Professional Documents
Culture Documents
*
يحيى رمضان
الملخص
تسعى هذععالهراسةرإععاهكشهران ععه ععاهبىععاه تراععاهاعلروهتلراصععبهراءةععتاهرالوع هبدعلرو ه ععب هراععت ه سرالع ه
أيض عبعربه ععبههدبةبل ع هبج ععساهرالت ي ةععب هرالسر ااععاف عبهت عععرهكشهراتدععت ه ء ع هبىععاه علر هرادععسةت هرات ع ااربه
رال س ع،ياربهراععتههاطععا هريل ععب هرظ ععت هبت ع هاوليععاه هذءا ع هريل ععب ه تج يء ع ه ا ع هببإععلنصبلهأ ععسهرا ععبذا ه
رال اي ععاه هاولي ععاهراصبإ ع ع اهرالسر اا ععاه) )pertinenceهأ ِ
َدو ع هعسهه ةع ععتلهر إ ععلس ه)(inférenceه ه ععبهيع علت هب ع ع هه ععاه
ه بذا ربههث هه ةته هراسابقربه هدوسهرالنءي فه ه
الكلمات المفتاحية هر إلس ربهرادوسربهراسابقرب راصبإ اربهرالج ي ربهأ ت هرا د ف ه
ه
Linguistic Inference of Scholars of the Usul : Pertinence Approach
Abstract
This study uses recent pertinence trends to demonstrate some aspects of richness in
our linguistic legacy pertaining to the discourse of Divine Revelation and its
temporality, and to reveal the descriptive and interpretive capabilities of the Usuli
discourse (discourse of principles of jurisprudence) as being a theory in discourse
analysis and interpretation. This purpose has been achieved through one of the central
concepts of the theory of pertinence; i.e., the concept of inference and other relevant
concepts such as context and intention.
Keywords: inference, intention, context, pertinence, interpretation, principles of
jurisprudence
*
ههنتنهببال اهرجلةعتاهاةعاهرايباعاه رالنعتياربههنصعب -هراةعل فهرابيعسه
هد لتةرلهراس ااه ههصبذجهذءا هريل ب ربهأإلب ي
رإلاني ين ه ramdane2y@yahoo.frه
متهتسءي هرا حثهبلبةيخه1177/5/71لربه ده هاءص لهبلبةيخه1171/71/71ل .ه
111
ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده13ربه اعه7131ذ1173/لهحبتاه دةرإب
مقدمة:
هإع ععابقهر ذلعع ععبلهبل سيع ععسهراصوع ععله هراع ععتة اهرإلإع ععاله هراع ععااهرا ع ععة هبع ععبادلرو ه
رالج يع ع ربهتس ععلةس هذ ععالهراسةرإ ععا هتتإ ععاىهبعهظف ععإلهرإل بب ععاهراعنص ععاه ععاهإع ع ر هرال سي ععسه
تىعاد عهبعههل ععبربههدبةبع ع هاَهرإلجن ععب هرظ ععت هراءة ععتاهبت ع ع هاوليع ع هاعه هتج يع ع هريل ععب ه اع ع ه
ببإععلثعبةهأ ععساهرال ءياععب هراصوليععاهاءلععسر ااب هراىب ععل هأ ِ
َدوع ههعسهاوليععاهراصبإ ع اهاس ع ،ب،ه
((Sperberربه استنه) (Wilsonف ه
يلعثطع ع هذ ععس هذ ععالهراسةرإ ععاهرا ععل ا ه هحمب ا ععاهردع عير ه ععاب اهبص ععبوهاو ععلاههصسع ع ه
اءعص ععاهراءة ععتاهرظ ععت ربهيس ععل ء هئلر ععإلهرا ةع ع ه رالج ي ع هرال اي ععاربه راةبي ععاهرال ع يعت هه ععاه
إ ع عع ،ةت ربه رادع ع ععباتنهأ هرا ع ع ععسأهرل ع ععب هاىعءاع ع ععاهرالج ي ع ع ع ه ا ع ع ع هبع ع ععبالتديعه صع ع ععسهه ةع ع ععتله
علثعبةهرعهإلئبةذععبه
"ر إععلس " هراععااهيعه َى ع يهسهأ ععسهرا ععبذا هرال ايععاههل عالهراصوليععاربههأ ثلذععبهرإع ه
العههع ع ع هأذع ع ع يههرا ع ععةب بهراءةتي ع ععاربهرا ع ععتهذ ع ع ع ه -ه ع ععاوههصة ع ععب-هرهل ع ععسرده
راصو ع ععلاربه ت ع ععب ه
االا ةب هراءةتياهرالسر اااهبىبهافه ه
ع يه ا ع ه هأفععإلههدععبةينهيَلةايععبهكدةر هرالدبئىععب هراصوليععاهب ع هرإلجنععب يا هرظ ععت ربه
الاههصةعععبربه ه
رالععسر ربهَّ طسععسهرعه هاوليععاهراصبإع اربه راتدععت ه ءع هر لالفععب هراععتهمتاِّععاه ع ه
إايعبههبهيلىءيإلهمببه بنههسرةهرذلعبهةعبههىعهبع هأ عيههدب عسهراعلنءي ه ا اعاهرات عت هكااةعبربه
هنتابت ف ه
د ةهر إلس ه ه ا ربه ئ اىاهذارهر إلس ه ي
عاهسيهإ ععىةهراسةرإ ععاربه ذع ع هتس ععلةس هرإلجن ععب هرظ ععت ربهكشهرال ب ع ع ههع ع هأذع ع يهه هع َ
ر ا ععةب هراءةتيععاهراىب ععل هراععتههاطععا هرالت ي ع هرالععسر هاصوليععاهراصبإع اربه ب يععاههععبهتىءيععإله
مب ع ععبه ىءل ع ع هراسةرإ ع ععاه صترا ع عبعههل ع ععب هأاهر إ ع ععلس هراءة ع ععتافهفحب ا ع ععة هأ عهبا ع ععبنهرذلع ع ععبله
عاههنتاعب هراىعءاعاهرالج يءاعافه ابااعبعهكظةعبةه ي أإبإايهبعهه
ههنتاهبعه ه
ي رظ تاا هبب إلس هبت
كدةر ةع هراالفععةههراوعليرها اىععاهر إععلس هراىدءاععافه اباثعبعهكبعلر ه دععتفة هراالفععةه راثععلاه
هرظ ععلرهراععته باععةههععسرةه صععسهمتااععاهر إععلس هراءةععتاه ععاه عع،لههععاهأاعتر هر إععلس
رذلع ععبهة ه(رادا ععب )فه أ ع ع،رعهران عععه ععاهرا ععسأهرات ِّ ع ع ه رل ععب هاءىعءا ععاهرالج يءا ععاه ص ععسه
هههحياع هةهضبن 111 ه ه ه ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا
7ه سهرالمحاربهئ فهاللسان والميزان أو التكوثر العقليربهراسرةهرا اضبو هرال اهراثدب هراىليربهط7ربه7991لف ه
1هرا خت ربه نلافهاالستدالل البالغيربههصتبا هدرةهراىلفاهاءص لربهط7ربه1116لف
3ه سهرالمحاربهاللسان والميزان أو التكوثر العقليربههل هإببإلربهص71فه
1هرال هراسببإلربهص71ف
5رال هراسببإلربهص76ف
6هرال هراسببإلربهص76ف
111
ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده13ربه اعه7131ذ1173/لهحبتاه دةرإب
هةعع عاهجتسي ععسهراو ععءاهبع ع هراص ععإله رظ ععت هرا ععتهإ ععى هكااة ععبهئع ع ه ععسهرا ععلمحاربه
ك يهنه ي
تسعهءطحةهأإبإعهبعهمبص عار هرالععسر ااب هراىب ععل همتعطةه ععاهئليععإلههدبةبععاهريل ععب هراءةععتاه
رظ ععت ربهرا الدعهبعههععاهه ةععتلهراءععا لفه هي ععبةقهذععارهرا ةععتله صععسهئع ه ععسهراععلمحاهه ةععتله
"ر إععلس "هك هيههععاه اععثهد اععاهرظ همبضعععتا ه ءع ههىععىه"ر دلضععبو"ربه ذععتهأدععترههععاه
هى ععىهرا ء ععاهرا ععااهي ععس ه ءا ع هراث ععبينهبو ععاةل هفن ع يههردلض ععبوهئء ععاربه ا ععا ه ع يههئء ععاه
علىع هرظ ه ه ىع هراثععبينه ههىععىه" ب ع هر إععلصلبج"ربه ه ع هملههيهسع َه ردلضععبوفه دععسهرإعهعله ِه
ذارهراىىف1ه ه
يهأهبههدبةباه نلاهرا خت هفلص ءإلههاه"فلضااهأإبإعااهه بدذعبهأنهرا ال عاهراىلباعاه ه
ذسيسذبهاتضت ةبه اصةجهتصب هلبهاءعسب هتدتله ء هتوتةهرإعلس رب"1ه ذعب هر ل بةذعبه
بتإععبئاهه ععل هتلرمهععبه"هلنععبهء ه ععبمس ه هتبةخيصععبهرا ال ع همهععبهه ععل ه ععسهرادععبذله
رجلل ع ععبينه هد ع ع ع هرإل ع ععب هببيلو ع ععتصربه ه ع ععل هأيهيىد ع ععت هراس ع ععنب ه هه ل ع ععب ه
راىءتلف"9ه ه
أوالا :اإلنجاز التداولي :نظرية المناسبة
.1التداولية :التعريف ،والمسار:
ءع ع هرا ععل هه ععاهأ يهنهحم ععب هتىلي عععه"رالسر اا ععا"هتن ععبدهتل ععإله ءع ع هر ل بةذ ععبهدةرإ ععاه
رإ ععلىعب هراءة ععاربهأ هدةرإ ععاهراءة ععاه هراس ععابقهأ ه هريل ععب ربهف ععإ يهنهذ ععارهرالترف ععإله همينصع ع ه
ك بوه داداهر لالفعب هراعتهمتاِّعاهرظ ععب هراعتهتصضعتاهذعةهذعالهرالسععااف71هك يهنهذعاله
ر لالفب ربهراتههتهىارهأإبإهبعهكشهرتسب هرلد هراااهتسى هرالسر اااهكشههىبجلل ربهكضعبفاه
العه
عتةهرعهفععب ه
كشهتصهيعت هأ ععتهلب ه باععةه-هع ه اع -ههوععسةه ععىه تصعهيعت هأ سععاهرالسر ااععاه ضع ه
رال هبةهرعههلاريسهرعهضعاهَّب هراسةرإب هراءةتياهراىب ل ف ه
1هرال هراسببإلربهص19ف
1را خت ربهاالستدالل البالغيربههل هإببإلربهص11ف
9هرال هراسببإلربهص35ف ه
العهرلسيثه صةبهبواةاهرجلع هتسر ااب فه ضه71هكشهرل يسهراااهيلسبو هفا هبىضة ه اه تدهتسر اااهبواةاهرا لدربهه ِّ
راول ه ه
-هبالا ا ربهفاءاافهالتداولية من أوستين إلى غوفمانربهتلمجا ه ببلهرل ب اربهراال داا هدرةهرلترةهاءص له رالت ي ربه
ط7ربه1111لربهص71فه
هههحياع هةهضبن 111 ه ه ه ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا
عععه باععاهاي ععابوربهأ هتج اععسه ععساههععبربه راععااه هتسععل ا هذععالهرجلعع هراداععبلهبع ههععاه
د نهأنهتنتنه بدداهأ ه ب باف" 71ه
ادسهرا ءإلهأ إل هاسف ههبه بنهيسعا هبباةبا اهرات اا ههاهأ يهنهبىعاهذعالهرجلعع ه
علىع هات عععه ع وههععبربهسيهيوععبةهكشهرإععلىعبهلبهاءس اععاه ء ع ه ع ع ه ا سععةبهمينععاهأنههتهسع َه
وه ،علربهحباعثه هذلعع هراوعسقهأ هرانعا فهفدعت هأ هه"َههط ْهلهع َههربصعت"هاءعااه هئَءعاه
علىع هذصععبهات عععهبىععاه ععب هرظ ععابوربهأ هاهعَ ْدع هأ ععبةه الع-ربملههيهسع َه
يع َهعسهربصلع هاءععا رجه-هععث ه
ىع ه-ذسيسهرع-هاءداعبلهب ع وههةعبيلهاعاا فهك يهنهذعارهرادعت ه(َههط ْهلهع َهه ساههبربه انهصي هرإهله ِه
حساه -لعهبع-هتةا ه،هرعه هراىعب َهملربهحباعثه هي دع ه ععبه عبنه ءاع هد ع هراعلء هظهبع ه إاه ِه
ربصت)ه ه
عةلهرعربه
فء ع هيىععسه ععب هرا لععب ه عععبه ععبنه،ا عهبعربه ملهيىععسهئبا ةععبهاءععا رجه اب عهبعربه ععسره راععسذبه ع ه
راضعةهكشهذارهراىب َهمله ب ءاههملهيناههلبه تدههاهد ههفه ه
ه ي
ك يهنهه ععاهأب ععل هراصل ععب جهرايتي ععاه ءع ع هذ ععارهراصد ععب ه رلع عترةربهراد ععت َههمب ة ععتله"فى ع هراءة ععا"ه
ههةععاهكشهرال نع،ربه هميثِّع هأ عسهأ ثعله )(acte de langageهراااهإاضاعهأبىبدهرعه سيعس ي
راصععب هدةرإ ع هاعهضعععاهرالسر ااععافهادععسهأتب ععةهأ عععب هأ إععل ه(7961ل7911-ل)ربه هععبه
ععهببالسر ااععاه ء ع ها ععبقه رإ ع هك هملهيىععسهذععاره
دععبلهبع هإعع ،ه(7969ل7911-ل) رالىليع َه
رجملععب هدب عهعلهرعهفدع ه ءع ه ععسدهحمععس دههععاهرظا ععب هريلب ي عاه(رظا ععب هرإل ععبةيا)ربهراععتهمينععاه
راصوععلهكااةععبه ءع هأّنععبه ععب ه عب ه هذ ع هبجمهاععاه ععبره هراصسععإلهراءسععبين هبع هتىع يهسرذبه
اا ع هرجلع هه ءيةبربهمببه ه ا هرظا ب هراتهتَ ِلده ههترض ه هجتعب ِ هد عبهراجاتفعاربهحباعثه
تضاعهراىبينهكااةبهأبىبدهرعهأه لره سيس هيهس ِة هفاةبهرادوسه راسابقهكإةبههبعهفب ه
العف ه
ادععسهههثطءععةهذععالهرال ءععاهراىوععلهراععاذ هاءلسر ااععا هك هأتب ععةههلععبهر الدععب ههععاهَّع يعلده
ههلخوصهحيو هبس ههصد هراصو،فه ه ي فنل هحمنتله ءاةبهبباا ر ه را صبوهكشه د
14
J.L.Asustin ,Quand dire,c’est faire,tr,Gille Lane ,1970,éditions du
فseuil,p ,37
هتلِ هرانلب هكشهراىلبااربه دسهمح ه صترنه"اولياهأفىب هرانالل ه اعهاص اهرظ ابوهببانالل؟"فه
هههحياع هةهضبن 111 ه ه ه ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا
د ععصةهذ ععالهرال ء ععاهأ ع ععب ههرا اءس ععت هرظجنءتإب س ععتينه علري ربه خبب ععاهاوليل ع هه
ععت هراس اععاه عع،هرا اىاععاه هص د ع هرل عترةاربه همتَثطع هكإععةبه هرظإععب هه هكب علر ههأنهههىععىه
راء ععت هه همين ععاههر لاراع ع ه هحملع عترلهراءس ععبينه(را ععس )ربه اع ع هأنهراترض ععىاهراءس ععصااهه ه
تسعععره ععسذبهببإععي ب ههدوععسياهراععلنء ه ه لفالةععبربهرظهععلهراععااهيسععلس ههإعع ،ةر ه
رإلس اااهتسعرههببالج ي هرانبه هاءعء ت فه ه
كنهدعت ه علري ههمب ةععتلهر إععلس ه،ااععاههعاه،ااععب هرا ةع ه رالتر ع هربه مب ععسأهرالىععب نه
عساهد اىععاههب ع هراءسععبااب هه رالسر ااععاه بع هيعتأه
ب ع عهبعه هت ة عهبعههلعععبربهكضععبفاهكشه تا ع ههأ ع َه
هةعسهرا ليعإلهاصوليعاهتسر ااعاه سيعس هتىعسهرظ ثعله رظ ،هه ضىااهر لوبصهراسعلد هفإاع ه ي
ر لعععب هعهضعععاهراصوليععب ههرالسر ااععاهههععب بىععسه(راةلريسععاا)ربهأدوععسهاوليععاهراصبإ ع اهاس ع ابه
استنه ر هرجلا ةهراةلريسااه ر هلسردهراىل ف ه
.1نظرية المناسبة:
تص ععسةجهاولي ععاه"راصبإع ع ا"ه هإ ععابقهتى ععب هنههى ععل هأ ععبدمي هبع ع هرظاثل بتا ععت ه(درنه
إع ع ،ب)،ه أإ ععلب هراءس ععبااب ه(دي ععسةه يءس ععتن)ربهب ععسأههص ععاهإ ععصاهمخ ع ه إ ع ى ه تس ععىع اه
علعلهرعه ععىهرآلنفه دععسهرإععل بدرههى عهبعههععاهأ عععب ه(بععت ه علري )ربه هععاه
أاعععهربه ههععب ي عار ههسع هي
هص عار ه ءع هراععص هراىععل ربه ا علرهراىسيععسههععاهرادععب هراععتهاععبذا هدلربعاهراصع ه االاع ه
هدب هعه بلهأا ههمخسهاربهكضبفاهكشه لبهبعب "راصبإ اه رالتر ه راىلفعا"رب75هراعااه عسة ه
اسععخل هرا لاسععااهإععصا تس ع ه مثععبا ه تسععىع اه أاعععهربه فا ع ه هههِلض عةهاوليلةعععبه هراصبإ ع اه
ء هحنتهههنلع ف76ه ه
15
Dan Sperber et Deidere Wilson, La pertinence,communication et
deهcognition,tr,Abel Grschenfeld et Dan Sperber,les éditions
minuit ;1989.
16
فDan Sperber , Rapport d’activité 1965-2005,www.dan.sperber.com
111
ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده13ربه اعه7131ذ1173/لهحبتاه دةرإب
اععبه ععب ه صععسه ،ذععبه(د ةهراسعابقه هكالععبجهرانععالله تج يءع )فهفدععسهرا ءدععةهرالععسر ااب ه-
ءع هر ععلال هتت يهةب ععب-ههععاهراسعهءيعاهرادب ءععاهبىععسله ععتدهتتر ع هاةععتاهأ هفةع ههععاهد نه
ر ذلعععبلهمبدب ععسهراععلنهءي ربههىلععب ه -ب ععاه هتت يهةةععبهراةلريس ع -هأ يهنهرانب صععب هرا علياه
ع هتلتر ع هفاع ععبهباصةععبه هتص ععة هب ة ع هه ععبهتىصا ع هراء تظععب هبدععسةهرذلعبهة ععبهمب ععبهيلي ععسه
رالنهءي هرالى ،ه ص ه ذعتهيعلء يهظههبعبف71ه هينعتنهر لصعبوهراخعبئ ه"ببجلعءعاهراعلء ظههبعبهك ه
هععاهأ ع هر إععلس ه ءع ههععبهأةردهراععلنء هدتاع هك هرالتر ع ه هيىلععبهاب حعهبعهمب ععلدهتىععل ه
راخبئ هراىىهراءسبينهاءعء ت هبع هيىلعبه عاا هفدع ه اصععبهيسعلساتنه ءع هراىعىهراعلرده
79
اءعلنء ف"
ب .التمييز اإلارائي:
يس ععلس هراخبئَععاه ءع ع هراى ععىهراع علرده ف ععإلهاولي ععاه"راصبإع ع اهرالسر اا ععا"ربهرا الدع عهبعهه ععاه
دوععسهببإل ععبة ه()indiceه ع يهه ععن هدبب ع ها ععإلدةر ربه
رإل ععبة هراد يهسهععاربه هععاهراسععابقفه هيه َ
11
لع ع هأنهتنععتنهذععالهرإل ععبة هاسععباااربهأ ه عع،ه ا ع .ه
أال ع ههععلنء ه أدة ع هخمبئَععاف و هحي َ
ه ععب ه باععةهاسععباااهفة ع ه -لع عهبع-هأ ععىه أ دععسربهانع يهعاهذععاره هيىععيهأبععسهرعهرهلال ة ععبه
ه عءاعاه سذبهرادسة ه ءع هه ببدعاهراىعىهراعلردههعاهراعلنهءي هبت ع هرهلعس هر إعيرتا
را ةع ه رالج يع فهاعارربههاطعاهتعسر اات راصبإع ا بتضعت هبع ه ةع ههعاهأ ع هإع ،ة هرال ب ع ه
راءةتا همتاااذ هب هراىىهراءسبينه هلردهراعلنهءي فهفةع هيعل نهأ يهنهراىعىهراءسعبينهخملءععربهبع ه
ذ ععته -ه با ععاهرظ ا ععبن-ه ععسيسهر ععلال ه ععاهراى ععىهرا علردهرا ععااهي لةا ع هرا ععلنهءي فهك يهنه
عباايهبع هكاعي هأ عىربهإعتروه ءع ههسعلتره
ىه تىداسهرعههاهراىعىهرا ع طلهاس ه
رات هراثبينهذتهأ ثله عه
18
Pourquoi parler, commentف)Dan Sperber et Gloria Origgi ,(2005
comprendre ? In Jean-Marie Hombert, Ed. L’origine de l’homme, du
فlangage et des langues. Fayard, Paris,pp. 236-253
19
Dan Sperber et Deidere Wilson, La pertinence,communication et
cognition,P.42.
20
Dan Sperber et Gloria Origgi,Pourquoi parler,comment
فcomprendre,pp. 236-253
111
ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده13ربه اعه7131ذ1173/لهحبتاه دةرإب
(رالحءا )ه بد هكشهرال ن،ه هفى ه ر هه هه َ طنلههفاع هربه اعا هذعاره عجنهر إعلس هراءةعتافه
فدعسهأظةعله ءع هراعص هراىعل ه عتده عءاعب ه ذصاعاه ع اةاهببالحءاع ربهك هأ يّنعبهتعل هب ليدعاه
تياربهتءدب ااربه ،ه ر اافه هاهذالهراىعءاب ه عءااهفة هرآل علربه ب عاهرا ةع هراءةعتافه
ووععةه فىء ع هإ ع ا هراثععب ربهاععتهئَءععاهأإععلب هكشهأ ععسهئء ل ع ه -اععاناه يععسهرع-ه ه وععاه هه ِّه
اصوعاهاىعل ههعبه هئهءِعاههصع ربهفج عب هب ليدعاهت عس ه الدتميهراتر ب هراصعهعااااربهأنهيلدع طهسلهحنعتهر ي
ةهأ ععتهرا بة ععارب"هانباعةهرظإع ءاهرا سذاععاهراععااهيص ةع هأنهته عهَل هذصععبربه لي ععا ه"ادععسه ه ِ َع ْه
ذ هه
-هبه الداهذارهرجلتر هب ءاهرظإلب ؟ه
-هب رهميناهأنههيه َهة ههص ؟ه
-ذع هذععتهَّعهيعلدهك ععبةههععاه يععسربهأ هر لععارةههص ع ه ععاه ععسلهدابهع همبععبه هئهءِعاهكااع ؟هكايع ه
ب اىاهرلعب هر لعارةفه انعاربه اععهمينصصعبهرالحدعإلههعاه اع ربه ب عاه هظع يه عسله عتده
هبهيسعره هراءةاه-بت ةبهاوبههبعه لهييهبعهفد -هبلج ي همجءاه يسهه ء هأ يّنبهر لارة؟ه
هاىلفاه ا ربهيص ة هرال ن،ه هراى اب هرآلتاا ه ه
العه عاه ء يهعته -كجنب هراتر ب هراسةإااهراصهعااااهحيل ه تدهفضبوهيسعرهبعاا فهفضع ه
أاهرا ةب هدبذلف ذاهرا بااههاه يه
اهرظ ةهتل ءياه ع هتلتا ب ه يس هذت هد نهأدروهرا بااه ر بتِ ف -
-ه ت هه بة اهرظخهأ هلَ هرا ل افه
بصععبوعه ء ع همجءععاهراى اععب هرآلا ععاهراععا لربهاسععلصلجهأ يهنه يععسهرعهملهيععلع يناههععاهراتفععبوهمب عبه
هئههءِاههص ربههأ يهنهمجءل هراتههيه هَي هأ يهّنبههصبإ اهاءعدبلهدعسهأةردههبعبهر لعارةفهفب إعلس ه-
ةهأ تهرا بة ا"ه هراثعب ربهكضعبفاهكشه ك ن-هإ ،ة هتص ءإلههاههد يهسهب ه(مجءاه"ادسه هه ِههَ ْه
راى اب هراتهذا ههبب)هاءت ت هكشهالا عاه(ر لعارة)فه هبعارهراىعىهفعإ ينهراسع ،ة هت علة ه
العربه ،هأ يهّنبهجتلاهب ليداهتءدب ااه ،ه ر اافه ه بت ةبهذءا ه
ك يهنهر إععلس هراععااهيىععيهر ا ععالقههععاههىععل هاء هت ععت هكشهَّةععت ربه هيسععلىع ه
در ع عهبعهأاس ععبدهبعه ههلا طهدص ععاهراصل ععب جفهفد ععسهتت ععسههد ع يهسهب ه ععحاحاربهان ع يهعاهراصل ععب جه هتن ععتنه-
بباض ع ععل ة -هدر عع ع عهبعههترفد ع ععاهاءعدع ع ع يهسهب هظ يهنهراس ع ععبا هرا ِ
ض ع ععااهكشهراصل ع ععب جهرهالع ع عا طهداهه ع ععاه
ه ه
هىايص ععاربه اع ع هه ععبه ععب هراص ععإلهرادا ععبلهبع ع ههصع عاه ة ععسه ععحلةبربهتدلضع ع ه ععل ئهبعه دتر ععسه ه
هههحياع هةهضبن 111 ه ه ه ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا
أةإ ع تربه ههععبه همسِّ ع هبباداععب هرابذععبين هفنءيعععبه باععةهراد ع يهسهب ه ععحاحاه باععةهراصلععب جه
اا ف ه
ك يهنهراد ع ع يهسهب ه هإع عع ،ة هر إع ععلس هراءةع ععتاهااس ع عةهإع ععترهفلضع ععاب هيص ءع ععإلههصةع ععبه
هراسلدهِ ه هرا ِّه هاءلإعباافه ذع هفلضعاب هدببءعاهاءلىعسي ربههثءععبهذع هدببءعاهاءلةاع،ه رإلدوعبو ه
ه ه
اولهرعهادببءالةبهاءخ جفه بارربهيعه َى يهسهر إلس هراءةتاه عءااهذءاءاعاربهتءدب اعاربه ع،ه ر اعاربه ه ه
اولهرعه إلصبدلهكشهّنجه اب اهرا لضاب ه كا ب بربه هدب س هراداب هرابذبين. بلذبااا ه ه
ب .مكونا االستدالل اللغوي (اإلشارة والسياق):
ك يهنهر إ ععلس همب ةته ع ع هرآلاع عععهرا ععا له(رإ ععلس هراخبئَع ععاه ء ع ع ههدب ععسهراع ععلنهءي ه
بإ ععبةر هيدع ِّهعسهةبهذععارهرظ عع)،ربه هميثِّع ه عءاععاههععاه صوعلياربهمهععب هراىععىهراءسععبينربه راسععابقفه
ا ععبه ععبنهراى ععىهراءس ععبينهدب عهعلهرعه ععاهرإ ععلاىب ههع علردهرا ععلنهءي ه همتبه ع ه عباع ع ربه ععبنهاِارهع عهبعه
ي
العها ععس ة هرا ة ع ه ا ع هأ يهنهراءة ععاه هذععارهراس ععلترهااس ععةه هنع ع ه
رإ ععلخسرلهراس ععابقه صوعهعلهرعه ِّ
هلعاِّعا هئ اى ع هاعهبععباصدصهفحسععاربهب ع هك يهنهراععلنهءي ه رت ع ه هيدععتله -هأاصععبوهتتر ععء -هبل ع ،ه
ع يهههععبهيليععسهدتا ع هحبععارف،لربهفةصععب ههدبهععب ه هحيلععبجهفاةععبهراععلوهكشهدععت ه ع يهه ع وه ععىه
راخبئععاه ه ببع ه ءع هدععسة هرا ةع هراععتهميلءنةععبهراخبئَععا هأاه ي ةع فه اص ععاربهيىلعععسه ِ
هَ
ءع هدسةتع هرالسععاادااه))contextualistionهراعته همينععاهفاةعبهرا وع هبع ههععبهذعتهاةععتاه
حماربه هبهذته عءاب ه ذصااهرإلس اااهتسلثعلههى اب هراىب َهملهريلبة ه هىبةف فه ه
ه بععارربهفعإ يهنه"رانب صععب هرا علياهااسععةهدععبدة هفد ع ه ء ع هةب ع هأ عتر همجءععاهبععس
اسععباااربه انععاهدععبدة هأيضععبه ءع هرإععلخسرلههىءتهععب ه ععت هرادععبلهراععااهتت ععسهفاع ربه ععت ه
رالخبئ ربه ت ب ال ربه ت هراثدبفعاهراعتهيلدبمستّنعبههعاهأ ع هتج يع هراء تظعب هراعتههعاه
د نه ا هت د ه ج لب ههىىههاهد نهحملترهحمسدف" 11ه
ك ره ععبنهراسععابقهدععسهرإععل ب هبءععت ههل ءععاههةعععاه هد ة هرإععلىبد ههنبال ع ه هفة ع ه
رانععالله تج يءع ربههع هتص ع هراءسععباا هاصوليععاهأفىععب هرانععاللربه رإععل بد ههععاهتوععتةر بهاءةععاربه
فإ يهنههبهإالحدإلها ه هاولياه"راصبإ اهرالسر ااا"هيعه َى يهسهإببداه هَّب هراءةتيب هراىب ل ف
27
Dan Sperber et Gloria Origgi,Pourquoi parler,comment comprendre,
فpp.236-253
111
ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده13ربه اعه7131ذ1173/لهحبتاه دةرإب
_هإابة ه يسه سيس هرا وربه ااا هأدي هههأنهال اهإابة ه عل فففهف11ه ه
ءاع ربهيص ة ع هاءعخبئَععاه-هععاهد نه ع يه-هرهععلال ههىءتهععب هإععابداا هااععلع طناههععاه
كدةر هراىععىهراععااهذعء ع هرجلعءععاهرآلا ععاهراععا له ع هي علء يهظهأ ععسهرالنهءيع ع ههبععبفهك ينهذععاله
راىءتهععب هإلسععب سه ء ع هتىع يعل هئ اىععاهرإل باععاه هراضععع،ربه تىع يعل هرادوععتدههععاهرا ع وه
را بةهكاا ه هذالهرجلعءاه(ب وه هرلل اربهب وه هرال نع،ربهبع وه ففف)فه ععبهإلسعب سه
ذالهراىعبة هراسعابدااه ءع هذسيعسهئ اىعاهراء عت ههعاه اعثهرلَْلفاعاربهأ هر اعهعايهب ه صةعبف19ه
العهه ع هرالى عع،هراءس ععبينه هإعع ،ةهربهذ ععسفهةبه
العه هل ععب ه
ادععسه ععسرهراس ععابقربهك نربه علينهبعهف ععب ه
راصةب هرات ت هكشههدوسهرالنهءي فهفعبهرادوتدههاهراسابقه هاولياه"راصبإ ا"؟
ىل هإ ،ب،ه استنهراسعابقهبجاعي ه"َّععت هرادعسهب هراسعلىعءاهالج يع هراء عت ف"31ه هيه هِّ
هععاه َهسيهفةععتهي ععع هراىءتهععب هرالىهءيدععاهبععبحملا هراععبداهرا ب ععلربه راىءتهععب هراسععل بد ههععاه
العه ع ععاهرالتهديىع ععب ربه را لضع ععاب هراىءعاع ععاربه راىلدع ععسر هراسيصاع ععاربه
راء تظع ععب هراسع ععببدافهفض ع ع ه
راا ليب ربه رظ نبلهراثدبفااهراس داربه ر فيرضب هريلب ياهحببااهرالنءي هرااذصاافه ءاع ربه
نتاععب همينععاهأنهيلضعععصةبهراسععابقههععبهدرهععةهد عبدة ه ء ع هتجديععاهد ةههععبه ه فن ع هذععالهرا يه
رالج ي ف37هك يهنهراسابقهبب لوبةهذتهتء هرجملعت اههاه"ر فيرضعب هراعتهميءنةعبهراخبئعاه
خيضععىةبهالىععسيال هدر عععاه هأاصععبوه عءاععاهرا ةع ربهرا الدعهبعههععاهرإل ععبةر ه عت هراىععبملرب"ِ 31
راءةتياه(أ ه ىه ،هراءةتيا)هراتهيلء يهدبذبفه ع يهه اع هيعل ه هبتتدعاههتل ب ع هفاةعبهراىءتهعب ه
عابدايهبعربهاالحع طهت هرانع يهه
راءسباااهبباىءتهب ه ،هراءسباااربهحباثهيو رهراءسبينه رت ههى هإ ه
28
Dan Sperber et Gloria Origgi, (2005). « Qu’est-ce que la pragmatique
peut apporter à l’étude de l’évolution du langage? » In: Jean-Marie
Hombert (Ed). L’origine de l’homme du langage et des langues,Paris:
Fayard, pp. 236-253.
29
Ibid, pp. 236-253.
30
Dan Sperber et Deidere Wilson, La pertinence,communication et
cognition,P.31.
31
Ibid,P.31.
32
Dan Sperber et Deidere Wilson, La pertinence,communication et
cognition,tr,P.31.
111
ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده13ربه اعه7131ذ1173/لهحبتاه دةرإب
كشههد ع ع يهسهب هخت ععسله عءاع ععاهر إ ععلس هاءت ع ععت هكشهال ععب جربه الة ععس هذع ععالهراصل ععب جه ر ع ععبه
هد يهسهب هميناهفَع ْة هراء تظب هراال داهرإلصبدهرعهكااةبفه
عبله"بصععبوهباسعنتات "هديصععبه ربهدببع هاءصعععته رالىععسي ه رالةاعع،ربه كاصععبربهبععإ روهراسععابقربهأهع ِ
َهفإلههبهيسل سههاهردير ب ربهيلج طهسهبىضةبربه هيهسلَةىه عاهبىضعةبهرآل عله هأاصعبوه عءاعاه
رال ععبد هراءةععتاربه ععال هإعع ،ة هراىبجلععاهراععتهيص اذععبهراسععل ِهع هأاصععبوه عءاععاهرالء يدع ربه اععثه
هيهى ع هعباِجههء تظ عهبعهكا ععلههء ععت فه ه ععاه َهسيهفباس ععابقها ععا ه ههى ع ع ه ههس ع دهبعربه انصي ع هيه ععىه هأاص ععبوه
عءااهرالج ي ه ر بف33ه تَهع هىه يهسهاولياه"راصبإ ا"هذالهرا نلهَهرظ ،هأذ طهه أ عساههعبه عبو ه
ب هخبوتصهراسابقفه ه
ه ب ه بنهراسابقربهبت ع هأ َهعسههن ِّهعتينهراىعءاعاهر إعلس اااربه صوهعلهرعهديصبهايعهبعه ع،ه
دبب ع هاءحوععلربه ععبنهر إععلس هإعع ،ة ه هّنب اععاه-بععبادت -هيص ة ع هتت اةةععبربهفعععبهراععااه
حين ع ع ه ل ل ع ع ه ع ععىه هيو ع ع رهإع عع ،ة ههص ءلع ععاربهتءد ع ع هب ِ
باخبئع ععاه ه ابذع ععاهرالع ععج يال ه
رالنبال ه رالضبةباهبس هعههعاهكيوعبا هكشههعلردهراعلنهءي ؟هأ هبءةعاهرالعسر اا اععهتعل ه عءاعاه
ر إلس هذال؟ه هبهراااهيت يهةةب؟ ه
31ه
ء ه ال ه تر ه( لري )هرا ة،هرالعهثِّ ه هه عسأهرالىعب نه اهرادتر عسهرالسع رب
عتدِشهئ ع عتر ه دع ععساهراس ع ع ىاصاب ه راثعبااصا ع عب ههع ععاهرادع ععلنهرابض ع ع ربهت ع علرهاوليع ععاه
راع ععااهاع ع ه
33
Dan Sperber , Rapport d’activité 1965-200.
31ه .1قاعدتا الكي:
الناهكفبدت ه ء هدسةهرلب اف
هجتى هكفبدت هتلى يسرهرادسةهرا ءت ف
ه .1قاعدتا الكيف:
هتد ههبهتىلدسه اب ف
هتد ه ا هبعههاهد نهباِّصاف
ه .1قاعدة المناسبة:
ااناه اله ههصبإ هبعف
ه .1قواعد الجهة:
ىبهب ليداهه ةعاف هته ِّ
الل صطاهر ال ب ف
الناههتِ هاهرعه ه هه ِد ه
العف
هههحياع هةهضبن 111 ه ه ه ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا
عتيلهرعهاععبهدععبلهب ع ه علري -هأ يهنهذععالهراسعع ،ة هذ ع ههت طهةععاهب هتإ ععبئاه "راصبإ ع ا"ه-بت ع ةبهت ع ه
"ر ل ععبةر هراصبإع ع ا" هراصبإع ع اهبت ع ع ةبهه ععسهأعه يبهع عهبعه ا ععسهرعههت ِّ ةع عهبعه ب عع عهبعفه ه ععاهرجل ععسيله
ببا ععا لهأ يهنهإع ع ،ب،ه اس ععتنهئ ع يعتةرهه ععبهد ععبلهبع ع ه ع علري ربهرا ععااه ععبنهد ععسهرإ ععلىع هه ة ععتله
"راصبإ ا"هد ه ا ه هك سرههسهءيعبت هرالخبئ ااه(ااناه اله ههصبإ هبع)ف ه
دب ععس هراصبإ ع اهراةلريسععااربهك نربهذ ع ه ع يهههععبهر ععل ظهب ع هإ ع ،ب،ه اسععتنههععاهدتر ععسه
رالخبئععافه تد ععتلهأئل ععاهراصبإ ع اه ص ععسمهبه ء ع هرإلو ععحب هرا ى ع هرإل ععبةاهرالتر ععء ه
ض عععباهبعهاءعصبإ ع اهراثء ع ربه هكإ ععةبلهذ ععارهرا ى ع ه-را ععااهيس ع يهععابا همب ععسأهراصبإ ع ا-ه ه ى ع ه
تلضعص هرإل بة ه هءايهبعف35ه ه
رادوسهراااه يه
بت ع ع ه ععبلربهيد ععتلهه ععسأه"راصبإ ع ع ا"ه ء ع ع هه ة ععتله"راصبإ ع ع ا"هرا ععااهيى ععيهأ يهنهرا ى ع ع ه
،ابةهرعههىلفااه ث ،هبجدع يهه ةعسه ذعيفه مينعاهتءخعاصهذعاله رالتر ء هينتنههصبإ هبعهك رهأالجه ه
رآلابةهراىلفااه ههبهيجي ذوعا ههىلدعسر ه سيعس ربه هكدوعبوههىلدعسر هإعببداربه هكضعىب ه
العههىلفايع عهبعهحيلع ععبجهكشه
هىلدع ععسر هإع ععببداهأ هتدتيلةع ععبفهه ه ع ععب ه ع ععبنهرا ى ع ع هرالتر ع ععء هفى ع ع ه
هىبجلععاربه باععةهراىبجلععاهتل ءي عاه ةععسهرعربهفععبظهله ههلىءِّ عإلهجبةععسهرالععا يهله رالحءا ع ربه د ءةعععبه
ر ال ععبلفه بععارربهفععإ يهنهراصبإ ع اهتلح ع طهسدهمب ةععته هرظاععله رجلةععس هك ه هيةععل هراخبئَعاهك همبععبه
بنههصبإ هبعف ه هءيعبه باةهراصلب جه ث ،ه أد يهه ء اهر درد هذالهراصبإ اهدت فه
ه ء هرال ههاهرلسرااهرااهصااههلارهرإلجنب ربه هبهت ى ههاهمتاهاهه هإابد هراىعل هرالوع ه
بباصوليع ععاهراىلفاع ععاه()cognitiveربهفع ععإ يهنهتجه ع ع ه ع ععتذللربه ة ع ععسهه ب ع ع هرإل ع ععنب هراع ععته
ةءةهأ حبب ربه ئ اىاهرإل ببب هرآلا اهراا لهراتهردي تذبها ة هريل عب ه تج يءع ه ع يه
ا ع ع هياي ععسابهردلصب ع عهبعهب ععج يهنهذ ععارهرإلجن ععب هملهين ععاهبىا ععسهرعه-بو ععتة ه هءيا ع عا-ه ععاهرذلعبه ععب ه
رظ ع ععتاا ربه را ع ععةب هراصولي ع ععاربه ئ اى ع ععاهرإل ع ععنب هرا ع ععته بجلتذ ع ععبربه رظ تب ع ععاهرا ع ععته
رالعس ععتذبربهبت ع ع ة هحمهءِّءع ع ه ععب هرا ععت ربه ةرمسع ع هكئ ععبةلهراصو ععلاهرال ععج هيء ربه حم ع ِّهعسداه
هسبئللهرإل لر ااف ه
الناههصوطعهبعف
ه
35
Dan Sperber et Deidere Wilson, La pertinence,communication et
cognition,tr,P.82.
111
ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده13ربه اعه7131ذ1173/لهحبتاه دةرإب
هب اىععاهرلععب ربهفعإ يهنهرلععسيثه ععاهأ ععسهأاعتر هرالدععبة ه رالدععبئ هبع هرإلجنععب هرظ ععت ه
ه ععبهد ععبلهبع ع هت ععسر ااتهراصبإع ع اهخبب ععاربه هيص ةع ع هأنههيه َةع ع ههصع ع هإ ععى هراسةرإ ععاهكشهرإلحي ععبوه
بل ععببإلهةؤي ععته ع ع ههه ععا هأ ععحب هاولي ععاه"راصبإ ع ع ا"ربه رظ ع عتاا هظ يهنه ه اع ع هتةاا ع عهبعه
اءلعبيار ه ر لالفب هرآليءاهكشهر علال هراسعابقهرالعبةخي ه راىعل هانعالهرإلجنعب ياربه هكشه
مت ععبياهئ اى ععاههتض ععت ه ع ع ههه ععاهرإلجن ععب ياه(ريل ععب هرا ععلاهبباصسع ع اهكشهاولي ععاهراصبإ ع ع اه
رالسر ااععاربه ب ععاهرا ع تاههص ع ربه ععب هراععت هبباصس ع اهكشهرظ ععتاا )فه عع،هأ يهنهرادععت ه
عجاه ععب ههععاهرظ عتر ربها ع هدععسة هراىد ععت هرا علياه ء ع ه بىععسلهرال ععببإله هيىععيهأيض عهبعربهبع يه
رالالد ع هراى ععل ربه هإ عهعايعبه هرجمل ععب هراءة ععتا ه ععىه ه ععب هر ععلال هراس ععابدب هرالبةخيا ععاه
راىلفاععافهف ع"راىسيععسههععاهرظحبععباهرلبااععاه[ عععبهي ِّ عسهرا ب ععثهراءةععتاهران عع،هت تهسععن ]ه
د ععسهمتهرإل ععالنه صة ععبهأ هت ععناءةبهبتض ععت ه هبى ععاهراسةرإ ععب هرادسمي ععاهرا ععتهمتهاس ععابّنبه
رااتلف" 36ه
ك يهنهذععارهراى ع هراععااههيهصِّ ع ه ءا ع هت تهسععن هذععتها س ع هراععااهي عع،هكاا ع هرا اءسععت ه
راة ععليهئ ع ه ععسهرا ععلمحاه اصع ععبهي ععاذاهكشهأ يهنه"أ ر ع هرظحب ععباه هذءا ع هريل ععب هجي ععاه
ه توعصا ةبه هعبهأفعلد له ئء ةبه ههبهأفب هفا هرظ عتااتنههعاههدعسهب ه هذسيعسهراعس
ه ئ ععلقهرالج يع ع ف"31ه ر ععسهرعهأ يهنهه ععبهأجن ععا لهه ععاهدتر ععسه ه ععاهأبع عتر ه هبا ععبنهر إ ععلس
إايعبه هبب هر دلضبوه را ةتله"ت ب صعبهمبضعبذب بهاعبهيىعل هرااعتله هإعابقه
ببااربه ه ه
31
اوليب هرالخبئاهراىب ل ه جا هفلره ءع ه سيسف"
تجإاسهبعه ء ههبهإ إلربه هبىاسهرعه اهد ترهرال ببإلربه ه اه يههعبههعاه عجا هأنهيع خ ه
تءعع هأذع يههه ب ع هرا ىع هرالعج يء ربه
ةتدهرادسهبوه(رظ تاا هذصب)هرالر س ه دعسة ه ءع ه ي
هراءةتيععاهراىب ععل ه يل ب ع ه إععىاهبعهكشهرد عير هبصععبوهاو ععلاههصس ع هيسلحض ععلهر ا ععةب
هىةب هاستقه ههبهيجيهرإلجنب هرظ ت ف ه
36
Chomsky, N, La linguistique cartesienne,tra, N.Delanè et D. Serber,
Seuil, Paris, p.112.
31ه سهرالمحاربهاللسان والميزان أو التكوثر العقليربههل هإببإلربهص191ف ه
31هرال هراسببإلربهص191ف
هههحياع هةهضبن 111 ه ه ه ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا
هععاههس عهءيعب ربه َ طنعتذععبه هد علرو هاءصوععتصهرا ععل ااه فةعة ع ههلععبربه ههععاهسهرإععلص بطه
العه ععاهذناعة ععبه هدع علرو ه ببع عب هراى ع عبدهرالىءد ععاه
رلنع ع هرا ععل هران ععبهاهفاة ععبهفهفضع ع ه
مبعبةإب هرااتهاعاهراعته هختءعتهذع هرظه علرههعاه ههنع ه ه دعتدذ ربه أميعبّن ربهه ر ةع ربه
محطءةبهرظ تااتن رالج ل نه ع يههذعارهراىععتله را ععت ربه ئالدة ربه باىلة ففف)فهاارربهفدسه ه
ب ه رإلئالقربهفوب تذبه ء هراصحتهرآلي "راء عظهحمععت ه ءع ه عل ه ِ
راخبئعاهأبعسهرع "17ه
أاه ءع ههعلردله هدوععتدلفه بسع اه اع ه"يهدععسله ه ععاللهرا ععبة ه هععاهيععلنء ه ءع هاسععبنه
را ل هاةء اهراواه صسهكئالد هبجا هكّنبهأةرد اع ف"11هبع هك يهنهبىعاهرظ عتاا هااوهِّعل هبجاعي ه
"اععت ه ععااهر إععلةلر هادءععة هراء ععظهرا ععل هك ره ةدههععاهرا ععبة هحمعععت ه ء ع هرا ععل ه
د هراءةتاهرت بدهبع "13هأاهحمعت ه ء هدوسله هلردلف ه
.1احتمالية الفع اللغوي ودور السياق:
ء هرال ههاهتسءا هرظ تاا همبسهءيعاهرادب سه هك عبهلعبه هراصوعلهكشهريل عب ربهك ه
أاعي هملهي ععلة ربهبت ع ة ه عبروه ععب ربهكدةر هأ يهنهريل ععب هراءةععتاهيلعايعاهخبواوععاهاوععاداه
تلعهثط ه هئ اىلع هر لعبااعاربهمعيبهجيىءع هحملب عهبعهد ههعهبعهكشههعبهيعسف ه صع ه عتضع ربه يداِّعسههعاه
كهنباب هك ب ت ربه يضهاِّإلههاههسب اهتى يهسدلهراس ف
ك يهنه،ياه رضحاههث ﮋﯔﯕﯖﯗﮊه(را دل ه)719هدسهيةعس ههلعبهأ ثعلههعاه
كهنععبنهتععج يء ربه عععبهأ ضععره اع هرظ ععت همجععب هراععسياهرإلإععصتافه دععسهأ ةدههلععبه ه لببع ه
االااهذ يهددب ههاهذالهرإلهنباب
أ.هدععت هبىضعة هك ينهريل ععب ههت ط ع هكشهراتةاععاربهظ يّنع هك رهردلو عترهفدععسهإععءعترربه اهعتره
بسف ه يهلهذارهرادبت هراااه بةه يهسههرعههل هببادل ف ه
صههصع ع هفد ععسه
فهد ععت ه ،ع عليا هك يهنهريل ععب ههت ط ع ع هكشهراد ععبتء هظ يهنهرجل ععبينهك رهرد ععله يه
رّنح هكمث ربهفا د ه هايهبعه اب ههىصتيافه ه
هدرةهرا ععب لهرإلإععالهااربه 17هراسع ن ربهتععبجهراععسيافهمنةةا الموانةةا عةةن امةةا الجوامةةا،هذداععإل هإععىاسهرلععع،اربهبعع،
ط7ربه7111ذ7999/لربهص116ف
11هرال هراسببإلربهص111ف
13هرال هراسببإلربهص111ف
هههحياع هةهضبن 111 ه ه ه ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا
هدرةهربعاه 11هرإلإعصتاربهمجعب هراعسيافهنهايةة السةول فةي شةرم منهةاج الوصةولربهذداعإل ه عى بنهحمععسهكمسب اع ربهبع،
الربهط7ربه7111ذ7999/لربهج7ربهص335-331ف
15ه سهرالمحاربهاللسان والميزان أو التكوثر العقليربههل هإببإلربهص175ف
16هرا ع ع ع،ر اربهأبع ع ععتهكإع ع ععحبقفهشة ة ةةرم اللمة ة ةةاربهذداع ع ععإل ه ع ععسهرجملا ع ععسهتل ع ع ع ربهب ع عع ،هدرةهراة ع ععل هرإلإ ع ععاله ربهط7ربه
7111ذ7911/لربهج7ربهص111ف
11ه دسهتلي هرظ تااتنه اةاهرظهله"رفى "ربهفت س رهأ ينهذالهراواةاهدسهأد ه هر إلىعب هراىليههىبينه يس ربه ءةه
صسهبىضة هااي هبعه االا ه ةهبعفهال وا ه ا ربهراول ه
-هةهضبنربهحيىي .القةراةة فةي الخطةاب األصةولي :االسةتراتيجية واإلاةراةربهرظةدن ه عبملهرانلعاهرلعسيثربهط7ربه
1111لف
111
ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده13ربه اعه7131ذ1173/لهحبتاه دةرإب
رإلئعالقه هبع يهسهفاع ههعاهر ل ععبةههىععىهراسععبق "61هظاعي ه"اععتهر لععبهراء عظهمب ععلدلهملهينععاهاع ه
هىىههىدت ف" 63ه
.1استداللية المفهوم:
تىلفصععبه -ههععبههض ع -هأايع همينععاهرات ععت هكشهراىععىهراىدععت ه اصعععبهيل ععب هرالء يد ع ه ي
راء ععظه هجتعهيعلدلربهااضععى ه هإععابد ههععاهأ ع هرات ععت هكشههعلردهراععلنهءي ربهفنع يهه بدع ه -عععبه
يدت هرا بئ -ه"يىء هأنههدوتدهريل ب هاا هذعتهرال دع ه هراى عبة ربهبع هرال دع ه هراىعبه
عبه صع ههعاههعلردهراعلنهءي ههسعبفاهص ه هبهرالردهب ف"61هفعبهب هراى بة ههعاه اعثهذع ه هعبهتى ِّه
ميء ذبهراسعابقهك ععب هعهاءعىعىربهأ هتعسدادهبعهاع ربهأ هدفىعهبعهاال لععب ه صع فه اعا هراسعابقههبعاره
راىععىه اصتاععاههسععلدءاه ععاهراى ععبة هراءسععباااربهب ع هك يهنهذ عالهراى ععبة هراءسععباااهتةععس ه هإععابقه
هنتابت ف ه
هنتاهبعههاه يه
را ة هرانهءي ه يه
ءا ع ربهفءععا هراسععابقهإععترهراىعءاععاهراىدءاععاهراععتهيدععتلههبععبههسععلدهِ هرانععالله ه ِّها ع ربه
راععتهد بذععبهرظ عتااتنهبععباصوله ر إععلس هاععسره ععسيثة ه ععاهراععصصفهادععسهةأ ره اصةععبهأ يهنه
راععصصهميثِّع هأ ءع ههسععلتيب هرانععاللههععاه اععث هر ان عب ربه راتضععت ربه أ بديععاهراس اععاربه
أاعي ع ع هيىءَع ع ع ههصع ع ع هراع ع علرده"بو ع ععبذلهران ع ععالله هتض ع ععت هريل ع ععب هه ع ععاه ع عع،ه ب ع ععاهكشهاو ع ععله
عبدةهرعه صعسذ هأ ه ع،ههت عتده -ععبه ذعاهكشه اع هحمععسه رإلس ف"65ه ك ره بنهراعصصها ه
بععاهراء ععبنهرظ ع ةبين-هفباصلا ععاهأ يهنه ع يههرانععاللربهأ هأ ءَ ع ه ء ع هرظد ع يهربهحيلععبجهكشهراصوععله
ر إععلس ربه اععا هر إععلس ه صععسذ ه هّنبيععاهرظهععله عع،ه"تلتاععاههىءتهععب هاالت ع ههبععبه
كشههىءتله ،لف"66هتء هك سرههسة ب هرظ تاا هراضععصااهراعته هعا ه ءع هر علةب ه
بدعلرو هراععصصه ت يهةعع ربه عع،هأ يهنهذععارهرإلدةر هراضعععيههلعالهراىعءاععاهر إععلس اااهيوع ره اعهبعه
اولهييهبعه هيل هتد تنه صسههبه يس لهه ةتههبعف
هدرةهرانلعاهراىءعاعاربهط3ربه 61هرا بئ ربهأبتهكإعحبقف الموافقات في أصةول الرةريعةربهذداعإل ه عسهرهللهدةر ربهبع،
1113ربهج3ربهص775ف
63هرال هراسببإلربهج3ربهص776ف
رال هراسببإلربهج3ربهص311ف 61ه ه
65هرا بدالينربهالتقريش واإلرشادربههل هإببإلربهج7ربهص131-137ف ه
هدرةهرانلعاه 66هرادلر ربه ةب هراسيافهنفائس األصول في شرم المحصولربهذداإل هحمعسه سهرادعبدةه عبربهبع،
راىءعااربهط7ربه7117ذ1111/لربهج7ربهص11فه ه
هههحياع هةهضبن 111 ه ه ه ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا
دس هرظ تااتنه -عبهذتههىل -هراناللهكشههص تقه ه ةتلربه هطلفعترهرظ ع،ه ادسه يه
61
بجايع ه"باععبنه ن ع هراسععنت هبس اععاها ععظهراص ععتقرب" ه ه ا ع هتصوععاصه ء ع هأ يهنههىععىه
"را ةتل"ههىىههسلس ه ءا ه اا ههىىه ههسلَ َهلهرع هظهاي ه -عبهأ ضحتر-هملهيه َس طههه ةتهعهبعه
"ظا ه هه ِة ه ع،لف"61هف ع"راص عتقهأيضعهبعهه ةعتل"69ههبعارهر ل عبةربه انصيع ه همسِّع هبعاا ه"ظاع ه
ه ة ععتلهَّ ععلده هيس ععلصسهكشههص ععتقرب"11همبى ععىهأايع ع هد ا ععاهاوع ع هكااة ععبه"ه ععاه عع،هتو ع عليره
ب ع ع ععبالى 17"،ه صةع ع ع ععبفهفلحع ع ع ععلميهراضع ع ع ععل هرا ةع ع ع ععتلههع ع ع ععاهدتا ع ع ع ع هتىع ع ع ععبش هﮋﮧﮨﮩﮪﮊه
(رإلإع ع علرو )13ربه هاوع ع ع هكااع ع ع هه ع ععاهرإل ع ع ع بةها ع ععظهراى ع ععبة فه ان ع ععاربهي َةع ع ع ه"بباس ع ععابقه
رادلر اف" 11ه
ك يهنهرا ةتلههبارهر ل عبةهذعتهمثعل هاىعءاعاهذءاءاعاهتدعتلهفاةعبهراى عبة هراص تدعاربهكضعبفاهكشه
الع-ه
راسعابقربهبععس ةهبصععب ه هذعارهرالت طع هكااع ربهراعااه هتَسععصه هسله ععبة ه علحيافهفععبالرده-هععث ه
هععاهدتا ع هتىععبش هﮋﯛﯜﯝﯞﯟﯠﯡﯢﯣﯤﯥﯦﮊه(حمعععس ه)76ه"أنه
هععبهدععب ههاععا هب ع وفففهظنهدععتهل ههععب رهدععب هحمعععسه،ا ععب؟هملهينععاه لضععة ههععاهذععاره
راء ظهرإلن ب هرادعت ه را حعصه عاههىصعبلف"13ه ه عب هردلوعلهرظهعله ءع هَّعلده اع ه
"فةارهراء ظه[أاههبه بوه لحيهبعه هراى بة ههب رهدب ه،ا هبع]هجيت هأنهيلردهبع ه اع ف"11ه ع،ه
أ يّن ع ههععبهأةردهل هك هإععابقهرانععاللهراععااه ةد هفا ع هرآليععاه(إععتة هحمعععس)ربه ةدهفاةععبه-بىععسه
ا -هدتا هتىبشهﮋﭗﭘﭙﭚﮊه(حمعس ه)31ربهيت هخبال ه ا ربهفانتنه
يىل هأ يهّن ه" باترهيدتاتنه اع ه عبنه إايعبه ه هَرالدسيلهراسباعه(هبهدب ه ا هبع)ههلردهرعربه ه ه
ا هبايصهبعه هلاهدتهل ف"15ه ه
61هرااة ع ربهبععسةهراععسيافهالبح ةةر المح ةةي ربهذداععإل هجلص عاههععاه ءعععبوهرظ ذععلربهدرةهرانل ع ربهط7ربه7171ذ7991/لربه
ج5ربهص717ف
61هرال هراسببإلربهج5ربهص717ف
69هرال هراسببإلربهج5ربهص717ف
11هرال هراسببإلربهج5ربهص717ف
17هرال هراسببإلربهج5ربهص717ف
11هرال هراسببإلربهج5ربهص719فه
13هرال هراسببإلربهج5ربهص716فه
11رال هراسببإلربهج5ربهص716فه
رال هراسببإلربهج5ربهص716فه 15ه ه
111
ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده13ربه اعه7131ذ1173/لهحبتاه دةرإب
16هرال هراسببإلربهج5ربهص711ف
11رجلتييربهالبرهان في أصول الفق ربههل هإببإلربهج7ربهص191ف
11هرااة ربهالبحر المحي ربههل هإببإلربهج5ربهص711فه
19هرال هراسببإلربهج5ربهص711ف
11هرال هراسببإلربهجربهص711ف
هههحياع هةهضبن 111 ه ه ه ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا
راسابقه هدابهةبف17هفباس ااه هذارهراصت ههاهريل عب هكيّنعبههف ِهةععةهحبسع ةعبربه ععبهي ِّ عسه
رادلر اه ههاهَّلدهراء ظف"11ه ه
را صبينربه"هاهراسابقه ه
اهذ ع ِهوهرا اى ع هاَهراىدءاععاهاالإععلس ه هذععارهراصععت ههععاه راععااهّنا ع هكاا ع هذععتهأ يهنههَةفْ ع َه
ريل عب ربملهينعاهةفضعهبعهاببىعهبعههعاهكانعبةهتععس يه ه،ااعاهراىدع ه هفةعع ربهبدععسةههعبه عبنههتد عهبعه
وععلهفاةععبهذععارهراصععت ههععاهريل ععب ه
هععاهراداععب هبت ع همبةإععاه دءاععاه ب ععاربهةفض عترهأنه هْحي َ
راااهذتهرا ةتلربهأ هيعهَليهدهكااةبفه ه
ك يهنهراعبةإععاهراىدءاععاه هرا ةععتلهأ ع يهه أ إ ع ههععاهأنه ههختلعهَعا ه هأ ع ه فععل ه ءي عاربه كنه
13
بنههبهجيع هب هرا ةتله راداب هأ يّنعبهيدتهبنههىهبعه ء ههد يهسهب ه الا اف
بتدععةهحم ع طهسدفه يأهععبهبباصس ع اهكشهراى اععب ه را لضععاب هراععتهتو عصطعهضعععاهإعع ،ة هرا ة ع ه-
عته باععةه عع،هدببءععاهاءحوععلههععاه اععثهرا ععسأ-هفععإ يهنهراىلععبههصةععبه يدعهبعهذععتهرا لضععاب ه
ععىهاع ه
راتهميناهرات عت هكااةعبهبسعل افه ه ع هأ يهنهراىلعب ههعاهرا لضعاب ه راى اعب ه هراصوليعاربه
عبه هراعبةإاهضعاهرال ن،هراىءع ربهذته ،ه سهرعفه ههاه َهسيه عبنهرالتر ع هر إعلس ه
عبملهذععتهه ععل هخيععلجه ععاهراىععبداربهههلصععب هراععا بوهراىععبداف19ه ه ع ه"أنهرال نعع،هراىع ِه
ىهبباصس اهاءىءعبوف" 91ه
ك يهنهرا اىععاهراىدءاععاهبب لوععبةهذع ه ععتذلهراعبةإععاهر إععلس اااه صععسهرظ ععتاا ه ععىه
يلجهع هريل عب هراتر ععه فعع ْهاه ي
كنهبس هتى ،ر هبىضة هأ اباعهبعهدرايعاه ءع ه عال ه اع فه َ
ا ىاهرظ تاا هرادب ء ههبِع"ا واا"هرا ةتلهجيسه بةر هراتر ع اهجتعع ه ه ر هرلع هبع ه
عصهرآليععاهرانلميععاههنع ِّهعتا ربهمهععب هراىد ع ه راء ععظفهفدععسهةأرهأبععتهرلس ع هرا و ععلاه ههععبهخيع يه
ﮋﮧﮨﮩﮪﮫﮬﮊه(رإلإ ع علرو ه)13ربهراع ععته باع ععةهه هتضع ععت هذع ععارهراصدع ععب هأ يهنه
"راص ع هه ععاهض علهبعبههىد ععت هه ععاه ة ععاهراء ععظربه هه ععاه ة ععاهرادا ععب ف"97ه رإ ععلىعب ها ععظه
الع-هكدع علرةه رض ععرهببا اى ععاهراىدءا ععاههل ععاره
"هىد ععت "ه تضع عهبعه ععاه"ه ة ععتلهه ععاهراء ععظ"ه-ه ععث ه
ر إلس فه فا ربه عبهأ لابربهةفاهانتّنبهدابإااهبباىىهرا ل هاءداب ف ه
ه لبهعهبعربهفعإ يهنه َهع ْهاهدععب هبء واععاهرا ةععتلهكيّنعبهدععب ه اع ه ههدببءععاهراء ععظهاءداععب ربه ه ه
هدببءععاهراء ععظهاءىد ع هظ يهنهراىد ع ه هيص ع يهه ععاهذععارهراصععت ههععاهريل ععب هكالب عهبعربه فةع عهبعربه
العف ه
تج ي ه
.1موا االستدالل:
لاععبه -ههععبههض ع -هأ ينهرا ة ع هإعع ،ة هرإععلس اااربه مبععبهأّنععبه ععاا ربهفة ع هتدلض ع ه
ض ععل ة هه ععسأه ب يهع عهبعهحينعة ععبه يت ةة ععبفهفع ععبهرا ععسأهرات ِّ ع ع هرا ععااهد ععب هبع ع هرظ ع عتااتن؟ه ه
89
Dan Sperber et Deidere Wilson, La pertinence,communication et
cognition, P.105-106.
90
Ibid, p,119.
97هرا ولاربهأبتهرلس فهالمعتمد في أصول الفق ربهض ه تدعسمي ه ءاع هراعا ربهبع ،هدرةهرانلعاهراىءعاعاربهدف ربه
ج1ربهص151ف
111
ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده13ربه اعه7131ذ1173/لهحبتاه دةرإب
هععاهراال َ ععظهأ يهنهذععالهرادو ععتدهراثالا ععاهرا ععتهرإلض عععل بههس عهءيعاهراة عار ربهذ ع هأ ث ععله
رادو ععتدهجتهءياع عهبعه هدب ععس هرا ععبئ هرا ععةتة ه" هيىدع ع ه ععب ههدو ععتدهه ععاه عع،هت ة ععا ه
هدوتد"ف711هب هك يهنهذالهرادب س هريل ببااهذع ه هئاب بهه عسهأعهكض ه
عبفايهبعه هجنعسله علحيهبعه ه
هسعهءيعاهراةعار هذععتهه ععسأه دالااععاهرا ىع هرالخععبئ هراععااهيدععتله ءع "رإععل ىبدهريل ععب همبععبه
هي ةع ع "ه717هظ يهنه"كةرد هرإلفة ععبلهذع عتهراىد ععت هه ععاهراخبئ ععارب"711ه ع ععبهاطع ع ه ءع ع ه اع ع ه
رظ ععت هراىل ععا هأب ععتهرلس ع ع هرا وع ععلاهأ ععسهحم ععبَهةاهرا ععبئ هراض عععصا ف713ه ااسع ععةه
رادب ععس هرالخبئ اععاهرا ععبئ ااه( هيىد ع ه ععب ههدوععتدههععاه عع،هت ةععا ههدوععتد) إععتره
رايمجاهراى بةياهرظ ثلهتل هااهرعها سأهرإلفةبلهأ ههدوسلربه رجلتذلهرا يهإ ها ف ه
يلعاياهه سأه(أ هدوعس)هرإلفةعبلهب ببىع هراىدعالينرب711هراعااهجيىع هانع يهه عب ه ك نربه ه
العربه هععاهأ ء ع ه ععبنهرادوععسهكشهكجنععب ل هرظهععلهراععااه هدوععسهرعهه اععسهرعهذععته بيععاهريل ععب هأ ع ه
حي ععل ه ء ع ه ع ع يههه ععل ِّهة ههيَلةاي عبهرا ةع ع هأنهيس ععى هاءدع ع اه ءع ع هذ ععارهرادو ععسههسل ع ع ِههلهرعربهأ ه
هس عهعلِس هعفهأض عععهكشه اع ع هأ يهنهذ ععارهرا ععسأهحيع ع يههك ععنب هراى ععبةر هراءةتي ععاهرا ععتهت ععس ه -ه
ظبذلذ عب-هأ يّن عبه هت اععسه ععا هبعربهأ هأ يّن عبها عتهبدا ععةه ء ع ه بهل ععبهانباععةهحمععب هعفه بباث ع ربهف عإ يهنه
ك عب هه سأهرإلفةبله هجيى هراى بةر هراتهت س هَّعءاهأ ه بهضاهدببء هاعهاء ةع هبإد عب ههعبه
يسف هكمجبهلبه رال بإةبهفحساربهب هيت ِّه هراىعءااهر إعلس اااهانع ه هتص ءعةربهفلسع،هحنعته
هبهملهيدوسله ب اهريل ب ههاه بب ف ه
711هرا بئ ربهالموافقات في أصول الرريعةربههل هإببإلربهج3ربهص156ف
717هرال هراسببإلربهج3ربهص13ف
711هرظ ةبينربهالكاشف عن المحصولربههل هإببإلربهج1ربهص111ف
713ه هععاهرظمهاععاهمبنععبنهرإل ععبة هكشهرال ععبب هب ع ه ععبة هرا ععبئ ه"هدوععسهرإلفةععبل"ربه ععبة هأيهرلس ع هرا وععلاه"كةرد ه
رإلفةعبل"فهبع همهععبه ر عسه ه عدةعععبهريل عبيهرال ععب هايبىعبدهرانالهاعافه هأ ععبايهَّبا عهبعهاءوعتر هك رهدءعةهك ينهأبععبه
رلس هرا ولاه اخ هرادبض ه سهرجل بةه بابهأيضهبعههاهحمب ةاهراةار فه ه
711
عتهأإع ه ءاةععبهرا ععبئ هه ععل هرادب ععساربه تلعثطع ه هأ يهنهرا عليىاه بةيععاههيعلت هذععارهرا ععسأهبإ ععسرهرانءياععب هراع ي
" ء ههدلض هراىدت "فه هاهأذ ههدلضاب هذالهرانءيااهأنهخيبئعاهرهلله عبدلهمبعبهي ةععتن هظ ينه"رادوعتدهرا عل ه
علءاله
هاهريل ب هراعترةده ءع هرانء ع هت ةعا ههعبههلع ه هعبه ءعاة ربهمعبهذعتههوعءحاههلع ه هدااعبذ ه أ علرذ ربه ذعارهيس ه
تا ع ه رضععحهبعه هكمجععب هفا ع ه هر ععل بلربه اععته ععبنهفا ع هحبسععاهذععارهرادوععسهر ععل بله كمجععب هاصععبداهأ ع ههدوععتده
ريل ععب ربهفء ع هتد ع هفب ععس ربه ا ع هملص ع ههععاه ةععاهة ع هراوععبه هت ضععالربهأ هرحنلبهععبربهأ ه ععسلهة اةععب هك ه هيىد ع ه
ب ههدوتدههاه ،هت ةا ههدوتدف"هراول ه
-هرا بئ ،الموافقات في أصول الرريعةربههل هإببإلربهج3ربهص156ف
111
ههههههههكإالهااهراىلفاربهراسصاهرالبإىاه هل ربهراىسده13ربه اعه7131ذ1173/لهحبتاه دةرإب
عبلهرا ععااهجنععسه ععاب ل هأ ث ععلهت ع يهعتهةهرعه اض ع هبعهه ع هرا ععبئ ه(راصض ععجه ك يهنهذععارهرا ععسأهراى ع يه
رال يهتةهرال ب رنهاإل نب هرانالهااهراخبا عاها اىعاهريل عب ربههراعت هجبعتذلهراىعءاعاه
تبههبعه اهرظ عتاا هراعاياهإع دترهرا عبئ ربهبع هك يهنه رالخبئ ااهراىدالين)ربملهيناه ب هبعه اببهبعه يه
جتسسرهراسع بههبعه ضعت َههةؤيعاهه صعسهرا عبئ ربملهينتاعبهاالح يهددعبه راءايْ ِهاه يه
ذارهراصضجه رال يهتةه ه
هةعععاهرالد لة ععبه
متخض ععةه ععاهالععب جه ي
هبععارهرا ععن ها ععت هراصدب ععب هراصوليععاهراسععببداربهراععته يه
دءا ععاهرا ععبئ ربه رإ ععلثعل به ءع ع هحن ععتهههص ععلجهفب ع ع ها ص ععبوهاس ععإله بهع ع ه هلص ععب هاء ةع ع ه
هسهءيعب ربه ،ااب ربه س دهرعف ه
ع عع،هأ يهنهرا ع ععبئ ربهةيمب ع عبهبس ع ع اهذع ععالهراىدءاع ععاهراتاى ع ععاهببانهءياع ععب هران ع ععبره رادب ع ععسه
را ععبهءاربملهيةععل ه ث ع ه،هرعهبباىسيععسههععاهرال وععاال هرإل لر اععاهرالت ععاههبععارهرا ععسأهراىععبلربه ء ع ه
أمهيالة ععبه هتتض ععاره ا ابت ع فه لس ععاهرل ععظهفد ععسهأ ذ ععبهه عع،لهه ععاهرظ ععتاا ه را ععل هه ععاه ه
رذلعبه عهبعهبباة عهبعربه إ ععاعبهتء ع هرالىءدععاههببادتر ععسهرا ععتهه طس عةهأإبإ عهبعهه ععبهد ععبلهرظ عتااتنه
هبِع"را ةتل"هرات هراءةتاهرظ ثلهرةت بئهبعهبب إلس ه دب سيهراوعحاه راوعسقهريلب يعل ه
بب دلضع ععبوربه دب ع ععس هرالص ا ع ع هرالىهءيد ع ععاهمب ةع ععتلهراترفد ع ععاربه دب ع ععس هراخبا ع ععاهرالو ع ععءاهمب ة ع ععتله
راخبا اف ه
خاتمة:
ب اةهذالهرادبةباهبابنه هرظ تاا هبس ةهر إلس ه هرا ةع ه رالج يع ربه كبعلر ه
دععتفة ه ءع هئ اىلع هراىدءاععاربه ران عععه ععاهكدةر ةع هالعاععاهر إععلس هراءةععتاه ععاه عع،له
هرظه ععلرهرا ععته با ععةهه ععسرةهرذلع ععبهة ربه رإ ععلنصبلهرا ععسأهرات ِّ ع ع ه ه ععاهأاع عتر هر إ ععلس
عبلهرا ععااهمسيععبلهرا ععبئ ه"هدو ععسه رل ععب هاءىعءا ععاهرالج يءا ععاه ص ععسذ ربهرالعثِّ ع ه هرا ععسأهراى ع ي
را ة "ربه بابنهئ اىل هراىدالااافه بارربهتنتنهذالهرادبةباهدسه طددعةه عاوهرعه ي
هةععهبعهميعبهةاعةه
كاا ف ه
ربهجتء ع هئ اىععاهراصعععت جهرالععج يء ه
ك ينهكاععبة هر ال ععبلهاالإععلس هراءةععتاه صععسهرظ عتاا ه
راععااهبصععتلهببان عععه ععاههنع ِّعتنههةع يههععاههنع ِّعتينهراىعءاععاهرالج يءاععاهاععسية ربه تضع هرإلجنععب ه
هههحياع هةهضبن 111 ه ه ه ر إلس هراءةتاه صسهرظ تاا ههدبةباهتسر ااا
هرالؤي ععاه رظ ععت ه ه ه ع ع ْءاهر ا ععةب هراءةتي ععاهراةلع ععاهب ععبا ة ه رالج ي ع ع ربهرا ععتهجت ععب
را لياهراتهذاعصةه ء هرا نلهراءةتاهراىب لهه يس هئتيءاههاهرااهاف ه
هرانعع هاء ع ل -ه ِّعإل ِّ
،هأاعي هيص ةع هرالص اع ه ءع هأ ينهر ذلععبلهبب إعلس ه-بت ع هرا ي
هةععهبعفه ِ
هيص ة هأنهينتنه ء ه سب ه ع يد هرآل عل ه كنه عبنهميعصرهراسعابقهأ هرادعبلهد هةهرعه ي
ك ينهذداإلهرالتر نهبع ه ِ ع يد هراىعءاعاهرالج يءاعاهاءت عت هكشهرالج يع هراسعءا هاعا هأههعلهرعهإعة ه
العربه
اى يه اع ههنععاهرالععبياهبع هراصععب جهرالسر ااعاهراىب عل فههعاهذصعبربهحيلعبجهرإلجنعب راءةعتاه
هتجه ع ه حبععثهدداععإل هبةا ععاهكدةر هئ اىععاهك ببل ع ه ععاهإ ع ر هراس ععابقهأ ه رظ ععت هكشهك ععبد ي
عبانتنه
رادععبله ه الدلع هبععباء ظه سععاهرالى عع،هرادععسميربهأ ه الدععاهرانع ِّعتنهراععس هراءسععبينهبع ِّ
رالسر ه ساهرالى ،هراىب ل هأياهيصلة هرظ ؟ه أياهي سأهراثبين؟ه هبهئ اىعاهرإل علرور ه
راصوِّعاههلالهراىالدا؟ه ه
ه ع ي ه هأ ينه ةععتدهرعههضععصااهدععسهبعه ِعااةه هذععارهرإلئععبةربه عع،هأ يّنععبههععبهتعار ه عع،ه بفاععاه
ا صبوهكئبةهاولاهيسلت اهرإل نب هراءةتياهراىب ل هخبوتصهراسعابقربه يسعلوةله -ه
راتدةها س -ه تذلهك ببعاهرظ عتاا هرظ عاءاههعاهد نهكإعدبطربهأ هتدتيع ربهأ هتدعاميربهأ ه
تس ارف ه