DIAGNOSTYKA’33 – ARTYKUàY XII KONFERENCJI „ Diagnostyka Maszyn Roboczych i Pojazdów” 277

MENCHEN, Analiza nierównomiernoĞci ruchu táoka siáownika hydraulicznego

ANALIZA NIERÓWNOMIERNOĝCI RUCHU TàOKA SIàOWNIKA

HYDRAULICZNEGO
Piotr MENCHEN

Akademia Techniczno-Rolnicza w Bydgoszczy, Wydziaá Mechaniczny

Katedra Maszyn Roboczych i Pojazdów
85-796 Bydgoszcz, ul. Kaliskiego 7; e-mail: menchen@atr.bydgoszcz.pl

Streszczenie
W artykule przedstawiono krótką charakterystykĊ siáowników hydraulicznych o posuwisto–
zwrotnym ruchu táoka. NastĊpnie omówiono przyczyny wystĊpowania nierównomiernoĞci ruchu
táoka w siáownikach.

Sáowa kluczowe: siáownik hydrauliczny, nierównomiernoĞü ruchu táoka

ANALISYS OF THE PISTON MOTION IRREGULARITY IN HYDRAULIC CYLINDERS

Summary
In this paper there is a short characteristic of hydraulic cylinders presented. Next there are
causes of piston motion irregularity discussed.

Keywords: hydraulic cylinder, piston motion irregularity

1. WSTĉP poĞrednictwem rozdzielacza sterującego dopáywem

i odpáywem cieczy do i z odpowiednich komór
Siáowniki hydrauliczne są rodzajem silników siáownika (w przypadku siáowników dwustronnego
wyporowych. W siáownikach hydraulicznych dziaáania i wahliwych).
zachodzi zamiana energii ciĞnienia zakumulowanej Siáowniki hydrauliczne o posuwisto-zwrotnym
w doprowadzonym do siáownika ciekáym czynniku ruchu táoka (rys.1) stosowane są jako elementy
roboczym na energiĊ mechaniczną. W odróĪnieniu wykonawcze w maszynach roboczych,
od silników obrotowych siáowniki wykonują wtryskarkach, obrabiarkach, robotach, w ukáadach
przewaĪnie ruchy posuwisto – zwrotne hydraulicznych samolotów i wielu innych záoĪonych
o ograniczonym skoku, rzadziej ruchy obrotowe systemach technicznych z napĊdem i sterowaniem
o ograniczonym kącie obrotu. Ze wzglĊdu na hydraulicznym.
ograniczony skok (kąt obrotu) ich cechą Z uwagi na charakter i specyfikĊ pracy tych
charakterystyczną, nie wystĊpującą w silnikach elementów wykonawczych wymagana jest od nich
obrotowych, jest koniecznoĞü zapewnienia ruchu przede wszystkim równomiernoĞü ruchów
powrotnego czy to przez dziaáanie siáy ciĊĪkoĞci lub roboczych. Wymóg ten związany jest z precyzją
siáy zgromadzonej w sprĊĪynie (w przypadku pozycjonowania táoczyska siáownika np. w robotach
siáowników jednostronnego dziaáania), czy teĪ za i podajnikach, z równomiernoĞcią siáy

Rys. 1. Typowa konstrukcja siáownika [4]

1 - táoczysko, 2 - cylinder. 3 - táok z uszczelnieniami stykowymi dziaáającymi w obu kierunkach, 4 - dáawnica,
5 - uszczelka zabezpieczająca przed przeciekami zewnĊtrznymi, 6 - pierĞcieĔ zgarniający, 7 - pokrywa
przednia, 8 - pokrywa tylna
278 DIAGNOSTYKA’33 – ARTYKUàY XII KONFERENCJI „ Diagnostyka Maszyn Roboczych i Pojazdów”
MENCHEN, Analiza nierównomiernoĞci ruchu táoka siáownika hydraulicznego

dociskającej np. w wtryskarkach i prasach 2.1. Wpáyw parametrów cieczy roboczej

hydraulicznych oraz z bezpieczeĔstwem –
hydraulika samolotowa. W związku z potrzebą WartoĞü natĊĪenia przepáywu cieczy zasilającej
zwiĊkszenia efektywnoĞci i precyzji dziaáania siáownik moĪe ulegaü pewnym zmianom wskutek
elementów wykonawczych ukáadów strat w ukáadzie hydraulicznym, co z kolei
hydraulicznych istnieje potrzeba przeprowadzenia powoduje zmiany prĊdkoĞci ruchu táoka siáownika.
badaĔ wpáywu czynników powodujących Na równomiernoĞü ruchu táoka siáownika ma
nierównomiernoĞü ruchu táoka siáownika wpáyw lepkoĞü cieczy roboczej, która jest miarą
hydraulicznego. tarcia wewnĊtrznego tej cieczy. WartoĞü lepkoĞci
okreĞlana jest najczĊĞciej za pomocą
2. PRZYCZYNY NIERÓWNOMIERNOĝCI kinematycznego wspóáczynnika lepkoĞci - Q.
RUCHU TàOKA SIàOWNIKA Wymagane wartoĞci kinematycznego
wspóáczynnika lepkoĞci oleju dla poprawnej pracy
PrĊdkoĞü liniowa táoka V jest ilorazem ukáadu hydraulicznego wynoszą [1]:
cháonnoĞci rzeczywistej QS siáownika x min. dopuszczalna lepkoĞü w temperaturze
i powierzchni roboczej táoka A : 2
maksymalnej - 10 mm /s,
x zakres lepkoĞci przy pracy w temp.
2
QS m normalnej - 20...100 mm /s.
V= [ ] (1)
A s Zbyt maáa lepkoĞü powoduje zwiĊkszenie
przecieków oraz przyspieszone zuĪycie
gdzie: wspóápracujących elementów. Zbyt duĪa lepkoĞü
m3 jest z kolei przyczyną zwiĊkszonych oporów ruchu
Q S - cháonnoĞü rzeczywista [ ], A – pole táoka.
s
LepkoĞü oleju hydraulicznego jest zaleĪna od
powierzchni roboczej táoka [m2].
jego temperatury oraz ciĞnienia pracy (rys. 2).
WartoĞü cháonnoĞci rzeczywistej siáownika
Wzrost temperatury powoduje spadek lepkoĞci
hydraulicznego jest zaleĪna od wystĊpujących strat
oleju, natomiast wzrost ciĞnienia przyczynia siĊ do
objĊtoĞciowych, których miarą jest sprawnoĞü
zwiĊkszenia jego lepkoĞci.
objĊtoĞciowa:
QSt
KV (2)
QS

m3
gdzie: Q St - cháonnoĞü teoretyczna [ ],
s
m3
Q S - cháonnoĞü rzeczywista [ ].
s
CháonnoĞü rzeczywista jest wiĊksza od
teoretycznej o wartoĞci strat, które obejmują
przecieki wewnĊtrzne siáownika (z obciąĪonej
komory cylindra do komory spáywowej) oraz
zewnĊtrzne (poprzez dáawnicĊ na zewnątrz
cylindra). DziĊki skutecznoĞci nowoczesnych
uszczelnieĔ osiągane są stosunkowo niewielkie Rys. 2. Wpáyw temperatury i ciĞnienia na lepkoĞü
opory ruchu oraz pomijalnie maáe przecieki oleju hydraulicznego [3]
zarówno wewnĊtrzne jak i zewnĊtrzne. Z uwagi na
te wielkoĞci sprawnoĞü objĊtoĞciową siáowników Istotny wpáyw na równomiernoĞü ruchu táoka
hydraulicznych uznaje siĊ za bliską jednoĞci. siáownika hydraulicznego ma zawartoĞü powietrza
Pomimo tak wysokiej sprawnoĞci w oleju hydraulicznym, która powoduje zmianĊ
objĊtoĞciowej, prĊdkoĞü ruchu táoka siáowników jego ĞciĞliwoĞci.
hydraulicznych nie jest staáa w czasie jego suwu. ĝciĞliwoĞü jest to zdolnoĞü zmieniania objĊtoĞci
Na nierównomiernoĞü tego ruchu mają wpáyw od wpáywem siá zewnĊtrznych. Miarą ĞciĞliwoĞci
nastĊpujące czynniki: jest moduá sprĊĪystoĞci K. Jego Ğrednia wartoĞü dla
x parametry cieczy roboczej (natĊĪenie oleju mineralnego nienasyconego w temperaturze
przepáywu, lepkoĞü, ĞciĞliwoĞü) 50 qC i przy ciĞnieniu okoáo 20 MPa wynosi
x obciąĪenie táoczyska siáownika, 3
(1,6y1,8) 30 ˜ 10 [MPa].
x zuĪycie elementów siáownika.
 DIAGNOSTYKA’33 – ARTYKUàY XII KONFERENCJI „ Diagnostyka Maszyn Roboczych i Pojazdów” 279
MENCHEN, Analiza nierównomiernoĞci ruchu táoka siáownika hydraulicznego

a)
18,00 WY-H9-N30-T20-R0 35,00

16,00
30,00

ObciąĪenie [kN]
14,00
25,00
12,00
Czas [sek.]

10,00 20,00

8,00 15,00
6,00
10,00
4,00
5,00
2,00 Przyrost
drogi w
0,00 0,00 funkcji
509,6765

496,4265
474,6176
452,9412

430,4118
408,1765
385,9265

363,8382
341,7206

319,4853
297,2353

274,9706
252,5000

230,2059
207,7941
185,3235

162,9265
140,4118

117,9412
95,5294

73,0000
50,3971

27,6912
15,4118
9,7059
czasu
Zmiana
obciąĪenia
w funkcji
PoáoĪenie táoczyska [mm] drogi

b)
22,00 WY-H9-N60-T20-R0 70,00
20,00
60,00

ObciąĪenie [kN]
18,00
16,00 50,00
Czas [sek.]

14,00
40,00
12,00
10,00
30,00
8,00
6,00 20,00

4,00
10,00
2,00 Przyrost
drogi w
0,00 0,00 funkcji
508,9706

484,6176

460,8971

438,0000

416,0882

393,0147

368,9412

344,1471

318,7794

293,3971
268,5882

244,3676

220,8824

199,1765

177,5882

155,6029

134,1324

112,5588

90,9853

69,3088
47,5147

25,6324

15,0000

9,6029

czasu
Zmiana
obciąĪenia
w funkcji
PoáoĪenie táoczyska [mm] drogi

c)

22,00 WY-H9-N60-T20-R20 70,00

20,00
60,00
ObciąĪenie [kN]

18,00
16,00 50,00
Czas [sek.]

14,00
12,00 40,00

10,00 30,00
8,00
6,00 20,00

4,00
10,00
2,00 Przyrost
drogi w
0,00 0,00 funkcji
507,2647

493,7794
470,6176

448,5441
426,5441

405,3382

383,8676
362,1765

340,8235

318,8235

296,8382

274,6471
253,4853
230,9853
206,8235

181,6765

157,0147
135,2500

114,2647
93,2353

71,6765
49,7353

27,4412

13,9559

6,6029

czasu
Zmiana
obciąĪenia
w funkcji
PoáoĪenie táoczyska [mm] drogi

Rys. 3. Wykresy przemieszczenia táoka w funkcji czasu dla róĪnych obciąĪeĔ táoczyska [2]
a - obciąĪenie 30 kN, b - obciąĪenie 60 kN, c - obciąĪenie 60 kN niewspóáosiowe
280 DIAGNOSTYKA’33 – ARTYKUàY XII KONFERENCJI „ Diagnostyka Maszyn Roboczych i Pojazdów”
MENCHEN, Analiza nierównomiernoĞci ruchu táoka siáownika hydraulicznego

Szczególnie waĪna jest iloĞü nie hydraulicznego na podstawie badania

rozpuszczonego powietrza w cieczy hydraulicznej. równomiernoĞci ruchu táoka.
IloĞü powietrza rozpuszczonego zaleĪy od ciĞnienia
i temperatury, w jakich zachodzi absorpcja. Poprzez
wpáyw na ĞciĞliwoĞü oleju nierozpuszczone
powietrze ma znaczący wpáyw na wáaĞciwoĞci
dynamiczne. Rysunek 4 przedstawia wpáyw nie
rozpuszczonego powietrza na moduá sprĊĪystoĞci K
oleju hydraulicznego.

Rys. 5. ZuĪyte uszczelnienie táoka siáownika

hydraulicznego

Obecnie w literaturze nie spotyka siĊ metod

Rys. 4. Wpáyw nie rozpuszczonego powietrza na
moduá sprĊĪystoĞci K oleju hydraulicznego [3]
2.2. Wpáyw obciąĪenia siáownika
oceny zuĪycia elementów siáowników
hydraulicznych, które nie wymagaáyby ich
demontaĪu i bezpoĞredniej weryfikacji.
W ramach grantu KBN w Katedrze Maszyn
Roboczych i Pojazdów Wydziaáu Mechanicznego
ATR w Bydgoszczy przeprowadzone zostaną
badania wpáywu wymienionych czynników na ruch
táoka siáowników, które pozwolą stwierdziü, czy na
podstawie analizy ruchu táoka moĪliwa bĊdzie
ocena stanu technicznego wewnĊtrznych
elementów siáownika hydraulicznego

Zmiana wielkoĞci obciąĪenia ma bezpoĞredni
wpáyw na wáaĞciwoĞci dynamiczne táoka siáownika.
Szczególnie istotny jest rodzaj przyáoĪonego
obciąĪenia. ObciąĪenie przyáoĪone niewspóáosiowo
jest powodem znacznych naprĊĪeĔ w wĊzáach
prowadzących táoczysko, co wiąĪe siĊ ze
zaburzeniami równomiernoĞci ruchu táoka
siáownika. Zaburzenia równomiernoĞci ruchu táoka
siáownika hydraulicznego dla róĪnych obciąĪeĔ
moĪna zaobserwowaü na rys. 3.
2.3. Wpáyw zuĪycia elementów siáownika
LITERATURA
[1] ChalamoĔski M., Diagnozowanie ukáadów
hydraulicznych maszyn roboczych, Wyd.
Uczelniane ATR, Bydgoszcz, 2000.
[2] DĊbowski B., Badanie równomiernoĞci ruchu
táoka siáownika hydraulicznego, Praca
dyplomowa, Wydziaá Mechaniczny ATR,
Bydgoszcz, 2003.
[3] Osiecki A., Hydrostatyczny napĊd maszyn.,
WNT, Warszawa, 1998.
[4] Stryczek S., NapĊd hydrostatyczny –
elementy, WNT, Warszawa, 1998.

ZuĪycie elementów siáownika hydraulicznego

ma duĪy wpáyw na nierównomiernoĞü ruchu táoka.
ZuĪycie gáadzi cylindra oraz pierĞcieni Piotr MENCHEN - mgr
uszczelniających (rys. 5) jest przyczyną wzrostu inĪ., jest asystentem
przecieków, co powoduje zaburzenia w ruchu táoka. w Katedrze Maszyn
Innym czynnikiem, który moĪe powodowaü Roboczych i Pojazdów
nierównomiernoĞü ruchu táoka jest nadmierne Wydziaáu Mechanicznego
zuĪycie elementów prowadzących táoczysko. ATR w Bydgoszczy.
Czáonek PTDT i SIMP.
3. PODSUMOWANIE Gáównym obszarem
zainteresowaĔ naukowych
Szczegóáowa analiza i badania istotnych czynników autora są zagadnienia
mających wpáyw na nierównomierny ruch táoka eksploatacji oraz diagnostyki ukáadów
powinna umoĪliwiü opracowanie metody hydraulicznych maszyn roboczych.
poĞredniej oceny zuĪycia elementów siáownika