Professional Documents
Culture Documents
Wprowadzenie
Badania nad przemocą wobec dzieci Socjologiczno-prawne oraz etyczne
mają stosunkowo długą historię, zapocząt- aspekty stosowania kar cielesnych wobec
kowaną naukowym opisem „syndromu dzieci stanowią w badaniach empirycz-
dziecka maltretowanego”, wprowadzonym nych nie mniej ważny, a zarazem niezwy-
do literatury medycznej przez Henry’ego kle interesujący nurt dociekań. Podstawo-
Kempe (Kempe 1962). wym pytaniem, na jakie próbuje się tutaj
Choć od tamtej pory zgromadzono dużą znaleźć odpowiedź, to pytanie o ustalenie
wiedzę empiryczną na temat uwarunkowań, granicy pomiędzy tak zwaną „dopusz-
rozmiarów oraz skutków przemocy wobec czalną” karą fizyczną a jej nadużyciem,
dzieci, problematyka kar cielesnych wydaje w niektórych przypadkach kwalifikowa-
się obszarem, który nadal wymaga inten- nym jako przestępstwo (Andrejew 1964;
sywnych, wielodyscyplinarnych studiów. Czumbil, Hyman 1997). Badania w tej
Problemy diagnozowane w psycholo- dziedzinie jednoznacznie pokazują, że usta-
gicznych badaniach nad stosowaniem kar lenie takiej granicy zawsze bazuje na ar-
cielesnych można sprowadzić do trzech bitralnej ocenie, wynikającej z kontekstual-
podstawowych zagadnień: nej analizy przypadku. Oznacza to, że zo-
1) konceptualnych modeli rodzicielstwa biektywizowana regulacja prawna „do-
(czy i jaki model rodzicielstwa wyja- puszczalności” zastosowania kary fizycznej,
śnia skłonność rodziców do fizyczne- jak też jej natężenia – w praktyce nie jest
go karania dzieci?); wykonalna (Winiarz 1973). Nieprecyzyjna
2) wychowawczej skuteczności kar ciele- formuła prawna nadająca rodzicom czy
snych (czy i w jakim stopniu stosowa- opiekunom prawo fizycznego karania
nie kar fizycznych optymalizuje sku- dziecka i pozostawiająca im swobodną
teczność wychowawczą?); interpretację okoliczności użycia kary oraz
3) skutków – bezpośrednich i odległych jej natężenia, nie tylko nie chroni w wystar-
stosowania kar cielesnych (jakie są bez- czającym stopniu dobra i bezpieczeństwa
pośrednie, a jakie odległe skutki fizycz- dziecka, ale wręcz naraża je na bycie
nego karania w dzieciństwie?). skrzywdzonym fizycznie oraz emocjonalnie.
1
Piekarska / Przemoc, kary cielesne i krzywdzenie dzieci
2
Piekarska / Przemoc, kary cielesne i krzywdzenie dzieci
Przyjęto powyżej, że kary cielesne z defi- cjonalności czynu oraz jego negatyw-
nicji traktować należy jako przemoc rodzi- nych skutków.
ców czy opiekunów wobec dziecka. Warto W przypadku kar cielesnych mamy
zatem przyjrzeć się, w jaki sposób upraw- do czynienia zarówno z intencjonalnym
niomocniona przemoc wobec dziecka (kary działaniem (intencją zadania bólu fizycz-
fizyczne) widziana jest z teoretycznej per- nego i cierpienia psychologicznego), jak
spektywy zagadnień krzywdzenia dziecka. też z negatywnymi skutkami tego działa-
Najogólniej mówiąc, krzywdzeniem nia (bezpośredni skutek w formie bólu
dziecka nazywamy intencjonalne akty, i cierpienia, a często także zranienia, oraz
zachowania (bądź ich brak), które po- potencjalne negatywne konsekwencje dla
wodują bądź mogą spowodować szko- dobra, rozwoju i zdrowia dziecka).
dy dla dobra, rozwoju czy zdrowia dziec- Oczywiste jest zatem, że w świetle de-
ka (Gil 1970; Kempe, Kempe 1981; Pie- finicji „krzywdzenia” kary cielesne są for-
karska 2000a). Jak wynika z powyższgo mą fizycznego oraz psychologicznego
opisu, krzywdzenie dziecka definiowane czy emocjonalnego krzywdzenia dziecka
jest przy użyciu obydwu kryteriów – inten- (Czumbil, Hyman 1997).
Współczesne badania nad karaniem fi- zyskało sobie miano ekologicznego, bo-
zycznym dzieci wskazują zarówno na og- wiem zakłada, że tylko pełna, uwzględnia-
romną różnorodność i powszechność kar jąca wszystkie sfery wpływów środowisko-
stosowanych przez rodziców czy opiekunów wych, kontekstualna analiza zachowania
dzieci, jak też na występowanie kar ciele- oraz interakcji człowieka pozwala zrozu-
snych w placówkach edukacyjnych czy opie- mieć jego funkcjonowanie w złożonych
kuńczo-wychowawczych (Piekarska 1999). relacjach społecznych czy związkach in-
W wielu klasycznych już pracach psy- tymnych (Belsky 1980; Gelles, Straus 1979).
chologicznych, socjologicznych czy kry- Jednym z głównych, złożonych czynni-
minologicznych podkreśla się, że rodzina ków wyjaśniających przemoc w rodzinie,
jako formacja społeczna jest często uwi- w tym także krzywdzenie dziecka, jest tak
kłana w wewnętrzne problemy, konflikty, zwany stres życia (Egeland i in. 1980). Stres
a także przemoc. Badacze stwierdzają, że życia według zwolenników podejścia eko-
zjawiska te – choć destrukcyjne – należą logicznego, to zbiór takich wydarzeń i to-
do typowych („normalnych”), a nie pato- warzyszących im doświadczeń dotykają-
logicznych przejawów funkcjonowania cych rodzinę, które stwarzają konieczność
rodziny (Blumberg 1964; Engfer, Schne- podjęcia trudnych wysiłków adaptacyj-
ewind 1982; Jarosz 1979; Pawłowska 1998; nych, a zatem prowadzą z reguły do dezor-
Pospiszyl 1994; Zielińska 1993). ganizacji funkcjonowania rodziny.
Przemoc w rodzinie, w tym przemoc czy Badania innego nurtu poszukują zło-
karanie cielesne dziecka, traktowane jest żonych, wewnętrznych regulatorów prze-
jako przejaw dysfunkcjonalności środowi- mocy rodziców wobec dziecka (Piekarska
ska rodzinnego, uwarunkowany szeregiem 1984a). W przypadku badań nad przemocą
czynników psychologicznych, społecznych, wobec dziecka, a w szczególności psycho-
kulturowych czy nawet polityczno-ekon- logicznych studiów nad instrumentalnym
omicznych, oddziałujących z osobna bądź stosowaniem kar cielesnych przez rodzi-
w złożonych konfiguracjach. Podejście to ców, obiecującym podejściem wydaje się
3
Piekarska / Przemoc, kary cielesne i krzywdzenie dzieci
4
Piekarska / Przemoc, kary cielesne i krzywdzenie dzieci
jednak, że sprawia lanie dość często). dzieci. Przy użyciu kwestionariusza, w po-
Wielu rodziców (44,2%) przyznało, że bije łączeniu z elementami testu projekcyjnego,
swe dzieci pasem lub innym przedmio- pytano badane dzieci o ich własne doświad-
tem, z czego ponad 40% badanych stwier- czenia z różnymi formami krzywdzenia
dziła, że używa pasa rzadko, 3,5% – dość przez rodziców bądź opiekunów, a także
często; natomiast nikt z respondentów nie o ich subiektywną ocenę skali zjawiska.
przyznał, że bije pasem lub innym narzę- 14% badanych dzieci raportowało by-
dziem bardzo często. cie pobitym przez rodziców („lanie” – do-
Około jedna trzecia badanych rodzi- świadczone co najmniej raz), konsekwen-
ców przyznała, że „szarpią” czy „potrzą- cją czego było odniesienie różnorodnych
sają” swoje dziecko, albo „ciągną za ucho obrażeń, takich jak siniaki, czy zadrapa-
czy włosy”. Pozostałe zachowania wymie- nia. 12% dzieci przyznało, że ich rodzice
niane przez rodziców jako stosowane ka- stosują kary fizyczne powszechnie (nawet
ry fizyczne to: „spoliczkowanie” (14% ba- za drobne przewinienia), zaś ponad 30%
danych), „rzucanie w dziecko przedmiota- podało, że zna co najmniej jedno dziecko,
mi” lub „niszczenie przedmiotów należą- które było ciężko pobite przez rodzi-
cych do dziecka”. ców lub też takie, które bite jest nawet za
Kilkanaście procent respondentów przy- błahe przewinienia.
znało, że choć zdarzało się to rzadko, to Niezwykle interesujące są także poglą-
„biło swe dziecko na oślep”, „biło pięścia- dy wyrażone przez dzieci na temat do-
mi”, „obezwładniało” czy „kopało” dziecko. puszczalności stosowania kar fizycznych.
Prawie jedna czwarta badanej próby, Większość dzieci deklarowała przyzwole-
poza typowymi karami fizycznymi, stoso- nie na takie praktyki, traktując je jako
wała (rzadko) kary polegające na „ogra- naturalną formę sprawowania przez ro-
niczaniu ruchów i swobody dziecka”, dziców władzy rodzicielskiej.
„wyrzucaniu z domu” lub „pozbawianiu Badania przeprowadzone w 2001 r.
dziecka jedzenia czy miejsca do spania”. prowadzone były na reprezentatywnej,
W opisywanych badaniach matki nie- ogólnopolskiej próbie 1058 dorosłych
co częściej przyznawały się do stosowa- Polaków. Ich celem było zebranie danych
nia kar fizycznych niż ojcowie, za to for- dotyczących:
my ich karcenia miały mniejsze natęże- – ustosunkowań i poglądów badanych
nie w porównaniu z ojcami, którzy czę- wobec problemu krzywdzenia dziecka,
ściej stosowali surowe kary fizyczne, czy w tym stosowania kar cielesnych,
wręcz brutalne bicie.
– informacji na temat własnych doświad-
Częściej fizycznie karceni byli chłopcy
czeń osób badanych z przemocą i ka-
niż dziewczęta; kary dla chłopców były
raniem cielesnym zarówno w charak-
również surowsze.
terze dziecka-ofiary (dane retrospek-
Opisane badania nie objęły próby repre-
tywne), jak też w charakterze rodzica
zentatywnej i stanowiły na polskim gruncie
(bezpośrednie dane o formach kar sto-
pionierską próbę diagnozy i analizy zja-
sowanych wobec własnych dzieci).
wiska krzywdzenia dziecka.
Podobne badania, ale zorganizowane Zebrane wyniki świadczą, iż polskie
na szerszą skalę, zainicjowała i przepro- społeczeństwo uznaje za znaczące rozmia-
wadziła dwukrotnie w latach 1998 i 2001 ry i wagę problemu krzywdzenia dziecka
Fundacja Dzieci Niczyje (Sajkowska, Sie- (około połowa badanych wskazywała na
maszko 1999; Fluderska, Sajkowska 2001). różne przejawy krzywdzenia dziecka ja-
Badania z 1998 r. mają unikalny charakter, ko powszechne). Przyzwolenie na stoso-
bowiem przeprowadzone zostały bezpo- wanie kar cielesnych jest wyraźnie spola-
średnio na 250 osobowej grupie 12-letnich ryzowane. 36% badanych opowiadało się
5
Piekarska / Przemoc, kary cielesne i krzywdzenie dzieci
za stosowaniem kar cielesnych, 47% było przed brutalnością kar cielesnych usankcjo-
zdecydowanie przeciw, a 16% nie zajęło nowanych tradycją, obyczajami, wzorami
w tej sprawie żadnego stanowiska. Inte- kulturowo-religijnymi, a także prawem.
resujące jest, że około 75% responden- Najbardziej aktualnym, a jednocześnie
tów w tych badaniach stwierdziło, że do- bodaj największym, międzykulturowym
świadczało w dzieciństwie różnorodnych i międzynarodowym studium nad karami
form i zróżnicowanego natężenia prze- fizycznymi są badania przeprowadzone pod
mocy i kar fizycznych ze strony swoich kierunkiem Hymana (Hyman i in. 2001).
rodziców czy opiekunów, a także ponad W 1998 r. grupa amerykańskich badaczy
80% badanych ujawniło praktykowanie z Narodowego Centrum Badań nad Kara-
podobnych metod dyscyplinowania wobec mi Fizycznymi i Alternatywnymi Metoda-
własnych dzieci. mi Wychowawczymi (Temple University)
Zatem wyniki tych badań sugerować zainicjowała podjęcie międzynarodowych
mogą poważną rozbieżność pomiędzy badań potencjalnych związków pomię-
postawami wobec przemocy a jej codzien- dzy cielesnym karaniem a krzywdzeniem
ną praktyką. Innymi słowy, znaczna część dziecka. W pierwszej fazie tych badań
Polaków, choć przeciwna bądź „neutral- udział wzięli naukowcy z USA, Kanady,
na” wobec stosowania fizycznych kar wo- Szwecji, Niemiec, Finlandii, Hiszpanii,
bec dzieci, stosuje je, powtarzając model Grecji, Słowenii i Słowacji. Nieco później
i doświadczenia własnego dzieciństwa. dołączyły Australia, Argentyna, Wielka
Dla wielu badaczy zjawiska krzywdze- Brytania, Malezja, Węgry oraz Filipiny.
nia dziecka opisany wyżej wzór powielania W badaniach zastosowano procedury
punitywnych metod wychowawczych jest i narzędzia badawcze jednakowe (bądź
typowym mechanizmem, w dużym stop- maksymalnie zbliżone) dla wszystkich
niu odpowiedzialnym za istniejącą ten- uczestników. Wyniki badań dotyczą 3272
dencję do powszechnego praktykowania osób (studentów uniwersyteckich) z 10
przemocy, jak też czynnikiem utrudniają- krajów na 4 kontynentach.
cym skuteczne oddziaływania edukacyjne Szukano odpowiedzi na pytanie o po-
czy prewencyjne, mające na celu przerwa- wszechność stosowania kar fizycznych.
nie tak zwanego „błędnego koła” przemocy Wyniki, co zrozumiałe, różnicują grupy
(Piekarska 1983; Wasserman 1967). badanych i kraje, które reprezentują.
W wielu krajach świata badania złożo- Odsetek badanych, którzy przyznali, że
nych uwarunkowań, przejawów i skutków doświadczali kar cielesnych, waha się od
przemocy w rodzinie, w tym krzywdzenia powyżej 80% (Korea, USA, Kanada), około
czy karania fizycznego dziecka, prowa- 70% (Grecja, Wielka Brytania, Finlandia),
dzone są od kilkudziesięciu lat. Wiele pu- około 60% (Niemcy, Malezja, Argentyna,
blikacji prezentuje wyniki tych badań, Hiszpania), do zaledwie 35% (Szwecja).
między innymi Kempe i Kempe (1981), Badano także formy i natężenie („typo-
Gelles (1979), Gil (1970) oraz Steinmetz wość” i „surowość”) kar doświadczonych
i Straus (1973). przez badanych i, jak wyraźnie pokazały
Najogólniej mówiąc, wyniki tych ba- wyniki badań, każdy z krajów miał swoje
dań jednoznacznie wskazują na powszech- specyficzne metody karania cielesnego.
ność stosowania kar fizycznych wobec W Finlandii „ciągnięcie za włosy” było
dzieci, a także na znaczną ich brutalność, najbardziej typową formą przemocy fizycz-
wykraczającą poza dopuszczalne prawem nej (58%), podczas gdy w Korei Południo-
formy karania cielesnego. Większość tych wej było to „uderzanie w ręce, ramiona,
prac zawiera alarmujące konkluzje doty- nogi” (68%), w Malezji „szczypanie” (35%),
czące konieczności podjęcia pilnych działań w Argentynie „potrząsanie” (17%), w USA
interwencyjnych w celu ochrony dzieci i Kanadzie „klapsy” (około 75%).
6
Piekarska / Przemoc, kary cielesne i krzywdzenie dzieci
Podsumowanie i konkluzje
Wyniki zaprezentowanych analiz jed- wawczą, stwarzając tym samym poważne
noznacznie wskazują, że zagadnienia sto- zagrożenie dla bezpieczeństwa dziecka
sowania kar fizycznych i ich stosowania (Andrzejewski 1999; Bińczycka 1993; Mos-
wobec dziecka stanowią ważny obszar pro- sakowska 1992).
blematyki zjawiska krzywdzenia dziecka. Prawo zezwalające na rodzicielską prze-
Kary cielesne są fizyczną i psychiczną moc jest nie tylko prawem sankcjonują-
przemocą wobec dziecka, ze wszystkimi cym krzywdzenie dziecka, ale też istotnym
potencjalnie szkodliwymi czy wręcz nie- czynnikiem wpływającym na przekazy-
bezpiecznymi konsekwencjami dla zdro- wanie z pokolenia na pokolenie praktyki
wia, rozwoju i dobra dziecka. przemocy w wychowaniu dziecka. Tym sa-
Kary cielesne praktykowane są po- mym prawo to utrwala i wzmacnia pozy-
wszechnie w wielu krajach świata, przy tywne postawy społeczne wobec przemocy
dużej aprobacie społecznej, w tym zarówno jako dopuszczalnej metody rozwiązywa-
akceptacji stosujących je rodziców, jak nia konfliktów, czy osiągania instrumen-
też tolerancji dotkniętych nimi dzieci. talnych celów. Przeprowadzenie zmian le-
Tymczasem, jak alarmują wyniki ba- gislacyjnych w celu zakazu stosowania
dań psychologicznych, socjologicznych czy kar cielesnych nie jest zadaniem łatwym,
medycznych, stosowanie kar fizycznych ale – jak sugerują wyniki badań nauko-
w zdecydowanej większości rodzin prze- wych – zadaniem koniecznym do przepro-
kracza dopuszczalne prawem natężenie wadzenia. Pomocne i praktyczne byłoby
i „zasadność” użycia. Innymi słowy, pra- wzorowanie się na programach i doświad-
wo dopuszczające stosowanie przez ro- czeniach tych krajów, które z sukcesem
dziców kar fizycznych wobec dzieci kon- zakazały stosowania kar cielesnych wo-
stytuuje niebezpieczną praktykę wycho- bec dziecka.
7
Piekarska / Przemoc, kary cielesne i krzywdzenie dzieci
Literatura
Andrejew I. (1964), Oceny prawne karcenia nieletnich, PWN, Warszawa.
Andrzejewski M. (1999), Prawna ochrona rodziny, WSiP, Warszawa.
Belsky J. (1980), Child maltreatment. An Ecological Integration, „American Psychologist”
nr 4, s. 320–335.
Bińczycka J., red. (1993), Prawa dziecka – deklaracje i rzeczywistość, Oficyna Wydawnicza
Impuls, Warszawa.
Blumberg M. (1964), When parents Hit Out, w: S.K. Steinmetz, M.A. Murray (red.),
Violence in the Family, Dodd Mead Comp. Inc., New York.
Bragiel J. (1997), Syndrom dziecka maltretowanego, w: H. Górecka (red.), Bezpieczeństwo
rodziny w okresie transformacji ustrojowej, Decora, Olsztyn.
Bragiel J. (1998), Zagadnienia przemocy wobec dziecka w rodzinie, w: S. Kawula, J. Bragiel,
A. Janke, Pedagogika rodziny. Obszary i panorama problematyki, Toruń.
Curran K. (2001), Cross-cultural comparison between Finland and the United States on
the attitudes and practices of corporal punishment and abuse, unpublished doctoral
dissertation, Temple University, Philadelphia.
Czumbil M.R., Hyman I. (1997), What happens when Corporal Punishment is Legal?,
„Journal of Interpersonal Violence”, vol. 12, nr 2, s. 209–315.
Dobrzynski A. (1974), Przestępstwo przeciwko rodzinie, KiW, Warszawa.
Egeland B., Breitenbucher M., Rosenberg D. (1980), Prospective Study of the Significance
of Life Stress in the Etiology of Children Abuse, „Journal of Consulting and Clinical
Psychology” nr 2, s. 195–205.
Engfer A., Schneewind K.A. (1982), Causes and Consequences of Harsh Parental
Punishment, „Child Abuse and Neglect” nr 6, s. 129–139.
Fluderska G., Sajkowska M. (2001), Problem krzywdzenia dzieci. Postawy i doświadczenia
dorosłych Polaków, Fundacja Dzieci Niczyje, Warszawa.
Frączek A. (1986), Psychologiczne i socjologiczne uwarunkowania przemocy wobec
dzieci, w: A. Frączek (red.), Studia nad uwarunkowaniami i regulacją agresji
interpersonalnej, Ossolineum, Wrocław.
Gelles R.J. (1979), Family Violence, Sage Publications, Inc.
Gelles R.J., Straus M. (1979), Determinants of violence in the family: toward a theoretical
integration, w: W. Burr, R. Hill, I. Nye, I. Reiss (red.), Contemporary Theories
about the Family, Free Press, New York.
Gil D.G. (1970), Violence Against Children, Harvard University Press.
Herman J.L. (1998), Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi, Gdańsk.
Hyman I., Einstein J., Amidon A., Bryony K. (2001), An Update on the Cross-National
Study of Corporal Punishment and Abuse, prezentacja na konferencji Amerykań-
skiego Towarzystwa Psychologicznego, USA.
Jarosz M. (1979), Problemy dezorganizacji rodziny, PWN, Warszawa.
Kempe C.H. (1962), The Battered Child Syndrome, „Journal of American Medical
Association” nr 181, s. 17–24.
Kempe R.S., Kempe C. H. (1981), Child Abuse, Harvard University Press.
Mosakowska B. (1992), Zespół maltretowanego dziecka, w: Prawa dziecka, deklaracje
i rzeczywistość, Impuls, Warszawa.
Pawłowska R. (1998), Dysfunkcja rodziny a przemoc, w: J. Papież, A. Plukisa (red.),
Przemoc dzieci i młodzieży, Wyd. Adam Marszałek, Toruń.
Piekarska A. (1983), Agresywne wychowanie – analiza psychologiczna, „Psychologia
Wychowawcza” nr 3, s. 301–316.
8
Piekarska / Przemoc, kary cielesne i krzywdzenie dzieci
9
Piekarska / Przemoc, kary cielesne i krzywdzenie dzieci
Autor Pytanie
Brak
Przyzwolenie
przyzwolenia
Czy zgadza się Pan(i), czy też nie
zgadza ze stwierdzeniem:
47% 46%
Lanie jeszcze nikomu nie
zaszkodziło. Zdecydowanie tak – 11% Zdecydowanie nie – 17,%
Raczej tak – 36% Raczej nie – 29%
CBOS 1994 51 % 42 %
Wobec dzieci nie powinno się
stosować żadnych kar fizycz-
Zdecydowanie nie – 6,% Zdecydowanie tak – 23%
-nych.
Raczej nie – 36% Raczej tak – 28%
36% 54%
Czy lanie jest poniżaniem
dziecka, czy tylko zwykłą
zwykła metoda wycho- poniżanie dziecka
metoda wychowawczą?
wawcza
Im respondenci są starsi i słabiej wykształceni, tym częściej mają przyzwalający stosunek do kar fizycznych.
Częściej zwolennikami tych kar są mężczyźni niż kobiety, mieszkańcy wsi niż mieszkańcy miast,
rolnicy i robotnicy niż kadra kierownicza i inteligencja.
Akceptację „porządnego lania” częściej wyrażają mężczyźni niż kobiety. Im starsi są badani i im niższy ich
poziom wykształcenie, tym większy jest odsetek zwolenników takiej metody wychowawczej.
Z koniecznością bicia dzieci częściej zgadzają się rodzice z rodzin wielodzietnych.
38% 48%
Czy stosowanie wszelkich kar
fizycznych przez rodziców
powinno być prawnie zaka- Zdecydowanie nie – 6% Zdecydowanie tak – 17%
Fluderska, zane? Raczej nie – 32% Raczej tak – 31%
Sajkowska 2001
Zwolennikami kar fizycznych są znacząco częściej mężczyźni niż kobiety. Im jest wyższy poziom wykształ-
cenia, tym mniejsza zgoda na karanie dzieci biciem. Najwyższą akceptację kar fizycznych wyrażają rolnicy,
robotnicy, gospodynie domowe i emeryci. Stosowanie kar fizycznych znacznie częściej akceptują te osoby,
które doświadczyły bicia w dzieciństwie, oraz te, które deklarują, że biją własne dzieci.
10
Piekarska / Przemoc, kary cielesne i krzywdzenie dzieci
Brak
Autor Pytanie Przyzwolenie
przyzwolenia
Przyzwolenie na stosowanie kar fizycznych częściej wyrażali badani, którzy ukończyli 30 lat,
najczęściej z kategorii wiekowej 30-39 lat. Częściej dopuszczalność kar fizycznych w wychowaniu dziecka
popierają osoby z wykształceniem podstawowym, mieszkańcy wsi, osoby o niskim statusie
ekonomicznym, regularnie praktykujace.
TAK NIE
Czy dziecko zasługuje na
lanie, gdy:
Dorośli (a) Dzieci (b) Dorośli (a) Dzieci (b)
Opracowano na podstawie:
Cichomski B., Morawski P. (1999), Polski Generalny Sondaż Społeczny: struktura skumulowanych danych 1992–1997,
Instytut Studiów Społecznych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1999.
Czy istnieje społeczne przyzwolenie na stosowanie kar fizycznych wobec dzieci?, Komunikat z badań. CBOS, lipiec 1994,
Badanie przeprowadzono na reprezentatywnej, losowej próbie dorosłych mieszkańców kraju w maju 1994.
Fluderska G., Sajkowska M., (2001), Problem krzywdzenia dzieci. Postawy i doświadczenia dorosłych Polaków. Raport
z badań. Fundacja Dzieci Niczyje, Warszawa. Badanie przeprowadzono na reprezentatywnej próbie1058 dorosłych
mieszkańców Polski w styczniu 2001 r.
Raport z badań nt. „Dzieciństwo bez przemocy” Badanie przeprowadził OBOP na zlecenie PARPA w listopadzie 2001 r.,
na reprezentatywnej próbie Polaków powyżej 15 roku życia.
Sajkowska M., Siemaszko J.,(1998), Dzieci jako ofiary krzywdzenia. Raport z badań, Fundacja Dzieci Niczyje. Badania
przeprowadzono na próbie klas szóstych szkół podstawowych dzielnicy Praga – Południe, N=250.
11