Rycerska miłość – wzorzec osobowy w Dziejach

Tristana i Izoldy

Wprowadzenie
Przeczytaj
Prezentacja mul medialna
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Maria Ossowska, Ethos rycerski i jego odmiany, Warszawa 1986, s. 70–76.
Źródło: Bédier Joseph, Dzieje Tristana i Izoldy, tłum. T. Żeleński (Boy), Kraków 2009, s. 8.
Źródło: Bédier Joseph, Dzieje Tristana i Izoldy, tłum. T. Żeleński (Boy), Kraków 2009, s. 13.
Źródło: Bédier Joseph, Dzieje Tristana i Izoldy, tłum. T. Żeleński (Boy), Kraków 2009, s. 42.
Źródło: Bédier Joseph, Dzieje Tristana i Izoldy, tłum. T. Żeleński (Boy), Kraków 2009, s. 51–52.
 Rycerska miłość – wzorzec osobowy w Dziejach
Tristana i Izoldy

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

W mowie potocznej występują sformułowania, które (choćby pośrednio) kojarzą się ze

stanem rycerskim i kobietami. Można zachować się „po rycersku”, można o kobietę
„kruszyć kopie” albo być dla niej „rycerzem na białym koniu”. Obecność tych
frazeologizmów we współczesnym języku ma swoje uwarunkowania historyczne. Za jedno
ze źródeł podtrzymujących popularność tematu rycerza i jego wybranki serca we
współczesnej kulturze należy uznać historię o Tristanie i Izoldzie.

Twoje cele

Dokonasz analizy fragmentów Dziejów Tristana i Izoldy, poszukując w nich

elementów wzorca osobowego rycerza.
Wyjaśnisz znaczenie przysłów zawierających odniesienia do życia rycerskiego.
Wykażesz, że wzorzec rycerski nie ograniczał się do cech i umiejętności związanych
z walką na polu bitwy.
Przeczytaj

Geneza legendy o Tristanie i Izoldzie

Historia Tristana i Izoldy należy do
popularnych legend zrodzonych w kulturze
średniowiecznej Europy. Jej początki są mało
znane – mit o tragicznych kochankach
powstał prawdopodobnie w VI w. n.e.,
a badacze wiążą jego genezę z terenami, na
których zamieszkiwali Celtowie.

Nie wiadomo, jak brzmiała pierwotna wersja

dziejów miłości Tristana i Izoldy. Zachowały
się dopiero jej XII‐wieczne starofrancuskie
teksty literackie, które powstały na
podstawie celtyckich mitów. Te
średniowieczne przekazy
zrekonstruował w 1900 r. francuski
mediewista Joseph Bédier. Czytelnicy z XX
i XXI w. poznają więc Tristana i Izoldę nie
z oryginalnych opowieści, a z literackiej
przeróbki. Utwór przełożył na język polski
Tadeusz Żeleński (Boy) w 1925 r., nadając mu
tytuł Dzieje Tristana i Izoldy.
Celtowie – ludy zamieszkujące w starożytności
głównie środkową Europę; za sprawą ekspansji
opanowały znaczną część kontynentu (w tym
Wyspy Brytyjskie oraz Galię), stanowiąc zagrożenie
dla Cesarstwa Rzymskiego; Celtowie nie zostawili po
sobie literatury (nie mieli własnego pisma), więc
wiedzę o nich czerpie się z zapisków innych ludów
oraz na podstawie kultury materialnej.
Kolorem niebieskim zaznaczono rejon, który
historycy uznają za kolebkę Celtów, natomiast
kolorem różowym – tereny opanowane przez te ludy
w trakcie wielowiekowej ekspansji.
Źródło: Quadell, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA
3.0.
Tristan i Izolda przy fontannie, król Marek obserwuje ich z ukrycia. Fragment rzeźbionej szkatułki z kości
słoniowej, ok. 1340–1350
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Historia rycerska
Historia Tristana i Izoldy to m.in. opowieść o rycerzach. Do tego stanu należą tytułowy
bohater, jego przyjaciel (i brat Izoldy o Białych Dłoniach) Kaherdyn; baronowie, którzy knuli
przeciwko kochankom; Morhołt – wuj Izoldy Jasnowłosej, a zarazem uczestnik pojedynku,
w którym zginął z ręki Tristana. Wśród bohaterów ważną postacią jest król Kornwalii Marek
(incydentalnie wspomina się innych władców). Świat kobiecy reprezentuje przede
wszystkim księżniczka irlandzka i żona króla Marka Izolda Jasnowłosa, lecz istotną pozycję
zajmuje również jej imienniczka, żona Tristana – Izolda o Białych Dłoniach. Są to więc
dzieje, w których główne role odgrywają władcy, rycerze i wysoko postawione w hierarchii
społecznej kobiety. Na podstawie opowieści o Tristanie i Izoldzie można wywnioskować, jak
funkcjonowały dwa z trzech głównych wzorców osobowych tej epoki, czyli król i rycerz (nie
ma tu natomiast odniesień do wzorca świętego).
Tintagel, zachodnie wybrzeże Kornwalii, pozostałości zamku
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Wzorzec osobowy rycerza

W badaniach nad poszczególnymi epokami używana jest kategoria określana jako etos
(ethos), czyli zbiór norm typowy dla danej zbiorowości. Z etosem łączy się pojęcie „wzorzec
osobowy”. Na wzorzec składają się cechy pożądane, ale wskazuje on też na te sposoby
zachowania, które postrzegane są jako negatywne i których należy się wystrzegać, by
przynależeć do określonej grupy społecznej. Wymagania tworzące wzorce osobowe bywają
mniej lub bardziej restryktywne. Stan rycerski wytworzył cały katalog cech zalecanych,
dotyczących wszystkich dziedzin życia.

“
Maria Ossowska

Ethos rycerski i jego odmiany

Rycerz musiał w zasadzie być dobrze urodzony. (...)

Rycerz miał promieniować urodą i wdziękiem. Urodę tę podnosił

zwykle strój świadczący o zamiłowaniu do złota i drogich kamieni.
Nie byle jaka musiała być także zbroja i uprząż. (...)

Rycerz musiał być silny. Siła ta była niezbędna do dźwigania zbroi,

która ważyła 60‒80 kilo. (...)
Od rycerza oczekiwano, by był nieustannie zaprzątnięty swoją
sławą. (...) Więc wypada wędrować w poszukiwaniu okazji do walki.
(...)

Duma jest w pełni usprawiedliwiona, byle nie przesadna. (...)

Współzawodnictwo w ustalaniu swego prestiżu prowadzi do
stratyfikacji w ramach wojującej elity (...).

Ze względu na stałą troskę o prestiż w walce, żądanie od rycerza

odwagi jest w pełni uzasadnione. Jej brak jest najcięższym
obwinieniem. (...)

Podczas gdy odwaga służyła rycerzowi w wykonywaniu jego zawodu,

hojność, której się po nim spodziewano i którą uważano za
nierozłączny atrybut szlachetnego urodzenia, służyła ludziom od
niego zależnym (...).

Rycerz – jak wiadomo – musiał być bezwzględnie wierny

zobowiązaniom podjętym w stosunku do równych sobie. (...)

Klasowe braterstwo nie przeszkadzało rycerzom wywiązywać się

z obowiązku pomsty za każdą, uczynioną sobie czy krewnym (...)
zniewagę. (...)

W 1020 roku biskup Fulbert z Chartres ujmował obowiązki rycerza

w stosunku do swego pana w sześciu punktach. Ten, kto przysięgał na
wierność, nie mógł dopuścić do żadnej krzywdy na ciele pana (...), do
żadnej szkody w jego posiadłości (...), do żadnego uszczerbku na jego
honorze (...), do uszczerbku w stanie posiadania (...), do ograniczenia
jego swobody działania i możności działania. (...)

Rozbudowane są szeroko przykłady wiarołomstwa (...), których

dopuścić się mógł rycerz w stosunku do swego pana. A więc na
przykład opuszczenie go w bitwie (...), czynne znieważenie,
cudzołóstwo (...) z żoną seniora (...), pohańbienie (...) córki, wnuczki,
(...) wreszcie świadoma zdrada tajemnicy seniora. Jak widzimy,
 kobiety miały być należycie obwarowane przeciw męskim atakom,
jednakże łamanie tych zakazów (...) stanowiło główny wątek
najbardziej znanych opowieści dwornych (...).
Źródło: Maria Ossowska, Ethos rycerski i jego odmiany, Warszawa 1986, s. 70–76.

Rycerze króla Artura i święty Graal, malunek z XV w.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Tristan a wzorzec osobowy rycerza

Tristan nie był w średniowieczu popularnym bohaterem. W utworach z epoki spotyka się
zazwyczaj jego krytykę. Negatywne nastawienie zmieniło się w kolejnym okresie literackim,
czyli w renesansie. Wcześniej Tristan nie mógł być pokazany jako wzór, ponieważ swym
postępowaniem łamał wiele zasad obowiązujących w kodeksie rycerskim.

Jego historia dzieli się na dwie części: do momentu wypicia miłosnego napoju i od tego
wydarzenia. Te dwa etapy sugerują, że trzeba w odmienny sposób oceniać zachowanie
Tristana: z rycerza wiernego królowi Markowi staje się on kochankiem kobiety należącej do
tego władcy.
John Duncan, Tristan I Izolda, 1912
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Słownik
etos

(gr. ḗ thos – obyczaj) – zbiór norm moralnych oraz obyczajowych, charakterystyczny dla
określonej zbiorowości i przekazywany na zasadzie naśladowania

literatura parenetyczna

(gr. parainetikós) – utwory upowszechniające wzorce osobowe, np. ascety, rycerza,

władcy, ziemianina lub dworzanina
Prezentacja mul medialna

Polecenie 1

Obejrzyj prezentację mul medialną, a następnie wypisz trzy zasady regulujące obyczaje
wysokich warstw społecznych średniowiecznej Europy.

Polecenie 2

Opisz w kilku zdaniach, jakie obowiązki wobec kobiet powinien spełniać rycerz zgodnie
z zasadami etosu rycerskiego.

1
 John William Waterhouse, Tristan i Izolda oraz
napój, ok. 1916
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Trwa
wczytywanie
danych...
Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PQAqZB9A

Brytyjski malarz John William Waterhouse

(1849–1917) to reprezentant tzw. szkoły
prerafaelitów (angielskiej grupy malarzy
wzorujących się na włoskich twórcach
renesansowych). Chętnie przedstawiał sceny
mityczne, w których udział brały kobiety.
Namalowany około 1916 r. obraz nosi tytuł
Tristan i Izolda oraz napój. Ukazuje scenę,
w której Izolda i Tristan przez przypadek
wypijają miksturę, mającą rozbudzić miłość
między irlandzką księżniczką a królem Markiem.

Ważne jest, że Tristan i Izolda nie planują zdrady

– uczucie spada na nich niespodziewanie. Staje
się ono przyczyną złamania przez mężczyznę
jednej z najważniejszych zasad kodeksu
rycerskiego, czyli bezwzględnej wierności
swojemu panu (tu: królowi Markowi).

W dużym stopniu ten nakaz wynikał z wpływu,

jaki na ukształtowanie się rycerskiego wzorca
osobowego miał feudalizm, czyli system
polityczno-gospodarczy, w którym rozróżniano
stany społeczne mające różne uprawnienia
i obowiązki. W feudalizmie istotna była również
hierarchia, zakładająca podległość lenników
(wasali) seniorowi (wśród nich najwyższą
pozycję zajmował suzeren, czyli senior, który nie
był niczyim wasalem). Zgodnie z tym systemem
rycerze byli zobowiązani do wypełniania
obowiązków wobec króla, a ten z kolei
odwdzięczał się np. nadaniem ziem. Do
pewnego stopnia podobny układ dotyczył relacji
między mężczyzną a kobietą – zdecydowanie
dominującą rolę miał mężczyzna.

Koloman Moser, Tristan I Izolda, ok. 1915

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Trwa
wczytywanie
danych...
Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PQAqZB9A

Obraz zatytułowany Tristan i Izolda jest dziełem

austriackiego malarza i grafika Kolomana
Mosera (1868–1918). Powstał ok. 1915 r.
i ukazuje kochanków tuż przed wypiciem
 specjalnego napoju przygotowanego przez
matkę Izoldy Jasnowłosej. W scenie tej Tristan
i Izolda nie zostali jednoznacznie wystylizowani
na średniowiecznych bohaterów. Obraz Mosera
łączy w warstwie treściowej elementy
charakterystyczne dla średniowiecza
z rzeczywistością typową dla czasów
austriackiego artysty. Może to symbolizować
ponadczasowość problemu podjętego
w Dziejach Tristana i Izoldy. We współczesnej
psychologii Tristan bywa uosobieniem
określonej postawy wobec świata i kobiety –
postrzega się go jako pasywnego, poddającego
się wpływom zewnętrznym, ulegającego
kobiecie.

Taka postawa ma swoje korzenie w kulturze

rycerskiej, obejmującej m.in. określony zespół
zachowań wobec damy. W XII w. kobieta
w świecie dworskim zaczęła zajmować pozycję
seniora, a rycerz stawał się duchowym
lennikiem, który ma służyć przede wszystkim
wybrance serca, ale właściwie – każdej kobiecie
należącej do jego grupy społecznej. W ten
sposób rycerz okazywał się niejako poddanym
i osoby sprawującej polityczną władzę, i damy.

Évrard d'Espinques, Tristan I Izolda, XV w.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
 Trwa
wczytywanie
danych...
Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PQAqZB9A

Kolejne dzieło przedstawia chwilę wypicia

magicznego płynu. Autorem miniatury był
francuski artysta Évrard d'Espinques, tworzący
między 1440 a 1494 r. Wprawdzie tekst legendy
nie mówi o tym, by podczas podróży Tristan
i Izolda grali w szachy, ale znajomość tej gry była
w XII w. powszechna wśród elit. Choć Kościół
niechętnie patrzył na tę rozrywkę, to jej
popularność potwierdzają liczne dokumenty
literackie i malarskie epoki.

Gra w szachy dawała m.in. okazję do

kontaktowania się rycerzy z damami, a dworskie
zachowanie wobec kobiet należało do
obowiązków szlachetnego mężczyzny.
Dostarczanie rozrywki przedstawicielkom
wyższych warstw społecznych, zabawianie ich
było powinnością, zwłaszcza w okresie pokoju.
Umiejętność stosowania reguł szachowych
dowodziła też, że rycerz nie jest tylko
wojownikiem sprawnie posługującym się
mieczem, ale również osobą inteligentną,
potrafiącą oddawać się grze umysłowej, wręcz
„filozoficznej”. Biegłość w tej królewskiej grze
wskazywała na ogładę i przynależność do elit.
4

autor nieznany, Tristan i Izolda, XIII w.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Trwa
wczytywanie
danych...
Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PQAqZB9A

Nieznany XIII-wieczny artysta z Francji wykonał

ilustrację do księgi zawierającej opowieść
o Tristanie i Izoldzie. Autorem księgi był
Go ried von Straßburge, jeden
z najważniejszych pisarzy niemieckich przełomu
XII i XIII stulecia.

Górna część ilustracji przedstawia scenę

ucieczki Tristana i Izoldy z dworu króla Marka.
Dolna par a prezentuje natomiast scenę,
w której władca natrafił w lesie na śpiących
kochanków, rozdzielonych leżącym między nimi
mieczem.
Te epizody dowodzą, jak trudno było stosować
się do dwóch kodeksów: feudalnego oraz
dworskiego. Ten pierwszy nakazywał absolutne
posłuszeństwo seniorowi, co oznaczało m.in.
zakaz związków między rycerzem a żoną tego
seniora. Drugi natomiast wręcz żądał, aby
rycerz był zakochany i dla wybranki serca
potrafił poświęcić wszystko. Nie zawsze można
było pogodzić te obowiązki. Właśnie
sprzeczność między oboma kodeksami sprawia,
że przedstawieni w Dziejach Tristana i Izoldy
baronowie, wierni królowi Markowi, pokazani
są w negatywnym świetle, bo występowali
przeciw Tristanowi i Izoldzie. Zdradzający
władcę rycerz został natomiast przedstawiony
jako swoisty wzór (mimo że bardzo często
uciekał się do kłamstw, które według kodeksu
rycerskiego było odrzucane – na słowie rycerza
powinno się móc polegać).
Sprawdź się

“
Bédier Joseph

Dzieje Tristana i Izoldy

Gdy minęło chłopcu siedem lat, (…) Rohałt powierzył Tristana
roztropnemu nauczycielowi, dobremu koniuszemu imieniem
Gornewal. Gornewal nauczył go w niewiele lat wszelakiej sztuki, która
przygodziła się młodemu baronowi. Nauczył go władać lancą,
mieczem, tarczą i łukiem, miotać kamienne pociski, brać jednym
skokiem co najszersze rowy; nauczył nienawidzić wszelakiego
kłamstwa i zdrady, wspomagać słabych, dotrzymywać słowa; nauczył
rozmaitych melodii, gry na harfie i sztuki myśliwskiej. Kiedy chłopak
dosiadał konia (…), rzekłbyś, iż koń jego i rynsztunek, i on tworzą
wręcz jedno ciało i nigdy nie rozstają się z sobą. Widząc Tristana tak
szlachetnym i pysznym, szerokim w barach, gibkim w biodrach,
mocnym, wiernym i odważnym, wszyscy sławili Rohałta, iż ma
takiego syna. (…)
Źródło: Bédier Joseph, Dzieje Tristana i Izoldy, tłum. T. Żeleński (Boy), Kraków 2009, s. 8.

“
Bédier Joseph

Dzieje Tristana i Izoldy

Morhołt rzekł jeszcze:

‒ Który z was, panowie kornwalijscy, chce przyjąć wezwanie? Ofiaruję

mu piękną bitwę. (…)

Milczeli wszyscy. (…)

Morhołt przemówił po raz trzeci:

‒ A więc, zacni panowie z Kornwalii, (…) nie sądziłem, iżby w tym

kraju mieszkali sami niewolnicy.

Wówczas Tristan ukląkł u nóg króla i rzekł:

 ‒ Królu i panie, jeśli łaska twoja użyczyć mi zezwolenia, wydam mu
bitwę.

Próżno król Marek chciał go odmówić. Być tak młodym rycerzem, na

co zdało mu się męstwo? Ale Tristan dał zakład Morhołtowi, Morhołt
zasię przyjął go.

W pomienionym dniu Tristan (...) przywdział pancerz i hełm

z bajcowanej stali. Baronowie płakali z litości nad śmiałkiem i ze
wstydu nad samymi sobą. (...). Tristan wsiadł sam do łodzi i pomknął
ku Wyspie Świętego Samsona. (...) Tristan, uderzywszy o ląd,
odepchnął nogą łódź na morze.

‒ Wasalu, co czynisz? – rzekł Morhołt. – Dlaczego jak ja nie

umocowałeś łodzi liną?

‒ Wasalu, po co? – odparł Tristan. – Jeden tylko z nas obu powróci

żyjący: zali jedna barka nie wystarczy?

I obaj, zagrzewając walki zelżywymi słowy, zapuścili się w głąb wyspy.

Źródło: Bédier Joseph, Dzieje Tristana i Izoldy, tłum. T. Żeleński (Boy), Kraków 2009, s. 13.

“
Bédier Joseph

Dzieje Tristana i Izoldy

Jednego dnia, przebiegając wielkie lasy, (...) zabłądzili przypadkiem do
pustelni brata Ogryna. (...)

‒ Waleczny Tristanie – wykrzyknął – wiedz, jaką wielką przysięgę

złożyli ludzie Kornwalii. Król kazał okrzyknąć wielkie wołanie po
wszystkich parafiach: kto cię pochwyci, otrzyma sto sztuk złota jako
zapłatę. (...) Kajaj się, Tristanie (...).

‒ Kajać się, ojcze Ogrynie? Z jakiej zbrodni? Ty, który nas sądzisz, zali
wiesz, jaki napitek wypiliśmy na morzu? Tak, (...) wolałbym żebrać
całe życie (...) i żyć ziołami i korzonkami z Izoldą, niż bez niej być
królem pięknego królestwa.
 ‒ Panie Tristanie, niech Bóg cię wspomoże, zgubiłeś się bowiem i na
tym świecie, i na tamtym. Kto zdradził pana, takiego powinno się
rozerwać dwoma końmi, spalić na stosie; gdzie jego popiół padnie,
tam trawa nie wyrasta i praca zostanie daremna; tam drzewo, zieleń
umiera.
Źródło: Bédier Joseph, Dzieje Tristana i Izoldy, tłum. T. Żeleński (Boy), Kraków 2009, s. 42.

“
Bédier Joseph

Dzieje Tristana i Izoldy

Ale dziś (...) gotów jestem, miły królu, dać zakład i przeciw każdemu,
kto zechce, podtrzymać bitwą, iż nigdy królowa nie żywiła dla mnie
ani ja dla królowej miłości, która by ci była obrazą. Nakaż walkę; nie
odtrącam żadnego przeciwnika (...). Ale jeśli odniosę tryumf i jeśli ci
się podoba wziąć z powrotem Izoldę o jasnej twarzy, żaden z baronów
nie będzie ci służył lepiej ode mnie (...).
Źródło: Bédier Joseph, Dzieje Tristana i Izoldy, tłum. T. Żeleński (Boy), Kraków 2009, s. 51–52.

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Uzupełnij tekst tak, aby trafnie opisywał warunki przynależności do stanu rycerskiego.

O przynależności do stanu rycerskiego decydowała nie tylko / tylko umiejętność władania

bronią – konieczna była m.in. odpowiednia prezencja / wiedza. Dlatego autor Dziejów Tristana
i Izoldy wskazuje, że tytułowy bohater to postawny / wykształcony mężczyzna. Podkreślanie
takich cech wyglądu, jak atletyczna sylwetka / jasne włosy i sprawność fizyczna służyło
idealizacji rycerza – członkowie tego stanu musieli wyróżniać się szlachetnym wyglądem.
Ćwiczenie 2 輸
Podaj znaczenie umieszczonych poniżej powiedzeń związanych ze stanem rycerskim.

Stwierdzenie Znaczenie

błędny rycerz

wrócić z tarczą lub na tarczy

stawać w szranki

Ćwiczenie 3 輸

Jakie umiejętności powinien posiadać rycerz? Zapoznaj się z pierwszym fragmentem Dziejów
Tristana i Izoldy ze s. 8 i zaznacz właściwe odpowiedzi:

 władać lancą

 dowodzić bitwą

 jeździć konno

 grać w szachy

 miotać kamienne pociski

 śpiewać romanse

Ćwiczenie 4 輸

Jaką ocenę zdrady wasala względem seniora prezentuje Ogryn w swojej wypowiedzi?
Ćwiczenie 5 醙

Jakimi cechami charakteru powinien charakteryzować się rycerz? Odpowiedź uzasadnij.

Ćwiczenie 6 醙

Które z nieodpowiednich zachowań rycerza wymienionych przez biskupa Fulberta z Chartres,

a zacytowanych przez Marię Ossowską, były udziałem Tristana? Odpowiedz własnymi
słowami.

Ćwiczenie 7 難

Według Marii Ossowskiej jedną z cech rycerza jest nieustanne zabieganie o pierwszeństwo.
Które zachowania Tristana potwierdzają słuszność tej opinii?

Ćwiczenie 8 難

Które z cech pożądanych zgodnie z etosem rycerskim posiadał Tristan? Wymień je i do każdej
dopasuj odpowiedni cytat.
Praca domowa

Tristan zapewniał króla Marka:

“
Ale dziś (…) gotów jestem, miły królu, dać zakład i przeciw każdemu,
kto zechce, podtrzymać bitwą, iż nigdy królowa nie żywiła dla mnie
ani ja dla królowej miłości, która by ci była obrazą.

Wiadomo jednak, że miał romans z żoną swego władcy, a więc oszukał go.

Czy – mimo kłamstwa – Tristan zasługuje na miano rycerza? Napisz tekst liczący co
najmniej 100 słów, w którym przedstawisz swoje stanowisko w tej sprawie.
Dla nauczyciela

Autorki: Małgorzata Kosińska‐Pułka, Bożena Święch

Przedmiot: Język polski

Temat: Rycerska miłość – wzorzec osobowy w Dziejach Tristana i Izoldy

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

i rozszerzony

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych
okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm,
Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–
1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej
oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym
frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne,
w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki
literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją
refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji,
wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą
stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę
i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych,
naukowych;
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu
oraz argumentację;
6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie
i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
5) zna, rozumie i funkcjonalnie wykorzystuje biblizmy, mitologizmy, sentencje, przysłowia
i aforyzmy obecne w polskim dziedzictwie kulturowym;
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni
łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy;
pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków
złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów
i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich
konstrukcji składniowych;
3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel,
pointa);
6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach
argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej,
z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze
argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło
encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie
tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód
służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych
form prezentacji własnego stanowiska;
2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje
poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich
wypowiedziach;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu
podstawowego, a ponadto:
2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach,
rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji. Uczeń:

interpretuje fragmenty Dziejów Tristana i Izoldy, poszukując w nich elementów wzorca

osobowego rycerza,
wyjaśnia znaczenie przysłów zawierających odniesienia do etosu rycerskiego,
rekonstruuje scenę z Dziejów Tristana i Izoldy, wykorzystując wybraną przez siebie
formę prezentacji,
redaguje zapowiedź (zwiastun) filmu Kevina Reynoldsa.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
podająca;
drama.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Uczniowie oglądają film Kevina Reynoldsa Tristan i Izolda i na jego podstawie sporządzają
listę cech rycerza. Następnie zapoznają się z fragmentami Dziejów Tristana i Izoldy
zamieszczonymi w sekcji „Sprawdź się” e‐materiału i przygotowują głośne odczytanie
wybranego cytatu z elementami interpretacji aktorskiej.

Przebieg lekcji:

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat frazeologii związanej z rycerskością/rycerzem.

Prosi, by uczniowie wymienili znane im powiedzenia definiujące rycerskość, np.:
rycerz na białym koniu, pojedynek rycerski, honor rycerski, rycerska odwaga, etos
rycerski.
2. Uczniowie konfrontują swoje propozycje z podanymi w ćwiczeniu 2 sekcji „Sprawdź
się”.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Nauczyciel proponuje, aby uczniowie zaprezentowali inscenizację

wybranych z e‐materiału i przygotowanych przez siebie scen z Dziejów Tristana
i Izoldy.
Uczniowie sporządzają listę pożądanych i kontrowersyjnych cech rycerza Tristana,
słuchając i oglądając prezentacje koleżanek i kolegów. Następnie porównują cechy
Tristana z tymi, które wypisali na podstawie filmu i fragmentów Dziejów Tristana
i Izoldy.
2. Praca z multimedium. Nauczyciel organizuje pracę czterech grup, kryterium podziału
może być wybór cytatu do prezentacji (4 cytaty zamieszczono w e‐materiale). Grupy
pracują z wylosowanym obrazem multimedialnej galerii zdjęć. Rozmawiają na jego
temat, uwzględniając: a) sposób przedstawienia bohaterów, b) scenę przedstawioną na
obrazie.
Uczniowie kontynuują pracę w grupach i wykonują ćwiczenia 7, 8 z sekcji „Sprawdź
się”, utrwalając wiedzę o cechach Tristana oraz jego relacjach z Izoldą i Markiem.
Nauczyciel komentuje i ocenia pracę grup. Najlepsze wystąpienia ocenia.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel proponuje, aby uczniowie podsumowali zajęcia, wykonując jedno z dwóch

zadań do wyboru:
Wykorzystaj wnioski, wynikające z pracy na lekcji i zredaguj zapowiedź filmu Tristan
i Izolda, używając frazeologizmów ze wstępnej fazy zajęć.
Na podstawie wniosków z lekcji i filmu Tristan i Izolda uzasadnij trafność słów, którymi
lektor wprowadza do filmowej opowieści: „Gdy los zdradza Twoje serce,
a przeznaczenie nie daje wyboru – tylko miłość zwycięża wszystko”
Praca domowa:

1. Praca domowa z e‐materiału.

Materiały pomocnicze:

Jacques Le Goff, Kultura średniowiecznej Europy, Warszawa 1995.

Robert Bartlett, Panorama średniowiecza, Warszawa 2002.
Tristan I Izolda, reż. Kevin Reynolds, 2006.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” jako

inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.