You are on page 1of 61

2.1.

3 I NGIBA GMEHGJZTUMBUMBN:BLIH M,R OEXFTXEMESINT:G J

N:BLIH UMBUMB M, OEXFT:T*)NT:I


N:BLXYMI ZTv M,R 0 1 2 9 *
1 1 12% 88% 0%
2 1 15% 84% 1%
3 1 38% 60% 2%
4 1 22% 75% 3%
5 1 28% 65% 7%
6 1 57% 33% 10%
7 1 35% 58% 7%
8 1 60% 33% 7%
9 1 41% 57% 2%
10 1 17% 80% 3%
11 2 27% 21% 50% 2%
12 2 70% 0% 20% 10%
13 2 44% 2% 48% 6%
14 2 59% 3% 21% 17%
15 2 61% 5% 29% 5%
16 2 43% 9% 45% 3%
17 2 35% 17% 43% 5%
18 2 52% 19% 22% 7%
19 2 61% 1% 29% 9%
20 2 40% 6% 49% 5%
21 2 48% 10% 34% 8%
22 2 44% 17% 28% 11%
23 2 64% 1% 24% 11%
24 2 72% 1% 14% 13%
25 2 37% 20% 33% 10%
26 2 64% 5% 9% 22%
27 2 59% 19% 12% 10%
28 2 42% 10% 26% 22%
29 2 46% 9% 27% 18%
30 2 55% 4% 24% 17%
KK8
JHZL 94SGILBMBGKLBGLBUMBUMBN:BLIHNTTSFJFNI4VH8BJEZMSGLEVFT
 :T*)NT:IIT
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 16
2.1.4 INIJ]ZEXGNBMB*TNTTSFZE M,RGuNgNEgILTÔMB*,LTVLZEGIEBDLE

I N:BL NGIB N:BL J]ZE XŽ GESSF XYM 8 NTHRG{ XFT NJBES XYM 1 JZ XYM 16
NTHRG{XFTKXFJRGSLT
A GMEHJ

² XYM1 JTH10GMBXFTUMBUMBN:BLIH M,R1OFTLBZTvG{GVVN:BLK V2 TMJYM BN


VFGLLXSXKJELNTTSNV,MBKRKPNVE,KBG{
² XYM 11 JTH 30GMB XFT UMB UMB N:BLIH M,R 2OFTLB ZTvG{GVVN:BLK HXKJEL
NTTSFNV,MBC~ÖNBGLEMTÔVHXI‘uMSFKLB8LLB‘MIRIXK:)LTKFS~NTIKS TIvLB
NTTSFJFNI4GVLBXKJELNTTSKFS~KRKPLTKFS~NTIKSH M,R OEFL4GuZFMTIEKTGOL
OKXI‘uMSFKLBHXKGOEB0MSVKFPBIUGVLBVLTKFS~UBMMJuVXEMESGILB T}VH
PXI‘uMSFKLBLRKBMTÔVJR‘JRI

XGNBMB*TNTTS 2 M,R1


LTÔMB*,ZELTVL
 UBMM NÖKS†LI NTTOAP LRV ZE ZFMTIEK VFL OF 4VH C~ÖNB MS TO2 GVV N:BLGIB
 NZJREK88%MTINGIBN:BL30XGSLBKWEBJES†MKNTTSFJNIETO2N:BLIGVIIT

XGNBMB*TNTTS x = 4 GZEB4 M,R1


LTÔMB*,ZELTVL
 UMBNTIKSMTLB NT
T S  OEZFMTJS JwMS,IMTNZJREK84%MT OEBNT
T S XEGPB:GILB
 NTTGSZTLTKFS~OKZKRSFMSFL4VHZRSF|IIRI

 XGNBMB*TNTTS 5a3        M,R1


LTÔMB*,ZELTVL
 V2 TM PS†:M L4T /E| MTÔGu ZFMTIEK VFL4V JAPZE JMJB M GVV N:BLGIZT NZJREK
 60%MTV2 TMPS†:ML4T/E|GILBPS†:MJR›MTÔGuZFMTIEKN,MIRI

 XGNBMB*TNTTS SF 12 GZEB12  M,R1


 LTÔMB*,ZELTVL
  NZJREK 75%MB KL GVV N:BLGILB  XFT SE:TIMTLB  XFT NT:IMB ,LI MTÔGu
  ZFMTIEKVLTLR FGrNZJREKCZVfHVMNFK4VGZEAPNK,EKMT

 XGNBMB*TNTTS 6 ZTLTa ,EMESIMH M,R1


 LTÔMB*,ZELTVL
 M M MS†V NTTOAP XKGOEB0I JZ ,EMES ZA‘LE FL4V NTTOAPK VFL OF 4V J]ZE  XFT
 GVV N:BLGIB NZJREK 65%MT M M XE:T N:BLK H NTTSF T}Gu LTKFS~ MVG{PI
 GMGSZTXK0ELIGIEVRMS|IIRI

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 17
 XGNBMB*TNTTS 5 M,R1
 LTÔMB*,ZELTVL
 PB|VI JY-)EKMB P:VI JY-)EKMB OKH NÖKS†LI MTÔGu ZFMTIEK VFL O L N:BLIMT
 XI‘uMSFKLBGLB 33%MB LTKFS~KNTTSFJNIEXFGPGMB NEPGIB JY-)EKMJY-)EYMK 
 JBEL4IKgLEMVLTKFS~K/E|MTÔVGVZTKFPBG{

u+r
XGNBMB*TNTTS p =  M,R1
q
LTÔMB*,ZELTVL
  XFT J2IM XK:) NPIMB 8MB MS FL4Gu ZFMTIEK VFL OF 4VH C~ÖNB MS XFT GVV
 N:BLIH LTKFS~ NTTS OE  XFBGB 58%MT J2IM ‰L&V NPIMB 8MB MTÔVH ZRSF }V
 TLBGVKFLTN:BLJAPZENTTS OEFL4VHZFMTIEK FGr

XGNBMB*TNTTS 2 M,R1

LTÔMB*,ZELTVL
 XFTNEPIMHJY-)EBVM R,MIGJ}GuZFMTIEKVFLO LGVVN:BLGIZTNZJREK
 33%MTXI‘uMSFKLB KFjVNTÖJMHLTKFS~NTTS OEVHXGNEGZEJB }XFBGB 9 = 3 × 3
G JZ˜LEB LVR‘ 9 = 32 G JZ˜LEGLEFL4VLTJEIXFT NME:LI R JwMS,IMB
 G J PMBKE UI JZ #H XLRS&N PS†:M JwMS,I XS N)KS† JuOLB0I Z˜LE FL4VH
 ZRSFMTÔVXK:)G{

XGNBMB*TNTTS
1
NFI 1 GZEB vLTB15 GZEB15 M,R1
4 4

LTÔMB*,ZELTVL
 UBM4I MVI GZEB JVELRNE XFJRGSLB NTTS JFNITI ZFMT GVV FHŒGKZT NZJREK 57%MT
 GVKFLT FHŒ |JV U~GLŽ ¿|GIB  X)EK:) KL OF|LB LTKFS~K ,LI MTÔV
 N,MIRI

XGNBMB*TNTTS 80  M,R1

LTÔMB*,ZELTVL
 TGMEB,IM X/)LBS GMEB,K  GUM)I 180° KL OK XŽ MS ZFMT JS  D)EvTM
 MSF,MTNZJREK81%MT

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 18
 XGNBMB*TNTTSSF9600 GZEB9600 .................... 2  M,R2

8000 × 120 GZEB 8000 × 20 .................... 1


100 100
 LTÔMB*,ZELTVL
 NT:NTTOAPLRV|VJLGVVN:BLIH60%MB LTKFS~KNTTSFJNIEXFNT:LRV
 K‘SHBZKRSFMIRXSUBM4IMVIVTLBKRKPGVKFLTN:BLK H|JA‘u OEZFMTI

 XGNBMB*TNTTS 2
x (x + 2)  M,R2
 LTÔMB*,ZELTVL
 }¿INME:LK MWEVGNE‘,EMESIGJ}VNTTO]KVFLO LGVVN:BLGIZT NZJREK
 20%MT XWR NT:IMB }VH GZB } XFBGB }¿I NP ZE NME:LK  MWEV GNE‘ ,EMESI
 GJ}GuMVG{PIZKRSFGLE}VITUVZFMTIEKN,MTÔVJ]ZEGVKFLTX/)EJK LTSMSKE
 V2 TMMSF,RXKGOEB0MS|IIRI

 XGNBMB*TNTTS (x + 5) (x − 2) .................... 2  M,R2


2
   x + 5x − 2x − 10 .................... 1
 LTÔMB*,ZELTVL
TNPKS†DNME:LIMJE0MGJ}VXFJRGSLB XFT GVVN:BLGIZT NZJREK49%MTLTa 
JR› MTÔV NTTO] XKGOEB0GIB ‘S†K E ZE 3x J]ZE 5x − 2x G J TIE GLEFL4V LTJE JE0M
OEFL4VHGLEZFMT}XFLTa JR›MTÔGuL4TNTTO]XKGOEB0GILBX/)EJMIRI

3
 XGNBMB*TNTTS —  .................... 2
 5
1 1
  P(A ∪ B) = — + — ................... 1 M,R2
5 5
 LTÔMB*,ZELTVL
 GVZT NZJREK22%MTJTPBpGPMMB XGL)EBL)K:GILB OZT*BMES}GuXK:)EKJZMTJTIu
 JTPBpIMZEUZT XLRN2SMJTPBpGIB Ju/E|EK GUM)I1|IIR OKXK0ELGILB T TZ4 IEV
 LTJEKFjGPLMXJES†M}XF

 XGNBMB*TNTTS SF4000 GZEB4000 .................... 2  M,R2


SF100 000 Z˜LEFL4V................... 1
 LTÔMB*,ZELTVL
 GVVN:BLGIZTNZJREK31% MTO‘XIMTÔGuO‘K TLBLTPZJBKLXEŽIVNTTO]XK0ELI
 GIEVR GLEMTÔV LTJE JES†MK NTTSF Gu NT:I XWR } XF XEŽIu O‘ ,LI MTÔV
 XFBX/)EJILBZTLTS}VVTLBGVV‘S†K EKVÏZSKEZFMTI

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 19
 XGNBMB*TNTTS SF121 .................... 2  M,R2

  100 × 110 GZEB100 + 100 × 10 GZEB


100 100

  100 × 110 × 110 ................... 1


 100 100
 LTÔMB*,ZELTVL
 GVVN:BLIKF B GNETIJ]ZEKLXSGVZT NZJREK49%MTKJS2HVXPEGNETIJR›
 GNE4 MVGILB OE FL4V GVZT PMBLH FOR,R ‘S†K EKMT KF B GNETI GJ}Gu MVI
 JR›GNETIGJ}GuMVIHKWEGKLJBOKZ˜LEGLX/)EJMIRI

 XGNBMB*TNTTS(i) 3 .................... 1

(ii) 2 .................... 1  M,R2

 LTÔMB*,ZELTVL
 CEVJS G,EBBSG:B7NTTO]N:BLIMB KLGVZT NZJREK52%MTGNE‘XLRNEI OE
 LBLEXEMESILTKFS~KGIEPEGLEFL4VGVIHO NEXFG,EBBSG:B7IMXLRIENP2MB
 XFT|HGNE‘XLRNEIGJ}VJZGKLBNPIMBGJ}VPFMBGKLX/)EJN,MIRI


 XGNBMB*TNTTS x ≥ −3 .................... 2
− 2x ≤ 7 − 1 GZEB1 − 7 ≤ 2x ................... 1  M,R2
 LTÔMB*,ZELTVL
 XJVELEKMB |J]4V NTTO] GVV N:BLGIZT NZJREK 31%MT J%, JY-)EKMTLB GOGu
 XJVELE M,RVESFKLOKZKRSFGLE}VGVIHO NEXFXJVELEK  MB*,ZKRSF
 KLXEMESGIBX/)EJILBZTLTS}VVTLB‘S†K EXKVMSZFMTI

 XGNBMB*TNTTS 3 .................... 2
5 = 2 × 1 + c ................... 1  M,R2

 LTÔMB*,ZELTVL
 JS GS†bINJBESIMXLB-,BWIGJ}VNTTO]GVVN:BLGIZTNZJREK29%MT MB*)IMB
 JS  GS†-EKMB V NTZTHIT Lu UV MB*)GIB -,BWEYM GS†-EG{ JwMS,I %NB MSL OK
 Z˜LEGLEFL4VGVIHO NEXFXFT MB*)IM-,BWEYM:TGIBJwMS,GIBXEGPB:GILBm
GZEBc GJ|IZFMTOKZKRSFKLX/)EJK GI~IIRI

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 20
XGNBMB*TNTTS
80 GZEB80° .................... 2
^ ^ ^
CBD , CDB , BAE GZEB
^
DEA = 80° GZEB x° G JZ˜LEFL4V
^
GZEB FGE = 20° OKZ˜LEFL4V ................... 1 M,R2

 LTÔMB*,ZELTVL

JVPB|NEP TGMEB, ZE JVELBS GS†-E XE:T GMEB, NTTO] LRV NTÖMBJL GVV N:BLGIZT
NZJREK 51%MT UBMELBS GMEB, ZE XLRS&N GMEB, Z˜LE GLEFL4V LTJE JZ JVPB|NEP
TGMEB,IMGMEB,Z˜LEGLEZFMT }VGVIHO NEXFTGMEB,XE:TJS GS†-EZE
G
T MEB,K L
T B JVLB|UMTGLMHGKLJBX/)EJK LTSMS}VNTI T VMBG JMB|IZFMTI

XGNBMB*TNTTS x = 4 .................... 1
y = 8 .................... 1  M,R2

LTÔMB*,ZELTVL
L)EJIMB N2S†,JY-)EKMTLB ,MTÔVZEL)EJUM MTÔVNTTO]LRVVFLOFG LGVV
N:BLGIZTNZJREK39%MTXLRS&NXKIKLTKFS~G JZ˜LEFL4VJZx ZEy J]ZEJuOLB0E
GEWLFÏ4VTLBGVZTLTKFS~NTTS OEFL4VHZFMTG{

 XGNBMB*TNTTS (i) 8 cm GZEB 8 .................... 1

  (ii) 6 cm GZEB 6 .................... 1   M,R2


  LTÔMB*,ZELTVL
 vLTI XE:T GVV N:BLGIZT NZJREK 37%MT GMBKM XE0ESM K%BI S&NTMK VKE
 GLEFL4VGZEBS&NIMXF]GLEFL4VwHGZBK|IZFMTINÖpIGJ}GuJ2I/E|GILB
 NG BXSIPNITSJBJuOLB0IXFJRGSLBGMBG{ uO8JPGJ|IZFMTIvLTIXE:T
 GVKFLTN:BL|J]4GuS&NTMLTS&N,IVTLBKWEBNZJRMSZFMTG{

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 21
XGNBMB*TNTTS

12 .................... 2

x 10 
— = — GZEB )JwMS,IMH
6 5
GZEB )XLRNEIMH................... 1 M,R2

 LTÔMB*,ZELTVL
JVGMEB,TM TGMEB, NTTO] LRV VFL OFG L GVV N:BLGIZT NZJREK 25%MT GVIH
GZB } XFBGB JVGME"³M TGMEB,K  XLRS&N NEP LTKFS~ G J Z˜LE GLEFL4VIT
||0ZFWGILBIRBJVGMEB,TMTGMEB,NTTO]X0)ILIMS}VTLBNT. LFY|IZFMTI

n n
n 1 (2 − 1) 1 (1 − 2 )
  XGNBMB*TNTTS2 − 1 GZEB GZEB .............. 2  M,R2
2− 1 1− 2

  LTÔMB*,ZELTVL
 JY-)E GBVEK IHGB G,EBBS G:B7 NTTO] LRV VFL O L GVV N:BLGIZT NZJREK
 15%MTPBXSNFKTIIRLTKFS~JuOLB0EKXFJRGSLBG,EBBSG:B7IMGUM)I OE
 FL4VJ]ZEXPEJ2I/E|MTÔVHZRSFMS}VX)K:)G{

XGNBMB*TNTTS

(i)6 cm GZEB 6 .................... 1


6 3
(ii)0.75 GZEB — GZEB  — GZEB )XIMB .................... 1  M,R2
8 4

 LTÔMB*,ZELTVL
 GVV N:BLGIZT NZJREK 43%MT GVZT  XFT PB XFJRGSLB NTTSF OE FL4V J]ZE
 LTKFS~TGMEB,vTMXLRNEIGIEPEFL4VJ]ZEXI‘uMSFKLBXGNEGZEJBKXFGVKFLT
 X/)EJK H LTSLBSK NTTSF JFNI4VH NRZR,R }V TLB XK:) JE0L VfHVH ÏE |I
 ZFMTI

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 22
 XGNBMB*TNTTS 16 000 .................... 2

3
(24 − 4) GZEBUMBUMBNPJR›MTÔVHGZEB8 000 ....... 1  M,R2

  LTÔMB*,ZELTVL
 12%M NZJREK XFT GVV N:BLI I NGIB A GMEHGJZT LTKFS~ NTTSF JFNI2 XKV
 NT:I XFT N:BLI G{ GVKFLT N:BLK H NTTSF JFNI4Gu MVG{PI NTTO] KWEB
 LRKB}V X)K:) G{ }¿I NME:LIM LEITI GJ}V NTTO]K KFj XK0ELI GIEVR
 |IIRI

XGNBMB*TNTTS

65 GZEB65° .................... 2

^ ^
PRS = SPT = 45° GZEB
^ ^
RQS = 25° GZEB PST = 70° ................... 1  M,R2

  LTÔMB*,ZELTVL
 D)EvTM N:BLIMB KL GVZT NZJREK 22%MT XPE NGuI LTJT G JH GIEPE FL4VH
 XI‘uMSFKLBHXNZJR}XFUBJ]ZEN:BLIHXPED)EvTMNGuILTKFS~KZ˜LEFL4V
 NTTO]LRKB}VZEGVKFLT,LIMTÔuXFBX/)EJK GIVKFPBG{

  XGNBMB*TNTTS 2 .................... 2
2
A = 4π2 GZEBB = 2π(2)(2)................... 1   M,R2

  LTÔMB*,ZELTVL
  GVVN:BLGIZT NZJREK31%MTXPEJ2IHXEGPB:GILB NTTSF OEFL4VHZFMT JS
  N:BLIMBKRKPXI‘uMSFKLBKFjNTÖJMBLTKFS~NTTS TIELFUOF|LBvLTINEWGu8B
  |*IMSF,RXKJBELRM KLTKFS~K/E|MTÔVH5KRLBZRSFMIRI

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 23
XGNBMB*TNTTS

2 : 1 GZEBBEG Δ : CFG Δ = 1 : 2 ................ 2


1 : 2 GZEB 4(BEG Δ) = BCD Δ GZEB
................... 1 
4(CFG Δ) = ABC Δ GZEB
JR‘JRTGMEB,IR IMKS†. IXSJuOLB0IMH  M,R2

  LTÔMB*,ZELTVL
JVELBSGS†-EXE:
T  S&NK KS†. IJuOLB0KXFT GVVN:LB GIZT NZJREK32%MT
,TI |*IGIB D)EvTI XFB GMEHJBK H XI‘uMSFKLB OZRSIMB MFVFBMB
GLEMB}VGVIHGZBKG{S†MLZFMTIEK~IR,RMSFL4VHD)EvTICKZ BKLOF|LB
D)EvTINTTO]KKWEBKFjGILBXK0ELIGIEVRMTÔVKFPBG{

XGNBMB*TNTTS
BC ZT uOJVcG¡PMI ................... 1 

D M,RMTÔV ................... 1  M,R2



  LTÔMB*,ZELTVL
  D)EvTM N NTTO] LRV NPLu K2 GVV N:BLGIZT NZJREK 26%MT D)EvTM N NTTO]
  N:BLNÖJSGIB EBB|MJuOLB0EJVÏPJuOLB0MSFL4VHXI‘uMSFKLB ZRSF}VP
  KWEB. PEITG{

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 24
       B GMEHJ  

1 1 3+2 5 1+ 1 + 1 M,R3
—+— = = —
4 6 12 12
²NÖ)EMGNEB,L150 MT

12
150 × — = 360 M,R2
1 + 1
5

²CTÖK2GNEBK TLB60 MBXELLBPVXJ BKFJTIMH‘LBGLBI

60 GZEB 1  )/EIMB M,R1



360 6
3 MBXELLBP|M,RG{I
²XJ BKFJTIEH‘LBNJRCTÖK2GNEBK TLB —
5

NÖ)EMZEXJ BKFJTIEH‘LB/EI= — 5 + 1 = 7 ........... 1


— —
12 6 12
5
∴ CTÖK2GNEBNVE,I= — ........... 1
12
∴ |M,2/EI= —5 × 3  ........... 1

12 5
1
= — ........... 1
4 M,R4

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 25
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (

m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh ixLHd f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yakhg
,l=Kq 10la ysñ jk w;r wh≥ïlrejkaf.ka
50%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
20%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
8 - 10
13% 17%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
13%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'
6-7
17% 0-2
50% fuu m%Yakhg wh≥ïlrejkaf.ka 70%lau ,ndf.k
we;af;a ,l=Kq 5 fyda g wvqfjks' ,l=Kq 8 fyda Bg
3-5 jeäfhka ,nd we;af;a 13%la muKs'
20%

m%Yakfha fldgiaj, myiq;d fuu m%Yakfha fldgia 4la we;'


myiq;dj jeäu fldgi (i)
jk w;r tys myiq;dj 54%ls'
myiq;dj wvqu fldgi (iv) jk
w;r tys myiq;dj 24%ls'
myiq;dj

54%
49% 47%

24%

1 m%Yakfhys fldgia

.Ks;h I m;%fha B fldgfiys m<uqjk m%Yakh ixLHd f;audj hgf;a d. wdY%s; m%Yakhls'
tu m%Yakfha myiq;dj 33%ls'

(i) fldgfiys myiq;dj 54%ls' d. tl;= ls fï yelshdj ueku i yd fuu fldgi


b†˙m;a lr we;' (ii) fldgfiys myiq;dj 49%ls' fuys° ms<s;=r ,nd .eku i yd m%;Hdjr
.Kkh dú; ls u i;=gq dhl u gul we;' (iii) fldgfiys myiq;dj 47%ls' (ii) fldgfiys
ksjer† ms<s;=r u; m kï j m%Yakhla neúka fuys myiq;dj wvq we;' (iv) fldgfiys myiq;dj
24%ls' by; (i) yd (ii) fldgiaj, ms<s;=re ksjer† u u; fuys ms<s;=r r d mj;' taksid myiq;dj
wvq we;'

ksjer†j ms<s;=r ,nd .eku i yd d. iq ls fï yelshdj iy d. wdY%s; .eg fyd ska


lshjd wjfnda lr .ekfï yelshdj m%.=K lr .; hq;=h'

w'fmd'i' ^id'fm<& .Ks;h we.hSï jdr®;dj 2015


- 26 -
1 × 1+1 M,R2
14 × 14 = 98 cm2
2

1 × 22 × 1+1
14 × 14 = 154 cm2 M,R2
4 7

AQC KS†. I=154 − 98 ........... 1


2
APCQ KS†. I=2 × 56 = 112 cm ........... 1 M,R2

22 × ........... 1
2 × 14
7

NÖvTI=2 × (2 × 22 × 14 ) = 176 cm ........... 1 M,R2


7

29 M,R2
22 176 44
GZEB GZEB ........... 1
5.5 5.5 5.5

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 27
NTTS
 FJFNI4VNTTO]LTÔMB*,LTVLZEGIEBDLE

N:BLIJ]ZE M,R OEXFTXEMESI vLRu GBVEK IHGB JMJB MS XFT GVV N:BLIH
M,R10MBZTvKLXSXI‘uMSFKLBGLB
 61%MBNV,0 - 2NELBSGIBP
6-7 8 - 10  18%MBNV,3 - 5NELBSGIBP
9% 12%  9%MBNV,6 - 7NELBSGIBP
 12%MBNV,8 - 10NELBSGIBP
M,R OEGLXF
0-2
3-5 61% GVVN:BLIHXI‘uMSFKLBGLB 79%MBV OEGL
18% XFBGB M,R 5GZEB #HXWRGKLT M,R 8 GZEB #H
KFjGILB OEXFBGB12%MBNV,T

N:BLGIBGMEHJBK NZJRE GVV N:BLGIB GMEHJB 5MB XF


 NZJREK KFjV GMEHJ (i) KL
100  XS UZT NZJREK 52%MT
90 NZJREK XWRV GMEHJ (v) KL
80  XSUZTNZJREK20%MT
70
NZJREK

60
52%

50 47%
40
30% 31%
30
20%
20
10
0
(i) (ii) (iii) (iv) (v)
2
2 N:BLGIZTGMEHJB
 
  
vLRuGBVEKIHGBNÖvTIZEKS†. IXFJRGSLB XFT GVVN:BLGIB NZJREK27%MT

 (i) GMEHGJZTNZJREK52%KLXSUZTTGMEB,GIBKS†. IGJ}VJ]ZES&NJHZL


TLBXPEG
T MEB,IGKLBMSZ˜LEGLEZFMT}VJES†MGLEK2XGNBM* B MILBVRZ,
R NEXFT
FHŒKMT(ii) GMEHGJZTNZJREK47%MTXPEGMBLBTM-,BWIS&NJHZGLLBGKLBMSZ˜LE
GLEFL4V JZ GMBLBTM -,BWIM KS†. I GJEIL XEMESI KSPKE FL4V NZJREK XWR}VH
O NEXF(iii) GMEHGJZT NZJREK30%MT(i) ZE(ii) GMEHJBK NTTSFVGVZT LTKFS~EK
S]ENK4V BGNBMZÖXWMKS†. I/E|GILBVR›GNBMKS†. IGJ|IZFMTG{(iv)
GMEHGJZTNZJREK31%MTV BGNBMZFWIJZK%BIMNÖpIXSJuOLB0EKGLEM4V
GVIHGZB }XF(v) GMEHGJZT NZJREK20%MTNEGIEBTMXKJBEKLBHXLRS&NK/E|GIB
GIVHZRSFNRSF‘GLE}VNZJREKXWR}VHO NEXF

 S&NJHZLMB|:BG B*,EBVMKM4GuZFMTIEKZE,TJYM BNNEGIEBTMKJuOLB0MS


FL4GuZFMTIEKKS†0LIMSFL4VTLB GVKFLT N:BLK HJES†MKNTTSFJFNITIZFMTI
GMBLBTM-,BWIMKS†. IZEQENGMEHJM~GJ}VJ]ZEXPEJ2LTKFS~K/E|MTÔGu
ZFMTIEKPKFj~IR,RMIRI

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 28
15 23 29
LTKFS~XIGPMMH1 M,R2

32 = 16 KFLBL⇒ 21 kg M,R1
2

32 = 8 KFLBL⇒ 16 kg ....... 1
4
 3 × 32 = 24 KFLBL⇒ 26 kg ....... 1 M,R3
4
Q3 − Q1 = 26 − 16 = 10 kg ....... 1
LTKFS~ MB*)........... 1
JRVHKMI........... 1 M,R3
KMIJTHIEMTÔVH....... 1
11 M,R1

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 29
NTTS
 FJFNI4VNTTO]LTÔMB*,LTVLZEGIEBDLE

JY-)ELIGBVEKIHGBJMJBMSXFTGVVN:BLIH
N:BLIJ]ZE M,R OEXFTXEMESI
M,R10MBZTvKLXSXI‘uMSFKLBGLB
 50%MBNV,0 - 2NELBSGIBP
 29%MBNV,3 - 5NELBSGIBP
6-7 8 - 10  9%MBNV,6 - 7NELBSGIBP
9% 12%  12%MBNV,8 - 10NELBSGIBP
M,R OEGLXF

0-2
GVV N:BLIH XI‘uMSFKLBGLB 79%MBV OEGL
50% XFBGB M,R 5GZEB #HXWRGKLT M,R 8 GZEB #H
3-5 KFjGILB OEXFBGB12%MBNV,T
29%

GVVN:BLGIBGMEHJB5MBXF
N:BLGIBGMEHJBK NZJRE
 NZJREKKFjVGMEHJ (i) KL
100  XS UZT NZJREK 86%MT
90 86% NZJREK XWRV GMEHJ (v) KL
80  XS UZT NZJREK 14%MT
70
NZJREK

60 
50 46%
40
29%
30
21%
20
14%
10
0
(i) (ii) (iii) (iv) (v)
  3
3 N:BLGIZTGMEHJB

JY-)ELIGBVEKIHGBC~ÖNBMSXFTGVVN:BLGIZTNZJREK34%MT

(i) GMEHGJZT NZJREK86%MTJVRcdJY-)EIGJ}VNTTO]LRVJHRPEIMVfHVM


NK4 (ii) GMEHGJZT NZJREK 46%MT LTKFS~ JVRcd JY-)EI OE B P JVRd JY-)E
KMIXF]4GuGŽB*JT‘}XFLTKFS~K MB*) M,RMSGLEFL4VJZJRVHKJVRcdJY-)E
KMIGLEXF]4VXLB MB*)ILTKFS~KZ˜LEGLEFL4VNZJREKXWR}VGMGSZT O NEXF
(iii) GMEHGJZT NZJREK29%MTV0)JBIGJ}VNTTO]LTKFS~MVI/E|GLEMTÔVNZJREK
XWR}VHO NEXF(iv) GMEHGJZTNZJREK21%MTQS†MNTTO]LTKFS~JYM BNIGLELRKB
OK GVIH GZB |I ZFMTI (v) GMEHGJZT NZJREK 14%MT NJBESI /E|GILB GESSF
JLBLTG{PLIMSFL4Gu‘S†K ENZJREKXWR}VHO NEXF

JVRcdJY-)EKMIXF]4VJZXFTJVRcdJY-)EKMXFJRGSLBXJEXFTN:BLK H
NTTSFJFNI4VJ]ZEXK:)X/)EJK LTS}GVLB‘O EVÏZSKEZFMTI

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 30
90 × 10 ........... 1
3
300 ........... 1 M,R2

VF³MBXNLILGILBXEŽIV= 300 − 260 = SFs TIL40 ........... 1

90 : 300 : 40 ........... 1
9 : 30 : 4 ........... 1
M,R3

LHXFTXEZESNVE,I= 60 × 15 = 900 ........... 1


CTÖK2XEZESNVE,I= 900 − 180
= 720 GZEB12 × 60 ........... 1
HNVE,KBKL~L,L= 720 = 9 ........... 1 M,R3
80

GZEB
HNVE,KBKL~L,L= 12 × 60 ........... 2
80
= 9 ........... 1 M,R3

KB~LMHNJRXFTXEZESNVE,I= 80 × 7 + 10 × 16
= 720 ........... 1

GPLEHNVE,KBKL~L,L= 720
80
= 9 ........... 1 M,R2

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 31
NTTS
 FJFNI4VNTTO]LTÔMB*,LTVLZEGIEBDLE

N:BLIJ]ZE M,R OEXFTXEMESI JY-)EGBVEKIHGB JMJB MSXFT GVVN:BLIH


M,R10MBZTvKLXSXI‘uMSFKLBGLB
 59%MBNV,0 - 2NELBSGIBP
6-7  27%MBNV,3 - 5NELBSGIBP
8 - 10
5%  5%MBNV,6 - 7NELBSGIBP
9%
 9%MBNV,8 - 10NELBSGIBP
M,R OEGLXF

3-5 GVVN:BLIHXI‘uMSFKLBGLB 86%MBV OEGL


27% 0-2 XFBGB M,R 5GZEB #HXWRGKLT M,R 8 GZEB #H
59% KFjGILB OEXFBGB9%MBNV,T

       
N:BLGIBXLRGMEHJBK NZJRE GVV N:BLGIB XLRGMEHJB 4MB 
  XF NZJREK KFjV XLR
 100

 GMEHJ (a)(i) KL XS UZT
90
80 NZJREK60%MTNZJREKXWRV
70  XLRGMEHJ (b)(ii) KL XS
60%
60  UZTNZJREK13%MT
NZJREK

50 44%
40 
30
21%
20 13%
10
0
(i) (ii) (i) (ii)
(a) (b)
4 N:BLGIZTXLR
4 GMEHJB

JY-)EGBVEKIHGBXLRNEZEJVELRNENTTO]KXFTGVVN:BLGIZTNZJREK26%MT

(a)(i) XLRGMEHGJZTNZJREK60%MTUBM4IMVI/E|GILB NZJRGKLB NTTSFJFNITIZFMT


LTJE NZJRE VfHV JHRPEIM } XF (a)(ii) XLRGMEHGJZT NZJREK 44%MT  XFT GESSF
/E|GILB XNLILXEPEIV,LIMSGLEFL4VJZNPXSXLRNEK LTKFS~JuOLB0E
ZJRSFKEFL4GuLTNR,EKZKRSFGLE}VNZJREKXWR}VHO NEXF

  (b)(i) XLRGMEHGJZT NZJREK21%MT(b)(ii)XLRGMEHGJZT NZJREK13%MTGVVXLRGMEHJB


 NTG EBVJVELRNENTTO]LRVVFL4VJ]ZEC~ÖNB MSXFNTG EBVJVELRNE/E|GIB
 LTKFS~JVELRNEI TIEGLEMB}VNZJREVfHVXWR}VHGZB}XF

  GVKFLT N:BLIMH NTTSF JFNI4VH /E*E LRV ZE JLBLTG{PL ZFMTIEK ~IR,R VfHVM
 NKBKEIRXSUBJ]ZEGVKFLTX/)EJILBZTLTSMS|IIRI

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 32
× × × ×

× × × ×
LTIF~XKME:I M,RMTÔVH  M,R2
× × × ×

× × × ×

× × × ×
S&NGIB M,RMTÔVH ........... 1
2
GZEB )XIMB........... 2
20
 M,R3

( 2 ZTZSIJ]ZE..........
20
1
KIJ]ZE.......... 1 )

3
SFMBJHZGLZTXI T}VH..... 1 + 1 + 1 —
 M,R3 4

3 1
— —
5 20

( —25 × —14 ) + ( —35 × —201 ) ........... 1

13 ........... 1  M,R2
100

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 33
NTTS
 FJFNI4VNTTO]LTÔMB*,LTVLZEGIEBDLE

M M ZE Ju/E|EK GBVEK IHGB JMJB MS


N:BLIJ]ZE M,R OEXFTXEMESI
XFT GVV N:BLIH M,R 10MB ZTv KL XS
XI‘uMSFKLBGLB
 28%MBNV,0 - 2NELBSGIBP
 21%MBNV,3 - 5NELBSGIBP
0-2
 13%MBNV,6 - 7NELBSGIBP
8 - 10 28%
 38%MBNV,8 - 10NELBSGIBP
38% M,R OEGLXF

GVVN:BLIHXI‘uMSFKLBGLB49%MBV OEGL
3-5 XFBGB M,R5GZEB#HXWRGKLT M,R8 GZEB#H
21% KFjGILB OEXFBGB38%MBNV,T
6-7
13%

       

 GVVN:BLGIBGMEHJB4MBXF
N:BLGIBGMEHJBK NZJRE
 NZJREK KFjV GMEHJ (iii)
100 KL XS UZT NZJREK 78%MT
90
NZJREKXWRVGMEHJ (iv) KL
78%
80  XSUZTNZJREK43%MT
71%
70
NZJREK

60
59% 
50
43%
40
30
20
10
0
(i) (ii) (iii) (iv)

5 N:BLGIZTGMEHJB
5

Ju/E|EKGBVEKIHGBXFTGVVN:BLGIZTNZJREK53%MTI NGIBB GMEHGJZT


NZJREKCZVXIBN:BLIGVIG{

 (i) GMEHGJZT NZJREK 71%MT LTIF~ XKME:I GMEHR   M,R MTÔGu ZFMTIEK
JHRPEIM VfHVM NK4 (ii) GMEHGJZT NZJREK 59%MT XPE JTPBpI LTKFS~K Z˜LEGL
GMEHR  V LTKFS~K M,R MTÔVH GLEZFMT }GVLB ZE Ju/E|EK ,LI MS  GLEZFMT
}GVLBNZJREKXWR}XF(iii) GMEHGJZTNZJREK78%MTXFTSFMBJHZGLZTXPEJu/E|E
LTKFS~KJuN2S†,MSXFTLTJENZJREKCZJHRPEIMXIMNK4(iv) GMEHGJZT NZJREK
43%MTN:BLGIBXGNBMB*TNTTSMSEÏE}VHSFMBJHZL/E|MTÔVHXFTLRZRSFOKNZJREK
XWR}VHGZB}XF

 JJu/E} NÔMB*,IM LTIF~ XKME:I GMEHR   LTS&N,I MTÔVH GNS NÔMB*,I
JT‘MSLBGLB NTJBENLIJZTKPSZTKPILOKLTKFS~KZ˜LEIRINÔMB*,IHXPE
NT. GMEHR VLTKFS~K M,RMTÔVPXK:)G{UGJBVJu/E|EK,LIMSLXEMESI
LTKFS~K C~ÖNB M IRI /E , MTÔV ZE UM MTÔV NTTO] LTNR,EK P GVV N:BLGIB
‘*BMSEVÏZSKEFL4VHCKZ BG{

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 34
II NI

II NGIBK)2ZI

 
ME INFIGPMITvLTB30IT M,R50IT

GVVN:BLNIJY-)EvLRu}D³ID)EvTIJY-)ELIM MZEJu/E|EKIL
GBVEZINPLuMSJMJB GMGSLK)2ZSQLEN:BL12MTLB JVLB|G{KPGVV
N:L
B NIA ZEB K:GILBGMEHJBGPMMTLB PIRM
B KLXSA GMEHGJZTN:L
B 6LB5MHP
B GMEHGJZTN:BL6LB5MHPKLGJBN:BL10MHNTTSFJFNI4VXGNBMB*EGMGS†

UMBN:BLIMH M,R10OFTLBVR› M,R100MT


II NIJ]ZEXKJEL M,R=100 ÷ 2 = 50


XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 35
2.2.2××NIHNTTSFJFNI4VNTTO]LTÔ$*,?JVJBIMBG J
  ,TI II NGIZT XYM 1 JTH 6 GMB N:BL XIB A GMEHJTLB GEBSEB N:BL 5MH P
XYM7JTH12GMBN:BLXIBBGMEHJTLBGEBSEBN:BL5MHPXGNBMB*MILB|JTLBNTTSF
JFNITIIRG{NTTSFJFNITIIRVR›N:BLJY-)EK10MT


w'fmd'i'^id'fm<& úNd.h - 2015
32 - .◊;h - ˚˚ m;%h w'fmd'i' ^id'fm<& úNd.h - 2012
m%Yak f;dard.kq ,eîu yd tla tla m%Yakfha myiq;dj 32 - .Ks;h - II m;%h
m%Yak f;dard.kq ,eîu yd tla tla m%Yakfha m
100
100

90 90

80 80

70 70

60 60 N:BLGEBSEFL4V
m%;sY;h

m%;sY;h
50
50 UMBUMBN:BLGIB
40 NZJREK
40
30
30
20

20 10

10 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
0 m%Yak wxlh
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
AGMEHJ BGMEHJ
m%Yak wxlh

NJBESI7.I (RD/16/02/OL ZERD/16/04/OL GNEBSVK L


T B OEBGESSFXFJRGSLBJMJBMSL 

AGMEHJ
  CZ NJB ESIH XLRK ³I II NGIZT A GMEHGJB N:L
B  6 XGSLB XI‘uMSFKLBGLB
98%MBV1 KLN:BLIGEBSEGLXFTXSUZTNZJREK49%MBG{GVVGMEHJTLBKFjGILBV
GEBSELR FOXFTN:BLIUIITGVVN:BLIJY-)EGBVEKIHGBNT:GMEHJBZE E/EY:
KF BGNE 4IL|*IGMEHJBNPLuMSGLJMJBMSXFXWRGKLBVGEBSELR FOXFBGB
3KLN:BLIKLXSUZTGEBSEFL4V55% MT3 KLN:BLGIZTNZJREK42%MT}D,TI
GBVEKIHGBKS†N2S†,GILBFHŒ|J]4VGVVN:BLIHNPLu}XFGVVAGMEHJHXIB
N:BLZIXGSLB2 KLN:BLGIZTNZJREKKFjVKLXS5 KLN:BLGIZTNZJREKXWRV
G{UBKEGIB NZJRENTTGKTLB 50% JZ29% G{ 2N:BLIKS†D:TIMNJBESIXFJRGSLB P
5KLN:BLI}¿INME:LJVEwJwMS,GEWLF4VZE|J]4VXFJRGSLBPJMJBMSTOR,T
UB XLRK, A GMEHGJZT NZJRVN:BLIHGVLBV‘*BMSVN:BLIHPNPLu}XFBGB }D,TI
GBVEKIT

BGMEHJ
 ³I II NGIZT B GMEHGJZT KFjGILBV GEBSE LR FO XFT N:L B IB XWRGKLBV GEBSELR
FO XFT N:BLIB NTTGKTLB XYM 9 JZ XYM 12 G{ UBKE GEBSEGL XFT XI‘uMSFKLBGB
NT:NTTGKTLB91%JZ26% G{GVVGMEHGJZTN:BLZIXGSLBNZJREKKFjVN:BLIB
NZJREKXWRVN:BLIBNTTGKTLB XYM8ZE12 KLXSUBKEGIB NZJRENTTGKTLB 58%ZE
20% G{XYM 9N:L B IHNEPM}XFBGB JY-)ELIITUVN:L B IKFjMFVBMTLB IRK  GEBSELR
FO XF UGZB LTS†VE, NPLu MSB 8 KL N:BLIH NTTSF JFNI4V VTLB XI‘uMSFKLBH
KFj M,R NVE,IMB OEFL4VHNZJR }XFT XSXWRVSFdMBKIMTLB IRKGEBSELR FO
XFBGB D)EvTINPLuMSB 12KLN:"LIG{#HNTTSFJFNI2 XI‘uMSFKLBHKRKPKFj
M,RNVE,IMB OEFL4VHGLEZFMT}XF

  ³IIINIJVJBIMBG JBM8KLN:BLINZJRV}XFTXS12KLN:BLI
‘*BMSV}TGrNZJREK50%GZEB50% CMBVKEXFBGBXYM2, 8, 9ILN:BLNV³

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 36
2.2.3. ;h ; h ;
w'fmd'i'^id'fm<& úNd.h - 2015
32 - .◊;h - ˚˚ m;%h
m%Yakj, myiq;d - f;aud wkqj

58%
54%
myiq;dj

49% 50%
43% 43% 42%
40%
35% 37%
29% 29%
20%

1 6(b) 7 4 6(a) 2 3 5 8 11 12 9 10

h
s;h

dj
iïN l yd
d

Hdk
LH qï .K ;sh

dú;
ix ñk ùc cH

ixL

l=,
m%Yak wxlh

; h 7.II

; A fl B fl
1' ixLHd 1, 6 (b) 7
2' ñkqï 4, 6 (a) -
3' ùc .Ks;h 2, 3, 5 -
4' cHdñ;sh - 8, 11, 12
5' ixLHdkh - 9
6' l=,l yd iïNdú;dj - 10
. 8
fuu m%Yak 12 w;=frka 8 jk m%Yakh myiq;dj jeäu m%Yakh ù we;' th wh;a jkafka
cHdñ;sh f;audjghs' myiq;dj wvqu m%Yakh ù we;af;a 12 jk m%Yk
a hhs' th o wh;a jkafka cHdñ;sh
f;audjghs'
w'fmd'i'^id'fm<& úNd.h - 2015 . ;h II m;%hg wh;a m%Yak 12" tajd
32 - .◊;h - ˚˚ m;%h wh;ajk f;audj,g fjka lr" ta wkqj
f;audj, myiq;d f;audj, myiq;d .Kkh lr" wxl 7. III
100
m%ia;drfhys ksrEmKh lr we;'
90 54% tu m%ia;drh wkqj" ixLHdkh f;audfjys
80
myiq;dj Wmrsu fjhs' ñkqï f;audfjys
myiq;dj wju fjhs' tu f;audj, myiq;d
70 ms<f
s j<ska 54% yd 38% fõ' tu f;audj,ska
38% 37% II m;%hg wvx.= lr we;af;a ixLHdkh
60 36%
myiq;dj

34% 54% f;audfjka tla m%Yk


a hla yd ñkqï f;audfjka
50 m%Yak tlyudrla mu ' fuu m;%fhys jeäu
44%
38% 40% 39% 37% m%Yak ixLHdjla fjka we;s c . ;h
40
yd cHdñ;sh f;audj, myiq;d ms<sfj<ska
30 40% yd 39% fõ' fuu jifr® ° ñkqï
f;audjg jvd cHdñ;sh f;audfjys myiq;dj
20
;rula jeä ù ;sfí' iEu f;audjlu myiq;dj
10 jeä w.hla f.k ;snqK;a ixLHdkh f;audj
yer wfkla f;aud 5 ysu myiq;d 50% g jvd
0
ixLHd ñkqï c . ;h cHdñ;sh ixLHdkh l=,l yd wvq w.hla f.k we;'
iïNdú;dj
úIh f;audj

; h 7.III

w'fmd'i' ^id'fm<& .Ks;h we.hSï jdr®;dj 2015


- 37 -
2.2.4 II NIJ]ZEXGNBMB*TNTTSFZE M,RGuNgNEgINTTSFJFNI4VNTTO]LTÔMB*,
 LTVLZEGIEBDLE
II NIJ]ZENTTSFJFNI4VNTTO]LTÔ$*,NJBESXYM 3, 4, 5.I, 5.II, 7.I, 7.IIZE 7.III
XFJRGSLB JMJB MSXFN:BLIHXŽNJBESGMEHJUB UB N:BLGIB LTS4$*,ZELTVL
JVÏPMBKEXF


A GMEHJ

KLN:BLGIZTX/TVES†
LTNR,EK L2LG EBMGIBJES†MG JLRGPLRMTÔVJ]ZENT:GIEPELTIT
XGNBMB*TCGLRu. 
NRP
B IMJGPBN MBJ]ZEMES†K
 MHGKLR OLKSTNLuO‘VRP ZEGPBN J]ZEXIGMGSL
KES†*TMKÖNLuO‘NT:IXFT|H
(i) KES†*TMKÖNLuOPBPGJEIIT
(ii) GPBNG ZTKES†*TMKgLEMVGJEIIT
 GPBN  M TIH  OE LBLE VEJTMM TIZEXBTMESuG JVEJTMM TI OELBLEVEJ
 ,LXFT|H
(iii) OELBLEXBTMESuVRP GJEIIT
 GVV XBTMESu VRP  GMEHJM LEvM XI ZE GKG] XIB KES†*TM E/EY:IB PLBLE
 JVEVMXEGIEBDLIMSLBGLBIFITXFT|H
(iv) v LBLEGMEHJBK LEvMXIGJEIEKJSMB XKJELGIB FGOL E/EY:XEPEIV
  GJEIIT
(v) JVEGu VRP B XEGIEBDLGILB FGOL KES†*TM XEPEIV GPBN  M TIH GVLB FGOL
  KES†*TM M TGIB Iu NT:IMB XS JuOLB0EKMB MBGKL NME:IMH UMÏ G{ P
  GLEG{PILBLGZBJZTKNME:MSIT




XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 38
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLB
MSF,R
1. (i) 750 × 4

SF3000 1 1

(i) GMEHGJZT
(ii) 3000 × 100 1 NTTS/E|
15 MSTGrLu
SF20 000 1 2 GVV M,
OEGPLBL

(iii) 20 000 × 6

SF120 000 1 1

(iv) 120000 × 100


GMEHJBK LEvMXI= 1
120
= SF100 000 1

E/EY:XEPEIV= 100 000 × 25 1


100
= SF25 000 1 4

(v) KES†*TMM TGILB JYJLBPLI


10% MKgLEMV= (20 000 × 12) × 10 J]ZELTKFS~
100
XILTKFS~
= SF24 000 1 MVK TLB OE
IRI
25 000 > 24 000 LTJECZNME:I
JVÏUMÏG{ 1 2 10

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 39
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (

m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh ixLHd f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yakhg
,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
98%la u f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
44%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
21%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
13%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
22%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'

fuu m%Yakh f;dard.;a wh≥ïlrejkaf.ka 65%lau


,ndf.k we;af;a ,l=Kq 5 fyda g wvqfjks' ,l=Kq
8 fyda Bg jeäfhka ,nd we;af;a 22%la mu '

m%Yakfha fldgiaj, myiq;d fuu m%Yakfha fldgia 5la we;'


myiq;dj jeäu fldgi (iii)
jk w;r tys myiq;dj 89%ls'
89%
myiq;dj wvqu fldgi (v)
74% jk w;r tys myiq;dj 23%ls'
m%Yakfhys iuia; myiq;dj
myiq;dj

50% 49%ls'
39%

23%

1 m%Yakfhys fldgia

wh≥ïlrejkaf.ka 98%la ms<s;=re iemhug f;dardf.k we;s fuu m%Yakh ixLHd f;audj
hgf;a j˙mkï n≥ iy fldgia fjf<`ofmd< wdY%s; fldgia 5 lska iukaú; fõ'
(i) fldgi j˙mkï n≥ fi fï b;d ir, fldgila jQ neúka tys myiq;dj 74%la jeks by<
w.hla f.k ;snq '
(ii) fldgiska f.dvke.s,af,a jdr sl j kdlu fi ug wjYH . ;uh iïnka ;dj ksjer†j
dú; ls ug wfmdfydi;a fuka tys myiq;dj 39%la lajd my< nei we;s nj fmfka' udihl l=,sh
° we;s úg udi 6 l l=,sh fi ug ° we;s (iii) fldgi b;d ir, j neúka tu fldgi 89%l myiq;dj
ysñ lrf.k we;s w;r th fuu m%Yakh i yd ,enqKq by<u myiq;dj fõ'
fldgia u.ska ,efnk ,d dxY wd hu .Kkh ls u i yd b†˙m;a lr ;sn (iv) fldgig
wh≥ïlrejka ksjer† l%ufõ h dú; ls u fjkqjg (iii) fldgfiys ,enqKq w.fhka m%;sY;hla f,i
,d dxY wd hu .Kkh ls ug fm< u ksid ksjer† ms<s;=r ,nd .ekug wfmdfydi;a we;'
.eg úi°u yd fya;= la u jeks by< yelshd uek ne,ug ° we;s (v) fldgi i`oyd 23%la
jk wju myiq;dj ysñ we;s w;r fujeks m%Yak i yd ms<s;=re iemhfï ° ksjer† l%uh ;yjqre jk
f,i w Hdihkays ksr; lrúh hq;=h'

w'fmd'i' ^id'fm<& .Ks;h we.hSï jdr®;dj 2015


- 40 -

KLN:BLGIZTX/TVES†
LTNR,EK ||0MV|pG{*,IMSvLB|Q )GPMMBXSNKTLXGL)EBL)JuOLB0E
 NZJRGKLBJLBLTG{PLIMSIT

XGNBMB*TCGLRu.  
 y = −x2 + ax + b ; a, b ∈ Z XEMESGIB:TIMNJBESIXF]4VJ]ZEJMJBMSL PXJuN2S†,
KKMBXFT|H

(i) GPL Px XIMHXLRS&Ny ZTXIGJEIIT


(ii) XFTXIKK/E|GILBXFTNÖVE,IMHXLRK:TGIBNJBESIX]TIT
NJBESI/E|GILB

(iii) y ≥ c ; c ∈ Z KLx ZTXINSEJI TIIT
2
 (iv) NJBESGIB 8NÖV MB*)GIB -,BWEYM TIE UVÏTLB  XFT :TI y = k − (x + h) ;
k, h, ∈ Z XEMESGILB TIEPMBKIT
(v) x2 − ax − b = 0 JwMS,GIB V2 IMB d − √ e ; d, e ∈ Z + XEMESGILB XFT |H √ e
 
J]ZEXEJLBLXIMBNVRP:VJBELIHGJEIIT
 

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 41
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R

2. (i) 3 1 1

(ii) LTKFS~XMB*J]ZE- 1
MB*)MBKBLTKFS~K M,RMTÔV- 1
3
JRVHKMIH- 1

(iii) − 0.2 ≤ x ≤ 4.2 (± 0.1) MB*)GPM


GZEB Z˜LEFL4V− 1
− 0.2 JTH 4.2 GMB (± 0.1) 1 1

(iv) (2, 3) 1
2
y = 3 − (x − 2)
2 1

2 − √3 = 3.7 P
(v) y = 0 KLBGLBx = 0.3 GZEB x = 3.7 |HI TIEXFBLuUI
GLEJ ME
2 − √3 = 0.3 (± 0.1) 1 2 − √3 = 0.3
J]ZE? 
∴ 2 − 0.3 = √3 OEGPLBL
√3 = 1.7 (± 0.1) 1 2 10

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 42
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 43
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (

m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh c . ;h f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu
m%Yk
a hg ,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
8-10
91%la u f;dardf.k we;'
4%
tu wh≥ïlrejkaf.ka
19%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
6-7 0-2 63%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
14% 19% 14%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
4%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'

3-5 fuu m%Yakh f;dard.;a wh≥ïlrejkaf.ka 82%lau f


63% ,ndf.k we;af;a ,l=Kq 5 fyda g wvqfjks' ,l=Kq 8 j
fyda g jeäfhka ,nd we;af;a 4%la mu ' t
w
m
i
m%Yakfha fldgiaj, myiq;d fuu m%Yakfha fldgia 5la we;'
myiq;dj jeäu fldgi (i)
jk w;r tys myiq;dj 88%ls'
88% 84%
myiq;dj wvqu fldgi (v)
jk w;r tys myiq;dj 5%ls'
m%Yakfhys iuia; myiq;dj
myiq;dj

50%ls'

32%
24%

5%

2 m%Yakfhys fldgia

c . ;h f;udj hgf; m%ia;dr ms<sn kqu ms˙laiu i yd b†˙m;a lr we;s fuu m%Yakh
wh≥ïlrejkaf.ka 91%la ms<s;=re iemhu i yd f;dardf.k we;' fuu m%Yakh wh≥ïlrejka w;r
ckm%sh m%Yak w;=frka tlla jk kuq≥ 0 - 5 f;la ,l=Kq ,nd.;a m%;sY;h 82% la u fõ'
fuys (i) yd (ii) fldgiaj, myiq;dj 88% yd 84% jk w;r wfkla fldgia ;=fkys myiq;dj
35%g;a jvd wvq h' fuu m%Yakfha ° we;s w.h j.=jla weiqfrka m%ia;drh we fï yelshdj uek
ne,u fukau m%ia;drh dú;fhka wid we;s m%Yakj,g ms<s;=re iemhfï yelshdj m djg
,lalr ;sf '
ksjer s j w skq ,nk m%ia;drh ks Kfhka m˙u , Hfha LKavdxl myiqfjka ,súh yels
w;r tu w.hhka dú;fhka Y%s;fha i lrKh ,s fï l%ufõ h ukd f,i jgyd .ekfuka ms<s;=r
myiqfjka ,nd .; yelsh' fujeks m%Yak we;=<;a w Hdij, ksr; lr fï° hdka;%slj yqre lr ug
jvd wjfnda fhka hqla;j ms<s;=re ,s ug mqre≥ lr u l< hq;= fõ'

(v) fldgfia° wh≥ïlrejka jeä f kl= jr.c i lrK úi°u u.ska w < úi u lrd hdug
;aidy lr ;sn w;r fujeks m%Yakj,g tjeks ms<s;=re wfmala d fkdlrhs' fuu fldgfia ° we;s
mf ia ms<sm†ñka m%ia;drh dú;fhka muKla w < úi ≥u ,nd .eku l< hq;= fõ'

w'fmd'i' ^id'fm<& .Ks;h we.hSï jdr®;dj 2015


- 44 -
KLN:BLGIZTX/TVES†
LTNR,EK U~GLPE¿|GIBXK:)EJEMB*EBMSFL4VJ]ZEJwMS,|J]4GuMV
 |pZJRSKIT
XGNBMB*TCGLRu.  

UMTGLMHIEKXFT JVQSJIMB ZEJ%DRGMEB,EJIMB XWY S&NJHZLMB UZT XLBS†UMB


J%DRGMEB,EJIMNEPIM~ZEJVQSJGIBNEPIM~}¿INME:LK TLBXFT|H
(i) LuMSXFTNEPIM~XFT}¿INME:LIMBOKGNLBKIT
(ii) NEPXSXLRNEIXFJRGSLBXFTJuOLB0EKXLRKKS†DJwMS,IMBGEWLÏIT
(iii) J2I/E|GILBGZEBXLBMVIMTLBGZEBKS†DJwMS,I|J]EUZT|J˜VXFT
 NME:LIMBOKGNLBKIT
(iv) LuMSXFT~MBJ]ZEXFT|J˜VMBJR‘JRGLEKLOKGNLBKIT

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 45
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R

3. (i) PB = (3x + 2) − (x + 3)
= (2x − 1) 1 1

(3x + 2) (x + 3)
(ii) =
(x + 3) (2x − 1) 1
UMBNJMBLTKFS~Lu M,R
2
(3x + 2) (2x − 1) = (x + 3) 1 GPNJVLTKFS~}
2
2 2 5x − 5x − 11 = 0
6x − 3x + 4x − 2 = x + 6x + 9
2
2 G JP TIEXFBLu M,R
5x − 5x − 11 = 0 4

2
(iii) 2
−(−5) ±√ (−5) − 4 × 5 × (−11) 5x − 5x − 11 = 0
x = 1 1 49
2×5 (x − )2 =
2 20
5± √245 1 7
= 1 x− = ±
10 2 2 √5
3
5 ± √49 × 5 1 7
x = ±
= 2 2 √5
10
1 3 5 7 √5
5 ± 7 √5 = ±
= 10 10
10
5 ± 7 √5
=
10

(iv) 2 ( 5 − 7 √5
10
) −1
5 − 7 √5 −1
=
5 5

7 √5
= −
5 1
7 √5
− < 0 LTJE
5
PB ZT~J]ZEGVV|J˜VJR‘JR 1 2 10
GLEG{

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 46
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
c . ;h f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yakhg
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh
,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
55%la muKla f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
51%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
24%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
9%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
16%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'

fuu m%Yakh f;dard.;a wh≥ïlrejkaf.ka 75%lau


,ndf.k we;af;a ,l=Kq 5 fyda g wvqfjks' ,l=Kq 8
fyda g jeäfhka ,nd we;af;a 16%la mu '

m%Yakfha fldgiaj, myiq;d fuu m%Yakfha fldgia 4la we;'


myiq;dj jeäu fldgi (i)
jk w;r tys myiq;dj 61%ls'
myiq;dj wvqu fldgi (iv)
jk w;r tys myiq;dj 15%ls'
myiq;dj

61%
m%Yk
a fhys iuia; myiq;dj 42%ls'
52%

34%

15%

3 m%Yakfhys fldgia

fuu m%Yakh mss<s;=re iemhu i yd 55%la muK f;dardf.k ;snq ' c . ;h f;audj hgf;a
b†˙m;a lr we;s 3 jk m%Yakfhka wfma d lr we;af;a jr.c i lrK úi fï yelshdj uek ne,uhs'
iqmqre≥ rgdfjka neyerj b†˙m;a lr we;s fuu m%Yakfhka kqu uekug wu;rj ikaksfõ k yd
iïnka ;d f.dv k.d .ekfï yelshdj uek ne,u wfma d lr ;snq '
h m%ldYkhlska fjk;a h m%ldYkhla wvq ls ug ° we;s (i) fldgfia myiq;dj 61%la
jk w;r fuys ° wvq l< hq;= h m%ldYkh jrykla ;=< lajd ksjer†j jryk bj;a lr iq ls u
u.ska ms<s;=r ,nd .ekug wh≥ïlrejka yqre ls u wjYH fõ' ;j h m%ldYk wvq lrk wjia dj,g
iïnka w Hdi lr u ;=<ska fï ms<sn ksmqK;dj jr kh l< yels fõ'
° we;s ;a; wdf aY lr jr.c i lrKh f.dv k.d .eku i yd ° we;s (ii) fldgfia
myiq;dj 52%la fõ' ° we;s iïnka hg wkqrEmj md j, †. wdf aY lr ksjer†j iq ls˙u u.ska
jr.c i lrKh f.dv k.d .eku l< hq;=h'
i;%h dú;fhka jr.c i lrKhla úi°fï yelshdj uek ne,ug b†˙m;alr we;s (iii) jk
fldgig ms<s;=re iemhfï ° i;%h dú; lr i lrKh úi ug fhduq jfha kï ° we;s m%;s ,h
myiqfjka yd blaukska ,nd .ekug yelshdj ;snq '
(iv) jk fldgi iïnka ;d lfï l=i,;d m kï lr b†˙m;a lr ;sn w;r tys° wh≥ïlrejkag
ms<s;=re iemhug hï ≥ alr;djla we;s j nj 15%la jeks wju myiq;dj m% rYkh fuka fmk hhs'
tneúka jqkg ° we;s mf ia wkqj ms<s;=r ,nd .ekug iq≥iq u. fmka ula iys;j w Hdij, ksr;
l< hq;= fõ'
w'fmd'i' ^id'fm<& .Ks;h we.hSï jdr®;dj 2015
- 47 -
KLN:BLGIZTX/TVES†
LTNR,EK ||0MV|pG{*,IMSvLBNEGIEBTMXKJBEJ]ZENÖVE,S&N/E|MSIT

XGNBMB*TCGLRu.  

TSJBsVMPJHZLMBPsGVZTNTZTgJBELLM~Y:ZEJBELGPMMBXS‘SP
XFT|H
(i) LuMSXFTGMEB,GPMM|:E BK,LIMSIT
(ii) LuMSXFTGMEB,IMXI90° OKGNLBKIT
(iii) LuMSXFTJBELGPMMBXS‘STGMEB,vTMK/E|GILB,LIMSIT
JBELGPMMBIEMSLGS†-EKVK2KBJBELIMNTZThVXFT|H
(iv) LuMSXFTGMEB,IMXITGMEB,vTMK/E|GILB,LIMSIT

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 48
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R

4. N N
B
m
100 20°
60°
110°
A x
W ?60°, 110°, 200°, 20°)
T ILGMEB,K TLB
UMMBKBZ˜LE 1
FL4V
(i) ^ 1
BAT =110° − 60° = 50°
^ 1 3
ABT =60° − 20° = 40°

(ii) ^ 1 ^ 1
ATB =180° − (50° + 40°) =90° 1 ATB =70°+ 20°= 90°

(iii) sin 50° =


BT
cos 40° =
BT
100 1 100
3
100 × 0.7660 = BT 1 100 × 0.7660 = BT
BT = 76.6 m 1 3 BT = 76.6 m

(iv) ^ 76.6 1 CZ(iii) ZTBT ZT


tan BWT =
40 XEGPB:GMEHGOV
^
tan BWT = 1.915 1
∴ ^ = 62° 26ʹ 3 10
BWT 1

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 49
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (

m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh ñkqï f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yakhg
,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
62%la muKla f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
57%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
14%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
8%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
21%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'

fuu m%Yakh f;dard.;a wh≥ïlrejkaf.ka 71%lau


,ndf.k we;af;a ,l=Kq 5 fyda g wvqfjks' ,l=Kq 8
fyda Bg jeäfhka ,nd we;af;a 21%la mu '

m%Yakfha fldgiaj, myiq;d fuu m%Yakfha fldgia 4la we;'


myiq;dj jeäu fldgi (ii) jk
w;r tys myiq;dj 57%ls' myiq;dj
wvqu fldgi (iv) jk w;r tys
myiq;dj 33%ls' m%Yk
a fhys iuia;
myiq;dj 43%ls'
57%
myiq;dj

49%
43%
33%

4 m%Yakfhys fldgia

ñkqï f;audj hgf;a ;%sfldaKñ;sh yd †.xYh tallj,g w <j b†˙m;a lr we;s fuu m%Yakh
f;dard .;a m%;sY;h 62%ls'
fldgia 4lska iukaú; jQ fuu m%Yakfhys (i) fldgfiys myiq;dj 49%la fõ' †.xYh ,l=Kq
lr fldaK .Kkh ls u i yd b†˙m;a lr ;sn fuu m%Yakhg wh≥ïlrejka ksjer†j †.xYh ,lKq
lr fkd.eku ksid w < fldaK ksjer†j .Kkh ls ug wfmdfydi;a ;snq ' fuu ú h lreKq
ms<sn j fyd†ka wj dkh fhduq ls u ;=<ska fujeks m%Yak i yd idr lj ms<s;=re iemhug yels jkq
we;'
(ii) fldgi i yd cHdñ;sfhys ir, m%fïhhla jk ;%sfldaKhl w Hka;r fldaK ;=fkys tl;=j
dú;fhka ms<s;=re iemhug ° ;sn ksid thg jeäu myiq;dj jk 57%la ysñ we;' ;%sfldaKñ;sl
wkqmd; dú;fhka ° we;s †.la fi fï yelshdj uek ne,u i yd ° ;sn (iii) fldgfiys myiq;dj
43%la fõ'
;%sfldaKñ;sl j.= dú;fhka fldaKhla .Kkh ls u i yd ° ;sn (iv) fldgig wju myiq;dj
ysñ we;s w;r th 33%la fõ'
fujeks m%Yakj,g ms<s;=re iemhu i yd ;%sfldaKñ;sl wkqmd; ksjer†j ,s u ;%sfldaKñ;sl
j.= dú;fhka w.hka ksjer† j .Kkh ls u iy dú;h ukd f,i m%.K = l< hq;h = ' w d< ir, rEm
igyka we u i yd f k , ;a; ,l==Kq ls ug iy ta yd ne Kq m%;Hjr; .Kk ls ï iys; m%Yakj,g
fhduq ls u u.ska wh≥ïlrejka ;=< kqu ;yjqre l< hq;=h'

w'fmd'i' ^id'fm<& .Ks;h we.hSï jdr®;dj 2015


- 50 -
KLN:BLGIZTX/TVES†
LTNR,EK  U~GLPE¿|GIB XK:)EJEMB*EB MSFL4VJ]ZEJwMS,|J]4GuMV|p
 ZJRSFKIT
XGNBMB*TCGLRu.  

JTJRLBM,BWEIVMHKS†,GPMMTLBIRBXF˜uVFJ4VHUMBUMBKS†,GILBNTÖvVIMHXK:)
GS~wHS,LFZFLRVIMHXK:)GS~wHS,LXFT|H
(i)  XFT GESSF NPLu MSLTvLB XE\E NP GPMMB JZT JVEw JwMS, IR IMB
 GEWLÏIT
(ii) JwMS,IR I|J]4GVLBXE\ENPGPGMZTXIGKLGKLVGJEIIT
(iii) XF˜u VFJ4V J]ZE KFI KL M TI  XF˜u ,L XE\E NPIMB VTLB  XFT |H UMB
 VIMGBLT XF˜VJ]ZEKFIKLM TIXFTXE\ENPXFJRGSLB TIEJR›MSIT

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 51
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R

1
5. (i) x +1 y = 72 1
2
1 2
1 x + 2y = 100 1
2

(ii) 2x + 3y = 144 1

3x + 4y = 200 2
1 ×3 − 2 ×2
6x + 9y − (6x + 8y) = 144 × 3 − 200 × 2 2 JY,MJVELMTÔV 1
y = 32 1 XE\EIMBCKBMTÔV 1
XE\EIMXI OE
y = 32 1 HXEGPB:GILB FL4V 1
2x + 3(32) = 144 1
2x + 96 = 144
x = 24 1
FZFLRVIT,L= 24
1 6
NTÖvVIT,L= 32

(iii) 750 + 1125 1


m 2m

= 1500 + 1125
2m

= 2625 1 2 10
2m

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 52
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (

m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh c . ;h f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu
a hg ,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
m%Yk
6-7 57%la muKla f;dardf.k we;'
6% 8-10 tu wh≥ïlrejkaf.ka
13% 71%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
10%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
6%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
3-5 13%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
10% ,l=Kq ,ndf.k we;'
0-2
71% fuu m%Yakh f;dard.;a wh≥ïlrejkaf.ka 81%lau
,ndf.k we;af;a ,l=Kq 5 fyda g wvqfjks' ,l=Kq 8
fyda g jeäfhka ,nd we;af;a 13%la mu '

m%Yakfha fldgiaj, myiq;d fuu m%Yakfha fldgia 3la we;'


myiq;dj jeäu fldgi (i) jk
w;r tys myiq;dj 53%ls'
myiq;dj wvqu fldgi (iii) jk
w;r tys myiq;dj 8%ls'
m%Yk
a fhys iuia; myiq;dj 29%ls'
myiq;dj

53%

27%

8%

5 m%Yakfhys fldgiA

fuu m%Yka h f;dard.;a m%;Y


s ;h 57%la jk w;r c . ;h f;audj hgf;a d.uh ix.=Kl
iys; w ; m f llska hqla; iu.d i lrK f.dvke fï iy úi fï yelshdj uek ne,u;a °
we;s ;a; weiqfrka h m%ldYkhla f.dvke fï yelshdj uek ne,u;a wfmala d fl˙ '
° we;s f;dr;=re weiqfrka d.uh ix.=Kl iys; w ; m f llska hqla; iu.d i lrK
f.dvke fï yelshdj uek nef,k (i) fldgfia myiq;dj 53% ls'
,nd.;a i lrK hq.,h ksjer†j úi fï yelshdj wfmala d l< (ii) fldgfia myiq;dj 27% ls'
(i) yd (ii) fldgiaj,g ksjer†j ms<s;=re lrd hEug fujeks ixlrK j.ka;s iys; m%Yak myiqfjka
úi u i yd iu.d i lrK f.dvke fï yelshdj yd tajd úi fï yelshdj m%.=K l< hq;= w;r
taa i yd iq≥iq w Hdij, ksr; l< hq;= fõ' ,nd.;a ms<s;=re f.dvke i lrKfhys wdf aY lr
ms<s;=rej, ksjer† nj ;yjqre lr .eku ;=<ska ksrj H;dj jgyd .; yels fõ'

;a; weiqfrka h d. iys; m%ldYkhla f.dvke fï iy th iq ls fï yelshdj uek


nef,k (iii) fldgfia myiq;dj 8% ls'

w'fmd'i' ^id'fm<& .Ks;h we.hSï jdr®;dj 2015


- 53 -
KLN:BLGIZTX/TVES†
LTNR,EK NÖVEKNTTO]K|QES:4 4KMHIRMSvLBXKME:GIB8NÖV. PEITEK OELTIT
XGNBMB*TCGLRu.  

(a) J%DRK%BJT TLBWSEMES/EDLIMXSIZE8JB/EDLIKIMBNRSKEXFT8JB


 XFT|H
(i) /EDLIXFTZTJBXKME:GIBNÖVEKGJEIIT
 (ii) LGEB EMESKJBKMBGVV/EDLGIBT BK2|HNTHES EILKNÖVEKXFT
   |HGEB EMESKJBG{XSIXFTMS,TIMBOKGNLBKIT

a
(b) ; a, b ∈ R ZEb < 1 XEMESGIBNME:LIMXI R,MK/E|GMEHGJEIIT
b

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 54
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R

6. (a) (i) π (62) × 7


1
22
= × 36 × 7
7
= 792 cm2 1 2

(ii) 4
πr3 = 44 + 792
3 1
4 22
× × r3 = 836
3 7
836 × 21
r3 = 1
88
r3 = 199.5
1 3 5
3
r= √199.5
(b) 3
√5
A =
0.871

1
lg A = lg 5 − lg(0.871) 1
3
1
= (0.6990) − ( 1.9400 ) 1+1
3
= 0.2330 − ( 1.9400 )

= 0.2930 1 5
A = antilog (0.2930)
= 1.963 5 10
1

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 55
ms<s;r
= e iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (

m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh ixLHd yd ñkqï f;aud hgf;a ilia lr we;s fuu
m%Yk
a hg ,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
69%la muKla f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
61%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
24%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
10%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
5%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'

fuu m%Yakh f;dard.;a wh≥ïlrejkaf.ka 85%lau


,ndf.k we;af;a ,l=Kq 5 fyda g wvqfjks' ,l=Kq 8
fyda Bg jeäfhka ,nd we;af;a 5%la mu '

m%Yakfha fldgiaj, yd wkqfldgiaj, myiq;d fuu m%Yakfha fldgia yd


wkqfldgia 3la we;' jeäu
wkqfldgi (a) (i) jk w;r tys
myiq;dj 53%ls' myiq;dj wvqu
wkqfldgi (a) (ii) jk w;r tys
myiq;dj 12%ls' m%Yk
a fhys iuia;
myiq;dj

53%
35% myiq;dj 32%ls'

12%

6 m%Yakfhys fldgia yd wkqfldgia

ñkqï f;audj hgf;a m˙udj weiqfrka b†˙m;a lr we;s fuu m%Yk


a h f;dard.;a m%;Y
s ;h 69% ls'
(a) (i) wkqfldgfiys myiq;dj 53%la jk w;r ° we;s m%Yakh wjfnda lr .ekfuka f;drj
;a; .Kkh i yd fhd d .eku ksid myiq;dj wvq we;' wh≥ïlrejka m%Yakh fyd ska lshjd
ms<s;=re ,nd °u flfrys jvd;a ie,ls,su;a u ;=<ska fuu .eg j wju lr .; yelsh'
iïnka ;d y ≥kd fkdf.k ms<s;=re ,nd .ekug hdu u.ska 12% l wju myiq;dj (a) (ii)
wkqfldgig ,e we;' is,skavrfha ysia wjldYh fkd;ld msgdr .e c, m˙udj muKla f.da,fha
m˙udjg iudk lr ms<s;=r ,nd .ekug ;aidy u ksid myiq;dj wvq we;' m%Yakfhka wikq ,nk
lreKq ms<sn j ukd f,i wj dkh fhduqlr f;areï .ekfuka miqj ms<s;=re ,s u i yd fhduq úh
hq;= nj wh≥ïlrejkaag wj drKh ls u wjYH fõ'
t†fk ú;fha° w;a lïj,g ,lajk f a weiqfrka b†˙m;a jk fujeks m%Yak i yd w d<
jk k jia;= jeks E iïnka wd rYk mfhda. lrf.k l%shdldrlïj, ksr; lr u ;=<ska jvd;a
, hj ms<s;=re iemhug yelsjkq we;' tfiau jqka ;=< w < ;a; rEm ujd .ekfï yelshdj
jr kh jkq we;'
(b) fldgfiys myiq;dj 35%la jk w;r , q.Kl weiqfrka th b†˙m;a lr we;' ;ks
b,lalul ixLHdjl , q.Klh ksjer†j ,s u k u,h iys; ixLHdjl w.h , q.Kl j.=
dú;fhka fi u 1 g jvd wvq ixLHdjl , q.Klfha mrKdxYh ksjer†j ,s u wh≥ïlrejkaag
wmyiq we;' tneúka by; lreKq iy , q m%ldYkh ksjer†j ,s fï yelshdj m%.=K lr .eku
je .;a fõ' fuu lreKq dú;fha° w d< jk l%ufõ hka ksjer†j wdjrckh lr .ekfï yelshdj
jr kh i yd w Hdihkays ksr; u ksrka;rfhka is≥l< hq;=h'

w'fmd'i' ^id'fm<& .Ks;h we.hSï jdr®;dj 2015


- 56 -
B GMEHJ

KLN:BLGIZTX/TVES†
LTNR,EK JY-)ESHEK ||0JuOLB0E|VS†:LIMSvLBC~ÖXK:)EJ]ZE4S,LTIT

XGNBMB*TCGLRu.  

XLRIENPJVELBSG:B7IMNTZTHLGJBJTPBpIMNVRNPIZEGNE‘XLBSIXFT|H
(i) n KLNPIJ]ZENME:LIMB TIEUVTLBXFTNPIMXIGJEIIT
(ii) NPn ,LMGUM)IJ]ZENME:LIMB TIEUIJR›MSXFTNME:LIMB OELTIT
(iii) LuMSXFTNP,LMGUM)IXFTXIMBOKGNLBKIT

LuMSXFTNP,LMGUM)IXFTXIMB}VJ]ZEXK:)EKXE\ENPIMBXFJRGSLB
XFT|H
(iv) XE\ENPIXWYJwMS,IMB TIEUI|J]EXE\ENPGIBXIGJEIIT

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 57
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R

7. (i) Tn = 5 + (n − 1) 2 GZEB 3 + 2n 1
T26 = 5 + (26 − 1) 2 1
= 55 1 3

(ii) n
Sn = {2 × 5 + (n − 1) 2} 1
2
n 1
= {10 + 2n − 2}
2
n
= {8 + 2n}
2 1 3
= n (4 + n) 1

(iii) S26 = 26 (26 + 4) 1


= 26 × 30
= 780 1
2
∴ MFHGIBXFTVRP SF780

(iv) n (55 + x) + (55 + 2x) +


Sn =
{2a + (n − 1) d}
2 (55 + 3x) + (55 + 4x)
4
1100 − 780 = {2 × (55 + x) + (4 − 1)x} 1 = 1100 − 780
2
320 = 2 {110 + 5x}
160 − 110 = 5x
50 = 5x
x = 10 1 2 10

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 58
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh
ixLHd f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yakhg
,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
78%la u f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
39%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
32%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
18%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
11%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'

fuu m%Yakh f;dard.;a wh≥ïlrejkaf.ka 71%lau


,ndf.k we;af;a ,l=Kq 5 fyda g wvqfjks' ,l=Kq 8
fyda Bg jeäfhka ,nd we;af;a 11%la mu '

m%Yakfha fldgiaj, myiq;d fuu m%Yakfha fldgia 4la we;'


myiq;dj jeäu fldgi (iii) jk
w;r tys myiq;dj 67%ls' myiq;dj
wvqu fldgi (iv) jk w;r tys
myiq;dj 6%ls' m%Yka fhys iuia;
67%
myiq;dj 43%ls'
myiq;dj

52%
42%

6%

7 m%Yakfhys fldgiA

ixLHd f;audj hgf;a iudka;r fY%a ms<sn kqu uek ne,u i yd b†˙m;a lr we;s fuu
m%Yakh wh≥ïlrejkaf.ka 78%la muK f;dardf.k we;'
(i) fldgfiys myiq;dj 52% ls' fuu m%Yakh hgf;a iudka;r fY%a hl n jk moh i|yd
m%ldYkhla ,nd .eku ms<sn yelshdj m la d ls u iy th dú;fhka ° we;s m hl w.h fi fï
yelshdj uek ne,ug b†˙m;a lr ;snq ' kuq;a fuu (i) fldgig ms<s;=re iemhfï° wh≥ïlrejka
hdka;%sl f,i iudka;r fY%aVßhl n jk m h ,shd w d< m h fi ug fm< we;s nj fmKqks'
(ii) fldgfia° ftlHh fi fï i;%hg ksjer†j w.hka wdf aY lr ;snqK ksjer†j iq lr
w d< m%;s ,h ,nd .ekug wfmdfydi;a ;snqKs' fuys myiq;dj 42% f;la wvq ;snq '
(ii) fldgfia° ,nd .;a Sn g w < m%ldYkhg wdf aY ls u u.ska (iii) fldgi i|yd ms<s;=re
myiqfjka ,nd .ekug yelsj ;snqK wh≥ïlrejka kej; ftlHh i yd j i;%h dú;hg f.k
ms<s;=re ,nd .ekug ;aidy lr ;snq ' tys ° iq ls fï f a iy i;%h ksjer†j dú; fkdls u
jeks lreKq olakg ,enqKq w;r myiq;dj 67% jeks w.hla f.k ;snq '
fY%a ms<sn m%Yakhg ms<s;=re iemhfï° ° we;s m%Yakh fyd ska lshjd wid we;s m%Yakhg
ms<s;=re iemhug yqreúh hq;=h' w d; m hla wvx.= i lrKhla f.dvk d th úi d w d; m fha
w.h fi u m%.=K ls u ;=<ska fujeks m%Yak i yd myiqfjka ms<s;=re ,s fï yelshdj wh≥ïlrejkaa
;=< jr kh l< yelsh'

w'fmd'i' ^id'fm<& .Ks;h we.hSï jdr®;dj 2015


- 59 -
KLN:BLGIZTX/TVES†
LTNR,EK D)EvTMLTIVILBXLRKXKHNÖJSGIBNTZThuK JBK/EKILB|:BG B*,IMSIT

XGNBMB*TCGLRu.  

MKMHRKMBJZcm/ mm NÖVE,IMBJZTJS PESIMBNV,MB/E|MSvLB


(i) NPIM~XFT|HJVNEPTGMEB,IMBLTS†VE,IMSIT
(ii) TGMEB,GIZTGPL PGMEB,IMJVcG¡PMILTS†VE,IMS#HTGMEB,GIBNEPIMB
  ZVRKL MB*)I M,RMSIT
(iii) LuMSL P MB*)IMJTHLuMSL PNEPIMH uOIMBLTS†VE,IMSUZTXjI
  M,RMSIT
(iv) XFTGS†-EKMBJBNS†:MSLBLEK2PLuMSL P MB*)IMBGMBLBIK2PK%BI
  LTS†VE,IMSIT
(v) K%BIHLuMSL P MB*)IMJTHJBNS†:MIMBLTS†VE,IMSUI~MBMSXFT
  GS†-EKMBZVRKL MB*)I M,RMSIT
(vi) LuMSL PQSJIMBGSEuOJIMB}VHGZBPMBKIT

C
  F
E

A B

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 60
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R

8. (i) TGMEB,IJuN2S†,MTÔV
3 3
6 cm NEPIXF]4V 1
60° GMEB,ILTS†VE,IGZEB~QEN
M,RMTÔV 1

(ii) ^
BAC ZTJVcG¡PMIZED M,RMTÔV 1 1

(iii) D JTH uOIXF]4VZEE M,RMTÔV


2 2

(iv) K%BIXF]4V
1 1

(v) CF JBNS†:MI
1 1

(vi) ABFC JVELBSEJIMBOKZE 1


OPB0NEPIR MBJVELOK 1 2 10

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 61
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (

m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh


cHdñ;sh f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yakhg
,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
89%la u f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
16%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
53%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
12%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
19%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'

fuu m%Yakh f;dard.;a wh≥ïlrejkaf.ka 69%lau


,ndf.k we;af;a ,l=Kq 5 fyda g wvqfjks' ,l=Kq 8 fyda
Bg jeäfhka ,nd we;af;a 19%la mu '

fuu m%Yakfha fldgia 6la we;'


m%Yakfha fldgiaj, myiq;d myiq;dj jeäu fldgi (i) jk
w;r tys myiq;dj 88%ls' myiq;dj
88% 87%
wvqu fldgi (vi) jk w;r tys
myiq;dj 8%ls' m%Yka fhys iuia;
myiq;dj 58%ls'
myiq;dj

51%
43%
36%

8%

8 m%Yakfhys fldgia

cHdñ;sh f;audj hgf;a ksrudK ms<sn j b†˙m;a lr we;s fuu m%Yakfha f;dard .ekfï
m%;sY;h 89%ls' ksjer†j ksrudK is≥ ls u i yd u,sl m ms<n
s wjfnda h iy cHdñ;sl m%fïhhka
ms<n
s kqj;a u je .;a fõ'
(i) fldgfiys myiq;dj 88%ls' wh≥ïlrejka nyq;rhlg ksjer†j ;%sfldaK ksrudKh ls u
yelshdj ;sn nj meye†<s fõ' u,sl m j,ska tlla jk fldaK iu f lh ksrudKh ls fï yelshdj
iy f k , mf ia u; ksjer†j rEmhla kï ls fï yelshdj uek nef,k (ii) fldgfiys myiq;dj
87%ls' ndysr , Hhl isg frLdjlg ,ïnhla ksrudKh ls fï yelshdj (iii) fldgiska wfma d
lr ;sn w;r tys myiq;dj my< w.hl mj;' w < ksrudK ksjer†j is≥ lrk wdldrh ms<sn j
wh≥ïlrejka kqj;a úh hq;=hs'

iamrYl wdYs%; m%fïhhka ms<sn kqu uek nef,k (iv), (v) fldgiays we;=<;a ksrudKh is≥
ls u i yd w < m%fïhka dú; lrk wdldrh ms<sn j kqj;a úh hq;=hs' frdïnihl , K y kd
.eku ;=<ska ms<s;=re ,súh hq;= (vi) fldgfiys myiq;dj my< uÜgul mj;sk w;r th 8%ls' ksjer†j
ms<s;=re ,s ug iudka;rdi%j, tla wjia djla jk frdïnihl úfY , K ms<sn j wh≥ïlrejka
kqj;a úh hq;=hs'

w'fmd'i' ^id'fm<& .Ks;h we.hSï jdr®;dj 2015


- 62 -
KLN:BLGIZTX/TVES†
LTNR,EK GGPLTMMHIRNZJRMSFL4VJ]ZE||0MVVTLBPB|:BG B*,I
 MSvLBNRGSEBMLIMSIT

XGNBMB*TCGLRu.  

JTPBpIMHXPEGESSFXFBJVRZTJY-)EK)ENBTIMBXFT|H
(i) JY-)EK)ENBTGIBVENLBTI TIEPMBKIT
(ii) XFTGESSFK V0)L)IGJEIIT
(iii) V0)L)I/E|GILBXFTJT‘}VMTLBXGNBMB*EMZFMTXEPEIVGJEIIT
(iv) XFTGESSFXLRK|JBSMSXFTJT‘}VMXILTVELIMSIT

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 63
N:BL LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R
XYMI
9. (i) 20 − 24
1 1

(ii) NLBT NG{:N


x fx UMBKFPBPMB
NELBS ,L GLEJ MEZÖLBL
8 - 12 6 10 60 8NM BNTV0)L)
12 - 16 7 14 98 /E|MSXFBLu
16 - 20 13 18 234 fx 4SIJ]ZEKL
M,fd 4SIH OE
20 - 24 17 22 374 GPLBL
24 - 28 13 26 338
∑fx 4SIJ]ZEKL
28 - 32 8 30 240 M,∑fd H OE
64 ∑fx = 1344 GPLBL

x 4SI 1
fx 4SI 1
∑fx J]ZE 1

V0)L)v = 1344 V0)L)v ,LI


64 1 MTÔGu FtXFT
XILBJ2IH
= SF21 1 5 LTKFS~KXEGPB:
MTÔVHGVV M,
OEGPB

(iii) XEPEIV= SF180 × 21 180 LB,MTÔVH


1
= SF3780 2
1
(iv) 700 FORLV0)L)GILB
1
21 GOVH
1
= 33
3

∴ XKVNG{:N,L34 G{ 1 2 10

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 64
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
ixLHdkh f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yka hg
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh
,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka 91%la u
f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
29%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
28%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
16%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
27%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'

fuu m%Yakh f;dard.;a wh≥ïlrejkaf.ka 57%lau


,ndf.k we;af;a ,l=Kq 5 fyda g wvqfjks' ,l=Kq 8 fyda
Bg jeäfhka ,nd we;af;a 27%la mu '

fuu m%Yakfha fldgia 4la we;'


m%Yakfha fldgiaj, myiq;d
myiq;dj jeäu fldgi (i)
jk w;r tys myiq;dj 72%ls'
myiq;dj wvqu fldgi (iv)
72% jk w;r tys myiq;dj 22%ls'
62%
m%Yk
a fhys iuia; myiq;dj
57%
54%ls'
myiq;dj

22%

9 m%Yakfhys fldgiA

fuu m%Yakh ixLHdkh f;audj hgf;a ° we;s ixLHd; jHdma;sh weiqfrka ksrEmH w.hka
fi ug b†˙m;a lr we;s w;r th f;dard.ekfï m%;sY;h 91% ls'

mka;s m%dka;rj, ud; mka;sh l=ula o hkak úuid we;s (i) fldgfiys myiq;dj 72%ls' ;a;
fyd ska ks la Kh l< wh≥ïlrejkag ud; mka;sh myiqfjka y kd .ekug yels ;snq '

mka;s m%dka;r weiqfrka uOHkHh fiùu (ii) fldgiska wfmalaId lr ;snQ w;r tys myiq;dj
62%la úh' fuu jHdma;sfha u HkHh fi u i yd ml,ams; u HkHh f.k wm.ukh fi u
wjYH fkdfõ' ixLHd; jHdma;sfha u H w.h yd ixLHd;h .=K ls u myiq kï ml,ams; u HkHh
i,ld wm.ukh fi ug wjYH ke;' u H w.h yd fx ;rh ksjer†j iïmrK lr w d< i;%fhys
wdf aYfhka ksjer† u HkHh .Kkh ls ug wh≥ïlrejka fm< h hq;=h' ml,ams; u HkHh
weiqfrka u HkHh fi u is≥ l< hq;af;a tu.ska .Kkh ls ï myiq lr.; yels wjia dj,° muKla
nj k is h hq;=h'
by; (ii) fldgfika ,nd .kakd , m%fõYm;l u HkH ñ, dú;fhka ° we;s u.ka
ixLHdjlg ksl=;a l< m%fõYm;%j,ska ,efnk wdodhu fiùu (iii) fldgiska wfmalaId lr ;snQ w;r
tys myiq;dj 57% la úh' ,nd .; u HkHh u.k .Kksk .=K ls fuka ms<s;=r ,nd.; yels jqj
ksjer† u HkHh ,nd fkd.eku iy .=K ls ï f a myiq;dj wvq ug n,md ;snq '

w'fmd'i' ^id'fm<& .Ks;h we.hSï jdr®;dj 2015


- 65 -

 OJBSGIBVLBKESIMHKFIKLVR›|IPV8NM BNLIK:GILBJF M4VHUIXFJRGSLB
E/IMB FtVH LTMB M IR XKV NG{: N ,L LTVELI MTÔVH XGNBMB*E MS XFT (iv)
GMEHGJZTNZJREK22%MTGVZT E/IMB OEFL4VJ]ZELTMBMIRXKVNG{:N,L
GJ}VJ]ZE FGOLNTTSCZN2S†,JY-)EKHKHIEIROKXI‘uMSFKLBXKGOEB0MS
IRIT

 GVZT OEBV0)L)IMVMBNTTO]KPILBLXKGOEB0MSGLEFL4VB(iv) GMEHGJLBXJE


XFTN:BLIZEV0)L)IXSJuOLB0EKGLEM4VBGVIHGZB}XFNTTSF T|VIELBTMK
JT‘GLEGMEHXŽPBILBLTKFS~KGIEŽFL4GuZFMTIEK5KRLBN,MIRI

10KLN:BLGIZTX/TVES†
LTNR,EK30 U~GLPE¿|GIBMHIRNZJRMSFL4VJ]ZEM MXE:TV2 0S†VZJRSFKIT

XGNBMB*TCGLRu.  

JS†KM MIMBPUZT8NM MIMBZEUV8NM MGIB8NM MKLUMTGLMHG¬PLIKL


M MGPMMBXE:TKGESSFXFT|H
(i) GKLBS&NJHZLMBXF]XFTGESSFUZTXFBMSIT
(ii) LuMSL PM MIMXKIK,LGJEIIT
XJuN2S†,GKLBS&NJHZLMBXFT|H
(iii) GKLBS&NJHZGLBZTJBKXFTNGPB:GPMMHXPEXILB TIEPMBKIT
(iv) LuMSL PM MIMXKIK,LGJEIIT

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 66
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R

10. (i) 40

20 25
8 12 13

3 4

Z%PGSEB ~IKFjIEK
XETI

JS†KM MI~IKFjIEZEZ%P
1
GSEBM MPFMB}V
Z%PGSEBZE~IKFjIEM M8NM M LTKFSPTNTTSFMB
1 J]ZE - 1
KLGJBXETIM MIZ˜LEFL4V
3 ZE 4 LTKFS~K M,RMTÔV 2
8, 12 ZE 13 LTKFS~K M,RMTÔV 6
2

(ii) 13
1 1

(iii) 40

12

3 20 5

1+1 2

5*0/E|M ~IKFjIEK

(iv) 5
1 1 10

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 67
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (

m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh l=,l yd iïNdú;dj f;aud hgf;a ilia lr we;s fuu
m%Yk
a hg ,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
82%la u f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
52%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
30%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
10%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
8%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'

fuu m%Yakh f;dard.;a wh≥ïlrejkaf.ka 82% lau


,ndf.k we;af;a ,l=Kq 5 fyda g wvqfjks' ,l=Kq 8
fyda Bg jeäfhka ,nd we;af;a 8%la mu '

fuu m%Yakfha fldgia 4la we;'


m%Yakfha fldgiaj, myiq;d
myiq;dj jeäu fldgi (iv)
jk w;r tys myiq;dj 46%ls'
myiq;dj wvqu fldgi (ii)
jk w;r tys myiq;dj 25%ls'
m%Yk
a fhys iuia; myiq;dj
37%ls'
myiq;dj

44% 46%
35%
25%

10 m%Yakfhys fldgia

l=,l yd iï dú;dj f;audj hgf;a l=,lj, ml=,l weiqfrka b†˙m;a lr we;s fuu m%Yakh
f;dard .ekfï m%;sY;h 82%ls'
iq≥iq fjka rEm igyk we ° we;s ;a;hka ksjer† f,i tys we;=<;a ls u (i) jk fldgiska
wfmalaId lrk w;r tys myiq;dj 35% ls' ° we;s f;dr;=re fjka igyklska la fï° tys wvx.=
ml=,l ksjer†j y kd fkd.eku ksid fjka rEmh ksjer† fkd u ;=<ska myiq;dj wvq we;'
ksjer†j fjka rEmh we .eku i yd d d kqu je .;a h' rEmsl ksrEmKh u.ska ikaksfõ k
yelshdj jr kh ls fï w Hdi ;=<ska fuu ≥rj,;dj u yrjd .; hq;= fõ'
fjka rEmhl fmf ia ksjer†j y kd .eku ms<sn yelshdj úuid we;s (ii) fldgfiys myiq;dj
25%ls' ml=,l lafjk úfYa wjia d i yd fjka rEm igykla we ug we;s kqyqre nj;a fjka
rEmj, fmf ia ksjer†j y kd fkd.eku;a fuys myiq;dj wvq ug fya;= we;'
m%Yakfha b;s˙ fldgia i yd by; lreKqu n,md we;' ksjer†j fjka rEmh we .eku i yd
d d kqu fndfyda je .;a fõ' rEmsl ksrEmKh u.ska ikaksfõ k yelshdj jr kh ls fï w Hdi
;=<ska fuu ≥rj,;dj u yrjd .; hq;= fõ' fjka rEmhl fmf ia ksjer†j y kd .ekfï yelshdj
jr kh lr .ekfuka fujeks m%Yakj,g ksjer† ms<s;=re iemhu l< yels jkq we;'
úurYkd;aul ka;kh †hqKq jk whqfrka úú dldr w sfhda.d;aul m%Yakj,g ms<s;=re fi ug
fhduq fuka nq a jr kh jeälr .; yelsh'

w'fmd'i' ^id'fm<& .Ks;h we.hSï jdr®;dj 2015


- 68 -
KLN:BLGIZTX/TVES†
LTNR,EK JS GS†bI S&NXE:TD)EvTMJYM BNNPLuMSLTvLBU~GLPE
 ¿|GIBMHIRJ]ZEXK:)LTVLK HUG6IT

XGNBMB*TCGLRu.  

GMEB,JVcG¡PMIMBX]TL PNEPIMB~MBMJVPB|NEPTGMEB,IMS&NJHZLMBXFT|H
(i) S&NINTHNBMSGLXFTGESSFUZTPMBKIT
(ii) LuMSL PTGMEB,GPMMBXYJVOKGNLBKIT
~MBMGS†-EKMHTGMEB,GIBNEPIMBZVRKL MB*)IXFT|H
(iii) LuMSL PGMEB,GPMMBJVELOKGNLBKIT
(iv) LuMSL PGMEB,IMXILuMSL PGMEB,GPMMGUM)IHJVELOKGNLBKIT

N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R

11. (i) Y

A
. .
X

1 1

B C
D

(ii) ABD ∆ ZE ADC ∆


^ ^ ^
BAD = CAD (AD ILRBAD ZTGMEB, 1
JVcG¡PMILTJE
^ ^
ABD = ACD (XF 1
AD GNE‘NEPI
∴ ABD ∆ ≡ ADC ∆ (GMEBGMEBNE 1 3

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 69
N:BL LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R
XYMI
11. (iii) ^ ^ ∴ Y
AYX = AXY ( AY // AX 1
A
LVRB . .
X
^ ^
AYX = BXE (NTVR-GMEB, 1 2
^ ^
∴ AYX = BXE C
B E D
(iv) ^ ^ ^
BEY = ECY + CYE (ECY TGMEB,IHOEZTS
GMEB,NGuIIGIGVLB 1
^ ^
BCY = EBX (XF
^ ^ 1 2
CYE = EXB (iii ZTJEpIT
^ ^ ^
∴ BEX = BXE + EBX

(v) ^ ^ ^ ^
ADB = ADC (XYJVTGMEB,K XLRS&N XAD = BAC
GMEB, 2
(AD GMEB,JVcG¡PMI
1 1
^ ^ ^ ^ ^
ADB + ADC = 180° ?JS GS†-EKV XAC = AYX + YXA
OPB0MEB,
(AYX ∆ J]ZEOEZTS
^ GMEB,NGuII
∴ ADB = 90°
^ ^ ^ ^ ^
BEX = CEY (iv XLRKZEOEZTSGMEB, = 2 AXY (AYX = YXA ) 1
NGuIGILB ^ ^
^ = 2 AXY = AXY
∴ XAD
^ 2
∴ CZNÖ~BEX = 90° 1 2 ?UBMELBSGMEB,JVEL
XLRS&NGMEB,JVELOF|LB LTJEXE // AD
10
XE // AD

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 70
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
cHdñ;sh f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yakhg
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh
,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka 51%la
muKla f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
52%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
32%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
12%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
4%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'

fuu m%Yakh f;dard.;a wh≥ïlrejkaf.ka 84% lau


,ndf.k we;af;a ,l=Kq 5 fyda g wvqfjks' ,l=Kq 8
fyda Bg jeäfhka ,nd we;af;a 4%la mu '

m%Yakfha fldgiaj, myiq;d fuu m%Yakfha fldgia 5la we;'


myiq;dj jeäu fldgi (i) jk
w;r tys myiq;dj 64%ls' myiq;dj
wvqu fldgi (v) jk w;r tys
myiq;dj 7%ls' m%Yka fhys iuia;
64%
58% myiq;dj 40%ls'
myiq;dj

43%

10% 7%

11 m%Yakfhys fldgia

cHdñ;sh f;audj hgf;a ;%sfldaK wx.iduHh yd ;%sfldaK wdY%s; m%fïhhka ms<sn b†˙m;a
lr we;s fuu m%Yakfha f;dard .ekfï m%;sY;h 51% ls'
f k , ;a;hka rEm igykl la fï yelshdj uek ne k fuu (i) fldgfiys myiq;dj
64% ls' cHdñ;sl lreKq ms<sn j we;s fkd ekqj;a nj myiq;d w.h wvq ug n,md we;'
;%sfldaK wx.iu ls u ms<sn yelshdj uek ne k (ii) fldgfiys myiq;dj 58% ls' ;%sfldaK
f ll wx. w;r we;s iudk wiudklï ukd f,i y kd .eku;a ;%sfldaK 2la wx.iu jk
wjia d ms<sn ksjer† kqu;a ksjer†j ms<s;=re iemhu i yd bjy,a fõ' iu aúmd ;%sfldaKhl
,la K weiqfrka b†˙m;a lr we;s (iii) fldgfiys myiq;dj 43% ls' ;%sfldaK wdY%s; m%fïhka y˙
ye jgydf.k dú;hg fkd.eku yd m%;suqL fldaK y kd fkd.eku ksid fuys myiq;dj wvq
we;' by; lreKq ms<sn ksjer† kqj;a u ;=<ska myiqfjka ms<s;=re iemhug wh≥ïlrejka
fhduq l< yelsh'
ndysr fldaK wdY%s; m%fïhh weiqfrka yd ir, frLdjla u; msys n a fldaK weiqfrka
b†˙m;a lr we;s (iv), (v) fldgiaj, myiq;dj b;d wvq u gul mj;' w d< m%fïhka wdY%s;
iïnka ;d fkd lu iy m%;Hla dú;fha yelshdj wvq u fuu fldgiaj, myiq;dj wvq ug
n,md we;'
m%fïhhka ms<sn lreKq ksjer†j k is u iy m%;H dú; yelshdj jr kh lr .eku
;=<ska idr lj ms<s;=re iemhfï yelshdj †hqKq l< yelsh'

w'fmd'i' ^id'fm<& .Ks;h we.hSï jdr®;dj 2015


- 71 -
KLN:BLGIZTX/TVES†
LTNR,EK K%BXE:TD)EvTMJYM BNNPLuMSLTvLBLTVLK HUzVJ]ZE
 S†MELRM dLBLIGVGZIKIT

XGNBMB*TCGLRu.  

PB M,RMSL PS&NJHZLUMBGMEB,IM|:E BKIx G JXFT|H


(i), (ii), (iii), (iv), (v) LuMSL PGMEB,K XIGZBPMBKvLBx XFJRÖLBGJEIIT
x XFJRÖLB OEBGMEB,/E|GILB
(vi) LuMSL PTGMEB,IMBJVPB|NEPTGMEB,IMBOKGNLBKIT

N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R


12. (i)

^
AOB = 2x° ?GMBLBGIBXENETGME",I 1 + 1
K%BIVXENET 2
GMEB,IGVLBGP,IMT
(ii) ^ ^ 180°− 2x°
OBA = 90° − x° (XB |:BMu/IMBOF|LB OBA = = 90°− x°
2
^ 2
XAB = 90°) 1+1 (

OA = OB 1

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 72
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R

12. (iii) ^ 1 ^
∴ BOD = AOB = x° 1 1
2
?OEZTS MB*)IMJTHK%BIHXF]T
JBNS†:MVTLBGMBLBGIBJVELGMEB,
XENELIMSIT

(iv) ^ 1 ^ = 90°− x° (BO = BC 1+1


BOE = OBA 2
2 2
GZEB

= 45° −
2

(v) ^ x° ∴
BOE = 90° − (45° + ) ( DB OB)
2
1
1

= 45° +
2
(vi) ^ x°
DOE = 45° + 1
2
∴ ^ ^
∴ OD = DE ( DOE = OED 
1 2 10
∴ ODE Δ JVPB|NEPG{

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 73
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh cHdñ;sh f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yakhg
,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka 26%la
muKla f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
72%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
22%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
4%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
2%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'

fuu m%Yakh f;dard.;a wh≥ïlrejkaf.ka 94%lau


,ndf.k we;af;a ,l=Kq 5 fyda g wvqfjks' ,l=Kq 8
fyda Bg jeäfhka ,nd we;af;a 2%la mu '

fuu m%Yakfha fldgia 6la we;'


m%Yakfha fldgiaj, myiq;d
myiq;dj jeäu fldgi (i) jk
w;r tys myiq;dj 38%ls' myiq;dj
wvqu fldgi (vi) jk w;r tys
myiq;dj 4%ls' m%Yk
a fhys iuia;
myiq;dj 20%ls'
myiq;dj

38%
30%
23%

8%
5% 4%

12 m%Yakfhys fldgiA

cHdñ;sh f;audj hgf;a j ;a; wdY%s; fldaK iamrYl iy ;,rEm wdY%s; cHdñ;sl m%fïhhka
ms<sn kqu m la d ls ug b†˙m;a lr ;sn m%Yakhls' wh≥ïlrejkaf.a wju f;dard .eku fuu
m%Yakh jk w;r tys m%;sY;h 26%ls' m%Yakhg w d< by<u myiq;dj jk 38%l myiq;dj (i)
fldgig wju myiq;dj jk 4%l myiq;dj (vi) fldgig ysñ we;'
fuys n,dfmdfrd;a;= j ish u ms<s;=re ixLHd;aul fkdjk w;r tu ish ms<s;=re iu
ksjer† fya;=j laúh hq;= úh' fï i yd w < jk m%fïhhka ksjer†j y kd.; hq;=h' tu
cHdñ;sl m%fïhh yd tys iïnka ;d lu y kd fkd.eku fya;= la u ≥rj, ug iy ms<s;=re
widr l ug n,md we;s nj laúh yelsh'
ir, fr h ;, rEmj, cHdñ;sl ,la K ms<sn l=i,;dj iy j ;a; wdY%s; m%fïh ms<sn
l=i,;dj jr kh ls ug;a ir, wjia dj, isg ixlrK wjia djka f;la fya;= lajñka lreKq
b†˙m;a ls ug fhduq ls u;a u.ska fuu ≥rj,;d wju lr .ekug yelsjkq we;'

w'fmd'i' ^id'fm<& .Ks;h we.hSï jdr®;dj 2015


- 74 -
IIIGMEHJ
NTTSFJFNI4GuJF MT TVB|IIRMSF,RZEGIEBDLE

 NTTSFJFNI4GuJF MT TVB|IIRMSF,R

* N:BLNGIBXFTV2 TM8NGPJBJF MT BG LBMTIKEGZE€LBGBSFuIRIULuUMBUMB


 GMEHJTLB GMENV,N:L B JY-)EKMHNT T S
 FJFNITIIR PMVLN:L
B XLTKES†IPGMENV,
 ME IMB FGr P GMENV, M,R FGr P IL MSF,R NTTO] K JF MT TVB |I IR XS
 N:BLJRNÔÅEMEÔKMTIKELTSKR BXKGOEB0IMBXFTMSGLN:BLGEBSEIRI

* XI‘uMSFGB|/EXYMIJ&VNTHRKMVXŽJBELGIB T|IIRI

* ×NGIBN:BLK HUVNGIBVNTTSFJFNITIIRI
* ××NGIBN:BLK HNTTSFJFNI4GuJ&VN0ELN:BLIMBVXŒBNTHRKMTLBXESu/MIRI
* LTKFS~ZENFZF~ TXBXMSFK TLBNTTSF T|IIRI
* N:BLXYMGMEHJBXYMZEXLRGMEHJBXYMLTKFS~K T|IIRI
* KLBT I
T EC~ÖNBMIR N:L
B K KLBI
T HXLRKLTKFS~NTIKSNFZF~ T K |
T IIRI
 

* XFTNT. JE0LIMTÔGuUMBUMBNTIKSHXPES†MELRM GZBPMB|IIRI


* N:BLIXJEXFTXEMESIXLRKS†MELRM KZE|:BG B*,EBVMKMSF,RC~ÖNBMIRI
* UMB UMB N:BLIH XPE ,LI MTÔu MHR KFW GJB GLEJ ME NTTS XJ V TIE PFMB}V
 GIEB)G{
* NTTSFNK VR BNTHRKLTKFS~KJuN2S†,MIRI
* LT BGZEBM›KS†,N&LBNV,MB/E|MIRI
|G:B*8NGPJB
* S&NJHZLBXF€IIRXKJBEK UBKECENFZF~ TKXF]MB|IIRI
* ,LIMTÔuK UMBUMBNTIKSNFZF~ TKJ]ZLBMIRI
* XKJELNTTSN:BLIXJEXFTXEMESIXLRKNFZF~ TKMB|IIRI
* IuN:BLIMXKJLB NTTSMB /EJY-)EKMB GZEB XLRNEIMB G JPMBKLXKJBEK UBKE
 JS VXEMESGILBMB}VHXK0ELIGIEVRMIRI
* XK:) JBELK  LTKFS~K UBMM /E| M IRI XKJLB NTTSH XŽ LTKFS~ UBMM
 JuVXEMESIHJHZLBMIRI
* XBXMSFC MBMuZEJYGMBLTKFS~KBNFZF~ TKBJ]ZLBMTÔVHXK0ELIGIEVRMIRI
* N:BLIHXK:)JR›MTÔuMHRKFWG JJ MENTTSJVLTJT G JC~ÖNB GLEMTÔVXŽ
 NTIKSK HLTIv M,RGLE FtVHGZBKMBKLOKJF MT B HIRI
* D)EvTM N:BLK H NTTSF JFNI4Gu S†MELRM K XK:) NTIKS J]ZLB M IR XS
 XŽGZBKPUVNTIKSJVJHZLBMTÔVHJF MT TVB|IIRI
* D)EvTMN:BLK HXŽS&NJHZLBK XFTPBJZUBXFJRGSLBGJEIELR OLPB
 M,RMTÔVLTKFS~KNTTSFGEWLFTIIRNTIKSXLEKS,IMSFL4VHNZJRKMBKL
 OKMTKIRI 
* N:BLIMH LTKFSPTK JuN2S†,GILB NTTS JFNITI GLEZFMT XKJBEK  VLBH LTKFS~K
 C~ÖNBMZFMTNTIKSNV,MBGZEB TIEFsIIRI
* N:BLIM X GMEHJBK  VR B GMEHJBK TLB JBKEIB K2 NZJR GMEHJB TsI ZFMT OF|LB
 N:LB IM VR B GMEHJ XNZJR Lu N:BLI XBZFS GLEIE JTIΠGMEHJB NTTO]K XK0ELI
 GIEVRMTÔVNGIEBDLKBG{

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 75
CGLRuCFLB}uNTTO]XPZJBJZGIEBDLE

* |*I LTS†GPB:I SF VES†GEBNGPB: JYZI GNGNE ZE OEZTS JuNB V2 E: NTTO]K
 SF/KLBGVLBVJTJRLBPLRKB}VZE/E|IXK:)I

* CFLB}Gu UMB UMB NEWV XSS CGLRV OL"GLB MVMBP ILBL NTTO]K P :T*)IE
LRKBMIRI

* ,LKKLTKFS~KLGLEJThVLTJE,MTÔGuZEGOGuJT‘KLKFS~GZBGKLB
|:E  M,R NVE,IMB XZTvKLOKJF MT B HGL,LK NTTO]KFjXK0ELIMB
GIEVRMIRI

* /EJY-)EJZP:VJY-)EJV³MS†VLTKFS~KZFJTS}VNTTO]K:T*)IEGBXK0ELI
KFjGILBGIEVRMIRIUBJ]ZEV2 TM³MS†VZFJTS}GuMJ EKS†0LIGMGSL
KFWJHZLBMTIEBVMMTÔVKWEB. ŽI4G{

* NJROHJTJRLB PLTKFS~³JYM BNZKRSFMTÔVJ]ZECGLRuCFLB}uMTIEK TGIB


CGLRuXE0ESMZENEGIEBTMMTIEMESMuPGIEŽFL4VKWEB. ŽI4G{

* D)EvTI KFLT ‘*BMS IFIT JF GML |*I MSF,R S&N JHZLB P /E| GMGSL JS 
JY-)EBVM X/)EJK TLB XESu/ MS MVGILB |IRMB JYM BN MSE KS†0LI M IRI
SFKSIEP||0MV:T BN/E|IHIRI

* NZG:B³K }D³GIB V2 TMJYM BNZKRSF}Gu‘S†K EVÏZSKEFL4VHZEUV


GMEHJBLFKJTJRLBZKRSFMTÔVHSFKSIE|JTLBKFjXK0ELIMBGIEVRMIRI

* ³I CGL4Gu JR|G:B* XSVR,MB K2 FHŒ |JV JES†MK JT‘ MTÔVH Lu XGLMB
MJ EPJVEwKKS†0LIMSvLBVLJNROR‘KLX/TGIEBEBVMFHŒXLRMvMK OEV
XK:)G{

* ³I NZJR OK UBB FLB|I IRI UB J]ZE ||0 MV :T BN SFKSIE |JTLB C~ÖNB
MIRIGMgMVM4WE|GLEBPKFWJHZLB|GLEBŽBVMVMOEFL4GuMVN:BL
|QESEBVMKFWJHZLBUBJ]ZE8ŽZS,G JMB|IZFMTI

* |*IVE EG{N0ELVZENPLu|*IIMB KL³I8JJB X0)ENLIZEXLEMTIE


LTIRMBTIJ]ZEGVLBVJEVEL)¿|IJVPjJuOLB0EKMB NFK4VNTTO]KJTJRLB
LRKBMTÔVSFKSIEGBIRMVMB|IIRI

* V|*ILRVJYKS†0LIMSFL4VHZEIEKBME 4LMSFL4VHLTSBSGILBMHIRMSL
SF/KLBMJ EN2S†,LTS†VE,:4 4XIKLXS5KRZRJTJRNSNRSHPVZÏŽIEPGKT

* JE$*SEGKZTXWRNEWRGZBGKLBN:BLXKGOEB0MSFL4Gu‘*BMSEJZNME:LZFMTIEG{
XWRNEWRXKVMTÔVJ]ZEKFWJHZLBMTIEBVMMIRI

* KLG:B³GIBUVGNGNEHNV,MBJ4VEGLE}NZNLBTK LRVNRLÔMB*,IMTÔV
PMIRI

* ,TVIMTIEK TIMB C~ÖIHZFJTS}VHGVLBVNJRNJHZFJTS}VHXFT ZFMTIEK?NTKS†)


ZFMTIEK ULu |M,Ru v  ‘LB|H B v  GJ}V KFLT XKJBE GMGSZT JTJRLBGB KFj
XK0ELIMBGIEVRMS|IIRI

XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKES†EK
 76

You might also like