HOE VERDUURZAAM

IK MIJN
ERFGOEDPAND?
Erfgoedpanden vragen een speci-eke
aanpak op vlak a
v n energie

?
!? ! ??
?
Energiekosten stijgen voor iedereen. Steden en gemeenten worden
overspoeld door vragen over energetische maatregelen zoals het isoleren
van de buitengevels en het dak, het aanpassen van het buitenschrijnwerk of
het leggen van zonnepanelen. Erfgoedpanden zijn meestal niet gebaat met
standaardoplossingen. Die doen een historisch pand vaak meer kwaad dan goed.
Ze verdienen een eigen aanpak.

HEEFT MIJN WONING ERFGOEDWAARDE?

Surf naar www.geo.onroerenderfgoed.be. Geef je adres in en klik op het pand
waarvan je de erfgoedwaarde wil weten.

Oranje ingekleurd? Je mag best trots zijn. Jouw woning heeft erfgoedwaarde!

Niet oranje ingekleurd? Ook dan kan je woning een lokale erfgoedwaarde
hebben. Wil je zeker zijn? Contacteer de intergemeentelijke onroerend-
erfgoeddienst (IOED) voor jouw gemeente of neem rechtstreeks contact op
met de gemeente. Zij kunnen aangeven of jouw gebouw over erfgoedwaarde
beschikt, waar die erfgoedwaarde in gelegen is en wie je verder op weg kan
helpen.

WAAROM ZOU IK REKENING HOUDEN MET

ERFGOEDWAARDE?
Panden met erfgoedwaarde vertellen ons veel over het verleden en over onze
identiteit, ze maken een plek uniek, bieden kwaliteit aan de omgeving en vormen
een belangrijk deel van ons collectieve geheugen. Vanuit circulair oogpunt
kunnen erfgoedpanden bovendien als intrinsiek duurzaam worden beschouwd.

Ondoordachte ingrepen kunnen de ruimte verstoren en de erfgoedwaarde en

beeldondersteunende rol van deze gebouwen onderuit halen.
 ©Agentschap Onroerend Erfgoed, 1980

Door ondoordachte aanpassingen aan de gevel en het buitenschrijnwerk is de architecturale waarde van
deze burgerwoning aangetast en de eenheid tussen de verschillende gebouwdelen verstoord.
©Rozan Michiels, 2021
WELKE ENERGETISCHE MAATREGELEN MOGEN WEL?
MAG IK DAN HELEMAAL NIETS MEER?
Natuurlijk wel! Ook erfgoedpanden kunnen energetisch verbeterd worden
zonder afbreuk te doen aan de erfgoedwaarde. Maar belangrijker nog is je
gebruikersgedrag af te stemmen op jouw pand of woonst. Door de manier
waarop je met jouw pand omgaat, kan je vaak al grote resultaten boeken.

De beste manier om energie te besparen is minder energie te verbruiken.

Zet de verwarming een graadje lager en bespaar op het verbruik van
elektriciteit en verlichting, door bijvoorbeeld energiezuinige lampen te
installeren en (sluimer)verbruikers in te perken.

Hang gordijnen of plaats buitenluiken of leibomen als buffer om

oververhitting in de zomer en warmteverlies in de winter tegen te gaan.

Onderhoud en herstel je pand op regelmatige tijdstippen. Zo vermijd

je later oplopende kosten en grote ingrepen. Monumentenwacht biedt
handige brochures aan met praktische tips voor onderhoud en plaatselijk
herstel. De digitale versies van deze brochures vind je gratis op de website
van Monumentenwacht.

Door slim te kiezen hoe je de plattegrond van je pand organiseert en welke

functies je waar onderbrengt, kan je inspelen op de kwaliteiten van elke
ruimte en bijkomende ingrepen inperken. Leefruimtes in rijwoningen
worden nu vaak achteraan ingetekend, terwijl koude ruimtes zoals een
berging eerder bij de voorgevel zitten en minder geïsoleerd moeten zijn.

Pas je bovenstaande gebruikstips toe en heb je toch nood aan structurele

ingrepen? Dan verwijzen we naar het overzicht hiernaast, waarop je mogelijke
ingrepen en maatregelen per gebouwdeel ziet. Het blijft wel belangrijk om
weloverwogen te werk te gaan en op maat te bekijken welke mogelijkheden

?
op jouw pand van toepassing zijn. Gespecialiseerde restauratiearchitecten en
-aannemers kunnen je hierbij helpen.

??
 TECHNISCHE
INSTALLATIES
Vervang verouderde technische installaties en zorg voor een
regelmatig onderhoud en controle van je huidige installatie.

Plan je aanpassingen aan een technische installatie? Let er op

dat de leidingen eventueel waardevolle interieurelementen
niet schaden.

Overweeg je zonnepanelen? Besteed aandacht aan de

plaatsingswijze, het uitzicht, de oriëntatie en de afstemming
van de plaatsing op het huidige gevel- en dakuitzicht om de
impact op de beleving van het erfgoed en de erfgoedwaarde
zo beperkt mogelijk te houden.

TIP Neem een kijkje op de Zonnekaart Vlaanderen om te

kijken hoe geschikt je dak of daken zijn voor het opwekken
van zonne-energie.

TIP Zonnepanelen in panvorm of dakpannen in dezelfde kleur

als je dakbedekking kunnen een subtieler resultaat opleveren.

GEVEL
Beschikt je woning over spouwmuren? Dan kan je de
luchtspouw na-isoleren zonder het uitzicht van je woning
aan te tasten. Je spouw moet minstens 5 cm breed zijn. Je
laat je best bijstaan door een specialist om een correcte
uitvoering te garanderen.

Is er geen luchtspouw aanwezig? Dan kan je je muren

ofwel langs de binnenzijde ofwel langs de buitenzijde
isoleren. Stel jezelf volgende vragen:

Is er een waardevolle interieurafwerking aanwezig? Nee?

Binnenisolatie is een optie. Laat je bijstaan door een
specialist om de bouwtechnische mogelijkheden te
bekijken. SCHRIJNW
Hingen er vroeger luike
een thermische buffer,
en/of beeldbepalend uitzicht? Nee? Buitenisolatie is een
optie. Laat je bijstaan door een specialist en kies bij de Breng tochtstrips aan
uitvoering en afwerking voor een duurzame aanpak en deur.
materiaalgebruik.
Plaats een achterzetra
Is het antwoord op beide vragen 'ja', dan is het na-isoleren behouden en toch te vo
van alle muren geen goed idee. Mogelijk kan je wel minder
zichtbare gevels aanpakken. Heeft het glas weinig o
bestaande schrijnwerk.

Kunnen de huidige ram

het bestaand historisch
 DAK
Geen waardevolle interieurafwerking en/of uitgesproken
dakconstructie?
Isoleer langs de binnenzijde
+ het uitzicht van je woning blijft behouden
- de bruikbare hoogte vermindert een beetje
Voorwaarde: een onderdak

Isoleer langs de buitenzijde

Afhankelijk van de dakvorm, de aanwezigheid van dakkapellen,
kenmerkende erfgoedelementen, het beeldbepalende karakter ...
+ de dakconstructie blijft onaangeroerd
- het uitzicht en de hoogte van het dak wijzigen
Idealiter wordt de bestaande dakbedekking gerecupereerd om
de impact van het veranderende uitzicht te beperken.

TIP
• Sluit ongebruikte schoorstenen af voor energiewinst.
• Isoleer de zoldervloer van een zolder die niet wordt gebruikt.

VLOEREN
Raadpleeg altijd een expert over vloerisolatie. De huidige
bouwtechnische staat en de erfgoedwaarden hebben
invloed op de keuze of en hoe je gaat isoleren.

Zonder erfgoedwaarde
Je kan de hele vloer vervangen door een geïsoleerde vloer.
Let op dat dit niet ten koste gaat van waardevolle
interieurelementen zoals deuren en plinten.

Met erfgoedwaarde
Is er een kelder of kruipruimte, of een verdieping zonder
waardevol plafond? Dan kun je aan de onderzijde van de
vloer isolatie toevoegen.

TIP Het kan interessant zijn om het isoleren van de vloeren

WERK te combineren met het plaatsen van vloerverwarming, met
het oog op de eventuele installatie van een warmtepomp.
en aan je woning? Hang er opnieuw. Ze vormen
net zoals gordijnen.

n in de raamkaders, of een tochtborstel onder de

aam om je historisch of waardevol raam te

oldoen aan de hedendaagse isolatie-eisen.

of geen erfgoedwaarde? Vervang het glas in het

.

men niet hersteld worden? Vervang je raam naar Hoe voller de batterij, hoe groter
h model met comfortverhogende aanpassingen. de te behalen energiewinst.
BELANGRIJKE AANDACHTSPUNTEN
Elk erfgoedpand is anders en vraagt een eigen aanpak. Ook de context
waarin het zich bevindt kan sterk variëren. Standaardoplossingen doen
vaak meer kwaad dan goed. Ga steeds uit van maatwerk en laat je op tijd
bijstaan door een expert of ga ten rade bij de gemeente of je plaatselijke
IOED.

Sommige maatregelen hebben een grotere impact op de erfgoedwaarde

van je gebouw dan andere. Daarom is het belangrijk om de maatregelen
in een bepaalde volgorde te nemen. Zo hebben de optimalisering van
technische installaties en het isoleren van het dak in veel gevallen een
beperktere impact op de erfgoedwaarde van het gebouw dan het na-
isoleren van de gevel of het vervangen van het buitenschrijnwerk.

Plan je meerdere ingrepen? Dan is het belangrijk voor de efficiëntie van

de maatregelen om het geheel goed op elkaar af te stemmen. Bekijk je
project met een specialist die de globale aanpak voor het verduurzamen
van de woning uittekent.

Let erop dat je bij grondige isolatie-ingrepen voldoende aandacht hebt

voor de ventilatie van je gebouw om een goede vochthuishouding
en een gezond binnenklimaat te bewaken. Door het voorkomen van
vochtproblemen kan je 5 à 10% energie besparen.

Voor bepaalde werken heb je een omgevingsvergunning nodig.

Doorgaans geldt die verplichting voor werken aan zichtbare gevels
en aan de dakconstructie, of voor werken die invloed hebben op de
stabiliteit van je gebouw. Vraag dit op voorhand na bij je gemeentelijke
omgevingsdienst.

!
TIP Maakt jouw pand deel uit van een eenheidsbebouwing? Hou bij je keuzes
rekening met de gemeenschappelijke kenmerken van de bebouwing en probeer
krachten te bundelen met de andere eigenaars om de financiële haalbaarheid

!
van de gewenste ingrepen te vergroten.
INTERESSANT OM WETEN
Kocht je vanaf 2023 een ééngezinswoning of appartement met een energie-
prestatielabel (EPC) E of F, en beschermd en/of opgenomen in de inventaris
bouwkundig erfgoed, dan ben je vrijgesteld van de Vlaamse renovatieverplichting
die oplegt dat je pand binnen vijf jaar na aankoop ten minste EPC-label D moet
halen. Voor niet-residentiële erfgoedpanden geldt een gedeeltelijke vrijstelling.

Wanneer je gaat verhuren zijn er wel enkele verplichte normen voor verwarmde
leefruimtes, zoals de aanwezigheid van dubbel glas en een minimumisolatie van
het dak of de zolder.

Meer info over de uitzonderingsmaatregelen voor beschermd en/of geïnventari-

seerd erfgoed vind je op de website van Agentschap Onroerend Erfgoed.

NOG VRAGEN OF NOOD AAN ADVIES OP MAAT?

HIER KAN JE TERECHT
VOOR BESCHERMD ERFGOED
Neem contact op met Agentschap Onroerend Erfgoed voor werken, toelatingen
en financiële ondersteuning bij beschermd erfgoed.

VOOR VASTGESTELD EN NIET-VASTGESTELD ERFGOED

Kijk op het overzicht van de erkende IOED’s op de website van Agentschap
Onroerend Erfgoed na of je gemeente is aangesloten bij een intergemeentelijke
onroerend-erfgoeddienst (IOED).
Ja: neem contact op met jouw IOED.
Nee: wend je rechtstreeks tot je gemeente.

Er bestaat een erfgoedlening aan een lage interestvoet voor werken aan vast-
gesteld erfgoed.

TIP Ga je voor energetisch advies te rade bij een regionaal energiehuis? Vermeld
dat je woning over erfgoedwaarde beschikt, zodat de consulent hier rekening
mee houdt.

Deze publicatie kwam tot stand door de werkgroep Erfgoed & Energie van het Netwerk Onroerend Erfgoed .

Verantwoordelijke uitgever: Netwerk Onroerend Erfgoed (NOE)

Jaar van uitgave: 2023