veli, yakin veya yardimc1 anlamma gelir. Seytarun onlara veli oldugunu
bildirmek, ashnda onlarm yardimc1s1 olmadigtru en belig bit ~ekilde soyle-
mektir.17
f}l ~11':. ~j "Onlar i~in ~ok elim bir azap vardir."

Onlar ic;in kiyamette c;ok elim bir azap vardir.
'J J,... " a:; .... tii " / ,,,..
w
0 0 ....
64-
, .. , I..r--
-: 1::..:.:_1 , c lJI
l,,;7"
! ~\
r- ~ ----~t
~
\f "1 ~L:>JI
. " ~ 8-:·1 l.4'.J" "Biz Sana bu
.. ..r '
Kitabt, strf hakkmda ihtilafa dii~tiikleri ~eyleri insanlara a~tklaman
i~inindirdik."
insanlarm ihtilaf edip de Kur'arun beyan ettigi meseleler,
-Tevhid,
-Kader,
-Ahiretin halleri,
-Fiillerle ilgili helal - haram gibi hiikiimlerdir.
.... J ,... ~ ~
0 ~~ ~j.aj ~ j j c.S~ j ''Ve o, iman edecek kimseler i~in bir hida-

yet ve bir rahmettir."
17Bu, "falanm evine lurs1z bek<_;:ilik yap1yor" demek gibi bir ifadedir. H1rs1zm
mah korumayacagi ortadadir.
182. DERS
Bal Mu' cizesi
_,..
65- ~j.4 ~ >.J\t\ ~ ~L; ;l,4 ~~I~ J)I :&lj "Allah gokten bir
su indircli de, onunla oliimiinden sonra yeryiiziine hayat verdi."
Oradaki bitkiler kupkuru hale geldikten sonra, bu su ile onlan yeniden
bitirdi, hayat verdi.
~ ,,,. ~ , ,,,. ,,, , Gi
0~ ~_;.aj ~'l ~~ '1 0~ "~iiphesiz ki bunda dinleyen kimseler

i~in biiyiik bir ayet vardtr."
Siiphesiz bunda tefekkiir ve insafla kulak veren bir kavim ic;in bir ibret,
bir ders vardir.
Ayet'ten murat, onlan cehaletten ilme gec;iren bir delalettir.
_,..
~ ,... 0,,... 0 .J / .:;::,
66- o~ Vl;U'J I ~ ~ 0 G "Ger~ekten siit veren hayvanlarda sizin

i~in bir ibret vardtr."
lann kannlanndaki f1~kt ile kan arasmdan, i~enlere halls ve i~imi

kolay bir siit i~iriyoruz."
Ayetin bu kisnu, ibreti beyan eder.
Hayvarun yemi~ oldugu gidalar, midede hazmedilir. Bunlardan posa ol-
mayan latif gida meydana gelir. S1vi hale gelmi~ bu latif gidadan kan yaptltr.
Siit de ft~kidan siiziilen kandan yaratillr.
ibnu Ab bas tan ~oyle nakledilir:
"Hayvan otunu yiyip, yedikleri midede hazmedilince a~agtsmda ft~ki,
ortasmda siit, yukansmda ise kan meydana gelir."
Sayet bu rivayet sahihse, murat ~u olabilir: Bu yenilenler, siitiin ve ka-
run maddesini meydana getirir. c;unkii slit ve kan midede meydana gelmez.
Si.it ve kan gibi bedendeki diger s1vtlarm meydana gelmesinde Allahm
sanattru dii~iinen ki~i,
-Bunlann yerlerinin haz1rlanmas1,
-Aki~lartrun saglanmas1,
-Bunlan meydana getiren sebeplerin ve bunlarda tasarrufta bulunan

kuvvetlerin her birinin uygun vakitte yah~malarlill goriip Cenab-1 Hakkin
hikmetinin kemalini ve rahmetinin sonsuzlugunu ikrar etmeye mecbur kahr.
Kan ve fl~ki arasmdan gelen bu siit, safidir. Ne karun rengi kendisine
bula~1r ne de fl~kirun kokusu.
C::1ki~ yerinin tazyiki sebebiyle beraber oldugu kesif paryac1klar kendisi-
ne kan~abilecek iken, onlardan siiziilerek ylkar.
~ :::: 0 ... 0 ,,,. J,. c;j/ ,,,. ,,,. 0 ~ -:
67- ~ lij->j I~~ 0 3 ¥ ~~'J'lj ~I 91~ ~j "Hurma

/ / /
ve iiziim aga~lanrun meyvelerinden de hem i~ki, hem de giizel bir

nzk edinirsiniz."
Kuru hurma, kuru iiziim, pekmez, sirke gibi giizel bir nz1k elde ediyor-
sunuz.
Ayet, ~ayet iykinin haram olmasmdan once nazil olmu~sa, iykinin kera-
hetine delalet eder. Sonra nazil olmu~sa da kinama ve minneti cem etmek-
tedir.
,,,. J. ,... :::: l / ..... , G:i
0# ~_;..aj ~')' ~~ ~ 01 "~iiphesiz ki bunda akhru kullanan kim-

seler i~in biiyiik bir a yet vardir."
i~te bunda, akillanru ilahl ayetleri tefekkiir ve teemmiilde kullananlar
iyin bir ibret vardir.
68- ~I J1 ~j c..?-jlj "Rabbin bal anstna §Oyle vahyetti:"

Buradaki vahiy, ilham anlammda, kalbine b1rakmak manasmdadir.
"Y,.... J ~ :::: 0 "' /
0~ fi ~j µ 1 ~j l.;A ~lf=:JI ~ '9S~I ~I "Daglardan, aga~-

/ / /
lardan ve insanlarm kuracaklan kovanlardan kendine evler edin."

"Daglardan, aga~lardan ... " denilmesi, arlilln her dag ve agayta yuva-
s1 olmamasmdandir.
Ayette, armm yuvas1 insarun binasma benzetilerek "ev" ifadesiyle soy-
lenmi~tir. C::iinkii armm evi, en mahir miihendislerin aletlerle ve inceden in-
ceye <;ah~malarla daha giizelini yapamayacaklan bir sanat harikas1dir. An-
nm yuvasmdan "ev" ibaresiyle bahsedilmesinde boyle bir incelige dikkat
yekmek olabilir.
'"
69- 91~1
"'-'
<)5' ~ ~
-'
p "Sonra biitiin meyvelerden ye."
-'
Sonra, ac1-tath carurun yektigi her yiyekten ye.

4i.J ~ ~l.9 "Rabbinin kolay ktld1g1 yollarda git."

..; ,J.,J. .... ,,. ....
JU~
Bal yapman iyin Rabbinin sana ilhamen gosterdigi yollarda git.

0 yollarda gitmek sana zor gelmesin, donecegin evine ~a~1rmadan git.
Allahm sana kolayla~tlrchg1 yollardan git.
Veya, sana emredilenlere tam bir itaatle git.
J o..... ~ 0 ,,,.. J 0
4.;ljJI ~ ~I~ ~_#. ~ ~ "Onun karmndan renkleri muh-

telif bir stvt ~tkar."
Sanki burada anya hitaptan insanlara hitaba bir geyi~ var. c;unkii, onla-
ra verilen nimetler anlatllmaktachr. Anrun yaratllmas1 ve kendisine goreviy-
le ilgili ilhamm verilmesi, insanlardan dolay1chr.
"Bir ~tvt ~tkar"
Bundan murat, balchr. qunkii bal, ayru zamanda iyilen bir ~eydir.
Baztlarma gore, an yiyekleri, kokulu yapraklan yer, bunlar onun karrun-

da bal haline donii~iir. Sonra kl~ iyin biriktirmek niyetiyle bunlan ylkanr.
Ayetin anlatlml buna uygundur.
Baztlan ise, balm meydana gelmesini ~oyle ay1klar: An, dola~1rken ag-
z1yla yaprak ve yiyekler iizerinde parya parya bulunan yap1~kan, tatli kiiyiik
paryalan toplar, bunlan kovana y1gar. Bunlardan hayli birikince bal mey-
dana gelir.
Bu gorii~te olanlar, ayette "o anrun karrundan bir s1v1 ylkar" dedigi
halde, "anrun karru" ifadesini "anrun agz1" ~eklinde tefsir ettiler.
Anrun karrundan ylkan bu siv1, anrun ya~ma ve mevsime gore beyaz,
san, kirffilZl ve siyah gibi farkli renklerdedir.
._r
~~ ~~ ~ "Onda insanlar i~in bir ~ifa vardir."

Balm ~ifa olmas1, mesela balgamli hastaliklarda dogrudanchr. Baz1 has-
taliklarda ise, ba~ka ~eylerle kan~tlrtlarak ~ifaya vesile olur.
c;unkii, balin kullantlmachg1 macun yok yok azchr. Bununla beraber
ayette "~ifa" kelimesinin elif-lams1z geli~i, her dert iyin degil, baztlarma
deva oldugunu hissettirmektedir.
"Onda bir ~ifa vardtr."
Boyle ifade edilmesi, tazim iyin de olabµ_ir. Yani "Onda biiyiik bir ~ifa
varchr."
Katade' den ~oyle rivayet edilir: Adaffiln biri Hz. Peygambere geldi ve
"karde~imin karru agr1yor" dedi. Hz. Peygamber "ona bal ~erbeti i~ir" bu-
yurdu. Adam gitti ve sonra tekrar geldi, "i~irdim, ama fayda vermedi" dedi.
Hz. Peygamber ~oyle buyurdu: "Git, ona bal ~erbeti i~ir. Allah dogru soy-
ledi, ama kardqinin karru yalanc1 ~ikti." Adam gitti, denileni yapt1. Allah,
karde~ine ~ifa verdi, sapasaglam hale geldi.
Denildi ki: "onda bir §ifa vardtr" ifadesinden murat Kur' andir, veya
Allahu Tealarun anyla ilgili anlattiklandir.
,,.. ~ ,... ,.. ;::::: l ,,.. ,.. ' ~
0_,µ vj.aj ~':1 ~~ ~ 01 "~iiphesiz ki bunda dii§iinen kimseler

i~in ~ok biiyiik bir ayet vardir."
\:iinkii anya bu ince ilimlerin ve hayret verici fiillerin verilmesini hak-
kiyla dii~iinen bir kimse, ona bunlan ilham eden ve sevkeden kudretli, hik-
metli bir yaratic1 olmas1 Iaz1m geldigini kati olarak bilir.
183. DERS
Mahh1k Ve Halik
J. ........ ,... ~
70- ~ l.Ulj "Allah, sizi yarattt."
J. .), J.
~ ~ ~ "Sonra sizi vefat ettirir. ,,
Allah sizi yarattl ve sonra muhtelif ecellerle sizi vefat ettirir.

-: ,,,.. 0 ,,,.. ,,,.,. .... 0 ,,,,. ,... ~.J J
~ ~ ~ r-1~ ':1 ~ p1 ~~_)I Jl ~j ~ ~j "i~inizdenkimi

de, biraz ilimden sonra bir ~ey bilmesin diye, omriin en dii~kiin ~a
gma kadar ya~atthr."
Ayette insan omriiniin en kotii yagi "erzel-i omiir" ~eklinde geyer.
Bundan murat, ya~liliktir. Ya~lilik, kuvvet ve aklm noksanhginda yocuk-
luk donemine benzer. ileri ya~lilik donemi, insan hayatirun en dii~kiin do-
nemidir.
Bu donemde insan bir nevi yocukla~1r, unutkanhk ve anlayamama prob-
lemleriyle kaq1la~1r.
t .... J- ~
_j: ~ ~ 4ll I 01 "~iiphesiz ki Allah Alim' dir - Kadir' dir."
Allah Ali'm'dir, omiirlerinizin miktanru bilir. Kadir'dir, sapasaglam
genci oldiiriir, pir-i faniyi bir sure daha ya~atlr.
Ayette, insanlarm ecellerinin farkh olmaslllin, ancak bir Kadir-i Hakimin
takdiriyle olduguna bir tenbih vardir.
Allahu Tefila, belli bir olyii iizere, insanlann biinyelerini terkip ve mizay-
lanru da tadil etmi~tir. Oliim, ~ayet insanlarm tabiatlanrun geregi olsaydi,
insan oliimlerinde bu derece farklllik olmamas1 gerekirdi.
~ ~
71- ~jJI ~ ~ ~
0 '
p. J..a-9 ~lj "Allah, nz1k yoniinden bir

,, .... .... .... J-
ktsmm1z1 bir ktsrmmza iistiin ktldt."

Bunun sonucu olarak baz1ruz zengindir, baz1ruz da fakir. Bir kisnnruza
geni~ imkanlar vermi~tir. Boyle olanlar hem kendi nz1klanru temin eder-
ler, hem de ba~kalanna yardimc1 olurlar. Bir kisnnruz ise, bunun tersi bir
durumdadir.
ktlmanlar, ellerinin altmdakilere r1ztldarm1 veriyor degillerdir, boyle-

ce onda e§ittirler."
Kendilerine geni~ imkanlar verilenler, yarchmc1 olduklan kimselere ger-
c;ekte nz1k veriyor degillerdir. Dolay1S1yla hem efendiler hem de koleler, Al-
lah tarafmdan nz1klandmlmakta e~ittirler.
Ayette ~oyle bir mana da olabilir: "Efendiler, ellerindeki nzki kolele-
re dag1tip da o nz1kta e~it hale gelmezler." Bu mana, mii~riklere bir red
ve inkarchr. <;iinkii mii~rikler, kolelerinin nz1kta kendilerine ortak olma-
sma raz1 degillerken, tutarlar Allahm baz1 mahlukatiru O'na uluhiyette ~e
rik yaparlar.
,.,. J J, ,,,..,..,
.
0.J~ ~I ~Q..;: .!I "Durum boyle iken, Allah'm nimetini mi inkar
ediyorlar?
Durum boyleyken Allahm nimetini inkar edip, Ona ~erikler mi ko~u
yorlar? Boyle bir ~erik ko~mak, Allahin onlara verdigi nimetlerin bir kismi-
ru o ~eriklere nisbet etmeyi gerektirir.
Veya ~oyle mana verilebilir: Allah onlara bu kadar delilleri izahh bir ~e
kilde bildirmi~ken, bu delilleri inkar mi ediyorlar?
72- l.:;-ljjl ~I ~ ~
0,.,. J J 0..... J ,.,.
r.
,,,, J,
~lj "Allah, size kendi cinsinizden
e§ler ktld1."
Allah size, iilfet etmeniz ve evlachruzm da sizin gibi olmas1 ic;in kendi
cinsinizden e~ler verdi.
Denildi ki: Bundan murat, Adem ve Havvarun yarat1lmas1chr.
~ ,... ....
c;.i.Q;... j ~ ~ljjl ~ ~
J 0..... J /
r. ....
j ''Ve e§lerinizden ogullar ve torun-

lar meydana getirdi."
Ayette gec;en "hafede" kelimesi "torunlar" anlamina geldigi gibi, "kiz-
lar" anlamina da gelebilir. <;iinkii "hafid" kelimesi, "hizmette siir'atli olan"
demektir. K1z c;ocuklan da evlerde miikemmel hizmet ederler.
Denildi ki: Bundan murat, damatlarchr.
Denildi ki: "Hafede" den murat, iivey evlattlr.
v "~ J ,,.. ,,..
'-?i:;bJI ~ ~jjj "Sizi tayyip nz1klardan r1ztldandird1."
Helal, lezzetli nz1klardan size ikram etti.

Ayette "tayyip nztldardan" demesi, diinyadaki verilenlerin ahiretteki-
lere niimuneler olmasmdanchr.
bJ ~ ~ ~I ..;. 4;. ~j Z.,~J. <fr 4ilfI "Durum bOyle iken onlar, ba-
ttla inantp da Allah'm nimetini mi inkar ediyorlar?"
Battl bir ~ey olarak putlarm kendilerine fayda verecegine veya bu temiz
nz1klardan bir kisrrurun kendilerine haram kilmdigma inaruyorlar da, bir ki-
s1m nimetlerini putlara nisbet ederek veya Allahm ashnda helal kildiklanru
haram sayarak Allahm nimetini inkar rm ediyorlar?
Ayette "battl" ve "nimet" kelimelerinin ciimlede one ahnmalan,
-Ya bunlann onemini vurgulamak,
-Veya daha etkili bir anlatimla "ozellikle" manas1ru vermek ic;indir.
-Veya ayet sonlanndaki ahenk yoniiyledir.
,.: ,,.. ,,,. 0 :::o ,.., J / ~ ,,,., J
~ ~\ ~ \fl.4 ~I 0 ~ ~ 0 ...L!,;u'
73- I;.:. i...r'. J \1\'J ~1-- '"t\ ~ L;·J--d r- er
0
~ -- ~
1
,~ - _ J er J . ~J
"Onlar, Allah'1 btraktp, goklerden ve yerden kendileri i~in hi~bir nz-
ka sahip olmayan ~eylere tap1yorlar."
Onlarm Allaha ~erik kildigt battl mabutlar ne gokten yagmur yagdirabi-
lir, ne de yerden ot bitirebilirler.
[.
0J-!.~ \a;; 0
l ~ j ''Ve gii~ de yetiremezler."
Bunlar, gokten ve yerden hic;bir ~eye "bu benimdir, miilkiyeti ve tasar-
rufu bana aittir" diye sahip c;1kamazlar.
Veya onlarda hic;bir ~eye gii<; yetirmek soz konusu degildir.
''Ve gii~ de yetiremezler" ifadesi, kafirlere de yonelik olabilir. Yani,
bu kafirler hayat sahibi ve goklerde ve yerde baz1 ~eylerde tasarrufta bulu-
nurlarken yine de hic;bir ~eyin gerc;ek maliki degillerdir. Nerde kaldi onlarm
taptigi cans1z putlar, herhangi bir ~eye malik olabilsinler?
..,.
74- J~~i ~ \}.~ ~ "Oyleyse Allah'a emsal ko~maym."
Allaha ~erik sayarak hic;bir ~eyi O'na misil kilmaym!
Veya misal getirdiginiz ~eye Allam kiyas etmeyin. <:;iinkii darb-1 mesel,
bir halin bir ba~ka hale benzetilmesidir.
rJ ~ at1 01 "<;iinkii Allah bilir."

Siz, bir hiikiimdarm kolesine yaptlan kullugun, aslmda hiikiimdara daha
ziyade saygi gosterisi oldugunu zannedip putlara ibadeti onemsiyorsunuz.
Arna bu yanli~ kiyastlr. Allah bu kiyasm fasit oldugunu ve yaptig1ruz yanli~
kiyasta suc;unuzun biiyiik oldugunu bilir.
0~\r ~lj "Siz ise bilmezsiniz."

Arna siz bunu bilmezsiniz. ~ayet bilseydiniz, boyle bir ~eye ciir' et et-
mezdiniz.
Veya genel anlamda olabilir: "Allah e~yarun kiinhiinii bilir, sizler ise bil-
mezsiniz." Boyle olunca, O'nun nass1 kaq1smda kendi gorii~iiniizii birakln.
Veya ayete ~u mana verilebilir:
"Allah hakkmda rastgele misaller vermeyin. c;unkii Allah nastl misaller
verilmesi gerektigini bilir, siz ise bilmezsiniz."
Sonra Allahu Teala, kendisine yaptlan ibadetle, kendisi di~mdakilere ya-
ptlan ibadet hakkmda ~oyle misal getirdi:
...:: ~o cZi o,..... ,,,. l o,... ~ J ...:: ~ ,,,.. ~ ,,..
75- ~ Li·.).) l:.o" ~8 ·" CY°.J
.).) ~ "" ~ · :.
"'~ ~.)"
I::. J
.. \5~
.u;'j . I • :: \~ ')\!..O ~I ~ --
• • :rt'·
._,. "
I *j I~ ~ ~ ~ "Allah, §Unu misal verdi: Hi~bir §eye giicii

yetmeyen, bir abd-i memluk ile, kendisine giizel bir nz1k verdigimiz
ve o nz1kdan gizli ve a~tk olarak harcayan hiir bir insan var."
._,. !l
0j.:: 0
} ~ "Bunlar e§it olurlar rm?"
Allahu Teala, kendisine ~erik ktlman battl mabutlan tasarruftan tama-
men aciz koleler temsiliyle anlattl. Kendini de c;ok mal sahibi, o maldan
diledigi gibi infak eden hiir kimse ile temsil etti.
Bunlar ayru cinsten ve her ikisi de mahluk iken, kole efendiyle bir ol-
mazsa ve ~erik saytlmazsa, nastl olur da mahlukatln en acizi olan putlar,
hic;bir ~eye muhtac; olmayan ve her ~eye giicii yeten Allah ile bir olabilir?
Denildi ki: Ayet, ilahl yardimdan uzak kafir ile, Allahm tevfikine mazhar
olan mii'mini anlatan bir temsildir.
Ayette "abd-i memluk" ifadesindeki "memluk" kaydi, hiirden ay1r-
mak ic;indir. c;unkii hiir insan da Allahm kuludur.
"Bir §eye giicii yetmez" ifadesi de "miikatep" ve tasarrufa izin verilen
kolelerden ay1rmak ic;indir.
Bu kolenin, kendi mahna malik ve onda tasarruf edene mukabil soylen-
mesi ~unu gosterir: Kole, miilkiyet hakkma sahip degildir.
("Bu ikisi bir degildir" yerine) "Bunlar e§it olurlar mt?" ~eklinde gel-
mesi, iki cinsi ifade ettigi ic;indir. c;unkii mana ~oyledir: "Hiir olanlarla kole
olanlar hie; e~it olurlar mi?"
,_,.., J. o ....
;tJ ~I "Biitiin hamd Allah'a mahsustur."
Boyle olunca, her tiirlii hamd Allahadir. Ondan ba~kas1, degil ibadet
edilmeye, medhedilmeye ve ~iikredilmeye bile lay1k degillerdir. <:;iinkii bii-
tiin nimetlerin sahibi O' dur.
0~\1 ~ j.5\ J "Dogrusu onlarm ~ogu bilmezler."

Arna onlarm c;ogu bunu bilmezler, O'nun nimetlerini ba~kasma nisbet
ederler ve o nimetlerden dolayi O'nun di~mda mabutlara taparlar.
~
76- ,,l.f"' J~\r r-=
~ .) -- ..
!<'~\ ~l;..\.~.)
0 ;: o\~-- ~ :&1 ~----./"Allah
\;;..
. Y4' .J §
uiki
adarm da misal verdi: Bunlardan biri dilsizdir, hi~bir §eye giicii yet-
mez."
Dogu~tan
dilsiz, ne anlayabilir, ne de anlatabilir. Akh noksan oldugun-
dan ne sanattan, ne de tedbirden anlar.
'l l l "'
4.) j.4 ~ JS~ j ''Ve efendisine bir yiiktiir."

Velisine bir yiik ve agirhktan ibaret.
..,..
~ 94\r ~ ~ ~\ "Onu nereye gonderse bir haytr getiremez."

c / ", 'l 0 0 'l
1,, .. ,
, ;;::
0
! .k,, \fl?
r- :: h . "~imdi
u-~ r.J __
';I ,
J J L ~ -- --
t ;;.. " J -- Jl;JL; Y4
hoYle .. i:r.J -- J <..Sr.
0
--
biriyle, adaletle emreden ve dogru bir yolda bulunan biri hi~ e§it
olur mu?"
Hie; iistte anlaclanla; anlayi~h, mantlkh, kifayetli, akh ba~mda, insanlara
adaleti emrederek onlara faydah olan, biitiin faziletleri kendinde cem eden
biri ayru olur mu?
Aynca bu ikincisi, tam bir istikamet iizere, hangi maksada yonelse, en
uygun bir c;ah~ma ile ona ula~abiliyor.
Birinci adamm saytlan menfi ozelliklerine mukabil, ikinci ile ilgili bu iki
ozellikle iktifa edildi. <:;iinkii bu ikisi, digerinde olan menfi ozelliklere bedel
miikemmel ozellikleri ifade eder.
Bu, Allahu Teal:irun kendisi ve putlarla alakah verdigi ikinci bir temsildir.
Temsil, Allah ile putlar arasmda hic;bir ortak yon olmadigiru anlatmaktadir.
Veya bu, mii'minle kafiri mukayese yoluyla anlatan bir temsildir.
184. DERS
Nimetler ve insan1n Nankorliigii
v I
77- ~ _;\r\j ~l~I •: :~ ~j "Goklerin ve yerin gaybt Allah'a aittir."

Goklerin ve yerin gayb1ru bilmek Allaha hastlr, ba~kas1 bilemez.
Gayb, goklerde ve yerde kullara gizli kalan, duyularla algtlanmayan,
kendisine gozle goriiliir, elle tutulur bir alamet olmayan ~eydir.
Denildi ki: Bundan murat, kiyamet giiniidiir. <:;unkii onu bilmek, gok ve
yer ehline gaybtir.
v ~
~ )\ ~ jl !.,aJI ~ \t! ~L:ll_)Al l4j "Ktyametin kopu§u yalmz bir

goz a~tp,yummak gibidir veya daha az bir zamand1r."
Ayet, siir'at ve kolaylik yoniiyle kiyametin meydana gelmesini anlatmak-
tadir.
<:;unkii Allahu Teala o zaman biitiin mahlukata birden hayat verir.
Ayetteki "veya" kelimesi
1-Ya tahyir ifade eder.
2-Veya "hatta" manas1 ta~1r.
1-Yani, Allah kiyameti isterse goz ac;1p yumuncaya kadar bir siirede, di-
lerse de daha az bir zamanda bir anda yapar.
2-Allah kiyameti goz ac;1p yumuncaya kadar bir siirede, hatta daha az bir
zamanda yapar.
Denildi ki: Ayetin manas1 ~oyledir: Kiyametin meydana gelmesi her ne
kadar zaman ic;erisinde meydana gelse de, gerc;ekte Allah nezdinde sizin
"goz ac;1p yumuncaya kadar, hatta daha az zamanda" dediginiz tiirdendir.
j:~ t~ JS'~ ~I 0! "~iiphesiz Allah her §eye kadirdir."

Boyle olunca, mahlukati peyder pey yaratmaya muktedir oldugu gibi,
birden yaratmaya da giicii yeter.
Cenab-1 Hak, bunu beyandan sonra kudretine delil olmak iizere ~oyle
bildirdi.
78- \~: ~. ~_,.tl;J\r ~~\ ~,.#. ~ ~~\ tulj "Allah, sizi analanm-
zm karnmdan, siz hi~bir §ey bilmez durumda iken ~tkardt."
;. 0/ 0 ,.. 0 J ,,,. ,,..
oj;;'llj j~'llj ~I~~ j "Ve size i~itme duyusu, gozler ve

goniiller verdi."
Size kendisiyle ilim ogrenecegiz goz, kulak ve kalpler verdi. Siz bunlar-
la e~yarun ciiziyatiru hisseder ve onlan idrak edersiniz. Sonra, bunlan tek-
rar be tekrar hissetmekle kalplerinizle "bunlar ayru gruptan, ~unlar fark-
11 gruptan" ~eklinde birbirinden aymrs1ruz. Boylece sizin ic;in "bedihl ilim-
ler" meydana gelir. Buradan da, onlar iizerinde tefekkiir ederek "kesbi ilim-
leri" elde edersiniz.
,,; JO,... J~,...
0J~ ~ "Ola ki ~iikredersiniz."
Allahm size vermi~ oldugu kulak, goz, kalp gibi ~eyler, her tavirda size
verilen nimetleri bunlarla bilip Allaha ~iikretmeniz ic;indir.
79- ~\~ ~ H~ ~ s-il~ fa1 J! lj~ ~\ "HavadaAllah'm emrine

boyun egerek u~an ku~lart gormediler mi?"
Allah, bunlara verdigi kanatlar ve uygun sebeplerle, onlan uc;maya mii-
heyya ktlar.
J'J. ~ .J.
:J)\ '1! ~l.4 "Onlart tutan ancak Allahttr."

C::iinkii bunlann cesetlerinin ag1rhgi ashnda dii~melerini gerektirir. Ne
bunlarm iistiinde tutunacaklan bir ~ey, ne de altlarmda dayanacaklan bir
destek vardir. Onlan ancak Allah tutar.
,... J .... ' .... / l ~
0~~ vj.aj s-i~'l ~~ ~ 0! "~iiphesiz bunda iman eden kimseler

i~in ayetler (ibretler) vardtr."
Ku~lann m;maya uygun bir ~ekilde yaratllmas1, atmosferin uc;may1
miimkiin ktlacak bir keyfiyette yaptlmas1, o ku~lann agirhklarma ragmen
havada tutulmalarmda, iman eden kimseler ic;in ayetler, ibretler vardir.
Bu ibretlerin "iman eden kimseler i~in" olmas1, bunlardan faydala-
nanlarm onlar olmas1 yoniindendir. 18
~,,,.. J J / ,,.. l
80- ~ ~A ~ ~ ~ :J) lj "Allah size evlerinizden bir siikftnet
yeri yaptt."
18 Kitabm muhatab1 ashnda biitiin insanlardir. Arna kitab1, okumas1ru bilenler

okur. Onun gibi, kfilnat kitab1run bu ayetleri ashnda biitiin insanlara yoneliktir.
Arna bu tekvini ayetlerden istifade edenler, iman eden kimselerdir.
Allah, mulcim oldugunuz zaman i<;inde duracagtruz, siikunet bulacag1-

ruz ta~tan, <;amurdan yaptlmi~ evler ktldi.
~ ~
r~
~ <~:; l.91- \, Y..J \-;--
J.
~ <: :. ~ , °' I :: : • • ::
,..
0 ,,
J
\ >!. ~ ~ .>:: V
t;
....
\.A.j ')(I ~ -\ ~ ~ ~ <\ l ~ ~ , "Ve
,_,...-;- ~ r- u--; .J
,.. ,,...
0 ..
.:;;
;J
0... 0 J J. .... ....
davarlann derilerinden gerek go~ giiniiniizde, gerek ikamet giinii-

niizde kolayea ta§tyacagtmz evler ktld1."
Aynca davar derilerinden yaptlmi~ <;adirlardan bir kls1m evler size nasip
etti. Buna, yiin, yapagi ve killardan yaptlan evler de dahil edilebilir. <:;iinkii
bunlar deri iizerinde bitmektedirler.
Bunlan yiiklenip ta~imak size zor gelmez, kolayca ta~1yabilirsiniz.
Siz bunlan gerek go<; giinii, gerekse konaklama giiniinde zorlanmadan
kullarurs1ruz.
Yiin koyundan, yapagt deveden, ktl ise ke<;iden elde edilir. Ayette bun-
larm en'ama, yani davarlara nispet edilmesi, bu hayvanlann davar cinsin-
den olmasmdandir.
1 .:;; ,...,.,. 0 / .... ....
~
~
Jl ~8 j ~~I Li->L.Lllj ~ ->~jlj ~lj..PI ~j ''Ve onlann yiinle-
.... ,..
rinden, yapagtlanndan ve ktllarmdan bir siireye kadar yararlanaca-
gm1z bir kts1m ev e§yas1 ve ticari mal meydana getirdi."
i~te siz bunlann yiin, yapag1 ve derilerinden hem giyilen, serilen ev e~
yas1 yapar, hem de ticaret mah olarak istifade edersiniz.
Bu istifadeniz, bir zaman surer. <:;iinkii bunlar saglam olduklan i<;in
uzun siire kullantlabilirler. Hatta bir klsmiru oliimiiniize kadar da kullarur-
s1ruz.
81..; \r~ JLl. ~ ~ ~ :&lj "Allah, yaratttklanndan sizin i~in

gOlgeler yapt1."
Allah; aga<;, dag, bina ve benzeri ~eylerden sizin i<;in giine~in hararetin-
den koruyacak golgeler ktldi.
~ ,....o .... Q J .... ....
\.jt;S\ ~lf;JI ~ ~ ~ j ''Ve sizin i~in daglarda bannaklar var etti."
Bunlar, daglardaki magaralar ve yontmak suretiyle elde edilen evlerdir.

J .
J Q J /,.. 0 J ,.. ,.. J,,..,.,.
L;. ~.. .... l .\-- ,.J, ~..::__q ~
, u.:-. -r:-' r .. .... l .\--' ~ l~~.J-- "Sizi s1caktan ko-
, u.:-. u--; r
l l
ruyacak elbiseler ve sava§ta koruyacak elbiseler ktld1."

Sizi s1caktan koruyacak, yiin, keten pamuk ve benzerlerinden elbiseler
verdi.
Ayette "s1caktan koruyacak" ifadesi, ya iki z1ddan birinin zikriyle ye-

tinmek ic;indir veya Kur' arun ilk muhataplan nezdinde s1caktan korunma
daha onemli oldugundandir.
"Sava~ta
koruyacak elbise"den murat, sava~ta dii~mana kar~1 koru-
yan demir yelek, zirh gibi ~eylerdir.
.... J .J ~ .... J ,,.. ,,,.. l ,.....
0~ Fl~~::~~ ~.15 "i~te, iizerinizde olan nimetini

boylece tamamhyor, ola ki kendisine boyun egesiniz."
Bahsi gec;en nimetleri tamamlamas1 gibi, size olan nimetlerini tamamh-
yor. Ta ki bu nimetlerle baklp O'na iman edesiniz ve hiikmiine boyun ege-
s1ruz.
Ayette gec;en 0~ "tiislimun" kelimesi "selamet" kokiinden gelir.
Buna gore ~u manalara da dikkat c;ekilmi~tir:
-Allah size olan nimetini boyle tamamhyor, ta ki ~iikredip de azaptan
selamette kalas1ruz.
-Veya, bu nimetlere baklp da ~irkten selamet bulas1ruz.
-Veya, z1rh ku~anarak yaralanmaktan korunas1ruz.
oJ,,., o ,,..,.,. ~ .... ~,o,....
82- &~;~I ~I ~ ~µ l_;J y 01! "Buna ragmen yiiz ~evirirlerse,

art1k sana dii~en apa~1k bir tebligdir."
Sayet yiiz c;evirip, Senden bunlan kabul etmezlerse, bu sana zarar ver-
mez. Sana dii~en ancak tebligdir, bunu da zaten yaptm.
I ,. J.
83- ~I 1.:: ~ ~ 0_j ~ "Allah'm nimetini tanirlar."

Mii~rikler,
burada kendilerine saytlan nimetleri ve ba~kalanru nimet ola-
rak bilirler, Allahdan geldigini itiraf ederler.
~ .J ~
,. 0
f J.
"Sonra da onu inkar ederler."

Arna ardindan,
-Bu nimetleri verenden ba~kasma ibadet etmekle,
-Ve "bunlar, ilahlanmizm ~efaatiyle bize geldi" demek suretiyle,
-Veya "~u sebeple bunlara ula~tik" diyerek,
-Veya bu nimetlerin hakkiru vermemek suretiyle onlan inkar ederler.
Denildi ki: "Allahm nimetinden" murat Hz. Peygamberin niibiivveti-
dir. Onun niibiivvetini mu' cizelerle tarudtlar, sonra ise s1rf inat yiiziinden
inkar ettiler.
Ayette ge<_;:en "sonra" ifadesi, bildikten sonra inkarm daha <;irkin oldu-
gunu gosterir.
~ ,,,.. 0 .... o ....
0J1\S:JI ~ .J!Slj ''Ve onlann ~ogu kafirlerdir."

Onlarm <_;:ogu inadmdan inkar eden kimselerdir.
"Onlarm ~ogu" denilmesi,
-Bir kismmm akh kit oldugu i<_;:in hakki bilmemesinden,
-Veya tefekkiirde ihmalleri oldugundan,
-Veya miikellefiyet ya~ma gelmediginden, sorumlu olmamalarmdandir.
Veya "onlarm ~ogu" ifadesi, "Dogrusu onlann ~ogu bilmezler."
(Nahl, 75) ayetinde oldugu gibi tiimii yerine kullarulrm~ da olabilir.
~
fy..J "0 giin her iimmetten bir ~ahid ge-

,,.. J .J. J /
J5 &; c
tJJ
84- I~ ~I ;:~
' ,,
tirecegiz."
Sahitten murat, o iimmetin peygamberidir, olarm iman ve kiifriine ~e
hadet eder.
.... ....
\J..)A.5 ~+lJ 0~ ~ ':l

"' J ,... ...
p "Sonra o inkar edenlere izin verilmez."

J
Sonra o inkar edenlere mazeret beyan etmeleri i<;in izin verilmez. ~iin
kii oziirleri yoktur.
Denildi ki: Onlara diinyaya yeniden donme hususunda izin verilmez.
Ayette ge<_;:en "sonra" ifadesi, mazeret beyan etmelerinden ~iddetle
men edildiklerini gosterir. ~iinkii peygamberler, bunlarla ilgili ~ehadette
bulunmu~lardir.
~ .f.::;.:: 0
1~ ':1 j ''Ve onlardan oziir dilemeleri de istenmez."
Onlardan tarziye de istenmez.
J"' , , . ,.. / / 0 ,.,.,,,.. ~ .... ....
85- ~ ~ >\; ~\l;J\ lytib ~+JI lj l~!.J "0 zulmedenler azabt

gordiikleri zaman, arttk onlardan azap hafifletilmez."
~J~ ~ ':lj ''Ve onlara siire de verilmez."

0 zalimler cehennem azab1ru gordiiklerinde, artlk o azap kendilerinden
ne hafifletilecek, ne de kendilerine miihlet verilecek.
man, "Rabbimiz! i§te bunlar, seni btraktp da kendilerine tapttg1m1z

ortaklanrmzdtr" diyecekler."
Mii~riklerin Allaha ~erik ktldiklan ~eyler,
-Serik oldugunu iddia ettikleri putlar,

-Onlan kiifre sevk etmeleri cihetiyle kendilerine ortak olan ~eytanlar
olabilir.
"i§te bunlar, seni btraktp da kendilerine tapttgtrmz ortaklanrmz-
dtr"
i~te bunlar, Senin dununda kendilerine ibadet veya itaat ettigimiz or-
taklanrmz.
Bu ifadeleri, bunda hata ettiklerini itiraf etmektir.
Veya azaplarmm yans1ru bunlara verebilmek ic,;:in bir c,;:are arayi~1dir.
s / / a:; , ,. /
J 0 / / C)/ /
0 }.~~ ~! J_µJI I~ ~:l! l_µJt.; "Onlar ise, "Siz ger~ekten yalanctlar-

s1n1z" diye soz atacaklar."
Serikleri ise, kendilerinin Allaha ~erik olmadigtru beyan ile onlan tek-
zip ederler.
Veya gerc,;:ekte onlar bunlara ibadet etmemi~lerdi. "(0 bacl mabutlar)
onlann ibadetlerini inkar edecekler." (Meryem, 82) ayetinde nazara veril-
digi gibi, ancak kendi hevalarma taprm~lardi.
Putlarm "Siz ger~ekten yalanctlars1ruz" demeleri, Allahm o zaman
putlan konu~turmas1yladir.
Veya ~eytarun "Zaten benim size kat§l bir giiciim yoktu. Ancak
hen sizi ~agtrdtm, siz de geldiniz." (ibrahim, 22) dedigi gibi, onlan zorla
kiifre sevketmek gibi bir durumlanrun olmadigtru nazara verecekler.
87- ~1 1 +.;o ~ ~I J! 1_,µJ\j "Ve o giin Allah'a teslim olurlar."

Diinyada o kadar kibirlendikten sonra, o zalim k:ifirler hesap giiniinde
Allahm hiikmiine teslim olacaklar.
,... 0 J. ,,,, 0 i:;i ,,..
0.J~ ljl5 l.4 ~ ~j "Ve biitiin o uydurduklan §eylerkaybolup

gitmi§tir."
Onlar, Allaha bir iftira olarak bu bacl mabutlarm kendilerine fayda ve-
recegini, ~efaatc,;:i olacaklanru soyliiyorlardi. Hesap giinii, o bacl mabutlan
bunlan yalanlayacak ve bunlardan bed olduklanru soyleyecekler. Boylece o
bacl mabutlar kaybolup gidecekler.
J ,,,. 0 ,.,. ,,,. ,,,. -"'. ~ ~ /,,,. ~ ....

88- Iy ·l5 :. :- ~ ~\J;J\
" •. t;\..l&.
'-'Y . • } t.;~ • "111 l -:. ~ " I ~"J IJr-'
~ ~ -- q::; (f' J
} ~< ~,
-; .1J\
~ _JJ , ~! "inkar eden ve Allah yolundan ~evirenlere, ifsatlan sebebiy-
le azap iistiine azap verdik."
Allah yolundan ahkoymalan,
-isiamdan men ederek,
-Ve kiifre sevkederek olur.
Kiifiirleri sebebiyle lay1k olduklan azaba ilave olarak, bir de Allah yo-
lundan ahkoymalanndan dolayi miifsid olmalan sebebiyle bunlara azap
edilecektir.
J 0.... .... ~ .... J. ""J J /
89- ~I~ ~~:le. I~ ~I JS'~

r ~ ,.,. ~ , , ,.
~:.; P. ~j "Biz o giin, her iim-
'
c
met i~inde, kendilerinden iizerlerine bir §ahit gondeririz."
<:;iinkii, her iimmetin peygamberi, onlann ic;inden gonderilmi~tir.
,f j
~"':J ~ ~ \J "+ ~ ~ ~ j "Seni de §Unlarm iizerine §ahit getirece-

' " "
giz."
Ayetin sonuna kadar olan bu kis1m yeni bir ciimle olabilir. Veya hal
ciimlesidir.
.... tJJ J ~ 0 ,,,. ,.,. 0 ..... ,...
t~ ~ l,j~ ~~I ~ 8 )j "Sana bu kitab1 her §eyi a~1klayic1

olarak indirdik."
Kitabm her §eyi a~1klamas1,
-Dini meselelerde aynntlli olarak anlatmas1dir.

-Veya baz1 meselelerde miicmel de gitse, bunun aynnttlanru siinnete ve
kiyasa havale etmesidir.
~ j j '5ll j ''Ve bu bir hidayet ve bir rahmettir."

Kur' an, herkes ic;in bir rehber ve rahmettir. Arna bu hidayet ve rahmet-
ten nice insarun mahrum kalmalan, ona gereken ihtimami gostermemele-
rindendir.
t. • •
~ L>~j "Ve hakka teslim olanlara bir miijdedir."
Ve o Kur'an, ozellikle Hakka teslim olanlar ic;in bir miijdedir.

185. DERS
Yeminde 6I~ii
adaleti, ihsam ve yakmlara vermeyi emreder."

Allah, yaptlan i~lerde a~1riliklardan uzak orta yolu emreder. Mesela,
itikadda ta'til ve te~rik a~1r1 uc;lardir, tevhid orta yoldur. 19
Kader meselesinde, kaderi inkar etmek veya yaptlgt fiillerde kendini ta-
mamen kader mahkumu gormek a~1r1 uc;lardir. "Kesb bizden, yaratmak
Allahtan" demek orta yoldur.
Amel noktasmda, emredilen ibadetleri yapmamak veya kendini tiimiiyle
ruhbanhga vermek a~m uc;lardir, emredilenleri yapmak orta yoldur. ·
Ahlak noktasmda, mesela cimrilik yapmak veya sac;1p savurmak a~m uc;-
lardir, comertlik orta yoldur.
Allahm ihsam emretmesi, yaptlan taatlerin diizgiin olmas1ru isteme-
sidir.
Bu da ya kemiyet yoniiyle olur, farz ibadetlere ilave olarak naftleleri de
yapmak gibi.
Veya keyfiyet yoniiyle olur. Hz. Peygamberin ~oyle demesi gibi:
"ihsan, Allahi goriir gibi Ona ibadet etmendir. Her ne kadar sen Onu
gormiiyorsan da 0 seni goriiyor."
Ayette emredilen diger bir husus, yakmlara muhtac; olduklar1 ~eyleri ver-
mektir. Ashnda, iistteki ibarede gec;en "ihsan" kelimesi bunu da ic;ine ahr.
Onemine binaen ayrica zikredilmi~tir. Buna "tamimden sonra tahsis"
denilir.
c
~lj µ l j ~LZ;jjl ~ ~_j "Fah§a, miinker ve bagy'den ise
"' "' "'
yasaklar."
Fah§a, ~ehvet kuvvesine tabi olmakta a~mya gidip zina gibi fiiller i~le
mektir. <:;iinkii zina, insarun en c;irkin ve ~eni' bir halidir.
l9 Ta'til, Allalun varhgiru veya s1fatlar1ru inkar etmek, te~rik Onu kabulle bera-
ber ilah olarak ba~kas1ru veya ba~kalar1ru kabul etmektir. Tevhid ise, Allalu tek
ilah olarak bilmektir.
Miinker, gadap kuvvesinin galeyaruyla meydana gelecek kotii i~lerdir.

Bagy ise, insanlara galip gelmek istemek, onlara zorla hiikmetmeye c;a-
h~mak durumlanru ifade eder. Bu hal, vehim kuvvesinin geregi olarak bir
~eytanhktir.
insanda g6riilen biitiin ~erler, bu iic; kuvvenin istikametli kullarulmama-

smdan meydana gelir. Bundan dolayi ibnu Mes'ud ~oyle demi~tir:
"Bu ayet, Kur'anda hay1r ve ~erri en ziyade cem eden ayettir. Ve bu, Os-
man Bin Maz'un'un islama girmesine sebep oldu. Kur' anda bundan ba~ka
ayet olmasaydi "Sana bu kitab1, her §eyi a~1klayic1 olarak indirdik"
(Nahl, 89) sozii yine de dogru olurdu."
Belki de "Sana bu kitab1, her §eyi a~1klayic1 olarak indirdik" (Nahl,
89) ayetinin pe~inde bu ayetin gelmesi, buna bir tenbih gibidir.
/ ~ ...... ,... J. "' ,,,.. .J. J ••
0.JjS~ ~ ~ "Ogiit almamz i~in size boyle ogiit verir."
Allah emir ve nehiyde bulunarak, hayir ve ~erri birbirinden ay1rarak size

ogut veriyor.
91- pjj~ 11! ~I ~ l)j\j "Ve anla§ma yapttgm1zda Allah'm ah-

dini yerine getirin."
"(Ey Peygamber) Sana biat edenler ancak Allah'a biat etmi§ olur-
lar." (Fetih, 10) ayetinde dikkat c;ekildigi iizere, Hz. Peygambere islam iize-
re yaptigtruz biate sahip c;1klruz, ahde vefa gosteriniz.
Denildi ki: Bundan murat, adaklardir. "Nezirlerinizi yerine getiriniz."
Denildi ki: Bundan murat, Allaha imandir.
,... ,,,.. ,,.,. ,..,, 0 , J 0..... ,,.,,.
~J...S
,, .. ,Y ..Llt.J. CJW':JI
0
..
.. · ..... ':J".J "Ve
I~ peki~tirdikten
':.<
sonra yeminleri
bozmayin."
Bundan murat biat yeminleri olabilecegi gibi, genel anlamda biitiin ye-
minler de olabilir.
Allah adi verilerek bu yeminler daha kuvvetli olmu~tur.
.
~ F ~\pl•~ lij "HalbukiAllah'1 iizerinize kefil tuttunuz!"
Siz, biatl yapmakla Allah! buna ~ahit ktlffil~ oldunuz. Kefil olan, kefil
oldugu kimsenin hfiline dikkat eder, ona miifetti~ olur.
0) ;J,; L4 r-1 ~ ;& I 0! "~iiphesiz ki Allah yapttklanmz1 bilir."

Allah, sizin yemin ve ahitlerden neler noksanla~ttrdigtruz1 bilir.

~ ,, J ,,.,. ,,, ,,,. J ,,,,.,.,,, 'f , , . o' J ,,,, o , , . o ,.... .... ,,.,. tii ,.,, ,. J ,... ,...
92- Yl>-~ ~<~WI 0 -.W; ~~I

r- . -' - o,,Y ~ ~
- .~
Gi .. 1-: t •• ~
~f
.. tlS
~
· <~ ~ -'-
IY~
VJ ,... ,.CJ,,.. ;,,,..o""' J,,..,
~I ~ ~.)\ ~ ;J\ 0fa 01 ~ "Bir iimmet, diger bir iimmetten

daha ~ok oldugu i~in, yeminlerinizi aramzda aldatma vas1tas1 yapa-
rak, ipligini saglamca egirdikten sonra onu sokiip bozmaya ~ah§an
kadm gibi olmaym.,,
Yani, yeminlerinizi araruzda bir fesat arac1 yaparak, egirdigini c;ozen o
kadin gibi olmaym.
Ayetten murat, yeminini bozan kimseyi, boyle yapan kimseye benzet-
mektir.
Denildi ki: Kurey~ kabilesinde akh kit bir kadin vardi, ayette tasvir edil-
digi ~ekilde kendi egirdigini sokiiyordu.
"Bir iimmet, diger bir iimmetten daha ~ok oldugu i~in ... ,, kay-
di ~unu anlatir: Saymiz c;ok diye sayis1 az olan bir topluluga haks1zhk yap-
maym.
Veya bir toplulugun imkanlan ve kuvveti daha fazla diye, bunu yemin-
lerinizi bozmaya vesile yapmaym.
c;unkii onlar, miittefiklerinin dii~manlarmda bir kuvvet goriince, miitte-
fikleriyle olan ahitlerini bozup dii~manlanyla ittifak yap1yorlard1 .
Gi
f5 A l4,;1 "Allah sizi bunun1a imtihan eder."

.f l J. J.
~ ~1
Allah, onlarm daha kuvvetli olmas1yla sizi deniyor, "bakahm Allahm
ahdi ve Rasuliiniin biatl ipine mi yap1~acaks1ruz, yoksa Kurey~in c;okluguna
ve kuvvetine, mii'minlerin azhgtna ve zay1fugma mi aldanacaks1ruz?" diye
bakmak istiyor.
Denildi ki: Zamir, vefa emrine racidir. Yani, "Allah sizi vefa ile deni-
yor ... "
~_#; ~ (~S Lo ~<§ll f~ ~ V;:~lj ''Ve §iiphesiz hakkmda ihti-

laf ettiginiz ~eyleri klyamet giinii mutlaka size a~1klayacaktu."
Allah kiyamet giinii amellerinizin kaqillgiru sevap ve ceza olarak verdi-

ginde, hakkinda ihtilafa dii~tiiguniiz ~eyleri bir bir size ac;1klayacaktir.
93- ~~lj ~l ~ :&1 ~G _;)j "Allah dileseydi elbette hepinizi tek

bir iimmet yapardi.,,
Allah dileseydi hepinizi islam iizere ittifak eden bir topluluk yapardi.
tJ ...... ...... t \
;~ :_; lS~j ;~ :_; ~ ~j "Fakat Allah diledigini saptmr ve
diledigine de hidayet verir."
Lakin 0, yardirru keserek diledigini saptmr. Diledigini de muvaffak ktl-
mak suretiyle hidayete iletir.
,,,..
0µ
.J , , ,.
p o-'
~ &l
.J,.,,
F-
0
,...
! Jj "~iiphesiz ki, biitiin yapttldanmzdan tek tek

sorulacaks1n1z."
Buradaki sual, onlara tekdir sualidir. 20 Sorulmalarmdan murat ise, yap-
ttklanrun cezas1ru c;ekmeleridir.
94- ~ ~~ ~~I 1.J¥ ':Jj ''Yeminlerinizi aramzda aldatma

vesilesi etmeyin."
[..l,
~I k ~
J
p;._w,
,,,. J '.....
~ ~__,.!ll 1}.J...Uj ~.H ~ f--L9

.J .... ,,,..,,,..
J_p ''Yoksa sag-

.;:; ....
lam basrm~ken ayak kayar da Allah yolundan sapt1g1mz i~in, (diinya-

da) kotii azab1 tadarsm1z."
Aslmda iki onceki ayette, z1mn1 olarak boyle bir yasaklama vardi. Bura-
da ac;1ktan yasaklanmas1, yasaklanan fiilin c;irkinligini daha te'kidli ve etkin
bir ~ekilde gostermek ic;indir.
Sayet yeminlerinizi bir fesat_arac1 yaparsaruz, saglam basnu~ olan ayag1-
ruz siirc;er, kayar.
Ayette ayak (kadem) ifadesi tekil ve elif-lams1z geldi. Bunda, "bir tek
ayak bile kaysa biiyiik bir olay iken, ya c;ok ayaklar kaysa nastl olur?" mesaj1
vardir.
"Allah yolundan sapt1g1mz i~in" ifadesi, ~una dikkat c;eker: Yoksa
vefa' clan ayrtlmaruz veya ba~kalanru vefadan ay1rmaruz sebebiyle diinyada
azab1 tadars1ruz.
c;unkii biati bozan ve geri donen, bunu ba~kasl ic;in de bir adet haline
getirir.
/ J /
~ ~11':. ~j "(Ahirette de) size biiyiik bir azap vardtr."
20 Sormak, genelde ogrenmek is:in yapllir. Arna Allah onlann neler yaptiklanru
zaten bilmektedir. Dolay1s1yla, onlara sormas1, onlan krnamak, zillete maruz kil-
mak is:in olacaktir.
95- ~ lE..J ~I~ IJ.f ~~ ~j "Allah'm ahdini az bir bedel kar~th

gmda degi~meyin."
Allahm ahdini ve rasuliiniin biattru az bir menfaate degi~tirmeyin.
Kurey~,
zaytf ve fakir Miisliimanlara vaatlerde bulunuyor ve bu vaatleri-
ni yerine getirmek iyin onlann <linden donmelerini ~art ko~uyorlardi.
r
~_,.ill; !~S 0! ~ ~ ~ ~\ ~ l.J! "Eger bilirseniz, Allah katm-
daki sizin i~in daha haytrhdir."
Allah katmda olan,
-Diinyada zafer ve ganimet,
-Ahirette ise sevap verilmesidir. Bu ise, onlann size vaat ettiklerinden
~ok daha haytrhdir.
"Eger bilirseniz" yani, "~ayet ilim ve temyiz ehli iseniz, bu boyledir."
96- ~ ~ ~I ~ Ll j JJ:~ f5' ~ Ll "Sizin yammzdaki tiikenir, Allah

katmdaki ise bakidir."
Sizin yaruruzda olan diinya mah biter, tiikenir. Allahm rahmet hazineleri
ise bitmez, tiikenmez.
Ayetin bu kisnu, onceki hiikmiin illetini gosterir ve cenet ehline verile-
cek nimetlerin sonsuz olduguna da bir delildir.
/ J. .J ,,.,. / .... ;:;;:; ....
0 ~y · " L ~~?.
. I'.'.!-: I "l5Ll ~. ~ -- -: ...lJI
- 11 J~~l 0
"Muhakkak ki biz '
0
~ -- .:___ -:t"
~~J
/ / /
Allah yolunda sabredenleri, yapttklan amelin daha giizeliyle miika-

fatlandtracagtz."
Fakirlige, kafirlerin eziyetlerine sabretmelerine kar~ilik, Allah o sabre-
denlere miikafatlanru verecektir.
Veya bundan murat miikellefiyetlerin zorluguna sabretmek de olabilir.
" ... Yapttklan amelin daha giizeliyle miikafatlandiracagtz."
Buna iki ~ekilde mana verilebilir:
-Vacip ve mendup gibi yaptlmas1 sevap kazandiran amelleri sebebiyle
miikafatlandmr.
-Veya, yapttklan amellerinden yok daha giizel bir kar~ilikla miikafatlan-
dinr.
186. DERS
Vahiy ve Hayat
olsun kadm olsun, mii'min olarak her kim salih bir amel i§lerse,
muhakkak onu ho§ bir hayat ile ya§atacagtz."
Cenab-1 Hakkm, insan nevinin iki kisrruru da sayrnas1, tahsis anla~tlma
sm diyedir.
"Mii'min olarak"
<:;iinkii, kafirlerin arnellerinin sevaba liyakat hususunda bir onemi yok-
tur. Onlarm salih arnelleri, ancak azabm hafifletilmesinde i~e yarar.
"Onu ho§ bir hayat ile ya§atacagtz."
i~te biz ona, diinyada ho~ bir hayat veririz. <:;iinkii imkanlan geni~se, za-
ten ho~ bir hayati olur. Arna, geyirn s1kintis1 yeken biri ise,
-Kanaatle,
-Kisrnetine nza ile,
-Ahirette biiyiik bir rniikafat urnarak ya~adigmdan, ho~ bir hayat ya~a-
rru~ olur.
Arna kafir boyle degildir. Diinyada geyirn s1kintis1 yekiyorsa, zaten s1-
kintih bir hayati vardir. Arna, irnk.anlan geni~ biri ise,
-Aygozliiliik,
-Ve elindekini kay1rrna korkusuyla ya~adigmdan, ho~ bir hayat ya~aya-
rnaz.
Denildi ki: Ayette bildirilen ho~ hayat, ahirettedir.
0M 1_,;l.5L4 ~~ ~_r;.-1 r-+\pj "Ve elbette yapmakta 01duk-

.... ,J. J / .... .... . . .: ....
1ari amellerin en giizeliyle miikafatlar1m verecegiz."
98- ~;JI 91k.: ~ \\ ~ ~4,. .J~:: :.tj C;\)j1o\)11~ "~imdi Kur'an oku-
1; .. i
dugun zaman, kovulmu§ §eytandan Allah'a s1gtn."
Bir ba~ka ayette "Allah, size herhangi bir giis:liik s:1karmak iste-
mez. Fakat 0, sizi tertemiz yapmak ve iizerinizdeki nimetini ta-
mamlamak ister ki §iikredesiniz." (Maide, 6) denilip bununla "narnaz ktl-
mayi murat ettiginizde" manas1 kastedilmesi gibi, burada da mana "Kur'an

okumayi murat ettiginde" demektir.
"Allah' a s1g1n."
Allahtan, seni onun vesveselerinden korumas1ru iste, ta ki okurken sana
vesvese veremesm.
Ekser alimler, burada emrin viicup degil, mubahhk ifade ettigini soy-
lerler.
ibnu Mesuddan ~oyle rivayet edilir: Rasfilullahm huzurunda Kur' an
okurken "kovulmu~ ~eytandan Semi' -Alime s1g1rurim" diye okumaya ba~
ladim. Bana dedi ki: "Euzii billahi mine~ ~eytanir racim" (Kovulmu~ ~ey
tandan Allaha s1gtrurim) diye oku! Cebrail (as) bana kalemden, levh-i mah-
fuzdan boyle okudu."
,.,. .J.a:; ~ a:;
Hi5 ~j lfal &..+JI~ 0~ ~ ~ 4.;! "~iiphesiz

l l .... ,.. ,,,. 0 / ,,..
99- 0_,_lS"~
ki iman eden ve Rablerine tevekkiil edenler iizerinde onun hi~bir
hakimiyeti yoktur."
<:;iinkii onlar ~eytanm emirlerine (direktiflerine) uymazlar, vesveselerini
kabul etmezler. Ancak nadiren ve bir gaflet arunda ~eytana aldarurlar. Bun-
dan dolay1 da Allaha s1gtnmak ile emrolundular.
Ayette "Onun, ehl-i iman iizerinde bir hakimiyeti yoktur" mana-
smm, ondan Allaha s1gmmanm emredilmesinden hemen sonra nazara ve-
rilmesi, muhataplarm istiaze emrinden dolayi "kendisinden s1gtrulmas1 em-
redildigine g6re, acaba ~eytarun insanlar iizerinde bir hakimiyeti mi var?"
vehmine kapilmamalar1 ic;indir.
~ .J 0 a:; ,,.. a:; Gil ,.,. .J. .... 0 Gi
100- 0~~ ~ ~ &..+Jlj 4.;jJ~ &..+JI ~ 4.;~ ~! "Onun

hakimiyeti, ancak onu dost edinenlere ve onu Allah'a ortak ko§an-
laradtr."
Onun hakimiyeti, ancak ve ancak,
- Onu seven ve itaat edenlere,
- Ve Onu Allaha ortak ko~anlara
- Veya o ~eytan sebebiyle ~irk ic;inde olanlaradir.
v o o' a:; ...,L.. .,.., .J ,,.. ,,,. J, ";;/ l ,... ,,... ~ l o , .,., ,,...
~~I ~11-t\.;
101- .r- ,, y J~:'J
.r:. ~Fol
. ~I"
.J ~I
,,.. 0K4 ~I
.. 81;. \~\"
0.J "Biz
~ ,,.. ,...
bir ayeti degi§tirip yerine ba§ka bir ayet getirdigimiz Zaman, -ki
Allah neyi indirecegini en iyi bilendir- "Sen, ancak bir miifterisin"
dediler."
Sayet biz nesh yoluyla lafzan veya hiikmen bir ayeti bir ba~ka ayetle de-
gi~tirir, nesheden ayeti neshedilen ayet yerine koyarsak, buna itiraz ederler. 21
Boyle bir nesh oldugunda, kafirler ~oyle dediler:

"Sen Allah ad.ma boyle ~eyler uyduruyorsun! Bir ~eyi emrediyor, ardm-
dan fikir degi~tirip onu yasakhyorsun."
Halbuki Allah neyi indirmenin maslahath oldugunu en iyi bilendir. c;un-
ki.i bir vakit maslahat olan bir ~ey, ba~ka zamanda zararli hale gelebilir, Al-
lah da onu hiikiimden kaldmr. Eskide maslahat olmayan bir ~ey ~imdi mas-
lahat olabilir, Allah eskisinin yerine yeni hiikmii getirir.
"Allah neyi indirecegini en iyi bilendir" ifadesi, kafirleri bu sozle-
rinden dolayi ~iddetle kmamaktir, senetlerinin (gerekc;elerinin) bozuk oldu-
guna bir tenbihtir.
0A\r ~ft\ J "Dogrusu onlann ~ogu bilmezler."

Onlarm c;ogu hiikiimlerin hikmetlerini bilmezler, hatay1 savabdan, egri-
yi dogrudan ay1ramazlar.
102- \ ~J,;
0~J 0
ll--JI r~--1-;er..,JJ\ .:: .~~J,. - ~;
~~ \L ~-- ~
;J ~ ~
.liJ1} ~~-; H
t._JJ ..r u-
J
0-.. ~ 0
~ ~ "De ki: Ruhu'l - Kudiis onu iman edenlere sebat vermek,
hakka teslim olanlara bir hidayet ve bir miijde olmak i~in Rabbin-
den hak olarak indirdi."
Ruhu'l-Kudiis (Kutsal ruh) Hz. Cebraildir.
Ayet metnindeki "tenzil" ifadesinde, Kur'arun ini~inin tedrici oldugu-
na, ayetlerin maslahatlara gore peyder pey indirildigine, bu da baz1 ayetle-
rin zamanla degi~mesini iktiza ettigine i~aret vardtr.
Kur'amn tedricen indirilmesi, Allahm ehl-i imaru, Kur'arun O'nun
kelamt oldugu hususunda imanlarmda sabit ktlmas1 ic;indir. c;unkii onlar
yeni hiikmii i~itip onda olan hikmet ve maslahata riayet edili~ini goriince,
inanc;lan kokle~ir, kalpleri mutmain olur.
Ayette, ehl-i iman ic;in Kur'anm bu ozellikleri ta~1dtg-trun bildirilmesi,
ehl-i kiifor i<;in de bunlarm z1dlan olduguna bir tarizdir.
21 Nesh, §er'i bir hiikmiin, daha sonra ba§ka bir §et'i hiikiimle yiiriirliikten kal-
dmlmas1chr. Yeni hiikmii bildiren ayete nasih, hiikmii kalchrtlan ayete ise "men-
suh" denir. Mesela, Kur'an-1 Kerim, onceki semavi kitablan neshetmi~ yani onla-
rm hiikiimlerini iptal etmi~tir.
~ ~....
...r
103- ~ ~ ~ ~
/ "'
lQ..;! 0} ~
.... J .J
~I F
,,,.. .; 0 /,,,..
nl j "Muhakkak biliyoruz ki on-

lar: "Ona bir insan ogretiyor" diyorlar."
Bununla, Amir Bin Hadrami'nin Cebra isimli Rum kolesini kastediyor-
larch.
Denlidi ki: Bundan murat Cebra ve Yesara isimli iki Rumdur. Bunlar
Mekkede k.thc; yap1yorlarch. Tevratl ve incili okuyan kimselerdi. Hz. Pey-
gamber bunlara ugrar, okuduklanru dinlerdi.
Denildi ki: Bundan murat, Selman-i Farisi'dir.
,,.. .... ,.. J Q ~ J
&#I ~! i)_,~ tS-;iJI 0l.:J "1snat ettikleri kimsenin dill yabanc1-

dir."
Onlarm haktan saparak nis bet ettikleri kimsenin dili yabanc1chr, Arab-
c;a degildir.
~ ~_}:-
l ,,
0L.:J lllj "Bu O<ur'an) ise, apa~1k bir Arab~adir."
Bu Kur' an ise, beyan ve fesahat ozelligine sahip apac;1k Arabc;a dili i.ize-
redir.
Yani, Hz. Peygamberin dinlemi~ oldugu ~ey, yabanc1 bir kelamchr, onu
ne kendisi anlar ne de siz. Kur' an ise Arabc;achr, en ki.ic;i.ik bir dikkatle bile
onu anlars1ruz. Boyle olunca, bu Kur'aru nastl olur da Arab olmayan bi-
rinden kapmi~ olabilir? Farz-1 muhal Hz. Peygamberin o kimseyi dinleye-
rek manayi ogrendigi, lafz1 ise ondan almayip kendisi ifade ettigi di.i~i.ini.ilse
bile, yine iddialan gec;erli olamaz. <:;i.inki.i Kur'an mana cihetiyle mu'cize ol-
dugu gibi, lafiz yoni.iyle de mu'cizedir. Aynca Kur'anda olan pek c;ok ilim-
lerin, bu ilimlerde i.isti.in bir muallimle uzun sure beraber olmadan ogre-
nilmesi mi.imki.in degildir. Dolayis1yla Hz. Peygamber nastl olur da ara sira
ugrami~ oldugu c;aq1daki bir koleden bu ilimleri ogrenmi~ olabilir? Kalch
ki, o kolenin dili yabanc1chr, Arabc;a degildir.
Onlarm bu gibi cillz sozlerle Kur' aru tenkid etmeye c;ah~malan, son de-
rece acze di.i~ti.iklerine bir delildir.
J, .... 'h , ,,. ,. , ~ t:iJ
104- lUI h-t*\f ~I~~~ <J~_Y..\f ~+JI 0! "Allah'm ayetlerine iman

etmeyenleri, muhakkak ki Allah hidayete erdirmez."
Allahm ayetlerinin O'nun katindan olduguna inanmayanlar var ya, Al-
lah onlan hakka veya kurtulu~ yoluna sevketmez.
Denildi ki: Cennete sevketmez.
~\ ~11'- ~j ''Ve onlara elem verici bir azap vardtr."

Ahirette onlar i<;in elim bir azap varchr.
Allahu Teali, onlarm Kur'an hakkmdaki ~iiphelerini ortaya koyup ten-
kitlerini reddettikten sonra, onu inkarlanndan dolayi kendilerini tehdit etti.
Sonra da i~i kendi ba~larma <;evirip ~oyle buyurdu:
(:~ I ,.- J ,.- (;i ,.. o o (;i
105- ~I "-?4~ 0~Y..'l ~+JI ~~I <..S?- lA.;1 "Ancak Allah'm

ayetlerine inanmayanlar (Kur'an hakkmda) yalan iftira eder."
Yani, miifteri olan Hz. Reygamber degil, ancak Allalun ayetlerine inan-
mayan bu kimselerdir. <:;iinkii, aslmda onlan inkardan caychrmas1 gereken
bir azaptan korkmamaktachrlar.
,,,.. ..... 0 ,... ~ ,J
0}.~LS:JI ~ ~.J\j ''Ve i§te onlar yalanctlann ta kendileridir."
Ger<;ekte yalanc1 olan da onlarchr.

Veya yalanm kemali (zirvesi) onlardachr. <:;iinkii Allalun ayetlerini yalan-
lamak ve boyle hurafe ~eylerle ona salchrmak, yalanm en biiyiigudiir.
Veya, yalan soylemek onlarm adeti olmu~tur. Ne bir din, ne de bir mii-
riivvet, onlan yalandan alikoyar.
Veya onlar "Sen ancak bir miifterisin." "Ona bir insan ogretiyor"
demelerinde yalanc1chrlar.
' o ~ o c:t,... o.J ~ l, ,...,...
106- ~<t,.. 0~'.JL ~~~t-! ~,..
~.J ,.- .. I • ~ • .J
o..r<I~,..
0-4 '11~~1 ~
" I" .. \ " •
~
~
JIL
" '
,..~< ~,..
_r-' 0-4
[.lr .. / ,.. ,. ... 0 Q .J. 0 ,,... ,.. ,,,..
~I ~ ~ ~ l~.i...;, ~~ t_~ ~ "Kalbi iman ile mutmain

oldugu halde kiifre zorlananlar dt§tnda, her kim imarundan sonra
kiifre kalbini a~arsa, i§te onlara Allah'tan bir gadab vardtr."
Ayette, imanm kalp ile tasdik olduguna bir delil varchr.
Ayette bildirilen ceza, kiifre goniil ho~luguyla itikad eden kimseler i<;in-
dir.
~ ~11'- ~ j ''Ve onlar i~in ~ok biiyiik bir azab vardtr."

Onun ciirmiinden daha biiyiik bir giinah olmachgmdan, ona verilen
azap <;ok biiyiik bir azap olacaktir.
Rivayete gore Kurey~ kavmi Amman ve onun anne- babas1 olan Sii-
meyye ve Yasiri dinden donmeye zorladtlar. Hz. Siimeyyeyi iki deve arasma
baglayip "Sen erkekler yiiziinden Miisliiman oldun!" diyerek bir nuzrakla

oldiirdiiler, sonra Yasiri de oldiirdiiler. Bu ikisi, islanun ilk ~ehitleridir.
Ammar ise, zorlama kaq1smda diliyle onlarm talep ettigi ~eyleri soyle-
di. Hz. Peygambere "ya Rasulallah, Ammar kiifre girdi" diye durumu an-
lattldi. Hz. Peygamber, "asla!" dedi, Ammar ba~tan ayaga imanla doludur.
iman, onun dem ve damarlanna i~lemi~tir."
Sonra Ammar aglayarak Hz. Peygamberin yaruna geldi. Hz. Peygamber
O'nun gozlerini silmeye ba~ladi ve ~oyle dedi: "Onlar tekrar ayru ~eyi ya-
parlarsa, sen de yine onlara boyle soyle."
Ayet, ikrah (zorlama) halinde kiifrii soylemenin caiz olduguna bir de-
lildir. Arna efdal olan, Ammann anne-babas1run yaptig1 gibi, dinin izzeti-
ni gostermek iyin kiifiir kelimesini soylemekten kaymmaktir. Nitekim ~oy
le rivayet edilir:
Miiseylime-i Kezzap, iki miisliimaru yakaladi, birisine sordu:
-Muhammed hakkmda ne dersin?
-0, Allahm Peygamberidir.
-Peki benim hakkimda ne dersin?
-Sen de oylesin.
Miiseylime, bunu serbest b1raktl.
Sonra digerine sordu:
-Muhammed hakkmda ne dersin?
-0, Allahm Peygammeridir.
-Peki, benim hakkimda ne dersin?
-Ben sagmm, duymuyorum.
Miiseylime, soruyu iiy defa tekrarladi, o Miisliiman da ayru cevab1 tek-
rarladi. Miiseylime, onu oldiirttii.
Olay Hz. Peygambere ula~tigmda ~oyle buyurdu:
"Birincisi Allahtn verdigi ruhsatl tercih etti. ikincisi ise, hakki ilan etti,
ona miibarek olsun!"
'1 l 0 ,,... 0 .J.. .... 0 c;:i' ,... l
107- §.75-')'\ ~ ~JJI o_,:;JI l~I ~~ dJ~ "i§te bu, §Undan dola-
y1dtr ki, onlar diinya hayattm ahirete tercih etmi§lerdir."
"i§te bu" ifadesi,
-imandan sonra kiifre,
-Veya irtidat hakkindaki tehdide i~aret olabilir.
&..!~If __µ)1 c.S~ ~~I ~lj "Allah ise kafirler toplulugunu hidayete
erdirmez."
Allah, ilminde kafir olan kimseleri imanda sebat gerektiren ~eylere sev-
ketmez ve si.irc;mekten onlar1 kurtarmaz.
[. / JJ l l / ~ / ~ J
108- ~~~lj ~~ :.j Hi~ ~ :&I ~ &..~I ~.JI "i§te onlar,

o kimselerdir ki; Allah kalplerini, kulaklar1m ve gozlerini miihiirle-
mi§tir."
Bundan dolayi onlann kalbi hakki idrakten ve onu dii~iinmekten kac;1-
rur.
/ J 0 / ~ J
0~WI ~ ~.Jlj "Ve bunlar, gafillerin ta kendileridir."
Gafletin kemali (zirvesi) onlardadir. c;unkii bu durum, onlan i~in sonu-

nu dii~iinmekten gafil ktlmi~tir.
109- .Jf-; ~I
0 ~ §.r=;- ~ l ~ ~\ f-* ~ "Hi~ §iiphesiz onlar, ahirette
de hiisrana ugrayanlarm ta kendileridir."
c;unkii, omiirlerini zayi ettiler, 0 omiirleri kendilerini ebedi azaba maruz
birakacak ~eylerde sarfettiler.
') J J ;J .;; ,, .;; J
.Jf:'+' _) .J ~ l>-• r'.; ":.' I.R

110- I ...._, ,, ,, I ... . l4 ~ ~
,, • ~ I.J?. ~ J ,,
~I
-: .ill ,,
~"
•_)
01 r'.; ":.' "Sonra
,,
§iiphesiz Rabbin, eziyet edildikten sonra hicret eden, sonra cihad

eden ve sabreden kimseler i~in (yardimc1dir.)"
Ayet, Ammar gibi i~kenceye maruz kalanlara, ilahl yardimm gelecegini
bildirir.
Ayetteki sonra ifadesi, boyle olanlarla, onceki ayette anlattlanlarm hal-
lerinin birbirinden c;ok uzak oldugunu gostermek ic;indir.
t. J / .... ~
~j ~~ ~~ ~ ~j 01 "Bunlardan sonra Rabbin, elbette Gafur
- Rahim'dir (<;ok bagt~lay1c1dir, c;ok merhametlidir.)"
Hadrami, kolesine baski uygularm~ ve kale islam dininden c;1krm~t1.
Sonra tekrar islama girdi ve hicret etti.
i~te bu durumda olanlar; hicret, cihad ve sabnn sonucu olarak Allahin
affma ve merhametine nail olacaklardir. Allah onlann onceden yaptiklanru
bag1~lar, islama girdikten sonra yaptiklanna da miikafat verir.
J5 ~\.; r~ "0 giin, herkes nefsini kurtar-

o..., ~ , 0/ ~~ §_...
111- ~ ~ J~~ ~
mak i~in miicadele eder."
Oyle bir giin gelecek ki, o giinde her nefis "nefsi nefsi" diyecek, kendini
kurtarmaya <;ali~acak, ba~kasllli hi<; dii~iinmeyecek.
o..., ~J 1
J5 d y j
0 ,.. J
~ LA ~ ''Ve herkese yapt1gi i§in kat§thg1 tamarmyla

odenir."
Ve her nefse ne yaprm~sa kaqiligt verilecek.
0_,.~\t ~j ''Ve onlara zulmedilmez."

Onlara iicretleri az verilerek zuliim yaptlmayacak, herkes yapttklarlllin
kaqiligtru alacak.
187. DERS
Nankorliik Cezas1
~.... 0 ~ ' .... / ~ .... ~ / ~ ....
112- 4~: ~.k! ~I ~ \S ~j Y\.:.4 ~I ~ ~ j "Allah bir beldeyi mis al ola-

rak verdi: Burast giivenli, huzurlu idi."
Ayet, Allahm nimet verdigi, ama bu nimetin kendilerini ~imarttigi, so-
nunda Allalun cezasma maruz kalan her topluluk i<;in bir meseldir.
Denildi ki: Beldeden murat, Mekke'dir.
Korkusuz bir ~ekilde ya~1yorlardi.
,,... ""'J ~,.., Jo o
~\.5:.4 JS' ~ I~.) ~ jJ 4i4 "Rtzkt her yerden bol bol geliyordu."
/ /
~\ r~ ~_).5j "Arna Allah'm nimetlerine kar§l nankorliik etti."
CJ~ 1)15 ~ ~~lj ~I ..}>4:\ :i\i1 ~11\.; "Allah da ona, yapttk-

lan §eyler yiiziinden a~hk ve korku elbisesini tattirdt."
Ayette, zararm etkisini hissetmeleri "tatttrdt", a<;hk ve korkunun her ta-
raftan kendilerini ku~atmas1 ise "elbise" kelimeleriyle istiare yoluyla anla-
tilmi~tlr. Yani, bu a<;hk ve korku, kendisini tam hissettirmi~, elbisenin her
taraftan bedeni sarmas1 gibi onlan sarffil~tlr.
~ //
113- ; ~~ ~ J~j ~~~ JiJj "Andolsun ki, onlara i~lerinden bir pey-
1
gamber gelmi§ti."
~Y.ill "Arna Onu yalanladtlar."

"Peygamber"den murat, Hz. Muhammeddir. (asm) Muhataplan da
Mekke halkldir. Cenab-1 Hak, nankorliikte onlarm benzerini nazara ver-
dikten sonra, Mekke mii~riklerinin durumunu anlatmaya dondii.
~ _,-.;.t(i; I.~.J/ ~\l;J\

· J.
. ~J;;..Ll
\" "Bunun iizerine zalim olduklar1 halde
azap onlar1 yakalaytverdi."
Azaptan murat,
-Onlara gelen ~iddetli klthk,
-Veya Bedir sava~mdaki maglubiyetleridir.
,6.. ,.., ~ ' J ,,,. J .J. /
114- ~
·:;
''{')\;.. ~I ,-JJ
! <;-:' L!..o I -I<:. "Arttk Allah'm size r1z1k olarak
/ ~
verdigi §eylerden helal ve temiz olarak yiyin."
Cenab-1 Hak, once onlan ki.ifiir ve inkirlanna kar~1 sakinchrrru~, iistte
bildirilen temsille nankorli.iklerine kaq1 ba~larma gelecek azapla tehdit et-
mi~ti. Burada da Allahm helal ktlchklanru yemek ve kendilerine nimet ola-
rak verilenlere ~i.ikretmekle emretti. Bu ~ekilde onlara cahiliye tarz1 tav1rlar-
dan ve bozuk gidi~attan kurtaracak yolu gosterdi.
0J.J::J ~~1 (~S ~1 ~I 4 :: Q ~~ lj~lj ''Ve eger sadece O'na ibadet

edecekseniz, Allah'm nimetine §iikredin."
Eger O'na itaat ediyorsaruz, Allahm nimetlerine ~iikredin.
Veya "biz putlara tapmakla aslmda Allaha ibadet ediyoruz" iddiaruz

dogruysa, onlan birakin da dogrudan Allaha ~iikredin."
c. l ~J 0 ... /. ... 0 J/ "
, . .c&\
115- .:lJ - .~t..r: .~.:.__I\ ~o jta
o:. I I.,_\ L;"'Jf..~ ~o
' 'lJ\j' ;::o.41\. . .
,, ,.- J.;;.;... LQ..jl/ "Q
/,,,. \ / \
size ancak olii hayvam, kam, do~uz etini ve Allah'tan ba§kas1 adma
kesilenleri haram ktldt."
~j ~)1 ~I ~µ ~~ ~j t_~ .ft.~\ ~ "Her kim de ba§kas1mn

~ /
hakktna saldtrmadan ve a§ttl gitmeden bunlardan yemeye mecbur

kahrsa, §iiphesiz Allah, Gafur- Rahim'dir (s:ok bag1~layic1chr, s:ok mer-
hametlidir.)"
Allahu Teala, onlara helal olanlan yemelerini emrettikten sonra, haram
olanlatt kendilerine bildirdi. Bunda, bu sayilanlar di~mdakilerin helal oldu-
gu mesaj1 varchr.
Sonra da kendi keyiflerine gore "~u haramdir, bu helaldir" demelerini
yasaklayarak ~oyle buyurdu:
0 ,.,. ~..... / / 0 J o,.... J ,,,. J J,,,. /
116- \Jj::.;::3 flj>- l~j J')\;.. I~ ~¥l1 ~l\ ~ ~ 1_,J_,z ':lj

<f ,
~~I ;u1 ~ "Allah adma yalan uydurmak i~in, dillerinizin yalan

vasfetmesi ile "~u helaldir, §U haramdtr" demeyin."
Ba~ka bir ayette ~oyle demeleri nazara verilir:
"Dediler ki: Bu hayvanlann kannlanndakiler sadece erkeklerimi-
ze ait olup e§lerimize haramdtr." (En'am, 139)
Kelarrun siyaki ve ciimlenin ba~mda "ancak ~unlarm yenilmesi haram
ktlmch" denilmesi geregi olarak, haram kilinanlarm bu dort ile sm1rh olmas1
gerekir. Ancak "yirtlcl hayvanlar, evcil e§ek" gibi haramligma delil olanlar
da yenilmez.
Yani, delilsiz bir §ekilde dillerinizin soylemi§ oldugu sozii esas alip bir
§eyin yenilmesinin helalligine veya haramligma hiikmetmeyin.
~ 1 ~
~R\t ~~I ~I J.:&- ~Jfo ~~I 01 "~iiphesiz Allah'a yalan uy-

duranlar asla kurtulamazlar."
iftira eden, bir matluba ula§mak i~in boyle yapar. Ayetin bu klsffil, onla-
rm gayelerine ula§amayacaklariru bildirir. Devaffilnda da bunu §6yle a~1klar:
"="oJ ,,
117- ~ t_8 "(Onlann §U diinyada g6recekleri) pek az bir menfaattir."
Yani, onlann bununla elde edecekleri §ey yaklnda bitecek az bir men-
faattir.
f-Jl ~\.Jj;. ~ j ''Ve onlar i~in ~ok elim bir azap vardir."
Ve onlar i~in ahirette elem verici bir azap vardir.

r;_J ,,... ,,,. ,,,.. ,,,. ~ /
118- J;-9·~ ~ ~ L4 8;>- \__,~~~+JI ~j ''Yahudilere de,

Sana anlatt1klar1m1z1 daha once haram ktlmt§ttk."
~ M L4 j "Biz onlara: zulmetmemi§tik."

Ayette §U ayete i§aret vardir:
''Yahudilere ttrnakh hayvanlarm hepsini haram ktld1k. S1g1r ve
koyunlann ise, i~yaglanm onlara haram ktld1k." (En'am, 146)
,,,., 0 J 0.... ...,j_,.,.,.. l
0~ ~I lyl.5 ~j "Fakat onlarkendilerine zulmediyorlard1."
Biz, bunlan haram kllmakla onlara zulmetmedik. Ceza gorecekleri §ey-

leri yapmakla onlar kendilerine zulmediyorlardi.
Ayette, haram kilinan §eyler hususunda Yahudilerle digerleri arasmdaki
farka bir tenbih vardir.
Buradan oyle anla§lliyor ki, bir §eyin haram kilinmas1 zararmdan dolay1
oldugu gibi, baztlanna ceza olarak da olabilmektedir.
':J .... ,,,. ,,.. l .... J ,... J ;;;:; ,.,,. ~ J
119- -1--
\-~I
~J
0
dJ~
,,
..w
,, •
~
~
IY.J\.J ~:. 4.JI-:..'.'.. ~-~'I\-\_;.._-: .ill~--
~ ~ ~ ~ ~ ~,,, ..J
01--~
~:.
"Sonra §iiphe yok ki Rabbin, bir cahillikle kotiiliik i§leyip ardmdan

tevbe eden ve durumunu diizelten kimseler i~in ... "
"Bir cahillikle kotiiliik i§lemek",
-Bilmeden koti.i i~ler i~lemek,

-Veya Allalu ve O'nun cezas1ru bilmemek ve ~ehvetin galip gelmesiyle
akibeti dii~iinmemek olabilir.
Ayette ge~en "kotiiliik" ifadesi, hem Allaha iftirayi hem de digerlerini
iyine alir.
l .J. , "'
~j ~_µ ~~ ~ ~j 01 "~iiphesiz ki Rabbin bundan sonra

Gafur' dur - Rahim'dir."
Senin Rab bin, bu ~ekilde bilmeden bir koti.iliik yap1p sonra tevbe eden ve
durumunu diizeltenler iyin Gafur'dur, koti.iliiklerini bag1~lar. Rahim'dir,
hakka yoneldikleri iyin rahmetiyle sevap verir.
188. DERS
Tek Ba§tna Bir Ommet
1:0- ~\ 0lS ~J.101 "~iiphesiz ibrahim bir iimmetti."

~ ,,. / ,,,,. c;:i
\~ . ~;.A ~Li "Allah'a itaatkar, Hakk'a yonelen bir kimseydi."

Sair "Nemi bir ki§ide cem etmek Allah ic;in garip kaqtlanacak bir §ey
degildir" dedigi gibi, Hz. ibrahim de kemal sahibi olmas1 ve ancak §ahts-
larda parc;a parc;a bulunan nice faziletleri kendinde cem etmesiyle tek ba-
§lna bir iimmet idi.
0,
-Tevhid ehlinin reisidir.
-Mii§rik ftrkalarla miicadelesiyle, tahkik ehli olanlarm onderidir. Onla-
rm battl yollanru, kat§lsmda durulmaz kuvvetli delillerle ibtal etmi§tit. Bun-
dan dolay1, mii§riklerin §irk ko§malan, niibiivvete saldtrmalan ve Allahtn
helal ktldtgtru haram ktlmalar1 nazara verildikten sonra, soz Hz. ibrahime
getirilmi§ tir.
Hz. ibrahimin tek ba§tna bir iimmet olmas1, c;evresindeki diger insanla-
rm hepsinin kafir olmalarmdan da olabilir.
Veya buradaki "iimmet", "onder" anlammda kullarulrm§tlt. insanlar
O'ndan istifade ic;in kendisine yonelmekte ve Onun siretine uymaktadtrlar.
Nitekim ba§ka bir ayette "Ben seni insanlara bir onder ktlacagtm."
denilmi§tit. (Bakara, 124)
':I
&.2 r1 0 0
~ 4
J
r.Jj ''Ve 0, mii§riklerden degildi."

,,
Kurey§ kendilerinin Hz. ibrahimin dini iizere olduklar1ru <lava ediyor-

lardt. Halbuki 0, iddia ettikleri gibi, mii§riklerden degildi .
..,.
121- ~ ~~,, l..J?Ll "Allah'm nimetlerine §iikredendi."
0, Allahtn en kiic;iik nimetlerine bile ~iikrediyordu. Ayette gec;en
"en'um" kelimesi cem-i killet denilen bir s1gayla gelmi§tit. Yani 0, kiic;iik
nimetlere bile §iikrederken, c;ok ve biiyiik olanlara hayli hayli §iikretmek-
teydi.
~1 "Onu se~ti."
Allah O'nu Peygamberlik i~in se~ti.
J! ~._.\jj ''Ve Onu dogru bir yola iletti."

l l
1 ~ .. ~;: • ~ ~\:rt?
Allah O'nu, Hak yola davette dosdogru bir yola sevketti.

~ 0 t ,. . ,
122- ~ ~jJ\ J, ~~I j ''Ve biz Ona diinyada bir iyilik verdik."
Allah, O'nu insanlara sevdirdi. Oyle ki degi~ik din mensuplari O'nu on-
der kabul eder, kendisine senada bulunurlar. Aynca Allah O'na ~u diinyada
tertemiz evlatlar, geni~lik ve taatle ge~en uzun bir omiir nasip etti .
...r .... l 0 Cii
~w,JI ~ ~~ ')\ J, 4.;!j "~iiphesiz ki 0, ahirette de salihlerden-

dir."
0, ahirette de cennet ehli olan salihlerdendir. Nitekim kendisi bunu
"Ey Rabbim! Bana bir hikmet bah§et ve beni salih kimseler arasma
kat." (~uara, 83) diyerek Allahtan istemi~ti.
~ ~ ~
p "Sonra da sana: "Hanif
.... Cii .... .... .... ....
123- ~ ~ J.! ~ t:fl ;>I ~! ~ jl

olarak ibrahim'in dinine tabi ol" diye vahyettik."
Ayetteki "sonra" ifadesi "ayr1ca, bir de ... " anlamma gelebilir. Yani, Hz.
ibrahime verilen en biiyiik imtiyaz, Hz. Peygamberin (asm) O'nun milleti-
ne (dinine) tabi olmas1dir.
"Sonra" ifadesi, Hz. ibrahimle Hz. Peygamber arasmdaki uzun siire-
den dolay1 da gelmi~ olabilir.
"Hanif olarak ibrahim'in dinine tabi ol"
Ey peygamber! Tevhide ve tevhide davette
-Rifk ile,
-Ardarda deliller getirmek ile,
-Herkesle, anlay1~1 derecesinden miicadele ile ibrahim gibi ol, O'na it-
tiba et.
~-!~di ~ ~l.5 LO j ''Ve O, mii§riklerden olmad1."

Degil mii~riklerden olmak, 0 tevhid ehlinin onderi idi.
Js. ~I ~ lJ! "Cumartesi giinii, ancak

<f "
124- ~ 1)_1::;.1 0:~1

onda ihtilafa dii§enlere (farz) ktlmd1."
"Cumartesi giinii" ifadesinden murat, o giine saygi veya onu ibadet-
le ge~irmek meselesidir.
Onda ihtilaf edenler, Yahudilerdir. Hz. Musa onlara Cum' a giiniinii

ibadete ay1rmalanru emrettiginde "Biz Cumartesi giiniinii istiyoruz. <:;un-
kii Allah da gokleri ve yeri yaratmaktan o giin bo~ kalffil~tl" dediler. Allahu
Teala da Cumartesi giiniinii onlara ibadet giinii yapt1 ve bu konudaki em-
rini onlara ~iddetli ktldi.
Denildi ki: Bunun manas1, Cumartesi yasag-tru yignemenin vebalini an-
latmaktir. 0 yasagi yigneyen bir grup maymun haline getirildi:
"is:inizden cumartesi yasagtm s:igneyenleri elbette bildiniz. On-
lara "sefil maymunlar olun!" demi§tik." (Bakara, 65)
"Boylece onlar yasak ktlman §eylerden vazges:meyince, onlara
'hor ve zelil maymunlar olun', dedik." (A'raf, 166)
Bunlar o giin avlanmay1 bazen helal ktldtlar, bazen haram ktldtlar. Bu
konuda yasagi a~mak iyin yok hileler dii~iindiiler. Burada onlarm nazara ve-
rilmesi, daha once yiizonikinci ayette Allahm nimetlerine nankorliik yapan
beldenin nazara verilmesi gibi, mii~rikleri tehdid iyindir.
/ J 0 J,; 0 J / .... Gi
-~1::..:.__-: o..J Iy ·LS W
0~ ""l "l
~I
,. ""
,. .,. ~
\.):
• ;-:.,. ! <..:...-:\
,~-..-
~,.
.J
01"
v "Ve § iiphesiz
Rabbin ihtilaf edip durduklan §eyler hakkmda ktyamet giinii, onlar
arasmda hiikiim verecektir."
Allah o giinde o ihtilafa kaq1 ceza vermek suretiyle aralarmda hiikme-
decektir.
Veya Allah her firkaya layik oldugu kar~iligi vermek suretiyle aralarm-
da hiikmedecektir.
0 .... 0 0 0,,, '.J
125- ~-:,.>JI ~r-Jlj ~~ ~.) ~ J1 u1 "Rabbinin yoluna

hikmetle ve giizel ogiitle davet et!"
Kendilerine elyi olarak gonderildigin kimseleri Allahin yolu olan islama
davet et.
"Hikmetle" davetten murat, hikmetli sozle yagtrmaktir. Bu, ~iipheleri
izale eden, hakki ay1klayan delil ile olur.
Giizel ogut ise, ikna edici hitablar ve faydah ogutlerle anla~aktir.
Hikmetle Allah yoluna davet etmek, iimmetin geryegi arayan seykin

fertleri iyindir.
Giizel ogut ise, avama yonelik hitap ~eklidir.
~\ ~ J~ ~~~ j ''Ve onlarla en giizel §ekilde miicadele et."

Onlarm inat<;l olanlanyla ise en glizel bir ~ekilde miicadele et.

Bu ise,
-Rifk ile,
-Yumu~akhkla
-En kolay ~ekli gostermekle

-En bilinen mukaddemeleri kullanarak yapillr. 22 c;unkii bu ~ekilde delil-
lerden destek almak, hem onlarm saldtrganhgim yatl~tmr, hem de muhale-
fetlerinin i<; yiiziinii ortaya koyar.
~ :.J- ~ ~ !le\~ ~j ~1 "~iiphesiz

,
panlar1 en iyi bilendir."
",- Rabbin, yolundan sa-
~~::+~ \~ ~\ ~ j ''Ve 0, hidayete kavu~anlan da en iyi bilendir."

r!:~__;. Lo ~ l_AW 1; !:i\.~ ~G ''Ve eger cezalandinrsamz,
cl"
126- ~
size yaptlamn ayms1yla ceza verin."
Yani, "Ey Peygamber! Sana dii~en ancak teblig ve davettir. Arna hidayet
ve dalaletin meydana gelmesi ve bunlara terettiip eden netice Senin gore-
vin degildir, bu Allaha aittir. 0, dalalette ve hidayette olanlan en iyi bilen-
dir ve onlara kar~illgim verecektir.
Cenab-1 Hak Peygamberine Allah yoluna daveti emretti ve bunun yol-
lanru gosterdi. Burada da hem O'na, hem de O'na tabi olanlara miicadele
ettikleri kimselere kaq1 a~1rillg1 terk ve adalete riayet etmelerine i~aret etti.
c;iinkii hakka davet,
-Baz1 adetleri kaldirmak,
-Sehevi ~eyleri terk etmek
-Eskilerin dinini tenkid etmek,
-Onlarm kiifiir ve dalaletine hiikmetmek gibi durumlan biinyesinde ba-
rmdirdigmdan muhataplara ol<;iilii davranmayi gerektirir.
Sebeb-i NiiziU
Denildi ki: Hz. Peygamber (asm) Hz. Hamzayi viicudu delik de~ik edil-
mi~ vaziyette goriince ''Vallahi, Allah bana onlara kaq1 zafer nasip ettigin-
22Mukaddeme, maksada hazirhk olarak onden baz1 temel esaslari nazara ver-
mektir. Bu ~ekilde yapan kimse, hedefine daha kolay ula~1r, muhatabln1 ikna eder.
Muhatab1 inatc;i ise, ikna edemese bile onu ilzam eder, susturur.
de, Senin yerine onlardan yetmi~ tanesini delik de~ik edecegim" demi~ti,
bunun iizerine bu ayet nazil oldu. Hz. Peygamber, yemininden dolay1 ke-
faret odedi.
Ayette, kisas yapan kimsenin dengi bir muamele yapabilecegine, ama
bunu a~maya hakki olmadigma bir delil vardir.
Aynca devammda sabn nazara vererek, ac;1ktan, "Ve eger cezaland1-
r1rsamz" ifadesiyle de faraziye yoluyla affetmeye te~vikte bulunur. 23
.... .... J ....
~-(:. ~ ;.;:>- J+1 f _p ~ j "Arna sabrederseniz, elbette o, sabre-

denler i~in daha hayirhdtr."
intikam almaya bedel sabretmek, c;ok daha hayirhdir.
Cenab-1 Hak ardindan sabn ac;1ktan Hz. Peygambere emretti. <;iinkii
Allam en iyi bilmesi ve O'na tam giivenmesiyle, boyle durumlarda sabra en
uygun ki~i 0 oldugundan, kendisine hitapla ~oyle buyurdu:
127- ~lj "Sabret!"
Ey Peygamber! Sen sabret.

I (;i
;11 ~ ':1 ! !J~ L4 j "Senin sabnn ancak Allah'm yard1m1 iledir."

Senin sabnn ancak Allahin tevfiki ve sebat vermesiyledir.
r·f \c ~~ ';J j "Onlara iiziilme!"
"Onlara iiziilme" ifadesi, hem kafirleri hem de mii'minleri ic;ine ala-

bilir.
Yani, "O kafirler hakkinda iiziilme."
"Mii'minlere yaptlanlara kar~1 iiziilme!"
~ J ~ ~ J-: j, ~ Ji; ';; j "Kurduklar1 tuzaklardan tela~ edip s1-

"
kmt1ya dii~me!"
.... J ~ ..... ~ ~ J- ~
128- 0~ ~ ~~\j ljZI &-~I ~ 4111 0! "~iiphesiz Allah, takva

sahipleriyle ve muhsin olanlarla beraberdir."
23 "Eger cezalandtnrsamz" ifadesi "mutlaka cezalandmn" ~eklinde bir katiyet

bildirmedigi gibi, "cezalanchrmayabilirsiniz" ~eklinde bir s:agr1~1mla, aynen muka-
bele etmemeye bir te~viki de tazammun eder.
Allah, giinahlardan sakinan ve amellerini giizel yapanlarla beraberdir,

onlara sahip c;ikar, liitufta bulunur.
Soyle de mana verilebilir: "Allah, emrini saygiyla kaqtlay1p kendisin-
den korkan ve mahlukata da ~efkatle muamelede bulunanlarla beraberdir."
"Her kim Nahl suresini okursa, Allah ona diinyada verdigi nimetlerin
hesab1ru sormaz. Okudugu giin veya gecede vefat etse, giizel bir vasiyet ya-
p1p imanla olen kimse gibi ecri olur."
• A •
ISRA SURES!
isra Suresi Mekki'dir. 73-80 aras1 ayetlerin Medeni oldugunu

soyleyenler de olmu~tur. Yiiz on bir ayettir.
189. DERS
Mi'rac ve Mescid-i Aksa
1-
..,.
lS~lw.J\I\
~\ J! vlj>JI ~\ ~ ~ ~~ '5~\ ~~I~~
~~I ~ ~..? 4-1 j>- GSj ~ "Kendisine baz1 ayetlerimizi gostermek i~in,
Kulunu geceleyin Mescid-i Haram'dan etrafm1 miibarek ktld1g1rmz
Mescid-i Aksa'ya gotiiren Allah, her tiirlii noksan s1fatlardan mii-
nezzehtir."
"Siibhan" ifadesi, tenzih manasma gelen bir tesbihtir. Tenzihe alem
olarak kullaruhr. 1
Ayetin bununla ba~lamas1, devammda nazara verilen miraca giic; yeti-
rememekten Allahm yiice oldugunu ifade etmek ic;indir. Aslmda "isra",
"gece yolculugu" iken ayr1ca "gece" anlammda "leylen" ifadesinin elif-
Iams1z gelmesi, bu gece yolculugundaki miiddetin az olmasma delalet eder.
Mescid-i Haram Ka'be, Mescid-i Aksa ise Kudiisteki Beyt-i
Makdis'tir. Buna "en ileri mescid" anlammda "Mescid-i Aksa" denilmesi,
o giin ic;in daha ilerisinde bir mescid olmamasmdandtr.
Hz. Peygamberden ~oyle nakledilir:
"Ben Mescid-i Haram'da Ka'benin Hier mevkiinde, uyku-uyarukhk ara-
s1 bir halde iken Cebrail bana Burak'1 getirdi."
Bu rivayete gore Hz. Peygamberin bu gece yolculugu bizzat Ka'beden
ba~lamt~tlr.
Veya Harem'den olup "Mescid-i Haram" diye soylenmi~tir. c;unkii Ha-

remin tamamt mescittir.
Veya Harem, Mescid-i Haramt ku~atttgmdan boyle ifade edilmi~tir.
Veya devamtnda "Mescid-i Aksa" denildiginden, ona mutab1k olmas1

ic;in Haremden "Mescid-i Haram" ~eklinde soz edilmi~tir.
Bu ac;1klamalara ~u ac;1dan ihtiyac; vardtr: Hz. Peygamberden gelen baz1
rivayetlerde bu yolculugun, Ommii Hani'nin evinde iken gerc;ekle~tigi an-
1 Yani bu ifadeyle, Cenab-1 Hakkm biitiin noksanhklardan yiice olrnas1 anlatllir.

latillr. Soyle ki: "Hz. Peygamber (asm) Dmmii Hani'nin evinde yats1 nama-
zmdan sonra uykuda idi. 0 gece isra gerc;ekle~ti ve ayru gece geri dondii.
Hz. Peygamber (asm) kissay1 iimmii Hani'ye anlatip ~oyle dedi: "Pey-
gamberler benim ic;in temessiil ettirildi, onlara imam oldum."
Sonra Hz. Peygamber Mescid-i Haram'a c;1kip mi'rac1ru Kurey~e haber
verdi. Muhataplan bunu imkans1z goriip taacciiple kaqtladtlar. Hatta, on-
ceden iman edenlerden baztlan <linden c;1kt1. Baz1 adamlar Hz. Ebubekir'e
ko~up Hz. Peygamberin anlattiklanru naklettiler. 0 ~oyle dedi: "Eger boy-
le demi~se, dogru soylemi~tir."
Dediler: "Bu anlattlanlara ragmen O'nu tasdik ediyor musun?"
Hz. Ebubekir ~oyle cevap verdi: "Ben, bundan daha uzak ~eyleri soyle-
mesinde O'nu tasdik ediyorum, bunu niye tasdik etmeyeyim?"
Bundan dolayi kendisine "S1dclik" lakab1 verildi.
Daha once Beyt-i Makdise gitmi~ olan baztlan "oyleyse bize oray1 an-
lat" deyip, Hz. Peygamberi zor durumda birakmak istediler. Allahu Teala
perdeyi goziinden kaldlrdl, bakip onlara anlatmaya ba~ladl. Bunun iizeri-
ne "tamam, oray1 dogru bir ~ekilde anlattln. Simdi de bizim kervarurmzdan
haber ver" dediler. Hz. Peygamber de onlara develerinin saylSlru, kervarun
durumlanru anlattl. "Kervaruruz falan giin, oniinde ~oyle bir deve oldugu
halde giine~ dogarken gelecek" dedi. Onlar tepeye c;1kip gozetlemeye ba~
ladtlar. Kervaru aynen Hz. Peygamberin vasfettigi ~ekilde buldular. Biitiin
bunlara ragmen yine de inanmadtlar, "bu apac;1k bir sihir" dediler.
Bu olay, hicretten bir ytl once idi.
Mi'racm uykuda ffi1 yoksa uyarukken ruhuyla veya ruh-ceset beraberli-
giyle mi oldugu hususunda ihtilaf edildi.
Ekser alimlere gore, Hz. Peygamber (asm) cesediyle Beyt-i Makdise
gece vakti gotiiriildii. Sonra yine cesediyle semalara yiikseltildi, ta Sidre-i
Miinteha'ya kadar vardl. Kurey~, i~te bu yiizden hayret ettiler, bunu
imkans1z gordiiler. 2
Kelam ilminde miraca ~oyle delil getirilir:
Cisimler, kendileriyle ilgili ar1zi halleri kabulde e~ittirler. Allah ise, imkan
dairesindeki her ~eye kadirdir. Dolayis1yla Hz. Peygamberin bedeninde
2
Yani, Hz. Peygamber (asm) "riiyamda oralara gittim" veya "ruhen oralari gez-
dim" dese, bunu inkar eden c;ikmazdt. Onlarm ~iddetli inkar1 ~unu gosteriyor ki,
ruh-ceset beraberligiyle miraca mazhar oldugunu anlattl, onlar da inkar ettiler.
isra Suresi - 189. Ders @ 627
veya O'nu ta§1yan cismin bedeninde s:ok siiratli bir hareketi yaratmaya da
giicii yeter. Boyle hayret verici olmak, zaten mu' cizelerin bir laz1rmdir.
"Etraftm miibarek ktld1g1m1z"
Mescid-i Aksamn miibarek ktlmmas1 hem din, hem de diinya yo-
niindendir. <:;iinkii,
-0 bolge vahyin ini§ merkezlerindendir.
-Hz. Musa'dan beri Peygamberlerin ibadet ettigi bir yerdir.
-N ehirlerle, agas:larla ku§attlrm§t1t.
"Kendisine bazt ayetlerimizi gostermek i~in"
Mesela,
-Gece vaktinde an gibi kisa bir zamanda bir ayhk mesafeye gitmesi ve
Beyt-i Makdisi gormesi,
-Peygamberlerin kendisine temessiil etmesi ve onlarm makamlarma va-
kif olmasi.
Ayetin evvelinde giyabi olarak Allahm tasarrufundan soz edilirken, bu-
rada "Kendisine bazt ayetlerimizi gostermek i~in" denilerek miite-
kellim s1gasma ges:ilmesi, bu bereketlerin ve ayetlerin biiyiikliigiinii naza-
ra vermek is:indir.
~I ~I~ ~1 "~iiphesiz ki O, Semi' - Basirdir."

0 Allah, Muhammedin sozlerini i§itir, fiillerini goriir ve buna gore O'na
ikram ile kurbiyetine mazhar ktlar.
• ,. l
2- ~~I ~ _; ~lj "Musa'ya da Kitabt verdik."

...; J ~/ / / / .& 0
~j ~J~ ~ IJ~ 'lfl ~ly;,1 ~ c.S~ ~~j "Ve 'beni btraktp

ba~kastru vekil edinmeyiniz' diye anlatmast i~in israilogullarma bir
rehber ktldtk."
Yani, "i§lerinizi havale edeceginiz Benden ba§ka bir Rab edinmeyin!"3
3 i~leri Allaha havale etmekten murat, her i~in O'nun izniyle oldugunu bilip
de r1zk1ru O'ndan istemek, O'ndan ~ifa beklemek, muvaffak olmayi O'nun liitfu
bilmek gibi durumlardir. Bu, sebeplere miiracaata engel degildir. c;unkii Allahu
Teala, sebeplerle neticeleri meydana getirmeyi bir adet edinmi~tir. Mesela, hasta-
larunca doktora gitmek ve ila~ kullanmak laz1mdir. Ama neticesi olan ~ifay1 Allah-
tan bilmek gerekir. Yoksa insan, farkma varmadan sonu~lar1 sebeplere nisbet ede-
rek ~irke dii~ebilir.
<.f' J J
f :.; ~~~ "Ey Nfth'la beraber gemide ta~1d1klanmtzm

0 ,.,
3- L.Y ~
~
neslinden gelenler!"
Bunda, atalarln1 Hz. Nuhla beraber gemide ta~1mak suretiyle bogw-
maktan kurtarmas1ru nazara vererek Allahm nimetlerini hatirlatmak vardir.
,J. ,,,,. .:; .... .... ~
I~_µ I~ 0l5 ~1 "Dogrusu 0, ~ok ~iikreden bir kuldu."
Hz. Nuh, biitiin hallerde Allah.a c;okc;a ~iikreden bir kul idi.
Bunda Hz. Nuhun ve yarundakilerin kurtartlmasln1n, O'nun ~iikriiniin
bereketi olduguna bir ima vardir ve ayr1ca O'nun gibi c;okc;a ~iikreden biri
olmaya bir te~vik soz konusudur.
Zamirin Hz. Musa'ya raci oldugu da soylendi.
4- y~I ~ ~l_r;,1 ~ Jl 1--:: ;J j "israilogullarma Kitab'ta ~u hiik-

mii verdik:"
Kitaptan murat, Tevrattir.
,,., .... o ~J Q/
~ j.4 ~ j ~I ~ 0 ¥ "Muhakkak siz, yeryiiziinde iki defa fesat

~tkaracaks1mz."
Bunlardan birincisi, Tevratm hiikiimlerine muhalefet ve Sa'ya veya

Ermiya Peygamberi oldiirmeleridir.
ikincisi ise, Hz. Zekeriya ve Hz. Yahyayi oldiirmeleri, Hz. isay1 da ol-
diirmeye kastetmeleridir.
l.J::.:5 Ip V ~::J j
,,,.. J J /
"Ve ger~ekten ~ok ileri gidip, haddi a~acakstmz."

l ,, 0 j J ,, J ,, 0 l!l J J ,, ,,
5- ...L...\...!,
~ .. ,
.L; t I 8 I~~
r...r;.~J
~<:'~le. F:.~.~J
.,,,-:-- t,, ~ t I ~,,
J ~L>.
. l~l.9
,, "Birincisinin
zamam gelince, iizerinize gii~lii kuvvetli kullanrmz1 gonderdik."
Bundan murat, birinci fesadlarma taraf-1 ilahiden ceza verilmesidir.
-0 zerlerine gonderilenlerin kim oldugu hakkmda farkli rivayetler vardir.
Bu meyanda Buhtunnasr ve Calutun adi gec;er. Bunlar, zorba hiikiimdar-
lardi, harpte c;ok ~iddetli kuvvete sahib kimselerdi.
r,f "' .... ,,,,. /
~~~I J~ I~~ "Onlar, evlerin ortasma kadar girip sizi aradtlar."
Bunlar, sizi oldiirmek, mallanruz1 yagma etmek ic;in evlerin ic;lerine ka-
dar girdiler. Biiyiiklerini oldiirdiiler, kiic;iiklerini esir aldtlar, Tevrati yakttlar,
Mescid-i Aksayi harabeye c;evirdiler.
Mu'tezile mezhebi, Allahm kafiri bunlara musallat ktlmas1ru uygun gor-

mediklerinden, "gonderdik" ifadesini "kendilerini serbest biraktik, engel
olmadik" ~eklinde te'vil ettiler.
'l _,;J.4 I~ j ~LSj "Bu, yerine getirilmesi gereken bir vaad idi."
Onlann cezalandirtlmalan, kac;1rulmaz bir vaat idi .
.... ,.. .,...o , .... / J
6- ~ oj501 ~ \.j~~j ~ "Sonra sizi tekrar onlar iizerine galip ktl-

chk."
Sonra bu gonderilenlere kaq1 size devlet ve galebe nasip ettik. Bu, dii~
manlarmda meydana gelen idari degi~iklikte yeni hiikiimdarm onlara ac1y1p
esirlerin Sama gitmesine izin vermesiyle oldu.
Hz. Danyal bunlara komuta etti, orada bulunan Buhtunnasr taraftarla-
nna galip geldiler.
Veya ayette medar-1 bahs olan Calut ve adamlan olma durumunda, Al-
lahu Teala Hz. Davudu Caluta kaq1 c;1kardi ve Hz. Davud da onu oldiirdii.
~j ~ly~ rs~~i;lj ''Ve mallarla ve evlatlarla giiciiniizii arttrdtk."

.... ,.... 0 ,,... J ,,,,o
I~ pl fS~ j ''Ve sizi sayica ziyade ktldtk."
7- µ\1 _ r !: ,. ;..\ ( : ,. ;..\ ~1 "iyilik ederseniz, kendinize iyilik et-
mi~ olursunuz."
.f
,.,,,... Jo ,,., o
419 fl.;,1 01.) ''Ve kotiiliik ederseniz yine kendinizedir."

iyilik ederseniz sevab1 kendinize, kotiiliik ederseniz de vebali iizerini-
zedir.
j~\
.J ~ _y--
.L~ l<S ~I
; .t~.l:J--
I_y-- ~~~
..,..J , ' '.J 1~~--\..,. o"
-y.- ·\f\ JJ,--.J ~t;:. 11t_;,.
,.y::':
I~ 1p L4 l.J~j ~j.4 "Arttk diger fesad1mzm zamaru gelince,

l ,.
yiiziiniizii kara etmeleri ve ilk girdikleri gibi yine Mescide (Beyt-i

Makdis'e) girmeleri ve ele ge~irdiklerini mahvetmeleri i~in onlan
tekrar gonderecegiz."
Bu da Allahm onlara iranltlan musallat ktlmas1yla oldu. Yahudiler Hz.
Yahyayi ~ehit etmi~lerdi, karu yerin altindan di~anya kayruyordu. iran ko-
mutaru "bu nedir?" diye sordu. "Bizden kabul edilmemi~. bir kurban karu"
dediler. Komutan "bana dogru soylemediler" diyerek onlarm binlercesini
oldiirttii. Yerden kaynayan kan c;1kmaya devam ediyordu. Komutan onla-
ra "~ayet bana dogru soylemezseniz hic;birinizi sag birakmam" dedi. Bu-

nun iizerine "o, Yahya'run karudir" dediler. Komutan da "i~te boyle birin-
den dolayi Rabbiniz sizden intikam ahyor" dedi. Ardmdan ~oyle seslendi:
"Ey Yahya! Benim de Senin de Rabbin Senden dolayi kavminin ba~1na ge-
len musibeti bilmektedir. Artik Allalun izniyle karun dursun, yoksa bura-
da hic;birini sag koymayacagim." Bunun iizerine karun kaynamas1 durdu.
c.
8- p ~ 0\ ~.) ~ "Olur ki Rabbiniz size merhamet eder."
Bu son cezadan sonra ola ki Rabbiniz size merhamet eder.
i
~~ ~~ 01.J "Arna donerseniz biz de doneriz."

Sayet siz tekrar isyana donerseniz, biz de tekrar sizi cezalandirmaya do-
neriz.
Nitekim onlar Hz. Peygamberi yalanladtlar, oldiirmeye te~ebbiis etti-
ler. Allah da Peygamberini onlara musallat ktldi. Kurayza kabilesi oldiiriil-
dii, Beni N aclir siirgiine gonderildi, digerlerine de cizye odeme yiikiimlii-
liigu getirildi.
Bu, onlann diinyada cezas1dir.
r
I~ ~~GJJ ~~ Fi~~ j ''Ve cehennemi, kafirler i~in ku§at1c1 bir
zindan yaptlk."
Ahirette ise nankor olan inkar edenler ic;in cehennem vardir. Cehennem
onlar ic;in di~ar1 c;1kamayacaklan daimi bir hapishanedir.
~ GI
f
0,.... / 1 JO ,,.
9- _;1 ~ ~ ~~ 01.9JI 1-il 01 "~iiphesiz ki bu Kur'an, insanlar1

en dogru yola iletir."
Siiphesiz bu Kur' an, hallerin ve yollarm en dogrusu olan bir hale ve yola
sevkeder.
/~,,,.. ~
HJ 01 s-i~w,JI 0M ~+JI ~_µJI_). ::1j ''Ve salih amel

'.J / / ,,.. J 0 +>'
1.J:f l_?.-1
i§leyen mii'minlere biiyiik bir ecir oldugunu miijdeler."
t. / .. ,.. / ,.. ' ~
HJ lj~I §~ ')!~ 0h~ ')! ~+JI 01j ''Ve ahirete inan-
0 / .... .-;; ....
10- ~I ~IJS;
mayanlara gelince, onlara da can yaklc1 bir azab haz1rladlk."
Yani, Allah mii'minleri iki miijdeyle miijdeler:
1-Kendilerine sevap verilmesi,
2- Dii~manlanrun da cezalandirtlmasi.
190. DERS
insan1n Sorumlulugu
..,.
11- .f-J~ ~~~~~~~~)Tl t_~j "1nsan, hayra dua eder gibi ~erre
dua eder."
insan ofke arunda kendisi, ailesi, mah hakkmda Allah'tan ~er ister, bed-
duada bulunur.
Veya hayir istedigini zannederek ~erre dua eder. Bunu isterken, hayra
dua eder gibi dua eder, ister.
':1 p
~ J 0 0 ,,..,. ....
0~)11 0l5j "Dogrusu insan ~ok acelecidir."

insan, gerc;ekten c;ok acelecidir. Sonucunu hie; dii~iinmeden hatirma ge-
len her ~eyi hemen yapmak ister.
Denildi ki: Ayetteki "insan"dan murat Hz. Ademdir. Kendisine ruh iif-
lendiginde, ruh gobegine geldiginde hemen dogrulmak istedi, yere dii~tii.
Sebeb-i Niizul
Rivayete gore Hz. Peygamber (asm) Sevde Binti Zem'a'ya bir esir ver-
mi~ti. Sevde, esirin iniltilerine ac1ch, kelepc;esini gev~etti, esir de kac;ti. Bu-
nun iizerine Hz. Peygamber Sevdeye beddua etti, sonra da pi~man oldu.
Archndan dedi: "Allahtm, ben ancak bir insarum. Kime beddua etmi~sem,
bunu onun hakkmda rahmete c;evir."
Bu olay iizerine ayet nazil oldu.
Ayette anlattlan durumun bir an once azabm gelmesini isteyen kafir
kimse hakkmda olmas1 da caizdir. Mesela, mii~riklerden Nadr Bin Haris,
Bedir sava~mdan once "Allahtm, bu iki ordudan hayirh olana zafer ver"
diye dua etmi~ti. Aynca "Allahtm, eger bu Senin katmdan gelmi~ bir
hak kitap ise, iistiimiize gokten ta~ yagdir veya bize ~ok elim bir
azap ver." (Enfal, 32) ayetinde bildirilen duay1 yapmI~tl. Duas1 kabul oldu,
Miisliimanlar galip geldi, kendisi de Bedir giinii kllic;la boynu vurularak ol-
diiriildii.
\ ,,,., ..... ~ 0
12- ~I j~lj j;JI ~ j "Biz geceyi ve giindiizii hirer ayet ktldtk."

Gece ve giindiiz, ba~ka tiirlii olmas1 miimkiin iken ayru tarzda birbiri-
ni takip eder. Bu durum, kudret ve hikmet sahibi bir Yaratlc1ya delalet et-
mektedir.
"' ' ........ ....
~I ~I \..; ~ "Ard.ind.an gecenin ayetini sildik."
/
~ ~ ~4-!JI ~\ ~ j ''Ve giindiiziin ayetini de e§yayt gosterici ktl-

chk."
Bir ayet olan geceyi silip diger ayet olan giindiizii aydmhk ktldik.
Denildi ki: iki ayetten murat ay ve giine~tir. Mana ~oyle takdir edilebilir:
"Gece ve giindiizii aydmlatan ay ve giine~i iki ayet ktldik." Veya "Gece ve
giindiizii, iki ayet sahibi ktldik."
Gecenin ayeti olan ay'm silinmesi, zatlnda karanhk ve nurunun gideril-
mi~ olmas1dir. Veya nurunun peyder pey azahp biisbiitiin gozden kaybol-
mas1dir.
Giindiiziin ayeti olan giine~in aydinlatlc1 olmas1 ise, ~ua sahibi olup e~
yarun onun ziyas1yla goriilmesidir.
if
J ~ J
:
0 ,,, O"'
w~I" -; · "'t\ ~~ I~.J

-~I !::t" r;.J
~ <~-- Jl,a.9 1_,;.::·::J
• ,, .J ~ ~ . ,, "Bunu' Rabbi-
nizden bir liituf aramamz, ytllann saytsm1 ve hesab1 bilmeniz i~in
yapttk."
Ta ki giindiiziin aydinhgmda mai~etinizi temin yollanm arayas1mz,
onunla amellerinizi gorerek yapas1mz.
Ve bir de bunlarm farkh olmalan, pe~pe~e gelmeleriyle veya hareketle-
riyle yillan ve hesabt bilmeniz is:indir.
~ o,... ~J
JSj ''Ve biz her §eyi fastl fastl anlatttk."

0 / ,,,..
~ ~~ ~~
Din ve diinya i~inde muhtas: oldugunuz ne varsa biz onlan tek tek, fa-
stl fastl beyan ettik.
if
13- ~ ~ ~1\1 ~8)\ ~LJ1 jSj "Her insamn mukadderat1m boy-

nuna doladtk."
Her insarun da amelini ve kendisi is:in takdir olunan kaderini boynuna
taktlk, Onun ameli veya kaderi sanki gayp yuvasmdan ve kader canibinden
kendisine us:up gelmektedir.
Arablar ku~larm gelip gitmelerinden manalar pkanr, duruma gore ya
hayra yorar veya ugursuzluk. sayarlardi. Ayette, hayra ve ~erre sebebiyet
isra Suresi - 190. Ders ~ 633
verme yoniinden Allahm kaderi ve kulun ameli is:in istiare olarak kullarul-
rm~tir.
J 1 • • ,. • J
I~~~ ~L:?' ~Q~~\\ ~ ~ f t_rj "Veonunameldefteriniktyamet

giinii a~tlmt~ bir kitap ~eklinde oniine ~tkannz."
Ktyamet giinii onu amel defteri olarak oniine koyar1z.

Veya bundan murat, yaptigi amellerin etkisiyle naki~lanrm~ nefsidir.
<;iinkii insarun iracli f1illeri nefiste s:e~itli haller meydana getirir. Bundan
dolayi, bu amellerin tekrari melekeleri olu~turur.
14- ~L:?' i)! "Kitabm1 oku!"

.f
fj:J I ¥
,... ,,,.. " ,... 0 l ....
\~.. , -> ~ c..)5 "Bugiin hesap goriicii olarak sana nef-

sin yeter!"
Hasib, "hesap goriicii" anlarmna gelebilecegi gibi, "~ahit" anlarmnda
da kullarulabilir.
Nefis miiennes oldugu ha.Ide "hasib" kelimesinin miizekker gelmesi,
muhasebe ve ~ahitligi yapanlarm erkekler olmasmdan veya buradaki nefsin
"~ahls" anlarmna gelmesindendir.
c::. • ii; ,. \
15- ~ ,. c~1 c..S~;;~ ~µ e,.S£1 q4 "Kim hidayete erse kendi iyiligi i~in
hidayete erer."
<..I" ,,, ~ til ..... ~ ,...
~ ~ ~µ ~ ~ j "Kim de saparsa ancak kendi aleyhine sa-

par."
Onun hidayette olmas1 ba~kas1ru kurtarmaz.
Dalaleti de ba~kasllli yoldan s:1karmaz .
..r 0 J 0 ,.. ,.,.,,.,
c..S..f>-1 jj.J,. ojjlj

,.
~.J'lj
,.
"Hi~bir giinahkar ba~kasmm giinahtm yiik-
lenmez."
Herkes kendi giinahlru ta~1r.
~ ,.., ,... l i,JJ ~,}
'1 ~ j ~ i)>- ~~' ~

\
B'Lo j "Biz, bir peygamber gondermedik~e,
azap edici degiliz."
Gonderilen els:i onlara delilleri beyan eder, Allahln hiikiimlerini as:1k-
lar. Boylece insanlarm diger alemde "biz bunlari duymadik" deme hakla-
ri olmaz.
Ayette, din bildirilmeden insanlara bir ~eyin vacip olmachgma bir delil
varchr.
J ,...,,,. .... / ~ ,.,. .... J 0,.,. ....... .... """"""'
16- ~ I~ ~p lj ..J-41 ~j ~ ~\ lj~jl 1~1.J "Biz bir beldeyi he-

lak etmek istedigimizde, oradaki refah sahiplerine (itaati) emrederiz,
onlar ise orada kotiiliik i~lerler."
irademiz, sab1k kazarmz1 (mukadder hiikmiimiizii) infaz ic;in bir kavmin
helakine taalluk ettiginde veya "hasta olmek istediginde hastaligi ~iddetle
nir" denilmesi misali, bir kavmin mukadder helak vakti geldiginde, kendi-
lerine gonderdigimiz bir peygamber diliyle, o beldenin refah ic;inde ya~ayan
onde gelenlerine Allaha itaat etmelerini emrederiz. 4
Bu manaya, ayetin oncesi ve sonras1 delalet eder. Mesela, sonrasmda
onlarm fiskmdan bahis var. Fisk, "taatten c;1kmak ve isyanda direnmek-
tir." DolaylSlyla mukabele yolu ile, onlara taatin emredildigine delalet eder.
Ayr1ca ~u manalara da dikkat <;ekilmi~tir:
"Ona emrettim, o da okudu" denildiginde okumarun emredildigi an-
la~illr.
Burada da "onlara emrederiz" denildikten sonra, fiska dii~tiikleri
ifade edildigine gore, kendilerine fisk emredilmi§ demektir. Ancak, Cenab-1
Hakkin fiski emretmesi, ona sevketmesinden mecazchr.
Veya onlan ~lmartacak kadar bol nimet vermesi ve bu durumun da on-
larm fiskma yol ac;masmdan dolayichr. Ancak "ona emrettim, o ise bana is-
yan etti" dedigimizde neyin emredildiginin belli olmamas1 gibi, ayeue "on-
lara emrederiz" denildiginde neyin emredildiginin belli olmamas1 da ih-
timal dahilindedir.
Ayette refah ic;inde olanlara emredildiginin soylenmesi, ba~kalanrun on-
lara tabi olmasmdanchr. Aynca bu kimseler ba~kalar1na nis betle daha seri
olarak hamakatte bulunurlar, fiicura imkanlan daha fazlachr.
J ... 0 ,,,,. i:il /
J_µJI ~ ~ "Boylece, oraya azap sozii hak olur."
Boylece azabm gelmesiyle ilgili onceden bildirilen soz gerc;ekle~ir.

Veya onlarm giinahlanrun ortaya c;1kmas1 veya giinahlara biisbiitiin dal-
malanyla ilgili soz, tahakkuk eder.
l~.:0 ~~ y:JJ "Biz de onu yerle bir ederiz."

4 "Basta olmek istediginde hastahgi ~iddetlenir" ifadesi, ashnda "hasta olecegi
zaman" demektir. Benzeri bir ~ekilde "bir beldeyi helak etmek istedigimizde"
ifadesi, "bir beldenin helaki geldiginde" demektir.
Biz de o beldeyi, ic;indekileri helak ile ve diyarlanru harabeye c;evirmekle

hak ile yeksan ederiz.
<.f
J J Q 0 ,,.. ,,. ....
17- [_Y ~ ~ 9.J.9JI ~ ~I f5 j "Biz Nfth'tan sonra nice nesilleri

" ettik."
helak
Nuhtan sonra Ad ve Semud gibi nice nesilleri helak ettik.
,,. J. J ,,. ',....
lj.. ~I~~~~~.Yl: ~_):

' .... .... ,,.. ,,,.
J6j "Kullannm giinahlanndan haber-
dar olmak ve gormekte Rabbin yeter."
Senin Rabbin onlarm i~ledikleri giinahlann hem zahirlerini, hem batm-
lanru bilir, ona gore ceza verir.
diinya lezzetlerini isterse, diinyada istedigimiz kimseye diledigimiz

kadar1m pe§inen veririz."
Ayette hem pe~in lezzetleri isteyen kimsenin iradesi, hem de istedigiy-
le alakah ilahl me~iet ve irade kaydi getirildi. ~iinkii her temenni eden te-
menni ettigi ~eye ula~amaz. Bir takim imkanlara kavu~an da her arzuladigt-
ru elde edemez. Kaydin getirilmesi, her ~eyin ilahl me~ietle oldugunun bi-
linmesi ic;indir.
Sebeb-i Niizul
Denildi ki: Ayet miinafiklar hakkinda indi. Bunlar Miisliimanlara
riyakarhk yap1yorlar, onlarla beraber sava~a c;1kiyorlardi. Halbuki sava~a git-
mekten maksatlan sadece ganimet elde etmek gibi ~eylerdi.
c ,,
P"Sonra cehennemi ona mekan ktlanz."
0 ).
f ~~ ~ ~
o I
l~_,;....M ~
0
y.14 ~ "Kmanml§ ve kovulmu§ olarak oraya girer."

Allahm rahmetinden kovulmu~, kinanrm~ bir ~ekilde cehenneme girer.
,,.. ,,... .... ~ J,,,. ,,. ,,.. ' 0 ,.,.
19- 0 \S ~ L; '! " ). ,, ). ,, I -:;,, ! ". I -:: t 0,, . ')'I ; I,, I ~ ,, ,,

err
0
r- _)
0 ). ). ,, I ,, ,,
~ ,, .J .JA.J ~ '+' ~.J if.J
l~_F "Kim de ahireti ister ve mii'min olarak ciddi bir ~aha ile
onun i~in ~ah§irsa, i§te bunlarm sa'yi me§kurdur (c;ah~malanrun kar-
~iligiru goriirler)."
Ayette nazara verilen c;ah~mak; hakkiru vermek; emredilenleri yapmak,
yasaklardan ise uzak durmaktir. Yoksa kendi akillanyla ortaya koyduklan
~eylerle Allaha yak.in olmak degildir.
Ayetteki "lam" harfi, niyet ve ihlas ifade eder. Yani, yap11gi c;ah~may1
boyle bir niyetle ve ihlasla yapmahdir.
"Mii'min olarak"
Bu c;ah~marun makbul olmas1 ic;in iman ~artl vardir. Yani, "her kim ken-
disinde hic;bir ~irk ve yalanlama olmayan sahih bir imanla iman ederse ... "
<:;iinkii iman, i~in esas1dir.
i~te bu ii~ ~artl cemedenlerin ~ah~mas1 Allah nezdinde makbuldiir, se-
vaplariru ahrlar. <:;iinkii "~iikiir" Allaha nisbet edilince, taate kar~1 O'ndan
sevap anlamma gelir. 5
v,,,,, ......... ~j ...,....j ~ ~~ J
20- ~j ~~ ~ ~ ~ ~j ~ ~ ~ ~ "'% "Hem onlara hem de digerle-

rine Rabbinin bir ihsaru olarak medet veririz."
iki firkadan her birine tekrar be tekrar ikramda bulunarak medet veririz,
az oncesini daha oncesine destek yapartz .
.J ,,,,. ....... / /
I~~ ~j ~~ 0l5l4j "Rabbinin ihs~ru ktsttlanrm~ degildir."
Allah, diinyada bir liituf olarak ihsaruru ne mii'minden esirger ne de

kafirden.
V" l ,,,. o ~ ,,,,. ,,.. ,,,,. J 0J
21- ~ ~ r4~ ~~~I "Bak! Onlann bir ktsrmru bir

ktsrmna nastl iistiin ktldtk!"
Bak biz onlarm bir klsrmru bir klsrmna nz1kta iistiin klldik.
~ o,... 0 / 0,,,. J. ' ,,...
~ _r.51j ~~j~ _r.51 oj>:J\!lj "Elbette ahiret, hem dereceler ba-

ktrmndan daha biiyiik, hem de iistiinliik baktmmdan daha biiyiik-
tiir."
Ahiretteki farkhhk ise ~ok daha biiyiik olacak. <:;iinkii oradaki farkhhk
cennet ve dereceleri, cehennem ve derekeleri ~eklinde olacaktlr.
4-J! '1l1 f F. ~ "Allah ile birlikte ba~ka bir ilah edinme!"

.... ' ' J, 0 .... /
22- y:>-1
Hitap Hz. Peygamberedir, ama murat iimmetidir.
5 Bu ii<; §art, iman, irade ve ameldir. Ahiret saadetini elde etmek i<;in,
-Mii'min olmak,
-Ahireti istemek,
-Emredilenleri yap1p yasaklardan ka<_;:arak ciddi bir §ekilde ahi~ete <;ah§mak la-
z1mdir.
Veya hitap herkesedir.

e. ~ • • • /
';) .J.l>.:..A l; _,.U..4 j ! Q3J ''Yoksa ktnantru§ ve yalmz ba§tna btraktlmt§
olarak oturup kahrsm."
Yoksa melekler ve mii'minler tarafmdan kmarur, Allah tarafmdan da
yarchms1z b1rakilirsm.
Ayetten (mefhum-u muhalif ile) oyle anla~iliyor ki tevhid ehli olan kim-
se ise, medhedilir, yarchma mazhar kilirur. 6
6 Mefhum-u muhalif, soylenenin tersine zihnin intikal etmesidir. Allah ile be-
raber ba~ka bir ilah edinen kimsenin krnanchgi ve mahrum b1rak.tlchgi ifade edi-
lince, zihin buradan "demek ki Allah, tevhid ehlini medheder ve onlan muvaffak
ktlar" manasrna intikal eder.
191. DERS
Anne - Baba Haklar1
~ ....... ,,.,. .... ,.,.,..J l"'
23- ~ ~1 ~ 11_,~ ~I ~j ~ j "Rabbin kesin olarak §Unlan emretti:

Ancak kendisine ibadet edin."
<";iinkii, ibadet tazimin en ileri ~eklidir. Boyle bir tazime ancak ve ancak
sonsuz azamet ve nimet sahibi olan Zat lay1ktir.
Ayet, iistte ondokuzuncu ayette bildirilen ahiret ~ah~mas1run bir tafsi-
li gibidir.
,j
~L.:..;..1 ~iJl)~j
,. ,.
''Ve anne - babaya iyilik yapm."
<";iinkii anne baba, ki~inin viicut bulmasma ve ya~amasma zahiri sebep-

tirler.
·,,,. / ,,.,,,,.. o,,,. ,J
Wi')19 jl ~...G-1 _?JI ~~ ~\~~ l.:1 "Onlardan biri veya her ikisi
senin yanmda ya§lanirsa ... "
"Senin yamnda" ifadesinden murat, "Senin himayende, senin tekeffii-
liin altinda" manas1dir.
o#l.J. /
JZ ~ "Saktn onlara "of'' bile dei:ne."

0 ,,,,.. ,,,. /
~\ ~
Onlardan meydana gelebilecek naho~ bir ~ey oldugunda s1zlanma, on-

lara bakmaktan ~ikayet~i olma.
Onlara "of'' demek bile yasak olunca, tadk-1 evl::i ile diger eziyetlerin
men edildigi anla~illr.
Bundan dolay1dir ki Hz. Peygamber (asm) Hz. Huzeyfe'yi, mii~rikler sa-
fmda olan babaslill oldiirmekten men etti.
Wi ~ ~j ''Ve onlan azarlama."

Ayet, once onlara giizel muamelede bulunmay1 emretmi~ti. Bununla da
onlara eziyet verecek ~eylerden yasakladi.
Ho~una gitmeyen bir ~ey oldugunda, kaba davrarup onlan azarlama.
~}
, \}~ ~ ~j ''Ve onlara giizel soz soyle."
Onlara "of' demek, azarlamak yerine; incitici yam hiy olmayan ho~,
giizel ~eyler soyle.
i;J t ,. 0 0
24- ~_)JI ~ ~JJI C~ ~ ~lj "ikisine de §efkatle tevazu

kanatlanru ger."
Onlara miitevaz1 ol, onlan himayen altma al.
Nitekim Hz. Peygambere de ~oyle emredilir:
''Ve mii'minlere §efkat kanatlanru ger." (Hier, 88)
Onlara merhamet kanatlanru ger. C::iinkii daha di.in kendilerine muhtay
olan yocuklanna bugiin kendileri muhtay hale gelmi~lerdir.
J"
.,
y) Jij ''Ve §Oyle de: Ey Rabbim! Onlar
/
IJ... ~..O ~~)~~.JI

beni kii~iikken terbiye edip yeti§titdikleri gibi, sen de onlara mer-
hamet et."
Allahm sonsuz merhametiyle onlara merhamet etmesi iyin dua et, se-
nin fani merhametinle yetinme. ~ayet kafir iseler, Allahtan onlar iyin hida-
yet temennisinde bulun.
"Onlar kiiyi.ikken beni terbiye etmi~ler, bana bakip terbiyemle me~gul
olmu~lardi. Sen de onlara merhamet et. Merhamet edenlere vaadin var,
bana merhametini gosteren anne-babami merhametine mazhar ktl" ~ek
linde dua et.
Rivayete gore, bir adam Hz. Peygambere ~oyle sordu: "Annem babam
ya~h halde yarumdalar. Onlann kiiyiikken bana yaptiklanru bu ~ekilde ode-
mi~ sayilir miyim?"
Hz. Peygamber ~oyle dedi: "Hayir, odemi~ saytlmazsm. C::iinkii onlar

sana bakarlarken senin ya~amaru istiyorlardi. Arna sen onlara bakarken
oliimlerini arzuluyorsun!"
J"
,
25- ~ _;.; ~ ~ ~I
,, / /
r.J
,,
"Rabbiniz nefislerinizde ne oldugunu
en iyi bilendir."
Allah, hangi maksatla onlara iyilik yaptiguuz1, onlara gosterilmesi gere-
ken saygiy1 iyinizden gosterip gostermediginizi bilir.
Ayet, ki~inin baktig1 anne-babasma kar~1 iyinde bir ho~nutsuzluk veya
onlarm varhgmdan rahats1zhk duyma gibi durumlara bir tehdid gibidir.
J.,.,, .... ,,.. ,,.. Gi / J J ,,.. 0
I.JP &.lj~ 0l5 ~µ ~W, lyfa 0! "Egersalihkimselerolursa-

1
ruz, elbette 0 kendisine yonelenleri bagt§laytctdtr."

640 @J Beydav1 Tefsiri
Sayet siz salah kasteden kimseler olursaruz, onlarla muamelenizde gon-

liiniiziin daraldigt bir zamanda sizden sadir olan incitici bir soz veya kusu-
ru affedendir.
Ayette biiyiik bir tah~idatla, anne-babaya kar~1 kalpten gec;.enlere bile
dikkat edilmesi nazara verilmektedir.
Ayetin, tevbe eden herkes hakkmda genel bir hiikmii ifade etmesi de ca-
izdir. Anne-babasma kaq1 c;.ok biiyiik hatalar i~lemi~ olanlar da, tevbe edip
durumlanru diizelttiklerinde ayetin ~iimuliine girerler.
26- ~\
,, ,
V.lj ~lj ~ ~..:Jjl 11 S-'lJ "Akrabaya, yoksula ve
yolcuya hakktnt ver."
Akrabalara kar~1,
-Stla-i rahim (gidip gelmek, hatirlanru sormak)
-Giizel muamele,
-Kendileriyle iyi gec;inmek.
-Onlara iyilikte bulunmak gibi gorevlerini yap, akrabahk hakkiru eda et.
Ebu Hanife ~oyle der: Yakm akrabalar fakir oldugunda, onlann hakki
kendilerine infakta bulunmaktir.
.... "' J ,,,,
I~+;;.)~ ':1j "Bununla beraber mahnt sa~tp savurma."
Mah, uygunsuz yerde sarfederek sac;1p savurma, israf olacak ~ekilde in-
fak etme.
Hz. Peygamber, abdest alan Sa' da "Bu ne israf boyle?" dedi.
Sa'd, "abdestte de israf olur mu?" diye sordu.
Hz. Peygamber ~oyle buyurdu: "Akan bir nehirden de abdest alsan,
orda da israf olur."
,j
GI ,,,, o ,,.,._,... "' o GI
27- ~I::. ti 01..J.>-! lylS ~.J~I 0! "<;iinkii sa~tp savuranlar, §eytan-

,, \
lann karde§leridir."
Sac;1p savuranlar ~eytanlarm karde~leridir, onlar gibi ~erli olurlar. c;unkii
mah zayi ve telef etmek bir ~erdir.
Veya, sac;1p savuranlar ~eytanlara dost ve tabi olurlar. c;unkii israf etme-
de ve mah giinahta sarfetmede onlara itaat ederler.
isra Suresi - 191. Ders ® 641
Sebeb-i Niizftl
Rivayete gore, baz1 Arablar develeri bogazhyor, bunlar iizerine kumar
oynuyorlar, mallanru ~ohret i<;in sa<;1p savuruyorlardi. Allahu Teala bu ayet-
le onlan boyle ta~kmhklardan ahkoydu ve yakinlara vermekle emretti.
J,,. J ,,, "' ,,,, ,..
\~__,AS ~j 0~1 0LS'j "~eytan ise Rabbine kar§t ~ok nankordiir."
DolaylSlyla ona itaat etmemek gerektir.

~ ,,,. _... OJ,,. ,.. ,,.. ....._. 0 , ,. , ,,,.. J
28- \" Jo"~ 0
~ ~\ l~a ~ ~-- ~ .tQ.>-" ~~\ ~ 0
~I"
.)~ .Y rr u- "
~
J
..r :-.) ~ " .)
0
"
... ~ ~~
J J," • "
lJ
"Eger Rabbinden bekledigin bir rahmet i~in, onlardan yiiz ~evir
mek mecburiyetinde kahrsan, o vakit onlara yumu§ak soz soyle."
Akraba, miskin ve yetime bir ~ey verememe durumunda geri <;evir-
mekten haya ediyor ama Rabbinin rahmetinden bir nz1k sana gelmesini de
umuyor "imkarum olunca bundan veririm" diyorsan, onlara durumu kisa-
ca izah ile Allahtan rahmet dileyerek yumu~ak soz soyle.
Denildi ki: "Kavl-i meysur" "Allah sizi zengin ktlsm", "Allah bizi de
sizi de nz1klandirsm" gibi sozlerle onlara dua etmektir.
~,,.
29- ~
"' J
Jl ~ µ
' Jo ,,.
!J~
,,,..
F. ~ j
o ,,,.. ,,.
"Elini boynuna astp baglama."
"J
J5' ~ ~j "Onu biisbiitiin de a~ma."
0 0 ,,. ,,,..
~I
"Elin boyuna astlmas1" cimrilikten, "eli biisbiitiin a~mak" ise sa-

vurganhktan kinayedir. 7
Ayet hem cimriligi, hem de israfi yasaklar. Bu ikisinin ortas1 olan co-
mertligi ise emreder.
J
I~~ ~_,lo j!.~j ''Yoksa ktnanmt§ ve pi§man bir §ekilde oturur

kahrs1n."
Yoksa cimrilikten dolayi kinarur, sa<;1p savurdugundan dolay1 ise pi~
man olursun.
Sebeb-i N iizftl
Hz. Cabir ~oyle anlatir: Hz. Peygamber araffilzda oturmakta iken bir
<;ocuk geldi, "Annem senin elbiseni giymek istiyor" dedi. Hz. Peygamber,
"git sor bakahm, hangi elbisemi istiyormu~?" buyurdu. c;ocuk annesine gi-
dip sordu. Annesi, Hz. Peygamberin o an s1rtinda olan elbisesini istedigini
7 Ti.irk<_;:ede bu, "eli s1kl", "eli a<_;:1k" ifadeleriyle anlatilir.

soyledi. Durumu ogrenen Hz. Peygamber evine girdi, iizerindeki elbiseyi

9kanp c;ocuga verdi, kendisi elbisesiz kaldi. Bilal-i Habe~i ezan okudugun-
da Hz. Peygamber mescide gidemedi. Mescitteki cemaat kendisini bekledi-
ler, ama 0, c;1kamadi. Bu miinasebetle bu ayet nazil oldu.
Cenab-1 Hak sonra teselli verip ~oyle buyurdu:
,_,. Q - ...... 0 .J ..... ~
30- ~~j ~~ ~ Jj_tl ~ ~_) 0! "Ger~ekten Rabbin, kullann-
dan dilediginin nzktm geni~letir ve diledigini daralttr."
Allah, kusursuz hikmetine bagli olan me~ietiyle rizki geni~letir veya da-
raltir. DolaylSlyla, nz1k yolunda kar~tla~tlan zahmetler, ancak Senin masla-
hatln ic;indir.
t ,.,. / / ~
1..J... ~ I~ ~~~
I ,.
0l5 ~! "~iiphesiz ki 0, kullanna Habir- Basir'dir."
Allah onlann gizli-ac;1k hallerini bilir. Onlara gizli kalrm~ maslahatlanru
da bilir, ona gore muamele eder.
Soyle bir mana da murat olabilir: Bolluk ve darlik, her ~eyin s1rlanru ve
a~ikar hallerini bilen Allahm bir tasarrufudur. Arna kullara dii~en, iktisat-
11 ya~amaktir.
Veya "Allah bazen bolca verir, bazen da daraltlr. Siz de O'nun ahlakiyla
hareket ediniz, tamamen eli s1ki olmayllliz, ama tiimiiyle eli ac;1k da olma-
yiruz.''
Ayet, devarmndaki ayete de bir haz1rlik gibidir:
192. DERS
ilahi Emirler Ve Yasaklar

..,.
/ / 0 / J ,,,. / ....... o,,,. ,.,.
31- ~JLll 4: :...;_ f5':;\tjl 1_,J!:z \tj "Bir de ge~im korkusuyla ~ocukla-
nmz1 oldiirmeyin."
Baz1 Arablar, ge<;im korkusuyla kiz <;ocuklanru diri diri topraga gomii-
yorlardt. Cenab-1 Hak bu ayetle onlan bundan men etti ve nz1klanru taah-
hiit ile ~oyle buyurdu:
..,.
J J J ,.,. ,...
f5'~Ll ~ j j ~ "Onlan da, sizi de biz nz1klandmnz."
1..nf l4 0\.5 ~!j ~1 "<;iinkii onlan oldiirmek, ~ok biiyiik bir su~
tur."
~iinkii onlarm oldiiriilmesinde, nesillerin devam etmesine engel olmak
vardtr.
32- J'.}JI IY..); ~j "Zinaya da yakla§maym."

Degil zina i~lemek, ona azmetmekten ve ona yol a<;abilecek hallerden
uzak durun .
..,.
~ i.. L:;j ~ ~ 0\.5 ~1"<;iinkii o pek ~irkin bir i§tir ve ~ok kotii
\
bir yoldur."
Zina, gayr-1 me~ru bir beraberlik olup, yeni nesillerin nesebini belirsiz
yapar ve pek <;ok fitnelere kap1 a<;ar.
v"" o "' J, .:ii o~ o,...,...
\f 1~I f;>- ~I ~11}-lli \tj

J
33- ~~ "Hakh bir sebep olmad1k~a,

Allah'm haram ktldtg1 cam oldiirmeyin."
Oldiirmenin hak oldugu yerler ba~hca ii<;tiir:
-imandan sonra kiifre girmek (irtidat).
-Evli iken zina etmek.
-Bir mii'mini kasden oldiirmek (kisas).
~,,,.. O O ,,..,,.. JO ,,,,. J
t.;~ ~JJ ~ ..w ~ F J;i 0A j

0
"Kim de haks1z yere otduriilur-

se, biz onun velisine bir yetki verdik."
Olenin velisinden murat, vefatmdan sonra onun i~lerine bakan kanuni
varisidir.
644 @ Beydav:i: Tefsiri
Katledilen ki~inin velisi, katilin cezalandmlmas1 veya klsasen oldiiriil-

mesinde yetki sahibidir. 8
JiJ1 c.) J A
.f
~ "o da oldurmede ileri gitmesin.,,

/ /
"Oldiirmede ileri gitmesin" ibaresi degi~ik ac;ilardan ele almabilir:

"Katil, aslmda oldiiriilmeyi hak etmeyen ki~iyi oldiirmekle ileri gitme-
sin." c;unkii akllh kimse, kendi helakine yol ac;acak bir ~eyi yapmaz.
"Olenin velisi, katilin klsasmda ta~klnhk yapmasm." 9
I.)~ ~LS' ~i "<;iinkii zaten ona yardtm olunmu§tur."

Bu ciimle, yasaklamarun illetini gosterir.
Buradaki zamir, makt:Ule veya onun velisine racidir. Makt:Ul yoniinden
~oyledir: Makt:Ul, diinyada katiline klsas uygulanarak, ahirette de kendisine
sevap verilerek ilahl yardima mazhar olmu~tur.
Makt:Uliin velisi yoniinden ise mana ~oyledir: Allahu Teala o kimseye
klsas yetkisi vererek ve idarecileri de bu konuda kendisine yardimc1 yaparak
yardim etmi~tir.
Makt:Uliin velisinin ta~klnhk yaptigi ki~i ac;1smdan ise ~oyledir: Ta~klnhk
yapan makt:Uliin velisi, klsas veya tazirle cezalandirillr, aynca biiyiik bir gii-
nahi yiiklenmi~ olur.
34- ~ "7J1 Jl.4 1}._); ':J j "Yetim mahna yakla§maym."

.b-- ...-: .J.,,,.. .J. l ,,.. ~ ~
~DI ~ ~ ~\ ~ ~~ 'l'i "Ancak rii§diine erinceye kadar en

giizel bir §eldlde olmas1 miistesna."
Yetim malmda degil tasarrufta bulunmak, ona yakla~maym bile ...
Oyle anla~illyor ki, yetim kimse rii~diine erdiginde, artik kendi mahnda
diledigi gibi tasarrufta bulunma hakklna sahip olur.
c. 0 J /
4J~ l_,_9jlj "Ahde vefa gosterin."

Ahde vefadan murat,
-Allahm insanlan miikellef ktldig1 hususlar,
8 Dilerse diyete raz1 olur, dilerse de kisas yaptlarak katilin oldiiriilmesini talep
eder.
9 Bizzat kisas1 kendisi uygulamas1, olen bir ki~iye kaq1 c,;:ok ki~ileri oldiirmesi, 61-
diirdiigiinii i~kenceyle oldiirmesi, oldiirdiikten sonra hlz1ru alamayip goz oymak

ve kulak kesmek gibi hareketler birer ta~kinhktir.
-Veya insanlarm Allaha ve insanlara verdikleri sozler olabilir. 10

!I
'l j..:.4 ~l5 ~I 01 "<;iinkii ahid, mes'uliyet gerektirir."

Ahdin sorumlulugu gerektirmesi,
-Ahid yaptlan kimseden, ahdi zayi etmemesi ve ona vefa gostermesi
istendigi cihetledir.
-Veya yaptlgt ahde uymachgtnda "nic;:in ahdi bozdun" diye suale tabi
olmasmdanchr.
-Veya diri diri topraga gomiilen ktz c;:ocuguna "hangi giinahtan dolayi
boyle katledildiginin" sorulmas1 kabilinden cevap bulmak ic;:in degil, ktna-
mak ic;:in sorulacaktir. Bu yoruma gore, buradaki ahitten sorulma, gerc;:ek
anlarmyla degildir.
-Bundan murat, ahit sahibinin sorumlu bir kimse oldugunun bildirilme-
si de olabilir.
35- f \..? 1~1 ~I l_,.;jlj "Ol~tiigiiniiz zaman tam Ol~iin."

0 .... ,,,,,...o J /
Onda noksanhk yapmaym .

..,.
0 ..... 0 J
\~ ~;: ~ l \ !Jf ~ ~ ly~j "Ve dogru ktstas ile tart1p degerlendirin."

0
..
"Ktstas" kelimesi esas olarak Rumcachr, Arabc;:aya sonradan girmi~tir.

Arna bu, Kur'arun Arabc;:a olmasma zarar vermez. C::iinkii ba~ka dilden
gelen bir kelimeyi Arab kullanchgmda ve onu Arabc;:a dil kurallarma uygun
bir kahba soktugunda o kelime Arabc;:a bir kelime olur.
~.JG ~\j ~ l
JJJ1 "Bu hem daha haytrhdtr ve hem de sonu~
itibariyle daha giizeldir."
..,.
0 ..... .... ,,,. J 0 ..... ,,,.
36- ~ ~ ~ ~l.4 ~ 'lj "Ve hakktnda bilgin bulunmayan bir

~eyin ardma dii~me!"
Takliden veya racmen bilgayp ilminin kendisine taalluk etmedigi ~eyin
pe~ine dii~me.
11
Zanna ta.bi olmay1 uygun gormeyenler bu ayetle delil getirdiler.

Buna cevaben deriz: Ilimden murat, bir senedden (delilden) istifade ile
10 Birincisi, iman ve namaz gibi miikellefiyetlerdir. ikincisi ise, insanlarm Allaha

adadiklan adaklar ve insanlara verdikleri sozler, onlarla yapnklan anla~malar gibi
durumlardir.
11 Racmen bilgayp, "gayba ta~ atmak" anlanunda bir deyimdir. Bir belge ve bil-
giye dayanmadan verilen hiikiimler ic;:in kullaruhr.

meydana gelen itikaddir. Bunun kati ve zanna dayah olmas1 fark etmez.
ilmin bu manada kullarurm hem makul, hem de yaygindir. 12
Denildi ki: Ayet iftira atmaktan ve yalan ~ehadetten men etmektedir.
Hz. Peygamberin ~u sozii bunu teyid eder: "Kim bir mii'mine iftira etse
dediginden doniinceye (cezas1ru c;ekinceye) kadar Allah onu irin batakli-
gmda hapseder."
~ .!] / ,.., ,.. ,,.} J. &, JO 0 ~
'l_? ~ 0LS' d;J.JI J5 ~lj.AJlj ~lj ~I 0! "<_;iinkii kulak, goz,

goniil, bunlann her biri ondan sorumludurlar."
Yani, hem kulak, hem goz, hem de kalbin her birinin sorumlulugu
vardir. I<i~i, biitiin bu azalanyla yaptigi ~eylerden tek tek sorumludur. Ve
burada nazara verildigi ~ekliyle liizumsuz, faydas1z pe~e dii~melerden me-
suldiir.13
Ayette, kulun giinaha azmetmekten hesaba c;ekilecegine bir delil vardir. 14
c
37- b-j-4 u.f j\ri ~ ~ \rj ''Yeryiiziinde ~ahmla yiiriime!"
,_;;, .J'1 I j __µ j ~! "<;unku sen asta yen yaramazsm.,,
Sen ~iddetle basarak yeri yaramazsm.
& Vj ''Ve boyca da daglara varamazsm."

~ _,. ,,,,.. 0 J. /
'1_,,1 J~I
Ayet, kendini begenmi~ kimselere bir tehekkiim, inceden inceye bir
alaydir. C::iinkii kendini begenip c;ahmla yiiriimek, sadece bir ahmakliktir,
tezelliilden ba~ka bir fayda getirmez.
12 Yani, insarun bir §eyi kabullenebilmesi ic;in ilia kesin bilgiye ula§mas1 §art de-
gildir, bazen zann-1 galip denilen bir kanaat olu§mas1 da yeterli olabilir. Kaldi ki
her meselede mutlaka yakini bilgiye ula§mak hem ~art degildir, hem de mi.imki.in
degildir. Yoksa, mesela tarih kitaplarmda anlattlanlarm hic;birine inanmamak ge-
rekirdi.
13 Yani, kulak, goz ve kalp kendilerini ilgilendirmeyen ~eylere daldiklarmda gii-
naha girerler. Sozgelimi, kulagm li.izumsuz sohbetleri dinlemesi, gozi.in hedefsiz

bir ~ekilde rastgele etrafl seyre dalmas1, kalbin bo~ hi.ilyalarla oyalanmas1, diger
alemde hesab1 gerektiren gi.inahlardir.
14 insarun kalbine koti.i bir fiili i~lemek gdse ve sadece bunu yapmayi hayal etse
sorumlu olmaz. Arna, ciddi ciddi bu i§e karar verir, olc;er, bic;er ve yapmaya kati
niyetlenirse, o fiili yapmasa veya yapamasa bile giinaha girer. Gozi.in-kulagm fiille-
ri oldugu gibi, kalbin de fiilleri vardir. Mesela ki.ifre ve zulme raz1 olmak veya nza
gostermemek kalbe ait bir fiildir. Ki.ifre riza ki.ifi.ir oldugu gibi, zulme nza dahi zu-
li.imdi.ir.
isra Suresi - 192. Ders @ 64 7
~ ~ ~).
"
38- ~J~ ~j ~ 4~;:. 0l5 ~~

/ /0 ,,,. / / '
J5 "l§te bunlardan kotii olanlarm

•
her biri, Rabbin nezdinde sevilmeyen §eylerdir."

"i§te bunlar" ifadesi, yukandan beri saytlan yirmibe§ ozellige i~arettir. 15
ibnu Abbas, bu saytlanlarm Hz. Musaya verilen Tevrat levhalarmda da
oldugunu soyler.
Bu boliimde nazara verilenler, emirler ve yasaklardan ibarettir. Bu ya-
saklar, Allah nezdinde ho~ kaqtlanmayan fiillerle alakahdir. Emredilenler
Allahm raz1 oldugu durumlan, yasaklananlar ise bugzettigi halleri bildirir.
Gerc;i kullann biitiin fiilleri Allahm iradesiyle meydana gelir, ama Allahu
Tefila kotii fiillerden ho§lanmaz, iyi fiillere ise r1za gosterir.
<f
J ...... ,,.,, ,... .... '
J- jl ~
0 0 ,...
39- ~I ~ ~j ~1 ~~ "i§te bunlar, Rabbinin sana

vahyettigi hikmetlerdendir."
"i§te bunlar" ifadesi, buraya kadar anlattlan hiikiimlere i§arettir.
i§te bunlar bizzat gerc;egin bilgisi ve amel noktasmda haynn ta kendi-
sidir.
_}.\ ~1 ~I f F. ~j "Allah ile birlikte ba§ka bir ilah edinme!"

Bu ibare, yirmiikinci ayette de yer alnu§tl.
Konunun hem ba~mda hem de sonunda yer almas1, i§in hem ba§langic;
hem de sonunun tevhid olduguna bir tenbihtir. c;iinkii insan bir i§i yapar-
ken niyetini devreye sokmazsa, dinen o ameli bo~a gitmi§ olur. Keza, bir
~eyi yaparken veya terk ederken Allahtan ba~kasllli kastederek yapan ve terk
edenin ise, c;ah~mas1 bo§a gider. Tevhid, hikmetin esas1 ve ana umdesidir.
J "' '
15~.M ~ yL4 ~ ~ ~ ''Yoksa, yerilmi§ ve kovulmu§ biri olarak
0 0 /
cehenneme atthrs1n."
Yirmiikinci ayette "Allah ile birlikte ba§ka bir ilah edinme!" denil-
dikten sonra ''Yoksa kmanml§ ve yalmz ba§ma birakllml§ olarak otu-
rup kahrsm. '' denilerek §irkin diinyadaki zararma dikkat <_;:ekildi. Burada
ise "Allah ile beraber bir ilah daha taruma" denildikten sonra "yoksa yeril-
mi§ ve kovulmu§ biri olarak cehenneme atthrsm" denilerek ahiretteki
neticesine dikkat c;ekildi.
Ayette gec;en "medhur", Allahm rahmetinden uzak kilinmayi ifade
eder.
15 Bunlar, yirmiikinci ayetten buraya kadar olan bolumde anlattlanlarchr.

193. DERS
Y eniden Dirili§
_,.
~ / ,... ~ 0 .... / Gi 0 J J J \ ,,,,. ,,,,,,,,..
40- \j\_;l ~I ~ ~lj ~~ ~.) ~\.91 ''Yoksa Rabbiniz size

oguI1an tahsis etti de, kendisi meleklerden di§iler mi edindi?"
"Melekler Allahm klzlan" diyenlere bir hitapt1r. Sorudan murat, bunun
boyle olmachgtru bildirmektir.
Hfilbuki boyle bir tercih, sizin aklllanruza ve adetlerinize aykmchr.
t_ "' ""} }" .<:-:
l ~ .. ~ ~Ji 0) ~ r-~ l "Ger~ekten siz ~ok biiyiik bir soz soyliiyor-
sunuz."
Sizler, Allaha evlat nisbet etmekle vebali c;ok olan biiyiik bir soz soylii-
yorsunuz. Halbuki evlat sahibi olmak, fani varhklarm bir 6zelligidir.
Ayn ca, kendiniz bile erkegi tercih ederken, Allah ic;in klzlar nis bet ede-
rek de ba~ka cihetten haddinizi a~1yorsunuz.
Keza, mahlukattn en e~refi olan melekleri klz kabul ederek iftira edi-
yorsunuz.
d ;;;;, Gi l J.O / 0 ,,,,,,-
41- l_,_)5~ ~l~I llki ~ 8~ ~j "Andolsun ki, hatirlaytp ogiit

almalan i~in Biz bu Kur'an'da tiirlii §ekillerde a~tldamalar yapttk."
Andolsun ki, biz bu manayi ~u Kur'anda c;ok yerlerde c;e~itli ~ekillerde
miikerreren beyan ettik.
J.} iii }
lj__,A.; ~l ~~~ Lo j "Fakat bu, ancak onlann iirkmelerini artirir."

Kur' an, onlann ogut almalan ic;in geldi, ama boylesi kimselerin ancak
haktan iirkiin tiilerini arttr1r.
Eger dedikleri gibi Allah ile birlikte ilahlar olsayd1, o zaman bunlar
Ar§'tn sahibine bir yol ararlard1."
~ayet onlann dedigi gibi, Allah ile beraber ilahlar olsaych, o ilahlar
-Hiikiimdarlarm birbirleriyle muamelelerinde oldugu gibi, miilkiin
Maliki olana muhtac; olduklarm1 bilip O'na bagl111klanru bildireceklerdi.
-Veya "Onlann yalvard1klar1 da, Rablerine daha yaktn olmak i~in
vesile ararlar." (isra, 57) ayetinde nazara verildigi ~ekilde, bu ilah zannedi-
lenler O'nun kudretini ve kendi aczlerini bildiklerinden O'na ibadet ve ta-
atle yakm olmaya c;ali~acaklardi.
,,.. ~ J ,,,.. J .J. l ,.. ,,,..
43-1~ Ip 0}~ US. c)Wj ~~ "0, miinezzehtir onlann de-

,
diklerinden ve pek biiyiik bir yiicelikle yiicedir."
<:;iinkii 0, varlik mertebelerinin en iistii olan Vacibu'l-Viicuddur,
bizatihi devam ve beka sahibidir. <:;ocuk edinmek ise, viicut mertebelerinin
en alt kismmda olanlann bir ozelligidir. <:;iinkii, kendileri olecek, nesilleri
c;ocuklanyla devam edecektir.
..,.
44- ~ (_; j ~ _)\1 lJ t!; ~ H ~ lr-:J I 4J ti_ "~ ''Yedi gok, yer ve bun-
lann i~inde bulunanlar, Allah'1 tesbih ederler."
~~ ti, "1 \J ! ~ ~ ~ ~ !J "Hi~bir §CY yoktur ki hamd ile O'nu

tesbih etmesin."
Bunlann hepsi hal diliyle Allahu Tealayi imkan dairesindekiler gibi ol-
maktan, hudus (sonradan olma) ozelliklerinden tenzih ederler. Kendileri-
nin miimkiin ve hudus 6zelligi ta~1malanyla Vacibu'l-viicud ve ezeli olan
Sani'lerine delalet ederler.
..,.
1~ .. ~ ·~ ~~ \1 ~j "Fakat siz, onlann tesbihlerini iyi anlamaz-

s1n1z."
Sizler ise ey mii~rikler, onlarm tesbihinin anla~tlacagi sahih nazan (dog-
ru dii~iinme yontemini) ihlal ettiginizden, onlarm tesbihini anlamtyorsu-
nuz.
Bu tesbih, laftz ile olabilecegi gibi, delalet ~eklinde de olabilir. 16
J,,,.. ,., ,,.. GI """
ljp ~ 0l5 ~! "~iiphesiz 0, Halim'dir - Gafur'dur."
0, gaflet ve ~irkinize ceza vermede acele etmemesiyle Halim'dir.
Sizden tevbe edenleri bagt~lamas1yla da Gafur' dur.
l 0 ,... ,,,.. ~ ,,,, O ,,,.. l JO O ,,,., ,,,..
45- ~~ §_r;. ~~ 0_h~ ~ ~~I ~j ~ ~ 01_:jjl i.Slj l~!J

'! /
I.JP "Sen Kur'an'1 okudugun zaman, seninle ahirete inanmayan-

lann arasma biz goriinmez bir perde ~ekeriz."
16 Gok giiriiltiisii, ku~lar, dereler gibi baztlari sesli tesbihat yaparlar. Daglar, ta~
lar, agas:lar gibi olanlar ise h:ll diliyle tesbihat yaparlar.
650 @ BeydiM Tefsiri
Bu perde, Senin onlara okudugunu anlamalanna engel olur.

Bu perdenin "mestur" yani orriilii olmas1, goz ile goriilen bir perde
cinsinden olmadig.t i<;indir.
Ayet metnindeki "Hicaben mestura" ifadesi, i<; i<;e perde durumunu
da ifade edebilir. Yani onlar, bu perde sebebiyle Hz. Peygamberin soziinii
anlarmyorlar. Arna anlamadiklanrun da farkmda degiller. 17
Cenab-1 Hak, onceki ayette onlarm afak ve enfiiste dikilen ayetlerin ne
dediklerini anlamadiklanru anlatrm~tl. Bu ayetle de, kendilerine indirilen
Kur'an ayetlerini anlamadiklanru bildirdi. Bununla, onlarm dalalette kalma-
y1 hak ettiklerini nazara verdi. Nitekim bir sonraki ayet, a<;1ktan bunu ifa-
de etmektedir:
O ,...., - ,....o O' ~ ..... ,,,. JJ l 0
46- l j j ~1;1 ~j ~~ 01 ~I f-t_,.l.; ~ ~j ''Ve kalplerinin

iizerine, onu anlamalanna engel perdeler ge~irdik ve kulaklanna bir
agtrhk verdik."
Kur' an, hem lafiz, hem de mana yoniiyle mu' cize oldugundan, o
inkarctlann her iki yonden de mahrumiyetleri anlattldi: Kalpleriyle manas1-
ru anlayamazlar, kulaklar1yla lafzma muhatap olamazlar.
JJ ,... ......... ~ l JO ,,,. ,...,.. ,..
15~ ~~4~1 ~ ljJj ~l.;..j ~IJAJI ~ ~j ~_:S; 1;1.J "Rabbini

Kur'an'da tek olarak and1gm zaman da, iirkerek arkalarma doniip
ka~ttlar."
Kur' anda Allahtan tek olarak bahsedip onlann ilahlarmdan soz etme-
yince, tevhide kulak vermekten iirkriiler, ka<;ttlar.
47- 2;J10.,,.~~:: ·111~0y~:: 0 1 ~ ~l ~"Biz onlarm, seni din-_

lerken nastl dinlediklerini ~ok iyi biliriz."
Yani, onlar Seni dinlediklerinde ve kendi aralarmda fistlda~tlklannda,
bundan maksatlanrun ne oldugunu biz <;ok iyi biliriz. Onlar, Seninle ve
Kur' anla dalga ge<;mek i<;in dinliyorlar.
~ ;;:; ,.. /./ 0 / Iii J J 0 ,.... 0
15~ ~j '::l10y~r:.J 0l 0AU2JI J~ ;1 '5~ ~ ;Ll ''Ve onlarbir-

17 Cehalet iki kls1mchr:
1-Cehl-i basit. Yani bilmemek.
2-Cehl-i miirekkeb. Yani bilmedigini de bilmemek. Onlar, tam bir cehl-i mii-
rekkep ic;indeler. Yoksa, bilmediklerinin farklna varsalar, kurtulmaya ve soyleneni
anlamaya c;ah~acaklar.
biriyle f1stlda§trlarken, o zalimler §Oyle derler: Siz ancak biiyiilenmi§

bir adama uyuyorsunuz!"
Bu ciimle, ba~mda "Hatirla, ~oyle diyorlardi" ~eklinde yeni bir ciimle
olabilecegi gibi, onlarm kendi aralarmda ftstlda~malanru ifade eden iistteki
ciimleden bedel de olabilir. "Onlar" demek yerine "0 zalimler" denilme-
si, bu ~ekilde gizliden gizliye ftstlda~malanrun zuliim tiiriinden olduguna
i~aret i<;indir.
,..,,,...,,.o . ,. .... ,,. ,,,.,,,.. JoJ.
48- J~~I ~I}.~~ _;J;.;1 "Bak senin i~in nastl misal getirdiler?"
Sana "~air, sahir, kahin, mecnun" dediler.

J
~, ~y"~~ ! ~
0
1__,l;J "Boylece yoldan ~tkttlar! Arttk bir yol bu-
lamazlar."
Boylece, biitiin bu isnatlannda haktan sapttlar, oyle ki, Seni tenkidde
nazara almacak bir ~ey soyleyemiyorlar, ne yapacagm1 bilmeyen ~a~km gibi,
tutars1z, <;eli~kili ~eyler soyliiyorlar.
Veya ~oyle de mana verilebilir: Onlar yoldan oyle sapttlar ki, artlk dogru
yola gelemezler.
~ ,:; 0 / .... J / i;:i ~ ,.. / ~J. ,,.,. ..,L.,..
49- \~~ ~ 0 } # \.j!~ \.;L;~j ~~ 8' I~!~ l)lij ''Ve §Oyle de-
diler: Biz, bir ytgm kemik ve ufalanmt§ toz oldugumuz zaman m1,
yeni bir yarattlt§la diriltilmi§ olacag1z?"
Boyle soylemeleri, inkar ve istib'adlarmdan dolayidir. 18
'}~ .... ~ J J 0 J
50- I~+:>- j\ oj~ ly _,5 Ji "De ki: ister ta§ olun, ister demir... "
f5. pJ4
CJ J o ,;o,.. ,.. •
51- ~ ~ ~ ~ j I "Isterse gonliiniizde biiyiik olan

ba§ka bir §CY olun, fark etmez."
Onlara cevaben de ki: ister bir ta~ olun ister demit veya size gore hayat
verilmesine en uzak ne varsa o olun, Allaha gore fark etmez, hayat verir.
Biitiin cisimler, kendilerine verilen ozellikleri kabulde ortak olduklanndan,
Allahm kudretine size yeni bir hayat vermek zor gelmez. Kaldi ki, sizin
kemikleriniz i<;in hayat yeni bir ~ey degildir. Onlar, <;iiriimeden once taze
18 Yani, "boyle bir durumda yeniden mi dirilecegiz?" demeleri, sormak ic;in ol-
may1p canhda olan tazelik ile c;iiriimii~ kemiklerde olan kurulugun birbirinden
c;ok uzak ve birbirine aykm oldugundan hareketle, "hayir, boyle bir ~ey olamaz,
bu aktldan c;ok uzak bir ~ey" manaslill ifade etmek ic;indir.
ve canh idi. 0 maddeler, hayatl daha once kabul ettigi gibi, yeni bir hayatl
c;ok daha kolay bir ~ekilde kabul eder.
6~ .~....4 0y_i _,.~--.. "; "Onlar, "Bizi kim tekrar diriltecek?" diyecekler."
.. , .. u
l!:. .... ,... J ,,,. ,,,...
f5'fa c.S+JI j9 "De ki: Sizi ilk defa yaratm1~ olan!"

Gii .J.
§yo Jjl
Siz toprak iken, topraga nisbetle c;ok uzak olan hayatl veren, elbette ona
tekrar hayat vermeye kadirdir.
J J .!l .... ,.. ..... J ,,,.
J.A 0} ~j
r,J" ....
~ ~ j) d;Jl 0_,..a~~~ "9 "Sana alayh alayh ba~lanm

sallayarak "bu, ne zaman?" diyecekler."
Bu cevabm iizerine, onlar taacciip ve istihza ile ba~lanru Sana dogru sal-
layacaklar.
.... ,.. J J.
J9 "De ki: Bakars1mz pek yakmdir!"

0 ..... 0
~}
, 0fa.. 01 ~
\:iinkii, her gelecek yakmchr.
52- ~~ 0~ ts_;.~ ~ "Sizi ~agtracag-t giin, hamd ile Onun f

emrine ko~acaks1n1z."
Oldiikten sonra diriltilmenin Allahtan bir davet ve onlardan da bir ica-
bet ~eklinde ifade edilmesi istiare yoluylachr. Bunda, bu i~in siir'ati ve ko-
layhgma bir tenbih varchr. Aynca, bu davet ve icabetten maksadm, muhase-
be ve ceza ic;in sevk edilmeleri olduguna bir i~aret soz konusudur.
Onlann icabetinin hamd ile olmas1
-O'nun kudretinin kemaline kaq1 Allaha hamdeder bir halde diriltilme-
lerini anlatir. Rivayete gore ba~larmdaki topraklan silkeleyip "Siibhaneke
Allahiimme ve bihamdike" diyeceklerdir.
-Veya bundan murat, hamdedenlerin boyun egmesi gibi diriltilmeye
kar~1 boyun egmelerini ifade eder.
{;:;: / Gii 0 .... 0 .... ~J ,,,..
~ ':11 ;!:.~J 0l 0~j ''Ve pek az bir miiddet kald1g1mz1 zannede-

1
ceksiniz."
Yiizytl olii kalchktan sonra diriltilen ve kendisine "ne kadar kalchn?"
diye soruldugunda "bir giin veya bir giiniin bir kisml kadar" diye cevap ve-
ren kimse gibi, kabirde kalchgtruz siireyi az1msayacaks1ruz. 19
Veya gormii~ oldugunuz deh~etli halden dolayi diinyadaki hayatiruz1
c;ok kisa bulacaks1ruz.
19 Bununla ilgili bkz. Bakara, 259.

194. DERS
Mu' cizeler ve insan

0 J
53- c.S~~ Jij "Ve kullanma soyle!"

Mii'min kullanma soyle:
v ,.,. ~ J J
~I ~ ~I I}~ "Soziin en giizelini soylesinler."
Mii~riklere giizel soz soylesinler, ha~in konu~mas1nlar.

J'
J ,.,. .... c;:; ;:;i
1 ;+ 0 ~ 9- -:~--
~
0~1
"
01-- "riinkii
'.J'
~eytan aralar1na fesat sokar."
'.{
C::iinkii ~eytan aralanndaki miicadeleyi ve ~erri klz1~tmr, alevlendirir. Ola

ki onlara soylenecek ha~in soz onlann inadina ve dii~manhklanrun artma-
sma yol ac;ar.
~ ~J 0 ,,,.. ,., .... ,,,, c;:; ;:Ii
I·".~ lj~ ~L,:.j:*J 0l5 0lk;..:JI 01 "~iiphesiz ~eytan, insan i~in apa~1k
l
bir dii~mandir."
J'
54- ~ ~l ~_) "Rabbiniz sizi en iyi bilendir."

J § .... 0
~ ~ ~ 01 "Dilerse size merhamet eder."

J'
J iJ' A ,,.. O ,,,..
~~ ~ 01 jl "Veya dilerse azab eder."
Ayetin bu klsm1, onlara soylenecek giizel soziin bir tefsiridir. Yani, on-
lara boyle giizel ~eyler soyleyin. Dogrudan "siz cehennem ehlisiniz" deme-
yin. C::iinkii boyle demek onlar1 ~erre iter.
Aynca, onlann aklbeti gaybtir, ancak Allah bilir. 20
~j 1;t:1 C.. .!J\.:.L,) ~ j "Seni onlann iizerine vekil gondermedik."
"Biz Seni, onlan zorla imana getirmen ic;in gondermedik. Seni ancak bir
miijdeleyici ve uyanc1 olarak gonderdik. Dolayis1yla onlara mudara yap. 21
Ashabma da onlara tahammiil etmelerini emret.
20 Yani, siz onlara "cehennemliksiniz" derseniz isabet etmeme ihtimali de var-

chr. <:;iinkii ilerde neler olacak bilinmez. Mii'min biri irtidad edebildigi gibi, mii~
rik veya kafir biri de imana gelebilir.
21 Mudara, muhatabm kotiiliigunii bilmekle beraber onu idare etmek, onunla
ge<;:inmektir. Hz. Peygamber ~oyle buyurur: ·"insanlarla sava~makla emrolun-

Sebeb-i Niizftl
Rivayete gore, mii~rikler eziyette ileri gidince, Miisliimanlar hallerini
Rasfilullaha ~ikayette bulundular. Bu miinasebetle bu ayet nazil oldu.
Denildi ki: Mii~riklerden biri Hz. Omer' e kotii sozler soyledi. 0 da bu
adarm cezalanchrmaya niyetlendi. inen bu ayetle Allahu Teala affi emretti .
..,.
,,,. 0 ,,.. ,,,.. ,,,. J
55- ~ _J')flj "?l~I ~ ~ fll'I ~jj "Rabbin goklerde ve yerde

k:im varsa hepsini en iyi bilendir."
Allah, goklerde ve yerde olanlan ve onlarm hallerini en iyi bilendir. On-
lardan diledigini niibiivveti i<;in, diledigini de velayeti i<;in se<;er.
Sebeb-i Niizftl
Ayet, "Ebu Talibin yetimi bir peygamber ve karru a<;, s1rtl <;tplak kimse-
ler de peygamber ashab1 rm olurmu~?" diyen Kurey~e bir reddir.
~ ~ ~\ ~ Fi ,hi \,.
llJj "Andolsun k:i biz peygamberlerin
k:imini kimine iistiin ktlchk."
Biz peygamberlerin bir kisrmru bir kisrmna,
-Ruhani faziletlerle,
-Ve cismani alakalardan teberri ile iistiin ktldik.
Yoksa mallanrun ve kendilerine tabi olanlarm <;okluklanyla degil.
!l
l~}.j ~jb ~\j "Davud'a da Zebur'u verdik."

Hatta Hz. Davud da kendisine verilen saltanatla degil, O'na indirdigi-
miz vahiyle iistiin oldu.
Denildi ki: Ayet-i Kerime Hz. Peygamberin iistiin kiliru~ma bir i~arettir.
Devarm ise iistiin kilinma cihetine bir tenbihtir:
~oyle ki: Hz. Peygamber (asm) son Peygamberdir ve iimmeti de en ha-
yirli iimmettir. Zeburda "Salih kullanm arza varis olacaklar" diye onlardan
bahsedilmi~tir. (Enbiya, 105)
56- ~.J~ ~ r~ ~ cj ~~I l~~I Ji "De k:i: Ondan ba§ka ilah oldugunu
ii; J
zannettiginiz ~eyleri ~agmn (size yardim etsinler.)"

~
~r
,,,..,,,.
')' j F
Jo t
~I ~ 0~
/O,...../J ,,,..,...
J\9 "Arna onlar ne sizden stktn-

ttyi kalchrabilirler, ne de degi§tirebilirler."
dugum gibi, onlarla mudara ile de emrolundum."

De ki: Allahm di~mda ilah olarak kabul ettiginiz melekler, Hz. isa ve
Hz. -0 zeyir gibiler, sizden hastalik, fakirlik, kttlik gibi zararlan gideremez-
ler. Bunlan sizden ba~kasma da ~eviremezler.
~
r-t.J J! 0__,.;:::~ 0_;.~ ~~I ~__,I "Onlannyal-

0/ / .... / 0 , ,.,. J ,,.. ,,.. .-.) J
57- ~jl ~I ~jJI

vatd1klan da, Rabletine daha yakm olmak i~in vesile atarlat."
Sizin ilah kabul ettiginiz bu kimseler, Allaha itaatle O'na yaktn olmaya
<_;:ali~1rlar. Onlarm en yaktn olaru boyle ibadetine dikkat ederse, digerlerini
varm siz dii~iiniin .
.,. ,,.. ,,.. J ,,,.. ....
~11':. 0_,9~,j ~j 0~ J_j ''Ve O'nun tahmetini umarlat, azabm-

dan kotkarlat."
Ve bunlar diger kullar gibi O'nun rahmetini umar, azabmdan ise korkar-
lar. Boyle iken nastl olur da bunlann ilah oldugunu iddia edersiniz?
J .... ,,,.. ,,,. .... ;;;I
lj__,~ 0l5 ~j ~11':. 0! "<;iinkii Rabbinin azab1, sakmtlmas1 gete-

ken bit azapttt."
<;unkii Rabbinin azab1, Peygamber ve meleklerce bile saktrulmas1 gere-
ken bir azaptlr.
'-': ,,,.. ,.,. iJJ ,,. Q // J. ,...~ .... Q
58- 11'..l.!. ~11':. ~ '~ 1 ~I ·-- t·; ~ <t ~-! ~ '11 4:; ... ~ 01" 0 0
--' -- .. ,, v~ l.f:" ~ ~ -- ,, ..:r ~ 0

•
.. , . Y. --
"Hi~ bit belde yoktut ki, ktyamet giiniinden once biz onu helak et-
meyelim yahut ~iddetli bit azab ile azaplandtrmayahm."
Ayette ifade edilen helak, normal oliim veya top tan helak etmek, ~iddet-
li azap ise, oldiiriilmek ve <_;:e~it <_;:e~it belalar ~eklinde olabilir.
J 0 ,,.. , / /
lj~ y~I ~ ~~ 0l5 "Bu, Kitap'ta yazthdtt."

Kitap'tan murat Levh-i Mahfuz' dur.
~ J ,,,.. o ;;;I,,.. o ..... ~ l o .... Jo,...
59- 0}j'll~ ~J.5 01 'l'! s-'~'l'~ ~J 01 \-:"~~ 4 l4j "Bizi, mu'cizelet

gondetmekten ahkoyan ~ey, oncekilerin onlan yalanlarm~ olmalan-
dtt."
Kurey~in talep etmi~ olduklan mu' cizeleri gondermekten bizi aliko-
yan, ancak ve ancak Ad ve Semud gibi onlara benzeyen kavimlerin bu
mu'cizeleri yalanlamas1 oldu. ~ayet Kurey~e de boyle mu'cizeler gonder-
sek, oncekiler gibi yalanlayacaklardJ., 0 Zaman da adetimiz iizere toptan
helak edileceklerdi. Hfilbuki biz, onlar1 toptan helak etmemeye hiikmet-
tik. <;unkii i~lerinde iman edecekler var veya onlann ~ocuklan ilerde iman
edecek.
Cenab-1 Hak ardmdan mu'cize isteyip de inanmayan, bu yiizden de

helak edilen baz1 milletleri zikredip ~oyle buyurdu:
cf"
~ I~ ~ ~ iil!JI ~ _,.:j ~\j "Semud'a, a~tk bir mu'cize olarak o

di§i deveyi vermi§tik de ona zulmetmi§lerdi."
Onlann tale bi iizere goz ac;1c1, gerc;egi ortaya koyucu bir mu' cize olmak
iizere di~i deveyi verdik. Onlar ise, o mu' cizeyi inkar ile zulmettiler.
Veya, o deveyi bogazlamak suretiyle kendilerine zulmettiler.
~ o . . . "' 'o J J
Ll:~ ~1 '-?~~4 ~jl4 j "Oysa biz, ayetleri ancak korkutmak i~in

' /
gondeririz."
Onlarm talep ettikleri mu' cizeleri, biz ancak onlan top tan helak edecek
bir azaptan korkutmak ic;in gondeririz. Korkup geregini yapmazlarsa, azap
ba~lanna iner.
Veya dogrudan onlardan bir talep olmasa da biz bir klSlm mu' cizeler
ve Kur'an ayetleri gondeririz. Bunlarla onlan ahiret azabmdan korkuturuz.
<:;unkii, -ey Peygamber!- Senin kendilerine gonderildigin kimselere ~u diin-
yada toptan azap verilmeyecek, hesaplan ktyamet giiniine te'hir edilecektir.
,,,. ,.,.. 0 J 0
60- ~ l:.\.; ~ 1J "Bir zaman sana §Oyle demi§tik:"

Hattrla o zamaru ki, Biz Sana ~oyle vahyetmi~tik:
cf"
u-'}t!J~ 1L>-\ ~j ~1 "~iiphesiz Rabbin insanlan ku§attt."

Onlann hepsi, Senin Rabbinin kabza-i kudretindedir.
Bundan murat, Cenab-1 Hakktn Kurey~i ku~atmas1 olabilir. Dii~maru ku-
~atan Onu kolayca helak edebildigi gibi, Cenab-1 Hak da Kurey~i helak etme-
ye kadirdir. Bu mana ile ayet, Bedir sava~lnl miijde olarak vermektedir.
"Ku§attt" ~eklinde gec;mi~ Zaman s1gas1yla soylenmesi, vukuunun ke-
sinliginden dolay1dtr.
u-'}8.J ~ \11 !.\~) j1 ~;JI Fi·~ l4j "Sana gosterdigimiz o riiyayt

(tema~ayt) yalmz insanlara bir imtihan i~in yapt1k."
Bundan murat, Hz. Peygambere mi'rac; gecesinde gosterilenlerdir.
Mi'rac1 uykuda ruhani bir olay olarak degerlendirenler, ayette "rii'ya"
ifadesinin kullarulmaslnl delil olarak gosterdiler. Uyarukken oldugunu soy-
leyenler ise "rii'ya" kelimesini "rii'yet" ~eklinde degerlendirdiler.
Veya bundan murat, Hz. Peygamberin Hudeybiye ytlmda gormii~ oldu-
gu riiyadtr. Bu riiyada Hz. Peygamber Mekkeye girdigini gormii~tii.
Veya bundan murat, "Hani o vakit Allah sana uykunda onlan az

gosteriyordu." (Enfal, 43) ayetinden hareketle Bedir Sava~1 hakkmda gor-
diigu riiyadir. Bununla alakah ~oyle rivayet edilir: Hz. Peygamber (asm) Be-
dir suyuna geldiginde ~oyle demi~ti:
"Simdi ben sanki onlann oliip yere yiktlacaklar1 yerlere bakiyorum. i~te
~urasl falarun olecegi yer, ~uras1 filarun olecegi yet ... "
Bu ifadeler Kurey~in kulagma gidince bu sozle dalga gec;mi~lerdi.
Denildi ki: Hz. Peygamber riiyasmda Omeyye Ogullarmdan bir kavim
gordii. Bunlar, Hz. Peygamberin minberine yiikseliyorlar, maymunlarm s1c;-
ramas1 gibi s1c;nyorlardi. Hz. Peygamber bu riiya iizerine ~oyle yorum yap-
t1: "Bu, onlara Miisliiman olmalar1 sebebiyle diinyadan verilen paylandir."
Bu rivayete gore "yalruz insanlara bir imtihan i~in yapttk" ifadesinn
den murat, onlarm devirlerinde meydana gelen olaylardir.
If, ;o ,,,,,.. o o ,,,. ~
~I.JAJI ~ ~~I o~lj ''Ve Kur'an'da bildirilen lanetli agac1 da .. ."
"Lanetli aga~"tan murat, zakkum agac1dir.

Mii~rikler cehennemdeki agac1 duyunca ~oyle dediler: "Muhammed,
cehennemin ta~1 yakugiru iddia ediyor, sonra da o cehennemde agac; bite-
cegini soyliiyor!"
Halbuki baz1 canhlar ate~te olduklan halde yanmazlar. Deve ku~unun ic;
organlan kor ate~ten zarar g0rmez. Bunlan bu ~ekilde ate~te koruyan Al-
lah, elbette cehennemde ate~in yakmayacagi bir agac; yaratmaya k:idirdir.
Kur' anda bunun lanetli oldugunun bildirilmesi, onu yiyecek olanlarm
lanetli olmas1dir. Bu ~ekilde mecazen vasfedilmesi, daha etkili bir ~ekilde
anlatmak ic;indir.
Veya cehennemin dibinde oldugundan "Lanetli aga~" denilmi~tir.
c;unkii oras1, rahmetten en uzak yerdir.
Veya bu agacm naho~ ve eza verici olmas1 sebebiyle "Lanetli" oldugu
bildirilmi~tir. Nitekim zararh yiyecege "lanetli yiyecek" denilir.
"Bundan murat; ~eytan, Ebu Cehil ve Hakem Bin Ebi'l-Asi'dir" ~eklin

de te'viller de yapilmi~tir.
'1
J ,, J
~.,rj "Onlan korkutuyoruz."

Biz onlan c;e~itli ~ekillerde korkutmaktay1z.
t / .:; OJ c;, J ;
I~ Lj~
I
'::l! ~~~ W "Fakat bu, onlara biiyiik bir ta§ktnltktan
r I
ba§ka bir sonu~ vermiyor."

195. DERS
iblis'in Dii§manhg1
61- r~~-- 1 3 ~1 ~ W 1lj "Hani meleklere, "Adem'e secde
edin" demi§tik."
..,. ...... ,.&., -- •
~1 \'1 IJ~ "lblis'ten ba§ka hepsi secde ettiler."

§ g/,... J / .... /
~ ~ ~ ~\~ J\..9 "0 ise, "~amurdan yaratttgtna secde mi

ederim?" dedi."
"<;amurdan yaratttgma secde mi ederim?" ifadesinde, iblisin Hz.
Ademi biiyiik olarak tarumay1~1run illetine bir ima vardir.
j,, ,,
62- ~ ~:}~~\I~ ~I) JIJ "iblis dedi: ~u benden iistiin ktl-

d1gma bak!"
iblisin bu ifadesinde, "niye O'nu bana iistiin ktldin ki?" manas1 hisse-
dilmektedir.
~ ,....;:;; J ,,,;,""' ,,. ,.... 0 ' .... ~ .... ,,,.
~ \'1 ~~~ ~ \' ~~~§H ~~ J1 :j.J>-1 ~ ''Yemin ederimki, eger

beni ktyamet giiniine kadar ertelersen, pek az1 hari~, onun ziirriye-
tini ken dime baglayacag1m."
Onlarm hepsini yoldan c;1karacagim. Ancak c;ok az1ru kontroliim altl-
na alamam.
iblisin, insanlann ~ogunu kolayca sapttracag1m bilmesi,
-Ya Allah'm bunu reddetmeyi~inden bilmi~tir.
-Ya meleklerin, "Orada bozgunculuk yapacak ve kan dokecek bi-

risini mi (halife) ktlacakstti?" (Bakara, 30) demelerinden c;1kardigi bir hii-
kiimdiir.
-Veya insarun vehim, ~ehvet ve gadap ozelliklerinden hareketledir.
63- ~1 I t_; "Allah dedi: "Git!" J

l~)y ~\~ f5J1~ I~~~~µ r~~~ ~ ~ "Onlardan kim sana
uyarsa, §iiphesiz ki cehennem cezamzdtr, hem de miikemmel bir
ceza."
Bu ifade, Cenab-1 Rak.km iblisi kovmas1 ve yapmayt planladtgt ~eylerle

onu ba~ ba~a b1rakmasm1 ifade eder.
"Cehennem cezamzdtr" ifadesi, iblise tabi olanlara yonelik bir hitap
olmas1 da caizdir.
,,.. 0 ,,.. ,,.. ,.,, 0 ~ ....
64- ~~ ~ ~ ~:. ~.1 qA j r l j "Onlardan giiciiniin yettigini

sesinle yerinden oynat."
Davetinle onlan fesada c;ag-tr.
~j j ~ r-t:1 G ~Ij "AtWarm ve yayalannla onlann iizerine

yiirii!"
Ayet, aldattlgt insanlara iblisin tasallutunu anlatan bir temsil de olabilir.
Bir baskm esnasmda once kuvvetli bir sesle insanlar iirkiitiiliir, yerlerinden
kaldtrtltr. Ardtndan siivari ve piyadelerle hiicum edilip i~leri bitirilir.
~':JJ':J\j ~ly':Jl ~ ~~Gj "Mallarda ve ~ocuklarda onlara ortak

ol!"
iblisin insanlann mahna ortak olmas1, malt haramdan kazarup top-
lamaya ve uygunsuz yerlerde harcamaya sevketmesi yoniindendir.
ihlisin insanlara ~ocukta ortak olmas1,
-Gayr-1 me~ru beraberlige te~vik edip veled-i zina olmalanru saglamak,
-Onlara Abduluzza gibi isimler verdirmek,
-Onlan battl dinlere, kotii sanatlara ve c;irkin i~lere yonlendirmek sure-
tiyle yoldan c;1karmas1yla gerc;ekle~ir.
~~j ''Ve onlara vaatlerde bulun."
iblis, insanlar1 battl vaatlerle oyalar. Mesela,

-Putlann ~efaatc;i olacaklanru soyler.
-Atalanrun iyi insanlar oldugunu soyleyerek onlan avutur.
-Till-i emel ile oyalayip tevbelerini tehir ettirir.
,J. i:Zi ,J / ~ ,J.
\~_,y '1! 0~1 ~~ Lo j "Fakat §eytan onlara aldatmadan ba§ka

bir §ey vaat etmez."
Ayet metninde gec;en gurur, dogru zannettirecek ~ekilde hatay1 siisle-
mektir.
..r
~,,,.. 0 / ,,,..,,,. / ~
65- 0~ ~ ~ ~ '-5~4 01 "Dogrusu kullanm iizerinde senin

hi~bir hakimiyetin yoktur."
Herne kadar burada "kullanm" ifadesi genel gelmi~se de " ... Ve on-
larm hepsini mutlaka azchracag1m! Ancak onlardan muhlas kullarm
miistesna." (Hier, 40) ayetinde kayith olarak ifade edilmi~tir. Aynca, "kul-
lanm" ifadesinde yer alan izafet, bunun "muhlis kullanm" manasmda kul-
laruldigtru gosterir.
"Kullar1m iizerinde senin hi~bir hakimiyetin yoktur."
Sen onlan yoldan c;1karamazsm.
~j ~Ji ~j ''Ve vekil olarak Rabbin yeter."

r.f o / J 0 ,,,. O JO J / ;,::i
66- ~ \/ ~ ly;: ·--~

~
;:J ~ --t\ ~• d.LlJI ~ r._?:-_r..'-5,
~, .lH ~,~--J "Rabbiniz ' 0
/ \
liitfundan nasip arayas1mz diye sizin i~in denizde gemileri yiizdii-

riir."
Bu sayede kar elde eder, sizde olmayan mallara kavu~ursunuz.
J .... ,,... ;,::;
~.) ~ 0l5 ~1"~iiphesiz0, size ~ok merhametlidir."
Muhtac; oldugunuz ~eyleri size miiheyya ktlarak ve normal ~artlarda

zorlukla ula~acag1ruz ~eyleri size kolayla~tirarak rahmetini gosterir.
~
67- ~~!
?;__ ..w,.. ....
':11 0_;.JJ 0-4

0,,,. ;,::; /
~ ~I ~ }JJI
0
p
J /
l~lj "Denizde ba§tnl-

za bir felaket geldigi zaman, Allah'tan ba§ka biitiin yalvarchklanmz
ortadan kaybolur."
Bundan murat, bogulma korkusudur. 0 zaman, ba~1ruza gelen olaylar-
da kendilerinden yardim istedikleriniz hepsi hatmruzdan gider. Sadece Al-
lah hatinruza gelir. Boyle bir durumda ancak O'na yalvar1rs1ruz.
Veya mana ~oyle de olabilir: Boyle bir hengamede, taprm~ olduklanru-
zm hepsi size yardim hususunda ortada goriilmez, kaybolur gider. Size an-
cak Allah yardim edebilir.
..r
r ! ;, ~I _r.J1 Ji~\ ili "0, sizi kurtanp karaya ~tkannca ise, yiiz
~evirirsiniz."
Arna Allah sizi bogulmaktan kurtanp karaya c;1kardigtnda, tevhidden

yiiz c;evirirsiniz.
J,,,. J. 0 0 ,,,. ,,,.
1~.,.,AS <JL:..;)'I 0l5j "Dogrusu insan ~ok nankordiir."

Ayetin bu kisrm, insanm yiiz c;evirmesinin ileti gibidir.
68- ~L;.. ~ ~~ jl )1 ~~ ~ ~ ~I p~ ~Lll ''Yoksa

O'nun sizi kara canibinde yerin dibine ge~irmesinden yahut iizeri-
nize ta§ yagdtrmasmdan emin mi oldunuz?"
''Yoksa emin mi oldunuz?" denilmesi, emin olmadiklanru ifade ic;in-
dir. Mukadder ciimleler ile, ayetin manas1 ~oyledir: "Kurtuldunuz da emin
mi oldunuz? Bu emin olmak sizi yiiz c;evirmeye mi sevketti? Asla emniyette
degilsiniz. C::iinkii denizde sizi bogarak helak etmeye kadir olan Zat, kara-
da da sizi yerin dibine gec;irerek veya ba~ka ~ekilde helak etmeye kadirdir!"
Ayette "canib" kelimesinin kullarulmasmda ~u manaya tenbih vardir:
"Onlar sahile ula~tlklarmda kiifre dii~tiiler ve yiiz c;evirdiler. Halbuki biitiin
yanlar ve cihetler Allalun kudretinde e§ittir. Akli ba§mda olan kimse, bu ca-
nip ve cihetlerin hie; birinde kendini helak sebeplerinden emin gormez."
~
~j ~
J,... J
I__,¥ ':1
,,,.,,...
f J
"Sonra kendinize bir vekil de bulamazs1mz."

Sonra, sizi bundan koruyacak bir vekil de bulamazs1ruz. C::iinkii O'nun
yaptig1ru kimse engelleyemez.
~ CJ~-"'
F
}/ 0 / / J / ,,,.. / J,,. g/ C,,,..,,,...
~9- ~~~_(I&: ~\j ~;:; c.>J>-1 ojU ~rs~ ~I p1 f I

r1;AS ~ ''Yoksa sizi tekrar denize dondiiriip de iizerinize kasirga
.J. ,.,.
gondermeyeceginden ve boylece kiifriiniiz sebebiyle sizi bogmaya-

cagmdan emin mi oldunuz?"
Allah, bir takim gerekc;eler meydana getirir, sizi tekrar denizde yolculu-
ga sevkeder. Bu yeni yolculugunuzda, oniine c;1kan her ~eyi kinp gec;iren bir
flrtinayi iizerinize gonderir.
"Kiifriiniiz sebebiyle"
Burada kiifiirden murat, Allaha ~irk ko~ulmas1 veya daha onceki kurta-
nlmalanna kar~1 nankorliikte bulunmalan olabilir.
l__,¥':1 f
,,,.. ,,,.. J ..... J ,,,,.,,,.. J
I~ "~J ~ I~~ C. ~ "Sonra bize kat§l size yardtm edecek bir

koruyucu bulamazs1n1z."
0 zaman yardim ic;in veya azabm c;evrilmesi ic;in bize kar~1 bir destek-
c;i de bulamazs1ruz.
70- r~ I ~ 8 j J.ij j "Andolsun ki biz, Ademogullanm miikerrem

ktldtk."
insamn miikerrem kthnmas1,

-Suretinin giizelligi,
-Mu'tedil mizac1,
-Boyunun itidali,
-Aktl ile ayirt edebilmesi,
- Konu~arak ve i~aretle anlatabilmesi,
-Yaz1yla merarmru bildirmesi gibi ozelliklere sahip olmas1,
-Ona diinya ve ahirette gec;imini saglayacak sebeplere ula~abilmesi,
-Yeryiiziinde olanlara hakim kllinmas1,

-~e~itli alanlarda sanat ogrenecek kapasitede yarat1lmas1,
-Ulvi ve siifli sebep ve neticelerin kendilerine faydah olacak ~ekilde
sevkedilmesi gibi durumlardir. Bunlar, tek tek saymakla bitmeyecek kadar
c;oktur.
Mesela, bu konuda ibnu Abbas ~una dikkat c;eker: Hayvan yiyecegini
agz1yla ahr. insan ise onu eliyle tutar, agzma gotiiriir.
j41j .r.J I ~ ~ ~ j "Karada ve denizde onlan ta~tdtk."

insaru, denizde gemilerle, karada hayvanlarla seyahat ettirdik. Bu seya-
hatlerinde ne arz onlardan dolayi c;oktii, ne de deniz onlan ic;ine aldi.
~
91:;..kH ~ ~Gjjj "Ve temiz yiyeceklerle onlan nztklandtrd1k."

Gerek onlarm fiilleriyle, gerekse hic;bir fiilleri olmadan lezzetli yiyecek-
lerle onlan nz1klandirdik.
Go: 0..... 0,,, ,... ,,,. l 0 ~ ,,..
~ ~ ~ ..f:5 ~ ~~j "Onlan yaratttklanrmzm bir~o-

guna iistiin ktldtk."
insanm ekser mahlftkata iistiin kthnmas1,
-Onlara galip gelmesi ve hiikmetmesiyledir.
-Veya ~eref ve itibar yoniindendir.
"Bir~oguna iistiin ktld1k" derken, bundan haric; tutulanlar melekler
cinsi veya insanlann kendi ic;lerinden c;1kan havas (sec;kin) kimselerdir. in-
san cinsinin tiimiiyle digerlerine iistiin kllindigtrun ifiide edilmemesinden,
baz1 insan fertlerinin onlara iistiin kllinmay1~1 Iaz1m gelmez. Mesele, tartl~
mah bir konudur. Baztlan "Bir~oguna iistiin ktld1k" ifadesindeki "~o-
isra Suresi - 19 5. De rs (I) 663
guna" kelimesini "tamamma" §eklinde te'vil etmi§lerse de, bu zorlamali

bir te'vildir.
J5' 1_;.J.j r~ "Ktyamet giinii biitiin insanlan imam-

~ ,,,,J Gi J 0 ......
71- ~L4~ ~\..;\

lanyla ~agir1r1z."
insanlann "imamlanyla" ~agnlmast c:;e§itli §ekillerde ac:;1klamm§t1r.

~oyle ki:
-Biz o kiyamet giinii insanlan peygamberleriyle ve dinde onderlik yapan

kimselerle c:;agmnz.
-Onlan kitaplanyla veya dinleriyle c:;agmnz.
-Biz onlan, yapml§ olduklan her §eyi kaydeden amel defterleriyle c:;agm-
nz. 0 giin "ey §U amel defterinin sahibi" denilir. Yani, o giinde insanlarm
nesep baglan kesilir, herkes kendi ameliyle ha§ ba§a kalir.
-Biz o giin insanlar1 inane:; ve amellerine sevkeden kuvveleriyle c:;agmnz.
-Denildi ki: "imamlart" ifadesinden murat anneleridir. Bu Hz. isa'run
ozel konumuna saygi olarak yaptlacaktir. Bu §ekilde c:;agrtlma ile Hz. Hasan
ve Hz. Hiiseyinin konumlan ortaya c:;1kacakt1r. Bir de zina c:;ocuklan mah-
cup edilmeyecektir.
~ ,,.. .... ,.....o ,,.. ,,,,.. .!l 0 .... ...a..J J,., !l J ,..
·~It:.~ ':l.J" ,;.lJ\;5 0.J" --..Q:J &J.Jl.9

JG 0~ ~ ~\;$' .".5.JI ~~ "0 giin ki-
.. \ .J" / \ - \J. ...... ' ...... ' .. .!. • .. "->.... u-- '
min amel defteri sag eline verilirse, i§te onlar kitaplanm okurlar ve
en kii~iik bir hakstzhga ugrattlmazlar."
i§te, amel defterini bu §ekilde sagmdan alanlar, onu goriince sevinc:;le ve
iftiharla okurlar. Onlarm miikafatlanndan en kiic:;iik bir §ey bile eksiltilmez.
Amel defterini okumarun, onu sagdan almaya baglanmas1 §Una delalet
eder: Amel defterini solundan alan ise, onda olanlara a§ina olunca, §iddetli
bir mahcubiyet ve §a§kinlik hali ya§at. Bu hal, onu okumaktan alikor. Bun-
dan dolayi ayette "ama sol tarafmdan alanlar" §eklinde durumlar1 anlatil-
madi. Bununla beraber, ayetin devaffil bunu hissettirmektedir.
72- ~\ §~ ~i c.} .W ~\ ~~ ~ ~l5 Y,j "Kim bu diinyada kor

ise ahirette de kordiir."
<:;unkii ama ki§i bir §ey okuyamaz. Mana §6yledir: "Her kimin §U diin-
yada kalbi k6r ise, gerc:;ekleri goremez. Bu insan ahirette de kor olur, kur-
tulu§ yolunu goremez."
J
~,
J.;;lj "Ve yolca daha §a§ktndtr."
Orada, di.inyadakine nisbetle <;ok daha ~a~km bir haldedir. C::i.inki.i ahi-
rette artlk ebedi saadeti kazanmak istidadi olmayacaktlr. (Ahiret, ~u di.inya-
da kazaruhr.) Aynca kendisine yeni bir sure de tarunmayacaktir.
Denildi ki: Ahirette ger<;ekleri gormek, o kafirlere bir fayda vermez.
Ayette, ger<;ekleri gormeyen kimseye "ama denilmesi, istiare yoluyladir.
73- r:#- 1::\<- tS/~'l J.011:¥-Ji -s:f.i1 :.f J1_/:~:J 1_,~IS ~1.J "Az kat-
sm sana vahyettigimizden ba§kas1m bize iftira etmen i~in seni bile
fitneye dii§iiteceklerdi."
Sebeb-i Niizftl
Ayet, Sakif kabilesi hakkmda indi. Sayle demi~lerdi: Diger Arab kabile-
lerine kar~1 iftihar edecegimiz ~u ayncahklan bize tarumazsan emrine gir-
mey1z:
-O~i.ir vermeyiz.
-Seferberlige katllmayiz.
-Namazda ri.ikuya varmay1z.
-Bi.iti.in faiz alacaklanrmz1 ahnz, ama faiz bor<;lanrmz1 odemeyiz.
-Bir sene daha Lat putumuza kar1~ilmasm.
-Mekkeyi "harem bolgesi" ilan ettigin gibi, bizim vadimizi de harem

olarak ilan et. Sayet diger Arab kabileleri "niye boyle yaptm?" derlerse, "Al-
lah bana emretti" dersin.
Denildi ki: Ayet, Kurey~ hakkmda indi. Hz. Peygambere dediler ki:
Bizim ilahlanrmz1 tarumadik<;a ve elinle onlara dokunmadik<;a, Hacerii'l-
Esvedi istilam etmene firsat vermeyiz!"
~ ,.,. ,,.. J ,,,.. ~,,.. ~
~ .!J.J~~ l~!J "0 takdirde, seni dost edinirlerdi."
Sayet Sen onlarm istegine uysan, fitneye di.i~i.irmeleriyle Benim

velayetimden uzak biri olarak Seni dost edinirlerdi .
....;; ,,,. ~ ,,, ,,.. J ,,,. ,.. ,,,. 0 0 ,.,..... .... "0 ,,, 0 ,.,. ..,..... ,..
74- ~ t~: 7. 1~:'!;.,?:; u.l?' lil .!J~ 01 ~ _;Jj "Eger biz sana sebat
1
vermemi§ olsaydtk, nerdeyse onlara birazc1k meyledecektin."
Aldatmalarmm kuvveti ve hilelerinin ~iddeti yi.izi.inden neredeyse onlara
meyletmi~ idin. Lakin Biz Seni koruduk, onlara meyletmekten, hatta mey-
letmeye yakla~maktan bile muhafaza ettik.
Ayet, kuvvetli sebepler olmasma ragmen Hz. Peygamberin onlara ica-
bete niyetlenmedigi hususunda ac;1kt1r. Ayrica ayet, peygamberin ismetinin

Allahm tevfiki ve korumas1 ile olduguna bir delildir.
75- s-'WI ~j §~I~ !Jd1\t'I~! "0 takdirde, hayattn aza-

btm ve oliimiin azab1n1 sana kat kat tatt1nrd1k."
Sayet boyle bir ~eye meyletseydin, boyle bir fiili yapana verdigimiz ce-
zarun iki katiru hem diinyada, hem de ahirette sana kat kat verirdik. c;unkii
biiyiiklerden meydana gelen hata da biiyiik olur.
Denildi ki: Ayete "hayatin azab1 ve oliimiin azab1" manas1 da verilebilir.
Denildi ki: Hayat azabtndan murat ahiret azab1, oliim azabtndan mu-
rat ise, kabir azab1dtr.
.... .... ,,.,. ,,, J ,,,,.,., J
I~ 1::1c. cU ~ ':1 ~ "Sonra bize kar~t kendin i~in hi~bir yard1m-

c1 bulamazdtn."
Sonra, Senden azab1 def ic;in bize kar~1 herhangi bir yardtmc1 da bula-
mazsm.
76- ~~ !J.f.-,;4 ~j\rl ~ ~_,~~ 0

J 1_,;l.5 ~lJ "Seni yurdundan
~tkarmak i~in neredeyse diinyayt ba~tna dar edeceklerdi."
(Ey peygamber) N eredeyse Mekke halkt, yaptiklar1 dii~manltk ile seni
iz' ac; edip Mekkeden c;1kmak zorunda b1rakacaklardt.
~ .... ~ / // / .J. 0 .... ~
~ ':11 ~~ 0../:4 ':1 l~lJ "Arnao zaman onlar senin ardtndan pek
az kahrlardt."
Nitekim oyle oldu. Hz. Peygamberin hicretinden bir ytl sonra Bedir'de
helak oldular.
,...,,,,,,, Q ,...0,..... "'(fJ
77- ~ ~ ~ ~ t.:..l;, j I .1i (J4 ~ "Bu, senden once gonderdigimiz

biitiin el~ilerimiz hakktndaki adetimizdir.,,
Allah, peygamberleri hakktnda onceden beri boyle hareket etmeyi bir
prensip edinmi~tir.
~ .... .... ~ J ,.,. ....
~~
1
l·:· _. J ~ ':1j "Bizim siinnetimizde (adetimizde/prensibimiz-
/
de) herhangi bir degi~me goremezsin."

Yani, ic;lerindeki peygamberi oradan c;1kmaya zorlayan her millet, Allah
tarafmdan cezalandtrtl.tru~tlr.
196. DERS
Makam-1 Mahmud
~ .... , ~ JJ / , /
78- ~I ~ ~1 ~\ ~ _,JlJ ;;~I ~I "Giine§in ini§e ge~mesin-

den gecenin karanhgma kadar (olan vakitlerde) namazt geregi iizere
ktl."
Ayette ges:en "diih1k-i §ems" gii.ne~in zevalini ifade eder. Hz. Peygam-
berin ~u hadisi buna delalet etmektedir: "Cibril bana giine~in zevale don-
diigii s1rada geldi ve ogle namazlnl ktldirdi."
Denildi ki: Bundan murat, giine~in batmas1dir. Terkibin ash, intikali bil-
dirir. "Ovalamak" manas1 da ayru kokten gelmektedir. Ovalayan birinin eli,
daima hareket halindedir.
Ayette ges:en "gasek-1 leyl" gecenin karanhgi ve yats1 namaz1run vak-
tini anlatlr.
p1 0\j j
..... 0 ,,,.. , J
''Ve sabah ktraatine dikkat et."
Bundan murat, sabah namaz1dir. Ayet metninde sabah namaz1run "fe-

cir ktraati" ~eklinde gelmesi, kiraatin namazm bir riiknii olmasmdandir.
Nitekim bazen namazdan riiku veya secde ile de bahsedildigi olur.
Bu ayetle, namazda kiraatin farz olduguna delil getirildi. Lakin bu, tam
bir delil sayilmaz. c;unkii emir bazen mendubiyeti ifade eder. Burada da
boyle olmas1 caizdir.
"Kur'ane'l-fecr" ifadesindeki "Kur'an" kelimesini kiraatle tefsir ettigi-
mizde, sabah namazmda kiraatin farz oldugu nass ile, diger namazlarda da
kiyas ile sabit olur.
I~~ 0l5
0 .... ....
p1 0\j 01 "<;iinkii sabah ktraatt, me§huttur."

..... 0 ,,.,. , .J. i:,i'.'r
Gece ve giindiiz melekleri, sabah namazma beraberce ~ahit olurlar. 22

Veya bundan murat, sabah namaz1 vaktinde karanhgin yerini aydinhk al-
mas1, oliimiin karde~i olan uykunun yerini uyarukhk almas1 gibi ilahl kudret
~ahitleri meydana gelmesidir.
Veya o vakitte namaz ktlanlarm s:ok olmas1dir.
22 Sabah vakti, gece ve giindiiz melekleri bir araya gelir

Veya boyle bir vaktin, biiyiik kalabahklar tarafmdan namaz ile ihya edil-
meye layik olmas1 nazara verilmi~tir.
Ayette gec;en "diiluk" ifadesi, giine~in tam tepeden zevale dogru mey-
letmesi ~eklinde ac;1klarursa, bu ayet be~ vakit namaz1 cem eder. Arna bu
kelime giine~in batmas1 olarak ac;1klarursa, ayet sadece gece namazlarlnl an-
latmi~ olur.
Denildi ki: Ayette gec;en "salat" kelimesinden murat ak~am namaz1dir.

"Giine~in ini~e ge~mesinden gecenin karanhgma kadar" ifadesi ise,
ak~am namaz1run ilk ve son vaktini beyan eder. Bununla, ak~am namaz1-
nm vaktinin, ufuktaki kiztlhk kayboluncaya kadar devam ettigine istidlalde
bulunuldu.
79_ '1J ~~~*~I ~j "Gecenin bir lasmmda da sana mah-

,. ,.
sus olarak tehecciid yap."

Gecenin bir kisminda Kur' an okuyarak, namaz ktlarak kendini ibade-
te ver.
Bu, farz olan be~ vakte ilave olarak Senin ic;in bir farzdir.
Boyle bir gece ibadeti, viicubunun Sana has olmas1 itibanyla Senin ic;in
bir fazilettir.
~ ,,.. ,,,.. J ,,.. ,,.. 0 ....
I~ ~
~ ~\.iO ~,.
0
,.
•.J ~.~ 01 ~,.
~ "Ola ki Rabbin seni bir makam-1
mahmuda eri~tirir."
Bu, oyle bir makamdir ki, o makamda olan ve onu bilen herkes ham-
deder.
Ayetin ifadesi, ~erefi tazammun eden her konumu ic;ine alir. Me~hur
olan ise, bunun ~efaat makami olmas1dir. Ebu Hiireyre Hz. Peygamberin
~oyle dedigini rivayet eder: "Makam-1 Mahmud, iimmetime ~efaat ede-
cegim makamdir.''
Aynca, "makam-1 mahmud" ifadesinde, o makamda olan ~ahsm di-
ger insanlar tarafmdan medhedilecegi, kendisine minnettar kalinacagi ma-
nas1 hissedilmektedir. Boyle bir makam ise, ancak ~efaat makarrudir.
o , ,. , .... o o ,...
Yj "De ki: Ya Rabbi! Girecegim yere

oJ
80- ~~ J>-~ ~~I ~j

" ,.
beni s1dk ile girdir."
~4 t_~ ~ jb ''Ve s1dk ile ~lkar."

Bundan murat, raz1 olunmu§ bir kul olarak kabre girmek, ikrama maz-
har bir §ekilde oradan ylkmaktir.
Denildi ki: Bundan murat, Hz. Peygamberin Medineye girmesi ve Mek-
keden y1kmas1dir.
Denildi ki: Bundan murat, Hz. Peygamberin galip bir komutan olarak
Mekke'ye girmesi ve mii§riklerden emin bir §ekilde oradan ylkmas1dir.
Denildi ki: Bundan murat, hicrette magaraya girmesi ve salim bir §ekil-
de oradan ylkmas1dir.
Denildi ki: Bundan murat, yiiklenmi§ oldugu risalet yiikiinii omuzlaya-
bilmesi ve bunun hakklru vermi§ biri olarak ylkabilmesidir.
Denildi ki: Bundan murat, girdigi her yer ve giri§tigi her i§e s1dk ile gir-
mesi, s1dk ile ylkmas1dir.
o
J
,,,. ~/O /O,J.'
\~ 'U~ ~jJ ~ r . l j "Bana kattndan yardun edici bir

kuvvet ver."
Bundan murat, Hz. Peygamberin kendisine muhalif olanlara kat§l ga-
lip olacagt bir delili veya islam dinini kiifre kaq1 galip ktlacak bir saltanatl
Allahtan istemektir. Cenab-1 Hak, §Unlar gibi ayetlerle bu duaya icabet etti.
"Kim Allah'1, O'nun Rasuliinii ve iman edenleri veli (dost) edinir-
se, bilsin ki hizbullah (Allahm hizbinden olanlar) elbette galiptirler."
(Maide, 56)
"0 (Allah) ki, Onun dinini biitiin dinlere iistiin ktlmak i~in pey-
gamberini hidayet ve hak din ile gonderdi." (Saf, 9)
"Allah, i~inizden iman edip de salih ameller i§leyenlere §Unu vaat
etti: Kendilerinden oncekileri yeryiiziinde hakim ktld1g1 gibi, onla-
n da mutlaka hakim ktlacak. Onlar i~in raz1 oldugu dinlerini icra
imkam verecek. Korkulanndan sonra kendilerini emniyete kavu§tu-
racak." (Nur, 55)
..rJ Q ,,,. ,... ~ o oJ
81- Jl?4JI ~jj ~\ ~~ Jij "De ki: Hak geldi, battl yok oldu."
Hak'tan murat islam dini, battldan murat ise §itktir.
~ __;j ZJLS' ~01 ~1 "~iiphesiz battl yok olmaya mahkumdur."

Battl, bozulmaya, dagtlmaya mahkumdur, sabit bir viicudu yoktur. 23
23 Karanhgm omrii, giine~ doguncaya kadardir. 0, varhgiru z1ddmm yoklugun-

dan ahr. Arna z1ddi goriildiigunde yok olur gider.
ibnu Mes'uddan ~oyle rivayet edilir:

Hz. Peygarnber fetih giinii Mekkeye girdi. Mekkede iic;yiiz altnu~ put
varch. Elindeki asa (degnek) ile bu putlara dokunup "De ki: Hak geldi,
battl yok oldu ... " ayetini okuyor, putlar da yiiz iistii yere dii~iiyorlarch.
Boylece tarnanu yere dii~tii, sadece Ka'benin iizerindeki Huzaa kabilesinin
tunc;tan yaptlnu~ putu kalch. Hz. Peygarnber ''Ya Ali, onu a~agi at" dedi.
Hz. Ali Ka'beye tlrrnanch, onu a~agiya attl, pararnparc;a yaptl."
~ 0 .0 - I J.O J. }.
82- ~jilJ ~jj ;~ ~ l4 ~lyill ~ J,?j "Biz Kur'an'dan,

mii'minler i~in bir ~ifa ve rahmet indiririz."
Kur'andan rnii'minlere indirdiklerimiz, hastalar ic;in ~ifa verici ilac; gibi
olup, onlarm dinine kivarn verecek, nefislerini 1slah edecek ~eylerdir.
Ayetteki ~ "dan" ifadesi beyan ic;indir. c;unkii Kur'anm tarnanu ~ifa

dtr.
Denildiki: Fatiha ve ~ifa ayetleri gibi hastahga ~ifa olanlart anlatiyor ola-
bilir.
/ Gi t:il J ,...
l~l:.>- ~1 ~\..l:J\ --4~ ~j "Arnao, zalimlerin ancak hiisramm artt-

'
rir."
Arnao Kur'andan indirilenler, yalanlarnalart ve inkar etrneleri sebebiyle
zalirnlerin ancak hiisraruru artlrtr.
83-
c
~~ Gj ~_;.I ~L.:J)'I > \~ v nl~Ll "Biz insana nimet verdigi-
miz zaman, yiiz ~evirir ve yan ~izer."
Biz insana sthhat ve geni~lik vererek nirnette bulundugurnuzda, Allaht

anrnaktan yiiz c;evirir ve yan c;izer. Kendini rniistagni olarak goriir, kendini
kendine yeter zanneder. Yan c;izrnek, kibirlenrnekten kinaye olabilir. c;un-
kii boyle bir tavtr, kibirlenrnek isteyen kirnselerin bir adetidir.
!l
L.; ~ 0L5 jl.JI 4....:.4 1~1.J "Ona fenahk dokununca ise iimitsizlige ka-
ptltr."
Arna kendisine hastahk veya fakirlik gibi bir s1kintl dokundugunda, Al-
lahtn rahrnetinden ve geni~lik verrnesinden biisbiitiin iimidini keser.
...r ,,.. ,,.. \ J ~J oJ
84- ~L;, ~ ~ JS' Ji "De ki: Herkes karakterine gore davramr."

Her insan, hidayet ve dalalette ne ~ekil bir hale girmi~se, ona gore ha-
reket eder.
Veya her insan ruh cevherine ve bedeninin mizacma ta.bi olan hallerine
gore amel i~ler.
~¥ l>J.k\ ~ ~ ~\ ~) "Rabbiniz kimin en dogru yolda oldu-

gunu en iyi bilendir."
Rabbiniz, sizden kimin yolunun daha dogru, metodunun daha saglam
oldugunu en iyi bilendir.
Ayette ge<;en "§akile" ifadesi, "tabiat, adet ve din" ~eklinde de tefsir
edildi. 24
r,f ,., / J.,..
85- CJ5JI ,:_};-clpj "Sana ruhtan sorarlar."

/ /
i I ~ (_J;JI <P "De ki: Ruh Rabbimin emrindendir."

/ J
~j
Sana, insan bedenine hayat veren ve onu idare eden ruhtan soruyorlar.
De ki: Ruh, insan cesedinin azalarmdan farkh olarak Rabbimin "kiin"
(ol) emriyle, bir maddesi olmadan ve bir astldan dogmadan yoktan var et-
tigi ~eylerdendir.
Veya, sual ruhun evveliyatl ve hudusuyla (sonradan yaratllmas1yla) ilgili
olmas1 yoniinden olursa ~u manayi ifade eder: Ruh, Rabbimin emriyle vii-
cuda gelmi~, O'nun tekviniyle sonradan yaratllmt~tlr.
Denildi ki: Ruh, sadece Allalun bildigi ~eylerdendir. ~iinkii ~oyle riva-
yet edilir: Yahudiler Kurey~'e "Muhammede Ashab-1 Kehf, Ziilkarneyn ve
ruh'tan sorun. Sayet hepsine cevap verse veya siikut etse, o bir peygamber
degildir. Baz1sma cevap verip baz1sma ise sussa, o zaman peygamberdir."
Hz. Peygamber, gelen ayetlerle Ashab-1 Kehf ve Ziilkarneyn kissas1ru
anlattl, Tevratta da miiphem olan ruh meselesini ise miibhem b1raktl.
Ayetteki "ruh" ifadesiyle ilgili ba~ka yorumlar da vardir. Soyle ki:
Denildi ki: Ruhtan murat, Hz. Cebraildir.
Denildi ki: Melekten daha biiyiik bir mahluktur.
Denildi ki: Bundan murat, Kur' andir. Bu yoruma gore, "Rabbimin
emrindendir" denilmesi, "Onun vahyindendir" demektir.
. .-:: .... Cii 0 0 .!l J
~ \11 ~I ~ (":JI l:4j ''Ve size ilimden ancak az bir §CY verildi."
Siz, duyulariruz vas1tas1yla o az ilimden istifade edersiniz. ~iinkii akhn
24 Yani, her insan kendi tabiatma, adetine ve inanchgt dine gore amel yapar.
teorik bilgileri elde etmesi, ancak ciiziyatm duyularla hissedilmesinden is-

tifade ile ortaya c;1kar.
c;unkii, akhn elde ettigi ~eyler, teorik bilgiler ic;indir. Buda ancak ciizi-
yatm duyularla hissedilmesinden istifade ile ortaya c;1kan zaruriyat, yani zo-
runlu ~eylerdendir. Bunun ic;in ~oyle denilmi~tir: Bir duyusunu kaybeden,
bir ilmi kaybetmi~ demektir.
Muhtemelen duyular e~yanm c;ogunu ve zatmda bilinen hallerden her-
hangi bir ~eyi hissetmemektedir. Bu da ruhun bizzat bilinemeyecegine, an-
cak onunla kan~tmlan ~eylerden onu ayiracak baz1 anzi hallerle bilinecegi-
ne bir i~arettir. Bundan dolayi, Firavunun "alemlerin Rabbi nedir?" suali-
ne, Hz. Musarun Allahln baz1 s1fatlanyla cevap vermesi gibi, burada da ruh
hakkmda ayrmtiya girilmedi, muhtasar bir cevap verildi.
Rivayete gore, Hz. Peygamber iistteki ayeti Yahudilere okudugunda
"ruh hakkmdaki az ilim bizim ilmimiz mi, yoksa siz de buna dahil misi-
niz?" dediler. Hz. Peygamber, "dogrusu hem siz, hem de biz" diye cevap
verdi. Bunun iizerine "Halin c;ok hayret verici. Bazan "Hikmeti diledigi-
ne verir. Kime hikmet verilmi§se §iiphesiz ona ~ok~a hayu veriltni§-
tir. Bundan ancak aktl sahipleri ibret ahr." diyorsun, bazan da ''Ve size
ilimden ancak az bir §ey verilmi§tir." diyorsun!" dediler.
Onlarm bu itiraz1 iizerine ~u ayet indi:
"Eger yeryiiziindeki aga~lar kalem, deniz de miirekkep olsa, ar-
kasmdan yedi deniz daha ona kattlsa, Allah'm kelimeleri (yazmakla)
tiikenmez." (Lokman, 27)
Aslmda onlann bu itiraz1, ayeti iyi anlamamalarmdandir. c;unkii insa-
na verilen hikmet, be~eri kuvvetle elinden geldigince hayn ve hakki, hatta
diinya ve ahiretini tanzim edecek baz1 ~eyleri bilmesidir. Bu bilgi ise, diin-
ya ve ahiret saadetine kavu~turmas1 sebebiyle, insana nisbetle c;ok olsa bile,
Allahln sonsuz ilmine nisbetle c;ok az bir ~eydir.
86- JJ.;11 Q>- jl <.S+J~ ~j;j \:'~ ~ ~ j "Andolsun, eger dilersek sana
vahyettigimizi tamamen ortadan kald1nnz."
Yani, istersek Kur'an'1 ortadan kaldmr, mushaflardan ve sadirlardan ta-
mamen sileriz.
"J:,
;A;fj
,,,,. ,,.. ,,.
1-:: l c ~ ~ ~ '::1
J. ... ,,.,
p "Sonra bize kar§t kendine bir vekil bula-

J.
mazs1n."
Sonra, Senden almaru yazili ve korunmu§ bir §elcilde bizden geri alacak
birini de bulamazsm.
v ~ a:;
87- ~j ~ ~j \'1 "Fakat Rabbinden bir rahmetle (bunu yapma-

y1z)."
c;unkii Rabbinden bir rahmetin Sana ula§mas1, onu sana geri verdirir.
Buradaki istisnarun munkatl olmas1 da caizdir. Yani, "Lakin Rabbinden
bir rahmet, o vahyedilenleri kaybolup gitmekten korudu."
Bu durumda ayet, ilahl vahyin indirilme nimetine ilave olarak, onun ko-
runmas1ru da nimet olarak nazara vermektedir.
I~~ 0L5 ~\ ,;,; ~1 "Ger~ekten O'nun senin iizerindeki liitfu ~ok

l
biiyiiktiir."
Seni Peygamber olarak gondermek, Sana kitap indirmek ve o Kitab1 ez-
berinde tutinak gibi, Rabbinin Senin iizerinde c;ok biiyiik bir liitfu vardir.
197. DERS
Kur'an Mu'cizesi
,,. Jo ,,.. \ ;o ,,... et Jo 0 .... ~ J o 0 o .... oJ

88-<J .. l:;':} <)\
Y ..
'.:t\\ll
,r 0
~Y ..
l:.A.\ .. l:;<)\ \;__ ~~t\" J•':J\~;Q::~\ .~\ lj;
~t..J;'-'.Jr._r-J, ,, • ~u
~ "De ki: Eger biitiin ins ve cin bu Kur'an'm benzerini getirmek
iizere toplansalar yine onun bir benzerini meydana getiremezler."
Biiriin ins ve cin, belagatte, naz1m giizelliginde ve manarun miikemmel
ifade edili~inde Kur' arun bir mislini getirmek ic;in toplansalar, ic;lerinde ha-
lis Arab, soz ustalari ve tahkik ehli kimseler de oldugu ha.Ide yine de geti-
remezler.
,,.. J / ,,... ,,...
:..!--\ , ~.a.~
\" At:
~ ~ r . 0l5 _J-J° tj ''Velev birbirlerine yard1mc1 da olsalar."
Velev birbirlerine yardim da etseler, s1rt s1rta da verseler yine Kur'arun
bir mislini yapamazlar.
Ayette "melekler" nazara verilmedi. Belki de bu onlann Kur'arun misli-
ni getirmeleri, Onu mu'cize olmaktan c;1karmamas1 yoniinden olabilir. Ay-
r1ca, onlar vahyin ini~inde vas1ta olmalarindan dolayi, meydan okumaya
dahil edilmemeleri dii~iiniilebilir.
Ayet, bir onceki ayette nazara verilen "Sonra bize kar§l kendine bir
vekil bulamazsm" kismma bir takrir de olabilir.
.k ,.., ~,. \ JO ~ c;:/ ,...o o ,...,...
89- J!.4 JS'~ ~l~I I~~ ~SJ l:..9f.':' _~j "Biz bu Kur'an'da in-
" /
sanlar i~in her tiirlii misaller getirdik."

Biz bu Kur'anda, takrir ve beyanda bir ziyade olmak iizere muhtelif ci-
hetleri tekrar ettik. Mesel gibi dikkat c;eken, ruhlarda derin etki yapan her
riirlii manayi ac;1kladik.
J. J. c;:I c;:I ...... 0 ,,,. .... ,,,.
\_)_,AS ':1! ~81 .)!51 '-5'!\j ''Yine de insanlann ~ogu inkarda 1srar etti."
,J. .... ,,.,,,.
µ
':} /0 .... 0 \ ,,,.,,,.
90- \;,A i...i'.J\tl ~ 8 ~ dJ ~y CrJ l}lij "Dediler: Sen,

bizim i~in yerden bir pmar akitmad1k~a asla sana inanmayacag1z."
Dstte Kur' anm mu' cizeligi beyan olundu ve buna ba~ka mu' cizeler de
kattlmca, aslinda ilzam olmu~larken, s1rf i~i yoku~a siirmek ic;in boyle de-
diler.
hut hurma ve iiziimlerden senin bir bah~en olsun, bunlann ortasm-

dan ~artl ~artl nehirler aktt."
92- I;--~ 1:-:\c. ~j LS ~l-; ~ \\ k~ ·~ jl ''Yahut iddia ettigin gibi,

gogii ba~1m1za par~a par~a dii~iir."
"iddia ettigin gibi"

Bununla "Dilersek kendilerini yere ge~iriveririz veya gokten iizer-
lerine par~alar dii~iiriiveririz." (Sebe, 9) ayetinde anlatilan durumu kaste-
diyorlar.
~ ,,. ,... """- 0 l. o,... ,,,,
~ ~lj ;II~ ~L; jl ''Veya Allah't ve melekleri ~ahit getir."

I /
Veya Allalu ve melekleri, davet ettigin ~eyin dogruluguna hirer ~ahit yap.
Veya mana ~oyle olabilir: "Allalu ve melekleri kaquruza getir."
93- ~ .:)- j ~ •~ :! ~ ~A jl ''Yahut altmdan bir evin olsun."

..,.
, ,,,, . ,,..
~\-; ~ H ~ J:; jl ''Ya da goge yiiksel."

1:-:1c. J? ~ ~;J ~y
l.J"'j o..... ,... ,,,. J l ,,. J ....
~jjAj ~l.:?' ~j "Oradan bize okuyacagtmtz

bir kitap indirmeden oraya ~tkttgma da asla inanmayiz."
Oyle ki, yarunda getirecegin bu kitapta Senin tasdikin olsun.
/ • J
'1.J 0 ~ J.9 "De ki: Rabbimi tenzih ederim."

I
Bu ifade, onlann talepleri kaq1smda hayret etmeyi ifade eder. 25

Veya Allalun gelmesi veya hakemlik yapmasmdan veya herhangi birinin
O'na kudrette ortak olmasmdan O'nu tenzih etmek i~indir.
~ ,... ai J oJ o
~ y.) I~ ~ ~ ~ "Ben ancak insan bir peygamberim." !

Ben ancak diger insanlar gibi bir insan ve diger Peygamberler gibi de
bir Peygamberim. 0 Peygamberler kendi kavimlerine ancak Allalun onla-
rm haline uygun olarak izhar ettigi ~eylerle vanyorlardi. Onlar i~in Allalu
hakem ve ~ahit yapmak gibi bir durum soz konusu degildi.
25Fesiibhanallah denildiginde hayret manas1 hemen hatlra geldigi gibi, "Siib-

hane Rabbi" ifadesi de hayret bildirir.
Onlann talepleriyle ilgili rniicrnel cevap budur. Arna bunun ayrmtill ce-
vab1, ba~ka ayetlerde zikredilmi~tir. Mesela:
"Eger sana kag1tta yaztlt bir kitap indirmi§ olsak da onu elleriy-
le tutsalardt, yine de o kafirler "bu ancak apa~tk bir sihirdir" derler-
di." (En' am, 7)
"~ayet
onlara gokten bir kapt a~sak da oradan yukar1 ~tksalar
§Oyle derler: Gozlerimiz dondiiriildii. Daha dogrusu biz, biiyiilen-
mi§ bir kavimiz." (Hier, 14-15)
..a...,.,. o .... ~ ...L.- o o ..L- 0 ,,,.. ...-:
94- l}l; L>I '11 ~lfJI ~~~ ~11~~ L>I dl':.H f:!:? l4 j "Kendilerine
hidayet gelince, insanlan imandan ahkoyan, ancak §Oyle demeleri
oldu:"
':J __p j I~ ~I ~ ~\ "Allah bir insam mt Peygamber gonderdi?"

Yani, onlan Hz. Peygarnbere ve Kur'ana irnandan ahkoyan, bundan
ba~ka ~iipheleri kalmach, Allah.in bir insaru peygarnber gonderrnesini ka-
bullenernediler.
Ey Peygarnber! Sen onlann ~iiphesine cevap olmak iizere ~oyle de:
,.,. 0 ...-: .... 0 .... }. ,.. .... ...L.- ,,,. 0 ,... .... .... Q}.
95- ~\;- ~ 11 -: ~de. 8~-:t : ~l'-Q.k.~ :. ·-- &Lo

L> ~ · "'11 J L>l5 ·t 1;
- ~ ~ LJ".. ,,, r -- uf'.J ~ Yu
':J __p j LS:.Lo "Sen de: Eger yeryiiziinde ya~aytp yiiriiyenler insanlar
degil de melekler olsayd1, elbette onlara gokten bir melegi peygam-
ber olarak indirirdik."
~ayet yeryiiziinde ya~ayanlar melekler olsa ve Adernogullan gibi onlar
yeryiiziinde yiiriiselerdi, sernadan kendilerine peygamber olarak bir rnelek
gonderirdik. Onlar, bu gelen melek peygamberle beraber olurlar, dini on-
dan ogrenirlerdi. Arna insanlar ise, hepsi melege kaq1 kor gibidirler, onu
g6rernezler, ondan ilirn alarnazlar. C::iinkii melegi g6rrnek ve ondan ilirn
alrnak bir c;e~it tenasiip ve tecaniisii (birbirine uygunlugu ve ayru cinsten
olmay1) gerektirir. 26
26 Genelde insanlar melege muhatap olamazlar. Arna peygamberler ve baz1 ruha-

niyat yonii gii<;lii olan kimseler melegi gorebilir, konu~abilirler. Mesela, Hz. Mer-
yem peygamber olmadigi ha.Ide, Al-i imran suresinde anlattldigi iizere, onlarla go-
rii~mii~ ve konu~mu~tur.
Bu ve bundan onceki ayet metninde geyen "rasfilen" kelimesi hal ola-

rak gelebilecegi gibi, s1fat olarak da gelebilir. Arna birincisi daha uygundur. 27
,J' J :; ..... J, l..... 0 J
96- ~ <;:':z:j ~I~~~~

r-:: , , Ji "De ki: Benimle sizin aramzda §ahit
Davama uygun bir ~ekilde mu' cize izhanyla, benim size gonderilmi~ bir
peygamber olduguma ~ahit olarak Allah yeter.
Veya "Benim, bana tevdi edilen risalet gorevini yaptigtma ve size teb-
ligde bulunduguma, sizin ise inad gosterip kabul etmediginize ~ahit olarak
Allah yeter."
1.J... ~I~~~~
, ~\.5 ~1"<_;iinkii0, kullanna Habir- Basir'dir."
/
Allah, kullann hem zahir hem batln, (goriilen ve goriilmeyen) hallerini

bilir, ona gore kar~ilikta bulunur.
Bu ifadede Hz. Peygambere bir teselli ve kafirler iyin ise bir tehclid var-
du.
c ,
97- ..:::+~ \1 ~ :&I ~ :_; j "Allah kime hidayet verirse, o dogru yol-
dadir."
<f
~J~ ~ ~ l;2Jl ~ ~ ~ ~ :_; j "Kimi de saptmrsa, arttk bun-

lar i~in Allah'tan ba§ka hi~bir yarchmct bulamazsm."
<f
J ....
\! ~ J/ / \" ~ G w~J~,,
0 l 0
~ I;._ ~I /
0 "¥eon1an ktyame t 0
0
.. ,, \.Y..~~J
, , O/ , , :. • /
.J ...
giinii yiizleri iistii siiriiniir bir §ekilde kor, dilsiz ve sagir olduklan
halde ha§redecegiz."
<f
1~ ~~ ~JLl ''Varacaklart yer cehennemdir."

Kiyamet giinii onlar yiiziistii siiriiklenirler veya yiizleriyle yiiriirler.
Rivayet edilir ki, Hz. Peygambere "nastl yiizleri iizere yiiriirler?" diye
27 Bunu ~oyle ifade edebiliriz:

-"Allah, peygamber olarak bir insaru rm gonderdi?"
-"Allah, insan bir peygamber mi gonderdi?"
Diger ayeti de ~oyle ifade edebiliriz:
-" ... Onlara peygamber olarak bir melegi gonderirdik."
-" ... Onlara melek bir peygamber gonderirdik."
soruldu. Hz. Peygamber ~oyle cevap vercli: "Onlar1 ayaklan iizere yiiriit-
meye kaclir olan, yiizleri iizere yiiriitmeye de kadirclir."
Onlar orada gozlerini sevirn;le giildiirecek bir ~ey gormezler, kulaklan-
na lezzet veren bir ses duymazlar, kendilerinden kabul edilecek bir ~ey soy-
lemezler. C::iinkii onlar ~u diinyadaki hayatlannda
-iiahl ayetleri ve ibretleri gormediler.
-Hakki duymazhktan geldiler.
-Dogru olaru konu~maktan ka~mdtlar.
Hesap mahallinde bu ~ekilde ha~reclilmelerinden sonra, buradan cehen-
neme gotiiriiliirken, goz, kulak ve dillerine hissetme ozelliginin verilmesi
caizclir. 28
..... / 'ti J
\~~\,;~~~Lill' "Ate§i dindik~e onun ate§ini artmnz."
Ate~, onlarm derilerini ve etlerini yeclikten sonra sondiigunde, biz ken-

dilerine derilerini ve etlerini yenileriz, boylece onlara azap veren ate~ de
tekrar alevlenir, tutu~mu~ olur. Sanki onlar, fanilikten sonra yeniden yara-
till~1 yalanladiklarmdan dolay1 Allahu Teala durmadan onlara fani ktlmak
ve yeniden yaratmak ~eklinde ceza vermekteclir. Cenab-1 Hak buna ~oyle
i~aret etti:
l .... .... ~..... j .... '
98- ~4~ !_,_% ~~ ~ jl~ ~~ "Ayetlerimizi inkar etmeleri sebe-

biyle, i§te bu onlarm cezastdtr!"
~ ~ 0 / / J ,,,. .:;; ~ ,,,, / ~J .... ....... ,,,..
I~~ Li\.;;. 0 ; µ Gl~ l.Jl9~j ~~ B' 1~1~ l}l9j ''Ve §oyle demi§ler-
di: Biz, bir y1gtn kemik ve ufalanmt§ toz oldugumuz zaman mi, yeni
bir yarattlt§la diriltilmi§ olacag-tz?"
C::iinkii ayetteki "i§te bu" ifadesi, onlann ba~ma gelen azaba i~aret et-
mekteclir.
J.c o,.... .....,. ...,. ,.,.. ,,.. o ,,,,,,,.. i:li ~ ~,... ,,., ,,.
99- ;: 1.:_
~
-: 01 I ;.., .. ~ \.9
~ .J,,
• 0 ~I _, ~I _, I ~
r...r'.J .J ,, ~
;: 1.:._. ' ,.... ...u I tu I 01 I.J.f.. I~ I .J_, I
q ~I.;\ 0
/
~ "Onlar, gormediler mi, gokleri ve yeri yaratan onlann mislini

yaratmaya da kadirdir?"
28 Bu da, azaplanru daha da artlran bir durum olacaktir. Gormeleri, kendilerine

azabm deh~etini gosterecek, duymalan feryat seslerini duyuracak, dilleri ise aza-
bm deh~etinden vaveyla edecektir.
Burada "gormediler mi?" ifadesinden murat, "bilmediler mi?" mana-

s1dir.
<;iinkii onlarm yaratill~1 golder ve yerden daha zor bir durum degildir.
Aynca, ikinci defa yaratmak, ilk yaratmaktan daha zor olamaz. 29
..,.
~ ~j ~ ~\ ~ ~ j "0, onlar i~in gelmesinde asla §iiphe ol-
mayan bir miiddet takdir etmi§tir."
Bu ecelden murat, oliim veya kiyamettir.
'J ~ .. ~ .. /
l~__,A.S' ')11 0 AlhJI ~L; "Arna zalimler, inkarda inattan ba§ka bir §ey
yapmad1."
. Hak bu kadar ac;1k olmakla beraber, zalimler inkarda direttiler, kabul et-
mediler.
rJ" .... o 0 ,,,,,.. o ,,,. o "' ,... ~ ,.,. ,,,.. .J. ,... o' ,,.. oJ
100-, ;l_4j')tl
'--: - ~ ~ ~<::.~.:.')'
,~ . 1;1- u;.)
. . _, ~"
- .) : l'-1--:-. 0 .<I~~
0-!- .? ~
0
~·1 ~ t
~ y u1; "De
ki: ~ayet Rabbimin rahmet hazinelerine siz sahip olsayd1mz, tiikenir
endi§esiyle elinizi sikl tutard1mz."
"Rahmet hazinelerinden" murat, Cenab-1 Hakkin nz1k ve diger ni-
metlerinin hazineleridir.
Rabbimin rahmet hazinelerine siz sahip olsaydiruz, harcamakla tiike-
nir korkusuyla cimrilik ederdiniz. <;iinkii hemen herkes kendi menfaatini
sec;er. Sayet ba~kas1ru bir ~eyde tercih etse bile, fevkinde bir bedel umarak
onu tercih eder. Bu durumda o, Allahm bu cud ve keremi kaq1smda cim-
ri sayillr.
Aynca, ayette insanlar ic;inde cimri olanlarm c;ok olduguna bir i~aret var-
dir.
t .... J 0 0 .... ,.,.
l~fa 0L.;:.j)'I 0LS'j "Dogrusu insan ~ok cimridir."
insarun cimriligi
-Muhtac; olmas1,
-Muhtac; oldugu ~eyde elinin s1kiligi,
-Verdigi ~eyde bir bedel beklentisi ic;inde bulunmasmdandir.
29 Aslmda Allaha nisbetle kolay ve zor yoktur, hepsi O'na kolaydir. Arna bi-
zim anlayabilmemiz ac;1smdan boyle ifadeler kullarulmaktadir. Benzeri bir iislubu
"Ba~langis:ta yaratmayt yapan, sonra onu iade edecek olan O'dur. Bu,
O'na daha kolaychr." (Rum, 27) ayetinde goriiriiz.
198. DERS
Dokuz Mu'cize
101- s-'l:f. s-'~\ t:0 ~ ~ y ~\ JiJj "Andolsun biz Musa'ya apa~tk

dokuz mu'cize verdik."
Bu dokuz mu' cize
-Asa,
-Yed-i Beyza (Hz. Musanm elinin 1~1k sac;mas1),
-~ekirge istilas1,
-Ha~ere istilas1,
-Kurbaga istilas1,
-Kan istilasi,30
-Ta~tan su fl~klrmas1,
-Denizin yartlmas1,
-Tur Dagmm israilogullannm iizerine kaldirtlmasi.
Bu son iic;iiniin yerine ~unlar da nazara verilmi~tir:
-Tufan,
-K1 tllk yillan,
-Mahsuliin azalmas1,
Safvandan ~oyle nakledilir: Yahudinin biri Hz. Peygambere bu ayette
kastedilen "dokuz ayeti" sordu. Hz. Peygamber ~oyle cevap verdi:
-Allaha bir ~eyi ~erik ktlmayacaks1ruz.
-Hirs1zhk yapmayacaks1ruz.
-Zina i~lemeyeceksiniz.
-Hak bir sebep olmadan Allahm haram ktldigt cana klymayacaks1ruz.
-Sihir yapmayacaksllliz.
-Paiz yemeyeceksiniz.
-Oldiirmesi ic;in bir masumu Sultana teslim etmeyeceksiniz.
-N amuslu kimseye namus iftiras1 atmayacaksllliz.
30 Bu dordu, (A'raf, 133) de yer ahr.

-Sava~ta cepheden kas:mayacaks1ruz.

-Ve bir de size has olarak Cumartesi giiniinde ibadetle me~gul olup
diinyevi s:ah~mayacaks1ruz.
Bu cevap iizerine Yahudi Hz. Peygamberin elini ve ayag1ru optii.
Bu rivayete gore, burada medar-1 bahs olan ayetler, biitiin dinlerde sa-
bit olan genel hiikiimlerdir.
Son hiikiim, cevaba ilave bir hiikiimdiir. Bunun is:in Hz. Peygamber ke-
lamm sevkinde bir farkhhk yapmi~, onu degi~ik bir iislupla soylemi~tir.
I r;\- I ~ i~. i "israilog"'ullartnt iste."

~r--~u-
0 0
Biz Musaya ~oyle dedik: Firavundan israilogullanru iste, onlan Senin-

le gondersin." 31
Veya mana ~oyle olabilir: "Onlara, dinlerinin halinden sor."
Veya "Ey Peygamber! israilogullarma Musa ile Firavunun macerasllli
sor."
Veya "israilogullanna Musaya verilen ayetlerden sor, ta ki mii~rikler Se-
nin dogru soyledigini bilsinler."
Veya "israilogullarma Musaya verilen ayetlerden sor, ta ki bunlan bilip
teselli bulasm. " 32
Veya "bu ayetleri (mu'cizeleri) ogrendiginde ~unu bilesin: Onceki mil-
letlerde oldugu gibi, ~ayet Senin kavmine de istemi~ olduklan mu' cizeler
gosterilse inadda 1srar edecekler, iman etmeyeceklerdir."
Veya "Bu ayetleri sor ki, yakinin artsm. <;iinkii delillerin birbirine kuv-
vet vermesi, yakin kuvevetini ve kalb itminaruru ziyade yapar."
~~~ 1! "Hani (Musa) kendilerine gelmi~ti."

J ,,,.. ,.,. ,.,. ,,,..
0~ 1 ~ JW "Firavun Ona ~oyle demi~ti:"

.... ,J.,J / / ,;J
I~~ ~ y 4 ~ 'j ~! "Ey Musa! Ben senin ger~ekten biiyiilen-

mi~ oldugunu zannediyorum."
31 Ayette geyen "sual" kelimesi hem istemek, hem de sormak anlamma geldigin-
den, bu ilk manadan hayli farklt olarak ba~ka manalara dikkat yekilmi~tir.
32 Yani, Hz. Musaya Firavuna kaq1 boyle mu'cizeleri veren ve O'nu Firavuna
galip ktlan Allah, elbette Seni de mu' cizelerle teyid edecek, dii~manlarma galip
ktlacaktlr.
Ben seni biiyiilenmi~, akhru bozmu~ biri olarak goriiyorum.

[. .... " "' ~ j / 0..... ........ ,,, ,.,.
.-I'~ • :1\" ~1-- ! ~q ~--:ii s:-:1-'J; J-:·1 tA-~ ~ JlJ "Musa

102- y; 0
.r..)f'.J J -- ~ .J ---- ..T ..r -

dedi: "Sen de bildin ki, bun1an hirer ibret olmak iizere, ancak gokle-
rin ve yerin Rabbi indirdi."
Hz. Musa dedi: Ey Firavun! Sen de biliyorsun ki bu ayetleri / mu'cizeleri
indiren ancak goklerin ve yerin Rabbidir. Bunlar, benim dogrulugumu sana
gostermeye yeterlidir. Arna sen inad ediyorsun.
0 J .... JJ ..... ..... Ill
I,.J.r.--4
w •· Ll.. ~ :J
0 y·" ~ ·1--
~!.) "Ey Firavun! Ben de seni helak olmu~'5
zannediyorum."
Ben ise ey Firavun, Seni hayirdan nasipsiz, ~erre ise kendini kaptirrru~
bir zavalli olarak goriiyorum.
iki zan arasmda c;ok biiyiik fark varchr. c;unkii Firavunun zanru tama-
men yalanchr. Hz. Musarun zanru ise, emarelerinden goriildiigu iizere,
yaklni bir durumu ifade etmektedir.
103- u-f _>\1\ ~ ~j.~:: ·1 ~\~I_); "Derken Firavun, on1an arzdan siir-
mek istedi."
Firavun, Musa ve kavmini hafife almak, onlan siirmek istedi.
Bundan murat, onlan M1S1rdan siiriip c;1karmak veya oldiirerek arzdan
nesillerini kalchrmak olabilir.
~
.. , . ~ rJ4J
~ "" ~ \ii--l
..r Ll ''Biz de onu ve beraberindekilerin hepsini
suda bogduk."
Biz ise, onun hilesini kendi iizerine c;evirdik, onu ve kavmini suda bo-
garak yeryiiziinden sildik.
.... .... 0 ,1.J ..... 0 J.
104- ~.):ii l~I ~ly..:il ~ ~~ ~ l:J.!j "Arkasmdan israilogul-

lanna ~oyle dedik: Oraya yerle~in!"
Firavundan sonra veya onlarm suda bogulmasmdan sonra, israilogulla-
nna ~oyle dedik: Sizi siiriip c;1karmak istedigi yere yerle~in.
~ ,,,,. J ,...o \ 0 J ,,,,. ,,,..
¥, ~ ~ ~~:ii ~ j ~~ l~lJ "Sonra ahiret vaadi geldigi vakit,

hepinizi toplaytp bir araya getirecegiz."
"Ahiret vaadi geldigi vakit"
Bundan murat
-Onlarm galibiyeti,
-Ahiret hayatl,
-Ktyam et,
-Ahiretteki klyam olabilir.
Siz ve onlar kan~1k oldugunuz halde sizi bir araya getirir, sonra araruzda
hiikmeder, said olanlanruz1 ~aki olanlanruzdan ay1rt ederiz.
Ayet metninde ges:en "lefif'', "muhtelif kabilelerden cemaatler" de-
mektir.
..r
105- Jj ~~j ~dj\ ~~j "Biz bu Kur'an'1 hak olarak indirdik,

0 da hak olarak in di."
Biz Kur'aru ancak ve ancak indirilmesini gerektiren hak bir gereks:ey-
le indirdik. Ve o Kur'an da Peygambere ancak ve ancak ihtiva etmi~ oldu-
gu hak ile indi.
Denildi ki: Ayetin manas1 ~oyle de olabilir:
"Biz o Kur' aru semadan ancak meleklerin kontroliinde indirdik. Pey-
gambere de, ancak ~eytanlarm bir ~ey kan~tlrmasmdan korunmu~ bir ~e
kilde nazil oldu."
Bundan murat, i~in ba~mda ve sonunda Kur'arun battl ~eylerden uzak-
hglnl ifade etmek de olabilir.
r ,.,
l~~j lj.: :~ \r1 !H3..L jl LA'j "Biz seni ancak bir miijdeci ve bir uyanc1
olarak gonderdik."
Biz Seni ancak ve ancak itaat edene sevab1 miijdeleyici ve isyan edene
de uyanc1 olarak gonderdik. Dolay1s1yla Sana dii~en ancak miijdelemek ve
uyarmaktlr.
0 l "' " !l" 0 0 " "' J
106- ~ ~ ~81 ~ ~I.A ~8 j 'Uljj "Sana Kur'an'1 verdik ve

onu insanlara sindire sindire okuyasm diye ktstmlara ayird1k."
Biz onu, pars:a pars:a indirdik.
Denildi ki: Bunun manas1 ~udur: "Biz onda hakkl battldan ay1rdtk."
Parc;a par~a indirmemiz, insanlara yava~ yava~ ve teenni ile okuman
is:indir. <.;iinkii boylesinin ezberlenmesi daha kolay olur ve daha iyi anla~tl
masma yardtm eder.
~fa ~d;j ''Ve onu peyderpey indirdik."

l
Ve biz onu hadiselere gare tedricen nazil ettik.

lh_;; ~ jl ~ lh\ Ji "De ki: Siz ona ister inamn, ister inanma-
of
107-
y1n." ,.,
(:iinkii sizin Kur'ana inanmaruz O'nun kemfilini artlrmaz, inanmay1~1-
ruz da ona bir noksanhk vermez.
'1,,..,; .... 0 / .... / ' / .... 0 0 J.!J J ~ ~
I~ ~Li~~ 0_,~ ~~I~!~ ~~I !_,;_,I ~+JI 0! "<;iinkii
daha once kendilerine ilim verilenlere okundugunda, onlar yiizleri
iistii secdeye kapamrlar."
Ayetin bu kisrm, iistteki hiikmiin illetini (gerekc;esini) anlatlr. Yani, siz
ona inanmasaruz da, sizden daha hayirh olan alimler ona iman ettiler. Bun-
lar onceki kitaplan okudular, vahyin hakikatlru ve niibiivvetin emarelerini
tarudtlar, hakh olaru haks1z olandan ayiracak bir seviye kazandtlar. 33
Veya mana ~oyle olabilir: "Oncesinde ehl-i ilim olanlar Senin vas1flanru
ve Sana indirilenin s1fattru bu kitaplarda gordiiler."
Ayetin bu kisrmrun teselli yoluyla "De ki" ifadesinin illetini goster-
mesi de caizdir. Sanki ~oyle demi~tir: "Cahillerin imaruna bedel, alimlerin
imaruyla teselli bul, sevin. 0 cahillerin iman etmesi veya yiiz c;evirmesine
onem verme."
i~te, bu ilim ehline Kur'an okundugunda Allahm emrine bir sayg1 veya
peygamberlerin gonderilmedigi bir fetret doneminden sonra, Allahm on-
ceki kitaplarda vaad edilen ahirzaman peygamberini gondermesi ve O'na
Kur' aru indirmesine bir ~iikiir olarak yiiz iistii secdeye kaparurlar.
108- q.J 0~ 0_,JA.J ''Ve derler ki: Rabbimizi tenzih ederiz."

,,.. .... J J
Yani, ''Ya Rabbi, vaadini yapmamaktan Seni tenzih ederiz."

~
~ µ
Q ....
q.J ~ j J ,.. .... 0
0 \S 0 ! "~iiphesiz ki Rabbimizin vaadi mutlaka ger-

~ekle§ir."
"Onun vaadi hie; ~iiphesiz yerine gelecektir"

,... J .... 0,... ,,..
109- 0 h ~Li~~ 0_,~_j ''Ve aglayarak yiizleri iistii secdeye kapa-

mrlar.,,
Yiiz iistii secdeye varmalanru burada tekrar etmesi, hfil ve sebebin farkh
olu~undandir. (:iinkii birinci secdeye van~lan ilahl vaadin yerine getirilme-
33 Boylelerinin imam yarunda, sizin inkar1ruzm his: de onemi yoktur.

sinden dolay1 ~iikiir secdesidir. ikincisi ise, Kur'andaki ogutlerden etkile-

nip, Allalun ha~yetinden aglamaktan dolay1dir.
,, J. J. J. J.
~ y!.:>- ~~~j "Ve o (Kur'an'1 i~itmek) onlarm hu§u'larm1 artmr."
Kur' aru dinlemek, onlarm ilmini ve Allaha olan yakinlerini arurdigi gibi,
hu~ulariru da ziyade ktlar.
..,.
.-:.~
110- u..'_ ..Y .T .- ~~,.\ cw
ii;\\ I&':..\
0
j,I I&':..\
..r .- _l; ''D e
'-!' ki : 1· ster ''Allah'' deytn,
. 1ster
.
"Rahman" deyin."
Sebeb-i NiiziU
Hz. Peygamber dua ederken ''Ya Allah, Ya Rahman" diyordu. Mii~rik
ler bunu duyunca "Bizi iki ilaha ibadet etmekten yasakhyor. Arna kendisi
ba~ka bir ilaha da dua ediyor" dediler. Bunun iizerine bu ayet nazil oldu.
Veya Yahudiler, ''Ya Muhammed! Sen Rahman ismini az soyliiyorsun.

Halbuki Allah Tevratta bu ismi c;okc;a kullanmi~ur" deyince nazil olmu~
tur. Birinciye gore bundan murat, her ne kadar Allah hakkmda kullarulma
cihetleri farkh olsa da, her iki lafzm da bir zat ic;in e~it olarak kullaruldigt-
ru gostermektir. 34
ikinciye gare ise, bundan murat Allah hakkmda her iki ismin de kulla-
rulmas1run giizel oldugunu, maksadi ifade ettigini anlatrrtakur.
c
~\ ~LA:..;,\r\ ill 1_;.Ji~ ~\ "Nastl s:agmrsaruz s:agmn, en giizel
isimler O'nundur."
Ayetteki "dua" kelimesi, "isimlendirme" manasmadir. Yani "Allah" de-
seniz de olur, "Rahman" deseniz de olur, ikisi de giizeldir.
Cenab-1 Hakkin isimlerinin ism-i tafdil s1gas1yla "en giizel" ~eklinde ifa-
de edilmesi, manayi daha kuvvetli anlatir. Bununla, Allalun celal ve ikram
s1fatlarma delalette bulunulur.
~ ~~ \rj ~~ ~ ~j "Namazmda sesini pek yiikseltme,

s:ok da gizli okuma."
Namazm kiraatinde yiiksek sesle okuma ki mii~rikler duyup da kotii soz
soylemesinler, giiriiltii koparmas1nlar.
34 Yani, Allah ve Rahman her ne kadar isim olarak farkh olsa da, miisemma ola-
rak ayrudir. Her ikisiyle de alemin yarat1C1S1 kastedilmektedir.
<.;ok da sessiz okuma ki arkandaki mii'minler Seni duymakta zorlanma-

s1nlar.
~ .... l
~ ~~ ~ e.lj "Orta yolu se~."

l /
<.;iinkii biitiin i~lerde vasat ve mu'tedil olmak, ho~ bir ~eydir.
Rivayete gore, Hz. Ebubekir (r.a.) hafif sesle okuyor "Rabbime miina-
cat ediyor, yalvanyorum. 0 benim ihtiyac1rm biliyor" diyordu. Hz. Omer
(r.a.) ise yiiksek sesle okuyor "Seytanlan kovuyor, uyuklayanlan uyar1yo-
rum" diyordu. Ayet indiginde Hz. Peygamber (asm) Hz. Ebubekire sesini
biraz yiikseltmesini, Hz. Omer' e de biraz kismas1ru emretti.
Denildi ki: Ayetin manas1 ~oyledir: "Biitiin namazlanru cehri olarak kil-
ma, hepsini gizli okumakla da kilma. Giindiiz namazlarllli hafi, gece na-
mazlanru da cehri olarak kil, boylece ikisi ortas1ru bul."
~""' 0 ,,... j:;Zj Ji J 0 J
111- l:Uj ~ ~ ~+JI~ ~I Jij "De ki: 0 Allah'a hamd olsun ki,
hi~bir ~ocuk edinmedi."
~I~
0 0
4_.r
.,,- ,,,.. .... J ....
~ ~ ~j ''Ve miilkte bir §eriki olmad1."

iJJ ~ .... J. ,...
~jj\ (.r ~j ~ ~ ~j "Zilletin gerektirdigi bir yard1mc1ya ihtiyac1

olmad1."
Yani, O'nun ic;in zorda kahp da birisinden yardim istemek ve boylece o
halden kurtulmak gibi bir durum soz konusu degildir.
Allahu Teala bununla kendisi gibi bir ilah veya mahluktan, kendisi iste-
yerek veya mecbur kalarak ortag1 olmas1ru, kendisine yardim etmesini ve
takviyede bulunmas1ru nefyetti. Ve boyle olmas1ru, hamdi gerektiren bir
durum olarak nazara verdi.
Bunda, her tiirlii hamde kendisinin lay1k olduguna bir delalet vardir.
<.;iinkii 0, zat olarak kamildir, hic;bir noksaru yoktur. Yaratmak da sade-
ce O'na hastir. Mutlak olarak nimet vermek O'na aittir. Ondan ba~kas1 ise,
noksandir, kendine malik degildir, nimeti veren degil, nimete muhtac; olan-
dir. Bundan dolay1 atif yoluyla ~unu emretti:
I~ o
l
:fl.j
/
"(Boyle de) ve tekbir ile O'nun biiyiikliigiinii ilan et!"
Ayette ~una bir tenbih vardir: Kul, her ne kadar tenzih ve temcidde (Al-
lahm ~arum yiiceltmede) c;ok ileri gitse, ibadet ve hamdde c;ok c;ah~sa da,
bu konuda Cenab-1 Hakka layik bir ~ekilde yapamadigiru, kusurlu oldugu-
nu itiraf etmesi uygundur.
Rivayete Hz. Peygamber (asm) Muttalip ogullarmdan bir c;ocuk konu~

maya ba~ladtgmda bu ayeti talim buyurur, ona ogretirdi.
"Kim isra suresini okusa ve kalbi anne- babasmm arulmasmda rikkate
gelse, cennette onun ic;in c;ok biiyiik miikafat vardtr." 35
Dogrusunu Allah bilir. Donii~ sadece O'nadtr.
35 Beydavinin nazara verdigi bu rivayet, aslmda isra suresinin tamarm ic,;:in olma-
yip, bu surenin 23-24. ayetleriyle alakah bir durumu anlatmaktadir. Burada kanaa-
timizce astl onemli olan ~udur: Kur'aru okurken, hayatla ic,;: ic,;:e olacak ~ekilde oku-
mak gerekir. Soz gelimi ayet anne-baba hakkmdan bahsediyorsa ayetin geregi ye-
rine getirilmeli, ayet "tevbe edin, istigfarda bulunun" diyorsa hemen tevbe ve is-
tigfar yaptlmahdir.
KEHF S0RESi
Kehf Suresi Mekki' dir, yiiz on bir ayettir.

199. DERS
Ashab-1 Kehf
0 1 .... 0.... -Cii ~ J o ....
1- ~~I ~~ ~ J)I LS+ll ~ J.A.>JI "Hamd, o Allah'a mahsustur

ki kuluna kitab1 indirdi."
Kitaptan murat, Kur'andir. Allahm hamde lay1k olmasmm Kur'aru in-
dirmesine teretriip ettirilmesinde, onun en biiyiik nimetleri~den biri oldu-
guna bir tenbih vardir. c;unkii Kur' an,
-Kuilan, kendisiyle kemal bulacaklan ~eylere hidayet edicidir.
-Diinya ve ahiretin salahtru intizam altma almaya sebeptir.
,£ ,,, 0 ,.,
L;- ~ 4..1 ~ ~j ''Ve onda hi~bir egrilige yer vermedi."
0 Kur' anda lafzm fesahatini bozan, manarun belagatini inciten hi<;bir

egrilik yoktur.
Veya o Kur'an'da Cenab-1 Hakka davetten bir inhiraf, bir sapma soz ko-
nusu degildir.
Ayette ge<;en "ivec", egrilik anlammdadir: Egrilik, madcli ~eyler i<;in soz
konusu oldugu gibi, manevi ~eylerde de kullaruhr.
2- \ ~:.i "Dosdogru (bir kitap) olarak (indirdi)."
0 Kur'an dosdogru, mu'tedil bir kitabttr, onda ifrat ve tefrit yoktur.

Kur'arun "kayyim" olmas1, ayru zamanda kullarm maslahatlanru ayak-
ta tutmas1 anlamma gelir. Bu durumda bu ifade, Kur'arun kemalini bildir-
dikten sonra onun "kemale erdirici" 6zelligini nazara verir.
Onun "kayyim" olmas1, 6nceki semavi kitaplan tamamlamas1, onlarm
s1hhatine ~ehadet etmesi yoniinden de olabilir.
0 .J.,,,,. .& .... 0
~jj ~ I~~ L;, ~ j~ "Ta ki kattndan ~iddetli bir azaba kar~1 uyar-
sin."
Kur' an, inkarc1 kafirleri ~iddetli bir azapla uyarmak i<;in indirildi.
":} ,,,, ,,,, \)i .... ,,.. .J. ~ 0 "'
I~--.:,_ 1_?.-1 ~ 01 '-?~lj;JI 0M ~+11 ~_µJI y.::Ll "Ve salih

ameller yapan mii'minlere kendileri i~in giizel bir miikafat bulun-

dugunu miijdelesin."
"Giizel bir miikafat"dan murat, cennettir.
'1
3- l~l ~~Lo "Onlar orada siirekli kalacaklardir."
4- llJj :&1 WI 1)\j ~~I j~j "Ve "Allah ~ocuk edindi" diyenleri
de uyarstn."
Biraz once Kur' anm uyarmak iyin geldigine dikkat yekilmi~ti. Burada,
"Allaha yocuk isnat edenleri uyarmak iyin geldigi"nin aynca ifade edilmesi,
boyle bir kiifriin ne derece biiyiik olduguna dikkat yekmek iyindir.
Bunlar iyin nastl bir cezarun oldugunun burada zikredilmemesi, daha
once inen ayetlerde bahsedildigi iyindir. Onlarla yetinilerek burada aynca
anlattlmarru~tlr.
\ ,,,,. 0 ,,,,.
5- ~~ . . ~j ~ ~ ~~Lo "Bu hususta kendilerinin de, atalarmm

da hi~bir bilgisi yoktur."
Yani, onlar boyle bir sozii tam bir cehaletle, aldatic1 bir tevehhiimle soy-
liiyorlar.
Veya onlar, oncekilerden duyduklanru taklitle onlann ne dedigini tam
anlamadan cahilce boyle soyliiyorlar. <;iinkii oncekiler "baba ve ogul" keli-
melerini miiessir ve eser manasmda kullaruyorlardt.
Veya onlar Allam bilmediklerinden boyle soyliiyorlar. ~ayet bilselerdi
"O'nun yocuk edinmesi" gibi iftiralarl soylemezlerdi.
..r
wi)I ~ t_:}J ~~ ~ft. "Ag1z1anndan ~ikan bu soz ne buyiik

oldu!"
Onlardan sadtr olan bu soz, Allam insanlara benzetmek, insanlar1 O'na
~erik ktlmak, Allah1n kendisine yardtm edecek ve yerine geyecek birine ih-
tiyac1 oldugunu vehme getirmek gibi battl ~eyleri iyinde tazammun ettigin-
den yok biiyiik bir kiifiir olmu~tur.
Ayetteki "Agtzlarmdan ~tkan" kaydt, onlarm boyle bir sozii ag;tzlann-
dan c;1karmaya curet etmelerinin ne derece buyiik bir vebal oldugunu an-
lattr.
..... ~ / J. J. 0
~JS ~10} ~ 01 "Onlar, yalandan ba~ka bir ~ey soylemiyorlar."

6- ~I ~
~
/ .. ..\~H I~
/
i~.1 ~..Y..
/
· "J
0 ,,.. J.
rJ 01/ .... 0 ...-l
~/ _) lil ~
/
~ ,.,.
\;:.._ ~ ~
o,.....
" · \,; ~
I......-' •
,,,.. Gi ,,,..,.,.
"Onlar'
Kehf Suresi - 199. Ders ® 691
. bu soze inanmazlarsa, arkalanndan iiziilmekten neredeyse kendini

helak edeceksin!"
Onlar imandan yiiz c;evirdiklerinde, neredeyse arkalanndan kendini yi-
yip bitireceksin.
Cenab-1 Hak, Hz. Peygamberin o kafirlerin yiiz c;evirmeleri kar~1sm
da ic;inde bulundugu hali, sevdigi kimseler kendisinden ayrtldigmda onlara
iiziintiiden kendini yiyip bitiren kimseye benzetti.
"Bu soz"den murat, Kur'andir.
~ .... / J ;'f} /0,,.. 0 ~
7- ~ ~\ ~\ ~j.l:~~ 4J ~~ ~_)~\ J:i- l4 ~ \.j! "Biz, arzm

iizerinde olanlan, insanlann amelce hangisinin daha giizel olacag1-
m deneyelim diye, ona bir zinet ktldtk."
Biz, diinya iizerinde olan hayvan, bitki ve madenleri diinyaya ve diinya-
dakilere bir zinet ktldik.
Taki insanlarm birbirleriyle muamelelerinde hangisinin amelce en gii-
zel oldugunu ortaya koyahm.
"Amelce daha giizel olan"
-Diinyaya kaq1 zahid olan,
-Ona aldanmayan,
-Giinlerin getirdigine kanaat eden,
-Elde ettiklerini uygun yerlere sarfeden kimsedir.
Ayet-i Kerimede, Hz. Peygambere bir teskin vardir.
.,. ~ ~ ,... ,.J /ci:i
8- lj_?. \~ ~ l4 0~~ l;!J "~iiphesiz biz, onda olanlan kup-

kuru bir toprak ktlacagtz."
Yani, biz o diinya iizerinde olan zineti, topraga c;eviririz, iizerinde bitki
bitmez c;1plak toprak yapanz.
Ayette, zahid olmaya (diinyaya goniil baglamamaya) te~vik vardrr..
\ .J. .... ,,, 0 .... ~ ..... ....
9- ~
• •
8L;\ ~ I 'LS' ~Y"-'
" * ~ y
· :~<ti~~\
*'"t\" ~ . 01 ~. " \ 1"Yoksa sen
0
Ashab-1 Kehf'i ve Rakim'i ~a~tlacak ayetlerimizden mi sandtn?"

Sen, Ashab-1 Kehf ve Rakimi, uzun miiddet hayatta kalmalanyla bizim
hayret verici ayetlerimizden saruyorsun. Halbuki Allahm yeryiiziinde ayru
topraktan sayis1z tiirleri ve cinsleri birbirinden uzak tabiatlerde, farkh gorii-
niimlerde, bakanlan hayran b1rakir ~ekilde yaratmasma ve ardindan bunlar1
tekrar topraga c;evirmesine nispetle, onlann kissas1 o kadar da hayret edi-

lecek bir ~ey degildir. Gerc;i Ashab-1 Kehf de Allahm ayetlerindendir, ama
biitiin bu ayetler ic;inde az bir ~ey sayilir.
Kehf, dagdaki geni~ magaradtr.
Rakim, dagm veya onlarm bulundugu magararun yer aldtgt vadinin adt-
dtr.
Onlarm belde veya kopeklerinin adt oldugunu soyleyenler de olmu~tur.
Veya kuqundan veya ta~tan bir levha olup, bu kitabeye onlarm isimleri
yaztlm1~, magararun kap1sma konulmu~tur.
Denildi ki: Ashab-1 Rakim, Ashab-1 Kehften ba~kadtr. Bunlar iic; ki~i
idiler. Yagmura tutuldular, bir magaraya s1gmdtlar. Derken yukandan bir
kaya yuvarlandt, magara kap1s1ru kapadt. Bunun iizerine ic;lerinden biri
dedi: Bir iyilik yaprm~saruz onu zikredin·, olur ki Allah o iyilik bereketine
bize merhamet eder.
Bunun iizerine biri dedi: Bir giin yarumda amele c;ah~tmyordum. Der-
ken adarmn birisi giin ortasmda geldi, giiniin geri kalan vaktinde onlann
bir giinde yapttgt i~ kadar i~ yaptt, ben de digerlerine verdigim kadar iicret
verdim. Bunu goren i~c;ilerden biri kizdt, iicretini almadan gitti. Ben de iic-
retini bir ko~eye ay1rdtm. 0 parayla bir buzagi aldtm, onun da nesli c;ogal-
dt. Hayli zaman sonra bana tarumadtgtm, ya~h, zay1f biri ugradt. "Benim
sende bir giinliik alacagtm var" dedi, olayi bana hattrlattl. Ben de o buzagt-
dan meydana gelen siiriiniin hepsini verdim. Allahtm, ~ayet bunu Senin n-
zan ic;in yaprm~sam bizi buradan c;1kart.
Bu ki~inin duas1 bitince dag sarstldt, dt~andaki 1~1g1 goriir hale geldiler.
Bir digeri ~oyle dedi: Zengin biri idim, insanlara da kithk isabet etmi~
ti. Birgiin bir kadtn geldi, benden bir miktar yardtm istedi. Ben de "senin-
le beraber olmadan olmaz" dedim: 0, kabul etmedi. Sonra iic; defa geldi,
dondii. E~ine soyleyince e~i "icabet et, ailene yardtmc1 ol" dedi. Derken ya-
ruma geldi, kendini teslim etti. Ben tam niyetlenmi~tim ki, kadtn ~oyle bir
sarstldt. "Neyin var?" dedim. "Allahtan korkuyorum" dedi. Ben de "Sen,
~u c;aresiz halinde Allahtan korkuyorsun, ama ben ~u geni~ imkanlanm
ic;inde korkmuyorum" deyip kadtru blrakttm. Talep ettigi yardtmt da kendi-
sine yaptim. Allahim bunu Senin rizan ic;in yaprm~sam, bizi buradan c;ikart.
Bunun iizerine dag sarstldt, kaya biraz daha ac;tldt, birbirlerini goriir hale
geldiler.
-0 c;iincii adam da ~oyle dedi: Benim ya~h anne ve babam vardt, bir de
koyun siiriim vardt. Anne-babamt yedirir, ic;irir sonra siiriime donerdim.
Bir giin yagmurdan dolay1 <;ok ge<; kaldim. Aileme vardim, kovay1 alip siirii
sagdim, anne-babamm yaruna gittim. Onlari uyumu§ buldum. Onlari uyan-
dirmaya kiyamadim. Oturdum, siit elimde onlar1 bekledim.
Sabah oldu uyandtlar, siirii onlara takdim ettim. Allahim, eger bunu Se-
nin rizan i<;in yaprm§sam, bizi buradan <;tkart.
Allah da onlerindeki kayay1 kaldirdi, boylece oradan <;tkttlar.
Numan Bin Be§ir, bunu Hz. Peygamberden naklen anlatrm§tlr. 1
J,,.,... ,,.o /J 0 /0
10- 1_,JW ~\ Jl ~:!~\\ (.$jl ~1 "Hani gen~ler magaraya s1g1mp

§Oyle dediler:"
Bunlar Rum e§rafmdan baz1 gen<;lerdi. imparator Dakyanus bunlan
zorla mii§tik yapmak istedi. Onlar ise direndiler, magaraya kac;ttlar.
~
~.) ~jj ~ ~\
.... 0 J.... '
q_:, "Rabbimiz! Bize katmdan bir rahmet ver."
0 rahmetinle bizi bagi§la, nz1klandir, dii§mandan emin ktl.
ID.) ~_;I ~ d ~j "Ve bizim i~in §U i§imizden bir kurtulu§ yolu

hazirla."
'} ,, • ,, \ -4,.. ,, ,,
11- \~js;. ~ ~I ~ ~I~\ ~ q_ra..; "Biz de magarada nice

ytllar onlann kulaklar1m (di§ diinyaya) kapatt1k."
Bundan murat, onlarm kulaklarma ses gelmeyecek §ekilde uyutulmala-
ndir.
.t.~ ,. ,. ..L,. ,.,. ,.,. 0 J ,... ,,. 0 J
12- 1-1.41 I.::\

..r.-' . ~I
W,, '-!' ' -
· •"~~ \\ ,c\ ~·~,, ~} \~:.~• ,.....,
0::-!~ l,.;1
:.:. "Sonra da iki hi-
,, ,, I
zipten hangisinin, onlann kald1klan siireyi daha iyi hesaplad1g1m
bilelim diye, onlan tekrar uyandtrd1k."
Allah, onlann gelecekteki h:illerini biliyordu. Ayette "bilelim" denil-
mesinden murat, onceki o bilginin §imdiki hale de mutab1k oldugunun
gosterilmesidir.
"iki hizipten" murat, ne kadar kaldiklan hususunda Ashab-1 Kehfm
kendi i<;indeki farkli iki gorii§ olabilecegi gibi, ba§kalanndan da olabilir.
cf
13- ~~ ~W ~ ~ ~ "Biz sana onlarm klssalanm ger~ek

olarak anlatacag1z."
1 Baz1 rivayetlerde, olaym ayrmttlarmda baz1 farkhhklar vardir.

694 <* Beydav! Tefsiri
~~ 1)..:ol ~ ~! "~iiphesiz onlar, Rablerine iman eden baz1 gen~

ler idi."
c..Sll ~t,;;~j "Biz de onlann hidayetlerini artirdtk."

J. J. l 0
14- ki_,l; ~ I:-~jj "Onlann kalplerine kuvvet verdik."
-Vataru, aileyi ve mah terk etmelerine kar~1 sab1r vererek,

-Hakki izhar etmeye ve zorba Dakyanusu reddetmeye cesaretlendire-
rek, onlarm kalplerini kuvvetlendirdik.
J .... .... ,,,,. 0
1_,JW lyl.9 ~! "(Hiikiimdann kar~1smda) ktyam edip dediler ki:"

,,.,,. 0 J ,,,,.;
~ j ':llj '-?l~I ~.) ~J "Rabbimiz, goklerin ve yerin Rabbidir."
~! ~J~ ~ 1j:.I; j "O'ndan ba§kas1m asla ilah olarak ~agirmaytz."

.p: .... .... ~ 0 J ,,,,. .....
l1..b..;, I~! 8..9 lil ''Yoksa sa~ma bir soz soylemi§ oluruz."
Dakyunusun kar~1smda cesurca dikilip, "Sayet Allahtan ba~kas1ru ilah

olarak c;agmrsak, vallahi o takdirde haktan uzak, zuliimde ta~km bir soz
soylemi~ oluruz" dediler.
~ 1 J,.,~ .... ..,....j
15- ~I ~J~ ~ IJ..l>:.JI 8 _µ ~':l ~ "i§te bu kavmimiz, O'nun dt§tnda

ilahlar edindi."
Bu ifadeleri, inkar manasmda ihbardir. 2
,_,.
,,,.. 0 .... ,,,.. J" ,,,.. ,,,..
uf. 9~ ~ 0 y~ ':l jJ "Onlar hakkmda a~tk bir delil getirse-

"'
lerdi ya!"
Kqke onlara ibadet etmek gerektigi konusunda ac;1k bir delil getirseler-
di! ~iinkii din, delile dayarur.
Ayette, delili olmayan dinle alakah meselelerin reddedilmesi gerektigine
ve taklidin caiz olmadigma bir delil vardir.
,_,.
~¥ ~I ~ c..Sfal ~ rJ11 ~ "Arttk Allah'a kar§t yalan uyduran-

dan daha zalim kim olabilir?"
Serik nis bet ederek Allaha iftira edenden daha zalim kim olabilir?
2 Yani, nastl da boyle yap1yorlar? Allah varken hie; battl mabutlar ilah kabul edi-
lir rm.·~
Kehf Suresi - 199. Ders @ 695
0 ,,,,. .!l o.,.... J. ~ / J. 0
16- ~I J1 IJL.9 4111 \11 0_,~ L4 j ~ _,lJJ _?1 ~Ll "Mademki siz,
onlardan ve Allah'tan ba§ka taptd<larmdan ayrddtmz, o halde ma-
garaya s1gmm."
Yani, "o kavimden ve Allah ch~mda onlann mabutlarmdan ayrtlchgtruz-
da magaraya s1gtrun ki Rabbiniz size diinya ve ahirette bolluk ve geni~lik
versin."
Boyle denilmesi, kavimlerinin diger mii~rikler gibi Allah ile beraber put-
lara tapmalanndanchr.
JJ J"" Jo
~ j ~ ~j ~ _).:. ·1 "Ta ki Rabbiniz rahmetinden size geni§lik

versin."
f5 _;1 ~ ~ ~j "Ve i§inizi r~st getirip kolayla§ttrsm."

~.... J / J. /
W~
Boyle net bir ~ekilde ifade etmeleri, Allahm liitfuna tam inanmalan ve
giivenmelerindendi.
Sen onlan gordiigunde ~oyle goriirdiin:
17- q. ~JI ~11 ~ ~ )jlJ ~ 111 ~I c.S)j "Goriirsiin ki,

giine§ dogdugunda bulunduklan magaramn sag tarafma yonelir."
Burada hitap Hz. Peygamberedir veya muhatap olan herkesedir.
Yani, giine~ dogdugunda magaralarmdan sag tarafa meyleder, 1~1klan
iizerlerine gelmezdi, boylece eza gormezlerdi.
<:;iinkii magara, giineye bakiyordu.
Veya ayetten murat, Allahm dogrudan giine~ 1~1klanru onlardan uzak
kilmas1chr.
~\ ~ : \\ ~11 ~;; ~) 1113 "Batttgmda ise, sol taraftan onlara

ugramadan ge~er."
cl"
~ §~ ~ ~ j "Onlar, magaramn geni§ bir yerinde idiler."

Onlar, magararun ortasmda geni~c;e bir yerde olduklarmdan rahat te-
neffiis ediyorlarch. Magararun naho~ hallerinden ve giine~ 1~1girun iizerleri-
ne c;okiip de cesetlerine eza vermesinden, elbiselerini c;iiriitmesinden on-
lan koruyordu.
cl"\ \ \
~I "?41 ~ ~~ "i§te bu, Allah'm ayetlerindendir."

"i§te bu" ile i~aret edilen durum,

-Onlann ha.Ii,
-Magaraya s1gmmalan,
-Allahm sana onlann halini haber vermesi,
-Giine~in dogarken ve batarken onlann iizerine ugramadan yan taraftan
gelip gec;mesi durumlan olabilir.
i~te bu, Allahm ayetlerindendir.
~::+:j1 ~ :&1 ~ &4 "Allah kime hidayet ederse, i§te o hidayete

ula§mt§tlr."
Allah kime tevfik verip hidayet ederse, i~te o kimse kurtulu~a ermi~tir.
Ayetten murat,
-Ya Ashab-1 Kehfi sena etmektir,
-Veya ~u manaya tenbihte bulunmaktir: Boyle ayetler c;oktur. Lakin
bunlardan faydalananlar, bunlan tefekkiir etmeye ve bunlardan ibret alma-
ya Allahm muvaffak ktldigt kimselerdir.
t
1.L;_? t;lj 4J ~ ~ ~ &4 j "Kimi de saptmrsa, arttk ona dogru
yolu gosterecek bir dost bulamazsm."
Allah kime de yardim etmez, ondan inayetini keserse, sen ona asla ne
bir dost, ne de bir miiqit bulamazsm.
~
r+. ";.jj
....ii J ,,
18- ~ _; ~ ~ j U; ~I "On1ar uykuda olduklan halde, sen on-

lan uyan1k sarurs1n."
Gozlerinin ac;1k olmasmdan veya saga sola c;okc;a c;evrilmesinden dolayi
Sen onlan uyaruk zannedersin.
~ +>' / Q .... +>' ,,,J
~lo-;JI ~l~j q-.. ~)I ~I~ 1; ~~! Q.;j "Biz on1an saga ve sola ~eviririz."
Aradan gec;en uzun zaman dilimi ic;inde toprak onlarm bedenlerini c;ii-
ri.itmesin diye biz onlar1 saga-sola c;evirmekteyiz .
r+.15j "Kopekleri de giri§te on ayaklartru ileri

.,. 0 .. 0
~ jJ~ ~lj~ ~~
dogru uzatmt§tl."
Onlarm kopekleri magaraya giderlerken pe~lerine taktlmi~t1. Onu kov-
dular, ama Allah kopegi konu~turdu ve kopek onlara "Ben Allahm sevdigi
zatlan seviyorum. Ben size bekc;ilik yapanm" dedi.
Veya ba~ka bir rivayete gore bu kopek bir c;obana aitti. <;oban onlara ka-
tllmca, kopek de c;obanm pe~inden onlarla geldi.
l~lj r4~ ~ l;: ~j) r ~:1 c ~ ~ 111 } "Eger onlara muttali olsaydm, arka-
na bakmadan ka~archn."
~
• J r~J
"' ,, l;: ~ ,,l JJ,, ''Ve irin
3"
korku ile dolarch."
(:iinkii Allah onlara bir heybet venni~ti.

Veya ciisseli olmalan ve uykuda iken gozlerinin ay1k olmasmdan dolayi
boyle bir korku soz konusu olabilir.
Denildi ki: Mekanlanrun 1ss1zhgmdan iyinde bir korku duyardm.
Muaviye ile ilgili ~oyle bir olay nakledilir:
Muaviye Rum diyanna sava~a y1kmi~t1, Ashab-1 Kehfin magarasma da
ugradi. "Sunlar aytlsa da onlara baksak" dedi. ibnu Abbas ~unu hatirlat-
tl: Bu sana miiyesser olmaz. Allah senden daha hayirh olana (Hz. Peygam-
bere) ~oyle buyurdu: "Eger onlara muttali olsaydm, arkana bakma-
dan ka~ardm." Arna Muaviye dinlemedi, baz1 insanlan magarayi aymala-
n iyin gonderdi. Onlar magaraya girdiklerinde bir riizgar geldi, onlan yak-
tl, kavurdu.
~ J ,
19- r~:! I}~\ --~:j ~1::~ ~lSj "Boylece birbirlerine sorsunlar diye
onlan uyandirchk."
Bir ayet/ mu'cize olarak onlan uyuttugumuz gibi, kudretimizin kemali-
ne yine bir ayet/ mu' cize olarak onlan dirilttik.
Ta ki birbirlerine sual etsinler de durumlanru ogrensinler, Allahm on-
lara ne yaptigtru anlas1nlar. Boylece Allahm kudretinin kemfiline yakinleri
artsm. Boyle bir olayla yeniden dirilme olayina istidlalde bulunsunlar. Bu-
nunla Allahm onlara olan nimetlerine ~iikretsinler.
f ~:~\ f5 rr ~ ~\I Jl.i "Onlardan biri dedi: Ne kadar kaldm1z?"

~
/ / 0 .... J ....
~~ ~ jl ~ ~ L:.Y l}l.9 "(Baztlan) "Bir giin ya da giiniin bir klsm1

kadar kald1k" dediler."
Bu ifadeleri zann-1 galibe gore soylediler. <;iinkii uykudaki insan ne ka-
dar siire uykuda oldugunu tam bilemez. Bunun iyindir ki, sozlerinin deva-
mmda bu konudaki bilgiyi Allaha havale ettiler:
0.... / / -'J J,,,,.
(:.~\ ~Fl ~j l}li "(Baztlan da) ~oyle dediler: Ne kadar durdu-

gunuzu Rabbiniz en iyi bilir."
Bu ifadenin, ic;lerinden bir kisnumn sozi.i olmas1 da caizdir. Bu durum-

da, digerlerinin sozlerini uygun bulmamak soz konusu olur.
Denildi ki: Onlar magaraya sabah erkenden girdiler. Ogle vakti ise uyan-
chlar. Ayru giini.in veya diger giini.in ogle vakti zannedip "bir giin veya bir
giini.in bir kisrm uyuduk" dediler.
Arna tlrnaklanrun, sac; ve sakallanrun uzarm~ oldugunu goriince "Ne
kadar durdugunuzu Rabbiniz en iyi bilir" diyerek ihtiyath konu~tular.
Sonra ne kadar kaldiklanrun kendilerinin bilemeyecegi ~ekilde kan~1k oldu-
gunu anlaymca, daha mi.ihim olan duruma yonelip ~oyle dediler:
..... ' 0..... ,,,., J o,.... 0 .... J J. / ..a... /
l;~ u5'jl ~I yl;.~:lj ~~I Jl f~ ~~Y; fS.:i>-11µ,li "~imdi siz

birinizi, bu parayla §ehre gonderin de baksm, hangi yiyecek daha
temiz."
Sehirden murat, Tarsus'tur.
Giden kimse, o ~ehirdekilerden hangi yiyecegin daha helfil ve temiz
veya daha c;ok ve daha ucuz olduguna baksm.
0 J. 0 0 .....
~ ~j!; ~S.U "Ondan size bir nz1k getirsin."
~L1::)j "Hem ~ok dikkatli davransm."

Ah~-veri~te latif muamele etmeye c;ah~sm, ta ki aldanmasm.
Veya gizlilige dikkat etsin, etrafta tarunmasm .
.:; ..... J .;:; 0 ,..
l..G-1 ~ 0~ ':lj "Ve sakm sizi kimseye hissettirmesin."

Sakin sakin sizin burada oldugunuzu hissettirecek yanh~ bir harekette
bulunmasm.
20- rs#.~
J
F J /
1.J~@12i
Q 0 "'
01 ~1 "<;iinkii onlar, sizi enerine ge~irir-

1erse ta§layarak oldiiriirler."
.;:; J .J. ....
l~=t=l~ ~ fS.JJ .. ~ jl ''Veya kendi dinlerine ~evirirler."

Veya zorla kendi dinlerine dondi.iri.irler.
Denildi ki: Ashab-1 Kehf, once onlarla ayru dinde idiler, sonra mi.i'min
oldular.
,;.: ,,..
1~11~1 \~
::t: OJ.
vj _.,
''Ve 0 Zaman siz asla kurtulU§a eremezsiniz."
Sayet onlarm dinine girerseniz, asla iflah olmazs1ruz.

21- I~ ~ ~,.~ ~~I ~,,..Jr._J>-,.

~ ....J
~,. Ji1 _il,,..J ~11 ~~
..i.-\ !,.t ~,,~le ~.r
0~1 ~Js'°
,. .J
"Boylece insanlar1 onlardan haberdar ktldtk ki, Allah'm vaadinin
hak oldugunu ve ktyamet giiniinde asla §iiphe olmadtgm1 bilsinler."
Onlan uyuttugumuz ve basiretlerinin artmas1 ic;in clirilttigimiz gibi, on-
larm hallerine cliger insanlan muttali ktldik.
Ta ki o muttali ktlman kimseler kenclilerine vaat eclilen oldiikten sonra
clirilmenin hak oldugunu bilsinler. <;iinkii Ashab-1 Kehfin uyutulmalan ve
uyandirtlmalan olen ve sonra cliriltilen kimseler gibiclir.
Zira onlarm nefislerini vefat ettirip iic_;:yiiz sene tutan, bedenlerini c;oziil-
mekten, dagtlmaktan koruyan, sonra o ruhlan bedenlere gonderen Allah,
biitiin insanlann ruhlar1ru vefat ettirmeye, bedenleri diriltilinceye kadar o
ruhlan tutmaya ve o ruhlan, diriltilen bedenlere geri vermeye kadirdir.
r
~_:;\ ~:! ~_;.j~ 11 "(Onlan bulanlar), aralannda durumlarm1 tar-
tt§tyorlardt."
Biz, o kimseler dinin meselelerini kendi aralarmda tartl~tlklan bir za-
manda, onlan Ashab-1 Kehfe muttali ktldik. Bir klsrm "sadece ruhlar cli-
riltilecek" cliyor, baz1s1 "ruhlar ve cesetler beraber diriltilecek" diyorlardi.
Boylece aralarmda ihtilaf sona erdi, diger alemde ruh ve cesedin beraber
olacagiru anladtlar.
Onlann tartl~malan Ashab-1 Kehf hakkmda da olabilir. Allah onlan bu
uyanmalarmdan sonra vefat ettirince, bir klsrm "onlar artlk oldii" dedi. Di-
gerleri de "birincide oldugu gibi uykuya daldtlar" ~eklinde degerlendirdi.
Veya bu tartl~malan, onlann kabirleriyle ilgili olabilir. Bir klsrm ~oyle
demi~ti: "Onlarm iizerine bir bina yapalim, insanlara siikunet versin. 0 bi-
nay1 Allaha yaklnhga vesile yapsmlar!"
Digerleri ise decliler: "Hay1r, onlarm iizerlerine bir mescid yapalim, ora-
da namaz kilinsm, dua eclilsin."
Ayetin devarm bu manaya clikkat c;ekmektedir:
~\;;!; ~"t:lc ifl.1 1)W "Dediler ki: i'rstlerine bir bina yapm."
Hi Fl ~j "Onlarm Rabbi onlan en iyi bilendir."
,. ,. J
I~ r-t:1 c. ~~ ~_;I ~ 1fa. ~~\ J\.i "Onlar hususunda

iistiin gelenler ise "U zerlerine muhakkak bir mescid yapacag1z" de-
diler."
Ayetin "onlann Rabbi onlan en iyi bilendir" kisnu bir ara ciimledir.
Bu ciimle,
-Ya onlar hakkmda tartl~maya dalan bu iki gruba red olarak ifade bu-
yurmu~tur.
-Veya o zamanda o tartl~anlarm bir ifadesidir.

-Veya Hz. Peygamber zamarunda onlar hakkinda tartl~anlar hakkinda-
chr.
-Veya onlann nesebleri ve halleri hakkinda gerc;ek bir bilgiye sahip ol-
machklan halde, bunlarm ilmini Allaha havale etmek yerine ileri geri konu-
~an kimselere bir reddir.
Hik.aye edilir ki, Ashab-1 Kehfin gonderdigi kimsenin elindeki parada

Dakyanusun ismi vardi. l;ar~1ya gidip paray1 c;1kardigmda Onu hazine bul-
makla suc;lachlar, hiikiimdara gotiirdiiler. Hiikiimdar, tevhid ehli bir Hris-
tiyan idi. Bunun iizerine ba~larmdan gec;enleri anlattl. Dinleyenlerden ba-
ztlan ~oyle dedi: "Ecdachnuz bize haber verdi ki, baz1 genc;ler dinlerinden
dolay1 Dakyanus'tan kac;nu~lar. Belki de bunlar i~te onlardir!"
Bunun iizerine Hiikiimdar ve mii'miniyle kafiriyle biitiin ~ehir ahalisi
yola koyuldular, onlan gordiiler, onlarla konu~tular. Sonra bu genc;ler hii-
kiimdara "Allaha 1smarlachk, Allah seni cin ve insin ~errinden korusun!"
dediler. Archndan magaraya dondiiler, orada vefat ettiler. Hiikiimdar onla-
n magaraya defnetti ve iizerlerine bir mescit yaptlrdi.
Denildi ki: Magaraya vardiklarmda bu gene; ~oyle dedi: "Siz burada du-
run, once ben gireyim, taki arkada~lanm sizden korkmas1nlar." Bu gene;
ic;eri girdi, onlara ise nereden girdigi gizli kalch. Onlar da oraya bir mescid
bina ettiler.
22- r+.15' M_lj ~ 0} ~ "(Baztlan:) "Onlar ii~ ki§idir, dordiincii-

[. 0..... .,.. ,....1 ..... / .J. J
leri kopekleridir" diyecekler."

Ayette bahsedilen kimseler Hz. Peygamber devrinde onlann kissas1
iizerinde tartl~maya giren ehl-i kitap ve mii'minlerdir.
Bu, Yahudilerin gorii~iidiir.
Denildi ki: N ecran Hristiyanlanndan Seyyidin gorii~iidiir. Kendisi
Yakubi idi.
r+.15' ~~L;, ~ 0} ~j "(Diger baztlan da) "Onlar, be§ ki§idir,

0..... ~ ,,,. ..... J. .J
altmctlar1 kopekleridir" diyecekler."

Bunu diyen de Hristiyanlardir.

Veya onlardan biri olan Akib'dir. Akib, Nasturi idi.
c " •
~~ ~..) "Onlar racmen bilgayb boyle diyorlar."
Onlar, boyle soylerken gerc;ege muttali olarak degil, s1rf zanna dayali
olarak konu~uyorlar.
'-"' o,... , _.,, ,.. ,.. J. J
~ ~lij A~~· 0_,J ~j "(Kimileri de:) "Onlar yedi ki~idir; seki-

zincisi kopekleridir" diyecekler."
Miisliimanlar da boyle soyleyecekler. Miisliimanlarm bu gorii~ii, Hz.
Peygamberin Hz. Cebrailden naklen bir haberine dayanarak ve ayetin de-
vammda Cenab-1 Hakkin imasma binaendir.
,. / 0,
Fl J;.J J9
~
~~ "De ki: Rabbim onlann saytlanru en iyi bilendir."

J,.. / ~ /
~ '11 r4~ 1~ Lo "Onlan ancak pek az1 bilir."
Cenab-1 Hak, onceki gorii~lerin pe~inde "racmen bil gayb" dedi, on-
larm zanna dayanarak boyle dediklerini belirtti. Devammda ise saytlan az
da olsa bir grubun onlarm adedini bildigini soyledi.
Bu konuda gorii~ler ii<; c;e~it olup ikisinin dogru olmadigi ifade edilin-
ce, iic;iinciiniin dogrulugu ortaya c;1kar. \:iinkii boyle bir yerde dordiincii
bir gorii~iin soylenmemesi, ba~ka gorii~ olmadig;tna bir delildir. Sonra on-
ceki iki gorii~ii "gayba ta~ atmak" ~eklinde reddetti, bununla iic;iinciiniin
dogruluguna i~arette bulundu.
Hz. Ali' den de bu iic;iincii gorii~ rivayet edilmi~tir. Bu rivayette onlarm
isimleri ~oyle gec;er:
Yemliha, Mekselina Mislina. Bu ii<;ii hiikiimdarm sagmda yer alirlardi.
Mernu~, Debernu~ve Sazenu~. Bu iic;ii de solunda yer alirlardi. Hiikiim-
dar bu alt1S1yla me~veret ederdi. Yedincileri onlara kattlan c;obandir. Ko-
peklerinin ismi Kltmir'dir. Sehirlerinin ismi ise Efsus'tur.
Denildi ki: Ayette anlattlan ii<; gorii~iin tamami ehl-i kitabmdir. Gerc;ek
sayiy1 bilenler de onlardan olan baz1 kimselerdir.
1- ,.. ~
\~U; ;1~ '11 1;-t. ? ~LJ ~ "Bu sebeple onlar hakkmda bir miinaka-
~aya giri~me, ancak ana hatlar1yla tart1~."
Onlar hakkinda derinlemesine bir tartl~maya girme, ancak ana hatlanyla

meseleyi ele al. Bu da,
-Onlan bilmemekle suc_;:lamadan,

-Kendilerini reddetmeden,
-Kur' anda sana anlattlaru kendilerine anlatmak ~eklinde olsun.
t.~ / 0 / ,,,.
\j;..\ r-t-~ ~ r-t} l: .;:: 0

-: ~ j "Ve bunlar hakktnda onlardan hi~ kimseye
de bir §ey sorma!"
Ve onlarm kissas1 hakkinda bir ~eyler ogrenmek ic_;:in onlardan hic_;:biri-
ne bir ~ey sorma, <:;iinkii Sana vahiyle bildirilenlerde ba~kasma ihtiyac_;: du-
yurmayacak ~eyler bulunmaktadir. Kaldi ki, zaten onlarm da bu konuda bir
bilgileri yoktur.
Keza, onlan ko~eye s1ki~tirmak, tahkir etmek ic_;:in de bir ~ey sorma.
<:;iinkii boyle bir sual tarz1, mekarim-i ahlaka (yiice ahlaka) aykir1dir.
)'::::: ,.,. / l ~ / "" / ...: ..... .J,,., /
23- I~ ~~ ~L; ~1 ~cSL!..J &J~ ~j "Herhangi bir §ey i~in, "Ben

yann onu yapacagtm" deme."
.k .l- ........ 0 ..... """"
24- ~I ~l.!.J.. 01 ~I,,. "Ancak' "Allah dilerse" de."
Sebeb-i Niizftl
Yahudiler Kurey~e ~oyle demi~lerdi: "Muhammed'e ruhtan, Ashab-1
Kehften ve Ziilkarneyn'den sorun." Onlar da sordular. Hz. Peygamber
(asm) "yarm gelin, size haber vereyim" dedi, ama "in~aallah" ifadesini kul-
lanmadi. Bunun iizerine kendisine vahyin gelmesi on kiisur giin gecikti. Bu
durum Hz. Peygambere agir geldi. Kurey~ de kendisini yalanladi.
Ayet, Allahtan Hz. Peygambere bir edeb dersidir.
,.,. / ,.,. J 0
~ 1~1 ~j j5~1j ''Ve unuttugunda Rabbini zikret."
Rabbinin me~ietini an ve "in~aallah" de.

Nitekim ilgili rivayette, bµ ayet nazil oldugunda Hz. Peygamberin "in-
~aallah" dedigi nakledilir. '
~ayet bu konuda Senden bir ihmal olur da sonra hatirlarsan "in~aallah" de.
:ibnu Abbasm, bir ytl sonra da hatirlasa "in~aallah" dediginde o kimse-

nin yalanc1 olmayacagllli soyledigi nakledilir. Bunun ic_;:in 0, istisnarun tehi-
rini caiz goriir. Arna biitiin flkih alimleri bunun z1ddiru soylediler. <:;iinkii
istisnarun sonra da yaptlmas1 gec_;:erli saytldigmda ne bir ikrar, ne bir bo~a
ma ne bir kole azat etme gerc_;:ekle~ir. Dogru ve yalan birbirinden sec_;:ilmez.
Ayette ve herhangi bir rivayette boyle bir manaya delalet yoktur. Ayette
"Unuttugunda Rabbini zikret" denilmektedir. "in~aallah de" kisrm tef-

sir olarak takdir edilmektedir. Bu mukadder ciimle, ba~ka ~ekillerde de ola-
bilir. Mesela "in~aallah demeyi unuttugunda, Rabbini tesbih ve istigfarla
zikret,'' Bu mana, "in~aallah" demeye ziyadesiyle te~viktir.
Veya "Sana emrettigi baz1 ~eyleri terk ettiginde Rabbini ve cezalandir-
mas1ru zikret, ta ki Seni eksiklerini telafiye sevketsin!"
Veya "Sana unutmak anz oldugunda, unutularu hatirlatmas1 i<;in Rab-
bini zikret.''
~ / ..... 0,... Q ,,,,. 0 J
l.i!.j lil ~ ~}'1 c.}.J ~~ 01 ~

" \ "
Jij ''Ve "Umanm Rabbim
beni, bundan daha dogru olana ula~ttnr" de."
De ki: Umanm ki Rabbim bana risaletim hususunda Ashab-1 Kehf kis-
sasmdan daha ziyade iqad eden ve <;ok daha ac;1k bir ~ekilde delil olan ~ey
lere hidayet eder. Nitekim Allahu Teala,
-\=ok uzak devirlerdeki peygamberlerin kissalar1yla,
-Gaybtan verdigi haberlerle,
-I<iyamete kadarki as1rlarda meydana gelecek olaylara i~aretle bu kissa-
dan daha biiyiiklerine hidayet etti.
Veya ayetten murat unutulandan daha ziyade hay1rli bir iqada muvaf-
fak kilinmak da olabilir.
0 ,.,. , ,.... ,.... J ,,.,
25- \~~ l.J~l~jlj 0-~~ ~· ~~~ ~ ~ ~ lj.,}j "Onlar, magaralarm-

da ii~yiiz ytl kaldtlar ve dokuz ytl da buna ilave ettiler."
Ayet, daha once miicmel gec;ilen miiddeti beyandir.
Denildi ki: Bu ifade, ehl-i kitabm kelarmru hikayedir. \=iinkii onlar,
Ashab-1 Kehfin say1s1 hakkmda ihtilaf ettikleri gibi, ne kadar miiddet kal-
diklannda da ihtilaf etmi~lerdi. Bir kisrm "iic;yiiz ytl" derken, bir kisrm da
"iic;yiiz dokuz ytl" dediler.
e: li
J9 "De ki: Onlarm ne kadar kaldtl<larmt Allah en
J ,.... ,... .... J
26- IJ:..?~ ~I ~I
iyi bilir."
.f
tJi' ~\1\j '-?l~I ~ :b ~ "Goklerin ve yerin gaybt O'na aittir."

l
0, goklerde ve yerde gozden 1rak olanlan ve bunlarm gizli hallerini bilir.

Allah ic;in, durumu kendisine gizli kalrm~ bir mahluk soz konusu degildir.
~lj ~ ~\ "0 ne giizel gorendir! 0 ne miikemmel i~itendir!

Ayette, taacciip s1gas1yla Allahm g6rmesi ve i~itmesinin nazara veril-

mesi, O'nun idrakinin (gormesi ve i~itmesinin) gorenlerin ve i~itenlerin
idrakinden haric; olduguna delalet ic;indir. C::iinkii,
-Hic;bir ~ey Allah'm gormesine ve i~itmesine perde olamaz.
-Allah ic;in latif- kesif, kiic;iik-biiyiik, gizli-ac;1k fark etmez.
~ /
~j ~ ~J~ ~ ~Lo "Onlar i~in O'ndan ba§ka bir yardtmc1 yoktur."
Goktekiler ve yerdekiler ic;in; Allahm di~mda i~lerinin tedbirini g6recek

kimse yoktur. 3
1.l;..\ ~ ~ .fJ~ '1 j ''Ve 0, kendi hiikiimranhgma kimseyi ortak

etmez."
Ve Allah, onlardan hic;birini hiikmiine ortak ktlmaz, onlardan hie; biri-
ne miidahale hakki vermez.
Cenab-1 Hak, Peygambere nisbetle gayb olan Ashab-1 Kehf klssas1ru
anlatmakla bu klssayi ihtiva eden Kur'arun vahiyle geldigini ve mu'cize ol-
dugunu nazara verdikten sonra, Hz. Peygambere dersine devam etmesini
ve ashabm yeti~tirmesini emredip ~oyle dedi:
[. / / / ;I J.
27- ~.) '-:;"-'\.:? ~ ~1 cf:" JI L4' j;lj "Rabbinin kitabmdan sana vah-
yedileni oku!"
Rabbinin kitab1 olan Kur'andan Sana vahyedileni onlara oku. Baztla-
rirun "Bize ba~ka bir Kur' an getir veya bunu degi~tir" demelerine kulak
as ma!
~~ J~ 'J "Onun sozlerini degi§tirecek kimse yoktur."

Hie; kimse onu degi~tirmeye ve onun yerine ba~kasllli getirmeye giic; ye-
tiremez.
\~ ~J~ ~ ~ Jj ''Ve O'ndan ha§ka bir melce de bulamazsm."

~ .1 ~ ~ tI / · ~
o jjJ L:. ~.) ~ -: JJ I / / ~ · · I/
28-
r l;. CY!., e
0
~J J ..-r:- ~J /J ~.J
J / / J :. J / J
3 Baztlan daraldiklannda "i~imiz Allaha kaldi" derler. Bu ciimlede, "normal

~artlarda biz kendi i~imizi hallederiz, ama zor durumlarda Allahm yardirru gere-
kir" gibi bir zihniyet goriilmektedir. Arna Kur'arun bize gosterdigi zaviyeden ba-
kmca, her tiirlii durumda muvaffak olmarun Allahm yardirruyla oldugu anla~tl:u:.
"Sabah ak~am O'nun rizasm1 dileyerek Rablerine dua edenlerle bir-

likte candan sebat et."
Sabah-ak~amdan murat, biitiin vakitlerdir.
Veya giiniin ilk ve son vakitleridir.
et& 0 .... ,,.. J .J ~ 0 ,,,. .... J. /,,,.
~jJ\ §~I ~j ~.) ~ !J~ .i.;.; ':lj "Diinya hayatmm siisiinii

' ' " ,.
isteyerek onlardan gozlerini ayirma."
N azanru onlardan ba~kasma c;evirme, ba~kalanru arama.
/0
t.; f ~ ~ ~ ~I ~
o,,,, o,....o,
&" ':1 j
,,.,
"Kalbini, bizi anmaktan gafil ktldigt-

m1z kimseye uyma."
Ayetten murat, Hz. Peygamberin fakir mii'minleri hakir goriip, onla-
rm eski elbiselerinden yiiz c;evirerek zenginlerin parlak elbiselerine tamah-
ta bulunmas1ru nehyetmektir.
Ayet, 0 meyye Bin Halef gibiler hakkmdadir. 0 meyye Bin Halef, Hz.
Peygambere "yarundaki fakir mii'minleri uzakla~tlr, o zaman Kurey~in ulu-
lan yaruna gelir" demi~ti.
Ayette, Omeyyeyi boyle bir talebe sevk eden durumun, kalbinin ma-
kulattan (akla hitap eden manevi ~eylerden) gaflet etmesi ve mahsusata
(sadece duyulara hitap eden maddi ~eylere) yonelmesi olduguna bir tenbih
vardir. Oyle ki, ~erefin cesed giizelligiyle degil, ruh giizelligiyle oldugu ken-
disine gizli kalmi~tir.
Aynca, Hz. Peygamber farz-1 muhal ona uysaydi, kendisinin de onun
gibi olacagma dikkat c;ekilmi~tir.
Mu'tezile mezhebi, ayette gec;en "Kalbini, bizi anmaktan gafil ktl-
d1g1rmz" ifadesinde, gafil kilmarun Allaha isnadiru "biz onun kalbini gafil
bulduk" ~eklinde te'vil etmeye c;ah~mi~lardir. Bunun cevab1 daha once de-
falarca gec;mi~ti.
~jj t::f lj "Bu kimse, hevasma uydu."

~ J .... .... ....
Lk j ~~I cJ lSj ''Ve i§i hep a§tnhk oldu."

Onun i~i, hakkm oniine gec;meye c;ah~mak ve onu arkasma atmak oldu.
} !. 0 }
29- ~_) ~ J>JI <f-' ''Ve de ki: Hak Rabbinizdendir."

Hak, hevarun geregi degil, Allah cihetinden olana denir.
~# ~G ~ "Arttk dileyen iman etsin."

") J 0 0 ;' ........
~ ~\..!, ~ j "Dileyen de inkar etsin."
Boyle olunca, ne iman edenin imaruna, ne de kiifre girenin kiifriine

alchrmam.
Ayetin ifadesi, kulun kendi fiilinde tamamen miistakil olmas1ru gerek-
tirmez. <:;iinkii, her ne kadar yaptigi fiili kendi me~ieti ile yapmakta ise de,
me~ieti kendi me~ieti ile degildir. 4
..r _,. ,,, / "1 .... "' .... ,..,. ~
~~l_r;, ~ J,\;..\ \~\.; ~l11! \.;~\ \.jl "<;iinkii biz zalimler i~in oyle
bir ate§ haz1rlad1k ki, onun duvarlan ~epe~evre kendilerini ku§at-
ffil§tlr."
<:;achr, ic;inde olanlan nastl ku~atml~sa, cehennem ate~i de bunlan ku-

~atmt~tlr.
Ayette gec;en "siiradtk" ifadesinden murat, "duman" veya "ate~ten bir

duvar" da denilmi~tir.
er
0 0 o,... J,,,. J. 0
oY. jJI '-5~ Jf1JL5 ~~ / / /

\}~ 1..f.. ~:: ! 01J "(Susuzluktan) feryat edip
0
yardtm istediklerinde, maden eriyigi gibi, yiizleri yaktp kavuran bir

su ile kendilerine yard1m edilir."
Onlar susuzluktan dolayi yarchm isterlerse kendilerine maden eriyigi
gibi bir su ic;irilir.
Arna bu su, son derece kaynar bir ~ekilde oldugundan yiizlerini ha~lar.
er
~ly.!JI A "0 ne kotii bir i~ecektir."
Lil;~ ~~l..:;j "Ve ne kotii bir yaslanma yeridir!"

0 ate~, ne kotii bir kalma yeridir.
~ .... .... _,.,,,;:;:; J , ~"'
30- ~ ~ ~ " I ~ " ,, I ' · · ~ \.;I ..,:., l>J WJ 1· I -I - ;:. " I ~"I ~ ..U I 01
0 0
0-4?. ~ / / / ~.J .r° ~l /
"iman edip de salih amellerde bulunanlar var ya, §iiphe yok ki biz
oyle giizel i§ler yapanlarm miikafattm zayi etmeyiz.,,
4 Yani, insana bu dileme, irade etme ozelligini veren Allah'tir. Boyle olunca, in-
sarun sorumlulugu ic;in her ne kadar irade sahibi olmas1 bir esas ise de, buradan
"oyleyse insan kendi fiillerinin yaratlcis1dir" gibi bir sonuca varamaz. Cenab-1 Hak
~oyle buyurur: "Afemlerin Rabbi olan Allah dilemeyince, siz dileyemezsi-
niz." (fekvlr, 29)
31- j~\1j ~ ~ LSr. ~~ ..;,~ ~ ~_,j "i~te onlara altlartn-

dan trmaklar akan Adn cennetleri varchr."
~1 ~ j.J L;,\ ~ ~ 0~ "Orada altm bileziklerle siislenecek-

" /
ler."
"Altm bilezik" ifadesinin ayette elif-Iams1z gelmesi, giizelliginin ku~a
ttlamayacak ~ekilde ziyade oldugunu anlatmak i<_;:indir.
J. 0 0 J ,,.. 0
~..)-::: :.LJ ~.X....:.. ~ ly..a.>- ~~ 0~j "Aynca ince ve kahn ipekliden

ye§il elbiseler giyecekler."
C::iinkii ye~il, renklerin en giizeli ve en canh olarudtr.
Bu ye~il elbiseler, hem ince, hem de kalm kuma~lardan olacakttr. Ayette
bu ayrmttrun ifade edilmesi, cennette insarun caru ne isterse, gozler neden
ho~larursa hepsinin olacagma delalet i<_;:indir.
.,.
~I}';;\ J$- ~ ~ "Koltuklar iizerine dayamp kurulacaklar."
Tahtlar iizerine kurulmak, bol nimet i<_;:inde bulunmarun ve keyif siir-
menin bir alametidir.
.,.
~lfal ~ "0 ne giizel kar§tltkttr."
~ ,,,,
la.a;~ ~ j "Ve ne giizel kalma yeridir!"
200. DERS
Gururun Sonu
32- ~ j ~ ~ ~._;;, lj "Onlara, §U iki adam1 misal olarak anlat:"
Ayette mii'min ve kafirin ha.Ii anlattlmaktadir. Rivayete gore bunlar isra-
ilogullarmdan iki karde~ti. Kafir olarun adi Katrus, mii'min olanm ise Ya-
huza idi. Babalarmdan sekiz bin dinar miras kalnu~, bunu aralannda bolii~
mii~lerdi. Kafir olaru bununla bir siirii ve arazi satin aldi. Mii'min ise hayir
i~lerinde sarfetti. Aralannda Cenab-1 Hakkln hikaye ettigi ~ekilde bir mu-
havere ya~andi.
µ
~ /
wd;.;.. j '-7"~\ ~ ~
A
....
~+>-~
/
FJ ~~ "Biz bunlardan biri-
ne ~e§itli iiziimlerden iki bah~e verdik, her ikisinin etraflm hurma-
larla donatttk."
~ jj I~~:! L:i ;~ j "Ve iki bah~e arasmda ekinler bitirdik."

,,., .J J ,... l ..-: 0 0
33- 415'1 ~I ~\ ~"Her iki bah~e yemi§lerini verdi."

~ 0 ,,..,,..
I~: ~ ~ ~ r-J j ''Ve hi~bir §ey noksan btrakmadt."

c;unkii meyve aga<;lan genelde bir ytl iyi mahsul verir, diger ytl ise ve-
rim az olur.
':/
I~~~~ ~j "Ve ikisinin ortasmdan bir de nehir akttttk."

c
34- ~ 4J 0L5j "Ayrtca onun serveti de var."
0 adamm bu iki bah<;eden ba~ka <;e~itli mallan ve gelirleri var.
t~J,, ~ ~ j ~
,,
L..aj JW "Derken arkada§tyla konu§urken §Oyle
dedi:"
/ / .J. / ~ ,,,,. .... 0 .... ~ ....
l_)A.j ]S:-lj 'll.4 ~ _)!51 \.;\ "Ben malca senden daha zengin ve neferce
de senden daha iistiiniim."
?;:_
35- ~,, ~~ r.Jlh ~j ~ J_;;-~j ''Ve kendine zulmederek cennetine

(bah<;esine) girdi."
Yarundakiyle birlikte bah<;esine girdi. Ona bah<;eyi gezdiriyor, gururla
anlatiyordu.
Ayette bahc;esine girmesi "cennetine girdi" §eldinde ifade edilmesi,

diinyadan faydalandigi ~eylerin onun ic;in bir nevi cennet olduguna, onun
ic;in bundan ba~ka "cennet" olmayacagtna ve miittakilere vaat olunan cen-
netten bir payi olmadig;tna tenbihte bulunmak ic;indir.
iki bahc;esi oldugu hfilde ayette bunun tekil olarak nazara verilmesi,
-Herbir bahc;enin birbiriyle biti~ik olmasmdan,
-Veya her birine tek tek girildiginden olabilir.
'Y~ .... ,.,. 0 .... ,J, J / ,.,. ...
\~\ 'f~ ~ 01 ~I l4'

I
J\.9 "Bunun yok olacaguu hi~ zannetmem,
dedi."
Boyle soylemesi
-Tul-u emelinden,
-A~m gafletinden,
-Kendisine hemen bir ilahl uyan gelmeyi~ine aldanmasmdandir.
'b ....... . . J J ....
36- ~\_; ~L!J\ ~I l4'j "Ktyametin kopacag1ru da zannetmem."
1:1~~ 4-= ~ I~ ~~'i ~j ,. I

J1 ~~~) ~j "Eger Rabbime gotiirii-
liirsem, muhakkak orada bundan daha haytrh bir sonu~ bulurum."
Sayet senin iddia ettigin gibi Rab bime dondiiriiliirsem, orada da halim
gayet iyi olur.
Bu kimsenin bu kadar kendine giivenle boyle soylemesi, kendisinin biz-
zat boyle bir §eye ehil ve lay1k olduguna inanmasmdandi.
37- t)~~ ):ij ~LP ~ J\.i "Arkada§t ise konu§urken ona §Dyle
dedi:"
~ ,... ' .J. ,...o J. J J ,.,. ,,,,.,. ,,,.. ~ ,.,.,,.. ,,..
~,.
,_;
&"',. i>i:. ~
..~~,, r- "Seni top- ~
~~
i>i:. ~\,. ..
;f~
~ ~ ..lJL
<..S,;.
~·~<\
raktan, sonra bir nutfeden yaratan, daha sonra da seni insan haline
getireni inkar mt ediyorsun?"
C::iinkii toprak senin astl maddendir veya aslmm maddesidir. 5
Bu mii'min, onun oldiikten sonra dirilmeyi inkar etmesini Allahi inkar
~eklinde degerlendirdi. <;iinkii ahireti ink.arm men~ei, Allahm kudretinin
kemalinde tereddiit duymakttr. Bundan dolay1, Allahtn onu topraktan yara-
tl~ma dikkat c;ekti. Zira, ba~lang1c;ta topraktan yaratmaya kadir olarun, on-
dan tekrar yaratmaya da giicii yeter.
5 Hz. Adem, biitiin insanhgm ashchr ve dogrudan topraktan yarat:tlrru~tir.

l j l
38- ~J ~I ~ ~ "Fakat hen (diyorum ki:) 0 Allah, benim Rabbimdir."

l
~ .... J 0 J....,......
1.J..;..1 J..f. !J~I ':lj "BenRabbime kimseyi ortak ko§mam."

l / /
/ ;;ii / / j ,,,...... .... 0 c.l ~ .. J.... '1 l ........ 0 J. .... , ,. , 0 .... 0 ...,...... /
39- ~/ u1;1 L;I 0/ ..r ~':1 ~I ~Ll L4 ~ ~

,, .. 01/,,'1\L. ':11, o...T •
~~ .)I,, ':1 y.J
° t,,
~ ,,
1.JJ jj \! L4 "Eger beni malca ve evlat~a kendinden az goriiyorsan, ba-
gma girdigin zaman: "Ma§aallah, kuvvet ancak Allah'm" deseydin
ya!"
"Ma§aallah" denilmesinde ~u manay1 ikrar vardir: Gerek bu bahc;e ve
gerekse ic;indekiler Allahm me~ieti/ dilemesi ile viicut bulnm~tur. Dilerse
devam ettirir, dilerse de ortadan kaldmr.
"Kuvvet ancak Allah'm" (La kuvvete ilia biliah) dediginde
-N efsinin acizligini ve Allahm da kudretini kabullenirsin,
-0 bahc;enin imanru ve i~lerini O'nun yardirmyla ve kudret vermesiyle
yaptigiru itiraf etmi~ olursun.
Hz. Peygamberden ~oyle rivayet edilir: "Her kim ho~una giden bir ~ey
gordiigunde "Ma~allah, La kuvvete ilia biliah" derse, ona zarar vermemi~
olur."
40- ~ :.r I~ ~~ ~\ J.j ~ "Umanm Rabbim bana senin ,, l
cennetinden (bahc;enden) daha hayirhsmt verir."

Bu, diinyada veya ahirette olabilir.
'1
Wj I~ e; ,a.~; ~\Q" ~ \\ Zr G~ 4-:lc ~~j "Seninkine ise gok-

teri bir afet gonderir de, kupkuru bir bir toprak haline geliverir."
41- 1:11 ~ 6~;: o; ~ 1~__;1 Ll:ijLA-

j
e; ~ jl ''Yahut oramn suyu yerin

dibine ~ekilir de bir daha o suyu bulamazsm."
,, ,, ,.
42- ~~ ~lj "Derken served yok edildi."
, .,,. .... ,,... ,., 0..... ' j " ,,... i.JJ ,... ,,,.. ,,...
I -:: :.. ,. '" I ;:._ 4J

..~ 6:. '5}.J
,, " I~
-:: :. .. ··I LA- ~I ;:._ 4!i6 ~ " " L; "Orast ar- 0
~ .Jf' ~ ~ ,,.. . ,, .. ~ ~
daklart iizerine ytktlnu§ kalmt§ bir halde, oraya yapttgt masraflara
kar§t ellerini OVU§turmaya ba§ladt."
Ve derken, mahyla, cennetiyle / bahc;esiyle magrur olan bu adarmn bii-
tiin mallari helak edildi. Elinden gidenlere yanarak, pi~manhk duyarak el-
lerini ovu~turup kaldi.
Elleri ovu~turmak, ~a~kmhk ve pi~manhktan kinayedir.

~
1J.?I r-J
,,,. o oJ ,,,. ,,,. J J
1.1;..I ~~ ~ 4 J_,AJ_j "Ah, ke§ke Rabbime hi~bir §eyi or-

tak ko§masayd1m, diyordu."
Sanki karde~inin ogudiinii hatirladi ve ba~ma gelen bu felaketin ~irkin
den dolayi oldugunu bildi. Temenni etti ki, ke~ke mii~rik olmasaydi da,
Allah bostaruru helak etmeseydi!
Bunun ~irkten bir tevbe ve daha once yaptiklanna bir pi~manhk olma-
s1 muhtemeldir.
J, ,,,.
43- ~I ~J~ ~ 4-;Jy··~·:l ~ ~ ~
0 .,,. ...... .... J ,,.,
r-Jj "Ona Allah'tan ba§ka yardim

,...
edecek bir toplulugu yoktu."

Onun,
-Helaki onleyebilecek,
-Helak olaru geri verecek,
-Veya helak edilenin bir mislini getirecek bir toplulugu yoktu.
C::iinkii, bunlara kadir olan ancak O'dur.
..,.
\_).~~ ~ ~l.5 L4 j ''Ve kendi kendini de kurtaramadi."
Kendi kuvvetiyle de ilahl cezaya kaq1 koyabilecek degildi.
J'"' 0 J, J .... 0 ,,,.
44- ~I~ ~~ jJI cl.J~ "i§te burada yard1m, yalmz hak olan Allah'a
aittir."
i~te bu makamda ve bu halde yardim sadece Allah'tandir, ba~kas1 ona
giic; yetiremez.
Anlattlan olayda kafir kimseye kaq1 mii'mine yardim etmesi misali, Al-
lah kafirlere kaq1 ehl-i imana yardim eder.
t 0 ,,,. .... ....
1¢- f f j ~ly f f ~ "O'nun miikafati da daha hayirhdir, verecegi

sonu~ da daha hayirhdir."
Ayete ~oyle de mana verilmi~tir:
i~te bu makam ve hal, saltanatln tiimiiyle Allahm oldugunun, O'nun
maglup olmaz ve hiikmiine kar~1 gelinmez oldugunun veya "Gemiye bin-
dikleri zaman, dini yalmz O'na has ktlarak (ihlasla) Allah'a yalvarir-
lar. Fakat onlan salimen karaya ~ikarmca, bir bakarsm ki, (Allah' a)
ortak ko§maktad1rlar." (Ankebut, 65) ayetinde oldugu gibi, ba~kasma iba-
det edilmediginin anla~tldtgt bir makamdtr ve hfildir. Bu son manaya gore

degerlendirildiginde, bu bahs:e sahibinin "ke~ke Rabbime hi~bir ~eyi
ortak ko~masayd1m" (Kehf, 42) demesinin, durumun deh~eti kar~1smda
mecburi ve 1zdtrari bir feryat oldugu anla~illr.
o~ o ,,.,,,,, ,,.,
J!-4
g
45- ~lJI §_,:;JI ~ ~ ~lj ·"Onlara diinya hayatmm misalini

anlat."
,.,. o J ,.. ,,.,, ,,, o ,, o o' ,...
ud'.) 'lf I u~ ~ .k.\.:;:.L; ~\-;- ~ \\ ~ ~8 }I ~l.45 "(Diinya hayatl ~una ben-

zer:) Gokten bir su indirdik, onunla yeryiiziiniin bitkileri birbirine
kan~u."
Diinya hayatlnm parlakhgtna ve siir' atle zevale gitmesine ~u misali getir:

Semadan bir su indirdik. 0 su sebebiyle yerde pek s:ok bitkiler meyda-
na geldi, birbirine kan~tl. 0 su bitkilere ula~mca, doyas1ya - kanas1ya o su-
dan aldtlar, canlandtlar.
t_4JI ~.JJJ.; \~": ~ &Ll "Nihayet riizgarlarm savurdugu bir ~op

klnntls1 haline geldi."
Sonra ise riizgarlarm savurdugu hirer s:op klrmtls1 oldular. Boylece, san-
ki daha once his: yokmu~ gibi bir hale geldiler.
154~ ~~ JS'> ~I 0l5j "Allah her ~eye muktedirdir."

Allah, gerek in~a edip yaratmak, gerekse bunlan ortadan kaldtrmakta
her ~eye kadirdir.
co J 0 J / 0 J o,...
46- ~lJ\ ~_,:;JI ~j, 0p l j JWI "Mal ve evlat, diinya hayatmm sii-
siidiir."
insan, hususi diinyasmda bunlarla zinetlenir ama az bir zamanda bun-
larm hepsinden ayrillr.
~ ,,,., ,,,. ,.., ..... /0 .... J J. 0
:A-41 ff j ~ly ~.) ~ ff u~W:JI u~'sJlj "Baki kalacak olan

salih ameller ise, Rabbinin nezdinde, sevap~a da daha hayirhd1r,
beklenti yoniinden de daha hayirhdir."
Ayette ges:en "Baklyatu's-salihat", ki~iye ebediyen fayda verecek olan
hayirh amellerdir. Bunun tefsirinde,
-Be~ vakit namaz, hac, Ramazan orucu,
-Subhanallah, Elhamdiilillah, Lailahe illallah, Allahu Ekber,
-Giizel soz gibi ac;1klamalar yaptlmt~ttr. Bunlarm hepsi, "bakiyatu's-

salihat" tandtr.
i~te, boyle "bakiyatu's-silihat", Rabbinin nezdinde o insana gelecek se-
vap yoniiyle daha hayirltdtr, daha iimit vericidir. c;unkii boyle sahih amel-
leri yapan kimse, bunlar sebebiyle diinyada iken umdugu ~eylere ahirette
nail olur.
47- J~I
,. •
.J.;,.;
J
rjJ.J "0 gun daglan yiiriitiiriiz."

Ayetin ba~ma "gelecek ~oyle bir giinii hattrla" ifadesi takdir edilebilir.
Veya bu ifade, bir iist ayetteki "Rahhinin nezdinde" ifadesine atfedi-
lebilir. Yani, 0 "bakiyatu's-salihat", Allah nezdinde ve kiyamet giiniinde
c;ok daha hayirltdtrlar.
'!
~j~~ ~ _j\1\ <.SJj ''Ve sen yeryiiziinii ~tnl~tplak goreceksin.

0 kiyamet giinii daglar yiiriitiilrriii~, arzm iizerinde onu ortecek bir ~ey
kalmarm~, c;1plak hale gelmi~tir.
~ \j;..!.>.j "Onlan mah~erde toplachk."

Biz onlan hesap mahalline getirdik.
Evvelinde daglarm yiiriitiilmesi ve yeryiiziiniin c;1plak halde goriilme-
si geni~ zaman ile anlattltrken, hesap mahalline getirili~in gec;mi~ zaman s1-
gas1yla soylenmesi, bunun tahakkukuna i~aret ic;indir veya kendilerine vaat
edileni gormeleri ve mii~ahede etmeleri ic;in onlarm oraya getirilmelerinin
daglartn yiiriitiilmesinden once olduguna delalet etmesi ic;indir.
(.
~ ,,, 0 ,,...J ,,,.,
IJ.:>-1 ~ _)~l;.; ~ "Hi~hir kimseyi geride htrakmaytz."

~ ,,,. , \
48- ~ ~.) ~ I~ j j "Onlar, saflar halinde Rahhine arz edil-

mi~lerdir."
Ayette, insanlann Cenab-1 Hakkin huzuruna getirili~i, sultanm huzuru-

na getirilen askerlere benzetilmi~tir. Bu tarz getirili~te gelenlerin halini bil-
mek degil, onlar hakkinda emir vermek vardtr.
.!. ,.
~_j..O Jj\ f5't~i\.;. l4.S' \j_,~:!~~ ~ "Andolsun sizi ilk once yaratt1g1rmz
gihi hize geldiniz."
Ba~ka
bir ayette "Bugiin siz, ilk defa yaratttgtrmz gihi hirer hirer
hize geldiniz." (En'am, 94) denildigi gibi, insanlar yanlarmda mal ve evlat-
tan hic;biri olmadtgt bir halde getirilirler.
714 ® BeydM Tefsiri
Veya bundan murat, onlann ilk yaratth~lan nazara verilerek yeni yaratl-
h~lanru anlatmaktir. Ayetin devanu da bunu teyit eder:
F. VI r! ~ cj J. "Oysa siz, sizin i~in hesaba ~ekilece-

~ J / .... .... ~/ / 0
l~jA ~
giniz bir zaman belirlemedigimizi santru§ttmz."
Arna siz, Allahm ha~ir ve ne~ir ic;in ·bir vakit belirlemedigini, peygam-
berlerin size yalan soyledigini zannetmi~tiniz.
49- ~~I (::?Jj ''Ve kitap ortaya konuldu."

"Kitap"tan murat,
-Onlann imanlan ve gidi~atlan hakkmdaki amel defterleri olabilir.
-Veya bu, insanlarm hesaba c;ekilmelerinden kinayedir.
~ ~ ~ ~~
• I~ ,. ... ~ J ,. ,:___ ~ \1 i.S?
,.-; "Sen o giinahk"arIan, ond a oIand an
korkar bir halde goriirsiin."
Sen o miicrimleri, yapnu~ olduklan giinahlardan dolayt korkar vaziyet-
te goriirsiin.
,,... ,,.. J J
1:-::4j ~ 0} ~j "~oyle derler: Yaz1klar olsun bize!"

(_ "'
~1'\J! ~~ ~j ~~~~~~~~I Ill ~l.4 l ,.
"Bu nastl kitap ki,
biiyiik kii~iik hi~bir §ey birakmadan hepsini tek tek saytru§ dok-
mii§!"
Sa~kmhk ic;inde boyle derler.
U" J
l~l>- 1µ L4 l.J~ jj "Ve biitiin yapttklar1m hazir buldular."

Ne i~lemi~lerse, hepsini amel defterlerinde buldular.
t..::::: / ,,,.. J 0 ,,.
l.J.>-1 ~j ~ ':lj "Rabbin hi~ kimseye zulmetmez."

Senin Rab bin, ki~inin yapmachg1ru ona yazarak veya ameline uygun ce-
zas1ru artlrarak kimseye zulmetmez.
201. DERS
iblisin Gururu
50- r~':J _ IJ~I ~ ffi ~LJ "Hani meleklere, "Adem'e secde

edin!" demi§tik."
,_r' ~ ...&,.... ,,., •
~! "l'! IJ~ "lblis ch§tnda hepsi hemen secde ettiler."

Cenab-1 Hak, meleklerin Hz. Ademe secde edip iblisin etmemesini
Kur' arun c;e~itli yerlerinde tekrarla anlatml~tlr. Bu anlatimlarm her birinde,
kissarun o yere uygun kism1 anlatilmakta ve beyaru maksud olan meselele-
re bir mukaddime yaptlmaktadir.
Burada ise ~u miinasebetler dii~iiniilebilir:
-Oncesinde mal ve evladiyla gururlananlann bu hallerinin c;irkinligi na-
zara verilmi~ti. Bu ayetle de, onlarm yaptiklanrun iblisin siinnetinden (adet
edindigi hallerden) oldugu anlattldi.
-Allahu Teala, oncesinde diinyaya aldanan ve bir de diinyadan yiiz c;e-
virenin halini beyan etti. Diinyaya aldanarun aldanma sebebi, nefsin istek-
lerine uymak ve ~eytarun aldatmas1 idi. Cenab-1 Hak diinyarun suri ~a~aa
sma aldanmamalan ic;in once bunlarm kaybolmaya mahkum oldugunu, sa-
lih amellerin ise, bunlann en nefis ve ala olanlarmdan daha hay1rli oldugu-
nu anlattl. Sonra da ~eytanla insan arasmdaki kaclim dii~manhgt hatirlata-
rak onlan ~eytandan iirkiittii.
Kur' andaki tekrarlarm her birinin bunun gibi incelikleri vardir.
~I
,, ,,
~ ~IS "0, cinlerdendi."
Mukadder bir soruya cevaptir. Sanki "Niye secde etmedi?" diye sorul-
mu~, "o cinlerdendi" diye cevap verilmi~tir.
.,.
~j .;\ :.J- J."
~; "0, Rabbinin emrinden dt§an ~tktt."
Boylece, secdeyi terk etmesiyle Rabbinin emrinden c;1kmi~ oldu.
Ayette, meleklerin isyan etmeyeceklerine bir delil vardir. iblisin isyan et-
mesi ise, aslen cin taifesinden olmasmdandir. Bu konuda gerekli ac;1klama
Bakara suresinde yaptlm1~tir. 6
6 Bkz. Bakara suresi 34-36.

,.... J ,,. J /. ,,,.,,,.
'1J~ ~ ~\;:1jl ~~~j ~J~\ "~imdi siz beni btraktp da iblis'i ve

ziirriyyetini dostlar rm ediniyorsunuz?"
Ayette "dostlar mt ediniyorsunuz?" denilmesi inkar ve taacciip ic;in-
dir. Yani, "Allah'1 b1rakip nastl olur da iblis ve ziirriyetini dostlar edinirsi-
niz?"
iblisin ziirriyeti,
-Onun evlachchr.
-Veya etba1 olabilir. Bu durumda, ona t:ibi olanlara "onun ziirriyeti" de-
nilmesi mecazendir.
,f
j1':. ~ ~ j "Halbuki onlar sizin i~in dii~mandtr."
~~~~A "Zalimler i~in bu ne kotii bir bedeldir."

.b- .J 0,.... ,.... 0 ,... ,.... ,.... 0 ,,,,. 0 .... .J 0 0 ,,,.
51- ~I~ ~j rJi'_}~\j 91~1 ~~~I L4' "Ben, onlan

(iblis ve soyunu) goklerin ve yerin yarattlt~ma ~ahit tutmad1m, kendi-
lerinin yarattlt~ma da."
Onlarm ~ahit tutulmachgmm ifade edilmesi, onlardan yarchm ahnmach-
gma delalet ic;indir. Nitekim, ayetin devaffil bunu sarih olarak bildirmek-
tedir.
\j ,hC. ~ -.9-~I ~ 4! ~.s- Loj ''Ve hen dogru yoldan ~tkaranlart yar-
d1mc1 edinmi~ de degilim."
Ayetin bu ifadesi, onlann ibadette Allaha ~erikler edinmelerini red ic;in-
dir. <";iinkii ibadete lay1k olmak Yarat1c1 olmarun getirdigi sonuc;lardanchr.
Yaratmakta i~tirak, ibadet edilmeye layik olmakta da i~tiraki gerektirir.
Ayette "Ben onlan yarchmc1 edinmi~ de degilim" yerine ''Ve hen dogru
yoldan ~tkaranlan yardtmc1 edinmi~ de degilim" denilmesi, onlan ki-
namak ve onlarm yarchmc1 edinilmekten uzak olduklanru bildirmek ic;indir.
Denildi ki: ''Yoldan ~tkaranlar" ifadesi mii~rikler ic;indir. Yani, "Ben
o yoldan saptlran mii~rikleri goklerin ve yerin yaratih~ma ~ahit tutmachm.
Kendilerinden ba~ka kimsenin bilmedigi baz1 bilgiler onlara ozel olarak
vermi~ de degilim, ta ki "biz iman etsek, insanlar da bize tabi olur" iddia-
lannda hakh olsunlar. Oyleyse onlarm dine yarchmc1 olacaklanru umarak
sozlerine iltifat etme. <";iinkii yoldan c;1karanlarla dinimi takviye etmek bana
yaki~maz."
Kehf Suresi - 201. Ders @ 71 7
52- f ~ cj ,... "'
~+JI ~l5_r!i IJ~L;

-- J. ,.,.
J~
J J.
f~j "Ve o (klyamet) giinii Allah

kafirlere §Oyle buyuracak: ~eriklerim oldugunu iddia ettiklerinizi
~agtnn."
Allahu Teala kiyamet giinii kafirlere ~oyle der:
Benim ~eriklerim, sizin de ~efaatc;ileriniz olduklanru iddia ettiginiz ~ey
leri c;agmn da, azabmun size gelmesine engel olsunlar.
Ayette "~eriklerim oldugunu iddia ettikleriniz" ifadesi, onlan ~id
detle kinamak ic;indir. 7
Bu ~eriklerden murat, Allahm ch~mda taptiklan ~eylerdir.
Denildi ki: Ayette bahsi gec;en ~erikler, ~eytan ve ziirriyetidir.
~ _J.':-.ti "0n1ar da ~ag1rd1."

~ I~ r-li "Fakat on1ar kendilerine cevap vermedi."
~j..O r+:! 1-:\ ·~j "Ve biz, on1arm arasma bir u~urum koyduk."
0 kafirlerle ilahlan arasmda hepsini helak edecek ate~ten bir uc;urum
koyduk.
Veya bundan murat, helak edici ~iddetli bir dii~manlik olabilir. Hz.
Omer ~oyle der: "Sevgin seni yakmasm. Bugzun seni helak etmesin."
53- jl:.H ~y.r.Jlljj "Miicrimler ate~i gordii."

~,,. J..' ,,,,
~ ~ly ~\ l_;J:2..; "Arttk ona dii§eceklerini zannettiler."

Ayetteki "zannettiler" ifadesi "yakinen anlachlar" manasmachr.
~
\,; ~ ~ IJ¥
J.
r.Jj "Fakat ondan ka~tp stgmacak bir yer bulama-

,,
dtlar."
cf
,,. ""J . .-: ' J a ,,.. o
J!-4 JS 0 ,,,...-
54- ~ ~l!.lJ ~l_)A.H lil ~ 8.J..." lAJj "Andolsun, biz bu

"' ,,
Kur'an'da insan1ar i~in her tiirlii misali degi§ik ~ekillerde a~tkladtk."
"Her tiirlii misal"den murat, "ihtiyac;lan olan her c;e~it misal" demek-
tir.
~ ,,,. .... o,,,. J. 0 0 ,.,,. ....
':Ji5:- ~~pl <JL,:.j)'\ 0l5j "insan ise, ~ok ~ok cedelcidir."

7 C::iinkii geryekte Allahm hiybir ~eriki, ortagi yoktur. Kafirler battl bir iddia ile
kendi taptiklan ~eyleri Allaha ~erik saytru~larchr.
718 @ BeydM Tefsiri
Yani bu insan, hakka dayanmadan miicadele etmeye, battla taraf olmaya

<;ok dii~kiindiir.
o,.... 0 .... """'" 0 l 0 0 ....... 0,,,. ;".
55- 01 ')f \ I 'i ~ t1 ~\.>. ~I I . 01 ,, 81 <,, Lo,,

~ J
~
0 J --"\,;
,,.. I)
0
0
H,-
/ ~J .J~.J '-5~ ~
/
J •• ::
,,,. 0
O/ /
J,,,..,
J J
. / ~.Y..
oJ
d e::: .J
~ ~1.1.;JI r.£!4 jl ~j')f 1 8 "Kendilerine hidayet geldiginde in-
sanlan, iman etmekten ve Rabblerine istigfardan ahkoyan §ey, sa-
dece oncekilerin ba§lanna gelenlerin kendilerine de gelmesini veya
azabm goz gore gore gelip ~atmas1m beklemek olmu§tur."
Hidayetten murat, ona davet eden Peygamber ve Kur'an-1 Kerim'dir.
i~te, insanlan bu ilahl hidayete uymaktan ahkoyan, toptan helak edilen
onceki iimmetlerin ba~larma gelenin kendi ba~larma da gelmesini veya ahi-
ret azabmm goz g6re kendilerine gelmesini istemeleri veya bunu bekleme-
leri olmu~tur.
c r;, 0 J
56- &..JP j ,
&...J": :~ ')f ! ~~I ~j Lo j "Halbuki biz peygamber-
I
leri ancak miijdeciler ve uyar1ctlar olarak gondeririz."

Biz el<;ileri mii'minleri miijdeleyen ve kafirleri uyaran kimseler olarak
gondeririz.
~o J o ,,,. ~J.
J>JI ~,, I~~ ~SJ~ l.J.JA5 &..+JI J~~ "Kafir olanlar ise, hakkt / /
ortadan kaldtrmak i~in battla sanhp miicadele ediyorlar."

0 inkarctlar ise, mu' cizelerin goriilmesinden sonra yeni mu' cizeler is-
teyerek veya s1rf i~i yoku~a siirmek i<;in Ashab-1 Kehf ve benzerlerinin
ktssas1ru sorarak battl yollarla miicadele ederler. Onlann bu miicadeleden
hedefleri hakkt ortadan kaldtrmak, iptal etmektir. Onlann a~agtdaki sozleri
ve emsali buna misal olarak verilebilir:
"Siz ancak bizim gibi insansm1z." (Yasin, 15)
"Bu ancak sizin gibi bir be§erdir. Size iistiinliik taslamak istiyor.
~ayet Allah dileseydi, bir melek gonderirdi." (Mii'minun, 24)
oJ. l ..L-,,,. ~
I"~
.J~ J I.JJ,,
J ..i.;I LA".J ~"LI.. I.J ..i.>i:.;\".J ''Ve onlar, ayetlerimi ve uyartld1klan
§eyleri alaya aldtlar."
Onlar Kur'an ayetlerini ve kendilerinin uyartldtgt ilahl azap gibi durum-
lan alay konusu edindiler.
if / 0 ~,,.. .... 0 ,,.. ,,...,,.. ' "'J /I> ,,,.
57- ~I~ ~J.i Lo ~j ~ ~);\.; ~.) ~4~ y?~ ~~I 0-4j "Rab-
binin ayetleriyle uyanhp onlardan yiiz ~eviren ve daha once i§ledigi

giinahlar1 unutandan daha zalim kim olabilir?"
Yaprru~
oldugu kiifiir ve isyanlan unutan ve bunlann aklbetini dii~iin
meyenden daha zalim kim olabilir?
.... 0 0 .... ~ /. .... ,J. .J \ 0 "
~~ 01 41 ~_,.L; ~ ~ \.;1 "Biz onlann kalpleri iizerinde, an-

lamalanna engel olan perdeler ktldtk."
Ayetin bu klsrru onlann yiiz yevirmelerinin ve unutmalarmm sebebini
beyan eder.
Bu da, kalplerinin miihiirlenmesidir.
ljj ~11\ J,j "Kulaklarma da bir agtrhk verdik."
Kulaklarmda olan ag1rhk, onlan hakklyla dinleyip istifade etmekten ah-

kor.
~ , ,. ~ ..a... , , ., ,.,. \
J1 ~J.J 01J "Sen onlart dogru yola ~ag1r-
0 / 0/ 0
\~I 1~11_,4 ~ ~4JI

san da onlar asla hidayete ermezler."
Onlan dogru yola yag1rsan, ne tahkiken ne de takliden yola gelmezler.
C::iinkii anlamazlar ve duymazlar.
Hz. Peygamber, onlarm islama girmesi iyin yok rurs gosteriyordu. Ayet,
O'nun "bana ne oluyor ki onlan hakka davet etmeyeyim" demesine bir ce-
vap gibidir.
..J J !- / 0 / J..
58- ~ jl_,~ ~_;;JI ~jj "Senin Rabbin, ~ok bagt§laytctdir, merha-

met sahibidir."
,f
~\};J\ ~ ~ IP' ~ ~1;1~ jJ "~ayet i§ledikleri yiiziinden

onlan hesaba ~ekecek olsa, onlara hemen azap verirdi."
Kurey~ kavmi Hz. Peygambere dii~manhkta son derece a~m gitmeleri-
ne ragmen Cenab-1 Hakkln onlara miihlet vermesi, bagt~layic1 ve merha-
met edici olduguna bir ~ahittir.
~y ~.J~ ~ I_,¥. J ~y ~ J "Dogrusu onlara vaad edilen bir

zaman vardtr ki, ondan asla bir kurtulu§ yeri bulamazlar."
Onlara vaat edilen durum Bedir giinii maglup olmalan veya klyamet
giinii cezalandmlmalandir.
,,.,,,.. _.,. o / ...- JO / O
59-1_,.ilj; W ~~I L5?JI ~j "i~te zulmettikleri i~in helak etti-

gimiz beldeler!"
Bundan murat, Ad ve Semud gibi kavimlerin beldeleridir.
Onlar, Kurey~ kavmi gibi ilahl ayetleri yalanlamak, ehl-i imanla miica-
dele etmek ve ~e~it ~e~it giinahlari i~lemek gibi hallerle zulm ettiklerinde,
biz onlari helak ettik.
t 0
l~y ~ ~ j "Biz onlarm helakleri i~in belli bir zaman ta-

yin etmi~tik."
Onlarm helak olacaklari vakit i~in one ahnmayacaklari ve geri de b1ra-

kilmayacaklari belli bir Zaman dilimi belirledik. Dolay1Slyla, onceki kavim-
lerin hallerinden ibret als1nlar, azabm hemen gelmeyi~ine aldanmas1nlar.
202. DERS
Hz. Musa ve Hz. H1z1r
60- ~~1.;J ~ .f Jli 11.J "Bir vakit Musa yanmdaki gence demi§ti ki:"
Hz. Musarun yarundaki gene;, Yu~a Bin Nun'dur. Hz. Musa'ya hizmet
ediyor, yarunda bulunuyordu.
0AI p. ~I ~ t_J.I ~ "1ki denizin birle§tigi yere ula§tncaya

0 J / l ,.....,_
kadar gidecegim."
Ayetteki Mecmau'l-Bahreyn, iki denizin birle~tigi yer anlammdadir.
Bundan murat, onlara nisbetle dogu tarafmdaki iran ve Rum denizleridir.
Hz. Musa'run Hiz1r'la orada bulu~acagi bildirilmi~ti.
Denildi ki: iki denizden murat Hz. Musa ve Hz. Hiz1r'dir. C::iinkii Hz.
Musa zahir ilimlerinde bir deniz, Hz. Hiz1r da batm ilimlerinde bir deniz
gibi idi.
J / /
~~I jl ''Yahut senelerce gidecegim."

Rivayet edilir ki: Hz. Musa (as) Firavun ve kavminin helakinden son-
ra Mis1ra girdiginde insanlara c;ok belig bir konu~ma yaptl. Konu~ma
s1 c;ok begenildi ve kendisine "Senden daha bilgili birini biliyor musun?"
denildi. Hz. Musa "hayir" diye cevap verdi. Bunun iizerine Allahu Teala
O'na ~oyle vahyetti: "Senden daha bilgili H1Z1r kulumuz var, o Mecmaul'-
Bahreyndedir.''
Hiz1r, Afridon doneminde idi. Biiyiik Ziilkarneynin de ilk devirlerine
yeti~mi~ti. Hz. Musa devrine kadar da hayatl devam etti.
~oyle de denildi: Hz. Musa Rabbine ~oyle sual etti:

-Kullar1run sana en sevimli olaru kimdir?
-Beni arup unutmayan.
-Kullanrun en hikmetle hiikmedeni kimdir?
-Hak ile hiikmedip hevaya uymayan.
-Kullarmm en bilgilisi kimdir?
-Hidayete sevkedecek veya yanh~tan ahkoyacak bir ~eyler bulurum iimi-
diyle, kendi ilmiyle yetinmeyip diger insanlann ilminden istifadeye c;ah~an.
-Ya Rabbi, ~ayet kullanndan benden daha bilgili olaru varsa, bana onu
bildir.
-HlZlr senden daha bilgilidir.
-Ya Rabbi, Onu nerde bulabilirim?
-Sahilde, kayarun yarunda.
-Ona ula~tig11m nereden bilecegim?
-Bir sepet ic;ine bir bahk koyarsm. Ona kaybettigin yerde Hiz1r'1 bulur-
sun.
i~te bu muhavereden sonra Hz. Musa, yarundaki genc;le yola c;1kt1 "Se-
petteki bahk kayboldugunda bana haber ver" diye de tenbihte bulundu.
61- \ ~~__,;.. t: ,. ; l ~ ~ ::! p. ~ \ili "Derken iki denizin birle§tigi

yere vard1klannda bahgt unuttular."
Bundan murat, Mecmau'l- Bahreyndir.
Hz. Musa, bahga dikkat etmeyi, halini bilmeyi unuttu. Hz. Yu~a da Hz.
Musa'ya bahgm canlandigllli ve denize dii~riigunii hatirlatmayi unuttu. Ri-
vayete g6re, Hz. Musa uykuda iken sepetteki o kizarttlm1~ bahk O'nun veya
Hz. Hiz1r'm bir mu' cizesi olarak canlandi ve denize s1c;radi.
Denildi ki: Hz. Yu~a "Hayat Pmanndan" abdest aldi. Bu sudan bir mik-
tan olii bahga degdi, bununla canlandi ve suya s1c;radi.
Denildi ki: Hz. Musa ve Yu~a, bahgm haline ve Hz. Hiz1rla balu~malan
na ala.met olan duruma bakmay1 unuttular.
~_r;, .?-1 ~ ~1 .. ~ ~. ~~ "Bahk ise denizde yolunu bulup kaybol-

mu§tu."
Denildi ki: Allah suyun bahk iizerine aki~1ru tuttu; su onun iizerinde tak
gibi oldu.
62- ~ ..2.~1 Jt_; ljj~ Lili "Orayt ge~tikleri zaman, gen~ arkada§tna
de di:"
Mecmau'l- Bahreyni gec;ince, yol arkada~ma ~oyle dedi:
j, 1
Ll~IJl-.qi "Ogle yemegimizi getir."

\~ ,a; I~ G~ ~ F.. ~1 liJ "Ger~ekten biz bu yolculugumuzda epey
yorulduk."
Denildi ki: Bulu~ma yerini gec;inceye kadar, hie; yorgunluk hissetmemi~-
ti. Orayi gec;mesinden · sonra gece boyunca ve diger giin ogleye kadar yol
aldtlar. 0 zaman Hz. Musaya ac;hk ve yorgunluk ariz oldu.
Denildi ki: Hz. Musa bundan ba~ka bir seferde yorgunluk duymach.
"Ger~ekten biz bu yolculugumuzda epey yorulduk" demesi, bunu te-
yid eder.
j,, 0 .... tJ'/ 0 ,., ....-o ,...,,,,.,,,,. ....
63-~_,;JI ~ ~µ ~~\ ~1 Qjl ~1~1jl JIJ "Gordiinmii?dedi.

Kayanm orda dinlendigimiz vakit dogrusu hen bahg1 unutmu§um."
Buradaki kayadan murat, Hz. Musa'run yarunda uyudugu kayachr.
(. J 0 ,., 0 ,... J ,..,. i;:; ~ 0 .....
~_?~I 01 0~1 ~1 ~L:.;I \.:4j "Onu hattrlamam1, muhakkak §eytan

bana unutturdu."
Hz. Yu~a'run bu ifadesi, ~eytarun vesveseleriyle kendisini me~gul edip
unutturmas1ru soyleyerek mazeret beyan etmektir. Halbuki boyle hayret
verici bir durum, unutulacak bir ~ey degildir. Lakin Hz. Musa ile olan bera-
berliginde boyle ~eyleri gormeye ah~ttg1 ic;in, buna c;ok da onem vermedi.
Belki de apac;ik ayetleri garmenin sonucu olarak, kendini tiimiiyle ibret
almaya vermesi ve biitiin benligiyle Cenab-1 Hakka yonelmesi sebebiyle,
bunu soylemeyi unuttu. Bunu ~eytana nisbet etmesi ise, nefsini terbiye ic;in
olabilir. Veya kuvvetinin her iki taraf1 ayru anda kalchramamas1, bunlardan
biriyle me~gul olmak zorunda kalmas1 bir noksanhk olmasmdan boyle de-
mi~tir.
__;;
~ _µI ~ ~ 1... ~. Wu "Bahk, denizde garip bir yol tutup gitmi§-

,, l
ti."
Bu ifade, Hz. Yu~arun kelarmrun son ktsrm da olabilir.
._ii .... ~J ,..,, l .... ....
64- f;§' \3' Lo ~~ JIJ "(Musa) dedi: i§te arad1g1rmz o idi."

Bahgm bu durumu, istegimize ula~ttgtrmzm bir emaresidir.
~ ~~~\ > IJi_Jtj "Bunun iizerine izleri iizere geriye dondii-

ler."
Gerisin geriye dondiller, o kayarun yaruna vardtlar.
65- ~~ ~ ~ I~ I~) "Nihayet kullar1m1zdan bir kul buldular."
Cumhura, yani ekser alimlere gore bahsi gec;en zat Hz. Hiz1rchr. Elyesa
veya ilyas oldugunu soyleyenler de oldu.
~~ ~ ~ j ~~\ "Biz ona kattm1zdan bir rahmet verdik."

Ayetteki rahmetten murat, vahiy ve niibiivvettir.
0 ~ J / ~
~ \.;jJ ~ ~~ j "Ve taraf1rmzdan bir ilim ogrettik."
Ve O'na bize has ve ancak tevfik ve inayetimizle bilinen bir ilim ogret-
tik. Bu ilim, gaybi ~eyleri bilme ilmidir. 8
A 0 t,11 i,JJ J 0 / ....... / ~/ 0 / / /
66-1.:L;,~ ~ ~ ~ 01 ~ ~I ~ ~ y ~ JL; "Musa ona:

"Dogru yola sevk edici olarak sana ogretilenden bana da ogretmen
i~in sana tabi olabilir miyim?" dedi."
Din meselelerinde bilinmesi ~art meselelerden olmadiktan sonra, Hz.

Musarun ba~kasmdan bir ~eyler ogrenmesi O'nun niibiivvetine ve ~eriat sa-
hibi olmasma aykm degildir. C::iinkii peygamberin dinin usulii ve fiiru'unda,
gonderilmi~ oldugu kimselerden daha bilgili olmas1 gerekir. Arna her ilim-
de onlardan daha bilgili olmas1 laz1m degildir. 9
Hz. Musa, Hz. Hiz1r' a ta.bi olmayi isterken tevazu ve edebe son derece
riayet etti. Kendisinin o noktada cehaletini bildirdi ve tabi olmak i<;in izin
istedi. Ondan, kendisini ir~ad etmesini ve Allahm Ona bildirdiklerinden bir
kism1ru kendisine ogretmek suretiyle liitufta bulunmas1ru talep etti.
67- lf...P ~ 6~:: ·~ j J.t! Jli "Dedi ki: "Dogrusu sen benimle
asla sabredemezsin."
Hz. Hiz1r, <;ok cihetlerle te'kidler yaparak, Hz. Musarun kendisiyle be-
raberlige sabredemeyecegini soyledi. Bu beraberligi, olmayacak bir ~ey gibi
nazara verdi. Bunun sebebini de ~oyle anlattl:
68- 1_# ~ ~ ~l.4 ~ _).~Ai ~:S.J "i~yiiziinii kavrayamadtgtnL
§eye nastl sabredeceksin?"

Yani,. benim oyle i~lerimi goreceksin ki, bunlarm di~ goriinii~ii din ve
akla aykin gibidir. Bunlarm i<;ini ise bilmemektesin. Bir peygamber olarak
bunlara nastl sebredeceksin?
8
Lediin ilmi, olaylann ic;yi.iziinii bilmektir. Dstteki ayetteki lediin ifadesinden
hareketle, zamanla bu tiir s1rh bilgilere ilm-i lediin denilmi~tir. Bu, ozel bir bilgi
tiiriidiir. Olaylarm ic;yi.iziine vukufiyet, zahiren c;irkin goriinen hadiselerdeki gii-
zelligi gormek bu ilimle miimkiindiir.
9 Sozgelimi bir peygamberin tib ilminde otorite olmamas1, iimmetinden baz1 ta-
biplere o ~onularda soru sormas1 ~aruna bir zarar vermez.
/ / / ,,. """' l ....... 0 -J / ,,..
69- l_:;I ~ ~I ")/j l:r.L.o ~I ~L!i /

01 ~~ Jli "(Musa) dedi: 1n- /
§aallah beni sabtrh bulacaksm ve senin hi9bir i§ine kar§t gelmeye-

cegim."
Hz. Musa'run sabnru ve kaq1 gelmemesini "in§aallah" diyerek Allahm
dilemesine baglamas1,
-Ya teyemmiin iyindir. 10 Unutarak vaadini yerine getirememesi, O'nun
ismetine zarar vermez.
-Veya i§in zorlugunu bildiginden boyle demi§tir. <:;iinkii fesadt gormek
ve ah§tlmt§ln hilafma sabretmek yok zordur. Bunda, kullarm fiillerinin Al-
lah.in me§ietiyle/ dilemesiyle meydana geldigine bir delil vardtr.
to o ,... ,,,.. ,,. J ...1..., ,., o_.... ,,. , , . ,,.. ~ ,,.., ,... ,,.
70- I"<~
.r/ ~/ ~ ~.b-1 . ::.>. ~"~ '--'
/ "-.!' ~~ 0
:.
~
• \~ ~ ')\! . ~I
•
'->1 •
0l.9
//
Jli "(H1z1r)
dedi ki: 0 halde bana tabi olacaksan; hen sana anlatmad1k9a, hi9bir
§CY hakkmda bana soru sorma!"
Eger bana uyarsan, yadtrgadtgm ve s1hhat cihetini bilmedigin bir §ey
benden gordiigunde, ondan sormak suretiyle bana muhalefet etme!
~ .......... 0 /
71- Li\.b_j l9 "Boylece yola koyuldular."

J"
~_). f,~ ~\\ ~ 4:?'.J 111 J>.. "Nihayet gemiye bindikleri zaman ge-
miyi deldi."
Hz. Hiz1r, gemiye bindiklerinde eline bir balta aldt, iki tahtas1ru yerin-
den sokerek gemide yank aytl.
c
~\ j~ ~ _).\ Jt_; "(Musa) ona dedi: 19indekileri bogmak i9in
mi gemiyi deldin?"
1_:;1 \~: ~. l:: ~~ ~ "Dogrusu ~ok kotii bir i§ yaptm."

<:;iinkii yar1k aytlmas1 geminin su almasma, bu da i~indekilerin bogulma-
sma yol ayacakttr.
,,. ,,. ,.. o Jr ,....,.. "' , ,. .
J
~
72- l_;;o ~ (::?::.·.; dl Jil rJI Jli "(Htz1r) dedi: "Sen benimle
asla sabredemezsin" demedim mi?"
Bu, daha once yapngi uyany1 bir hatirlatmadtr.
10 Yani Allahm yiimiin ve bereketiyle buna muvaffak olacaguu ifade eder.

J / 0 ,, .... ,,,._.,
73- ~ ~ ~~ly ~ Jli "(Musa) dedi: Unuttugum §eyden dolayt

beni su~lama."
Denildi ki: Hz. Musa burada "unutmak" ile terki murat etti. Yani, ben-
den istedigini bir defa terkimden dolay1 beni hemen cezalandirma.
Denildi ki: Hz. Musa bunu tariz yoluyla soylemi~tir. Bundan murat,
unuttugu ba~ka bir ~eydir.
, !.r
1:.r:J:- <..S.}\ ~j ~j ''Ve i§imden dolayt bana bir gii~liik ~ikar-
ma."
C::iinkii bu, sana tabi olmaffil zorla~tmr.
~,... .... 0 ....
74- U1.k; \..9 "Boylece yola koyuldular."
Gemiden <;lktiktan sonra yine yola koyuldular.

':J.... ........ / J ,,,.. ,,,.. '
~l::..Q.; ~')U;. ~ I~! ~ "Nihayet bir erkek ~ocuga rastladlklannda

(H1z1r) onu hemen oldiirdii."
Ayette ge<;en J (fe), <;ocugu goriir gormez hi<; beklemeden, sorgulama-
dan oldiirdiigune delalet eder.
..r
~ A ~j I 1' ~; ~ j::j\ J\.i "(Musa) dedi: Kisas olmadan masum bir

cam fill oldiirdiin?"
I~ I~:!.•:: ~=r ~ "Dogrusu sen ~ok fena bir §ey yaptm."

C::ocuk kii<;iiktii, heniiz biiluga ermemi~ti. Aynca bir ba~kas1ru oldiiriip
de buna ceza olarak oldiiriilmesi gibi bir durum da yoktu.
Hz. Musa bu ifadesiyle bir kimsenin ya had cezas1 veya kisas yoluyla 61-
diiriilebilecegine dikkat <;ekti. Bu olayda ise, bunlardan hi<;biri yoktu.
.... .... ,,,.. ~ ,... ,... 0 ,J.... // ,.,. ,,..
75- I~ 04 6~:: i
0
0J ~! dJ J.91 rJI Jli "Ben sana "sen benimle
asla sabredemezsin demedim mi?" dedi."
Hz. Hiz1r, Hz. Musarun ilk itirazmda "Sen benimle asla sabredemez-
sin demedim mi?" demi~ti. Burada "sana" ifadesini ilave etti. Bununla,
soziinii tutmamas1ru yiiziine vurdu, ikinci defa kendi fiilini begenmemek
ve yadirgamakla sebat ve sabrmm azhgma i~aret etti. Bundan dolay1 birin-
ci defaki hatirlatmakla yetinmeyip onun tavnru yadirgadig1ru daha kuvvet-
li olarak soyledi.
i[
76- ~w.J ~ ~~ ~~ :.J- ~G ~! J\.i "(Musa) dedi: Eger bun-

dan sonra sana bir §CY sorarsam, artlk bana arkada§ olma!"
o. ""J,,... ,,.. 0 ,,.. 0 ....
l~Jl;. ~.:iJ ~ ~ Jj "Dogrusu, taraftmdan ozre ula§ttn."
Hz. Peygamberden ~oyle nakledilir: "Allah, karde~im Musa'ya rahmet

etsin. U tanch ve boyle dedi. Sayet Hiz1rla beraberlige devam etseydi, nice
hayret verici haller gorecekti."
~,.,. .... 0 ....
77- W,,k; L; "Boylece yola koyuldular."

J ,.,.
J>. "Nihayet bir belde

0 ,.,. ,,,,.. ,.. ,,, ,,.. 0 ,.... / ..... ,,,..,... ......... l
~_,a:~ 01 IY.L; ~I L~ :.1 ~j ~I \:;ii I~!

, I
halkma vanp onlardan yemek istediler, ancak onlar misafir etmek-

ten ka~tndtlar."
.f
.... ,,... .... Gi ..... 0 0 ,,.. J .... .... ,,.
4-oL;L; ~ 01 ~j l~I~ ~ I~ j.9 "Derken orada ytktlmak iizere

l /
olan bir duvar buldular, (H1z1r) hemen onu dogrulttu."

Hz. Hizmn, bu binay1 nastl dogrulttugu hakkmda farkh ac;1klamalar var-
chr:
-Tamir ederek onu dogrulttu.
-Eliyle meshederek dogrulttu.
-Once yikti, sonra yaparak onu dogrulttu.
1.-*l ~ ~.l;j 4:: ~ :· yJ J\.i "(Musa) dedi: isteseydin buna kar§t bir
iicret ahrdtn."
Sanki Hz. Musa kendilerinin mahrumiyeti ve son derece muhtac; olma-
lan kaq1smda Hz. Hizmn liizumsuz bir ~eyle me~gul oldugunu zannedip
kendini alamayarak boyle soyledi.
(........ J ,,... ,,,. ,,..
78- ~j ~JI~ Ill J\.9 "(H1Z1r) dedi: i§te bu, benimle senin ara-
m1z1n aynlmastdtr."
"i§te bu" ifadesi, Hz. Musarun "Eger bundan sonra sana bir §CY so-
rarsam, artlk bana arkada§ olma!" (I<.:ehf, 76) soziinde vaat edilen duru-
ma bir i~arettir.
-Veya iic;iincii itiraza i~arettir.
-Veya "bu itiraz, ayrtlma sebebidir" manasma i~arettir.
tf.;: ·; r-1 L4 ~k..f~ ~L;, "~imdi sana o sabredemedigin

,,.. / / 0 ,,... J ,...J
l_p ~
§eylerin i~yiiziinii haber verecegim."
Zahir cihetinden miinker oldugundan sabredemedigin bu olaylann

batmi durumunu sana haber verecegim.
0 .... J ,.. ,.. .... .J /
79- ?I~ 0M ~~ ~l.5:.9 4: .. ~ :.H t;l "Gemi, denizde ~ah~an

baz1 miskinlere aitti."
Miskinlerden murat, muhtac; olanlarchr. Ayet, miskin ifadesinin, bir ~eye
malik olan, ama malik oldugu ~ey kendisine yetmeyen kimse hakkmda kul-
larulchgma bir delildir.
Denildi ki: Bunlara "miskinler" denilmesi, hiikiimdarm zorbaligma
kaq1 aciz olmalarmdan veya on karde~ten be~inin kotiiriim hasta olmasm-
·danchr.
~\ 0\ ~~jLl "Onu kusurlu ktlmak istedim."

~J J
3: . ~ :. J5 l>- ~ ~ ~~ljj 0 l5j

.... J 0 "" ,,,. /
~ "Onlann ilerisinde her saglam

gemiye zorla el koyan bir hiikiimdar vardt."
Normalde "Onu kusurlu ktlmak istedim" ifadesinin "Onlann ile-
risinde her saglam gemiye zorla el koyan bir hiikiimdar vardt" ifade-
sinden sonra gelmesi gerekirdi. <:;unkii, gemiyi ayipli gosterme niyeti, gas-
bedilme korkusundan sonrachr. Once ifade edilmesi, aytpli gostermeye ve-
rilen ihtimamt gosterir.
Ayette "her gemi" den murat, "kullarulabilir her saglam gemi" demektir.
0l.5:.9 fJWI t;lj

,,... ... .... ,,.. / ... 0 ...
80- ~y ~IY.I "~ocuga gelince, onun ana-babas1

mii'min kimselerdi."
[_ OJ ~ o J _,. O / ,.. ,..
ljASj lj~ ~~ 01 ~ "Onlan bir tugyan ve kiifre siiriikle-

mesinden korktuk."
~ocugun anne-babasma tugyan ve kiifrii,
-Onlarm hukukunu c;ignemesi,
-Ayru evde iki mii'min ve azgm bir kafir olmas1,
-Anne-babarun c;ocugun etkisi altmda kalarak <linden donmeleri,
-O'nun kiifi.ir ve tugyaruna ho~g6riiyle bakmalart sonucu vebal altmda
kalmalar1 gibi durumlan ihtiva edebilir.
Hz. H1zmn boyle durumlar olabilmesinden korktugunu soylemesi, Al-
lahm bildirmesine bagli bir durumdur.
ibnu Abbastan ~oyle nakledilir:
Necdet-i Harur1, ibnu Abba'sa Hz. Peygamber <;ocuk.lan oldiirmekten

nehyetmi~ken, Hz. Hiz1r'm <;ocugu nastl oldiirdiigunii mektupla sordu.
ibnu Abbas ~oyle cevap yazdi: "Sayet Hz. Hiz1r'm <;ocuk.larla ilgili bildigini
sen de bilirsen, sen de oldiirebilirsin."
~ .J.. ,,, ~
u• ..T..-j\.J... o.r.)
0..... \ .... 0 ,,.. 0,,,,, ,,,,,,...
81- ~}
.)
.< · 4.:...o... \"'"
Y:f>• I ... ~~ ... 1 ... ~ t~
~.) ~ . . ... 01 \.;~ . . \..;
.) "istedik ki onla-
nn Rabbi onun yerine kendilerine ondan daha haytrh ve daha ~ok
merhamet eden birini versin."
istedik ki, onlarm Rabbi bu <;ocugu onlardan alsm, ona bedel giinahlar-
dan ve kotii ahlaktan tertemiz, anne-babasma ~efkatli bir <;ocuk nasip et-
sm.
Denildi ki: Onlatm bir kiz <;ocugu oldu, bu <;ocukla bit peygamber ev-
lendi. Bunlann <;ocugu da bir peygambet oldu, Allah bununla bir millete
yol gostetdi.
0 ,,,.. J .... .... .... 0 ....
82- ~~\ ~ q-: ~ . 7~ ~~ 0\.SJ .JI.YI l:lj "Duvar ise, o ~ehirde iki
yetim ~ocuga ait idi."
~ .,?' &; ~ lSj "Duvann altmda onlann bir hazinesi vardt."

Bu duvann altmda, altm ve giimii~ten bit hazine vardi. Bir ba~ka ayette
altm ve giimii~ii depolayanlara yaptlan kinama, bunlarm zekatiru vetmeyen
ve bunlarla ilgili hak.lan yetine getirmeyen kimseler hakkindadir. 11
Denildi ki: Hazineden mutat, ilim kitaplar1dir.
Denildi ki: Altmdan bir levha idi. Bu levhada ~unlat yaztlmi~tl:
"Kadete inanarun hiizniine ~a~anm.
Rizkin mukadder olduguna inarup ta kendini yoran kimseye ~a~anm.
Hesaba inanan kimsenin gafletine ~a~anm.
Oliime inanarun, ferah i<;inde olmasma ~a~anm.

Diinyarun mahiyetini bilen ve onun insanlara nastl vefas1z oldugunu go-
ren kimsenin nas1l diinya ile mutmain olduguna ~a~anm.
La ilahe illallah Muhammediin Rasulullah."
ii:.
~W, ~ Y.l ~LS'j "Babalan da salih bir kimse idi."

Ayetin bu kismi, Hz. Hizmn bu gayretinin, o zatin salahati sebebiyle ol-
duguna bit tenbihtir.
11 Bkz. Tevbe, 34
Denildi ki: Bu yocuklar ile ayette bahsi geyen salih ecdatlar1 arasmda
yedi nesil vardi. Salih olan bu zat, bir seyyah idi ve ismi de Ka~ih idi.
WJS ~ p.J W..L.!il \~l~ 01 ~j ~ljli "Onuni~in

i<." " ._;; o" o iii J" _; 0 " " J ""
~j ~ ~j
Rabbin istedi ki, Rabbinden bir rahmet olarak o iki ~ocuk olgunluk
~aglarma ersinler ve hazinelerini ~tkars1nlar."
Yani, ben bu yaptiklanrm, Rabbinden bir rahmet olarak yaptim.

Hz. Hiz1r, bu Uy olaym birincisinde iradeyi kendine nisbet etti. <;unku
gemiyi ay1ph yapma i~ini bizzat ustlenmi~ti.
ikincisinde "istedik ki" diyerek hem Allaha, hem de kendine nisbet
etti, yunku yocugu oldurmek kendine aitti, ama onu bedel yarattlan yocuk
Allahm icadiyla yarattldi.
Uyfncusunde ise "Rabbin istedi ki" diyerek sadece Allaha nisbet etti.
<;unku o iki yocugun biiluga ermelerinde Hz. H1Z1nn hiybir mudahale-
si yoktur.
Veya ~oyle de degerlendirilebilir: Bunlardan birincisi, zatinda bir ~erdir,
uyuncusu hayirdir, ikincisinde ise hay1r ve ~er kan~1ktir.
Veya bu Uy olayda iradenin farkh kullaruh~1, arif kimsenin vas1talara yo-
nelmesinde halinin farklillgiru gostermek iyindir.
..,.
'-5__,;\ ~
1
~!i ;j L4 j ''Ve hen bunu kendiligimden yapmadtm."
Ben, gormu~ oldugun bu tasarruflan kendi gorii~umle yapmadim, an-
cak Allahm emriyle ifa ettim.
Bu olaylarda, iki zarar birbiriyle yatl~tiginda, daha buyiigunden kur-
tulmak iyin ehven olarun tercih edilmesi esas1 aylkya goriilmektedir. 12 Bu,
onemli bir dusturdur, ancak ~eriatler bunun aynnttlannda farklillk arzeder.
tV
l_r...p ~
,,,.
p ,,. ,,.
r-JL4
J o,,.. ,.,, \
~~l; ~~ "i§te senin sabredemedigin §eylerin

te'vili budur."
Bu kissarun pek yok faydalan vardir. Mesela:
-I<i~i, kendi ilmiyle gururlanmamahdir.
-I<i~i, ho~una
gitmeyen bir durumu hemen inkar cihetine gitmemelidir.
0 olayda, kendi bilmedigi bir sir olabilir.
12 Ehven-i ~er, dinin esaslarmdan biridir.

-Ki~i, devamh ilim pe~inde olmah ve ilim ogrendigi zata hi.irmet etmeli-
dir, oni.inde tevazu gostermeli, edeple mukabelede bulunmahchr.
-Hatas1 olana hatas1 hatirlatilmah ve kendisine di.izeltmek ic;in firsat da
verilmeli, ama hatada 1srar ederse terk edilmelidir.
203. DERS
Hz. Ziilkarneyn
83- ~ ~\ lS~ ~ J.t ); 0
u "Bir de sana Ziilkarneyn,den soruyor-
lar.,,
Ziilkarneyn, Faris-Rum hi.ikiimdar1 olan iskender-i Rumidir. 13
Denildi ki: Ziilkarneyn, yani "iki karn sahibi"nden murat dogu ve bati-
dir. Bundan dolayi kendisine "dogunun ve batirun sahibi" anlannnda "Ziil-
karneyn" denilmi~tir.
Veya ona Ziilkarneyn denilmesi, di.inyarun iki kismi olan doguyu ve ba-
tiyi dola~mas1 sebebiyledir.
Veya boyle denilmesi, O'nun devrinde insanlarm iki neslinin ortadan
kalkmasmdandir.
Denildi ki: Sac;mda iki orgii oldugundan boyle denildi.
Denildi ki: Tacmda iki boynuz vardi.
Cesur insana "koc;" denilmesi gibi, ~ecaatinden dolay1 Ziilkarneyne
boyle bir lakap verilmesi muhtemeldir. Sanki, emsali olanlara bu boynuz-
larla vurmakta, onlara galip gelmektedir.
Ziilkarneynin iman sahibi ve salih bir kimse oldugunda ittifak olmakla
beraber peygamberliginde ihtilaf edilmi~tir.
Hz. Peygambere Ziilkarneyn hakkinda soranlar Yahudiler veya Mekke
mi.i~rikleridir, Imtihan etmek niyetiyle bunu sormu~lardi.
cf'
ljS~ ~
0 0
F
J. ..... J.
lyli~
0.....
J9 "De ki: Size ondan bir nebze anlatacag1m.,,

0 J
Hitap, suali soranlaradir.

"Ondan,, ifadesi Ziilkarneyden demektir. Ancak "Allahtan" anlamina
da gelebilir. Yani, Allah'tan bir bilgiyle size bahsedecegim.
84- c.i' )'Jl ~ ~ ~ ~1 "~iiphesiz biz onu yeryiiziinde kudret sahibi

ktldtk."
13 Ashnda Ziilkarneynin kim oldugu c;ok da net degildir. Allahm teyidine maz-
har adil bir hiikiimdar oldugu kesin olmakla beraber nebi mi yoksa veli mi oldu-
gu ihtilafudir. Kendisi, diinyanm degi~ik yerlerine gitmi~, oralar1 fethetmi~ ve git-
tigi yerlere adalet gotiirmii~tiir.
Biz ona yeryiiziinde diledigi gibi tasarrufta bulunma imkaru verdik.

'i / ""J. ,....l
t::-:. f~ JS'~ ~~lj "Ve kendisine her §eyden bir sebep verdik."
Ve ona, diledigi ve yoneldigi ~eye kendisini ula~tiraeak ilim-kudret ve
alet gibi her tiirlii sebebi verdik.
85- t:: ~. cfLl "0 da bir sebebe tabi oldu."

Derken magribe (bat1ya) ula~mak istedi de, kendisini oraya ula~t1raeak
bir sebebe yapt~t1.
86- ~
~--
·
,,..
~~ .)'U
~J.>.-- ~:.'I u .,,
0
. .J~
"
• .r--4 • \~\--~
• uJ ...
~-- "Niha et
y
0 ..... ,... ~ 0
e.--
.... .... .... l
~ "
giine§in batt1g1 yere vardtgt zaman, onu (sanki) kara bal~tkh bir su
gozesinde battyor buldu."
Ayet metninde gec;en "hamie" kelimesi "c;amurlu" anlamma geldigi
gibi "steak" anlamma da gelebilir. Bu manalardan birini tereih etmek dige-
rini reddetmeyi gerektirmez. C::iinkii Ziilkarneyn'in giine~i batar gordiigu
su, her iki ozelligi de eem etmi~ olabilir. Muhtemelen Ziilkarneyn Atlas ok-
yanusuna ula~t1 ve ayette tasvir edildigi ~ekilde giine~i gordii. C::iinkii gozii-
niin oniinde sudan ba~ka bir ~ey yoktu. Bundan dolayt ayet, "giine~ c;amur-
lu - steak bir suda batt1" demeyip "onu (sanki) kara bal~tkh bir su goze-
sinde battyor buldu." dedi.
~ ji ~~ ~ j j "Bir de bunun yamnda bir kavim buldu."

Denildi ki: Bu kavmin elbiseleri vah~i hayvanlann derileriydi ve yiyeeek-
leri de denizin sahile attiklan idi. Bunlar kafir bir topluluktu. Bundan do-
layt Allahu Tefila Ziilkarneyni onlara azap etmek veya imana davet etmek-
te muhayyer btrakt1.
~
~
r-t. ? ~ 01 ~ ~+,;u 01 ~ ~~I I~ ~ \.ill "Ona dedik: Ey

,,.. ,,,..,,... 0 / "' J 0 .... ,... ,... 0 / 0 J
Ziilkarneyn! On1an ya cezalandmrsm veya on1ar hakkmda iyi dav-

ranus1n."
Ya kiifiirlerinden dolayt onlan oldiir.
Ya da dinin hiikiimlerini ogreterek onlart iqad et.
Denildi ki: Allahu Tealarun muhayyer btrakmast oldiirmek ve esir almak
arasmdadtr. C::iinkii oldiirmeye bedel esir almak bir ihsan saytltr.
87- ~~ J
,;I J /
µ
/
F ,...,,..
0-4 ~I
,,.. ,,..
JL;
,,..
"0 da dedi: Kim zulmederse, onu

cezalandtracagtz."
"'~ ,,
l..r'-' ~I~ ~0 ~ ~j
"' ,,
Jl ~ ~ p "Sonra Rabbine dondiiriiliir, 0

l J J
da onu
goriilmemi§ bir azabla cezalandmr."
Yani, Ziilkarneyn birinciyi degil, ikinci yol olan daveti tercih etti, ve ~oy
le dedi: Ben davet ettikten sonra her kim kiifiirde 1srar ile kendine zulme-
derse veya onceki zulmii olan ~irke devam ederse, ben ve benimle bera-
ber olanlar onu diinyada oldiirmekle cezalandmnz, sonra da Allah ahiret-
te misli goriilmemi~ bir ~ekilde azaplandmr.
c
88- ~\ ~\~ ili ~W, ~ j &4\ ~ ~\j "Arna her kim de iman
t'
edip salih bir i§ yaparsa, kendisine en giizel miikafat varchr."

Arna kim de iman eder ve imarun geregi olan iyi i~ler yaparsa, diinya ve
ahirette en giizel miikafat onun olacaktlr.
Allahu Tealarun Ziilkarneyne nidas1, ~ayet o bir peygamberse vahiy yo-
luyladir. Peygamber degilse de ilhamla veya bir peygamberin diliyledir.
,_,. J J
I~ Ll_;I ~ ~ J ~ j ''Ve biz ona emrimizden kolay olam soyle-

yecegiz."
89- I~:~.
o"
tpl p "Sonra bir sebebe tabi oldu."
J
Sonra, dogu tarafma kendini ula~tlracak bir yol tuttu.

90- ~ ~~\ 1;;...:_: ~1 °:: \;;._ d~~ ~.i.;..--
" ~ r- u--;-- I ~y ~ c-
0
~~'I ~1~~ ~L 11t

· .J ~ C-- C: - w>-
.±>.
1~ ~.J~ "Giine§in dogdugu yere ula§tnca, onu kendileriyle giine§
arasma ortii koymad1g1rmz bir halk iizerine dogar buldu."
0 kavmin elbiseleri veya binalan yoktu. C::iinkii topraklan bina yap1rm-
na elveri~li degildi veya onlar bina yapmak yerine kayaliklardaki oyuklarda
ya~amayi tercih etmi~lerdi.
91- ~J.5 "i§te boyle."

i~te, Ziilkarneynin durumu, konumunun yiiksekligi ve saltanatlrun ge-
ni~ligi yonii ile boyle vasfettigimiz ~ekilde idi.
Veya, Z iilkarneyn buradakilere de Magrip ehline yaptlgt muamele gibi
muamele yaptl.
1_# ~jj~ Ek.>.\ .,i;j ''Ve biz onun yamnda olan her §eyi ku§atmt§-
ttk."
Biz Onun sahip oldugu ordulan, aletleri, silahlan ve sebepleri ilmen

ku~atnu~tik. Hem goriilenleri, hem de gizli olanlan bilmekteydik.
Ayetten murat, bunlann <;oklugunu nazara vermektir.

Yani, bunlar o kadar <;ok idi ki, Latif- Habir olan Allahtan ba~kas1 bun-
lan ku~atamaz.
i:: :. C:fl p "Sonra bir sebebe tabi oldu."

..... J
92-
Sonra, ii<;iincii bir yol tuttu, dogu ve batiya paralel, kuzeyden giineye
dogru gitti.
~ ,,. ,,,. ,,.. o ,,. ,,. ,,,. '1 ,,, GI ,,,. ,,,,. l
93- ':1 y... 0~ 0.J ~l5::;.. ':1 Ll Y~.J

... \ ~ A: ~
J .. •,.
~
~ J.;..,. .• .:L:ll -; . . .
. .J~ ~
~·,. l~I
..... ~,.
~
,. ,.
"Nihayet iki sed arasma ula~ttgmda, onlann oniinde neredeyse hi~
soz anlamayan bir kavim buldu."
Bundan murat Ermeni ve Azerbaycan daglan arasma kurulan seddir.
Denildi ki: Kuzey bolgesinin sonlarmda Tiirk diyarmda iki yiiksek dag-
dtr. Bu daglann arkasmda Ye' ciic-Me' ciic vardtr.
Bunlar dillerinin garabeti ve aktllanrun kttltgmdan neredeyse hi<; soz an-
lamaz bir topluluktur.
.... -o / J 0 0 0 ~ .... ,...o / J, ....
· • ':11 ~· 0.J ~
94- u-f'.J ,. J l4,..J<::._Y.
,. <::._Y. · •· • ~q l~lJ.. IY· tt.; "Dediler ki:
,. J lJ.. 01. . ~r
Ey Ziilkarneyn! Ye'cuc ve Me'cuc arzda fesat ~tkanyorlar."
Bunu, terciimanlan aracillgtyla soylediler.
Ye'ciic-Me'ciic, Hz. Nuhun oglu Yafesin evladtndan iki kabiledir.
Denildi ki: Ye'ciic Tiirklerdendir. Me'ciic ise dag kabilelerindendir.
Bunlar, Arab<;a astllt olmayan iki isimdirler.
Bu iki kabile,
-Oldiirerek,
-Tahrip ederek,
-Mahsuliimiizii telef ederek bizim diyanm1zda ortaltgt kan~t1r1yorlar.
Denildi ki: Bunlar bahar geldiginde ortaya <;tktp ye~il ne varsa yiyorlar,
kuru ne varsa yiiklenip gotiiriiyorlardt. Hatta denildi ki: insanlan da yiyor-
lardt.
~ ,... / g/ ...L,... ,,.. ........ J. ,,. 0 /
IL r+:!j ~ F. 01 ~ ~;:>- ~ F. ~"Bu durumda, bi-

zimle onlar arasmda bir sed yapman i~in sana bir vergi versek olur
mu?"
Sana hara<; versek de bizimle onlar arasmda onlarm bize gelmelerine

engel olacak bir sed yapsan.
95- ~ ~j ~ ~ L4
\
Jt,i "Dedi ki: Rabbimin bana verdikleri daha
haytrhdtr."
Benim sizden gelecek haraca ihtiyac1m yok. Rabbimin bana nasip ettigi
mal ve saltanat, sizin bana vereceginiz hara<;tan <;ok daha hayirlidir.
J J ,.,.. ,,,
~_?:~~\,;"Arna bana kuvvet yoniinden yard1m edin de ... "

.., ,,
Ll~ j r+:!j ~ ~\ "Sizinle onlann arasma saglam bir sed yapa-

ytm."
Siz bana fiili kuvvetle veya aletlerle yarchm edin, sizinle onlar arasmda
sedden daha biiyiik ve daha saglam bir engel yapay1m.
J' o J ;I
96- ~+>JI J.j ~yl "Bana, demir kiitleleri getirin."
Onlardan demir kiitleleri istemesi, hara<; istememesine aykm bir durum

degildir.
J'
J Jo ,,,. ,.... ,,,. ,,. '
l~I JL; L~jj;J\ ~ c.>J~ l~l ~ "Nihayet dagm iki ucunu denk-
le§tirdigi vakit, "Ate§ yaktp koriikleyin" dedi."
Dagm iki tarafiru demirleri y1garak ayru seviyeye getirince, <;ali~anlara
"koriikleyin" dedi.
J' o ,, o oJ - ;I ,, ,, '> ,, ,, ,, \
I~ ~.S.. til ~yl JL; \~l,j ~ l~l ~ "Demiri bir ate§ koru haline
getirince, "Bana erimi§ baktr getirin, iizerine dokeyim" dedi."
97- ~_,~gla! ~\ 1_,t.lk..;,1 W "Boylece bu seti a§amadtlar."

Yiiksekligi ve kaypakligt sebebiyle Ye'ciic ve Me'ciic bunun iizerine <;1-
kamadtlar.
~ ~ 1_;~1 l4j ''Ve de delemediler."

Kati ve sert olu~u sebebiyle de delemediler.
Denildi ki: Ziilkarneyn suya ula~mcaya kadar temel kazdi. Kaya ve eri-
mi~ bakirdan temel yaptl. Aralarma odun ve komiir koyarak demir kiitle-
lerinden seddi bina etti, her iki dagtn en yiiksek seviyesine kadar yiikseltti.
Sonra koriikler koydu, bunlarla seddi adeta ate~ haline getirdi, iizerine de
erimi~ bakm doktii. Boylece bunlar birbiriyle kar1~tl, kayna~tl, yalc;m-sert

bir dag halini aldi.
Denildi ki: Ziilkarneyn bu seddi kayalardan bina etti. Demirden kan-
calarla bunlan birbirine tutturdu, bo~luklanru da erimi~ bakirla doldurdu.
[. .,,. / / /
98- ~j ~ ~j I~ JL; "Dedi ki: Bu Rabbimden bir rahmettir."

l
"Bu" ile i~aret edilen, yaptlan seddir veya bunu yapabilme nimetidir.
~
.4ii,... ,,.,,. J ........
~l5~ ~ ~j ~ j ~~ I~µ "Rabbimin vaadi geldigi vakit onu diim-

'
diiz yapacakttr."
Vaatten murat, Ye'ciic ve Me'ciiciin kiyamet alameti olarak c;1ki~1 veya
kiyamettir.
..r' ~ ,J. / /
Li>- ~j ~ j 0 l5j "Rabbimin vaadi hakttr."

l
Ziilkarneynin hikayesi burada bitmektedir.
99- ~ ~
1
t._.A ~ ~ ; g ), !~ Bj j "0 giin biz onlan btrakmz,
dalga dalga birbirlerine kan§trlar."
Ye'ciic ve Me'ciic seddin arkasmdan c;1ktiklannda, kalabahk olmalan se-
bebiyle denizin dalgalar1 gibi iist iiste ktlanz.
Veya bundan murat mahlukatln kiyametteki durumudur, kiyametin o
hengamesinde, insi-cinni her~ey birbirine kan~1r, denizin dalgalan gibi c;al-
kalarur. Ayetin devami, bu manay1 te'yid eder:
~~I ~
J
bj "Sftr'a da iifiiriilmii§tiir."
,,. J
K1yametin kopmas1 ic;in sura iifuriilmii~tiir.

'J
~ ~ ~ "Boylece onlann hepsini bir araya toplamt§tZdtr."

Biz onlan hesaba c;ekmek ve amellerinin kaq1hgiru vermek iizere bir
araya getiririz.
'J
100- W~ &..~ G'dJ ~ ~ ~ ~ ~ W );-j ''Ve cehennemi o giin kafirlere

oyle bir arzla gosteririz!"
, c <~
101- i...;;i..r,,. ~~ ,~lkP
'-F , ,,.
J
L5l r~Jc\
.. ~\S ~l
~ jj\ "Onlann gozleri, benim
zikrimden bir ortii i~indeydi.,,
Onlarm gozleri benim tekvini ayetlerime kar~1 perdeli oldugundan, on-

lan gordiiklerinde tevhid ve tazimde bulunmazlardi.
t / / J /
~ 0_,.! .. ~; "! '::1 ljl5j "Ve i§itmeye de tahammiil edemiyorlardt."

Hakka kar~1 son derece sagir olduklarmdan zikrimi ve kelamlffil duy-
mazlardi.
c;unkii i~itme engelli biri kuvvetle seslenildiginde bazan bir ~eyler du-
yabilir, ama bunlar sanki biitiin biitiin manen sagir hale geldiklerinden bir
~ey duyamazlar.
u / - J ..... 0 ,,,. ,,,.. ,,,.. ~ ,,,.,..
102- ~l;Jjl ~J~ ~ c.S~~ IJ~ 01 IJ~ ~+JI ~I "0 kafirler,

beni btraktp da kullartrm dostlar edineceklerini mi sandtlar?"
Ayetteki soru, istifham-1 inkari tiiriindendir. Yani, onlar oyle zannet-
mi~lerdi.
Melekleri ve Hz. isayi, kendilerine fayda verecek mabutlar edinmi~lerdi.

Veya benim bundan dolay1 onlara azap vermeyecegimi sanml~lardi.
':J J ~.! ~ r~~ ~~I di "Dogrusu biz cehennemi o kafirlere bir

niiziil (konukluk) olarak haz1rlad1k."
Ayette, kafirler ic;in tehekkiim (ince bir alay) vardir.
Niiziil, misafire geldiginde verilen hafif ikram oldugu cihetle de, bu-
nun devammda c;ok biiyiik bir azap olduguna bir tenbih soz konusudur.
Devaffilndaki azap oyle biiyiiktiir ki, diger azaplar ona nisbetle kiic;iikkahr.
'-P ,... ,,,. o JJ Jo oJ
J.9 "De ki: Amelleri en ~ok bo§a gi-

0
103- '::l~I ~_f>- '::1~ ~ ~

denleri size bildirelim mi?"
Ayette "ameller" ifadesinin c;ogw gelmesi,
-Ya c;ok kimseden bahsedildiginden,
-Veya her birinin amellerinin farkh farkh olmasmdandir.
0 ~ 0 ~ ,,,.. ~ ....
104- ~lJI ~_i>JI ~ : f~;. ~. ~ ~+JI "Onlarm diinya hayatmda ~a-

1
h§malart bo§a gitmi§tir."
Diinya hayatmda kiifiirleri ve ucuplan (amellerini begenmeleri) yiiziin-
den c;ah~malan hep bo~a gitmi~, zayi olmu~tur. Mesela ruhbanlar ... Hem
diinyalanru, hem de ahiretlerini kurtaramarm~lar, hiisranda kalrm~lardir.
~ ~ ~ ~l ~ ~ ~ j "Oysa onlar giizel i§ler yapttldarmt

santyorlar."
Bunlar amellerine giiveniyor, kendilerini hak iizere zannediyorlardi.
......... l ,,,. ,,,. i:::; .... ...aJ .}
105- ~~j H-1.J ~4~ IJ.JA.5 ~~I ~JI "i§te onlar, Rabb'lerinin
ayetlerini ve O'na kavu§mayt inkar etmi§lerdi."
Ayetlerden murat
-Kur' an ayetleri
-Veya tevhid ve niibiivveti isbat ic;in nasbedilen delillerdir.
"O'na kavu§may1 inkar etmeleri" ifadesinden murat,
Hakkiyla, olmas1 gerektigi ~ekliyle oldiikten sonra Allaha kavu~maya
inanmamalandir.
Veya azabm kendilerine gelecegine inanmamalandir.
.J. ,,... .... ....
r-fJ~I ~ "Boylece amelleri bo§a gitmi§tir."
Kiifiirleri sebebiyle bunlann amelleri bo~a gitti, bunlardan bir sevap

elde edemezler.
f~ r-fJ r~ ~; 'YJ "Art1k ktyamet giinii onlara hi~bir onem

::::: 0 0 .... J .... ....
L; j j ~ ~ :~H
vermeyiz."
Onlan adam yerine koyup da kendilerine bir ktymet ve itibar vermeyiz.
Veya amelleri bo~a gittigi ic;in kendileri ic;in bir mizan koymaytz.
106- lj~ ~~j ~4l IJ:l;J\j IJ.)5 ~ 1~~~ ~j1~ ~1 "inkar

etmeleri, ayetlerimi ve peygamberlerimi alaya almalart yiiziinden
onlartn cezast cehennemdir."
i~te durum boyledir. Onlann cezas1 cehennemdir.
'j; J 0 ...-: / ........ '.J. l ~~
107- 'l) ~j~ ~I ~~ r-fJ ~\S ~~WJI 1µj lfal ~~I 0!
"iman eden ve salih ameller i~leyenlere gelince, ikram olarak onlar
i~in Firdevs cennetleri vardtr."
Firdevs, cennetin en iist derecesidir. Kelime itibanyla, iiziim ve hurma

dolu bahc;e anlammdadir.
108- ~ ~+J~ "Orada ebedi olarak kalacaklar."

~ / J /
'1 ~ ~ 0 ~ '1 "Oradan hi~ aynhnak istemezler."

Hallerinden memnun olduklanndan bir degi~iklik aramazlar. C::iinkii
daha giizeli yoktur ki nefisleri o tarafa meyletsin.
Bu ciimlenin, cennetin ebediligini te'kid etmesi de caizdir. 14
109- "'" ~~ ~ 01 \o; ;,!_ .-i1 i,j .,,, ~~ 1;1~ ;,!_ .-i1 0L5 ~' •\;
U:.J )
-- (.f:"' ...r--:' -- U:.J / -- / / ...r--:' _,., u-
l
"Deki: Eger Rabbimin kelimeleri i~in deniz miirekkep olsa, Rabbi-

min kelimeleri tiikenmeden deniz tiikenirdi."
"Rabbimin kelimeleri" ifadesinden murat, Onun ilim ve hikmet ke-
limeleridir.
Denizlerin Allahm sozlerini yazmaya yetmemesi ~undandtr: C::iinkii,
her cisim sonludur. Allahm ilmi sonsuz oldugu gibi, kelimeleri de oyledir,
gayr-1 miitenahidir.
1;.:i.4 ~!~~ ~ jlj ''Velev bir mislini daha yardtmc1 getirsek bile."
-- /
Mevcut denizlere yardim olarak bir mislini de getirsek, yine de Rabbi-

min kelimelerini yazmakla bitiremezler.
C::iinkii sonlu ~eyleri bir araya getirdigimizde bunlar yine sonlu olurlar.
Hatta viicut sahasmda ne kadar cisim varsa, bunlar ancak sonlu olurlar,
bunlarm boyutlarmm sonlu olduguna katl deliller vardir.
Siiphesiz, sonsuz olana kaq1 sonlu olan bitmeye mahkumdur.
Sebeb-i Niizftl
Yahudiler ~oyle demi~lerdi: "Kitablnlzda "Kime hikmet verilmi§se,
§iiphesiz ona ~ok~a haytr verilmi§ demektir." (Bakara, 269) ayeti var.
Hem de ''Ve size ilimden ancak az bir §ey verildi." (isra, 85) ayeti. Bu
nastl oluyor?"
Onlarm sorusu iizerine bu ayet nazil oldu.
~..... 0,,
lZ1 Ji "De ki: Ben de ancak sizin gibi bir be§e-
J. .J 0 ,,.. "'
110- ~ ~ l.;I
rim."
Ben de sizin gibi insarum, Rabbimin kelimelerini ku~atttgum iddia et-
miyorum.
14 Yani, onlann bulundugu bu ebeclilik hfilinde bir degi~iklik olmaz, hep boyle
devam ederler.
[. l J l ~,,.., ,,,.
~lj tl! ~! l;J\ ~! ~ ~ "Bana ilahm1zm ancak bir ilah oldugu

vahyolunuyor."
Benim sizden farkim, bana vahiy gelmesidir.
~W, ~ j o.;:Ll ~j ~LI} IY,..fl 0t5 ~ "Onun i~in her kim Rabbi-
ne kavu~mayt arzu ederse, salih bir amel i~lesin."
Artik kim Allaha giizel bir ~ekilde kavu~may1 umuyor veya kotii bir ~e
kilde kavu~maktan korkuyorsa, Allaht raz1 edecegi salih bir amel yapsm.
\.i;..\ ~j §~~ !J~ ~j ''Ve Rabbine yapt1g1 ibadete hi~bir ~eyi ortak
etmesin."
Amelinde riya (gosteri~) yaparak veya bunun mukabilinde insanlardan
bir beklenti ic;inde olarak ibadetinde ~irke dii~mesin.
Sebeb-i NiizUI
Rivayete gore Ciindiib Bin Ziiheyr, Hz. Peygambere ~oyle dedi: "Ben
ameli Allah ic;in yap1yorum. Arna amelimin ba~kalan tarafmdan bilinme-
si de ho~uma gidiyor." Hz. Peygamber ~oyle cevap verdi: "Siiphesiz Allah,
kendisine ba~kalanrun ~erik kllindtgi ~eyi kabul etmez!"
Ardtndan Hz. Peygamberi tasdik olarak bu ayet indi.
Hz. Peygamberden ~oyle rivayet edilir: "Kiic;iik ~irkten kac;1nln!"
Dediler: "Kiic;iik ~irk nedir?"
Hz. Peygamber cevap verdi: "Riyal"
Ayet, ilim ve amelin hiilasasln1 cem etmi~tir. Bunlar da
1-Tevhid,
2-Taatte ihlas.
"Kim yattigmda Kehf suresini okursa yatagtnda Mekke'ye dogru par-
layan bir nur olur. Melekler, o kimse yatagmdan kalkmcaya kadar kendisi-
ne dua ederler. Sayet Mekkede yatmt~sa, yatagmdan Beyt-i Mamura dog-
ru parlayan bir nur olur. 0 kimse uyaruncaya kadar melekler kendisine dua
ederler.''
"Kim Kehf suresinin son kismmdan okusa, ba~tan a~agtya nurla do-
lar. Kim de tamamtru okusa, o kimse ic;in arzdan semaya kadar nur olur."
A e
MERYEM SURES!
Meryem Suresi Mekki olup doksan sekiz ayettir.

204. DERS
Hz. Zekeriya'n1n Duas1
1- "A-='~< "Kef He Ye Ayn Sad "

~
(.
' ' ' ' .
2- ~}j ~4' ~j ~ j }~ "Bu, Senin Rabbinin, kulu Zekeriyya'ya
olan rahmetini zikridir."
3- ~ ;1~ ~j '5~~ 1! "Hani 0, Rabbine gizlice nida etmi§ti."

<:;iinkii Allah nezdinde gizli ve cehri olan birdir. 1
Ba~kalarmm duymayacagi ~ekilde yaptlan dua daha kaliteli bir ibadettir,
ihlasa daha uygundur.
Hz. Zekeriya'run duayi hafif bir sesle yapmas1, ya~h bir ha.Ide iken c;o-
cuk talebinde bulunmas1 duyulsa, ayiplanma endi~esinden de olabilir.
Veya durumlanru begenmedigi akrabalar1nln duasma muttali olmasm-
dan korktugu ic;in boyle sessiz dua etmi~tir.
Veya ya~hhktan gelen zafiyet, sesini kisml~tlr.
Hz. Zekeriya bu duayi yaptigtnda ya~hhgi kati olmakla beraber ya~irun
kac; oldugu hususunda altnu~, yetmi~, doksan dokuz gibi farkh ac;1klama-
lar vardir.
4- ~ ~I ~j J! ~j Jt_; "Dedi: Ey Rabbim! ~iiphesiz benim

kemigim zaytflaytp gev§edi."
"Kemigim zaytflach" demesi, bedenin diregi ve temel yap1sirun ke-
mikler olmasmdandir. Aynca, en saglam yap1 olan kemiginin zay1flamas1ru
ifade ederek c;ok zayif dii~tiigunii anlatffil~tlr. <:;iinkii kemik zay1f dii~iince,
digerleri daha da zayif hale gelmi~ demektir.
"Kemiklerim" demek yerine tekil soylemesi, cins ifade etmesindendir.
\:: ~. dl;JI J•:: J.lj ''Ve ba§ ihtiyarhkla tutu§tu."

Ate~inkivtlc1mlan bir yere dii~tiigunde bulundugu yerde parlakhk mey-
dana gelir ve bu kivtlc1mlar gittikc;e etrafa yayihr, her tarafi kaplar. ihtiyarhk
1 Allah her iki durumda da yaptlan niday1 duyar.

alameti olan beyaz ktllarm ba~ta meydana getirdigi parlakhk ve gittikc;e ba-
~m her tarafiru ku~atmas1 da buna benzer.
Hz. Zekeriya, gayet belig bir ~ekilde bu halini arz~derken,
-Bu hali istiare yoluyla anlattl, sac;m beyazhkla tutu~mas1ru ba~ma nis-
bet etti.
-Maksadiru izah ic;in, bu tutu~manm ihtiyarhk yoniiyle oldugunu soyledi. 2
-"Ba~1m" demek yerine "ha~" demekle yetindi. Boyle demesiyle onun
ba~1run bembeyaz hale geldigi anla~tlacagmdan aynca kay1t getirmedi.
,,,.
I~§:.~) ~l:Z~ ~I
,.., J J /
rJj ''Ve Sana dua etmekte de ey Rahhim, hi~-

,,,. J
hir zaman mahrum olmadtm."

Bilakis Sana her ne zaman dua ettimse bana icabet ettin.
Hz. Zekeriyarun boyle demesi, dualanrun onceden beri hep kabul edil-
digini nazara vererek bunun da kabuliinii istemek ic;indir.
Ayr1ca, boyle demesinde, her ne kadar ya~h ha.Ide c;ocuk talebinde bulun-
mak ah~tlmi~ bir ~ey degilse de, Cenab-1 Hakkm kendisine icabetinin ah~tl
rm~ bir durum olduguna tenbih vardir. Cenab-1 Hak, daima duasma icabet
etmeye Onu ah~tlrrm~ ve bunun da gerc;ekle~ecegine dair iimitlendirmi~
tir. Kerim olan zatln, iimit verdigi kimseyi eli bo~ dondiirmemesi beklenir.
g J 0 "'
5- (.$fl}j ~ di~\ ~ ~1.J "<;iinkii hen, ardtmdaki yakmlardan

korktum."
Yakinlarmdan murat, amca c;ocuklandir. Bunlar, ~erli kimselerdi, bunla-
rm kendi yerine gec;ip iimmete iyi davranmamalanndan ve dini astl mecra-
smdan c;1kanp degi~tirmelerinden korktu.
"Ardtmdaki" ifadesi, oliimiimden sonra demektir. Ayette gec;en
"mevali" kelimesi, "benden sonra benim yerime gec;ecek kimseler" anla-
rl:una da gelebilir.
11 ~ J,l_)A I s-J l5j "Hantmtm da ktstr hulunuyor."

~ ,. • J.,. ,.
~j ~jJ ~ J, ~ "Onun i~in katmdan hana hir ~ocukihsan et."
~iinkiiboyle bir ~ey, ancak Senin liitfundan ve kemal-i kudretinden

iimit edilir. Yoksa ben de harurmm da c;ocuk sahibi olmaya uygun degiliz.
2 Yani, sadece "ba~ tutu~tu" deseydi hangi yonden tutu~tugu anla~tlmazch.

Meryem Suresi - 204. Ders @ 747
...;; } l } }
6- ~~~I ~ ~ j..j ~ j.. "Taki bana miras~1 olsun, Al-i Yakuba

da miras~1 olsun."
Bundan murat din ve ilim noktasmdan varis olmakttr. ~iinkii peygam-
berler mal miras1 b1rakmazlar.
Bundan murat, Hz. Zekeriyarun Mescid-i Aksa ile ilgili gorevi de ola-
bilir.
Al-i Yakubtan murat, Hz. ishakm oglu olan Hz. Yakubun neslidir. Ya-
kubun Hz. Zekeriyarun bir karde~i oldugunu soyleyenler de oldu.
~j y.J ~lj ''Ya Rabbi, sen onu nzana kavu~tur."

Soz ve amel olarak ondan raz1 ol.
"':J .... J ,,,.. "' J iii ,,,.. ,...
7- ~ ~I ~ ~ ~ _).: :: ~! \:t_,5'j ~ "Ey Zekeriyya! ~iiphesiz biz sana

;\" / /
Yahya isminde bir ~ocugu miijdeliyoruz."

Bu, Cenab-1 Haktan O'nun nidasma bir cevaptlr ve duas1run kabul edil-
digini vaat etmektir.
Cenab-1 Hakkin, dogacak <_;:ocugu ismiyle bildirmesi, Hz. Yahya i<;in bir
te~riftir.
rJ "Bundan once ona hi~bir ada~ yapmadtk."

J ,,,.. ,.. 0 .... ,....
l~~ :. J;! ~ ~ ~
Bunda, duyulmarm~ isimlerle isimlendirmenin, isimlendirilen ~eyin ~a-

rum yiikseltmek olduguna bir delil vardir.
Hz. Yahyaya bu ismin verilmesi,
-Annesinin rahminin Onunla hayat bulmasmdan,
-Veya Allahm dininin O'nun davetiyle ihya edilmesindendir.
0 0 .... 0 ,,,. .... ,... / ,... J J J 1...... / ....
8- ~· --<q-: ~. JJ"J \" .. ~ ~.. 1,,·1 t 0 _<-: ·1 ~-- Jl.9
.. ,, ,, ~ ~ JA ~LS--~~
,, J \ <.$, Y'!. '-5' ; .) r
"Zekeriyya dedi: Ya Rabbi! Kanm kls1r, hen de son derece kocam1~
ken nastl ~ocugum olabilir?"
Hz. Zekeriya, <_;:ocugu verecek olarun Cenab-1 Hakkin kemal-i kudreti
oldugunu ve tahkik edildiginde sebeplerin hiikmiiniin ge<;ersiz oldugunu
itiraf etmekle beraber, kendisi gibi bir pir-i faniden ve harurm gibi ya~h ve
kisir bir kadindan c;ocuk olmas1ru hayretle kaqtladi.
c
9- ~ls j\j "Dedigin gibidir" dedi."
Bundan dolayi dogrudan Cenab-1 Hak veya miijdeyi veren melek O'nu
tasdikle beraber ~una da dikkat c;ekti:
748 @ BeydM Tefsiri
Evet, durum dedigin gibi. 3
~ ~ ~ ~j Jli "Rabbin buyurdu ki: 0 bana kolaydtr."
Vaat ettigim gibi, size bir c;ocuk vermek bana kolaychr. Yapmay1 murat
ettigim ~eylerde sebeplere muhtac; degilim.
I~:~. Ji; ~j j;; ~ ~ .lij "Nitekim bundan once seni yarattim,

halbuki sen hi~bir §ey degildin."
Sen bir ~ey degilken, hatta tamamen yok iken seni yaratml~tlm.
Ayette, madum olarun bir ~ey olmachgma bir delil varchr.
..r
10- ~\ J ~\ y.J Jli "Dedi: Ya Rabbi! Bana bir alametver."

Ya Rabbi, beni mi.ijdeledigin ~eyin vukuunu kendisiyle bilecegim bir
alamet bana ver.
~ ,,.. , ,. . , ,.... iii +11,... ~ / .... ,,,. l ,,.. ,,
~r ~~ ~ d\3]\ ~ ':11 ~\ J\,; "Allah dedi: Senin alametin,

sapasaglam oldugun halde ii~ gece insanlarla konu§amaz hale gel-
mendir."
Bunun alameti, lal ve dilsiz olmachgm halde sapasaglam iken ii<; gece in-
sanlara bir ~ey soyleyememendir.
AI-i imran suresinde bu konu anlaoorken "ii~ giindiiz" diye ifade edil-
mi~ti. Buradan anla~iliyor ki insanlarla konu~maktan men edilmesi, zikir ve
~iikre kendini vermesi, ii<; gi.iniin hem gi.indiizlerinde, hem de gecelerinde
devam etti.
11- I~ :. c. ,. ~ ,. ~~ I
.. ,. J ~ ~
J "' ,. ~I ~ ~ ~1 I
n-=--- ~.
<..?'J
Ll I ,. ~ - tI -: Q..4 • ;; I;.. ,. ,. : -:
I.--'
; ~ ~ , ,.y 1.5"" c::..~
"Nihayet (birgiin konu~amaymca) mihrabdan kavminin kar§tsma ~tk
tl da onlara "Sabah ve ak§am (Rabbinizi) tesbih edin" diye vahyetti
(i~arette bulundu)."
"Mihrap"tan murat namaz ktlchgi yer veya oda olabilir.

Ba~ka
ayette "ancak remzen konu§abilirsin" (Al-i imran, 41) denilme-
sinden anla~tlchgt iizere, burada ayetin metninde gec;en ''vahiy" kelimesi
"i~aret etmek" anlammdachr.
3 Normal ~artlarda bu durumda s:ocuk olmaz. Bu, Allalun kainattaki "siinne-

tullah, adetullah" denilen kanunlarma aykmdir. Arna Allahrn bu kanunlarmda
"~iizuzat" denilen sira di~1 fevkalade durumlara da yer vardir.
Denildi ki: Onlara tavsiyesini yere yazarak soyledi.

Belki de hem kendi tesbihte bulunmak, hem de kavmine kendisiyle be-
raber tesbih etmelerini soylemekle gorevliydi .
..,.
J 0 J
12- ~.)4 ~t.:.?JI ¥ ~ ~ "Ey Yahya! Kitabt kuvvetle al."
Hz. Yahya'ya da ~oyle dedik: Tevratt tam bir ciddiyetle al.

'1 o I
\~:.;, ~\ ~~lj ''Ve daha ~ocukken ona hikmet verdik."

Daha yocuk iken kendisine hikmet ve Tevratt anlamay1 nasip ettik.
Denildi ki: Bundan murat niibiivvettir. Allah, daha yocuklugunda O'nun
akhru muhkem ktldt ve kendisine peygamberlik verdi .
..,.
~ l ,,,. "J,,.. ~ , ,.
13- o.,,Sj j L;jJ ~ \,,;\,;;.. j "Hem de kattm1zdan bir merhamet ve ann-
mt§hk verdik."
Hem anne-babasma, hem de ba~kalarma kaq1 Ona nezdimizden bir
~efkat verdik.
"Annmt§hk"tan murat, O'nun giinahlardan tertemiz olmas1 veya Alla-

hm O'nu anne-babasma hibe etmesidir.
Veya bundan murat, Allahm O'na imkan verip insanlara sadaka verme-
ye muvaffak ktlmas1dtr.
'1
~ ~LS'j ''Ve 0, ~ok takva sahibi idi."

i taatkardt, giinahlardan kaylnlrdt.
14- ~~IY; l~j "Anne - babasma kar§t hiirmetkard1."
flj "Zorba ve isyankar degildi."

J ,.
\~ '9c \.)~ ~
Rabbine veya anne- babasma kar~1 isyankar bir zorba degildi.

~
15 tl!,;... :. ,. oJ
.J
,. o,, ,,.
J
.. J ,. ,,. o,. ,.
,,,.
jJ J ,,. o,,. ~
,..
,.
,,,.
'JL;, , . '~ d ., d ., ••
- .. ~ \ Y,,J ~ ~ \ Y..J ,.J \ y,, ,,... \ J e og ugu gun,
Olecegi giin ve dirilecegi giin ona selam olsun."
Seytan Ademogullarma dogduklan giin dokunup aglatmasma mukabil,
dogdugu giinde O'na Allahtan selam olsun, selamette kalsm.
Oldiigu giin kabir azabmdan silim kalsm.
Klyamette de cehennem ate~inden selamet bulsun.
205. DERS
.
Hz. Meryem ve Hz. Isa
r • J. •
16- ~_? y~I ~ _:,5~\j "Kitapta Meryemi de an."
"Kitap" tan murat, Kur' anchr. Kur' anda Meryemin kissas1ru anlat.
':I
~yi, ~~ ~\ ~ ~¥1 ~1 "Hani o, ailesinden ayrtlarak dogu ta-

rafmda bir yere ~ekilmi§ti."
Beyt-i Makdisin dogu tarafma <;ekilmi~ti. Bundan dolay1 Hristiyanlar

doguyu kible edindiler.
17- ~~ ~J~ ~ ~.l;Jt1 "Sonra onlarla kendisi arasmda bir per-

de koymu§tu."
Denildi ki: Kendini setredecek bir siitre edinmi~, hay1zdan yikanmak
i<;in oturmu~tu. Hay1z zamarunda Mescidden teyzesinin evine gider, temiz-
lendiginde yine Mescide donerdi.
~r I~~ J~~::; G>-J~ ~1 E:.L,_Jl.; "Biz ona ruhumuzu gonderdik

de ona diizgiin bir be§er (insan) §eldinde temessiil etti."
i~te tam y1kanma esnasmda Hz. Cebrail, konu~masma iinsiyet edebil-
mesi i<;in diizgiin kametli gen<; biri olarak kendisine temessiil etti.
18- ~ (:: ~s ~1 ~ ~
,,
j~,, ~~\ J.1 ~~ "Meryem dedi: Eger miit-
taki biri is en, hen senden Rahmana s1g1mnm."
Eger Allahtan korkuyorsan, ben senden Rahmana s1g1ruyorum, bana
bir ~ey yapma.
Bununla, daha etkili bir anlatim da kastedilmi~ olabilir. Yani, "miittaki,

sakinan biri oldugunda Senden Allaha s1girunm. Eger boyle degilsen na-
stl s1gmmam ki?"
,... ,,.. J ,... ,,.. ._ij J. ~,... ~ ,.,. ,...
19- ~j ~~ s.LJ ~ ~-- ~j J~j l.;\ ~1 JIJ "Dedi: Ben, ancaksana

zeki (temiz) bir ~ocuk bagt§lamak i~in, Rabbinin el~isiyim."
Ben, s1ginrm~ oldugun Rabbinin el<;isiyim.

Taraf-1 ilahlden hibe edilecek bu s;ocugun "zeki" olmas1
-Giinahlardan tertemiz olmas1ru,
-Hay.tr iizere biiyiimesini, yani bir ya~tan digerine hep hay.tr ve salah
iizere ilerlemesini ifade eder.
1....
f~ J
.... J J J 0 ,,,.. /
20- C,)fa._ ~I ~l.9 "Meryem dedi: Benim nastl ~ocugum

olabilir?"
~ 1-S~ "~~ ~j "Bana hi~bir insan dokunmamt§ttr."

0
~ .!JI ~ j "Ve hen zinakar biri de degilim."
Bundan murat, helal yoldan, yani evlilik yoluyla cinsel ili~kisi olmadigt-
ru kinaye yollu ifade etmektir. Helal olmayan yoldan beraberlik ic;in ba~ka
kelimeler kullaruhr. Ayetin devammda ''Ve hen zinakar biri de degilim"
denilmesi, bunu kuvvetlendirmektedir. 4
c. l ..... / ....
21- ~J.5 Jl.9 "Dedigin gibidir" dedi."

~ .... .... ....
00 ~ ~ ~j Jl.9 "Ancak Rabbin dedi ki: Bu, bana pek kolaydir."

[. ~ ,,,., ~ l ....
~ ~ jj ~OJ ~I ~j "Hem onu insanlara bir mu'cize ve nez-

dimizden bir rahmet ktlacag1z."
Bu bizim kemal-i kudretimize bir alamet ve delil olacak. Ayr1ca kullara
bir rahmet olacak, O'nun iqadiyla hidayete erecekler.
I~ )?~4 1~1 ZJLS'j "Hem, bu onceden hiikme baglanmt§ bir i§tir."

Allahm ezelde hiikmii boyle idi.
Veya Levh-i Mahfuzda bu boyle takdir edildi, programlandi.
Veya bir ayet ve rahmet olmas1 cihetiyle, boyle hiikmedilmeye ve icra
edilmeye layik idi.
22- ~ "Boylece hamile kald1."

Boylece isa'ya hamile kaldi. Hamilelik siiresiyle ilgili onyedi ay, alti ay,
sekiz ay gibi farkli ac;1klamalar vardir.
Denildi ki: Bir saat (lasa bir siire) hamile kaldi, ardindan c;ocugu diinya-
ya getirdi. K.endisi onu~ ya~mdaych.
1: '9; G~ ~ ~¥l1 ''Ve hamile haliyle uzak bir yere ~ekildi."

4 Yani, benim ne mqru ne de gayr-1 me~ru bir beraberligim olmadi ki c;ocuk sa-
hibi olayim.
C::ocuk karrunda oldugu halde, ailesinden uzakta dagm arkasmda bir

yere c;ekildi.
l::.,..... ~ J ....
J! d'~I
0 0 ' 0 ,,,,,,.,,
23- ~\ t-~ ~~~\,; "Sonra dogum sanc1s1 onu bir

hurma dahna tutunup dayanmaya zorlad1."
Hurma dahrun yaruna gitmesi, onunla kendini setretmek ve dogum
arunda ondan kuvvet almak ic;indi.
Bu kuru bir hurma agac1 idi. Ba~1 da yoktu, ye~illigi de. Mevsim ise kt~
idi.
Ayette hurma agac1run elif-lamh gelmesi, ya cins ifade eder veya bunun
belli bir hurma agac1 oldugunu gosterir. Buna gare o civarda ondan ba~ka
hurma agac1 olmadtgt ve insanlarca kolayca bilindigi anla~illr.
Belki de Allahu Teala ayetlerinden ona gostermek, kalbini mutmain ktl-
mak, aynca kadtnlara dogum sonrasmda faydah olan hurmarun meyvesin-
den yemeye i~taht olmas1 ic;in oraya gitmesini ilham etti.
1~.. ,, :,, \".. l! :s--.J \~ r.f:"'
0
: l ~ 4--~..
.;; \L; ~t_; "Ke~ke dedi bundan once
':f '
0
;
0
olseydim de unutulup gitseydim."

Biisbiitiin unutulsam, kimsenin hatmna gelmeseydim.
Hz. Meryemin oliimii temenni etmesi,
-insanlardan utandtgtndan,
-Ve kmamalarmdan korkmasmdandt.
24- ~~ \1\ ~ ~ 4:~8 "Meryem'e, a§ag1 tarafmdan §Oyle ses-

lendi: Sakm iiziilme."
Ona alt tarafmdan konu~an Hz. isadtr. Cebrail oldugu da soylendi.
~r ~ ~j ~ li "Rabbin alt tarafmda bir dere ktldi."

Ayette gec;en "Seriyy" kelimesi "dere" anlammdadtr. "Sec;kin bir zat"
anlammda Hz. isa'ya i~aret de olabilir.
.k .... ,.... 0 J. .... 0 /. 0 ,,,..
25- ~ l;k~ ~ ~l;j ~\ ~~ ~! c..S?j "Hurmadahmken-

dine dogru silkele, iizerine olgun taze hurmalar dokiilsiin."
Rivayete gore, bu hurma agac1 kuru idi, ba~1 ve meyvesi yoktu. Mevsim
ise kt~ idi. Hz. Meryem agacm dahru kendine dogru c;ekip silkeledi, Allahu
Tefila o kuru agaca hem ba~, hem dallar, hem de taze hurma verdi. Hz.
Meryem, kendisinin masumiyetine delalet eden bu mu' cizeleri g6rmekle
teselli buldu. C::iinkii gayr-i me~ru ili~kide bulunan birine boyle ~eyler gos-
terilmesi soz konusu olamaz.
Ayrica bu durum Hz. Meryeme ~u kanaati verdi: K1~ mevsiminde
kuru hurma agacmdan meyve ikramma kadir olan bir Zat, erkek olmadan
O'ndan c;ocuk yaratmaya da kadirdir.
c
26- ~ i.S)j ~.,;Jlj ~ "Art1k ye, is:, goziin aydm olsun."
, ,
Agac;tan dii~en hurmalardan ye, su arkmdaki sudan da ic;. Gonliinii ho~
tut, Seni iizen ~eyi gonliinden at.
''Ye, is:" ifadesinden murat, "taze hurmadan ye, ondan elde edilen su-
yundan da ic;" manas1 da olabilir.
'J
~ ~ ~;1.1 ~_)~ J! J.)_; 1.:L;..I y;JI ~ ~j

/ / /
t;µ "Egerbe~erden
(insanlardan) birini goriirsen ~oyle de: Ben Rahmana bir orus: ada-
dtm."
Oruc;tan murat, "siikut" yani konu~mama orucudur.
Veya oruc;larmda konu~muyor da olabilirler.
! r__hJ I &1
~ Q 0 "',.. J .... ,,
I~ / ; ~ "Onun is:in bugiin his:hir kimseyle konu~maya-

cag1m."
Ancak meleklere konu~ur, Rabbime miinacat ederim.
Denildi ki: Oruc; adadig1ru onlara i~aret ile haber verdi.
Kendisine bunun emredilmesi, onlarla miicadeleye girmemesi ve Hz.
isarun kelarmyla yetinilmesi ic;indi. c;unkii Hz. isa'run konu~mas1, mesele- .
nin c;oziimii anlarmna gelmekteydi.
J"
J ,,,.. ,, Q ,,,. .... ,,..
27- ~ 4-4 j.i ~ ~l.9 "Sonra onu yiiklenerek kavmine geldi."

Nifastan (lohusa doneminden) temizlendikten sonra kucagmda c;ocu-
guyla beraber kavminin yaruna geldi.
~ .... ~ ,.,. 0 0 ,,,.,.,. J ,..
~..J j
/
Is:-•.. ~. ~
/.
..iiJ /
J /
0
Itt-J..)'-4
~
L;.. I.)-'
/ -t\_; "Dediler: Ey Meryem! Dog"rusu sen
~ok s:irkin bir ~ey yaptm."
28- ~.J _; ~\ ~ "Ey Harun'un ktz karde~i!"

"Harun"dan murat Hz. Harun'dur, Hz. Meryemin ecdadi O'na daya-
ruyordu. Aralarmda bin sene vardi.
Denildi ki: Harundan murat, o zamanda ya~ayan kotii veya salih bir
adam da olabilir. Hz. Meryemi kotii adama benzetmeleri dalga gec;mek

ic;indir. Salih kimseye benzetmeleri de, daha onceden O'ndan gormii~ ol-
duklan salahat sebebiyledir.
[. J ,.,,,.,, / ,.,,,.,.. ,,..
~~I ~LS l4j ~~ l__:;I ~}.I 0l5 L4 "Baban kotii bir adam degildi,
annen de iffetsiz bir kadm degildi."
Bu ifadeleri, Hz. Meryemin getirdigi c;ocugun c;ok garip bir ~ey oldugu-
nu ba~ka bir ifadeyle soylemektir. Aynca, salih kimselerin evladmdan mey-
dana gelecek c;irkin i~lerin c;ok daha c;irkin olduguna bir tenbihtir.
J ,,. , . ,,,,.,,..
29- ~! Q_)Lll.9 "Bunun iizerine ona i~aret etti."
"Onunla konu~un" diye isa'ya i~aret etti.
I~~ 4' ~I ~ fJlS' !_; ~ • ~:5 l)Li "Dediler: Be~ikteki bir ~ocukla
nastl konu~uruz?"
Be~ikteki c;ocukla aktlli birinin konu~tuguna hie; ~ahit olmachk.
J.l, J i>I ,,.. ,,.. •
30- '111 ~ ~1 Jli "(Isa) dedi: ~iiphesiz hen Allah'm kuluyum."
Allahu Teali O'nu bu ~ekilde konu~turdu. Bunda, O'nun rububiyetini

iddia edenlere bir red varchr.
~~I ~~l "0 bana kitab1 verdi."

K.itaptan murat, incildir.
~ ~ j "Ve beni bir peygamber ktld1."

),,.
31- •:_ ~5 L4 ~\LS)~ ~ j "Nerede olursam olaytm beni miibarek

ktldt."
Beni c;ok faydah, hayn ogreten biri yapti.
"Beni bir peygamber ktldt. ... " ifadesinde ve devammda fiilin gec_;:mi~
Zaman s1gas1yla soylenmesi,
-Ya, bunun ilahl kaderde boyle takdir edilmesinden,
-Veya vukuu muhakkak olan ~eylerin sanki vaki gibi anlaclmasindanchr.
Denildi ki: Allah O'nun akhru kamil yaptl ve daha c;ocukken peygam-
ber ktlch.
Meryem Suresi - 205. Ders ® 755
),,.
l!.>- ~~ l4 §})lj §~~ ~L,oj\j "Hayatta bulundugummiiddet-

~e namazla ve zekatla emretti."
Zekattan murat mahn zekati olabilir. Buna gore, imkaru oldugunda
zekatla miikellef ktlmrm~tlr.
Veya nefsini rezil ~eylerden temiz ktlmakla emredilmi~tir.
.i.
32- JiJIY; l~j "Beni anneme hiirmetkar ktld1."
I~§~. I~~ ~ ~j ''Ve beni zorba - isyankar yapmad1."

f
J J J,,,,. JO ,, ,,,.
f f
33- ~ I.!. ~I ~j ~yl ~j ~~j ~ ~ Jl:Jlj ''Ve dogdugum f
giin, olecegim giin ve dirilecegim giin bana selam olsun."
Hz. Yahya hakkmda da benzeri ifadeler gec;mi~ti.
"Selam" ifadesinin elif-Iamh gelmesi, "selam" denildiginde hatira gelen
manayt bildirmesi ic;indir. Arna daha da zahir olan, selam cinsini (her tiir-
lii selarm) gostermesidir.
Bunda, Hz. isarun dii~manlarma bir tariz varchr. <;iinkii her tiirlii selam1
kendisi ic;in ktlmca, selamm z1dchnm da dii~manlanna olmas1ru tariz yoluy-
la soylemi~ olmaktachr. Benzeri bir tarizi ~u ayette goriiriiz: "Selam, hiida-
ya uyanlara olsun." (Taha, 47)
''Ve dogdugum giin, Olecegim giin ve dirilecegim giin bana se-
lam olsun" ifadesinde, ilahl azabm ise dini yalanlayan ve ondan yiiz c;evi-
renlere olmas1ru nazara vermek varchr.
c l
34- ~;.4 V.1 ~ ~~ "i~te Meryemoglu isa!"

i~te, vas1flan anlattlan Meryem oglu isa budur. 0, Hristiyanlarm vasfet-
tigi gibi degildir.
Ayet, en belig bir ~ekilde ve delilli bir tarzda, Hz. isarun onlarm vas-
fettigi gibi olmachgtru ortaya koymaktachr. <;iinkii onlarm vas1flar1nlll tam
z1dchyla mevsuf oldugunu bildirdi. Archndan da, onlarm varchgi hiikmiin
aksini ifade ile "Meryem oglu isa" dedi. 5
~J~ ~ '5+JI ~I Jj.i "Hakktnda ihtilaf edip durduklart kavl-i

hakk."
i~te bu, kendisinde asla ~iiphe olmayan hak sozdiir.
5 <:;iinkii onlar -ha~a- "Allah'm oglu" diyorlarch.

Zamir, onceki ayete veya kissarun tamamina raci olabilir.

Denildi ki: "kavl-i hak" ifadesi Hz. isanm s1fatidir, veya O'ndan bedel-
dir. Manas1 da "Allah.in kelimesi" dir."
Hz. isa, hakkinda ~iipheler olan ve tartl~tlan bir ~ahsiyettir. Yahudiler
O'na "sihirbaz", Hristiyanlar ise "Allah.in oglu" dediler.
'} I
35- ~ j ~ ~ ~\ '1J ~ l5L4 "Allah'm bir ~ocuk edinmesi asla soz

konusu olamaz."
43~ "0, bundan miinezzehtir."
Ayet, Hristiyanlan bir tekziptir ve onlarin iftiralanndan Cenab-1 Hak-

ki bir tenzihtir.
~ J / J .... J J ai/ ,,,., ...i..... .........
0fo. ;.? ~ J ~ l.Q..jµ l_;;I ~ 1,;! "0, bir ~eyin olmasmt dilerse, ona
sadece "ol" der, o da oluverir."
Ayetin bu kisffil da onlar1 susturmaktir. <:;iinkii "ol" emriyle diledigi ~eyi
icad eden bir Zat, "bir di~iyi hamile ederek ~ocuk sahibi olmaya muhta~
tlr" ~eklindeki iddialardan miinezzehtir.
J , J, iii
36- ~jj ~J ~I 0 !J "~iiphesiz Allah, Rabbim ve Rabbinizdir."

'-"'
~.J4~ "0 halde Ona ibadet edin."

,. --
1; .. ?;; • ~ .11~ I~ "i~te dosdogru yol budur."
Bunun tefsiri Al-i imranda ge~mi~ti. 6
c.
37- r=t::! ~ ~I.}-\t\ ~J.J::...;_~ "Arna ahzab (flrkalar) kendi aralannda
ihtilafa dii~tiiler."
"Ahzab", yani gruplardan murat Yahudi ve Hristiyanlardir. Hristiyan-

larin kendi i~inde flrkalan da olabilir. Hristiyan mezheplerinden Nasturiy-
ye ~oyle dedi: Hz. isa, Allah.in ogludur.
Yakubiler ~oyle dediler: Hz. isa Allahtir, arza indi, sonra semaya yiik-
seldi.
Milkaniyye ise dediler: Hz. isa, Allahm kulu ve el~isidir.
6 Bkz. Al-i Imran, 51.

~ ~
Jj "Biiyiik bir giiniin me§hedinden

0 ..... ,,,.. .....
C..~ vfi ~ ~ l_,.JAS ~+lJ

kafirlerin vay haline!"
"Biiyiik bir giiniin me§hedi"nden murat kiyamet giiniidiir. 0 giin-
de ~ahitler, deh~et verici haller, hesaba c;ekilmek ve ceza gormek olacaktlr.
Veya bundan murat, o hesap giiniinde insan aleyhinde ~ahitlerin olma-
s1dir. Yani, melekler, peygamberler, kendi dilleri ve azalan kiifur ve fiskla-
nna ~ehadet edecektir.
Denildi ki: Bundan murat, onlann Hz. isa ve annesi hakkinda ~ehadet
te bulunduklan giindiir.
,,..,,,.. J" 'J ,,... ,,,,,
38- l:.;.f4 ffi ~lj ft ~I "Bize gelecekleri gun, neler i§itecekler,

neler gorecekler!"
Bize gelecekleri o hesap giinii, onlarm kulaklan neler duyacak ve gozle-
ri neler gorecek! Diinyada sagir ve kor iken o giinde duyduklarma ve g6r-
diiklerine ~a~mp kalacaklar.
Veya bundan murat, o giin i~itecekleri ve gorecekleri ~eylerle tehdid et-
mektir.
Denildi ki: Ayet, Hz. Peygambere "o giiniin hfillerini ve ba~larma gele-
cekleri bildirmesi ic;in "onlara duyur ve goster" anlammda emirdir.
0 ~ l
~ y~ J, f_,:jl ZJAU;JI ~ "Fakat o zalimler bugiin apa~tk bir

dalalet i~indeler."
Ayette "onlar" demek yerine "o zalimler" denilmesi, kendilerine fay-
da verecek zamanda dinlemek ve bakmaktan gafletleri sebebiyle nefisleri-
ne zulmettiklerini hissettirmektir.
Ayet onlann bu gafletli hfillerini "apa~tk bir dalalet" olarak tescil et-
mektedir.
<:. .... J
ffi
0 0 0 " .....
39- _JA\fl ~ ~1 ~_r.;JI ~ j~lj "i§in bitmi§ olacagt pi§manhk

giinii ile onlart uyar."
"Pi§manhk giinii" koriilerin koriiliiklerine, iyilerin de az iyilik yaptik-
lanna pi~man olacaklan giindiir.
Artik o giin hesap goriilmii~, cennet ehli cennete, cehennem ehli cehen-
neme gonderilmi~tir.
~ J, ~ j "Arna onlar hala gaflet i~indeler."

ZJ~~ ";} ~j ''Ve onlar iman etmezler."

Ayetin bu kisrm onlann halini beyan eder. Yani, onlar gafil, imandan
uzak bir haldeler, onlan uyar. Bu durumda, burada uyarmarun hikmeti de
beyan edilmektedir.7
,,... ,,,.,...oJ,,... .,,.,~
40- ~ ~ j ~_)~I ~ j ~ \_; ! "~iiphesiz biz yeryiiziine ve iizerin-

dekilere varis oluruz."
I:,, " "
0_#.- ~ ~!J ''Ve onlar bize dondiiriileceklerdir."
0 hesap giinii geldiginde arza ve iizerinde olanlara Biz varis oluruz. Arz
iizerinde ne mallan kahr ne de saltanatlan, hatta ne de kendileri...
Veya arz1 ve iizerinde olanlan oldiiriir helak ederiz, varisin geride kalan-
lara mirasc,;:1 olmas1 gibi, arz ve iizerindekilerin hepsini biz almz. 8
7 Nastl ki doktor hastalarla ilgilenir, onlan tedaviye c;ah~ir. Onlarm acmacak hili,
doktoru vazifeye sevkeder. Onun gibi, her peygamber iimmetinin doktorudur.
Gaflet, dalalet, imans1zhk gibi hiller ise manevi hastahklardir. Boyle olunca, pey-
gamberin ve peygamber varisi alimlerin insanlan uyarmalan, diinyada gorevleri-
nin ne oldugunu, ahirette hesaba c;ekileceklerini hatirlatmalan gerekir.
8 Gerc;ekte miilk ve saltanat daima Allahmdir. Arna hayat devam ederken in-
sanlar kendilerini mal ve miilk sahibi zannederler. Kiyamet koptugunda kimsenin

gerc;ek anlamda miilkii, saltanatl olmadig1 gayet ac;1k bir ~ekilde anla~illr. Ayet,
ha~metli bir iislupla bu gerc;ege dikkat c;ekmektedir.
206. DERS
Hz. ibrahim Ve Babas1

..,.
0 J 0
41- ~ J.! ~~I ~ ..JS~lj "Kitapta ibrahim'i de an."

~ U;H ~l5 ~! "~iiphesiz ki o, s1ddtk (ozii, sozii dogru) bir peygam-
berdi."
Hz. ibrahimin s1dchk olmas1, daima dogrulugu esas almasindan, Allah.in
gaybi olarak bildirdigi §eyleri, ayetlerini, kitaplar1ru ve peygamberlerini can
1 goniilden tasdiki cihetiyledir.
42- ~':1
I "
JIJ 1! "Hani 0, babastna §Oyle demi§ti:"
\;. ~. $
M ~
.~J ':1.J" J-r;-.--;.
J~ ':1.J-- L..
~ ':1 Lo .JJ!j r: . \ ~\
M • -' • 4- "Babac1g"1m!
i§itmeyen, gormeyen ve sana hi~bir faydast olmayan §eylere ni~in
tap1yorsun?"
0 putlar seni i§itip gormeyince halini bilemez, zikrini i§itemez, itaati-
ni g6remez.
Faydah bir §eyi celbetmek ve zararh bir §eyi defetmek hususunda elle-
rinden bir §ey gelmez.
Hz. ibrahim boyle diyerek babasllli hidayete c;agtrch, dogru yolda ol-
machg1ru ac;iklach, en belig bir §ekilde delil getirdi, yumu§akhkla ve hiisn-ii
edeple hakka davet etti. Soyle ki: Dalaletini ac;1ktan soylemedi. Onun yeri-
ne, sarih akhn hafif buldugu ve meyletmekten bile kac;mchgt §eylere ibade-
te sevkeden sebebi ondan sordu. Kalch ki ibadet, tazimin en ileri §eklidir.
Halbuki ibadete ancak,
-Tam istigna sahibi,
-Biitiin nimetleri gonderen,
-Her §eyi yaratan, ya§atan ve oldiiren,
-Biitiin canhlan nz1klanchran,
-Ceza ve sevap veren Zat lay1ktir.
Hz. ibrahim §Una da dikkat c;ekti: Aktlh ki§i, yaptigtru dogru bir maksat-
la yapmahchr. Bir §ey her ne kadar hayat sahibi, temyiz giiciine sahip, i§iten,
goren, fayda ve zarara giicii yeten de olsa, §ayet yaratllmi§ ise, melekler ve
peygamberler gibi mahlukatin en §eteflilerinden de olsa, dogru kullarulan
aktl onu da kendisi gibi muhta<; ve vacip bir kudrete boyun egiyor gordiigu
i<;in, ona ibadetten uzak kalmayt tercih eder. N erede kaldt canstz, i~itmeyen
ve g6rmeyen bir ~eye ibadeti makul gorsiin?!
Hz. ibrahim daha sonra hakka ve dogru yola sevketmek i<;in babastru
kendisine ta.bi olmaya davet etti. Buna gerek<;e olarak da, babastrun ilahl
ilimden (vahiyden) payt olmadtgtru, aklm ise tek ba~ma yetmedigini nazara
verip ~oyle dedi:
43- ~4 ~l.4 ~I~~~~ J.i J! ~\ ~"Babac1g1m! Dogrusu sana

gelmeyen bir ilim bana geldi."
~r t1 I:r'? !J~\ ~\j "0 halde bana uy da, seni dogru bir yola
eri§titeyim."
Hz. ibrahim bunlan ifade ederken ne babastru a~m cehaletle niteledi, ne
de kendini iisti.in bir ilimle. Kendini, yolu daha iyi bilen biri olarak babast-
na yol arkada~t gibi ktldt.
Sonra, babastrun gittigi yolun faydas1 hi<; olmamakla beraber zaran <;ok
oldugundan, onu engellemeye <;alt~tt. C::iinki.i ger<;ekte babasmm yapttgt
~ey, putlara tapmayt emreden o oldugu cihetle, ~eytana tapmakttr.
..,.
44- 0\k: : \I ~ ~ ~ ':J ~\ ~ "Babactgtm! ~eytana tapma!"
Hz. ibrahim, ~eytana tapmarun <;irkinligine dikkat <;ektikten sonra, bu-
nun zarar cihetini beyan etti. ~oyle diyerek biiti.in nimetlerin sahibi olan Al-
laha ~eytarun isyan ettigini anlattt:
I~ .;)--c ~ _j1J 0lS 0Lk: : \I 0! "<_;iinkii §Cytan Rahmana asi oldu."

Malum oldugu i.izere, asiye itaat eden de asidir. Ve her asiden nimetlerin
geri altnmast ve kendisinin cezalandtnlmast uygun di.i~er. Bunun i<;in Hz.
ibrahim, babastru koti.i bir aktbetten ve buna sevkeden ~eylerden korkut-
mak isteyip ~oyle dedi:
,,,.. \;I .,,.. .J ,.., ,,,.. ,,,., O/ ,J. ,,,..,,.,. .-... ,,,.
45- w--
..,.J 0~ <~;. ~
,. .. ,. 0 ~ ~
· 1 Y'"'t\ ~ ul~ ~.. 01 Jl>-1 ~--
·1 ~I
0
. ,. . lJ
..
"Babactgtm! Dogrusu hen Rahman'dan sana bir azab dokunup da
~eytana bir arkada~ olmandan korkanm.,,
Ben senin lanette ve azapta ~eytana dost olmandan, onunla stkt ftkt be-
raberliginden korkanm.
Veya ona dostlukta sabit olmandan korkanm. C::iinkii, Allahtn nzast se-
vaptan daha biiyi.ik oldugu gibi, ~eytana dostluk da azaptan daha biiyi.ikti.ir.
Hz. ibrahim bunlan hatirlatirken nazik bir iislubla "korkanm" demesi,

azabm gelmesi yerine "dokunmak"la ifade etmesi, azab1 elif-lams1z soy-
lemesi,
-Ya miicamele ic;indir. 9
-Veya akibetin gizli olmasmdandir.
Muhtemelen, ~eytarun o kadar ta~kinhklan ic;inde Hz. ibrahimin onun
Allah' a isyaruru soylemesi,
-Himmetinin Rabban1 ~eylerde yiiksekliginden dolay1dir.
-Veya isyarun, diger cinayetlerin de esas1 olmasmdandir.
-Veya ~eytarun isyarurun Adem ve nesline dii~manligllln bir neticesi
oldugu cihetle, diger ta~kinhklarma da tenbihte bulunmasmdandir. 10
<:
46- ~ J.1 ~ ~ \ :_j- ~\ ~ ~ 1) JLi "Dedi: Sen benim ilahlar1mdan

yiiz mii ~eviriyorsun ey ibrahim?"
Babas1, Hz. ibrahimin ~efkatli yakla~1mma ve ir~atta liitfuna kar~llik
sertlikle ve kaba bir inatla mukabelede bulundu.
Ona ismiyle nida etti.
Onun "babac1gtm" deyi~ine, "yavrucugum" diye kar~illk vermedi.
ismini ba~ta soylemek yerine sonda soyledi.
Hayretini belirtir bir ~ekilde onun bu gayretini inkar etti.
Sanki akh olan kimse, o ilahlardan yiiz c;evirmez gibi bir iislub kullandi.
Sonra da tehdid edip ~oyle dedi:
,.;
~.)~ ~ ~ ~ ''Yemin ederim ki, eger vazge~mezsen seni mu-

hakkak ta§lanm."
Sayet ilahlar hakkmda soylediklerine veya onlardan yiiz c;evirmene son
vermezsen,
-Ya dilimle Seni peri~an eder, kinanm,
-Veya oliinceye veya benden uzakla~mcaya kadar Seni ta~lanm.
lg.A ~~lj "Uzun bir miiddet benden uzak ol"
9 Miicamele, muhatab1 tasvip etmemekle beraber, onunla naziks:e konu~mak,

gonliinii ho~ tutmaya s:ah~mak.
10 Yani, Allah'a isyan edenden, her ti.irlii ta~kinlik beklenir.
c
47- ~ f~ Jli "(Ibrahim) dedi: Selam sana!"
Hz. ibrahim'in boyle demesi,
-Babasma bir vedachr.
-Onunla bir miitarekedir.
-Koriiliige iyilikle bir mukabeledir. Yani, sana benden ho~a gitmeyen bir
~ey gelmeyecektir. Sana, seni iizecek bir ~ey demeyecegim .
..,.
d..J ~ ~;:_;,~ "Senin i~in Rabbimden magfiret dileyecegim."
\
Lakin Rabbimden Senin ic;in bag1~lanma dileyecegim, olur ki seni tev-

be ve imana muvaffak ktlar. C::iinkii kafir hakkmda istigfarda bulunmarun
hakikati, Allahm magfiretini gerektirecek ~eye muvaffak kilinmaslill iste-
mektir.
Bunun ac;1klamas1 Tevbe s-6.resinde gec;mi~ti. 11
~ <.$.
\
~l5 ~1"~iiphesiz0, beni nimetleriyle ku§atmt§tlr." .
Siiphesiz Rabbimin bana olan iyilik ve liitfu c;ok fazlachr.
48- ~I ~ .J~ ~ ~_;.Ji Lo j ~ p\J "Ben, sizi ve Allah'tan ba§ka ~a

gird1gm1z §eyleri terk ediyorum."
Dinim ic;in hicret ederek, sizden ve sizin Allah ch~mda taptiklanruzdan
uzakla~1yorum.
d..J 1_;.~\j ''Ve Rabbime dua ediyorum."

\
Ve sadece O'na ibadet ediyorum.

,,,. J. ,,,.. ,,.,.,.~,,..
1:§ 7. d..J ~~.1: 0~1 '11 ~ "Rabbime duamda mahrum kalmaya-

' /
cag1rm umar1m."
Sizin ilahlanruza ibadetinizde eliniz bo~ olacak, c;ah~maruz bo~a gide-
cek. Ben Rabbime ibadetimde oyle olmamay1 umanm.
Hz. ibrahimin soziiniin ba~mda "umanm" demesi tevazu ve nefis ter-
biyesi ic;indir. Bu ifadesinde, dualara cevap ve sevap vermenin Allaha va-
cip olmachgma ve i~in esas1run sonucuna gore degerlendirilmesi gerektigi-
ne bir tenbih varchr. Aktbet ise gayptlr, belli degildir.
11 Bkz. Tevbe, 114

Meryem Suresi - 206. Ders ® 763
._,. J. ,.. ~, .... J ,,. ,... ,...
49- w ~
• ~J~,,
" JI I 0,,J ; ~
I tl G.J,,0
" " ~ 0 J.~
~ L4 Jrr.?'
;: " !_ ~ t -:;: I Llli "Kav-
1 0
0
minden ve onlann Allah'tan ba§ka ibadet ettilderi §eylerden uzakla-

§tnca, biz ona ishak'1 ve Yakub'u ihsan ettik."
ibrahim onlardan ve taptiklarmdan uzakla~1p Sama hicret ettiginde, o
terk ettigi kafirlere bedel Biz Ona ishakl ve Yakubu hibe ettik.
Denildi ki: Hz. ibrahim Sama giderken once Harrana ugradi, orada Sare
ile evlendi. Bu evlilikten Hz. ishak dogdu. Hz. ishakln evliliginden de Hz.
Yakup diinyaya geldi. Belki de bu iki peygamberin burada tahsisen zikri,
bunlarm neslinden <_;:ok peygamberlerin gelmesi, kendilerinin "peygamber-
ler ~eceresi" olmalanndandir.
Veya Cenab-1 Hak Hz. ismaili liitfuyla tek olarak zikretmeyi istemesin-
dendir.
.... Q ~ J.
~ ~ ;J.Sj "Ve her birini peygamber yapt1k."
50- F: Q;.. j ~ H3 ~ jj "Onlara rahmetimizden liituflarda bulun-

duk."
Biz onlara rahmetimizle niibiivvet, mal ve evlat verdik.
t / 0
~ ~4 ~LJ ~ ~ j "Onlara yiiksek bir lisan-1 s1dk verdik."

Oyle ki, insanlar onlarla iftihar eder, onlara medhii senada bulunurlar.
Ba~ka bir ayette Hz. ibrahimin "Sonra gelecekler i~inde benim i~in
lisan-1 s1dk nasip eyle!" (~uara, 84) duas1 yer almi~tl. Burada ise, o duaya
icabet edildigi goriilmektedir.
Lisandan murat, onunla meydana gelen ~eylerdir. Arabm lisam, onlarm
lugatidir. Bu lisarun s1dka (dogruluga) nisbet edilmesi ve yiicelikle tavsifi,
onlann insanlann medh ii senasma layik olduklarma ve onlann 6viilmele-
nn1n,
-Aradan uzun as1rlar ge<_;:mesine,
-Devletlerin farkh olmalanna,
-Milletlerin degi~mesine ragmen gizli kalmay1p devam ettigine delalet
ic;indir.
207. DERS
Peygamberler Yolu
J. 0 J 0
51- ~ y y~I ~ j5~\j "Kitapta Musa'yt da an."
~ 0L5 ~1 "~iiphesiz o, ihlasa erdirilmi§ bir kuldu."

0 bir muvahhid idi, ibadetini ~irk ve riya kan~tlrmadan s1rf Allah ic;in
yaprm~tl.
Veya yiiziinii Allaha yoneltmi~, O'na teslim olnm~, nefsini masivadan

c;evirip Allaha hizmetkar ktlrm~tl.
~ '1 ~ _) 0L5j ''Ve rasul bir nebi idi."
Allah O'nu insanlara gonderdi. 0 da insanlara Allahtan haber verdi,

O'nu anlattl.
Daha sec;kin ve daha yiice olmakla beraber "rasfil" olma ozelligi
"nebi"den once gelmesi, rasfil olarak gondetilmenin nebi olarak haber
vermekten once olmasmdandtr. 12
J
52- ~\ti .)}JI~~~ ~~~~j "Biz ona Tur dagtntn sagyamndan

, , ,
seslendik."
Turun sag taraf1, Hz. Musarun konumuna gore sag taraftdtr. ilahi kelam
bu cihetten Hz. Musaya temessiil etmi~tir.
~ ~~jj ''Ve ozel konu§mak i~in kendimize yakla§ttrdtk."

Bir hiikiimdann ozel bir liitufla muhatab1ru huzuruna almas1 gibi, O'nu
ozel liitfumuza mazhar ktldtk.
Ayet metninde gec;en "Neciy" kelimesi yiikseklik manasma da gelir.
Baz1 rivayetlerde Hz. Musarun semavatln fevkine yiikseltildigi, hatta ilahl
kader kaleminin sesini i~ittigi soylenir.
53- ~ 0.J~ ~~I l~o;..j ~ 4J~jj "Rahmetimiz sonucu, karde§i

Harftn'u bir nebi olarak kendisine bah§ettik."
12 Rasfil ve nebi arasmda §6yle bir fark nazara verilir: Rasfil, miistakil §etiat
sahibi olana, nebi de onceki §eriat sahibi bir peygambere tabi olana denilir. Bu
a<_;:1dan baktldigmda her rasfil nebidir, ama her nebi rasfil degildir.
Hz. Musa ''Ve bana ehlimden bir vezir ver. Karde§im Harun'u."
(Taha, 29) diye dua etmi~ti. Cenab-1 Hak duas1ru kabul etti, karde~ini O'na
vezir ve yardimc1 ktldi. Hz. Harunun, Hz. Musa' dan daha ya~h olmasma
ragmen O'na destek<;i kilinmas1, ilahl rahmetin bir tecellisidir.
.k...... 0 ~ "
54- ~! ~~I ~ _:S;\j "Kitapta ismail'i de an."

~)1 J~w, 0l5 ~! "<;iinkii o, vaadine sad1k idi."
Cenab-1 Hakkln Hz. ismaili bu ozellikle yad etmesi, bununla me~hur
olmasmdandir ve bu babta baz1 ~eylerle vasfedilmesindendir. Bunlar ba~
kasmda o derece goriilmeyen hallerdir. Mesela, babas1 tarafmdan kurban
edilme durumu haber verildiginde sabn vaat etti ve ~oyle dedi: "Babac1-
g1m, sana ne emrolunuyorsa yap. in§aallah beni sabredenlerden bu-
lacaksm." (Saffat, 102) ve soziinde durdu.
~ ~~j 0l5j ''Ve rasul bir nebi idi."

Hz. Ismail hakkmda hem rasfil, hem de nebi vasfmm yer almas1 delalet
eder ki, rasuliin ilia ~eriat sahibi olmas1 laz1m degildir. C::iinkii Hz. ibrahi-
min evladi, O'nun ~eriatl iizere idiler.
~, ..... l ,,,..,,.,, o,,,,.,.
55- §__,5.}lj §~~ill\~~ 0l5j "Ehline namaz1 ve zekatt emreder-
di."
En onemli ~eyle i~tigal olarak ehline namaz1 ve zekatl emrederdi.
Burada, ki~inin kendinden ba~layarak kendine en yakm olanlan da
kemfile sevketmesini goriiriiz. Su ayetlerde de bu manaya dikkat <_;:ekilmi~tir:
"(Once) en yakm h1s1mlarm1 uyar." ($uara, 214)
"Ehline namaz1 emret." (Taha, 132)
"Ey iman edenler! Kendinizi ve ehlinizi ate§ten koruyun."
(Tahdm, 6)
Denildi ki: Ayette ge<;en "ehlinden" murat iimmetidir. C::iinkii her pey-
gamber iimmetinin babas1dir.
~ .fO ~j ~ 0l5j ''Ve Rabbinin nezdinde raz1 olunmu§ biriycli."
Sozleri ve fiillerindeki istikamet sebebiyle, Rabbi nezdinde raz1 olunmu~

bir kimseydi .
.i. 0 J 0
56- ~.J~! ~~I ~ _:S;\j "Kitapta idris'i de an."

\ ,..
Hz. idris, Hz. ~itin torunu ve Hz. Nuhun babaslllin dedesidir.

idris kelimesi "ders" ile ayru kokten gelir. Dersinin ~ok olmas1 sebebiyle
boyle bir lakabla aruldt. Rivayete gore Allahu Teala O'na otuz sahife indir-
di. Kalemle ilk yazandtr. Astronomi ve hesab ilmiyle de me~gul olmu~tur.
._A; ~
~ ~~ 0L5 :ij! "<;iinkii o, s1ddtk bir nebi idi."

57- ~ GLS::.4 ~\,;:;J j j "Biz onu yiice bir konuma yiikselttik."
Yiiksek bir konuma yiikseltilmesi, kendisine verilen niibiivvet ~erefi
ve Allah yarunda yakmhk derecesidir.
Denildi ki: Bundan murat, cennettir.
Denildi ki: Alttnc1 veya dordiincii semaya yiikseltilmesidir.
o l J a; ,... J, 0 .... GI ,... ~ J
58- ~
,.,. ~ ~"'
~.J
,. ~
--~1 ~"'~ ~
,. ...) -; .. -:q-:~
~ ~
~·,.~I
.. ~
----·1-:~ lHl
~I
,. .J
,_,.. '-....... ,. ' ,.,. \.... J i,.... J '
F::::.;.lj ~~ ~j ~l~G ~ J.! ~~~ ~j C~ "i§te onlar, Adem'in

ve N uh ile beraber ta§tdtklanm1zm neslinden, ibrahim'in, israil'in
ve dogru yola iletip se~tiklerimizin neslinden Allahm nimet verdigi
nebilerdir."
"i§te onlar" ifadesiyle kastedilenler, Hz. Zekeriyadan Hz. idrise kadar
bu surede yad edilen peygamberlerdir.
Allah bu zatlara dinl ve diinyevi pek ~ok nimetlerde bulunmu~tur.
"Nfth ile beraber ta§tdtklanm1zdan" ifadesi Hz. idristen ba~ka hep-

sini i~ine altr. <;iinkii Hz. ibrahim Hz. Nuhun oglu Samm neslindendi.
"ibrahimin ziirriyeti", kendisinden sonra zikredilenleri i~ine altr.
"israil", Hz. Yakubtur. Musa, Hamn, Zekeriya, Yahya ve isa (aleyhimiis-
selam) bu nesildendir. Bunda ktzlarm ~ocuklanrun da ziirriyete dahil oldu-
guna bir delil vardtr. 13
Bunlar, kendilerini hakka ilettigimiz, niibiivvet ve ikram ile se~tigimiz
kimselerdendir.
~ ..-'. .... J l .... l J ,;'
~j I~ l.J5>- ~_)JI u41 ~~I~! "Kendilerine Rahmanm

ayetleri okundugu zaman aglayarak secdeye kapamrlard1."
Ayetin bu ktsrm, ayetin ba~mda ge~en "i§te onlar" ktsrmrun haberidir.
13 Hz. isa, babas1z yarattlchgi ic;in ancak anne cihetiyle israil soyundanchr. Demek
ki, anne cihetiyle de bir nesle mensubiyet olmaktachr. Nitekim peygamber efendi-
mizin nesli klz1 Hz. Fatima yoluyla devam etmi~tir.
Veya bu kis1m miistakil bir ciimle olarak da degerlendirilebilir.

i~te bu zatlar nesep yoniiyle ~erefli, nefislerini terbiye etmi~, Allah nez-
dinde kurbiyete mazhar yiiksek tabaka kimseler olmakla beraber O'ndan
korkarlar, tam bir teslimiyetle O'na ibadet ederler.
Hz. Peygamberden ~oyle nakledilir: "Kur'aru okuyun ve aglayrn. Sayet
aglayamazsaruz, aglar gibi yaprn."
~ a; .... ' .... ,,.. .,.. 0 ..... ,,... ,,... .... ,.,.
59- s-il~I l~lj o_,.w.JI 1_;w1 ~ ~~ ~ ~ "Derken

bunlann pe~inden oyle bir nesil geldi ki, namazt zayi ettiler, ~eheva
ta (heva ve heveslerine) uydular."
Namaz1 zayi etmek,
-Ya onu terk etmek
-Veya vaktinde kilmamak ~eklinde olabilir.
Heva ve heveslerine uymalan,
-ic;ki ic;mek,
-Ovey kiz karde~le evlenmeyi helal saymak,
-Giinahlara dalmak gibi nefsani arzulann pe~inde gitme halleridir.
Hz. Ali (r.a.) ayetle ilgili olarak,
-G6rkemli binalar yapmak,
-Bakanlan hayran birakan binege binmek,
-Sohret elbisesi giymek ~eklinde ac;1klama yapar.
'}
1$- ~ ji4 J µ "Bu yiizden azgmhklannm cezastm ~ekecekler."
Ayet metninde gec;en "gayy" kelimesi hakkinda,

-"Ser,
-Azgrnhgrn cezas1,
-Cennet yolundan sapmak,
-Cehennemde bir vadidir, oyle ki diger vadiler ondan Allaha s1girur"
~eklinde ac;1klamalar yaptlrm~tlr.
, Ill
60- ~W, ~ j 0-41j ~ti :_; ':l! "Fakat tevbe edip iman eden ve
salih amel i~leyen bunun dt~mdadtr."
Ayetin bu kisrmrun tevbe ve imandan bahsetmesi, iistteki ayetin kafirler

hakkinda olduguna delalet eder.
,,.. /, 0 ..., J J ,... ,,,.) J,,..
4,JI 0#~ ~_,t.; "1~te bunlar cennete girecekler."

'J
I~:!. ~~ ~j "Ve hi~bir hakstzhga ugrattlmayacaklarchr."

Bunlara, amellerinin kar~iligmdan bir ~ey noksanla~tmlmaz.
Ayette, onlarm onceki kiifiir hallerinin tevbe sonrasmda ·kendilerine

bir zarar vermedigine ve miikifatlarmdan bir ~ey eksiltmedigine bir ten-
bih varchr.
61- :.
,
:;J~ ~~~ ~jl ~j J1_9k '-?~ ''Yani, Rahmarun kulla-
, t
rina gtyaben vadettigi Adn cennetlerine."

Cennet onlarm goziinden uzak veya onlar bu cenneti gormedikleri
halde Allah onlara vaatte bulundu.
Veya onlann gayba imanlan sebebiyle bu cenneti vaat etti.
o J ,... ,... GI
~L4 ~~ j 0l5 ~1 "~iiphesiz O'nun vaadi mutlaka yerini bulacaktlr."

Siiphesiz, Allahm vaat etmi~ oldugu cennete, bu cennet kendisine vaat
edilenler geleceklerdir.
Su mana da verildi: Siiphesiz O'nun vaadi yerini bulacak, geregi yerine
getirilecektir.
...r .<
62- ~~ \111__,;j ~ ~~ ~ "Onlar orada ho~ bir soz i~itmezler,

ancak "selam" i~itirler."
-Onlar o cennette bo~ bir soz i~itmezler, biitiin duyduklan ayiptan, nok-
sandan selamette kalan sozlerdir.
-Veya selamdan murat meleklerin onlara selam vermeleri,
-Veya kendi aralannda selamla~malan olabilir.
-Veya buradaki istisna muttastl kabul edilirse "onlar orada selamdan
ba~ka bo~ soz i~itmezler" manasma gelir. Boyle bir ifade,
"Onlarda dii~man kuvvetleriyle sava~maktan dolay1 kilis:larmda gedikler

aytlmasmdan ba~ka bir ayip yok" denildiginde aslmda bunun bir ayip olma-
mas1 gibi, cennette de selarm i~itmek elbette bo~ bir soz degildir.
-Veya bundan murat birbirlerine selametle dua etmeleridir. Cennet ehli-
nin boyle bir duaya ihtiyac1 olmamas1 sebebiyle bu dua goriinii~te bir s:e~it
bo~ ifade gibi olur. Ancak bu dua, ikram manas1ru ifade eder.
~ 0 J 0 ,..
I~: C. j o~ ~ ~j~ ~j "Orada onlann nzkt, sabah ak~amdir."

Ehl-i keyf olanlarin adeti iizere onlarm nz1klan cennette sabah ve ak-
~am verilir. Bu tarz iki ogiin, zahitlik ve yemege s:oks:a ragbet gostermek
arasinda orta bir haldir.
Denildi ki: Bundan murat nzkin devami ve bol bol olmas1dtr.
,.,. ,... ,,,,. ,.. J. J ~ -'~ " ,.,. a
63- ~ 0l5 :_; L;~~ ~ ~-!Y ~\ ~\ ~ "Kullar1m1zdan takva

sahibi olanlart varis ktlacagtrmz cennet, i§te budur."
Nastl ki varis olan ki~i, mirasina kondugu kimsenin mallanna sahip olur,
onun gibi biz de takvalanrun bir kar~iligi olarak cenneti onlara veririz.
Varislik, bir miilke sahip ve lay1k olmada en kuvvetli bir laf1zdtr. <;iin-
kii veraset yoluyla elde edilen miilkiin fesih veya geriye almak ~eklinde el-
den s:1kmas1 soz konusu degildir. Red veya iskat suretiyle de ibtal edilemez.
Denildi ki: Miittaki mii'minler, mevcut itibarlanna bir ilave olarak, ce-
hennem ehli ~ayet itaat etselerdi elde etmi~ olacaklan meskenlere varis kt-
ltrurlar.
[..... .... ~ J /. /
64- ~j i~ '11 JjS Llj "Biz, Rabbinin emri olmadtk~a inmeyiz."

Ayet, Hz. Cebrail'in soziinii hikaye eder.
, I
Hz. Peygambere Ashab-1 Kehfin ve Ziilkarneynin ktssas1 ve ruh hak-
ktnda soru sorulmu~, ne cevap verecegini bilememi~ti.
Hz. Peygamber vahyin hemen gelecegini .umuyordu. Arna vahiy onbe~
giin veya kirk giin gecikti. Hatta mii~rikler, "Rabbi O'na veda etti, dartldt"
demeye ba~ladtlar. Sonra bunlan beyan eden ayetler nazil oldu. Hz. Pey-
gamber Cebraile vahiyde gecikmemesini soyleyince, Hz. Cebrail bu ayet-
le geldi.
Ayet metninde ges:en "tenezziil" ifadesi, peyderpey inmek demektir.
Bazan da "inmek" manasinda kullanilir.
Cebrail (as) bununla ~u mesaj1 vermi~tir: Bizim zaman zaman ini~imiz,
Allahin hikmetinin geregi olarak ancak O'nun emriyledir.
(.
~1 ~ Llj l~J.;. Llj ~~l ~LA ~ "Oniimiizdeki-ardtm1zdaki ve

bunlann arasmdakiler hep O'nundur."
Bizim bulundugumuz mekan ve mahallerden bir yerden ba~ka yere inti-
kalimiz, bazan inip bazan inmeyi~imiz ancak O'nun emri ve dilemesiyledir.
(.
I~ ,, ; ~j ~\SLA j "Rabbin asla unutmu§ degildir."

Rabbin Seni unutup da terk etmi~ degildir. Bizim gelmeyi~imiz, bu ko-
nuda bize emir gelmemesindendir. Yoksa kafirlerin zanru iizere Allahm

Seni terk etmesi ve Sana veda etmesinden degildir. Bunda Cenab-1 Hakkm
gordiigu bir hikmet vardir.
Denildi ki: Ayetin evveli, cennete giren miittakilerin soziidiir. Yani, Biz
cennete ancak Allahm emri ve liitfu ile gireriz. O; gec;mi~, gelecek ve ~im
diki biitiin her ~eyin Malikidir. Bizim ikram olarak bulduklanrmz ve ilerde
bize verilecek olanlar hep O'nun liitfundan ve ihsarundandtr.
Bu manaya gore "Rabbin asla unutmu§ degildir" ifadesi, Allahm on-
larm sozlerini teyidi olur. Yani, Senin Rabbin, amel edenlerin amellerini ve
onlara bu amellere kaqtltk vaat ettiklerini unutmu~ degildir.
65- 1q:::
/ . ~
Llj u-f.)'llj '-?l~I ~j "0, goklerin, yerin ve bu ikisi

arasmda olanlarm Rabbidir."
Ayetin bu kisrm, Allah ic;in unutma diye bir ~ey olmayacagmm ac;1kla-
mas1dir.
~~ tj "0 halde, O'na ibadet et."
~~~ ~lj "Ve O'na ibadet etmekte sabirh ol."

Hitap, Hz. Peygamberedir. Yani, Seni unutmas1run veya amel edenle-
rin amellerini unutmas1run Rabbine asla uygun olmadigtru bildiginde O'na
ibadete koyul ve ibadet hususunda sab1rh ol. Vahyin gecikmesinden ve
kafirlerin alay etmelerinden mii~evve~iyet gosterme.
t.
l ~? :. ~
,...
r
, ,. ,... 0
~ "Sen Onun ismini ta§tyan ba§ka birini bilir misin?"

Sen hie; ilah olarak isimlendirilmeye lay1k O'na denk birini bilir misin?
Veya "Allah" ismiyle bir ba~kas1ru bilir misin?
Mii~rikler puta "ilah" diyorlar, ama asla "Allah" demiyorlardt. Buda Al-
lahu Tealarun Ehadiyetinin (bir olu~unun) ac;1k olmasmdandir. Onun zati,
hic;bir iltibas ve tarti~maya yol ac;mayacak ~ekilde kendisinin misli bulun-
masmdan yiicedir.
Ayetin bu kisrm, iistteki ibadet emrini takviye eder. Yani, O'nun mis-
li olmadtgt ve O'ndan ba~kas1run ibadete lay1k olmadtgi anla~tldtgtna gare,
elbette O'nun emrine teslim olmak, emredilen ibadeti yapmak ve ibadetin
zorluklarma sabretmek gerekir.
208. DERS
6Iiim ve 6tesi
OJ ,,,. ,.- J "' J 0 OJ .J.
66- ~ t_..J>-1 J ~ ~ ~ L4 I~!~ <.JLj)'I J~j ''Ve insan §Oyle der: 01-
diigiim zaman, ger~ekten diri olarak mt ~tkanlacagtm?"
Burada "insan" sozi.inden murat insan cinsidir. <:;i.inki.i boyle bir soz,
her ne kadar hepsi boyle demese de, bi.iti.in insanlik aleminde duyulabil-
mektedir. Bu, katil ic;lerinden biri iken ~oyle denilmesine benzer: "Falan
ogullan falaru oldi.irdi.i."
Veya "insan" sozi.inden murat, onlardan bilinen baztlan, yani kafirlerdir.
Veya bundan murat -Obey Bin Haleftir. <:;i.inki.i o, eline c;i.iri.imi.i~ bir ke-
mik ahp ufalarru~ ve "Muhammed, bizler oldi.ikten sonra diriltilecegimizi
iddia ediyor" demi~ti.
"Diri olarak rm ~tkartlacagtm?"
"Ben oldi.igumde topraktan veya oli.im halinden diri olarak rru c;1kartla-
cagtm?"
Bunu soru ~eklinde ifade etmesinden murat, ogrenmek degil, oli.imden
sonraki hayatl inkar etmektir.
~
67- \;: :.. ~

,,,. ,J.
rJj J;.i ~ ~~ ~I <.JLj)'I JS'~ \'jl "0 insan, daha

,,, J ,,,., 0,,. / "'.... J 0 0 .J 0 .... /
once hi~bir §CY degilken kendisini yoktan var ettigimizi hat1rlamaz

mi?"
Sayet tezekki.ir ve teemmi.ilde bulunsa, boyle bir ~ey demezdi. <:;i.inki.i,
yoktan yaratmak; dagildiktan sonra maddeleri bir araya getirmekten ve o
maddelerde bulunan arazlann (ozelliklerin) bir mislini meydana getirmek-
ten daha hayret verici bir durumdur.
"' a:; .J .... .... /
~I::. llj ~ ~ ~.)~ "Rabbine yemin ederim ki, elbette ve el-

bette biz onlar1 §Cytanlar ile birlikte ha§redecegiz."
Cenab-1 Hak, "Rabbine yemin ederim ki" diyerek kendi ismini Pey-
gamberine izafetle zikretti ve ha~rin gerc;ek olduguna kasem etti.
"Rabbine yemin ederim" denilmesinde Allah Rasfili.ini.in ~arum yi.i-
celtmek vardir.
"~eytanlar"
"~eytanlar" ifadesi evveline atlfla "~eytanlan da ha~redecegiz" ~eklin

de anla~tlabilir. Veya "biz onlan ~eytanlarla beraber ha~redecegiz" manas1-
ru da ifade edebilir. Nitekim baz1 rivayetlerde kafirlerin beraber ya~adikla
n ~eytanlarla birlikte ha~redilecegi, her birinin kendisini saptiran ~eytanla
ayru zincire bagh bir ~ekilde mah~er meydaruna getirilecegi anlaclmi~tlr.
i~te bu her ne kadar onlara mahsus ise de, biitiin insan nevine nisbet
edildi. \:iinkii insanlar ha~redildiklerinde, ic;lerindeki kafirler ~eytanlarla be-
raber getirilecekleri ic;in, hepsi onlarla beraber ha~redilmi~ gibi olur.
J_;;- ~~ P"Sonra onlan muhakkak cehennemin

c
~ r~~~
9evresinde diz iistiinde 9oktiirecegiz."
Boyle yaptlmas1, ebedi saadete nail olan mii'minlerin Allahu Tealarun
onlan nelerden kurtardigtru goriip ne~e ve siirurlanrun artmas1 ic;indir.
Saki olanlar ise, cennet ehlinin sevaplanrun kaqillgtru almak iizere cen-
nete gittiklerini gorecekler ve onlarm kendileri hakkmda "i~te hak ettiginiz
cezayi buldunuz" ~eklindeki hallerinden dolay1 tamamen ofke ile dolacak-
lar, kendileri ic;in haz1rlanan azapla ba~ ba~a kalacaklardir.
Bunlar, maruz kaldiklan deh~etli halden ayakta durmaya mecalleri kal-
mayacak, diz iistii c;okeceklerdir.
Veya diz iistii c;okmeleri, sevap ve ceza oncesinde hesaba c;ekilmek ic;in
tutulmalanrun bir geregi de olabilir. "0 giin her iimmeti diz 9okmii~ bir
halde goriirsiin." (Casiye, 28) ayetinin de i~aret ettigi gibi, hesaba c;ekilen
kimseler genelde sorgulama mahallerinde diz iistii c;okiip beklerler.
Sayet burada "insan" ile ozellikle kafirler murat ise, kendilerini zelil ktl-
mak ic;in hesap mahallinden cehennem kenarma boyle diziistii c;oktiiriile-
rek sevkedilmeleri miimkiindiir.
Veya diz iistii olmalan, maruz kaldiklan ~iddetli haller sebebiyle ayakta
durmaya mecalleri kalmadigmdan olabilir.
c
68- ~
~..- ,, ~;JI
,,
Js. D\ ~\ ~ JS' ~ ~_;j ~ ~ "Sonra her ziim-
I - "~ " ~ , ,, ,, ,, ~
reden Rahman' a kar~1 en ziyade isyankar hangileri ise, muhakkak
aytnp atacag1z."
ic;lerinden en asi ve en azgm olaru aymr, cehenneme atanz.
Ayette "en ziyade isyankar" ifadesinden oyle anla~illyor ki, Cenab-1
Hak isyan eden kimselerden de c;ogunu affeder.
Sayet ayet sadece kafirlerle ilgili degerlendirilirse mana ~oyle olur: Onla-
Meryem Silresi - 208. Ders @ 773
rm taifeleri ic;inde en ziyade isyan edenler ayiklarur, boylece sira ile cehen-
neme atllirlar.
Veya bunlardan her biri, lay1k oldugu cehennem tabakasma gonderilir.
p "Sonra o cehenneme attl-

l / " / ,., ,.,. J.
69- I~~ ~ JJI ~~fl~~\ ~

maya en lay1k olanlann kimler oldugunu elbette biz en iyi biliriz."
Bundan murat, ki.ifi.ir ftrkalanrun reisleri olabilir. <:;iinkii bunlar kendi
dalaletleri ile beraber ba~kalanrun da yoldan c;1kmalarma sebebiyet verdik-
lerinden dolay1, azaplan kat kat olacakttr.
c ;i; J. •
70- ~~-:?lj ':11 ~ 01j "i~inizden hi~biri yoktur ki mutlaka oraya

varacak olmas1n."
Mii'minler cehennemi goriip gec;ecekler, ate~ onlara bir zarar vermeye-
cek, digerleri ise o cehenneme yuvarlanacaklardtr.
Hz. Cabirin rivayet ettigine gore, Rasfilullaha bundan soruldu. 0 da
~oyle buyurdu: "Cennet ehli cennete girdiginde kendi aralarmda ~oyle der-
ler: "Rabbimiz bize cehenneme girmeyi vaat etmemi~ mi idi?"
Onlara ~oyle denilir: "Siz o cehenneme ate~i soniik oldugu halde ugra-
dtruz."
Arna, "~iiphesiz kendileri i~in taraf1rmzdan giizellik takdir edi-
lenler ise, i§te onlar oradan (cehennemden) uzak tutulanlardtr." (Enbi-
ya, 101) ayetinden murat ise, onlarm cehennem azabmdan uzak olmalandtr.
Denildi ki: Ayette bahsedilen cehenneme ugramaktan murat, s1rattan
gec;mektir. <:;iinkii s1rat, cehennemin iizerine uzatJ.}mi~ bir kopriidiir.
c
71- I~ "9-~4 \~;.. ~j ~ 0l5 "Bu, Rabbinin katmda kesinle§mi§ bir
hiikiimdiir."
Cehennem ehlinin cehenneme girmesi, Allahm kendine vacip ktldtg1
durumlardandir ve bunun geregini yaprm~tlr. Boyle olacagtru tersine hie; ih-
timal kalmayacak ~ekilde vaat etmi~tir.
72- ljZI ~+JI~

"" " J.
p "Sonra takva ehlini kurtarmz."
J.
Miittaki olanlar ise, cennete sevkedilirler.
~ ~ ~ili.H ~.:Uj "Ve zalimleri ise orada dizleri iizere ~okmii§

olarak btraktrz."
Ayetin bu ktsrm, cehenneme ugramaktan muradtn onun etrafmda diz
iistii bekletilmek olduguna bir delildir. Mii'minler, o facirlerle beraber diz

iistii beklemelerinden sonra onlardan ayrilirlar, facirler ise bulunduklan hal
iizere c;okmii~ vaziyette orada kahrlar.
13- ~_;i1 Ji 1'.;:ol .:r.+1J 1_,j5 0;~1 J\.i Yl1. 0~\ H:lo ._):; 110
~~ ~\j ~W ~ "Ayetlerimiz kendilerine apa~tk okundugu za-
man, o inkar edenler, iman edenlere dediler ki: Bu iki ziimreden
hangisi mevki baktmmdan daha iyi, meclis ve topluluk itibariyle
daha giizeldir?"
Kur' arun lafizlan gayet fasih, manalan ise ya dogrudan veya Hz. Pey-
gamberin beyaruyla netice itibariyla gayet a9ktlr. Mu'cize oldugu giin gibi
ortada iken, inkar edenler, iman edenlere "mii'min ve kafir bu iki firkadan
kimin konumu daha iyi ve meclis olarak daha giizel" dediler.
Yani, onlar apac;1k ayetleri i~itip muarazasmdan ve herhangi bir miida-
halede bulunmaktan aciz kaldiklarmda, kendileri ic;in soz konusu olan diin-
ya hazlanyla iftihar ettiler ve diinyada nasiplerinin fazla olmas1yla, kendile-
rinin Allah katinda iistiin olduguna ve hallerinin giizelligine deli! getirdiler.
Siiphesiz onlarm bu degerlendirmesi,
-Duruma noksan nazarla bakmalarmdan,
-Ve diinya hayatlrun zadece zahirini bilmelerinden kaynaklanmaktaydi.
Cenab-1 Hak ~oyle diyerek onlann hem fikirlerini ibtal, hem de kendi-
lerini tehdit etti:
74- \F-dj ~~\ ~\ ~ ~j ~ ~ ~\ f5j "Halbuki biz, ken-

dilerinden evvel, mal ve gosteri~~e daha giizel nice nesilleri helak
etmi~izdir."
Sonra da onlara verilen bu nimetlerin ikram de@ istidrac; oldugunu, iis-

tiin olma veya noksan olmada olc;iiniin ahiretteki duruma gore degerlendi-
rilmesi gerektigini ~oyle beyan etti:
Ci)\ . ,. } o,. ,.,. ([, ,. ,. O}
75-1.J.4 ~;JI 4J ~~ ~YWJI ~ 0l5 ~Ji "De ki: Kim dalalette

ise, Rahman ona ~ok~a nimet - miihlet versin."
Ey peygamber, Sen bunlara de ki: Dalalette olan kimseye Rahman uzun
bir omiir, bol nimetler versin.
Cenab-1 Hakkin dalalette olanlara miihlet vermesi
-Bir istidrac;tir.
-"Biz, onlara ancak giinahlan artsm diye miihlet veriyoruz." (N-i

imran, 178) ve "(Onlara denir): "Size dii§iinecek olanm dii§iinecegi ka-
dar bir omiir vermedik mi? Hem size uyanc1 da gelmi§ti." (Fatir, 37)
ayetlerinde nazara verildigi gibi, onlarm mazeretlerini ortadan kaldirmaktlr.
if
G~ _µ jA:.; fJ~;: ~; ~L:JI \;lJ ~1l;J1\;!0_,~~ l4 ljlj 11! ~

~ 0 J 0 .....
14 ~lj "Nihayet kendilerine vaad edilen azab1 yahut layamet

giiniinii gordiikleri vakit, aruk kimin mevkii daha fena ve yardimc1-
lan daha zayifrm§ bilecekler."
"Nihayet kendilerine vaad edilen azab1 yahut layamet giiniinii
gordiikleri vakit"
Ayetin bu kisml, bir oncesine bagh olarak "Rahman, o dalalette olanla-
ra kendilerine vaad edilen azap veya kiyamet gelinceye kadar miiddet ver-
sin" anlamlndadir.
Veya daha evveliyle alakah olarak "O k:ifirler, kendilerine vaat edileni
goriinceye kadar "hangimiz makamca daha hayirh ... " demeye devam etti-
ler" manas1ru ifade edebilir.
Ayetin "azab1 yahut layamet giiniinii" kisml, onlara vaat edileni taf-
sildir. Yani,
-Onlar ya diinyada azap gorecekler, .
-Ya da kiyamet giinii azap goreceklerdir.
Diinyada azap gormeleri, Miisliimanlarm diinyada onlara galip gelip, 61-
diirerek veya esir ederek cezalandirmalandir.
K1yamet giiniindeki azaplan ise, maruz kalacaklan zillet ve ~iddetli ce-
zadir.
i~te o zaman iki firkadan hangisinin kotii konumda oldugunu bilecek-
ler. Durumun, kendi tasavvurlarmm aksi oldugunu, kendilerine verilen ni-
metlerin bir mahrumiyete ve azaba donii~tiigunii gozleriyle gorecekler.
"Kitnin mevkii daha fena ve yardimctlan daha zayifnu§ bilecekler"
Buras1, iistte gec;en "Bu iki ziimreden hangisi mevki balarmndan
daha iyi, meclis ve topluluk itibariyle daha giizeldir?" (Meryem, 7 5)
ifadesine mukabildir. Meclisc;e daha giizel olan kimsenin bulundugu yerde
kavmin onde gelenleri, goz dolduran kimseleri bulunur. 0 meclis debde-

beli ve ~a~aah olur. 14
76- ~ll lj.J..:kl ~~I :Ji1 i:~j "Allah, hidayeti kabul edenlerin hida-
,
yetini art1nr."
Cenab-1 Hak, ~u diinya hayatmda kafire imkan ve miihlet vermesinin
bir liituf olmadiglnl beyan edince, mii'minin diinyadan nasibinin az olma-
s1run da bir noksanhk olmadigiru anlattl. Allah ona diinyadaki ge~ici lezzet-
lere bedel daha hayirh olan hidayet nimetini vermi~tir.
Ayetin bu kisrm "De ki: Kim dalalette ise, Rahman ona ~ok~a ni-
met - miihlet versin" (Meryem, 75) ayetine atfedilmesi de miimkiindiir.
Sanki ~oyle denildi: "Dalalette olarun dalaletini artlrsm, ona mukabil du-
rumda olarun da hidayetini artlrsm."
:::::: / .... ,,,. ..... 0 .... J J. 0
I~ y.4 ff j ~ly ~.) ~ ff ~~LAJI ~~~lj "Bakiyat-1 salihat,

Rabbinin katmda sevap baktmmdan da daha haytrhdtr, sonu~ bakt-
rmndan da daha haytrhdtr."
Bakiyat-1 salihat, daima insana fayda veren taatlerdir. Buna, be~ vakit
namazda soylenenler, aynca "Subhanallah, elhamdiilillah, la ilahe illallah ve
Allahu Ekber" de dahildir.
i~te, daimi fayda verecek bu salih ~eyler, kafirlere verilen ve kendisiy-
le iftihar ettikleri noksan-fani nimetlerden elbette daha hayirhdir. l;iinkii
mii'minlere verilenlerin neticesi daimi nimetler iken, onlara verilenlerin ne-
ticesi daimi pi~manhk ve azaptlr.
"Sonu~ baktmmdan da daha hayirhdtr."
Ayetin bu kisrm, mii'minlere verilenin akibetine i~aret eder.
Ayette ge~en "daha haytrh" ifadesi,
-Ya "hay1rh" anlammdadir.
-Veya "yaz ki~tan daha s1caktir" tarzmda bir ifadedir. 15
u:,,,. ~ . . !l J ,,,. / ,.... ' ,.,. ,,,. ~ ,,,,. ,.,,,,.
77- l:Ujj \fl.4 ~.J \1 Jlij ~4~ jA5 lS+JI ~ljl "~imdi, ayetlerimizi
inkar eden ve "Elbette bana mal ve evlat verilecektir" diyeni gordiin
.. ~"
mu.
14 Arna diger fileme gidildiginde bu ~a~aarun ve toplulugun bir i~e yaramadigi

goriiliir.
15 Yani, elbette mii'minlere verilenler digerlerine verilenlere nisbetle ktyasa gir-
meyecek kadar hem sevap, hem de netice itibar1yla hayirhdir.

Sebeb-i Niizfil
Ayet, As Bin Vail hakkmda indi. Habbab'm ondan alacagt vardi, bunu
istedi. As, "Muhammedi inkar etmedikc;e vermem" dedi. Habbab ise ~u
mukabelede bulundu: ''Vallahi hayir! Ben Muhammedi ne hayatta, ne
oli.imde, ne de sen diriltildiginde inkar ederim!"
As dedi: "Ben diriltildigimde bana gelirsin. Benim orada da mahm,
evladim olur, orda sana veririm."
"Gordiin mii" i.ishlbu ~u manaya i~arettir: "Onlara, bu kimselerin du-
rumundan sonra ~u kafirin klssas1ru da haber ver."
78- ~:;JI ~\ "Gayba muttali mi oldu?"

0 kafirin azamet ve ~aru sadece Vahid u Kahhar olan Allahm bilece-
gi gayba kadar uzandi rm ki, ahirette de kendisine mal ve evlat verilecegi-
ni soyliiyor?
'1
I~ ~_}JI ~ l;.J1 v\ ''Yoksa Rahmamn nezdinde bir ahit mi

alch?"
Veya gayb aleminden bu konuda bir ahit mi aldi? <;i.inki.i ahiretteki du-
rumunu bilmek, ancak bu iki yoldan biriyle olur.
Denildi ki: Ahitten murat, kelime-i ~ehadet ve salih ameldir. <;i.inki.i Al-
lahu Tealarun bu ikisine yaprm~ oldugu vaat, ahit vermek gibidir. 16
~ --
79- 'Y..s "Haytr, asla."
Hayir, i~ onun dedigi gibi degil.
Bunda, onun kendisi hakklnda. yapttgi tasavvurda hatali olmasma bir
tenbih vardir.
J J •
J~ Lo ~ "Biz onun soylediklerini yazacag1z."

Biz ona, bu sozi.ini.i yazdigtmtZl gosterecegiz.
Veya, di.i~manm suc;unu yaz1p onun aleyhinde muhafaza edenin, ondan
bunun hesab1ru sormas1 gibi, biz de boyle diyen bu kimseden intikam alaca-
giz. Ciinku yazmak "insan hi~bir soz soylemez ki onun yarunda (yap-
ttklarlnl) gozetleyen (ve kaydeden) hazir bir melek bulunmasm." (Kaf,
18) ayetinin de delaletiyle her soylenen soz ic;in zaten sabit bir durumdur.
16 c;u.nkii kelime-i ~ehadeti soylemek ve salih amel i~lemek, ahirette kurtulu~ ve-
silesidir.
':} ~ ,,... 0 .... J. /
\lo yll.JI ~ 4J ~j ''Ve azabmt uzatttk~a uzatacag1z."

Layik oldugu azab1 kendisine ula~tiracagiz.
Veya;
-Ylice Allalu inkari,
-O'na iftiras1,
-O'nunla istihza etmesi sebebiyle azab1ru artlracagiz, kat kat yapacagiz.
Cenab- Hak bundan dolayi o kimseye olan ~iddetli gadabma delalet et-
mek iizere "medden" kelimesini masdar olarak getirdi, azabm ~iddetini
te'kidde bulundu.
J. J. J. ,,
80- J~ L4 ~.; j ''Ve soylediklerine varis olacagtz."
Demi~ oldugu mal ve evlada biz varis olacagiz.
I~ j ~~j ''Ve o, tek ba§ma bize gelecektir."

Degil orada ilave olarak kendisine mal ve evlat verilmesi, kiyamet giinii
bize tek ba~ma gelecek, diinyada iken yarunda bulunan mal ve evlat olma-
yacak.
"i~ / J J ~ '' .J.,...~
81- I~ ~ 1_,.i A ~I ;ill ~J~ ~ IJ~lj "0n1ar, kendilerine izzet
kazandtrsm diye, Allah'dan ba§ka ilahlar edindiler."
Kendilerini Allaha ula~tirsm ve O'nun nezdinde ~efaats:;i olsunlar diye
O'nun madununda ilahlar edindiler.
~ ,,
82- ;}S "Hayir!"
Hayir, asla. Bu ifade, onlarm bu ~ekilde izzet aramalarlnl inkar etmek-

tedir.
,, J. 0
r-f~~ 0J~ "(0 battl mabutlar) on1ann ibadetlerini inkar ede-

cekler."
"0 zaman, kendilerine uyulan1ar kendilerine uyan1ardan uzak-
la§trlar." (Bakara, 66) ayetinde dikkat <;ekildigi gibi, bu battl mabutlar onla-
rm ibadetlerini inkar edecek ve "siz bize ibadet etmediniz" diyeceklerdir.
Veya ~oyle de mana verilebilir:
Kafirler o kotii akibeti goriince, "Sonra on1ann fitnesi, ancak §Dy-
le demek olacak: Vallahi ey Rabbimiz, biz mii§riklerden degildik."
(En'am, 23) ayetinde nazara verildigi iizere, bunlara ibadet ettiklerini inkar
edecekler.
t~ / / J J
l..L,f ~ 0yfa..J ''Ve aleyhlerine doniip z1d olacaklar."

Buna da ~u manalar verilebilir:
-Mii~rikler,
o battl mabutlara izzet bulmak ic;in ibadet etmi~lerdi, ama
tam z1dch olacak, bu ibadetleri yiiziinden zelil olacaklar.
-Veya o battl mabutlar bunlarm ate~lerinin tutu~turulacag1 maddeler
olacak, boylece azaplarma yardim edecekler.
-Veya o kafirler, daha evvel o battl mabutlara ibadet ederken, ahirette
z1ddi olacak, inkar edecekler. Bu mana verildiginde, ayetteki "z1d" kelime-
sinin c;ogul degil de miifret gelmesi, her ne kadar battl mabutlar fazla da
olsa, hepsi ayru neticeyi vermesindendir. Boyle olunca tek ~ey gibi olur. 17
17 Ate~e attlan maddelerin s:ok farkb. da olsa, yanmada mii~terek olmalan gibi.
209. DERS
Rahman ve insan
83- ~-!~I Js. ~I:~ l\ L:..Ljl d\ j ~\ "Gormedin mi? Biz §eytan-

lan o kafirler iizerine gonderdik. ,,
~eytanlann gonderilmesi
-Musallat olmak,
-Veya yolda~ olmalar1 ic;indir.
~ ;;:;-- J
lj I ~ jji "Onlan kt§kttttp duruyorlar."

Bu ~eytanlar, onlan te~viklerle, ~ehevi ~eyleri sevdirerek giinahlara ki~
kirtirlar,
Ayetten murat, gec;mi~ ayetlerin ortaya koydugu iizere, hak bu kadar
ac;1k iken,
-Kafirlerin sozleri,
-Azgmhkta c;ok ileri gitmeleri,
-Kiifiirde 1srarlar1 kaq1smda Hz. Peygamberi hayrete sevk etmektir.
.,.
84- i•t:\ C. ~ ~ "Oyleyse onlar hakktnda acele etme."
Onlarm helak olmas1 ic;in acele etme. "Bir an once helak olsunlar da ben
de, mii'minler de bunlann ~erlerinden kurtulahm, arz bunlarm fesadmdan
temizlensin" deme.
[.~ . . t ,. ,.
I~ f-iJ ...GU ~1 "Biz onlarm giinlerini saytyoruz."
Gi
Yani, "Aceleye liizum yok. Zira onlar ic;in s1rurh giinler ve sayill nefes-
ler kalmi~tlr."
~~Q ~ 0 .J ....
f
,.,.
85- \.:i.;j ~;JI ~10-~~~~JI ~ ~ "0 giin, takva sahiplerini heyet

olarak Rahman'm huzuruna toplayacagtz."
Nastl ki, hiikiimdarlann huzuruna gidenler grup grup ahrurlar, ikram
ve nimetlere mazhar olurlar. Onun gibi, biz de takva ehli olan mii'minleri,
rahmetiyle onlan biiriiyen Rablerine kar~1 heyetler halinde sevkedecegiz.
Bu surede "Rahman" kelimesinin s1kc;a gec;mesinde onemli bir Slt olsa
gerektir. "Rahman" kelimesinin gec;tigi yerlerde Allahm biiyiik nimetleri-
nin saytlmas1 ve bu nimetlere kaq1 ~iikredenlerle, nankorli.ik yapanlann

hallerinin ay1klamas1 vardlr.
r "' 1 o J. ,,
86- I~.)~ (~ J! ~~I J_r:;j "Su~lulan da suya ko§an susuz

develer gibi cehenneme sevk ederiz."
Miicrimleri de, hayvanlarrn sevki gibi susuz bir vasiyette cehennem ate-
~ine siireriz. 18
i~ / ,,. ~ i::i .... .... ~ .... J ,...
87-1~ ~_)JI~ ~I q-4 ')'! ~Ll..!JI 0~ ')' "Rahmarunkatm-

da bir ahit (soz) alnu§ olan kimseden ba§kalan §efaat edemezler."
Allahrn vaat ettigi iizere, iman ve salih amel gibi kendisini asilere ~efaa
te kabiliyetli ktlacak ve ehil yapacak niteliklere sahip olanlar dl~rnda, o gi.in
kimse ~efaatyi olamaz. Zamir, miittakilere racidir.
Veya ayette geyen ahitten murat, "0 giin, Rahman'm kendisine izin
verdigi ve soziinden ho§nud oldugundan ba§kasmm §efaati fayda
vermez." (faha, 109) da nazara verildigi gibi izindir..
Sayle denildi: Ayetteki zamir miicrimlere raci de olabilir.
Sefaat edenler, o mi.icrimlere ~efaatyi olmazlar. Ancak bunlardan her kim
kendisini ~efaat edilmeye ehil ktlacak bir hal ta~1y1p bununla Rahmandan
bir ahit almi~ olursa, boyle olanlara ~efaat edilecek.
v:,,,.. / ,,. ~ J ,...
88-1.:Uj ~_)JI ~I l}lij "Rahman ~ocuk edindi" dediler."

~ /
89- I~! I~: ~. ; !~=;- ~ "Andolsun ki, siz ~ok ~irkin bir §eyle geldiniz."
1
Bunlardan once giyabi olarak bahsedilip, ardlndan "siz ~ok ~irkin bir
§eyle geldiniz" denilerek bunlara hitap edilmesi, onlan daha ~iddetli krna-
mak iyindir ve Allaha kaq1 kiistahhklanru tescildir.
':J~ J 0 ,,,. J ,,.. 0 ~,.,. ,... ,,.. "'.... J .... ,...
90- I~ J~I ~j ~_)')fl ~j ~ i:>_;bc;;! ~l~I ~~ "Nere-

deyse, soyledikleri sozden gokler ~atlayacak, arz yartlacak ve daglar
par~alarup dagtlacak."
Yani, boyle bir soz, oyle deh~etli ve biiyiik bir kiistahhktir ki, duyula-
ra hitap eder bir ~ekilde tasvir edilmek istense, gokler ve yer biiyiik ecram
buna dayanamaz, bunun ~iddetinden paramparya olurlar.
18 C::oban, hayvanlan suyun bulundugu tarafa dogru surer. Arna ahirette miic-
rimlerin susuzluktan yarup tutu~tuklan halde siiriilecekleri yer cehennem ate~i
olacaktir.
Veya ~oyle de mana verilebilir: Boyle c;irkin bir soz, Allahm gadab1ru
celbeder. Sayet hilim sahibi olmasay<li, bunu soyleyenlere kaq1 gadabmdan
alemi harap eder, daglar gibi unsurlan un ufak hale getirirdi.
c
91- IJJj ~jlJ ljP~ ~\ "0 Rahman'a ~ocuk isnad ettiler diye ... "
..,. "
92- IJJj ~ ~\ ~jlJ ~ l4j "Halbuki Rahman'a ~ocuk edin-
mek yara§maz."
Ayette, hiikmiin Rahmaniyet s1fatma terettiip ettirilerek "Rahmana bir
~ocuk edinmek yara§maz" denilmesinde ~una dikkat c;ekilmi~tir:
Allahm di~mda olan her ~ey ya nimettir veya kendisine nimet verilen-
dir. Boyle olunca
-Biitiin nimetler kendisinden gelen,
-Bu nimetlerin usul ve fiiru'lanrun sahibi olan Zat, elbette onlarm cin-
sinden degildir. 0 halde; boyle bir Zatin c;ocuk edinmesi nas1l soz konu-
su olur?
Sonra bunu ac;1k olarak ~oyle bildirdi:
u: l~ ~J .,.,. 0 0
93-14 ~;JI~\~! u-f_)~lj ~I~\ c_) ~JS' <J! "Goklerdeve

yerde bulunan hi~bir kimse yoktur ki Rahman'm huzuruna kul ola-
rak ~tkmas1n."
Her bir varhk O'nun memlukudur, ubudiyetle ve boyun egmek suretiy-
le O'na s1guur.
94- r4. ,k;..\ ~ "And olsun ki (Allah) onlarm hepsini ku§atmt§tlt."

Allahu Teala, biitiin varhklan ku~atml~tlr. Hic;biri O'nun ilim dairesin-
den ve kudret alarundan haric; degildir.
..,.
11'- ~~j ''Ve onlan bir bir saymt§tlt."
Allah, onlarm
-Sahislar1ru,
-N efeslerini,
-Fiillerini tek tek sayrm~tlr. l;iinkii O'nun nezdinde heqey belli bir mik-
dar iledir.
!, J
r415j
,, o I
95- I~ j ~ ~ :~H f~ ~I "Ktyamet giinii onlann herbiri Onun

huzuruna tek ba§tna ~tkacakttr."
Onlarm hepsi kiyamet giinii Allah.in huzuruna, yanmda ona uyacak ve
yarchm edecek kimse olmadan tek olarak gelir. Boyle olunca, bunlann hi<;-
birinin Allaha <;ocuk olarak nisbet edilmesi, O'na ~erik ktlmmas1 soz ko-
nusu olamaz.
~ /} J ' ~~
96- l~j ~jl HJ~ ~~W,J\ IHj Ip\ ~+JI 01 "iman

eden ve salih amel i~leyenler var ya, Rahman onlan sevdirecektir."
Allah, iman eden ve salih amel i~leyenler i<;in kalplerde sevgi meydana
getirecektir. Hz. Peygamberden ~oyle rivayet edilir:
"Allah bir kula muhabbet ettiginde Cebraile der: "Ben falana muhabbet
ettim, sen de onu sev." Boylece Cebrail de ona muhabbet eder. Sonra Ceb-
rail sema ehline nida eder: "Allah falaru seviyor, siz de onu sevin." Boylece
sema ehli de onu sever. Sonra o kimse i<;in yeryiizi.inde de sevgi btrakllir."
Ayette, bu sevginin gelecek zaman s1gas1yla anlattlmas1 ~u cihetlerden
olabilir:
-Sure, Mekki surelerdendir. Mekke doneminde mi.i'minler kafirler ara-
smda sevilmiyor, kendilerine bugzediliyordu. Allahu Teala bu ayetle, isiam
kemale erdiginde mi.i'minlerin sevilecegini vaat etti.
-Veya ayette vaat edilen durum ktyamette ger<;ekle~ecektir. Hesap gi.ini.i
mi.i'minlerin haseneleri herkesin i<;inde arzedilecek, kalplerinde olan kin ve
di.i~manhk gibi koti.i duygular kendilerinden almacak, boylece hepsi birbi-
rini sevmi~ olacakttr.
~J ~
j-: :!J
,,.. J 0 "' /
97- \.:Ul; ~ ~ .J+:;j ~I ~ ~~ ~~ _.rl ~µ "Biz onu

(Kur'an'1) senin dilin iizere kolayla~ttrdtk ki, miittakileri onunla miij-
deleyesin, inat edenleri de uyarasm."
cf
98- ~ j ~ ~ ~I r-5j "Hem onlardan once nice nesilleri helak

ettik."
r4\ p
~o ,.,. ,,,, ,.... ,,,... J J o
0
1}5~ jl ~I~~~~ "Onlardanhi~birinigoriiyor

musun, yahut onlann hafif bir sesini i~itiyor musun?"
Ayet, kafirler i<;in bir korkutma ve Hz. Peygamber i<;in de onlar1 uyarma
hususunda bir cesaretlendirmedir.
"Meryem suresini okuyana, Hz. Zekeriya, Hz. Yahya, Hz. Meryem ve
Hz. isay1 ve bu surede zikredilen peygamberleri yalanlayan ve tasdik eden-
ler ve di.inyada Allaha dua eden ve etmeyenler sayismca haseneler verilir."

BeydaviTefsiri2.Cilt Prof - dr.SadiEren

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BeydaviTefsiri2.Cilt Prof - dr.SadiEren

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

"

KADI " VI"

Terciime ve Dipnotlar: Do~. Dr. ~adi Eren

A'raf Suresi Mekld surelerdendir. iki yiiz alti ayettir.

t- ~o-TI "Elif, lam, mim, sad."

Huruf-u mukattaa ile ilgili daha once as:1klama yaptlmi~tl. 1

2- ~1 J f 1 ~~ "0, sana indirilen bir kitapttr."

~ t_y>- ~~~ ~ ~ ~ "Bundan (kitaptan) dolayt gogsiinde bir

~ j~ "(Bu Kitabm indirili~i) onunla uyarman i~indir."

Veya, evveliyle baglantlh bir ~ekilde ~oyle mana verilebilir:

~j.<lJ c.>}~j "Ve bu, inananlara bir ogiittiir."

~ ~1Jf1 LA- 1~1 "Rabbinizden size indirilene tabi olun."

1 Bkz. Bakara suresinin ba~i.

~\:;ljl ~J~ ~ ly ~~i ~ j "O'ndan ba~ka dostlara tabi olmaym."

Rabbinizden size indirilenden ba~kasma, yani cin ve insten sizi yoldan

0Jy$'.l; LO~ "Ne de az dii~iiniiyorsunuz!"

4- ~ ~\ ~j ~ r-5j "Nice beldeleri helak ettik.,,

G~ Ll4 ~~~ "Azab1rmz gece vakti onlara geldi."

0.J-4L; ~ jl ''Veya giin ortasmda istirahat ederlerken geldi."

5- ~Li; tS Ll1 1}l.i ~\~1 84 ~~~ 11 ~~~ 0l5 W "Azab1m1z

6- r-t:'1 ~.)I 0:_µ1 0-F .:L; "Muhakkak ve muhakkak kendilerine

W ;.:JI 0-F ·:\j "Muhakkak ve muhakkak o el~ilere de soracag1z."

Elc;ilere, kendilerine ne ~ekilde icabet edildigi sorulacakur.

7- ~ ~ ;""t:1 c ~ J, ~:\j "Biz onlara durumlar1m ilme dayah bir ~ekilde

~\.-':. l:S L4 j "Biz (onlardan) gaip degiliz."

J>J I *4~ 0 jjJ lj "0 giin vezn hakttr."

2 Bkz. Maide, 109.

.)~\ ~ ~_,[; ~/J.A ..:..ill &J "Arttk kimin mizanlan agtt

''Ve kimin mizanlar1 hafif gelirse, i~te onlar ayetlerimize haks1zhk

~ lA.4 ~ ~ \': i; ~ j "Orada size mai~etler verdik."

0.J:,µ l4 ~ "Ne de az ~iikrediyorsunuz!"

Adem Ile Havva

p f5'~ .l.4Jj "Andolsun sizi yaratttk, sonra size ~ekil

Ayette Hz. Ademin yaratili.~1 ve kendisine suret verili~i, biitiin insanlann

Veya mana ~oyle de olabilir: Sizi yaratmaya ve tasvire ~oyle ba~ladik:

p "Sonra da meleklere 'Adem'e secde edin'

rJ "0, secde edenlerden olmad1."

,,.. .J ,... " ,,.. ,... / .... .... ,...

12- ~_)A\ ~1 ~ '::II ~ L4 JIJ "Allah dedi: Sana emrettigimde,

~ ~ ~l JLi "iblis dedi: Ben, ondan haytrhy1m."

giin unsur itibanyla oldugunu zannederek aldanch ve failin itibar etmesiyle

13- ~ ~ ~~ Jtj "Allah: 'in oradan' dedi."

~ ~ 01 ~ 0fa.. W "Orada biiyiikliik taslamak senin haddin

~.t"L4ll ~ ~! t__i.~ "Haydi ~tk! (_;iinkii sen zelil kthnanlardan-

J! ~~I Jl; "iblis dedi: Bana, insanlann tekrar diril-

14- iJ.f..;.:~ \,~

Yani, "Kiyamet giiniine kadar bana miihlet ver, beni oldiirme."

"Onlerinden" demesi ahiret yoniiyle,

~f l.i. ~ j.Si ~ ~ j "Ve Sen, onlann ~ogunu ~iikredenlerden bul-

~I ~ r~~ ~~--I; ~~ ~ ~ ~ "Andolsun ki, onlardan kim

19- ~I ~ j j j ~I ~I f~l\~j "Ey Adem! Sen ve e~in cennete

Gi ,... J ,... ,,, i:;:; o,... /

~U;J\ ~ L.; fo o~I ~~ ~_:;; ':1j "Fakat ~u agaca yakla~maym,

iblis onlann birbirlerinden gizli kalan mahrem yerlerini kendilerine

Bakara suresinde vesvesenin keyfiyeti ele ahnrru~tl.

iblis onlann mahrem yerlerini ac;mak istedi.

21- ~81 ~ ~ ~1 ~lij ''Ve onlara, "Elhette hen sizin

Onlan yalan yere yeminle aldatarak agac;tan yeme durumuna indirdi.

J' .... / ~ / / ,,.. ,,,.

~I~~~~ oµI l.91~ Lili "Agacm meyvesini tadmca, mah-

Ayette, mutlak yasaklamarun haram olu~u bildirdigine bir delil vardir.

~~WI ~ 03)8 ~ j j t:J ~ ~ 0LJ "Eger bizi bagt§lamaz ve

3 Giinahm kime kaq1 i~lendigini dii~iinen ve bunu vicdanen hisseden kimse-

5- ~Li; tS Ll1 1}l.i ~\~1 84 ~ 11 ~ 0l5 W "Azab1m1z

~I ~ r --I; ~~ ~ ~ ~ "Andolsun ki, onlardan kim

ff l>J.BI j "Haytrh olan, takva elbisesidir."

~ ~ iiil 0! Ji "De ki: Allah ~irkin §eyler yapmayt emret-

7L:.?JI ~ ; .. •;": ~JI "i§te onlara kitaptan nasipleri kendi-

"Onlara kitaptan nasipleri kendilerine ula§acakur" ifadesi iki ~e

Lj.I :..\~\I~,,-' \I 0 ' 1 ·\~L;~t-:::.\.<'"\~ll~I ~,,"Ni-

~I 01 ':1 _;J '-5~1 8' l4 j "Eger Allah bize hidayet etmeseydi,