Wielomiany

Informatyka Matematyka Elementarna 1 / 18

 Wielomiany Definicja

Definicja
Wielomianem stopnia n zmiennej rzeczywistej x nazywamy funkcję

W (x) = an xn + an−1 xn−1 + · · · + a2 x2 + a1 x + a0

gdzie n ∈ N ∪ {0}, a0 , a1 , . . . , an ∈ R oraz an 6= 0.

Informatyka Matematyka Elementarna 2 / 18

 Wielomiany Definicja

Definicja
Wielomianem stopnia n zmiennej rzeczywistej x nazywamy funkcję

W (x) = an xn + an−1 xn−1 + · · · + a2 x2 + a1 x + a0

gdzie n ∈ N ∪ {0}, a0 , a1 , . . . , an ∈ R oraz an 6= 0.

an , an−1 , . . . , a2 , a1 , a0 – współczynniki wielomianu

n – stopień wielomianu
a0 – wyraz wolny
an – współczynnik wiodący

Informatyka Matematyka Elementarna 2 / 18

 Wielomiany Wykresy

Wykresy wielomianów

Informatyka Matematyka Elementarna 3 / 18

 Wielomiany Wykresy

Wykresy wielomianów
wykres wielomianu jest ciągły

Informatyka Matematyka Elementarna 3 / 18

 Wielomiany Wykresy

Wykresy wielomianów
wykres wielomianu jest ciągły

Informatyka Matematyka Elementarna 3 / 18

 Wielomiany Wykresy

Wykresy wielomianów
wykres wielomianu jest ciągły

wykres wielomianu ma tylko ”gładkie, zaokrąglone zakręty”

Informatyka Matematyka Elementarna 3 / 18

 Wielomiany Wykresy

Wykresy wielomianów
wykres wielomianu jest ciągły

wykres wielomianu ma tylko ”gładkie, zaokrąglone zakręty”

Informatyka Matematyka Elementarna 3 / 18

 Wielomiany Wykresy

Wykresy wielomianów

Informatyka Matematyka Elementarna 4 / 18

 Wielomiany Wykresy

Wykresy wielomianów
Dla dużych x, wykres jest nieograniczony z góry i/lub z dołu

Informatyka Matematyka Elementarna 4 / 18

 Wielomiany Wykresy

Wykresy wielomianów
Dla dużych x, wykres jest nieograniczony z góry i/lub z dołu
Dla n nieparzytego

an > 0 an < 0

Informatyka Matematyka Elementarna 4 / 18

 Wielomiany Wykresy

Wykresy wielomianów
Dla dużych x, wykres jest nieograniczony z góry i/lub z dołu
Dla n nieparzytego

an > 0 an < 0
Dla n parzystego

an > 0 an < 0

Informatyka Matematyka Elementarna 4 / 18

 Wielomiany Dzielenie wielomianów

Dzielenie wielomianów

Informatyka Matematyka Elementarna 5 / 18

 Wielomiany Dzielenie wielomianów

Dzielenie wielomianów

Twierdzenie
Jeżeli W (x) i Q(x) są wielomianami takimi, że Q(x) 6≡ 0 i stopień
W (x) jest większy lub równy stopniowi Q(x), to istnieją takie dwa
wielomiany P (x) i R(x), że

W (x) R(x)
W (x) = Q(x)P (x) + R(x) lub = P (x) +
Q(x) Q(x)

gdzie R(x) ≡ 0 lub stopień R(x) jest mniejszy od stopnia Q(x).

R(x) nazywamy resztą z dzielenia

Informatyka Matematyka Elementarna 5 / 18

 Wielomiany Schemat Hornera

Schemat Hornera, W (x) = (x − x0 ) · P (x) + r

Informatyka Matematyka Elementarna 6 / 18

 Wielomiany Schemat Hornera

Schemat Hornera, W (x) = (x − x0 ) · P (x) + r

przykład dla wielomianu trzeciego stopnia

Aby podzielić ax3 + bx2 + cx + d przez (x − x0 ), używamy schematu:

• W pionie: dodawaj
• Po przekątnej: mnóż przez x0

Informatyka Matematyka Elementarna 6 / 18

 Wielomiany Schemat Hornera

Schemat Hornera, W (x) = (x − x0 ) · P (x) + r

przykład dla wielomianu trzeciego stopnia

Aby podzielić ax3 + bx2 + cx + d przez (x − x0 ), używamy schematu:

• W pionie: dodawaj
• Po przekątnej: mnóż przez x0

Twierdzenie
Reszta z dzielenia wielomianu W (x) przez dwumian (x − x0 )

r = W (x0 )

Informatyka Matematyka Elementarna 6 / 18

 Wielomiany Pierwiastki wielomianu

Pierwiastki wielomianu

Informatyka Matematyka Elementarna 7 / 18

 Wielomiany Pierwiastki wielomianu

Pierwiastki wielomianu

Definicja
Liczbę rzeczywistą x0 nazywamy pierwiastkiem wielomianu W (x),
jeżeli W (x0 ) = 0.

Informatyka Matematyka Elementarna 7 / 18

 Wielomiany Pierwiastki wielomianu

Pierwiastki wielomianu

Definicja
Liczbę rzeczywistą x0 nazywamy pierwiastkiem wielomianu W (x),
jeżeli W (x0 ) = 0.

Twierdzenie (Bezout)
Liczba x0 jest pierwiastkiem wielomianu W (x) wtedy i tylko wtedy,
gdy wielomian W (x) jest podzielny przez dwumian (x − x0 ). Istnieje
wówczas wielomian P (x), o jeden stopień niższy od W (x) taki, że

W (x) = (x − x0 ) · P (x)

Informatyka Matematyka Elementarna 7 / 18

 Wielomiany Pierwiastki wielomianu

Pierwiastki wielomianu

Definicja
Liczbę rzeczywistą x0 nazywamy pierwiastkiem wielomianu W (x),
jeżeli W (x0 ) = 0.

Twierdzenie (Bezout)
Liczba x0 jest pierwiastkiem wielomianu W (x) wtedy i tylko wtedy,
gdy wielomian W (x) jest podzielny przez dwumian (x − x0 ). Istnieje
wówczas wielomian P (x), o jeden stopień niższy od W (x) taki, że

W (x) = (x − x0 ) · P (x)

Wniosek: Wielomian stopnia n ma co najwyżej n pierwiastków

Informatyka Matematyka Elementarna 7 / 18

 Wielomiany Pierwiastki wielomianu

Pierwiastek k−krotny
Liczbę x0 nazywamy pierwiastkiem k−krotnym wielomianu
W (x) wtedy i tylko wtedy gdy W (x) jest podzielny przez (x − x0 )k ,
ale nie jest podzielny przez (x − x0 )k+1 , tzn. gdy istnieje wielomian
P (x) taki, że

W (x) = (x − x0 )k · P (x) i P (x0 ) 6= 0

Informatyka Matematyka Elementarna 8 / 18

 Wielomiany Pierwiastki wielomianu

Pierwiastek k−krotny
Liczbę x0 nazywamy pierwiastkiem k−krotnym wielomianu
W (x) wtedy i tylko wtedy gdy W (x) jest podzielny przez (x − x0 )k ,
ale nie jest podzielny przez (x − x0 )k+1 , tzn. gdy istnieje wielomian
P (x) taki, że

W (x) = (x − x0 )k · P (x) i P (x0 ) 6= 0

Jeżeli x0 jest nieparzystokrotny, wykres W (x) przecina oś OX w

punkcie x = x0

Informatyka Matematyka Elementarna 8 / 18

 Wielomiany Pierwiastki wielomianu

Pierwiastek k−krotny
Liczbę x0 nazywamy pierwiastkiem k−krotnym wielomianu
W (x) wtedy i tylko wtedy gdy W (x) jest podzielny przez (x − x0 )k ,
ale nie jest podzielny przez (x − x0 )k+1 , tzn. gdy istnieje wielomian
P (x) taki, że

W (x) = (x − x0 )k · P (x) i P (x0 ) 6= 0

Jeżeli x0 jest nieparzystokrotny, wykres W (x) przecina oś OX w

punkcie x = x0
Jeżeli x0 jest parzystokrotny, wykres W (x) jest styczny do osi
OX w punkcie x = x0

Informatyka Matematyka Elementarna 8 / 18

 Wielomiany Pierwiastki wielomianu

Prawda czy Fałsz

Informatyka Matematyka Elementarna 9 / 18

 Wielomiany Pierwiastki wielomianu

Prawda czy Fałsz

1 Istnieje wielomian stopnia 6, który ma tylko jeden pierwiastek
rzeczywisty.

Informatyka Matematyka Elementarna 9 / 18

 Wielomiany Pierwiastki wielomianu

Prawda czy Fałsz

1 Istnieje wielomian stopnia 6, który ma tylko jeden pierwiastek
rzeczywisty.
2 Istnieje wielomian stopnia 5, który nie ma pierwiastków
rzeczywistych.

Informatyka Matematyka Elementarna 9 / 18

 Wielomiany Pierwiastki wielomianu

Pierwiastki wymierne wielomianu

Jeżeli ułamek nieskracalny pq , p, q ∈ Z − {0}, jest pierwiastkiem
wielomianu

W (x) = an xn + an−1 xn−1 + · · · + a1 x + a0

o współczynnikach całkowitych, przy czym a0 · an 6= 0, to p jest

dzielnikiem wyrazu wolnego a0 , a q jest dzielnikiem wpółczynnika
wiodącego an .

Informatyka Matematyka Elementarna 10 / 18

 Funkcje wymierne

Funkcje wymierne

Informatyka Matematyka Elementarna 11 / 18

 Funkcje wymierne Definicja

Funkcja wymierna

P (x)
f (x) = , P (x), Q(x) − wielomiany, Q(x) 6≡ 0
Q(x)

Informatyka Matematyka Elementarna 12 / 18

 Funkcje wymierne Definicja

Funkcja wymierna

P (x)
f (x) = , P (x), Q(x) − wielomiany, Q(x) 6≡ 0
Q(x)

Dziedzina
Df = {x ∈ R : Q(x) 6= 0}

Informatyka Matematyka Elementarna 12 / 18

 Funkcje wymierne Definicja

Funkcja wymierna

P (x)
f (x) = , P (x), Q(x) − wielomiany, Q(x) 6≡ 0
Q(x)

Dziedzina
Df = {x ∈ R : Q(x) 6= 0}

Typowy przykład:

Informatyka Matematyka Elementarna 12 / 18

 Funkcje wymierne Przykłady

Przykłady funkcji wymiernych

Informatyka Matematyka Elementarna 13 / 18

 Funkcje wymierne Równania wymierne

Równania z wyrażeniami wymiernymi

Informatyka Matematyka Elementarna 14 / 18

 Funkcje wymierne Równania wymierne

Równania z wyrażeniami wymiernymi

Sposób rozwiązania
1 Określ dziedzinę
2 Pomnóż obie strony równania przez wspólny mianownik

Informatyka Matematyka Elementarna 14 / 18

 Funkcje wymierne Nierówności wymierne

Nierówności z wyrażeniami wymiernymi

Informatyka Matematyka Elementarna 15 / 18

 Funkcje wymierne Nierówności wymierne

Nierówności z wyrażeniami wymiernymi

Sposób rozwiązania
1 Doprowadź nierówność do postaci

W (x)
>0 (≥ 0, < 0, ≤ 0)
Q(x)
2 Skorzystaj z równoważności

W (x)
≥0 ⇔ W (x) · Q(x) ≥ 0 ∧ Q(x) 6= 0
Q(x)

(takie same rownoważności zachodzą dla nierówności

> 0, < 0, ≤ 0)

Informatyka Matematyka Elementarna 15 / 18

 Funkcje wymierne Nierówności wymierne

Funkcje potęgowe

Informatyka Matematyka Elementarna 16 / 18

 Funkcje potęgowe Definicja, wykresy

Funkcje potęgowe

f (x) = xα , gdzie α ∈ R

Informatyka Matematyka Elementarna 17 / 18

 Funkcje potęgowe Definicja, wykresy

Funkcje potęgowe

f (x) = xα , gdzie α ∈ R
Dziedzina, zbiór wartości, wykres zależą od wykładnika α:
n, p ∈ N Df

Informatyka Matematyka Elementarna 17 / 18

 Funkcje potęgowe Definicja, wykresy

Funkcje potęgowe

f (x) = xα , gdzie α ∈ R
Dziedzina, zbiór wartości, wykres zależą od wykładnika α:
n, p ∈ N Df
y = xn R

Informatyka Matematyka Elementarna 17 / 18

 Funkcje potęgowe Definicja, wykresy

Funkcje potęgowe

f (x) = xα , gdzie α ∈ R
Dziedzina, zbiór wartości, wykres zależą od wykładnika α:
n, p ∈ N Df
y = xn R
1
y = x−n = n R − {0}
x

Informatyka Matematyka Elementarna 17 / 18

 Funkcje potęgowe Definicja, wykresy

Funkcje potęgowe

f (x) = xα , gdzie α ∈ R
Dziedzina, zbiór wartości, wykres zależą od wykładnika α:
n, p ∈ N Df
y = xn R
1
y = x−n = n R − {0}
x
p
y = xn R+ ∪ {0} dla n−parz.
R dla n−nieparz.

Informatyka Matematyka Elementarna 17 / 18

 Funkcje potęgowe Definicja, wykresy

Funkcje potęgowe

f (x) = xα , gdzie α ∈ R
Dziedzina, zbiór wartości, wykres zależą od wykładnika α:
n, p ∈ N Df
y = xn R
1
y = x−n = n R − {0}
x
p
y = xn R+ ∪ {0} dla n−parz.
R dla n−nieparz.
p
y = x− n R+ dla n−parz.
R − {0} dla n−nieparz.

Informatyka Matematyka Elementarna 17 / 18

 Funkcje potęgowe Definicja, wykresy

Funkcje potęgowe

f (x) = xα , gdzie α ∈ R
Dziedzina, zbiór wartości, wykres zależą od wykładnika α:
n, p ∈ N Df
y = xn R
1
y = x−n = n R − {0}
x
p
y = xn R+ ∪ {0} dla n−parz.
R dla n−nieparz.
p
y = x− n R+ dla n−parz.
R − {0} dla n−nieparz.
y = x0 R − {0}

Informatyka Matematyka Elementarna 17 / 18

 Funkcje potęgowe Definicja, wykresy

Funkcje potęgowe

f (x) = xα , gdzie α ∈ R
Dziedzina, zbiór wartości, wykres zależą od wykładnika α:
n, p ∈ N Df
y = xn R
1
y = x−n = n R − {0}
x
p
y = xn R+ ∪ {0} dla n−parz.
R dla n−nieparz.
p
−n
y=x R+ dla n−parz.
R − {0} dla n−nieparz.
0
y = x R − {0}
y = xα , α ∈ IQ R+ dla α < 0
R+ ∪ {0} dla α > 0
p √
Jeżeli x > 0, to x n = n xp
Informatyka Matematyka Elementarna 17 / 18
 Funkcje potęgowe Równania i nierówności pierwiastkowe

Równania i nierówności pierwiastkowe

Informatyka Matematyka Elementarna 18 / 18

 Funkcje potęgowe Równania i nierówności pierwiastkowe

Równania i nierówności pierwiastkowe

Ogólna zasada:
√
jeżeli pojawia się wyraz n . . ., podnieś obie strony równania lub
nierówności do n-tej potęgi.

Informatyka Matematyka Elementarna 18 / 18

 Funkcje potęgowe Równania i nierówności pierwiastkowe

Równania i nierówności pierwiastkowe

Ogólna zasada:
√
jeżeli pojawia się wyraz n . . ., podnieś obie strony równania lub
nierówności do n-tej potęgi.

Twierdzenie
a=b ⇐⇒ an = bn
a<b ⇐⇒ an < bn
a≤b ⇐⇒ an ≤ bn

jeżeli n−parzysta, a, b ≥ 0
jeżeli n−nieparzysta, a, b ∈ R

Informatyka Matematyka Elementarna 18 / 18