You are on page 1of 35

‫االستدالل اللغوي عند األصوليين‪ :‬مقاربة تداولية‬

‫*‬
‫يحيى رمضان‬

‫الملخص‬
‫تسعى هذععالهراسةرإععاهكشهران ععه ععاهبىععاه تراععاهاعلروهتلراصععبهراءةععتاهرالوع هبدعلرو ه ععب هراععت ه سرالع ه‬
‫أيض عبعربه ععبههدبةبل ع هبج ععساهرالت ي ةععب هرالسر ااععاف عبهت عععرهكشهراتدععت ه ء ع هبىععاه علر هرادععسةت هرات ع ااربه‬
‫رال س ع‪،‬ياربهراععتههاطععا هريل ععب هرظ ععت هبت ع هاوليععاه هذءا ع هريل ععب ه تج يء ع ه ا ع هببإععلنصبلهأ ععسهرا ععبذا ه‬
‫رال اي ععاه هاولي ععاهراصبإ ع ع اهرالسر اا ععاه)‪ )pertinence‬هأ ِ‬
‫َدو ع هعسهه ةع ععتلهر إ ععلس ه)‪(inférence‬ه ه ععبهيع علت هب ع ع هه ععاه‬
‫ه بذا ربههث هه ةته هراسابقربه هدوسهرالنءي فه ه‬
‫الكلمات المفتاحية هر إلس ربهرادوسربهراسابقرب راصبإ اربهرالج ي ربهأ ت هرا د ف ه‬
‫ه‬
‫‪Linguistic Inference of Scholars of the Usul : Pertinence Approach‬‬
‫‪Abstract‬‬
‫‪This study uses recent pertinence trends to demonstrate some aspects of richness in‬‬
‫‪our linguistic legacy pertaining to the discourse of Divine Revelation and its‬‬
‫‪temporality, and to reveal the descriptive and interpretive capabilities of the Usuli‬‬
‫‪discourse (discourse of principles of jurisprudence) as being a theory in discourse‬‬
‫‪analysis and interpretation. This purpose has been achieved through one of the central‬‬
‫‪concepts of the theory of pertinence; i.e., the concept of inference and other relevant‬‬
‫‪concepts such as context and intention.‬‬
‫‪Keywords: inference, intention, context, pertinence, interpretation, principles of‬‬
‫‪jurisprudence‬‬

‫*‬
‫ههنتنهببال اهرجلةعتاهاةعاهرايباعاه رالنعتياربههنصعب ‪-‬هراةعل فهرابيعسه‬
‫هد لتةرلهراس ااه ههصبذجهذءا هريل ب ربهأإلب ي‬
‫رإلاني ين ه‪ ramdane2y@yahoo.fr‬ه‬
‫متهتسءي هرا حثهبلبةيخه‪1177/5/71‬لربه ده هاءص لهبلبةيخه‪1171/71/71‬ل‪ .‬ه‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬

‫مقدمة‪:‬‬
‫هإع ععابقهر ذلعع ععبلهبل سيع ععسهراصوع ععله هراع ععتة اهرإلإع ععاله هراع ععااهرا ع ععة هبع ععبادلرو ه‬
‫رالج يع ع ربهتس ععلةس هذ ععالهراسةرإ ععا هتتإ ععاىهبعهظف ععإلهرإل بب ععاهراعنص ععاه ععاهإع ع ر هرال سي ععسه‬
‫تىعاد عهبعههل ععبربههدبةبع ع هاَهرإلجن ععب هرظ ععت هراءة ععتاهبت ع ع هاوليع ع هاعه هتج يع ع هريل ععب ه اع ع ه‬
‫ببإععلثعبةهأ ععساهرال ءياععب هراصوليععاهاءلععسر ااب هراىب ععل هأ ِ‬
‫َدوع ههعسهاوليععاهراصبإ ع اهاس ع ‪،‬ب‪،‬ه‬
‫(‪(Sperber‬ربه استنه)‪ (Wilson‬ف ه‬
‫يلعثطع ع هذ ععس هذ ععالهراسةرإ ععاهرا ععل ا ه هحمب ا ععاهردع عير ه ععاب اهبص ععبوهاو ععلاههصسع ع ه‬
‫اءعص ععاهراءة ععتاهرظ ععت ربهيس ععل ء هئلر ععإلهرا ةع ع ه رالج ي ع هرال اي ععاربه راةبي ععاهرال ع يعت هه ععاه‬
‫إ ع عع‪ ،‬ةت ربه رادع ع ععباتنهأ هرا ع ع ععسأهرل ع ععب هاىعءاع ع ععاهرالج ي ع ع ع ه ا ع ع ع هبع ع ععبالتديعه صع ع ععسهه ةع ع ععتله‬
‫علثعبةهرعهإلئبةذععبه‬
‫"ر إععلس " هراععااهيعه َى ع يهسهأ ععسهرا ععبذا هرال ايععاههل عالهراصوليععاربههأ ثلذععبهرإع ه‬
‫العههع ع ع هأذع ع ع يههرا ع ععةب بهراءةتي ع ععاربهرا ع ععتهذ ع ع ع ه‪ -‬ه ع ععاوههصة ع ععب‪-‬هرهل ع ععسرده‬
‫راصو ع ععلاربه ت ع ععب ه‬
‫االا ةب هراءةتياهرالسر اااهبىبهافه ه‬
‫ع يه ا ع ه هأفععإلههدععبةينهيَلةايععبهكدةر هرالدبئىععب هراصوليععاهب ع هرإلجنععب يا هرظ ععت ربه‬
‫الاههصةعععبربه ه‬
‫رالععسر ربهَّ طسععسهرعه هاوليععاهراصبإع اربه راتدععت ه ءع هر لالفععب هراععتهمتاِّععاه ع ه‬
‫إايعبههبهيلىءيإلهمببه بنههسرةهرذلعبهةعبههىعهبع هأ عيههدب عسهراعلنءي ه ا اعاهرات عت هكااةعبربه‬
‫هنتابت ف ه‬
‫د ةهر إلس ه ه ا ربه ئ اىاهذارهر إلس ه ي‬
‫عاهسيهإ ععىةهراسةرإ ععاربه ذع ع هتس ععلةس هرإلجن ععب هرظ ععت ربهكشهرال ب ع ع ههع ع هأذع ع يهه‬ ‫هع َ‬
‫ر ا ععةب هراءةتيععاهراىب ععل هراععتههاطععا هرالت ي ع هرالععسر هاصوليععاهراصبإع اربه ب يععاههععبهتىءيععإله‬
‫مب ع ععبه ىءل ع ع هراسةرإ ع ععاه صترا ع عبعههل ع ععب هأاهر إ ع ععلس هراءة ع ععتافهفحب ا ع ععة هأ عهبا ع ععبنهرذلع ع ععبله‬
‫عاههنتاعب هراىعءاعاهرالج يءاعافه ابااعبعهكظةعبةه‬ ‫ي‬ ‫أإبإايهبعهه‬
‫ههنتاهبعه ه‬
‫ي‬ ‫رظ تاا هبب إلس هبت‬
‫كدةر ةع هراالفععةههراوعليرها اىععاهر إععلس هراىدءاععافه اباثعبعهكبعلر ه دععتفة هراالفععةه راثععلاه‬
‫هرظ ععلرهراععته باععةههععسرةه‬ ‫صععسهمتااععاهر إععلس هراءةععتاه ععاه عع‪،‬لههععاهأاعتر هر إععلس‬
‫رذلع ععبهة ه(رادا ععب )فه أ ع ع‪،‬رعهران عععه ععاهرا ععسأهرات ِّ ع ع ه رل ععب هاءىعءا ععاهرالج يءا ععاه ص ععسه‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫رظ ععتاا ربه باععبنهئ اىل ع هراىدالااععاربهذععارهرا ععسأهراععااهةأ هراسةرإععاهأنههععبهمسيععبلهرا ععبئ ه‬


‫مبدوسهرا ة هذتهرال ساسهرظ ع ها ف ه‬
‫ك هذوع ععلهراسةرإع ععاهرذلعبهةع ععبه‪ -‬هذع ععالهرادبةبع ععا‪-‬هبصوليع ععاهراصبإ ع ع اهد نه ‪،‬ذع ععبههع ععاه‬
‫هةع ع ْ ِه هأ هلع ععبهيلىءي عإلهمب ععبهت يض ع ه‬
‫رالت يهةععب هرالسر اا ععا هفإ يّن ععبهتد ععتلهب ععاا هظه علياهتلرمه ععبه ي‬
‫(راسةرإا)ههاهرتسب ههسرهرالدبئىب هب هذالهراصوليعاه رإلجنعب هرظ عت فه ابااةععبهيلىءيعإله‬
‫هجنعاربه هإهعايعبهأ يهنهر ذلععبلهبصوليعاهراصبإع اه‬ ‫بسىاةبهكشهأنهتنتنهكضبفاهتل هصياهرالنلرةهابهأ ِ‬
‫عبدةهرعفه الحداععإلهأذععسر هراسةرإععاربه‬ ‫العربهكنهملهاد ع هاع ه‬
‫هرانلببععب هراىلباععاهرلسيثععاههععبهي عار هدءععا ه‬
‫ووععصبهرظ هاإلجنععب ه‬ ‫رةتجيصععبهتدسععاعةبهكشه ِ ع يهد ههل ععبههةياهحيععب ةهأ ععسمهبهرآل ععلربه دععسه يه‬
‫رالسر هحم طهسدهرعهبصولياهراصبإ افه راثبينهاإلجنب هرظ ت ف ه‬
‫دسهينتنهه اسهرعربهد هرا ل ه ههبهال ه ربهرإل بة هكشهأ يهنهرانلببب هراىلباعاهراىب عل ه‬
‫را ععتهدبةب ععةهرا عيراهراى ععليهرإلإ ععاله هه ععاه ععال هه ة ععتلهر إ ععلس ربههلسع عهءِّح هاعهببإلجن ععب ه‬
‫رالسر هتنبده‪ -‬ههعبهاىءع ‪-‬هتهع َىع يهسه ءع هأ عبب هرااعسربه هاىع يههأبل ذعبهدةرإعلبنهراصلعبن هرظ شه‬
‫اءس لتةهئ ه سهرالمحاربه دسهض طهعصةبه لبب ه"راءسبنه رااارنهأ هرالنعتالهراىدءع ف"‪7‬ه راثبااعاه‬
‫اء ب ثهرالتاس ه نلاهرا خت ربهراتإتهاهبعِ"ر إلس هرا ال ف"‪ 1‬ه‬
‫اعاه ءاع هفنعل ه‬ ‫تصسةجههدبةباهئ ه سهرالمحاه هكئبةهرا ةب ههفنلاه فءس ه يهبلربه ه ِه‬
‫دسلهرال ءسعهراوحار "‪3‬بإ بد هر ل بةهكشهراص إله"بت هراصةجهراااهيت ع ه‬ ‫تلإاخه" َ‬
‫ةدهر ل ععبةهذ ععارهي ععجيهرذلعبه ع هب ععِ"جتسيسه‬ ‫‪1‬‬
‫را ءس ع اهكشهرلد ععب إلهرا ععتهت ء ة ععبف" ه هإ ععابقه يه‬
‫راوال هب هراص إله رظ تااب "‪5‬ه ا ه"جبى ه ءع هرظ عت ه عاوهرعههعاه ءع هراص عإلرب"‪6‬ه‬
‫هدسهاهاىء هرظ ت ف ه‬ ‫رالدسهتنهرااياه ىءترههاهراص إله ِّه‬
‫ء ه ن ههبهدبلهب ه ِّه‬

‫‪7‬ه سهرالمحاربهئ فهاللسان والميزان أو التكوثر العقليربهراسرةهرا اضبو هرال اهراثدب هراىليربهط‪7‬ربه‪7991‬لف ه‬
‫‪1‬هرا خت ربه نلافهاالستدالل البالغيربههصتبا هدرةهراىلفاهاءص لربهط‪7‬ربه‪1116‬لف‬
‫‪ 3‬ه سهرالمحاربهاللسان والميزان أو التكوثر العقليربههل هإببإلربهص‪71‬فه‬
‫‪1‬هرال هراسببإلربهص‪71‬ف‬
‫‪ 5‬رال هراسببإلربهص‪76‬ف‬
‫‪6‬هرال هراسببإلربهص‪76‬ف‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬

‫هةعع عاهجتسي ععسهراو ععءاهبع ع هراص ععإله رظ ععت هرا ععتهإ ععى هكااة ععبهئع ع ه ععسهرا ععلمحاربه‬
‫ك يهنه ي‬
‫تسعهءطحةهأإبإعهبعهمبص عار هرالععسر ااب هراىب ععل همتعطةه ععاهئليععإلههدبةبععاهريل ععب هراءةععتاه‬
‫رظ ععت ربهرا الدعهبعههععاهه ةععتلهراءععا لفه هي ععبةقهذععارهرا ةععتله صععسهئع ه ععسهراععلمحاهه ةععتله‬
‫"ر إععلس "هك هيههععاه اععثهد اععاهرظ همبضعععتا ه ءع ههىععىه"ر دلضععبو"ربه ذععتهأدععترههععاه‬
‫هى ععىهرا ء ععاهرا ععااهي ععس ه ءا ع هراث ععبينهبو ععاةل هفن ع يههردلض ععبوهئء ععاربه ا ععا ه ع يههئء ععاه‬
‫علىع هرظ ه ه‬ ‫ىع هراثععبينه ههىععىه" ب ع هر إععلصلبج"ربه ه ع هملههيهسع َه‬ ‫ردلضععبوفه دععسهرإعهعله ِه‬
‫ذارهراىىف‪1‬ه ه‬
‫يهأهبههدبةباه نلاهرا خت هفلص ءإلههاه"فلضااهأإبإعااهه بدذعبهأنهرا ال عاهراىلباعاه ه‬
‫ذسيسذبهاتضت ةبه اصةجهتصب هلبهاءعسب هتدتله ء هتوتةهرإعلس رب"‪1‬ه ذعب هر ل بةذعبه‬
‫بتإععبئاهه ععل هتلرمهععبه"هلنععبهء ه ععبمس ه هتبةخيصععبهرا ال ع همهععبهه ععل ه ععسهرادععبذله‬
‫رجلل ع ععبينه هد ع ع ع هرإل ع ععب هببيلو ع ععتصربه ه ع ععل هأيهيىد ع ععت هراس ع ععنب ه هه ل ع ععب ه‬
‫راىءتلف"‪9‬ه ه‬
‫أوالا‪ :‬اإلنجاز التداولي‪ :‬نظرية المناسبة‬
‫‪ .1‬التداولية‪ :‬التعريف‪ ،‬والمسار‪:‬‬
‫ءع ع هرا ععل هه ععاهأ يهنهحم ععب هتىلي عععه"رالسر اا ععا"هتن ععبدهتل ععإله ءع ع هر ل بةذ ععبهدةرإ ععاه‬
‫رإ ععلىعب هراءة ععاربهأ هدةرإ ععاهراءة ععاه هراس ععابقهأ ه هريل ععب ربهف ععإ يهنهذ ععارهرالترف ععإله همينصع ع ه‬
‫ك بوه داداهر لالفعب هراعتهمتاِّعاهرظ ععب هراعتهتصضعتاهذعةهذعالهرالسععااف‪71‬هك يهنهذعاله‬
‫ر لالفب ربهراتههتهىارهأإبإهبعهكشهرتسب هرلد هراااهتسى هرالسر اااهكشههىبجلل ربهكضعبفاه‬
‫العه‬
‫عتةهرعهفععب ه‬
‫كشهتصهيعت هأ ععتهلب ه باععةه‪-‬هع ه اع ‪-‬ههوععسةه ععىه تصعهيعت هأ سععاهرالسر ااععاه ضع ه‬
‫رال هبةهرعههلاريسهرعهضعاهَّب هراسةرإب هراءةتياهراىب ل ف ه‬

‫‪1‬هرال هراسببإلربهص‪19‬ف‬
‫‪ 1‬را خت ربهاالستدالل البالغيربههل هإببإلربهص‪11‬ف‬
‫‪9‬هرال هراسببإلربهص‪35‬ف ه‬
‫العهرلسيثه صةبهبواةاهرجلع هتسر ااب فه‬ ‫ضه‬‫‪71‬هكشهرل يسهراااهيلسبو هفا هبىضة ه اه تدهتسر اااهبواةاهرا لدربهه ِّ‬
‫راول ه ه‬
‫‪-‬هبالا ا ربهفاءاافهالتداولية من أوستين إلى غوفمانربهتلمجا ه ببلهرل ب اربهراال داا هدرةهرلترةهاءص له رالت ي ربه‬
‫ط‪7‬ربه‪1111‬لربهص‪71‬فه‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫ميناهرالعاااهضعاههسبةهرالسر اااهراىب ل هب هاالاههلر ربهذ ه‬


‫هأف هل ءاههبهد هراص ج هرا ىءااربهأ ه ضىااهرا ل ه ‪،‬هرانلع ه‬
‫ههيهىارهظةتةهذعارهراوع ءرهكشهرا اءسعت هرظهلينع ه عبةااههعتة ربهراعااهردعي ه عبله‬
‫مثباا ع ععاه االاع ع ع ه تس ع ععىع اه أا ع عععههرالعااع ع عاه‪-‬ض ع عععاهراس ع ععاعاب اب هبت ع ع ع ةبهاولي ع ععاه به ع ععاه‬
‫اءىالهععب ‪-‬هبع هاالاععاهفععل ربهذ ع هراي اععاربه راس اععاربه رالسر ااععافه ك ره ععبنهراي اععاهدععسه‬
‫ر لصهبسةرإاهراىالدب هب هراىالهب ربه رذلعةهراس ااهبىالداهراىالهعب همبعبهتعس ه ءاع ربه‬
‫وعةهبباىصبيعاهبىالدعاهراىالهعب همبسعلىعءاةبربهفادلوعلهَّبهلعبه‪ -‬اص عاه‪-‬ه‬ ‫فإ يهنهرالسر اااهراعته ه ط‬
‫ءع هدةرإععاهضعععب لهراعلنهءي ه راخبئَععاربه ظععل هرانععبنه رااهععبن هرآلنربههذصععبربه رالىععبب‪،‬هراععته‬
‫تسععلد هد الةععبههععاههى اععب هتنععتنه‪ -‬ا اي عهبع‪-‬ه ععبةجهراءةععاها سععةب هأاههععاهرادععبلهراععااه‬
‫جيلاهفا هرالتر فه ا ه‪ -‬ء هرظد يه‪-‬ههبهرإلدله ه ذاههتةي ف‪77‬ه ه‬
‫ك يهنهرحنو ععبةهرالسر اا ععاه هرظا ععب هرإل ععبةياه(‪(indexical‬ربه ا ععب هرظ ع ععب هرا ىءا ععاه‬
‫رلداداا ه ب َ هد نهبءت ةبه ضىااهر لوبصهرانبه رب‪71‬ه هميبه ىع هرإلمجعب ه ع ه ب ع ه‬
‫ءع هأ يهنهراص عج هرلداداعاهاءلسر ااعاهتارهصعةههع هرظحبععباهراعتهبعسأذبهأ إعل ههصعاهإعصاهمخع ه‬
‫مخسع ع ه تس ععىع اه أا عععهربه ع ع ه ععل ه هكاد ععبوهحمبضع علرت هجببهى ععاهذبةف ععبدهض عععاهبلا ععبهجه‬
‫حمبضلر ه اابله اع ف ه‬
‫هف هل ءاهراص ج هرا ىءااربهأ ه ضىااهر لوبصهرانبه ه‬
‫ملهينععاهأ إععل ربه ذععتهيءد ع هحمبض علرت هتء ع ربهيسععى هكشه"تجإععا هر لوععبصهفل ع ه‬
‫اءسععبااب رب"‪73‬ه انع يهعاهرا ععااه ععبنهي ععةء ه يد عهبعهذ ععتهرا ععل هرا ععااهتىع يعل ها ع هأ ععسهأإ ع ه‬
‫را ءس اهرالحءاءااهرظجنءتإب ستاااربهرالىءيإلهبباس ةهرال ا هراااهتض ء هب هراءةعا ههذعته‪-‬‬
‫حبس ع ‪-‬ه عععهراترد ع ربههرالج اععسه ء ع هأ يهنهد ةهرجلع ع هرإل بةيععاه" همينععاهأنهين ععتنهك ه‬
‫‪77‬هة بععت ربه‪،‬نربه هت ععءلربه ععب فهالتداوليةةة اليةةوم‪ :‬علةةي اديةةد فةةي التواص ة ربهتلمجععا هإععاعهراععسياهد ععت ربه حمعععسه‬
‫را ا بينفهب ه‪ ،‬ربهطرب‪7‬ربه‪1113‬لربهص‪19‬ف ه‬
‫‪12‬‬
‫‪An Reboul ,(1995), La pragmatique à la conquête de nouveaux‬‬
‫ف‪domaines:la référence,in l’information gramatical ,66,pp. 32 ,37‬‬
‫‪73‬هة بت ربهالتداولية اليوم‪ :‬علي اديد في التواص ربههل هإببإلربهص‪19‬ف ه‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬

‫عععه باععاهاي ععابوربهأ هتج اععسه ععساههععبربه راععااه هتسععل ا هذععالهرجلعع هراداععبلهبع ههععاه‬
‫د نهأنهتنتنه بدداهأ ه ب باف"‪ 71‬ه‬
‫ادسهرا ءإلهأ إل هاسف ههبه بنهيسعا هبباةبا اهرات اا ههاهأ يهنهبىعاهذعالهرجلعع ه‬
‫علىع هات عععه ع وههععبربهسيهيوععبةهكشهرإععلىعبهلبهاءس اععاه ء ع ه ع ع ه‬ ‫ا سععةبهمينععاهأنههتهسع َه‬
‫وه‪ ،‬علربهحباعثه هذلعع هراوعسقهأ هرانعا فهفدعت هأ هه"َههط ْهلهع َههربصعت"هاءعااه هئَءعاه‬
‫علىع هذصععبهات عععهبىععاه ععب هرظ ععابوربهأ هاهعَ ْدع هأ ععبةه‬ ‫الع‪-‬ربملههيهسع َه‬
‫يع َهعسهربصلع هاءععا رجه‪-‬هععث ه‬
‫ىع ه‪-‬ذسيسهرع‪-‬هاءداعبلهب ع وههةعبيلهاعاا فهك يهنهذعارهرادعت ه(َههط ْهلهع َهه‬ ‫ساههبربه انهصي هرإهله ِه‬
‫حساه‪ -‬لعهبع‪-‬هتةا ه‪،‬هرعه هراىعب َهملربهحباعثه هي دع ه ععبه عبنه ءاع هد ع هراعلء هظهبع ه‬ ‫إاه ِه‬
‫ربصت)ه ه‬
‫عةلهرعربه‬
‫فء ع هيىععسه ععب هرا لععب ه عععبه ععبنه‪،‬ا عهبعربه ملهيىععسهئبا ةععبهاءععا رجه اب عهبعربه ععسره راععسذبه ع ه‬
‫راضعةهكشهذارهراىب َهمله ب ءاههملهيناههلبه تدههاهد ههفه ه‬
‫ه ي‬
‫ك يهنهه ععاهأب ععل هراصل ععب جهرايتي ععاه ءع ع هذ ععارهراصد ععب ه رلع عترةربهراد ععت َههمب ة ععتله"فى ع هراءة ععا"ه‬
‫ههةععاهكشهرال نع‪،‬ربه هميثِّع هأ عسهأ ثعله‬ ‫)‪(acte de langage‬هراااهإاضاعهأبىبدهرعه سيعس ي‬
‫راصععب هدةرإ ع هاعهضعععاهرالسر ااععافهادععسهأتب ععةهأ عععب هأ إععل ه(‪7961‬ل‪7911-‬ل)ربه هععبه‬
‫ععهببالسر ااععاه ء ع ها ععبقه رإ ع هك هملهيىععسهذععاره‬
‫دععبلهبع هإعع‪ ،‬ه(‪7969‬ل‪7911-‬ل) رالىليع َه‬
‫رجملععب هدب عهعلهرعهفدع ه ءع ه ععسدهحمععس دههععاهرظا ععب هريلب ي عاه(رظا ععب هرإل ععبةيا)ربهراععتهمينععاه‬
‫راصوععلهكااةععبه ءع هأّنععبه ععب ه عب ه هذ ع هبجمهاععاه ععبره هراصسععإلهراءسععبين هبع هتىع يهسرذبه‬
‫اا ع هرجلع هه ءيةبربهمببه ه ا هرظا ب هراتهتَ ِلده ههترض ه هجتعب ِ هد عبهراجاتفعاربهحباعثه‬
‫تضاعهراىبينهكااةبهأبىبدهرعهأه لره سيس هيهس ِة هفاةبهرادوسه راسابقهكإةبههبعهفب ه‬
‫العف ه‬
‫ادععسهههثطءععةهذععالهرال ءععاهراىوععلهراععاذ هاءلسر ااععا هك هأتب ععةههلععبهر الدععب ههععاهَّع يعلده‬
‫ههلخوصهحيو هبس ههصد هراصو‪،‬فه ه‬ ‫ي‬ ‫فنل هحمنتله ءاةبهبباا ر ه را صبوهكشه د‬

‫‪14‬‬
‫‪J.L.Asustin ,Quand dire,c’est faire,tr,Gille Lane ,1970,éditions du‬‬
‫ف‪seuil,p ,37‬‬
‫هتلِ هرانلب هكشهراىلبااربه دسهمح ه صترنه"اولياهأفىب هرانالل ه اعهاص اهرظ ابوهببانالل؟"فه‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫ه راىل ه ه‬ ‫جفههل ءاهراسبةهر إلس‬

‫د ععصةهذ ععالهرال ء ععاهأ ع ععب ههرا اءس ععت هرظجنءتإب س ععتينه علري ربه خبب ععاهاوليل ع هه‬
‫ععت هراس اععاه عع‪،‬هرا اىاععاه هص د ع هرل عترةاربه همتَثطع هكإععةبه هرظإععب هه هكب علر ههأنهههىععىه‬
‫راء ععت هه همين ععاههر لاراع ع ه هحملع عترلهراءس ععبينه(را ععس )ربه اع ع هأنهراترض ععىاهراءس ععصااهه ه‬
‫تسعععره ععسذبهببإععي ب ههدوععسياهراععلنء ه ه لفالةععبربهرظهععلهراععااهيسععلس ههإعع‪ ،‬ةر ه‬
‫رإلس اااهتسعرههببالج ي هرانبه هاءعء ت فه ه‬
‫كنهدعت ه علري ههمب ةععتلهر إععلس ه‪،‬ااععاههعاه‪،‬ااععب هرا ةع ه رالتر ع هربه مب ععسأهرالىععب نه‬
‫عساهد اىععاههب ع هراءسععبااب هه رالسر ااععاه بع هيعتأه‬
‫ب ع عهبعه هت ة عهبعههلعععبربهكضععبفاهكشه تا ع ههأ ع َه‬
‫هةعسهرا ليعإلهاصوليعاهتسر ااعاه سيعس هتىعسهرظ ثعله‬ ‫رظ ‪ ،‬هه ضىااهر لوبصهراسعلد هفإاع ه ي‬
‫ر لعععب هعهضعععاهراصوليععب ههرالسر ااععاهههععب بىععسه(راةلريسععاا)ربهأدوععسهاوليععاهراصبإ ع اهاس ع ابه‬
‫استنه ر هرجلا ةهراةلريسااه ر هلسردهراىل ف ه‬
‫‪ .1‬نظرية المناسبة‪:‬‬
‫تص ععسةجهاولي ععاه"راصبإع ع ا"ه هإ ععابقهتى ععب هنههى ععل هأ ععبدمي هبع ع هرظاثل بتا ععت ه(درنه‬
‫إع ع ‪،‬ب‪)،‬ه أإ ععلب هراءس ععبااب ه(دي ععسةه يءس ععتن)ربهب ععسأههص ععاهإ ععصاهمخ ع ه إ ع ى ه تس ععىع اه‬
‫علعلهرعه ععىهرآلنفه دععسهرإععل بدرههى عهبعههععاهأ عععب ه(بععت ه علري )ربه هععاه‬
‫أاعععهربه ههععب ي عار ههسع هي‬
‫هص عار ه ءع هراععص هراىععل ربه ا علرهراىسيععسههععاهرادععب هراععتهاععبذا هدلربعاهراصع ه االاع ه‬
‫هدب هعه بلهأا ههمخسهاربهكضبفاهكشه لبهبعب "راصبإ اه رالتر ه راىلفعا"رب‪75‬هراعااه عسة ه‬
‫اسععخل هرا لاسععااهإععصا تس ع ه مثععبا ه تسععىع اه أاعععهربه فا ع ه هههِلض عةهاوليلةعععبه هراصبإ ع اه‬
‫ء هحنتهههنلع ف‪76‬ه ه‬
‫‪15‬‬
‫‪Dan Sperber et Deidere Wilson, La pertinence,communication et‬‬
‫‪de‬ه‪cognition,tr,Abel Grschenfeld et Dan Sperber,les éditions‬‬
‫‪minuit ;1989.‬‬
‫‪16‬‬
‫ف‪Dan Sperber , Rapport d’activité 1965-2005,www.dan.sperber.com‬‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬

‫ك يهنهأذع يهههععبهمياعاهاوليععاه"راصبإع ا"ربهكضععبفاهكشهرخنلرئةععبه هرالدءاععسهراةلريس ع ربه َ ْء الةععبه‬


‫راىلفاععافهفدععسه ع طس هاوليع هاه"راصبإع ا"ها سععةبهاوليع هاعه هتج يع هراء تظععب ربههتهوعصطعه هكئععبةه‬
‫رادبةبب هراىلفااه)‪(cognitivistes‬ربهراتهتصولهكشهراءةاهبت ةبههوةهعلهرعههعاههوعبذلهاوعبله‬
‫أ ثععلهلععت هعه ههىبجلععاهراىءتهععافهف ع ه لبهبعععبهرآلاعععهراععا له(راصبإ ع اه رالتر ع ه راىلفععا)ربه‬
‫عبملهراععص هراىععل ه‬ ‫يضع هإع ‪،‬ب‪،‬ه اسععتنهتععسر االةعبهبتضععت ربهضعععاههدبةبععاهرا اءسععت ه ع ِه‬
‫عع‪،‬اهف ععتد ةه(‪Fodor‬ه‪)Jerry‬ربههىلع عبيْ ِهاهأ يهنهران ع ِّهعتنهر إ ععلس هاء ةع ع هراءة ععتاهإ عع‪ ،‬ةهه‬
‫هىلفاععاههل ايععاربه هدععسة ه(‪(capacité‬ههلعايعا هه ب ي عاربه الف عهبعهاءسععبااب هراععتهتعه َى ع يهسهإعع‪ ،‬ة ه‬
‫ئلفاععاه)‪)périphirique‬فه دععسهةأره ع يهههععاهإ ع ‪،‬ب‪،‬ه اسععتنهأ يهنهدةرإععاهر إععلس هدععسه‬
‫تلارهاصبهتىل هراايعسه عاهئلر عإله عع هإع‪ ،‬ةر ههل ايعاهأ علر هاىعل ه صةعبه‪ -‬ععبهي ع‪،‬ه‬
‫فتد ة‪-‬هك هيهرادءا ف‪ 71‬ه‬
‫بت ه يهبل‪ ،‬يدتلهراصعت جهرالسر هاصولياه"راصبإ ا" ء ههسهءيعاربه يص ءإلههعاهفلضعااه‬
‫ه َ طإساه ء همتااا ك لر ربه ي لة ه َهفإله‪،‬اااههىايصاف‬
‫يأه عبهراس عهءيعاهفللعثطع ه أايع ه هفة ع ه هتج ي ع ههععاهد نهر ل ععبةههدوععسهراععلنهءي ف يأه عبه‬
‫را لضععااهفع بدذععبهأ يهنهراءةععاه هبهعه ْىعسذبهراءسععبينهرحملععاهدب ععل ه ععاهرإل بئععاهمبعلردهراععلنهءي ه ه‬
‫متبهع ف يأهعبهرالعااعاهراععااهتدععتله ءاع هفععإ لر هيدع هبع ههسععلتي هراىععى هراىععىهراء ععت ههععاه‬
‫علءخصه هإ عع‪ ،‬ة هر إ ععلس ه‬ ‫ة ععاربه راى ععىهرادو ععتدهه ععاه ة ععاهأه ععلرفه يأه ع عبهرآلاا ععاهفل ع يه‬
‫مبنتااةب هرإل بة ه( ههاهضعصةبهراى بة هراءسبااا)ربه راسابقف ه‬
‫ِّه‬
‫أ‪ .‬المسلمة‪:‬‬
‫ك ينههععاهأذ ع يههرإععلحدبدب هرالععسر ااب هراىب ععل هك ععبد هر ل ععبةهادوععسهراععلنهءي فهفععإ ره‬
‫فعاهبب هأ شه أ لرهأنهتنتنه َعسههبعه ه اعب ه‬ ‫هه ْهاهي ةعةبربه ِه‬
‫رال ه تدهراءةاه ه اب َه‬
‫َه ع ْهاهيععلنهءي ههبععب هك هااس عةهرانءعععب هذ ع هراععته''تدععت ''ربه هكيّنععبهرظ ععخبصفهادععسهأ ععبد ه‬
‫رالسر ااب هإء اهرالنهءي هضعاهإع‪ ،‬ة هراس اعاربه ذعارههنععاهمتاهاذعبربه هعاه َهسيهرإلحضعبةذبه‬
‫‪17‬‬
‫‪Dan Sperber et Deidere Wilson, La pertinence,communication et‬‬
‫‪-106.‬ه‪cognition, P.104‬‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫اععبه ععب ه صععسه ‪،‬ذععبه(د ةهراسعابقه هكالععبجهرانععالله تج يءع )فهفدععسهرا ءدععةهرالععسر ااب ه‪-‬‬
‫ءع هر ععلال هتت يهةب ععب‪-‬ههععاهراسعهءيعاهرادب ءععاهبىععسله ععتدهتتر ع هاةععتاهأ هفةع ههععاهد نه‬
‫ر ذلعععبلهمبدب ععسهراععلنهءي ربههىلععب ه‪ -‬ب ععاه هتت يهةةععبهراةلريس ع ‪-‬هأ يهنهرانب صععب هرا علياه‬
‫ع هتلتر ع هفاع ععبهباصةععبه هتص ععة هب ة ع هه ععبهتىصا ع هراء تظععب هبدععسةهرذلعبهة ععبهمب ععبهيلي ععسه‬
‫رالنهءي هرالى ‪،‬ه ص ه ذعتهيعلء يهظههبعبف‪71‬ه هينعتنهر لصعبوهراخعبئ ه"ببجلعءعاهراعلء ظههبعبهك ه‬
‫هععاهأ ع هر إععلس ه ءع ههععبهأةردهراععلنء هدتاع هك هرالتر ع ه هيىلععبهاب حعهبعهمب ععلدهتىععل ه‬
‫راخبئ هراىىهراءسبينهاءعء ت هبع هيىلعبه عاا هفدع ه اصععبهيسعلساتنه ءع هراىعىهراعلرده‬
‫‪79‬‬
‫اءعلنء ف"‬
‫ب‪ .‬التمييز اإلارائي‪:‬‬
‫يس ععلس هراخبئَععاه ءع ع هراى ععىهراع علرده ف ععإلهاولي ععاه"راصبإع ع اهرالسر اا ععا"ربهرا الدع عهبعهه ععاه‬
‫دوععسهببإل ععبة ه(‪)indice‬ه ع يهه ععن هدبب ع ها ععإلدةر ربه‬
‫رإل ععبة هراد يهسهععاربه هععاهراسععابقفه هيه َ‬
‫‪11‬‬
‫لع ع هأنهتنععتنهذععالهرإل ععبة هاسععباااربهأ ه عع‪،‬ه ا ع ‪.‬ه‬
‫أال ع ههععلنء ه أدة ع هخمبئَععاف و هحي َ‬
‫ه ععب ه باععةهاسععباااهفة ع ه‪ -‬لع عهبع‪-‬هأ ععىه أ دععسربهانع يهعاهذععاره هيىععيهأبععسهرعهرهلال ة ععبه‬
‫ه عءاعاه‬ ‫سذبهرادسة ه ءع هه ببدعاهراىعىهراعلردههعاهراعلنهءي هبت ع هرهلعس هر إعيرتا‬
‫را ةع ه رالج يع فهاعارربههاطعاهتعسر اات راصبإع ا بتضعت هبع ه ةع ههعاهأ ع هإع‪ ،‬ة هرال ب ع ه‬
‫راءةتا همتاااذ هب هراىىهراءسبينه هلردهراعلنهءي فهفةع هيعل نهأ يهنهراىعىهراءسعبينهخملءععربهبع ه‬
‫ذ ععته‪ -‬ه با ععاهرظ ا ععبن‪-‬ه ععسيسهر ععلال ه ععاهراى ععىهرا علردهرا ععااهي لةا ع هرا ععلنهءي فهك يهنه‬
‫عباايهبع هكاعي هأ عىربهإعتروه ءع ههسعلتره‬
‫ىه تىداسهرعههاهراىعىهرا ع طلهاس ه‬
‫رات هراثبينهذتهأ ثله عه‬

‫‪18‬‬
‫‪ Pourquoi parler, comment‬ف)‪Dan Sperber et Gloria Origgi ,(2005‬‬
‫‪comprendre ? In Jean-Marie Hombert, Ed. L’origine de l’homme, du‬‬
‫ف‪langage et des langues. Fayard, Paris,pp. 236-253‬‬
‫‪19‬‬
‫‪Dan Sperber et Deidere Wilson, La pertinence,communication et‬‬
‫‪cognition,P.42.‬‬
‫‪20‬‬
‫‪Dan‬‬ ‫‪Sperber‬‬ ‫‪et‬‬ ‫‪Gloria‬‬ ‫‪Origgi,Pourquoi‬‬ ‫‪parler,comment‬‬
‫ف‪comprendre,pp. 236-253‬‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬

‫هبهيدب ربهأ ههسلترههبهيضعلربههاهراىىهراءسبينهرا طلف‪17‬ه هك ره بنهرلب هه عاا ربهفةعاره‬


‫يىععيهأ يهنهراىععىهراءسععبينهيلعاطعاهبدوععتةهئ اى ع فه ا ع هذععتهحملععترهرا لضععااهراععتهيدععتله ءاةععبه‬
‫راصعت جهرالسر هاصولياه"راصبإ ا"هه صسهإ ‪،‬ب‪،‬ه استنف ه‬
‫‪ .1‬فرضية النموذج‪:‬‬
‫أمهية ععبهراءة ععاربهذع ع ه‬
‫ي ععي هراصع ععت جهر إ ععلس هرال ععسر هأ يهنهرإل ععبةر هرإلاس ععباااربه ه‬
‫ع لر ه(‪ )codes‬ابدوععاهبوععتة ه ع هع‪ ،‬رب‪11‬ه ء ع هراععل ههععاهراةععىهرا ععسيسهراععااهتصعععب هب ع ه‬
‫ع لر ب هك ه"ذع ع هدر ع ععبههءل س ععاه عع‪،‬ه بهء ععاربه هتس عععرهأب ععسهرعهببال ع ع ‪،‬هرانبهع ع هاءعع علرده‬
‫دتا ع ف"‪13‬ه هبت ع ه ععبلربهفععإ ينه عتضععةبهاععب ه يع عبهيىييةععبههععاهرال ععب ربه هععبهتلس ع هب ع ههععاه‬
‫ك ععب ههلى ع يهسد ه هلنبف ععاربه هععاهدببءالةععبهاءلععج يال هراىسيععس ‪11‬ههععبهيىععيهأ يهنههععبهيسععى ه‬
‫ابدةهرعربهه ههبهتس ه ءا هرجلعءاهراعتهيسعلىعءةبه اصععبهتع ه‬ ‫رالنهءي هكشهت ءاة ه هيل ببإلهك ه ه‬
‫ذععالهرجلعء ععاهب ليدععاهاس ععباااه باو ععافهك يهنه"راس اععاهراءس ععباااه همجء ععاهه ععلء ظههب ععبه هته َ ع ِّله‬
‫‪15‬‬
‫ينع ع هادوععةبربه ميععيه‬ ‫هدوععسهراععلنء هب ععن ه به ع رب" هميعبهجيى ع ههلءداةععبهحملب عهبعهكشههععبه ِّ‬
‫فلر ب بربه يهص ِ إلههاه َهسيهإنت بف ه‬
‫سباايهبعه باوهبعربهااسعةهإعترههوةعلههعاه‬ ‫هىىها ه‬
‫بارربهفإ يهنهرإل بةر هراءسباااربهبت ةبه عه‬
‫هوعبذلهرا ةع هاوعهعلهرعهاىعسلهدععسة به ععسذبه ءع هت ع ‪،‬ههعلردهراعلنهءي ه همتبهع ه عباع هك هك ينه‬
‫رالحسي ع ععسهرال ع ععبلهرانبه ع ع ها ع ععبهيلي ع ععسهرا ع ععلنهءي هدتا ع ع هيض ع ع ه‪-‬بباض ع ععل ة ‪-‬هكشهرال ع ع ‪،‬ه عءا ع ع هاعه‬
‫‪16‬‬
‫عاهسيهيةععس هرا ة ع ههبععارهراى ععىهإعع‪ ،‬ة ه‬‫االإععلس ربهر لعععبدهرعه ء ع هر ل ععبةر هإععابدااف ه هع َ‬
‫‪21‬‬
‫‪Dan Sperber.(2000). La communication et le sens. Dans Yves Michaud‬‬
‫‪(ed.) Qu’est-ce que l’humain? Université de tous les savoirs, volume 2.‬‬
‫ف‪Paris: Odile Jacob ,pp. 119-128‬‬
‫‪22‬‬
‫‪Dan‬‬ ‫‪Sperber‬‬ ‫‪et‬‬ ‫‪Gloria‬‬ ‫‪Origgi,Pourquoi‬‬ ‫‪parler,comment‬‬
‫ف‪comprendre,pp. 236-253‬‬
‫‪23‬‬
‫‪Dan Sperber , La communication et le sens,pp. 119-128.‬‬
‫‪24‬‬
‫‪Dan Sperber et Deidere Wilson, La pertinence,communication et‬‬
‫‪cognition,P57.‬‬
‫‪25‬‬
‫‪Ibid, P48.‬‬
‫‪26‬‬
‫‪Dan Sperber , Rapport d’activité 1965-2005,www.dan.sperber.com.‬‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫رإعلس اااه هميثِّع هراىعىهراءسععبينهفاةعبهإعتره ِ يهعإلهيسععلس ه ِ ع طد هرآل عله(راسعابق)هالنلعع ه‬


‫د ةت ع ع ف عع ععبه هيو ع ع رهرات ع ععت هكشههدوع ععسهراع ععلنهءي ربهبت ع ع هذع ععسفهبعهرإ ع عيرتا هايهبعربه عءاع ععاه‬
‫رإل ع بةهاععبهمتهت ع ه‪،‬ل فحسععاربهبع ه عءاععاهرإععلس هتدععتلهفاةععبهراس اععاهراءسععباااهرا ع يهل ه‬
‫بس ةهرإل بة هراتهت ع‪،‬هكشهراىعىهراعلردههعاهد نهرإعلص بدلفهفةصعب هدر ععهبعربه اصدع ه ه باعاه‬
‫رظ اععبنربهفععب اهب ع هراس اععاهراءسععباااهاء عءععاه تج ي ع ههء ععت هذععالهرجلعءععاف ك يهنهرجلعءععاه‬
‫راءسباااههبارهرات ععهااسعةهإعترههد يهسهعاههعاهرادع يهسهب هراعتهيسعلىعءةبهراخبئَعاهضععاه‬
‫عءااهذءاءاعاربهيص اذعبه عىههعاهد نهأنهيصل ع ههلعبه هراةباعاهرظ ع هااسعلس ه ءع ههعبهأةرده‬
‫هنتاب ب؟ه ه‬ ‫رالنهءي هدتا فهفعبهئ اىاهذالهراىعءاا؟ه هبه يه‬
‫‪ .1‬آلية النموذج (االستدالل)‪:‬‬
‫يعه َىع يسهر إععلس ههععاهأذع يهه‪،‬ااععب هراىدع ربه هجتع يهههعاهأبععل هجتهءيابتع ربهبع هيل ب ع هرإلاسععبنه‬
‫هع هراىععب َهملربه هععاه الاع هيعسهِة ه ثع ه‪،‬هرعههععاههى ابتع فه اعيبه ععبنهر إععلس ههععاهأ شهرظد ر ه‬
‫خلذبهرإلاس ععبنهاءت ععت هكشهراىلف ععاربهفء ععا ههس ععلةلبهبعهأنهيلو عسطةههتض ععت ب هذ ععاله‬ ‫را ععتهإ ع طه‬
‫رالجهع ه رال ينعلههعاهأ ع هكدةر هئ اىلةعبربههرإعل ابنه‬ ‫راىلفاهراته ضىةبهرإلاسبنهذعةهَّةعله ي‬
‫تىل ههسرههالوهلةبربه ذسيسههسلتيب هيداصالةبفه ه‬ ‫ئلر إلهر لةبهلبربه هي‬
‫َلهر إععلس هههرال ع يهعتَهةهراىععل هبت ع هأدرعههاءعىلفععاربه هتضععت هبعهاسععبوالةبربهفلح طدعإلهاع ه‬
‫بع ععاا هجتع ععب هرظ هع ععبنربه راثدبفع ععب ربه ر لوب ع ععب فهيهع ععا َ لهأ يهنهرإلاسع ععبنهملهيس ع ععلص سه ه‬
‫َّب تع هراىءعاععاهراخلء ععاه ع طهههعلردلههععاهر إععلس ربهبعَعسوهرعهمبل ءععاههععب د ع هراص ععإلهرااتاععبينربه‬
‫ءع ع هرظدع ع يهربه ه ععل هةهرعهبباثدبف ععاهرإلإ ععالهااه(إ ع عتروهه ععبهرةتع ع ههصة ععبههب ععارهراص ععإلربهأ ه ععب ه‬
‫عبوعهب عآ لهت ع يهعتةر هَّععب هراىءععتلهراىلفاععاهرلسيثععافه تجإاس عهبعه ء ع ههععبه‬
‫ر ا نععب ه ص ع )ربه رالةع ه‬
‫إ ع إلربهتعه َى ع يهسهاوليععاه"راصبإ ع اهرالسر ااععا"ههععاهأبععل هرالت يهةععب هراءةتيععاهراىب ععل هراععتهرذلعععةه‬
‫بب إلس هبت هأدرعهههعاهأد ر هرالتر ع ربه إعاء هاعههعاه إعب هرا ةع ربهه‪،‬ااعاههعاه‪،‬ااعب ه‬
‫رالج ي ه رادلرو ف ه‬
‫أ‪ .‬االستدالل اللغوي‪ :‬المفهوم‪ ،‬والطبيعة‪:‬‬
‫يلرهإ ‪،‬ب‪،‬ه استنه‪ -‬هإابقهتتضارهذارهرا ةتل‪-‬هأاعي ه ه ِعس ه عاها عظه"رالحءاع "ه‬
‫)‪(analyse‬هكشها ععظه"ر إ ععلس " هبس ع اهه ععاالنهرا ععاذاها ععسرهرإ ععلىعب هراء ععظهرظ ه‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬

‫(رالحءا )ه بد هكشهرال ن‪،‬ه هفى ه ر هه هه َ طنلههفاع هربه اعا هذعاره عجنهر إعلس هراءةعتافه‬
‫فدعسهأظةعله ءع هراعص هراىعل ه عتده عءاعب ه ذصاعاه ع اةاهببالحءاع ربهك هأ يّنعبهتعل هب ليدعاه‬
‫تياربهتءدب ااربه ‪،‬ه ر اافه هاهذالهراىعءاب ه عءااهفة هرآل علربه ب عاهرا ةع هراءةعتافه‬
‫ووععةه‬ ‫فىء ع هإ ع ا هراثععب ربهاععتهئَءععاهأإععلب هكشهأ ععسهئء ل ع ه‪ -‬اععاناه يععسهرع‪-‬ه ه وععاه هه ِّه‬
‫اصوعاهاىعل ههعبه هئهءِعاههصع ربهفج عب هب ليدعاهت عس ه‬ ‫الدتميهراتر ب هراصعهعااااربهأنهيلدع طهسلهحنعتهر ي‬
‫ةهأ ععتهرا بة ععارب"هانباعةهرظإع ءاهرا سذاععاهراععااهيص ةع هأنهته عهَل هذصععبربه‬ ‫لي ععا ه"ادععسه ه ِ َع ْه‬
‫ذ هه‬
‫‪ -‬هبه الداهذارهرجلتر هب ءاهرظإلب ؟ه‬
‫‪ -‬هب رهميناهأنههيه َهة ههص ؟ه‬
‫‪ -‬ذع هذععتهَّعهيعلدهك ععبةههععاه يععسربهأ هر لععارةههص ع ه ععاه ععسلهدابهع همبععبه هئهءِعاهكااع ؟هكايع ه‬
‫ب اىاهرلعب هر لعارةفه انعاربه اععهمينصصعبهرالحدعإلههعاه اع ربه ب عاه هظع يه عسله عتده‬
‫هبهيسعره هراءةاه‪-‬بت ةبهاوبههبعه لهييهبعهفد ‪-‬هبلج ي همجءاه يسهه ء هأ يّنبهر لارة؟ه‬
‫هاىلفاه ا ربهيص ة هرال ن‪،‬ه هراى اب هرآلتاا ه ه‬
‫العه عاه ء يهعته‬ ‫‪ -‬كجنب هراتر ب هراسةإااهراصهعااااهحيل ه تدهفضبوهيسعرهبعاا فهفضع ه‬
‫أاهرا ةب هدبذلف‬ ‫ذاهرا بااههاه يه‬
‫اهرظ ةهتل ءياه ع هتلتا ب ه يس هذت هد نهأدروهرا بااه ر بتِ ف‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬ه ت هه بة اهرظخهأ هلَ هرا ل افه‬
‫بصععبوعه ء ع همجءععاهراى اععب هرآلا ععاهراععا لربهاسععلصلجهأ يهنه يععسهرعهملهيععلع يناههععاهراتفععبوهمب عبه‬
‫هئههءِاههص ربههأ يهنهمجءل هراتههيه هَي هأ يهّنبههصبإ اهاءعدبلهدعسهأةردههبعبهر لعارةفهفب إعلس ه‪-‬‬
‫ةهأ تهرا بة ا"ه هراثعب ربهكضعبفاهكشه‬ ‫ك ن‪-‬هإ‪ ،‬ة هتص ءإلههاههد يهسهب ه(مجءاه"ادسه هه ِههَ ْه‬
‫راى اب هراتهذا ههبب)هاءت ت هكشهالا عاه(ر لعارة)فه هبعارهراىعىهفعإ ينهراسع‪ ،‬ة هت علة ه‬
‫العربه ‪،‬هأ يهّنبهجتلاهب ليداهتءدب ااه ‪،‬ه ر اافه ه‬ ‫بت ةبهذءا ه‬
‫ك يهنهر إععلس هراععااهيىععيهر ا ععالقههععاههىععل هاء هت ععت هكشهَّةععت ربه هيسععلىع ه‬
‫در ع عهبعهأاس ععبدهبعه ههلا طهدص ععاهراصل ععب جفهفد ععسهتت ععسههد ع يهسهب ه ععحاحاربهان ع يهعاهراصل ععب جه هتن ععتنه‪-‬‬
‫بباض ع ععل ة ‪-‬هدر عع ع عهبعههترفد ع ععاهاءعدع ع ع يهسهب هظ يهنهراس ع ععبا هرا ِ‬
‫ض ع ععااهكشهراصل ع ععب جهرهالع ع عا طهداهه ع ععاه‬
‫ه‬ ‫ه‬
‫هىايص ععاربه اع ع هه ععبه ععب هراص ععإلهرادا ععبلهبع ع ههصع عاه ة ععسه‬ ‫ععحلةبربهتدلضع ع ه ععل ئهبعه دتر ععسه ه‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫أةإ ع تربه ههععبه همسِّ ع هبباداععب هرابذععبين هفنءيعععبه باععةهراد ع يهسهب ه ععحاحاه باععةهراصلععب جه‬
‫اا ف ه‬
‫ك يهنهراد ع ع يهسهب ه هإع عع‪ ،‬ة هر إع ععلس هراءةع ععتاهااس ع عةهإع ععترهفلضع ععاب هيص ءع ععإلههصةع ععبه‬
‫هراسلدهِ ه هرا ِّه هاءلإعباافه ذع هفلضعاب هدببءعاهاءلىعسي ربههثءععبهذع هدببءعاهاءلةاع‪،‬ه رإلدوعبو ه‬
‫ه‬ ‫ه‬
‫اولهرعهادببءالةبهاءخ جفه بارربهيعه َى يهسهر إلس هراءةتاه عءااهذءاءاعاربهتءدب اعاربه ع‪،‬ه ر اعاربه ه‬ ‫ه‬
‫اولهرعه إلصبدلهكشهّنجه اب اهرا لضاب ه كا ب بربه هدب س هراداب هرابذبين‪.‬‬ ‫بلذبااا ه ه‬
‫ب‪ .‬مكونا االستدالل اللغوي (اإلشارة والسياق)‪:‬‬
‫ك يهنهر إ ععلس همب ةته ع ع هرآلاع عععهرا ععا له(رإ ععلس هراخبئَع ععاه ء ع ع ههدب ععسهراع ععلنهءي ه‬
‫بإ ععبةر هيدع ِّهعسهةبهذععارهرظ عع‪)،‬ربه هميثِّع ه عءاععاههععاه صوعلياربهمهععب هراىععىهراءسععبينربه راسععابقفه‬
‫ا ععبه ععبنهراى ععىهراءس ععبينهدب عهعلهرعه ععاهرإ ععلاىب ههع علردهرا ععلنهءي ه همتبه ع ه عباع ع ربه ععبنهاِارهع عهبعه‬
‫ي‬
‫العها ععس ة هرا ة ع ه ا ع هأ يهنهراءة ععاه هذععارهراس ععلترهااس ععةه‬ ‫هنع ع ه‬
‫رإ ععلخسرلهراس ععابقه صوعهعلهرعه ِّ‬
‫هلعاِّعا هئ اى ع هاعهبععباصدصهفحسععاربهب ع هك يهنهراععلنهءي ه رت ع ه هيدععتله‪ -‬هأاصععبوهتتر ععء ‪-‬هبل ع ‪،‬ه‬
‫ع يهههععبهيليععسهدتا ع هحبععارف‪،‬لربهفةصععب ههدبهععب ه هحيلععبجهفاةععبهراععلوهكشهدععت ه ع يهه ع وه ععىه‬
‫راخبئععاه ه ببع ه ءع هدععسة هرا ةع هراععتهميلءنةععبهراخبئَععا هأاه‬ ‫ي ةع فه اص ععاربهيىلعععسه ِ‬
‫هَ‬
‫ءع هدسةتع هرالسععاادااه)‪)contextualistion‬هراعته همينععاهفاةعبهرا وع هبع ههععبهذعتهاةععتاه‬
‫حماربه هبهذته عءاب ه ذصااهرإلس اااهتسلثعلههى اب هراىب َهملهريلبة ه هىبةف فه ه‬
‫ه‬ ‫بععارربهفعإ يهنه"رانب صععب هرا علياهااسععةهدععبدة هفد ع ه ء ع هةب ع هأ عتر همجءععاهبععس‬
‫اسععباااربه انععاهدععبدة هأيضععبه ءع هرإععلخسرلههىءتهععب ه ععت هرادععبلهراععااهتت ععسهفاع ربه ععت ه‬
‫رالخبئ ربه ت ب ال ربه ت هراثدبفعاهراعتهيلدبمستّنعبههعاهأ ع هتج يع هراء تظعب هراعتههعاه‬
‫د نه ا هت د ه ج لب ههىىههاهد نهحملترهحمسدف"‪ 11‬ه‬
‫ك ره ععبنهراسععابقهدععسهرإععل ب هبءععت ههل ءععاههةعععاه هد ة هرإععلىبد ههنبال ع ه هفة ع ه‬
‫رانععالله تج يءع ربههع هتص ع هراءسععباا هاصوليععاهأفىععب هرانععاللربه رإععل بد ههععاهتوععتةر بهاءةععاربه‬
‫فإ يهنههبهإالحدإلها ه هاولياه"راصبإ اهرالسر ااا"هيعه َى يهسهإببداه هَّب هراءةتيب هراىب ل ف‬
‫‪27‬‬
‫‪Dan Sperber et Gloria Origgi,Pourquoi parler,comment comprendre,‬‬
‫ف‪pp.236-253‬‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬

‫ادعسهظع يههيهصوَعلهكشهراسععابقه‪-‬هع يس ههععاهراععاها‪-‬ه ءع هأاعي ه"إعهءياهراةعععال "هراععتهمينصةععبه‬


‫ر لضبنه يهههبهاا هاع ه الدعاهبباءةعاربه أاعي هدعسهيسعب سه ءع هفةع هريل عب ه تج يءع فه اىع يهه‬
‫العهظنه‬ ‫لده ا هها هرالنهءيع هرا اى هكشهر لدبدهبج يهنهراسابقهميلء ه تدهرعه تذليعيهبعهدعبب ه‬ ‫َه يه‬
‫يل يسعسه هَّعت ععاههععاهراتدععب هراتضععت ااهراععتهمينععاه وععلذبربهسيهرإععلخسرهةبه ه عععه‬
‫ع ععت هراء ععت فه عع‪،‬هأ يهنهرال ع يهعتةهرا ععااه لفلع ع هراءس ععبااب هراىب ععل هبَع ع ط ههأ يهنهذ ععارهرا ةع ع ه‬
‫اءسععابقهاععا هبىاععسهرعه ععاهراسديعاهفحسععاربهب ع هكايع هدب ععله عاهتدععسميهتت ععاعههال ع ها اىععاه‬
‫راىعءااهرالج يءااربهراتهتعه َى يهسهرإلس هعهيدتلهب هرالء يهد ههاهأ هرات ت هكشهراىىهرالردف ه‬
‫ادس يس هاولياه"راصبإ اهرالسر ااا"ها سةبهاولياه داداعاهاءسعابقربه هعاه َهسيهفدعسهةأ ه‬
‫أ يهنهتج ي ع هراء ععت هذععته ظا ععاهاسععابقه ععبصفه معيعبه ه ع ي هفا ع هأ يهنهذععاره هميثِّع هفنععل هة اسععاه‬
‫بباصسع اهكشهاوليععاه"راصبإع ا"ربه عع‪،‬هأ يّن عبهااسععةه سيععس ربه كيّنععبهرجلسيععسهراععااههته ِّ علهب ع هذععاله‬
‫راصولياهذته سلهتس هراسابقه صسهراضل ة هفحسعاربهبع هرالعس هدر ععهبعهبباصسع اهكشه ع يهه‬
‫عابدايهبعه‬
‫هء ععت هك ه هيدلو ععله عع ع هراس ععابقه ءع ع هذسي ععسهداع ععاهرالى ععبب‪،‬هراءس ععباااهرال ص ععاهإ ع ه‬
‫فحسععاربهب ع هيلى ع يسرلهكشه عععهرالععج يال هراسععابدااه عع‪،‬هراىءطعععاهاسع ه‬
‫عباايهبعفهفءاسععةهرالىععبب‪،‬ه‬
‫الع‪-‬ربهأ هتء هراتهذلبجهكشهبصبوهرإلءارهب هإعابدااربهأ هرالىعبب‪،‬هراعتهتدعتله ءع ه‬ ‫رجملب ياه‪-‬هث ه‬
‫رلا ه رإلضعبة هذ ههبهذلبجهكشهراسعابقه تل هءي ع هك يهنهراءةعاربه هأبسع هجتهءياب عبربهذلعبجه‬
‫كشهراسععابقههععاهأ ع هكدةر ههىصبذععبربه رات ععت ههبععبه بباسععابقهكشههدوععتدهراععلنهءي ههبععبفهفءععته‬
‫أاه عىتباهاسعباااه‬ ‫اولابهكشهك سرهرجلع هراىبدياربههث ه"ك يهّنبه عسيس هراع و"رب راعته هتثع‪،‬ه يه‬
‫ب اربهات سابهأ يّنبهذع ه‪-‬ه ه ا ‪-‬ه سدهرعه ‪،‬هّنب ههاهراىبين ههاههث ه‬
‫_هه ع ععلميه ع ععسيس هرا ع ع وه هراىعءا ع ععب هرلس ع ععبباا هم ع عبهيه ض ع ع هكشهتج ي لذ ع ععبه هكجن ع ععب ه‬
‫فل ضةبفه ه‬
‫_هرال ب ال هأ يهسهب هبعه هميبه بنههلتهديىهبعههلبف ه‬
‫هرا باععاهتععصخ اهب ع وه ععسيسربهميعبهيىععتقهذداععإلهرإلجنععب ر هر لعب اععاه‬ ‫_ههىععس‬
‫را ءتباف ه‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫_هإابة ه يسه سيس هرا وربه ااا هأدي هههأنهال اهإابة ه عل فففهف‪11‬ه ه‬
‫ءاع ربهيص ة ع هاءعخبئَععاه‪-‬هععاهد نه ع يه‪-‬هرهععلال ههىءتهععب هإععابداا هااععلع طناههععاه‬
‫كدةر هراىععىهراععااهذعء ع هرجلعءععاهرآلا ععاهراععا له ع هي علء يهظهأ ععسهرالنهءيع ع ههبععبفهك ينهذععاله‬
‫راىءتهععب هإلسععب سه ء ع هتىع يعل هئ اىععاهرإل باععاه هراضععع‪،‬ربه تىع يعل هرادوععتدههععاهرا ع وه‬
‫را بةهكاا ه هذالهرجلعءاه(ب وه هرلل اربهب وه هرال نع‪،‬ربهبع وه ففف)فه ععبهإلسعب سه‬
‫ذالهراىعبة هراسعابدااه ءع هذسيعسهئ اىعاهراء عت ههعاه اعثهرلَْلفاعاربهأ هر اعهعايهب ه صةعبف‪19‬ه‬
‫العهه ع هرالى عع‪،‬هراءس ععبينه هإعع‪ ،‬ةهربهذ ععسفهةبه‬
‫العه هل ععب ه‬
‫ادععسه ععسرهراس ععابقربهك نربه علينهبعهف ععب ه‬
‫راصةب هرات ت هكشههدوسهرالنهءي فهفعبهرادوتدههاهراسابقه هاولياه"راصبإ ا"؟‬
‫ىل هإ ‪،‬ب‪،‬ه استنهراسعابقهبجاعي ه"َّععت هرادعسهب هراسعلىعءاهالج يع هراء عت ف"‪31‬ه‬ ‫هيه هِّ‬
‫هععاه َهسيهفةععتهي ععع هراىءتهععب هرالىهءيدععاهبععبحملا هراععبداهرا ب ععلربه راىءتهععب هراسععل بد ههععاه‬
‫العه ع ععاهرالتهديىع ععب ربه را لضع ععاب هراىءعاع ععاربه راىلدع ععسر هراسيصاع ععاربه‬
‫راء تظع ععب هراسع ععببدافهفض ع ع ه‬
‫راا ليب ربه رظ نبلهراثدبفااهراس داربه ر فيرضب هريلب ياهحببااهرالنءي هرااذصاافه ءاع ربه‬
‫نتاععب همينععاهأنهيلضعععصةبهراسععابقههععبهدرهععةهد عبدة ه ء ع هتجديععاهد ةههععبه ه‬ ‫فن ع هذععالهرا يه‬
‫رالج ي ف‪37‬هك يهنهراسابقهبب لوبةهذتهتء هرجملعت اههاه"ر فيرضعب هراعتهميءنةعبهراخبئعاه‬
‫خيضععىةبهالىععسيال هدر عععاه هأاصععبوه عءاععاهرا ةع ربهرا الدعهبعههععاهرإل ععبةر ه‬ ‫عت هراىععبملرب"‪ِ 31‬‬
‫راءةتياه(أ ه ىه ‪،‬هراءةتيا)هراتهيلء يهدبذبفه ع يهه اع هيعل ه هبتتدعاههتل ب ع هفاةعبهراىءتهعب ه‬
‫عابدايهبعربهاالحع طهت هرانع يهه‬
‫راءسباااهبباىءتهب ه ‪،‬هراءسباااربهحباثهيو رهراءسبينه رت ههى هإ ه‬
‫‪28‬‬
‫‪Dan Sperber et Gloria Origgi, (2005). « Qu’est-ce que la pragmatique‬‬
‫‪peut apporter à l’étude de l’évolution du langage? » In: Jean-Marie‬‬
‫‪Hombert (Ed). L’origine de l’homme du langage et des langues,Paris:‬‬
‫‪Fayard, pp. 236-253.‬‬
‫‪29‬‬
‫‪Ibid, pp. 236-253.‬‬
‫‪30‬‬
‫‪Dan Sperber et Deidere Wilson, La pertinence,communication et‬‬
‫‪cognition,P.31.‬‬
‫‪31‬‬
‫‪Ibid,P.31.‬‬
‫‪32‬‬
‫‪Dan Sperber et Deidere Wilson, La pertinence,communication et‬‬
‫‪cognition,tr,P.31.‬‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬

‫كشههد ع ع يهسهب هخت ععسله عءاع ععاهر إ ععلس هاءت ع ععت هكشهال ععب جربه الة ععس هذع ععالهراصل ععب جه ر ع ععبه‬
‫هد يهسهب هميناهفَع ْة هراء تظب هراال داهرإلصبدهرعهكااةبفه‬
‫عبله"بصععبوهباسعنتات "هديصععبه ربهدببع هاءصعععته رالىععسي ه رالةاعع‪،‬ربه‬ ‫كاصععبربهبععإ روهراسععابقربهأهع ِ‬
‫َهفإلههبهيسل سههاهردير ب ربهيلج طهسهبىضةبربه هيهسلَةىه عاهبىضعةبهرآل عله هأاصعبوه عءاعاه‬
‫رال ععبد هراءةععتاربه ععال هإعع‪ ،‬ة هراىبجلععاهراععتهيص اذععبهراسععل ِهع هأاصععبوه عءاععاهرالء يدع ربه اععثه‬
‫هيهى ع هعباِجههء تظ عهبعهكا ععلههء ععت فه ه ععاه َهسيهفباس ععابقها ععا ه ههى ع ع ه ههس ع دهبعربه انصي ع هيه ععىه هأاص ععبوه‬
‫عءااهرالج ي ه ر بف‪33‬ه تَهع هىه يهسهاولياه"راصبإ ا"هذالهرا نلهَهرظ ‪ ،‬هأذ طهه أ عساههعبه عبو ه‬
‫ب هخبوتصهراسابقفه ه‬
‫ه ب ه بنهراسابقربهبت ع هأ َهعسههن ِّهعتينهراىعءاعاهر إعلس اااربه صوهعلهرعهديصبهايعهبعه ع‪،‬ه‬
‫دبب ع هاءحوععلربه ععبنهر إععلس هإعع‪ ،‬ة ه هّنب اععاه‪-‬بععبادت ‪-‬هيص ة ع هتت اةةععبربهفعععبهراععااه‬
‫حين ع ع ه ل ل ع ع ه ع ععىه هيو ع ع رهإع عع‪ ،‬ة ههص ءلع ععاربهتءد ع ع هب ِ‬
‫باخبئع ععاه ه ابذع ععاهرالع ععج يال ه‬
‫رالنبال ه رالضبةباهبس هعههعاهكيوعبا هكشههعلردهراعلنهءي ؟هأ هبءةعاهرالعسر اا اععهتعل ه عءاعاه‬
‫ر إلس هذال؟ه هبهراااهيت يهةةب؟ ه‬
‫‪31‬ه‬
‫ء ه ال ه تر ه( لري )هرا ة‪،‬هرالعهثِّ ه هه عسأهرالىعب نه اهرادتر عسهرالسع رب‬
‫عتدِشهئ ع عتر ه دع ععساهراس ع ع ىاصاب ه راثعبااصا ع عب ههع ععاهرادع ععلنهرابض ع ع ربهت ع علرهاوليع ععاه‬
‫راع ععااهاع ع ه‬
‫‪33‬‬
‫‪Dan Sperber , Rapport d’activité 1965-200.‬‬
‫‪31‬ه‪ .1‬قاعدتا الكي‪:‬‬
‫‪ ‬الناهكفبدت ه ء هدسةهرلب اف‬
‫‪ ‬هجتى هكفبدت هتلى يسرهرادسةهرا ءت ف‬
‫ه‪ .1‬قاعدتا الكيف‪:‬‬
‫‪ ‬هتد ههبهتىلدسه اب ف‬
‫‪ ‬هتد ه ا هبعههاهد نهباِّصاف‬
‫ه‪ .1‬قاعدة المناسبة‪:‬‬
‫‪ ‬ااناه اله ههصبإ هبعف‬
‫ه‪ .1‬قواعد الجهة‪:‬‬
‫ىبهب ليداهه ةعاف‬ ‫‪ ‬هته ِّ‬
‫‪ ‬الل صطاهر ال ب ف‬
‫‪ ‬الناههتِ هاهرعه ه هه ِد ه‬
‫العف‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫عتيلهرعهاععبهدععبلهب ع ه علري ‪-‬هأ يهنهذععالهراسعع‪ ،‬ة هذ ع ههت طهةععاهب هتإ ععبئاه‬ ‫"راصبإ ع ا"ه‪-‬بت ع ةبهت ع ه‬
‫"ر ل ععبةر هراصبإع ع ا" هراصبإع ع اهبت ع ع ةبهه ععسهأعه يبهع عهبعه ا ععسهرعههت ِّ ةع عهبعه ب عع عهبعفه ه ععاهرجل ععسيله‬
‫ببا ععا لهأ يهنهإع ع ‪،‬ب‪،‬ه اس ععتنهئ ع يعتةرهه ععبهد ععبلهبع ع ه ع علري ربهرا ععااه ععبنهد ععسهرإ ععلىع هه ة ععتله‬
‫"راصبإ ا"هد ه ا ه هك سرههسهءيعبت هرالخبئ ااه(ااناه اله ههصبإ هبع)ف ه‬
‫دب ععس هراصبإ ع اهراةلريسععااربهك نربهذ ع ه ع يهههععبهر ععل ظهب ع هإ ع ‪،‬ب‪،‬ه اسععتنههععاهدتر ععسه‬
‫رالخبئععافه تد ععتلهأئل ععاهراصبإ ع اه ص ععسمهبه ء ع هرإلو ععحب هرا ى ع هرإل ععبةاهرالتر ععء ه‬
‫ض عععباهبعهاءعصبإ ع اهراثء ع ربه هكإ ععةبلهذ ععارهرا ى ع ه‪-‬را ععااهيس ع يهععابا همب ععسأهراصبإ ع ا‪-‬ه ه ى ع ه‬
‫تلضعص هرإل بة ه هءايهبعف‪35‬ه ه‬
‫رادوسهراااه يه‬
‫بت ع ع ه ععبلربهيد ععتلهه ععسأه"راصبإ ع ع ا"ه ء ع ع هه ة ععتله"راصبإ ع ع ا"هرا ععااهيى ععيهأ يهنهرا ى ع ع ه‬
‫‪،‬ابةهرعههىلفااه ث‪ ،‬هبجدع يهه ةعسه ذعيفه مينعاهتءخعاصهذعاله‬ ‫رالتر ء هينتنههصبإ هبعهك رهأالجه ه‬
‫رآلابةهراىلفااه ههبهيجي ذوعا ههىلدعسر ه سيعس ربه هكدوعبوههىلدعسر هإعببداربه هكضعىب ه‬
‫العههىلفايع عهبعهحيلع ععبجهكشه‬
‫هىلدع ععسر هإع ععببداهأ هتدتيلةع ععبفهه ه ع ععب ه ع ععبنهرا ى ع ع هرالتر ع ععء هفى ع ع ه‬
‫هىبجلععاربه باععةهراىبجلععاهتل ءي عاه ةععسهرعربهفععبظهله ههلىءِّ عإلهجبةععسهرالععا يهله رالحءا ع ربه د ءةعععبه‬
‫ر ال ععبلفه بععارربهفععإ يهنهراصبإ ع اهتلح ع طهسدهمب ةععته هرظاععله رجلةععس هك ه هيةععل هراخبئَعاهك همبععبه‬
‫بنههصبإ هبعف ه هءيعبه باةهراصلب جه ث‪ ،‬ه أد يهه ء اهر درد هذالهراصبإ اهدت فه‬
‫ه ء هرال ههاهرلسرااهرااهصااههلارهرإلجنب ربه هبهت ى ههاهمتاهاهه هإابد هراىعل هرالوع ه‬
‫بباصوليع ععاهراىلفاع ععاه(‪)cognitive‬ربهفع ععإ يهنهتجه ع ع ه ع ععتذللربه ة ع ععسهه ب ع ع هرإل ع ععنب هراع ععته‬
‫ةءةهأ حبب ربه ئ اىاهرإل ببب هرآلا اهراا لهراتهردي تذبها ة هريل عب ه تج يءع ه ع يه‬
‫ا ع ع هياي ععسابهردلصب ع عهبعهب ععج يهنهذ ععارهرإلجن ععب هملهين ععاهبىا ععسهرعه‪-‬بو ععتة ه هءيا ع عا‪-‬ه ععاهرذلعبه ععب ه‬
‫رظ ع ععتاا ربه را ع ععةب هراصولي ع ععاربه ئ اى ع ععاهرإل ع ععنب هرا ع ععته بجلتذ ع ععبربه رظ تب ع ععاهرا ع ععته‬
‫رالعس ععتذبربهبت ع ع ة هحمهءِّءع ع ه ععب هرا ععت ربه ةرمسع ع هكئ ععبةلهراصو ععلاهرال ععج هيء ربه حم ع ِّهعسداه‬
‫هسبئللهرإل لر ااف ه‬
‫الناههصوطعهبعف‬
‫ه‬ ‫‪‬‬
‫‪35‬‬
‫‪Dan Sperber et Deidere Wilson, La pertinence,communication et‬‬
‫‪cognition,tr,P.82.‬‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬

‫هب اىععاهرلععب ربهفعإ يهنهرلععسيثه ععاهأ ععسهأاعتر هرالدععبة ه رالدععبئ هبع هرإلجنععب هرظ ععت ه‬
‫ه ععبهد ععبلهبع ع هت ععسر ااتهراصبإع ع اهخبب ععاربه هيص ةع ع هأنههيه َةع ع ههصع ع هإ ععى هراسةرإ ععاهكشهرإلحي ععبوه‬
‫بل ععببإلهةؤي ععته ع ع ههه ععا هأ ععحب هاولي ععاه"راصبإ ع ع ا"ربه رظ ع عتاا هظ يهنه ه اع ع هتةاا ع عهبعه‬
‫اءلعبيار ه ر لالفب هرآليءاهكشهر علال هراسعابقهرالعبةخي ه راىعل هانعالهرإلجنعب ياربه هكشه‬
‫مت ععبياهئ اى ععاههتض ععت ه ع ع ههه ععاهرإلجن ععب ياه(ريل ععب هرا ععلاهبباصسع ع اهكشهاولي ععاهراصبإ ع ع اه‬
‫رالسر ااععاربه ب ععاهرا ع تاههص ع ربه ععب هراععت هبباصس ع اهكشهرظ ععتاا )فه عع‪،‬هأ يهنهرادععت ه‬
‫عجاه ععب ههععاهرظ عتر ربها ع هدععسة هراىد ععت هرا علياه ء ع ه‬ ‫بىععسلهرال ععببإله هيىععيهأيض عهبعربهبع يه‬
‫رالالد ع هراى ععل ربه هإ عهعايعبه هرجمل ععب هراءة ععتا ه ععىه ه ععب هر ععلال هراس ععابدب هرالبةخيا ععاه‬
‫راىلفاععافهف ع"راىسيععسههععاهرظحبععباهرلبااععاه[ عععبهي ِّ عسهرا ب ععثهراءةععتاهران عع‪،‬هت تهسععن ]ه‬
‫د ععسهمتهرإل ععالنه صة ععبهأ هت ععناءةبهبتض ععت ه هبى ععاهراسةرإ ععب هرادسمي ععاهرا ععتهمتهاس ععابّنبه‬
‫رااتلف"‪ 36‬ه‬
‫ك يهنهذععارهراى ع هراععااههيهصِّ ع ه ءا ع هت تهسععن هذععتها س ع هراععااهي عع‪،‬هكاا ع هرا اءسععت ه‬
‫راة ععليهئ ع ه ععسهرا ععلمحاه اصع ععبهي ععاذاهكشهأ يهنه"أ ر ع هرظحب ععباه هذءا ع هريل ععب هجي ععاه‬
‫ه توعصا ةبه هعبهأفعلد له‬ ‫ئء ةبه ههبهأفب هفا هرظ عتااتنههعاههدعسهب ه هذسيعسهراعس‬
‫ه ئ ععلقهرالج يع ع ف"‪31‬ه ر ععسهرعهأ يهنهه ععبهأجن ععا لهه ععاهدتر ععسه‬ ‫ه ععاهأبع عتر ه هبا ععبنهر إ ععلس‬
‫إايعبه هبب هر دلضبوه را ةتله"ت ب صعبهمبضعبذب بهاعبهيىعل هرااعتله هإعابقه‬
‫ببااربه ه ه‬
‫‪31‬‬
‫اوليب هرالخبئاهراىب ل ه جا هفلره ءع ه سيسف"‬
‫تجإاسهبعه ء ههبهإ إلربه هبىاسهرعه اهد ترهرال ببإلربه ه اه يههعبههعاه عجا هأنهيع خ ه‬
‫تءعع هأذع يههه ب ع هرا ىع هرالعج يء ربه‬
‫ةتدهرادسهبوه(رظ تاا هذصب)هرالر س ه دعسة ه ءع ه ي‬
‫هراءةتيععاهراىب ععل ه يل ب ع ه‬ ‫إععىاهبعهكشهرد عير هبصععبوهاو ععلاههصس ع هيسلحض ععلهر ا ععةب‬
‫هىةب هاستقه ههبهيجيهرإلجنب هرظ ت ف ه‬
‫‪36‬‬
‫‪Chomsky, N, La linguistique cartesienne,tra, N.Delanè et D. Serber,‬‬
‫‪Seuil, Paris, p.112.‬‬
‫‪31‬ه سهرالمحاربهاللسان والميزان أو التكوثر العقليربههل هإببإلربهص‪191‬ف ه‬
‫‪31‬هرال هراسببإلربهص‪191‬ف‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫ثانيا‪ :‬اإلنجاز األصولي‬


‫‪ .1‬مسلمة مقصد المتكلي‪:‬‬
‫ك ععسرهراسعععب هرجلتذليععاهاءخ ععب هرظ ععت هذ ع هأايع ه ععب ههدب ععسا ه ععىهك يهنه‬
‫العفه د ععسهاو ععله ءع ع هرظ ععت ه‪-‬را ععااهذ طعع ع ه‬
‫را ح ععثه ععاهرادو ععسه ععبنه ءيع عاه ععتدلهأ ع ع ه‬
‫بصبوَهرآلااب هرات عءاهكااع ‪-‬هكشهذعارهرلنع هبت ع ه‬ ‫هس اا هاَهرات ت هكشهرلن هرا ل ربه ه‬
‫ببعهبعهاععار هههلنهءيعععاهذع ه ععب اهرلععإلهفدع ه هرال علي هاءى ععبدفه هععاه َهسيه باععةههدب ع ههعسه‬
‫بلهل فه ه‬
‫راار هرإلهلااهرهلس َهه راةبي هاَهراتهإى هكااةبهرظ ت ربه طهةةه عء هرالج يء ه يه‬
‫ءاع ربهفءععا ه لي عهبعههال وععاهأ يهنهتىبه ع هرظ ععتاا هه ع هرا ى ع هراءةععتاههععاه اععثهذععته‬
‫ذسدذبهدتر سهراصحته دترااص ه( تتهبعربه تل ا عهبعربه د اع هاع)ربه هيص ع يهه عاههدب عسه‬ ‫بة هاسباااه ِّه‬
‫را ععلنهءي ه هاايبت ع هك ه ه همتثِّ ع هرالى ععبب‪،‬ه رظا ععب هبباصس ع اهكا ععاة ه ععتدهرعه رتاي عهبعه ععبةجه ظا لة ععبه‬
‫هرظا ب رب عبهيدت هرآلهسا ه"ااسةهاا ر بربهبع هذع ه‬ ‫رال ءاةااه اههلردهرالنهءي فهفس‬
‫‪39‬‬
‫تببىاهادوسهرالنء ه كةردت ف"‬
‫ملهينععاهذععارهرااد ع هراععااهرإععلدله صععسهرظ ععت هبلليع هرادوععسه را علردربه ذناعةعععبه ه‬
‫هرظا ععب ههععاه‬ ‫تت اع ههععبهيوععسةه ععاه ِ‬
‫راخبئععاههععاهك ععبةر هاةتيععاربهر لدععبدهرعهيلىءيعإلهبععس‬
‫اثهذ ه عاللهرهللهراعااهجيعاه بدتع هببات عت هكشههعلردلربهبع هجتعب ه اع هااةعس هدباتاعهبعه‬
‫يسلاه ء ه يهها ظهتء طهظهبع ههعلء ِّهظ ه اع هأ يهنه عاللهراصعب ه عسيثة هكشهبىضعة هبىضعهبعه‬ ‫ه‬
‫ههصععب هراىععبهال ربه رالرإععال ربه راو عهصي ب ربه ‪،‬ذععبه‪ -‬عععبهي ِّ عسهربععاهتاعاععا‪-‬هجتعى ع ه‬
‫‪11‬‬
‫ءي هد ا هاهراء ظه ء هدوسهرالنء ه هلردلف‬
‫ك يهنهرظهععلهيلىءيعإله‪-‬أإبإعهبع‪-‬هبعت هرظ ععتاا هراىعاععإلهبإ ععسرههسعهءيعب هرالتر ع هراععته‬
‫همينععاههععاهد ّنععبهذداععإلهراص ععب هراص ععتدفه را الدعهبعههععاهذععارهرإلدةر ربهفدععسهبصتذععبههسعهءيعاه‬
‫هدرةهرانلععب هراىععليربهط‪1‬ربه‬ ‫‪39‬هرآلهعساربهإععاعهراععسيافهاألحكةةام فةي أصةةول األحكةةامربهذداععإل هإععاسهرجلعاءع ربهبعع‪،‬‬
‫‪7116‬ذ‪7916/‬لربهج‪7‬ربهص‪35‬ف‬
‫‪ 11‬ربعاهتاعاعاربهأمحععسهأبعتهراى ععب فهاالسةتقامةربهذداععإل هحمععسهة ععبدهإعبملربهراسيصععاهراصعتة ه بهىععاهرإلهعبلهحمعععسهبعاهإععىتدربه‬
‫ط‪7‬ربه‪7113‬ذربهج‪7‬ربهص‪71‬ف ه‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬

‫هععاههس عهءيعب ربه َ طنعتذععبه هد علرو هاءصوععتصهرا ععل ااه فةعة ع ههلععبربه ههععاهسهرإععلص بطه‬
‫العه ععاهذناعة ععبه هدع علرو ه ببع عب هراى ع عبدهرالىءد ععاه‬
‫رلنع ع هرا ععل هران ععبهاهفاة ععبهفهفضع ع ه‬
‫مبعبةإب هرااتهاعاهراعته هختءعتهذع هرظه علرههعاه ههنع ه ه دعتدذ ربه أميعبّن ربهه ر ةع ربه‬
‫محطءةبهرظ تااتن رالج ل نه ع يههذعارهراىععتله را ععت ربه‬ ‫ئالدة ربه باىلة ففف)فهاارربهفدسه ه‬
‫ب ه رإلئالقربهفوب تذبه ء هراصحتهرآلي "راء عظهحمععت ه ءع ه عل ه ِ‬
‫راخبئعاهأبعسهرع "‪17‬ه‬
‫أاه ءع ههعلردله هدوععتدلفه بسع اه اع ه"يهدععسله ه ععاللهرا ععبة ه هععاهيععلنء ه ءع هاسععبنه‬
‫را ل هاةء اهراواه صسهكئالد هبجا هكّنبهأةرد اع ف"‪11‬هبع هك يهنهبىعاهرظ عتاا هااوهِّعل هبجاعي ه‬
‫"اععت ه ععااهر إععلةلر هادءععة هراء ععظهرا ععل هك ره ةدههععاهرا ععبة هحمعععت ه ء ع هرا ععل ه‬
‫د هراءةتاهرت بدهبع "‪13‬هأاهحمعت ه ء هدوسله هلردلف ه‬
‫‪ .1‬احتمالية الفع اللغوي ودور السياق‪:‬‬
‫ء هرال ههاهتسءا هرظ تاا همبسهءيعاهرادب سه هك عبهلعبه هراصوعلهكشهريل عب ربهك ه‬
‫أاعي هملهي ععلة ربهبت ع ة ه عبروه ععب ربهكدةر هأ يهنهريل ععب هراءةععتاهيلعايعاهخبواوععاهاوععاداه‬
‫تلعهثط ه هئ اىلع هر لعبااعاربهمعيبهجيىءع هحملب عهبعهد ههعهبعهكشههعبهيعسف ه صع ه عتضع ربه يداِّعسههعاه‬
‫كهنباب هك ب ت ربه يضهاِّإلههاههسب اهتى يهسدلهراس ف‬
‫ك يهنه‪،‬ياه رضحاههث ﮋﯔﯕﯖﯗﮊه(را دل ه‪)719‬هدسهيةعس ههلعبهأ ثعلههعاه‬
‫كهنععبنهتععج يء ربه عععبهأ ضععره اع هرظ ععت همجععب هراععسياهرإلإععصتافه دععسهأ ةدههلععبه ه لببع ه‬
‫االااهذ يهددب ههاهذالهرإلهنباب‬
‫أ‪.‬هدععت هبىضعة هك ينهريل ععب ههت ط ع هكشهراتةاععاربهظ يّنع هك رهردلو عترهفدععسهإععءعترربه اهعتره‬
‫بسف ه يهلهذارهرادبت هراااه بةه يهسههرعههل هببادل ف ه‬
‫صههصع ع هفد ععسه‬
‫فهد ععت ه‪ ،‬ع عليا هك يهنهريل ععب ههت ط ع ع هكشهراد ععبتء هظ يهنهرجل ععبينهك رهرد ععله يه‬
‫رّنح هكمث ربهفا د ه هايهبعه اب ههىصتيافه ه‬
‫هدرةهرا ععب لهرإلإععالهااربه‬ ‫‪17‬هراسع ن ربهتععبجهراععسيافهمنةةا الموانةةا عةةن امةةا الجوامةةا‪،‬هذداععإل هإععىاسهرلععع‪،‬اربهبعع‪،‬‬
‫ط‪7‬ربه‪7111‬ذ‪7999/‬لربهص‪116‬ف‬
‫‪11‬هرال هراسببإلربهص‪111‬ف‬
‫‪13‬هرال هراسببإلربهص‪111‬ف‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫فهدت ه ه‪،‬ذ هك يهنهريل ب ههت ط هكشهراصب ه بفافففهف‪ 11‬ه‬


‫العهأ ععبداهراىععىهأ ه ع بفهبعه هأ ء ع ربهب ع هاءسععابقهد ةه‬ ‫ك يهنهريل ععب هراءةععتاهاععا هفى ع ه‬
‫بصب ه ه عءااهكالب ه تج يء فهف هلواهكالب ربهيدتلهبصعبؤله ءع هرفعير هرادعب هبع هدعسةَهه‬
‫رالء يدع ع ه ءع ع هراالوه ععاهراض ععل ةياهبع ع ه ععاةل هراء وا ععاربه ظل فع ع هرادبها ععاربهفاسلحض ععلهذ ععاره‬
‫رالء يد ع هظععل هكالععبجهذععارهرا ى ع ربهااد ععتلهببالج ي ع هراس ععءا رات ِ ع هكشههدوععسه ععب اه‬
‫راناللفه ه‬
‫ك يهنهراىالداهرالخبئ ااهراتهتدتلهب ههصلجهرانعالله ه ِّهاع هت عل ه عل ئةبربه هعاهأبل ذعبه‬
‫"أنهراء ععظهراخبئَععاهبع هإععت هيلحععسدهد ااعهبعه هبباععسات هراتضععت هاع ه(ففف)ه كّنععبهببادوععسه‬
‫راااهينتنهاءعلنء ههص ه صسهراص إلهب ربه راااهيس تهراسلع هكشهتىد ههدبهاهبعف"‪15‬ه ه‬
‫ادععسهأدة هرظ عتااتنهذععارهرادععباتنهرالخععبئ هاوَعهعلهرعربه اسععتلهر ل ع هعبةهرعربه اععاا ههععبهفل عتره‬
‫الع‪-‬ه اعععهأ يهنهريل ععب هراءةععتاه‬ ‫هيهصهِّةععتنه ءاع هبج ععنب هخملء ععافهفءدععسهأ ضععرهرا ع‪،‬ر اه‪-‬هععث ه‬
‫أاه ع وه هذ ِسععاهذععار؟ه"فععإ ره‬ ‫ع‪،‬ه باع هبع ههععتد هيد ةعععبهراععلنهءي ربهفععإ ره"دععب هرال ع ه يه‬ ‫يلةع يه‬
‫بنه ا ه ه ب هرالضع ه عبنهتى يه عهبعههعاه ثعل ه ءعع ربه ك ره عبنه ه عب هراسعخ ه عبنه‬
‫دوسلهر إلخ ب ه رااةاه ءا ف"‪16‬ه ب ط هه‪ ،‬ل نه اععهمينعاهايهعلهأنهيوع ره سيعسهرعه ه‬
‫إععابقههىع ي هربه يةععس هرالعبإعهبعه ههدععبله‪ ،‬ععلربه كذباععاه ه عع‪،‬لف‪11‬هبع هك يهنهرالى عع‪،‬هراءةععتاهدععسه‬
‫رجلوعبصه هأ عتا ه‬ ‫ِ‬
‫يصدءاهضسها و ربهفاس ه ءع هادعااههعبه ههضع هاع ربه اع ههعبهأ ضعح ه ي‬
‫" ه ععاهراو عترذلهه ععبهيدض ع ه ءاة عبهد ا ععاهرل ععب ربهفلصد ع هرلنع ع هكشهض ععسههت ععاها وع ع ه ه‬
‫دادععاهراءةععاربهحنععتهدتاع هتىععبش هﮋﭿﮀﮁﮊه(فوععءة ه‪)11‬ربه د هتاع هإ ع حبا هﮋﭷ‬

‫هدرةهربعاه‬ ‫‪11‬هرإلإعصتاربهمجعب هراعسيافهنهايةة السةول فةي شةرم منهةاج الوصةولربهذداعإل ه عى بنهحمععسهكمسب اع ربهبع‪،‬‬
‫الربهط‪7‬ربه‪7111‬ذ‪7999/‬لربهج‪7‬ربهص‪335-331‬ف‬
‫‪ 15‬ه سهرالمحاربهاللسان والميزان أو التكوثر العقليربههل هإببإلربهص‪175‬ف‬
‫‪16‬هرا ع ع ع‪،‬ر اربهأبع ع ععتهكإع ع ععحبقفهشة ة ةةرم اللمة ة ةةاربهذداع ع ععإل ه ع ععسهرجملا ع ععسهتل ع ع ع ربهب ع عع‪ ،‬هدرةهراة ع ععل هرإلإ ع ععاله ربهط‪7‬ربه‬
‫‪7111‬ذ‪7911/‬لربهج‪7‬ربهص‪111‬ف‬
‫‪11‬ه دسهتلي هرظ تااتنه اةاهرظهله"رفى "ربهفت س رهأ ينهذالهراواةاهدسهأد ه هر إلىعب هراىليههىبينه يس ربه ءةه‬
‫صسهبىضة هااي هبعه االا ه ةهبعفهال وا ه ا ربهراول ه‬
‫‪-‬هةهضبنربهحيىي‪ .‬القةراةة فةي الخطةاب األصةولي‪ :‬االسةتراتيجية واإلاةراةربهرظةدن ه عبملهرانلعاهرلعسيثربهط‪7‬ربه‬
‫‪1111‬لف‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬

‫ﭸﭹﭺﭻﭼﮊه(رانةععع ه‪)19‬ف"‪ 11‬هععبههرعهد ةهراسععابقه ه اع ه"فءععته ةده‬


‫ذارهريل ب هه لس هبعه بةيعهبعه عاهد اعاهرلعب هانعبنهظعبذللهيدلضع هكبب عاهمجاع هرظفىعب ه ذعته‬
‫‪ -‬هذععارهرلععب ‪-‬ه اععسه ععلهخبععال ههععبهيدلضععا ه ن ع هراء ععظهرا ءععإلهراىععبةاه ععاهد اععاه‬
‫رلععب ف"‪19‬هب ع هك يهنهراىع يهعاهبععاه ععسهراسععاللهيععاذاهكشهأبىععسههععاه ا ع ه ع ههيه ِّإ ع هدب ععس ه‬
‫إ ععابدااه يبه عاهه بدذ ععبهأ يهنه" ع ه ع اه دى ععةه هإ ععابقهرا ععس ه با ععةهه ععس هبعربه ع ه ع اه‬
‫دىععةه هإععابقهرا ععاله باععةه ه عهبعف"‪51‬ه ه ععب ه ه ا ع هبباس اععاهراتض ععىااربه"فع ععبه ععبنه‬
‫هععس هبعهبباتض ع هفتد ع ه هإععابقهراععاله ععبةه ه عهبعه رإععلةاروه نع عهبعهبىععل هر إععلىعب ف"‪57‬ه‬
‫فء ولبه"راىايا"ه "رانلمي"ه‪ -‬مهبه ع لبههعس ه هد الةععبهراتضعىاا‪-‬ه ةدتعبه هإعابقهراعالربه‬
‫هدتاع هتىععبش ه" قهكاع هأاععةهراىايععاهرانععلمي"ه(راععس بن ه‪)19‬ربهفععسايلبه ءع ه نع ه اع ه‬
‫‪51‬‬
‫"أاهراااا هراةبنف"‬
‫ك يهنه واو عاهر لعبااععاهريل ععب هراءةععتاهذبت ع هذ ع ههععبه ىءععةهئب ععاههععاهرظ ع هتاا ه‬
‫تدت هبىا ه(اسة )هراصصرب‪53‬همبعبهذعتهراعصصه"راء عظهرا اعسهراعااه هيل علقهكااع هر لععب رب"‪51‬ه‬
‫هيهىهءَ ههص هرالرده"بوبذلهرانالله هتضعت هريل عب ههعاه ع‪،‬ه ب عاهكشهاوعله رإعلس رب"‪55‬ه‬
‫هكشهدااع ه ععبة ه"يدععينهببيل ععب ف"‪56‬هاععارربهف عإ يهنهر عير هأ ععتاا ه‪ ،‬علياه ءع هذععاره‬
‫راتدعععه هيعه َىع يهسهدفىعهبعههلععالهريلواوعاهراال هععاهاء ىع هراءةععتاهبدععسةههععبهذععتهتج اععسه ءع هد ةه‬
‫هدرةهرانل ع ععاهراىءعا ع ععاربهط‪7‬ربه‬ ‫‪11‬هرجلو ع ععبصربهأب ع ععتهبن ع ععلفهأصة ة ةةول الجصة ة ةةا ربهذدا ع ععإل هحمع ع ععسهحمع ع ععسهت ع ععبهلربهب ع عع‪،‬‬
‫‪7111‬ذ‪1111/‬لربهج‪7‬ربهص‪77‬فه‬
‫‪19‬هرال هراسببإلربهج‪7‬ربهص‪77‬فه‬
‫‪51‬هرباه عسهراسعاللربه يعاهراعسيافهاإلمةام فةي بيةان أدلةة األحكةامربهذداعإل هةضعترنهخملعبةهبعاه لباعاربهبع‪ ،‬هدرةهرا عب له‬
‫رإلإالهااربهط‪7‬ربه‪7111‬ذ‪7911/‬لربهص‪759‬فه‬
‫‪57‬هرال هراسببإلربهص‪759‬ف‬
‫‪51‬هرال هراسببإلربهص‪759‬ف‬
‫‪53‬هب ه ذاهبىضة ه عحعسهباهراء بنهرظ ةبينهكشها ه ا هه ءدهبعربهراول ه‬
‫‪-‬هرا ععب ربهأب ععتهراتاا ععسفهإحك ةةام الفص ةةول ف ةةي أحك ةةام الفص ةةولربهذدا ععإل ه ععسهرجملا ععسهتل ع ع ربهب عع‪ ،‬هدرةهراة ععل ه‬
‫رإلإاله ربهط‪7‬ربه‪7111‬ذ‪7916/‬لربهص‪719‬فه‬
‫‪51‬هراةار رب أبته بهسفهالمنخول‪،‬هذداإل هحمعسه ساهذالتربهده إل هدرةهرا نلربهط‪1‬ربه‪7111‬ذربهص‪765‬ف‬
‫‪55‬هرا ع ععبدالينربهأب ع ععتهبن ع ععلف التقري ة ةةش واإلرش ة ةةاد‪،‬هذدا ع ععإل ه ع ععسهرلعاع ععسهأبع ععته ااع ععسربهبع عع‪ ،‬هه إسع ععاهرالإع ععبااربهط‪7‬ربه‬
‫‪7173‬ذ‪7993/‬لربهج‪7‬ربهص‪317‬ف‬
‫‪56‬هرال هراسببإلربهج‪7‬ربهص‪137‬ف‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫راسععابقه هدف ع هر لعععب ه ص ع ربه رات ععت هب ع هكشههسععلترهراععصصربه اععثه" هك ععنب ه ه‬


‫ر لعب ه هرالردف"‪51‬ه ااا ربه ءصهأ حب هذعارهراتدععهكشهأ يهنهرادعت هبصعسة هراعصصهذعته‬
‫"دععت ههععاه هحيععا هبععباةل "‪51‬ههععاهه ةععتلهراععصصربهه ِّ عسياه ء ع هأ يهنه"راععااه ءا ع همجةععتةه‬
‫راصب ههاهأ حببصبه ‪،‬ذ هأا هيت سه ثع‪،‬هرع"‪59‬هك رهة اعةهرادعلر اه راسعابدب هظ يهنهراء عظه‬
‫اوهبعه"ببادلر اههراسابقه ههاه ةاهراتض ف"‪ 61‬ه‬ ‫ينتنه يه‬
‫ه رد هرظهلربهيو هرظ تااتنهراصبد نهبصسة هراعصصربه رادعب ءتنهبنثلتع ربهكشهراصلا عاه‬
‫ر ععبهراععتهه بدذععبهأايع ه ههىععىههععاهد نهإععابقربه هتج ي ع ههععاهد نهر ل ععبةلفهتء ع ربهك نربه‬
‫ك ععسره ال ععب هتىبهع هرظ ععتاا ههع ه ععب هراععت ربه ك ععسرههسعهءيعب هراععته هيدلة ذععبه‬
‫العفه ه‬
‫الا اهت ب ءة ههى هدلروعهربه فةعهبعربه تج ي ه‬
‫يهعا َ لهأ ينهرال ععبلهرظ ععتاا هاءسععابقهدععسميربهفعصعاهرا ععسريب هرظ شهالععس ياه ءع هرظ ععت ه‬
‫بصععبوهأد رت ع ربه ء ع هيععسهه ِّهإس ع هرظ هحمعععسهبععاهكدةي ع هرا ععبفى ربهظةععلهر ذلعععبلهمب ةععتله‬
‫راسعابقربه بعل هد ةله ءايعهبعه هتج يع هريل عب هبع هك يهنهرا عبفى هدعسهبع طهت هاعاا هبببعهبعربهفدعب ه‬
‫"راوععصعهراععااهدععسهبع ط ههإععابد ههىصععبلف"‪ 67‬اععا ه ا ع هك هإلدةر هرا ععبفى هضععل هة هذداععإله‬
‫را ابنهراااهإى هكشهكدبهل هّنت عهبعه هرالج يع ربه دباتاعهبعه ءاع هراى يهعت ه هكجنعب هإع‪ ،‬ة هفةع ه‬
‫لب هرهللربه رإلخالصههدب سهرالنهءي هب ف ه‬
‫هص ععاهذ ععارهرا ىع ع هرالجإاسع ع ربهرا ععلد هرظ ع عتااتنهذ ععالهرإل ععبة هه ععاهرا ععبفى ه ا ععب ه‬
‫ع‪،‬ه‬
‫راسابقربه أ ْ اتذبهرذلعبهة ربه رد ه صبيلة ههببهه هتتر هرظ سراربه جتع يهسدهراتدعب ربه تة يه‬
‫راسعبدب ربهفعاردهكدةر هرظ عتاا هظمهاعاهراسععابقه عتة هد ةل هكشهرلع يهسهراعااه ىع هأ ععسه‬
‫ععبةهأ ع عتاا هراة ععل هرإلإ ععاله ه هراد ععلنهراث ععبهاهرهل ععلاهيد ععت ه" ععاللهراى ععل ه ءع ع ه‬
‫‪51‬هرال هراسببإلربهج‪7‬ربهص‪317‬ف‬
‫‪51‬هرجلععتييربهأبععتهراىععب ف البرهةةان فةةي أصةةول الفق ة ربهذداععإل ه ععسهراىوععا هحمعععتدهراععسياربهراصوع ه‬
‫عتة هدرةهراتفععبوربهط‪7‬ربه‬
‫‪7171‬ذ‪7991/‬لربهج‪7‬ربهص‪111‬ف‬
‫‪ 59‬هرال هراسببإلربهص‪719‬ف‬
‫‪61‬هرا ليعهرالءعسبينربهأبته سهرهللهحمعسفهمفتام الوصولربهذداإل هحمعسه ءع هفل عت ربهبع‪ ،‬هه إسعاهراليعبنربهط‪7‬ربه‬
‫‪7179‬ذ‪7991/‬لربهص‪133‬ف‬
‫‪67‬هرا بفى ربهحمعسهباهكدةي فهالرسالةربهذداإل هأمحسهحمعسه ب لربهب‪ ،‬ربهدرةهرانلاهراىءعااربهص‪61‬ف ه‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬

‫رإلئعالقه هبع يهسهفاع ههعاهر ل ععبةههىععىهراسععبق "‪61‬هظاعي ه"اععتهر لععبهراء عظهمب ععلدلهملهينععاهاع ه‬
‫هىىههىدت ف"‪ 63‬ه‬
‫‪ .1‬استداللية المفهوم‪:‬‬
‫تىلفصععبه‪ -‬ههععبههض ع ‪-‬هأايع همينععاهرات ععت هكشهراىععىهراىدععت ه اصعععبهيل ععب هرالء يد ع ه‬ ‫ي‬
‫راء ععظه هجتعهيعلدلربهااضععى ه هإععابد ههععاهأ ع هرات ععت هكشههعلردهراععلنهءي ربهفنع يهه بدع ه‪ -‬عععبه‬
‫يدت هرا بئ ‪-‬ه"يىء هأنههدوتدهريل ب هاا هذعتهرال دع ه هراى عبة ربهبع هرال دع ه هراىعبه‬
‫عبه صع ههعاههعلردهراعلنهءي ههسعبفاه‬‫ص ه هبهرالردهب ف"‪61‬هفعبهب هراى بة ههعاه اعثهذع ه هعبهتى ِّه‬
‫ميء ذبهراسعابقهك ععب هعهاءعىعىربهأ هتعسدادهبعهاع ربهأ هدفىعهبعهاال لععب ه صع فه اعا هراسعابقههبعاره‬
‫راىععىه اصتاععاههسععلدءاه ععاهراى ععبة هراءسععباااربهب ع هك يهنهذ عالهراى ععبة هراءسععباااهتةععس ه هإععابقه‬
‫هنتابت ف ه‬
‫هنتاهبعههاه يه‬
‫را ة هرانهءي ه يه‬
‫ءا ع ربهفءععا هراسععابقهإععترهراىعءاععاهراىدءاععاهراععتهيدععتلههبععبههسععلدهِ هرانععالله ه ِّها ع ربه‬
‫راععتهد بذععبهرظ عتااتنهبععباصوله ر إععلس هاععسره ععسيثة ه ععاهراععصصفهادععسهةأ ره اصةععبهأ يهنه‬
‫راععصصهميثِّع هأ ءع ههسععلتيب هرانععاللههععاه اععث هر ان عب ربه راتضععت ربه أ بديععاهراس اععاربه‬
‫أاعي ع ع هيىءَع ع ع ههصع ع ع هراع ع علرده"بو ع ععبذلهران ع ععالله هتض ع ععت هريل ع ععب هه ع ععاه ع عع‪،‬ه ب ع ععاهكشهاو ع ععله‬
‫عبدةهرعه صعسذ هأ ه ع‪،‬ههت عتده‪ -‬ععبه ذعاهكشه اع هحمععسه‬ ‫رإلس ف"‪65‬ه ك ره بنهراعصصها ه‬
‫بععاهراء ععبنهرظ ع ةبين‪-‬هفباصلا ععاهأ يهنه ع يههرانععاللربهأ هأ ءَ ع ه ء ع هرظد ع يهربهحيلععبجهكشهراصوععله‬
‫ر إععلس ربه اععا هر إععلس ه صععسذ ه هّنبيععاهرظهععله عع‪،‬ه"تلتاععاههىءتهععب هاالت ع ههبععبه‬
‫كشههىءتله‪ ،‬لف"‪66‬هتء هك سرههسة ب هرظ تاا هراضععصااهراعته هعا ه ءع هر علةب ه‬
‫بدعلرو هراععصصه ت يهةعع ربه عع‪،‬هأ يهنهذععارهرإلدةر هراضعععيههلعالهراىعءاععاهر إععلس اااهيوع ره اعهبعه‬
‫اولهييهبعه هيل هتد تنه صسههبه يس لهه ةتههبعف‬
‫هدرةهرانلعاهراىءعاعاربهط‪3‬ربه‬ ‫‪61‬هرا بئ ربهأبتهكإعحبقف الموافقات في أصةول الرةريعةربهذداعإل ه عسهرهللهدةر ربهبع‪،‬‬
‫‪1113‬ربهج‪3‬ربهص‪775‬ف‬
‫‪63‬هرال هراسببإلربهج‪3‬ربهص‪776‬ف‬
‫رال هراسببإلربهج‪3‬ربهص‪311‬ف‬ ‫‪61‬ه ه‬
‫‪65‬هرا بدالينربهالتقريش واإلرشادربههل هإببإلربهج‪7‬ربهص‪131-137‬ف ه‬
‫هدرةهرانلعاه‬ ‫‪66‬هرادلر ربه ةب هراسيافهنفائس األصول في شرم المحصولربهذداإل هحمعسه سهرادعبدةه عبربهبع‪،‬‬
‫راىءعااربهط‪7‬ربه‪7117‬ذ‪1111/‬لربهج‪7‬ربهص‪11‬فه ه‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫دس هرظ تااتنه‪ -‬عبهذتههىل ‪-‬هراناللهكشههص تقه ه ةتلربه هطلفعترهرظ ع‪،‬ه‬ ‫ادسه يه‬
‫‪61‬‬
‫بجايع ه"باععبنه ن ع هراسععنت هبس اععاها ععظهراص ععتقرب" ه ه ا ع هتصوععاصه ء ع هأ يهنههىععىه‬
‫"را ةتل"ههىىههسلس ه ءا ه اا ههىىه ههسلَ َهلهرع هظهاي ه‪ -‬عبهأ ضحتر‪-‬هملهيه َس طههه ةتهعهبعه‬
‫"ظا ه هه ِة ه ع‪،‬لف"‪61‬هف ع"راص عتقهأيضعهبعهه ةعتل"‪69‬ههبعارهر ل عبةربه انصيع ه همسِّع هبعاا ه"ظاع ه‬
‫ه ة ععتلهَّ ععلده هيس ععلصسهكشههص ععتقرب"‪11‬همبى ععىهأايع ع هد ا ععاهاوع ع هكااة ععبه"ه ععاه عع‪،‬هتو ع عليره‬
‫ب ع ع ععبالى ‪17"،‬ه صةع ع ع ععبفهفلحع ع ع ععلميهراضع ع ع ععل هرا ةع ع ع ععتلههع ع ع ععاهدتا ع ع ع ع هتىع ع ع ععبش هﮋﮧﮨﮩﮪﮊه‬
‫(رإلإع ع علرو ‪)13‬ربه هاوع ع ع هكااع ع ع هه ع ععاهرإل ع ع ع بةها ع ععظهراى ع ععبة فه ان ع ععاربهي َةع ع ع ه"بباس ع ععابقه‬
‫رادلر اف"‪ 11‬ه‬
‫ك يهنهرا ةتلههبارهر ل عبةهذعتهمثعل هاىعءاعاهذءاءاعاهتدعتلهفاةعبهراى عبة هراص تدعاربهكضعبفاهكشه‬
‫الع‪-‬ه‬
‫راسعابقربهبععس ةهبصععب ه هذعارهرالت طع هكااع ربهراعااه هتَسععصه هسله ععبة ه علحيافهفععبالرده‪-‬هععث ه‬
‫هععاهدتا ع هتىععبش هﮋﯛﯜﯝﯞﯟﯠﯡﯢﯣﯤﯥﯦﮊه(حمعععس ه‪)76‬ه"أنه‬
‫هععبهدععب ه‪‬هاععا هب ع وفففهظنهدععتهل ههععب رهدععب هحمعععسه‪،‬ا ععب؟هملهينععاه لضععة ههععاهذععاره‬
‫راء ظهرإلن ب هرادعت ه را حعصه عاههىصعبلف"‪13‬ه ه عب هردلوعلهرظهعله ءع هَّعلده اع ه‬
‫"فةارهراء ظه[أاههبه بوه لحيهبعه هراى بة ههب رهدب ه‪،‬ا هبع]هجيت هأنهيلردهبع ه اع ف"‪11‬ه ع‪،‬ه‬
‫أ يّن ع ههععبهأةردهل هك هإععابقهرانععاللهراععااه ةد هفا ع هرآليععاه(إععتة هحمعععس)ربه ةدهفاةععبه‪-‬بىععسه‬
‫ا ‪-‬هدتا هتىبشهﮋﭗﭘﭙﭚﮊه(حمعس ه‪)31‬ربهيت هخبال ه ا ربهفانتنه‬
‫يىل هأ يهّن ه" باترهيدتاتنه اع ه عبنه‬ ‫إايعبه ه هَ‬‫رالدسيلهراسباعه(هبهدب ه ا هبع)ههلردهرعربه ه ه‬
‫ا هبايصهبعه هلاهدتهل ف"‪15‬ه ه‬
‫‪61‬هرااة ع ربهبععسةهراععسيافهالبح ةةر المح ةةي ربهذداععإل هجلص عاههععاه ءعععبوهرظ ذععلربهدرةهرانل ع ربهط‪7‬ربه‪7171‬ذ‪7991/‬لربه‬
‫ج‪5‬ربهص‪717‬ف‬
‫‪61‬هرال هراسببإلربهج‪5‬ربهص‪717‬ف‬
‫‪69‬هرال هراسببإلربهج‪5‬ربهص‪717‬ف‬
‫‪11‬هرال هراسببإلربهج‪5‬ربهص‪717‬ف‬
‫‪17‬هرال هراسببإلربهج‪5‬ربهص‪717‬ف‬
‫‪11‬هرال هراسببإلربهج‪5‬ربهص‪719‬فه‬
‫‪13‬هرال هراسببإلربهج‪5‬ربهص‪716‬فه‬
‫‪ 11‬رال هراسببإلربهج‪5‬ربهص‪716‬فه‬
‫رال هراسببإلربهج‪5‬ربهص‪716‬فه‬ ‫‪15‬ه ه‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬

‫ك ينهذععالهراىعءاععاهرالحءاءاععاهر إععلس اااربهراععتهض علبصبههلععبهذععارهراثععب هراععج ت ههععاههلععتنه‬


‫سعه ه‬
‫رظ تاا ربهراتهذع ه ع اةاهبنع يههراىعءاعب هراعتهذعساه هذعارهراصعت ههعاهرانعاللهراهعه ي‬
‫هةع عهبعهاععسرهرظ ععتاا ه اععب هئ اىلةععب هذ ع هذ ع ه عءاععاه دءاععاهأ ه‬
‫ه ةته عهبع هأاععبة هتسععبؤ هعه ي‬
‫اةتيا؟ه ذتهرالسبؤ ها س هراااهأابةت هذالهراىعءاعاهاعسرهرالعسر اا هرااعتلربه دعسهرالوعلهفاع ه‬
‫ب بهاولياه"راصبإ ا"ه(إ ‪،‬ب‪،‬ه استن)هاءلأاهرظ ف ه‬
‫ه ءع هراعل ههعاهر علال هرظ عتاا هبوععسدهراسع ر هرآلي ه"ذع هرا ةعتلههسعل بدههععاه‬
‫هبباثععبينهدععب هرإلهععبله‬ ‫د اععاهراىد ع فففربهأ ههسععل بد هععاهراء ععظ؟ه‪16‬هفبادسعععترهكشههععاذ‬
‫رجلععتييه ه"رابذععبنرب"‪11‬ه بععبظ هدععب هرانل ع ه هاِنل ع ‪11‬هفدععسهإععبدهرا نععلهرظ ععت هأ ينهه‬
‫راىعءااهر إلس اااه هرا ةتلهذ ه عءااه دءااهحمضا هظ يهنهد اعاهراء عظه‪ -‬ععبه ذعاهكشه‬
‫ا ع هرانل ع ‪-‬هكيّن عبهذ ع هد اععاهبباتض ع ربه" ه ع هأنهراىععل هملهتض ع هراء ععظهدر هعه ء ع ه‬
‫‪ 19‬ه‬
‫وههسنت ه ص ف"‬
‫ك نربهإ ع ا هراس ا ععاه هرا ة ععتلههب ععارهر ل ععبةربهذ ععتهر إ ععلس هراىدء ع فه هععاه َهسيهف ععاله‬
‫ر ل بةهاال ير ه ء هئ اىل هراىدءااهذعالفهفجذع هراىلباعاربه ذع هأذع هأا عب ربهدعسه عبة رهكشه‬
‫را ةععتل هظ يّن ع ربه عععبهجيععالهرانل ع ربه"كّن ععبهأ ععا لهب ليععإلهر إععلس هبباىد ع ف"‪11‬ه هي ِّ عسه‬
‫إععابد هذععارهراصح ع ه هفة ع هئ اىععاهر إععلس ه هذععارهراصععت ههععاهريل ععب ربههععبهجنععسله صععسه‬
‫رظ تاا ههاهرت بقهيو ه ع يهسهرإلمجعب ه ه ىع هرا ةعتلهضععاهراس اعاهر الارهاعاربهبىنع ه‬
‫راص تقهراااهيضىتا ه هد ااهرا ببدافه راس ااهر الارهااهذ ه–بإمجعب ة ‪-‬هد اعاه دءاعاه‬
‫ه دءااربهيدتلهفاةبهراسابقهبس ةههةع فه اعاا ربههعب هرظ عتااتنه‪-‬‬ ‫او هكااةبهببإلس‬
‫ععىهرادععب ءتنهب عج يهنهراس اععاه هرا ةععتلها واععا هه ععباةار ربه رآلهععسا‪-‬هكشهرالج اععسه ء ع هد ةه‬

‫‪16‬هرال هراسببإلربهج‪5‬ربهص‪711‬ف‬
‫‪ 11‬رجلتييربهالبرهان في أصول الفق ربههل هإببإلربهج‪7‬ربهص‪191‬ف‬
‫‪11‬هرااة ربهالبحر المحي ربههل هإببإلربهج‪5‬ربهص‪711‬فه‬
‫‪19‬هرال هراسببإلربهج‪5‬ربهص‪711‬ف‬
‫‪11‬هرال هراسببإلربهجربهص‪711‬ف‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫راسابقه هدابهةبف‪17‬هفباس ااه هذارهراصت ههاهريل عب هكيّنعبههف ِهةععةهحبسع ةعبربه ععبهي ِّ عسه‬
‫رادلر اه ههاهَّلدهراء ظف"‪11‬ه ه‬
‫را صبينربه"هاهراسابقه ه‬
‫اهذ ع ِهوهرا اى ع هاَهراىدءاععاهاالإععلس ه هذععارهراصععت ههععاه‬ ‫راععااهّنا ع هكاا ع هذععتهأ يهنههَةفْ ع َه‬
‫ريل عب ربملهينعاهةفضعهبعهاببىعهبعههعاهكانعبةهتععس يه ه‪،‬ااعاهراىدع ه هفةعع ربهبدععسةههعبه عبنههتد عهبعه‬
‫وععلهفاةععبهذععارهراصععت ههععاهريل ععب ه‬
‫هععاهراداععب هبت ع همبةإععاه دءاععاه ب ععاربهةفض عترهأنه هْحي َ‬
‫راااهذتهرا ةتلربهأ هيعهَليهدهكااةبفه ه‬
‫ك يهنهراعبةإععاهراىدءاععاه هرا ةععتلهأ ع يهه أ إ ع ههععاهأنه ههختلعهَعا ه هأ ع ه فععل ه ءي عاربه كنه‬
‫‪13‬‬
‫بنههبهجيع هب هرا ةتله راداب هأ يّنعبهيدتهبنههىهبعه ء ههد يهسهب ه الا اف‬

‫‪17‬هيدت هرآلهسا ه" ا ه عبه لفصبههاهإابقهرآلياهرحمللهاهاءلجفاعهأنهرادوعتدهكّنعبهذعته ععهرظ ره عاهراتراعسيافه أنه‬


‫رظ ره هرا عل ه راضعل هأ عسههعاهرالعجفاعربهفنعبنهبعبالحلميهأ شفه ك هاعتهد ىصعبهراصوعله عاه اع ربهاعبهاعالههعاهذععلميه‬
‫رالجفاعهذلميهراضل هراىصاعف"ه ه‬
‫‪-‬هرآلهساربهاألحكام في أصول األحكامربههل هإببإلربهص‪15‬فهراولهأيضهبع ه‬
‫‪-‬هراةار ربهأبته بهسفهالمستصفى من علي األصولربهب‪ ،‬هدرةهرا نلربهدف ربهج‪1‬ربهص‪791‬ف‬
‫‪11‬هرا صبينربه سهرالمحاف حاشية العالمة البنانيربهض ه ختليج هحمعسه سهرادبدةه بذ ربهب‪ ،‬هدرةهرانلعاهراىءعاعاربه‬
‫ط‪7‬ربه‪7991‬لربهج‪7‬ربهص‪311‬ف‬
‫العربه هذععلميهراضععل هرا ةععتله هدتا ع هتىععبش هﮋﮧﮨﮩﮪﮊه(رإلإ علرو ه‪)13‬ربهإععلنتن راد ع يسهب ه راصلا ععاه‬ ‫‪ 13‬هفعععث ه‬
‫ء هراصحتهرآلي ه ه‬
‫‪ -‬راد يسهاهرظ ش ههص هرالجفاعف‬
‫‪ -‬راد يسهاهراثبااا هرالجفاعهأدىنههاهراضل ف‬
‫‪ -‬راد يسهاهراثباثا ههص هرظدىنهيس ه ء ههص هرظ ء ف‬
‫‪ -‬راصلا ا ههص هراضل ف‬
‫ههبهخيصهذلميهراضل ه‪-‬بت هدابإهبعه هرآلياها سةب‪-‬هفلنتن راد يسهب ه راصلا اه عبهيجي‪:‬‬ ‫ي‬ ‫يأهبه‬
‫‪ -‬راد يسهاهرظ ش ههص هرالجفاعف‬
‫‪ -‬راد يسهاهراثبااا هرالجفاعهأ رف‬
‫‪ -‬راد يسهاهراثباثا هراضل هأ رفه‬
‫‪ -‬راصلا ا ههص هراضل ف‬
‫ه ذععالهبصععبوعه ءع ه ع يسذ هرظهع َهعلهدابإعهبعهأ ععء هرالععجفاعربه فل ع هراضععل ربه ءيلع هدفع هرظ رفهفانععتنهرلنع ههصع هراضععل ‪.‬‬
‫راول ه‬
‫‪-‬هرااة ربهالبحر المحي ربههل هإببإلربهج‪5‬ربهص‪719‬ف‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬

‫عيدده هذععارهراص ععت هه ععاهريل ععب ربهفاَهعىه ع يسله‬


‫اى ع يههذععارهرا ععي هذ ععتههععبه ى ع هبىض عة هي ع يه‬
‫ه ةتهع عهبعه اصع عهبعربه يع علرله اصع عهبعه‪ ،‬ععلهدابإع عهبعفهفد ععسه ىع ع هرا اض ععب اهه ة ععتله"راترفد ععاه هحب ععثه‬
‫راءةععب هه ةته عهبعه ه لععب هراداععب هدابإ عهبعف"‪11‬ه رظهععله رت ع هذععتههععبه ى ع هراو ع هرهلصععساه‬
‫هتضعحهبعهأنه" هتصععب هباصةعععبهظنهرا ةععتلههسععنت ه راداععب ه‬ ‫عىههتد ع ربهبع هيععسرف ه صع ربه ِّ‬ ‫يل ع يه‬
‫كلععبقههسععنت همبص ععتقف"‪15‬ه عع‪،‬هأ يهنهذععارهرا ععي هملهميصع هبىضعة ههععاهرالصيع هاعبهي هِّلدةعععب ه‬
‫دو ههسهئ اىاهر إلس هراىدء ه ه هههصةبفهفإ ره بنهراداب ه‪-‬بت هرإعلس هعه دءايعهبع‪-‬ه‬ ‫هأَ ِه‬
‫يدتله ء هدتر سهحم طهسد ه(ذ هأة عبنهراداعب ه دتر عسل)ربههحيلعبجهكشه ةعسههعص هوط ه َهفعإله‪،‬ااعب ه‬
‫حم طهسد هتسلةلقه دلهبعهاس هايهبعهأئت ربهذته دةهر ل عب هراىءيعا هفعإ يهنهرا ةعتله" هحيلعبجهفاع هكشه‬
‫فنععل ه رإععلص بطه ءععارب"‪16‬هب ع هذععته"ضععل ةاهأ همبص عهعاال هظاععبهجنععسهأا َسععصبهإععب صاهكاا ع ه هأ ه‬
‫مسب ص ععبهذ ععالهراء و ععاف"‪11‬ه ب ععارربهفباىعءا ععاهر إ ععلس اااهرااذصا ععاه هرا ة ععتلهأإ ععل ههصة ععبه ه‬
‫راداب هك ه"اد هب ة هراىىه هحم هراسنت هاةاهد هرا ل ه هراداب ف"‪ 11‬ه‬
‫اسصبهحبب اهذصبهكشهرالصتي هبج يهنهذارهرالعاااهب هرا ةتله راداب هيدعتله ءع هأإعب ههعب‬
‫باصةعبههاهمتبياه هرإلىعب هراىد ه ر إلس هب هب ه عءااه"‪،‬اااه تيا"ربه ععبه ع ةبه‬
‫جيسعسذبهرا ةعتل ه عءاعاه‬
‫إ ‪،‬ب‪،‬ه استنربهأ ه"ضل ةيا" "إليىا"رب عبهاىلةعبهرظ عتااتنه ِّ‬
‫هأه لره صب ااه ‪،‬ه تياه أد يههإل اههاهإببدلةبهتلعهثط ه هراداب فه ه‬
‫الع‪-‬هذ ع ع ع هرإ ع ععلس ه دء ع ع ع فه هانع ع ععاربه‬
‫ك يهنهراعبةإ ع ععاهراءةتي ع ععاه‪-‬بت ع ع ع ةبهفةع ع ع عهبعه ت ع ععج ي ه‬
‫عبمل راصضع هايتا عب ه بة عاه‬ ‫مبتر ب ه ب ا هك يهّنبهإع‪ ،‬ةههتلعج يهه ءع هراصوعلهراوعصب هراى ِه‬
‫رالعايا هبسل لةبهراصس ااه ههىبجلاهراىءتهاف ه‬ ‫اهئ اىاهرا ة هراءةتاهرآلاااهراى تياه ه‬
‫هععاه با ةعععبربهيععلرهإ ع ‪،‬ب‪،‬ه اسععتنهأ يهنهرا ة ع هراىععبداهاءعء تظععب هذععتهفة ع هلو ع ه‬
‫(ربععاهراءحوععا)هأ هينععبدربه أ يهنهراععاهاهراضععل ةاها صععبوهراصوليععاهراىءعاععاه تدتميةععبه عع‪،‬هه ععل طه‬
‫‪11‬هرا صبينربهحاشية العالمة البنانيربههل هإببإلربهج‪7‬ربهص‪391‬ف‬
‫‪15‬هرال هراسببإلربهج‪7‬ربهص‪391‬ف‬
‫هدرةهرانلعاهراىءعاععاربه‬ ‫‪16‬هرا خعبةاربه عالوهراعسيافهكرةف األسةرارربه ضع ه تر عا ه عسهرهللهحمععتدهحمعععسه ععلربهبع‪،‬‬
‫ط‪7‬ربه‪7171‬ذ‪7991/‬لربهج‪7‬ربهص‪771‬ف ه‬
‫‪11‬هرال هراسببإلربهج‪7‬ربهص‪776‬ف ه‬
‫‪11‬هرا صبينربهحاشية العالمة البنانيربههل هإببإلربهج‪7‬ربهص‪311‬ف‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫بتدععةهحم ع طهسدفه يأهععبهبباصس ع اهكشهراى اععب ه را لضععاب هراععتهتو عصطعهضعععاهإعع‪ ،‬ة هرا ة ع ه‪-‬‬
‫عته باععةه عع‪،‬هدببءععاهاءحوععلههععاه اععثهرا ععسأ‪-‬هفععإ يهنهراىلععبههصةععبه يدعهبعهذععتهرا لضععاب ه‬
‫ععىهاع ه‬
‫راتهميناهرات عت هكااةعبهبسعل افه ه ع هأ يهنهراىلعب ههعاهرا لضعاب ه راى اعب ه هراصوليعاربه‬
‫عبه هراعبةإاهضعاهرال ن‪،‬هراىءع ربهذته ‪،‬ه سهرعفه ههاه َهسيه عبنهرالتر ع هر إعلس ه‬
‫عبملهذععتهه ععل هخيععلجه ععاهراىععبداربه‬‫ههلصععب هراععا بوهراىععبداف‪19‬ه ه ع ه"أنهرال نعع‪،‬هراىع ِه‬
‫ىهبباصس اهاءىءعبوف"‪ 91‬ه‬
‫ك يهنهرا اىععاهراىدءاععاهبب لوععبةهذع ه ععتذلهراعبةإععاهر إععلس اااه صععسهرظ ععتاا ه ععىه‬
‫يلجهع هريل عب هراتر ععه‬ ‫فعع ْهاه ي‬
‫كنهبس هتى ‪،‬ر هبىضة هأ اباعهبعهدرايعاه ءع ه عال ه اع فه َ‬
‫ا ىاهرظ تاا هرادب ء ههبِع"ا واا"هرا ةتلهجيسه بةر هراتر ع اهجتعع ه ه ر هرلع هبع ه‬
‫عصهرآليععاهرانلميععاه‬‫هنع ِّهعتا ربهمهععب هراىد ع ه راء ععظفهفدععسهةأرهأبععتهرلس ع هرا و ععلاه ههععبهخيع يه‬
‫ﮋﮧﮨﮩﮪﮫﮬﮊه(رإلإ ع علرو ه‪)13‬ربهراع ععته باع ععةهه هتضع ععت هذع ععارهراصدع ععب هأ يهنه‬
‫"راص ع هه ععاهض علهبعبههىد ععت هه ععاه ة ععاهراء ععظربه هه ععاه ة ععاهرادا ععب ف"‪97‬ه رإ ععلىعب ها ععظه‬
‫الع‪-‬هكدع علرةه رض ععرهببا اى ععاهراىدءا ععاههل ععاره‬
‫"هىد ععت "ه تضع عهبعه ععاه"ه ة ععتلهه ععاهراء ععظ"ه‪-‬ه ععث ه‬
‫ر إلس فه فا ربه عبهأ لابربهةفاهانتّنبهدابإااهبباىىهرا ل هاءداب ف ه‬
‫ه لبهعهبعربهفعإ يهنه َهع ْهاهدععب هبء واععاهرا ةععتلهكيّنعبهدععب ه اع ه ههدببءععاهراء ععظهاءداععب ربه ه ه‬
‫هدببءععاهراء ععظهاءىد ع هظ يهنهراىد ع ه هيص ع يهه ععاهذععارهراصععت ههععاهريل ععب هكالب عهبعربه فةع عهبعربه‬
‫العف ه‬
‫تج ي ه‬
‫‪ .1‬موا االستدالل‪:‬‬
‫لاععبه‪ -‬ههععبههض ع ‪-‬هأ ينهرا ة ع هإعع‪ ،‬ة هرإععلس اااربه مبععبهأّنععبه ععاا ربهفة ع هتدلض ع ه‬
‫ض ععل ة هه ععسأه ب يهع عهبعهحينعة ععبه يت ةة ععبفهفع ععبهرا ععسأهرات ِّ ع ع هرا ععااهد ععب هبع ع هرظ ع عتااتن؟ه ه‬
‫‪89‬‬
‫‪Dan Sperber et Deidere Wilson, La pertinence,communication et‬‬
‫‪cognition, P.105-106.‬‬
‫‪90‬‬
‫‪Ibid, p,119.‬‬
‫‪97‬هرا ولاربهأبتهرلس فهالمعتمد في أصول الفق ربهض ه تدعسمي ه ءاع هراعا ربهبع‪ ،‬هدرةهرانلعاهراىءعاعاربهدف ربه‬
‫ج‪1‬ربهص‪151‬ف‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬

‫مسيبلهرا بئ ربهراااهبىهاوليلع ه هرادب عسربهمبدوعسه‬


‫رلداداربهاا هذصب ههاههت ِّه ه ‪،‬ههبه ه‬
‫رإلفةبلفه ه‬
‫يهعهَهى يهسهذارهرا سأهأ ثعلهراوعاب ب هت يهعتهةهرعه اضع هبعربهضععاههسعبةهئتيع ها صعبوهدعترا هفةع ه‬
‫د اععاه ععب هراععت ه ععاب اهه ععبدوهتج يءةععبربه دععسهمتاطعاه‪ -‬هفعير ههصع ‪-‬هجبععس ه ععال ه‬
‫عبدياربهبع ع هتت يهة ععب ه الها ععاههل بيص ععاه( ععتياربههىلاا ععاربهأ ععب ل )ه ا ععب هئ اى ععاهذ ععاله‬
‫ع يه‬
‫راس اععاربه هكهنبااععاهكفوععب ةبهرانءيع ه ر لعععب ه عععلةبهرا ععإلهرجلا ع فه همينععاهرالى عع‪،‬ه ععاه‬
‫ذارهريلال هراااهجت طسعسه صعسهذعالهرا ِعلقهك عنب هعهبباسع ر هرآلي هذع همينعاهأنهيت عسه ه‬
‫ب هرات ههبه هيىيه ا هبع؟ ه‬
‫بىض ععة هتى ع‪،‬ر هه‬ ‫هادععسه ر ع هرظ عتااتنهرالنهءيع ععتنهذ ععارهرإل ععنب ه ع هرإععلتد ةه َ‬
‫اءععت هبععس ههل ع ه عع‪،‬هدببءععاهاء ة ع ف‪91‬ه دععسهرفيد عتره‪ -‬اص ععاه‪-‬هكشهف عليد هةأرهرظ هأايع ه‬
‫"جيع ععت ه ص ع ععسابهأنهي ع ععلع ه ع ععاللهرهلله ء ع ع هه ع ععبه هي ة ع ع ههىص ع ععبلف"‪93‬ه ةأرهراث ع ععبينه"أا ع ع ه ه‬
‫جيت ف"‪91‬ه ء هرال ههاهرإلإةبلهرا ب ههلارهرإل نب ه هك صبوهراسعبةهرظ عت هرا تيع ه‬
‫رالىهءيإلهبس ااه ب هرات ربهفدسهئة ه ءا هرجلعس هرانالهع ربه بدع ه ه ثع‪،‬ههعاهجتهءيابتع ه‬
‫ععا َههرالحايعار هر العب اععاهاء ععلقهرانالهاععاهراععتهتىب ةت ع ربههةذ ع َههه بد ةععبهر لدبديععاهراععته‬
‫متاياذبههاه ‪،‬ذبف‪95‬ه‬ ‫ه‬
‫‪91‬ههث هأ ر هراستةفهفدسهةأ هرل تياه"أا ه ةده هرادل‪،‬نهدتا هتىبشه(أمل‪-‬هراص‪-‬هه ةاىص‪-‬هئع ‪-‬ه ع )ه أهثبهلعبربهفإاعبه‬
‫ها ة ههلبههىىف"هراول ه‬
‫‪-‬هراس ع ن ربهتععبجهراععسيافهاإلبه ةةاج ف ةةي ش ةةرم المنه ةةاجربهبعع‪ ،‬هدرةهرانلععاهراىءعا ععاربهط‪7‬ربه‪7111‬ذ‪7911/‬لربه‬
‫ص‪361‬فه هث هدتاع هتىعبش هﮋﮟﮠﮡﮢﮊه(راوعبفب ه‪)65‬فهفدعسهدباعة ه"كنهراىعل ه هتىءع ههعبه‬
‫ذ هةؤ هرا ابئ "هراول ه‬
‫‪-‬هراس ن ربهاإلبهاج في شرم المنهاجربههل هإببإلربهج‪7‬ربهص‪367‬ف‬
‫‪93‬هرظ ع ةبينربهحمعععسهبععاهحمعععتدهراى ءع فهالكاشةةف عةةن المحصةةولربهذداععإل ه ععبد هأمحععسه ععسهرات ععتدربه ءع هحمعععسه‬
‫صس ععاهذ ععارهرا علأاهكشهرل ععتياربهرا ععته ع طت هأنه‬
‫هىععت ربهب عع‪ ،‬هدرةهرانل ععاهراىءعا ععاربهدف ربهج‪1‬ربهص‪113‬فه يه َ‬
‫يلنءي هرهلله‪ -‬ياه يه‪-‬هبناله ربه هيىيهب ه ا هبعفهراول ه‬
‫‪-‬هرظ ةبينربهالكاشف عن المحصولربههل هإببإلربهج‪1‬ربهص‪111‬ف‬
‫‪91‬ه‬
‫هه ْاهدرف ه ص ف‬‫‪ 95‬رال هراسببإلربهج‪1‬ربهص‪113‬فه يعه َى يسهراىلاااهأبل َ‬
‫الع‪-‬هد ع ه ععءاههتدعععهراىلااععاهرادب ع هبجايع ه" هجيععت ه ءع هرهللهأنهيععلنء هب ع وربه هيىععيهبع ه ععا ب"همعيعبه‬
‫ه همينععاه‪-‬هععث ه‬
‫ه"اءى هع عس"ه ععاهه ععس ة ه‬
‫هه‬ ‫ه"راى هع عس"ربه ه ععاللهأيهرلس ع هرا وععلاه ه ععل‬ ‫تنع يعلةه ه ععاللهرادبض ع ه ععسهرجل ععبةه هه‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫ك يهنهذععارهرجلععس هراععااهجنععسهبىععاهت ب ععاء ه ههععبهبدع ههععاهتعلراهراىلااععاهرظ ععت ربهذععته‬


‫مبثببععاهراخلععبهراععااهإععلل ب هفاع ه ثعع‪،‬ههععاهراععلؤرهرظ عتاااه اععب هفةع هريل ععب ه تج يءع ربه‬
‫راععتهإععلل يهتةه‪-‬فاعععبهبىععس‪-‬هالةععس ه هءياععب ه ه ععبدوه دتر ععسهذن ع هرالتر ع هه ع ه ععب ه‬
‫راععت ربهب ع هتت ِّ ع هرالتر ع هرا ععلا هفبا ععلهذ ع هرانءط ععتنههب عارهريل ععب ربههذ ع هرا ععبا تنه‬
‫بدلروتع ه فةعع فههذنععارهجنععسهأا سععصبههع هراة عار ربه بىاععسهرعه ععاهريلالفععب هرانالهاععاهراسععببداربه‬
‫أهبله اب اهبباةعاهرجلعلأ ه راصضعجهاءعسعهءيعاهراعتهيص ةع هأنهتت ِّ ع هفةع هراعت ربههراعته عب ةبه‬
‫ء راصحتهرآلي ه" ه ب ههلضعاهايهلهببا ة ف"‪96‬ه ه‬
‫ك يهنهراد ععت هب ععِ"رإلوحب هريل ععب ايه ععلهب ععبا ة "ربهذ ععتهد ععت ه ء ع ع هد ععسةه عع‪،‬هه ععاه‬
‫رظمهاعا هاععا هفدع هظاعي ه سع هراصدعب هراععااه ععبنهدر هعلهرعهد ءع هبع هأ عتاا هرا ععلقهرانالهاععاه‬
‫خيلو عله صععسذ ه‪ -‬هبىععاهرظ اععبن‪-‬ه ه"هععبه‬ ‫اععب هد اععاه ععب هراععت ربه راععااه ععبده َ‬
‫هراىعععإل‪-‬هجتععب ههرعه ععاةهييهبعه‬ ‫جيععت ه ء ع هرهلله هععبه هجيععت ه هريل ب رب"ب ع هظايع ه ععبنهأيض عهبعه‪-‬‬
‫ه عب ههعاهد نهفةع فه‬ ‫رالعثيءعاه هأاعي ه‬
‫هلارهراصدب ربه هأدة هئ اىاهريل عب هرجلتذليعاه ه‬
‫هاا ه ا ههبهتت هب ههسهءيعا هراةار هريل ببااهفحسعاربهبع هك يهنههعاههدلضعاب بهراىءصَعاهأ يهنه‬
‫أهلهرعهيص ة هريلضت ها ف ه‬
‫فة هد ااهريل ب هيو رربهمب هيلده س اههريل ب ربه ه‬
‫الاه‬
‫ك نربهأ ع ع حةهراس ععجااهبباصسع ع اهكشهراةع عار هأبى ععسهه ععاهأنهين ععتنهفاة ععبهريل ععب هحمع ع ه‬
‫العهظنهينتنهفبة هبعههعاهراىعىربهأ هأ يهنهفلر ع ههعاهراىعىهحمعب ه ءع ه‬
‫اءلسبؤ ه يهعبهك ره بنهدبب ه‬
‫َه ْهاهأ سةلفه بارربهفإ يهنهراسجااهتوب هه هراةار هب ليداهخملء اه اةهييهبعفه ه‬
‫ه رد هرظهلربهفإ يهنهر لالفةبهرجلاةاهذارهذتههعبهجيىءةعبهتةعس ه ءع هدة عاه بااعاههعاه‬
‫رإلاعبة هراىلفاععاربه هإعهعايعبه ع هاسلحضععلهبإ ر ةععبهراسعهءيعاهراىب ععل هاءع ععسأهراىععبلهراععااهتدععتله‬
‫ءا هاوليعاه"راصبإع اهرالسر ااعا" ههأَاهه عسأهراصبإع اربهراعتهيعصصه ءع هأ يهنه" ع هفىع هاءلتر ع ه‬
‫راناله هراىبله هرالحس ه رالد ارفهيدت ه ب اه"رانب عه اهرحملوت "هبىسهادب ههلارهرإل نب ه" ر ء هأا ه‬
‫دسهتءخصهمبه له هذالهراسجاا هأنهأ هذالهراسجااهدب س هرلساه راد رهراىدءا ف"هراول ه‬
‫‪-‬هرظ ةبينربهالكاشف عن المحصولربههل هإببإلربهج‪1‬ربهص‪117‬ف‬
‫‪96‬هراةار ربهالمستصفى من علي األصولربههل هإببإلربهج‪7‬ربهص‪13‬ف‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬
‫ِ‬
‫عتنههصبإ ع هبعهمب عهيعلده س ا ع ه‬‫ذععتههلضعععاهاضعععبنههصبإ ع ل هراثء ع ‪91".‬همبىععىهأ يهنهريل ععب هينع‬
‫كاععبة هرال ععبلهراخبئَععاها ع ربه اععاهيصل ع هراخبئَععاهاءخ ععب هك ه ع هيلضعععاههىععبة هأاه‬
‫ه هدب ععسهك بةيععا هك ه" هأ ععسهمينص ع هأنهيلتر ع هك عبةيهبعهك رهملهينععاهيليععسهأنهيععل ه‬ ‫د‬
‫‪91‬‬
‫رالىععل ه ءع ههدب ععسلهرإل بةيععاف" ه اع ههععبه ععبنه رضععحهبعه ه ذععاهراةعار ه ذععتهيوععت ه‬
‫هسهءيعل هرادب ءاهبهعِ"رإلوحب هريل ب هايهلهبعبا ة "ف ههيَل ع ط هه اع ه ءايعهبعهبلج اعسلهأ يهنه"رهلله‬
‫هخيبئاهراىل همببه هإ ا هكشههىلفل هظ سههاهريلءإلف"‪99‬ه ه‬
‫ك يهنهه سأهراصبإ اهذارربه رهريلء ااهراىلفااربهاا هه عسهأعههىابةيعيهبعهبعباىىهراعااهي عل ه ءع ه‬
‫راععلنهءي هراععلء هظهمبء تئععب ههصبإع اهفدع ربه انصيع هه ععسأهتععج يء هيسععلىعء هراخبئَععاههععاهد نه‬
‫ع ه هأاصععبوهإعع‪ ،‬ة هرالج يع فهفءععا ه ِ‬
‫راخبئععاههبععارهر ل ععبةهذععته َهع ْهاهيهسععبوَ ه ععاههصبإع اه‬
‫هء تظ هأ ه سلههصبإ ل ربهب هك ينهراخبئَاهذتهراااهيلى ي هه ءاع هرا حعثه عاهذعالهراصبإع اه‬
‫را يضاه ه يهههء ت هأابةهرال بذ هفلء يهدبلفه ه‬
‫تجإاسهبعه ء ههبهإ إلربهذع همينعاهفةع ههعبهدعبلهبع هراةعار ه ههسعهءيعل ه ءع هحنعتهيترفِعإله‬
‫هبهرالةاصبهكاا ه هرا دل هراسببدا؟هأاهبت ه نسهبعهاءعسجاا هبلحتي هرظهلههعاه ِ‬
‫راخبئعاه‬
‫كشهراخبئَععا هأاهه ععاهرالس ععبؤ ه ععا هذ ع هجي ععت ه ء ع هرهللهأنهخيبئ ععاهمب ععبه هي ة ع هأ ه ه‬
‫جي ععت ؟ربهكشهإ ع ع ر هراخبئَ ععاه ععاهد ا ععاهه ععبه تئ ععاهب ع ع ه حمل ع عهترل هظ يهنهريل ععب ه‪ -‬ع ع ه‬
‫يوسة‪-‬ه هحيعع ه ه رتع هضععبنههصبإع ل هفحسعاه‪ -‬ععبه ذ عةهكشه اع هاوليعاهراصبإع اه‬
‫تىءِاههسهءيعاهراةار ف ه‬
‫فةع ه عبه ه‬ ‫رالسر ااا‪-‬ربهب هأه هله ِ‬
‫َْ‬
‫هك ره ععبنهرلع عب ه ععاا ربهف ععإ يهنهذ ععارهرظه ععلهب ععبا ة ه همين ععاهأنهيهلوع عطهتةهك هيه هكئ ععبةه‬
‫دادععاهه بدذععب هانع هحيوع هفةع هريل ععب هراععجهتةهبع ربهيص ةع هأ هع‪ :‬أنهينععتنهذصععب هدوععسه‬
‫كشهكالعبجهذععارهريل ععب ربه ابااعبع هأنهينععتنهذععارهريل ععب ه ععبهالعهادوععسهرإلفةععبل‪،‬ه اباثعهبع هأنه‬
‫ينتنه بهالعهحمللترهدبب هاء ة ه ذتهرال ء ه هراءةاف ه‬
‫‪97‬‬
‫‪Jacques‬‬ ‫‪Moeschler,Théorie‬‬ ‫‪pragmatique‬‬ ‫‪et‬‬ ‫‪pragmatique‬‬
‫‪conversationnelle, Armand Colin /Mason,1996,p.30.‬‬
‫‪98‬‬
‫‪Dan Sperber et Deidere Wilson, La pertinence,communication et‬‬
‫‪cognition, P.715.‬‬
‫‪99‬هراةار ربهالمستصفى من علي األصولربههل هإببإلربهج‪7‬ربهص‪716‬ف‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫هععاهراال َ ععظهأ يهنهذععالهرادو ععتدهراثالا ععاهرا ععتهرإلض عععل بههس عهءيعاهراة عار ربهذ ع هأ ث ععله‬
‫رادو ععتدهجتهءياع عهبعه هدب ععس هرا ععبئ هرا ععةتة ه" هيىدع ع ه ععب ههدو ععتدهه ععاه عع‪،‬هت ة ععا ه‬
‫هدوتد"ف‪711‬هب هك يهنهذالهرادب س هريل ببااهذع ه هئاب بهه عسهأعهكض ه‬
‫عبفايهبعه هجنعسله علحيهبعه ه‬
‫هسعهءيعاهراةعار هذععتهه ععسأه دالااععاهرا ىع هرالخععبئ هراععااهيدععتله ءع "رإععل ىبدهريل ععب همبععبه‬
‫هي ةع ع "ه‪717‬هظ يهنه"كةرد هرإلفة ععبلهذع عتهراىد ععت هه ععاهراخبئ ععارب"‪711‬ه ع ععبهاطع ع ه ءع ع ه اع ع ه‬
‫رظ ععت هراىل ععا هأب ععتهرلس ع ع هرا وع ععلاهأ ععسهحم ععبَهةاهرا ععبئ هراض عععصا ف‪713‬ه ااسع ععةه‬
‫رادب ععس هرالخبئ اععاهرا ععبئ ااه( هيىد ع ه ععب ههدوععتدههععاه عع‪،‬هت ةععا ههدوععتد) إععتره‬
‫رايمجاهراى بةياهرظ ثلهتل هااهرعها سأهرإلفةبلهأ ههدوسلربه رجلتذلهرا يهإ ها ف ه‬
‫يلعاياهه سأه(أ هدوعس)هرإلفةعبلهب ببىع هراىدعالينرب‪711‬هراعااهجيىع هانع يهه عب ه‬ ‫ك نربه ه‬
‫العربه هععاهأ ء ع ه ععبنهرادوععسهكشهكجنععب ل هرظهععلهراععااه‬ ‫هدوععسهرعهه اععسهرعهذععته بيععاهريل ععب هأ ع ه‬
‫حي ععل ه ء ع ه ع ع يههه ععل ِّهة ههيَلةاي عبهرا ةع ع هأنهيس ععى هاءدع ع اه ءع ع هذ ععارهرادو ععسههسل ع ع ِههلهرعربهأ ه‬
‫هس عهعلِس هعفهأض عععهكشه اع ع هأ يهنهذ ععارهرا ععسأهحيع ع يههك ععنب هراى ععبةر هراءةتي ععاهرا ععتهت ععس ه‪ -‬ه‬
‫ظبذلذ عب‪-‬هأ يّن عبه هت اععسه ععا هبعربهأ هأ يّن عبها عتهبدا ععةه ء ع ه بهل ععبهانباععةهحمععب هعفه بباث ع ربهف عإ يهنه‬
‫ك عب هه سأهرإلفةبله هجيى هراى بةر هراتهت س هَّعءاهأ ه بهضاهدببء هاعهاء ةع هبإد عب ههعبه‬
‫يسف هكمجبهلبه رال بإةبهفحساربهب هيت ِّه هراىعءااهر إعلس اااهانع ه هتص ءعةربهفلسع‪،‬هحنعته‬
‫هبهملهيدوسله ب اهريل ب ههاه بب ف ه‬
‫‪711‬هرا بئ ربهالموافقات في أصول الرريعةربههل هإببإلربهج‪3‬ربهص‪156‬ف‬
‫‪717‬هرال هراسببإلربهج‪3‬ربهص‪13‬ف‬
‫‪711‬هرظ ةبينربهالكاشف عن المحصولربههل هإببإلربهج‪1‬ربهص‪111‬ف‬
‫‪713‬ه هععاهرظمهاععاهمبنععبنهرإل ععبة هكشهرال ععبب هب ع ه ععبة هرا ععبئ ه"هدوععسهرإلفةععبل"ربه ععبة هأيهرلس ع هرا وععلاه"كةرد ه‬
‫رإلفةعبل"فهبع همهععبه ر عسه ه عدةعععبهريل عبيهرال ععب هايبىعبدهرانالهاعافه هأ ععبايهَّبا عهبعهاءوعتر هك رهدءعةهك ينهأبععبه‬
‫رلس هرا ولاه اخ هرادبض ه سهرجل بةه بابهأيضهبعههاهحمب ةاهراةار فه ه‬
‫‪711‬‬
‫عتهأإع ه ءاةععبهرا ععبئ هه ععل هرادب ععساربه تلعثطع ه هأ يهنهرا عليىاه بةيععاه‬‫هيعلت هذععارهرا ععسأهبإ ععسرهرانءياععب هراع ي‬
‫" ء ههدلض هراىدت "فه هاهأذ ههدلضاب هذالهرانءيااهأنهخيبئعاهرهلله عبدلهمبعبهي ةععتن هظ ينه"رادوعتدهرا عل ه‬
‫علءاله‬
‫هاهريل ب هراعترةده ءع هرانء ع هت ةعا ههعبههلع ه هعبه ءعاة ربهمعبهذعتههوعءحاههلع ه هدااعبذ ه أ علرذ ربه ذعارهيس ه‬
‫تا ع ه رضععحهبعه هكمجععب هفا ع ه هر ععل بلربه اععته ععبنهفا ع هحبسععاهذععارهرادوععسهر ععل بله كمجععب هاصععبداهأ ع ههدوععتده‬
‫ريل ععب ربهفء ع هتد ع هفب ععس ربه ا ع هملص ع ههععاه ةععاهة ع هراوععبه هت ضععالربهأ هرحنلبهععبربهأ ه ععسلهة اةععب هك ه هيىد ع ه‬
‫ب ههدوتدههاه ‪،‬هت ةا ههدوتدف"هراول ه‬
‫‪-‬هرا بئ ‪ ،‬الموافقات في أصول الرريعةربههل هإببإلربهج‪3‬ربهص‪156‬ف‬
‫‪111‬‬
‫ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده‪13‬ربه اعه‪7131‬ذ‪1173/‬لهحبتاه دةرإب‬

‫عبلهرا ععااهجنععسه ععاب ل هأ ث ععلهت ع يهعتهةهرعه اض ع هبعهه ع هرا ععبئ ه(راصض ععجه‬ ‫ك يهنهذععارهرا ععسأهراى ع يه‬
‫رال يهتةهرال ب رنهاإل نب هرانالهااهراخبا عاها اىعاهريل عب ربههراعت هجبعتذلهراىعءاعاه‬
‫تبههبعه اهرظ عتاا هراعاياهإع دترهرا عبئ ربهبع هك يهنه‬ ‫رالخبئ ااهراىدالين)ربملهيناه ب هبعه اببهبعه يه‬
‫جتسسرهراسع بههبعه ضعت َههةؤيعاهه صعسهرا عبئ ربملهينتاعبهاالح يهددعبه‬ ‫راءايْ ِهاه يه‬
‫ذارهراصضجه رال يهتةه ه‬
‫هةعععاهرالد لة ععبه‬
‫متخض ععةه ععاهالععب جه ي‬
‫هبععارهرا ععن ها ععت هراصدب ععب هراصوليععاهراسععببداربهراععته يه‬
‫دءا ععاهرا ععبئ ربه رإ ععلثعل به ءع ع هحن ععتهههص ععلجهفب ع ع ها ص ععبوهاس ععإله بهع ع ه هلص ععب هاء ةع ع ه‬
‫هسهءيعب ربه ‪،‬ااب ربه س دهرعف ه‬
‫ع عع‪،‬هأ يهنهرا ع ععبئ ربهةيمب ع عبهبس ع ع اهذع ععالهراىدءاع ععاهراتاى ع ععاهببانهءياع ععب هران ع ععبره رادب ع ععسه‬
‫را ععبهءاربملهيةععل ه ث ع ه‪،‬هرعهبباىسيععسههععاهرال وععاال هرإل لر اععاهرالت ععاههبععارهرا ععسأهراىععبلربه ء ع ه‬
‫أمهيالة ععبه هتتض ععاره ا ابت ع فه لس ععاهرل ععظهفد ععسهأ ذ ععبهه عع‪،‬لهه ععاهرظ ععتاا ه‬ ‫را ععل هه ععاه ه‬
‫رذلعبه عهبعهبباة عهبعربه إ ععاعبهتء ع هرالىءدععاههببادتر ععسهرا ععتهه طس عةهأإبإ عهبعهه ععبهد ععبلهرظ عتااتنه‬
‫هبِع"را ةتل"هرات هراءةتاهرظ ثلهرةت بئهبعهبب إلس ه دب سيهراوعحاه راوعسقهريلب يعل ه‬
‫بب دلضع ععبوربه دب ع ععس هرالص ا ع ع هرالىهءيد ع ععاهمب ةع ععتلهراترفد ع ععاربه دب ع ععس هراخبا ع ععاهرالو ع ععءاهمب ة ع ععتله‬
‫راخبا اف ه‬
‫خاتمة‪:‬‬
‫ب اةهذالهرادبةباهبابنه هرظ تاا هبس ةهر إلس ه هرا ةع ه رالج يع ربه كبعلر ه‬
‫دععتفة ه ءع هئ اىلع هراىدءاععاربه ران عععه ععاهكدةر ةع هالعاععاهر إععلس هراءةععتاه ععاه عع‪،‬له‬
‫هرظه ععلرهرا ععته با ععةهه ععسرةهرذلع ععبهة ربه رإ ععلنصبلهرا ععسأهرات ِّ ع ع ه‬ ‫ه ععاهأاع عتر هر إ ععلس‬
‫عبلهرا ععااهمسيععبلهرا ععبئ ه"هدو ععسه‬ ‫رل ععب هاءىعءا ععاهرالج يءا ععاه ص ععسذ ربهرالعثِّ ع ه هرا ععسأهراى ع ي‬
‫را ة "ربه بابنهئ اىل هراىدالااافه بارربهتنتنهذالهرادبةباهدسه طددعةه عاوهرعه ي‬
‫هةععهبعهميعبهةاعةه‬
‫كاا ف ه‬
‫ربهجتء ع هئ اىععاهراصعععت جهرالععج يء ه‬
‫ك ينهكاععبة هر ال ععبلهاالإععلس هراءةععتاه صععسهرظ عتاا ه‬
‫راععااهبصععتلهببان عععه ععاههنع ِّعتنههةع يههععاههنع ِّعتينهراىعءاععاهرالج يءاععاهاععسية ربه تضع هرإلجنععب ه‬
‫هههحياع هةهضبن ‪111‬‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا‬

‫هرالؤي ععاه‬ ‫رظ ععت ه ه ه ع ع ْءاهر ا ععةب هراءةتي ععاهراةلع ععاهب ععبا ة ه رالج ي ع ع ربهرا ععتهجت ععب‬
‫را لياهراتهذاعصةه ء هرا نلهراءةتاهراىب لهه يس هئتيءاههاهرااهاف ه‬
‫هرانعع هاء ع ل ‪-‬ه‬ ‫ِّعإل ِّ‬
‫‪،‬هأاعي هيص ةع هرالص اع ه ءع هأ ينهر ذلععبلهبب إعلس ه‪-‬بت ع هرا ي‬
‫هةععهبعفه‬ ‫ِ‬
‫هيص ة هأنهينتنه ء ه سب ه ع يد هرآل عل ه كنه عبنهميعصرهراسعابقهأ هرادعبلهد هةهرعه ي‬
‫ك ينهذداإلهرالتر نهبع ه ِ ع يد هراىعءاعاهرالج يءاعاهاءت عت هكشهرالج يع هراسعءا هاعا هأههعلهرعهإعة ه‬
‫العربه‬
‫اى يه اع ههنععاهرالععبياهبع هراصععب جهرالسر ااعاهراىب عل فههعاهذصعبربهحيلعبجهرإلجنعب راءةعتاه‬
‫هتجه ع ه حبععثهدداععإل هبةا ععاهكدةر هئ اىععاهك ببل ع ه ععاهإ ع ر هراس ععابقهأ ه‬ ‫رظ ععت هكشهك ععبد ي‬
‫عبانتنه‬
‫رادععبله ه الدلع هبععباء ظه سععاهرالى عع‪،‬هرادععسميربهأ ه الدععاهرانع ِّعتنهراععس هراءسععبينهبع ِّ‬
‫رالسر ه ساهرالى ‪،‬هراىب ل هأياهيصلة هرظ ؟ه أياهي سأهراثبين؟ه هبهئ اىعاهرإل علرور ه‬
‫راصوِّعاههلالهراىالدا؟ه ه‬
‫ه ع ي ه هأ ينه ةععتدهرعههضععصااهدععسهبعه ِعااةه هذععارهرإلئععبةربه عع‪،‬هأ يّنععبههععبهتعار ه عع‪،‬ه بفاععاه‬
‫ا صبوهكئبةهاولاهيسلت اهرإل نب هراءةتياهراىب ل هخبوتصهراسعابقربه يسعلوةله‪ -‬ه‬
‫راتدةها س ‪-‬ه تذلهك ببعاهرظ عتاا هرظ عاءاههعاهد نهكإعدبطربهأ هتدتيع ربهأ هتدعاميربهأ ه‬
‫تس ارف ه‬

‫)‪Powered by TCPDF (www.tcpdf.org‬‬

You might also like