1

VÕt th­¬ng ®éng m¹ch

I. §¹i c­¬ng:
VÕt th­¬ng ®éng m¹ch th­êng g©y mÊt m¸u nhiÒu vµ cÊp tÝnh nªn lµ lo¹i
tæn th­¬ng cÇn ®­îc xö trÝ cÊp cøu ngay. Trong xö trÝ ph¶i ®ång thêi thùc hiÖn
hai viÖc chÝnh: lµm ngõng ngay t×nh tr¹ng ch¶y m¸u vµ ®¶m b¶o ®­îc dßng m¸u
tuÇn hoµn nu«i d­ìng cho vïng tæ chøc do ®éng m¹ch bÞ tæn th­¬ng ®ã chi
phèi.
II. Ph©n lo¹i:
1. Theo nguyªn nh©n:
+ VÕt th­¬ng ®éng m¹ch do ho¶ khÝ
+ VÕt th­¬ng ®éng m¹ch kh«ng do ho¶ khÝ:
- Do vËt s¾c nhän c¾t hoÆc ®©m.
- Do bÞ ®ông giËp, nghiÕn, Ðp.
- Do bÞ gi»ng kÐo.
2. Theo h×nh th¸i tæn th­¬ng cña ®éng m¹ch:
+ VÕt th­¬ng ®øt ®«i hoµn toµn ®éng m¹ch.
+ VÕt th­¬ng kh«ng hoµn toµn, ®øt mét bªn thµnh ®éng m¹ch.
+ VÕt th­¬ng giËp n¸t ®éng m¹ch.
3. Theo c¸c tæn th­¬ng cña c¸c c¬ quan kh¸c kÌm theo:
+ VÕt th­¬ng ®éng m¹ch ®¬n thuÇn.
+ VÕt th­¬ng ®éng tÜnh m¹ch.
+ VÕt th­¬ng ®éng m¹ch kÌm c¸c tæn th­¬ng c¸c c¬ quan xung quanh
kh¸c nh­ ThÇn kinh, X­¬ng, Khíp, PhÇn mÒm...
III. Rèi lo¹n sinh lý bÖnh:
1. T¹i chç vÕt th­¬ng:
a) C¸c yÕu tè lµm gi¶m t×nh tr¹ng ch¶y m¸u cña ®éng m¹ch:
+ NÕu §éng m¹ch bÞ ®øt ®«i hoµn toµn:
- Hai ®Çu ®éng m¹ch bÞ ®øt sÏ co th¾t l¹i lµm gi¶m ®­êng kÝnh ®éng
m¹ch.
- C¸c tiÓu cÇu sÏ ®Õn b¸m vµo chç ®Çu ®éng m¹ch bÞ ®øt ®ång thêi qu¸
tr×nh ®«ng m¸u ®­îc ph¸t ®éng sÏ t¹o thµnh côc ®«ng ®Ó bÞt l¹i lç ®éng m¹ch bÞ
®øt.
- M¸u ch¶y ra cã thÓ n»m trong tæ chøc xung quanh g©y nªn mét ¸p lùc
t¨ng dÇn Ðp vµo hai ®Çu ®éng m¹ch bÞ ®øt.
- M¸u ch¶y ra cã thÓ lµm huyÕt ¸p h¹ xuèng vµ do ®ã lµm gi¶m l­u l­îng
m¸u mÊt...
- Ngoµi ra nÕu t¸c nh©n g©y vÕt th­¬ng ®éng m¹ch vÉn n»m l¹i t¹i chç tæn
th­¬ng (m¶nh ®¹n, ®Çu dao, ®Çu m¶nh kÝnh...) th× chÝnh chóng cã thÓ lµ vËt bÞt
l¹i vÕt th­¬ng ®éng m¹ch (do ®ã, nÕu ch­a chuÈn bÞ s½n c¸c ph­¬ng tiÖn cÇm
m¸u th× kh«ng nªn rót bá ngay chóng ra khái vÕt th­¬ng).
+ NÕu §éng m¹ch bÞ tæn th­¬ng ë mét bªn thµnh m¹ch:
Lóc nµy c¸c c¬ chÕ cÇm m¸u nãi trªn còng ho¹t ®éng, nh­ng viÖc co l¹i
cña thµnh m¹ch kh«ng cã t¸c dông lµm gi¶m ®­êng kÝnh tæn th­¬ng mµ ng­îc
l¹i,lµm cho vÕt tæn th­¬ng cµng réng ra. Do ®ã lµm gi¶m kh¶ n¨ng tù cÇm m¸u
cña vÕt th­¬ng ®éng m¹ch.
+ NÕu §éng m¹ch bÞ chÊn th­¬ng do ®ông giËp:
Lóc nµy thµnh m¹ch th­êng bÞ ®ông giËp vµ co th¾t trªn mét ®o¹n dµi,
®Æc biÖt c¶ phÇn mÒm xung quanh vµ c¸c nh¸nh tuÇn hoµn bªn còng bÞ ®ông
giËp vµ t¾c l¹i, do ®ã m¸u cã thÓ kh«ng ch¶y nhiÒu nh­ng th­êng g©y thiÕu m¸u
cÊp tÝnh vïng tæ chøc phÝa ngo¹i vi ®éng m¹ch bÞ tæn th­¬ng.
+ C¸c yÕu tè lµm gi¶m ch¶y m¸u nãi trªn cã thÓ lµm cÇm m¸u ®­îc trong
c¸c vÕt th­¬ng ®éng m¹ch nhá hay trung b×nh.
b) C¸c yÕu tè lµm ch¶y m¸u tiÕp tôc:
 2

+ VÕt th­¬ng ë c¸c ®éng m¹ch lín, tæ chøc bao phñ bÞ tæn th­¬ng nhiÒu
kh«ng che phñ ®­îc vÕt th­¬ng ®éng m¹ch...
+ C¸c yÕu tè c¬ häc: vËn chuyÓn, co kÐo th« b¹o... lµm bong mÊt côc
®«ng ë miÖng vÕt th­¬ng hoÆc lµm tæn th­¬ng thªm do ®Çu x­¬ng g·y...
+ NhiÔm trïng: lu«n lu«n lµ nguyªn nh©n g©y ch¶y m¸u thø ph¸t trªn vÕt
th­¬ng ®éng m¹ch.
2. Vïng tæ chøc phÝa ngo¹i vi cña ®éng m¹ch bÞ tæn th­¬ng:
Th­êng bÞ thiÕu m¸u cÊp tÝnh, møc ®é thiÕu m¸u nu«i d­ìng cña nã phô
thuéc vµo:
+ VÞ trÝ cña ®éng m¹ch bÞ tæn th­¬ng:
- §éng m¹ch cµng lín vµ ë vïng hÖ thèng tuÇn hoµn bªn kÐm th× møc ®é
thiÕu m¸u cµng nÆng nÒ.
- Cã nh÷ng vïng cã cÊu tróc gi¶i phÉu ®Æc biÖt (vïng c¼ng ch©n, c¼ng
tay...) t¹i ®ã khi ®éng m¹ch bÞ tæn th­¬ng th× m¸u ch¶y ra bÞ tô l¹i trong c¸c
ng¨n vµ c¸c khoang cña tæ chøc phÇn mÒm, g©y chÌn Ðp cÊp tÝnh toµn bé hÖ
thèng m¹ch m¸u, thÇn kinh vµ tæ chøc xung quanh, dÉn tíi thiÕu m¸u vµ ho¹i tö
nhanh chãng vïng tæ chøc phÝa ngo¹i vi ( Héi chøng khoang ng¨n ).
+ H×nh th¸i tæn th­¬ng cña ®éng m¹ch: ®éng m¹ch bÞ chÊn th­¬ng giËp
n¸t th­êng g©y thiÕu m¸u vïng ngo¹i vi nÆng.
3. Toµn tr¹ng:
BÞ sèc mÊt m¸u víi c¸c møc ®é kh¸c nhau tuú thuéc vµo l­îng m¸u bÞ
mÊt cÊp tÝnh.
IV. TriÖu chøng chÈn ®o¸n:
1. VÕt th­¬ng:
+ Lóc b¾t ®Çu bÞ th­¬ng cã thÓ thÊy m¸u ®á t­¬i ch¶y m¹nh qua lç vÕt
th­¬ng.Tuy nhiªn trong ®a sè c¸c tr­êng hîp th­êng ph¶i quan s¸t kü lç vµo vµ
lç ra cña vÕt th­¬ng ®Ó x¸c ®Þnh cã kh¶ n¨ng tæn th­¬ng ®éng m¹ch hay kh«ng.
+ X¸c ®Þnh møc ®é tæn th­¬ng c¸c tæ chøc phÇn mÒm xung quanh, chó ý
x¸c ®Þnh c¸c tæn th­¬ng thÇn kinh, x­¬ng... kÌm theo.
+ Chôp X.quang xem cã g·y x­¬ng vµ dÞ vËt trong vÕt th­¬ng hay kh«ng.
2. Vïng tæ chøc phÝa ngo¹i vi vÕt th­¬ng:
+ Th­êng bÞ s­ng nÒ chç, da l¹nh, xanh t¸i hoÆc tr¾ng nhît.
+ M¹ch ngo¹i vi kh«ng thÊy hoÆc yÕu h¬n bªn ®èi diÖn.
+ Héi chøng khoang ng¨n: x¶y ra do m¸u tõ ®éng m¹ch tæn th­¬ng ch¶y
ra bÞ tô l¹i trong c¸c khoang c©n c¬ (th­êng gÆp ë vïng c¼ng ch©n, c¼ng tay)
g©y chÌn Ðp vµ lµm thiÕu m¸u cÊp tÝnh tæ chøc phÝa ngo¹i vi. Vïng chi phÝa
ngo¹i vi tæn th­¬ng cã c¸c triÖu chøng c¬ b¶n lµ:
- §au nhøc, ®au t¨ng lªn khi cho duçi c¨ng c¸c c¬ hoÆc bãp vµo vïng tæ
chøc cã tô m¸u.
- BÊt lùc vËn ®éng.
- Da vµ phÇn mÒm c¨ng cøng, s­ng nÒ, tÝm nhît, l¹nh, gi¶m vµ mÊt c¶m
gi¸c.
- M¹ch ë vïng d­íi chç cã khoang ng¨n khã b¾t hoÆc mÊt.
- NÕu kh«ng ®­îc xö trÝ kÞp thêi, vïng chi phÝa ngo¹i vi khoang ng¨n sÏ
nhanh chãng xuÊt hiÖn c¸c triÖu chøng ho¹i tö tæ chøc.
3. Toµn th©n:
+ Th­êng cã biÓu hiÖn cña Héi chøng mÊt m¸u cÊp tÝnh:
- Kh¸t n­íc, hoa m¾t, chãng mÆt.
- Niªm m¹c nhît nh¹t, to¸t nhiÒu må h«i l¹nh.
- M¹ch nhanh, nhá. HuyÕt ¸p tôt.
- NhiÒu khi toµn tr¹ng ë tr¹ng th¸i u ¸m vµ cho¸ng nÆng.
+ Chó ý x¸c ®Þnh c¸c tæn th­¬ng kÕt hîp kh¸c nh­ tæn th­¬ng thÇn kinh,
x­¬ng, khíp...®Ó cã ®­êng h­íng ®iÒu trÞ ®óng ®¾n.
IV. C¸c b­íc xö trÝ:
 3

1. S¬ cøu:
Môc ®Ých c¬ b¶n nhÊt lµ lµm ngõng ngay ch¶y m¸u. Cã thÓ thùc hiÖn cÇm
m¸u cÊp cøu t¹m thêi b»ng c¸c biÖn ph¸p sau:
+ Dïng ngãn tay hoÆc n¾m tay ®Ì Ðp ®o¹n ®éng m¹ch ë phÝa trung t©m
cña ®éng m¹ch bÞ th­¬ng lªn mét nÒn x­¬ng cøng nh­:
- §Ì Ðp §éng m¹ch c¶nh gèc vµo mám ngang c¸c ®èt sèng cæ.
- §Ì Ðp §éng m¹ch d­íi ®ßn vµo x­¬ng s­ên I.
- §Ì Ðp §éng m¹ch c¸nh tay vµo x­¬ng c¸nh tay.
- §Ì Ðp §éng m¹ch ®ïi vµo x­¬ng chËu...
+ B¨ng Ðp: dïng ®Ó cÇm m¸u cho c¸c ®éng m¹ch trung b×nh hoÆc nhá.
Th­êng dïng g¹c v« khuÈn vµ b¨ng cuén ®Æt lªn vÞ trÝ cña ®éng m¹ch t¹i vÕt
th­¬ng råi b¨ng chÆt l¹i.
+ B¨ng chÌn: dïng ®Ó cÇm m¸u nh÷ng vÕt th­¬ng ®éng m¹ch s©u vµ
miÖng réng. Th­êng b¨ng Ðp t¹i chç vÕt th­¬ng, ®ång thêi dïng mét vËt cøng
(cuén b¨ng, m¶nh gç...) ®Æt chÌn lªn ®o¹n ®éng m¹ch ë ®Çu ®Õn vÕt th­¬ng råi
b¨ng chÆt l¹i ®Ó Ðp ®éng m¹ch ®ã vµo nÒn x­¬ng cøng ë phÝa d­íi.
+ CÆp trùc tiÕp m¹ch m¸u t¹i chç vÕt th­¬ng b»ng k×m cÇm m¸u.
+ Garo ®éng m¹ch: lµ biÖn ph¸p cÇm m¸u t¹m thêi ch¾c ch¾n nhÊt nh­ng
còng rÊt nguy hiÓm v× dÔ g©y ho¹i tö do thiÕu m¸u vïng chi phÝa d­íi Garo vµ
g©y sèc nÆng khi bá Garo kh«ng ®óng kü thuËt.
- ChØ ®Þnh dïng Garo: cã thÓ dïng Garo trong c¸c tr­êng hîp sau
* Chi bÞ c¾t côt tù ph¸t hoÆc gÇn nh­ ®øt l×a hoÆc chi bÞ dËp n¸t
nhiÒu cã dù kiÕn ph¶i c¾t côt v× kh«ng ®iÒu trÞ b¶o tån ®­îc.
* Ph¶i cÊp cøu cÇm m¸u rÊt nhanh ngay t¹i chç (nhÊt lµ trong ®iÒu
kiÖn chiÕn ®Êu ¸c liÖt) mµ trong tay kh«ng cã c¸c ph­¬ng tiÖn cÇm m¸u hiÖu
qu¶ kh¸c.
* Khi b¶o ®¶m cã thÓ chuyÓn bÖnh nh©n ®Õn c¬ së phÉu thuËt c¬
b¶n trong vßng 1-2 giê.
- Níi Garo: sau khi ®· Garo ®éng m¹ch mµ bÖnh nh©n kh«ng kÞp ®­îc xö
trÝ trong vßng 1 giê th× bÖnh nh©n ph¶i ®­îc níi Garo t¹m thêi. Sau ®ã nÕu vÉn
ph¶i tiÕp tôc Garo vµ ch­a cã ®iÒu kiÖn xö trÝ c¬ b¶n th× ph¶i tiÕn hµnh níi Garo
th­êng xuyªn h¬n. C¸ch tiÕn hµnh níi Garo nh­ sau:
* Dïng ngãn tay Ðp lªn ®o¹n phÝa trung t©m cña ®éng m¹ch bÞ tæn
th­¬ng råi níi Garo ra tõ tõ cho ®Õn khi láng h¼n.
* Bá ngãn tay ®ang Ðp ®éng m¹ch ra vµ quan s¸t vÕt th­¬ng: nÕu
thÊy m¸u kh«ng ch¶y n÷a hoÆc chØ ch¶y Ýt th× thay thÕ Garo b»ng b¨ng Ðp vµ
theo dâi chÆt chÏ.
* NÕu m¸u vÉn ch¶y ra thµnh tia th× l¹i Ðp ngãn tay vµo ®éng m¹ch
nh­ cò ®Ó lµm gi¶m ch¶y m¸u. §Ó nh­ vËy 3-5 phót råi l¹i xo¾n Garo l¹i.
2. Xö trÝ c¬ b¶n b»ng phÉu thuËt:
Cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p xö trÝ vÕt th­¬ng ®éng m¹ch vµ mçi ph­¬ng ph¸p
®Òu cã nh÷ng chØ ®Þnh thÝch hîp.
a) Th¾t ®éng m¹ch:
+ ChØ ®Þnh:
Trong vÕt th­¬ng m¹ch m¸u, viÖc th¾t ®éng m¹ch lµ mét ®iÒu bÊt ®¾c dÜ
v× cã thÓ dÉn ®Õn thiÕu m¸u cÊp tÝnh vïng tæ chøc do ®éng m¹ch ®ã chi phèi.
Th­êng chØ ®Þnh dïng ph­¬ng ph¸p nµy trong c¸c tr­êng hîp sau:
- VÕt th­¬ng bÞ « nhiÔm nÆng kÌm theo gÉy x­¬ng lín, mÊt nhiÒu tæ chøc
phÇn mÒm vµ dù kiÕn nÕu kh©u nèi hoÆc ghÐp phôc håi ®éng m¹ch sÏ kh«ng ®ñ
c©n c¬ ®Ó che phñ.
- Toµn tr¹ng bÖnh nh©n qu¸ nÆng kh«ng chÞu ®­îc mét phÉu thuËt kÐo dµi
®Ó kh©u nèi hoÆc ghÐp m¹ch, nªn ph¶i kÕt thóc nhanh chãng cuéc mæ b»ng c¸ch
th¾t m¹ch.
 4

- Khi ®· thùc hiÖn phÉu thuËt phôc håi ®éng m¹ch nh­ng bÞ thÊt b¹i g©y
ch¶y m¸u thø ph¸t do nhiÔm trïng vÕt mæ.
- Trong ®iÒu kiÖn ph¶i xö trÝ khÈn cÊp, c¬ së trang bÞ ph­¬ng tiÖn kü thuËt
kh«ng ®Çy ®ñ, xa c¸c trung t©m ®iÒu trÞ lín vµ vËn chuyÓn bÖnh nh©n khã kh¨n.
+ Kü thuËt:
- Béc lé râ chç ®éng m¹ch bÞ tæn th­¬ng. Dïng k×m cÇm m¸u kÑp c¶ ®Çu
phÝa trung t©m vµ ®Çu phÝa ngo¹i vi cña chç ®éng m¹ch bÞ th­¬ng.
- Th¾t ®Çu ®éng m¹ch phÝa trung t©m: th­êng dïng ph­¬ng ph¸p th¾t hai
mèi. Mèi th¾t thø nhÊt n»m s©u h¬n vÒ phÝa trung t©m. Mèi th¾t thø hai n»m gÇn
vÒ phÝa ®Çu ®éng m¹ch bÞ tæn th­¬ng: dïng kim kh©u xuyªn chØ qua ®éng m¹ch
®Ó th¾t l¹i theo kiÓu sè t¸m. C¸ch th¾t ®éng m¹ch nµy ®¶m b¶o kh«ng bao giê bÞ
tuét mèi th¾t.

b) PhÉu thuËt kh©u kÝn vÕt r¸ch thµnh ®éng m¹ch:

+ ChØ ®Þnh :
Dïng khi ®éng m¹ch chØ bÞ r¸ch nhá ë mét phÇn thµnh ®éng m¹ch.
+ Kü thuËt:
Th­êng kh©u chç r¸ch ®éng m¹ch theo chiÒu ngang ®Ó tr¸nh lµm hÑp
lßng ®éng m¹ch sau khi kh©u.
HiÖn nay Ýt dïng ph­¬ng ph¸p nµy v× th­êng g©y hÑp vµ gÊp khóc ®éng
m¹ch, dÉn ®Õn t¾c m¹ch sau mæ.
c) PhÉu thuËt kh©u nèi ®éng m¹ch kiÓu tËn-tËn:
+ ChØ ®Þnh:
Dïng khi mÊt ®o¹n ®éng m¹ch kh«ng qu¸ 2 cm (sau khi c¾t läc tæn
th­¬ng ®éng m¹ch).
+ Kü thuËt:
- PhÉu tÝch béc lé ®o¹n ®éng m¹ch bÞ tæn th­¬ng, chó ý béc lé tèt hai ®Çu
phÝa trung t©m vµ ®Çu phÝa ngo¹i vi cña ®o¹n ®éng m¹ch ®ã. C¾t läc tiÕt kiÖm
vÕt tæn th­¬ng ®éng m¹ch, söa l¹i cho thËt gän vµ ph¼ng mÐp c¾t cña hai ®Çu
®éng m¹ch ®Þnh kh©u nèi.
- Kh©u nèi tËn-tËn hai ®Çu ®éng m¹ch b»ng c¸c mèi kh©u v¾t. Ph¶i dïng
lo¹i kim chØ kh©u m¹ch m¸u víi c¸c cì phï hîp víi ®é lín cña c¸c ®éng m¹ch
bÞ tæn th­¬ng.
- Sau khi nèi xong, ph¶i kh©u phÇn mÒm che phñ tèt vïng kh©u nèi ®éng
m¹ch.
+ §iÒu trÞ vµ ch¨m sãc sau mæ:
Sau mæ kh©u nèi m¹ch m¸u kiÓu tËn-tËn, ph¶i chó ý c¸c kh©u:
- BÊt ®éng chi thÓ cã ®éng m¹ch ®­îc kh©u nèi ë t­ thÕ chïng c¬.
- Sö dông c¸c thuèc chèng ®«ng víi liÒu thÝch hîp.
- Dïng kh¸ng sinh ®Ó dù phßng nhiÔm khuÈn vÕt mæ.
d) PhÉu thuËt ghÐp m¹ch m¸u:
+ ChØ ®Þnh:
Dïng khi mÊt ®o¹n ®éng m¹ch lín h¬n 2 cm (sau khi c¾t läc tæn th­¬ng
®éng m¹ch).
+ Kü thuËt:
- PhÉu tÝch béc lé vµ c¾t läc tæn th­¬ng ®éng m¹ch gièng nh­ trong kh©u
nèi ®éng m¹ch tËn-tËn.
- Dïng mét ®o¹n m¹ch ®Ó ghÐp thay thÕ vµo phÇn ®éng m¹ch bÞ tæn
th­¬ng ®· ®­îc c¾t läc ®i. Cã thÓ dïng mét trong c¸c biÖn ph¸p ghÐp ®éng
m¹ch sau:
* GhÐp b»ng ®o¹n tÜnh m¹ch tù th©n: th­êng dïng mét ®o¹n tÜnh
m¹ch hiÓn trong cña b¶n th©n bÖnh nh©n ®Ó ghÐp vµo ®éng m¹ch.
 5

* GhÐp b»ng ®o¹n ®éng m¹ch ®ång lo¹i: dïng mét ®o¹n ®éng
m¹ch lÊy tõ ng­êi ®· chÕt ®Ó ghÐp.
* GhÐp b»ng ®o¹n m¹ch m¸u nh©n t¹o: hiÖn nay biÖn ph¸p nµy
®ang ®­îc ¸p dông réng r·i.
- Sau khi ghÐp ®éng m¹ch xong, ph¶i kh©u phÇn mÒm che phñ thËt tèt
vïng ®éng m¹ch ®­îc ghÐp.
+ §iÒu trÞ vµ ch¨m sãc sau mæ: ph¶i chó ý c¸c vÊn ®Ò sau
- BÊt ®éng tèt ë t­ thÕ chïng c¬ vïng chi cã ghÐp ®éng m¹ch (trong c¸c
vÕt th­¬ng ®éng m¹ch ë c¸c chi thÓ).
- Dïng thuèc chèng ®«ng víi liÒu thÝch hîp, nhÊt lµ khi ghÐp ®éng m¹ch
b»ng c¸c ®o¹n m¹ch m¸u nh©n t¹o.
- Dïng kh¸ng sinh dù phßng tèt.