Miejsca o znaczeniu historycznym lub charakterze edukacyjnym w dziedzinie historii,

archeologii i historii sztuki dla epoki starożytności i średniowiecza

Nazwa miejsca: Opis miejsca:

1. Gród kultury Stanowisko archeologiczne w Biskupinie i jedno z
łużyckiej w najważniejszych odkryć polskiej archeologii. Osada obronna
Biskupinie kultury łużyckiej z VIII w. p.n.e. ze zrekonstruowanym wałem
obronnym, falochronem, bramą, ulicami i budynkami
mieszkalnymi. Oprócz skansenu znajduje się tam także muzeum,
jedno z dwóch polskich laboratoriów zajmujących się
konserwacją drewna mokrego wydobytego z podwodnych
stanowisk archeologicznych i ośrodek archeologii
eksperymentalnej.
2. Wioska Gotów Skansen w Masłomęczu, który składa się z chat gockich
w Masłomęczu wzorowanych na tych istniejących w Dolinie Hrubieszowskiej
pomiędzy II a IV w. n.e. Grupa rekonstruktorów prowadzi tam
warsztaty i pokazy dawnych rzemiosł (garncarstwo, tkactwo,
wytwarzanie biżuterii) i walk, strzelanie z łuku, prezentacje
dawnej kuchni.
3. Faktoria Rekonstrukcja Faktorii Handlowej i Międzynarodowego Szlaku
rzymska w Bursztynowego z okresu wpływów rzymskich w Pruszczu
Pruszczu Gdańskim. Faktorię handlową tworzą: chata wodza z ekspozycją
Gdańskim muzealną, hala targowa (miejsce spotkań z żywą archeologią),
rekonstrukcje chaty bursztyniarza i chaty kowala. Można
obejrzeć zabytki i bursztynowe eksponaty oraz wziąć udział w
prezentacjach lub warsztatach garncarstwa, strzelania z łuku i
obróbki bursztynu oraz w historycznych grach Kubb i Bula,
zabawach plebejskich (przeciąganie liny, wyścigi w workach,
rzut oszczepem do celu). Organizowane są także pokazy
rekonstrukcji historycznych, sokolnicze i kowalstwa
tradycyjnego, turnieje gier planszowych, biesiady i spotkania
przy ognisku. Międzynarodowy Bałtycki Park Kulturowy
Faktoria proponuje również wirtualną formę zwiedzania:
http://faktoria-pruszcz.pl/panorama/
4. Cmentarzysko Rezerwat archeologiczny i rezerwat przyrody, w którym
Jaćwingów w znajdują się kurhany o średnicy 6–21 metrów, zawierające
Szwajcarii pod pochówki ciałopalne i szkieletowe, a wśród nich bogato
Suwałkami wyposażone tzw. pochówki książęce w obrządku szkieletowym.
Cmentarzysko leży na obszarze lasów i borów. Kurhany grupy
suwalskiej z kultury zachodniobałtyckiej pochodzą z II–V w. n.e.
Uważa się je za cmentarzysko Jaćwingów.
5. Kamienny krąg Kamienny krąg znajdujący się w Puszczy Białowieskiej
w Puszczy stanowiący według wierzeń Słowian tzw. miejsce mocy, czyli
Białowieskiej obszar o szczególnie wysokim i pozytywnym promieniowaniu.
Prawdopodobne był to święty gaj (miejsce kultu Słowian), o
czym świadczyłyby także drzewa o nietypowych kształtach

www.dlanauczyciela.pl 1
© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
 (różnych gatunków i rozwidlające się u podstawy) oraz
wgłębienie w ziemi stale wypełnione wodą. Prowadzi do niego
ścieżka dydaktyczna.
6. Krzemionki Rezerwat archeologiczny, który tworzą neolityczne kopalnie
Opatowskie – krzemienia pasiastego znajdujące się pomiędzy wsiami Sudół i
muzeum i Magonie. Stanowią one największe w Europie pola górnicze z
rezerwat podziemnymi chodnikami, szybami wydobywczymi i
archeologiczny wentylacyjnymi z tej epoki. Zostały uznane za pomnik historii
Polski. Około 3900–1600 p.n.e. kopalnie eksploatowała ludność
kultury pucharów lejkowatych, kultury amfor kulistych i kultury
mierzanowickiej, a z części wydobytego materiału wykonywała
narzędzia, talizmany i ozdoby. Obok pola górniczego
zrekonstruowano chaty z końca neolitu i początku epoki brązu.
7. Muzeum Mazowieckie Centrum Metalurgiczne, wokół którego
Starożytnego koncentruje się działalność muzeum, obejmuje pozostałości
Hutnictwa w jednego z największych ośrodków hutnictwa w Europie
Pruszkowie należącego do kultury przeworskiej. Zbiory muzealne
udostępniane w muzeum stanowią rekonstrukcję realiów
pogranicza Imperium Rzymskiego i Barbaricum oraz położonych
na północ terenów zamieszkanych przez Lugiów i Wandalów.
Muzeum posiada czytelnię naukową. Organizuje lekcje muzealne
i warsztaty ze starych technik tkackich, kucia żelaza, rozcierania
ziaren, lepienia naczyń z gliny i pieczenia podpłomyków.
8. Rezerwat W rezerwacie „Kamienne kręgi” znajduje się cmentarzysko
przyrody ludności kultury wielbarskiej (I–V w. n.e.), wiązanej przez
„Kamienne kręgi” archeologów z kulturą pomorską oraz Gotami i Gepidami, którzy
w Odrach wędrowali przez te tereny ze Skandynawii nad Morze Czarne.
Składa się z 10 kręgów i 29 kurhanów oraz grobów ze stelami,
płaskich i pochówków wcześniejszych kultur, przede wszystkim
z kultury wielbarskiej. Stanowiło miejsce wieców i cmentarzysko
dla miejscowej ludności. Według niektórych naukowców mogło
stanowić obserwatorium astronomiczne.
9. Góra Ślęża – Góra Ślęża w pobliżu Sobótki była dla celtyckiego plemienia
prehistoryczne Bojów w IV w. p.n.e. ośrodkiem kultu solarnego, tak jak sąsiednia
sanktuarium góra Radunia – lunarnego. Na jej zboczach znajdują się rzeźby:
Panna z rybą i Niedźwiedź, na szczycie – Niedźwiedź, a u podnóża
Mnich i Grzyb. Przypisuje się ich autorstwo Celtom. Zachowały
się również pozostałości wałów. Do X w., może do XI w., Ślęża
była miejscem obrzędów pogańskich plemienia Ślężan.
10. Centrum Skansen nad brzegiem rzeki Dziwna, na wyspie Ostrów,
Słowian i niedaleko miejscowości Recław, składający się ze
Wikingów zrekonstruowanych wczesnośredniowiecznych chat, wałów i
JOMSBORG – umocnień obronnych oraz nabrzeża portowego. Są w nim
VINETA WOLIN organizowane: warsztaty, gry terenowe, gry i zabawy
„historyczne” oraz posiłki z dawnej kuchni. Legendarna osada

www.dlanauczyciela.pl 2
© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
 warowna Jomsborg prawdopodobnie funkcjonowała na wyspie
Wolin od VIII/IX do XI w.
11. Białogród – Zrekonstruowana osada warowna z X w. w Strumieniu na Śląsku
osada warowna Cieszyńskim. W wiosce żyją zwierzęta najstarszych europejskich
ras z tej części Europy. Osada jest stale rozbudowywana. Są w
niej prowadzone warsztaty rzemiosła typowego dla
średniowiecza tego okresu i regionu Polski, pokazy historyczne,
„żywe lekcje historii” oraz istnieje możliwość przenocowania w
wybranej chacie.
12. Muzeum Muzeum składające się z kilku oddziałów. Można w nim zobaczyć
Pierwszych pozostałości kamiennej architektury pałacowej i sakralnej, a
Piastów na także drewnianej zabudowy wsi. Najcenniejszą częścią muzeum
Lednicy są relikty grodu pierwszych Piastów z drugiej połowy X w.
(pałacu, kaplicy i kościoła wraz z wałem obronnym oraz misą
chrzcielną). Jest to jedyny w Polsce skansen, mający jednocześnie
charakter archeologiczny, etnograficzny i przyrodniczy
(funkcjonuje w nim Pracownia Dokumentacji Przyrody). W skład
muzeum wchodzą dostępne dla zwiedzających:
Wczesnopiastowska Rezydencja na Ostrowie Lednickim w
Lednogórze, Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowicach
(Lednogóra), Rezerwat Archeologiczny Gród
Wczesnopiastowski w Gieczu w Dominowie, Rezerwat
Archeologiczny Gród w Grzybowie we Wrześni i Pracownia
Archeologiczna Ostrów Radzimski w Murowanej Goślinie.
13. Kraków Kraków – dawna stolica Polski, w której zachowały się zabytki
średniowiecznej architektury:
 przedromańskiej: rotunda Najświętszej Marii Panny na
Wawelu i kościół św. Salwatora z X w., fragmenty katedry
Bolesława I Chrobrego (z XI w.);
 romańskiej: kościół św. Andrzeja (1086 rok), fragmenty
II katedry (konsekrowanej w 1142 r.) z kryptą św.
Leonarda i Wieżą Srebrnych Dzwonów na Wawelu oraz
fragmenty kościoła św. Wojciecha (przed 1100 r.);
 gotyckiej: ceglane kościoły z XIII w. (Franciszkanów,
Cystersów w Mogile, Dominikanów, Brama Floriańska
(reprezentacyjna brama miasta z XIV w.) i fragmenty
murów obronnych), budowle z XIV w. (Sukiennice,
Ratusz, budynek Wagi Miejskiej, pozostałości katedry i
królewskiej rezydencji na Wawelu wraz z potężną wieżą
w narożniku północno-zachodnim, kościoły: Mariacki
(ołtarz Wita Stwosza), Bożego Ciała, św. Katarzyny),
północny fragment murów obronnych wraz z
Barbakanem (XV w.), Collegium Maius (najstarsza
zachowana część Uniwersytetu Jagiellońskiego z XV w.).
Opactwo benedyktynów w Tyńcu ufundowane w XI lub XII w. i
zachowane do naszych czasów w stylu gotyckim i barokowym.

www.dlanauczyciela.pl 3
© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
14. Klasztor Klasztor Cystersów w Kołbaczu na Pomorzu jest najstarszym
Cystersów w opactwem cysterskim w tym regionie. Został ufundowany w
Kołbaczu 1137 r. Do czasów współczesnych zachowała się jego część
zbudowana w pierwszej połowie XIII w., nazywana domem
konwersów. Cystersi z Kołbacza uprawiali rolę, hodowali
zwierzęta, założyli bibliotekę i mieli własny rocznik kołbacki.
15. Opactwo Klasztor wzniesiony w XIII w., w monumentalnym stylu
Cystersów w gotyckim ceglanym, mieszczący stalle i sceny biblijne
Pelplinie namalowane w krużgankach oraz największy w Polsce
drewniany ołtarz znajdujący się w prezbiterium kościoła
klasztornego (25 metrów). Z średniowiecznych zabudowań
zachowały się katedra i część pomieszczeń znajdujących się
wokół wirydarza.
16. Gniezno Gniezno – pierwsza stolica Polski, w której znajdują się
najważniejsze zabytki dla początków naszej państwowości. Jest
to Katedra Gnieźnieńska na Wzgórzu Lecha. Jej najstarsze
elementy pochodzą z XI w. – z czasów Mieszka I. W katedrze
można obejrzeć Drzwi Gnieźnieńskie z drugiej połowy XII w.,
przedstawiające Żywot św. Wojciecha, srebrny relikwiarz św.
Wojciecha i dwa portale gotyckie. Na Wzgórzu Lecha znajduje się
także kościół św. Jerzego (od XII w. kościół kolegiacki), Muzeum
Archidiecezjalne zawierające skarbiec archikatedralny i
Archiwum Archidiecezjalne, m.in. z najstarszym w Polsce
zbiorem źródeł piśmiennictwa. W pobliżu katedry w XIII w.
ufundowano kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny,
kościół św. Antoniego i klasztor oo. franciszkanów.
17. Grodzisko Rekonstrukcja grodu i podgrodzia z XI w. (drewniano-ziemnych
Owidz koło wałów obronnych, palisady, chat wzniesionych w konstrukcji
Starogardu zrębowej i półziemianek). Grupy rekonstrukcyjne organizują
Gdańskiego tutaj zajęcia dla dzieci i młodzieży, a przy grodzisku działa
Muzeum Mitologii Słowiańskiej.
18. Zamek Zamek Krzyżaków w Malborku wzniesiony w kilku etapach od
Krzyżaków w 1280 do połowy XV w. Stanowił siedzibę komtura, wielkich
Malborku mistrzów zakonu krzyżackiego i władz Prus Zakonnych oraz
siedzibę królów Polski. Został uznany za pomnik historii Polski i
wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Składa się z
Zamku Wysokiego, Zamku Średniego i Zamku Niskiego
(Podzamcza).
19. Cieszyn Miasto graniczne, o jednej części po stronie polskiej i jednej po
stronie czeskiej. Na Górze Zamkowej znajduje się romańska
rotunda pod wezwaniem św. Mikołaja, gotycka wieża zamkowa z
XIV w. (Wieża Piastowska) i fragmenty piastowskiego zamku. W
Cieszynie mieści się najstarsze publiczne muzeum na ziemiach
polskich – Muzeum Śląska Cieszyńskiego w pałacu Laryszów,
słynące z bogatych, interesujących zbiorów.

www.dlanauczyciela.pl 4
© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
20. Zamek w Zamek królewski zbudowany w XIV w. przez Kazimierza
Będzinie Wielkiego. Jedna z warowni wchodzących w skład systemu tzw.
Orlich Gniazd. Powstał w miejscu wczesnośredniowiecznego
grodu Wiślan. Budowa zamku była ściśle związana z utratą
Śląska na rzecz Czech. Granica polsko-czeska przebiegała na linii
Czarnej Przemszy, u samego podnóża zamku.
21. Mury obronne Mury miejskie Szydłowa zostały wzniesione przez Kazimierza
w Szydłowie Wielkiego w drugiej połowie XIV w. Zachowała się większość z
nich, o długości ok. 700 m, podobnie jak jedna z bram miejskich
– Brama Krakowska z XIV w., o górnych kondygnacjach
przebudowanych w epoce renesansu.
22. Miasteczko Miasteczko Paczków posiada układ urbanistyczny
Paczków charakterystyczny dla średniowiecznych miast lokowanych na
prawie magdeburskim. W Paczkowie znajduje się gotycki kościół
pod wezwaniem św. Jana Ewangelisty i mury obronne z 19
wieżami i 3 wieżami bramnymi z XIV–XVI w.
23. Gdańsk Najstarsza część Gdańska lokowanego na prawie lubeckim,
podobnie jak w Warszawie, została odbudowana po II wojnie
światowej. Gdańskie zabytki średniowieczne to: Wielki Żuraw
nad Motławą (drewniany dźwig portowy zbudowany w latach
1442–1444, największy w średniowiecznej Europie), Wielki
Młyn wzniesiony przez Krzyżaków w 1350 r., Dwór Bractwa św.
Jerzego (siedziba konfraterni patrycjatu Głównego Miasta
Gdańska w latach 1487–1494), gotycka Bazylika Mariacka
zbudowana w latach 1346–1506, kościół św. Katarzyny
wzniesiony w latach 1227–1239, kościół św. Mikołaja
zbudowany pod koniec XII w., katedra oliwska z XIII w., po
pożarze w XIV w. odbudowana w stylu gotyckim.
24. Toruń Toruń ma prawie niezmieniony układ urbanistyczny Starego i
Nowego Miasta od XIII w. Jego średniowieczne zabytki to:
gotyckie kościoły (katedra św. Janów Chrzciciela i Ewangelisty,
kościół pofranciszkański Wniebowzięcia Najświętszej Marii
Panny i kościół św. Jakuba), ratusz staromiejski z końca XIV w.,
ruiny zamku krzyżackiego wzniesionego w XIII w. i
rozbudowanego w XIV i XV w., gotycki most i zespół
mieszczańskich i patrycjuszowskich kamienic w stylu gotyckim z
XIV–XVI w., m.in. Dom Kopernika, Kamienica pod Gwiazdą z XV
w., pozostająca przez jakiś czas własnością Filipa Kallimacha,
najlepiej zachowany w Polsce spichlerz gotycki, pozostałości
murów obronnych z XIII–XV w.
25. Kopalnia soli Kopalnia soli eksploatowana od XIII w., wchodząca w skład żup
kamiennej w krakowskich. Została uznana za pomnik historii Polski i wpisana
Wieliczce na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Posiada unikalny
mikroklimat. W kopalni znajduje się Muzeum Żup Krakowskich
oraz labirynt podziemnych chodników o długości 300 km. Można

www.dlanauczyciela.pl 5
© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
 zwiedzać bogato zdobione komory, m.in. z najsłynniejszą kaplicą
św. Kingi.
26. Zamek Zamek Ogrodzieniec we wsi Podzamcze, zbudowany w XIV–XV
Ogrodzieniec w. przez ród Włodków Sulimczyków. Wchodził w skład systemu
tzw. Orlich Gniazd. Został wzniesiony w stylu gotyckim i
doskonale wkomponowany w otoczenie, tak aby wykorzystać
naturalne walory obronne okolicznych terenów.
27. Zamek w Zamek królewski zbudowany w XIII/XIV w. Stanowił ważny
Chęcinach ośrodek władzy dla Władysława Łokietka, a za czasów
Kazimierza Wielkiego rozbudowano go i uczyniono niezdobytą
królewską twierdzą na ponad 250 lat. Składa się z Zamku
Górnego i Zamku Dolnego.
28. Zamek w Zamek zbudowany przez Krzyżaków po 1290 r. i rozbudowany
Gniewie w XIV i XV w. Był siedzibą komtura gniewskiego, w czasie wojny
trzynastoletniej został zajęty przez okoliczne rycerstwo należące
do Związku Pruskiego, a następnie należał do polskich starostów.
29. Strzelno Miasteczko Strzelno zachowało średniowieczny układ
urbanistyczny. Znajdujący się w nim zespół zabudowań na
wzgórzu św. Wojciecha jest jednym z najważniejszych polskich
zabytków sztuki romańskiej. Został uznany za pomnik historii
Polski. Kościół św. Trójcy i Najświętszej Marii Panny zbudowano
w XII w., a w drugiej połowie XIII w. i ozdobiono kolumnami z
przedstawieniami cnót i występków. Rotunda św. Prokopa
wzniesiona w XII w. jest największą romańską świątynią w
Polsce powstałą na planie koła.

www.dlanauczyciela.pl 6
© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.