Professional Documents
Culture Documents
I N:BL NGIB N:BL J]ZE X GESSF XYM 8 NTHRG{ XFT NJBES XYM 1 JZ XYM 16
NTHRG{XFTKXFJRGSLT
A GMEHJ
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
17
XGNBMB*TNTTS 5 M,R1
LTÔMB*,ZELTVL
PB|VI JY-)EKMB P:VI JY-)EKMB OKH NÖKSLI MTÔGu ZFMTIEK VFL O L N:BLIMT
XIuMSFKLBGLB 33%MB LTKFS~KNTTSFJNIEXFGPGMB NEPGIB JY-)EKMJY-)EYMK
JBEL4IKgLEMVLTKFS~K/E|MTÔVGVZTKFPBG{
u+r
XGNBMB*TNTTS p = M,R1
q
LTÔMB*,ZELTVL
XFT J2IM XK:) NPIMB 8MB MS FL4Gu ZFMTIEK VFL OF 4VH C~ÖNB MS XFT GVV
N:BLIH LTKFS~ NTTS OE XFBGB 58%MT J2IM L&V NPIMB 8MB MTÔVH ZRSF }V
TLBGVKFLTN:BLJAPZENTTS OEFL4VHZFMTIEK FGr
XGNBMB*TNTTS 2 M,R1
LTÔMB*,ZELTVL
XFTNEPIMHJY-)EBVM R,MIGJ}GuZFMTIEKVFLO LGVVN:BLGIZTNZJREK
33%MTXIuMSFKLB KFjVNTÖJMHLTKFS~NTTS OEVHXGNEGZEJB }XFBGB 9 = 3 × 3
G JZLEB LVR 9 = 32 G JZLEGLEFL4VLTJEIXFT NME:LI R JwMS,IMB
G J PMBKE UI JZ #H XLRS&N PS:M JwMS,I XS N)KS JuOLB0I ZLE FL4VH
ZRSFMTÔVXK:)G{
XGNBMB*TNTTS
1
NFI 1 GZEB vLTB15 GZEB15 M,R1
4 4
LTÔMB*,ZELTVL
UBM4I MVI GZEB JVELRNE XFJRGSLB NTTS JFNITI ZFMT GVV FHGKZT NZJREK 57%MT
GVKFLT FH |JV U~GL ¿|GIB X)EK:) KL OF|LB LTKFS~K ,LI MTÔV
N,MIRI
LTÔMB*,ZELTVL
TGMEB,IM X/)LBS GMEB,K GUM)I 180° KL OK X MS ZFMT JS D)EvTM
MSF,MTNZJREK81%MT
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
18
XGNBMB*TNTTSSF9600 GZEB9600 .................... 2 M,R2
XGNBMB*TNTTS 2
x (x + 2) M,R2
LTÔMB*,ZELTVL
}¿INME:LK MWEVGNE,EMESIGJ}VNTTO]KVFLO LGVVN:BLGIZT NZJREK
20%MT XWR NT:IMB }VH GZB } XFBGB }¿I NP ZE NME:LK MWEV GNE ,EMESI
GJ}GuMVG{PIZKRSFGLE}VITUVZFMTIEKN,MTÔVJ]ZEGVKFLTX/)EJK LTSMSKE
V2 TMMSF,RXKGOEB0MS|IIRI
3
XGNBMB*TNTTS — .................... 2
5
1 1
P(A ∪ B) = — + — ................... 1 M,R2
5 5
LTÔMB*,ZELTVL
GVZT NZJREK22%MTJTPBpGPMMB XGL)EBL)K:GILB OZT*BMES}GuXK:)EKJZMTJTIu
JTPBpIMZEUZT XLRN2SMJTPBpGIB Ju/E|EK GUM)I1|IIR OKXK0ELGILB T TZ4 IEV
LTJEKFjGPLMXJESM}XF
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
19
XGNBMB*TNTTS SF121 .................... 2 M,R2
XGNBMB*TNTTS(i) 3 .................... 1
LTÔMB*,ZELTVL
CEVJS G,EBBSG:B7NTTO]N:BLIMB KLGVZT NZJREK52%MTGNEXLRNEI OE
LBLEXEMESILTKFS~KGIEPEGLEFL4VGVIHO NEXFG,EBBSG:B7IMXLRIENP2MB
XFT|HGNEXLRNEIGJ}VJZGKLBNPIMBGJ}VPFMBGKLX/)EJN,MIRI
XGNBMB*TNTTS x ≥ −3 .................... 2
− 2x ≤ 7 − 1 GZEB1 − 7 ≤ 2x ................... 1 M,R2
LTÔMB*,ZELTVL
XJVELEKMB |J]4V NTTO] GVV N:BLGIZT NZJREK 31%MT J%, JY-)EKMTLB GOGu
XJVELE M,RVESFKLOKZKRSFGLE}VGVIHO NEXFXJVELEK MB*,ZKRSF
KLXEMESGIBX/)EJILBZTLTS}VVTLBSK EXKVMSZFMTI
XGNBMB*TNTTS 3 .................... 2
5 = 2 × 1 + c ................... 1 M,R2
LTÔMB*,ZELTVL
JS GSbINJBESIMXLB-,BWIGJ}VNTTO]GVVN:BLGIZTNZJREK29%MT MB*)IMB
JS GS-EKMB V NTZTHIT Lu UV MB*)GIB -,BWEYM GS-EG{ JwMS,I %NB MSL OK
ZLEGLEFL4VGVIHO NEXFXFT MB*)IM-,BWEYM:TGIBJwMS,GIBXEGPB:GILBm
GZEBc GJ|IZFMTOKZKRSFKLX/)EJK GI~IIRI
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
20
XGNBMB*TNTTS
80 GZEB80° .................... 2
^ ^ ^
CBD , CDB , BAE GZEB
^
DEA = 80° GZEB x° G JZLEFL4V
^
GZEB FGE = 20° OKZLEFL4V ................... 1 M,R2
LTÔMB*,ZELTVL
JVPB|NEP TGMEB, ZE JVELBS GS-E XE:T GMEB, NTTO] LRV NTÖMBJL GVV N:BLGIZT
NZJREK 51%MT UBMELBS GMEB, ZE XLRS&N GMEB, ZLE GLEFL4V LTJE JZ JVPB|NEP
TGMEB,IMGMEB,ZLEGLEZFMT }VGVIHO NEXFTGMEB,XE:TJS GS-EZE
G
T MEB,K L
T B JVLB|UMTGLMHGKLJBX/)EJK LTSMS}VNTI T VMBG JMB|IZFMTI
XGNBMB*TNTTS x = 4 .................... 1
y = 8 .................... 1 M,R2
LTÔMB*,ZELTVL
L)EJIMB N2S,JY-)EKMTLB ,MTÔVZEL)EJUM MTÔVNTTO]LRVVFLOFG LGVV
N:BLGIZTNZJREK39%MTXLRS&NXKIKLTKFS~G JZLEFL4VJZx ZEy J]ZEJuOLB0E
GEWLFÏ4VTLBGVZTLTKFS~NTTS OEFL4VHZFMTG{
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
21
XGNBMB*TNTTS
12 .................... 2
x 10
— = — GZEB )JwMS,IMH
6 5
GZEB )XLRNEIMH................... 1 M,R2
LTÔMB*,ZELTVL
JVGMEB,TM TGMEB, NTTO] LRV VFL OFG L GVV N:BLGIZT NZJREK 25%MT GVIH
GZB } XFBGB JVGME"³M TGMEB,K XLRS&N NEP LTKFS~ G J ZLE GLEFL4VIT
||0ZFWGILBIRBJVGMEB,TMTGMEB,NTTO]X0)ILIMS}VTLBNT. LFY|IZFMTI
n n
n 1 (2 − 1) 1 (1 − 2 )
XGNBMB*TNTTS2 − 1 GZEB GZEB .............. 2 M,R2
2− 1 1− 2
LTÔMB*,ZELTVL
JY-)E GBVEK IHGB G,EBBS G:B7 NTTO] LRV VFL O L GVV N:BLGIZT NZJREK
15%MTPBXSNFKTIIRLTKFS~JuOLB0EKXFJRGSLBG,EBBSG:B7IMGUM)I OE
FL4VJ]ZEXPEJ2I/E|MTÔVHZRSFMS}VX)K:)G{
XGNBMB*TNTTS
LTÔMB*,ZELTVL
GVV N:BLGIZT NZJREK 43%MT GVZT XFT PB XFJRGSLB NTTSF OE FL4V J]ZE
LTKFS~TGMEB,vTMXLRNEIGIEPEFL4VJ]ZEXIuMSFKLBXGNEGZEJBKXFGVKFLT
X/)EJK H LTSLBSK NTTSF JFNI4VH NRZR,R }V TLB XK:) JE0L VfHVH ÏE |I
ZFMTI
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
22
XGNBMB*TNTTS 16 000 .................... 2
3
(24 − 4) GZEBUMBUMBNPJRMTÔVHGZEB8 000 ....... 1 M,R2
LTÔMB*,ZELTVL
12%M NZJREK XFT GVV N:BLI I NGIB A GMEHGJZT LTKFS~ NTTSF JFNI2 XKV
NT:I XFT N:BLI G{ GVKFLT N:BLK H NTTSF JFNI4Gu MVG{PI NTTO] KWEB
LRKB}V X)K:) G{ }¿I NME:LIM LEITI GJ}V NTTO]K KFj XK0ELI GIEVR
|IIRI
XGNBMB*TNTTS
65 GZEB65° .................... 2
^ ^
PRS = SPT = 45° GZEB
^ ^
RQS = 25° GZEB PST = 70° ................... 1 M,R2
LTÔMB*,ZELTVL
D)EvTM N:BLIMB KL GVZT NZJREK 22%MT XPE NGuI LTJT G JH GIEPE FL4VH
XIuMSFKLBHXNZJR}XFUBJ]ZEN:BLIHXPED)EvTMNGuILTKFS~KZLEFL4V
NTTO]LRKB}VZEGVKFLT,LIMTÔuXFBX/)EJK GIVKFPBG{
XGNBMB*TNTTS 2 .................... 2
2
A = 4π2 GZEBB = 2π(2)(2)................... 1 M,R2
LTÔMB*,ZELTVL
GVVN:BLGIZT NZJREK31%MTXPEJ2IHXEGPB:GILB NTTSF OEFL4VHZFMT JS
N:BLIMBKRKPXIuMSFKLBKFjNTÖJMBLTKFS~NTTS TIELFUOF|LBvLTINEWGu8B
|*IMSF,RXKJBELRM KLTKFS~K/E|MTÔVH5KRLBZRSFMIRI
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
23
XGNBMB*TNTTS
XGNBMB*TNTTS
BC ZT uOJVcG¡PMI ................... 1
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
24
B GMEHJ
1 1 3+2 5 1+ 1 + 1 M,R3
—+— = = —
4 6 12 12
²NÖ)EMGNEB,L150 MT
12
150 × — = 360 M,R2
1 + 1
5
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
25
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh ixLHd f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yakhg
,l=Kq 10la ysñ jk w;r wh≥ïlrejkaf.ka
50%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
20%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
8 - 10
13% 17%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
13%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'
6-7
17% 0-2
50% fuu m%Yakhg wh≥ïlrejkaf.ka 70%lau ,ndf.k
we;af;a ,l=Kq 5 fyda g wvqfjks' ,l=Kq 8 fyda Bg
3-5 jeäfhka ,nd we;af;a 13%la muKs'
20%
54%
49% 47%
24%
1 m%Yakfhys fldgia
.Ks;h I m;%fha B fldgfiys m<uqjk m%Yakh ixLHd f;audj hgf;a d. wdY%s; m%Yakhls'
tu m%Yakfha myiq;dj 33%ls'
1 × 22 × 1+1
14 × 14 = 154 cm2 M,R2
4 7
22 × ........... 1
2 × 14
7
29 M,R2
22 176 44
GZEB GZEB ........... 1
5.5 5.5 5.5
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
27
NTTS
FJFNI4VNTTO]LTÔMB*,LTVLZEGIEBDLE
N:BLIJ]ZE M,R OEXFTXEMESI vLRu GBVEK IHGB JMJB MS XFT GVV N:BLIH
M,R10MBZTvKLXSXIuMSFKLBGLB
61%MBNV,0 - 2NELBSGIBP
6-7 8 - 10 18%MBNV,3 - 5NELBSGIBP
9% 12% 9%MBNV,6 - 7NELBSGIBP
12%MBNV,8 - 10NELBSGIBP
M,R OEGLXF
0-2
3-5 61% GVVN:BLIHXIuMSFKLBGLB 79%MBV OEGL
18% XFBGB M,R 5GZEB #HXWRGKLT M,R 8 GZEB #H
KFjGILB OEXFBGB12%MBNV,T
60
52%
50 47%
40
30% 31%
30
20%
20
10
0
(i) (ii) (iii) (iv) (v)
2
2 N:BLGIZTGMEHJB
vLRuGBVEKIHGBNÖvTIZEKS. IXFJRGSLB XFT GVVN:BLGIB NZJREK27%MT
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
28
15 23 29
LTKFS~XIGPMMH1 M,R2
32 = 16 KFLBL⇒ 21 kg M,R1
2
32 = 8 KFLBL⇒ 16 kg ....... 1
4
3 × 32 = 24 KFLBL⇒ 26 kg ....... 1 M,R3
4
Q3 − Q1 = 26 − 16 = 10 kg ....... 1
LTKFS~ MB*)........... 1
JRVHKMI........... 1 M,R3
KMIJTHIEMTÔVH....... 1
11 M,R1
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
29
NTTS
FJFNI4VNTTO]LTÔMB*,LTVLZEGIEBDLE
JY-)ELIGBVEKIHGBJMJBMSXFTGVVN:BLIH
N:BLIJ]ZE M,R OEXFTXEMESI
M,R10MBZTvKLXSXIuMSFKLBGLB
50%MBNV,0 - 2NELBSGIBP
29%MBNV,3 - 5NELBSGIBP
6-7 8 - 10 9%MBNV,6 - 7NELBSGIBP
9% 12% 12%MBNV,8 - 10NELBSGIBP
M,R OEGLXF
0-2
GVV N:BLIH XIuMSFKLBGLB 79%MBV OEGL
50% XFBGB M,R 5GZEB #HXWRGKLT M,R 8 GZEB #H
3-5 KFjGILB OEXFBGB12%MBNV,T
29%
GVVN:BLGIBGMEHJB5MBXF
N:BLGIBGMEHJBK NZJRE
NZJREKKFjVGMEHJ (i) KL
100 XS UZT NZJREK 86%MT
90 86% NZJREK XWRV GMEHJ (v) KL
80 XS UZT NZJREK 14%MT
70
NZJREK
60
50 46%
40
29%
30
21%
20
14%
10
0
(i) (ii) (iii) (iv) (v)
3
3 N:BLGIZTGMEHJB
JY-)ELIGBVEKIHGBC~ÖNBMSXFTGVVN:BLGIZTNZJREK34%MT
JVRcdJY-)EKMIXF]4VJZXFTJVRcdJY-)EKMXFJRGSLBXJEXFTN:BLK H
NTTSFJFNI4VJ]ZEXK:)X/)EJK LTS}GVLBO EVÏZSKEZFMTI
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
30
90 × 10 ........... 1
3
300 ........... 1 M,R2
90 : 300 : 40 ........... 1
9 : 30 : 4 ........... 1
M,R3
GZEB
HNVE,KBKL~L,L= 12 × 60 ........... 2
80
= 9 ........... 1 M,R3
KB~LMHNJRXFTXEZESNVE,I= 80 × 7 + 10 × 16
= 720 ........... 1
GPLEHNVE,KBKL~L,L= 720
80
= 9 ........... 1 M,R2
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
31
NTTS
FJFNI4VNTTO]LTÔMB*,LTVLZEGIEBDLE
N:BLGIBXLRGMEHJBK NZJRE GVV N:BLGIB XLRGMEHJB 4MB
XF NZJREK KFjV XLR
100
GMEHJ (a)(i) KL XS UZT
90
80 NZJREK60%MTNZJREKXWRV
70 XLRGMEHJ (b)(ii) KL XS
60%
60 UZTNZJREK13%MT
NZJREK
50 44%
40
30
21%
20 13%
10
0
(i) (ii) (i) (ii)
(a) (b)
4 N:BLGIZTXLR
4 GMEHJB
JY-)EGBVEKIHGBXLRNEZEJVELRNENTTO]KXFTGVVN:BLGIZTNZJREK26%MT
GVKFLT N:BLIMH NTTSF JFNI4VH /E*E LRV ZE JLBLTG{PL ZFMTIEK ~IR,R VfHVM
NKBKEIRXSUBJ]ZEGVKFLTX/)EJILBZTLTSMS|IIRI
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
32
× × × ×
× × × ×
LTIF~XKME:I M,RMTÔVH M,R2
× × × ×
× × × ×
× × × ×
S&NGIB M,RMTÔVH ........... 1
2
GZEB )XIMB........... 2
20
M,R3
( 2 ZTZSIJ]ZE..........
20
1
KIJ]ZE.......... 1 )
3
SFMBJHZGLZTXI T}VH..... 1 + 1 + 1 —
M,R3 4
3 1
— —
5 20
13 ........... 1 M,R2
100
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
33
NTTS
FJFNI4VNTTO]LTÔMB*,LTVLZEGIEBDLE
GVVN:BLIHXIuMSFKLBGLB49%MBV OEGL
3-5 XFBGB M,R5GZEB#HXWRGKLT M,R8 GZEB#H
21% KFjGILB OEXFBGB38%MBNV,T
6-7
13%
GVVN:BLGIBGMEHJB4MBXF
N:BLGIBGMEHJBK NZJRE
NZJREK KFjV GMEHJ (iii)
100 KL XS UZT NZJREK 78%MT
90
NZJREKXWRVGMEHJ (iv) KL
78%
80 XSUZTNZJREK43%MT
71%
70
NZJREK
60
59%
50
43%
40
30
20
10
0
(i) (ii) (iii) (iv)
5 N:BLGIZTGMEHJB
5
(i) GMEHGJZT NZJREK 71%MT LTIF~ XKME:I GMEHR M,R MTÔGu ZFMTIEK
JHRPEIM VfHVM NK4 (ii) GMEHGJZT NZJREK 59%MT XPE JTPBpI LTKFS~K ZLEGL
GMEHR V LTKFS~K M,R MTÔVH GLEZFMT }GVLB ZE Ju/E|EK ,LI MS GLEZFMT
}GVLBNZJREKXWR}XF(iii) GMEHGJZTNZJREK78%MTXFTSFMBJHZGLZTXPEJu/E|E
LTKFS~KJuN2S,MSXFTLTJENZJREKCZJHRPEIMXIMNK4(iv) GMEHGJZT NZJREK
43%MTN:BLGIBXGNBMB*TNTTSMSEÏE}VHSFMBJHZL/E|MTÔVHXFTLRZRSFOKNZJREK
XWR}VHGZB}XF
JJu/E} NÔMB*,IM LTIF~ XKME:I GMEHR LTS&N,I MTÔVH GNS NÔMB*,I
JTMSLBGLB NTJBENLIJZTKPSZTKPILOKLTKFS~KZLEIRINÔMB*,IHXPE
NT. GMEHR VLTKFS~K M,RMTÔVPXK:)G{UGJBVJu/E|EK,LIMSLXEMESI
LTKFS~K C~ÖNB M IRI /E , MTÔV ZE UM MTÔV NTTO] LTNR,EK P GVV N:BLGIB
*BMSEVÏZSKEFL4VHCKZ BG{
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
34
II NI
II NGIBK)2ZI
ME INFIGPMITvLTB30IT M,R50IT
GVVN:BLNIJY-)EvLRu}D³ID)EvTIJY-)ELIM MZEJu/E|EKIL
GBVEZINPLuMSJMJB GMGSLK)2ZSQLEN:BL12MTLB JVLB|G{KPGVV
N:L
B NIA ZEB K:GILBGMEHJBGPMMTLB PIRM
B KLXSA GMEHGJZTN:L
B 6LB5MHP
B GMEHGJZTN:BL6LB5MHPKLGJBN:BL10MHNTTSFJFNI4VXGNBMB*EGMGS
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
35
2.2.2××NIHNTTSFJFNI4VNTTO]LTÔ$*,?JVJBIMBG J
,TI II NGIZT XYM 1 JTH 6 GMB N:BL XIB A GMEHJTLB GEBSEB N:BL 5MH P
XYM7JTH12GMBN:BLXIBBGMEHJTLBGEBSEBN:BL5MHPXGNBMB*MILB|JTLBNTTSF
JFNITIIRG{NTTSFJFNITIIRVRN:BLJY-)EK10MT
w'fmd'i'^id'fm<& úNd.h - 2015
32 - .◊;h - ˚˚ m;%h w'fmd'i' ^id'fm<& úNd.h - 2012
m%Yak f;dard.kq ,eîu yd tla tla m%Yakfha myiq;dj 32 - .Ks;h - II m;%h
m%Yak f;dard.kq ,eîu yd tla tla m%Yakfha m
100
100
90 90
80 80
70 70
60 60 N:BLGEBSEFL4V
m%;sY;h
m%;sY;h
50
50 UMBUMBN:BLGIB
40 NZJREK
40
30
30
20
20 10
10 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
0 m%Yak wxlh
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
AGMEHJ BGMEHJ
m%Yak wxlh
AGMEHJ
CZ NJB ESIH XLRK ³I II NGIZT A GMEHGJB N:L
B 6 XGSLB XIuMSFKLBGLB
98%MBV1 KLN:BLIGEBSEGLXFTXSUZTNZJREK49%MBG{GVVGMEHJTLBKFjGILBV
GEBSELR FOXFTN:BLIUIITGVVN:BLIJY-)EGBVEKIHGBNT:GMEHJBZE E/EY:
KF BGNE 4IL|*IGMEHJBNPLuMSGLJMJBMSXFXWRGKLBVGEBSELR FOXFBGB
3KLN:BLIKLXSUZTGEBSEFL4V55% MT3 KLN:BLGIZTNZJREK42%MT}D,TI
GBVEKIHGBKSN2S,GILBFH|J]4VGVVN:BLIHNPLu}XFGVVAGMEHJHXIB
N:BLZIXGSLB2 KLN:BLGIZTNZJREKKFjVKLXS5 KLN:BLGIZTNZJREKXWRV
G{UBKEGIB NZJRENTTGKTLB 50% JZ29% G{ 2N:BLIKSD:TIMNJBESIXFJRGSLB P
5KLN:BLI}¿INME:LJVEwJwMS,GEWLF4VZE|J]4VXFJRGSLBPJMJBMSTOR,T
UB XLRK, A GMEHGJZT NZJRVN:BLIHGVLBV*BMSVN:BLIHPNPLu}XFBGB }D,TI
GBVEKIT
BGMEHJ
³I II NGIZT B GMEHGJZT KFjGILBV GEBSE LR FO XFT N:L B IB XWRGKLBV GEBSELR
FO XFT N:BLIB NTTGKTLB XYM 9 JZ XYM 12 G{ UBKE GEBSEGL XFT XIuMSFKLBGB
NT:NTTGKTLB91%JZ26% G{GVVGMEHGJZTN:BLZIXGSLBNZJREKKFjVN:BLIB
NZJREKXWRVN:BLIBNTTGKTLB XYM8ZE12 KLXSUBKEGIB NZJRENTTGKTLB 58%ZE
20% G{XYM 9N:L B IHNEPM}XFBGB JY-)ELIITUVN:L B IKFjMFVBMTLB IRK GEBSELR
FO XF UGZB LTSVE, NPLu MSB 8 KL N:BLIH NTTSF JFNI4V VTLB XIuMSFKLBH
KFj M,R NVE,IMB OEFL4VHNZJR }XFT XSXWRVSFdMBKIMTLB IRKGEBSELR FO
XFBGB D)EvTINPLuMSB 12KLN:"LIG{#HNTTSFJFNI2 XIuMSFKLBHKRKPKFj
M,RNVE,IMB OEFL4VHGLEZFMT}XF
³IIINIJVJBIMBG JBM8KLN:BLINZJRV}XFTXS12KLN:BLI
*BMSV}TGrNZJREK50%GZEB50% CMBVKEXFBGBXYM2, 8, 9ILN:BLNV³
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
36
2.2.3. ;h ; h ;
w'fmd'i'^id'fm<& úNd.h - 2015
32 - .◊;h - ˚˚ m;%h
m%Yakj, myiq;d - f;aud wkqj
58%
54%
myiq;dj
49% 50%
43% 43% 42%
40%
35% 37%
29% 29%
20%
1 6(b) 7 4 6(a) 2 3 5 8 11 12 9 10
h
s;h
dj
iïN l yd
d
Hdk
LH qï .K ;sh
dú;
ix ñk ùc cH
dñ
ixL
l=,
m%Yak wxlh
; h 7.II
; A fl B fl
1' ixLHd 1, 6 (b) 7
2' ñkqï 4, 6 (a) -
3' ùc .Ks;h 2, 3, 5 -
4' cHdñ;sh - 8, 11, 12
5' ixLHdkh - 9
6' l=,l yd iïNdú;dj - 10
. 8
fuu m%Yak 12 w;=frka 8 jk m%Yakh myiq;dj jeäu m%Yakh ù we;' th wh;a jkafka
cHdñ;sh f;audjghs' myiq;dj wvqu m%Yakh ù we;af;a 12 jk m%Yk
a hhs' th o wh;a jkafka cHdñ;sh
f;audjghs'
w'fmd'i'^id'fm<& úNd.h - 2015 . ;h II m;%hg wh;a m%Yak 12" tajd
32 - .◊;h - ˚˚ m;%h wh;ajk f;audj,g fjka lr" ta wkqj
f;audj, myiq;d f;audj, myiq;d .Kkh lr" wxl 7. III
100
m%ia;drfhys ksrEmKh lr we;'
90 54% tu m%ia;drh wkqj" ixLHdkh f;audfjys
80
myiq;dj Wmrsu fjhs' ñkqï f;audfjys
myiq;dj wju fjhs' tu f;audj, myiq;d
70 ms<f
s j<ska 54% yd 38% fõ' tu f;audj,ska
38% 37% II m;%hg wvx.= lr we;af;a ixLHdkh
60 36%
myiq;dj
; h 7.III
A GMEHJ
KLN:BLGIZTX/TVES
LTNR,EK L2LG EBMGIBJESMG JLRGPLRMTÔVJ]ZENT:GIEPELTIT
XGNBMB*TCGLRu.
NRP
B IMJGPBN MBJ]ZEMESK
MHGKLR OLKSTNLuOVRP ZEGPBN J]ZEXIGMGSL
KES*TMKÖNLuONT:IXFT|H
(i) KES*TMKÖNLuOPBPGJEIIT
(ii) GPBNG ZTKES*TMKgLEMVGJEIIT
GPBN M TIH OE LBLE VEJTMM TIZEXBTMESuG JVEJTMM TI OELBLEVEJ
,LXFT|H
(iii) OELBLEXBTMESuVRP GJEIIT
GVV XBTMESu VRP GMEHJM LEvM XI ZE GKG] XIB KES*TM E/EY:IB PLBLE
JVEVMXEGIEBDLIMSLBGLBIFITXFT|H
(iv) v LBLEGMEHJBK LEvMXIGJEIEKJSMB XKJELGIB FGOL E/EY:XEPEIV
GJEIIT
(v) JVEGu VRP B XEGIEBDLGILB FGOL KES*TM XEPEIV GPBN M TIH GVLB FGOL
KES*TM M TGIB Iu NT:IMB XS JuOLB0EKMB MBGKL NME:IMH UMÏ G{ P
GLEG{PILBLGZBJZTKNME:MSIT
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
38
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLB
MSF,R
1. (i) 750 × 4
SF3000 1 1
(i) GMEHGJZT
(ii) 3000 × 100 1 NTTS/E|
15 MSTGrLu
SF20 000 1 2 GVV M,
OEGPLBL
(iii) 20 000 × 6
SF120 000 1 1
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
39
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh ixLHd f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yakhg
,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
98%la u f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
44%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
21%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
13%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
22%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'
50% 49%ls'
39%
23%
1 m%Yakfhys fldgia
wh≥ïlrejkaf.ka 98%la ms<s;=re iemhug f;dardf.k we;s fuu m%Yakh ixLHd f;audj
hgf;a j˙mkï n≥ iy fldgia fjf<`ofmd< wdY%s; fldgia 5 lska iukaú; fõ'
(i) fldgi j˙mkï n≥ fi fï b;d ir, fldgila jQ neúka tys myiq;dj 74%la jeks by<
w.hla f.k ;snq '
(ii) fldgiska f.dvke.s,af,a jdr sl j kdlu fi ug wjYH . ;uh iïnka ;dj ksjer†j
dú; ls ug wfmdfydi;a fuka tys myiq;dj 39%la lajd my< nei we;s nj fmfka' udihl l=,sh
° we;s úg udi 6 l l=,sh fi ug ° we;s (iii) fldgi b;d ir, j neúka tu fldgi 89%l myiq;dj
ysñ lrf.k we;s w;r th fuu m%Yakh i yd ,enqKq by<u myiq;dj fõ'
fldgia u.ska ,efnk ,d dxY wd hu .Kkh ls u i yd b†˙m;a lr ;sn (iv) fldgig
wh≥ïlrejka ksjer† l%ufõ h dú; ls u fjkqjg (iii) fldgfiys ,enqKq w.fhka m%;sY;hla f,i
,d dxY wd hu .Kkh ls ug fm< u ksid ksjer† ms<s;=r ,nd .ekug wfmdfydi;a we;'
.eg úi°u yd fya;= la u jeks by< yelshd uek ne,ug ° we;s (v) fldgi i`oyd 23%la
jk wju myiq;dj ysñ we;s w;r fujeks m%Yak i yd ms<s;=re iemhfï ° ksjer† l%uh ;yjqre jk
f,i w Hdihkays ksr; lrúh hq;=h'
XGNBMB*TCGLRu.
y = −x2 + ax + b ; a, b ∈ Z XEMESGIB:TIMNJBESIXF]4VJ]ZEJMJBMSL PXJuN2S,
KKMBXFT|H
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
41
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R
2. (i) 3 1 1
(ii) LTKFS~XMB*J]ZE- 1
MB*)MBKBLTKFS~K M,RMTÔV- 1
3
JRVHKMIH- 1
(iv) (2, 3) 1
2
y = 3 − (x − 2)
2 1
2 − √3 = 3.7 P
(v) y = 0 KLBGLBx = 0.3 GZEB x = 3.7 |HI TIEXFBLuUI
GLEJ ME
2 − √3 = 0.3 (± 0.1) 1 2 − √3 = 0.3
J]ZE?
∴ 2 − 0.3 = √3 OEGPLBL
√3 = 1.7 (± 0.1) 1 2 10
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
42
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
43
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh c . ;h f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu
m%Yk
a hg ,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
8-10
91%la u f;dardf.k we;'
4%
tu wh≥ïlrejkaf.ka
19%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
6-7 0-2 63%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
14% 19% 14%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
4%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'
50%ls'
32%
24%
5%
2 m%Yakfhys fldgia
c . ;h f;udj hgf; m%ia;dr ms<sn kqu ms˙laiu i yd b†˙m;a lr we;s fuu m%Yakh
wh≥ïlrejkaf.ka 91%la ms<s;=re iemhu i yd f;dardf.k we;' fuu m%Yakh wh≥ïlrejka w;r
ckm%sh m%Yak w;=frka tlla jk kuq≥ 0 - 5 f;la ,l=Kq ,nd.;a m%;sY;h 82% la u fõ'
fuys (i) yd (ii) fldgiaj, myiq;dj 88% yd 84% jk w;r wfkla fldgia ;=fkys myiq;dj
35%g;a jvd wvq h' fuu m%Yakfha ° we;s w.h j.=jla weiqfrka m%ia;drh we fï yelshdj uek
ne,u fukau m%ia;drh dú;fhka wid we;s m%Yakj,g ms<s;=re iemhfï yelshdj m djg
,lalr ;sf '
ksjer s j w skq ,nk m%ia;drh ks Kfhka m˙u , Hfha LKavdxl myiqfjka ,súh yels
w;r tu w.hhka dú;fhka Y%s;fha i lrKh ,s fï l%ufõ h ukd f,i jgyd .ekfuka ms<s;=r
myiqfjka ,nd .; yelsh' fujeks m%Yak we;=<;a w Hdij, ksr; lr fï° hdka;%slj yqre lr ug
jvd wjfnda fhka hqla;j ms<s;=re ,s ug mqre≥ lr u l< hq;= fõ'
(v) fldgfia° wh≥ïlrejka jeä f kl= jr.c i lrK úi°u u.ska w < úi u lrd hdug
;aidy lr ;sn w;r fujeks m%Yakj,g tjeks ms<s;=re wfmala d fkdlrhs' fuu fldgfia ° we;s
mf ia ms<sm†ñka m%ia;drh dú;fhka muKla w < úi ≥u ,nd .eku l< hq;= fõ'
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
45
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R
3. (i) PB = (3x + 2) − (x + 3)
= (2x − 1) 1 1
(3x + 2) (x + 3)
(ii) =
(x + 3) (2x − 1) 1
UMBNJMBLTKFS~Lu M,R
2
(3x + 2) (2x − 1) = (x + 3) 1 GPNJVLTKFS~}
2
2 2 5x − 5x − 11 = 0
6x − 3x + 4x − 2 = x + 6x + 9
2
2 G JP TIEXFBLu M,R
5x − 5x − 11 = 0 4
2
(iii) 2
−(−5) ±√ (−5) − 4 × 5 × (−11) 5x − 5x − 11 = 0
x = 1 1 49
2×5 (x − )2 =
2 20
5± √245 1 7
= 1 x− = ±
10 2 2 √5
3
5 ± √49 × 5 1 7
x = ±
= 2 2 √5
10
1 3 5 7 √5
5 ± 7 √5 = ±
= 10 10
10
5 ± 7 √5
=
10
(iv) 2 ( 5 − 7 √5
10
) −1
5 − 7 √5 −1
=
5 5
7 √5
= −
5 1
7 √5
− < 0 LTJE
5
PB ZT~J]ZEGVV|JVJRJR 1 2 10
GLEG{
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
46
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
c . ;h f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yakhg
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh
,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
55%la muKla f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
51%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
24%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
9%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
16%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'
61%
m%Yk
a fhys iuia; myiq;dj 42%ls'
52%
34%
15%
3 m%Yakfhys fldgia
fuu m%Yakh mss<s;=re iemhu i yd 55%la muK f;dardf.k ;snq ' c . ;h f;audj hgf;a
b†˙m;a lr we;s 3 jk m%Yakfhka wfma d lr we;af;a jr.c i lrK úi fï yelshdj uek ne,uhs'
iqmqre≥ rgdfjka neyerj b†˙m;a lr we;s fuu m%Yakfhka kqu uekug wu;rj ikaksfõ k yd
iïnka ;d f.dv k.d .ekfï yelshdj uek ne,u wfma d lr ;snq '
h m%ldYkhlska fjk;a h m%ldYkhla wvq ls ug ° we;s (i) fldgfia myiq;dj 61%la
jk w;r fuys ° wvq l< hq;= h m%ldYkh jrykla ;=< lajd ksjer†j jryk bj;a lr iq ls u
u.ska ms<s;=r ,nd .ekug wh≥ïlrejka yqre ls u wjYH fõ' ;j h m%ldYk wvq lrk wjia dj,g
iïnka w Hdi lr u ;=<ska fï ms<sn ksmqK;dj jr kh l< yels fõ'
° we;s ;a; wdf aY lr jr.c i lrKh f.dv k.d .eku i yd ° we;s (ii) fldgfia
myiq;dj 52%la fõ' ° we;s iïnka hg wkqrEmj md j, †. wdf aY lr ksjer†j iq ls˙u u.ska
jr.c i lrKh f.dv k.d .eku l< hq;=h'
i;%h dú;fhka jr.c i lrKhla úi°fï yelshdj uek ne,ug b†˙m;alr we;s (iii) jk
fldgig ms<s;=re iemhfï ° i;%h dú; lr i lrKh úi ug fhduq jfha kï ° we;s m%;s ,h
myiqfjka yd blaukska ,nd .ekug yelshdj ;snq '
(iv) jk fldgi iïnka ;d lfï l=i,;d m kï lr b†˙m;a lr ;sn w;r tys° wh≥ïlrejkag
ms<s;=re iemhug hï ≥ alr;djla we;s j nj 15%la jeks wju myiq;dj m% rYkh fuka fmk hhs'
tneúka jqkg ° we;s mf ia wkqj ms<s;=r ,nd .ekug iq≥iq u. fmka ula iys;j w Hdij, ksr;
l< hq;= fõ'
w'fmd'i' ^id'fm<& .Ks;h we.hSï jdr®;dj 2015
- 47 -
KLN:BLGIZTX/TVES
LTNR,EK ||0MV|pG{*,IMSvLBNEGIEBTMXKJBEJ]ZENÖVE,S&N/E|MSIT
XGNBMB*TCGLRu.
TSJBsVMPJHZLMBPsGVZTNTZTgJBELLM~Y:ZEJBELGPMMBXSSP
XFT|H
(i) LuMSXFTGMEB,GPMM|:E BK,LIMSIT
(ii) LuMSXFTGMEB,IMXI90° OKGNLBKIT
(iii) LuMSXFTJBELGPMMBXSSTGMEB,vTMK/E|GILB,LIMSIT
JBELGPMMBIEMSLGS-EKVK2KBJBELIMNTZThVXFT|H
(iv) LuMSXFTGMEB,IMXITGMEB,vTMK/E|GILB,LIMSIT
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
48
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R
4. N N
B
m
100 20°
60°
110°
A x
W ?60°, 110°, 200°, 20°)
T ILGMEB,K TLB
UMMBKBZLE 1
FL4V
(i) ^ 1
BAT =110° − 60° = 50°
^ 1 3
ABT =60° − 20° = 40°
(ii) ^ 1 ^ 1
ATB =180° − (50° + 40°) =90° 1 ATB =70°+ 20°= 90°
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
49
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh ñkqï f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yakhg
,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
62%la muKla f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
57%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
14%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
8%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
21%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'
49%
43%
33%
4 m%Yakfhys fldgia
ñkqï f;audj hgf;a ;%sfldaKñ;sh yd †.xYh tallj,g w <j b†˙m;a lr we;s fuu m%Yakh
f;dard .;a m%;sY;h 62%ls'
fldgia 4lska iukaú; jQ fuu m%Yakfhys (i) fldgfiys myiq;dj 49%la fõ' †.xYh ,l=Kq
lr fldaK .Kkh ls u i yd b†˙m;a lr ;sn fuu m%Yakhg wh≥ïlrejka ksjer†j †.xYh ,lKq
lr fkd.eku ksid w < fldaK ksjer†j .Kkh ls ug wfmdfydi;a ;snq ' fuu ú h lreKq
ms<sn j fyd†ka wj dkh fhduq ls u ;=<ska fujeks m%Yak i yd idr lj ms<s;=re iemhug yels jkq
we;'
(ii) fldgi i yd cHdñ;sfhys ir, m%fïhhla jk ;%sfldaKhl w Hka;r fldaK ;=fkys tl;=j
dú;fhka ms<s;=re iemhug ° ;sn ksid thg jeäu myiq;dj jk 57%la ysñ we;' ;%sfldaKñ;sl
wkqmd; dú;fhka ° we;s †.la fi fï yelshdj uek ne,u i yd ° ;sn (iii) fldgfiys myiq;dj
43%la fõ'
;%sfldaKñ;sl j.= dú;fhka fldaKhla .Kkh ls u i yd ° ;sn (iv) fldgig wju myiq;dj
ysñ we;s w;r th 33%la fõ'
fujeks m%Yakj,g ms<s;=re iemhu i yd ;%sfldaKñ;sl wkqmd; ksjer†j ,s u ;%sfldaKñ;sl
j.= dú;fhka w.hka ksjer† j .Kkh ls u iy dú;h ukd f,i m%.K = l< hq;h = ' w d< ir, rEm
igyka we u i yd f k , ;a; ,l==Kq ls ug iy ta yd ne Kq m%;Hjr; .Kk ls ï iys; m%Yakj,g
fhduq ls u u.ska wh≥ïlrejka ;=< kqu ;yjqre l< hq;=h'
JTJRLBM,BWEIVMHKS,GPMMTLBIRBXFuVFJ4VHUMBUMBKS,GILBNTÖvVIMHXK:)
GS~wHS,LFZFLRVIMHXK:)GS~wHS,LXFT|H
(i) XFT GESSF NPLu MSLTvLB XE\E NP GPMMB JZT JVEw JwMS, IR IMB
GEWLÏIT
(ii) JwMS,IR I|J]4GVLBXE\ENPGPGMZTXIGKLGKLVGJEIIT
(iii) XFu VFJ4V J]ZE KFI KL M TI XFu ,L XE\E NPIMB VTLB XFT |H UMB
VIMGBLT XFVJ]ZEKFIKLM TIXFTXE\ENPXFJRGSLB TIEJRMSIT
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
51
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R
1
5. (i) x +1 y = 72 1
2
1 2
1 x + 2y = 100 1
2
(ii) 2x + 3y = 144 1
3x + 4y = 200 2
1 ×3 − 2 ×2
6x + 9y − (6x + 8y) = 144 × 3 − 200 × 2 2 JY,MJVELMTÔV 1
y = 32 1 XE\EIMBCKBMTÔV 1
XE\EIMXI OE
y = 32 1 HXEGPB:GILB FL4V 1
2x + 3(32) = 144 1
2x + 96 = 144
x = 24 1
FZFLRVIT,L= 24
1 6
NTÖvVIT,L= 32
= 1500 + 1125
2m
= 2625 1 2 10
2m
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
52
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh c . ;h f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu
a hg ,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
m%Yk
6-7 57%la muKla f;dardf.k we;'
6% 8-10 tu wh≥ïlrejkaf.ka
13% 71%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
10%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
6%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
3-5 13%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
10% ,l=Kq ,ndf.k we;'
0-2
71% fuu m%Yakh f;dard.;a wh≥ïlrejkaf.ka 81%lau
,ndf.k we;af;a ,l=Kq 5 fyda g wvqfjks' ,l=Kq 8
fyda g jeäfhka ,nd we;af;a 13%la mu '
53%
27%
8%
5 m%Yakfhys fldgiA
a
(b) ; a, b ∈ R ZEb < 1 XEMESGIBNME:LIMXI R,MK/E|GMEHGJEIIT
b
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
54
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R
(ii) 4
πr3 = 44 + 792
3 1
4 22
× × r3 = 836
3 7
836 × 21
r3 = 1
88
r3 = 199.5
1 3 5
3
r= √199.5
(b) 3
√5
A =
0.871
1
lg A = lg 5 − lg(0.871) 1
3
1
= (0.6990) − ( 1.9400 ) 1+1
3
= 0.2330 − ( 1.9400 )
= 0.2930 1 5
A = antilog (0.2930)
= 1.963 5 10
1
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
55
ms<s;r
= e iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh ixLHd yd ñkqï f;aud hgf;a ilia lr we;s fuu
m%Yk
a hg ,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
69%la muKla f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
61%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
24%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
10%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
5%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'
53%
35% myiq;dj 32%ls'
12%
KLN:BLGIZTX/TVES
LTNR,EK JY-)ESHEK ||0JuOLB0E|VS:LIMSvLBC~ÖXK:)EJ]ZE4S,LTIT
XGNBMB*TCGLRu.
XLRIENPJVELBSG:B7IMNTZTHLGJBJTPBpIMNVRNPIZEGNEXLBSIXFT|H
(i) n KLNPIJ]ZENME:LIMB TIEUVTLBXFTNPIMXIGJEIIT
(ii) NPn ,LMGUM)IJ]ZENME:LIMB TIEUIJRMSXFTNME:LIMB OELTIT
(iii) LuMSXFTNP,LMGUM)IXFTXIMBOKGNLBKIT
LuMSXFTNP,LMGUM)IXFTXIMB}VJ]ZEXK:)EKXE\ENPIMBXFJRGSLB
XFT|H
(iv) XE\ENPIXWYJwMS,IMB TIEUI|J]EXE\ENPGIBXIGJEIIT
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
57
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R
7. (i) Tn = 5 + (n − 1) 2 GZEB 3 + 2n 1
T26 = 5 + (26 − 1) 2 1
= 55 1 3
(ii) n
Sn = {2 × 5 + (n − 1) 2} 1
2
n 1
= {10 + 2n − 2}
2
n
= {8 + 2n}
2 1 3
= n (4 + n) 1
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
58
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh
ixLHd f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yakhg
,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
78%la u f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
39%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
32%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
18%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
11%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'
52%
42%
6%
7 m%Yakfhys fldgiA
ixLHd f;audj hgf;a iudka;r fY%a ms<sn kqu uek ne,u i yd b†˙m;a lr we;s fuu
m%Yakh wh≥ïlrejkaf.ka 78%la muK f;dardf.k we;'
(i) fldgfiys myiq;dj 52% ls' fuu m%Yakh hgf;a iudka;r fY%a hl n jk moh i|yd
m%ldYkhla ,nd .eku ms<sn yelshdj m la d ls u iy th dú;fhka ° we;s m hl w.h fi fï
yelshdj uek ne,ug b†˙m;a lr ;snq ' kuq;a fuu (i) fldgig ms<s;=re iemhfï° wh≥ïlrejka
hdka;%sl f,i iudka;r fY%aVßhl n jk m h ,shd w d< m h fi ug fm< we;s nj fmKqks'
(ii) fldgfia° ftlHh fi fï i;%hg ksjer†j w.hka wdf aY lr ;snqK ksjer†j iq lr
w d< m%;s ,h ,nd .ekug wfmdfydi;a ;snqKs' fuys myiq;dj 42% f;la wvq ;snq '
(ii) fldgfia° ,nd .;a Sn g w < m%ldYkhg wdf aY ls u u.ska (iii) fldgi i|yd ms<s;=re
myiqfjka ,nd .ekug yelsj ;snqK wh≥ïlrejka kej; ftlHh i yd j i;%h dú;hg f.k
ms<s;=re ,nd .ekug ;aidy lr ;snq ' tys ° iq ls fï f a iy i;%h ksjer†j dú; fkdls u
jeks lreKq olakg ,enqKq w;r myiq;dj 67% jeks w.hla f.k ;snq '
fY%a ms<sn m%Yakhg ms<s;=re iemhfï° ° we;s m%Yakh fyd ska lshjd wid we;s m%Yakhg
ms<s;=re iemhug yqreúh hq;=h' w d; m hla wvx.= i lrKhla f.dvk d th úi d w d; m fha
w.h fi u m%.=K ls u ;=<ska fujeks m%Yak i yd myiqfjka ms<s;=re ,s fï yelshdj wh≥ïlrejkaa
;=< jr kh l< yelsh'
XGNBMB*TCGLRu.
C
F
E
A B
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
60
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R
8. (i) TGMEB,IJuN2S,MTÔV
3 3
6 cm NEPIXF]4V 1
60° GMEB,ILTSVE,IGZEB~QEN
M,RMTÔV 1
(ii) ^
BAC ZTJVcG¡PMIZED M,RMTÔV 1 1
(iv) K%BIXF]4V
1 1
(v) CF JBNS:MI
1 1
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
61
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
51%
43%
36%
8%
8 m%Yakfhys fldgia
cHdñ;sh f;audj hgf;a ksrudK ms<sn j b†˙m;a lr we;s fuu m%Yakfha f;dard .ekfï
m%;sY;h 89%ls' ksjer†j ksrudK is≥ ls u i yd u,sl m ms<n
s wjfnda h iy cHdñ;sl m%fïhhka
ms<n
s kqj;a u je .;a fõ'
(i) fldgfiys myiq;dj 88%ls' wh≥ïlrejka nyq;rhlg ksjer†j ;%sfldaK ksrudKh ls u
yelshdj ;sn nj meye†<s fõ' u,sl m j,ska tlla jk fldaK iu f lh ksrudKh ls fï yelshdj
iy f k , mf ia u; ksjer†j rEmhla kï ls fï yelshdj uek nef,k (ii) fldgfiys myiq;dj
87%ls' ndysr , Hhl isg frLdjlg ,ïnhla ksrudKh ls fï yelshdj (iii) fldgiska wfma d
lr ;sn w;r tys myiq;dj my< w.hl mj;' w < ksrudK ksjer†j is≥ lrk wdldrh ms<sn j
wh≥ïlrejka kqj;a úh hq;=hs'
iamrYl wdYs%; m%fïhhka ms<sn kqu uek nef,k (iv), (v) fldgiays we;=<;a ksrudKh is≥
ls u i yd w < m%fïhka dú; lrk wdldrh ms<sn j kqj;a úh hq;=hs' frdïnihl , K y kd
.eku ;=<ska ms<s;=re ,súh hq;= (vi) fldgfiys myiq;dj my< uÜgul mj;sk w;r th 8%ls' ksjer†j
ms<s;=re ,s ug iudka;rdi%j, tla wjia djla jk frdïnihl úfY , K ms<sn j wh≥ïlrejka
kqj;a úh hq;=hs'
XGNBMB*TCGLRu.
JTPBpIMHXPEGESSFXFBJVRZTJY-)EK)ENBTIMBXFT|H
(i) JY-)EK)ENBTGIBVENLBTI TIEPMBKIT
(ii) XFTGESSFK V0)L)IGJEIIT
(iii) V0)L)I/E|GILBXFTJT}VMTLBXGNBMB*EMZFMTXEPEIVGJEIIT
(iv) XFTGESSFXLRK|JBSMSXFTJT}VMXILTVELIMSIT
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
63
N:BL LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R
XYMI
9. (i) 20 − 24
1 1
∴ XKVNG{:N,L34 G{ 1 2 10
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
64
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
ixLHdkh f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yka hg
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh
,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka 91%la u
f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
29%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
28%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
16%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
27%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'
22%
9 m%Yakfhys fldgiA
fuu m%Yakh ixLHdkh f;audj hgf;a ° we;s ixLHd; jHdma;sh weiqfrka ksrEmH w.hka
fi ug b†˙m;a lr we;s w;r th f;dard.ekfï m%;sY;h 91% ls'
mka;s m%dka;rj, ud; mka;sh l=ula o hkak úuid we;s (i) fldgfiys myiq;dj 72%ls' ;a;
fyd ska ks la Kh l< wh≥ïlrejkag ud; mka;sh myiqfjka y kd .ekug yels ;snq '
mka;s m%dka;r weiqfrka uOHkHh fiùu (ii) fldgiska wfmalaId lr ;snQ w;r tys myiq;dj
62%la úh' fuu jHdma;sfha u HkHh fi u i yd ml,ams; u HkHh f.k wm.ukh fi u
wjYH fkdfõ' ixLHd; jHdma;sfha u H w.h yd ixLHd;h .=K ls u myiq kï ml,ams; u HkHh
i,ld wm.ukh fi ug wjYH ke;' u H w.h yd fx ;rh ksjer†j iïmrK lr w d< i;%fhys
wdf aYfhka ksjer† u HkHh .Kkh ls ug wh≥ïlrejka fm< h hq;=h' ml,ams; u HkHh
weiqfrka u HkHh fi u is≥ l< hq;af;a tu.ska .Kkh ls ï myiq lr.; yels wjia dj,° muKla
nj k is h hq;=h'
by; (ii) fldgfika ,nd .kakd , m%fõYm;l u HkH ñ, dú;fhka ° we;s u.ka
ixLHdjlg ksl=;a l< m%fõYm;%j,ska ,efnk wdodhu fiùu (iii) fldgiska wfmalaId lr ;snQ w;r
tys myiq;dj 57% la úh' ,nd .; u HkHh u.k .Kksk .=K ls fuka ms<s;=r ,nd.; yels jqj
ksjer† u HkHh ,nd fkd.eku iy .=K ls ï f a myiq;dj wvq ug n,md ;snq '
10KLN:BLGIZTX/TVES
LTNR,EK30 U~GLPE¿|GIBMHIRNZJRMSFL4VJ]ZEM MXE:TV2 0SVZJRSFKIT
XGNBMB*TCGLRu.
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
66
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R
10. (i) 40
20 25
8 12 13
3 4
Z%PGSEB ~IKFjIEK
XETI
JSKM MI~IKFjIEZEZ%P
1
GSEBM MPFMB}V
Z%PGSEBZE~IKFjIEM M8NM M LTKFSPTNTTSFMB
1 J]ZE - 1
KLGJBXETIM MIZLEFL4V
3 ZE 4 LTKFS~K M,RMTÔV 2
8, 12 ZE 13 LTKFS~K M,RMTÔV 6
2
(ii) 13
1 1
(iii) 40
12
3 20 5
1+1 2
5*0/E|M ~IKFjIEK
(iv) 5
1 1 10
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
67
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh l=,l yd iïNdú;dj f;aud hgf;a ilia lr we;s fuu
m%Yk
a hg ,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka
82%la u f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
52%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
30%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
10%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
8%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'
44% 46%
35%
25%
10 m%Yakfhys fldgia
l=,l yd iï dú;dj f;audj hgf;a l=,lj, ml=,l weiqfrka b†˙m;a lr we;s fuu m%Yakh
f;dard .ekfï m%;sY;h 82%ls'
iq≥iq fjka rEm igyk we ° we;s ;a;hka ksjer† f,i tys we;=<;a ls u (i) jk fldgiska
wfmalaId lrk w;r tys myiq;dj 35% ls' ° we;s f;dr;=re fjka igyklska la fï° tys wvx.=
ml=,l ksjer†j y kd fkd.eku ksid fjka rEmh ksjer† fkd u ;=<ska myiq;dj wvq we;'
ksjer†j fjka rEmh we .eku i yd d d kqu je .;a h' rEmsl ksrEmKh u.ska ikaksfõ k
yelshdj jr kh ls fï w Hdi ;=<ska fuu ≥rj,;dj u yrjd .; hq;= fõ'
fjka rEmhl fmf ia ksjer†j y kd .eku ms<sn yelshdj úuid we;s (ii) fldgfiys myiq;dj
25%ls' ml=,l lafjk úfYa wjia d i yd fjka rEm igykla we ug we;s kqyqre nj;a fjka
rEmj, fmf ia ksjer†j y kd fkd.eku;a fuys myiq;dj wvq ug fya;= we;'
m%Yakfha b;s˙ fldgia i yd by; lreKqu n,md we;' ksjer†j fjka rEmh we .eku i yd
d d kqu fndfyda je .;a fõ' rEmsl ksrEmKh u.ska ikaksfõ k yelshdj jr kh ls fï w Hdi
;=<ska fuu ≥rj,;dj u yrjd .; hq;= fõ' fjka rEmhl fmf ia ksjer†j y kd .ekfï yelshdj
jr kh lr .ekfuka fujeks m%Yakj,g ksjer† ms<s;=re iemhu l< yels jkq we;'
úurYkd;aul ka;kh †hqKq jk whqfrka úú dldr w sfhda.d;aul m%Yakj,g ms<s;=re fi ug
fhduq fuka nq a jr kh jeälr .; yelsh'
XGNBMB*TCGLRu.
GMEB,JVcG¡PMIMBX]TL PNEPIMB~MBMJVPB|NEPTGMEB,IMS&NJHZLMBXFT|H
(i) S&NINTHNBMSGLXFTGESSFUZTPMBKIT
(ii) LuMSL PTGMEB,GPMMBXYJVOKGNLBKIT
~MBMGS-EKMHTGMEB,GIBNEPIMBZVRKL MB*)IXFT|H
(iii) LuMSL PGMEB,GPMMBJVELOKGNLBKIT
(iv) LuMSL PGMEB,IMXILuMSL PGMEB,GPMMGUM)IHJVELOKGNLBKIT
11. (i) Y
A
. .
X
1 1
B C
D
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
69
N:BL LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R
XYMI
11. (iii) ^ ^ ∴ Y
AYX = AXY ( AY // AX 1
A
LVRB . .
X
^ ^
AYX = BXE (NTVR-GMEB, 1 2
^ ^
∴ AYX = BXE C
B E D
(iv) ^ ^ ^
BEY = ECY + CYE (ECY TGMEB,IHOEZTS
GMEB,NGuIIGIGVLB 1
^ ^
BCY = EBX (XF
^ ^ 1 2
CYE = EXB (iii ZTJEpIT
^ ^ ^
∴ BEX = BXE + EBX
(v) ^ ^ ^ ^
ADB = ADC (XYJVTGMEB,K XLRS&N XAD = BAC
GMEB, 2
(AD GMEB,JVcG¡PMI
1 1
^ ^ ^ ^ ^
ADB + ADC = 180° ?JS GS-EKV XAC = AYX + YXA
OPB0MEB,
(AYX ∆ J]ZEOEZTS
^ GMEB,NGuII
∴ ADB = 90°
^ ^ ^ ^ ^
BEX = CEY (iv XLRKZEOEZTSGMEB, = 2 AXY (AYX = YXA ) 1
NGuIGILB ^ ^
^ = 2 AXY = AXY
∴ XAD
^ 2
∴ CZNÖ~BEX = 90° 1 2 ?UBMELBSGMEB,JVEL
XLRS&NGMEB,JVELOF|LB LTJEXE // AD
10
XE // AD
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
70
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
cHdñ;sh f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yakhg
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh
,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka 51%la
muKla f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
52%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
32%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
12%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
4%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'
43%
10% 7%
11 m%Yakfhys fldgia
cHdñ;sh f;audj hgf;a ;%sfldaK wx.iduHh yd ;%sfldaK wdY%s; m%fïhhka ms<sn b†˙m;a
lr we;s fuu m%Yakfha f;dard .ekfï m%;sY;h 51% ls'
f k , ;a;hka rEm igykl la fï yelshdj uek ne k fuu (i) fldgfiys myiq;dj
64% ls' cHdñ;sl lreKq ms<sn j we;s fkd ekqj;a nj myiq;d w.h wvq ug n,md we;'
;%sfldaK wx.iu ls u ms<sn yelshdj uek ne k (ii) fldgfiys myiq;dj 58% ls' ;%sfldaK
f ll wx. w;r we;s iudk wiudklï ukd f,i y kd .eku;a ;%sfldaK 2la wx.iu jk
wjia d ms<sn ksjer† kqu;a ksjer†j ms<s;=re iemhu i yd bjy,a fõ' iu aúmd ;%sfldaKhl
,la K weiqfrka b†˙m;a lr we;s (iii) fldgfiys myiq;dj 43% ls' ;%sfldaK wdY%s; m%fïhka y˙
ye jgydf.k dú;hg fkd.eku yd m%;suqL fldaK y kd fkd.eku ksid fuys myiq;dj wvq
we;' by; lreKq ms<sn ksjer† kqj;a u ;=<ska myiqfjka ms<s;=re iemhug wh≥ïlrejka
fhduq l< yelsh'
ndysr fldaK wdY%s; m%fïhh weiqfrka yd ir, frLdjla u; msys n a fldaK weiqfrka
b†˙m;a lr we;s (iv), (v) fldgiaj, myiq;dj b;d wvq u gul mj;' w d< m%fïhka wdY%s;
iïnka ;d fkd lu iy m%;Hla dú;fha yelshdj wvq u fuu fldgiaj, myiq;dj wvq ug
n,md we;'
m%fïhhka ms<sn lreKq ksjer†j k is u iy m%;H dú; yelshdj jr kh lr .eku
;=<ska idr lj ms<s;=re iemhfï yelshdj †hqKq l< yelsh'
XGNBMB*TCGLRu.
^
AOB = 2x° ?GMBLBGIBXENETGME",I 1 + 1
K%BIVXENET 2
GMEB,IGVLBGP,IMT
(ii) ^ ^ 180°− 2x°
OBA = 90° − x° (XB |:BMu/IMBOF|LB OBA = = 90°− x°
2
^ 2
XAB = 90°) 1+1 (
∴
OA = OB 1
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
72
N:BLXYMI LTKFS~NTTS M,R GKLBMSF,R
12. (iii) ^ 1 ^
∴ BOD = AOB = x° 1 1
2
?OEZTS MB*)IMJTHK%BIHXF]T
JBNS:MVTLBGMBLBGIBJVELGMEB,
XENELIMSIT
(v) ^ x° ∴
BOE = 90° − (45° + ) ( DB OB)
2
1
1
x°
= 45° +
2
(vi) ^ x°
DOE = 45° + 1
2
∴ ^ ^
∴ OD = DE ( DOE = OED
1 2 10
∴ ODE Δ JVPB|NEPG{
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
73
ms<s;=re iemhSu ms<sn| ks¯laIK" ks.uk yd fhdackd (
m%Yakh i|yd ,l=Kq ,nd we;s wdldrh cHdñ;sh f;audj hgf;a ilia lr we;s fuu m%Yakhg
,l=Kq 10la ysñjk w;r th wh≥ïlrejkaf.ka 26%la
muKla f;dardf.k we;'
tu wh≥ïlrejkaf.ka
72%la muK 0 - 2 m%dka;rfha
22%la muK 3 - 5 m%dka;rfha
4%la muK 6 - 7 m%dka;rfha
2%la muK 8 - 10 m%dka;rfha
,l=Kq ,ndf.k we;'
38%
30%
23%
8%
5% 4%
12 m%Yakfhys fldgiA
cHdñ;sh f;audj hgf;a j ;a; wdY%s; fldaK iamrYl iy ;,rEm wdY%s; cHdñ;sl m%fïhhka
ms<sn kqu m la d ls ug b†˙m;a lr ;sn m%Yakhls' wh≥ïlrejkaf.a wju f;dard .eku fuu
m%Yakh jk w;r tys m%;sY;h 26%ls' m%Yakhg w d< by<u myiq;dj jk 38%l myiq;dj (i)
fldgig wju myiq;dj jk 4%l myiq;dj (vi) fldgig ysñ we;'
fuys n,dfmdfrd;a;= j ish u ms<s;=re ixLHd;aul fkdjk w;r tu ish ms<s;=re iu
ksjer† fya;=j laúh hq;= úh' fï i yd w < jk m%fïhhka ksjer†j y kd.; hq;=h' tu
cHdñ;sl m%fïhh yd tys iïnka ;d lu y kd fkd.eku fya;= la u ≥rj, ug iy ms<s;=re
widr l ug n,md we;s nj laúh yelsh'
ir, fr h ;, rEmj, cHdñ;sl ,la K ms<sn l=i,;dj iy j ;a; wdY%s; m%fïh ms<sn
l=i,;dj jr kh ls ug;a ir, wjia dj, isg ixlrK wjia djka f;la fya;= lajñka lreKq
b†˙m;a ls ug fhduq ls u;a u.ska fuu ≥rj,;d wju lr .ekug yelsjkq we;'
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
75
CGLRuCFLB}uNTTO]XPZJBJZGIEBDLE
* |*I LTSGPB:I SF VESGEBNGPB: JYZI GNGNE ZE OEZTS JuNB V2 E: NTTO]K
SF/KLBGVLBVJTJRLBPLRKB}VZE/E|IXK:)I
* CFLB}Gu UMB UMB NEWV XSS CGLRV OL"GLB MVMBP ILBL NTTO]K P :T*)IE
LRKBMIRI
* ,LKKLTKFS~KLGLEJThVLTJE,MTÔGuZEGOGuJTKLKFS~GZBGKLB
|:E M,R NVE,IMB XZTvKLOKJF MT B HGL,LK NTTO]KFjXK0ELIMB
GIEVRMIRI
* /EJY-)EJZP:VJY-)EJV³MSVLTKFS~KZFJTS}VNTTO]K:T*)IEGBXK0ELI
KFjGILBGIEVRMIRIUBJ]ZEV2 TM³MSVZFJTS}GuMJ EKS0LIGMGSL
KFWJHZLBMTIEBVMMTÔVKWEB. I4G{
* ³I CGL4Gu JR|G:B* XSVR,MB K2 FH |JV JESMK JT MTÔVH Lu XGLMB
MJ EPJVEwKKS0LIMSvLBVLJNRORKLX/TGIEBEBVMFHXLRMvMK OEV
XK:)G{
* ³I NZJR OK UBB FLB|I IRI UB J]ZE ||0 MV :T BN SFKSIE |JTLB C~ÖNB
MIRIGMgMVM4WE|GLEBPKFWJHZLB|GLEBBVMVMOEFL4GuMVN:BL
|QESEBVMKFWJHZLBUBJ]ZE8ZS,G JMB|IZFMTI
* V|*ILRVJYKS0LIMSFL4VHZEIEKBME 4LMSFL4VHLTSBSGILBMHIRMSL
SF/KLBMJ EN2S,LTSVE,:4 4XIKLXS5KRZRJTJRNSNRSHPVZÏIEPGKT
* JE$*SEGKZTXWRNEWRGZBGKLBN:BLXKGOEB0MSFL4Gu*BMSEJZNME:LZFMTIEG{
XWRNEWRXKVMTÔVJ]ZEKFWJHZLBMTIEBVMMIRI
* KLG:B³GIBUVGNGNEHNV,MBJ4VEGLE}NZNLBTK LRVNRLÔMB*,IMTÔV
PMIRI
XGNEJ?JEGN,TIXFI4uKESEK
76