Professional Documents
Culture Documents
Historia
W celu ochrony tych terenów w 1950 r. załoŜono Świętokrzyski Park Narodowy. Wstęp
na teren parku jest płatny (bilety: normalny 5 zł, ulgowy 2,5 zł). Bilet upowaŜnia do pobytu
na terenie parku przez cały dzień. Istnieje równieŜ moŜliwość zakupienia biletu
uprawniającego do pobytu na cały tydzień (normalny 10 zł, ulgowy 5 zł). SprzedaŜ biletów
odbywa się przy bramie wejściowej w Nowej Słupi, przy źródełku św. Franciszka w Świętej
Katarzynie, przy galerii widokowej na gołoborzu, w muzeum ŚPN na Łysej Górze oraz w
siedzibie dyrekcji Parku w Bodzentynie (ul. Suchedniowska 4; tel.: +48 41 3115106,
http://www.swietokrzyskipn.org.pl).
1
i buka zwyczajnego) oraz rezerwat „Łysica", obejmujący partie lasu jodłowo-bukowego i
gołoborza. W Świętokrzyskim Parku Narodowym przewaŜają zbiorowiska leśne - oprócz
lasów jodłowo-bukowych charakterystyczne dla tego obszaru są bory mieszane, sosnowo-
dębowe, z udziałem modrzewia, świerka i buka. W niŜszych partiach górskich występują lasy
liściaste, a na terenie Doliny Wilkowskiej - bory bagienne. Na terenie Parku spotkać moŜemy
wiele chronionych gatunków roślin, w tym śnieŜyczkę przebiśnieg, wawrzynek wilczełyko,
pióropusznik strusi, bluszcz pospolity, pełnik europejski, widłaki, lilię złotogłów oraz inne.
Występuje tu ok. 150 gatunków ptaków, wśród nich orlik krzykliwy, cietrzew, bocian czarny.
Spośród ssaków moŜemy spotkać sarny, dziki, jelenie i łosie. W celach edukacyjnych na
terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego wytyczono pięć specjalnych ścieŜek, które
zostały poprowadzone przez najwaŜniejsze i najciekawsze miejsca Parku. Są to następujące
ścieŜki: przyrodnicza na Chełmowej Górze, „Huta Szklana - Święty KrzyŜ", „Stawy
Biskupie" w Bodzentynie, ścieŜka historyczna na Łysej Górze oraz przyrodniczo-historyczna
„Łysica". Pracownicy Świętokrzyskiego Parku Narodowego przygotowali bogatą ofertę
warsztatów skierowanych do dzieci i młodzieŜy szkolnej. Więcej informacji moŜna znaleźć
na stronie http://www.swietokrzyskipn.org.pl.
Szlaki piesze
Szlak niebieski: Chęciny - Kielce - Słowik - Daleszyce - Widełki - Łagów. Trasa ta prowadzi
pasmami Zgórskim, Posłowicko-Dymińskim, Daleszyckim i Orłowińskim, połoŜonymi po
południowej części regionu. NajwyŜsze wzniesienie na szlaku to Góra Stołowa (424 m
n.p.m.). Szlak częściowo przebiega przez obszar Cisowsko-Orłowińskigo Parku
Krajobrazowego. Długość: 69 km.
Szlak czarny: Nowa Słupia - Góra Chełmowa - Grzegorzewice - Kunin - Skoszyn - góra
Szczytniak. Trasa biegnie do rezerwatu na Górze Chełmowej (351 m n.p.m.). Szczególną
atrakcją przyrodniczą są występujące na Szczytniaku gołoborza. Długość: 16 km.
Szlak zielony: Łagów - Wał Małacentowski - Kobyla Góra - Nowa Słupia. Trasa prowadzi w
większości przez teren zalesiony; najwyŜszym wzniesieniem na szlaku jest Kobyla Góra (391
m n.p.m.). Długość: 15 km.
Informacje praktyczne
Informacja turystyczna
2
noclegowej na terenie całego województwa, dane teleadresowe punktów gastronomicznych
oraz wiele innych praktycznych informacji. Strona zawiera opisy najciekawszych miejsc i
zabytków w regionie, jak równieŜ gotowe propozycje wycieczek tematycznych. Informacje
moŜna równieŜ zdobyć w Punkcie Informacji Turystycznej w Nowej Słupi (ul.
Świętokrzyska 18; tel.: +48 41 3177626).
Dojazd
Noclegi
Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Łagów, Łagów, ul. Barska 21; tel.: +48 41 3074398,
3074383, http://www.lagow.agrowakacje.pl; Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej „W
krainie latających czarownic"; tel.: +48 41 3112264, 2722781,
http://www.czarownice.com.pl;
Kielce
3
Osada nad rzeką Silnicą powstała juŜ w XI w. i niemal do początku swojego istnienia aŜ do
XVIII w. była własnością biskupów krakowskich. Pierwotną osadę o charakterze targowym
załoŜono w miejscu, gdzie obecnie znajduje się kościół pw. św. Wojciecha; niegdyś stał tu
drewniany kościółek.
W 1364 r. Kielce otrzymały prawa miejskie, a ponad wiek później, w 1496 r. - herb z rąk
Fryderyka Jagiellończyka, kardynała i biskupa krakowskiego. Na godle znajduje się złota
korona na czerwonym tle, pod nią dwie, równieŜ złote, litery: CK - Civitas Kielcensis -
„Społeczność Kielc".
Legenda wiąŜe powstanie Kielc z księciem Mieszkiem, synem Bolesława Chrobrego. OtóŜ
podczas polowania w gęstwinach Puszczy Świętokrzyskiej ksiąŜę w pogoni za zwierzyną
zgubił swych towarzyszy. Strudzony poszukiwaniem orszaku, zasnął na leśnej polanie i miał
sen, w którym został napadnięty przez zbójców. Udało mu się pokonać złoczyńców, jednak
walka mocno nadweręŜyła jego siły. Zmęczony potyczką i spragniony Mieszko skorzystał z
propozycji jednego z rannych rozbójników i wypił podany przez niego płyn. Napój jednak
okazał się tak gorzki, Ŝe zmusił księcia do gorączkowego poszukiwania wody, mogącej
złagodzić piekący ból. Wtedy Mieszko ujrzał wśród drzew jasną postać i rozpoznawszy w
niej św. Wojciecha, padł przed nim na kolana. Święty nakreślił na murawie pastorałem szlak,
z którego trysnęła czysta, źródlana woda. W tym momencie ksiąŜę obudził się i zobaczył w
pobliŜu strumień. Po wypiciu paru łyków oŜywczego płynu poczuł powracające siły. Zadął w
róg i w odpowiedzi usłyszał głosy swoich towarzyszy. OdjeŜdŜając z polany, ksiąŜę dostrzegł
leŜące w leśnej murawie olbrzymie kły, naleŜące prawdopodobnie do dzika. Uznawszy je za
znak Opatrzności, obwieścił swoim towarzyszom, Ŝe w tym miejscu wybuduje gród z
kościołem. Słowa dotrzymał - na polanie powstał modrzewiowy kościółek pw. św. Wojciecha
i osada, której na pamiątkę znalezienia ogromnych kłów nadano nazwę Kielce. Strumień
wody, dzięki któremu Mieszko odzyskał siły, nazwano Silnicą.
4
Z II wojny światowej Kielce wyszły ze znacznie zmniejszoną liczbą mieszkańców.
Powojenna historia miasta jest znaczona tragicznymi wydarzeniami (pogrom ludności
Ŝydowskiej w 1946 r. - tzw. pogrom kielecki), ale takŜe intensywnym rozwojem miasta -
powstały wtedy liczne nowe zakłady przemysłowe, osiedla i Politechnika Świętokrzyska. W
1999 r. Kielce ustanowiono stolicą województwa świętokrzyskiego; obecnie miasto
zamieszkuje ponad 200 tys. mieszkańców.
Warto zobaczyć
Bazylika Katedralna. Z miejscem jej lokalizacji związane są najstarsze dzieje miasta. Tutaj
w 1171 r. powstał romański kościół kolegiacki, ufundowany przez biskupa krakowskiego
5
Gedeona. Świątynia została zniszczona przez Tatarów i odbudowana w stylu gotyckim. W
efekcie zmian dokonanych na przestrzeni wieków zyskała kształt wczesnobarokowej,
trójnawowej bazyliki. Jeśli przyjrzymy się świątyni z zewnątrz, zauwaŜymy jej wyraźny
podział na część starszą - obłoŜoną romańskimi blokami piaskowca, oraz nowszą, która
została pokryta z zewnątrz tynkiem. Na północnej ścianie kościoła wmurowano w 1782 r.
tablicę, przedstawiającą podstawowe zasady wiary chrześcijańskiej, wzorce miar, duŜe i małe
litery alfabetu oraz liczby. Do wnętrza świątyni wchodzi się przez portal w nawie północnej.
W nawie głównej znajduje się zespół barokowych i rokokowych ołtarzy; na jej ścianach
podziwiać moŜna sceny ze Starego Testamentu, a na sklepieniu - malowidła, przedstawiające
sceny z Ŝycia Matki Boskiej. W nawie południowej znajduje się renesansowy nagrobek
ElŜbiety z Krzyckich Zebrzydowskiej, uznany za jedno z największych osiągnięć sztuki
renesansowej w Polsce. W jego pobliŜu wisi otoczony kultem wizerunek Matki Boskiej
Łaskawej Kieleckiej, namalowany w 1600 r. W prezbiterium znajduje się barokowy ołtarz, w
którym umieszczono obraz Wniebowzięcia NMP; warto takŜe zwrócić uwagę na piękne,
zabytkowe stalle. Atrakcję dla zwiedzających stanowi skarbiec, w którym zgromadzono
liczne dzieła sztuki sakralnej, m.in. gotycki kielich z 1362 r. naleŜący do króla Kazimierza
Wielkiego oraz relikwiarz herbowy z wizerunkiem św. Marii Magdaleny z ok. 1370 r.
Znajdują się tam takŜe cenne zabytki polskiego rękopiśmiennictwa: Antyfonarz Kielecki z
1372 r. oraz mszał pochodzący z przełomu XV i XVI w. Nawę północną od strony
wschodniej zamyka kaplica Pana Jezusa, w której widnieje XVI-wieczny krucyfiks. Przy
północnej ścianie mijamy gotycki tryptyk, przedstawiający w części środkowej koronację
Matki Boskiej, a na skrzydłach bocznych - patronów Polski, św.św. Wojciecha i Stanisława.
Przy placu katedralnym znajduje się kwadratowa, XVII-wieczna dzwonnica.
Dzwonnica katedralna
Podczas burzy w 1997 r. ze szczytu dzwonnicy został strącony wiatrem pięciometrowy krzyŜ,
odsłaniając puszkę, na której był osadzony. W jej wnętrzu odkryto szkatułkę z XIX-
wiecznymi monetami oraz z dokumentem z 1866 r., a więc z czasów gruntownego remontu
dzwonnicy. Do ciekawostek moŜna równieŜ zaliczyć fakt, iŜ na jej czterobocznej wieŜy
znajdują się tylko trzy tarcze zegarowe. Stało się tak z winy biskupa Szaniawskiego, na
którego zlecenie miały zostać wykonane zegary na wieŜę. Biskup specjalnie w tym celu
sprowadził do Kielc jednego z najlepszych zegarmistrzów w kraju, niemniej jednak
profesjonalizm rzemieślnika stał się przyczyną konfliktu. Zniecierpliwiony wolnym tempem
prac biskup postanowił ponaglić zegarmistrza. Ten jednak poczuł się tak głęboko uraŜony, Ŝe
wyjechał, nie ukończywszy swego zadania. Brakującej, czwartej tarczy zegarowej
postanowiono nie dorabiać, tak więc do dnia dzisiejszego na wieŜy zegarowej widnieją tylko
trzy zegary.
Obok dzwonnicy stoi kaplica Ogrójca, a przy niej - figura św. Jana Nepomucena. W
naroŜniku cmentarza katedralnego znajduje się grób Bartosza Głowackiego, chłopskiego
bohatera bitwy pod Racławicami w czasie powstania kościuszkowskiego.
6
się Muzeum Pamięci Narodowej (ul. Zamkowa 3; tel.: +48 41 3421982; czynne śr., sb.-nd.
10.00-14.00).
Dworek Laszczyków (obecna siedziba Muzeum Wsi Kieleckiej, ul. Jana Pawła II 6; tel.:
+48 41 3445006, e-mail: poczta@mwk.com.pl, http://www.mwk.com.pl; czynne: pn.-pt, nd.
10.00-15.00). Modrzewiowy budynek, pokryty łamanym dachem gontowym, był niegdyś
domem księŜy kanoników. We wnętrzach dworku organizowane są wystawy czasowe.
7
wspomnieć, Ŝe wśród uczniów tej szkoły byli tacy pisarze jak: Stefan śeromski, Gustaw
Herling-Grudziński i Adolf Dygasiński. Obecnie mieści się tu Muzeum Lat Szkolnych
Stefana śeromskiego (ul. Jana Pawła II 5; tel.: +48 41 3445792,
http://www.muzeumkielce.net/zeromski; czynne wt., czw.-pt., nd. 9.00-15.30, śr. 11.00-17.30;
bilety: normalny 4 zł, ulgowy 2 zł). Do budynku szkolnego przylega zabytkowy kościół pw.
Świętej Trójcy, pochodzący z XVII w. W przedsionku świątyni wmurowane są epitafia
zasłuŜonych kieleckich profesorów.
Ciekawą propozycją dla turystów odwiedzających miasto, nie tylko tych najmłodszych,
stanowić moŜe wizyta w
Muzeum Zabawek i Zabawy (pl. Wolności 2; tel.: +48 41 3444078; tel./faks: 3444819,
http://www.muzeumzabawek.kielce.pl; czynne wt.-nd. 10.00-18.00, bilety: normalny 6 zł,
ulgowy 3 zł, wystawy czasowe 3 zł, lekcja muzealna 3 zł). MoŜna obejrzeć w nim kolekcje
zabawek - od tych najstarszych po współczesne. Podczas zwiedzania muzeum dzieci mają
moŜliwość pobawić się w kąciku zabaw, a latem takŜe na dziedzińcu budynku. Jednostka
organizuje równieŜ zajęcia i warsztaty plastyczne dla dzieci i młodzieŜy.
Spacer po świętokrzyskiej stolicy nie byłby pełen, gdyby zlekcewaŜyć fakt, Ŝe tereny, na
których leŜy miasto, oraz jego okolice charakteryzują się ogromną róŜnorodnością formacji
geologicznych. Z tego teŜ względu Kielce są często nazywane „największym muzeum
geologii pod gołym niebem". Mogą się one pochwalić równieŜ inną niezwykłą atrakcją
przyrodniczo-turystyczną - w administracyjnych miasta znajduje się aŜ pięć rezerwatów
przyrody. Jednym z nich jest
8
rezerwat przyrody oŜywionej „Karczówka", połoŜony na wzgórzu o tej samej nazwie
(340 m n.p.m.), pokrytym drzewostanem sosnowo-jodłowym z domieszką drzew liściastych.
Na szczycie Karczówki znajduje się kościół i klasztor z XVII w.; moŜemy tu równieŜ
zobaczyć liczne ślady starych kopalni rudy ołowiu z XV-XVII w.
Kolejnym rezerwatem Kielc jest „Biesak - Białogon". Obejmuje on - tak jak poprzednie
rezerwaty - dawny kamieniołom wraz z otaczającymi go lasami. Występują tu odsłonięte
skały kambru dolnego i ordowiku dolnego, ukazujące ciekawe zjawisko tektoniczne:
zaleganie starszych skał kambryjskich na młodszych skałach ordowiku. W osadach
ordowickich często spotkać moŜna szczątki fauny (przede wszystkim - ramienionogów).
Część terenu rezerwatu jest pokryta wodą.
9
„Wietrznia". Ochroną objęto pozostałości wzgórza Wietrznia z wyrobiskami
kamieniołomów, odsłaniającymi profil skał dewońskich. W rezerwacie zachowane są
niezwykle cenne zjawiska krasu powierzchniowego i podziemnego (pięć jaskiń i schronisk
skalnych) oraz fauna kopalna okresu dewońskiego, m.in. koralowce, głowonogi i
ramienionogi.
Fontanna
Na placu u zbiegu ulic Sienkiewicza i Kapitulnej znajduje się nowoczesna fontanna
oraz małe gejzery tryskające wodą. Obok widać kolumnadę granitowych obelisków
/mają słuŜyć jako sztalugi do ekspozycji prac lokalnych artystów/.
dodał: dorbo
10
Rzeka Silnica
Ta niewielka rzeka (nazwa rzeki związana jest z legendą o załoŜeniu miasta)
przecina Kielce z północy na południe. Wykorzystując rosnącą przy niej zieleń,
urządzono wzdłuŜ jej biegu (od Zalewu do Kadzielni) ciągi spacerowe, ścieŜkę
rowerową.
dodał: dorbo
Informacje praktyczne
Informacja turystyczna
PTTK Oddział w Kielcach, ul. Sienkiewicza 29; tel.: +48 41 3447743, faks: 3445914, e-
mail: biuro@pttkkielce.pl.
Dojazd, orientacja
Dworzec PKS, ul. Czarnowska 12, informacja tel.: 663761294 (czynny całą dobę),
http://www.pks.kielce.pl.
Noclegi
Hotel „Bristol"**, ul. Sienkiewicza 21; tel.: +48 41 3682466, 3682460, faks: 3663065, e-
mail: bristol@bristol.kielce.pl, http://www.bristol.kielce.pl. Jedynki, dwójki i trójki od 120 do
240 zł, apartament 300 zł.
11
Hotel „Karczówka"**, ul. Karczówkowska 64; tel.: +48 41 3456606, tel./faks: 3662626, e-
mail: hotelkarczowka@oit.pl, http://www.hotelkarczowka.oit.pl. Jedynki, dwójki i trójki od
140 do 240 zł.
Hotel „Śródmiejski"**, ul. Wesoła 5; tel.: +48 41 3441507, faks: 3441696, e-mail:
hotel.srodmiejski@op.pl, http://www.hotelsrodmiejski.pl. Jedynki, dwójki i trójki od 130 do
170 zł, apartament 240 zł.
Hotel „Łysogóry"***, ul. Sienkiewicza 78; tel.: +48 41 3655000, tel./faks: 3655001, e-
mail: hotel@lysogory.com.pl, http://www.lysogory.com.pl. Jedynki i dwójki od 150 do 250
zł, apartament od 350 do 400 zł.
Hotel „Pod Złotą RóŜą"***, pl. Moniuszki 7; tel.: +48 41 3415002, faks: 3437881, e-mail:
zlotaroza@hot.pl, http://www.zlotaroza.pl. Jedynki i dwójki od 240 do 350 zł, apartament od
480 do 600 zł.
Gastronomia
Restauracja „La Cucina Italiana", ul. ks. Ściegiennego 38; tel.: +48 41 3620011. Kuchnia
włoska. Ceny od 35 do 60 zł.
Karczma „Hulaj Dusza", ul. Czarnowska 22; tel.: +48 41 3660545. Kuchnia regionalna i
staropolska. Ceny od 20 zł.
Pizzeria „Maxipizza", Rynek 16; tel.: +48 41 3437900. Kuchnia włoska. Ceny od 20 zł.
Restauracja „Monte Carlo", ul. Paderewskiego 20; tel.: +48 41 3431640. Kuchnia europejska.
Ceny od 20 zł.
12
Restauracja „Monte Carlo", ul. Paderewskiego 20; tel.: +48 41 3431640,
http://www.monte-carlo.com.pl. Kuchnia polska. Ceny od 15 do 25 zł.
Restauracja „Aztec", ul. Planty 16a; tel.: +48 41 3415818. Kuchnia meksykańska. Ceny
od 20 do 40 zł.
Informator
Imprezy cykliczne
Festiwal Filmów Niezwykłych - odbywa się na małej scenie Kieleckiego Centrum Kultury;
marzec (pl. Moniuszki 2b; tel.: +48 41 3444032, http://www.kck.com.pl).
Muzea i galerie
Świętokrzyska Galeria Sztuki Współczesnej „Zachęta", ul. Orla 3; tel. +48 41 3444014
wew. 238, http://www.muzeumkielce.net/zacheta; bilet 3 zł. Prezentuje dzieła malarstwa
współczesnego.
13
Muzeum Historii Kielc, ul. św. Leonarda 4; tel.: +48 41 3405520;
http://www.muzeumhistoriikielc.pl, czynne wt., czw., sb., nd. i święta 9.00-16.00, pt. 10.00-
18.00, pn. zamkn.
Muzeum Diecezjalne Sztuki Kościelnej, ul. Jana Pawła II 3; tel.: +48 41 3445820,
Aktywny wypoczynek
Kielce oraz ich najbliŜsze okolice są bardzo dobrym miejscem do aktywnego spędzenia czasu.
Przez miasto przebiegają liczne szlaki piesze oraz rowerowe, łączące najcenniejsze obiekty
zabytkowe oraz miejsca warte zobaczenia.
Trasy piesze
Szlak zielony: ul. Zamkowa - skwer Szarych Szeregów - rezerwat „Kadzielnia" - Muzeum
Zbiorów Geologicznych, ul. Zgoda - rezerwat „Wietrznia" - Bukówka (pętla autobusowa).
Długość: ok. 6 km.
Szlak Ŝółty: Kielce - Słowik - rezerwat „Biesak" - Białogon. Szlak prowadzi przez tereny
Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Długość: 4,5 km.
Szlaki niebieski i Ŝółty: szlak niebieski na odcinku od ul. Zamkowej do terenów przy stoku
narciarskim na górze Pierścienica, dalej prowadzą znaki Ŝółte: ul. Zamkowa - skwer Szarych
Szeregów - rezerwat „Kadzielnia" - Stadion Leśny - rezerwat „Biesak" - Białogon - ul.
Krakowska - góra Dalnia - rezerwat „Śluchowice" - rezerwat „Sufraganiec" - Świnia Góra -
Bukówka - stok narciarski na górze Telegraf - ul. Obrzeźna (pętla autobusowa). Długość
trasy: 45 km.
Trasy rowerowe
Przez miasto przebiega ścieŜka rowerowa, która łączy północną część miasta z terenami
rekreacyjnymi parku miejskiego i Stadionem Leśnym; długość ścieŜki wynosi 8 km. Ta
malownicza trasa, przebiegająca w duŜej mierze przez tereny leśne, jest jedną z najbardziej
popularnych tras przejaŜdŜek rowerowych kielczan.
Na terenie parku przy stadionie zostały wytyczone takŜe dwa inne szlaki rowerowe: czerwony
- o długości 3,5 km, oraz niebieski - o długości 11,5 km. Obie trasy są dość trudne i
przeznaczone przede wszystkim dla miłośników kolarstwa górskiego. Początek i koniec
szlaków znajdują się u podnóŜa góry Pierścienica (367 m n.p.m.), z której rozpościera się
piękna panorama na Kielce oraz Góry Świętokrzyskie.
Dwie następne trasy poprowadzono w okolicach góry Telegraf. Pierwsza z nich, niebieska,
ma długość 4,5 km, druga - czerwona - 5,5 km. Są to szlaki krótkie, ale charakteryzujące się
stromymi wjazdami i zjazdami. Na terenach wokół góry Telegraf oraz Stadionu Leśnego
organizowane są maratony i wyścigi kolarstwa górskiego.
14
Trasy narciarskie
Wyciąg narciarski na górze Pierścienica (ul. Kusocińskiego, Stadion Leśny; tel.: +48 41
3687426, http://www.rekreacja.kielce.pl) to stok o łagodnym nachyleniu. Trasa zjazdowa ma
długość 500 m, a róŜnica wysokości wynosi 59 m. Stok sztucznie naśnieŜany i oświetlony.
ce
15
Odwiedzając Kielce, warto zaplanować wycieczkę na górę Karczówkę, na której znajduje się
XVII-wieczny zespół klasztorny. MoŜna tu dotrzeć pieszo z centrum miasta; do klasztoru
prowadzi trasa, której wyznacznikami są stacje drogi krzyŜowej (pierwsza z nich znajduje się
przy pl. Panny Marii). Klasztor na górze Karczówka został wybudowany w 1. poł. XVII
w. z polecenia biskupa krakowskiego, Marcina Szyszkowskiego, jako podziękowanie za
uchronienie miasta od szalejącej w tym czasie na ziemiach polskich zarazy. W XVIII w. do
świątyni dostawiono zabudowania gospodarcze z basztami w naroŜach oraz reprezentacyjne
schody prowadzące do przedsionka. Sam kościół jest świątynią jednonawową, warto tu
zwrócić uwagę na wczesnobarokowy ołtarz główny, wykonany z marmuru kieleckiego.
Zarówno ołtarze boczne, jak i zabudowę chóru wykonano z drewna. Istnieje moŜliwość
wejścia na wieŜę kościelną (informacje na ten temat moŜna uzyskać na miejscu).
U podnóŜa Karczówki początek mają szlaki turystyczne: pieszy czerwony (o długości 18,5
km), który prowadzi przez pasma: Zgórskie, Bolechowickie i Zelejowskie do Chęcin, oraz
czerwony szlak rowerowy (o długości 21,5 km), prowadzący do Podzamcza
Piekoszowskiego.
Szlak pieszy z Karczówki prowadzi na górę Brusznia, na której szczycie znajduje się krzyŜ,
upamiętniający powstańców styczniowych. Trasa biegnie dalej do Białogonu. Początki tej
przemysłowej dzielnicy Kielc sięgają XVII w., kiedy wzniesiono tu hutę ołowiu i miedzi.
Zakład - po licznych zmianach - działa do dnia dzisiejszego i specjalizuje się w produkcji
pomp. Ciekawym zabytkiem Białogonu jest piękna, drewniana świątynia z dzwonnicą,
wzorowana na budownictwie podhalańskim, powstała w latach 1917-18. Szlak prowadzi dalej
przez Pasmo Zgórskie z jego najwyŜszym wzniesieniem - górą Patrol (388 m n.p.m.).
Największą atrakcją tej trasy jest przepiękna krasowa jaskinia „Raj" (rezerwacja wejść tel.:
+48 41 3465518, 3150572, e-mail: jaskiniaraj@lysogory.com.pl, http://www.jaskiniaraj.pl,
czynna 15 I-15 XI wt.-nd. 10.00-17.00), powstała wskutek chemicznego i mechanicznego
działania wód podziemnych na skały wapienne. W jaskini udostępniono dla zwiedzających
trasę turystyczną o długości 150 m, przebiegającą przez sale o bardzo róŜnorodnej szacie
naciekowej. Zwiedzanie jaskini jest moŜliwe tylko z przewodnikiem, czas zwiedzania wynosi
ok. 40 minut. Ze względu na duŜą liczbę turystów naleŜy dokonywać rezerwacji biletów
(szczególnie dla grup).
16
Bodzentyn
Historia
W miejscu, gdzie obecnie znajduje się Bodzentyn, niegdyś istniała wieś Tarczek, pełniąca
funkcję rezydencji biskupów krakowskich. Wieś uległa zniszczeniu podczas wojny w 1244 r.
i dopiero 100 lat później biskup Jan Bodzanta załoŜył na tym miejscu miasto, które nazwał od
swojego imienia Bodzentynem. Jego następca - biskup Florian z Mokrska - w 1365 r.
wybudował w Bodzentynie zamek i otoczył miasto murami obronnymi. Nadane miejscowości
w następnych wiekach królewskie przywileje znacząco wpłynęły na jej rozwój, zwiększając
liczbę dni jarmarkowych do sześciu w roku i tym samym umoŜliwiając rozkwit handlu i
wzrost liczby ludności. WaŜny etap rozwoju miasta przypada na XVI i XVII w., kiedy zostało
ono mocno rozbudowane - w tym czasie powstał drugi rynek oraz wodociąg, a w 1670 r.
wybudowano ratusz z wieŜą zegarową (spalony w 1829 r.). Po okresie wojen ze Szwedami i
licznych klęskach Ŝywiołowych liczba mieszkańców miejscowości spadła, niemniej jednak
Bodzentyn nadal stanowił jeden z waŜniejszych ośrodków miejskich ziemi kieleckiej. Miasto
odegrało bardzo waŜną rolę podczas powstania styczniowego. W roku 1870 r. Bodzentyn
utracił prawa miejskie, a w 1917 r. rozległy poŜar zniszczył większą część zabudowy. W
czasie II wojny światowej w mieście utworzono getto dla śydów, których większość
zgładzono potem w obozie w Treblince. W 1994 r. Bodzentyn odzyskał prawa miejskie.
Obecnie swoją siedzibę ma w nim dyrekcja Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
Warto zobaczyć
kościół pw. NMP i św. Stanisława - gotycka kolegiata powstała w latach 1450-52. We
wnętrzu świątyni warto zwrócić szczególną uwagę na XV-wieczne, ostrołukowe portale
wykonane z szarego piaskowca oraz tablicę erekcyjną z 1452 r., wmurowaną na wprost
wejścia. Tablica przedstawia postać siedzącej na tronie Matki Boskiej z Dzieciątkiem i
klęczącym u Jej stóp fundatorem kościoła, biskupem Zbigniewem Oleśnickim. Pod tablicą -
barokowa pieta, czyli rzeźba Matki Boskiej Bolejącej. W kruchcie znajduje się równieŜ
granitowa, gotycka chrzcielnica. Ołtarz główny kościoła, przedstawiający scenę
UkrzyŜowania, ufundowany został przez biskupa Samuela Maciejowskiego w latach 1545-46.
Ołtarz początkowo umieszczono w Katedrze Wawelskiej, w 1647 r. z inicjatywy biskupa
Piotra Gembickiego przeniesiono go do katedry kieleckiej, a następnie w 1728 r. przekazano
na własność świątyni w Bodzentynie. W nawie północnej znajduje się - uwaŜany za jeden z
najcenniejszych zabytków okresu przejściowego pomiędzy gotykiem a renesansem - tryptyk
17
bodzentyński, wykonany w warsztacie Marcina Czarnego (zięcia Wita Stwosza)
prawdopodobnie w roku 1508 lub 1515. Tryptyk przedstawia scenę zaśnięcia NMP oraz
postać klęczącego fundatora - biskupa Jana Konarskiego. Skrzydła tryptyku przedstawiają
sceny z Ŝycia patronów świątyni. Obok kościoła widzimy wolnostojącą, dwukondygnacyjną,
barokową dzwonnicę, przebudowaną do stanu dzisiejszego w XIX w.
Zamku Biskupów Krakowskich. Teren budowli jest ogrodzony, a dogodne dojście do niej
prowadzi wzdłuŜ zachodniej strony rynku, skąd naleŜy skręcić w prawo. Obiekt ten znajduje
się na trasie rowerowego Szlaku Architektury Obronnej.
Budowla została wzniesiona w 2. poł. XIV w. na wysokim brzegu Psarki przez biskupa
Floriana z Mokrska, a następnie trzykrotnie przebudowana (na początku i pod koniec XVI w.
oraz na początku wieku XVII). Budowla powstała na planie podkowy i posiadała trzy
skrzydła, otaczające czworoboczny dziedziniec, zamknięty nieistniejącym juŜ murem. Do
dziś w najlepszym stanie zachowała się część trójkondygnacyjnego skrzydła południowego
wraz z bramą wjazdową prowadzącą na dziedziniec. Działaniu czasu oparł się równieŜ portal
wejściowy z 1. poł. XVII w., wykonany z czerwonego piaskowca i obłoŜony wykładziną z
kamienia ciosanego. Zamek posiada szereg okien w późnorenesansowych, profilowanych
kamiennych obramieniach. Od strony południowej zobaczyć moŜemy resztki umocnień
bramy i wjazdu.
Opuszczając teren zamku, kierujemy się w stronę Rynku Dolnego, a następnie, idąc ulicą
Opatowską, po prawej stronie mijamy
ruiny gotyckiego kościoła św. Ducha, który w XVI w. pełnił rolę kościoła szpitalnego.
Na tej ulicy zobaczyć moŜemy takŜe zabytkową
zagrodę Czernikiewiczów, w której wnętrzu znajduje się oddział Muzeum Wsi Kieleckiej
(ul. 3 Maja 13; czynna IV-XVII wt.-nd. 9.00-17.00, IX-III wt.-nd. 9.00-15; bilety: normalny 1
zł, ulgowy 2 zł). Budynek stanowi przykład dawnej architektury małych miasteczek
rolniczych ziemi kieleckiej. Najstarsze elementy zagrody pochodzą z 1809 r., część
18
zabudowań mieszkalnych powstała w latach 1870 i 1920. Dla zwiedzających udostępniony
jest segment mieszkalny z zabudowaniami gospodarczymi oraz wozownia. We wnętrzach
zagrody zorganizowano ekspozycję dawnych sprzętów gospodarczych.
cmentarz Ŝydowski (kirkut), na którym zachowało się ok. 55 macew z lat 1870-1934.
Informacje praktyczne
Informacja turystyczna
Bodzentyn nie posiada punktu informacji turystycznej. W celu uzyskania informacji moŜna
kontaktować się z Regionalnym Centrum Informacji Turystycznej w Kielcach (patrz dane
teleadresowe w sekcji „Kielce").
Dojazd
Bodzentyn jest połoŜony na skrzyŜowaniu dróg wojewódzkich nr 752 i 751. Z Kielc najlepiej
dojechać do niego, kierując się znakami na Starachowice. MoŜna równieŜ skorzystać z
autobusów PKS, kursujących na trasie Kielce - Starachowice, oraz z prywatnych busów (patrz
dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji „Kielce").
Noclegi
Gospodarstwa agroturystyczne:
„Zielona Dolina", ul. śeromskiego 22; tel.: +48 41 3115686. Cena noclegu w gospodarstwie
wynosi od 25 do 60 zł.
Gastronomia
19
Restauracja „Bernasiówka", pl. świrki 1, tel.: +48 41 3115451. Kuchnia polska. Ceny od
15 do 25 zł.
Informator
Imprezy cykliczne
Święta Katarzyna
Ta wieś o bogatej przeszłości, połoŜona u stóp Łysicy, jest idealnym miejscem wypoczynku
dla chcących oderwać się od zgiełku dnia codzienne
Historia
Powstanie miejscowości wiąŜe się z rycerzem króla Jagiełły - Wacławkiem, który po trudach
bitew z Tatarami postanowił osiąść w okolicy i prowadzić Ŝycie pustelnika. Wybudował więc
kościół, który Stolica Apostolska niedługo potem obdarzyła prawem udzielania odpustów w
dniu św. Katarzyny. Z czasem imieniem tej świętej zaczęto nazywać całą osadę. Centrum
miejscowości stanowił rozbudowany pod koniec XV w. klasztor, do którego w 1480 r. biskup
krakowski, Jan z Rzeszowa, sprowadził bernardynów. JuŜ w czasach nowoŜytnych, w 1910 r.
w Świętej Katarzynie powstało pierwsze w Górach Świętokrzyskich schronisko turystyczne,
dając początek turystycznemu rozwojowi miejscowości. Podczas II wojny światowej we wsi
w budynkach klasztoru stacjonował pluton Ŝandarmerii, znany z okrucieństwa i licznych
egzekucji na mieszkańcach najbliŜszych okolic. Tereny te były takŜe miejscem licznych walk
oddziałów partyzanckich z Niemcami; śladem tych wydarzeń są mogiły na skraju puszczy.
Współcześnie Święta Katarzyna stanowi jeden z głównych świętokrzyskich ośrodków
turystycznych.
go. Stanowi doskonały punkt wypadowy dla miłośników pieszych wędrówek - na jej terenie
bierze swój początek lub krzyŜuje się wiele szlaków turystyki pieszej, prowadzących do
waŜnych miejsc regionu (m.in. na Łysicę, Święty KrzyŜ i do Bodzentyna). Dogodna
lokalizacja miejscowości i jej bogata infrastruktura turystyczna sprawiają, Ŝe Święta
Katarzyna jest chętnie odwiedzana przez turystów.
Informacje praktyczne
Informacja turystyczna
Święta Katarzyna nie posiada punktu informacji turystycznej. W celu uzyskania informacji
moŜna kontaktować się z Regionalnym Centrum Informacji Turystycznej w Kielcach (patrz
dane teleadresowe w sekcji „Kielce").
Dojazd
Święta Katarzyna jest połoŜona przy drodze wojewódzkiej nr 752. MoŜna do niej dojechać
autobusami PKS kursującymi na trasie Kielce - Starachowice oraz prywatnymi busami (patrz
dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji „Kielce").
20
Noclegi
Ośrodek Wypoczynkowy „Baba Jaga", ul. Kielecka 18; tel.: +48 41 3112226, e-mail:
babajaga.kielce@wp.pl, http://www.babajaga.hg.pl. Od jedynek po czwórki od 30 do 120 zł.
Ośrodek Wypoczynkowy PTTK „Jodełka", ul. Kielecka 3; tel.: +48 41 3112111, e-mail:
jodelka@hoteljodelka.pl, http://www.hoteljodelka.pl. Dwójki, trójki i czwórki od 140 do 240
zł.
Gastronomia
Restauracja przy Ośrodku Wypoczynkowym „Baba Jaga", ul. Kielecka 18; tel.: +48 41
3112226. Kuchnia polska. Ceny od 12 do 25 zł.
Informator
Imprezy cykliczne
Muzeum Minerałów i Skamieniałości, ul. Kielecka 20; tel.: +48 41 3112116, e-mail:
muzeum.mineralow@op.pl, http://www.swkatarzyna-muzeum.pl; bilety: normalny 4 zł,
ulgowy 3 zł, bilety grupowe (do 15 osób): normalny 3,5 zł, ulgowy 3 zł.
Warto zobaczyć
Obecny wygląd budowli jest pochodną jego tragicznej historii - w wyniku poŜarów i
zniszczeń wojennych świątynia zatraciła swój pierwotny wygląd, a jej wnętrze posiada
21
współczesny wystrój. W ołtarzu głównym znajduje się krzyŜ z 1984 r., stanowiący replikę
krzyŜa z AsyŜu. W obrębie kruŜganków warto zwrócić uwagę na charakterystyczne drzwi,
zamykane za pomocą drewnianej belki, tzw. kłody. KruŜganki pochodzą z XVII w. i stanowią
jedyną zabytkową część zabudowań klasztornych.
Dawno, dawno temu na Łysicy stał ogromny zamek, w którym mieszkały dwie siostry:
starsza - ciemnowłosa i energiczna, oraz młodsza - jasnowłosa, o spokojnym usposobieniu.
Pewnego dnia do zamku zawitał rycerz, szukający schronienia. Siostry chętnie przyjęły
przybysza, a ten, zadowolony z gościny i urzeczony urodą gospodyń, przedłuŜał swój pobyt w
ich domostwie. Mijały tygodnie i obie siostry zaczęły rywalizować między sobą o względy
rycerza. W tych rozgrywkach wygrała starsza, niemniej jednak, niepewna uczuć ukochanego,
postanowiła pozbyć się siostry-rywalki. Namówiła więc wybranka, aby ten zrzucił
dziewczynę w przepaść. Plan się jednak nie powiódł, gdyŜ w dniu planowanego zabójstwa
Jasnowłosa wczesnym rankiem wybrała się do lasu i kochankowie nie zastali jej w komnacie.
Zazdrosna siostra postanowiła zatem przygotować zatrutą miksturę i podać rywalce, kiedy ta
wróci do zamku. Nieświadoma czyhającego na nią niebezpieczeństwa młodsza z dziewcząt
wracała z lasu, gdy dostrzegła nagle ciemniejące niebo i potęŜną błyskawicę, roztrzaskującą
gród na kawałki. Zrozpaczona, na próŜno poszukiwała ciał siostry i rycerza - po zamku i jego
mieszkańcach zostały tylko potęŜne głazy. Łzy rozpaczy jasnowłosej siostry były tak obfite,
Ŝe do dnia dzisiejszego zasilają źródełko św. Franciszka, które otrzymało magiczną moc
leczenia chorób oczu.
Idąc ku centrum miejscowości, tuŜ przy drodze wojewódzkiej nr 752 zobaczyć moŜemy
murowaną kapliczkę. Została ona wzniesiona na przełomie XVIII i XIX w. w miejscu, w
którym według tradycji znajdowały się niegdyś domki pustelników - eremy. W jej wnętrzu do
dziś widoczne są złoŜone na ścianie 2 XVIII 1882 r. podpisy Stefana śeromskiego i Stefana
StróŜeckiego, wracających tego dnia z wycieczki na Łysicę. TuŜ obok kapliczki znajdują się
dwie mogiły: powstańca z 1863 r. oraz partyzanta z 1943 r.
Nowa Słupia
Kolejną bardzo waŜną miejscowością na turystycznej mapie regionu jest Nowa Słupia, leŜąca
u podnóŜa drugiego co do wysokości szczytu Gór Świętokrzyskich - Łyśca, zwanego równieŜ
22
Świętym KrzyŜem lub Łysą Górą (595 m n.p.m.). Lokalizacja u podnóŜa góry Łysiec, na
którą od XIV w. licznie podąŜali pielgrzymi, pragnący dotrzeć do znajdującego się tam
sanktuarium, sprawiła, Ŝe miejscowość rozwinęła się, pełniąc funkcję przystanku dla
pielgrzymów. O istniejących tu z dawien dawna tradycjach pątniczych przypomina
tajemnicza kamienna postać pielgrzyma, która znajduje się tuŜ przy wejściu na prowadzący
na Łysiec szlak niebieski.
Świętokrzyski Pielgrzym
Historia
Warto zobaczyć
23
pochodzących z XVII i XVIII w., widnieją obrazy Matki BoŜej z Dzieciątkiem oraz św. Anny
Samotrzeciej. Tuz obok świątyni mieści się symboliczny grób wspomnianego juŜ wcześniej
mjr. Rychtera oraz pomnik poświęcony powstańcom styczniowym, poległym w bitwie pod
Skałką.
Przy ul. Świętokrzyskiej, na skarpie, znajduje się tzw. "Opatówka" - XVII-wieczny budynek
plebanii nieistniejącego juŜ kościoła pw. św. Michała. Obecnie swoją siedzibę ma tu Koło
Przyjaciół Nowej Słupi. U podnóŜa Łyśca znajduje się budynek
Muzeum StaroŜytnego Hutnictwa im. Mieczysława Radwana (ul Świętokrzyska 59; tel.:
+48 41 3177018; czynne wt.-nd. 9.00-16.00; bilety: normalny 5 zł, ulgowy 2,5 zł), w którym
obejrzeć moŜna fragmenty dawnych pieców hutniczych oraz poznać historię
świętokrzyskiego hutnictwa.
Nowa Słupia stanowi bardzo dobry punkt wypadowy na szlaki turystyczne Gór
Świętokrzyskich. Mają tu swój początek dwa szlaki piesze: czarny, prowadzący przez Górę
Chełmową na najwyŜszy szczyt Pasma Jeleniowskiego - Szczytniak (łączna długość 16 km),
oraz zielony do wsi Łagów (15 km). Miejscowość znajduje się równieŜ na trasie szlaku
niebieskiego ze wsi Pętkowice na Święty KrzyŜ (łączna długość 80 km).
Informacje praktyczne
Informacja turystyczna
Dojazd
Do Nowej Słupi moŜna do niej dojechać autobusami PKS oraz prywatnymi busami (patrz
dane teleadresowe informacji komunikacyjnej w sekcji „Kielce").
Noclegi Szkolne Schronisko MłodzieŜowe PTSM „Pod Pielgrzymem", Nowa Słupia, ul.
Świętokrzyska 61; tel.: +48 41 3177016, 602 809211, http://www.ptsm.kielce.schroniska.html
.
Czynne IV-XII; dwójki, czwórki i sale zbiorowe. Do dyspozycji gości w pełni wyposaŜona
kuchnia. Od 15 do 25 zł.
Kemping „Pod Skałką", Nowa Słupia, ul. Świętokrzyska 57/59; tel.: +48 41 3177016, e-
mail: biuro@podskalka.com, http://www.podskalka.com . Miejsca w 12 domkach
kempingowych; ok. 25 zł/os.
24
Gastronomia
Bar „U Marka", Sosnówka 5, tel.: +48 41 3177176. Kuchnia domowa. Ceny od 6 do 25 zł.
Kawiarnia „Nina", Nowa Słupia, ul. Rynek 2; tel.: +48 41 3177045. Dania barowe. Ceny
od 4 do 15 zł.
Restauracja „Pod Skałką", Nowa Słupia, ul. Świętokrzyska 57; tel.: +48 41 3177085.
Kuchnia regionalne, dania na bazie zdrowej Ŝywności. Ceny od 8 do 25 zł.
Informator
Imprezy cykliczne
Okolice
Przez Nową Słupię przebiegają równieŜ szlaki rowerowe: czerwony, prowadzący z Cedzyny
do Opatowa, tematyczny długodystansowy czarny Szlak Architektury Obronnej oraz Ŝółty
szlak pielgrzymkowo-religijny „Miejsca Mocy".
Klasztor Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, Święty KrzyŜ 1; tel.: +48 41 3177021,
3178278, e-mail: swietykrzyz@oblaci.pl, http://www.swietykrzyz.pl). Wejście na szczyt góry
prowadzi tą samą ścieŜką, którą niegdyś pokonywali pielgrzymi podąŜający do relikwii
25
KrzyŜa Świętego. Jednym z pątników był sam król Władysław Jagiełło, na którego część
drogę tę nazwano „Drogą Królewską".
Data przybycia benedyktynów na górę oraz powstania kościoła i klasztoru nie jest dokładnie
znana. Według zapisów Jana Długosza fundatorem kościoła był król Bolesław Chrobry, a
data powstania opactwa to 1006 r.; współcześni historycy twierdzą, Ŝe załoŜono je na
początku XII w. z inicjatywy księcia Bolesława Krzywoustego. To na jego zaproszenie na
Święty KrzyŜ przybyli zakonnicy z Węgier, przywoŜąc ze sobą relikwie KrzyŜa Świętego,
które naleŜały kiedyś do węgierskiego następny tronu, św. Emeryka.
26
którym obecnie mieści się wystawa przyrodnicza Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
Barokowy kościół oraz część zabudowań klasztornych uległy ponownemu zniszczeniu
podczas poŜaru w 1777 r., świątynię szybko jednak odbudowano, nadając jej styl barokowo-
klasycystyczny. W 1819 r. dekretem cara Aleksandra I nastąpiła kasata zakonu. W latach
1849-62 w opactwie mieścił się zakład księŜy demerytów (skazanych przez władzę duchowną
za wykroczenia przeciw swojemu powołaniu), a w czasie powstania styczniowego
stacjonowały tu wojska gen. Mariana Langiewicza. Od 1884 r. do wybuchu II wojny
światowej budynki klasztorne pełniły funkcję carskiego więzienia. W latach 1941-42
utworzono tu obóz jeńców radzieckich, w którym zginęło ok. 6 tys. osób. Obecnie
sanktuarium na Świętym KrzyŜu opiekują się Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej.
Zespół klasztorny składa się z kościoła oraz zabudowań klasztornych, tworzących czworobok
z kruŜgankami, otaczającymi wirydarz. Do wnętrza wchodzimy z dziedzińca przez furtę
umieszczoną w zachodnim skrzydle najstarszego czworoboku zabudowań. Przechodząc przez
kruŜganki, warto zwrócić szczególną uwagę na odrestaurowane po zniszczeniach wojennych
sklepienia krzyŜowo-Ŝebrowe, zdobione herbami. Przed wejściem do kościoła znajduje się
wykonany z czarnego marmuru nagrobek poświęcony zmarłym benedyktynom.
Za wznoszącą się wysoko wieŜą przekaźnika RTV znajduje się platforma widokowa, z której
moŜna zobaczyć odsłonięte rumowiska skalne zwane gołoborzami. Gołoborza powstały
27
wskutek mechanicznego procesu wietrzenia skał w okresie epoki lodowcowej. Choć
„gołoborze" oznacza „gołe od boru", czyli nieporośnięte roślinnością, w ostatnich latach
obserwuje się proces inwazji na świętokrzyskie gołoborza wybranych gatunków roślin, m.in.
porostów, mchów, jarzębiny i świerków.
28