‫ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪي ﺗﺨﺼﺼﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬

‫ﺳﺎل دوازدﻫﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎرهي ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪ / 97‬ﺣﻮت ‪1389‬‬

‫ﻫﯿﺎت ﺗﺤﺮﯾﺮ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‬

‫ﻗﺎﻧـﻮنﭘـﻮه ﻣﺤﻤﺪ اﺷـﺮف رﺳـﻮﻟﯽ‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ ج‪ .‬ا‪ .‬ا‬
‫ﭘﻮﻫﻨـﺪوي دﮐﺘـﻮر ﻓﺎروق ﺑﺸﺮ‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﺪﯾﺮ ﻣﺴﻮول‬
‫ﭘﻮﻫﻨﺪوي ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﻋﺪاﻟﺘﺨﻮاه‪،‬‬ ‫‪‬‬ ‫ﺣﻠﯿﻢ ﺳﺮوش‬
‫ﻗﻀﺎوﺗﭙﺎل ﺣﻀﺮت ﮔﻞ ﺣﺴـﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺣﺴﻦ رﺿـﺎﯾﯽ‪،‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(0799402936‬‬
‫ﺻﺎدق ﺑــﺎﻗﺮي‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﭘﯿﺎم‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺣﮑﯿﻤﯽ‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫وﯾﺮاﺳﺘﺎر‬
‫ﻋﺰﯾﺰاﷲ ﻋﻠﯿﺰاده ﻣﺎﻟﺴﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻞ اﻧﯿﺴﻪ اﺣﺮار‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫ﯾﻌﻘﻮب ﯾﺴﻨﺎ‬
‫ﻣﻌﺎون ﺳﺮ ﻣﺤﻘﻖ ﺳﯿﻒ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺳﺘﺎﻧﮑﺰي‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ‬ ‫‪‬‬
‫ﻗﺎﻣﻮس‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﯿﺎر ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎوري‪ ،‬ﺣﯿﺪر ﻣﺤﻘﻖ‬ ‫دﯾﺰاﯾﻦ ﺟﻠﺪ و ﺻﻔﺤﻪ آراﯾﯽ‬
‫و ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ اﺣﺴﺎﻧﯽ‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫ﺟﻮاد ﺳﺎﻣﯽ‬
‫اﻣﻮر ﺗﺎﯾﭗ و ﺣﺮوﻓﭽﯿﻨﯽ‬
‫ﻣﯿﺜﻢ ﻓﺮزام‬

‫ﻧﺸﺎﻧﯽ‪ :‬ﭼﻬﺎرراﻫﯽ ﭘﺸﺘﻮﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬رﯾﺎﺳﺖ ﻧﺸﺮات‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻣﺠﻠﻪي ﻋﺪاﻟﺖ‬

‫ﻗﯿﻤﺖ ‪ 50‬اﻓﻐﺎﻧﯽ‬
 ‫‪ .1‬ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﻣﺤﯿﻂ ورد ﺗﺎﯾﭗ ﯾﺎ ﺑﺎ ﺧﻂ ﮐﺎﻣﻼً ﺧﻮاﻧﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ارﺳﺎﻟﯽ ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 10‬ﺻﻔﺤﻪ و ﺑﯿﺶﺗﺮ از ‪ 25‬ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺎﯾﭗ ﺷﺪه ‪ A4‬ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬اﺻﻞ ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺎﯾﻞ ﺗﺎﯾﭗ ﺷﺪه آن‪ ،‬در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي درج در ﻣﺠﻠﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﻮد ﻧﻪ ﮐﭙﯽ آن‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎﯾﺪ داراي ﭼﮑﯿﺪه‪ ،‬واژﮔﺎن ﮐﻠﯿﺪي و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﮑﯿﺪه‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﻣﻘﺎﻟﻪ را ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﭼﮑﯿﺪه ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﺎ ﭘﺸﺘﻮي ﻣﻘﺎﻟﻪ)ﺣﺪاﮐﺜﺮ ‪ 150‬ﮐﻠﻤﻪ( و واژﮔﺎن ﮐﻠﯿﺪي ﺑﯿﻦ ﺳﻪ ﺗﺎ‬
‫ﻫﻔﺖ واژه در اول ﻣﻘﺎﻟﻪ آورده ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .6‬ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت و ارﺟﺎع ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ در ﭘﺎﯾﺎن ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻗﺮار ذﯾﻞ آورده ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ ‬ﮐﺘﺎب‪ :‬ﻧﺎم و ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪ /‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻧﺎم ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻧﺎم ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ ،‬ﻧﻮﺑﺖ‬
‫ﭼﺎپ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﻧﺸﺮ‪ ،‬ﻧﺎم ﻧﺎﺷﺮ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر و ﺷﻤﺎره ﺻﻔﺤﻪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ :‬ﻧﺎم و ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪» ،‬ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺎﻟﻪ در داﺧﻞ ﮔﯿﻮﻣﻪ«‪ ،‬ﻧﺎم ﻧﺸﺮﯾﻪ‪،‬‬
‫دوره‪ /‬ﺳﺎل‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺟﻠﺪ و ﺷﻤﺎره ﺻﻔﺤﻪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺳﺎﯾﺖ اﻧﺘﺮﻧﺘﯽ‪ :‬ﻧﺎم و ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪)،‬ﺗﺎرﯾﺦ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﻄﻠﺐ)از ﺳﺎﯾﺖ(‪،‬‬
‫»ﻋﻨﻮان ﻣﻄﻠﺐ در داﺧﻞ ﮔﯿﻮﻣﻪ«‪ ،‬ﻧﺎم ﺳﺎﯾﺖ اﻧﺘﺮﻧﺘﯽ و ﺑﺎﻻﺧﺮه آدرس ﮐﺎﻣﻞ ﺳﻨﺪ‬
‫در ﺳﺎﯾﺖ ﻣﺰﺑﻮر‪.‬‬
‫‪ ‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻌﯽ اﺷﺎره ﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه و ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺣﺘﺎ در ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻠﻤﻪ »ﻫﻤﺎن«)ﯾﺎ در اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ‪ (Ibid‬آورده ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ ‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺻﻔﺤﮥ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﮐﻠﻤﻪ »ﭘﯿﺸﯿﻦ«)در‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ‪ (op. cet‬و ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده آورده ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .7‬ﻣﻌﺎدل ﻻﺗﯿﻦ ﻧﺎمﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻧﻮﺷﺘﻪ در ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ آورده ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .8‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﻘﺎﻟﻪ ارﺳﺎﻟﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه و ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .9‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺎم ﮐﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﯾﺎ رﺗﺒﻪ ﻋﻠﻤﯽاش را‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﯽ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ‬
‫وي‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺷﻤﺎره ﺗﻠﻔﻦ و ﯾﺎ آدرس اﯾﻤﯿﻞ و ﻏﯿﺮه را ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪.‬‬
‫‪ .10‬ﻣﺠﻠﻪ در وﯾﺮاﯾﺶ ﻣﻘﺎﻟﻪ آزاد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .11‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ارﺳﺎل ﺷﺪه ﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .12‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ارﺳﺎﻟﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻗﺒﻼً در ﻣﺠﻠﻪ ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺖ اﻧﺘﺮﻧﺘﯽ دﯾﮕﺮي ﻧﺸﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺍﻭﺩﻫﻐﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﺷﺮﻋﻲ ﺍﺣﮑﺎﻡ‪  ...........................‬ﺳﯿﻒ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺳﺘﺎﻧﮑﺰي‬ ‫‪4‬‬
‫‪ 15‬ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬از‬
‫ﻧﻈﺮ ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﻗﺎﻧﻮن‪  .......................................................‬ﻋﺰﯾﺰ اﷲ ﻋﻠﯿﺰاده ﻣﺎﻟﺴﺘﺎﻧﯽ‬
‫‪ 47‬ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ‪  .......................................................‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺷﻤﺲ‬
‫‪ 68‬ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻓﻘﻪ‪ ،‬ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﻮ ﻣﻌﺎﻫﺪﻭ ﺍﻭ ﻣﻠﯽ‬
‫ﺣﻀﺮت ﮔﻞ ﺣﺴﺎﻣﯽ‬ ‫ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ -‬ﺗﻘﻨﯿﻨﯽ ﺍﺳﻨﺎﺩﻭ ﮐﯥ‪ ................................................‬‬
‫ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ اﺣﺴﺎﻧﯽ‬ ‫‪ 89‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ .....................................‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎوري‬ ‫‪ 117‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﮑﺘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ‪ ..............................‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ﻓﻀﻠﯽ‬ ‫‪ 138‬ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﯥ ﺩ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﺍﺧﺘﻼﻑ‪ .............................‬‬
‫ﻧﻮر اﻟﺤﻖ ﻧﻮر‬ ‫‪ 157‬ﺻﻼﺣﯿﺖ و اﻧﻮاع آن‪ ........................................................‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﮔﻞ ﺣﺴﺎﻣﯽ‬ ‫‪ 166‬روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ .................................................................‬‬

‫ﻣﻌﺎون ﺳﺮ ﻣﻨﺸﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در اﻣﻮر ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﺎ وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪195‬‬
‫ﺳﻔﯿﺮ ﺳﻮﯾﺲ ﺑﺎ وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ج‪.‬ا‪.‬ا در دﻓﺘﺮ ﮐﺎرش ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪197‬‬
‫ﺳﻔﺮ وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ج‪.‬ا‪.‬ا ﺑﻪ وﻻﯾﺖ ﭘﺮوان‪.‬‬ ‫‪199‬‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻌﯿﻦ ﻣﺴﻠﮑﯽ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ ﺑﺎ ﺳﻔﯿﺮ ﺑﺨﺶ ﻋﺪﻟﯽ و ﻗﻀﺎﯾﯽ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﯾﮑﺎ‪.‬‬ ‫‪200‬‬
‫ﻣﻌﯿﻦ ﻣﺴﻠﮑﯽ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ از ﻣﺮﮐﺰ ﻋﺪﻟﯽ ﺗﻮﻗﯿﻔﺨﺎﻧﻪ ﺑﮕﺮام دﯾﺪن ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪201‬‬
‫ﺳﻔﺮ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﺴﻠﮑﯽ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ ﺑﻪ وﻻﯾﺖ ﭘﻨﺠﺸﯿﺮ‪.‬‬ ‫‪202‬‬
‫ﻣﻌﯿﻦ ﻣﺴﻠﮑﯽ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ از زﻧﺪانﻫﺎي وﻻﯾﺎت ﮐﻨﺮ و ﻟﻐﻤﺎن دﯾﺪن ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪204‬‬
‫ﮐﻤﮏﻫﺎي ﮐﺸﻮر ﮐﺎﻧﺎدا ﺑﻪ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ‪.‬‬ ‫‪205‬‬

‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺘﺎب‬

‫‪ 207‬اﺻﻮل راﻫﺒﺮدي ﺣﻘﻮق ﮐﯿﻔﺮي اﺛﺮ دﮐﺘﺮ ﻏﻼم ﺣﯿﺪر ﻋﻼﻣﻪ‬

‫‪‬ﻴ‪‬ﻧﻮاﻝ ﺳﻴﻒ ﺍﻟﺮﺣﻤﻦ ﺳﺘﺎﻧﮑﺰﻱ‬

‫ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺩﺧﭙﻠﻲ ﺳﭙﻴ‪‬ﻠﺘﻴﺎ ﺍﻭﭘﺮﺍﺧﺘﻴﺎ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﺩ ‪‬ﻮﻟﻮ ﺁﺳﻤﺎﻧﻲ ﺍﺩﻳﺎﻧﻮ ﺍﻭ ﺩ ‪‬ﻮﻟﻮ ﻭﺿﻌﻲ ﻗﻮﻧﻴﻨـﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺳﺮﮐﻲ ﺩ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﮊﻭﻧﺪ ﭘﻮﺭﻱ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﺍﺣﮑﺎﻡ‪ ،‬ﺩ ﮊﻭﻧﺪ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﭘ‪‬ﺍﻭﻧﻮ ﮐﻲ ﺩ ﭘﻴ‪‬ﻮ ﺷﻮﻭ ﺳـﺘﻮﻧﺰﻭ ﺩ‬
‫ﻣﻌﻘﻮﻝ ﺣﻞ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺍﻳ‪‬ﻮﺩﻟﻲ ﺩﻱ‪ ،‬ﺗﺮ‪‬ﻮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺩ ﺩﻏﻮ ﺍﺣﮑﺎﻣﻮ ﭘﻪ ﺭ‪‬ﺎ ﮐﻲ ﺧﭙﻠﻲ ﭘﻴ‪‬ﻲ ﺷﻮﻱ ﺳﺘﻮﻧﺰﻱ‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮﺭﻩ ﻋﺪﺍﻟﺖ ﺳﺮﻩ ﺣﻞ ﮐ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫ﺩ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﮊﻭﻧﺪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻣﺮﺣﻠﻲ ﻟﺮﻱ‪ ،‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺩﻏﻮ ﻣﺮﺣﻠﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﻫﻐﻪ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺣﺎﻟﺖ ﺩﻱ ﭼﻲ ﻣﺮﮒ ﺍﻭ‬
‫ﮊﻭﻧﺪ ﻳﻲ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﻪ ﻭﻱ‪.‬‬
‫ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻋﺮﺑﻲ ﻟﻔﻆ ﺍﻭ ﺩ ﺛﻼﺛﻲ ﻣﺠﺮﺩ ﺩ ﺍﺳﻢ ﻣﻔﻌﻮﻝ ﻣﻔﺮﺩﻩ ﻣﺬﮐﺮﻩ ﺻﻴﻐﻪ ﺩﻩ‪ .‬ﺩ ﻓﻘﺪ ‪‬ﺨﻪ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﻮﻱ‬
‫ﺩﻱ ﺍﻭ ﺩ ﻓﻘﺪ ﻟﻐﺖ ﺩﺍ ﺿﺪﺍﺩﻭ )ﭼﻲ ﭘﻪ ﺩﻭﻣﺘﻀﺎﺩﻭ ﻣﻌﻨﺎﻭ ﺑﺎﻧﺪﻱ ﺩﻻﻟﺖ ﮐﻮﻱ( ﻟﻪ ﺟﻤﻠﻲ ‪‬ﺨـﻪ ﺩﻱ‪ ،‬ﺩ‬
‫ﻭﺭﮎ ﺷﻮﻱ ﺍﻭ ﻫﻢ ﺩﻭﺭﮎ ﺷﻮﻱ ﺩ ﭘﻠ‪‬ﻨﻲ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺩﻱ ﺍﻭ ﺩﻭﺍ‪‬ﻩ ﻣﻌﻨﺎ ﻭﻱ ﭘﻪ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﮐﻲ ﺷﺘﻮﻥ ﻟـﺮﻱ‪،‬‬
‫‪‬ﮑﻪ ﭼﻲ ﺩ ﺧﭙﻠﻲ ﮐﻮﺭﻧﻲ ‪‬ﺨﻪ ﻭﺭﮎ ﺷﻮﻱ ﺩﻱ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻋﻴﻦ ﺣﺎﻝ ﮐﻲ ﮐﻮﺭﻧﻲ ﻳﻲ ﭘﻪ ﺩﻱ ﻟ‪‬ﻪ ﺍﻭﮐﻮﺷﺶ‬
‫ﮐﻲ ﻭﻱ ﭼﻲ ﭘﻴﺪﺍ ﻳﻲ ﮐ‪‬ﻱ‪ .‬ﻳﺎ ﻫﻐﻪ ﺷﻲ ﺩﻱ ﭼﻲ ﺫﺍﺕ ﻳﻲ ﭘﻪ ﺩﺍﺳﻲ ‪‬ﻭﻝ ﻭﺭﮎ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻟ‪‬ﻮﻟﻮ‬
‫ﻧﻪ ﭘﻴﺪﺍ ﮐﻴﮋﻱ ﻳﺎ ﺩ ﻣﻌﺪﻭﻡ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺩﻱ‪.‬‬
 ‫ﮐﻪ ‪‬ﻪ ﻫﻢ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣﻔﺮﺩﻩ ﻣﺬﮐﺮﻩ ﺻﻴﻐﻪ ﺩﻩ‪ ،‬ﺧﻮ ﺩﻻﻟﺖ ﻳﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻲ ‪‬ﻲ ﻫﻢ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﭼﻲ ﭘـﻪ ﺩﺍﺳـﻲ‬
‫‪‬ﻭﻝ ﻭﺭﮐﻪ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ ﭼﻲ ﻣﺮﮒ‪ ،‬ﮊﻭﻧﺪ ﺍﻭ‪‬ﺎﻱ ﻳﻲ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﻪ ﻭﻱ‪.‬‬
‫ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﻋﻠﻤﺎﺅﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﺗﻌﺒﻴﺮﻭﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺮﻳﻔﻮﻧﻪ ﮐ‪‬ﻱ ﺩﻱ‪ .‬ﻴﻨﻲ ﻋﻠﻤﺎﺀ ﻭﺍﻳﻲ ﭼـﻲ‪:‬‬
‫ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻫﻐﻪ ﻏﺎﻳﺐ ﺷﺨﺺ ﺩﻱ ﭼﻲ ‪‬ﺎﻱ‪ ،‬ﮊﻭﻧﺪ ﺍﻭﻣﺮﮒ ﻳﻲ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﻪ ﻭﻱ‪.١‬‬
‫‪‬ﻴﻨﻲ ﻋﻠﻤﺎﺅ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﺍﺳﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮐ‪‬ﻱ ﺩﻱ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻏﺎﻳﺐ ﺷﺨﺺ ﺩﻱ ﭼﻲ ﺧﺒﺮ ﻳﻲ ﻗﻄﻊ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫ﻣﺮﮒ ﺍﻭﮊﻭﻧﺪ ﻳﻲ ‪‬ﻮﮎ ﻧﻪ ﭘﻮﻫﻴ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﮐﻲ ﺩﺍ ﺿﺮﻭﺭﻱ ﻧﻪ ﺩﻱ ﭼﻲ ‪‬ﺎﻱ ﻳﻲ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻭﻱ ﺍﻭ ﻳﺎ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻡ ﻭﻱ‪ ،‬ﻳـﻮﺍ‪‬ﻲ ﺩﺍ ﭘـﻪ ﮐـﻲ‬
‫ﺿﺮﻭﺭﻱ ﺩﻩ ﭼﻲ ﻣﺮﮒ ﺍﻭﮊﻭﻧﺪ ﻳﻲ ﻧﺎ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻭﻱ‪،‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ‪‬ﺎﻱ ﻳﻲ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻭﻱ‪ ،‬ﺧﻮ ﮊﻭﻧﺪ ﺍﻭ ﻣﺮﮒ ﻳﻲ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﻪ ﻭﻱ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻫﻢ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻱ‪ .٢‬ﻫﻤﺪﺍﺭﻧﮕﻪ ﻫﻐﻪ ﺍﺳﻴﺮ ﺍﻭ ﺑﻨﺪﻱ ﭼﻲ ﺭﺩﺕ‪ ،‬ﻣﺮﮒ ﺍﻭﮊﻭﻧﺪ ﻳﻲ ﻣﻌﻠﻮﻡ‬
‫ﻧﻪ ﻭﻱ‪ ،‬ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﺣﮑﻢ ﮐﻲ ﺩﻱ‪.‬ﺍﻟﺴﺮﺍﺟﻲ ﻓﻲ ﺍﻟﻤﻴﺮﺍﺙ‪ ٥٩ ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺲ ﺍﻻﻳﻤﻪ ﺍﻟﺴﺮﺧﺴﻲ ﭘﺨﭙﻞ ﮐﺘﺎﺏ ﺍﻟﻤﺒﺴﻮﻁ ﮐﻲ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﺍﺳﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮐ‪‬ﻱ ﺩﻱ‪ :‬ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻫﻐـﻪ‬
‫ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺍﻭﺩﻫﻐﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﺷﺮﻋﻲ‪...‬‬

‫ﻣﻮﺟﻮﺩ ﻧﻮﻡ ﺩﻱ ﭼﻲ ﺩﺍﻭﻝ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻪ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﺳﺮﻩ ﮊﻭﻧﺪﻱ ﺍﻭﺩﺭﺍﺗﻠﻮﻧﮑﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻪ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭﺳﺮﻩ ﻣ‪‬ﻭﻱ‪.٣‬‬
‫ﺷﺎﻓﻌﯽ ﻋﻠﻤﺎﺅ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﮐﻲ ﺩﺍﺳﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮐ‪‬ﻱ ﺩﻱ‪ :‬ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻫﻐﻪ ﺷﺨﺺ ﺩﻩ ﭼﯽ ﻟﻪ ﺧﭙﻞ‬
‫ﻭﻃﻦ ‪‬ﺨﻪ ﻏﺎﻳﺐ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ‪،‬ﺩﻏﻴﺎﺑﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻲ ﺍﻭﮊﺩ ﺷﻲ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻳﻲ ﻗﻄﻊ ﺍﻭﺣﺎﻟﺖ ﻳﻲ ﻣﺠﻬﻮﻝ ﺷـﻲ ﺍﻭﺩ‬
‫ﮊﻭﻧﺪ ﺍﻭﻣﺮﮒ ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻲ ‪‬ﻮﮎ ﻧﻪ ﭘﻮﻫﻴﮋﻱ‪ .۴‬ﻳﺎ ﻫﻐﻪ ﻏﺎﻳﺐ ﺷﺨﺺ ﺩﻩ ﭼﻲ ‪‬ﺎﻱ ﻳﻲ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧـﻪ ﻭﯼ‬
‫ﺍﻭﺩﺍ ﻫﻢ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﻪ ﻭﯼ ﭼﯽ ﮊﻭﻧﺪﯼ ﺩﯼ ﺍﻭﮐﻪ ﻣ‪ ‬ﺩﯼ‪ .۵‬ﻳﺎ ﻫﻐﻪ ﺷﺨﺺ ﺩﻩ ﭼﻲ ﺳـﻔﺮ ﺗـﻪ ﻭﺗﻠـﻲ ﻭﻱ‪،‬‬
‫ﻣﺮﮒ‪ ،‬ﮊﻭﻧﺪ ﺍﻭ‪‬ﺎﻱ ﻳﻲ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﻪ ﻭﻱ‪ ،‬ﺩﻭ‪‬ﻤﻦ ﺑﻨﺪﻱ ﮐ‪‬ﻱ ﻧﻪ ﻭﻱ ﺍﻭﻣﺮﮒ ﺍﻭﻭﮊﻝ ﻳﻲ ‪‬ﮑﺎﺭﻩ ﻧﻪ ﻭﻱ‪.٦‬‬

‫ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺍﻭﻏﺎﺋﺐ ﺗﻮﭘﻴﺮ‬

‫ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻟﻐﻮﻱ ﺍﻭﺍﺻﻄﻼﺣﻲ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻮ ﻣﺨﮑﻲ ﺭﻭ‪‬ﺎﻧﻪ ﮐ‪‬ﻩ ﻏﺎﺋﺐ ﺩ ﺍﺳﻢ ﻓﺎﻋﻞ ﻣﻔﺮﺩﻩ ﺍﻭﻣﺬﮐﺮﻩ ﺻﻴﻐﻪ‬
‫ﺩﻩ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﻳﻲ ﻏﻴﺐ ﺩﻳﺎ ﭘﻪ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺳﺮﻩ ﺩﻱ ﺍﻭ ﻣﺼﺪﺭ ﻳﻲ ﻏﻴﺎﺑﺖ ﺩﻱ‪ ،‬ﻏﻴﺎﺑﺖ ﭘﻪ ﻟﻐﺖ ﮐﻲ ﺩ ﭘ‪ ،‬ﻟـﺮﻱ‬
‫‪5‬‬ ‫ﺍﻭ ﺩ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺩ ﺿﺪ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺩﻱ‪ .‬ﺩ ﺣﻨﻔﻲ ﻋﻠﻤﺎﺅ ﭘﻪ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﮐﻲ ﻫﻐﻪ ﮊﻭﻧﺪﻱ ﺷﺨﺺ ﺩﻱ ﭼـﻲ ﭘـﻪ‬
‫ﺩﺍﺳﻲ ‪‬ﺎﻱ ﮐﻲ ﻭﻱ ﭼﻲ ﻗﺎﻓﻠﻪ ﭘﻪ ﮐﺎﻝ ﮐﻲ ﻳﻮ‪‬ﻞ ﻫﻐﻪ ‪‬ﺎﻱ ﺗﻪ ﻭﺭ‪‬ﻲ‪.٧‬‬
‫ﺩ ﻏﺎﻳﺐ ﺷﺨﺺ ‪‬ﻪ ﻫﻐﻪ ﻭﺧﺖ ﺟﺪﺍ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﭼﻲ ﺩ ﻏﺎﺋﺐ ﻣﺮ‪ ‬ﻣﻌﻠﻮﻡ ﺷﻲ ﺍﻭ ﻳﺎ ﺩﻭﻣـﺮﻩ ﻭﺧـﺖ‬
‫ﻭﺭﺑﺎﻧﺪﻱ ﺗﻴﺮ ﺷﻲ ﭼﻲ ﺩ ﺧﭙﻞ ﻭﻃﻦ ﻫﻤﺰﻭﻟﻲ ﻳﻲ ﮊﻭﻧﺪﻱ ﭘﺎﺗﻲ ﻧﻪ ﻭﻱ‪.٨‬‬
‫ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﮐﻠﯽ ﺣﮑﻢ ﭘﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﮐﻲ ﺩﺍ ﺩﻱ ﭼﻲ‪ :‬ﺩ ﺧﭙﻞ ‪‬ﺎﻥ ﭘﻪ ﺣﻖ ﮐﻲ ﮊﻭﻧﺪﻱ ﺩﻱ‪ ،‬ﻟﻪ ﺩﻱ ﮐﺒﻠـﻪ‬
‫ﻣﺎﻝ ﻳﻲ ﺩﻭﺭﺛﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ‬ﮐﻲ ﻧﻪ ﻭﻳﺸﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭ ﺩ ﻧﻮﺭﻭ ﭘﻪ ﺣﻖ ﮐﻲ ﻣ‪ ‬ﺩﻱ‪ ،‬ﻟﻪ ﺩﻱ ﮐﺒﻠﻪ ﮐﻠﻪ ﭼﻲ ﻣﻮﺭﺙ‬
‫ﻳﻲ ﻭﻓﺎﺕ ﺷﻲ‪ ،‬ﺩ ﻫﻐﻪ ‪‬ﺨﻪ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻧﺸﻲ ﻭ‪‬ﻟﻲ‪.‬‬
‫ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﮊﻭﻧﺪ ﺩﺍﺳﺘﺼﺤﺎﺏ ﭘﻪ ﺍﺻﻞ ﺑﺎﻧﺪﻱ ﭘﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺳﺮﻩ ﺛﺎﺑﺖ ﺩﻱ‪ ،‬ﻟﻪ ﺩﯼ ﮐﺒﻠﻪ ﮊﻭﻧﺪ ﻳﻲ ﺗﺮ ﻫﻐـﻪ‬
‫ﻭﺧﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺩﻱ‪ ،‬ﭼﻲ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﻳﻲ ﭘﻪ ﺧﻼﻑ)ﻣﺮﮒ( ﺩﻟﻴﻞ ﭘﻴﺪﺍ ﺷﻮﻱ ﻧﻪ ﻭﻱ‪.‬‬
‫‪‬ﻴﻨﻲ ﻋﻠﻤﺎﺀ ﻭﺍﻳﻲ ﭼﻲ‪ :‬ﭘﻪ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﮐﻲ ﺩﺍ ﺿﺮﻭﺭﻱ ﺩﻩ ﭼﻲ ‪‬ﺎﻱ ﻳﻲ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﻪ ﻭﻱ‪.‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻳـﻮﺗﻦ‬
‫ﺩﻭ‪‬ﻤﻦ ﺑﻨﺪﻱ ﮐ‪‬ﻱ ﻭﻱ ﺍﻭﻣﺮﮒ ﺍﻭﮊﻭﻧﺪ ﻳﻲ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﻪ ﻭﻱ‪ ،‬ﺳﺮﻩ ﻟﻪ ﺩﻱ ﭼﻲ ‪‬ﺎﻱ ﻳﻲ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﺩﻱ ﭼـﻲ‬
‫ﻫﻐﻪ ﺩﺍﺭﺍﻟﺤﺮﺏ ﺩﻱ‪ ،‬ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﮔ‪‬ﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫ﺍﺳﺘﺼﺤﺎﺏ ﺩﻳﻮﺷﻲ ﭘﺨﭙﻞ ﺣﺎﻝ ﭘﺎﺗﻲ ﮐﻴﺪﻭ ﮐﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺩﻱ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻪ ‪‬ﻪ ﭘﻪ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﮐﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧـﻪ ﺩﻱ‬
‫ﭼﻲ ﺩ ﭘﺨﻮﺍ ‪‬ﺨﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻪ ﻭﻭ‪.‬‬
‫‪‬ﺮﻧﮕﻪ ﭼﻲ ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﮊﻭﻧﺪ ﺩ ﺍﺳﺘﺼﺤﺎﺏ ﭘﻪ ﺍﺻﻞ ﺑﺎﻧﺪﻱ ﺛﺎﺑﺖ ﺷـﻮﻱ ﺩﻱ‪ ،‬ـﻪ ﺑـﻪ ﺩﺍﻭﻱ ﭼـﻲ‬
‫ﺩﺍﺳﺘﺼﺤﺎﺏ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺩﻣﻮﺿﻮﻉ ﺩﺭﻭ‪‬ﺎﻧﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺭﻭ‪‬ﺎﻧﻪ ﮐ‪‬ﻭ‪:‬‬
‫ﺍﺳﺘﺼﺤﺎﺏ ﻋﺮﺑﻲ ﻟﻔﻆ ﺍﻭﺩﺍﺳﺘﻔﻌﺎﻝ ﺑﺎﺏ ﻣﺼﺪﺭ ﺩﻱ‪.‬ﺛﻼﺛﻲ ﻣﺠﺮﺩ ﻳﻲ ﺻﺤﺐ ﺩﻩ‪ .‬ﭘﻪ ﻟﻐـﺖ ﮐـﻲ ﺩ‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻲ ﺍﻭ ﻣﻼﺯﻣﺖ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺩﻱ‪.‬ﺍﺳﺘﺼﺤﺎﺏ ﺗﻪ ‪‬ﮑﻪ ﺍﺳﺘﺼﺤﺎﺏ ﻭﺍﻳﻲ ﭼﻲ‪ :‬ﻣﺠﺘﻬـﺪ ﺩﺍﻭﻝ‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﺮﻩ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ ﻭﺧﺖ ﻣﻠﮕﺮﺗﻴﺎ ﮐﻮﻱ ﭼﻲ ﺗﺮ‪‬ﻮﺩﻧﻮﻣﻮ‪‬ﻱ ﺣﮑﻢ ﭘﻪ ﻟﺮﻱ ﮐﻴﺪﻟﻮ ﺩﻟﻴﻞ ﭘﻴﺪﺍ ﺷـﻮﻱ ﻧـﻪ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻭﻱ‪.‬‬
‫ﺍﺳﺘﺼﺤﺎﺏ ﭘﻪ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﮐﻲ ﺩﺍﺻﻮﻟﻮ ﻋﻠﻤﺎﺅ ﺩﺍﺳﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮐ‪‬ﻱ ﺩﻱ‪ :‬ﭘﻪ ﻣﺎﺿﻲ ﺍﻭ ﻳﺎ ﺭﺍﺗﻠﻮﻧﮑﻲ ﺯﻣﺎﻧﻪ‬
‫ﮐﻲ ﺩﺷﻲ ﭘﻪ ﺛﺒﻮﺕ ﺍﻭﻳﺎ ﻧﻔﻲ ﺣﮑﻢ ﺩﻱ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﻲ ﻧﻮﻣﻮ‪‬ﻱ ﺷﻲ ﭘﻪ ﻣﺎﺿﻲ ﺯﻣﺎﻧﻪ ﮐﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻭﻭ ﺍﻭﻳﺎ ﻳـﻲ‬
‫ﻫﻴ‪ ‬ﺷﺘﻮﻥ ﻧﻪ ﺩﺭﻟﻮﺩﻩ ﺍﻭﭘﻪ ﺗﻐﻴﺮ ﺍﻭﺑﺪﻟﻮﻥ ﻳﻲ ﺩﻟﻴﻞ ﺷﺘﻮﻥ ﻧﻪ ﻟﺮﻱ‪.٩‬‬
‫ﺍﺑﻦ ﺣﺰﻡ ﺍﺳﺘﺼﺤﺎﺏ ﭘﻪ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﮐﻲ ﺩﺍﺳﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮐ‪‬ﻱ ﺩﻱ‪ :‬ﺗﺮ ﻫﻐﻪ ﻭﺧﺖ ﭼﻲ ﺩﻟﻴﻞ ﻳﻲ ﭘﻪ ﺑﺪﻟﻮﻥ‬
‫ﺍﻭﺗﻐﻴﺮ ﺳﺮﻩ ﺭﺍﻏﻠﻲ ﻧﻪ ﻭﻱ‪ ،‬ﺩ ﻫﻐﻪ ﺍﺻﻞ ﺣﮑﻢ ﭘﺨﭙﻞ ﺣﺎﻝ ﭘﺎﺗﻲ ﮐﻴﺪﻝ ﺩﻱ‪،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻧﺺ ﺑﺎﻧـﺪﻱ ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫ﻭﻱ‪.١٠‬‬
‫ﻳﺎ ﺍﺳﺘﺼﺤﺎﺏ ﺩﻫﻐﻪ ﺣﮑﻢ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻣﺎﺿﻲ ﺯﻣﺎﻧﻪ ﮐﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻭﻭ‪ ،‬ﭘﻪ ﺍﻭﺳﻨﻲ ﻭﺧﺖ ﮐﻲ ﭘﻪ ﺷـﻲ‬
‫ﺑﺎﻧﺪﻱ ﺣﮑﻢ ﺩﻱ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺧﻼﻑ ﻳﻲ ﺩﻟﻴﻞ ﺷﺘﻮﻥ ﻧﻪ ﻟﺮﻱ‪ .‬ﻟﮑﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺗﻮﺭﻥ ﺑﺎﻧﺪﻱ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ ﻭﺧﺖ ﺩ‬
‫‪6‬‬
‫ﺑﺮﺍﺋﺖ ﺣﮑﻢ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﭼﻲ ﺟﺮﻡ ﻳﻲ ﭘﻪ ﺩﻟﻴﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮﻱ ﻧﻪ ﻭﻱ‪ .١١‬ﻳﺎ ﺍﺳﺘﺼﺤﺎﺏ ﺩﻫﻐﻪ ﺷﻲ ﺛﺎﺑـﺖ ﭘـﺎﺗﻲ‬
‫ﮐﻴﺪﻝ ﺩﻱ ﭼﻲ ﻣﺨﮑﻲ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﻭﻭﺍﻭﻳﺎ ﻧﻔﻲ ﺩﻫﻐﻪ ﺷﻲ ﺩﻩ ﭼﻲ ﻣﺨﮑﻲ ﻳﻲ ﺷﺘﻮﻥ ﻧﻪ ﺩﺭﻟﻮﺩﻩ‪.١٢‬‬
‫ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩ ﺣﮑﻢ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﻻﻧﺪﻱ ﺷﺮﻋﻲ ﻧﺼﻮﺹ ﺷﺘﻮﻥ ﻟﺮﻱ‪:‬‬
‫‪۱۳‬‬
‫ﺭ‪‬ﻭ‪‬ﺍﻩ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﺎﻓِﻌِﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠِﻲ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮ‪‬ﻗﹸﻮﻓﹰﺎ ) ﺍﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺃﹶﺓﹸ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻔﹾﻘﹸﻮﺩِ ﺍﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺃﹶﺓﹲ ﺍﹸﺑ‪‬ﺘ‪‬ﻠِﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻓﹶﻠﹾﺘ‪‬ﺼ‪‬ﺒِﺮ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺄﹾﺗِﻴ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﻘِـﻴﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮ‪‬ﺗِـﻪِ ‪.‬‬
‫ﮊﺑﺎ‪‬ﻩ‪ :‬ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻓﻌﻲ)ﺭﺡ( ﻟﻪ ﺣﻀﺮﺕ ﻋﻠﻲ )ﺭﺽ( ‪‬ﺨﻪ ﻣﻮﻗﻮﻑ ﺣﺪﻳﺚ ﺭﻭﺍﻳﺖ ﮐﻮﻱ‪ :‬ﭼﻲ ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ‪‬ـ‪‬ﻪ‬
‫ﻣﺒﺘﻠﻲ ﺷﻮﻱ ﺩﻱ‪ ،‬ﺗﺮ ﻫﻐﻪ ﻭﺧﺖ ﭘﻮﺭﻱ ﺩﺻﺒﺮ ﻭﮐ‪‬ﺉ ﭼﻲ ﺩﻣﻴ‪‬ﻩ ﻣ‪‬ﻳﻨﻪ ﻳﻲ ﭘﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺳﺮﻩ ﺛﺎﺑﺘﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
 ‫ﻭ‪‬ﺭﻭﻯ ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﺍﺭ‪ ‬ﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﺼ‪‬ﻌ‪‬ﺐٍ‪ ،‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪِ ﺑ‪‬ﻦِ ﺷ‪‬ﺮ‪‬ﺣ‪‬ﺒِﻴﻞﹶ ﺍﻟﹾﻬ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﺍﻧِﻲ‪ ، ‬ﻋ‪‬ﻦِ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻐِﻴﺮ‪‬ﺓِ ﺑ‪‬ﻦِ ﺷ‪‬ﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺔﹶ ‪ ،‬ﻗﹶﺎـﻝﹶ‪ :‬ﻗﹶﺎـ ﹶﻝ‬
‫ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﺍﻟﻠﱠﻪِ ﺻﻠﻰ ﺍﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ‪ :‬ﺍﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺃﹶﺓﹸ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻔﹾﻘﹸﻮﺩِ ﺍﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺃﹶﺗ‪‬ﻪ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺄﹾﺗِ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﻴ‪‬ﺎﻥﹸ ‪١۴‬ﮊﺑﺎ‪‬ﻩ‪ :‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ)ﺹ( ﻓﺮﻣﺎﻳﻲ‪ :‬ﺩ‬
‫ﻣﻔﻘﻮﺩ ‪‬ﻪ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ ﻭﺧﺖ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ‪‬ﻪ ﺩﻩ ﭼﻲ ﺩﻣﻴ‪‬ﻩ ﺣﺎﻝ ﻳﻲ ﺭﻭ‪‬ﺎﻧﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻋﻦ ﻋﺒﺪﺍﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺃﺑﻲ ﻟﻴﻠﻰ ‪ -‬ﺭﺣﻤﻬﻤﺎ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ ‪ -‬ﻗﺎﻝ ﻟﻘﻴﺖ ﺍﻟﻤﻔﻘﻮﺩ ﻧﻔﺴﻪ ﻓﺤﺪﺛﻨﻲ ﺣﺪﻳﺜﻪ ﻗﺎﻝ ‪:‬‬
‫‪ ...‬ﺧﺮﺟﺖ ﻓﺄﺧﺬﻧﻲ ﻧﻔﺮ ﻣﻦ ﺍﻟﺠﻦ ﻓﻤﻜﺜﺖ ﻓﻴﻬﻢ ﺛﻢ ﺑﺪﺍ ﻟﻬﻢ ﻓﻲ ﻋﺘﻘﻲ ﻓﺄﻋﺘﻘﻮﻧﻲ ﺛﻢ ﺃﺗﻮﺍ ﺑﻲ ﻗﺮﻳﺒﺎ ﻣـﻦ‬
‫ﺍﻟﻤﺪﻳﻨﺔ ﻓﻘﺎﻟﻮﺍ ﺃﺗﻌﺮﻑ ﺍﻟﻨﺨﻞ ﻓﻘﻠﺖ ﻧﻌﻢ ﻓﺨﻠﻮﺍ ﻋﻨﻲ ﻓﺠﺌﺖ ﻓﺈﺫﺍ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺍﻟﺨﻄﺎﺏ ‪ -‬ﺭﺿﻲ ﺍﷲ ﻋﻨـﻪ ‪-‬‬
‫ﻗﺪ ﺃﺑﺎﻥ ﺍﻣﺮﺃﺗﻲ ﺑﻌﺪ ﺃﺭﺑﻊ ﺳﻨﻴﻦ ﻭﺣﺎﺿﺖ ﻭﺍﻧﻘﻀﺖ ﻋﺪﺗﻬﺎ ﻭﺗﺰﻭﺟﺖ ﻓﺨﻴﺮﻧﻲ ﻋﻤﺮ ‪ -‬ﺭﺿﻲ ﺍﷲ ﻋﻨـﻪ ‪-‬‬
‫ﺑﻴﻦ ﺃﻥ ﻳﺮﺩﻫﺎ ﻋﻠﻲ ﻭﺑﻴﻦ ﺍﻟﻤﻬﺮ‪ .۱۵‬ﮊﺑﺎ‪‬ﻩ‪ :‬ﻋﺒﺪ ﺍﻟﺮﺣﻤﻦ ﺩﺍﺑﻲ ﻟﻴﻠﻲ ﺯﻭﻱ ﻭﺍﻳﻲ ﭼﻲ‪ :‬ﺯﻩ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﺩﻣﻔﻘـﻮﺩ‬
‫ﺳﺮﻩ ﻣﺦ ﺷﻮﻡ ﺍﻭﺩﺍﺳﻲ ﻳﻲ ﺭﺍﺗﻪ ﻭﻭﻳﻞ‪:‬ﺯﻩ ﺑﻬﺮ ﻭﻭﺗﻠﻢ‪،‬ﺩﺟﻨﻴﺎﺗﻮ ﻳﻮ ‪‬ﻮﻟﮕﻲ ﻭﻧﻴﻮﻟﻢ‪،‬ﺩﻧﻴﻮﻟﻮ ‪‬ﺨﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ‪‬ﻳﺮ‬
‫ﻭﺧﺖ ﺩﺩﻭﻱ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ‬ﮐﻲ ﭘﺎﺗﻲ ﺷﻮﻡ‪ .‬ﺑﻴﺎ ﻳﻲ ﺍﺯﺍﺩ ﮐ‪‬ﻡ ﺍﻭﻣﺪﻳﻨﻲ ﻣﻨﻮﺭﻱ ﺗﻪ ﻳﻲ ﻧ‪‬ﺩﻱ ﺭﺍﻭﺳﺘﻠﻢ‪،‬ﻣﺎﺗﻪ ﻳـﻲ‬
‫ﻭﻭﻳﻞ‪:‬ﺩﻏﻪ ﺩﺧﺮﻣﺎﻭ ﻭﻧﻲ ﭘﻴﮋﻧﻲ؟ ﻣﺎﻭﺭﺗﻪ ﻭﻭﻳﻞ‪ :‬ﻫﻮ ﺯﻩ ﻳﻲ ﭘﻪ ﺩﻏﻪ ‪‬ﺎﻱ ﮐﻲ ﭘﺮﻳ‪‬ﻮﺩﻡ‪.‬ﺯﻩ ﭼﻲ ﮐﻠﻪ ﻣﺪﻳﻨﻲ‬
‫ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺍﻭﺩﻫﻐﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﺷﺮﻋﻲ‪...‬‬

‫ﻣﻨﻮﺭﻱ ﺗﻪ ﺭﺍﻏﻠﻢ‪،‬ﺣﻀﺮﺕ ﻋﻤﺮ)ﺭﺽ( ﺯﻣﺎﺩ‪‬ﻠﻮﺭ ﮐﺎﻟﻮ ﻏﯿﺎﺑﺖ ‪‬ﺨﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺯﻣﺎ ‪‬ﻪ ﺟﺪﺍ ﮐـ‪‬ﻱ ﻭﻩ‪.‬‬
‫ﺩﻋﺪﺕ ﺩﺗﻴﺮﻳﺪﻭ ‪‬ﺨﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﻳﻲ ﺑﻞ ﭼﺎﺗﻪ ﻧﮑﺎﺡ ﮐ‪‬ﻱ ﻭﻩ‪.‬ﺣﻀﺮﺕ ﻋﻤﺮ)ﺭﺽ( ﻣﺎﺗﻪ ﺩﺩﻱ ﻭﺍﮎ ﺍﻭﺍﺧﺘﻴﺎﺭ‬
‫ﺭﺍﮐ‪ ‬ﭼﻲ ﻳﺎ ‪‬ﻪ ﻭﺍﭘﺲ ﻭﺍﺧﻠﻪ ﺍﻭﻳﺎ ﻣﻬﺮ ﻭﺍﺧﻠﻪ‪.‬‬
‫ﺩﺣﻨﻔﯽ ﺍﻭﺷﺎﻓﻌﯽ ﻋﻠﻤﺎﺅ ﭘﻪ ﻧﺰﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻳﻮ‪‬ﻭﻝ ﺩﻱ ﺍﻭﺩﻣﺎﻟﮑﻲ ﻋﻠﻤﺎﺅ ﭘﻪ ﻧﺰﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﻻﻧﺪﻱ ‪‬ﻭﻟﻮﻧـﻮ‬
‫ﺩﻱ‪:‬‬
‫‪-۱‬ﻫﻐﻪ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻱ ﭼﻲ ﺩﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ ‪‬ﺎﺭﮐﻲ ﻭﺭﮎ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻫﻐﻪ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻱ ﭼﻲ ﺩﺩﻭ‪‬ﻤﻦ ﭘﻪ ‪‬ﺎﺭ ﮐﻲ ﻭﺭﮎ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻫﻐﻪ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻱ ﭼﻲ ﺩﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮﺍﻭﺩﮐﻔﺎﺭﻭ ﭘﻪ ﺟﻨﮓ ﮐﻲ ﻭﺭﮎ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ‪.‬‬
‫‪١٦‬‬
‫‪-٤‬ﻫﻐﻪ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻱ ﭼﻲ ﺩﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪‬ﻲ ﺟﻨﮓ ﮐﻲ ﻭﺭﮎ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ ‪.‬‬
‫ﺣﻨﺒﻠﻲ ﻋﻠﻤﺎﺅ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﺩﻭﻩ ‪‬ﻭﻟﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐ‪‬ﻱ ﺩﻱ‪:‬‬
‫‪7‬‬
‫‪ -١‬ﻫﻐﻪ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻱ ﭼﻲ ﺧﺒﺮ ﻳﻲ ﻗﻄﻊ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ ﺍﻭﻇﺎﻫﺮ ﻳﻲ ﺩﺳﻼﻣﺘﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻭﻱ‪.‬ﻟﮑﻪ ﭼﻲ ﺩﺳﻴﺎﺣﺖ‬
‫ﻳﺎ ﺩﻋﻠﻢ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻱ ﺍﻭﻳﺎ ﺩ ﺗﺠﺎﺭﺕ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩﮐﻮﺭ‪‬ﺨﻪ ﻭﺗﻠﻲ ﻭﻱ‪.‬‬
‫‪-٢‬ﻫﻐﻪ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻱ ﭼﻲ ﺧﺒﺮ ﻳﻲ ﻗﻄﻊ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ ﺍﻭﻇﺎﻫﺮ ﻳﻲ ﺩﻫﻼﮐﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﻭﻱ‪.‬ﻟﮑﻪ ﭼﻲ ﺟﻬﺎﺩ ﺗـﻪ‬
‫ﺗﻠﻠﻲ ﻭﻱ ﻳﺎ ﭘﻪ ﺩﺍﺳﻲ ﺑﻴ‪‬ﻱ ﮐﻲ ﺳﭙﻮﺭ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ ﭼﻲ ﻧﻮﻣﻮ‪‬ﻱ ﺑﻴ‪‬ﻱ ﭘﻪ ﺳﻤﻨﺪﺭ ﮐﻲ ‪‬ﻭﺑـﻪ ﺷـﻮﻱ ﻭﻱ‬
‫ﺍﻭ‪‬ﻪ ﺳﭙﺮﻟﻲ ﻳﻲ ﮊﻭﻧﺪﻱ ﭘﺎﺗﻲ ﻭﻱ‪.١٧‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎﺀ ﺩﺍﺳﺘﺼﺤﺎﺏ ﺩﺣﺠﺘﻴﺖ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﺩﻭﻩ ‪‬ﻟﻲ ﺩﻱ‪:‬‬
‫ﺍﻟﻒ‪ -‬ﺟﻤﻬﻮﺭ ﺣﻨﻔﻲ ﻋﻠﻤﺎﺀ ﻭﺍﻳﻲ ﭼﻲ‪ :‬ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺍﻳﺠﺎﺑﻲ ﺣﻘﻮﻕ ﻟﮑﻪ ﻣﯿﺮﺍﺙ ﺍﻭ ﻭﺻﯿﺖ ﺩ ﺑﻞ ﭼـﺎ‬
‫ﻟﻪ ﻟﻮﺭﻱ ﻧﻪ ﺛﺎﺑﺘﻴﮋﻱ‪ ،‬ﻟﻪ ﺩﻱ ﮐﺒﻠﻪ ﺩ ﺑﻞ ﭼﺎ ‪‬ﺨﻪ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻧﺸﻲ ﻭ‪‬ﻟﻲ ﺍﻭ ﺩ ﺑﻞ ﭼﺎ ‪‬ﺨﻪ ﻭﺻﻴﺖ ﻭﺭﺗﻪ ﻧـﻪ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪ ،‬ﮑﻪ ﺩ ﺣﻨﻔﻲ ﻋﻠﻤﺎﺅ ﻟﻪ ﻧﻈﺮﻩ ﺍﺳﺘﺼﺤﺎﺏ ﻳﻮﺍ‪‬ﻲ ﺩ ﺩﻓﻊ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺣﺠﺖ ﺩﻱ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺛﺒـﺎﺕ‬
‫ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺣﺠﺖ ﻧﻪ ﺩﻱ ﺍﻭﺑﻞ ﺩﺍﭼﻲ ﺩ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﺍﻭ ﻭﺻﻴﺖ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﻘﺎﻕ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩﺍ ﺷﺮﻁ ﺩﻱ ﭼﻲ ﺩﻣـﻮﺭﺙ ﺍﻭ‬
‫ﻭﺻﻴﺖ ﮐﻮﻭﻧﮑﻲ ﺩ ﻣﺮﮒ ﭘﻪ ﻭﺧﺖ ﮐﻲ ﻭﺍﺭﺙ ﺍﻭ ﻫﻐﻪ ﺷﺨﺺ ﭼﻲ ﻭﺻﻴﺖ ﻭﺭﺗﻪ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ‪ ،‬ﮊﻭﻧـﺪﻱ‬
‫ﻭﻱ ﺍﻭ ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﮊﻭﻧﺪ ﺧﻮ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻪ ﺩﻱ ﺍﻭﺩ ﺩﻱ ﺍﺣﺘﻤﺎﻝ ﻫﻢ ﻟﺮﻱ ﭼﻲ ﻣ‪‬ﻭﻱ‪.‬‬
‫ﺏ‪ -‬ﺟﻤﻬﻮﺭﻣﺎﻟﮑﻲ ﻋﻠﻤﺎﺀ‪،‬ﺷﺎﻓﻌﻴﺎﻥ‪،‬ﺣﻨﺒﻠﻴﺎﻥ‪،‬ﻇﺎﻫﺮﻳﺎﻥ ﺍﻭﺍﻣﺎﻣﻴﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻭﺍﻳﻲ ﭼﻲ‪:‬ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﺑﻞ ﭼﺎ ‪‬ﺨـﻪ‬
‫ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻭ‪‬ﻟﻲ ﺷﻲ ﺍﻭﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣﺎﻝ ﭘﻪ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻧﻪ ﻭ‪‬ﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪،‬ﮑﻪ ﺩﺩﻭﻱ ﭘﻪ ﻧﺰﺩ ﺍﺳﺘﺼﺤﺎﺏ ﭘـﻪ ﻣﻄﻠـﻖ‬
‫‪‬ﻭﻝ ﺩ ﺩﻓﻌﻲ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺛﺒﺂﺕ ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﻟﭙﺂﺭﻩ ﺗﺮﻫﻐﻪ ﻭﺧﺖ ﭼﻲ ﺩﺍﺳﺘﻤﺮﺍﺭ ﺩ ﻣﺎﻧﻊ ﺩﻟﻴﻞ ﻳﻲ ﭘﻴﺪﺍ ﺷﻮﻱ ﻧـﻪ ﻭﻱ‪،‬‬
‫ﺣﺠﺖ ﺩﻱ ﺍﻭﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﮊﻭﻧﺪ ﺍﺻﻞ ﺍﻭﺛﺎﺑﺖ ﺩﻱ‪.‬‬
‫ﺩﻭﻱ ﻭﺍﻳﻲ ﭼﻲ‪:‬ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩﻭﺍ‪‬ﻩ)ﺍﻳﺠﺎﺑﻲ ﺍﻭﺳﻠﺒﻲ(ﺣﻘﻮﻕ ﺛﺎﺑﺖ ﺩﻱ‪.‬ﺣﻨﺒﻠﻲ ﻋﻠﻤﺎﺀ ﺩﺍﻫـﻢ ﺍﺿـﺎﻓﻪ‬
‫ﮐﻮﻱ ﭼﻲ‪:‬ﺩ‪‬ﻠﻮﺭﻭ ﮐﺎﻟﻮ ﭘﻪ ﺗﻴﺮﻳﺪﻭ ﺳﺮﻩ ﻟﻪ ﻣﻔﻘﻮﺩ ‪‬ﺨﻪ ﻫﻢ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻭ‪‬ﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭﺩﻱ ﻟﻪ ﭼـﺎ ‪‬ﺨـﻪ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻧﺸﻲ ﻭ‪‬ﻟﻲ‪.١٨‬‬
‫ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣﯿﺮﺍﺙ‪:‬ﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﮐﻲ ﺩﺭﻱ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﺮﻱ‪:‬‬
‫ﺍﻟﻒ‪ -‬ﻫﻐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭼﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻭﺟﻮﺩ ﭘﻪ ﮐﻲ ﻫﻴ‪ ‬ﺍﻏﻴﺰﻱ ﻭﻧﻪ ﻟﺮﻱ‪.‬‬
‫ﺏ‪ -‬ﻫﻐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭼﻲ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣﻮﺭﺙ ﻭﻱ‪.‬ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣﺎﻝ ﺍﻭﻣﺘﺮﻭﮐﻪ ﺗﺮﻫﻐﻪ ﻭﺧﺖ ﺩﺷـﺮﻋﻲ ﺍﻭﻣـﺴﺘﺤﻖ‬
‫ﺍﻻﺭﺙ ﻭﺭﺛﻮﭘﻪ ﻣﻨ‪ ‬ﮐﻲ ﻧﻪ ﻭﻳﺸﻞ ﮐﻴﮋﻱ ﭼﻲ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣﺮﮒ ﭘﻪ ﺑﻴﻨﻪ ﺑﺎﻧﺪﻱ ﺛﺎﺑﺖ ﺷـﻮﻱ ﻧـﻪ ﻭﻱ‬
‫ﺍﻭﻳﺎ ﺩﻣﻔﻘﻮ ﺩ ﭘﻪ ﻣﺮﮒ ﺑﺎﻧﺪﻱ ﻗﺎﺿﻲ ﺣﮑﻢ ﻧﻪ ﻭﻱ ﮐ‪‬ﻱ‪.‬ﮐﻠﻪ ﭼﻲ ﻗﺎﺿﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﻣﺮﮒ ﺑﺎﻧﺪﻱ ﺣﮑـﻢ‬
‫ﻭﮐ‪‬ﻱ‪.‬ﺩﻏﻪ ﺣﮑﻢ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻭﺭﮐﻴﺪﻭ ﻟﻪ ﺗﺎﺭﻳﺦ ‪‬ﺨﻪ ﺩﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﻭ‪ ‬ﺩﻱ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺩﻭﺭﮐﻴﺪﻭ ﻟﻪ ﺗﺎﺭﻳﺦ ‪‬ﺨﻪ ﻣ‪‬‬
‫ﺑﻠﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭﻫﻐﻪ ﻭﺍﺭﺙ ﻭﺭ‪‬ﺨﻪ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻭ‪‬ﻟﻲ ﺷﻲ ﭼﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻭﺭﮐﻴﺪﻭ ﻟﻪ ﺗﺎﺭﻳﺦ ‪‬ﺨـﻪ ﻭﺭﻭﺳـﺘﻪ‬
‫ﮊﻭﻧﺪﻱ ﭘﺎﺗﻲ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﺩ ﻗﺎﺿﻲ ﺣﮑﻢ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﻭﻓﺎﺕ ﺳﺮﻩ ﺩﺑﻴﻨﻲ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﻨﺎﺩ ﺳﺮﻩ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﻴـﻮﻟﻲ ﻭﻱ‪،‬ﭘـﻪ ﺩﻱ‬
‫ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﻫﻐﻪ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺩﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﻭ‪ ‬ﺩﻩ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺑﻴﻨﻲ ﺳﺮﻩ ‪‬ﻮﺩﻝ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ‪.‬‬
‫ﺝ‪ -‬ﮐﻠﻪ ﭼﻲ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﻭﺍﺭﺙ ﺷﻲ‪ ،‬ﺩ ﺧﭙﻞ ﻣﻮﺭﺙ ‪‬ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪﻱ ‪‬ﻭﻝ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻭ‪‬ﻱ ﺷﻲ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﻳﻮﺍ‪‬ﻲ ﻭﺍﺭﺙ ﻭﻱ ﺍﻭﺩﺧﭙﻞ ﻣﻮﺭﺙ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻞ ﻭﺍﺭﺙ ﻭﻧﻪ ﻟـﺮﻱ‪.‬ﭘـﻪ ﺩﻱ‬
‫ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ‪‬ﻮﻟﻪ ﻣﺘﺮﻭﮐﻪ ﻭﺭﺗﻪ ﻣﻮﻗﻮﻑ ﻳﺮﻳ‪‬ﻮﺩﻝ ﮐﻴﮋﻱ‪،‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﮊﻭﻧﺪﻱ ﺭﺍ‪‬ﺮﮔﻨﺪ ﺷـﻲ‪،‬ﻮﻟﻪ‬
‫ﻣﺘﺮﻭﮐﻪ ﻭﺭﺗﻪ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﻴﮋﻱ ﺍﻭﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻣ‪‬ﺭﺍ‪‬ﺮﮔﻨﺪ ﺷﻮ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﻱ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﻣﺘﺮﻭﮐﻪ ﻫﻐﻪ ﻭﺍﺭﺙ ﺗـﻪ‬
‫ﭼﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﺷﺘﻮﻥ ﺳﺮﻩ ﻣﺤﺠﻮﺏ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ ﺍﻭﻳﺎ ﺑﻴﺖ ﺍﻟﻤﺎﻝ ﺗﻪ ﺳﭙﺎﺭﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬‬
 ‫‪ -٢‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺳﺮﻩ ﻧﻮﺭﻩ ﺷﺮﻋﻲ ﻭﺭﺛﻪ ﻣﻮﺟﻮﺩﻩ ﻭﻩ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﻱ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﻧﻮﻣﻮ‪‬ﻱ ﻣﺘﺮﻭﮐﻪ ﭘﻪ‬
‫ﺩﻭﺍﻓﺘﺮﺍﺿﻲ ‪‬ﻭﻟﻮﻧﻮ ﻭﻳﺸﻞ ﮐﻴﮋﻱ‪:‬‬
‫ﺍﻟﻒ‪ -‬ﭼﻲ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﮊﻭﻧﺪﻱ ﻭﮔ‪‬ﻞ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﺏ‪ -‬ﭼﻲ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣ‪ ‬ﻭﮔ‪‬ﻞ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺩﻭﺍ‪‬ﻩ ﺍﺻﻠﻲ ﻣﺴﺌﻠﻲ ﻳﻮﻩ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﺩﻱ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺗﻪ ﻫﻐﻪ ﺯﻳﺎﺗﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻣﻮﻗﻮﻓـﻪ‬
‫ﭘﺎﺗﻲ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭﭘﺎﺗﻲ ﻧﻮﺭﻭﻭﺭﺛﻮ ﺗﻪ ﻫﻐﻪ ﻟ‪ ‬ﺑﺮﺧﻪ ﻭﺭﮐ‪‬ﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭ ﻫﻐﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﭼﻲ ﺩﻧﻮﺭﻭﻭﺭﺛﻮ ﻟـﻪ ﺑﺮﺧـﻮ‬
‫‪‬ﺨﻪ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﻣﻮﻗﻮﻑ ﭘﺮﻳ‪‬ﻮﺩﻝ ﺷﻮﻱ ﺩﻱ‪ ،‬ﻭﺳﺎﺗﻞ ﺷﻲ‪،‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﮊﻭﻧـﺪﻱ ﺭﺍ‪‬ﺮﮔﻨـﺪ‬
‫ﺷﻲ‪.‬ﻫﻐﻪ ﻣﻮﻗﻮﻓﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺗﻪ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫ﺣﻨﻔﯽ ﻓﻘﻬﺎﺅ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﭼﻲ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻭﺍﺭﺙ ﻭﻱ ‪،‬ﺩﻣﻴﺮﺍﺙ ﺩﻭﻳﺸﻠﻮ ‪‬ﺮﻧﮕﻮﺍﻟﻲ ﻳﻲ ﭘﻪ ﻻﻧـﺪﻱ‬
‫‪‬ﻭﻝ ﺑﻴﺎﻥ ﮐ‪‬ﻱ ﺩﻱ‪:‬‬
‫ﻳﻮ‪‬ﻪ ﻣ‪‬ﻩ ﺷﻮ ﺍﻭﻟﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﺨﻪ ﻳﻮ ﻣﻴ‪‬ﻩ‪،‬ﺩﻭﻩ ﺍﻋﻴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﻨﺪﻱ ﺍﻭﻳﻮ ﺍﻋﻴﺎﻧﻲ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻭﺭﻭﺭ ﻭﺍﺭﺛﺎﻥ ﭘـﺎﺗﻲ‬
‫ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺍﻭﺩﻫﻐﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﺷﺮﻋﻲ‪...‬‬

‫ﺷﻮﻝ‪.‬ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻣﺮﮒ ﭘﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﯽ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺩﻣﺴِﺌﻠﻲ ﻟﻪ ﺍﻭﻭ ‪‬ﺨﻪ ﭘﻴﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭﻟﻪ ﺍﻭﻭ ‪‬ﺨـﻪ ﺩﺭﻱ‬
‫ﺣﺼﻲ ﻣﻴ‪‬ﻩ ﺗﻪ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭ‪‬ﻠﻮﺭ ﺣﺼﻲ ﺩﻭﻩ ﺍﻋﻴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﻨﺪﻭ ﺗﻪ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪:‬‬

‫ﺩﻣﺴﺌﻠﻰ ﺗﺼﺤﻴﺢ )‪(٧‬‬ ‫ﺍﺻﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺩ)‪ (٦‬ﻋﻮﻝ ﻳﻲ )‪(٧‬‬

‫_________________________________________‬
‫ﺍﻋﻴﺎﻧﻲ ﺩﻭﻩ ﺧﻮﻳﻨﺪﻱ‬ ‫ﻣﻴ‪‬ﻩ‬
‫‪۴‬‬ ‫‪۳‬‬

‫ﮐﻠﻪ ﭼﯽ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﮊﻭﻧﺪﻱ ﻓﺮﺽ ﺷﻲ ﺩﻣﺴﺌﻠﻲ ﺻﻮﺭﺕ ﻳﻲ ﭘﻪ ﻻﻧﺪﻱ ‪‬ﻭﻝ ﺩﻱ‪:‬‬

‫ﺩﻣﺴِﺌﻠﻲ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻟﻪ)‪٨=٤×٢(٢‬‬
‫_____________________________________________‬
‫ﻳﻮ ﺍﻋﻴﺎﻧﻲ ﻭﺭﻭﺭ)ﻣﻔﻘﻮﺩ(‬ ‫ﺍﻋﻴﺎﻧﻲ ﺩﻭﻩ ﺧﻮﻳﻨﺪﻱ‬ ‫ﻣﯿ‪‬ﻩ‬
‫‪9‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٤‬‬
‫ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﮊﻭﻧﺪ ﺩﻣﺴﺌﻠﻲ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﭼﻲ)‪ (٨‬ﺩﻱ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻣﺮﮒ ﺩﻣﺴﺌﻠﻲ ﺩﺗﺼﺤﻴﺢ ﭼـﻲ)‪(٧‬‬
‫ﺩﻱ‪،‬ﺿﺮﺑﻮﻭ)‪(٥٦ =٧×٨‬ﮑﻪ ﭼﻲ ﺩ)‪(٨‬ﺍﻭ)‪ (٧‬ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ‬ﮐﻲ ﺗﺒﺎﻳﻦ ﺩﻱ ﺍﻭ ﺩﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﺻﻮﺭﺗﻮﻧﻮ ﺩﻣـﺴﺌﻠﻲ‬
‫ﺗﺼﺤﻴﺢ)‪ (٥٦‬ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺩﻣﻴ‪‬ﻩ ﻫﻐﻪ ﺳﻬﻢ ﭼﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﮊﻭﻧﺪ ﭘﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﻭﺭﺳﻴ‪‬ﻱ‪،‬ﭼﻲ ﻫـﻎ)‪ (٤‬ﺩﻱ‪،‬ﺩﻣﻔﻘـﻮﺩ‬
‫ﺩﻭﻓﺎﺕ ﭘﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺩﻣﺴﺌﻠﻲ ﮐﻲ ﭼﻲ ﻫﻐﻪ)‪ (٧‬ﺩﻱ‪،‬ﺿﺮﺑﻮ)‪ (٢٨=٧×٤‬ﺍﻭﺩﻣﻴ‪‬ﻩ ﻫﻐﻪ ﺳﻬﻢ ﭼﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ‬
‫ﭘﻪ ﮊﻭﻧﺪ ﮐﻲ ﻭﺭﺳﻴ‪‬ﻱ ﭼﻲ ﻫﻐﻪ )‪ (٣‬ﺩﻱ‪،‬ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﮊﻭﻧـﺪ ﭘـﻪ ﺗـﺼﺤﻴﺢ ﮐـﻲ ﭼـﻲ ﻫﻐـﻪ)‪ (٨‬ﺩﻱ‬
‫‪،‬ﺿﺮﺑﻮ)‪(٢٤=٨×٣‬ﭘﻪ ﺩﻱ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﻣﻴ‪‬ﻩ ﺗﻪ ﻫﻐﻪ ﻟ‪ ‬ﺣﺼﻪ ﭼﻲ ﻫﻐﻪ)‪ (٢٤‬ﺩﻱ‪،‬ﻭﺭﮐﻮﻭﺍﻭ ﺩﻣﻴ‪‬ﻩ ﻟـﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ‪‬ﺨﻪ )‪ (٤‬ﺣﺼﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﻣﻮﻗﻮﻓﻲ ﭘﺮﻳ‪‬ﻮﺩﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫ﺩﺧﻮﻳﻨﺪﻭ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﮊﻭﻧﺪ ﭘﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﺩ)‪(٧‬ﺨﻪ )‪ (٢‬ﺳﻬﻢ ﻭﺭﺳﻴ‪‬ﻱ‪،‬ﺩﻏﻪ ﺳﻬﻢ)‪ (٢‬ﺩﻣﺮﮒ‬
‫ﭘﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﮐﻲ ﭼﻲ ﻫﻐﻪ )‪ (٧‬ﺩﻱ‪،‬ﺿﺮﺑﻮ)‪ (١٤=٧×٢‬ﺍﻭﺩﺧﻮﯾﻨﺪﻭﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻣﺮﮒ ﭘﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ‬
‫ﻟﻪ)‪ (۸‬ﺣﺼﻮ ‪‬ﺨﻪ )‪ (٤‬ﻭﺭﺳﻴ‪‬ﻱ‪،‬ﺩﻏﻪ )‪(٤‬ﺳﻬﻢ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﮊﻭﻧﺪ ﭘﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﮐﻲ ﭼـﻲ ﻫﻐـﻪ )‪ (۸‬ﺩﯼ‬
‫‪،‬ﺿﺮﺑﻮ)‪.(٣٢=٨×٤‬ﭘﻪ ﺩﻱ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﺩﻭﻭﺍﻋﻴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﻨﺪﻭ ﺗﻪ ﻫﻐﻪ ﻟـ‪ ‬ﺣـﺼﻪ ﭼـﻲ ﻫﻐـﻪ )‪(١٤‬‬
‫ﺩﻱ‪،‬ﻭﺭﮐﻮﻭ ﺍﻭﺩﺍﻋﻴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﻨﺪﻭ‪‬ﺨﻪ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺍﻋﻴﺎﻧﻲ ﻭﺭﻭ ﻟﭙـﺎﺭﻩ )‪ (١٨‬ﺳـﻬﻢ ﻣﻮﻗـﻮﻑ ﭘﺮﻳـ‪‬ﻮﺩﻝ‬
‫ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬ﺩﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﺻﻮﺭﺗﻮﻧﻮ)ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻣﺮﮒ ﺍﻭﮊﻭﻧﺪ( ﻟﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﺳﻬﺎﻣﻮ ‪‬ﺨﻪ ﭼﻲ ﻫﻐﻪ)‪ (٥٦‬ﺩﻱ‪(٣٨)،‬‬
‫ﺳﻬﻤﻮﻧﻪ ﻣﻴ‪‬ﻩ ﺍﻭ ﺩﻭﻭ ﺍﻋﻴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﻨﺪﻭ ﺗﻪ ﻭﺭﮐﻮﻭ ﺍﻭﺩ)‪ (٥٦‬ﺨﻪ ﭘﺎﺗﻲ ﭼـﻲ ﻫﻐـﻪ)‪ (١٨‬ﺩﻱ ﺩﻣﻔﻘـﻮﺩ‬
‫ﺩﺣﺎﻟﺖ ﺗﺮﺭﻭ‪‬ﺎﻧﻪ ﮐﻴﺪﻟﻮ ﭘﻮﺭﻱ ﻣﻮﻗﻮﻑ ﭘﺎﺗﻲ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﮊﻭﻧﺪﻱ ﺭﺍ‪‬ﺮﮔﻨﺪ ﺷﻮ‪،‬ﻣﻴ‪‬ﻩ ﺗﻪ ﻫﻐﻪ‬
‫ﻣﻮﻗﻮﻑ ﺣﺼﻲ)‪ (٤‬ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﭼﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎ ﺩ)‪ (٥٦‬ﺨﻪ )‪ (٢٨‬ﺣﺼﻲ ﭼـﻲ ﻧـﺼﻒ)ﻧﻴﻤـﺎﻳﻲ (‬
‫ﺟﻮ‪‬ﻭﻱ ‪ ،‬ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭﭘﺎﺗﻲ ﻣﻮﻗﻮﻓﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﭼﻲ ﻫﻐﻪ )‪ (١٤‬ﺩﻱ ﺍﻭﺩﺩﺩﻭﺍﻋﻴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﻨﺪﻭ ﺩﺳـﻬﻤﻮﻧﻮ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺳﺮﻩ ﻳﻮ ‪‬ﺎﻱ ﮐﻮﻭ ﺍﻭﺩﻣﻴﺮﺍﺙ ﭘﻪ ﺍﺻﻞ ﺩﻭﻩ ﺣﺼﻲ ﭼﻲ ﻫﻐﻪ )‪ (١٤‬ﺩﻱ ‪،‬ﻳﻮﻭﺭﻭﺭ)ﻣﻔﻘﻮﺩ ﮔ‪‬ـﻞ ﺷـﻮﻱ‬
‫ﺗﻪ(ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭﭘﺎﺗﻲ )‪ (١٤‬ﺣﺼﻮ ‪‬ﺨﻪ )‪ (٧‬ﻳﻮﻱ ﺧﻮﺭ ﺍﻭ)‪ (٧‬ﺣﺼﻲ ﺑﻠـﻲ ﺧـﻮﺭ ﺗـﻪ ﻭﺭﮐـﻮﻝ‬
‫ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﺩﺍﺳﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﺷﻮﻩ ﭼﻲ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣ‪ ‬ﺩﻱ‪،‬ﻫﻐﻪ )‪ (١٨‬ﻣﻮﻗﻮﻑ ﺷﻮﻱ ﺑﺮﺧﻲ ‪‬ـﻮﻟﻲ ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ‬
‫ﺧﻮﻳﻨﺪﻭ ﺗﻪ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪،‬ﭘﻪ ﺩﻱ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﺩ)‪ (٥٦‬ﺣﺼﻮ ‪‬ﺨﻪ )‪ (١٤‬ﺑﺮﺧـﻲ ﺍﻭ)‪ (١٨‬ﻣﻮﻗـﻮﻑ‬
‫ﺷﻮﻱ ﺑﺮﺧﻲ ﺩﻭﺍ‪‬ﻩ ﭼﻲ )‪ (٣٢‬ﮐﻴ‪‬ﻱ ‪،‬ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﺧﻮﻳﻨﺪﻭ ﺗﻪ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭ)‪ (٢٤‬ﺣـﺼﻲ ﻣﻴـ‪‬ﻩ ﺗـﻪ‬
‫ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬‬

‫ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩﻣﻮﻗﻮﻑ ﺷﻮﻱ ﺑﺮﺧﻲ ﺩﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪٥٦-‬‬

‫____________________________________________‬
‫ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣﻮﻗﻮﻓﻪ ﺑﺮﺧﻪ‬ ‫ﺩﻭﻩ ﺍﻋﻴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﻨﺪﻱ‬ ‫ﻣﯿ‪‬ﻩ‬ ‫‪10‬‬
‫‪١٨‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪٢٤‬‬

‫ﺩﺗﺼﺤﯿﺢ ﻫﻐﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﯽ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣ‪ ‬ﺩﻱ‪٥٦--‬‬

‫____________________________________________‬
‫ﺩﻭﻩ ﺍﻋﻴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﻨﺪﻳﻲ‬ ‫ﻣﯿ‪‬ﻩ‬
‫‪٣٢‬‬ ‫‪٢٤‬‬
‫)‪(۱۹‬‬
 ‫ﭘﻪ ﺩﻱ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﺩﺧﻮﻳﻨﺪﻭ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺍﻋﻴﺎﻧﻲ ﻭﺭﻭﺭ ﻣﺮﮒ ﭘﻪ ﮔ‪‬ﻪ ﺩﻱ ‪،‬ﮑﻪ ﭼﻲ ﺩﻭﻩ ﺧﻮﻳﻨﺪﻱ‬
‫ﺩ ﺍﻋﻴﺎﻧﻲ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻭﺭﻭﺭ ﺩﻣﺮﮒ ﭘﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﻟﻪ )‪ (٥٦‬ﺑﺮﺧﻮ ‪‬ﺨﻪ )‪ (٣٢‬ﺑﺮﺧﻲ ﺍﺧﻠـﻲ ﺍﻭﺩﺍﻋﻴـﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻭﺭﻭﺭ ﺩﮊﻭﻧﺪ ﭘﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﻟﻪ )‪ (٥٦‬ﺑﺮﺧﻮ ‪‬ﺨﻪ)‪ (١٤‬ﺣﺼﻲ ﺍﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﮊﻭﻧﺪ ﺩﻣﺘﻮﻓﻲ ﺩﻣﻴ‪‬ﻩ ﭘﻪ ﮔ‪‬ﻪ ﺩﻱ‪،‬ﮑﻪ ﭼﻲ ﺩﻣﺘﻮﻓﻲ ﻣﻴ‪‬ﻩ ﭘﻪ ﺩﻱ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﺩﺧﭙﻠﻲ ‪‬ـ‪‬ﻲ‬
‫‪‬ﺨﻪ ﻧﺼﻒ )ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ( ﻣﺘﺮﻭﮐﻪ ﺩﻣﻴﺮﺍﺙ ﺩﺍﺳﺘﺤﻘﺎﻕ ﭘﻪ ‪‬ﻭﻝ ﺍﺧﻠﻲ‪.٢٠‬‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼﻲ ﻳﻮﺷﺨﺺ ﻭﻓﺎﺕ ﺷﻲ ﺍﻭﺩﻫﻐﻪ ‪‬ﺨﻪ ﻳﻮﺍ‪‬ﻲ ﻳﻮ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺯﻭﻱ ﻭﺍﺭﺙ ﭘﺎﺗﻲ ﺷﻲ ﺍﻭ ﻳﺎ ﻳﻮ ﻣﻔﻘـﻮﺩ‬
‫ﺯﻭﻱ ﺍﻭ ﺩﻭﻩ ﻣﻮﺭﻧﻲ ﻭﺭﻭﻧﻪ ﻭﺭ‪‬ﺨﻪ ﻭﺍﺭﺛﻴﻦ ﭘﺎﺗﻲ ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﻱ ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﺻﻮﺭﺗﻮﻧﻮ ﮐﻲ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺯﻭﻱ ﻳﻮﺍ‪‬ﻨﻲ‬
‫ﻭﺍﺭﺙ ﺩﻱ ﺍﻭﺩﺩﻩ ﭘﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﮐﻲ ﻣﻮﺭﻧﻲ ﻭﺭﻭﻧﻪ ﻭﺍﺭﺙ ﻧﺸﻲ ﮐﻴﺪﻟﻲ‪،‬ﮑﻪ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺯﻭﻱ ﭘﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺳـﺮﻩ‬
‫ﻣﻮﺭﻧﻲ ﻭﺭﻭﻧﻪ ﻣﺤﺠﻮﺏ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺯﻭﻱ ﮊﻭﻧﺪﻱ ﺭﺍ‪‬ﺮﮔﻨﺪ ﺷﻲ‪ ،‬ﺩﻣﺘﻮﻓﻲ ‪‬ﻮﻟﻪ ﻣﺘﺮﻭﮐﻪ ﻳﻲ‬
‫ﺣﻖ ﺩﻱ ﺍﻭﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣ‪ ‬ﺭﺍ‪‬ﺮﮔﻨﺪ ﺷﻲ‪،‬ﺩﻣﻮﺭﻧﻲ ﻭﺭﻭﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮﺩﻳﺖ ﮐﻲ ‪،‬ﻣﺘﺮﻭﮐﻪ ﺑﻴﺖ ﺍﻟﻤﺎﻝ‬
‫ﺗﻪ ﺳﭙﺎﺭ ﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭﺩﻣﻮﺭﻧﻴﻮ ﻭﺭﻭﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻮﺟﻮﺩﻳﺖ ﮐﻲ ﺩﻣﺘﻮﻓﻲ ‪‬ﻮﻟﻪ ﻣﺘﺮﻭﮐﻪ ﻣﻮﺭﻧﻴﻮ ﻭﺭﻭﻧﻮ ﺗﻪ ﻭﺭﮐـﻮﻝ‬
‫ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺍﻭﺩﻫﻐﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﺷﺮﻋﻲ‪...‬‬

‫ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫ﺩ ﻣﺼﺮ ﻣﺪﻧﻲ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﭘﻪ ‪٤٥‬ﻣﺎﺩﻩ ﮐﻲ ﺍﻭﺩﺳﻮﺭﻳﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﭘﻪ‪ ٣٠٢‬ﻣﺎﺩﻩ ﮐﻲ ﻟﻴﮑﻲ‪ :‬ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻣﻮﺭﺙ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺘﺮﻭﮐﻲ ‪‬ﺨﻪ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺣﻖ ﻣﻮﻗﻮﻑ ﭘﺎﺗﻲ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﮊﻭﻧﺪﻱ ﺭﺍ‪‬ﺮﮔﻨﺪ ﺷﻲ‪ ،‬ﺧﭙﻠﻪ ﺑﺮﺧﻪ‬
‫ﻳﻲ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﺩﻣﺤﮑﻤﻲ ﻟﻪ ﺧﻮﺍ ﭘﻪ ﻣﺮﮒ ﻣﺤﮑﻮﻡ ﺷﻲ‪،‬ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺣﺼﻪ ﻫﻐـﻮ ﻭﺭﺛـﻮ ﺗـﻪ‬
‫ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﭼﻲ ﺩﻣﻮﺭﺙ ﺩﻣﺮﮒ ﭘﻪ ﻭﺧﺖ ﮐﻲ ﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻭﻱ‪.‬ﮐﻪ ﺩﻣﺤﮑﻤﻲ ﺩﺣﮑﻢ ‪‬ﺨﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ‬
‫ﮊﻭﻧﺪﻱ ﺭﺍ‪‬ﺮﮔﻨﺪ ﺷﯽ‪،‬ﻫﻐﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﭼﻲ ﺩﻱ ﻳﻲ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺩﻱ‪،‬ﺩﻧﻮﺭﻭﻭﺭﺛﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺍﺧﻴﺴﺘﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭﻣﻔﻘﻮﺩ ﺗﻪ‬
‫ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫ﺩﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻣﺪﻧﻲ ﺩﻣﺼﺮ ﺍﻭﺳﻮﺭﻳﻪ ﺩﻣﺪﻧﻲ ﻗﻮﺍﻧﻴﻨﻮ ﭘﻪ ‪‬ﻴﺮ ﻟﻴﮑﻲ‪:‬ﺩﻣﺘﺮﻭﮐﻲ ‪‬ﺨﻪ ﺩﻫﻐﻪ ﻣﻔﻘـﻮﺩ )ﭼـﻲ‬
‫ﺩ‪‬ﻠﻮﺭ ﮐﺎﻟﻮﻧﻮ‪‬ﺨﻪ ﺯﻳﺎﺕ ﻭﺧﺖ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻭﻱ ﺍﻭﭘﻪ ﻏﺎﻟﺐ ‪‬ﻭﻝ ﻳﻲ ﻫﻼﮐﺖ ﻣﺘﺼﻮﺭﻭﻱ (ﺣـﺼﻪ‪،‬ﭼﻲ ﭘـﻪ‬
‫ﻭﻓﺎﺕ ﻳﻲ ﺣﮑﻢ ﻧﻪ ﻭﻱ ﺷﻮﻱ‪،‬ﺩﻣﻮﺭﺙ ﻟﻪ ﻣﺘﺮﻭﮐﻲ ‪‬ﺨﻪ ﺟﺪﺍ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪،‬ﮐﻪ ﭼﻴـﺮﻱ ﮊﻭﻧـﺪﻱ ﺭﺍ‪‬ﺮﮔﻨـﺪ‬
‫‪11‬‬
‫ﺷﻲ‪،‬ﻧﻮﻣﻮ‪‬ﻱ ﺣﺼﻪ ﺍﺧﻠﻲ ﺍﻭﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻣﺤﮑﻤﻲ ﻳﻲ ﭘﻪ ﻣﺮﮒ ﺣﮑﻢ ﻭﮐ‪،‬ﺩﺩﻩ ﺣﺼﻪ ﻫﻐـﻮ ﻭﺭﺛـﻮ ﺗـﻪ‬
‫ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﭼﻲ ﺩﻣﻮﺭﺙ ﺩﻣﺮﮒ ﭘﻪ ﻭﺧﺖ ﮐﻲ ﻳﻲ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻭﻱ ﺍﻭﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﺩﺑﺎ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺤﮑﻤﻲ‬
‫ﺩﺣﮑﻢ ‪‬ﺨﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﮊﻭﻧﺪﻱ ﺭﺍ‪‬ﺮﮔﻨﺪ ﺷﻲ ﻫﻐﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﭼﻲ ﺩﻱ ﻳﻲ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺩﻱ‪،‬ﺩﻧﻮﺭﻭﻭﺭﺛـﻮ ‪‬ﺨـﻪ‬
‫ﺍﺧﻴﺴﺘﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭﻣﻔﻘﻮﺩ ﺗﻪ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.۲۱‬‬
‫ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩ ‪‬ﻲ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﻴﮏ‪ :‬ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩ‪‬ﻲ ﺩﺑﺮﺧﻪ ﻟﻴﮏ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﺩ ﻓﻘﻬﺎﺅ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺍﺗﻔﺎﻗﻲ ﻧﻈﺮ ﺷـﺘﻮﻥ‬
‫ﻧﻪ ﻟﺮﻱ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻲ ﻫﺮ ﻣﺬﻫﺐ ‪‬ﺎﻧﮕ‪‬ﻱ ﻧﻈﺮ ﻟﺮﻱ‪.‬‬
‫‪ -١‬ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩ‪‬ﻲ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﺩﺣﻨﻔﻲ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻗﻮﻝ ﺩﺍﺩﻱ ﭼﻲ‪:‬ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩ ‪‬ﻲ ﺑﺮﺧـﻪ ﻟﻴـﮏ‬
‫ﺩﺍﻣﺎﻡ ﺍﻭﺣﺎﮐﻢ ﺭﺍﻳﻪ ﺗﻪ ﺳﭙﺎﺭﻝ ﺷﻮﻱ ﺩﻱ‪ ،‬ﺍﻣﺎﻡ ﺍﻭﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﺩﻱ ﺍ‪‬ﻩ ﺯﻳﺎﺕ ﮐﻮﺷﺶ ﻭﮐ‪‬ﻱ ﺍﻭﭘﻪ ﻫﻐـﻪ‬
‫‪‬ﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻭﻧﻴﺴﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﮔﻤﺎﻥ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﻲ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻭﻱ ﺍﻭ ﺩﺍﺳﻲ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﮐﻮﻱ ﭼﻲ‪ :‬ﻫﻐـﻪ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﭼﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩ‪‬ﻲ ﭘﻪ ﻣﻮﺭﺩ ﮐﻲ ﺭﺍﻏﻠﻲ ﺩﻱ‪،‬ﻫﻐﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﺩﻱ‪.‬‬
‫ﭘﻮﺭﺗﻨﻲ ﻗﻮﻝ ﺩﺍﻟﻤﺒﺴﻮﻁ ﻣﺼﻨﻒ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﻟﺴﺮﺧﺴﻲ ﻣﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﮔ‪‬ﻠﻲ ﺩﻱ‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﺣﻨﻔـﻲ ﻣـﺬﻫﺐ ﮐـﻲ‬
‫ﻧﻮﺭﺍﻗﻮاﻝ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﺷﺘﻮﻥ ﻟﺮﻱ‪ .‬ﺩﺍﻟﺴﺮﺍﺟﻲ ﻓﻲ ﺍﻟﻤﻴﺮﺍﺙ ﻣﺼﻨﻒ ﺍﻟﺴﺠﺎﻭﻧﺪﻱ ﺩﻣﻔﻘـﻮﺩ ﺩﻣﻴـﺮﺍﺙ‬
‫ﺩﻭﻳﺶ ﭘﻪ ﺑﺤﺚ ﮐﻲ ﺩﺍﻗﻮﻝ ﻣﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﮔ‪‬ﻲ ﭼﻲ‪:‬ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﺯﻳ‪‬ﺩﻧﻲ ﻟﻪ ﺗﺎﺭﻳﺦ ‪‬ﺨﻪ ﺩ)‪ (٩٠‬ﮐﺎﻟﻮ ﭘﻪ ﺗﻴﺮﻳـﺪﻭ‬
‫ﻣ‪ ‬ﮔ‪‬ﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭﺩﺩﻱ ﻧﻈﺮ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﻟﻴﮑﻲ‪ :‬ﻭﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﻔﺘﻮﻱ‪.٢٢‬‬
‫ﺩﺍﻟﻔﻘﻪ ﺍﻻﺳﻼﻣﻲ ﻭﺍﺩﻟﺘﻪ ﻣﺼﻨﻒ ﺩﻭﮐﺘﻮﺭ ﻭﻫﺒﺔ ﺍﻟﺰﺣﻴﻠﻲ ﻟﻴﮑﻲ ﭼﻲ‪ :‬ﺩ ﺣﻨﻔﻲ ﻣﺬﻫﺐ ﭘﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺍﻟﺮﻭﺍﻳـﺔ‬
‫ﻗﻮﻝ ﮐﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﺣﮑﻢ ﺩﺍﺩﻱ ﭼﻲ‪:‬ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﻣﺮﮒ ﺑﺎﻧﺪﻱ ﻫﻐﻪ ﻭﺧﺖ ﺣﮑﻢ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﭼﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻫﻤﺰﻭﻟﻲ ﭼﻲ ﺩﺩﻩ ﭘﻪ ‪‬ﺎﺭ ﮐﻲ ﺍﻭﺳﻴ‪‬ﻱ‪،‬ﻣ‪‬ﻩ ﺷﻲ‪.٢٣‬‬
‫‪ -٢‬ﺣﻨﺒﻠﻲ ﻋﻠﻤﺎﺀ ﻭﺍﻳﻲ‪:‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻏﺎﻟﺐ ﮔﻤﺎﻥ ﺩﺍﻭﻭ ﭼﻲ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﺩﺍﺳﻲ ﺳﻔﺮ ﮐﻲ ﻭﺗﻠﻲ ﻭﻱ ﭼـﻲ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺩﻣﺮﮒ ﺧﻄﺮ ﭘﻪ ﮐﻲ ﻟ‪ ‬ﻭﻱ ﻟﮑﻪ ﺩ ﺳﻴﺎﺣﺖ ﻳﺎ ﺯﺩﻩ ﮐ‪‬ﻱ ﻳﺎ ﺗﺠﺎﺭﺕ ﺍﻭﻳﺎ ﺩﺍﺳﻲ ﻧﻮﺭﻭ ﻻﺭﻭ ﮐـﻲ ﺳـﻔﺮ‬
‫ﮐ‪‬ﻱ ﻭﻱ‪.‬ﭘﻪ ﺩﻱ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻗﺎﺿﻲ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﮔﻤﺎﻥ ﺩﺍﺳﻲ ‪‬ﮑﺎﺭﻩ ﺷﻮﻩ ﭼﻲ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣـ‪‬‬
‫ﺩﻱ‪،‬ﭘﻪ ﻣﺮ‪ ‬ﺩﺣﮑﻢ ﻭﮐ‪‬ﺉ‪.‬ﺩﻭﺭﮐﻲ ﺩﻣﻮﺩﻱ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻫﻢ ﻗﺎﺿﻲ ﺗﻪ ﺳﭙﺎﺭﻝ ﺷﻮﻱ ﺩﻩ‪.‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ‬
‫ﺩﺍﺳﻲ ﺳﻔﺮ ﮐﻲ ﻭﺗﻠﻲ ﻭﻭﭼﻲ ﺩﻣﺮﮒ ﺍﻭﻫﻼﮐﺖ ﺧﻄﺮ ﭘﻪ ﮐﻲ ‪‬ﻳﺮ ﻭﻭ ﻟﮑﻪ ﺟﻬﺎﺩ ﺗﻪ ﻭﺗﻠﻲ ﻭﻱ‪ ،‬ﭘﻪ ﺍﻟﻮﺗﮑﻪ‬
‫ﺍﻭﻳﺎ ﺑﻴ‪‬ﻱ ﮐﻲ ﻳﻲ ﺳﻔﺮ ﮐ‪‬ﻱ ﻭﻱ‪،‬ﭘﻪ ﺩﻱ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﻗﺎﺿﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺩﻭﺭﮐﻲ ﻟﻪ ﻭﺭ‪‬ﻲ ‪‬ﺨﻪ ‪‬ﻠﻮﺭ ﮐﺎﻟـﻪ‬
‫ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﻣﺮﮒ ﺣﮑﻢ ﮐﻮﻱ‪.٢٤‬‬
‫ﺩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻣﺪﻧﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﺣﺎﻟﺖ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﺩﺍﺳﻲ ﻟﻴﮑﻲ‪ :‬ﮐﻪ ‪‬ﻮﮎ ﺩ ‪‬ﻠﻮﺭﻭ ﮐﺎﻟﻮﻧﻮ ‪‬ﺨـﻪ ﺯﻳـﺎﺕ‬
‫ﻭﺭﮎ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ ﺍﻭﭘﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﮔﻤﺎﻥ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺩ ﻣﺮﮒ ﺗﺼﻮﺭ ﮐﻴﺪﻟﻲ ﺷﻲ‪ ،‬ﺩﺍﺭﻧﮕﻪ ﺷﺨﺺ ﺩﻭﺍﮎ ﻟﺮﻭﻧﮑـﻲ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻲ ﭘﻪ ﺣﮑﻢ ﻣ‪ ‬ﭘﻴﮋﻧﺪﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻧﻮﺭﻭ ﻣﻮﺍﺭﺩﻭ ﮐﻲ ﺩ ﻫﻐﻲ ﻣﻮﺩﻱ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﭼﻲ ﺗﺮﻫﻐﻲ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ‬
‫‪12‬‬
‫ﻭﺭﮎ ﺷﻮﻱ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻣ‪ ‬ﭘﻴﮋﻧﺪﻝ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪ ،‬ﺩ ﻣﺤﮑﻤﻲ ﭘﻪ ﺭﺍﻱ ﭘﻮﺭﻱ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺩﻱ‪.٢٥‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺎﻟﮑﻲ ﻋﻠﻤﺎﺀ ﻭﺍﻳﻲ ﭼﻲ‪ :‬ﮐﻠﻪ ﭼﻲ ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ‪‬ﻲ ﺩﻣﻴ‪‬ﻩ ﻧﻪ ﺷﺘﻮﻥ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﺗـﻪ ﻭ‪‬ﺍﻧـﺪﻳﺰ‬
‫ﺍﻭﺷﮑﺎﻳﺖ ﮐ‪‬ﻱ‪،‬ﻟﻪ ﺩﻏﻲ ﻭﺭ‪‬ﻲ ‪‬ﻠﻮﺭ ﮐﺎﻟﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻳﻪ ﻣﺮﮒ ﺑﺎﻧﺪﻱ ﺣﮑﻢ ﻭﮐ‪‬ﺉ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺷﺎﻓﻌﻲ ﻋﻠﻤﺎﺀ ﻭﺍﻳﻲ ﭼﻲ‪:‬ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﻣﺮﮒ ﺑﻪ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ ﻭﺧﺖ ﺣﮑﻢ ﻧﻪ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪ ،‬ﭼﻲ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ‬
‫ﻣﺮ‪ ‬ﭘﻪ ﺑﻴﻨﻲ ﺳﺮﻩ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮﻱ ﻧﻪ ﻭﻱ ﺍﻭﻳﺎ ﺩﻭﻣﺮﻩ ﺯﻳﺎﺕ ﻭﺧﺖ ﺗﻴﺮ ﺷﻮﻱ ﻧﻪ ﻭﻱ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﮔﻤـﺎﻥ‬
‫ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻫﻐﻪ ‪‬ﺨﻪ ﺯﻳﺎﺕ ﮊﻭﻧﺪﻱ ﭘﺎﺗﻲ ﮐﻴﺪﻟﻲ ﻧﺸﻲ‪.‬‬
 ‫ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻭﺭﮐﻴﺪﻭ ﺩﺗﺎﺭﻳﺦ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ‪ :‬ﮐﻠﻪ ﭼﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩ ﻏﻴﺎﺑﺖ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﭘﻪ ﺑﻴﻨﻲ ﺳﺮﻩ ﺛﺎﺑﺖ ﺷـﻲ‪،‬ﭘﻪ ﺩﻱ‬
‫ﺻﻮﺭﺕ ﮐﻲ ﻫﻐﻪ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺩﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﻭ‪ ‬ﺩﻱ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻩ ﺩﻗﺎﺿﻲ ﺣﮑﻢ ﭘﻪ ﺍﺟﺘﻬﺎﺩ ﺍﻭﻳﺎ ﭘﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﮔﻤﺎﻥ ﺳﺮﻩ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﻴـﻮﻟﻲ ﻭﻱ‪،‬ﭘـﻪ‬
‫ﺩﻱ ﺍ‪‬ﻩ ﺩﻭﻩ ﻧﻈﺮ ﻭﺟﻮﺩ ﻟﺮﻱ‪:‬‬
‫ﺍﻟﻒ‪ -‬ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ )ﺭﺡ( ﺍﻭﺍﻣﺎﻡ ﻣﺎﻟﮏ ﻭﺍﻳﻲ ﭼﻲ‪:‬ﺩﻗﺎﺿﻲ ﺣﮑﻢ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻭﺭﮐﻴﺪﻭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺗﻪ ﺭﺍﺟﻊ‬
‫)ﺭﺡ(‬

‫ﮐﻴﮋﻱ‪ ،‬ﺩﻭﺭﮐﻴﺪﻭ ﻟﻪ ﺗﺎﺭﻳﺦ ‪‬ﺨﻪ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣ‪ ‬ﮔ‪‬ﻞ ﮐﻴﮋﻱ‪،‬ﻟﻪ ﺩﻱ ﮐﺒﻠﻪ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﭼﺎ ‪‬ﺨﻪ ﭼﻲ ﺩﻗﺎﺿﻲ‬
‫ﻟﻪ ﺣﮑﻢ ‪‬ﺨﻪ ﻣﺨﮑﻲ ﻭﻓﺎﺕ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ‪ ،‬ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻧﺸﻲ ﻭ‪‬ﻟﻲ ﺍﻭﻟﻪ ﻣﻔﻘﻮﺩ ‪‬ﺨﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﻮﮎ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻭ‪‬ﻟﻲ‬
‫ﺷﻲ ﭼﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻭﺭﮐﻴﺪﻭ ﻟﻪ ﺗﺎﺭﻳﺦ ‪‬ﺨﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﮊﻭﻧﺪﻱ ﻭﻱ‪.‬‬
‫ﺏ‪ -‬ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻓﻌﻲ )ﺭﺡ( ﺍﻭﺍﻣﺎﻡ ﺣﻨﺒﻞ )ﺭﺡ( ﻭﺍﻳﻲ ﭼﻲ‪:‬ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺗﺎﺭﻳﺦ ‪‬ﺨﻪ ﻣ‪ ‬ﮔ‪‬ﻞ ﮐﻴـ‪‬ﻱ‪ ،‬ﭼـﻲ‬
‫ﻗﺎﺿﻲ ﻳﻲ ﭘﻪ ﻣﺮﮒ ﺑﺎﻧﺪﻱ ﺣﮑﻢ ﮐ‪‬ﻱ ﻭﻱ‪ ،‬ﻟﻪ ﺩﻱ ﮐﺒﻠﻪ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﭼﺎ ‪‬ﺨﻪ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻭ‪‬ﻟﻲ ﺷﻲ ﭼﻲ‬
‫ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩ ﻣﺮﮒ ﺩ ﺣﮑﻢ ﺩﺗﺎﺭﻳﺦ ‪‬ﺨﻪ ﻣﺨﮑﻲ ﻭﻓﺎﺕ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ ﺍﻭ ﻟﻪ ﻣﻔﻘﻮﺩ ‪‬ﺨﻪ ﻫﻐﻪ ﻭﺭﺛﻪ ﻳﻲ ﻣﻴﺮﺍﺙ‬
‫ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺍﻭﺩﻫﻐﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﺷﺮﻋﻲ‪...‬‬

‫ﻭ‪‬ﻟﻲ ﺷﻲ ﭼﻲ ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩ ﻭﻓﺎﺕ ﺩﺣﮑﻢ ﭘﻪ ﻭﺧﺖ ﮐﻲ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﻭﻱ‪.٢٦‬‬

‫ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﻣﺎﻝ ﺍﻭﺍﻫﻞ ﮐﻲ ﺩ ﻗﺎﺿﯽ ﻭﺍﮎ ﺍﻭﺍﺧﺘﻴﺎﺭ‪:‬‬
‫‪-١‬ﻗﺎﺿﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺍﻣﻴﻦ ﺷﺨﺺ ﻭ‪‬ﺎﮐﻲ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣﺎﻝ ﻭﺳﺎﺗﻲ‪،‬ﭘﻪ ﮐﺎﺭﻭﻧﻮ ﻳﻲ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ ﻭﮐ‪‬ﻱ ﺍﻭﻣﺎﻝ ﯾﯽ‬
‫ﭘﻪ ﻣﺸﺮﻭﻉ ﮔ‪‬ﻪ ﻭﺍﭼﻮﻱ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻫﻐﻪ ﻣﺎﻝ ﯾﯽ ﻭﭘﻠﻮﺭﻱ ﭼﻲ ﺩﻭﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﻴﺮﻳﺪﻭ ﻓﺎﺳﺪ ﮐﻴ‪‬ﻱ ﺍﻭﭘﻴﺴ‪ ‬ﻳﻲ ﻭﺭﺗﻪ ﻭﺳﺎﺗﻲ‪ ،‬ﮑﻪ ‪‬ﻴﻨـﻲ‬
‫ﻭﺧﺖ ﻣﺎﻝ ﭘﻪ ﭘﻠﻮﺭﻟﻮ ﺳﺮﻩ ﺳﺎﺗﻞ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻟﺮﻩ ﻭﺩﻳﻌﻲ ﻭﻱ ﺩ ﻭﺩﻳﻊ )ﻫﻐﻪ ﭼﺎ ﺳﺮﻩ ﭼـﻲ‬
‫ﻭﺩﻳﻌﻪ ﻭﺭﺳﺮﻩ ﺍﻳ‪‬ﻮﺩﻝ ﺷﻮﻱ ﻭﻱ( ﭘﻪ ﻻﺱ ﮐﻲ ﭘﺮﻳ‪‬ﻮﺩﻝ ﺷﻲ‪ ،‬ﺗﺮ‪‬ﻮ ﻭﺩﻳﻊ ﻳﻲ ﻭﺳﺎﺗﻲ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﻲ ﻭﺩﻳﻊ‬
‫ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻣﺎﻝ ﭘﻪ ﺳﺎﺗﻠﻮ ﮐﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ‪‬ﺨﻪ ﻧﺎﻳﺐ ﺩﻱ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻗﺎﺿﻲ ﺗﻪ ﺩﺍ ﺭﻭ‪‬ﺎﻧﻪ ﺍﻭﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﻭﻱ‪ ،‬ﭼﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ‪‬ﻪ ﺩ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻪ ﻧﮑﺎﺡ ﮐـﻲ ﭘـﺎﺗﻲ‬
‫ﺩﻱ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﺎﻝ ‪‬ﺨـﻪ ﭼـﻲ ﺩﺭﻫـﻢ ﻳـﺎ ﺩﻳﻨﺎﺭﻳـﺎ ﻃﻌـﺎﻡ ﺍﻭﺟـﺎﻣﻲ ﻭﻱ ﻧﻔﻘـﻪ‬
‫‪13‬‬
‫ﻭﺭﮐ‪‬ﻱ‪.‬ﻫﻤﺪﺍﺭﻧﮕﻪ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﺻﻐﻴﺮﺍﻧﻮ ﺍﻭﻻﺩﻭﻧﻮ ﺗﻪ ﮐﻪ ﻫﻐﻪ ﻧﺠﻮﻧﻲ ﻭﻱ ﺍﻭﮐﻪ ﻫﻠﮑﺎﻥ ﻭﻱ‪،‬ﻧﻔﻘـﻪ‬
‫ﻭﺭﮐ‪‬ﻱ ﺍﻭﻫﻐﻮ ﺍﻭﻻﺩﻭﻧﻮ ﺗﻪ ﻫﻢ ﻧﻔﻘﻪ ﻭﺭﮐ‪‬ﺉ ﭼﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻴﻮﺏ ﺍﻭﻓﻘﻴﺮﺍﻥ ﻭﻱ‪.‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﺩﻣﺎﻝ ‪‬ﺨﻪ‬
‫ﭘﺮﺗﻪ ﻳﻮﺍ‪‬ﻲ ﻭﺩﻳﻌﻲ ﻭﻱ‪ ،‬ﻟﻪ ﻭﺩﻳﻌﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺩﻧﻔﻘﻪ ﻭﺭﮐ‪‬ﺉ‪.‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮﻱ ﻣﻔﻘﻮﺩ ﻟﺮﻩ ﺩﺗﺠﺎﺭﺕ ﻣﺎـﻝ ﺍﻭﻋﻘـﺎﺭ‬
‫ﻭﻱ‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ ﻧﺸﻲ ﮐﻮﻟﻲ ﻟﻪ ﺩﻏﻪ ‪‬ﻭﻝ ﻣﺎﻟﻮﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ﻧﻔﻘﻪ ﭘﻮﺭﺗﻨﻴﻮ ﺍﺷﺨﺎﺻﻮ ﺗﻪ ﻭﺭﮐ‪‬ﻱ‪،‬ﮑﻪ ﭼﻲ ﻧﻮﻣﻮ‪‬ﻱ‬
‫ﻣﺎﻟﻮﻧﻪ ﭘﻠﻮﺭﻟﻮ ﺗﻪ ﺍ‪‬ﺗﻴﺎ ﻟﺮﻱ ﺍﻭﻗﺎﺿﻲ ﻧﺸﻲ ﮐﻮﻟﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻣﺎﻝ ﻭﭘﻠﻮﺭﻱ‪.‬ﻳﻮﺍ‪‬ﻲ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﭘﻼﺭ ﮐﻮﻟﻲ ﺷـﻲ‪،‬‬
‫ﭼﻲ ﺩﻧﻔﻘﻲ ﺩﻭﺭﮐ‪‬ﻱ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻋﺮﻭﺽ ﻭﭘﻠﻮﺭﻱ‪.‬‬
‫ﺩﻣﻔﻘﻮﺩ ﻫﻐﻪ ﻋﻘﺪﻭﻧﻪ ﭼﯽ ﻳﻮ ﺩﻋﺎﻗﺪﻳﻨﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﮒ ﺳﺮﻩ ﻟﻪ ﻣﻨ‪ ‬ﻲ ﻟﮑﻪ ﺍﺟﺎﺭﻩ‪،‬ﺷﺮﮐﺖ ﺍﻭﺩﺍﺳﻲ ﻧﻮﺭ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫ﻓﺴﺦ ﮐﻴ‪‬ﻱ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ -١‬ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﻣﻴﺮ ﻋﻠﻲ ﺍﻟﻘﻮﻧﻮﻱ ﺍﻟﺮﻭﻣﻲ ﺍﻟﺤﻨﻔﻲ‪،‬ﺍﻧﻴﺲ ﺍﻟﻔﻘﻬﺎﺀ ﻓﻲ ﺗﻌﺮﻳﻔﺎﺕ ﺍﻻﻟﻔﺎﻅ ﺍﻟﻤﺘﺪﻭﺍﻟـﺔ ﺑـﻴﻦ ﺍﻟﻔﻘﻬـﺎﺀ‪،‬ﻟﻮﻣ‪‬ﻱ‬
‫‪‬ﻮﮎ‪ ٦٨،‬ﻣﺦ‪،‬ﺩﺍﺭﺍﻟﮑﺘﺐ ﺍﻟﻌﻠﻤﻴﺔ‪،‬ﺍﻟﻄﺒﻌﺔ‪.١٤٢٤-‬‬
‫‪ -٢‬ﺍﻟﺪﮐﺘﻮﺭ ﻭﻫﺒﺔ ﺍﻟﺰﺣﻴﻠﻲ‪،‬ﺍﻟﻔﻘﻪ ﺍﻻﺳﻼﻣﻲ ﻭﺍﺩﻟﺘﻪ‪،‬ﻟﺴﻢ ‪‬ﻮﮎ‪ ٥٢٢،‬ﻣﺦ‪ ،‬ﺩﺍﺭﺍﻟﻔﮑﺮ‪-‬ﺳﻮﺭﻳﻪ ﺩﻣﺸﻖ‪.‬ﺍﻟﻄﺒﻌﺔ ﺍﻟﺮﺍﺑﻌﺔ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻭﺯﺍﺭﺓ ﺍﻷﻭﻗﺎﻑ ﻭﺍﻟﺸﺌﻮﻥ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺍﻟﻜﻮﻳﺖ‪ ،‬ﺍﻟﻤﻮﺳﻮﻋﺔ ﺍﻟﻔﻘﻬﻴﺔ ﺍﻟﻜﻮﻳﺘﻴﺔ‪،‬ﺩﺭﻳﻢ ‪‬ﻮﮎ‪٦٨،‬ﻣﺦ‪ ،‬ﺍﻟﻄﺒﻌـﺔ ‪ ) :‬ﻣـﻦ ‪- ۱۴۰۴‬‬
‫‪ ۱۴۲۷‬ﻫـ(‬
‫‪ - ۴‬ﺍﻟﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺼﻄﻔﻰ ﺍﻟﺨﻦ ﻭ ﺍﻟﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺼﻄﻔﻰ ﺍﻟﺒﻐﺎ ﻭﻋﻠﻲ ﺍﻟﺸﺮﺑﺠﻲ‪ -‬ﺍﻟﻔﻘﻪ ﺍﻟﻤﻨﻬﺠﻲ ﻋﻠﻰ ﻣﺬﻫﺐ ﺍﻹﻣﺎﻡ ﺍﻟـﺸﺎﻓﻌﻲ ﺭﺣﻤـﻪ ﺍﷲ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﻰ‪،‬ﭘﻨ‪‬ﻢ ‪‬ﻮﮎ‪ ٩٢،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ - ۵‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺒﺎﺑﺮﺗﻲ )ﺍﻟﻤﺘﻮﻓﻰ ‪۷۸۶ :‬ﻫـ(‪.‬‬
‫ﺍﻟﻌﻨﺎﻳﺔ ﺷﺮﺡ ﺍﻟﻬﺪﺍﻳﺔ‪،‬ﺍﺗﻢ ‪‬ﻮﮎ‪٢٤٢،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -٦‬ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻟﻔﻘﻪ ﺍﻻﺳﻼﻣﻲ‪،‬ﺩﻭﻳﻢ ‪‬ﻮﮎ‪٨٥٩،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -٧‬ﻓﺘﺢ ﺍﻟﻘﺪﻳﺮ‪،‬ﺩﻭﻫﻢ ‪‬ﻮﮎ‪٢١٦،‬ﻣﺦ‪.‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫‪ -٨‬ﺍﻟﻤﻮﺳﻮﻋﺔ ﺍﻟﻔﻘﻬﻴﺔ ﺍﻟﮑﻮﻳﺘﻴﺔ‪٣١،‬ﻮﮎ‪٣٢٤،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -٩‬ﺍﻻﺣﮑﺎﻡ ﻓﻲ ﺍﻻﺻﻮﻝ ﺍﻻﺣﮑﺎﻡ‪،‬ﭘﻨ‪‬ﻢ ‪‬ﻮﮎ‪٥٩٠،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -١٠‬ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺮﻭﮐﻲ‪،‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺍﻟﺘﻘﻌﻴﺪ ﺍﻟﻔﻘﻬﻲ ﻭﺍﺛﺮﻫﺎ ﻓﻲ ﺍﺧﺘﻼﻑ ﺍﻟﻔﻘﻬﺎ‪١٣٠،‬ﻣﺦ‪،‬ﻣﻄﺒﻌﺔ ﺍﻟﻨﺠﺎﺡ ﺍﻟﺠﺪﻳﺪﺓ‪-‬ﺍﻟﺪﺍﺭ ﺍﻟﺒﻴﻀﺎ‪-‬ﺍﻟﻄﺒﻌﺔ ﺍﻻﻭﻟﻲ‬
‫‪.١٤١٤‬‬
‫‪-١١‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺍﻟﺠﻴﺰﺍﻧﻲ‪،‬ﻣﻌﺎﻟﻢ ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻟﻔﻘﻪ ﻋﻨﺪ ﺍﻫﻞ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﻭﺍﻟﺠﻤﺎﻋﺔ‪،‬ﻟﻮﻣ‪‬ﻱ ‪‬ﻮﮎ‪٢١٠،‬ﻣﺦ‪،‬ﺍﻟﻄﺒﻌﺔ ﺍﻟﺨﺎﻣـﺴﺔ‪-‬‬
‫‪.١٤٢٧‬‬
‫‪ -١٢‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺃﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺃﺑﻲ ﺳﻬﻞ ﺷﻤﺲ ﺍﻷﺋﻤﺔ ﺍﻟﺴﺮﺧﺴﻲ ‪ ،‬ﺍﻟﻤﺒﺴﻮﻁ‪ ،‬ﺩﻳﺎﺭﻟﺲ ‪‬ﻮﮎ‪٩٢،‬ﻣﺦ‪.‬ﺍﻟﻤﮑﺘﺒﺔ ﺍﻟﺸﺎﻣﻠﺔ‪-١٤ .‬‬
‫‪-۱۳‬ﺳﺒﻞ ﺍﻟﺴﻼﻡ‪ ،‬ﻮﮎ ﭘﻨﺤﻢ‪٢٦٧،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -١٤‬ﺃﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺍﻟﺤﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻰ ﺃﺑﻮ ﺑﻜﺮ ﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ‪ ،‬ﺍﻟﺴﻨﻦ ﺍﻟﺼﻐﺮﻯ‪ ،‬ﻣﻠﻔﺎﺕ ﻭﻭﺭﺩ ﻣﻦ ﻣﻠﺘﻘﻰ ﺃﻫـﻞ ﺍﻟﺤـﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺩﻭﻳـﻢ‬
‫‪‬ﻮﮎ‪٣٤٧،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -۱۵‬ﺍﻟﻤﺒﺴﻮﻁ ﻟﻠﺴﺮﺧﺴﻲ‪ ،‬ﺷﭙ‪‬ﻡ ‪‬ﻮﮎ‪١٥٣ ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -۱۶‬ﺍﻟﻘﻮﺍﻧﻴﻦ ﺍﻟﻔﻘﻬﻴﺔ ‪ ۱۴۵ - ۱۴۴،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -١٧‬ﺍﻟﻤﻮﺳﻮﻋﺔ ﺍﻟﻔﻘﻬﻴﺔ ﺍﻟﻜﻮﻳﺘﻴﺔ‪٣٨ ،‬ﻮﮎ‪٢٦٧،‬ﻣﺦ‪.‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪ -١٨‬ﺍﻟﻤﺒﺴﻮﻁ‪،‬ﻟﺴﻢ ‪‬ﻮﮎ‪٥٢٢،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -۱۹‬ﺳﺮﺍﺝ ﺍﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺍﻟﺮﺷﻴﺪ ﺍﻟﺴﺠﺎﻭﻧﺪﻱ ﺍﻟﺤﻨﻔﻲ‪،‬ﺍﻟﺴﺮﺍﺟﯽ ﻓﯽ ﺍﻟﻤﯿﺮﺍﺙ‪٥٧،‬ﻣﺦ‪،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ ﺣﻘﺎﻧﻴﺔ‪.‬‬
‫‪ -٢٠‬ﺍﺑﻮ ﺍﻟﻔﻴﺾ ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻐﻔﺎﺭ‪ ،‬ﺍﻟﺤﺎﺷﻴﺔ ﻋﻠﻲ ﺍﻟﺴﺮﺍﺟﻲ ﻓﻲ ﺍﻟﻤﻴﺮﺍﺙ‪٥٧،‬ﻣﺦ‪٧-‬ﺣﺎﺷﻴﻪ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ ﺣﻘﺎﻧﻴﺔ‪.‬‬
‫‪ -٢١‬ﻣﺪﻧﻲ ﻗﺎﻧﻮﻥ‪٢٠٥٦،‬ﻣﺎﺩﻩ‪.‬‬
‫‪ -٢٢‬ﺍﻟﺴﺮﺍﺟﻲ ﻓﻲ ﺍﻟﻤﻴﺮﺍﺙ‪٥٧،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -٢٣‬ﺍﻟﻔﻘﻪ ﺍﻻﺳﻼﻣﻲ ﻭﺍﺩﻟﺘﻪ‪،‬ﻟﺴﻢ ‪‬ﻮﮎ‪٧٨٩٨،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -٢٤‬ﺍﻟﻔﻘﻪ ﺍﻻﺳﻼﻣﻲ ﻭﺍﺩﻟﺘﻪ ‪،‬ﻟﺴﻢ ‪‬ﻮﮎ‪٥٢٢،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -٢٥‬ﻣﺪﻧﻲ ﻗﺎﻧﻮﻥ‪،‬ﺩﺩﻭﻳﻤﻲ ﻣﺎﺩﻱ ﻟﻮﻣ‪‬ﻱ ﻓﻘﺮﻩ‪.‬‬
‫‪ -٢٦‬ﺍﻟﻔﻘﻪ ﺍﻻﺳﻼﻣﻲ ﻭﺍﺩﻟﺘﻪ‪،‬ﻟﺴﻢ ‪‬ﻮﮎ‪٧٨٩٨،‬ﺍﻭ‪ ٧٨٩٩‬ﻣﺨﻮﻧﻪ‪.‬‬
 ‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﮥ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪،‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﻗﺎﻧﻮن‬
‫آدم ﻋﺒﺪاﻟﺠﺒﺎر ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﯿﺪار‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ :‬ﻋﺰﯾﺰاﷲ ﻋﻠﯿﺰاده ﻣﺎﻟﺴﺘﺎﻧﯽ‬

‫ﻓﺮع ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻖ اﻣﻨﯿﺖ ﺷﺨﺼﯽ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺣﻖ اﻣﻨﯿﺖ ﺷﺨـﺼﯽ ﺷـﻬﺮوﻧﺪ را در ﻫﻨﮕـﺎم ﺟﻨـﮓﻫـﺎي ﻣـﺴﻠﺤﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﮐﺮده و ﺑﺮاي آن ﻣﻮاردي را در ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ وﺿﻊ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺣﻖ اﻣﻨﯿﺖ ﺷﺨﺼﯽ »ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨـﺪي ﻣـﯽﺷـﻮد‪ ،‬از ﻗﺒﯿـﻞ‬
‫ﺗﻀﻤﯿﻦﻫﺎي ﮐﻪ دﺳﺘﮕﯿﺮ و ﺣﺒﺲ ﻧﺸﻮد و ﺑﺪون ﻣﻮرد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻗﺮار داده‬
‫ﻧﺸﻮد‪ .‬و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﻗﯿﻖﺗﺮ‪ ،‬ﺣﻖ اﻣﻨﯿﺖ ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬ﺣﻖ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ در آن ﮐﻪ دﺳـﺘﮕﯿﺮ و ﺣـﺒﺲ‬
‫ﻧﺸﻮد و ﺑﻪ زﻧﺪان ﻧﺮود‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺣﺎﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺪان ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.1‬‬
‫و ﻧﺼﻮﺻﯽ ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮ ﺣﻖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﻣﻮرد اﻣﻨﯿﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﺷﺎن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ؛ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺺ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﭼﻬـﺎرم ژﻧـﻮ اﺳـﺖ ﺑـﺮ آن ﮐـﻪ اﻃـﺮاف ﻣﻨﺎزﻋـﻪ‪ ،‬اﺷـﺨﺎص ﻣـﻮرد ﺣﻤﺎﯾـﺖ‬
‫)ﺷﻬﺮوﻧﺪان( را دﺳﺘﮕﯿﺮ و زﻧـﺪاﻧﯽ ﻧﮑﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﻣـﻮاد ‪ 68 ، 43 ،42، 41‬و ‪ .2 78‬و ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس اﯾﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ را از اﻗﺪام ﺑﻪ دﺳﺘﮕﯿﺮﯾﯽ اﺷﺨﺎص‬
‫ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ‪ -‬ﮐﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻧﯿﺰ از ﻫﻤﺎن اﺷﺨﺎص اﻧﺪ – ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺣـﺎﻻﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﻣﺘﺬﮐﺮه ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ؛ و آن ﺿﺮورت ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷـﺪن ﺑـﻪ ﺗـﺪاﺑﯿﺮ ﻣﺮاﻗﺒـﺖ ﺑـﺮ‬
‫زﻧﺪاﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪ .3‬ﯾﺎ آن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ ﮐﺸﻮر اﯾﺠﺎب ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﺷﺨﺎص ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻗﺪرت آنﻫﺎ اﺳﺖ ﺑﻪ زﻧﺪان ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﯾﺎ آن ﮐﻪ اﺷﺨﺎص ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﻨﺎﯾـﺖ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺿﺮار ﺑﻪ ﮐﺸﻮر اﺷﻐﺎﻟﯽ ﺗﺨﻠﻔﺎﺗﯽ را اﻧﺠـﺎم دﻫـﺪ‪ .4‬و در ﺣﺎﻟـﺖ ﻣﺤﺒـﻮس ﺷـﺪن‬
‫ﺷﺨﺺ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪي ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ او ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﺎ اﺻﺮار از ﺣﻤﺎﯾﺖ اﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﺮاي ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺣﻤﺎﯾـﺖ‬
‫ﮐﺎﻓﯽ از ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﺮ ﺿﺪ دﺳﺘﮕﯿﺮي و زﻧﺪاﻧﯽ ﺷﺪن آنﻫﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي آن ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻗﺪرتﻫـﺎي‬
‫ﻣﺘﻨﺎزع و اﺷﻐﺎﻟﮕﺮ ﺣﻖ داده ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑـﺮاي ﺣﻔـﻆ اﻣﻨﯿـﺖ ﮐـﺸﻮر ﺧـﻮد دﻟﯿـﻞ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬و‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت ﮐﻪ ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﯿﺮ ﺷﺪهﮔﺎن داده ﺷﺪه‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آنﻫﺎ را از ﺣﻤﻼت ﻏﯿـﺮ ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﯿﺮي ﺷﺎن ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﻋﻤﻠﯿـﺎت دﺳـﺘﮕﯿﺮي در ﺳـﻄﺢ وﺳـﯿﻊ ﺟﺮﯾـﺎن دارد‪ ،‬و‬
‫رﻫﺎﯾﯽ از آن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺼﻮﺑﻪﻫﺎي ﮐﻪ از ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﺺ ﺑﺮاي ﺗﺎﺋﯿﺪ دﺳﺘﮕﯿﺮي ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ روﺑﻪ رو اﺳﺖ‪.5‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻓﺮع ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺣﻖ آزادي )ﺷﻬﺮوﻧﺪان(‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺣﻖ آزادي ﺷـﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎم ﻣﻨﺎزﻋـﺎت ﻣـﺴﻠﺤﺎﻧﻪي‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮده و آزادي را ﯾﮑﯽ از ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺸﺮ ﺷﻤﺮده و اﻫﻤﯿـﺖ آن را ﺑـﻪ ﻗـﺪر‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﺣﻖ ﺣﯿﺎت او داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﺧﺼﻮص ﺣﻖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان در آزادي از رﻗﯿﺖ و ﺑﺮدﮔـﯽ‪ ،‬ﻗـﺎﻧﻮن ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ ﺑـﺸﺮي ﺑـﻪ‬
‫ﺻﺮاﺣﺖ ﭼﯿﺰي ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﻮﯾﯽ ﻧﺼﻮص آن در اﯾﻦ ﻣﺠﺎل ﻣﺤﺪود اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻃﺮﯾـﻖ اﺷـﺎره‬
‫ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛ ﺟﻮن آزادي ﺑﺸﺮ از رﻗﯿﺖ و ﺑﺮدﮔﯽ‪ ،‬اﻣـﺮ ﺿـﺮوري اﺳـﺖ‪ .6‬و از ﻫﻤـﯿﻦ ﻗﺒﯿـﻞ‬
‫اﺳﺖ آزادي زﻧﺎن از آن ﮐﻪ ﺗﻦ و ﺷﺮف آنﻫﺎ در ﻣﻌﺮض ﻓﺮوش در آﯾـﺪ و ﻣﻤﻨـﻮع ﺑـﻮدن اﻃـﺮف‬
‫ﻣﻨﺎزﻋﻪ اﺳﺖ از آن ﮐﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻓﺤﺸﺎء آنﻫﺎ را ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﻮرد ﺑﺮدﮔﯽ‬
‫‪16‬‬
‫ﺟﻨﺴﯽ ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻗﻮاﻋﺪ دﯾﮕﺮي در اﯾﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪﻫﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر اﺟﺒﺎري اﺳﯿﺮان ﺟﻨﮕـﯽ و ﺷـﻬﺮوﻧﺪان‬
‫دارد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﯾﺪ آزاد ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ اوﻃﺎق ﺷﺎن ﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺪ و در اراﺿﯽ اﺷﻐﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﮐﺎرﻫـﺎي اﺟﺒـﺎري‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﺿﻤﻦ آن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮدﮔﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ آنﻫﺎ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬و اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع در ﻻﯾﺤـﻪ‬
‫ﻻﻫﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬و در دﻓﺘﺮﭼﻪﻫﺎي راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﯿﺶﺗﺮ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮع ﺑـﻮدن‬
‫ﺑﺮدهﮔﯿﺮي‪ ،‬ﯾﮏ ﻗﺎﻋﺪهاي ﻋﺮﻓﯽ ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎرﻋﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪاي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ اﺳﺖ‪.7‬‬
 ‫و ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺮده ﮔﺮﻓﺘﻦ را ﺟﺮﯾﻤﻪاي ﺿﺪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر‬
‫آورده اﺳﺖ‪ .8‬و از ﻫﻤﯿﻦﺟﺎ روﺷـﻦ ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﻗﻮاﻋـﺪ ﻗـﺎﻧﻮن ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ ﺑـﺸﺮي‪ ،‬از ﻗﺒﯿـﻞ‬
‫ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪي ژﻧﻮ و دو ﭘﺮوﺗﮑﻞ اﺿﺎﻓﯽ آن‪ ،‬از ﻧـﻮاﺣﯽ ﻋﺪﯾـﺪه در ﻣﻌﺎﻟﺠـﻪي ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫ﺑﺮدﮔﯽ و ﺗﺠﺎرت ﺑﺎ ﺑﺮدﮔﺎن‪ ،‬ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ‪.9‬‬
‫و ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﺣﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آزادي ﺷﻬﺮوﻧﺪان در اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺘﻦ و ﺟـﺎ ﺑـﻪﺟـﺎ ﺷـﺪن؛ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺎدهﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص و ﻣﺤﺪودي اﺳﺖ در ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻮ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺣﻖ اﻧﺘﻘﺎل ﺷﻬﺮوﻧﺪان‬
‫)ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓﻫﺎي ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ( ﺗـﺼﺮﯾﺢ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬و از آن ﺟﻤﻠـﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ »:‬ﻫـﺮ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ در آﻏﺎز ﻣﻨﺎزﻋﻪ و ﯾـﺎ در ﻫﻨﮕـﺎم آن‪ ،‬ﺣـﻖ دارد آن ﺷـﻬﺮ و ﯾـﺎ‬
‫ﮐﺸﻮر راﺗﺮك ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آن ﮐﻪ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ او ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻠﯽ ﮐﺸﻮر ﺿﺮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑـﺮاي‬
‫ﻃﻠﺐ ﮐﺮدن اوﺗﺮك ﮐﺮده آن ﮐﺸﻮر را‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺟﺮاآت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬و ﺑـﻪ اﺳـﺮع‬
‫وﻗﺖ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﺼﻮﺑﻪي آن ﺻﺎدر ﺷﻮد‪ .‬و ﺑﺮاي ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮐـﺸﻮر راﺗـﺮك ﮐﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ﻣﺒﻠﻎ ﻻزﻣﯽ را ﺑﺮاي ﺳـﻔﺮﯾﻪي ﺧـﻮد ﺑﮕﯿـﺮد‪ ،‬و ﻣﻘـﺪارﻣﻌﻘﻮﻟﯽ را از ﻟـﻮازم و ﻣﻌﻠﻘـﺎت‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ‪...‬‬

‫ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪.«10‬‬

‫و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﺼﺮﯾﺢ اﯾﻦ ﻣﺎده‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺣﻖ دارﻧـﺪ از ﮐـﺸﻮر ﻣﺤـﻞ ﺟﻨـﮓ ﺑـﻪ ﺟـﺎي دﯾﮕـﺮي‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﮑﻦ ﺑﻪ ﺷﺮط آن ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻠﯽ او ﻣﻀﺮﺑﻪ اﻣﻨﯿﺖ ﮐﺸﻮر ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ ﭘﺲ اﯾـﻦ آزادﯾـﯽ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻘﯿﺪ و ﻣﺸﺮوط اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﭼﻪ ﺣﻖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان از ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺟـﺎ ﺑـﻪﺟـﺎﯾﯽ اﺟﺒـﺎري‬
‫آﻧﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.11‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺗﺒﻌﯿﺪ و ﺟﺎ ﺑﻪﺟﺎﯾﯽ ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را‪ ،‬از ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖﻫـﺎي ﺑـﺰرگ ﻗـﺎﻧﻮن ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ ﺑـﺸﺮي‬
‫ﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪ .12‬و در ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪاي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺒﻌﯿﺪ و ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل اﺟﺒـﺎري‬
‫اﺷﺨﺎص ﻣﻘﯿﻢ را‪ ،‬اوﻻ ﺟﺮﯾﻤﻪاي ﺿﺪ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﺒﻌﯿﺪ و ﻧﻘـﻞ اﻧﺘﻘـﺎل ﻏﯿـﺮ ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ را‪ ،‬ﺛﺎﻧﯿـﺎ‬
‫ﺟﺮﯾﻤﻪاي ﺟﻨﮕﯽ ﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪.13‬‬
‫‪17‬‬ ‫و از ﻧﺼﻮﺻﯽ ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺳـﺘﺜﻨﺎت ﮐـﻪ در آنﻫـﺎ‬
‫وارد اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﺎﻟﯽ وﺳﯿﻌﯽ را ﺑﺎز ﮐﺮده اﺳﺖ‪.14‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آزادي ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﻓﮑﺮ و ﻋﻘﯿﺪه‪ ،‬در ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﻧـﺼﻮﺻﯽ وﺟـﻮد‬
‫دارد ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﺑﺮ ﺣﻤﺎﯾﺖ از آزادي آنﻫﺎ در ﺑﺮﮔﺬاري ﺷﻌﺎﯾﺮ دﯾﻨﯽ و اﻣﺎﮐﻦ دﯾﻨـﯽ‬
‫از ﺗﻌﺮض ﺧﻄﺮ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ آزادي اﺧﺘﯿﺎر دﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪاي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻮ ﺗﺎﮐﯿـﺪ ﮐـﺮد و‬
‫در آن آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺮاي اﺷﺨﺎص ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ در ﻫﻤﻪاي اﺣـﻮاﻟﯽ ﺣـﻖ اﺣﺘـﺮام اﺳـﺖ ﺑـﺮاي‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺷﺎن و ﺣﻘﻮق ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و ﻋﻘﺎﯾﺪ دﯾﻨﯽ ﺷﺎﻧﯽ«‪ .15‬و اﯾﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻖ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻗﺎﻋﺪهاي ﻋﺮﻓﯿﻪاي آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﻪ اﺛﺒﺎت آنﻫﺎ در ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﻣﺘﺬﮐﺮه ﻗﺒﻼ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .16‬اﻣﺎ وﺟﻮب ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎهﻫﺎ از ﺗﺠﺎوز‪ ،‬ﮐﻪ وﺟﻪ دﯾﮕـﺮي اﺳـﺖ از‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻖ ﺷﺎن در ﻓﮑﺮ وﻋﻘﯿﺪه‪ ،‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اول‪ ،‬اﻃﺮاف ﺟﻨﮓ را از ﻫﺠﻮم ﺑـﺮ اﻣـﺎﮐﻦ ﻋﺒـﺎدت‬
‫ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و از ارﺗﮑﺎب اﻋﻤﺎل ﺗﺎﻟﯽ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺑﻌﻤﻞ آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ارﺗﮑـﺎب ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺗﺠﺎوزﮔﺮاﻧﻪاي ﮐﻪ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ ﺑﺮﺿﺪ آﺛﺎر ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﯾﺎ اﻋﻤﺎﻟﯽ ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﯾﺎ اﻣﺎﮐﻦ ﻋﺒﺎدت ﮐـﻪ‬
‫ﻣﯿﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺮدم را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .17‬واﻧﮕﻬﯽ ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤـﻪاي ﺟﻨـﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺿﺪ ﺑﻨﺎﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﻏﺮاض دﯾﻨﯽ ﺗﺨﺼﯿﺺ داده ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬از ﺟـﺮاﯾﻢ‬
‫ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورده اﺳﺖ‪.18‬‬
‫و وﺟﻮب ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻓﺮاد ﺧﺪﻣﺎت و ﻫﯿﺄتﻫﺎي دﯾﻨﯽ ﺑﺮاي ﺷﻬﺮوﻧﺪان را‪ ،‬ﺗـﻼش دﯾﮕـﺮي ﺑـﺮاي‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ آزادﯾﯽ ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﻓﮑﺮ و ﻋﻘﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اول‪ ،‬ﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪ .19‬اﻣﺎ ﺣﺎﻟﯽ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان)ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ( در ﻣﻮرد آزادي راي و آزادي ﺑﯿﺎن‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮ از ﺣـﻖ اﻣﻨﯿـﺖ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ وﺣﻖ آزادي ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا ﻧﺼﻮص ﺻـﺮﯾﺢ ﺑـﺮ وﺟـﻮب ﺣﻤﺎﯾـﺖ آنﻫـﺎ ﺑـﺮاي ﺷـﻬﺮوﻧﺪان‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺿﻤﻨﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ آزادي روزﻧﺎﻣـﻪ ﻧﮕـﺎران ﺷـﻬﺮوﻧﺪ در‬
‫ﻫﻨﮕﺎم درﮔﯿﺮيﻫﺎي ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﻌـﺮض ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ را ﺟـﺎﯾﺰ ﻧﺪاﻧـﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪ ،‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕـﺎران ﮐـﻪ در ﻣﻨـﺎﻃﻖ درﮔﯿـﺮي‬
‫ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪاي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر روز ﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎري ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬از ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻪ ﺣـﺴﺎب ﻣـﯽآﯾﻨـﺪ و‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ آنﻫﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺘـﻀﺎي اﺣﮑـﺎﻣﯽﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣـﻪﻫـﺎي ﻣﻠﺤـﻖ ﺑـﻪ ﭘﺮوﺗﻮﮐـﻮل واﺟـﺐ‬
‫اﺳﺖ‪ .20‬و ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪ اي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺑﺮ ﻗﺮارﮔﺎه و ﺟﺎﯾﮕﺎهﻫﺎي ﺷﻬﺮوﻧﺪان‬
‫ﮐﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺒﺮي از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮده و آن را از ﺟﺮﯾﻤﻪﻫـﺎي ﺟﻨﮕـﯽ ﺷـﻤﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .21‬و از اﯾﻦﺟﺎ ﻧﯿﺰ روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﻪ ﻗﻮاﻋﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑـﺸﺮي ازآوردن ﻧـﺼﻮص‬
‫ﺻﺮﯾﺤﯽ ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ وﺟﻮب ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان در راي و ﺑﯿﺎن ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺼﻮر دارد‪.‬‬
‫و ﺑﺮاي آزادي ﺷﻬﺮوﻧﺪان )در ﺣﺎل ﺟﻨﮓ( در ﺗـﺸﮑﯿﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋـﺎت‪ ،‬آنﭼﻨـﺎن ﺳـﻬﻤﯽﮐـﻪ در‬ ‫‪18‬‬

‫آزاديﻫﺎي ﺳﺎﺑﻖ داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﻬﻤﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا در ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮن ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ ﺑـﺸﺮي‪،‬‬
‫ﻧﺼﻮص ﺻﺮﯾﺤﯽ ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮ اﻋﻄﺎي اﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﺮاي ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻧﺺ در ﻣﻮرد ﺣﻖ آﻧﺎن در اﻧﺠﺎم ﺷﻌﺎﯾﺮ دﯾﻨـﯽ و ﻣﻌﺎوﻧـﺖ ﻣﻌﻨـﻮي ازرﺟـﺎل دﯾﻨـﯽ ﺷـﺎن آﻣـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .22‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت دﯾﻨﯽ ﺑﺮاي ﺷﺎن ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ آزادي ﺷﻬﺮوﻧﺪان)ﻫﻨﮕﺎم در ﮔﯿﺮيﻫﺎي ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ( در ﺗﺸﮑﯿﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ آن‪-‬‬
‫ﻫﺎ در ﺗﺸﮑﯿﻞ دﺳﺘﻪﺟﺎت ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﻤـﮏ رﺳـﺎﻧﯽ اﮐﺘﻔـﺎء ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬آنﻫـﻢ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از‬
 ‫ﻧﺼﻮﺻﯽ ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﺑﺮ ﺣﻖ دﺳﺘﻪﻫﺎي ﮐﻤﮏ رﺳﺎن ﻣﻠﯽ‪ ،‬در ﻋﺮﺿﻪ ﮐـﺮدن ﺧـﺪﻣﺎت‬
‫ﺑﺮاي ﻗﺮﺑﺎﻧﯽﻫﺎي درﮔﯿﺮيﻫﺎي ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪاي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪.23‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آزادي ﮐﺎر ﺑﺮاي ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﺢ)ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮕﻬﺎي ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪاي ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ‬
‫در ﺿﻤﻦ ﺗﻌﺮض اﺷﺘﻐﺎل ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﯿـﺎن داﺷـﺘﻪ و ﺗـﺼﺮﯾﺢ ﮐـﺮده ﺑـﻪ آن ﮐـﻪ‪ :‬ﻣﺠﺒـﻮر ﮐـﺮدن‬
‫اﺷﺨﺎص ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﮐﺎري ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺎر ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻃـﺮف ﻣﻨﺎزﻋـﻪ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎي ﮐﻪ ﻋﺎدﺗﺎ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﻻزم اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗـﺎﻣﯿﻦ ﻣـﻮاد‬
‫ﺧﻮراﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﺸﺮﯾﺖ و ﻣﺴﮑﻦ و ﻟﺒﺎس و‪.24...‬‬

‫ﻓﺮع ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮑﯽ از ﻗـﺪرتﻫـﺎي ﻃـﺮف ﻧـﺰاع‪ ،‬از ﻟﺤﻈـﻪاي ﺗﻮﻗﯿـﻒ‬
‫ﺷﺪن آنﻫﺎ ﺗﺎ آن ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﺎﮐﻦ اﺻﻠﯽ ﺷﺎن ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر آزاد ﺑﺮ ﮔﺮداﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي اﺣﮑﺎم و اﺻﻮﻟﯽ را وﺿﻊ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﺘﺰام ﺑﻪ آن ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﺣﻘـﻮق‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ‪...‬‬

‫ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺣﻖ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن در ﻣﮑﺎن ﺑﺎزداﺷﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺎﻣﻮرﯾﻦ ﺑﺎزداﺷﺖ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎزداﺷـﺖ‬
‫ﺷﺪهﮔﺎن را‪ ،‬درﺟﺎﻫﺎي دور از ﺟﻨﮓ ﺟﺎ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﯾﺪ در آﻧﺠﺎ ﻋﻼﻣﺎﺗﯽ را ﻧـﺼﺐ ﮐﻨـﺪ از ﺳـﺎﯾﺮ‬
‫ﺟﺎﻫﺎ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﻮد‪ .‬و در ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪاي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﮐﺸﻮر ﻏﺎﻟـﺐ ﺟـﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن را در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺧﺎﺻـﯽ در ﻣﻌـﺮض ﺧﻄﺮﻫـﺎي‬
‫ﺟﻨﮕﯽ ﻗﺮارﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬و ﮐﺸﻮر ﺑﺎزداﺷﺖﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻫﻤﻪاي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت را ﮐﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺟﻐﺮاﻓـﯽ ﺑﺎزداﺷـﺖ‬
‫ﺷﺪﮔﺎن را ﻓﺎﯾﺪه ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺸﻮر ﺣﺎﻣﯽدر اﺧﺘﯿﺎر و ﮐﺸﻮر ﻣﻐﻠﻮب ﻗﺮار ﺑﺪﻫﺪ‪.25‬‬
‫ﭼﻨﺎنﭼﻪ ﺑﺮ ﻗﺪرتﻫﺎي ﮐﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﻮﻗﯿﻒ و ﺑﺎزداﺷﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ واﺟﺐ اﺳـﺖ ﺑـﯿﻦ ﺑﺎزداﺷـﺖ‬
‫ﺷﺪهﻫﺎ ﺗﻤﯿﺰ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﻫﻞ ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده را در ﯾﮏ ﺑﺎزداﺷﺖﮔﺎه ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪19‬‬
‫و ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺎي ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎزداﺷﺖ اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه از ﻧﻈﺮ ﺻﺤﺖ و ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬ﻗـﻀﺎي ﻣﻨﺎﺳـﺐ‬
‫ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﯾﺪ اداره ﺑﺎزداﺷﺖﮔﺎهﻫﺎ در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺎﻣﻮرﯾﻦ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺮاي اﯾـﻦ‬
‫ﮐﺎر اﻫﻠﯿﺖ و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺣﮑﺎم و اﺻﻮل ﻗـﺎﻧﻮن ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ ﺑـﺸﺮي را ﻣﺮاﻋـﺎت و‬
‫ﭘﯿﺎده ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬و در داﺧﻞ ﺑﺎزداﺷﺖﮔﺎهﻫﺎ ﺑﺎ اﺻﻮل و ﺷﯿﻮه اﻧﺴﺎﻧﯽ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺣﻖ اﺧﺘﯿﺎر و آزادي داده ﺷﻮد‪.26‬‬
 ‫‪ -2‬ﺣﻖ ﻓﺮاﻫﻢ آوردن ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺿﺮوري زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي ﺑﺮ ﻣـﺴﻮوﻟﯿﻦ و ﻣـﺎﻣﻮرﯾﻦ ﺑﺎزداﺷـﺖﮔـﺎهﻫـﺎ واﺟـﺐ ﮐـﺮده اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺣﯿﺎت ﺿـﺮوري اﺳـﺖ ﻓـﺮاﻫﻢ آورﻧـﺪ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻠـﯽ آب وﻧـﺎن‪ .‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣـﻪاي‬
‫ﭼﻬﺎرم ژﻧﻮ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﯿﺮه ﻏﺬاﯾﯽ روزاﻧﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷـﺪﮔﺎن‪ ،‬از ﻧﻈـﺮ ﮐﻤﯿـﺖ‪،‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﺗﻨﻮع ﺑﻪ ﻗﺪرﮐﺎﻓﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗـﺴﻤﯽﮐـﻪ ﺗـﻮازن ﺻـﺤﯽ ﻃﺒﯿﻌـﯽ را ﺿـﻤﺎﻧﺖ ﮐﻨـﺪ و از‬
‫اﺿﻄﺮاﺑﺎت ﻧﻘﺺ ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﻧﻈﺎم ﻏﺬاﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷـﺪﮔﺎن ﻣﻨﻈـﻮر ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﺎﻣﻼ در اﺧﺘﯿﺎر آنﻫﺎ ﻗﺮار داده ﺷﻮد‪ .‬و ﺑـﺮاي ﺑﺎزداﺷـﺖ ﺷـﺪﮔﺎن‪ ،‬وﺳـﺎﯾﻠﯽ را ﮐـﻪ ﺑـﺎ آن‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻏﺬاﻫﺎي اﺿﺎﻓﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ در اﺧﺘﯿﺎر ﺷﺎن ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﮐﺎﻓﯽ آب ﺧﻮردﻧﯽ ﺑﺮاي ﺷﺎن آﻣﺎده ﺳﺎزﻧﺪ و از اﺳﺘﻌﻤﺎل دﺧﺎﻧﯿﺎت ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺮاي آن دﺳﺘﻪ از ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻃﺒﯿﻌـﺖ ﻋﻤﻠـﯽ ﺷـﺎن‪ ،‬ﻏـﺬاي‬
‫اﺿﺎﻓﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺮاي زﻧﺎن ﺣﺎﻣﻠﻪ و ﺷﯿﺮده و ﺑﭽﻪﻫﺎي ﭘـﺎﯾﯿﻦﺗـﺮ از ﭘـﺎﻧﺰده ﺳـﺎل‪ ،‬ﻏـﺬاي‬
‫اﺿﺎﻓﯽاي ﮐﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﺣﺘﯿﺎﺟﺎت ﺑﺎ ﺟﺴﻢ ﺷﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎده ﺳﺎزﻧﺪ‪.27‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫و ﻧﯿﺰ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ﮐﻔﺶ‪ ،‬ﺟﺎي ﻟﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻟﺒﺎﺳـﯽ ﺑـﺪل ﺷـﻮﯾﯽ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺣﺎل ﺷﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ‪ .‬و اﮔـﺮ ﻗـﺪرت ﺗﺤـﺼﯿﻠﯽ آنﻫـﺎ را ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣـﺖ‬
‫ﻣﺘﺒﻮع ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ اﺷﯿﺎء را ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.28‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺮاي ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ ﺻﺤﺖ ﮐﺎﻣﻞ را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨـﺎنﭼـﻪ‬
‫ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ آن ﮐﻪ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ در ﻫﺮ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه زﻣﯿﻨﻪاي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﻃﺒﯿﺐﻫﺎي‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺣﺎل از آنﻫﺎ ﺳﺮ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺎﯾﺤﺘﺎج ﺧﻮد را از رﻋﺎﯾﺖ ﻃﺐ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ‬
‫و ﻧﻈﺎم ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻮزادان و ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن ﮐـﻪ دﭼـﺎر ﺑﯿﻤـﺎريﻫـﺎي ﺧﻄﺮﻧـﺎك ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬و آنﻫـﺎي ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻌﺎﻟﺠﻪاي وﯾﮋه ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣـﯽ و ﺑـﺴﺘﺮي ﺷـﺪن در ﺷـﻔﺎﺧﺎﻧﻪ راﺿـﺮورت دارﻧـﺪ‪،‬‬
‫دﻟﺠﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده و ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻼت آﻧﺎن رﺳﯿﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﭼـﻪ ﺑـﺮاي ﻣـﺎﻣﻮري ﻣﻮﻇـﻒ‬ ‫‪20‬‬

‫ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺿﻤﻦ ﻣﺮاﻋﺎت اﻣﻮرﺻﺤﯽ‪ ،‬ﻃﺒﯿﺐﻫﺎي ﻣﻌﺎﻟﺞ ﺑﺎ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن از ﯾﮏ ﻣﻠﯿـﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و آنﻫﺎ را از ﺣﻀﻮر ﻧﺰد دﮐﺘﻮر درﺻﻮرت ﺿﺮورت ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻧﮑﻨﻨﺪ و ﻻاﻗﻞ در ﻫﺮﻣـﺎه ﯾـﮏ‬
‫ﺑﺎر اﺟﺎزه دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﺒﯿﺐ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪.29‬‬

‫‪ -3‬ﺣﻖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻓﮑﺮي و ورزش‬

‫ﺑﺮ ﻣﺎﻣﻮرﯾﻦ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎهﻫﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺒﺎب و ﻟﻮازم ﮐﺎﻓﯽ در اﺧﺘﯿﺎر ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن ﻗـﺮار‬
‫دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺷﻌﺎﯾﺮ دﯾﻨﯽ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ و ﺑـﻪ رﺟـﺎل دﯾﻨـﯽ ﺷـﺎن دﺳﺘﺮﺳـﯽ داﺷـﺘﻪ‬
 ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و آزاد ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ رﺟﺎل دﯾﻨﯽ ﺧﻮد ﻣﮑﺎﺗﺒﻪ و ارﺳﺎل و ﻣﺮﺳﻮل داﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .30‬و ﻧﯿﺰ ﺑـﺮ‬
‫ﻣﺎﻣﻮرﯾﻦ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪي اﻣﮑﺎﻧﺎت را ﺑﺮاي ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷـﺪﮔﺎن ﻓـﺮاﻫﻢ ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ورزﺷﯽ‪ ،‬آﻣﻮزﺷﯽ و رﻓﺎﻫﯽ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﭼﻪ در ﻧﺺ ذﯾﻞ آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺮ ﮐﺸﻮر ﺗﻮﻗﯿﻒﮐﻨﻨﺪه واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑـﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖﻫـﺎي رﺧـﺼﺘﯽ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻤـﯽ‪ ،‬رﻓـﺎﻫﯽ و ورزﺷـﯽ‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪي ﺗﺪاﺑﯿﺮ ﻻزﻣﻪ را ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺧـﺼﻮﺻﺎ ﻣﺤـﻞ ﻣﻨﺎﺳـﺐ‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻋﻤﻞﻫﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺑﺎز داﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن ﻫﻤﻪي ﺗـﺴﻬﯿﻼت ﻣﻤﮑـﻦ را ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺧﻮد رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ و ﻧﯿـﺰ در ﺗﻌﻠـﯿﻢ وﺗﺮﺑﯿـﺖ اﻃﻔـﺎل و ﺟﻮاﻧـﺎن‬
‫ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪.31‬‬

‫‪ -4‬ﺣﻖ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و اﺳﺘﻔﺎده از اﻣﻮال و در آﻣﺪﻫﺎي ﺷﺨﺼﯽ‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن اﺟﺎزه داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻣﻮال و درآﻣـﺪﻫﺎي ﺧـﻮد را ﺣﻔـﻆ و از آنﻫـﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﺎل ﺧﻮد ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮ ﻣـﺎﻣﻮرﯾﻦ ﺑﺎزداﺷـﺖ‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ‪...‬‬

‫ﺷﺪﻫﻬﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﻮال آنﻫﺎ را ﺣﻔﻆ ﮐﺮده و ﺑﺮاي ﺑﺮآوردن ﺣﺎﺟﺎت ﺿﺮوري ﺷﺎن‪ ،‬ﺷـﻤﺎره‬
‫ﺣﺴﺎب ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬و رواﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﮐﺎر اﺟﺒﺎري وادارﻧﺪ ﻣﮕـﺮ در ﺣـﺎﻻت اﺳـﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻗﺒﻼ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و در ﺣﯿﻦ ﮐﻪ آنﻫﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﮐﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ اﺟﺮه و ﻣﺴﺘﺤﻘﺎت ﻣﺎﻟﯽ ﺷﺎن را‬
‫ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.32‬‬

‫‪ -5‬ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج‬

‫ﺑﺮ ﻣﺎﻣﻮرﯾﻦ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﺮ اﻣﺎﮐﻦ ﺑﺎزداﺷﺖﮔـﺎه ﻻزم اﺳـﺖ ﻫﻤـﻪي وﺳـﺎﯾﻞ ﺗـﺴﻬﯿﻞ ﻻزم را ﺑـﺮاي‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻢ ﺧـﺎرج ارﺗﺒـﺎط ﮔﯿﺮﻧـﺪ‪ ،‬و ﺧﯿﺮﺑﺎزداﺷـﺖ‬
‫ﺷﺪن ﺷﺎن وﺣﺎﻟﺖ ﺻﺤﯽ ﺷﺎن را‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻄﻪي ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ارﺳﺎﻟﯽ‪ ،‬ﮐﺎرت‪ ،‬وﻏﯿﺮه ﺑـﺮاي ﺧـﺎﻧﻮاده و‬
‫ﻓﺎﻣﯿﻞ ﺧﻮد ﮔﺰارشﻫﺎﯾﯽ را ازﺧﺎرج ﻣﺤﺪوده ﺑﺎزداﺷـﺖﮔـﺎه‪ ،‬درﯾﺎﻓـﺖ ﺑﺪارﻧـﺪ‪ .‬و ﺣﻘـﻮق ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫‪21‬‬ ‫ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻃﺮف دﻋﻮا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي دور ﮐﺮدن ﺿﺮر را از ﺧـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن آنﻫﺎ اﺟـﺎزه داده ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ در اوﻗـﺎت ﺗﻨﻈـﯿﻢ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت وارد ﺑﺎزداﺷﺖ ﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ‪.33‬‬

‫‪ -6‬ﻣﺠﺎزاتﻫﺎي ﺟﺰاﯾﯽ و ﺗﺎدﯾﺒﯽ‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن ﮐﺎر ﺧﻼف ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻨﻮد و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺘﺒﻮع را ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ ،‬ﺗـﺴﻠﯿﻢ‬
‫ﻣﺠﺎزاتﻫﺎي ﺟﻨﺎﯾﯽ و ﺗﺎدﯾﺒﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑـﺸﺮي‪ ،‬ﺑـﺮاي اﯾـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫وﻣﻄﺎﻟﺒﻪي اﺣﻘﺎق ﺣﻖ‪ ،‬ﻣﺒﺎدي و اﺻﻮﻟﯽ را وﺿﻊ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬و ﺑـﺮ ﻣﺤـﺎﮐﻢ واﺟـﺐ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﺸﻮر ﺗﻮﻗﯿﻒ ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣﺮاﻋـﺎت ﺣـﺎل ﺑﺎزداﺷـﺖ ﺷـﺪﮔﺎن آﻧـﺎن را ﺑـﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤـﻪ‬
‫ﺑﮑﺸﺎﻧﻨﺪ‪ .‬و ﻗﻮهﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻗﻀﺎﯾﯽ و اﻣﻨﯿﺘﯽ ﺑﺎﯾﺪ از ﻣﺠﺎزاتﻫﺎي ﺿﺪ ﺑﺸﺮي در ﻣـﻮرد آﻧـﺎن‬
‫ﭘﺮﻫﯿـﺰ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ .‬و در ﻫﻨﮕـﺎم ﻣﺤﺎﮐﻤــﻪي آنﻫـﺎ واﺟـﺐ اﺳـﺖ ﮐــﻪ ﻫﻤـﻪي ﺣﻘـﻮق ﺷــﺎن را در‬
‫دادﺧﻮاﻫﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﻣﺠﺎزاتﻫﺎي ﺻﺎدره از ﻣﺤﮑﻤﻪ را در ﻣﻮرد آﻧﺎن ﺗﻄﺒﯿـﻖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ از اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺷﺎن ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻧﮑﻨﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ اﺟﺎزه دﻫﻨـﺪ ﮐـﻪ‬
‫در ﻫﺮ روز ﻻاﻗﻞ ﻣﺪت دوﺳﺎﻋﺖ در ﻫﻮاي آزاد ﺗﻨﻔﺲ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ روزه دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑـﻪ دﮐﺘـﻮر‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و از ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﺤﺮوم و ﻣﻤﻨﻮع ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.34‬‬

‫‪ -7‬ﺣﻖ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻘﻞ واﻧﺘﻘﺎل‪:‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺎﻣﻮرﯾﻦ ﺑﺎزداﺷﺖﮔﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن را از ﺟﺎي ﺑﻪ ﺟﺎي دﯾﮕﺮ اﻧﺘﻘـﺎل ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺷﯿﻮه اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻃﺮق ﻣﻌﻬﻮد اﻧﺘﻘﺎل دﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻮﺟﺒﺎت وﺟـﻮد و ﺳـﻼﻣﺘﯽ آنﻫـﺎ را ﮐـﺎﻣﻼ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺻﺤﯽ و ﺑﺪﻧﯽ آنﻫﺎ را ﻣﺮاﻋﺎت ﺑﺪارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺷﺎن اﺟﺎزه دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪي‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺧﻮد را از ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻮاده ﺧـﻮد ﮔـﺰارش دﻫﻨـﺪ‪ ،‬و اﺟـﺎزه دﻫﻨـﺪ ﻫﻤـﻪي‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻣﺎﯾﻤﻠﮏ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﻮد در ﻣﺤﻠﯽ ﺟﺪﯾﺪ اﻧﺘﻘﺎل دﻫﻨﺪ‪.35‬‬

‫‪ -8‬ﺣﻘﻮق ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن در وﻗﺖ وﻓﺎت‬

‫ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن‪ ،‬وﺻﯿﺖﻫﺎي ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﺎﻣﻮرﯾﻦ ﻣﻮﻇﻒ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮ آﻧـﺎن‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺻﯿﺖﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻮاده و ﮐﺴﺎن ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن اﻋﻼم ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﻻزم اﺳـﺖ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ وﻓﺎت را از ﻃﺒﯿﺐ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻣﺎﻣﻮرﯾﻦ ﻣﻮﻇـﻒ ﻻزم اﺳـﺖ در ﻣـﻮرد ﮐﻔـﻦ و‬
‫دﻓﻦ وﻓﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪﮔﺎن ﺑﻪ ﻗﺪر ﻣﻤﮑﻦ اﺣﺘﺮام ﻻزم را ﻣﺮﻋﯽ ﺑﺪارﻧﺪ‪ .‬و ﮐﺸﻮر ﺣﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻋﺎﺟـﻞ‬
‫در ﻣﻮرد وﻓﺎت و ﯾﺎ ﺷﮑﻨﺠﻪ و ﺿﺮﺑﻪي ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ ﮐﻪ از ﺳﻮي ﺑﺎزداﺷﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورﻧﺪ‪.36‬‬
‫‪22‬‬
‫‪ -9‬ﺣﻖ آزادي و رﻓﻊ ﻣﺤﺪودﯾﺖ و ﻋﻮدت ﺑﻪ ﺳﻮي وﻃﻦ‬
‫ﺑﺮ ﻗﺪرتﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎزع‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ آزاد ﺳﺎزﯾﯽ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﺤـﺾ آن ﮐـﻪ ﺳـﺒﺐ‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽرﺳﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آﻧـﺎن ﻣﻨﻌﻘـﺪ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ ،‬اﻗـﺪام‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و واﺟﺐ اﺳﺖ ﻋﻮدت ﺑﺎز داﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن را ﺗﺎ آﺧﺮ ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﺷﺎن ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪه ﮔﯿﺮﻧـﺪ و‬
‫ﮐﺸﻮر ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ اﯾﻦ ﻋﻮدت را ﺑﺪوش ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﻫﺮ ﮐﺸﻮري ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺣـﺴﺐ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺑﺮاي ﻋﻮدت ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﻋﻮدت را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.37‬‬
 ‫‪ -10‬دﻓﺘﺮ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺟﺴﺖ وﺟﻮ و وﮐﺎﻟﺖ ﻣﺮﮐﺰي‪:‬‬
‫ﺑﺮاي اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬وﮐﺎﻟﺖ ﻣﺮﮐﺰﯾﯽ را ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺟﺴﺖ وﺟـﻮ از ﻣﻔﻘـﻮدﯾﻦ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﮐﺎﻓﯽ از اﺣﻮال ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ اﯾـﻦ‬
‫وﮐﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺣﺴﻨﻪ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪.38‬‬

‫ﻓﺮع ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺣﻖ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪي ﻋﺎدﻻﻧﻪ‬

‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان واﻗﻌﯽ در ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ ي ﯾﮑﯽ از اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ و ﯾﺎ ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﺷﻐﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺎه ﮐـﺎر‬
‫ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻖ دارﻧﺪ در ﯾﮑﯽ از ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ار ﺧﻮد دﻓﺎع ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ و اﯾـﻦ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺣﻘﻮق اﺳﺎﻣﯽآﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و از ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘـﺮرات ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ ﺑـﺸﺮي‪ ،‬ﺑﻬـﺮهﻣﻨـﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪي ژﻧﻮ و ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮلﻫﺎي اﺿﺎﻓﯽ اول و دوم آن‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﻠـﺴﻠﻪ‬
‫ﺿﻤﺎﻧﺖﻫﺎي ﻗﻀﺎﯾﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاي ﺷﻬﺮوﻧﺪان آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﺤﺎﮐﻢ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﯿـﻖ‬
‫و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .39‬و آن ﺿﻤﺎﻧﺖﻫﺎ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ‪...‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺤﮑﻤﻪاي ﮐﻪ در آن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯽ ﻃـﺮف و ﺷـﮑﻞ ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ‬

‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول ژﻧﻮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺻﺪور ﻫﯿﭻ ﺣﮑﻤﯽو اﺟﺮاي ﻫـﯿﭻ ﻣﺠـﺎزاﺗﯽ و در ﻣـﻮرد‬
‫ﻫﺮﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﻣﺠﺮﻣﯿﺖ او ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟـﺎﯾﺰ ﻧﯿـﺴﺖ‬
‫ﻣﮕﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺣﻤﮑﯽ ﮐﻪ از ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺑﯽ ﻃﺮف ﺻﺪور ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﯿﺎت آن ﺷﮑﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻠﺰم ﺑﻪ اﺻﻮﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﺟﺮاآت ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﻮرد ﻗﺘﻮل و اﻋﺘﺮاف ﻫـﻢ ﻣﺘﮑـﯽ ﺑـﻪ آن‬
‫اﺳﺖ‪ .40‬و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﻣﺘﻬﻢ از اﯾﻦ ﺣﻖ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻣﺨـﺎﻟﻔﯿﻦ آن ﻣﺠـﺎزات را در‬
‫ﭘﯽ دارد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪23‬‬ ‫‪ -2‬ﻗﺮﯾﻨﻪي ﺑﺮاﺋﺖ‬

‫ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻗﺮﯾﻨﻪي ﺑﺮاﺋﺖ را ﻣﺮاﻋﺎت ﺑـﺪارد‪ ،‬ﯾﻌﻨـﯽ ﻫـﺮ ﺷﺨـﺼﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻮرد اﺗﻬﺎم و ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺗﺎ اﺗﻬﺎم او ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺮياﻟﺬﻣﻪ اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣـﻮرد‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻗﺮارﮔﯿﺮد‪ .41‬و در ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬روي اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺷـﺪه‬
‫و در ﻧﺺ ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﺟﺮﻣﯽاﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﺋـﺖ دارد‬
‫ﺗﺎ آن ﮐﻪ اﺗﻬﺎﻣﯽﮐﻪ ﻋﻠﯿﻪ او ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﺎ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺪ‪ .42‬و ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ آن ﮐـﻪ‪ :‬ﻫـﺮ اﻧـﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮاﺋـﺖ دارد‪ ،‬ﺗـﺎ آن ﮐـﻪ ﻣﺤﮑﻮﻣﯿـﺖ او در‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺻﺎﻟﺤﻪ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ ﻗﺎﻧﻮن واﺟﺐ اﻟﺘﻄﺒﯿﻖ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺪ‪.43‬‬
 ‫‪ -3‬اﻋﻼم ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺳﺒﺐ اﺗﻬﺎم را ﺑﺮاي ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ‪:‬‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﻪي ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺮاي ﻣﺘﻬﻤﯽﮐﻪ ﺟﺎﻫﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻬﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ او اﺳﺖ و ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ آن‬
‫ﺗﻬﻤﺖ ﻧﯿﺰ ﺟﺎﻫﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاء ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺿﺮورت اﺑـﻼغ‬
‫ﻣﺘﻬﻢ و اﻋﻼن ﮐﺮدن ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺗﻬﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ او اﺳﺖ و ﺳـﺒﺐ آن را‪ ،‬واﺟـﺐ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬و‬
‫اﯾﻦ اﺑﻼغ و اﻋﻼن ﺑﺮاي ﻣﺘﻬﻢ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﺎ زﺑـﺎن و ﺑﯿـﺎن واﺿـﺢ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﻣـﺘﻬﻢ آن را ﺑﻔﻬﻤـﺪ‪ .‬در‬
‫ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﻣﺘﻬﻤﯽ را ﮐﻪ ﮐﺸﻮر اﺷﻐﺎل ﮐﻨﻨﺪه ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﺪون درﻧﮓ‪ ،‬ﮐﺘﺒﺎ ﺑﺎزﺑﺎن و ﺑﯿﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻔﺎﺻﯿﻞ اﺗﻬﺎﻣﺎت ﺑﺮاي ﻣﺘﻬﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي او اﺑـﻼغ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺮآن ﮐﻪ‪ :‬ﭘﯿﺶ از ﺻﺪور ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﮑـﻢ ﺗـﺎدﯾﺒﯽ‬
‫ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺘﻬﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﻬﻤﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﺮاي ﻣﺘﻬﻢ اﺑـﻼغ‬
‫ﺷﻮد‪ .44‬و در ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول ژﻧﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﺪون درﻧﮓ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت و ﺗﻔﺎﺻﯿﻞ‬
‫ﺟﺮﯾﻤﻪاي ﮐﻪ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻣﺘﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﺮاي او اﻋـﻼم ﺷـﻮد‪ .‬و اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع در ﻧﻈـﺎم اﺳﺎﺳـﯽ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪاي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.45‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫‪ -4‬ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ و وﺳﺎﯾﻞ دﻓﺎع‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺨﺺ ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺑﻪ ارﺗﮑﺎب ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﻻﯾﺤﻪي اﺗﻬﺎم اﺑﻼغ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺮاي او اﻋﻄﺎء ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﺧﻮد دﻓـﺎع ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬و‬
‫اﯾﻦ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي و ﻣﻘﺮرات آن‪ ،‬ﺑﺮآن ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺣﻖ ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻬﻢ اﺳﺖ در دﻓﺎع ﮐﺮدن از ﺧﻮدش‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ واﺳﻂ اي وﻟﯽ ﻣﺪاﻓﻊ ﮐﻪ‬
‫او ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪت و ﮐﻤﮏ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺠـﺎﻧﯽ در ﻫﻨﮕـﺎم ﺿـﺮورت‪ ،‬و ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫ﮐﺮدن وﻗﺖ ﮐﺎﻓﯽ و ﺗﺴﻬﯿﻼت ﻻزم ﺑﺮاﯾﺶ‪ ،‬ﺗﺎ ﻗﺪرت ﺑﺮ آﻣﺎدﮔﯽ ﻣﻘﺪﻣﺎت دﻓـﺎع داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬و‬
‫ﻧﯿﺰ ﺣﻖ او ﮐﻪ از روي آزادي و ﺣﺮﯾﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺎوري دﺳﺘﺮﺳﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.46‬‬

‫‪ -5‬اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ اي ﺳﺮﯾﻊ و ﻋﺪم ﺗﺎﺧﯿﺮ آن ﺑﺪون دﻟﯿﻞ‬ ‫‪24‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪاي را ﮐﻪ در ﻣﻮرد رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻏﯿـﺮ ﻣـﺴﻠﺢ‬
‫ﻣﻮﻇﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻠﺰم ﮐﺮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪي ﺳﺮﯾﻊ و ﺑﻪ اﺳﺮع وﻗـﺖ ﻣﻤﮑـﻦ اﻗـﺪام ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪،‬‬
‫وﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ اﻗﺪاﻣﺎت و اﺟﺮاآت ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﺧﯿﺮ ﺑﯿﻔﺘﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ دﻋﻮا ﺿﺮر رﺳﺎﻧﺪ و ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻮ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺑﻪ اﺳﺮع وﻗـﺖ ﻣﻤﮑـﻦ ﺑـﺮاي رﺳـﯿﺪﮔﯽ ﺑـﻪ‬
‫دﻋﻮا اﻗﺪام ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫و ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮده‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻗﺎﻋـﺪهي‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاريﻫﺎي ﻣﻠﯽ زﯾﺎد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.47‬‬

‫‪ -6‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺷﻬﻮد‬
‫از ﺑﺎب آن ﮐﻪ ﻋﺪاﻟﺖ و ﻣﺤﺎﮐﻤﻪي ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺮاي ﻣﺘﻬﻤﯿﻦ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺘﻬﻢ ﺣﻖ داده اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺷﻬﻮد ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧـﻮ ﺗـﺼﺮﯾﺢ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﻫﺮ ﻣﺘﻬﻤﯽﺣﻖ دارد ﺑﺮاي دﻓﺎع ﺧـﻮد دﻻﯾـﻞ ﻻزم ﻋﺮﺿـﻪ ﺑـﺪارد و ﻋﻠـﯽ اﻻﺧـﺺ از‬
‫ﺷﻬﻮد ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﺨﻮاﻫﺪ«‪ .48‬و ﻧﯿﺰ ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول ﺑﺮ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐـﺮده و ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫»ﻫﺮﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﺟﺮﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻖ دارد ﺷﻬﻮد اﺛﺒﺎت را ﻣـﻮرد ﺟـﺮح ﻗـﺮار داده و ﺑـﺎ او‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮي را ﺗﻌﯿﻦ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ او ﮔﻔـﺖ وﮔـﻮ و اﻋﺘـﺮاض ﻧﻤﺎﯾـﺪ؛‬
‫ﭼﻨﺎنﭼﻪ ﺣﻖ دارد ﺑﺎ ﺷﻬﻮد ﻣﻨﻔﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮوط ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ و اﻋﺘﺮاض ﺑﭙﺮدازد؛ ﺷﺮوﻃﯽ ﮐﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻘﺘﻀﺎي آن ﺑﺎ ﺷﻬﻮد اﺛﺒﺎت ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻋﺘﺮاض و اﺳﺘﻀﺎع ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .49‬و ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳـﯽ ﻣﺤﮑﻤـﻪي‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ‪...‬‬

‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺳﯿﺮ ﮐﺮده و ﺑﺮاي ﻣﺘﻬﻢ اﯾﻦ ﺣﻖ را داده اﺳـﺖ‪ .‬و در زﯾـﺎدي از‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاريﻫﺎي ﻣﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾـﮏ ﻗﺎﻋـﺪه ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ ﻋﺮﻓـﯽ در‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪.50‬‬

‫‪ -7‬ﺣﻖ ﻣﺘﻬﻢ در ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ و ﻣﺤﺎﮐﻤﻪي ﺣﻀﻮري‬

‫ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ اﺟﺮاآت ﻋﺎدﻻﻧﻪي ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‪ ،‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣـﺘﻬﻢ‬
‫ﺣﻖ درﺟﻠﺴﺎت ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺣﻀﻮرﯾﺎﺑﺪ؛ زﯾﺮا در آن آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﻫﺮ ﻣـﺘﻬﻢ ﺣـﻖ دارد ﺣـﻀﻮري‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺷﻮد‪ .51‬و ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﺗﺎﮐﯿـﺪ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﺟﺰء از ﺑﺰرگﺗﺮي ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻠﯽ را ﺗـﺸﮑﯿﻞ داده اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﺻـﻔﺖ‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﻋﺮﻓﯿﻪ در آﻣﺪه اﺳﺖ‪.52‬‬
‫‪25‬‬
‫‪ -8‬ﻣﻨﻊ اﺟﺒﺎر ﮐﺮدن ﻣﺘﻬﻢ را ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و ﺷﻬﺎدت دادن ﺑﻪ ﺿﺮرش‬
‫اﺟﺒﺎر ﮐﺮدن ﻣﺘﻬﻢ را ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و ﯾﺎ ﺷﻬﺎدت دادن ﺑﻪ ﺿﺮرش‪ ،‬در اﺛـﺮ ﺷـﮑﻨﺠﻪ ﺟـﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﺤﮑﻤﻪ اﯾﻦ را اﻗﺘﻀﺎء ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﺑـﻪ ﺣـﺴﺐ ﻣﻘـﺮرات ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐـﺮده اﺳـﺖ ﺑـﺮ آن ﮐـﻪ‪» :‬ﺟـﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﻫﯿﭻ ﮐﺴﯽ را ﺑﺮ ﺷﻬﺎدت دادن ﺑﻪ ﺿﺮرش و ﯾﺎ اﻋﺘـﺮاف ﺑـﻪ ﮔﻨـﺎﻫﯽ ﻣﺠﺒـﻮر ﮐـﺮده«‪ .53‬و‬
‫ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮ آن ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮده و آن را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻗﺎﻋـﺪه ﻋـﺮف‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﮐﺮده اﺳﺖ؛ زﯾﺮا در زﯾﺎدي از ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺬاريﻫﺎي ﻣﻠﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.54‬‬
 ‫‪ -9‬ﻣﺤﮑﻤﻪي ﻋﻠﻨﯽ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﻣـﺘﻬﻢ ﺣـﻖ دارد ﮐـﻪ ﻣﺤﮑﻤـﻪاش ﻋﻠﻨـﯽ ﺻـﻮرت‬
‫ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬و ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻮ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ آن ﮐﻪ‪» :‬ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﮐـﺸﻮر ﺣﻤﺎﯾـﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬در ﻫﺮ ﺟﻠﺴﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ را ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺣﻀﻮر داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ؛‬
‫ﻣﮕﺮ آن ﮐﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﺳﺮي اﺟﺮاء ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺮاﻋﺎت ﮐﺮدن اﻣﻨﯿﺖ‬
‫ﮐﺸﻮر اﺷﻐﺎﻟﮕﺮ‪ .«55‬و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻨﯽ ﺑﺮﮔـﺬار ﻣـﯽﺷـﻮد‪ ،‬و ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪﮔﺎن ﮐـﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﺣﺎﻣﯽ در آن ﺣﻀﻮر ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ آن ﮐـﻪ دﻻﯾـﻞ اﻣﻨﯿﺘـﯽ اﯾﺠـﺎب ﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤـﻪ ﺳـﺮي‬
‫ﺑﺮﮔﺬارﺷﻮد‪.‬‬
‫و ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺘﻬﻢ ﺣﻖ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻤﯽﮐﻪ در ﻣـﻮردش ﺻـﺎدر ﻣـﯽﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﻋﻠﻨﯽ ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ آن ﮐﻪ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺮﻣﯽ ﻣﺘﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣـﻖ دارد‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻋﻠﻨﯽ ﺣﮑﻤﯽرا ﮐﻪ ﻋﻠﯿﻪ او ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .56‬و ﻧﻈـﺎم اﺳﺎﺳـﯽ ﻣﺤﮑﻤـﻪي‬
‫ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺷﯿﻮه اﻓﺘﺎر ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮﮔـﺬارﯾﯽ ﺟﻠـﺴﺎت ﻣﺤﺎﮐﻤـﻪي ﻋﻠﻨـﯽ را‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ و ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ آن ﮐﻪ‪» :‬ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ در ﺟﻠﺴﺎت ﻋﻠﻨـﯽ ﺑﺮﮔـﺬار ﻣـﯽﺷـﻮد‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي اداره اﺑﺘﺪاﺋﯿﻪ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮوط ﻣﻌﯿﻨـﯽ را ﻣﻘـﺮر دارد ﮐـﻪ ﺑﺮﮔـﺬاري ﺑﻌـﻀﯽ‬
‫ﺗﺪاﺑﯿﺮ را در ﺟﻠﺴﻪي ﺳﺮي اﻗﺘﻀﺎء ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﺑﺮاي اﻏﺮاﺿـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ درﻣـﺎده ‪ ،68‬ﺑـﺮاي‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺳﺮي و ﯾﺎ ﺣﺴﺎس ﺑﯿﺎن ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬و اﺻـﻞ ﺣـﻖ ﺷـﻬﺮوﻧﺪ ﻏﯿـﺮ ﻣـﺴﻠﺢ در‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﻪي ﻋﻠﻨﯽ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻗﺎﻋﺪه ﻋﺮﻓﯿﻪ در آﻣﺪه اﺳﺖ«‪.57‬‬

‫‪ -10‬ﻋﻼن ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻌﺪ از ﻗﺮاﺋﺖ ﺣﮑﻢ‬

‫ﺑﻌﺪ از آن ﮐﻪ ﻓﯿﺼﻠﻪ از ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺻﺎدر ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺤﮑﻤﻪ واﺟـﺐ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﻮاﻓـﻖ ﻣﻘـﺮرات‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪي ﺣﻘﻮق و اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻬﻢ از آن ﺑـﺮاي اﺳـﺘﯿﻨﺎف اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻋﻼم ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﻧﯿﺰ ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ را ﮐﻪ در ﺧﻼل آن اﺟﺮاآت را اﺗﺨـﺎذ ﻣـﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬اﻋـﻼم‬ ‫‪26‬‬
‫ﺑﺪارد‪.‬‬
‫ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻮ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑـﺮ آن ﮐـﻪ‪ :‬ﺷـﺨﺺ ﻣﺤﮑـﻮم ﻋﻠﯿـﻪ ﺣـﻖ دارد ﺑـﻪ‬
‫وﺳﺎﯾﻞ اﺳﺘﯿﻨﺎف و از ﺳﺮﮔﯿﺮﯾﯽ ﮐـﻪ ﻗـﺎﻧﻮن ﺑـﺮاي ﻣﺤﮑﻤـﻪ ﺗﻄﺒﯿـﻖ آن را ﻣﻘـﺮر داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد و ﺑﺎﯾﺪ در اﺳﺘﯿﻨﺎف و ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻘﺮره ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘـﻮق‪ ،‬ﺑـﻪ ﺣﻘـﻮق ﮐﺎﻣـﻞ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬و ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳـﺖ ﺑـﺮ آن ﮐـﻪ‪» :‬واﺟـﺐ اﺳـﺖ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮐﺮدن ﻫﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﯿﻪ او ﺣﮑﻢ ﺻـﺎدر ﺷـﺪه اﺳـﺖ و در ﻫﻨﮕـﺎم ﻗﺮاﺋـﺖ ﺣﮑـﻢ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
 ‫اﺟﺮاآت ﻗﻀﺎﯾﯽ و ﻏﯿﺮ آن ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺤﮑﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﺣﻖ دارد ﺑﻪ آن ﻣﺘﻮﺳـﻞ ﺷـﻮد‪ .‬و ﻧﯿـﺰ ﻣـﺪت‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺧﻼل آن ﺑﻪ اﯾﻦ اﻗﺪاﻣﺎت اﺗﺨﺎذ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي او اﻋﻼم ﺷﻮد‪.«58‬‬

‫‪ -11‬ﻣﻤﻨﻮع ﺑﻮدن دوﺑﺎر ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﺷﺨﺺ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﯾﮏ ﺟﺮم‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﻋﺪم ﺟﻮاز ﻣﺠﺎزات ﮐﺮدن ﻣﺘﻬﻤﯿﻦ را در ﻣﻮرد ﯾﮏ ﺟـﺮم ﮐـﻪ ﺣﮑـﻢ‬
‫آن ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺷﻮد‪ .‬در ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻮ آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪» :‬ﺷـﺨﺺ‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺟﺮم و ﯾﺎ اﺗﻬﺎم‪ ،‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﻣﺠـﺎزات ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬وﺑﻌـﺪ از آن‪ ،‬ﭘﺮوﺗﻮﮐـﻮل‬
‫اﺿﺎﻓﯽ اول‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺻﻞ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮده و ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐـﻪ‪ :‬ﻫﺮﺷﺨـﺼﯽ ﮐـﻪ در ﻣـﻮردش‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺻﺎدر ﺷﺪه و اﺟﺮاآت ﻗﻀﺎﯾﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ دوﺑﺎره‬
‫در ﺣﻖ او اﻗﺎﻣﻪي دﻋﻮا ﺷﻮد و ﯾﺎ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﻮرد ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .59‬و ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤـﻪي‬
‫ﺟﻨﺎﺋﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ از اﯾﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﺟﻮاز ﻣﺤﮑﻤﻪي او را ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‪ ،‬در ﺻﻮرت ﮐﻪ در ﻣﺤﮑﻤﻪي دﯾﮕﺮ‬
‫اﺟﺮاآت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎءﮐﺮده اﺳﺖ؛ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ اﯾﻦ اﺻﻞ اﻋـﺎدهي ﻓـﺘﺢ اﯾـﻦ‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ‪...‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ را در ﺷﺮاﯾﻂ اﺷﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ و اﯾﻦ اﺻﻞ ﻣﺘـﺬﮐﺮه ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﯾـﮏ ﻗﺎﻋـﺪه‬
‫ﻋﺮﻓﯿﻪ در آﻣﺪه اﺳﺖ‪.60‬‬

‫‪ -12‬ﻋﺪم ﻣﺠﺎزات ﮐﺮدن ﺷﺨﺺ را ﺑﻪ ﮐﺎري ﮐﻪ ﺟﺮﯾﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬اﺗﻬﺎم ﺷﺨﺺ و ﯾﺎ ﻣﺠﺎزات ﮐﺮدن او را ﺑﻪ ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻣﻠﯽ و ﯾﺎ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺟﺮﯾﻤﻪاي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﭘﺮوﺗﻮﮐـﻮل اول‬
‫اﺿﺎﻓﯽ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﻪ آن ﮐﻪ‪ :‬ﻣﺘﻬﻢ ﮐﺮدن ﻫﯿﭻ ﮐﺴﯽ و ﯾﺎ ﻣﺠﺎزات ﮐﺮدن او‪ ،‬ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬
‫اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻞ و ﯾﺎ ﺗﻘﺼﯿﺮي ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﯽ و ﯾﺎ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺟﺮﯾﻤﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤـﯽﺷـﻮد‪ ،‬ﺟـﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم دادن ﻫﺮ ﻋﻘﻮﺑﺘﯽ ﮐﻪ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ از ﻋﻘﻮﺑﺖ زﻣﺎن ارﺗﮑﺎب ﺟـﺮم ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺟـﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و ﺑﺮ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ اﯾﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﺎﮐﯿـﺪ ﮐـﺮده و در‬
‫‪27‬‬ ‫زﯾﺎدي از ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاريﻫﺎي ﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﯾﮏ ﻗﺎﻋﺪه ﻋﺮﻓﯽ در آﻣﺪه اﺳﺖ‪.61‬‬

‫ﻓﺮع ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺣﻖ ﺷﺮاﻓﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ‬

‫از آن ﺟﺎي ﮐﻪ ﺷﺮاﻓﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﯾﮑﯽ از ﺻﻔﺎت اﺻﻠﯽ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﯾﺖ آن داﯾﻤـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺒﺬول ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺸﺮي در ﻗﻮاﻋﺪ ﺧﻮد ﺑـﺮ ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﺣـﻖ ﺷـﺮف‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﺢ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﺎ اول ﺑﻪ ﺣـﻖ ﺷـﺮف ﺷـﻬﺮوﻧﺪان ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻋﻤﻮم ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وآﻧﮕﻬﯽ در ﻣﻮرد زﻧﺎن و اﻃﻔﺎل‪.‬‬
 ‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﺮاﻓﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم‬
‫ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻮ‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺮورت ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﺮف ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐـﺮده و‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﺷﺨﺎص ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ در ﻫﻤﻪي اﺣﻮال ﺣﻖ دارﻧﺪ اﺣﺘﺮام ﺷﻮﻧﺪ؛ ﺷﺨـﺼﯿﺖ ﺷـﺎن‪،‬‬
‫ﺷﺮاﻓﺖ ﺷﺎن‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و ﻋﻘﺎﯾﺪ دﯾﻨﯽ و ﻋﺎدات وﺗﻘﺎﻟﯿﺪ ﺷـﺎن‪ .‬واﺟـﺐ اﺳـﺖ در ﻫﻤـﻪي‬
‫اوﻗﺎت ﺑﺎ آﻧﺎن رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺻﻮرت وﯾﮋه ﺑﺮ ﺿـﺪ ﻫﻤـﻪي ﮐﺎرﻫـﺎي اﺟﺒـﺎري و ﺗﻬﺪﯾـﺪ‬
‫ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .62‬و ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺮورت رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان ﺑـﻪ ﺷـﯿﻮه‬
‫اي اﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﻫﻤﻪاي اﺣﻮال‪ ،‬ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺷﮑﻨﺠﻪ را ﺑـﻪ ﻫـﯿﭻ ﺻـﻮرت آن اﺟـﺎزه‬
‫ﻧﻤﯽدﻫﺪ؛ ﺷﮑﻨﺠﻪاي ﺑﺪﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻋﻠﻨﯽ‪ .‬و از ﻫﺘﮏ و ﺑﯽ اﺣﺘﺮاﻣﯽﮐﺮاﻣـﺖ ﺷﺨـﺼﯽ‪ ،‬ﺧـﺼﻮﺻﺎ‬
‫رﻓﺘﺎر ﺗﺤﻘﯿﺮآﻣﯿﺰ آﻧﺎن و ﻣﺠﺮوح ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺗﻦ ﻓﺮوﺷﯽ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﮑﻞ و ﺻـﻮرت آن ﮐـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﯽ ﺑـﺎ‬
‫ﺣﯿﺎء و ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺪا ﻣﻨﻊ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .63‬و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ﻫﻤـﻪي اﻃـﺮاف ﻣﻨﺎزﻋـﻪ‪،‬‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﺮاﻓﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﮐﺮاﻣﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان و دوري از ﮐﺮدارﻫﺎي ﮐـﻪ ﺷـﺮف و آﺑـﺮوي آﻧـﺎن را‬
‫ﻣﻮرد ﻫﺘﮏ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﺮف زﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‬
‫زﻧﺎن ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻼوه آن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺻﻨﻒ از اﺻﻨﺎف ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿـﺮد‪،‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ را ﺑﺮاي زﻧﺎن اﻋﻄﺎء ﮐﺮده اﺳﺖ و از اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋـﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻠﺰم ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻮ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳـﺖ ﺑـﺮ آن‬
‫ﮐﻪ‪ :‬ﺣﻤﺎﯾﺖ زﻧﺎن ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﺗﺠـﺎوز ﺑـﻪ ﺷـﺮاﻓﺖ آﻧـﺎن واﺟـﺐ اﺳـﺖ؛‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﺠﺎوز ﺟﻨﺴﯽ و اﺟﺒﺎر ﺑﺮ ﺗﻦ ﻓﺮوﺷﯽ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻫﺘﮏ ﺣﺮﻣﺖ آنﻫﺎ‪ .‬و ﭘﺮوﺗﻮﮐـﻮل‬
‫اﺿﺎﻓﯽ اول‪ ،‬ﺑﺮاﯾﻦ ﺣﻖ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ؛ ﭼﻮن اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ را از اﺟﺒﺎر ﺑﺮ ﺗـﻦ ﻓﺮوﺷـﯽ و ﻫـﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎريﮐﻪ ﺣﯿﺎء و ﻋﻔﺖ آﻧﺎن را ﺧﺪﺷﻪ دار ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﻤﺎﻧﻌـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬و ﺑﻌـﺪ از آن‬
‫ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ واﺟﺐ اﺳـﺖ زﻧـﺎن ﻣـﻮرد اﺣﺘـﺮام ﻣﺨـﺼﻮص ﻗـﺮار ﮔﯿﺮﻧـﺪ و از ﺣﻤﺎﯾـﺖ‬ ‫‪28‬‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺑﯽ ﻋﻔﺘﯽ و ﺗﻦ ﻓﺮوﺷﯽ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎري ﮐـﻪ آﺑـﺮوي‬
‫زن را ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪.64‬‬

‫ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺷﺮاﻓﺖ اﻃﻔﺎل ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‬

‫ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻮ ﺑﺮاي اﻃﻔﺎل ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر آن ﮐﻪ ﺟﺰء ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،-‬رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﯽ را‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮدارﻧﺪه ﺷـﺮف و ﮐﺮاﻣـﺖ آﻧـﺎن و دوري ﺷـﺎن از ﻋـﺬاب و ﺷـﮑﻨﺠﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .65‬آﻧﮕﺎه ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول اﺻﻞ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻃﻔﺎل را ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪي ﺗﻤﺎﻣﯿﺖ وﻧﻬﺎﯾﯽ رﺳـﺎﻧﺪه‬
 ‫و ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺻﺮاﺣﺖ و وﺿﻮح ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ آن ﮐﻪ‪ :‬واﺟـﺐ اﺳـﺖ اﻃﻔـﺎل ﻣـﻮرد اﺣﺘـﺮام‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬و از آﻧﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎري ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﯿﺜﯿﺖ و ﻋﻔﺖ آﻧﺎن ﺿـﺮﺑﻪ ﻣـﯽ‪-‬‬
‫زﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﻮد‪ .66‬و ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﺺ‪ ،‬ﺷﺮف و ﮐﺮاﻣﺖ آﻧﺎن را ﺑﺮﺿـﺪ ﺗﺠـﺎوز ﺟﻨـﺴﯽ ﺣﻔـﻆ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺮﯾﻤﻪي ﺑﯽ ﺣﺮﻣﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻮس‬

‫ﺑﻪ رﻏﻢ آن ﮐﻪ ﺟﺮم ﻫﺘﮏ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧـﻮ و ﭘﺮوﺗﻮﮐـﻮل اﺿـﺎﻓﯽ‬
‫اول – ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ – ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﻣﺘﺬﮐﺮه‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﺮم را ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ در ﺿﻤﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖﻫـﺎي‬
‫ﺑﺰرگ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﯿﺎورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺮدن ﻫﺮﯾـﮏ ا ز ﺷـﮑﻨﺠﻪ‪،‬‬
‫رﻓﺘﺎر ﻏﯿﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﮐﺘﻔﺎء ﮐﺮده‪ ،‬و اﯾﺠﺎد آﻻم ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺿﺮر رﺳﺎﻧﺪن ﺧﻄﺮﻧـﺎك را ﺑـﻪ ﺳـﻼﻣﺖ و‬
‫ﺻﺤﺖ ﺑﺪﻧﯽ‪ ،‬در ﺿﻤﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي ﺷﻤﺮده اﺳﺖ؛ در ﺣـﺎﻟﯽﮐـﻪ‬
‫ﻧﺺ ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﻫﺘﮏ ﮐﺮاﻣﺖ ﺷﺨﺼﯽ و ﺑـﻪ وﺟـﻪ ﺧـﺎص‪ ،‬ﻣﻨـﻊ رﻓﺘـﺎر‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ‪...‬‬

‫ﺗﻮﻫﯿﻦآﻣﯿﺰ ﺑﺸﺮ و ﻫﺮﮐﺎري ﮐﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ او را ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآورد‪ ،‬و اﺟﺒﺎر ﺑﺮ ﺗﻦ ﻓﺮوﺷﯽ و ﻫﺮ ﺷـﯿﻮهي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻔﺖ و ﺣﯿﺜﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﺪﺷﻪ ﻣﯽزﻧﺪ‪.67‬‬
‫و ﻣﺤﮑﻤﻪي)ﻧﻮرﺑﺮگ( ﻫﺘﮓ ﻧﺎﻣﻮس را در ﺿﻤﻦ ﺟﺮاﯾﻢ ﺟﻨﮕﯽ درج ﻧﮑﺮده ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﮑـﺲ‪ ،‬آن‬
‫را در ﺿﻤﻦ ﻃﺮق اﺗﻬﺎم اﺷﺨﺎﺻﯽ ﮐﻪ در ﻣﺤﮑﻤﻪي )ﺗﻮﮐﯿﻮ( ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬آورده اﺳـﺖ‪ .‬ﻟﮑـﻦ‬
‫اﺟﺒﺎر ﮐﺮدن زﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﻦ ﻓﺮوﺷﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ آن ﺑﻌﺪ از ﻫﺘﮏﻫﺎي ﺧﻄﯿﺮ ﻧﺎﻣﻮﺳـﯽ در‬
‫ﺟﻨﮓ ﺳﺎﺑﻖ ﯾﻮﮔﻮﺳﻼوﯾﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ؛ از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳـﯽ ﻣﺤﮑﻤـﻪي ﺟﻨـﺎﯾﯽ ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ‬
‫ﯾﻮﮔﻮﺳﻼوﯾﺎي ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﺮم را‪ ،‬ﺟﺮم ﻏﯿﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﻋﺘﯿﺎر ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و اﯾـﻦ ﺟـﺮم در ﺻـﻮرﺗﯽ‬
‫ﺟﺮم ﻏﯿﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺷﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮ ﺿﺪﮔﺮوﻫﯽ از ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﺟﺒﺎر‬
‫ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺗﻦ ﻓﺮوﺷﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﯾﮏ ﺷﺨﺺ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬درﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﺟﻤـﻊ ﺑـﻪ ﺣـﺴﺎب‬
‫‪29‬‬
‫ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ .68‬و ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬اﺟﺒﺎر ﺑﺮ ﺗﻦ ﻓﺮوﺷـﯽ و زﻧﺎﮐـﺎري و‬
‫ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺷﺪن اﺟﺒﺎري‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﻌﻘﯿﻢ اﺟﺒﺎري و ﻫﺮ ﺷﮑﻞ دﯾﮕﺮي از اﺷﮑﺎل اﺟﺒﺎر ﺑﺮ ﭘـﺮده دري و ﺑـﯽ‬
‫ﻋﻔﺘﯽ ﮐﻪ ﺗﺎ اﯾﻦ اﻧﺪازه از وﺧﺎﻣﺖ رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اوﻻ در ﺿﻤﻦ ﺟـﺮاﯾﻢ ﻏﯿـﺮ اﻧـﺴﺎﻧﯽ آوردهاﻧـﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺛﺎﻧﯿﺎ از ﺟﺮاﯾﻢ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آوردهاﻧﺪ‪ ،‬و در زﯾﺎدي از ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاريﻫﺎي وﻃﻨﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾـﮏ‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﻋﺮﻓﯽ آوردهاﻧﺪ‪.69‬‬
‫و از ﮐــﺎﻧﻮن دوم ﺳــﺎل ‪ ،2000‬ﮐﻤﯿﺘــﻪي ﺑــﯿﻦاﻟﻤﻠﻠــﯽ ﺻــﻠﯿﺐ ﺳــﺮخ‪ ،‬در اﺟــﺮاي ﻃــﺮح و‬
‫ﭘﯿﺶﻧﻮﯾﺴﯽ ﺷﺮوع ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﻃﻮل ﻣﯽﮐﺸﺪ؛ و اﯾﻦ ﻃﺮح ﺑـﺮاي ﺿـﻤﺎن ﺗﻌﺮﯾـﻒ‬
‫اﺣﮑﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي در ﺧﺼﻮص ﺣﻤﺎﯾﺖ زﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻣﻮرد ﺗﺤﺮﯾﻢ اﺟﺒﺎر ﮐـﺮدن ﻣﺤـﻞ‬
‫ﺟﻨﺴﯽ از ﻧﺎﺣﯿﻪي ﺟﻨﮓﺟﻮﯾﺎن اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﻃﺮح ﺑﺮ ﺿﻤﺎﻧﺖ ﺳﻬﻢﮔﯿﺮي ﻫﻤـﻪي ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖﻫـﺎي‬
‫ﮐﻤﯿﺘﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬در ﻣﺴﺎﻋﺪت و ﺣﻤﺎﯾﺖ زﻧﺎن‪ ،‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬و در ﺗﺤﻘـﻖ ﻫـﺪف اﯾـﻦ‬
‫ﻃﺮح ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻫﻤﻪي دﺳﺘﻪﻫﺎ در ﻫﺮ ﮐﺸﻮري ﻧﯿﺎز اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋـﻼوهي ﻣﻌﺎوﻧـﺖ ﻣـﺴﻮوﻟﯿﻦ و‬
‫ﺻﺎدر ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺼﻮﺑﻪﻫﺎ‪ .‬و اﯾﻦ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ دﻧﯿـﺎﯾﯽ ﺑﺮﺳـﯿﻢ ﮐـﻪ در آن رﻓﺘـﺎر‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ در اﻣﻨﯿﺖ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.70‬‬

‫ﻓﺮع ﻫﺸﺘﻢ‪ -‬ﺣﻖ ﻣﻠﮑﯿﺖ )ﺷﻬﺮوﻧﺪان(‬

‫ﺣﻖ ﻣﻠﮑﯿﺖ )ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻫﻨﮕﺎم درﮔﯿﺮﻫﺎي ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ( ﯾﮑـﯽ از ﻣﻬـﻢﺗـﺮﯾﻦ ﺣﻘـﻮق‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺷـﻤﺮده ﻣـﯽﺷـﻮد‪ ،‬ﮐـﻪ ﻗـﺎﻧﻮن ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ ﺑـﺸﺮي‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎم ﻣﻨﺎزﻋـﺎت ﻣـﺴﺤﻼﻧﻪي‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬آن را ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻖ ﻣﻠﮑﯿـﺖ‪ ،‬ﺷـﺎﻣﻞ ﺣـﻖ ﺑـﺸﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫اﻧﻔﺮادي ﭼﯿﺰي را در ﺗﻤﻠﮏ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻـﻮرت اﺷـﺘﺮاك ﺑـﺎ ﻏﯿـﺮ ﺧـﻮد‪ .‬و ﺣـﻖ‬
‫اﺣﺘﺮام اﯾﻦ ﻣﻠﮑﯿﺖ وﻋﺪم ﺟﻮاز ﺗﺠﺎوز ﺑﺮ آن و ﻋـﺪم ﻣﺤﺮوﻣﯿـﺖ ﺷـﺨﺺ را از آن‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻘﺘـﻀﺎي‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ‪.71‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫و ﺑﺤﺚ از ﺣﻘﻮق ﻣﻠﮑﯿﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان در اﯾﻦ ﻓﺮع ﯾﮏ ﺑـﺎر از ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﺣـﻖ ﻣﻠﮑﯿـﺖ ﺷـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺧﺼﻮص و ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻋﻤﻮم اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻖ ﻣﻠﮑﯿﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻋﻤﻮم‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ را ﻣﻠﺰم ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺣﻖ ﻣﻠﮑﯿﺖ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺣـﻖ ﻣﻠﮑﯿﺘـﯽ ﮐـﻪ ﺷـﺎﻣﻞ راهﻫـﺎي ﻋﺒـﻮر و ﻣـﺮور‪ ،‬ﭘـﻞﻫـﺎ‪،‬‬
‫اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژي و ﻃﯿﺎرات‪ ،‬آذوﻗﻪ و ﻣﺼﺎرف درﯾـﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻠﮑﯿـﺖﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ‪ ،‬اﻣـﺎﮐﻦ‬
‫ﻋﺒﺎدت و اﻣﺜﺎل آن ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و در ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣـﻪﻫـﺎي ﻗـﺎﻧﻮن ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ ﺑـﺸﺮي‪ ،‬ﺑـﺮ اﯾـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎ‪» ،‬اﻋﯿﺎن ﻣﺪﻧﯿﻪ= اﻣﻮال ﺷﻬﺮوﻧﺪي« اﺻﻄﻼح ﮔﺬارده اﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺮاي ﺿﻤﺎﻧﺖ ﺣﻤﺎﯾـﺖ اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻠﮑﯿﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪي را وﺿﻊ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪30‬‬

‫‪ -1‬اﺻﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﯿﻦ اﻫﺪف ﻧﻈﺎﻣﯽو اﻣﻮال ﺷﻬﺮوﻧﺪي‬

‫ﺑﺮ اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﻮاﺿﻌﯽ ﮐﻪ اﻫﺪف ﻧﻈﺎﻣﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫـﺪ و ﻣﻮاﺿـﻌﯽ‬
‫ﮐﻪ اﻫﺪاف ﻧﻈﺎﻣﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻤﯽ دﻫﺪ‪ ،‬ﻓﺮق ﺑﮕﺬارد؛ ﺗﺎ ﺗﻬﺎﺟﻤـﺎت روي اﻫـﺪاف ﻧﻈـﺎﻣﯽﺻـﻮرت‬
‫ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻏﯿﺮ آن‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪ ،‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐـﺮده اﺳـﺖ ﺑـﺮ آن ﮐـﻪ‪ :‬ﮐـﺴﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ و ﺗﻬﺎﺟﻢ را ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﻓﯿﺼﻠﻪي در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺻﺎدر ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬واﺟـﺐ اﺳـﺖ‬
 ‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﮐﻨﺪ ﮐﻪ روي اﻫﺪاف ﻧﻈﺎﻣﯽﺣﻤﻠﻪ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻧﻪ اﺷـﺨﺎص ﺷـﻬﺮوﻧﺪ و‬
‫اﻣﻮال ﺷﻬﺮوﻧﺪي‪.72‬‬
‫و ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺣﻖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان را در ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾـﺖ‬
‫ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺿﺮورت ﺟﻨﮕﯽ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﺻﻞ ﺗﻨﺎﺳﺐ )ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﯿﻦ اﺑﺰار و آﻻت ﺟﻨﮕﯽ و اﻫﺪاف ﻧﻈﺎﻣﯽ(‬

‫اﺻﻞ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﺟـﺎن و‬
‫ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﺷﻬﺮوﻧﺪان درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺮاي اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋـﻪ‪ -‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ اﯾﻦ اﺻﻞ‪ -‬وﺟﻮد ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﺎ ﺑﯿﻦ اﻫﺪاف ﻧﻈﺎﻣﯽ و وﺳﺎﯾﻞ ﺟﻨﮕﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن روي اﯾﻦ‬
‫اﻫﺪاف ﻫﺠﻮم ﻣﯽآورﻧﺪ‪ ،‬واﺟﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ؛ ﺗﺎ ﺷﻬﺮوﻧﺪان و اﻣـﻮال ﺷـﻬﺮوﻧﺪي از ﺧﻄـﺮات آنﻫـﺎ‬
‫دور ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.73‬‬

‫‪ -3‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺷﺒﺎﻧﻪ )ﺷﺒﯿﺨﻮن(‬

‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ‪...‬‬

‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽﺷـﻬﺮوﻧﺪاي )راه‪ ،‬ﭘـﻞ‪ ،‬اﯾـﺴﺘﮕﺎه ﺗﻮﻟﯿـﺪ اﻧـﺮژي‪،‬‬
‫ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﻣـﺎﮐﻦ ﻋﺒـﺎدت و‪ (...‬ﻗـﺎﻧﻮن ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ ﺑـﺸﺮي‪ ،‬و اﻃـﺮاف ﻣﻨﺎزﻋـﻪ را از‬
‫ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺣﻤﻼت و ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﮐﻪ ﺑﺎﻻي ﻫﺪفﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪه ﺻﻮرت ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ب( اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ و ﯾـﺎ اﺑﺰارﻫـﺎي ﮐـﻪ ﻣﻤﮑـﻦ ﻧﯿـﺴﺖ ﻓﻘـﻂ روي ﻫـﺪفﻫـﺎي‬
‫ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﻫﺪاف ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬اﺷﺨﺎص ﺷﻬﺮوﻧﺪ و اﻣﻮال ﺷﻬﺮوﻧﺪي را ﺑﺪون ﺗﻤﯿﯿـﺰ و‬
‫ﺗﺸﺨﯿﺺ در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ج( ﺑﻤﺒﺎران ﮐﺮدن ﺑﺎﮔﻠﻮﻟﻪﻫﺎي آﺗﺸﺰاي ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻧﻈـﺎﻣﯽاﺻـﺎﺑﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و ﻫـﻢ ﺑـﻪ‬
‫‪31‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ و ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﻗﺮﯾﻪﻫﺎي دور دﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان و اﻣﻮال ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺿﺮر ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫د( ﺗﻬﺎﺟﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺷﻬﺮوﻧﺪان و اﻣﻮال ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺿـﺮر ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺎآن‬
‫ﮐﻪ اﻫﺪاف ﻧﻈﺎﻣﯽﮐﺎﻣﻼً ﻣﻠﻤﻮس و ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪.74‬‬

‫‪ -4‬اﺻﻞ ﺣﻖ ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎن در اﻧﺘﺨﺎب اﺑﺰار ﺟﻨﮕﯽ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺣﻖ ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎن را در اﻧﺘﺨﺎب اﺑﺰار ﺣﻨﮕﯽ و ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﺑﻪ ﮐـﺎرﮔﯿﺮي‬
‫آن‪ ،‬ﻣﻘﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﻖ ﻣﻄﻠﻖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ ﻗﯿـﻮدي ﻣﻘﯿـﺪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺟﻨﮓ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺳﻼحﻫـﺎي ﮐـﺸﺘﺎر‬
‫ﺟﻤﻌﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪﺗﺮو ﺧﺸﮏ را ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ و آﺛﺎر آن ﺑﻪ اﻣـﻼك ﺷـﻬﺮوﻧﺪي ﻧﯿـﺰ ﺑﺮﺳـﺪ‪ .‬و‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي ﺑﺎ اﯾﻦ ﻗﯿﻮدات‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ را در ﻧﻈﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.75‬‬

‫‪ -5‬ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل اﻧﺘﻘﺎم ﺟﻮﯾﺎﻧﻪ‬

‫ﻗــﺎﻧﻮن ﺑــﯿﻦاﻟﻤﻠﻠــﯽ ﺑــﺸﺮي‪ ،‬ﺑــﺮاي اﻃــﺮاف ﻣﻨﺎزﻋــﻪ ﻣﻠــﺰم ﮐــﺮده اﺳــﺖ ﮐــﻪ از ﻣﻠﮑﯿــﺖ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻋﻤﺎل اﻧﺘﻘﺎم ﺟﻮﯾﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ آﻧﺎن اﻗﺪام ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫آن ﮐﻪ در ﻣﻌﺮض ﻫﻼﮐﺖ ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد‪ .‬و ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪي )ﻻﻫﻪ( ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﺣﺎل ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ‪ ،‬از اﻗﺪام اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل اﻧﺘﻘﺎمﺟﻮﯾﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ ﺑـﻪ‬
‫اﻋﯿﺎن و اﻣﻼك ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ »ﺗﻌﻬﺪ اﻃﺮاف رﻗﯿـﺐ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫اﻣﺘﻨﺎع از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺪاﺑﯿﺮ اﻧﺘﻘﺎمﺟﻮﯾﺎﻧﻪي ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﻼك ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺿﺮر وارد ﮐﻨﺪ‪.76‬‬

‫‪ -6‬ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎ‬

‫از وﺳﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻣﻼك ﺷﻬﺮوﻧﺪان و ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق آنﻫـﺎ‪،‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺑﺪان ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺷﻌﺎر وﻋﻼﻣﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن اﯾﻦ ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎ از اﻫـﺪاف‬
‫ﻧﻈﺎﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﻠﯿﻤﺎﺗﯽ را ﺑﺮاي ﮐﯿﻔﯿﺖ ﮔﺬاﺷـﺘﻦ آن ﻋﻼﻣـﺎت را روي‬
‫ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪.77‬‬

‫‪ -7‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﻏﺎرت ﮐﺮدن و رﺑﻮدن ﻣﺘﻔﺮق ﮐﺮدن اﻣﻼك ﺷﻬﺮوﻧﺪان و اﺳﺘﯿﻼ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ آن‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻦ اﻋﻤﺎل ﺟﻨﮕﯽ را از اﻗﺪام ﺑﻪ رﺑﻮدن ﻣﻠﮑﯿﺖﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ‪،‬‬
‫ﻏﺎرت و ﺳﺮﻗﺖ و ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدن و اﺳﺘﯿﻼ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ آن را ﻣﻤﻨﻮع ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣـﻪ )ﻻﻫـﻪ(‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در ﺣﺎل ﻧﺰاع ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﻪ آن ﮐﻪ‪:‬‬
‫»اﻃﺮاف رﻗﯿﺐ و ﻣﺘﻨﺎزع ﺗﻌﻬﺪ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺳـﺮﻗﺖ و ﻏـﺎرت و ﻣﺘﻔـﺮق ﮐـﺮدن‬ ‫‪32‬‬
‫ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬و ﻧﮕﻬﺪاري آنﻫﺎ را از اﯾﻦ اﻋﻤﺎل و ﺗﻮﻗﯿﻒ ﮐﺮدن آﻧﺎن را ﻋﻨﺪاﻟﻠﺰوم ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫ﺷﯿﻮهي ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﭼﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﺗﺨﺮﯾﺒﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺮ ﺿـﺪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻤﺘﻠﮑﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻋﺪم اﺳﺘﯿﻼ ﺑﺮ ﻣﻤﺘﻠﮑﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﻨﻘﻮل؛ در ﺳﺮ زﻣﯿﻦ ﻫﺮ ﯾـﮏ‬
‫از ﻃﺮف رﻗﯿﺐ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ دﯾﮕﺮي ﺗﻌﺎﻗﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.78‬‬
 ‫‪ -8‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽﺑﺮاي اﻏﺮاض ﺟﻨﮕﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان در اﻣﻼك ﻋﻤﻮﻣﯽﺷﺎن‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬اﻃﺮاف‬
‫ﻣﻨﺎزﻋﻪ را از اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدن از اﯾﻦ ﻣﻤﺘﻠﮑـﺎت ﺑـﺮاي ﻏـﺮض ﺟﻨﮕـﯽ ﻣﻤﺎﻧﻌـﺖ ﮐـﺮد اﺳـﺖ؛ زﯾـﺮا‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎ در ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺟﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ آنﻫﺎ را ﺳﻠﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻣﺘﻨﺎزﻋﯿﻦ‬
‫ﻓﺘﺢ ﺑﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ ﺣﻤﻠـﻪ ﮐـﺮده و ﺿـﺮر وارد ﮐﻨﻨـﺪ‪ .79‬و ﻧﯿـﺰ ﺟـﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻫﺪاف ﻧﻈﺎﻣﯽ را در ﮐﻨﺎر ﻣﻤﺘﻠﮑﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي آن ﮐـﻪ ﺧﻄـﺮ از‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ دور ﺑﺎﺷﺪ‪.80‬‬

‫‪ -9‬اﺻﻞ ﺷﻤﺮدن وﯾﺮان ﮐﺮدن ﻣﻤﺘﻠﮑﺎت را ﺑﻪ ﺻﻮرت وﺳﯿﻊ و اﺳﺘﯿﻼ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ آنﻫﺎ‬
‫ﺑﺪون ﺿﺮورت ﺟﻨﮕﯽ‪ ،‬از ﺟﺮﯾﻤﻪﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺎﮐﯿﺪ از اﺻﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﻗـﺒﻼً ذﮐـﺮش رﻓـﺖ؛ ﯾﻌﻨـﯽ اﺻـﻮﻟﯽ ﮐـﻪ ﻫـﺪف از آنﻫـﺎ‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾـﺖ‬
‫ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﺷﻬﺮوﻧﺪان از ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت و اﻋﻤﺎل ﺟﻨﮕﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪ ،‬اﻗﺪام اﻃـﺮاف‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ‪...‬‬

‫ﻣﻨﺎزﻋﻪ را ﺑﻪ وﯾﺮان ﮐﺮدن و ﺗﺼﺮف ﻏﺎﺻﺒﺎﻧﻪي ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﺷﻬﺮوﻧﺪان را در ﺳﺎﺣﻬﯽ وﺳﯿﻊ و ﺑـﻪ‬
‫ﺷﯿﻮة ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﻇﻠﻢ‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺿﺮورتﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ ﻣﺠﻮز آن ﺷـﻮد‪ ،‬ﻣﺨـﺎﻟﻔﺘﯽ اﺳـﺖ از‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻗﻮاﻋﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ .‬و ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻓﻮق را‪ ،‬ﺟﺮﯾﻤﻪ در ﺻﻨﻒ ﺟﺮاﯾﻢ ﺟﻨﮓ آورده اﺳﺖ‪.80‬‬
‫و اﻏﻠﺐ اﺻﻮﻟﯽ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻮاﻋـﺪ ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ ﻋﺮﻓـﯽ ﺷـﻤﺮده ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﻣﻨﺎزﻋـﺎت‬
‫ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ واﺟﺐ اﻟﺘﻄﺒﯿﻖ اﺳﺖ‪.81‬‬

‫‪ -10‬اﺻﻞ ﺿﺮورتﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي در ﻣﻘﺮرات ﺧﻮد ازﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬در ﺗﻄﺒﯿﻖ اﺻـﻮل‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ‪ ،‬ﺟﻮاز اﻗﺪام ﺑﻪ ﻫﺠﻮم ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺮ ﺿﺪ اﯾﻦ ﻣﻤﺘﻠﮑﺎت را اﺳﺘﺜﻨﺎء ﮐﺮده اﺳـﺖ؛ و اﯾـﻦ زﻣـﺎﻧﯽ‬
‫‪33‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮورتﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ آن را اﻗﺘﻀﺎء ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﭘﺮوﺗﻮﮐـﻮل دوم ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣـﻪي )ﻻﻫـﻪ( اﯾـﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ را ﻣﺸﺮوﺣﺎً ﺑﯿﺎن ﮐﺮده و ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬اﻗـﺪام و اﺳـﺘﻔﺎده ﺗﻮﺳـﻂ ﺿـﺮورتﻫـﺎي‬
‫ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آن ﮐﻪ آن ﻣﻠﮑﯿـﺖﻫـﺎ در ﺟﻬـﺖ اﻫـﺪاف‬
‫ﻧﻈﺎﻣﯽﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.82‬‬

‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺼﻮﺻﯽ‬

‫در ﺟﻨﺐ ﺣﻤﺎﯾﻪ ﺣﻖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﻣﻮرد ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑـﺸﺮي‪ ،‬ﺣـﻖ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان را در ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﯽ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ .‬و ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺗﺤﻘﯿـﻖ اﯾـﻦ‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺎدي و اﺻﻮﻟﯽ را وﺿﻊ ﮐﺮده ﮐﻪ اﻟﺘﺰام ﺑﻪ آنﻫﺎ را اﻃﺮاف ﺟﻨﮓ واﺟﺐ ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬و‬
‫از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺻﻮل اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﺻﻞ ﺟﺮﯾﺎن اﺻﻮل ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻠﮑﺘﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮ ﻣﻠﮑﯿﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ‬

‫از ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑـﺸﺮي‪ ،‬ﺑـﯿﻦ ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﻣﻠﮑﯿـﺖ ﻋﻤـﻮﻣﯽ و ﻣﻠﮑﯿـﺖ ﺧـﺼﻮﺻﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا اﮐﺜﺮ اﺻﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﯾـﺖ از ﻣﻠﮑﯿـﺖﻫـﺎي ﻋﻤـﻮﻣﯽوﺿـﻊ ﺷـﺪه اﺳـﺖ؛ ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﯽ از آﺛﺎر ﺳﺆ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺟﻨﮕﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﻨﺎزﻋﯿﻦ واﺟـﺐ‬
‫اﺳﺖ اﯾﻦ اﺻﻮل را ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻧﯿﺰ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از ﻣﻠﮑﯿﺖ ﺑﻪ ﺷﯿﻮة ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ‬

‫ﺑﺮاي اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ ﺷﯿﻮة ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺮوم ﮐﺮدن ﺷـﻬﺮوﻧﺪان را از ﻣﻠﮑﯿـﺖ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺷﺎن اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﮕﺬارﻧﺪ از آن ﮐﻪ آﻧﺎن از ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﺧﻮد ﻧﻔﻊ ﺑﺮﻧﺪ‪.83‬‬
‫وﻟﯽ دو از اﯾﻦ اﺻﻞ اﺳﺘﺜﻨﺄ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﻫﺮ ﮔﺎه ﮐﺸﻮر در ﺣﺎل ﺟﻨﮓ در ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﺧـﻮد‪،‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫رﻋﺎﯾﺎي ﮐﺸﻮري را ﮐﻪ ﺑﺎ او در ﺣﺎل ﺟﻨﮓ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺒﯿﻨﺪ ﺟـﺎﯾﺰ اﺳـﺖ اﻣـﻼك آنﻫـﺎ را زﯾـﺮ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺗﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﯾﺎﺑﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﻮال در ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮐﺸﻮر دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﺮود و دوﻣـﯽ اﯾـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﻮر درﺣﺎل ﺟﻨﮓ ﺣﻖ دارد ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺧﻮد را در ﻣﻮرد اﻣﻮال و اﻣﻼك اﺟﺮا ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﻫـﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎدره اﻣﻼك رﻋﺎﯾﺎي ﮐﺸﻮر دﺷﻤﻦ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد؛ و اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺗﻄﺒﯿـﻖ ﯾـﮏ ﻗﺎﻋـﺪة‬
‫اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻫﻤﻪي اﺷﺨﺎص و اﻣﻮال ﮐﻪ در اﻗﻠﯿﻢ ﯾـﮏ ﮐـﺸﻮر وﺟـﻮد دارد‪،‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻫﻤﺎن ﮐﺸﻮر اﺳﺖ و ﻗﺎﻧﻮن ﻫﻤﺎن ﮐﺸﻮر در ﻣﻮرد رﻋﺎﯾـﺎي ﮐـﺸﻮر و رﻋﺎﯾـﺎي ﮐـﺸﻮر‬
‫ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮑﺴﺎن اﺟﺮاء ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آن ﮐﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎﺗﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺮرات داﺧﻠـﯽ و ﯾـﺎ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﯽ اﺷﺨﺎص ﯾﺎ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.84‬‬

‫‪ -3‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﮐﺎر ﺑﺪون ﻣﺰد و ﮐﺎر اﺟﺒﺎري‬

‫‪34‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت ﻗﺪرتﻫﺎي در ﺣﺎل ﺟﻨﮓ را‪ ،‬از اﺟﺒـﺎر ﮐـﺮدن ﺷـﻬﺮوﻧﺪان‬
‫ﮐﺸﻮر دﺷﻤﻦ را ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪي آنﻫﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر و ﻣﺤﺮوم ﮐﺮدن آنﻫﺎ را از اﺟـﺮا و ﻣـﺰدي‬
‫ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ آن‪ ،‬ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬـﺎرم ژﻧـﻒ ﺗـﺼﺮﯾﺢ ﮐـﻪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻣﺠﺒﻮر ﮐﺮدن ﺷﺨﺺ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ را در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﯿﭻﮐﺎري ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺠﺒﻮر ﮐﺮدن اﺷﺨﺎص ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ‪ ،‬اﮔﺮ از ﺗﺒﻌﻪي ﮐﺸﻮر ﺧﺼﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎي ﮐﻪ ﻋﺎدﺗﯽ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺗﻐﺬﯾﻪي ﺑﺸﺮ و ﺗﻬﯿﻪي ﻣﮑﺎن و ﻟﺒـﺎس‪ ،‬ﺻـﺤﺖ و‬
‫ﻧﻘﻞ اﻧﺘﻘﺎل‪ ،‬ﺑﺪون آن ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺟﻨﮕﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي ﮐﻪ در اﯾﻦ دو ﻓﻘﺮة ﻓﻮق ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬اﺷﺨﺎص ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﮐﻪ ﻣﺠﺒـﻮر ﺑـﻪ‬
‫ﮐﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬از ﺷﺮوط و ﺗﺪاﺑﯿﺮ ﮐﺎر و ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﮐﺎرﮔﺮاي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﮐﺸﻮر از آن ﺑﻬﺮه ﻣﻨـﺪ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﻣﻮرد ﮐﺎرﻫـﺎي داﯾﻤـﯽ و ﺳـﺎﻋﺎت ﮐـﺎر‪ ،‬ﻟﺒـﺎس و‬
‫وﺳﺎﯾﻞ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و ﺑﯿﻤﻪ از ﺣﻮادث ﻧﺎﺷﯽ از ﮐﺎر و اﻣﺮاض و ﺑﺮاي اﺷﺨﺎص ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾـﺖ اﺟـﺎزه‬
‫داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﺑﯽ ﺗﻮﺟﻬﯽ در ﻣﻮرد ﺣﻘﻮق آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎده ‪ 30‬ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪.85‬‬

‫ﻓﺮع ﻧﻬﻢ ﺣﻖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان در اﻣﻮر ﺗﻐﺬﯾﻪ‬

‫ﺣﻖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان در اﻣﻮر ﻏـﺬاﯾﯽ‪ ،‬از ﺣﻘـﻮق اﺳﺎﺳـﯽ ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﺑـﺸﺮ اﺳـﺖ؛ از اﯾـﻦ رو‪ ،‬ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان در اﻣﻮر ﻏﺬاي ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨـﮓﻫـﺎي ﻣـﺴﻠﺤﺎﻧﻪي‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﺣﻖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺣﻖ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ و ﺗﻬﯿﻪي ﻏﺬا ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ از ﻣﺤﺼﻮﻻت زراﻋﺖ و ﺑﺎﻏﺎت و ﻣﻮاﺷﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋـﻼوة‬
‫آب ﺧﻮردﻧﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ وﺳﺎﺋﻞ آب رﺳﺎﻧﯽ و ﻏﯿﺮه‪.86‬‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ‪...‬‬

‫و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ‪ ،‬اﺻﻮل و ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي وﺿﻊ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺑﺮ اﺷﯿﺎي ﮐﻪ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﺷﻬﺮوﻧﺪ در ﺑﻘـﺎي ﺧـﻮد از آنﻫـﺎ ﻧﯿـﺎز‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ روا ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﯿﺎل و اﺷﯿﺎي ﮐﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﺑﻘﺎي ﺧﻮد از آﻧﻬـﺎ ﺑـﯽ‬
‫ﻧﯿﺎز ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬و ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ دول در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻬﺎﺟﻢ ﯾـﺎ‬
‫وﯾﺮان ﮐﺮدن‪ ،‬ﯾﺎ اﻧﺘﻘﺎل‪ ،‬ﯾﺎ از ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦ اﻋﯿﺎل و ﻣﻮادي ﮐﻪ ﺳﮑﺎن ﺷﻬﺮوﻧﺪ از آنﻫﺎ ﺑﯽ ﻧﯿـﺎزي‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ؛ از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ و ﻣﻨﺎﻃﻖ زراﻋﺘﯽ ﺣﺎﺻﻠﺨﯿﺰ و ﻣﺤـﺼﻮﻻت و ﻣﻮاﺷـﯽ‪،‬‬
‫وﺳﺎﯾﻞ و ﻟﻮازم آب ﺧﻮردﻧﯽ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد از ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ اﯾﻦ ﻣـﻮارد‪ ،‬آﺳـﯿﺐ رﺳـﺎﻧﺪن ﺑـﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﯾﺎ در ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﻗﺮار دادن آنﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .87‬و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺮاي ﻣـﻮارد ذﮐـﺮ‬
‫‪35‬‬ ‫ﺷﺪه در ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺟﻨﮕﯽ ﺣﺼﺎﻧﺖ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻬﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪.‬‬

‫‪ -2‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ در ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﻗﺮاردادي ﺷﻬﺮوﻧﺪان‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ را‪ ،‬از اﻗﺪام ﮐﺮدن ﺑـﻪ ﮔﺮﺳـﻨﻪ ﻧﮕﻬﺪاﺷـﺘﻦ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان را‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻔﺖ وﺳﯿﻠﻪي از وﺳﺎﯾﻞ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ اﺻﻞ اﺳﺎﺳﯽ اﺳـﺖ‬
‫از اﺻﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺣﻖ آﻧﺎن را در درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮدن ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﺘﮑﻔﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺑﺮاي ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﻃﺮاف در ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ وﯾﺮان و ﺗﺨﺮﯾﺐ ﮐـﺮدن‬
‫اﻋﯿﺎل و ﻧﺎﺑﻊ ﮐﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﺧﻮد را از آنﻫﺎ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﭘﺮوﺗﻮﮐـﻮل اﺿـﺎﻓﯽ‬
‫اول ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﻨﻊ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ ﺷﻬﺮوﻧﺪان را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﯿﻮة از ﺷﯿﻮهﻫـﺎي‬
‫ﺟﻨﮕﯽ‪.88‬‬

‫‪ -3‬اﺻﻞ ﺗﻬﯿﻪ ﮐﺮدن ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﺮاي ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ‬

‫ﺑﺮ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ روزﻣـﺮه ﻣـﻮاد ﻏـﺬاﯾﯽ ﮐـﺎﻓﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﯿﺎت ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺻﻠﯽ‬
‫اﺳﺖ از اﺻﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﯾﺖﺷﺎن در ﺣﻖ ﻏﺬا‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﺮايﺷﺎن ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﺷﺪ‪.89‬‬

‫‪ -4‬اﺻﻞ ﺣﻖ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺸﺮي در ﮐﻤﮏ رﺳﺎﻧﯽ و ﺣﻤﺎﯾﺖ آﻧﺎن‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺸﺮي ﮐﻪ ﺑـﺮاي ﮐﻤـﮏ رﺳـﺎﻧﯽ ﺑـﻪ ﻗﺮﺑـﺎﻧﯽﻫـﺎي‬
‫ﺟﻨﮓ اﻗﺪام ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺻﻠﯿﺐﺳﺮخ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻖ داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﺷﻬﺮوﻧﺪان‬
‫را ﺑﻪ ﻣﻮاد ﺿﺮوري ﺣﯿﺎت ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳـﺖ ﻣـﻮاد ﻏـﺬاﯾﯽ ﮐﻤـﮏ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ .‬و در اﯾـﻦ ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐـﺮده اﺳـﺖ ﺑـﻪ آن ﮐـﻪ‪ :‬اﺣﮑـﺎم اﯾـﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣـﻪ‪ ،‬ﻣـﺎﻧﻊ در راه‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﮐﻪ ﮐﻤﯿﺘﻪي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺻـﻠﯿﺐﺳـﺮخ و ﯾـﺎ ﻫـﺮ ﻫﯿـﺎت‬
‫ﺑﺸﺮي دﯾﮕﺮ ﻏﯿﺮ ﺣﺎﻣﯽ ﺑﻪ آن اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﺷﺨﺎص ﺷﻬﺮوﻧﺪان و ﮐﻤﮏ رﺳـﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺮاي آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آن ﮐﻪ اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺗﻮاﻓﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.90‬‬
‫و ﭘﺮوﺗﻮﮐﻞ دول‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﺮط ﻣﻮاﻓﻘﺖ اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻗﺪام ﮐﻤﯿﺘﻪي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺻﻠﯿﺐﺳﺮخ‬
‫و ﯾﺎ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺸﺮي دﯾﮕﺮي ﺑﯽ ﻃﺮف‪ ،‬ﺑﺮاي ﮐﻤﮏ رﺳﺎﻧﯽ ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.91‬‬
‫و ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺮط ﺑﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﮑﻪ ﻣﺠﺮد ﻋﺪم رﺿـﺎﯾﺖ‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ از اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺑﺮ اﻗﺪام اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ ﻣﻬﻢ ﺧﻮد‪ ،‬ﮐـﺎر ﮐﻤـﮏ رﺳـﺎﻧﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﺘﺎﺟﯿﻦ را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﻖ ﻣﯽاﻧﺪازد و ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬از ﭼﯿﺰﻫﺎي ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷـﻮد‪،‬‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻗﺪام اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑـﻪ ﻣـﺴﺎﻋﺪت و ﮐﻤـﮏ رﺳـﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺪاﺧﻠـﻪ در ﺟﻨـﮓ ﺷـﻤﺮده‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل دول آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻤﻠﯿﺎت ﮐﻤﮏ رﺳـﺎﻧﯽ ﺑـﺎ ﺷـﺮوﻃﯽ ﮐـﻪ ذﮐـﺮ‬ ‫‪36‬‬

‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺪاﺧﻠﻪ در ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ و اﻋﻤﺎل ﻏﯿﺮ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻤﺮده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.92‬‬

‫و ﻧﯿﺰ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻓﺮاد اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ از ﻫﺠﻮم و ﺗﻌﺮض واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ ﻣﻬﻢ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﻣﻮاﻓﻖ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل دول آﻣﺪه اﺳﺖ ﺑـﺪﯾﻦ‬
‫ﻗﺮار اﺣﺘﺮام و ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻣﺜﺎل اﯾﻦ دﺳﺘﻪ اﻓﺮاد واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﯿـﻖ اﯾـﻦ ﻣـﺼﻮﻧﯿﺖ ﺑـﺮاي‬
‫آﻧﺎن‪ ،‬ﺷﺮط اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺤﺪودهﮐﺎري آﻧﺎن ﺗﺠﺎوز ﻧﺸﻮد‪.93‬‬
‫‪ -5‬اﺻﻞ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ رﻓﺖ و آﻣﺪ آزاد ﺑﺮاي ﮐﻤﮏ رﺳﺎﻧﯽ ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﺣﯿﺎت ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪:‬‬
 ‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬اﻃﺮاف ﺟﻨﮓ را ﮐﻪ ﺑﻪ اﻗﺪام ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺸﺮي ﺑﺮاي ﮐﻤﮏ رﺳـﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻮاﻓﻘﺖ دارﻧﺪ ﻣﻠﺰم ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪي وﺳﺎﯾﻞ رﺳﺎﻧﺪن اﻣـﺪاد‪ ،‬از ﻗﺒﯿـﻞ اﯾﺠـﺎد‬
‫ﺗﺴﻬﯿﻼت و اﺟﺎزه ﻋﺒﻮر و ﻣﺮور آزاد و ﺳﺮﯾﻊ ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺷﯿﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ .‬و ﭘﺮوﺗﻮﮐـﻮل دول‬
‫ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮ ﻫﻤﻪي اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ و ﻫﻤﻪي اﻃﺮاف رﻗﯿـﺐ ﻻزم اﺳـﺖ‪ ،‬ﻋﺒـﻮر و ﻣـﺮور‬
‫ﺳﺮﯾﻊ را در اﻣﺮ ﮐﻤﮏ رﺳﺎﻧﯽ ﺟﺎزه دﻫﺪ و ﺑﺪون اﯾﺠﺎد ﻣﻮاﻧـﻊ ﻫﻤـﻪي ﺗـﺴﻬﯿﻼت ﻻزم را ﺑـﺮاي‬
‫ارﺳﺎل ﻣﻮاد ﮐﻤﮑﯽ و ﮐﺎرﻣﻨﺪان آن ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﯾﻦ ﻣـﺴﺎﻋﺪه ﺑـﺮاي ﺷـﻬﺮوﻧﺪان ﺗـﺎﺑﻊ‬
‫ﮐﺸﻮر رﻗﯿﺐ آﻣﺎده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.94‬‬

‫ﻓﺮع ﻧﻬﻢ ﺣﻖ ﺻﺤﺖ‬

‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ آن ﮐﻪ ﺣﻖ ﺻﺤﺖ در ﺣﯿﺎت اﻧﺴﺎن ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪه را دارد‪ ،‬ﺣﻖ ﺻﺤﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و در ﺿﻤﻦ ﺣـﻖ ﺻـﺤﺖ‪ ،‬ﻓـﺮاﻫﻢ ﮐـﺮدن ﻣـﻮاد‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺷﻔﺎﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺣﻤﺎﯾﺖ آنﻫﺎ و ﺿﻤﺎﻧﺖ ﺳﻼﻣﺖ اﻓﺮاد آنﻫﺎ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬و‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ‪...‬‬

‫ﺿﻤﺎﻧﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻖ ﺻﺤﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان در اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ذﯾﻞ ﺗﺠﻠﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﺻﻞ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺳﺎﺑﻘﻪ‬

‫ﻫﺪف از ﺣﻤﺎﯾﺖ اﮐﺜﺮ ﺣﻘﻮق ﺳﺎﺑﻖاﻟـﺬﮐﺮ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﺿـﻤﺎﻧﺖ ﺻـﺤﺖ آﻧـﺎن ﻧﯿـﺰ در ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺟﻨﮕﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ از اﯾﻦرو‪ ،‬ﺿﻤﺎﻧﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﯾﻦ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺿـﻤﺎﻧﺖ ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﺣـﻖ‬
‫ﺻﺤﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -2‬اﺻﻞ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﺠﺮوﺣﯿﻦ و ﺑﯿﻤﺎران و اﻣﺜﺎل آنﻫﺎ از ﺧﻄﺮات ﺟﻨﮓ‬

‫ﻣﺠﺮوﺣﯿﻦ و ﺑﯿﻤﺎران‪ ،‬زﻧﺎن ﺣﺎﻣﻠﻪ و زﻧﺎﻧﯿﮑﻪ ﺗﺎزه ﻧﻮزاد ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آوردهاﻧﺪ و اﻃﻔـﺎل ﭘـﺎﯾﯿﻦﺗـﺮ از‬
‫‪ 15‬ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از اﺣﺘﺮام اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزع ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﯾﻦ اﺣﺘﺮام در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﺤﻘﻖ ﻣـﯽﺷـﻮد‬
‫‪37‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺴﺖ وﺟﻮي آﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬و از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻮرد ﻫﺠﻮم و ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷـﺪه ﺑﯿـﺮون آورده‬
‫ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻧﺘﻘﺎل داده ﺷﻮد و ﺗﺠﺎوز و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﭼﯿـﺰي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي دول ژﻧﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺠﺮوﺣﯿﻦ و ﺑﯿﻤﺎران‪ ،‬اﻓﺮاد ﻧﺎﺗﻮان و زﻧﺎن ﺣﺎﻣﻠﻪ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ و اﺣﺘﺮام وﯾﮋه ﻗﺮار ﻣـﯽﮔﯿﺮﻧـﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ﮐﻪ ﺿﺮورتﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪي اﻃﺮاف ﺟﻨﮓ در ﻣـﻮرد اﺟـﺮاآت و‬
‫اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺟﺴﺖ وﺟﻮ از ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪهﮔﺎن و ﻣﺠﺮوﺣﯿﻦ و ﺑﯿﻤﺎران اﺗﺨﺎذ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﺗﺴﻬﯿﻼت ﻻزم را ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬و ﻧﯿـﺰ در ﻣـﻮرد ﮐﻤـﮏ و ﻧﺠـﺎت ﻏـﺮق ﺷـﺪهﮔـﺎن و ﻏﯿﺮﺷـﺎن از‬
‫اﺷﺨﺎص ﮐﻪ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﯾﺎ ﻣﻮرد ﻏﺎرت و ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.95‬‬
‫و در ﻣﻮرد اﯾﺠﺎد ﺷﻔﺎﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺟﺎﯾﮕﺎهﻫﺎي اﻣﻦ‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎي ﻣـﺬﮐﻮر ﺗـﺼﺮﯾﺢ ﮐـﺮده اﺳـﺖ ﮐـﻪ‪:‬‬
‫ﺑﺮاي اﻃﺮاﻓﯽ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺻﻠﺢ و ﺟﻨﮏ ﺑﺎ ﻫﻢ رﻗﯿﺐاﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ﮐـﻪ ﻋﻤﻠﯿـﺎت ﺧـﺼﻤﺎﻧﻪ ﺳـﺮ‬
‫ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮد و ﯾﺎ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺷﻐﺎﻟﯽ اﮔﺮ ﻧﯿﺎز ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻨـﺎﻃﻖ و ﺟﺎﻫـﺎﯾﯽ‬
‫را ﺑﺮاي ﺷﻔﺎﺧﺎﻧﻪ و اﻣﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﻈﻢ اﺣﺪاث ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﮐﯿﻔﺘـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ از‬
‫ﻣﺠﺮوﺣﯿﻦ و ﺑﯿﻤﺎران و اﻓﺮاد ﻧﺎﺗﻮان و اﻓـﺮاد ﻣـﺴﻦ و اﻃﻔـﺎل زﯾـﺮ ﭘـﺎﻧﺰده ﺳـﺎل‪ ،‬زﻧـﺎن ﺣﺎﻣﻠـﻪ و‬
‫ﻣﺎدران اﻃﻔﺎل ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از ﻫﻔﺖ ﺳﺎل را ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪.96‬‬

‫‪ -3‬اﺻﻞ ﺧﺼﻮل ﮐﻤﮏﻫﺎي ﻃﺒﯽ‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺣﻖ داده ﺷﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﻣـﺪادﻫﺎي ﻃﺒـﯽ و‬
‫ﺻﺤﯽ ﺑﺮاي ﺷﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺸﺮي ﺣﻖ داده ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻤﯿﯿﺰ و ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻓﺮاوردهﻫﺎي ﻃﺒﯽ آﻣﺎده ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕـﺮ آن ﮐـﻪ ﻧﯿﺎزﻫـﺎي ﻃﺒـﯽ‪،‬‬
‫ﺗﻤﯿﯿﺰ و ﺗﺒﻌﯿﺾ را اﻗﺘﻀﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺿـﺮور اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺗـﺴﻬﯿﻼت ﻻزم را‪،‬‬
‫ﺑﺮاي وﺳﺎﯾﻞ و اﺑﺰاري ﮐﻪ ﻣﻮاد ﻃﺒﯽ را اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽدﻫﺪف ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﺳﺮع وﻗـﺖ ﻣـﻮاد‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻣﻮرد ﺿﺮورت ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ .97‬و ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن اﻣﺪادﻫﺎي ﻃﺒﯽ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪي ﺷـﻬﺮوﻧﺪان‬
‫ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ در دﺳﺘﺮس ﺷﺎن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪ -4‬اﺻﻞ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻋﯿﺎن ﻃﺒﯽ و ﻣﻮﻇﻔﯿﻦ و ﮐﺎرﻣﻨﺪان آن‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑـﺸﺮي‪ ،‬ﮐـﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺘﻨـﺎزع را ﻣﻠـﺰم ﮐـﺮد‪ ،‬اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﮐـﺎﻓﯽ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ؛ ﯾﻌﻨـﯽ ﺣﻤﺎﯾـﺖ از ﺷـﻔﺎﺧﺎﻧﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺗﺮﻫـﺎي ﺣﻤـﻞ ﻧﻘـﻞ‪ ،‬ﻃﯿـﺎرهﻫـﺎي‬
‫ﻣﺨﺼﻮص اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺠﺮوﺣﯿﻦ و ﺑﯿﻤﺎران‪ ،‬زﻧﺎن ﺣﺎﻣﻠﻪ و ادوﯾﻪ و ﮐﻤﮏﻫـﺎي ﻃﺒـﯽ‪ .‬و اﯾـﻦ در اﺛـﺮ‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﻪ آن ﮐﻪ‪ :‬ﺑـﻪ ﻫـﯿﭻ ﺣـﺎل ﺟـﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺮ ﺷﻔﺎﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﻠﮑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي رﻋﺎﯾﺖ ﺣﺎل ﻣﺠﺮوﺣﯿﻦ‪ ،‬ﺑﯿﻤـﺎران‪ ،‬اﻓـﺮاد ﻧـﺎﺗﻮان‪ ،‬زﻧـﺎن و‬
‫زﻧﺎن ﮐﻪ ﺗﺎزه اوﻻد ﺑﺪﻧﯿﺎ آورده اﻧﺪ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺠﻮم و ﺣﻤﻠﻪ ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫‪38‬‬

‫اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ‪ ،‬اﺣﺘﺮام و ﺣﻤﺎﯾﺖ آﻧﺎن درﻫﻤﻪ اوﻗﺎت واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .98‬و اﯾـﻦ اﻋﯿـﺎن و ﻣـﻮاد ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺼﺐ ﻋﻼﻣﺎت ﻣﺨﺼﻮص ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ از ﻧﻈﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ دور ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ وﺳﺎﯾﻞ ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺨـﺼﻮص وﺳـﺎﯾﻞ و ﻣـﻮاد ﻃﺒـﯽ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﺎ ﻧـﺼﺐ ﻋﻼﻣـﺎت‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮﻧﺪ‪.99‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺎﻣﻮرﯾﻦ و ﻣﻮﻇﻔﯿﻦ ﺧﺪﻣﺎت ﻃﺒﯽ ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﻗـﺴﻢ آنﻫـﺎ اﻓـﺮاد ﺷـﻬﺮوﻧﺪ و‬
‫ﻣﻠﮑﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را وﻗﻒ ﺧﺪﻣﺎت ﻃﺒﯽ ﺑـﺮاي ﻗﺮﺑـﺎﻧﯽﻫـﺎي ﺟﻨـﮓ ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪ .‬اﯾـﻦﻫـﺎ از‬
 ‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ و ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺑﺎﻻي اﯾﻦﻫﺎ ﺑﺪون اﺟﺎزه ﻗﺎﻧﻮن ﺟـﺎﯾﺰ ﻧﯿـﺴﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ژﻧﻒ ﺗﺼﺮح ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﺣﺘﺮام و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻫﻤﻪي ﻣﺎﻣﻮرﯾﻦ ﻣﻮﻇـﻒ وﯾـﮋه‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﻈﻢ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اداره ﮐﺮدن ﺷﻔﺎﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﻠﮑـﯽ و ﻫﻤـﻪ ﮐﺎرﮐﻨـﺎن آنﻫـﺎ از‬
‫ﻗﺒﯿﻞ ﭘﺮﺳﺘﺎران ﻣﺠﺮوﺣﯿﻦ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎران ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬اﻓﺮاد ﻧﺎﺗﻮان‪ ،‬زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑـﻪ ﺗـﺎزﮔﯽ اوﻻد آورده‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎﻧﯿﮑﻪ آﻧﺎن راﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﮐﺮده و ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺎه اﯾـﻦﻫـﺎ در اﺧﺘﯿـﺎر ﯾﮑـﯽ از‬
‫اﻃﺮاف ﻧﺰاع ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳـﯿﺮان ﺟﻨﮕـﯽ ﺷـﻤﺮده ﻧﻤـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘـﻪ ﻗـﺪرتﻫـﺎي‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﻖ دارﻧﺪ اﯾﻦﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﻋﺪت اﻓﺮاد ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻧﮕﻬـﺪاري ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈـﺖ‬
‫ﻫﻤﻪي ﺣﻘﻮق ﺷﺎن‪.100‬‬
‫و ﻗﺴﻢ دﯾﮕﺮ ﻧﻈﺎﻣﯿﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در وﻗﺖ ﺿـﺮورت‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻣـﺴﺎﻋﺪت ﻣﺠـﺮوﺣﯿﻦ و ﺑﯿﻤـﺎران‬
‫وﻏﯿﺮه اﺳﺘﺨﺪام وﯾﮋه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎرانﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠـﯽ ﺑـﺸﺮي‪ ،‬ﺑـﻪ اﺣﺘـﺮام و‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖﺗﺮﻏﯿﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺰ آن ﮐﻪ اﯾﻦﻫﺎ اﮔﺮ در اﺧﺘﯿﺎر ﺧـﺼﻢ ﻗـﺮار ﻣـﯽﮔﯿﺮﻧـﺪ‪ ،‬از اﺳـﯿﺮان‬
‫ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ در اﻋﻄﺎي اﯾﻦ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺑـﺮاي ﻧﻈﺎﻣﯿـﺎن ﻣﻮﻇـﻒ ﺑـﻪ ﭘﺮﺳـﺘﺎري‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ‪...‬‬

‫ﺑﯿﻤﺎران ﺟﻨﮓ و ﻣﺠﺮوﺣﯿﻦ‪ ،‬ﺷﺮط اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن ﮐﺎﻣﻼً ﺑﯽ ﻃﺮﻓﯽ ﺧﻮد ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑـﻪ ﺿـﺮر‬
‫ﯾﮑﯽ از اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ اﻗﺪام ﻧﮑﻨﻨﺪ‪.101‬‬

‫‪ -5‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ آزﻣﺎﯾﺶﻫﺎي ﻃﺒﯽ‬

‫ﺑﺮاي اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻃﺒﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻃﺒﯿﺒﺎن ﺷـﺎن‪ ،‬واﺟـﺐ اﺳـﺖ اﺧـﻼق‬
‫ﺷﻐﻞ ﻃﺒﺎﺑﺖ را ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻻي ﻣﺠﺮوﺣﯿﻦ و ﺑﯿﻤﺎران ﮐﻪ زﯾﺮ دﺳﺖ ﺷﺎن ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻃﺒﯽ اﻗﺪام ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺑﺮﯾﺪن اﻋﻀﺎ و ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻃﺒﯽ و ﻋﻠﻤـﯽو ﺑﺮﯾـﺪن‬
‫رگﻫﺎي و ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي ﺑﺪن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺸﺖ ﮐﺮدن‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮدﺑﯿﻤﺎران و ﻣﺠﺮوﺣﯿﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آن ﮐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺻﺤﯽ ﺷﺎن ﻋﻤﻠﯿﺎت را اﻗﺘﻀﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻـﻮرت ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .102‬و ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬـﺎرم ژﻧـﻒ‪ ،‬ﺷـﮑﻨﺠﻪ و رﻓﺘـﺎر ﻏﯿـﺮ اﻧـﺴﺎﻧﯽ ﮐـﻪ آزﻣـﺎﯾﺶﻫـﺎي‬
‫‪39‬‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص زﯾﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن آﻻم و دردﻫﺎي ﻋﻤـﺪي و اﯾﺠـﺎد‬
‫ﺿﺮرﻫﺎي ﺧﻄﺮي ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ و ﺻﺤﺖ را‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺰرگ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ ﺑـﺸﺮي ﺑـﻪ ﺣـﺴﺎب‬
‫آورده اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ‪ ،‬اﯾـﻦ ﻣـﻮارد را در ﺷـﻤﺎر ﺟﺮﯾﻤـﻪي ﺟﻨـﮓ آورده‬
‫اﺳﺖ‪.103‬‬

‫ﻓﺮع ﯾﺎزدﻫﻢ – ﺣﻖ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﺤﯿﻂ‬

‫از آن ﺟﺎي ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﺳﺎﯾﻪي ﻣﺤﯿﻂ ﻧﺎ ﺳﺎﻟﻢ از ﺣﻘﻮق ﺧﻮد )ﺣﻘﻮق ﮐـﻪ ﻗـﺒﻼً ذﮐـﺮ ﺷـﺪ(‬
‫ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﯾﻦ ﺣﻘﻮق در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ‪ ،‬اﺻﻮل و ﻣﻘﺮراﺗﯽ را وﺿﻊ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻄﺒﯿـﻖ ﺑﻌـﺾ آن‬
‫اﺻﻮل‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻈﻢ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﺤﯿﻂ اﺳﺖ و ﺑﻌﺾ آنﻫﺎ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻏﯿـﺮ ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ در‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﺤﯿﻂ ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ و ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﯾﻦ اﺻﻮل ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﺻﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﯿﻦ اﻫﺪاف ﻧﻈﺎﻣﯽو اﻋﯿﺎن ﻣﺪﻧﯽ )ﭘﻞ‪ ،‬ﺷﻔﺎﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺐ و‪(...‬‬
‫در ﺳﺎﺑﻖ ﺑﯿﺎن ﻧﺼﻮص ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮ وﺟﻮب ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﯿﻦ اﻫﺪف ﻧﻈﺎﻣﯽ و اﻋﯿﺎن ﻣﺪﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬آﻣﺪ‪ .‬و اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﺤـﯿﻂ زﯾـﺴﺖ از آﺛـﺎر و زﯾـﺎنﻫـﺎي‬
‫ﺟﻨﮓ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان و اﻓﺮاد ﻣﻠﮑﯽ اﺳـﺖ ﺗـﺎ در‬
‫آن ﻣﺤﯿﻂ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ و ﺳﺎﻟﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﺻﻞ ﺗﻨﺎﺳﺐ‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ ﻧﯿﺰ از اﺻﻮﻟﯽ اﺳﺘﮑﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎً ذﮐﺮ ﺷـﺪ‪ ،‬و در اﯾـﻦ ﺟـﺎ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻏﯿـﺮ ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﺤﯿﻂ ﻃﺒﯿﻌﯽ از ﺧﻄﺮات ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ؛ زﯾـﺮا ﺑـﺮاي اﻃـﺮاف‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻣﻨﺎزﻋﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﻫﺪاف ﻧﻈﺎﻣﯽ و وﺳﺎﯾﻞ و آﻻت ﺟﻨﮕﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺑـﻪ اﯾـﻦ اﻫـﺪاف‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﺛﺎر اﯾﻦ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺑﻪ اﻋﯿﺎن ﻣﺪﻧﯽ ﺳﺮاﯾﺖ ﻧﮑﻨﺪ و ﺿـﺮر‬
‫آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻧﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻮدن اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﯾﻞ ﺟﻨﮕﯽ‬

‫ﺗﻮاﻓﻘﺎت ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي را ﮐﻪ از اﻋﻼﻣﯿﻪ »ﺳﺎل ﭘﺘﺮﺳﺒﻮرگ« و ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‬
‫آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ آن ﮐﻪ ﺣﻖ ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺟﻨﮓ و اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋـﺎت‬
‫ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ در اﻧﺘﺨﺎب ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﺟﻨﮓ و وﺳﺎﯾﻞ و اﺑﺰار ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺣـﻖ ﻣﻄﻠـﻖ ﮐـﻪ ﻣﻘﯿـﺪ ﺑـﻪ ﻫـﯿﭻ‬
‫ﻗﯿﺪي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ؛ از اﯾﻦ رو‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﻠﺤﻪي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﺑﯿﻮﻟﻮژي و ﮔﺎزﻫﺎي ﺧﻔﻪ ﮐﻦ و‬
‫ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺷﺒﺎﻧﻪ را ﻣﻤﻨﻮع اﻋﻼم ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﺛﺎر ﺑﺪ و ﻣﻨﻔﯽ آن ﺑﻪ اﻋﯿﺎن ﻣﺪﻧﯽ ﺳﺮاﯾﺖ ﻧﮑﻨﺪ‪،‬‬
‫‪40‬‬
‫و ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺿﺮر ﻧﺮﺳﺪ‪.104‬‬

‫‪ -4‬اﺻﻞ ﻣﻤﻨﻮع ﺑﻮدن ﺗﺨﺮﯾﺐ ﮐﺮدن ﻣﻠﮑﯿﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ را از ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺑﺮ ﺿـﺪ ﻣﻠﮑﯿـﺖ ﻋﻤـﻮﻣﯽﮐـﻪ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان و اﻓﺮد ﻣﻠﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و وﯾﺮان ﮐﺮدن آنﻫﺎ را ﻣﻤﻨﻮع ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ .‬و ﻫـﻢﭼـﯿﻦ اﺷـﯿﺎء و‬
‫اﻣﺎﮐﻦ ﮐﻪ ﺳﺎﮐﻨﺎن ﺷﻬﺮوﻧﺪان و اﻓﺮاد ﻣﻠﮑﯽ در ﺣﺎل ﺣﯿﺎت ﺧـﻮد از آنﻫـﺎ ﺑـﯽ ﻧﯿـﺎز ﻧﯿـﺴﺖ؛ از‬
‫ﻗﺒﯿﻞ ﻣﻨﺎﻃﻖ زراﻋﺘﯽ و وﺳﺎﯾﻞ آب ﺧﻮردﻧﯽ و‪ ،...‬و ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣـﻮاردي ﮐـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ زﯾـﺎدي دارد‪،‬‬
 ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺪﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻞﻫﺎ‪ ،‬اﯾﺴﺘﮕﺎﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺿﺮر ﻋﻤﺪه را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.105‬‬

‫ﻓﺮع دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺣﻖ ﺧﺎﻧﻮادة )اﻓﺮاد ﻣﻠﮑﯽ و ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ(‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ داﺷﺘﻦ ﺧﺎﻧﻮده در ﺣﻔﻆ ﺣﯿـﺎت ﻃﺒﯿﻌـﯽ ﺷـﺎن‪ ،‬و ﺧـﺼﻮﺻﺎً در ﺷـﺮاﯾﻄﯽ ﮐـﻪ‬
‫آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﺣـﻖ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان و اﻓـﺮاد ﻣﻠﮑـﯽ در‬
‫ﻣﻮرد ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﺎن در ﺟﺮﯾﺎن ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺟﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮد و اﯾﻦ اﻫﺘﻤـﺎم ﺑـﻪ ﺣـﻖ ﺧـﺎﻧﻮاده در‬
‫اﺻﻮل ذﯾﻞ ﻣﻨﮑﺸﻒ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬

‫‪ -1‬اﺻﻞ اﺟﺎزه دادن ﺑﻪ ﺗﺒﺎدل اﺧﺒﺎر ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫اﻧﺴﺎن در اﮐﺜﺮ اوﻗﺎت ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ دﺷﻮار و ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ او را از اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده اش دور ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻀﻄﺮب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي ﺑﺮاي ﺷﻬﺮوﻧﺪان و اﻓـﺮاد ﻣﻠﮑـﯽ ﺣـﻖ داده‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪن از ﻫﻢدﯾﮕﺮ‪ ،‬ﮔﺰارش ﺣﺎل ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ‪...‬‬

‫از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧـﻒ ﺗـﺼﺮﯾﺢ ﮐـﺮده اﺳـﺖ ﺑـﻪ آن ﮐـﻪ‪ :‬ﻫـﺮ ﮐـﺴﯽ ﮐـﻪ در‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﯾﮑﯽ از اﻃﺮاف ﻧﺰاع ﻣﻘﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ و در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋـﻪ آن را اﺷـﻐﺎل‬
‫ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﺎن اﺟﺎزه داده ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﺰارش و اﺧﺒﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ دﯾﮕﺮ از اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده اش‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آن ﮐﻪ اﯾﻦ اﺧﺒﺎر و ﮔﺰارش‪ ،‬ﺻﺮف ﺟﻨﺒﻪي ﮔﺰارش ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ را داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ اﺟﺎزه داده ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﺰارشﻫﺎ را از ﯾﮏ دﯾﮕﺮ درﯾﺎﻓﺖ ﺑﺪارﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﻣﺮاﺳﻼت ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﺪون‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ و ﺑﺪون ﮐﻨﺪي ﻧﻘﻞ واﻧﺘﻘﺎل داده ﺷﻮد‪.106‬‬
‫و در ﺷﺮاﯾﻂ دﺷﻮاري ﮐﻪ ﻣﺮاﺳﻼت ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﺴﺖ ﻋﺎدي ﻣـﺸﮑﻞ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺟـﺎي آن‬
‫دﻓﺘﺮ ﻣﺮﮐﺰي ﺟﺴﺖ وﺟﻮ از ﻣﻔﻘﻮدﯾﻦ وﺟﻤﻌﯿﺖﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺸﺮي‪ ،‬اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ را ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬و در ﻫﻤﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﯿﺰ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻗﺪرتﻫﺎي در ﺣﺎل ﺟﻨـﮓ و ﻧـﺰاع‪ ،‬ارﺳـﺎل و‬
‫‪41‬‬ ‫ﻣﺮﺳﻮل ﺑﯿﻦ اﻓﺮاد ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده را ﻗﻄﻊ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﭙﯽ اﯾﻦ ﻣﺮاﺳﻼت را در دﻓﺎﺗﺮ ﺧﻮد‬
‫ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.107‬‬

‫‪ -2‬اﺻﻞ رﻋﺎﯾﺖ ﺟﻤﻊ آوري ﺧﺎﻧﻮاده در ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي اﺧﺮاج و ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ و ﺗﻮﻗﯿﻒ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺑﺮاي اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﺟﻤﻊ آوري ﺧﺎﻧﻮاده در ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي اﺧﺮاج‬
‫و ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ و ﺗﻮﻗﯿﻒ را‪ ،‬واﺟﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻟـﺖ ﺑﯿـﺮون راﻧـﺪن از ﮐـﺸﻮر‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣـﻪ‬
‫ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ ﺗﺼﺮﺣﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﮐﺸﻮر اﺷﻐﺎﻟﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺣﺪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺗﺨﻠﯿـﻪ‬
‫و اﻧﺘﻘﺎل اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻧﮕﺬارد اﻓﺮاد ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﺷﻮﻧﺪ‪ .108‬و ﭘﺮوﺗﻮﮐـﻮل اﺿـﺎﻓﯽ‬
‫اول ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻻت ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ و ﺗﻮﻓﯿﻖ‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫اﻓﺮاد ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده در ﯾﮏ ﻣﮑﺎن ﺟﻤﻊ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧـﺼﻮﺻﺎً ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر و اﻃﻔـﺎل در ﻃـﻮل ﻣـﺪت‬
‫ﺗﻮﻗﯿﻒ در ﯾﮏ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ در ﺣﺎﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﭘﺮس وﺟﻮ و اﺳﺒﺎب ﺻﺤﯽ وﻏﯿﺮه‬
‫اﻗﺘﻀﺎي ﺗﻔﺮﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺟﺪا ﮐﺮدن آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮﻗﺖ ﺟـﺎﯾﺰ اﺳـﺖ‪ .‬و ﺑـﺮاي‬
‫ﺑﺎز داﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن ﺣﻖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﻃﻔﺎل ﺷـﺎن ﻧﯿـﺰ ﺑـﺎ آنﻫـﺎ در ﯾـﮏ‬
‫ﺗﻮﻗﯿﻔﮕﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻓﺮاد ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎز داﺷﺖ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺟﺎي ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ در ﯾـﮏ ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن و در ﯾـﮏ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ و اﺗﺎق ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺟﺪا از ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺎز داﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬و ﻓـﺮاﻫﻢ ﮐـﺮدن‬
‫ﺗﺴﻬﯿﻼت ﻻزم ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ آنﻫﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬و ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول ﻧﯿـﺰ ﺑـﺮ اﯾـﻦ‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺻﺪور ﺣﮑﻢ ﺑﻪ اﻋﺪام زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ اوﻻد دارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﮐـﺮده‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫اﺳﺖ و اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﮑﻤﯽﺻﺎدر ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺎﯾﻞ اﺟﺮا ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.109‬‬
‫‪ -1‬اﺻﻞ اﯾﺠﺎد ﺗﺴﻬﯿﻞ ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺟﻤﻊآوري ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪه‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪه و ﻣﺘﻔﺮق ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ ﻣـﺴﻮوﻟﯿﻦ و ﻣـﺎﻣﻮرﯾﻦ از دﯾـﺪﮔﺎه ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﻫﻤﻪي ﺗﺴﻬﯿﻼت ﻻزم را ﺑﺮاي ﺟﻤﻊآوري آنﻫﺎ ﻓـﺮاﻫﻢ آورﻧـﺪ‪ .‬و‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﯾﮏ از اﻃﺮف ﻣﻨﺎزﻋﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎر ﺟـﺴﺖ وﺟـﻮ در ﻣـﻮدر ﺧـﺎﻧﻮدهﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻨﮓ ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺴﻬﻼت ﻻزم ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻋـﻀﺎ و اﻓـﺮاد ﯾـﮏ ﺧـﺎﻧﻮاده در‬
‫ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻤﻊ و از ﯾﮏ دﯾﮕﺮ اﻃﻤﻨﺎن ﭘﯿﺪا ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﺮاي ﻫﯿﺎتﻫﺎي ﮐﻪ ﻣﺨﺼﻮص اﯾﻦ‬
‫وﻇﯿﻔﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺴﻬﯿﻼت ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺑﻪ وﺟـﻮد آورﻧـﺪ وﺗـﺪاﺑﯿﺮ اﻣﻨﯿﺘـﯽ ﺑـﺮاي آﻧـﺎن در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ .110‬و ﭘﺲ از آن ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺿﺮورت ﺟﻤـﻊ آوري ﺧـﺎﻧﻮدهﻫـﺎي ﭘﺮاﮐﻨـﺪه‬ ‫‪42‬‬

‫ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و اﺣﺘﺮام ﺣﯿﺎت ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ ﻗﺪر ﻣﻤﮑﻦ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻗﺎﻋـﺪة ﻋﺮﻓﯿـﻪ در آﻣـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.111‬‬

‫ﻓﺮع ﺳﯿﺰدﻫﻢ‪ -‬ﺣﻖﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺗﻌﻠﯿﻢ‬

‫ﺣﻖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان و اﻓﺮاد ﻣﻠﮑﯽ در ﻣﻮردﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺗﻌﻠﯿﻢ‪ ،‬از ﺣﻘﻮق ﻣﻬﻢ و ﺿﺮوري ﺑـﺸﺮي اﺳـﺖ؛‬
‫از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﮐﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣـﺴﻠﺤﺎﻧﻪ از آن ﺣﻤﺎﯾـﺖ‬
 ‫ﮐﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﻧﺼﻮﺻﯽ ﮐـﻪ دﻻﻟـﺖﮐﻨﻨـﺪه ﺑـﺮ ﺿـﺮورت ﺗﻌﻠـﯿﻢ اﻃﻔـﺎل و رﻋﺎﯾـﺖ اﻓـﺮاد‬
‫ﻗﺎﺑﻞﺗﺮﺑﯿﺖ روش ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ اﻃﻔﺎل ﻗﺎﺑﻞﺗﺮﺑﯿﺖ‪ ،‬اﻃﻔﺎﻟﯽ ﮐﻪ داﺧﻞ در ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻌﻠـﯿﻢ‬
‫ﺷﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ آن ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮ اﻃﺮاف ﻣﻨﺎزﻋﻪ واﺟـﺐ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺪاﺑﯿﺮ ﺿﺮوري را ﺑﺮاي ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻋﺪم اﻫﻤﺎل اﻃﻔﺎل ﮐﻢﺗﺮ از ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎل اﺗﺨـﺎذ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ؛‬
‫آﻧﭽﻨﺎن اﻃﻔﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﻨﮓ از ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮد ﺟﺪا ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐـﺎر ﺗﻌﻠـﯿﻢ آنﻫـﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ از ﺛﻘﺎﻓﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻬﺮه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.112‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪه ﮔﺎن ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺗﻌﻠﯿﻤﯽوﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﺷﺎن ﺿﻤﺎﻧﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ آن ﭼﻨﺎن ﮐـﻪ در‬
‫ﻫﻤﺎن ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﮐﺸﻮر ﺗﻮﻗﯿﻒ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺸﺎﻃﻬﺎي ذﻫﻨﯽ و ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ را ﻓﻌﺎل ﻧﻤﺎﯾـﺪ‬
‫و ﻫﻤﻪي ﺗﺪاﺑﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ را ﺑﺮاي ﻓﻌﺎل ﺷﺪن اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ اﺗﺨـﺎذ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﺼﻮص ﻣﮑـﺎنﻫـﺎي‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺗﻌﻠﯿﻢ وﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﺎن رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﺑﺮاي ﺑﺎز داﺷﺖ ﺷـﺪه ﮔـﺎن اﺟـﺎزه داده ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ درسﻫﺎي ﺷﺎن از ﻫﻤﻪي وﺳﺎﯾﻞ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.113‬‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ‪...‬‬

‫اﻣﺎ در ﺣﺎﻟﺖ اﺧﺮاج از ﮐﺸﻮر ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎن ﺣﻘﻮﻗﯽ را دارﻧﺪ ﮐﻪ در دو ﻧﺺ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ در ﺗﻮاﻓﻘﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬اﻫﻤﺎل ﺣﻘﻮق اﺻﻨﺎف دﯾﮕﺮي از ﺷﻬﺮوﻧﺪان و اﻓـﺮاد‬
‫ﻣﻠﮑﯽ در ﻣﻮرد ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣـﻖ اﻃﻔـﺎل و ﺑـﺎز داﺷـﺖ‬
‫ﺷﺪﮔﺎن در ﻣﻮردﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺗﻌﻠﯿﻢ اﮐﺘﻔﺎء ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﺻﻨﺎف دﯾﮕﺮ‪ .‬ﺑﺎ آن ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﻧﺼﻮص دﻻﻟﺖ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺗﻌﺮض ﺑﻪ ﻣﻮاد ﺗﻌﻠﯿﻤﯽو ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان آن ﮐـﻪ‬
‫ﺟﺰ از اﻋﻼن ﻣﺪﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺳﺎﺑﻖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ ﮐـﻪ اﺗـﻼف و ﺗﺨﺮﯾـﺐ آنﻫـﺎ در ﺣـﺎل ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﺗﺎﮐﯿﺪ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪي ﺷﻬﺮوﻧﺪان و اﻓﺮاد ﻣﻠﮑﯽ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ -1‬دراﺳﻪ ﻓﯽ اﻟﻘﺎﻧﻮن اﻟﺪوﻟﯽ اﻻﻧﺴﺎﻧﯽ اﻟﺪوﻟﯽ ﻟﺤﻘﻮق اﻻﻧﺴﺎن‪ ،‬ص‪.180‬‬
‫‪43‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺎدة ‪ 79‬ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ -1949‬م‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎدة ‪ 41‬ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ‪1949 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎدة ‪ 68‬ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‪1949 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻧﮕﺎه‪ :‬دراﺳﻪ ﻓﯽ اﻟﻘﺎﻧﻮن اﻟﺪوﻟﯽ اﻻﻧﺴﺎﻧﯽ و اﻟﻘﺎﻧﻮن اﻟﺪوﻟﯽ ﻟﺤﻘﻮق اﻻﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ص‪.181‬‬
‫‪ -6‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ص‪.158‬‬
‫‪ -7‬ﻧﮕﺎه‪ :‬اﻟﻘﺎﻧﻮن اﻟﺪوﻟﯽ اﻻﻧﺴﺎﻧﯽ اﻟﻌﺮﻓﯽ‪ ،‬ص‪.290‬‬
‫‪ -8‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﺑﻨﺪ )ج( ﻓﻘﺮه ‪ 1‬ﻣﺎده ‪ 7‬اﻟﻨﻈﺎم اﻻﺳﺎﺳﯽ اﻟﻤﺤﮑﻤﻪ اﻟﺠﻨﺎﯾﻪ اﻟﺪوﻟﯿﻪ‪1998 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻧﮕﺎه‪ :‬دراﺳﻪ ﻓﯽ اﻟﻘﺎﻧﻮن اﻟﺪوﻟﯽ اﻻﻧﺴﺎﻧﯽ و اﻟﻘﺎﻧﻮن اﻟﺪوﻟﯽ اﻻﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺻﺺ ‪.159 -158‬‬
‫‪ -10‬ﻣﺎدة ‪ ،35‬اﺗﻔﺎﻗﯿﻪ ﺟﻨﻒ اﻟﺮاﺑﻌﻪ‪ 1949 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -11‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎدة ‪ 49‬ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‪.‬‬
 ‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده ‪ ،147‬اﺗﻔﺎﻗﯿﻪ ﺟﻨﻒ اﻟﺮاﺑﻌﻪ‪ 1949 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-12‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده ‪ 8-7‬اﻟﻨﻈﺎم اﻻﺳﺎﺳﯽ اﻟﻤﺤﮑﻤﻪ اﻟﺠﻨﺎﯾﻪ اﻟﺪوﻟﯿﻪ‪ 1998 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-13‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬دراﺳﻪ ﻓﯽ اﻟﻘﺎﻧﻮن اﻟﺪوﻟﯽ اﻻﻧﺴﺎﻧﯽ و اﻟﻘﺎﻧﻮن اﻟﺪوﻟﯽ ﻟﺤﻘﻮق اﻻﻧﺴﺎﻧﻒ ص‪.163‬‬ ‫‪-14‬‬
‫ﻣﺎدة ‪ -27‬اﺗﻔﺎﻗﯿﻪ ﺟﻨﻒ اﻟﺮاﺑﻌﻪ‪ 1949 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-15‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬اﻟﻘﺎﻧﻮن اﻟﺪوﻟﯽ اﻻﻧﺴﺎﻧﯽ اﻟﻌﺮﻓﯽ‪ ،‬ص‪.330‬‬ ‫‪-16‬‬
‫ﻣﺎدة ‪ ،53‬اﻟﺒﺮوﺗﻮﮐﻞ اﻻﺿﺎﻓﯽ اﻟﺪول‪ 1977 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-17‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﺑﻨﺪ‪ 9‬ﻓﻘﺮه )ب( ﻣﺎدة ‪ ،8‬اﻟﻨﻈﺎم اﻻﺳﺎﺳﯽ ﻟﻠﻤﺤﮑﻤﻪ اﻟﺠﻨﺎﯾﯿﻪ اﻟﺪوﻟﯿﻪ‪1998 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-18‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻓﻘﺮة ‪ ،5‬ﻣﺎدة ‪ ،10‬اﻟﺒﺮوﺗﻮﮐﻮل اﻻﺿﺎﻓﯽ اﻻول‪1977 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-19‬‬
‫ﺿﻤﻦ ﻣﺎده ‪ ،79‬اﻟﺒﺮوﺗﻮﮐﻞ اﻻﺿﺎﻓﯽ اﻻول‪1977 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-20‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﺑﻨﺪ )ب( ﻓﻘﺮه ‪ ،2‬ﻣﺎده ‪ ،8‬اﻟﻨﻈﺎم اﻻﺳﺎﺳﯽ اﻟﻤﺤﮑﻤﻪ اﻟﺠﻨﺎﯾﯿﻪ اﻟﺪوﻟﯿﻬﻒ ‪ 1998‬م‪.‬‬ ‫‪-21‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻓﻘﺮه‪ ،3‬ﻣﺎدة ‪ ،38‬اﺗﻔﺎﻗﯿﻪ ﺟﻨﻒ اﻟﺮاﺑﻌﻪ‪1949 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-22‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎدة ‪ ،17‬اﻟﺒﺮوﺗﻮﮐﻞ اﻻﺿﺎﻓﯽ‪ ،‬اﻻول‪.1977 ،‬‬ ‫‪-23‬‬
‫ﻣﺎدة ‪ ،40‬اﺗﻔﺎﻗﯿﻪ ﺟﻨﻒ اﻟﺮاﺑﻌﻪ‪1949 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-24‬‬
‫ﻣﺎده ‪ ،83‬اﺗﻔﺎﻗﯿﻪ ﺟﻨﻒ اﻟﺮاﺑﻌﻪ‪1949 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-25‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎدة ‪ ،104 -85 -99‬اﺗﻔﺎﻗﯿﻪ ﺟﻨﻒ اﻟﺮاﺑﻌﻪ‪1949 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-26‬‬
‫ﻣﺎده ‪ ،89‬اﺗﻔﺎﻗﯿﻪ ﺟﻨﻒ اﻟﺮاﺑﻌﻪ‪ 1949 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-27‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده‪ 90‬ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‬ ‫‪-28‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده ‪ 92 -91‬ﻫﻤﯿﺖ ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‪.‬‬ ‫‪-29‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده ‪ 93‬ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‪.‬‬ ‫‪-30‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده ‪ 94‬ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‪.‬‬ ‫‪-31‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده ‪ 95‬ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‪.‬‬ ‫‪-32‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده ‪ ،116 -105‬ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‪.‬‬ ‫‪-33‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎدة ‪ ،126 -117‬ﻫﻤﯿﺖ ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‪.‬‬ ‫‪-34‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده ‪ ،128 -127‬ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‪.‬‬ ‫‪-35‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده ‪ ،131 -129‬ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‪.‬‬ ‫‪-36‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده ‪ ،135 -132‬ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‪.‬‬ ‫‪-37‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎدة ‪ ،141 -136‬ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ‪.‬‬ ‫‪-38‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎدة ‪ ،49‬ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﮥ اول ژﻧﻒ‪.‬‬ ‫‪-39‬‬
‫ﻓﻘﺮة ‪ ،4‬ﻣﺎدة ‪ ،75‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪ 1977 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-40‬‬
‫اﻟﻘﺎﻧﻮن اﻻوﻟﯽ اﻻﻧﺴﺎﻧﯽ اﻟﻌﺮﻓﯽ‪ ،‬ص ‪.315‬‬ ‫‪-41‬‬ ‫‪44‬‬
‫ﺑﻨﺪ )د( ﻓﻘﺮة ‪ ،4‬ﻣﺎدة ‪ ،75‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول ژﻧﻒ‪ 1977 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-42‬‬
‫ﻓﻘﺮة )‪ (1‬ﻣﺎدة ‪ ،66‬ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪1998 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-43‬‬
‫ﻣﺎده ‪ 71‬و ﻣﺎدة ‪ 123‬ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪1949 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-44‬‬
‫ﺑﻨﺪ )‪ (1‬ﻓﻘﺮة‪ 4‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪ 1977 ،‬و ﺑﻨﺪ )‪ (1‬ﻓﻘﺮه )‪ (1‬ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪-1998 ،‬‬ ‫‪-45‬‬
‫م‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده ‪ ،72‬ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪1949 ،‬م و ﻣﺎده ‪ 67‬ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ 1998 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-46‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده ‪ 71‬ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪ -1949 ،‬م و ﻓﻘﺮة ‪ ،3-2‬ﻣﺎدة ‪ 64‬ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ‪،‬‬ ‫‪-47‬‬
‫‪1998‬م‪.‬‬
‫ﻣﺎدة ‪ 72‬ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ژﻧﻒ‪-1949 ،‬م و ﻣﺎده ‪ 123‬آن‪.‬‬ ‫‪-48‬‬
 ‫ﺑﻨﺪ )ز( ﻓﻘﺮه ‪ ،4‬ﻣﺎده ‪ ،75‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪1977 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-49‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﺑﻨﺪ )ﻫـ( ﻓﻘﺮه ‪ ،1‬ﻣﺎل ‪ ،67‬ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ 1998 ،‬م و ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي ﻋﺮﻓﯽ‪،‬‬ ‫‪-50‬‬
‫ص‪.321‬‬
‫ﺑﻨﺪ )ﻫـ( ﻓﻘﺮه ‪ ،4‬ﻣﺎدل ‪ ،75‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ‪ ،‬اول‪ 1977 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-51‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي ﻋﺮﻓﯽ‪ ،‬ص ‪.322‬‬ ‫‪-52‬‬
‫ﺑﻨﺪ )و( ﻓﻘﺮه ‪ ،4‬ﻣﺎده ‪ 75‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪ 1977 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-53‬‬
‫ﻧﮕﻪ‪ :‬ﺑﻨﺪ )‪ (1‬ﻓﻘﺮه‪ ،1‬ﻣﺎدة ‪ ،55‬ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ 1998 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-54‬‬
‫ﻣﺎدة ‪ ،74‬ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ژﻧﻒ‪ 1949 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-55‬‬
‫ﺑﻨﺪ)ط( ﻓﻘﺮه ‪ 4‬ﻣﺎده ‪ ،75‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪1977 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-56‬‬
‫ﻓﻘﺮة ‪ ،7‬ﻣﺎدة ‪ 64‬ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦ اﻣﻠﻠﯽ‪1998 ،‬م‪ .‬و ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي ﻋﺮﻓﯽ‪ ،‬ص‪.324‬‬ ‫‪-57‬‬
‫ﻣﺎدة ‪ ،73‬ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪-1949 ،‬م‪ .‬و ﺑﻨﺪ )ي( ﻓﻘﺮة ‪ ،4‬ﻣﺎده ‪ 75‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪1977 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-58‬‬
‫ﻣﺎده ‪ ،118‬ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪ -1949 ،‬م‪ .‬و ﺑﻨﺪ )ح( ﻓﻘﺮة ‪ ،4‬ﻣﺎده ‪ ،75‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪1977 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-59‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي ﻋﺮﻓﯽ‪ ،‬ص ‪.326‬‬ ‫‪-60‬‬
‫ﺑﻨﺪ )ج( ﻓﻘﺮة ‪ ،4‬ﻣﺎدة ‪ 75‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪1977 ،‬م‪ .‬و ﻣﺎده ‪ 24 -22‬ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪،‬‬ ‫‪-61‬‬
‫‪1998‬م و ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي ﻋﺮﻓﯽ‪ ،‬ص ‪.327‬‬
‫ﻣﺎدة ‪ ،27‬ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم زﻧﻒ‪ 1949 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-62‬‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎزﻋﺎت ‪...‬‬

‫ﻣﺎدة ‪ ،75‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻞ اﺿﺎﻓﯽ‪ ،‬اول‪ 1977 ،‬م و ﺑﻨﺪ اﻟﻒ و ب ﻓﻘﺮة ‪ 2‬ﻣﺎدل ‪ 75‬ﻫﻤﯿﻦ ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل‪.‬‬ ‫‪-63‬‬
‫ﻣﺎدة ‪ ،27‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪1949 ،‬م‪ .‬و ﺑﻨﺪ )ب( ﻓﻘﺮة ‪ 2‬ﻣﺎدة ‪ 75‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪ -1977 ،‬م‪ .‬و ﻓﻘـﺮة ‪1‬‬ ‫‪-64‬‬
‫ﻣﺎده ‪ 76‬آن‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻃﻔﺎل د رﺣﺎﻻت ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺳﺎﻧﺪرا ﺳﻨﺠﺮ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي در ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ص ‪.143‬‬ ‫‪-65‬‬
‫ﻓﻘﺮة ‪ 1‬ﻣﺎدة ‪ 77‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪1977 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-66‬‬
‫ﻣﺎدة ‪ 147‬ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪1949 ،‬م‪ .‬و ﺑﻨﺪ ‪ 1‬ﻓﻘﺮة ‪ ،2‬ﻣﺎدة ‪ 75‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪1977 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-67‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬زﻧﺎن و ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ وﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬د‪ ،‬ﮔﯿﺮدﯾﺖ‪ ،‬ج‪ .‬ﮔﺮدام‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي در ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ص‬ ‫‪-68‬‬
‫‪.183-182‬‬
‫ﺑﻨﺪ )ز( ﻓﻘﺮه ‪ ،1‬ﻣﺎده ‪ ،7‬ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ -1988 ،‬م و ﺑﻨﺪ )ب( ﻓﻘﺮه ‪ 2‬ﻣﺎده ‪ 8‬آن‪ .‬و ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫‪-69‬‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي ﻋﺮﻓﯽ‪ ،‬ص ‪.286‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺷﻼﻟﺪه‪ ،‬ص ‪.185‬‬ ‫‪-70‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي در ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي و ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ص ‪.195‬‬ ‫‪-71‬‬
‫ﺑﻨﺪ )‪ (1‬ﻓﻘﺮه ‪ ،2‬ﻣﺎدة ‪ ،57‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اوﻟﻒ ‪1977‬م و ﻓﻘﺮة ‪ 2‬ﻣﺎدة ‪ 52‬آن‪.‬‬ ‫‪-72‬‬
‫‪45‬‬ ‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده ‪ 52-51‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل ﻓﻮق‪.‬‬ ‫‪-73‬‬
‫ﺑﻨﺪ ‪15-4‬ف ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪1977 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-74‬‬
‫ﻓﻘﺮه ‪ 1‬ﻣﺎدة ‪ ،35‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل ﻓﻮق‪.‬‬ ‫‪-75‬‬
‫ﻓﻘﺮه )‪ (4‬ﻣﺎده ‪4‬ف ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ )ﻻﻫﻪ( ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در ﺣﺎل ﻧﺰاع ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ‪ -1954 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-76‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده ‪ 17-16‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﻓﻮق‪.‬‬ ‫‪-77‬‬
‫ﻓﻘﺮه )‪ (3‬ﻣﺎده ‪ ،4‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ي)ﻻﻫﻪ( ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻤﺘﻠﻄﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در ﺣﺎل ﻧﺰاع ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ‪1954 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-78‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده ‪ ،56-52‬ﭘﺮوﺗﻮﮐـﻮل اﺿـﺎﻓﯽ اول‪-1977 ،‬م‪ .‬و ﻣـﺪه ‪ 8‬ﭘﺮوﺗﻮﮐـﻮل دوم ﺗﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣـﻪي )ﻻﻫـﻪ( ‪1954‬م ﮐـﻪ‬ ‫‪-79‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻤﺘﻠﮑﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎدة ‪ 147‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻔﻒ ‪-1949‬م و ﻓﻘﺮه )‪ (2‬ﻣﺎده ‪ ،8‬ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪي ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪1998 ،‬م‪.‬‬ ‫‪-80‬‬
‫ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﻋﺮﻓﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.527-496‬‬ ‫‪-81‬‬
 ‫‪ -82‬ﻣﺎده‪ 6‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل دوم ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ )ﻻﻫﻪ(‪ ،‬ﺳﻼ ‪ ،1954‬ﻣﺨﺼﻮص ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻠﮑﯿﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪1999 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -83‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و اﺻﻮل آن‪ ،‬د‪ .‬ﺟﺎل س‪ .‬ﺑﮑﺘﯿﻪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي در ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ص ‪.54‬‬
‫‪ -84‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي در ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي و ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ص ‪.196‬‬
‫‪ -85‬ﻣﺎدة ‪ 40‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪1949 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -86‬ﻗﺎﻣﻮس ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮاي ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺸﺮي‪ ،‬ص ‪.146‬‬
‫‪ -87‬ﻓﻘﺮﻗﻪ )‪ (2‬ﻣﺎدة ‪ ،54‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪1977 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -88‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻗﺎﻣﻮس ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮاي ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺸﺮي‪ ،‬ص ‪ .146‬و ﻓﻘﺮه )‪ (1‬ﻣﺎدل ‪ ،54‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪-1977 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -89‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎدة ‪ ،89‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪1949 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -90‬ﻣﺎدة ‪ ،10‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪1949 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -91‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻓﻘﺮه )‪ (1‬ﻣﺎدة ‪ 81‬اﺻﻮل ﺗﻮﺟﯿﻬﯽ در ﻣﻮرد ﺣﻖ ﮐﻤﮏ رﺳﺎﻧﯽ ﺑﺸﺮي‪1993 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -92‬اﺻﻞ ‪ ،8-7‬اﺻﻮل ﺗﻮﺟﯿﻬﯽ در ﻣﻮرد ﺣﻖ ﮐﻤﮏ ﮐﺮدن رﺳﺎﻧﯽ ﺑﺸﺮي‪ 1993 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -93‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻓﻘﺮة )‪ (4‬ﻣﺎدة ‪ ،71‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪1977 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -94‬ﻓﻘﺮة )‪ (2‬ﻣﺎده ‪ ،70‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪1977 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -95‬ﻣﺎدة ‪ 16‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪1949 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -96‬ﻣﺎده ‪ ،14‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﻓﻮق‪1949 -‬م‪.‬‬
‫‪ -97‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎدة ‪ ،23‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪ ،‬و ﻓﻘﺮل )‪ (5‬ﻣﺎدة ‪ 70‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪-1977 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -98‬ﻣﺎدة ‪ ،18‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪1949 ،‬م‪.‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫‪ -99‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎدة ‪ 22-21-18‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪1949 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -100‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎدة ‪ ،28‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ اول ژﻧﻒ‪1949 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -101‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎدة ‪ ،29-25‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي اول ژﻧﻒ‪1949 ،‬م و ﻓﻘﺮة )ج( ﻣﺎدة ‪ 8‬و ‪ 16‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪ -1977 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -102‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎده ‪ 11‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪1977 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -103‬ﻣﺎدة ‪ ،147‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪ .1949 ،‬و ﻧﯿﺰ ﺑﺪ )‪ (1‬ﻓﻘﺮه ‪ 2‬ﻣﺎده ‪ 8‬ﻧﻈﺎم اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ‪،‬‬
‫‪1998‬م‪.‬‬
‫‪ -104‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻓﻘﺮل ‪ 1‬ﻣﺎدة ‪ ،35‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪1977 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -105‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎدة‪ 56‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪1977 ،‬م‬
‫‪ -106‬ﻣﺎدة ‪ ،25‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ژﻧﻒ‪1949 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -107‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎدة ‪ ،25‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ژﻧﻒ‪1949 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -108‬ﻣﺎدة ‪ -49‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪1949 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -109‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻓﻘﺮة ‪ 3‬و ‪ 5‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪1977 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -110‬ﻣﺎدة ‪ ،26‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪1949 ،‬م‪.‬‬ ‫‪46‬‬
‫‪ -111‬ﻧﮕﺎه‪ :‬ﻣﺎدة ‪ 74‬ﭘﺮوﺗﻮﮐﻮل اﺿﺎﻓﯽ اول‪1977 ،‬م و ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺸﺮي ﻋﺮﻓﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.336 -333‬‬
‫‪ -112‬ﻣﺎدل ‪ ،24‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪1949 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -113‬ﻣﺎدة ‪ 94‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪي ﭼﻬﺎرم ژﻧﻒ‪1949 ،‬م‪.‬‬
 ‫ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪاﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺷﻤﺲ‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‬
‫ﮔﺎﻫﯽ اﻓﺮاد ﺑﺎ ﺗﺒﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﺳـﺖﯾـﺎﺑﯽ ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﻣـﺎدي و ﻗـﺪرت‪ ،‬اﻗـﺪام ﺑـﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﮐﺮده و در اﯾﻦ راه از ﻫﺮ ﻧﻮع اﺑﺰار ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬زﯾﺮ ﻋﻨﻮان ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮده‪ ،‬اﻣﮑﺎن و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي‬
‫آن را ﺑﺮ ﺷﻤﺮده‪ ،‬اﻫﺪاف‪ ،‬آﺛﺎر و ﻣﺼﺎدﯾﻖ آن را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮده و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺎﺳﯽ‬
‫رويآوردن ﻣﺠﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ را ﻣﺮور ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ را ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻓﻘﻬﯽ آن ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪.‬‬
‫واژﮔﺎن ﮐﻠﯿﺪي‪ :‬ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿﻞ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﺎي زﯾﺎدي از ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ اراﯾﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻔﺎوتﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ دارﻧـﺪ از‬
‫ﺣﯿﺚ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺘﺮك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﯾﮑﯽ از ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ‬
‫از‪» :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﺴﺘﻤﺮي ﮐﻪ ﺑـﺎ ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﯽ ﺻـﻮرت ﻣـﯽﮔﯿـﺮد« ) ‪Donald. R, Cressy,‬‬
‫‪.(1969: 304‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻪ ﻫﻢ داﯾﺮه ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ را ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮده ﮐـﺮده و ﺗﻤـﺎم ﺟﺮاﯾﻤـﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﯾﺎ ﻣﻌﺎوﻧﺖ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ارﺗﮑﺎب ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ را ﺷـﺎﻣﻞ ﻣـﯽﺷـﻮد و ﻫـﻢ از ﺣﯿـﺚ ﺗﻌـﺪاد‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺒﺎن و ﻧﻮع ﻓﻌﻞ ارﺗﮑﺎﺑﯽ و ﺷﺮاﯾﻂ و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﻃـﻼق دارد‪ ،‬داراي ﻣﻌﻨـﺎي ﺟـﺎﻣﻊ و ﻣـﺎﻧﻊ‬
‫ﻧﺒﻮده و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬در ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﺗﻤﺎﻣﯽﺟﺮم‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ اﻗﺪام ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﺴﺘﻤﺮي اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺮاي ﮐـﺴﺐ‬
‫ﺳﻮد و ﻣﻨﻔﻌﺖ از ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺠـﺎم ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖﻫـﺎي ﻏﯿـﺮ ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣـﻮرد ﻧﯿـﺎز ﻣـﺮدم اﻧﺠـﺎم ﻣـﯽﺷـﻮد‬
‫)‪.(Albense, 1989: 5‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺮﺗﮑﺒﺎن و ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﮕﯽ ﺟﺮم و ﺗﺒﺎﻧﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺠﺮﻣـﺎن و اﯾﻔـﺎي‬
‫ﻧﻘﺶ ﺧﺎص از ﻃﺮف ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﺎن ﺳﺎﮐﺖ ﺑﻮده و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﺎﻣﻊ و ﮐﺎﻣﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫از ﻣﯿﺎن ﺗﻌﺮﯾﻒﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد وﺟﻮد دارد ) ‪Albini., 1971 :35‬ــ ‪38‬‬
‫‪ (Hindesimith, 1941: 119; Soukhanor and others, 1992: 5‬ﯾﮑـﯽ از ﻣﻨﺎﺳـﺐﺗـﺮﯾﻦ‬
‫آنﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﯾﮏ ﺳﺮي ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻏﯿﺮ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﺮﻣﺎن ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺮاي ﯾـﮏ دوره ﻣـﺴﺘﻤﺮ ﺻـﻮرت ﻣـﯽﮔﯿـﺮد و ﻫـﺪف از اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻼت ﮐﺴﺐ اﻣﺘﯿﺎزات اﻗﺘﺼﺎدي و ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺮاي ﮐـﺴﺐ ﻗـﺪرت‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ؛ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺟﺎﻣﻊ و ﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﻣﺒـﺴﻮط دﯾﮕـﺮي ﮐـﻪ‬
‫ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ را اﻗﺪام ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻏﯿﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﮔﺮوﻫـﯽ از اﻓـﺮاد ﮐـﻪ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻫﻢ دارﻧﺪ ارﺗﮑﺎب ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﻫﺪف از آن ﺑﻪ دﺳـﺖ آوردن ﻣﻨﻔﻌـﺖ و‬
‫ﻗﺪرت اﺳﺖ ) ‪ ،(Abadinsky, 2000; 5‬ﮐﺎﻣﻞﺗﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒﻫﺎي ذﮐﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫـﺎي ﻣﺠﺮﻣﺎﻧـﻪ ﺧـﺎص‬
‫اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬در ﺗﻌﺮﯾﻒﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ‪ ،‬ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑـﺮ ﮔـﺮوهﻫـﺎ و ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ اﯾﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﺟـﺮاﯾﻢ اﻃـﻼق ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪siegel, 1997 : 376; Soukhanor ) ،‬‬
‫‪.(and others, OP. Cit , Torr, 1999: 331‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒﻫﺎ ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺮمﺷﻨﺎﺳﺎن اراﯾﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻮاردي آن ﭼﻨﺎن ﺑﺎ ﻫـﻢ در‬
‫ﺗﻀﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ از ﺟﺮمﺷﻨﺎﺳﺎن اراﯾﻪ ﯾﮏ ﺗﻌﺮﯾﻒ روﺷﻦ و دﻗﯿﻖ در اﺑﺘـﺪاي ﺗﺤﻘﯿـﻖ را‬ ‫‪48‬‬

‫ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ و ﺗﺒﯿﯿﻦ آن را ﺗﻨﻬﺎ در ﺧﻼل ﺗﺤﻘﯿﻖ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽداﻧﻨـﺪ‪Totowa, 1986: ) ،‬‬
‫‪.(28‬‬
‫در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﮑﻞ ﺗﺸﺘّﺖ در ﺗﻌﺮﯾﻒﻫﺎ را ﺗﺎ ﺣـﺪي ﺑـﺮ ﻃـﺮف‬
‫ﮐﺮده و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﺳـﺎزﻣﺎن ﭘﻠـﯿﺲ ﺟﻨـﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ )اﯾﻨﺘﺮﭘﻞ( اراﯾﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي‬
‫ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮔﺮوﻫﯽ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﯾﮏﭘﺎرﭼﻪ و ﻣﺘﺤﺪ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﺪف اﺳﺎﺳـﯽ آن‬
 ‫از اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﭘﻮل از اﯾﻦ راه ﺑﻮده و ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﺗﺮس و ﻓﺴﺎد اداﻣﻪ ﺣﯿﺎت‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪.(Besnet, 1993: 319) ،‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ از ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﻋﻠﯿﻪ ﺟﺮاﯾﻢ ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ و ﻓﺮاﻣﻠـﯽ‬
‫ﻣﺼﻮب ﺳﺎل ‪ 2000‬ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﭘﺎﻟﺮﻣﻮ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧـﺴﯿﻮن ﺟـﺮاﯾﻢ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺮاﯾﻢ ﺷﺪﯾﺪ ﯾﺎ ﺟﺮاﯾﻢ ﺧﺎص ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن*‪ 1‬اﻃﻼق ﻣﯽﺷـﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوﻫﯽ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﺶﺗﺮ و ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾـﺎ ﻏﯿـﺮ ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ‬
‫ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﺎﻟﯽ ﯾﺎ ﻣﺎدي ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﯽ ارﺗﮑﺎب ﻣـﯽﯾﺎﺑـﺪ‪Convention against transnational ) ،‬‬
‫‪.(organized Crimes, 2000, Art 2.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﮐﻪ از ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ اراﯾﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﺟﺎﻣﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺗﻌﺮﯾﻒﻫﺎي ﺑﺎﻻ ﺑـﻮده و ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﻌﯿـﺎري‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻌﺪي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪:‬‬
‫ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﮔﺮوﻫﯽ ﻣﻨﺴﺠﻢ از اﺷـﺨﺎص‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺒﺎﻧﯽ ﺑﺎﻫﻢ و ﺑﺮاي ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎدي و ﻗﺪرت‪ ،‬ﺑﻪ ارﺗﮑﺎب ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺷﺪﯾﺪ‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ و ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف از ﻫﺮ ﻧﻮع اﺑﺰار ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻧﯿـﺰ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪) ،‬ﺷـﻤﺲ‬
‫ﻧﺎﺗﺮي‪ :1380 ،‬ص ‪ 13‬ـ ‪.(25‬‬

‫‪ 2‬ـ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫از آنﺟﺎ ﮐﻪ ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ وﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺠﺮﻣﺎﻧـﻪ ارﺗﮑـﺎب‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬در ﺑﺮرﺳﯽ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﺮاﯾﻢ ارﺗﮑـﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻻزم اﺳـﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺮﺗﮑﺐ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺮاﯾﻢ ﻫـﻢ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬زﯾـﺮا ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫ﺧﻮد ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ را در ارﺗﮑﺎب و ﺟﻬﺖ دﻫﯽ ﺟﺮاﯾﻢ ارﺗﮑﺎﺑﯽ و ﻣﺘـﺼﻒ ﮐـﺮدن آنﻫـﺎ ﺑـﻪ ﺟـﺮم‬
‫‪49‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ دارد‪.‬‬

‫اﻟﻒ( وﯾﮋﮔﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ‬

‫در ﺑﺎرة وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺮمﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺮﻣﺎﻧـﮥ ﻣﺮﺗﮑـﺐ‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﮐﺮد‪:‬‬

‫* اﯾﻦ ﺟﺮاﯾﻢ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از ﻋﻀﻮﯾﺖ در ﮔﺮوه ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻄﻬﯿﺮ درآﻣﺪﻫﺎي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﺟﺮم‪ ،‬ﻓﺴﺎد اداري‬
‫و ﮐﺎرﺷﮑﻨﯽ در اﻋﻤﺎل ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻏﯿﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺑﻮدن ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎ ﮔﺮوه ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ) ;‪lyman and potter, 2000: 7‬‬
‫‪.(Finckenaver , Organized Crime in America , 1995: 3; Abadinsky, 2000: 5.‬‬
‫اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮔﺮوه ﺟـﺮم ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﺟـﺮاﯾﻢ را ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺎ اﻫـﺪاف‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎدي اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﺪ و ﺑـﺎ دﻟﺒـﺴﺘﮕﯽﻫـﺎي ﻣـﺬﻫﺒﯽ و ﺳﯿﺎﺳـﯽ اﻗـﺪام‬
‫ﺑﻪارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺪف اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺴﺐ ﭘﻮل و ﻗﺪرت و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﺎدي اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼـﻪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزات ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻫﻢ روي آورﻧﺪ وﻟﯽ ﻫﺪف اﺳﺎﺳـﯽ آنﻫـﺎ از‬
‫اﯾﻦ ﻣﺒﺎرزات ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺪف ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻗﺪرت اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻟﻐﻮ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻐﺎﯾﺮ‬
‫ﺑﺎ اﻫﺪاف ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮﯾﺶ و ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺗﺴﻬﯿﻞ ﮐﻨﻨـﺪه ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖﻫـﺎي ﺧـﺎص و‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻗﺪرتﻫﺎي اﺟﺮاﯾﯽ و ﻏﯿﺮه ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺳﺎزﻣﺎن و اﻋﻀﺎي‬
‫آن در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‪.(Ibid) ،‬‬

‫‪ -2‬وﺟﻮد ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬

‫از آن ﺟﺎ ﮐﻪ ﺟﺮاﯾﻢ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ ارﺗﮑﺎب ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﻓﻌﺎل‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬ﺗﺒﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ و ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وﺟﻮد‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻼت و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮ و ﻣﺠﺮﯾﺎﻧﯽ دارد ﮐﻪ ﻫﺮ‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ وﯾﮋه در آن و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮ اﻓﺮاد ﻣﺎﻓﻮق ﺧـﻮد اﻧﺠـﺎم وﻇﯿﻔـﻪ ﮐﻨﻨـﺪ ) ‪Kelly,‬‬
‫‪ .(2000: IXX‬ﺣﺘﺎ در ﺑﺮﺧﯽ ازﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺳﻠـﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ ﺑـﺴﯿﺎر ﮔـﺴﺘﺮده ﺑـﻮده و‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﺸﮑﯿﻼت ﻣﻮﺟﻮد در ﻗﻮاي ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﻧﻈﻢ ﺧﺎص و ﻓﻮق اﻟﻌـﺎده در اﯾـﻦ ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎ ﺣـﺎﮐﻢ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬اﺳﺘﻤﺮار ﺟﺮم در ﻃﻮل زﻣﺎن‬

‫در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﯽ اﻓﺮاد ﺟﻬﺖ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺧﺎﺻﯽ دور ﻫﻢ ﺟﻤـﻊ ﺷـﺪه‬
‫و ﺑﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ و ﻫﻢ ﻓﮑﺮي اﻗﺪاﻣﯽ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻌﯽ ﺑـﺮاي ﯾـﮏ ﺑـﺎر اﻧﺠـﺎم دﻫﻨـﺪ؛‬ ‫‪50‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺮاﯾﻤﯽ ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻓﮑﺮي و ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﮕﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آنﭼﻪ ﻻزم اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮوه ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﯾـﮏ دوره ﻃـﻮﻻﻧﯽ‬
‫ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﻘﯿﺪ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺧﺎص وﻟـﯽ ﻣـﺴﺘﻤﺮ ﺗـﺸﮑﯿﻞ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ؛ ) ‪Bassiouni and Vetere,‬‬
‫‪.(1998: XX VII‬‬
‫از اﯾــﻦرو ﺑﺮﺧــﯽ از ﺟــﺮم ﺷﻨﺎﺳــﺎن‪ ،‬ﺟــﺮاﯾﻢ ﮔﺎﻧﮕــﺴﺘﺮي را ﮐــﻪ ﺑــﺮاي ﻣــﺪﺗﯽ ﻣﺤــﺪود و در‬
‫ﻣﺤﺪودهﻫﺎي ﺧﺎص ارﺗﮑﺎب ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤـﯽﮐﻨﻨـﺪ؛ )ﻧﺠﻔـﯽاﺑﺮﻧـﺪآﺑﺎدي و‬
‫ﻫﺎﺷﻢ ﺑﯿﮕﯽ‪ :1377 ،‬ن ص(‪.‬‬
 ‫‪ -4‬ارﺗﮑﺎب ﻓﺴﺎد اداري‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ و ﺧﻄﺮﻧﺎكﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي ﻣﺮﺗﮑـﺐ ﺟـﺮاﯾﻢ ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از ﻓﺴﺎد اداري اﺳﺖ‪ .‬از آنﺟﺎ ﮐﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﮐﺴﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﯾﺎ ﻗـﺪرت‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ و ﺟﻬﺖ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺮﺗﮑﺐ اﻓﻌﺎل ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ ،‬ﻣﻤﮑـﻦ‬
‫اﺳﺖ اﻋﻀﺎي آن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ ﺟﺮاﯾﻢ ﺗﺤـﺖ ﺗﻌﻘﯿـﺐ ﻗـﺮار ﮔﯿﺮﻧـﺪ‪ .‬در ﻣـﻮاردي ﻧﯿـﺰ در ﻣﺮاﺣـﻞ‬
‫ارﺗﮑﺎب آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺨﺸﯽ از ﮐﺎرﻫﺎي ﺷﺎن در ادارات دوﻟﺘـﯽ اﻧﺠـﺎم ﺷـﻮد‪ ،‬ﺑﻌـﻀﯽ از‬
‫ﻣﻘﺮرات اداري ﻣﺎﻧﻊ اﻧﺠﺎم ﯾﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺷﺎن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮاردي ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ اﻋﻀﺎي ﺧﻮد از ﺗﻌﻘﯿﺐ و ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ و ﯾﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳـﺎﻧﺪن اﻣـﻮر‬
‫ﺟﺎري ﺧﻮد در ادارات دوﻟﺘﯽ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﻓﺎﺳﺪ ﻧﻤﻮدن ﻣﺪﯾﺮان ﻋﺎﻟﯽ و ﮐﺎرﻣﻨﺪان اﺟﺮاﯾـﯽ ﮐـﺮده و‬
‫ﻫﺮ ﻗﺪر ﮐﻪ ﻗﺪرت اﻗﺘﺼﺎدي آنﻫﺎ ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﻓﺴﺎدﺷﺎن ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد ﺑﺎ دﺧﺎﻟﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ و ﺗﻼش ﺟﻬﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري و ﮐﺴﺐ ﺗﻮﻓﯿﻘﺎت ﻻزم در اﯾﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ اﻟﻐﺎ و ﻧﺴﺦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻐﺎﯾﺮ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮﯾﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮده و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗـﺼﻮﯾﺐ ﻗـﻮاﻧﯿﻨﯽ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﺗـﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖﻫـﺎي‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﻧﺎﻣﺸﺮوع آﻧﺎن ﻣﻮﺟﻪ ﺟﻠﻮه داده ﺷﻮد‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ در دﺳﺘﮕﺎه ﻗﻀﺎﯾﯽ و ﻓﺎﺳﺪ ﮐﺮدن ﻗﻀﺎت‪ ،‬ﻫـﻢ‬
‫ﺧﻮد را از ﺗﻌﻘﯿﺐ و ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ در اﻣﺎن ﻣﯽدارﻧﺪ و ﻫﻢ اﻗﺪاﻣﺎت ﻏﯿـﺮ ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ ﺧـﻮﯾﺶ را اﺳـﺘﻤﺮار‬
‫ﻣﯽﺑﺨﺸﻨﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﻮﺟﯽ از ﻓﺴﺎد اداري ﻓﺮاﮔﯿﺮ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛ )‪.(Ibid‬‬

‫‪ -5‬اﺳﺘﻔﺎده از ارﻋﺎب و ﺧﺸﻮﻧﺖ‬

‫در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي رﻗﯿﺐ رو ﺑـﻪ رو ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﻣـﻮاردي‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﺄﻣﻮراﻧﯽ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺎ آنﻫـﺎ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ درﯾﺎﻓـﺖ رﺷـﻮه و‬
‫ﻣﺜﻞ آن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻮاردي ﻧﯿﺰ ﺣﺘـﺎ ﻣـﺄﻣﻮراﻧﯽ ﮐـﻪ ﻗـﺒﻼً ﺑـﺎ آﻧـﺎن در ﻣﻘﺎﺑـﻞ درﯾﺎﻓـﺖ رﺷـﻮه‬
‫‪51‬‬
‫ﻫﻤﮑﺎري ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ دﯾﮕﺮ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﺳﺘﻤﺮار آن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ دﺳـﺘﻪ از‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﯾﺎد ﺷﺪه را ﻣﺎﻧﻊ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻫﺪافﮐﺎري ﺧﻮﯾﺶ داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﺎ ارﻋﺎب و ﺗﻬﺪﯾﺪ دﺳﺘﻪ ﺳـﻮم‬
‫ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﻓﺸﺎي ﻫﻤﮑﺎري ﺳﺎﺑﻖ و درﮔﯿﺮي و اﻋﻤﺎل ﺧـﺸﻮﻧﺖ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ دو دﺳـﺘﻪ دﯾﮕـﺮ و در‬
‫ﺻﻮرت ﻟﺰوم‪ ،‬از ﻣﯿﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻦ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺶ اداﻣﻪ ﻣﯽدﻫﺪ ) ‪Kelly, 2000: XI‬ـ ‪.(XII‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﯾﺎد ﺷـﺪه ﮐـﻪ در ﺑـﯿﺶﺗـﺮ ﺟـﺮاﯾﻢ ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ وﺟـﻮد دارد‪ ،‬در‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺎر ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺨﺼﺼﯽ در ﻣﯿﺎن اﻋﻀﺎي ﮔﺮوه ﻣﺠﺮﻣﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﺗـﺄﻣﯿﻦ‬
‫و اراﯾﻪ ﮐﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻘﻠﺐ در ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎت و دﯾﮕﺮ ﻋﻮارض دوﻟﺘﯽ و ارﺗﮑﺎب‬
‫ﺗﻄﻬﯿﺮ ﭘﻮل اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﻣﻮارد از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑـﺰرگ و ﭼﻨـﺪ ﻣﻠﯿﺘـﯽ‬
‫ﻣﺠﺮﻣﺎﻧـﻪ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ؛ ) ‪The Resolution of the International Congress of penal Iaw‬‬
‫‪in: International review of Penal Iaw . Vol. 70, no. 3‬ـ ‪.(4 , 1999: 896‬‬

‫ب( وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺟﺮم ارﺗﮑﺎﺑﯽ‬

‫در ﻣﻮرد وﯾﮋﮔﯽ ﺟﺮم ارﺗﮑﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﻮﯾـﺴﻨﺪﮔﺎن ﺟﺮاﯾﻤـﯽ را‬
‫ﻣﺸﻤﻮل اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﻗـﺮار دادهاﻧـﺪ ﮐـﻪ وﯾﮋﮔـﯽ »ﺷـﺪت« را داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ؛ در ﭘـﯿﺶﻧـﻮﯾﺲ‬
‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﭘﺎﻟﺮﻣﻮ ﺳﺎل ‪ 2000‬ﻧﯿﺰ در ﻣﺎده ‪» ،2‬ﺷﺪت ﺟﺮم« از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺟﺮم ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ‬
‫ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﺪه و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آن ﻣﻔﺎد ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ »ﺟﺮمﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ« ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﭘﺎﻟﺮﻣﻮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي آن ﺗﻨﻬـﺎ ﺟﺮاﯾﻤـﯽ ﻣـﺸﻤﻮل‬
‫ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاي ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻗﺮار ﮔﺮﻓـﺖ ﮐـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺮﻣﺎﻧـﻪ ارﺗﮑـﺎب ﯾﺎﻓﺘـﻪ و داراي‬
‫ﻣﺠـﺎزاﺗﯽ ﺑـﺎ ﺣـﺪاﻗﻞ ﭼﻬـﺎر ﺳـﺎل ﺣـﺒﺲ ﺑﺎﺷـﺪ؛ ) ‪United Nations Convention against‬‬
‫‪ .(transnational organized crimes, Art. 2, par. b.‬ﺑﻨــﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻨﻬــﺎ وﯾﮋﮔــﯽ ﺟــﺮم‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺟﺮم اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺪﯾﺪ ﺑﻮدن آن اﺳـﺖ‪ ،‬ﮔﺮﭼـﻪ از ﺟﻤﻠـﻪ ﺷـﺮاﯾﻂ‬
‫دﯾﮕﺮ آن‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮدن ﺟﺮم ﺷﻤﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در واﻗﻊ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﺑﻪ ﻫـﺪف ﻣﺮﺗﮑﺒـﺎن از‬
‫ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﻤﻮده و ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﺎ ﻧﻔﺲ ﺟﺮم ﻧﺪارد‪.‬‬
‫از آن ﺟﺎ ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑـﺴﯿﺎري از ﺟـﺮاﯾﻢ ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ از ﺣﯿـﺚ ﻣﺮﺗﮑﺒـﺎن‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ‪ ،‬ﻣﮑﺎن ارﺗﮑﺎب ﺟﺮاﯾﻢ و ﻗﻠﻤﺮو ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري آنﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤـﺪود ﺑـﻪ ﻣﺮزﻫـﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﯽ ﯾـﮏ‬
‫ﮐﺸﻮر ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬آنﻫﺎ را از ﻧﻈﺮ ﻗﻠﻤﺮو ارﺗﮑﺎب ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻓﺮاﻣﻠﯽ و ﺟـﺮاﯾﻢ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ داﺧﻠﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻫﻤﯿﺘﯽ ﮐﻪ اﻣـﺮوزه ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎﻫﯿـﺖ و وﯾﮋﮔـﯽ‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻓﺮاﻣﻠﯽ دارد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ دو دﺳـﺘﻪ از ﺟـﺮاﯾﻢ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪52‬‬

‫‪ 3‬ـ ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻓﺮاﻣﻠﯽ‬

‫ﺑﻪ رﻏﻢ وﺿﻮح ﻧﺴﺒﯽ ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳـﺎن ﺗـﻼش ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ وﯾﮋﮔـﯽﻫـﺎي ﺟـﺮم‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﻠﯽ و ﻓﺮاﻣﻠﯽ را از ﻫﻢ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮐﺮده و روﺷﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ آﯾـﺎ اﯾـﻦ دو در ﯾـﮏ راﺳـﺘﺎ‬
‫ﻗﺮار دارﻧﺪ ﯾﺎ در ﻣﺎﻫﯿﺖ و اﺳﺎس ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔـﺎوتاﻧـﺪ )‪.(Bassiouni and vetere op.cit: xxxi‬‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﻫﯿﭻ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎﻗﯽ از ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻓﺮاﻣﻠّﯽ اراﯾـﻪ ﻧـﺸﺪه‪ ،‬در ﻋـﯿﻦ‬
‫ﺣﺎل ﺗﻮاﻓﻘﯽ ﮐﻠﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﯾﻦ ﺟﺮم ﻫﻤﺎن وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‬
 ‫داﺧﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ وزارﺗﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ در ﻧﺎﭘﻞ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ ﻓﺮاﻣﻠّـﯽ و‬
‫در اﻋﻼﻣﯿﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﺎﭘﻞ و ﻃﺮح اﻗﺪام ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺮ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي زﯾﺮ در ﻣﻮرد ﺟـﺮم ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ‬
‫ﻓﺮاﻣﻠّﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﯿﺶﺗﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻓﺮاﻣﻠّﯽ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﺎرﺟﯽ؛‬
‫‪ .2‬اﻧﺪازه ﺑﺰرگﺗﺮ؛‬
‫‪ .3‬ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ﺣﺠﻢ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ؛‬
‫‪ .4‬ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻي ﺳﻮددﻫﯽ؛‬
‫‪ .5‬وﺟﻮد ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺴﺘﺮده و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ؛‬
‫‪ .6‬ﻗﺪرت ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري در ﻗﻠﻤﺮو ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ ) ‪World Ministrial Coference on‬‬
‫‪organized crime (Naples, ltaly, 21 – 23, November, 1994), The Naples‬‬
‫‪Political Declartion and Global Action Plan. G. A. Res. 159. U. N. Doc. A /‬‬
‫‪.(Con / 49 / 74, 1994‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪ ،‬رﮐﻦ ﻣﻬﻢ ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي و ارﺗﮑﺎب آن ﺗﻮﺳـﻂ ﯾـﮏ‬
‫ﮔﺮوه ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﻋﻀﺎي ﮔﺮوه ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻫﻤﮕﯽ داراي ﻣﻠﯿﺖ واﺣﺪ ﺑـﻮده و در‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﮐﺸﻮر ﺧﻮد ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﮔﺮدﻧـﺪ و اﯾـﻦ ﺟـﺮم از ﺣﯿـﺚ ﻣﻮﺿـﻮع‪ ،‬ﻫـﺪف و ﻗﻠﻤـﺮو‬
‫ارﺗﮑﺎب ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻫﻤﺎن ﮐﺸﻮر ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ ﺻـﻮرت‪ ،‬ﺟـﺮم ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ‬
‫داﺧﻠﯽ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮﺿﻮع ﯾﺎ ﻗﻠﻤـﺮو ارﺗﮑـﺎب و ﯾـﺎ‬
‫ﻫﺪف‪ ،‬از آن ﮐﺸﻮر ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺮم ﻣﺰﺑﻮر ﻓﺮاﻣﻠّﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕـﺮ‪ ،‬ﺟـﺮم ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻓﺮا ﻣﻠّﯽ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻣﻌﻨﺎ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﻠﯽ را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﯾﺎ ﺟﺮم ﻗﻠﻤﺮو‬
‫ارﺗﮑﺎب آن و ﯾﺎ ﻫﺪف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و در وراي آن اﻗـﺪاﻣﺎﺗﯽ را ﺑـﻪ اﺟـﺮا ﮔـﺬارد؛‬
‫)‪ .(U. N. Doc. A / Conl. 144 / 15 (12 juty 1990) Paragraph, 16‬در ﯾﮑـﯽ از اﺳـﻨﺎد‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺟﺮم ﻓﺮاﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﺟﺮمﻫﺎﯾﯽ اﻃﻼق ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﯾﺎ ارﺗﮑﺎب‬
‫‪53‬‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ و ﯾﺎ ﻫﺪف از اﺟﺮاي آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﮐﺸﻮر را در ﺑﺮ‬
‫ﮔﯿـﺮد؛ ) ‪U. N. Doc. A / conf. 187 / 6, International Cooperation in Combating‬‬
‫‪Transnational Crime. Tenth congress on the prevention of Crime and the‬‬
‫‪treatment of offenders , Vienna . 10‬ــ ‪ .(17 April 2000, para 4.‬اﺻـﻄﻼح ﻓﺮاﻣﻠـﯽ‬
‫ﮐﻪ در اﺳﻨﺎد ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ ،‬از ﺣﯿﺚ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋـﺎت‪ ،‬ﭘـﻮل‪ ،‬ﮐـﺎﻻ و‬
‫ﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬اﻧﺴﺎنﻫـﺎ و دﯾﮕـﺮ اﻣـﻮال ﻋﯿﻨـﯽ و دﯾﻨـﯽ از ﻣﺮزﻫـﺎي دوﻟﺘـﯽ اﺷـﺎره دارد؛ ) ‪United‬‬
‫‪Nations , World Minsterial Confrence on organized Transnationl Crime,‬‬
‫‪Napoli, 1994, conf. 882, Problems and dangers Posed By organized‬‬
‫‪.(transnational crime in the Various region of the world, P. 15.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﺎﻣﻠﻪاي ﭘﺮ ﺳﻮد اﺷﺎره ﮐـﺮد ﮐـﻪ از ﻧﻈـﺮ‬
‫درآﻣﺪ‪ ،‬دوﻣﯿﻦ ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﭘﺲ از ﺗﺠﺎرت ﺗﺴﻠﯿﺤﺎت و ﺑﺎ درآﻣﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺣﺪود ‪ 500‬ﻣﯿﻠﯿـﺎرد‬
‫دﻻر اﺳﺖ و اﯾﻦ درآﻣﺪ ﻧﺎﺷﯽ از ﻗﺎﭼﺎق آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮاﻣﻠّـﯽ اﺳـﺖ؛ ) ‪Molly Mc Conville,‬‬
‫‪.(vol. 37, No. 1, 2000: 76 – 77‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ در ﮔﺴﺘﺮش ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ در ﺧـﺎرج از ﻣﺮزﻫـﺎ ﻣـﺆﺛﺮ ﺑـﻮده و ﺑـﻪ آن‬
‫ﺟﻨﺒﻪ ﻓﺮاﻣﻠﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺳـﺮﯾﻊ از راه دور و ﮐـﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮي‬
‫ﺷﺪن آن‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن اﻗﺘﺼﺎد و آزادي آن و ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻨﮓ ﺳﺮد ﺑﯿﻦ دو اﺑﺮ ﻗﺪرت ﺑﻮدهاﺳﺖ؛ در‬
‫ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺟﻬﺎﻧﯽ وزﯾﺮان در ﻧﺎﭘﻞ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎ ﻋﺒـﺎرت زﯾـﺮ ﻣـﻮرد ﺗﺄﮐﯿـﺪ ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬
‫»ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﻨﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺸﮑﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﯽدوﻟﺖﻫـﺎي‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﺪهاﺳﺖ وﻟﯽ اﻓﺰاﯾﺶ واﺑﺴﺘﮕﯽﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﯿﺎن دوﻟﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺳﺮﯾﻊ و ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﯽ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﺎرقاﻟﻌﺎده ﺗﺠﺎرت ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ و ﺿـﺮورت وﺟـﻮد ﯾـﮏ‬
‫ﺑﺎزار ﻣﺎﻟﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭼﺸﻢﮔﯿﺮي ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺤﻘﻖ ﺟـﺮم ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ را ﺗﻐﯿﯿـﺮ داده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺎي ﺷﮕﻔﺘﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻋﻤﯿﻖ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﻫﻢ در ﻣﺎﻫﯿﺖ ﭼﻨـﯿﻦ ﺟﺮﻣـﯽ روي دادهاﺳـﺖ«؛‬
‫)ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ وزارﺗﯽ ﺟﻬﺎن ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻓﺮاﻣﻠﯽ )ﻧﺎﭘﻞ‪ ،‬اﯾﺘﺎﻟﯿـﺎ‪ 21 ،‬ـ ‪ 23‬ﻧـﻮاﻣﺒﺮ ‪(1994‬‬
‫اﻋﻼﻣﯿﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻃﺮح اﻗﺪام ﺟﻬﺎﻧﯽ‪.(U. N. Doc: A / 49 / 748 (1994):‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﻣﺪرن ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻔﻬﻮﻣﯽﺟﺮم ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ وﺿـﻌﯿﺖ را در‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﺸﺨﯿﺺ اﯾﻦ ﺟﺮم ﻣﺸﮑﻞﺗﺮ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺠﺮﻣﺎن اﻣﮑﺎن ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪﺗﺮ ﺷـﺪن‪،‬‬
‫آن ﻫﻢ در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه در ﺳﻄﺢ ﻓﺮاﻣﻠﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﺗﻮﺳـﻌﻪ ارﺗﺒﺎﻃـﺎت راهدور و ﻓـﻦآوري‬ ‫‪54‬‬
‫ﻣﺎﻫﻮارهاي‪ ،‬راﯾﺎﻧﻪﻫﺎ و رﯾﺰﭘﺮدازﻧﺪهﻫﺎ و اﻧﺘﻘﺎل از ﻃﺮﯾﻖ اﻣﻮاج و ﺑﺎزار آزاد و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺟﻬـﺎن ﺑـﺰرگ‬
‫ﺑﻪ دﻫﮑﺪه ﺟﻬﺎﻧﯽ آن ﭼﻨﺎن ﭼﻬﺮه ﺟﺬاﺑﯽ ﺑﺮاي ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم در ﺳﻄﺢ ﻓﺮاﻣﻠﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﺮدهاﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از ﮔﺮوهﻫﺎي ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ را ﮐﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺳـﻨﺘﯽ ﻋﻤـﺪﺗﺎً در ﺳـﻄﺢ ﻣﻠـﯽ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ وادار ﮐﺮده ﮐﻪ در ﺳﻄﺢ ﻓﺮاﻣﻠﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آنﭼﻪ ﺟﺬاﺑﯿﺖ ﻣﻮرد اﺷـﺎره را‬
‫اﯾﺠﺎد ﮐﺮده‪ ،‬دﺳﺖرﺳﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺳـﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺻـﺖ ﺳـﻮء اﺳـﺘﻔﺎده از ﻧﻘـﺎط ﺿـﻌﻒ ﻣﻮﺟـﻮد در‬
‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎزﻣﺎن از اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﺎﺷﯽ از اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن‬
‫در اﻣـﺎن اﺳـﺖ؛ )‪ .(Bassiouni and Vetere Op. Cit: XXXII‬ﯾﮑـﯽ دﯾﮕـﺮ از ﻣﺤـﺮكﻫـﺎ‬
 ‫ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺪاﯾﺖ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﺷﯽ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻧﺎﻣﺸﺮوع از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﯿـﺴﺘﻢ اﻗﺘـﺼﺎد ﺟﻬـﺎﻧﯽ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از ﻣﺸﺎوران زﺑﺪه‪ ،‬از ﺑﻨﺎدر ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ و ﻣﺮاﮐﺰ ﺑﺎﻧﮑﯽ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻏﯿـﺮ‬
‫ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﺎط ﻋﻤﺪه ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده و در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﻫـﺎي‬
‫ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در آنﻫﺎ ﻣﺨﻔﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ )‪ .(Ibid‬ﺑـﺴﯿﺎري از اﯾـﻦ‬
‫ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدهاز ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺨﺼﺼﯽ اراﯾﻪ ﺷﺪه از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺎﻧﮏداران‪ ،‬ﺣـﺴﺎبرﺳـﺎن‪ ،‬وﮐـﻼ و‬
‫ﻣﺸﺎوران ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻟـﺰوم ﺣﻔـﻆ اﺳـﺮار ﺷـﻐﻠﯽ‪،‬‬
‫اﺳﺮار را ﻣﺨﻔﯽ ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﮔﺮدد؛ )‪.(Bassiouni, 1997: 140 , 141‬‬
‫ﻣﻮارد ﯾﺎد ﺷﺪه ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﻓﺮاﻣﻠّﯽ ﺷﺪن ﺟﺮاﯾﻢ ﺳـﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﻪ اﻣـﺮي آﺳـﺎن ﻣﺒـﺪل‬
‫ﮔﺮدد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ از اﺟﺰاي ﯾﮏ ﺟﺮم در ﻗﻠﻤﺮو ﮐﺸﻮري ارﺗﮑـﺎب ﯾﺎﺑـﺪ و ﺑـﻪ اﺻـﻄﻼح‪،‬‬
‫ﯾﮏ ﺟﺮم وﯾﮋﮔﯽ ﭼﻨﺪ ﻣﻠﯿﺘﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﻮﻗﯿـﻒ ‪ 517‬ﮐﯿﻠـﻮﮔﺮم ﮐﻮﮐـﺎﺋﯿﻦ در ﺑﻨـﺪر‬
‫ﻟﻬﺴﺘﺎن )‪ (Polish port‬ﻣﺠﺮﻣـﺎن ﻟﻬـﺴﺘﺎﻧﯽﻫـﺎ را ﺑـﺎ ﻣﺠﺮﻣـﺎن اﮐـﻮادري ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﻣـﯽﺳـﺎﺧﺖ‬
‫ﮐﻪاﻋﻀﺎي ﮐﺎرﺗﻞ ﮐﺎﻟﯽ )‪ (Cali‬از ﮐﻠﻤﺒﯿﺎ و اﻋﻀﺎي ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﺷـﺒﮑﻪ‬
‫ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﻫﻤﮑﺎري ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺟﺮم ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ ﻓﺮاﻣﻠّـﯽ ﮐﻠﻤﺒﯿـﺎﯾﯽ‪،‬‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬اﮐﻮادري و ﻟﻬﺴﺘﺎﻧﯽ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ؛ )‪.(Ibid: 116‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻓﺮاﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﺟﺮﻣـﯽ اﻃـﻼق ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ اوﻻً ﺗﻮﺳـﻂ ﺷـﺒﮑﻪﻫـﺎي‬
‫ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ ﻫﻢ ارﺗﮑﺎب ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺛﺎﻧﯿﺎً اﯾﻦ ﺷﺒﮑﻪﻫﺎ در ﮐﺸﻮرﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ‬
‫ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ و ﯾﺎ اﻫﺪاف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ از ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺗﻮﺳﻂ آﻧﺎن ﻓﺮاﺗﺮ از ﻗﻠﻤﺮو ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‬
‫ﯾﮏ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ‪ ،‬ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ ﻓﺮاﻣﻠـﯽ در ﮐﻨﻮاﻧـﺴﯿﻮن ﻣﻠـﻞ ﻣﺘﺤـﺪ ﻋﻠﯿـﻪ‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻓﺮاﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺮﻣﯽ اﻃﻼق ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﺨﺶ اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺪارك‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ و ﮐﻨﺘﺮل ﺟﺮم در ﮐـﺸﻮر دﯾﮕـﺮ واﻗـﻊ ﺷـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﮔﺮﭼﻪ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن در ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ ارﺗﮑـﺎب‬
‫‪55‬‬ ‫اﯾﻦ ﺟﺮم در ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ داراي ﺗﺄﺛﯿﺮات اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮده ﺑﺎﺷـﺪ؛ )ﮐﻨﻮاﻧـﺴﯿﻮن ﻣﻠـﻞ ﻣﺘﺤـﺪ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻓﺮاﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺎده ‪ ،3‬ﭘﺎراﮔﺮاف دوم(‪.‬‬

‫اﻟﻒ( اﻫﺪاف و آﺛﺎر ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎ اﻫﺪاف ﺧﺎﺻﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي ﻣﺠﺮﻣﺎﻧـﻪ ارﺗﮑـﺎب ﻣـﯽﯾﺎﺑـﺪ و آﺛـﺎر‬
‫وﺣﺸﺘﻨﺎﮐﯽ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﯽﮔﺬارد‪ .‬در ذﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻫـﺮ ﯾـﮏ از اﻫـﺪاف و آﺛـﺎر اﯾـﻦ‬
‫ﺟﺮم ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
 ‫أ ـ اﻫﺪاف ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪاﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟـﺮمﻫـﺎي ارﺗﮑـﺎﺑﯽ در ﻗﻠﻤـﺮو ﺟـﺮم ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ و ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﻄﻊﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ و ﻧﯿﺰ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻪاي و ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ در اﯾـﻦ‬
‫زﻣﯿﻨﻪ‪ ،‬روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﻫﺪاف ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﮐـﺴﺐ ﻣﻨـﺎﻓﻊ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ؛ )‪ (Torr, 1999: 5‬و اﻗﺪاﻣﺎت ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ و ﻣﻨﻄﻘـﻪاي ﻣـﻮرد اﺷـﺎره و‬
‫ﺗﺪاﺑﯿﺮي ﮐﻪ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪه ﺷﺪه ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺮاي ﺧﻨﺜﯽﺳﺎزي اﯾﻦ ﻫﺪف ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از اﻫﺪاﻓﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ آن ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐـﺮدهاﻧـﺪ و در ﺑﻌـﻀﯽ از اﺳـﻨﺎد‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪاﺳـﺖ‪ ،‬ﮐـﺴﺐ ﻗـﺪرت )‪،(Maltz, 1976: 76‬‬
‫اﻋﻢ از ﻗﺪرت اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ؛ ) ‪Ibid; Criminology, Lippincot , U.S.A, 1978,‬‬
‫‪ .(P. 240‬در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺮاي ﻣـﺼﻮن ﻧﮕـﻪ داﺷـﺘﻦ اﻋـﻀﺎي ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫ازﺗﻌﻘﯿﺐ و ﻣﺠﺎزات دﺳﺖ ﺑﻪ ارﻋﺎب و ﺗﻄﻤﯿﻊ و ﻓﺴﺎد ﻣﯽزﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذي ﮐـﻪ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﻗﺪرت اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮد ﺑﻪ دﺳﺖ آورده‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﻣﺤﺴﻮس در اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت دﺧﺎﻟـﺖ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﮐﺮده و آراي ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﺘﺨﺎب اﻓﺮاد ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺳﻮق دﻫﺪ و ﺑـﻪ اﯾـﻦ وﺳـﯿﻠﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ در ﺑﻌﻀﯽ ﻣـﻮارد ﺑـﯿﺶﺗـﺮ ﮐﺮﺳـﯽﻫـﺎ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫ﻣﯽآورﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ در ﺗـﻀﺎد اﺳـﺖ ﻧـﺴﺦ ﻧﻤـﻮده و ﯾـﺎ‬
‫ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﺒﺮد اﻣﻮر ﺧﻮد و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺟﻠﻮه دادن آن‪ ،‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و‬
‫از اﯾﻦ راه ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳـﯽ و اﺟﺮاﯾـﯽ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ آورده و ﻣـﺪﯾﺮان اﺟﺮاﯾـﯽ ﮐـﺸﻮر را ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺧﻮد ﻣﻨﺼﻮب ﯾﺎ ﺧﻠﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ ) ‪Ibid: 240‬ـ ‪ .(243‬ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗـﺪرت‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﻗـﺪرت اﻗﺘـﺼﺎدي ﺑـﯿﺶﺗـﺮ و راﻧـﺖ‬
‫ﺧﻮاريﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺪهاي دﯾﮕﺮ از ﻣﺆﻟﻔﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻗﺪرت اﻗﺘـﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳـﯽ‪ ،‬اﻗـﺪام ﺟﻬـﺖ ﺑﺮاﻧـﺪازي‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﯾﺎ دوﻟﺖ ﺣﺎﮐﻢ را ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از اﻫﺪاف ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘـﻪ ﻣـﯽداﻧﻨـﺪ؛ ) ‪Maltz,‬‬ ‫‪56‬‬

‫‪ .(OP. Cit: 76‬در ﻣﻮرد ﻫﺪف اول و دوم ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺮﻣﺎﻧـﻪ در ﮐﻨـﺎر ﺣﮑﻮﻣـﺖ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد و ﺑﺎ ﻗﺒﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﻣﯽﭘـﺮدازد و ﻧﻈـﺮي‬
‫ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻬﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﯾﺎ ﮐﺴﺐ ﻗـﺪرت ﺳﯿﺎﺳـﯽ‬
‫در ﺳﺎﯾﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﺣﮑـﻮﻣﺘﯽ ﻣﻮﺟـﻮد ﺗـﻼش ﻣﺠﺮﻣﺎﻧـﻪ اﻧﺠـﺎم ﻣـﯽدﻫـﺪ؛ ) ‪Bassouni and‬‬
‫‪ .(Vetere, OP. Cit: xxv‬وﻟﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﺪف ﺳـﻮم‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺮﻣﺎﻧـﻪ ﺑـﺎ رد ﻧﻈـﺎم‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ آن ﺗﻼش ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣـﯽآورد و در اﯾـﻦ ﻣـﺴﯿﺮ در ﺻـﻮرت ﻟـﺰوم‬
 ‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺗﺮورﯾﺴﺘﯽ اﻋﻢ از ﺧﺮابﮐـﺎري‪ ،‬ﺳـﺮﻗﺖﻫـﺎي ﻣـﺴﻠﺤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻮاﭘﯿﻤـﺎ رﺑـﺎﯾﯽ و‬
‫ﺣﻤﻼت و ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪن ﻣﺪﯾﺮان ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺑﯽﮔﻨﺎه دﯾﮕـﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد؛ ) ‪U. N. Doc E / CN; 15 / 1969 / 7, PP. 2‬ــ ‪ .(5‬اﯾـﻦ ﻫﻤـﺎن ﻋﻤﻠﯿـﺎت‬
‫ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﺑﻪ »ﺗﺮورﯾﺴﻢ« ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﻫﺪف اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻋﺘﻘﺎد ﮔﺮوﻫـﯽ‪ ،‬ﮐـﺴﺐ‬
‫ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﺎ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ در ﮐﻨﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺟﻬـﺖ‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ اﻫﺪاف‪ ،‬ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻫﺪاف دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣـﯽﺗـﻮان از‬
‫آنﻫـﺎ ﺑـﻪ اﻫـﺪاف ﻓﺮﻋـﯽ ﺗﻌﺒﯿــﺮ ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﮐـﺴﺐ ﻣـﺸﺘﺮيﻫـﺎي ﻣﻨﺎﺳــﺐ ﺟﻬـﺖ ﺳـﻮد ﺑـﯿﺶﺗــﺮ‬
‫)‪ ،(Sutherland and Cressy . Op. Cit: 240‬ﭘﺮداﺧﺖ رﺷﻮه ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮان ﻋﺎﻟﯽ رﺗﺒـﻪ‬
‫و ﻣﯿﺎﻧﯽ اﺟﺮاﯾﯽ ﺟﻬـﺖ ﮔﺮﯾـﺰ از ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﭘـﺮ ﭘـﯿﭻ و ﺧـﻢ اداري ) ‪Rose – Ackermam ,‬‬
‫‪ (1999: 23 , 24‬و ﭘﺮداﺧﺖ رﺷـﻮه ﺑـﻪ ﭘﻠـﯿﺲ ﺟﻬـﺖ در اﻣـﺎن ﺑـﻮدن از ﺗﺤﻘﯿـﻖ و ﺗﻌﻘﯿـﺐ‬
‫) ‪Phongpaicht and Piryarangson , Corryption and Democracy:‬‬
‫‪51‬ـ ‪ (55‬و ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗﻀﺎﯾﯽ ﺟﻬﺖ ﻓﺮار از ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﯾﺎ ﺻﺪور ﺣﮑﻢ ﺗﺒﺮﺋﻪ در ﺻﻮرت ﻣﺤﺎﮐﻤـﻪ‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫)‪ (Rose, Ackerman, 1999: 143‬و اﯾﺠﺎد رواﺑﻂ ﻓﺎﺳﺪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﯽ رﺗﺒﻪ ﺳﯿﺎﺳـﯽ و‬
‫اﺟﺮاﯾﯽ )‪ (Ibid‬ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻦﻫﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻓﺴﺎد اداري ﻣـﯽﮔـﺮدد‪ ،‬ﺗﻄﻬﯿـﺮ درآﻣـﺪﻫﺎي‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻧﺎﺷﯽ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎﯾﯽ ﻏﯿﺮ ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ از راهﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ) ‪Varese, Is Sicily the‬‬
‫‪future of Russia ? Private Protection and the Rise of the Russian‬‬
‫– ‪Mafia, Archives of European Sociohogy, No .35, 1994: 224‬‬
‫‪ ،(230‬از ﻣﯿــﺎن ﺑﺮداﺷــﺘﻦ رﻗﺒــﺎي ﺳﯿﺎﺳــﯽ و اﻗﺘــﺼﺎدي و اﻋﻤــﺎل ﺧــﺸﻮﻧﺖ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ‬
‫)‪ ،(Abadinsky, Op. Cit: 23 , 24‬ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ از اﻫـﺪاف ﻓﺮﻋـﯽ ﺟـﺮم ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ‬
‫ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در واﻗﻊ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﻮارد ﯾﺎد ﺷﺪه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺳﺎﯾﻠﯽ ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﺒﺮد‬
‫‪57‬‬
‫ﻫﺪف اﺻﻠﯽ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻗﺪرت ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻃﻼق ﻫﺪف ﺑﺮ آنﻫـﺎ‬
‫از روي ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻫﺪف اﺳﺎﺳﯽ اول‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬در ﻣﻮرد ﻫﺪف دوم‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﺐ ﻗـﺪرت‪ ،‬ﺑـﺴﯿﺎري از ﺟـﺮم ﺷﻨﺎﺳـﺎن ﻗﺎﺋـﻞ ﺑـﻪ آن‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ از ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳـﺎن و ﺣﻘـﻮقداﻧـﺎن ﺑـﺎ ﻫـﺪف ﺳـﻮم ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑـﻮده‬
‫)‪ ،(Abadinsky, Op.Cit, P.S. Nunzi, Op. Cit, P. 16: M‬ارﺗﮑـﺎب ﻓﻌـﻞ‬
‫ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎﻧﺪي ﺟﻬﺖ ﺑﺮاﻧﺪازي و اﻓﻌـﺎل ﺗﺮورﯾـﺴﺘﯽ را ﺑـﺎ ﻗﯿـﺪ ﻏﯿـﺮ اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺑـﻮدن ﺟـﺮم‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ از ﻗﻠﻤﺮو اﯾﻦ ﺟﺮم ﺧﺎرج ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ب( آﺛﺎر ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﻊ وﯾﮋﮔﯽ ﺧﺎص و اﻫﺪاف ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ از ارﺗﮑـﺎب آن و ﻣـﺼﺎدﯾﻖ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ از ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت و آﺛﺎر ﺟﺮمﺷﻨﺎﺳـﯽ و اﺳـﻨﺎد ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ ذﮐـﺮ‬
‫ﺷﺪهاﺳﺖ‪ ،‬آﺛﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﮔﺬارد ﮐﻪ در ﻃﻮل ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل اﺧﯿﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺟﻨﺎﯾﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ از ﯾﮏ ﻃﺮف ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮاﯾﻤﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮاد ﻣﺨـﺪر‪ ،‬ﻗﺎﭼـﺎق زﻧـﺎن و ﮐﻮدﮐـﺎن‪ ،‬ﻗﺎﭼـﺎق ﺳـﻼح و‬
‫ﻣﻬﻤﺎت‪ ،‬ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻬﺎﺟﺮان‪ ،‬ﺟﺮاﯾﻢ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﻄﻬﯿﺮ ﭘﻮل و ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي اﺑﺰار ﻣﺠﺮﻣﺎﻧـﻪ و اﻋﻤـﺎل‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ و در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي ﺗﺮورﯾﺴﻢ آﺛﺎر زﯾﺎنﺑﺎر و ﻣﺨﺮب ﺷﺪﯾﺪي را ﺑـﺮ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‪،‬‬
‫اﺧﻼق‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد و اﻣﻨﯿﺖ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬درآﻣﺪﻫﺎي آﻧـﺎن دوﺑـﺎره در ﺑـﺎزار ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪﮔـﺬاري‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ را ﮔﺴﺘﺮش داده‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ ﻧﻔـﻮذ در دﺳـﺘﮕﺎهﻫـﺎي دوﻟﺘـﯽ را‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽدﻫﺪ و از اﯾﻦ راه آنﻫﺎ را ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﻗـﺪرت ﺑـﯿﺶﺗـﺮ و ﺗﺄﺛﯿﺮﮔـﺬاري در ﻣﺆﺳـﺴﺎت‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫دوﻟﺘﯽ و دﺳﺘﮕﺎه ﺣﺎﮐﻤﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺎﺳﺪ ﮐﺮدن ﻣﺄﻣﻮران ادارات و ﻣﺴﻮوﻻن ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﺘـﺎ ﻣـﺮدم‬
‫ﻋﺎدي اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذي ﮐﻪ ﺑﺮ ادارات و ﻣﺮدم و ﻣﺴﻮوﻻن ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ از ﯾﮏ‬
‫ﻃﺮف و ﻧﻔﻮذ اﻗﺘﺼﺎدي آﻧﻬﺎ ﺑـﺮ ﺑـﺎزار از ﻃـﺮف دﯾﮕـﺮ و دﺳـﺖﯾـﺎﺑﯽ ﺑـﻪ ﮐﺮﺳـﯽﻫـﺎي ﻣﺠﻠـﺲ‪،‬‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺧﻮﯾﺶ را در ﻟﻮاي ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺮ ﻗﺪرﺗﺸﺎن اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد و ﻟﻄﻤﻪﻫﺎي ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﯿﺶﺗـﺮي ﺑـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ از‬
‫ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ وارد ﻣﯽآورﻧﺪ‪ .‬ﺿﻤﻦ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫از ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن و ﺳﻬﻮﻟﺖ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺑﺮداﺷـﺘﻪ ﺷـﺪن‬
‫ﻣﺮزﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻘﺶ و ﻗﺪرت ﺧﻮد را در ﻓﺮاﺳﻮي ﻣﺮزﻫﺎ ﮔﺴﺘﺮش داده و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌـﻪ و ﻣﻠـﺖ را‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ اﻣﻨﯿﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﯽاﻧﺪازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮارد ﺑﺎﻻ آﺛﺎر زﯾﺎنﺑﺎر ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد‪:‬‬ ‫‪58‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺘﺰﻟــﺰل ﺷــﺪن ﺳﯿــﺴﺘﻢ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ از ﻃﺮﯾــﻖ ﻓــﺴﺎد اداري اﻋﻤــﺎل ﺷــﺪه ﺗﻮﺳــﻂ ﺟــﺮم‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ؛‬
‫‪ -2‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از اﻋﻤﺎل ﻋﺪاﻟﺖ ﮐﯿﻔﺮي ﺑﺎ ﻓﺎﺳﺪ ﮐﺮدن ﻗﻀﺎت و دﺳﺘﮕﺎه اداري دادﮔﺴﺘﺮ؛‬
‫‪ -3‬اﯾﺠﺎد ﺗﺰﻟﺰل در اﻗﺘﺼﺎد و واﺑﺴﺘﮕﯽﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻓﻠـﺞ ﮐﻨﻨـﺪهاي ﺑـﺮ رﺷـﺪ و‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ دارد؛‬
‫‪ -4‬ﺗﻀﻌﯿﻒ ﯾﺎ ﮐﻨﺘﺮل ﺣﮑﻮﻣﺖ از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺎﺳﺪ ﮐﺮدن ﭘﺮوﺳﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ؛‬
 ‫‪ -5‬اﯾﺠﺎد اﺗﺤﺎدﯾﻪﻫﺎ و ﭘﯿﻤﺎنﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﻓﺮاﻣﻠﯽ ﻣﯿﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ و ﮔﺮوهﻫـﺎي‬
‫ﺗﺮورﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ وﯾﮋه آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﭼﺎق ﺳﻼح و ﻣﻮاد ﻫـﺴﺘﻪاي و ﺳـﻼحﻫـﺎي ﺷـﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و‬
‫ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮد و اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ و ﻧﻈﻢ ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﻣﺨﺘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛‬
‫‪ -6‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ وﺣﺼﻮل ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻨﻔﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺰﻟﺰل و ﻋـﺪم‬
‫ﺛﺒﺎت دراﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺷﺪه و ﻧﻈﻢ ﺟﻬﺎﻧﯽ و اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ را ﺗﻬﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ )ﺷﺮﯾﻒ ﺑﺴﯿﻮﻧﯽ‪ 5 :1380 ،‬ـ ‪.(124‬‬
‫از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﯿﺎن آﺛﺎر ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﮔﺎﻫﯽ از ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟـﺪي ﺣﻘـﻮق اﺳﺎﺳـﯽ‬
‫ﺑـﺸﺮ و ﺷـﻬﺮوﻧﺪان )‪ (Sutherland and Cressey .Op. Cit: 241‬و زﻣـﺎﻧﯽ ﺗﻬﺪﯾـﺪ‬
‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ )‪ ،(Gehi. 1996: 175‬و ﯾﺎ ﻋﺎﻣﻞ اﯾﺠﺎد ﺗﺰﻟﺰل در رواﺑﻂ اﺧﻼﻗـﯽ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺴﺎد اداري‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﯾﺠﺎد واﺑﺴﺘﮕﯽ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﻠﺞ ﮐـﺮدن اﻗﺘـﺼﺎد ) ‪Shelly, 1999:‬‬
‫‪ ،(173‬ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻀﻌﯿﻒ و ﮐﻨﺘﺮل ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﺗﻬﺪﯾﺪ اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠـﯽ و ﻧﻈـﻢ ﺟﻬـﺎﻧﯽ ) ‪Bassiouni‬‬
‫‪ (and Vetere, Op. Cit: xxii; Thorne, Op. Cit‬و ﻧﯿﺰ ﺗـﻀﻌﯿﻒ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻣـﺪﻧﯽ و‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ )‪ (Shelly, Op. Cit: 174‬و ﯾﺎ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺪي ﺗﻮﺳـﻌﻪ و اﻣﻨﯿـﺖ ﻣﻠـﻞ ) ‪U. N.‬‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫)‪ (Doc, A / res 139 / 112 (14 Dec, 1984‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 5‬ـ ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﻋﻠﻢ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﯽ در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ ﺟـﺎي ﺗﻌﺮﯾـﻒ‬
‫آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺼﺎدﯾﻖ اﯾﻦ ﺟﺮم اﺷﺎره ﮐﺮده و ﺣﺘﺎ در ﻣﻮاردي ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﺮم را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﭘـﺲ از‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ آن‪ ،‬ﻣﺼﺎدﯾﻘﯽ از آن را از ﺑﺎب ﻣﺜﺎل ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﺟﺮمﺷﻨﺎﺳﺎن ﺿﻤﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺮدن وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﻣـﺼﺎدﯾﻖ‬
‫آن را ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺮﻗﺖ و اﺧﺘﻔـﺎي ﮐﺎﻻﻫـﺎي ﻣـﺴﺮوﻗﻪ‪،‬‬
‫‪59‬‬
‫ﮐﻼهﺑﺮداري‪ ،‬ﺟﺮاﯾﻢ ﮐـﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮي‪ ،‬ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎرﺑـﺎﯾﯽ و ﻓـﺴﺎد اداري داﻧـﺴﺘﻪاﻧـﺪ؛ ) ‪Voigot and‬‬
‫‪.(others, 1994: 344 , 345‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﺎﻻﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در ﻣﻮرد ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪ ،‬ﻗﺎﭼﺎق‬
‫اﻧﺴﺎن و اﻋﻀﺎي ﺑﺪن اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺗﺠﺎرت ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣـﻮاد اﺗﻤـﯽ و ﺳـﻼحﻫـﺎي ﺧﻄﺮﻧـﺎك‪ ،‬ﻗﺎﭼـﺎق‬
‫اﺷﯿﺎي ﻋﺘﯿﻘﻪ و اﻣﻮال ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻗﺎﭼﺎق ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺧﺎص و اﻣﺜﺎل آن ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻫﻤـﯿﻦ‬
‫ﻃﻮر ﻣﻨﻈﻮر از ﺧﺪﻣﺎت ﻧﺎﻣﺸﺮوع‪ ،‬ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻬﺎﺟﺮان‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ و اداره روﺳﭙﯽﮔﺮي و ﻫـﺮزهﻧﮕـﺎري‪،‬‬
‫ﻓﺴﺎد اداري و ﺗﻄﻬﯿﺮ ﭘﻮل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦﮐﻪ ﻣﻮارد ﯾﺎد ﺷﺪه ﺑﯿﺶﺗﺮ در ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ از ﮐﺸﻮري ﺑﻪ ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس اوﺿﺎع‬
‫و اﺣﻮال و ﺷﺮاﯾﻂ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺨﺼﻮص آن ﮐـﺸﻮر ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ و در ﻫـﺮ‬
‫ﮐﺸﻮري ﺟﺮم ﺧﺎﺻﯽ ﺑﯿﺶ از ﺟﺮاﯾﻢ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻮرد ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺠﺎرت ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻟﻤـﺎس در ﺳـﺮﯾﻼﻧﮑﺎ‪ ،‬ﻗﺎﭼـﺎق ﻃـﻼ در آﻓﺮﯾﻘـﺎي ﺟﻨـﻮﺑﯽ‪،‬‬
‫ﺗﺠﺎرت ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻮﮐﺎﯾﯿﻦ در ﮐﻠﻤﺒﯿﺎ و ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر در }اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن{ و اﯾﺮان اﺷﺎره ﮐﺮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﺟﺮاﯾﻢ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﯿﺎن ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻓﺮاﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺧﺎﺻﯽ از ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣـﺸﻤﻮل ﺗـﺪاﺑﯿﺮ‬
‫وﯾﮋه ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﭘﺎﻟﺮﻣﻮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺮاﯾﻢ ﺧﺎص ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺷـﺮﮐﺖ و ﻋـﻀﻮﯾﺖ در ﮔــﺮوهﻫـﺎي ﻣﺠﺮﻣﺎﻧــﻪ ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ ) ‪U. N convention‬‬
‫‪(against trannational organized crimes (2000) Art. 5‬؛‬
‫‪ -2‬ﭘﻮلﺷﻮﯾﯽ )‪(Money Launderring, Ibid, Art. 6‬؛‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫‪ -3‬ارﺗﺸﺎ و ﻓﺴﺎد اداري )‪(Corruption, Ibid, Art. 8‬؛‬
‫‪ -4‬اﯾﺠﺎد ﻣﺎﻧﻊ دراﻋﻤﺎل ﻋﺪاﻟﺖ و اﺧﻼل در روﻧﺪ دادرﺳﯽ )‪.(Ibid, Art. 23‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮارد ذﮐﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﺮوﺗﮑﻞﻫﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ اﻟﺤﺎﻗﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺳـﻪ‬
‫ﺟــﺮم ﻣﻬــﻢ ﻗﺎﭼــﺎق ﻣﻬــﺎﺟﺮان ) ‪UN Protocol Against the smuggling of‬‬
‫‪ ،(Migrants by Land , Sea and Air‬ﻗﺎﭼﺎق زﻧـﺎن و ﮐﻮدﮐـﺎن ) ‪UN Protocol‬‬
‫‪to Prevent , Supress and punish trafficking in persons,‬‬
‫‪ (especiallyWomen and Children‬و ﻗﺎﭼﺎق ﺳﻼح ) ‪UN Protocol against‬‬
‫‪the illicit manufacturing of and trafficking in persons, especially‬‬
‫‪ (Women and children‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗـﺪاﺑﯿﺮي ﺧـﺎص ﺑـﺮاي ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﺟـﺮاﯾﻢ ﭘـﯿﺶ ﺑﯿﻨـﯽ‬ ‫‪60‬‬
‫ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 6‬ـ ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺎﺳﯽ روﯾﮑﺮد ﻣﺠﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﺰارشﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬آﻣﺎر ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ در ﺣﺎل اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﯾﻦ ﺳﺆال ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺗﺒﺎدر ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻣﻮﺟﺐ روﯾﮑﺮد روز اﻓـﺰون‬
‫ﻣﺠﺮﻣﺎن ﺑﻪاﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺮاﯾﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺆال را ﺑﺎﯾﺪ درﻣﺎﻫﯿﺖ ﺟـﺮاﯾﻢ ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ و‬
‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي آن و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺟﺴﺖ وﺟﻮ ﮐﺮد‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ ﺟـﺮاﯾﻢ‬
 ‫ﺳﻨﺘﯽ و اﺑﺰار ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺟﺮاﯾﻢ ﻧﯿﺰ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑـﻪ ﯾـﺎﻓﺘﻦ ﻋﻠـﺖ رويﮔﺮداﻧـﯽ از‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﻨﺘﯽ و اﻗﺒﺎل ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻣﯽﺗﻮان ﻋﻮاﻣﻞ زﯾﺮ را در ﮔﺴﺘﺮش ﺟـﺮاﯾﻢ ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ دﺧﯿـﻞ‬
‫داﻧﺴﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﻮدن ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم در ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫در روانﺷﻨﺎﺳﯽ ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ارﺗﮑﺎب ﺟﺮﻣﯽدﺳﺘﻪ‪ ،‬ﮔﺮوه و ﺑﺎﻧـﺪ‬
‫واﻣﺜﺎل آن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ رواﻧﯽ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺑﺮاي ﺷﺨﺺ ﻣﺮﺗﮑﺐ آﺳـﺎنﺗـﺮ اﺳـﺖ؛‬
‫)ﮐﯽﻧﯿﺎ‪ 323 :1374 ،‬و ‪ (324‬و ﺷﺨﺺ ﺑﺎ ﻧﮕﺮاﻧﯽ و واﻫﻤﻪ ﮐﻢﺗﺮي ﺑـﻪ ارﺗﮑـﺎب ﺟـﺮم ﻣﺒـﺎدرت‬
‫ﻣﯽورزد‪ ،‬زﯾﺮا اوﻻً‪ :‬اﻓﺮادي را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﻣـﯽﯾﺎﺑـﺪ و در ارﺗﮑـﺎب ﺟـﺮم ﻫﻤﮑـﺎراﻧﯽ را دارد ﮐـﻪ‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و او را ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪاش ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ ﻣﯽﺳـﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﯿـﺎً‪:‬‬
‫وﺟﻮد ﺷﺮﮐﺎ و ﻣﻌﺎوﻧﺎن در ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﻧﻘﺶ ﺷﺨﺺ ﻣﺮﺗﮑﺐ در ﺟﺮم ﺑﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﺗﻌﻘﯿﺐ و ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﮐﻢ رﻧﮓﺗﺮ از وﻗﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ وي آن ﺟﺮم را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽداده اﺳﺖ و‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ از ﻧﻈﺮ رواﻧﯽ ﺷﺨﺺ ﻣﺠﺎزات ﮐﻢﺗﺮي را در ﺻـﻮرت ﺗﻌﻘﯿـﺐ و ﻣﺤﺎﮐﻤـﻪ ﺑـﺮاي ﺧـﻮد‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺷﺮﮐﺎ و ﻣﻌﺎوﻧﺎن اﻫﺪاف ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ دﺳـﺖ ﯾـﺎﻓﺘﻨﯽﺗـﺮ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ؛ ﭼﻮن ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺮﺗﮑﺒﺎن ﻣﺘﻌﺪد و ﻃﺮاﺣﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺷـﺨﺺ ﺑـﺎ اﻋﺘﻤـﺎد ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻔﺲ ﺑﯿﺶﺗﺮي ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬راﺑﻌﺎً‪ :‬در ﭼﻨـﯿﻦ ﺣـﺎﻟﺘﯽ ﺧﻄـﺮ دﺳـﺘﮕﯿﺮي‪،‬‬
‫ﺗﻮﻗﯿﻒ‪ ،‬ﺗﻌﻘﯿﺐ‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ و ﭘﺲ از آن ﻣﺠﺎزات‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﮐﻢﺗﺮ از ﻣﻮﻗﻌﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺷـﺨﺺ ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻓﺮدي و ﺳـﻨﺘﯽ ﺟـﺮم را اﻧﺠـﺎم ﻣـﯽدﻫـﺪ‪ ،‬زﯾـﺮا ﻫﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ ﮔﺬﺷـﺖ‪ ،‬در ﺟـﺮاﯾﻢ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ ﻋﻬﺪهدار ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﯾـﺰي ﻫـﺴﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ارﺗﮑـﺎب ﺟـﺮم را ﻃﺮاﺣـﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل دﺳﺘﮕﯿﺮي و ﺗﻮﻗﯿﻒ ﮐﻢﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﮔﺮوﻫﯽ دﯾﮕـﺮ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﻓﺎﺳـﺪ ﺳـﺎزي‬
‫‪61‬‬
‫ﻣﺄﻣﻮران اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻮﻗﯿﻒ و ﺗﻌﻘﯿﺐ را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮﻧـﺪ و ﮔﺮوﻫـﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ ﮐﻪ در واﻗﻊ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖﻫﺎي ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم را دارﻧﺪ ﺑـﺎ اﯾﺠـﺎد ﻋﻤﻠﯿـﺎت و ﺗﻬﺪﯾـﺪ و‬
‫ارﻋﺎب‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﺗﻮﻗﯿﻒ ﺷﺪه را ﻧﺠﺎت داده ﯾﺎ ﻣﺄﻣﻮران اﺟﺮاﯾﯽ و ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ ﭘﺮوﻧـﺪه را از‬
‫ﺗﻮﻗﯿﻒ‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‪ ،‬ﺻﺪور ﺣﮑﻢ و ﯾﺎ ﺻﺪور ﺣﮑﻢ ﺷﺪﯾﺪ ﺑﺎز ﻣﯽدارﻧﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ اﯾـﻦﮐـﻪ‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ ارﺗﮑﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪ ،‬در ﺳﻄﺢ‬
‫وﺳﯿﻊﺗﺮي در ﺟﺬب اﻓﺮاد ﺑﺰهﮐﺎر ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﻮدن ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم از ﯾﮏ ﻃﺮف‬
‫ﺧﻄﺮات ﻧﺎﺷﯽ از ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم را ﮐﻢ ﮐﺮده و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﺣﺘﻤﺎل دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ را ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪ -2‬ﻋﺪم ﺗﻮازن ﻣﯿﺎن اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺑﺎزدارﻧﺪه و اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﺠﺮﻣﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫در ﺑﯿﺶ ﺗﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺟﺮم اﻋﻢ از روشﻫـﺎي ﭘـﯿﺶﮔﯿـﺮي از ﺟـﺮاﯾﻢ و اﺑـﺰار‬
‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺳﻨﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺒﺎن ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣـﻮارد‪،‬‬
‫ﺑﻪ وﯾـﮋه در ﺟـﺮاﯾﻢ ﻓﺮاﻣﻠـﯽ‪ ،‬از اﻣﮑﺎﻧـﺎت ﻣـﺪرن و ﭘﯿـﺸﺮﻓﺘﻪاي ﺑﺮﺧﻮرداراﻧـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ در ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫ﻣﻌﺎﻫﺪات ﻣﯿﺎن ﻣﺠﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﺤﺴﻮس و ﻋﯿﻨﯽ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﯽﺷﺪ و ﯾﺎ ﻣﮑﺎﻟﻤﺎت آنﻫـﺎ‬
‫از راه دور ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻠﻔﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺴﺖ اﺳـﺘﺮاق ﺳـﻤﻊ ﺷـﻮد و در ﻧﺘﯿﺠـﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﯾﺎ ﻣﮑﺎﻟﻤﺎت ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻨﺪ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻠﯿﺲ اراﯾـﻪ ﮔـﺮدد‪،‬‬
‫اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺟﺪﯾﺪ و از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺠﺎرت اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑـﯽ و ارﺳـﺎل ﻧﺎﻣـﻪ ﺑـﺎ اﯾﻤﯿـﻞ‬
‫)ﭘﺴﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ( و اﻣﺜﺎل آن از ﺳﻮي ﻣﺠﺮﻣﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻓﺮاﻣﻠﯽ‪ ،‬ﭘﻠﯿﺲ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺑﻪ دﺳـﺖ‬
‫آوردن ﺳﻨﺪ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ را ﻧﺪارد‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن‪ ،‬ﺑﺎز ﺷﺪن‬
‫ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد آزاد و ﻋﺪم دﺧﺎﻟﺖ دوﻟﺖﻫﺎ در ﺑـﺎزار و اﻣﺜـﺎل آن‪ ،‬ﻣﺠﺮﻣـﺎن ﺑـﻪ‬
‫راﺣﺘﺎ از ﻣﺮزﻫﺎ ﮔﺬر ﮐﺮده و ﺧﻮد را از دﺳﺘﺮس ﭘﻠﯿﺲ داﺧﻠﯽ ﮐﺸﻮر دور ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارﻧﺪ و ﻫﻤـﯿﻦ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺸﮑﻞ ﺗﻌﻘﯿﺐ و دﺳﺘﮕﯿﺮي ﻣﺮﺗﮑﺒﺎن را دو ﭼﻨﺪان ﻧﻤﻮدهاﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮارد ﯾﺎد ﺷـﺪه‪،‬‬
‫اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻟﺰوم ﻣﺮاﻋﺎت ﻗﻮاﻋـﺪ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺣﻘـﻮق ﺷـﻬﺮوﻧﺪان از ﻧﺎﺣﯿـﻪ ﭘﻠـﯿﺲ و دﯾﮕـﺮ‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﭘﯿﺶﮔﯿﺮيﮐﻨﻨﺪه و ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﻖ ﺧﻠﻮت اﺷﺨﺎص‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از اﻣـﻮر ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺟـﺮاﯾﻢ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﮐﻪ در ﺧﻔﺎ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬از ﭼﺸﻢ ﻣﺄﻣﻮران ﭘﻠﯿﺲ ﻣﺨﻔﯽ ﻣـﯽﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠـﻪ‪،‬‬
‫ﭘﻠﯿﺲ در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد ارﺗﮑـﺎب ﺟـﺮم ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ اﻣﮑـﺎن ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ را از دﺳـﺖ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶﮔﯿﺮي از ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﻨﺘﯽ و ﺳﺮﮐﻮب آنﻫـﺎ در ﻧﺘﯿﺠـﻪ‬
‫ﮐﻨﺘﺮل اﯾﻦ ﺟﺮاﯾﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻠﯿﺲ اﻣﺮي آﺳﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﮐﻨﺘﺮل ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻠﯿﺲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺪم ﺗﻮازن ﻣﯿﺎن اﻣﮑﺎﻧﺎت‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ‬ ‫‪62‬‬

‫اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ داﻧﺶ و ﻓﻦآوري‪ ،‬داﻣﻨﻪ ﺟﺮاﯾﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮔـﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺘـﻪ و اﯾـﻦ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ارﺗﮑﺎب آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ اﺑﺰار ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬اﻣﮑـﺎن دﺳـﺘﮕﯿﺮي و‬
‫ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﺮﺗﮑﺒﺎن را ﮐﺎﻫﺶ داده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﺮاﯾﻤﯽ ﻫﻢﭼﻮن ﺳـﺮﻗﺖ‪ ،‬ﮐـﻼهﺑـﺮداري و‬
‫ﺟﻌﻞ در ﻓﻀﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻣﺎدي و ﻋﯿﻨﯽ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺮوزه اﯾـﻦ ﺟـﺮاﯾﻢ و ﺟﺮاﯾﻤـﯽ از اﯾـﻦ‬
‫ﻗﺒﯿﻞ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ در ﻓﻀﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﻠﮑﻪ در ﻓﻀﺎي ﻣﺠﺎزي ﻫﻢ اﻣﮑـﺎن ﭘـﺬﯾﺮ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ وارد‬
‫ﺷﺪن در ﺳﺎﯾﺖﻫﺎي ﺑﺎﻧﮏﻫﺎ و ﻣﺆﺳﺴﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺗـﻮان ﻣـﺎل دﯾﮕـﺮي را ﺑـﺮد و در‬
 ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮐﻼهﺑﺮداري ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﻏﯿﺮ واﻗﻌـﯽ و اﻧﺘـﺴﺎب آنﻫـﺎ ﺑـﻪ اﻓـﺮاد‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺿﺮرﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ را ﺑﺮ آنﻫﺎ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﺮد‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﺎﯾﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﻮرﻧﻮﮔﺮاﻓﯽ و اراﯾﻪ ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻣـﺴﺘﻬﺠﻦ و دﻋـﻮت از‬
‫ﻣﺸﺘﺮﯾﺎن ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎزار ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ را ﺑﻪ وﺟـﻮد آورد و ﻓﺎﺣـﺸﮕﯽ را رواج داد و‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮﻟﯽ را در ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻣﺠﺎزي اﯾﺠﺎد ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺟﺮاﯾﻤﯽ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻋﻠﻢ و ﻓـﻦآوري ﺑـﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ارﺗﮑﺎب ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﺮاﮐﺰ آنﻫﺎ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮده‬
‫و در ﻧﺘﯿﺠﻪ درآﻣﺪﻫﺎي ﻣﻄﻤﺌﻨﯽ را ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﮑﺒﺎن آنﻫﺎ ﺑﺪون ﻫﺮاس از ﺗﻮﻗﯿﻒ و ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن درآﻣﺪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ و ﮐﺎﻫﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪ ارﺗﮑﺎب اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ‬
‫ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻧﻈﯿﺮ ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪ ،‬ﻗﺎﭼﺎق زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎن‪ ،‬ﻗﺎﭼـﺎق‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮان‪ ،‬ﺟﺮاﯾﻢ راﯾﺎﻧﻪاي و اﻣﺜﺎل اﯾﻦﻫﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻮدن ﻫﺰﯾﻨﻪ ارﺗﮑﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻫﻤﮑـﺎري‬
‫اﻋﻀﺎي ﺑﺎﻧﺪ در ارﺗﮑﺎب آن و ﺗﻮزﯾﻊ ﻫﺰﯾﻨـﻪ آن‪ ،‬اﻋـﻢ از ﻫﺰﯾﻨـﻪ ﻣـﺎدي و ﻏﯿـﺮ ﻣـﺎدي‪ ،‬در ﻣﯿـﺎن‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﻣﺮﺗﮑﺒﺎن‪ ،‬ﺳﻮد ﺳﺮﺷﺎري را ﻧﺼﯿﺐ ﻣﺠﺮﻣﺎن ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬درآﻣﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﻗﺎﭼـﺎق ﻣـﻮاد‬
‫ﻣﺨﺪر در ﺳﺎل ﺑﯿﺶ از ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر ﺗﺨﻤﯿﻦ زده ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﭘـﺲ از ﺗﺠـﺎرت اﺳـﻠﺤﻪ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ درآﻣﺪ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻮارد دﯾﮕﺮ ﺟﺮاﯾﻢ ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ‬
‫ﻣﺸﺘﺮﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎزار دارﻧﺪ‪ ،‬از ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯿﺘﯽ ﺑﺮﺧﻮرداراﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه در‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺠﺮﻣﺎن ﺑﺮاي ارﺗﮑﺎب اﯾﻦ ﺟﺮاﯾﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺧﻸﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﻋﺪم اﻧﻄﺒﺎق ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺳﻨﺘﯽ ﺑﺎ ﺟﺮاﯾﻢ ﻣﺮﺑﻮط‬

‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮدن ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻋﺪم ﺟـﺮم اﻧﮕـﺎري آنﻫـﺎ در‬
‫‪63‬‬ ‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﯿﻔﺮي ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ارﺗﮑﺎب اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ ﺑﺪون ﻫﺰﯾﻨﻪ و ﺿـﻤﺎﻧﺖ اﺟـﺮاي‬
‫ﮐﯿﻔﺮي ﺑﻮده و ﻣﺮﺗﮑﺒﺎن ﺑﺎ آﺳﻮدﮔﯽ ﺧﯿﺎل آنﻫﺎ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫـﺎﯾﯽ از ﻗﺒﯿـﻞ ﻗﺎﭼـﺎق زﻧـﺎن وﮐﻮدﮐـﺎن‪ ،‬ﻗﺎﭼـﺎق اﻋـﻀﺎي ﺑـﺪن‪ ،‬ﻗﺎﭼـﺎق‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮان‪ ،‬ﭘﻮلﺷﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺟﺮاﯾﻢ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮي‪ ،‬ﻗﺎﭼﺎق ﻣﻮاد ﻫـﺴﺘﻪاي و اﻣﺜـﺎل آنﻫـﺎ ﯾـﺎ اﺻـﻼً ﺟـﺮم‬
‫اﻧﮕﺎري ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﯾﺎ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﯿﻔﺮي ﺧﺎﺻﯽ در ﻣﻮرد ﺑﺮﺧﯽ از آنﻫﺎ وﺿﻊ ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻨﺘﯽ ﺑﻮده و ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاي ﮐﯿﻔﺮي ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷـﺪه ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧـﺪ از ارﺗﮑـﺎب اﯾـﻦﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ ﭘﯿﺶﮔﯿﺮي ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬در ﻣﻮاردي ﻫﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻋﺪ ﺳﻨﺘﯽ ﺣﻘـﻮق ﮐﯿﻔـﺮي ﺿـﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﻫـﺎي‬
‫ﻻزم ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ اﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﺎراﯾﯽ ﻻزم را ﻧﺪارد‪ .‬ﺑـﺮاي‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ وﺟﻮد ﺳﻠﺴﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻘﺶ ﻋﯿﻨﯽ و ﮐﺎري از آن ﻣﺒﺎﺷﺮان ﺟﺮم اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ در واﻗـﻊ رﻫﺒـﺮان و آﻣـﺮان‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﺮم را ﻃﺮاﺣﯽ و ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻘﺶ ﻓﺴﺎد آﻣﯿﺰ آﻧﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﺑـﯿﺶﺗـﺮ از ﻣﺒﺎﺷـﺮان‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻗﻮاﻋﺪ ﺳﻨﺘﯽ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا‪ ،‬اﯾﻦ رﻫﺒـﺮان و آﻣـﺮان ﻣﻌـﺎون ﺟـﺮم ﺗﻠﻘـﯽ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ و‬
‫ﻣﺠﺎزات ﺷﺎن ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺠﺎزاﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎﺷـﺮان ﺟـﺮم ﭘـﯿﺶ ﺑﯿﻨـﯽ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و اﯾـﻦ‬
‫وﺿﻌﯿﺖ در ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﺑﺎ ﻓﻠـﺴﻔﻪ ﺣﻘـﻮق ﺟـﺰا ﮐـﻪ اﻋﻤـﺎل ﻋـﺪاﻟﺖ و ﺑﺮﻗـﺮاري و ﺗﺜﺒﯿـﺖ ﻧﻈـﻢ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽاﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ‪ ،‬ﻣﺠﺮﻣﺎن ﺣﺮﻓﻪاي و ﻣﺘﻔﮑﺮ ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺑﺎﻧﺪ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ و رﻫﺒﺮي‬
‫آن و دور ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﺧﻮد از ﺻﺤﻨﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺟﺮم‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺒﻮل ﮐﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﺠﺎزات اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ‪،‬‬
‫ﺑﯿﺶﺗﺮﯾﻦ درآﻣﺪ را از ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﺧﺘﻼف ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟـﺮم ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ وﺟـﻮد دارد‪ ،‬اﻧﺪﯾـﺸﻤﻨﺪان‬
‫ﻋﻠﻮم ﺟﻨﺎﯾﯽ در ﺷﺪﯾﺪ ﺑﻮدن ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﻈﺎﻫﺮ اﯾﻦ ﺟﺮم اﺗﻔﺎق ﻧﻈـﺮ دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﮐـﻪ ﻗـﺮن‬
‫ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ ﻣﯿﻼدي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺮن ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻄﺮ و ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟـﺮاﯾﻢ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ وﯾﮋه از آن ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻫﺪاﯾﺖ رﻫﺒـﺮان ﺑـﺎ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ و اﻣﮑﺎﻧﺎت وﯾﮋه و ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد و آﻧﺎن در راﺳﺘﺎي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻣﺠﺮﻣﺎﻧـﻪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ رﺷﻮه و ﺗﻄﻤﯿﻊ‪ ،‬ﮐﺎرﮔﺰاران و ﻣﺄﻣﻮران اﺟﺮاﯾﯽ و ﭘﻠﯿﺲ و ﻣـﺪﯾﺮان و ﻗـﻀﺎت و دﺳـﺖ‬
‫اﻧﺪرﮐﺎران را ﺧﺮﯾﺪه ﯾﺎ ﺑﺎ ﺗﻬﺪﯾﺪ و اﻋﻤﺎل ﻓﺸﺎر و ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﮑﻮت وادار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻫﻢﮔﺎم ﺑﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ و ﻓﻦ آوري و ﺳﻬﻮﻟﺖ ﮔـﺬر از ﻣﺮزﻫـﺎ و ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﺗﮑﻨﻮﻟـﻮژي‬
‫‪64‬‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت راه دور‪ ،‬ﺟﺮاﯾﻢ ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﺎ ﮔـﺬر از ﻣﺮزﻫـﺎ ﺟﻨﺒـﻪ ﻓﺮاﻣﻠـﯽ و در ﺑﻌـﻀﯽ ﻣـﻮارد‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﺧﻄﺮ و ﺗﻬﺪﯾﺪات ﻧﺎﺷﯽ از ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ را اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺒﺎن ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﮐﺴﺐ ﺳﻮد و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣـﺎدي ﻫـﺮ ﭼـﻪ‬
‫ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻣﻮاردي ﻧﯿـﺰ ﺑـﺎ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت و ﺗﺴﺨﯿﺮ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﻮده و از اﯾﻦ راه ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫ﻣﻠﻐﯽ ﻧﻤﻮدن ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻌﺎرض ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺰل و ﻧـﺼﺐ ﻣـﺪﯾﺮان ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﻣـﺼﺎﻟﺢ ﮔﺮوﻫـﯽ‬
 ‫ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺘﻪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ از ﺧﻄﺮ ارﺗﮑﺎب اﻋﻤﺎل ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺧـﻮد ﻣـﯽﮐﺎﻫﻨـﺪ و ﺑـﻪ راﺣﺘـﺎ ﺑـﺎ‬
‫ارﺗﮑﺎب ﺟﺮاﯾﻢ ﯾﻘﻪﺳﻔﯿﺪان و ﭘﻮلﺷﻮﯾﯽ‪ ،‬درآﻣـﺪﻫﺎي ﻧﺎﻣـﺸﺮوع ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﭼـﺸﻢﮔﯿـﺮي‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ارﺗﮑﺎب ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫـﺎي ﻣﺠﺮﻣﺎﻧـﻪ ﻗـﺪرت را ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺴﺎد اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اداري ﻣـﯽﺷـﻮد ﺑﻠﮑـﻪ ﻣـﺮدم ﺳـﺎﻻري و‬
‫اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ و ﻧﻈﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﯽاﻧﺪازد‪.‬‬
‫آنﭼﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎي ﻧﺎﺷﯽ از ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﮑﺎﻫـﺪ‪ ،‬ﺗـﺪوﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﮐﯿﻔـﺮي‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺗﻘﻮﯾﺖ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺮاﯾﻢ‪ ،‬اﻧﻌﻘـﺎد ﻗـﺮارداد ﻣﻨﻄﻘـﻪاي و ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻫﻤﮑﺎريﻫﺎي ﭘﻠﯿﺴﯽ‪ ،‬ﻗﻀﺎﯾﯽ‪ ،‬اداري و ﻏﯿﺮه و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻘﻮاي ﻣﺪﯾﺮان ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻗـﻀﺎت و‬
‫ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﭘﻠﯿﺲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ -1‬ﺑﺴﯿﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺮﯾﻒ و وﺗﺮ‪ ،‬ادوارد‪ ،‬درآﻣﺪي ﺑﺮ درك ﺟﺮم ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪاﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺷﻤﺲﻧـﺎﺗﺮي‪ ،‬ﻣﺠﻠـﻪ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﻗﻀﺎﯾﯽ دادﮔﺴﺘﺮي‪ ،‬ﺷﻤﺎره‪ ،34‬ﺑﻬﺎر ‪.1380‬‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫‪ -2‬ﺑﻮﺳﺎر‪ ،‬آﻧﺪرو‪ ،‬ﺑﺰهﮐﺎري ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﮕﺎر رﺧﺸﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﮔﻨﺞ داﻧﺶ‪.1375 ،‬‬
‫‪ -3‬ﺷﻤﺲ ﻧﺎﺗﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮐﯿﻔﺮي اﯾﺮان در ﻗﺒﺎل ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎ روﯾﮑﺮد ﺑﻪ ﺣﻘـﻮق ﺟـﺰاي‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬رﺳﺎﻟﻪ دﮐﺘﺮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺪرس‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪.1380‬‬
‫‪ -4‬ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ وزارﺗﯽ ﺟﻬﺎن ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻓﺮاﻣﻠﯽ ) ﻧﺎﭘﻞ‪ ،‬اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‪21 ،‬ـ‪ 23‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ( 1994‬اﻋﻼﻣﯿﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻃـﺮح‬
‫اﻗﺪام ﺟﻬﺎﻧﯽ‪U.N.Doc: A/49 / 748 (1994).:‬‬
‫‪ -5‬ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﻋﻠﯿﻪ ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﻓﺮاﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺎده ‪ ،3‬ﭘﺎراﮔﺮاف دوم‪.‬‬
‫‪ -6‬ﮐﯽﻧﯿﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬روانﺷﻨﺎﺳﯽ ﺟﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات رﺷﺪ‪.1374 ،‬‬
‫‪ -7‬ﻧﺠﻔﯽ اﺑﺮﻧﺪ آﺑﺎدي‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺣﺴﯿﻦ و ﻫﺎﺷﻢ ﺑﯿﮕﯽ‪ ،‬ﺣﻤﯿﺪ‪ ،‬داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳـﯽ‪ ،‬اﻧﺘـﺸﺎرات داﻧـﺸﮕﺎه ﺷـﻬﯿﺪ ﺑﻬـﺸﺘﯽ‪،‬‬
‫‪.1377‬‬
‫‪8- Alfred R..Hindesimith, Organized Crime, The Annals of the American‬‬
‫‪Academly of Political and Social Science , NO . 217, September 1941.‬‬
‫‪65‬‬ ‫‪9- Alfredo Nunzo, the Elaboration of the united nations convention against‬‬
‫‪transnational organized Crine, Siracosa , ltalia , 1999.‬‬
‫‪10- Anne H. Soukhanor and others, the American Heritage Dictionary of the‬‬
‫‪english Language , Thirded , Houghton Mifflin , 1992, p.1272.‬‬
‫‪11- Dennis J.Kenny and James O. Finckenaver , Organized Crime in America ,‬‬
‫‪U.S.A, Wadsworth , 1995.‬‬
‫‪12- Donald R, cressy , Theft of the nation, New York , Evanstone , 1969.‬‬
‫‪13- E.Edito, Organized Crime,Cross Cultural studiens, Totowa, New Jersey, 1986.‬‬
‫‪14- Federico Varese, Is Sicily the future of Russia ? Private Protection and the Rise‬‬
‫‪of the Russian Mafia, Archives of European Sociohogy, No .35, 1994.‬‬
‫?‪15- Guenter Gehi. Bedroht die organisierte Kriminalitate Demokratien in Europa‬‬
‫‪Dadder , Legefeld , Germany , 1996.‬‬
‫‪16- Howard , Abadinsky; Organized Crime , 6thed. Belmont , U.S.A, Wadseorth ,‬‬
 2000.
17- James D.Torr, organized Crime, Sandiago,USA, Green haven press Inc. 1999.
18- Jay Albense, Organized Crime in America, 2nded. Ohio, Cincinneti, 1989.
19- Joseph Albini. The American Mafia: Genesis of Legend, New York,1971
20- Kolin Thoren,” Organized Crime” in: Crime and Justice, Kayllen M.Haziehurst
(ed) Sydney. L b c Information service , 1996 .
21- Larryj . siegel, Criminology , 6thed. U.S.A, West / Wadsworth, 1997.
22- Louis J . freeh , The fight against transnatinal organized crime in : Organized
Crime , James D . TORR , op Cit .
23- Louise I Shelly, The Treat to world Order, in James D.Torr(ed). Organized
Crime, U.S: A, San Diago, Green haven Press, Inc, 1999.
24- Lydia Voigot and others, Criminology and J ustice, Mc Graw – Hill, New –
York, 1994.
25- M. Chenif , Bassioni, Ffective National and International Actions against
Organized Crime and Terrorist Activeties, Emory International Low Review ,
Vol.4, Fall 1990.
26- M.Cherif Bassiouni and edvardo Vetere, Organized Crime , New York ,
Transnational publishers lnc , 1998.
27- M.Cherif Bassiouni and Gualtieri Inter national and National Responses to the
Globalization and Money Laundering in: responding to Money laundering in:

97 ‫ « ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ‬1389 ‫ﺣﻮت‬

responding to Money Iaundering, International perspectives (Emesto
U.Savonaed, 1997).
28- Michael D. lyman and Gary W.potter, Organized Crime , New Jersey U.S.A ,
prentice Hall inc , 2000.
29- Michael D.Maltz, On defining organized crime and Delinquency.U.S.A,1976.
30- Molly Mc Conville , A global war on drugs .American Criminal Law Review ,
vol. 37 , No . 1 , Winter 2000.
31- Pasuk Phongpaicht and S. Piryarangson , Corryption and Democracy Thailand
,Bangkok , Chulaongkorn University, 1994.
32- Robert J. Kelly, Encyclopedia of Organized Crime in the United States,
Wesport , Green press, 2000.
33- Susan Rose – Ackermam , Corruption and Governnent , New York , Cambridge
University Press , 1999.
34- The Resolution of 16 th International Congress of penal Iaw in : International
review of Penal Iaw . Vol . 70, no. 3‫ـ‬4 , 1999.
35- U.N.Doc .A/ conf. 187 / 6 ,International Cooperation in Combating 66
Transnational Crime. Tenth congress on the prevention of Crim and the
treatment of offenders , Vienna . 10 ‫ـ‬17 April2000.
36- U.N.Doc, A/res 139/ 112 (14Dec, 1984).
37- U.N.Doc. A/ Conl . 144/ 15 (12 juty 1990).
38- U.Nconvention against trannational organized crimes (2000) Art.5.
39- U.S.Doc.A/Conf.56/3 (1975); UN.Doc.A/conf. 144/15 (12July. 1990).
40- UN Convention against transnational organized Crimes, 2000, Art2.
41- UN.Doc E/ CN; 15 / 1969 /7 . links between transnational organzed crim and
terrorist crimes , Reported by the Secretary General.
42- United Nations , World Minsterial Confrence on organized Transnationl Crime,
Napoli , 1994 , conf. 882, Problems and dangers Posed By organized
 transnational crime in the Various region of the world.
43- United Nations Convention against transnational organized crimes , Art .2.
44- UNProtocol against the illicit manufacturing of and trafficking in persons,
especially Women and children.
45- UNProtocol Against the smuggling of Migrants by Land , Sea and Air.
46- UNProtocol to Prevent , Supress and punish trafficking in persons,
especiallyWomen and Children.
47- World Ministrial Coference on organized crime (Naples , ltaly , 21‫ـ‬23 november
1994) , The Naples Political Declartion and Global Action Plan . G.A.Res . 159.
U.N.Doc . A/Con / 49/ 74 (1994).

‫ ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﻪ ﻓﻘﻪ و ﺣﻘﻮق‬:‫ﻣﻨﺒﻊ‬

‫ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

67
 ‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫ﻓﻘﻪ‪ ،‬ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﻮ ﻣﻌﺎﻫﺪﻭ ﺍﻭ ﻣﻠﯽ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ -‬ﺗﻘﻨﯿﻨﯽ ﺍﺳﻨﺎﺩﻭ ﮐﯥ‬

‫ﻗﻀﺎﻭﺕ ﭘﺎﻝ ﺣﻀﺮﺕ ‪‬ﻞ ﺣﺴﺎﻣﯽ‬

‫ﺳﺮﯾﺰﻩ‬
‫ﻟﻪ ﮐﻮﻡ ﻣﻬﺎﻟﻪ ﭼﯥ ﻗﺎﺑﯿﻞ‪ ،‬ﻫﺎﺑﯿﻞ ﻭﻭﺍﮊﻩ‪ ،‬ﺑﺸﺮ ﺩ ﺧﭙﻞ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﯽ ﺟﺮﻡ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮ ﺍﻭ ﺩﯤ ﺧﺎﻭﺭ ﯾﻨﯥ ﮐﺮﯤ‬
‫ﺟﺮﻡ ﺍﻭ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐ‪.‬‬
‫ﻣﺠﺮﻣﯿﻦ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻓﻌﻞ ﻟﻪ ﺗﺮﺳﺮﻩ ﮐﻮﻟﻮ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﺧﻼﺻـﻮﻥ ﺍﻭ ﺩ ﻋـﺪﺍﻟﺖ ﺍﻭ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻟﻪ ﻣﻨ‪‬ﻮﻟﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﭘ‪‬ﯿﺪﻭ ﺑﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﺳﻤﻼﺳﯽ ﺩ ﺟﺮﻡ ﻟﻪ ﺻﺤﻨﯥ ‪‬ﻪ ﺩ ﺗﯿ‪‬ﺘﯥ ﭘﻪ ﻟ‪‬ﻪ ﮐﯥ ﮐﯿـ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻭﺍﻗﻌﯿﺖ ﮐﯥ ﺩ ﺟﺮﻡ ﻟﻪ ‪‬ﺎﯼ ﺍﻭ ﻣﺤﻞ ‪‬ﺨﻪ ﺗﯿ‪‬ﺘﻪ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﯽ ﻓﮑﺮ ﺩﯼ ﭼﯥ ﻣﺠﺮﻡ ﯾﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻣﺨﯿﻠﻪ ﮐﯥ‬
‫ﺭﻭﺯﯼ‪ .‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﺣﺎﻝ ﺳﺮﻩ ﺩ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ )ﺑﻠﻬﺎﺭﯼ( ﻣﺠﺮﻡ ﺩ ﺟﺮﻡ ﺩ ﺑﯿ‪‬ﯿﺪﻭ ﺩ ‪‬ﺮﻧ‪‬ﻮﺍﻟﯽ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﻐﻮﯼ ﭘﻮﺭﯤ ﺩ‬
‫ﻧﻮﺭﻭ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪﻭ ﻣﻮﺍﺭﺩﻭ ﺭﺍﺯﻭﻧﻪ ﺍﻭ ﺍﺳﺮﺍﺭ‪ ،‬ﺗﻞ ﺩ ﺟﺮﻡ ﭘﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﮐﯥ ﻧﻐ‪‬ﺘﯽ ﺍﻭ ﻫﻠﺘﻪ ﭘﺎﺗﯥ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻐـﻪ‬
‫‪‬ﺎﯾﻪ ﭼﯥ ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻪ ﺩ ﻧﻈﻢ ﺗﯿﻨ‪‬ﺖ ﺩ ﺧﭙﻠﯥ ﻭﺍﮐﻤﻨ‪ ‬ﺩ ﺍﺳﺘﻘﺮﺍﺭ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﻻﺯﻡ ﺑﻮﻟﯽ‪ ،‬ﺩ ﯾﻮ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺩ ﭘﻮﻟﻮ ﺍﻭ‬
‫ﺳﺮﺣﺪﻭﻧﻮ ﺩ ﻧﻨﻪ ﺩ ﺟﺮﻡ ﺍﻭ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺳﺮﻩ ﻣﺒﺎﺭﺯﻩ‪ ،‬ﻟﻪ ﺧﻮﺭﺍ ﻣﻬﻤﻮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ ‪‬ﺨـﻪ ‪‬ـﻞ ﮐﯿـ‪‬ﯼ ﺍﻭ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺩﯤ ﻣﻮﺧﻮ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺑﻪ ﻻﺳﺮﺳﯽ ﺍﻭ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺩ ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻮ ﮐﺎﺭ ﻭﻝ ﺍﻭ ﺩ ﺟـﺮﻡ ﺩ‬
‫‪‬ﻤﮑﻨﯽ ﺍﺻﻞ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ،‬ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﺍﻭ ﻣﻘﺮﺭﺍﺕ ﺗﺪﻭﯾﻨﻮﻱ ﺍﻭ ﭘﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﯾﯽ ﺭﺳﻮﯼ‪ .‬ﻟﻪ ﺩﯤ ﺳﺮﻩ ﭼﯥ ﻧﻮﺭﻭ‬
‫ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﺗﻪ ﺩ ﺗﯿ‪‬ﺘﯥ ﺩ ﻣﺨﻨﯿﻮﯼ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﺩ ﺟﺮﻡ ﺩ ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻨﻮ ﭘﺮ ﺿﺪ ﻣﺨـﻪ ﻧﯿـﻮﻭﻧﮑﯽ ﺗﻤﻬﯿﺪﻭﻧـﻪ ﺍﻭ ﺩ‬
 ‫ﻫﻐﻮﯼ ﺟﺰﺍﯾﯽ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﭘﻪ ﮐﺎﺭﻭ‪‬ﻝ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﭘﻪ ‪‬ﯾﺮﻭ ﻣﻮﺍﺭﺩﻭ ﮐﯥ‪ ،‬ﻣﺠﺮﻣﯿﻦ ﺩ ﺟﺮﻡ ﻟـﻪ ﺍﺭﺗﮑـﺎﺏ ‪‬ﺨـﻪ‬
‫ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﮐﺸﻔﯿﺪﻟﻮ ‪‬ﺨﻪ ﻣﺨﮑﯽ‪ ،‬ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻫﯿﻮﺍﺩ ‪‬ﺨﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮ‪‬ﯼ‬
‫ﻫﯿﻮﺍﺩ ﮐﯥ ﺩ ﺟﺮﻡ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮﯾﺪﯼ‪ ،‬ﺗﯿ‪‬ﺘﯽ ﺍﻭ ﺩ ﺑﺸﺮﯼ ‪‬ﻮﻟﻨﻮ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﻮﮐﺎﻟﯽ ﺍﻭ ﺍﻣﻨﯿﺖ ‪‬ﻭ‪ ‬ﻭﯼ‪.‬‬
‫ﺣﺎﮐﻤﻪ ﻫﯿﺄﺕ ﺩ ﻣﺠﺮﻡ ﺩ ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻮﻟﻮ ﺩ ﻟﺰﻭﻡ ﺩ ﺍﺻﻞ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﺩ ﻗﻮﺍﻧﯿﻨﻮ ﺍﻭ ﺩ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻧﻈـﺎﻣﻮﻧﻮ ﭘـﺮ‬
‫ﺑﻨﺴ‪ ‬ﺍﻭ ﺩ ﺟﺮﻡ ﺍﻭ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﭘﺪﯾﺪﻭ ﭘﻪ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯤ ﺩ ‪‬ﻮﻟﻨﯥ ﺩ ﺳﺎﺗﻨﯥ ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ‪ ،‬ﺩﺍ ‪‬ﻟﻪ ﻣﺠﺮﻣﯿﻦ ﺗﺮ ﺟﺰﺍﯾـﯽ‬
‫ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻻﻧﺪﯤ ﻧﯿﺴﯽ‪ .‬ﺩ ﺟﺰﺍﯾﯽ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﭘﻪ ﺩﯤ ﭘ‪‬ﺍﻭ ﮐﯥ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﻗﻮﺍﻧﯿﻨﻮ ﺍﻭ ﻣﻘﺮﺭﺍﺗﻮ ﺑـﻪ‬
‫ﮐﺎﺭ ﻭ‪‬ﻝ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻮ ﭘﻮﺭﯼ ﺩ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﺩ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎﺗﻮ ﻣﺮﺍﻋﺎﺗﻮﻝ‪ ،‬ﺿﺮﻭﺭﯼ ﺍﻭ ﺍ‪‬ﯾﻦ ﺑﺮﯾ‪‬ﯽ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺩ ﻫﻐﯥ ﭘﺴﯥ‬
‫ﺍﻭ ﺩ ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻣﺮﺍﺟﻌﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﺻﺎﺩﺭ ﺷﻮﯾﻮ ﺍﺣﮑﺎﻣﻮ ﭘﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﻟﻪ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺩ ﻫﻐﻮﯼ‬
‫ﺑﻪ ﻫﮑﻠﻪ ‪‬ﺎﮐﻞ ﺷﻮﯼ ﻣﺠﺎﺯﺍﺕ ﺍﺟﺮﺍ ﺷﯽ‪ .‬ﺩ ﺩﯤ ﭼﺎﺭﯤ ﺗﺮﺳﺮﻩ ﮐﻮﻝ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﮐـﯥ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨـﻮ ﺩ‬
‫ﺗﻌﻘﯿﺐ ﺍﻭ ﻧﯿﻮﻧﯽ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﺩ ﻻﺯﻣﻮ ﺍﻣﮑﺎﻧﺎﺗﻮ ﺩ ﺷﺘﻮﻥ ﭘﻮﺭﯼ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﺩﯼ ﺍﻭ ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺩ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ )ﻏﻮ‪‬ﺘﻮﻧﮑﯽ(‬
‫ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺧﺎﻭﺭﯼ ﺗﻪ ﻫﻐﻮﯼ ﺑﯿﺮﺗﻪ ﻭﺭﮐ‪‬ﻩ ﯾﺎ ﺍﻋﺎﺩﻩ ﯾﺎ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪...‬‬

‫‪‬ﺮﻧ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﺩ ﺩﯤ ﻟﯿﮑﻨﯽ ﺍﻭ ‪‬ﯧ‪‬ﻧﯽ ﺍﺻﻠﯽ ﻣﺤﻮﺭ ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻓﻘﻪ ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﻮ ﻗﻮﺍﻧﯿﻨـﻮ ﺍﻭ ﻣﻠـﯽ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺍﻭ ﺗﻘﻨﯿﻨﯽ ﺍﺳﻨﺎﺩﻭ ﮐﯥ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺗﺸﮑﯿﻠﻮﯼ ﻧﻮ ﭘﻪ ﺩﯤ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ‪‬ﯿ‪‬ﻧﻪ ﺑﻪ ‪‬ﻮ ‪‬ﭙﺮﮐﻮ ﮐﯥ‬
‫ﺗﻬﯿﻪ ﺍﻭ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﻮﯾﺪﻩ‪ ،‬ﻫﯿﻠﻪ ﺩﻩ ﭼﯥ ﺩ ‪‬ﺮﺍﻧﻮ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻮ ﭘﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﮐﯥ ﯾﻮ ‪‬ـﻪ ﺯﯾﺎﺗﻮﻧـﻪ ﺍﻭ ﺍﺿـﺎﻓﻪ‬
‫ﻭﮐ‪‬ﯼ‪.‬‬

‫ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ‪‬ﭙﺮﮐﯽ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻪ ﺍﻭ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‬
‫ﻟﻮﻣ‪ ‬ﻭﯾﻨﺎ‪:‬‬
‫ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﯾﻮ ﻋﺮﺑﯽ ﻟﻐﺖ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺩ )ﺭﺩ( ﻟﻪ ﺭﯾ‪‬ﯥ ‪‬ﺨﻪ ﺍﺧﯿﺴﺘﻞ ﺷﻮﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻟﻐـﺖ ﮐـﯥ ﺩ ﺑﯿﺮﺗـﻪ‬
‫‪69‬‬ ‫ﺭﺍﺗﻨﻮﻟﻮ ﺩ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﯥ ﺍﻭ ﺑﯿﺮﺗﻪ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﺍﻭ ﺑﯿﺮﺗﻪ ﺍﺳﺘﻮﻝ ﺑﯿﺮﺗﻪ ﻏﻮ‪‬ﺘﻞ‪ ،‬ﺑﺮﺗﻪ ﺍﺧﯿﺴﺘﻞ ﺍﻭ ﺩ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﯽ ﭘﻪ ﺍﺛﺮ ﺩ‬
‫ﻣﺠﺮﻡ ﺗﺴﻠﯿﻤﻮﻝ ﺩ ﺩﻩ ﻣﺘﺒﻮﻉ ﺩﻭﻟﺖ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﺭﺍﻏﻠﯽ ﺩﯼ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎﺩﻝ ﯾﯥ ﭘﻪ ﺍﻧ‪‬ﻠﯿﺴﯽ ﮊﺑﻪ ﮐـﯥ ‪ Restamation, Extadition, Reclamation‬ﺍﻭ ﭘـﻪ‬
‫ﻓﺮﺍﻧﺴﻮﯼ ﮊﺑﻪ ﮐﯥ ‪ L, extradition‬ﺩﯼ ﭼﯥ ﺩ ﯾﻮ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺩ ﯾﻮﯤ ﻣﻌﺎﻫﺪﯤ ﯾﺎ ﻣﻮﺿـﻮﻋﻪ ﻗﻮﺍﻧﯿﻨـﻮ ﺩ‬
‫ﻣﻘﺮﺍﺭﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺩ ﯾﻮ ﺟﺰﺍﯾﯽ ﻣﺤﮑﻮﻡ ﺗﺴﻠﯿﻤﻮﻝ ﯾﺎ ﺑﯿﺮﺗﻪ ﺳﺘﻨﻮﻝ ﻣﻌﻨﺎ ﺷﻮﯾﺪﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ﺣﻘﻮﻕ ﺑﻪ ﺗﺮﻣﯿﻨﻮﻟﻮﮊ‪ ‬ﮐﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﺭﺍﻏﻠﯽ ﺩﯼ ﭼﯥ‪ :‬ﺩ ﯾﻮ ﻣﺠـﺮﻡ ﺑﯿﺮﺗـﻪ‬
‫ﺍﺧﯿﺴﺘﻞ‪ ،‬ﭼﯥ ﻟﻪ ﯾﻮﻩ ﻫﯿﻮﺍﺩ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻞ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺗﻪ ﺗ‪‬ﺘﯿﺪﻟﯽ‪ ،‬ﺩ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﮐﻮﻭﻧﮑﯽ ﺩﻭﻟﺖ ﭘﻪ ﻭﺳﯿﻠﻪ ﻟـﻪ ﻫﻐـﻪ‬
‫ﺩﻭﻟﺖ ‪‬ﺨﻪ ﭼﯥ‪ ،‬ﻣﺠﺮﻡ ﻫﻠﺘﻪ ﺗ‪‬ﺘﯿﺪﻟﯽ ﺩﯼ‪.‬‬
 ‫ﺩﺍ ﻋﻤﻞ ﺩ ﺩﻭﻩ ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻮﺍﻓﻘﯥ ﺍﻭ ﺗ‪‬ﻭﻥ ‪‬ﺨﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﻣﻨ‪ ‬ﺗﻪ ﺭﺍ‪‬ﯽ‪.‬‬
‫ﺩ ﺑﺸﺮ ﺩ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺍﻭ ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﻮ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺩ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻮ ﻓﺮﻫﻨ‪ ،‬ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩﺍ ﺭﻧ‪‬ﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐ‪‬ﯾﺪﯼ‪ :‬ﺩ ﯾـﻮ‬
‫ﻫﯿﻮﺍﺩ ﭘﻪ ﻭﺍﺳﻄﻪ ﭘﻪ ﺟﺮﻡ ﺩ ﺗﻮﺭﻥ ﯾﺎ ﻣﺤﮑﻮﻡ ﻟﻪ ﺗﺴﻠﯿﻤﯿﺪﻭ ‪‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯼ ﺍﻭ ﻓﺮﺽ ﺩﺍ ﺩﯤ ﭼﯥ ﺗـﻮﺭﻥ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺩ ﯾﻮ ﺑﻞ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺑﻪ ‪‬ﻤﮑﻨﯽ ﻗﻠﻤﺮﻭ ﮐﯥ ﺟﺮﻣﯽ ﻋﻤﻞ ﺳﺮﺗﻪ ﺭﺳﻮﻟﯽ ﻭﯼ ﺍﻭ ﻏﻮ‪‬ﺘﻮﻧﮑﯽ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺗـﻪ‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮐ‪‬ﯼ ﺩ ﺗ‪‬ﺘﯿﺪﻟﯽ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻮﻡ ﻭﯼ ﯾﺎ ﻣﻈﻨﻮﻥ ﺩ ﻣﻌﻤﻮﻝ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﺩ ﺩﻭﻭ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪‬‬
‫ﺩ ﺩﻭﻩ ﺍ‪‬ﺧﯿﺰﻩ ﺗ‪‬ﻭﻧﺪ ﺩ ﺷﺮﺍﯾﻄﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﻭﻻ‪ ‬ﺩﯼ ﺩ ﻏﻮ‪‬ﺘﻮﻧﮑﯽ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺩ ﺑﻞ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﯾﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻘﺎﻣـﺎﺗﻮ‬
‫ﺗﺮﻣﻨ‪ ،‬ﺗ‪‬ﻭﻧﻮﻧﻪ ﯾﺎ ﺩﻭﻩ ﺍ‪‬ﺧﯿﺰﻩ ﻗﺎﻧﻮﻥ‪ ،‬ﺩ ﻣﺠﺮﻡ ﺩ ﺗﺒﺎﺩﻟﯽ ﺩ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﺗﺸﮑﯿﻠﻮﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻮ ﻗﺎﻣﻮﺱ )ﭘ‪‬ﺘﻮ( ﺍﯾ‪‬ﯾﺸﻦ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩﺍ ﺭﻧ‪‬ﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐ‪‬ﯾﺪﯼ‪ :‬ﺩ ﻋﺪﻟﯽ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﭘـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺩ ﻣﻈﻨﻮﻥ ﯾﺎ ﺗﻮﺭﻥ ﺩ ﺗﺴﻠﯿﻤﻮﻟﻮ ﻏﻮﺷﺘﻨﻪ ﯾﺎ ﺩ ﻣﺤﮑﻮﻡ ﺑﻬﺎ ﺟﺰﺍ ﺩ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﭘﺮ ﺣﺒﺲ ﺑﺎﻧـﺪﯤ ﺩ‬
‫ﻣﺤﮑﻮﻡ ﺷﻮﯼ ﺩ ﺗﺴﻠﯿﻤﻮﻟﻮ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﺩﻩ ﭼﯥ ﯾﻮ ﺩﻭﻟﺖ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺩﻭﻟﺖ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﭘﺨﻮﺍﻧ‪ ‬ﻣﻮﺍﻓﻘﺘﻨﺎﻣﯽ ﭘﺮ ﺍﺳﺎﺱ‬
‫ﭼﯥ ﭘﻪ ﺩﯤ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﻋﻘﺪ ﺷﻮﯼ ﺩﯼ‪ ،‬ﺻﻮﺭﺕ ﻧﯿﺴﯽ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻫﻐﻪ ﺍﻗﺪﺍﻣﺎﺕ ﭼﯥ ﺩ ﻫﻐﻮ ﺑﻪ ﺍﺛﺮ ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻪ ﺗﻮ‪‬ﻪ ﻫﻐﻪ ﺍﻗـﺮﺍﺩ ﭼـﯥ ﺩ ﺟـﺮﻡ ﺩ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺍﺭﺗﮑﺎﺏ ﭘﻪ ﻋﻠﺖ ﺩ ﯾﻮ ﺩﻭﻟﺖ ﺩ ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻮ ﺗﺮ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻻﻧﺪﯼ ﻧﯿﻮﻝ ﺷﻮﯼ ﺍﻭ ﯾﺎ ﻣﺤﮑﻮﻡ ﺷﻮﯼ ﺩﯼ ﺍﻭ‬
‫ﺩ ﺑﻞ ﺩﻭﻟﺖ ﻗﻠﻤﺮﻭ ﺗﻪ ﺗ‪‬ﺘﯿﺪﻟﯽ ﺩﯼ ﺩ ﺧﺎﺻﻮ ﻗﺎﻋﺪﻭ ﺍﻭ ﺷﺮﺍﯾﻄﻮ ﺳﺮﻩ ﺳﻢ ﯾﻮ ﺑﻞ ﺗﻪ ﻣﺴﺘﺮﺩ ﻭﯼ‪ .‬ﻫﻐـﻪ‬
‫ﺩﻭﻟﺖ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﻮﯼ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ )ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻮﻧﮑﯽ( ﺩﻭﻟﺖ ﺍﻭ ﮐﻮﻡ ﺩﻭﻟﺖ ﭼﯥ ﺗﺮﯤ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ‬
‫ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ ﻋﻨﻪ ﻧﻮﻣﯿ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ﭘﻮﺭﺗﻨﯿﻮ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻮ ﺑﻪ ﺭ‪‬ﺎ ﮐﯥ ﭘﻪ ﻟﻨ‪‬ﯾﺰ ﺳﺮﻩ ﻭﯾﻼﯼ ﺷﻮ ﭼﯥ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﯾﻮ ﺗﻮﺭﻥ ﯾﺎ ﺟﺰﻻﯾﯽ ﻣﺤﮑﻮﻡ ﻟﻪ‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻤﻮﻟﻮ ‪‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯼ ﻫﻐﻪ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺗﻪ ﭼﯥ ﺟﺮﻡ ﺩ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻗﻠﻤﺮﻭ ﮐﯥ ﺍﺭﺗﮑﺎﺏ ﻣﻮﻧﺪﻟﯽ ﺍﻭ ﺩ ﺩﻩ ﭘـﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﮐﻤﯽ ﺍﻭ ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻮﻟﻮ ﮐﯥ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻭﻟﺮﯼ‪ .‬ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﭘﻪ ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﻮ ﺟﺰﺍﯾﯽ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﮐﯥ ﯾﻮﻩ ﺧﻮﺭﺍ ﻣﻬﻤـﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺩﻩ ﺍﻭ ﺑﻪ ﺟﻨﺎﯾﯽ ﺍﻭ ﺟﺰﺍﯾﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ ﮐﯥ ﺩ ﺑﯿﻦ ﺍﻟﻤﻠﻠﯽ ﻫﻤﮑﺎﺭﯾﻮ ﺍﻭ ﻣﺮﺳﺘﻮ ﺩ ‪‬ﻟﯽ ﻟﻪ ﺟﻤﻠـﯽ‬
‫‪‬ﺨﻪ ﺩﻩ‪.‬‬
‫‪70‬‬
‫ﺩﻭﻫﻤﻪ ﻭﯾﻨﺎ‬
‫ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﻧﯥ‬
‫ﻫﻐﻪ ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﻣﻮ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪ ‬ﻭﯾﻨﺎ ﮐﯥ ﻭﻭﯾﻞ ﮐﻮﻻﯼ ﺷﻮ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺩﺍ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻭﺍﺧﻠﻮ ﭼـﯥ ﺍﺳـﺘﺮﺩﺍﺩ‬
‫ﻻﻧﺪﯾﻨ‪ ‬ﺎﻧ‪‬ﻧﯽ ﻟﺮﯼ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻫﻐﻪ ﻋﻤﻞ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺩ ﻫﻐﻪ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺩ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﯥ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﭼﯥ ﺟﺮﻡ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﻠﻤﺮﻭ ﮐﯥ ﭘﯿ‪ ‬ﺷﻮﯾﺪﯼ ﻣﻮﺿﻮﻋﯿﺖ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﻮﯼ‪.‬‬
 ‫‪ -2‬ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺩ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺩﺻﻼﺣﯿﺖ ﻟﺮﻭﻧﮑﻮ ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﻟﻮﺭﯼ ﺻـﻮﺭﺕ ﻣﻮﻧـﺪﻟﯽ‬
‫ﻭﯼ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻭ‪ ‬ﺍﺷﺨﺎﺻﯽ ﮐﯿﺪﺍﯼ ﺷﯽ‪:‬‬
‫ﺍﻟﻒ‪ :‬ﺩ ﺟﺮﻡ ﭘﻪ ﺍﺭﺗﮑﺎﺏ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺗﻮﺭﻥ ﻭﯼ‪.‬‬
‫ﺏ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﮐﯥ ﻣﺤﮑﻮﻡ ﺷﻮﯼ ﻭﯼ‬
‫‪ -4‬ﺗﻮﺭﻥ ﯾﺎ ﻣﺠﺮﻡ ‪‬ﺎﯾﯽ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻫﯿﻮﺍﺩ ‪‬ﺨﻪ ﭼﯥ ﺟﺮﻡ ﭘﻪ ﻧﻮﻣ‪‬ﯼ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﮐﯥ ﺍﺭﺗﮑﺎﺏ ﻣﻮﻧـﺪﻟﯽ ﺑـﻞ‬
‫ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺗﻪ ﺗ‪‬ﺘﯿﺪﻟﯽ ﯾﺎﯾﯥ ﭘﻨﺎﻭ ﻭ‪‬ﯤ ﻭﯼ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻣﻮﺿﻮﻋﯿﺖ ﭘﯿﺪﺍ ﮐ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﭘﻪ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﯥ ﺩﻭﻩ ﺷﺮﻃﻮﻧﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻓﻌﻞ ﭘﻮﺭﯤ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﺍﻭ ﺑﻞ ﺩ ﺟﺮﻡ ﺩ ﻓﺎﻋـﻞ‬
‫ﭘﻮﯤ ﺍ‪‬ﻩ ﻟﺮﯼ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﯥ ﻣﻤﮑﻦ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺩ ﺩﻭﻩ ﯾﺎ ‪‬ﻮ ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻮ ﺩ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧ‪ ‬ﻣﻮﺍﻓﻘﯥ ﺍﻭ ﺗـ‪‬ﻭﻥ‬
‫‪‬ﺨﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺭﺍﻣﻨ‪ ‬ﺗﻪ ﺷﻮﯼ ﻭﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪...‬‬

‫‪ -7‬ﺗﻮﺭﻥ ﯾﺎ ﻣﺠﺮﻡ ﭼﯥ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﻣﻤﮑﻨﻪ ﺩﻩ ﭼﯥ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ ﺩﻭﻟﺖ ﺗﺎﺑﻊ ﯾـﺎ ﺩ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ ﻋﻨﻪ ﺩﻭﻟﺖ ﺗﺎﺑﻊ ﺍﻭ ﯾﺎﺩ ﺩﺭﯦﯿﻢ ﺩﻭﻟﺖ ﺗﺎﺑﻊ ﻭﯼ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺗﻮﺭﻥ ﯾﺎ ﻣﺠﺮﻡ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﯥ ﻣﺴﺘﺮﺩﯾ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺩ ﺩﻩ ﭘﻪ ﻫﮑﻠـﻪ ﺩ ﺍﺳـﺘﺮﺩﺍﺩ‬
‫ﮐﻮﻭﻧﮑﯽ ﺩﻭﻟﺖ ﻟﻪ ﻟﻮﺭﯼ ﺩ ﻻﺯﻣﻮ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﺩ ﻗﻀﺎﻭﺕ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻟﺮﯼ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﯾﻮ ﺩﻭﻩ ﯾﺎ ‪‬ﻮﺍ‪ ‬ﺧﯿﺰ ﻻﺯﻡ ﺍﻗﺪﺍﻡ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺩ ﻗـﻀﺎﯾﯽ ﺍﻭ‬
‫ﺟﺰﺍﯾﯽ ﺍﺣﮑﺎﻣﻮ ﺩ ﺍﺟﺮﺍ ﺍﻭ ﺩ ﻧﻈﻢ ﺍﻭ ﺍﻣﻨﯿﺖ ﺩ ‪‬ﯿﻨ‪‬ﺖ ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻮﻣﯽ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻮ ﺩ ﺍﺟﺮﺍ ﺩ ﺣﺘﻤﯽ ﮐﯿﺪﻭ ﻻﻣﻞ ‪‬ﺮ‪‬ﯽ‪ ،‬ﮑﻪ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﻗﺎﻋﺪﯤ‬
‫ﺍﻭ ﻗﺎﻧﻮﻥ ‪‬ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﺩ ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻮ ﭘﻪ ﮐﺎﺭ ﻭ‪ ‬ﻧﻪ ﮐﯥ ﯾﻮﻩ ﺗﺸﯿﺎ )ﺧﻼ( ﭘﯿﺪﺍ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺩﯼ ﺍﺳﺎﺱ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﮐﯥ ﺩ ﭘﺎﻡ ﻭ‪ ‬ﺍﺳﺎﺱ ‪‬ﮑﯽ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨـﻮ ﺩ ﻣﺠـﺎﺯﺍﺗﻮﻟﻮ ﺍﻭ ﻟـﻪ‬
‫ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺳﺮﻩ ﭘﻪ ﻣﺒﺎﺭﺯﻩ ﮐﯥ ﺩ ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻮ ﺩ ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﯥ ﻣﺮﺳﺘﯽ ﺍﻭ ﺩ ﺗﻮﺭﻥ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻭ ﺩ ﻓﺮﺩﯼ ﺁﺯﺍﺩ‪ ‬ﺩ ﺣـﻖ‬
‫‪71‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺗﺸﮑﯿﻠﻮﯼ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩ ‪‬ﻮﻟﻨﯿﺰ ﺍﻣﻨﯿﺖ ‪‬ﯿﻨ‪‬ﺖ ﻟﻪ ﯾﻮﯤ ﺧﻮﺍ ﺍﻭ ﺩ ﺗﻮﺭﻥ ﺩ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺭﻋﺎﯾﺖ ﻟـﻪ ﺑﻠـﯥ ﺧـﻮﺍ ﺩ‬
‫ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﮐﯥ ﺩﻭﻩ ﻣﻬﻢ ﺍﻭ ﺍﺳﺎﺳﯽ ‪‬ﮑﯽ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺩﺍ ﺩﻭﺍ‪‬ﻩ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﻪ ﯾﻮﻩ ﺑ‪‬ﻪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮﻩ ﯾـﻮ‬
‫‪‬ﺎﯼ ﮐ‪‬ﻭ‪.‬‬
‫ﭘﻮﺭﺗﻨﯿﻮ ﻣﻮﺍﺭﺩﻭ ﺗﻪ ﭘﻪ ﭘﺎﻡ ﺳﺮﻩ ﮐﻮﻻﯼ ﺷﻮ ﺩﺍ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪‬ﻭ ﭼﯥ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﯾﻮ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺩﯼ ﺍﻭ ﮐﻠﻪ ﮐﻠﻪ ﻟﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺴﺎﯾﻠﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺍﻏﯿﺰﻣﻦ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺍﺟﺮﺍ ﮐﻮﻝ ﯾﯽ ﺩ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﻟﻪ ﻣـﻮﺍﻓﻘﯥ‬
‫ﺍﻭ ﺩ ﺧﺎﺻﻮ ﻗﺎﻋﺪﻭ ﺍﻭ ﻣﻘﺮﺭﺍﺗﻮ ﺑﻪ ﻭﺿﻌﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻮﺭﯤ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﺩﯤ ﭼﯥ ﺩ ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮﺭﯼ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﻟﯿﺪ )ﭘﯿﺶ‬
‫ﺑﯿﻨﯽ( ﺍﻭ ﺍ‪‬ﮑﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﻠﯽ ﺧﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺗﻪ ﺩ ﻻﺳﺮﺳ‪ ‬ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﮐﻮﻻﯼ ﺷﻮﻭﻭﺍﯾﻮ ﭼﯥ ﺍﺳـﺘﺮﺩﺍﺩ ﯾـﻮ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺗﺎﺳﯿﺲ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻪ ﯾﯥ ﯾﻮ ﺩ ﺑﻞ ﭘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺍﻭ ﺩ ﺍﻓﺮﺍﺩﻭ ﭘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺩ ﺟﺰﺍﯾﯽ ﺍﺟﺮﺍﺍﺗﻮ ﺩ ﻗﺎﻧﻮﻥ‬
‫ﻟﻪ ﻻﺭﯤ ﺩ ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﯽ ﺟﺰﺍﯾﯽ ﻣﺮﺳﺘﯽ ﺩ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﻫﻐﻪ ﺩ ﯾﻮ ﻗﻀﺎﯾﯽ ﺍﻭ ﺍﺩﺍﺭﯼ ﻋﻠﻢ ﭘﻪ ﺑ‪‬ﻪ ‪‬ﻠﻮﯼ‪.‬‬

‫ﺩﻭﻫﻢ ‪‬ﭙﺮﮐﯽ‬
‫ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﻣﺨﯿﻨﻪ‬
‫ﮐﻪ ‪‬ﻪ ﻫﻢ ﺩ ﺍﻭﺳﻨﯿﻮ ‪‬ﻮﻟﻨﻮ ﭘﯿﭽﻠﻮ ﻣﺴﺎﯾﻠﻮ‪ ،‬ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻣﺴﺎﻟﻪ ‪‬ﯾﺮﻩ ﺩ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﻭ‪ ‬ﺑﻠﻠـﯥ ﺩﻩ‬
‫ﺧﻮ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﯾﻮﻩ ﻧﻮﯤ ‪‬ﻮﻟﻨﯿﺰ ﺍﻭ ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﻪ ﭘﺪﯾﺪﻩ ﻧﻪ ﺩﻩ ﺍﻭ ﭘﻪ ‪‬ﯾﺮﻩ ﻟﯿﺮﻭ ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﺯﻣﺎﻧﻮ ﮐـﯥ ﺩﯤ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﯥ ﭘﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺑ‪‬ﻮ ﺩ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﻟﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻭﻧﻮ ﺍﻭ ﻣﻌﺎﻫﺪﻭ ‪‬ﺨﻪ ﺳﺮﭼﯿﻨﻪ ﺍﺧﯿﺴﺘﯥ ﺩﻩ‪ .‬ﺧﻮ ﭘـﻪ‬
‫ﺗﯿﺮﻭ ﺩﻭﺭﻭ ﮐﯥ ﺩ ﻧﻮﯼ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﭘﻪ ﺧﻼﻑ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻣﺴﺎﻟﯥ ﺯﯾﺎﺕ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺍ‪‬ﺥ ﺩﺭﻟـﻮﺩ ﭘـﻪ‬
‫ﺩﺍﺳﯥ ﺣﺎﻝ ﮐﯥ ﭼﯥ ﻫﻤﺪﺍ ﺍﻭﺱ ﻣﻨﻞ ﺷﻮﯾﻮ ﻗﻮﺍﻧﯿﻨﻮ ﺍﻭ ﺩ ‪‬ﯾﺮﻭ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺗ‪‬ﻝ ﺷﻮﯾﻮ ﻗﺮﺍ ﺩﺍﺩﻭﻧﻮ ﺗﻪ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺑﻪ ﮐﺘﻨﯥ ﺩ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺍﺳﺘﺮﺍﺩﺍﺩ ﻟﻪ ﻧﻮﺭﻭ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ‪‬ﺨﻪ ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﺷﻮﯾﺪﯼ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ‪‬ﺎﯼ ﮐﯥ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮﯤ ﭘﻮﺭﻩ ﭘﻮﺭﻩ ﺭ‪‬ﺎ ﻭﭼﻮﻝ ﺷﯽ‪.‬‬
‫ﺩ ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ﺩ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﺑﻪ ‪‬ﯿ‪‬ﻧﻪ ﮐﯥ ﻟﻪ ‪‬ﯾﺮ ﻣﻮﺍﺭﺩﻭ ﺳﺮﻩ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﮐﯿ‪‬ﻭ ﭼﯥ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨـﻮ ﺩ ﺍﺳـﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ‬
‫ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﻣﺨﯿﻨﯥ )ﺳﺎﺑﻘﯽ( ﺑﯿﺎﻧﻮﻭﻭﻧﮑﯥ ﺩﯼ ﭼﯥ ﮐﻮﻻﯼ ﺷﻮ ﻫﻐﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺩﻭﺭﻭ ﻭﻭﯾﺸﻮ ﺍﻭ ﺗﺮ ‪‬ﯿ‪‬ﻧـﯥ‪،‬‬
‫ﺗﺠﺰﯾﯽ ﺍﻭ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻻﻧﺪﯤ ﯾﯥ ﻭﻧﯿﺴﻮ ﺍﻭ ﺑﻪ ﺩﯤ ‪‬ﭙﺮﮐﯥ ﮐﯥ ﺑﻪ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﺗﺤﻮﻻﺕ ﺗـﺮ ﺑﺤـﺚ‬
‫ﻻﻧﺪﯤ ﻭﻧﯿﻮﻝ ﺷﯽ‪.‬‬

‫ﻟﻮﻣ‪ ‬ﻭﯾﻨﺎ‬
‫ﻟﺮﻏﻮﻧﯽ ﺩﻭﺭﻩ‬
‫‪‬ﯾﺮﻩ ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ ﺑﯿﻦ ﺍﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻌﺎﻫﺪﻩ )ﮊﻣﻨﻠﯿﮏ( ﭼﯥ ﺩ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﺑﻪ ﻭﺳﯿﻠﻪ ﺛﺒﺖ ﺷﻮﯾﺪﻩ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﺎﻫـﺪﻩ ﺩﻩ‬ ‫‪72‬‬

‫ﭼﯥ ﺩ ﻣﺴﯿﺢ ﻟﻪ ﺯﯾ‪‬ﯾﺪﻭ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﯾﺎﺭﻟﺲ ﭘﯿ‪ ‬ﭘﺨﻮﺍ ﭘﻪ ‪ 1278‬ﻕ‪.‬ﻡ ﮐﯥ ﺩ ﻣﺼﺮ ﺩ ﻣﺼﺮ ﺩ ﭘﺎﭼﺎ ﺩﻭﻫـﻢ‬
‫ﺭﺍﻣﺴﺲ ﺍﻭ ﺩ ﺧﺘﯿﺎ ﺩ ﭘﺎﭼﺎ ﺧﺘﯿﺎ ﺯﯾﺮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺩ ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﺍﻣﭙﺮﺍﻃﻮﺭ ﯾﻮ ﺩ ﻓﺮﺍﺭﯾﺎﻧﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﭘﻪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﮐﯥ‬
‫ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﻮﯾﺪﻩ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﻣﻌﺎﻫﺪﻩ ﮐﯥ ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﻟﻮﺭﯾﻮ ﮊﻣﻨﻪ ﻭﮐ‪‬ﻩ ﭼﯥ ﺩ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺩ‪‬ﻤﻨﺎﻧﻮ ﭘﺮ ﺿﺪ ﯾﻮ ﻟـﻪ ﺑـﻞ‬
‫ﺳﺮﻩ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻭﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﮐﻪ ﺩﺍ ﺩ‪‬ﻤﻨﺎﻥ ﺩ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﺑﻞ ﻟﻮﺭﯼ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺗﻪ ﭘﻨﺎﻩ ﯾﻮﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺮﺩ ﺩﯤ ﮐ‪‬ﺍﯼ ﺷـﯽ‬
‫ﭼﯥ ﺩﺍ ﭘﻪ ﻫﻐﯥ ﺯﻣﺎﻧﻪ ﮐﯥ ﻟﻪ ﺟﺮﺍﯾﻤﻮ ﺳﺮﻩ ﺩ ﻣﺒﺎﺭﺯﯤ ﭘﻪ ﺳﺎﺣﻪ ﮐﯥ ﺩ ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﯽ ﻫﻤﮑﺎﺭ‪ ‬ﯾﻮﻩ ﻧﻮﻋـﻪ ﺍﻭ ﺩ‬
‫ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧ‪ ‬ﭘﺪﯾﺪﻩ ﺩﻩ‪.‬‬
 ‫ﺩ ﻟﺮﻏﻮﻧﯽ ﺭﻭﻡ ﺍﻭ ﯾﻮﻧﺎﻥ ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻮ ﭼﯥ ﻏﺎﻟﺒﺎﹰ ﻧﻮﺭ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻪ ﯾﯽ ﻣﻄﯿﻊ ﺍﻭ ﺍﯾﻞ ﮐ‪‬ﯼ ﺅ‪ ،‬ﻧﻮﺭ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻪ ﯾﯥ‬
‫ﺩ ﭘﺘﻪ ﺍ‪ ‬ﺍﯾﺴﺘﻞ ﭼﯥ ﺩ ﺍﻣﭙﺮﺍﻃﻮﺭ ﯾﻮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻓﺮﺍﺭﯾﺎﻥ ﺩ ﺩﻭﯼ‪ ،‬ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﺗﻪ ﻭﺭﻭﺳﭙﺎﺭﯼ‪ .‬ﺩ ﺑﻨﯽ ﺍﺳـﺮﺍﯾﯿﻠﻮ‬
‫ﺑﻪ ﻗﻮﻡ ﮐﯥ‪ ،‬ﺍﺗﻨﯿﺎﻧﻮ ﺩ ﻓﻠﯿﭗ ﭘﺮ ﺿﺪ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﻧﺎﻭ‪ ‬ﻗﺼﺪ ﮐﻮﻭﻧﮑﯽ ﻫﻐﻮﯼ ﺗﻪ ﺗﺴﻠﯿﻤﻮﻝ‪ .‬ﺩ ﻟﺮﻏﻮﻧﯽ ﺭﻭﻡ ﭘـﻪ‬
‫ﺣﻘﻮﻕ ﮐﯥ ﯾﻮﯤ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻗﺎﻋﺪﯼ ﺷﺘﻮﻥ ﺩﺭﻟﻮﺩ ﭼﯥ ﺩ ﺭﻭﻣﯿﺴﻨﻮ ‪ Romisso‬ﯾﺎ ‪ Romiciue‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎ‬
‫ﺩﯾﺪﻟﻪ‪ ،‬ﺩﯤ ﻗﺎﻋﺪﯤ ﺣﮑﻢ ﮐﺎﻭﻩ ﭼﯥ ﻫﺮ ﮐﻠﻪ ﯾﻮ ﻣﺠﺮﻡ ﺩ ﻣﺠﺮﻡ ﺩ ﮐﻮﺭﻧﯥ‪ ،‬ﻗﺒﯿﻠﯽ ﯾﺎ ﻃﺎﯾﻔﯥ ﺩ ﻏ‪‬ﯾـﻮ ﭘـﻪ‬
‫ﻭﺍﺳﻄﻪ ﺩ ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﮐﻮﺭﻧﯥ‪ ،‬ﻃﺎﯾﻔﯽ ﯾﺎ ﻗﺒﯿﻠﯥ ﺗﻪ ﺳﭙﺎﺭﻝ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ .‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﯥ ﺑﺎﯾﺪ ﻏﭻ ﺍﺧﯿـﺴﺘﻨﻪ‬
‫ﯾﻮﺍ‪‬ﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻣﺠﺮﻡ ﺗﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻭﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﯿ‪ ‬ﺷﺎﻥ ﺳﺮﻩ ﺩﺩﻩ ﺩ ﮐﻮﺭﻧﯥ ﻟﻪ ﻧﻮﺭﻭ ﻏ‪‬ﯾـﻮ‪ ،‬ﺧﭙﻠﻮﺍﻧـﻮ ﺍﻭ‬
‫ﺩﻭﺳﺘﺎﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻏﭻ ﻭﺍﻧﻪ ﺧﯿﺴﺘﻞ ﺷﯽ‪ .‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﺍﺳﺎﺱ ﺩ ﺭﻭﻣﯿﺴﯿﻮﻥ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﯾﻮﻩ ﺑ‪‬ﻪ ﻭﻩ ﭼﯥ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻣﻬاﻝ ﺩ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺍﺑﺘﺪﺍﯾﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﻌﻤﻮﻟﻪ ﺩﻩ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪﺍﺭﻧ‪‬ﻪ ﺭﻭﻣﯿﺴﯿﻮ ﭼﯥ ﺩ ﺭﻭﻣﯿﺎﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺩ ﺍﻣﭙﺮﺍﻃﻮﺭ ﺩ ﺩ‪‬ﻤﻨﺎﻧﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﻣﻄﺮﺡ ﺷﻮﯼ ﺅ‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻟﻪ ﻣﺨﯿﻨﻲ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﻧﻮﺭﻭ ﺑﯿﻠ‪‬ﻮ ﺑﯿﺎﻧﻮﻭﻧﮑﯽ ﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﻭﺧﺘﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﭘﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻟﯽ‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪...‬‬

‫ﺗﻮ‪‬ﻪ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺍﻓﺮﺍﺩﻭ ﭘﻮﺭﯤ ﺍ‪‬ﯾﮑﻤﻦ ﺅ ﭼﯥ ﺩ ﭘﺎﭼﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺑﻪ ﯾﯥ ﭘ‪‬ﯥ ﻫﻠـﯥ ‪‬ﻠـﯥ‬
‫ﮐﻮﻟﯽ ﺍﻭ ﻟﻪ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺗﺎﺟﺮ ﺍﻭ ﺗﺨﺖ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﺩﻩ ﺩ ﻣﺤﺮﻭﻣﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻟ‪‬ﻪ ﮐﯥ ﺅ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻪ ﻣﻘﺼﺮ ﺍﻭ ‪‬ﻨﺎﻫﮑﺎﺭ‬
‫ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺑﻪ ﯾﯥ ﺩ ﻏﭻ ﺩ ﻧﻮﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺑﻪ ﺧﻼﻑ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍ ﻣﺴﺎﻟﯽ ﺯﯾﺎﺕ ﻣﺴﺎﻟﯥ ﺯﯾﺎﺕ ﺳﯿﺎﺳـﯽ‬
‫ﺍ‪‬ﺥ ﺩﺭﻟﻮﺩ ﭘﻪ ﺩﺍﯾﯥ ﺣﺎﻝ ﮐﯥ ﭼﯥ ﻫﻤﺪﺍ ﺍﻭﺱ ﻣﻨﻞ ﺷﻮﯾﻮ ﻗﻮﺍﻧﯿﻨﻮ ﺍ ﺩ ‪‬ﯾﺮ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻭﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺗ‪‬ﻝ ﺷـﻮﯾﻮ‬
‫ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻧﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﮐﺘﻨﯥ ﺩ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻟﻪ ﻧﻮﺭﻡ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ‪‬ﺨﻪ ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﺷﻮﯾﺪﯼ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ‬
‫‪‬ﺎﯼ ﮐﯥ ﺑﻪ ﭘﺮﯤ ﭘﻮﺭﻩ ﭘﻮﺭﻩ ﺭ‪‬ﺎ ﻭﭼﻮﻝ ﺷﯽ‪.‬‬
‫ﺩ ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ﺩ ﺗﺎﺭﺧﯽ ﺑﻪ ‪‬ﯿ‪‬ﻧﻪ ﮐﯥ ﻟﻪ ‪‬ﯾﺮﻭ ﻣﻮﺍﺭﺩﻭ ﺳﺮﻩ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﮐﯿ‪‬ﺩ ﭼﯥ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳـﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ‬
‫ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﻣﺨﯿﻨﯥ )ﺳﺎﺑﻘﯽ( ﺑﯿﺎﻧﻮﻭﻧﮑﯥ ﺩﯼ ﭼﯥ ﮐﻮﻻﯼ ﺷﻮ ﻫﻐﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺩﻭﺭﻭ ﻭﻭﯾـﺸﻮ ﺍﻭ ﺗﺮ‪‬ﯿ‪‬ﻧـﯥ‪،‬‬
‫ﺗﺠﺰﯾﯽ ﺍﻭ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻻﻧﺪﯤ ﯾﯥ ﻭﻧﯿﺴﻮ ﺍﻭ ﺑﻪ ﺩﯤ ‪‬ﭙﺮ ﮐﯥ ﺑﻪ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﺗﺤﻮﻻﺕ ﺗﺮ ﺑﺤﺚ ﻻﻧﺪﯤ‬
‫ﻭﻧﯿﻮﻝ ﺷﯽ‪.‬‬
‫‪73‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﯽ ﻭﯾﻨﺎ‪:‬‬
‫ﻟﺮﻏﻮﻧﯽ ﺩﻭﺭﻩ‬
‫‪‬ﯾﺮﻩ ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ ﺑﯿﻦ ﺍﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻌﺎﻫﺪ )ﮊﻣﻨﻠﯿﮏ( ﭼﯥ ﺩ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﭘﻪ ﻭﺳﯿﻠﻪ ﺛﺒﺖ ﺷﻮﯾﺪﻩ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻣﻌﺎﻫﺪﻩ ﺩﻩ ﭼـﯥ‬
‫ﺩ ﻣﺴﯿﺢ ﻟﻪ ﺯﯾ‪‬ﯾﺪﻭ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﯾﺎﺭﺳﻞ ﭘﯿ‪ ‬ﭘﺨﻮﺍ ﭘﻪ ‪ 1278‬ﻕ‪.‬ﻡ ﮐﯥ ﺩ ﻣﺼﺮ ﺩ ﭘﺎﭼﺎ ﺩﻭﻫﻢ ﺭﺍﻣﺴﺲ ﺍﻭ ﺩ‬
‫ﺧﺘﯿﺎ ﺩ ﭘﺎﭼﺎ ﺧﺘﯿﺎ ﺯﯾﺮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺩ ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﺍﻣﭙﺮﺍﻃﻮﺭ ﯾﻮ ﺩ ﻓﺮﺍﺭﯾﺎﻧﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﭘﻪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﮐﯥ ﻣﻨﻘﻌﺪ ﺷﻮﯾﺪﻩ‪،‬‬
‫ﭘﻪ ﺩﯤ ﻣﻌﺎﻫﺪﻩ ﮐﯥ ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﻟﻮﺭﯾﻮ ﮊﻣﻨﻪ ﻭﮐ‪‬ﻩ ﭼﯥ ﺩ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺩ‪‬ﻤﻨﺎﻧﻮ ﭘﺮ ﺿﺪ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮﻩ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻭﮐ‪‬ﯼ‬
‫ﺍﻭ ﮐﻪ ﺩﺍ ﺩ‪‬ﻤﻨﺎﻥ ﺩ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﺑﻞ ﻟﻮﺭﯼ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺗﻪ ﭘﻨﺎﻩ ﯾﻮﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺮﺩ ﺩﯤ ﮐ‪‬ﺍﯼ ﺷﯽ ﭼﯥ ﺩﺍ ﺑﻪ ﻫﻐﯥ ﺯﻣﺎﻧـﻪ‬
‫ﮐﯥ ﻟﻪ ﺟﺮﺍﯾﻤﻮ ﺳﺮﻩ ﺩ ﻣﺒﺎﺭﺯﯤ ﭘﻪ ﺳﺎﺣﻪ ﮐﯥ ﺩ ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﯽ ﻫﻤﮑﺎﺭ‪ ‬ﯾﻮﻩ ﻧﻮﻋﻪ ﺍﻭ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳـﺘﺮﺩﺍﺩ‬
‫ﻟﻮﻣ‪‬ﻧ‪ ‬ﭘﺪﯾﺪﻩ ﺩﻩ‪.‬‬
‫ﺩ ﻟﺮﻏﻮﻧﯽ ﺭﻭﻡ ﺍﻭ ﯾﻮﻧﺎﻥ ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻮ ﭼﯥ ﻏﺎﻟﺒﺎﹰ ﻧﻮﺭ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻪ ﯾﯽ ﻣﻄﯿﻊ ﺍ ﺍﯾﻞ ﮐ‪‬ﯼ ﺅ‪ ،‬ﻧﻮﺭ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻪ ﺩ ﭘﺘﻪ‬
‫ﺍ‪‬ﺍﯾﺴﺘﻞ ﭼﯥ ﺩ ﺍﻣﭙﺮﺍﻃﻮﺭ ﯾﻮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻓﺮﺍﺭﯾﺎﻥ ﺩ ﺩﻭﯼ‪ ،‬ﻫﯿﻮﺍﺩﻧﻮ ﺗﻪ ﻭﺭﻭﺳﭙﺎﺭﯼ‪ ،‬ﺩ ﺑﻨﯽ ﺍﺳﺮﺍﯾﯿﻠﻮ ﭘﻪ ﻗـﻮﻡ‬
‫ﮐﯥ‪ ،‬ﺁﺗﻨﯿﺎﻧﻮ ﺩ ﻓﯿﻠﯿﭗ ﭘﺮ ﺿﺪ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﻧﺎﻭ‪‬ﻩ ﻗﺼﺪ ﮐﻮﻭﻧﮑﯽ ﻫﻐﻮﯼ ﺗﻪ ﺗﺴﻠﯿﻤﻮﻝ‪ .‬ﺩ ﻟﺮﻏﻮﻧﯽ ﺭﻭﻡ ﭘﻪ ﺣﻘﻮﻗﻮ‬
‫ﮐﯥ ﯾﻮﯤ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻗﺎﻋﺪﯼ ﺷﺘﻮﻥ ﺩﺭﻟﻮﺩ ﭼﯥ ﺩ ﺭﻭﻣﯿﺴﯿﻮ ‪Romisso,‬ﯾﺎ ‪ Romiciue‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣـﻪ ﯾـﺎ‬
‫ﺩﯾﺪﻟﻪ‪ ،‬ﺩﯤ ﻗﺎﻋﺪﯤ ﺣﮑﻢ ﮐﺎﻭﻩ ﭼﯥ ﻫﺮ ﮐﻠﻪ ﯾﻮ ﻣﺠﺮﻡ ﺩ ﻣﺠﺮﻡ ﺩ ﮐﻮﺭﻧﯥ‪ ،‬ﻗﺒﯿﻠﯽ ﯾﺎ ﻃﺎﯾﻔﯥ ﺩ ﻏ‪‬ﯾـﻮ ﭘـﻪ‬
‫ﻭﺍﺳﻄﻪ ﺩ ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﮐﻮﺭﻧﯽ‪ ،‬ﻃﺎﯾﻔﯽ ﯾﺎ ﻗﺒﯿﻠﯥ ﺗﻪ ﺳﭙﺎﺭﻝ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ .‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﯥ ﺑﺎﯾـﺪ ﻏـﺞ ﻭﺍﻧـﻪ‬
‫ﺧﯿﺴﺘﻞ ﺷﯽ‪ .‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﺍﺳﺎﺱ ﺩﻭﺭﻣﯿﺴﯿﻮﻥ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﯾﻮﻩ ﺑ‪‬ﻪ ﻭﻩ ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ﻣﻬاﻝ ﺩ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺍﺑﺘـﺪﺍﯾﯽ‬
‫ﺷﮑﻞ ﻣﻌﻤﻮﻟﻪ ﺩﻩ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪﺍﺭﻧ‪‬ﻪ ﺭﻭﻣﯿﺴﯿﻮ ﭼﯥ ﺩ ﺭﻭﻣﯿﺎﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺩ ﺍﻣﭙﺮﺍﻃﻮﺭ ﺩ ﺩ‪‬ﻤﻨﺎﻧﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﻣﻄﺮﺡ ﺷﻮﯼ ﺅ‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻟﻪ ﻣﺨﯿﻨﯽ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﻧﻮﺭﻭ ﺑﯿﻠ‪‬ﻮ ﺑﯿﺎﻧﻮﻭﻧﮑﯽ ﺩﯼ‪ .‬ﭘﻪ ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﻭﺧﺘﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﭘﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺗﻮ‪‬ﻪ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺍﻓﺮﺍﺩﻭ ﭘﻮﺭﯼ ﺍ‪‬ﯾﮑﻤﻦ ﺅ ﭼﯥ ﺩ ﭘﺎﭼﺎ ﭘﺮ ﺿﺪ ﺑﻪ ﯾﯥ ﭘﺘﻂ ﻫﻠـﯥ ‪‬ﻠﯿـﯥ‬
‫ﮐﻮﻟﯽ ﺍﻭ ﻟﻪ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺗﺎﺝ ﺍﻭ ﺗﺤﺖ ‪‬ﻪ ﺩ ﺩﻩ ﺩ ﻣﺤﺮﻭﻣﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻟ‪‬ﻪ ﮐﯥ ﺅ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺍﻭ ‪‬ﻨﺎﻫﮑـﺎﺭ‬
‫ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺑﻪ ﯾﯥ ﺩ ﻏﭻ ﺍﺧﯿﺴﺘﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺩﻭﻟﺖ ‪‬ﺨﻪ ﭼﯥ ﺩ ﻧﻮﻣﻮ‪‬ﯼ ﺧﺎﻭﺭﯼ ﺗﻪ ﯾﯥ ﭘﻨـﺎﻩ ﻭ‪‬ﯤ ﻭﻩ‬
‫ﻏﻮﺷﺖ ﺍﻭ ﺩ ﺩﻭﻟﺘﻨﻮ ﺗﺮﻣ‪ ‬ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﯥ ﻣﻘﺎﻭﻟﻪ ﻧﺎﻣﯥ ﺍﻭ ﺗ‪‬ﻭﻧﻮﻧﻪ ﺭﺍﻣﻨ‪ ‬ﺗﻪ‬
‫ﮐﯿﺪﻝ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻩ ﺑﻪ ﻧﻪ ﻭﯼ ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯤ ﺩ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﭘﻪ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﮐﯽ ﺩ ﭘﻨﺎﻩ ﻭ‪‬ﻧﯽ ﭘﺪﯾﺪﯤ ﺗﻪ ﯾﻮ ‪‬ﻐﻠﯿﻨﺪ ﺍﻭ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﺑﻬﯿﺮ ﺗﻪ‬
‫ﯾﯽ ﯾﻮﻩ ﻟﻨ‪‬ﻩ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻭﮐ‪‬ﻭ‪:‬‬
‫ﺗﺎﺭﯾﺦ ﭘﻪ ﺩﯤ ﺷﺎﻫﯿﺪﯼ ﻭﺭﮐﻮﯼ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻟﺮﻏﻮﻧﯽ ﺭﻭﻡ ﮐﯥ ﺑﻪ ﮐﻪ ﮐﻮﻡ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﻧـﻪ ﺷـﻮ ﮐـﻮﻻﯼ‬
‫‪‬ﯾﻤﻮﮐﺮﺍﺳﯽ ﻭﺯﻏﻤﯽ‪ ،‬ﺩ ﺩﯤ ﺣﻖ ﯾﯥ ﺩﺭﻟﻮﺩ ﭼﯥ ﺩ ﻧ‪ ‬ﺑﻞ ﮐﻮ‪ ‬ﺗﻪ ﻭﻻ‪ ‬ﺷﯽ‪.‬‬
‫‪74‬‬
‫ﭘﻨﺎﻩ ﺍﺧﯿﺴﺘﻠﻮ ﭘﻪ ﭘﯿﻞ ﮐﯥ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺍ‪‬ﺥ ﺩﺭﻭﻟﺪ ﺍﻭ ‪‬ﺎﺭﻭﻧﻮ ﺧﭙﻞ ﺍﺭﺑﺎﺏ ﺍﻻﻧﻮﺍﻉ ﺩﺭﻭﻟﺪﻝ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯤ ﺑﻪ ﺩ‬
‫ﯾﻮﻩ ‪‬ﺎﺭ ﺍﻭﯾﺴﯿﺪﻭﻧﮑﯽ ﺩ ﺧﭙﻞ ‪‬ﺎﺭ ﺧﺪﺍﯾ‪‬ﻮ‪‬ﯽ )ﺭﺏ ﺍﻟﻨﻮﻉ( ﺗﻪ ﺳﭙﮑﺎﻭﺭﯼ ﮐﺎﻭﻩ‪ ،‬ﺎﻭﻧ‪‬ﯼ ‪‬ﺎﺭ ﺗـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗ‪‬ﺘﯿﺪﻩ ﺍﻭ ‪‬ﺮﻧ‪‬ﻪ ﭼﯥ ‪‬ﺎﻭﻧ‪‬ﯼ ‪‬ﺎﺭ ﺩ ﺑﻞ ‪‬ﺎﺭ ﺧﺪﺍﯾ‪‬ﻮ‪‬ﯽ ﺗﻪ ﮐﻮﻡ ﺍﺭﺍﺩﺕ ﯾﺎ ﺍﺧﻼﺹ ﺍﻭ ﻟﯿﻮﺍﻟﯿﺘﯿـﺎ ﻧـﻪ‬
‫ﺩﺭﻟﻮﺩﻩ‪ ،‬ﺩﯤ ﺗ‪‬ﺘﯿﺪﻟﯽ ﺗﻪ ﯾﯥ ﭘﻨﺎﻩ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﺧﻮ ﭘﻨﺎﻩ ﺍﺧﯿﺴﺘﻨﯽ ﭘﻪ ﻭﺭﻭ‪ ،‬ﻭﺭﻭ ﺩ ﺗﻤﻨﺪ ﺩ ﭘﺮﺍﺧﺘﯿﺎ ﺍﻭ ﺩ ‪‬ﻮ ﺩ‬
‫‪‬ﻭﻥ ﺑﻪ ﺍﺛﺮ ﺑﻪ ‪‬ﻮﻟﻨﻮ ﮐﯥ ﯾﻮ ‪‬ﻭﻟﺖ ﺩ ﺍﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻮ ﺍﺷﺘﺮﺍﮎ ﺭﺍﻣﻨ‪ ‬ﺗﻪ ﮐ‪.‬‬
‫ﺩ ﺳﻮﻟﻮﻥ ﺩ ﻗﻮﺍﻧﯿﻮ ﺳﺮﻩ ﺳﻢ‪ ،‬ﺑﯥ ﺩ ﯾﻨﯽ )ﭼﯥ ﻣﺠﺎﺯﺍﺕ ﯾﯽ ﻋﺪﺍﻡ ﺅ( ﺩ ﺗﻮﺭ ﻣﺤﺎﮐﻤﯽ ﺩ ﺍﺗﻦ ﺩ ﺧﻠﮑﻮ ﺩ‬
‫ﻣﻨﺘﺤﺒﻮ )‪ 575‬ﭘﻨ‪‬ﻪ ﺳﻮﻩ ﭘﻨﺤﻪ ﺍﻭ ﯾﺎ ﻗﺎﺿﯿﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺣﻀﻮﺭ ﮐﯥ ﭘﻪ ﯾﻮﻩ ﻭﺭ‪ ‬ﮐﯥ ﺗﺮﺳـﺮﻩ ﮐﯿـﺪﻩ‪ .‬ﺗـﻮﺭﻥ‬
 ‫ﻭﺭﺳﺘﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﭼﯥ ﻣﺠﺮﻡ ﭘﯿﮋﻧﺪﻝ ﮐﯿﺪﻩ‪ ،‬ﺩ ﺩﯤ ﺣﻖ ﯾﯥ ﺩﺭﻟﻮﺩ ﭼﯥ ﺩ ﺍﻋﺪﺍﻡ ﺩ ﻣﺠـﺎﺯﺍﺗﻮ ﭘـﻪ ﻭ‪‬ﺍﻧـﺪﯼ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯾﺰ ﻭﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺩﺭﯾﻮ ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻮ ﻟﻪ ﺟﻤﻠﯥ ‪‬ﺨﻪ ﭼﯥ ﺍﺑﺪﯼ ﺣﺒﺲ‪ ،‬ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺍﻭ ﺩ ﺟﺮﯾﻤﯽ ﻭﺭﮐﻮﻝ‬
‫ﺅ ﯾﻮ ﻏﻮﺭﻩ ﮐ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻮ ﺩ ‪‬ﺎﮐﻨﯥ ﺣﻖ ﻟﻪ ﺩﯤ ﺍﻣﻠﻪ ﺗﻮﺭﻥ ﺗﻪ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﯿﺪﻩ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺩﺍ ﺭﻧ‪‬ﻪ ﻭﺷﻮﻭﻝ ﺷﯽ ﭼﯥ ﺗـﻮﺭﻥ‬
‫ﭘﺨﭙﻠﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﺠﺎﺯﺍﺕ ‪‬ﺎﮐﻠﯽ ﺩﯼ ﺍﻭ ﺭﺍﯼ ﻭﺭﮐﻮﻭﻧﮑﯽ ﻗﺎﺿﯿﺎﻥ ﺑﻪ ﺩ ﻣﺤﮑﻮﻣﯿﺖ ﺩ ﺣﮑﻢ ﻟـﻪ ﺻـﺎﺩﺭﻭﻟﻮ‬
‫‪‬ﺨﻪ ﮐﻮﻡ ﺗﺸﻮﯾﺶ ﻭﻧﻪ ﻟﺮﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ﺩﻭﺩ ﺷﻮﯾﻮ ﻗﻮﺍﻋﺪﻭ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﭘﻪ ﯾﻮﻧﺎﻥ ﺍﻭ ﺩ ﺭﻭﻡ ﭘﻪ ﺍﻣﭙﺮﺍﻃﻮﺭ‪ ‬ﮐ‪ ‬ﭘﻨﺎﻩ ﻭ‪‬ﻭﻧﮑﻮ ﮐـﻮﻻﯼ ﺷـﻮﻝ‬
‫ﻣﻌﺒﺪﻭﻧﻮ ﺍﻭ ﺩ ﺧﺪﺍﯾ‪‬ﻮ‪‬ﻮ ﻣﺠﺴﻤﻮ ﺍﻭ ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺰﻭﻧﻮ ﺗﻪ ﭼﯥ ﻫﻠﺘﻪ ﺩ ﻗﺮﺑﺎﻧ‪ ‬ﮐﻮﻟﻮ ﻣﺮﺍﺳﻢ ﭘﻪ ‪‬ﺎﯼ ﮐﯿﺪﻝ‪،‬‬
‫ﭘﻨﺎﻩ ﯾﻮﺳﯽ ﺍﻭ ﻟﻪ ﻣﺠﺤﺎﺯﺍﺗﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺧﻮﻧﺪﯼ ﭘﺎﺗﯽ ﺷﯽ‪.‬‬
‫ﮐﻮﻡ ﻭﺧﺖ ﭼﯥ ﺩﯼ ﯾﻮ ﻧﺎﻥ ‪‬ﺎﺭﻭﻧﻪ ﺩ ﺭﻭﻡ ﺩ ﺍﻣﭙﺮﺍﻃﻮﺭ‪ ‬ﺗﺮ ﻭﺍﮐﻨ‪ ‬ﻻﻧﺪ‪ ‬ﺭﺍﻏﻠﻞ ﺩ ﺭﻭﻡ ﺍﻣﭙﺮﺍﻃـﻮﺭ‬
‫ﺗﯿﺒﺮ ﯾﻮﺵ‪ .‬ﭘﻨﺎﻩ ‪‬ﺎﯾﻮﻧﻪ ﺩ ﺯﻭﻧﻮ ﺍﻭ ﺍﺳﮑﻮﻻﯾﺒﺲ ﺗﺮ ﻣﻌﺎﺑﺪﻭ ﭘﻮﺭ‪ ‬ﻣﺤﺪﻭﺩ ﮐ‪‬ﻝ‪.‬‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪...‬‬

‫ﻫﻤﺪﺍﺭﻧ‪‬ﻪ ﺩ ﯾﻬﻮﺩﻭ ﺍﻭ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﭘﻪ ﺩﯼ ﮐﯥ ﭘﻨﺎﻩ ﻭ‪‬ﻭﻧﮑﻮ ﺗﻪ ﺩ ﺧﭙﻠﻮ ‪‬ﯿﻨﻮ ﺟﺮﺍﯾﻤﻮ ﺍﻭ ‪‬ﻨﺎﻫـﺎﻧﻮ ﭘـﻪ‬
‫ﺍﺭﺗﮑﺎﺏ ﺳﺮﻩ ﻟﻪ ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻮ ‪‬ﻪ ﺩ ﺧﻮﻧﺪﯾﺘﻮﺏ ﺣﻘﻘﻮ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﻮﯼ ﺍﻭ ﭘﻨﺎﻩ ‪‬ﺎﯾﻮﻧﻪ ﻭﺭﺗﻪ ‪‬ﺎﮐﻞ ﺷﻮﯼ ﺅ‪.‬‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﻟﺮﻏﻮﻧﺘﯿﺎ ﭘﻪ ‪‬ﯿ‪‬ﻧﻪ ﮐﯥ ﺩﺍﺳ‪ ‬ﯾﺮ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﻟﯿﺪﻝ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨـﻮ‬
‫ﺗﻪ ﺩ ﭘﻨﺎﻩ ﻭﺭﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩﻭﻟﺘﻨﻮ ﺩ ﻟﯿﻮﺍﻟﺘﯿﺎ ﺑﯿﺎﻧﻮﻭﻧﮑﯽ ﺩﯼ‪ .‬ﮑﻪ ﮐﻠﻪ ﮐﻠﻪ ﺩﺍ ﻣﺴﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺩ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻫـﺪﻓﻮﻧﻮ ﺍﻭ‬
‫ﻣﻮﺧﻮ ﺳﺮﻩ ﻣﻞ ﻭﻩ ﺍﻭ ﻟﻪ ﺩﯤ ﻻﺭﯼ ﯾﯥ ﮐﻮﻻﯼ ﺷﻮﻝ ﻟﻪ ﭘﻨﺎﻩ ﻭ‪‬ﻭﻧﮑﯽ ﻣﺠﺮﻡ ‪‬ﺨﻪ ‪‬ﯿﻨﯽ ﺧﺒﺮﻭﻧﻪ ﮐﺸﻒ‬
‫ﺍﻭ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪‬ﯼ ﻟﻪ ﺩﯤ ﺍﻣﻠﻪ ﯾﯥ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﻪ ﻫﺮ ﮐﻠﯽ ﮐﺎﻭﻩ‪.‬‬
‫ﺩ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﻣﻌﺘﺒﺮﻭ ﺳﻨﺪﻭﻧﻮ ﭘﻪ ‪‬ﯿ‪‬ﻧﯥ ﺳﺮﻩ ﮐﻮﻻﯼ ﺷﻮ ﭼﯥ ﺩﺍ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪‬ﻭ ﭼﯥ‪ ،‬ﺩ ﺑﺸﺮ ﺩ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﭘﻪ‬
‫ﺍﻭ‪‬ﺩﻭ ﮐﯥ ﺩ ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ‪‬ﻞ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﭘﻪ ﺣﺠﺎﺯ ﮐﯽ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺍﻧﻘﻼﺏ ﺩ ﺳﺒﺎﻭﻭﻥ ﭘﻪ ﺭﺍﺣﺘﻮ ﺳﺮﻩ ﭘﻪ ﺭﺳـﻤﯽ‬
‫‪‬ﻭﻝ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻣﻌﻬﺪ ﺷﺘﻮﻧﺪ ﺩﺭﻟﻮﺩﻟﯽ ﺩﯼ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺭﺍﺗﻠﯿﻮﻧﮑﯽ ﻭﯾﻨﺎ ﮐﯥ ﯾﯥ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺩﻭﺭﯾﯥ‬
‫ﭘﻪ ﺗﺮ‪ ‬ﮐﯥ ﺗﺮ ‪‬ﯿ‪‬ﻧﯽ ﻻﻧﺪﯤ ﻧﯿﺴﻮ‪.‬‬
‫‪75‬‬
‫ﺩﻭﻫﻤﻪ ﻭﯾﻨﺎ‬
‫ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺩﻭﺭﻩ‬
‫‪ -۱‬ﭘﻪ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﮐﯥ ﺩ ﻣﻌﺎﻫﺪﺍﺗﻮ ﺍﻫﻤﯿﺖ‪:‬‬
‫ﭘﻪ ﺣﻘﯿﺖ ﮐﯥ ﺩ ﻧﻮﻟﻤﺴﯥ ﭘﯿ‪ ‬ﻟﻪ ﻧﯿﻤﺎﻟﯽ ﺭﺍﻫﯿﺴﯽ ﺅ ﭼﯥ ﺩ ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ﺩ ﻣﻌﻨﻮﯼ ﺍﻭ ﺍﺧﻼﻗﯽ ﻣﺮﺳـﺘﺲ ﺍﻭ‬
‫ﺗﻌﺎﻭﻥ ﺩ ﭘﺮﺍﺧﺘﯿﺎ ﭘﻪ ﻋﻠﺖ ﺍﻭ ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻮ ﺩ ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﯽ ﮐ‪‬ﻧﯽ ﺍﻭ ﭼﺎﻝ ﭼﻠﻨﺪ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ،‬ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺍﺳـﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ‬
‫ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﻮ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎﺗﻮ ﺍﻭ ﺩ ﺩﻭﻟﺘﻨﻮﻥ ﺩ ﺍ‪‬ﯾﮑﻮ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻭ‪‬ﺮ‪‬ﯿﺪﻩ ﺑﻪ ﺩﺍﺳﯥ ﺣﺎﻝ ﮐﯥ ﭼﯥ ﺍﺳﻼﻡ‪ ،‬ـﻮﺍﺭﻟﺲ‬
‫ﭘﯿ‪ ‬ﺗﺮﻣﺨﻪ ﺩ ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ‪‬ﻞ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻟﯿﮑﻠﯽ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩ ﺍﻭ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯼ ﮐ‪‬ﯾﺪﻩ ﭼﯥ‬
‫ﺩ ‪‬ﯿ‪‬ﻧﯥ ﭘﻪ ﺩﯤ ﺑﺮﺧﻪ ﮐﯥ ﭘﻪ ﺍﺳﻼﻡ ﮐﯥ ﺩ ﻣﻌﺎﻫﺪﺍﺗﻮ ﺩ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ‪‬ﯾ‪‬ﻭ‪:‬‬
‫ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﺩ ﺯﻭﻧﺪ ﺑﺨﺸﺨﻮﻧﮑﯽ ﻣﮑﺘﺐ ﻟﻪ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﺮﺗﯿﺎﻭﻭ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩﻭﻧﻮ ﺍﻭ ﻣﻌﺎﻫﺪﻭ ﺩ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﭘـﻪ‬
‫ﺭﻋﯿﺎﺗﻮﻟﻮ ﺑﺎﻧﺪﯼ ﺗﮑﯿﻪ ﺩﻩ‪ .‬ﮐﻮﻡ ﻣﻬاﻝ ﭼﯥ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻭﺍﺳﻄﻪ ﯾﻮ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﻻﺳﻠﯿﮏ ﮐﯿﺪﻩ‪ ،‬ﮐﻪ ‪‬ﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺍﮐﺮﺍﻩ ﺍﻭ ﻧﻪ ﺯ‪‬ﻩ ﺳﺮﻩ ﺩ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﺳﺎﺯﺵ ﮐﺎﻭﻩ ﺳﺮﻩ ﻟﻪ ﻫﻐـﯽ ﻫـﻢ ﺩ ﺗ‪‬ﻭﻧﻮﻧـﻮ‬
‫ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺑﻪ ﺩﻗﺖ ﺳﺮﻩ ﻣﺮﺍﻋﺎﺕ ﮐﯿﺪﻩ‪ .‬ﺩﺍ ﭼﺎﺭﻩ ﻫﻢ ﺩ ﻗﺮﺁﻥ ﮐﺮﯾﻢ ﺩ ﺁﯾﺘﻮﻧﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﺩ ﺍﺟـﺮﺍ ﻭ‪ ‬ﺩﻩ ﺍﻭ‬
‫ﺳﺮ ﺑﯿﺮﻩ ﭘﺮ ﻫﻐﻬﯥ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﺍﻭ ﻧﺒﯿﻮ ﺳﯿﺮﺕ ﭘﺮﯤ ‪‬ﯿ‪‬ﺎﺭ ﮐﯿﻮ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺩﯼ ‪‬ﺂﯼ ﮐﯥ ﻻﺯﻣﻪ ﺩﻩ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺍﺳﻼﻡ ﮐﯥ ﺩ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﺩ ﮐﻮﻟﻮ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺗﻪ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻭﺷﯽ‪ .‬ﺩ ﺍﺳـﻼﻡ ﻟـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻩ‪ ،‬ﻟﻪ ﺟﻬﺎﺩ ‪‬ﺨﻪ ﻣﻮﺧﻪ‪ ،‬ﻭﺭﻭﺳﺘ‪ ‬ﺳﻮﻟﯽ ﺗﻪ ﺭﺳﯿﺪﻝ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﺩ ﻧ‪‬ﯾﻮاﻝ ﺣﮑﻮﻣﺖ ‪‬ﯿﻨ‪‬ـﺸﺖ ﺩﯼ‪،‬‬
‫‪‬ﺮ‪‬ﻨﺪﻩ ﺩﻩ ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﻧ‪ ‬ﺍﺳﻼﻡ ﻣﻨﻼﯼ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺗﻠﭙﺎﺗﯽ ﺍﻭ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ ﻗﻮﺍﻧﯿﻮﻥ ﭘﻪ ﻧ‪ ‬ﺑﺎﻧ‪ ‬ﺣﮑﻮﻣـﺖ‬
‫ﮐﻮﻻﯼ‪ ،‬ﺩ ﺍﺧﺘﻼﻓﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﺷﺨ‪‬ﻭ ﺍﻭ ﺗﯿﺖ ﺍﻭ ﭘﺮﮎ ﺍﻭ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﻗﻮﺍﻧﯿﻨﻮﻡ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ‪‬ﺎﯼ ﻧﻪ ﭘﺎﺗﯽ ﮐﯿـﺪﻩ‪ .‬ﺩﯤ‬
‫ﻣﻮﺧﯽ ﺗﻪ ﻧﻪ ﺭﺳﯿﺪﻟﻮ ﻧ‪‬ﯼ ﺑﻪ ﺩﻭﻭ ﺑﺮﺧﻮ ﻭﯾﺸﻠﻪ‪ :‬ﺩﺍﺭﺍﻟﺴﻼﻡ ﺍﻭ ﺩﺍﺭﺍﻟﺤﺮﺏ ﭼـﯥ ﺩ ﺩﯤ ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﺗـﺮﻣﻨ‪‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺍ‪‬ﯾﮑﯽ ﭘﻪ ﻃﺒﯿﻌﯽ ‪‬ﻭﻝ ﻟﻪ ﺩ‪‬ﻤﻨ‪ ‬ﺨﻪ ‪‬ﮐ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺍﻭ ﻫﺮﻩ ﯾﻮﻩ ﯾﯥ ﻟﻪ ﺑﻠﯥ ﺳﺮﻩ ﭘﻪ ﯾﻮ ‪‬ﻭﻝ ﺩ ﺷـﺨ‪‬ﯼ ﺍﻭ‬
‫ﺟ‪‬ﯼ ﭘﻪ ﺣﺎﻝ ﮐﯽ ﻭﻩ‪ .‬ﺧﻮ ﺩﺍ ﺣﺎﻟﺖ ﯾﻮﻩ ﺀﺷﺘﻨﯽ ﺍﻭ ﻭﺍﻗﻌﯽ ﺟ‪‬ﻩ ﻧﻪ ﻭﻩ ﺑﻠﮑﯥ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎﹰ ﺩﻧﻪ ﭘﯿﮋﻧﺪﻟﻮ ﯾﺎ ﭘﻪ‬
‫ﺭﺳﻤﯿﺖ ﻧﻪ ﭘﯿﮋﻧﺪﻟﻮ ﭘﻪ ‪‬ﯿﺮ ﺍﻧ‪‬ﯿﺮﻝ ﮐﯿﺪﻩ‪ ،‬ﻟﻪ ﺩﯤ ﮐﺒﻠﻪ ﮐﻪ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﺩﺍ ﺭﻧ‪‬ﻪ ﻭﺿﻌﻪ ﺭﺍﻣﻨ‪ ‬ﺗﻪ‬
‫ﮐﯿﺪﻩ ﭼﯥ ﺩ ﺟ‪‬ﯼ ﺩﻭﺍﻣﺖ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﭘﻪ ﻣﺎﺗﯥ ﺗﻤﺎﻣﯿﺪﻩ ﯾﺎ ﺩﻣﺎﺗﯥ ﺍﺣﺘﻤﺎﻝ ﻟﯿﺪﻝ ﮐﯿﺪﻩ‪ ،‬ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﻻﺭ‪‬ـﻮﺩ‬
‫ﮐﻮﻻﯼ ﺷﻮﻝ ﻟﻪ ﺩ‪‬ﻤﻦ ﺳﺮﻩ ﺳﻮﻟﻪ ﻭﮐ‪‬ﯼ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺑﻪ ﺩﯤ ﻻﺱ ﺗﻪ ﺭﺍﻏﻠﯽ ﻓﺮﺻﺖ ﺍﻭ ﻣﻬﻠﺖ ﮐﯥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ‬
‫ﺩ ﺭﺍﺗﻠﻮﻧﮑﯽ ﺍﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺟ‪‬ﯼ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﺳﻤﺒﺎﻝ ﮐ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﺧﻮ ﭼﯥ ﺩ ﺳﻮﻟﯥ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﻻﺳﻠﯿﮏ ﮐﯿﺪﻫﻮ ﻣﺮﺍﻋﺎﺗﻮﻟﯿﯽ ﺩ ﺍﺟﺮﺍ ﻭ‪ ‬ﺅ ﺍﻭ ﻫﯿ‪ ‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺩ ﻣـﺎﺗﻮﻟﻮ‬
‫ﺍﻭ ﻧﻘﻀﻮﻟﻮ ﺣﻖ ﻧﻪ ﺩﺭﻟﻮﺩ ﺍﻭ ﺩ ﻗﺮﺁﻥ ﮐﺮﯾﻢ ﺩ )ﻣﺎﯾﺪﻩ( ﺩ ﺳﻮﺭﺕ ﺩ ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ﺍﯾﺖ ﺩ ﺍﻭﻓﻮﺍ ﺑﺎﻟﻌﻘﻮﺩ ﺩ ﺍﺻﻞ‬
‫ﺍﻭ ﻗﺎﻋﺪﯤ ﭘﻪ ﻣﺮﺍﻋﺎﺗﻮﻟﻮ ﺑﺎﻧﺪﯼ ﻣﻠﺰﻡ ﺅ‪.‬‬
‫‪76‬‬
‫ﭘﻪ ﺩﯤ ﺍﺳﺎﺱ ﻭﻧﯿﻮ ﭼﯥ ﺍﺳﻼﻡ ﺗﺮ ﮐﻮﻣﻪ ﺣﺪﻩ ﺩ ﺗ‪‬ﻭﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﭘﺮ ﭘﺎﺑﻨﺪ‪ ‬ﺍﻭ ﺩ ﺳـﻮﻟﯽ ﺍﻭ‬
‫ﺍﻣﻨﯿﺖ ﭘﺮ ‪‬ﯿ‪‬ﺖ ‪‬ﯿ‪‬ﺎﺭ ﮐ‪‬ﯾﺪ ﺍﻭ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﯾﯽ ﺩ ﻏﻠﯿﻢ ﺩ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯾﺰ ﺷﻮﯼ ﺳﻮﻟﯥ ﻣﻨﻠﻮ ﺗﻪ ﺩ ﺗﻮﺻﯿﯽ ﭘـﻪ‬
‫ﺗﺮ‪ ‬ﮐﯥ ﻣﮑﻠﻒ ﮐ‪‬ﯾﺪﯼ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ ﻭﺧﺘﻪ ﭼﯥ ﻣﺸﺮﮐﯿﻨﻮ ﻣﻌﺎﻫﺪﯤ ﻧﻪ ﺩﯼ ﻧﻘﺾ ﮐ‪‬ﯼ ﺩ ﻫﻐـﻮﯼ ﺩﺭﻧـ‪‬ﺖ‬
‫ﻭﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﻣﺤﺘﺮﻣﯽ ﯾﯽ ﻭﺷﻤﯿﺮﯼ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﭘﻨﺎﻩ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﭘﻪ ﺍﺳﻼﻡ ﮐﯥ‪:‬‬
‫ﯾﻮ ﺑﻞ ‪‬ﮑﯽ ﭼﯥ ﺍﻭ ﺳﻤﻬﺎﻟﻪ ﻧ‪ ‬ﻫﻐﻪ ﺩ ﻭﺭﻭﺳﺘﯿﻮﺕ ﭘﯿ‪‬ﯾﻮ ﻟﻪ ﻭﯾﺎ‪‬ﻭﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻮﻟﯽ ﺩ ﭘﻨـﺎﻩ ﻭﺭﮐﻮﻟـﻮ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺩﻩ ﯤ ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺻﺪﺭ ﮐﯥ ﺩ ﻫﻐﯽ ﺩ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﻣﺨﯿﻨﯥ )ﺳﺎﺑﻘﯽ( ﭘﻪ ﺑﯿﺎﻥ ﺳﺮﻩ ﻣﻮﻧ‪ ‬ﺗﻪ ﻫﻤﺪﺍ ‪‬ﮑـﯽ‬
 ‫ﮐﺎﻓﯽ ﺩﯼ ﭼﯥ ﭘﻮﻩ ﺷﻮ ﭘﻨﺎﻩ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﺩ ﺳﺘﺮ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻟﻪ ﺳﻨﺖ ‪‬ﺨﻪ ﺩﯼ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﺩﺍ ﺭﻧ‪‬ـﻪ‪ :‬ﮐـﻮﻡ‬
‫ﻣﻬاﻝ ﭼﯥ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﮐﺬﺍﺏ ﺩﻭﻩ ﺗﻨﻪ ﺳﻔﯿﺮﺍﻥ ﺩ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺣﻀﻮﺭ ﺗﻪ ﺭﺍﻏﻠﻞ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ ﻟـﻪ‬
‫ﻫﻐﻮﯼ ‪‬ﺨﻪ ﻭ ﭘﻮ‪‬ﺘﻞ‪:‬‬
‫)ﺝ(‬
‫ﺍﯾﺎ ﺍﯾﻤﺎﻥ ﻟﺮﯼ ﭼﯥ ﺯﻩ ﺩ ‪‬ﺘﻦ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺍﻭ ﺍﺳﺘﺎﺯﯼ ﯾﻢ‪ ،‬ﺩ ﻣﺴﯿﻠﻤﻪ ﺍﺳﺘﺎﺯﯾﻮ ﻭﻭﯾﻞ‪ :‬ﻣﻮﻧ‪ ‬ﺍﯾﻤﺎﻥ‬
‫ﻟﺮﻭ ﯤ ﻣﺴﻠﯿﻤﻪ ﺩ ﺧﺪﺍﯼ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺩﯼ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯼ ﻭﺧﺖ ﮐﯥ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻭﻓﺮﻣﺎﯾﻞ‪ :‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯤ ﻣـﺎ ﺩ ﺳـﻔﯿﺮﺍﻧﻮ ﺩ‬
‫ﻭﮊﻟﻮ ﻋﺎﺩﺕ ﺩﺭﻟﻮﺩﻻﯼ ﺍﻣﺮ ﻣﯥ ﮐﺎﻭﻩ ﭼﯥ ﺗﺎﺳﯥ ﻭﻭﮊﻧﯽ‪ .‬ﺍﻭ ﭘﻪ ﺩﯼ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﺮﻩ ﺳـﻔﯿﺮﺍﻥ ﺩ ﺍﺳـﻼﻡ ﺩ‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻟﻪ ﻟﻮﺭﯼ ﭘﻪ ﺍﻣﺎﻥ ﮐﯥ ﻭﺍﻗﻊ ﺷﻮﻝ ﺍﻭ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﻧﺒﻮﯼ ﺳﻨﺖ ﭘﻪ ﺩﯤ ﻗﺮﺭﺍ ﻭﯾﻨﻮ ﭼﯥ ﻧﻪ ‪‬ـﺎﯾﯽ‬
‫ﺳﻔﯿﺮﺍﻥ ﻭﻭﮊﻝ ﺷﯽ‪ ،‬ﮑﻪ ﺳﻔﯿﺮﺍﻥ ﺩ ﻣﺴﺘﺎﻣﻨﻮ ﺍﻓﺮﺍﺩﻭ ﭘﻪ ﻟﯿﮑﻪ ﮐﯽ ‪‬ﺎﯼ ﻧﯿﻮﻩ ﺍﻭ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻫﻐﻮﯼ ﯾﯥ‬
‫ﺑﻬﺮﻧﯽ ﺍﺗﺒﺎﻉ ﺑﻠﻞ ﭼﯥ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﻪ ﺍﻣﺎﻥ ﮐﯥ ﻭﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻫﻐﻮ ﮐﺴﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﭼﯥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﻧﻪ ﻭﯼ ﭘﺮ ﺩﯼ ﻭﺍﯾﯽ‪ ،‬ﻟﻪ ﺩﯤ ﮐﺒﻠﻪ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﻟﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻩ ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﻟﻪ ﺩﯾﺎﻧﺖ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻬﺮ ﺍﻗﺮﺍﺩ ﭘﻪ ﺩﺭﯤ ﻃﺒﻘﻮ ﻭﯾﺸﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯼ ﻟـﻪ‪ -۱ :‬ﺍﻫـﻞ‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪...‬‬

‫ﮐﺘﺎﺏ‪ -۲ ،‬ﻣﺴﺘﺎﻣﻦ‪ -۳ ،‬ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ‪.‬‬

‫ﻣﺴﺘﺎﻣﻦ ﻫﻐﻪ ﭘﺮ ﺩﯼ ﺅ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺍﺳﻼﻣﯽ ‪‬ﻤﮑﻪ ﭘﻪ ﻣﻮﻗﺘﯽ ﺗﻮ‪‬ﻪ ﺭﺳﺘﻮ‪‬ﻦ ﺅ ﺍﻭ ﻫﻐﻮﯼ ﺗﻪ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﻟﻪ‬
‫ﻟﻮﺭﯼ ﺍﻣﺎﻥ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﯿﺪﻩ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﺩ ﻗﻮﺍﻧﯿﻨﻮ ﺗﺮﻧﻨ‪‬ﯽ ﺍﻭ ﻣﻼﺗ‪ ‬ﻻﻧﺪﯤ ﯾﯥ ﻗﺮﺍﺭ ﻧﯿﻮﻩ ﺍﻭ ﻫﺮ ﮐﻠﻪ ﮐـﻪ ﺩ‬
‫ﻫﻐﻮﯼ ﺍﺳﺘﻮ‪‬ﻨﻪ ﺍﻭ‪‬ﺩﯾﺪﻟﻪ ﺍﻭ ﻟﻪ ﯾﻮ ﮐﺎﻝ ‪‬ﺨﻪ ﯾﯥ ﺗﯿﺮﯼ ﮐﺎﻭﻩ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﺩ ﺧﭙﻠﯽ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﯥ ﻟـﻪ ﻣﺨـﯥ ﺩ‬
‫ﺟﺰﯾﯥ ﭘﻪ ﻭﺭﮐﻮﻟﻮ )ﺗﺎﺩﯼ( ﺳﺮﻩ ﺩ ﺫﻣﯿﺎﻧﻮ ﻟﻪ ‪‬ﻟﯽ ‪‬ﻞ ﮐﯿﺪﻝ‪.‬‬
‫ﺩﺍﺳﯽ ﺑﺮﯾ‪‬ﯽ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺍﺳﻼﻡ ﮐﯥ ﺩ ﻣﺴﺘﺎﻣﻦ ﻭﺟﻮﺩﯼ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﺍ ﻭ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﻮ ﺗـﺮﻣﻨ‪ ‬ﺩ‬
‫ﺍ‪‬ﯾﮑﯽ ﺭﺍﻣ‪ ‬ﺗﻪ ﮐﻮﻝ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﺩ ﺩﯾﻦ ﺭﻭﺍ ﺍﺟﻮﻝ ﺅ‪ .‬ﺳﺮﻩ ﻟﻪ ﺩﯤ ﭼﯥ ﺩ ﻣﺸﺮﮐﯿﻨﻮ ﻭﮊﻝ ﻭﺍﺟﺐ ﺅ ﺧﻮ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮎ ﺗﻪ ﺍﻣﺎﻥ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﯿﺪﻩ‪ ،‬ﻟﻪ ﺗﯿﺮﯼ ‪‬ﺨﻪ ﺧﻮﻧﺪﯼ ﺅ ‪‬ﮑﻪ ‪‬ﺘﻦ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻭﻓﺮﻣﺎﯾـﻞ‪ :‬ﺩ ﺗﻮﺑـﻪ ﺩ‬
‫ﺳﻮﺭﺕ ﺩ ﺷﭙ‪‬ﻡ ﺁﯾﺖ ﮊﺑﺎ‪‬ﻩ‪) :‬ﺍﻭ ﮐﻪ ﯾﻮ ﺗﻦ ﻟﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎﻧﻮ ‪‬ﻪ ﺍﻣﻦ ﺑﻨﺎﻩ ﻭﻏﻮﺍ‪‬ﯼ ﻟﻪ ﺗﺎ ﻟﻪ ﻗﺘﻠﻪ ﻧـﻮ ﺑﻨـﺎﺍﻩ‬
‫ﻭﺭﮐ‪‬ﻩ ﺗﻪ ﻫﻐﻪ ﺗﻪ ‪‬ﻮ ﭼﯥ ﻭﺍﻭﺭﯼ ﺩﯼ ﮐﻼﻡ ﺩ ﺍﷲ ﺑﯿﺎ ﻭﺭﺳﻮﻩ‪ ،‬ﺗﻪ ﺩﯼ ‪‬ﺎﯼ ﺩﺍﻣﻦ )ﻭﻃﻦ( ﺩ ﺩﻩ ﺗﻪ )ﮐـﻪ‬
‫‪77‬‬
‫ﺍﯾﻤﺎﻥ ﯾﯽ ﺭﺍ ﻧﻮﻭ( ﺩﻏﻪ )ﺍﻣﺎﻥ ﺩ ﭘﺎﺭﻩ ﺩ ﺍﻭﺭﯾﺪﻟﻮ ﺩ ﻗﺮﺁﻥ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺩ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺑﯿﺸﮑﻪ ﺩﻭﯼ ﺩﺍﺳﯽ ﻗﻮﻡ ﺩﯼ‬
‫ﭼﯥ ﻧﻪ ﺑﻮﻫﯿ‪‬ﯼ ﭘﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﺍﻭ ﺍﯾﻤﺎﻥ ﺑﺎﻧﺪﯼ‪ .‬ﭘﻪ ﮐﺎﺑﻠﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﯥ ﯾﯥ ﺩ ﭘﻮﺭﺗﻨ‪ ‬ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺩﺍ ﺭﻧ‪‬ـﻪ‬
‫ﮐ‪‬ﯾﺪﯼ‪ :‬ﭘﺨﻮﺍﻧ‪‬ﯼ ﻓﺮﻣﺎﯾﻠﯽ ﺅ ﭼﯥ ﮐﻪ ﺩﻭﯼ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﮐﻔﺮﺍﺗﻮ ‪‬ﻨﯽ ﺗﻮﺑﻪ ﻭﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺑﻪ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﮐﯥ ﺩﺍﺧﻞ‬
‫ﺷﯽ ﻧﻮ ﭘﻪ ﺍﻣﻦ ﮐﯽ ﺑﻪ ﺷﯽ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ ﺅ ﭼﯥ ﮐﻮﻡ ﯾﻮ ﺳ‪‬ﯼ ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﻟﻪ ﺍﺻﻮﻟﻮ ﺍﻭ ﺍﺣﮑﺎﻣﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺑﯥ ﺧﺒـﺮﻩ‬
‫ﻭﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺍﻭ ﺩ ﺷﮑﻮﻧﻮ ﺩ ﻟﯿﺮﯼ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﺭﺍﺗﻠﻞ ﻭﻏﻮﺍ‪‬ﯼ ﻧﻮ ﺩ ﻫﻐﻮ ﻧﺴﺒﺖ ﯾـﯥ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﯾﻠﯽ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺗﻪ ﺩﻏﺴﯽ ﮐﺴﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﭘﻨﺎﻩ ﻭﺭﮐ‪‬ﻩ ﺍﻭ ﻭﯾﯥ ﺳﺎﺗﻪ ﺍﻭ ﺩ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽﺝ ﮐﻼﻡ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﺣﻘﺎﯾﻖ‬
‫ﺍﻭ ﺩﻻﯾﻞ ﻭ‪ ‬ﻭﺍﻭﺭﻭ! ﮐﻪ ﻗﺒﻮﻝ ﯾﯥ ﻧﻪ ﮐ‪‬ﯼ ﻣﻪ ﯾﯥ ﻭﮊﻧﻪ ﺑﻠﮑﯥ ﻫﻐﻪ ﺩ ﺧﭙﻠﯥ ﺍﺳﺘﻮ‪‬ﻨﯽ ﺍﻭ ﺩ ﺍﻣﻦ ‪‬ﺎﯼ ﺗـﻪ‬
‫ﻭﺭﺳﻮﻩ ﭼﯥ ﻫﻠﺘﻪ ﻣﺎﻣﻮﻥ ﺍﻭ ﻣﻄﻤﯿﻦ ﺷﯽ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺩﻏﻪ ﻫﻢ ﻟﮑﻪ ﺩ ﻧﻮﺭﻭ ‪‬ﺮﺩﻭ )‪‬ﻮﻟﻮ( ﮐﺎﻓﺮﺍﻧﻮ ﭘـﻪ‬
‫ﺷﺎﻥ ﺩﯼ ﺩﻏﻪ ﺩﺍ ﻣﻦ ﻭﺭﮐﻮﻟﻮ ﺣﮑﻢ ‪‬ﮑﻪ ﻭﺭﮐ‪‬ﻝ ﺷﻮﯾﺪﯼ ﭼﯥ ﻟﻪ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺍﺻﻮﻟﻮ ﺍﻭ ﺣﻘﺎﯾﻘﻮ ‪‬ﻨﯽ ﺩﻏﻪ‬
‫ﻭ‪‬ﯼ ﻧﻪ ﺩﯼ ﺧﺒﺮ‪ ،‬ﻧﻮ‪‬ﺎﯾﯽ ﻫﻐﻮﯼ ﺗﻪ ﺣﻖ ﭘﻪ ‪‬ﯾﺮ ﻭﺍﺿﺢ ﺍﻭ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭﻝ ﺳﺮﻩ ﻭﺭ‪‬ـﮑﺎﺭﻩ ﮐ‪‬ﺷـﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺩﻏﻪ ﻣﺴﺘﺎﻣﻨﺎﻥ ﺍﻭ ﺑﻨﺎﻩ ﻏﻮ‪‬ﺘﻮﻧﮑﯽ ﺩ ﻋﻨﺎ ﺩﻟﻪ ﻻﺭﯤ ﻭﺍﻧﻪ ﻭ‪‬ﺘﻞ ﺍﻭ ﻫﻤﺎﻏﺴﯽ ﻣﻌﺎﻫﺪ ﭘﺎﺗﯽ‬
‫ﺷﻮﻝ ﻧﻮ ﺩ ﻗﺪ ﺗﺒﯿﻦ ﻻﺭ ﺷﺪ ﻣﻦ ﺍﻟﻐﯽ ‪‬ﺨﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﺩﯾﻦ ﮐﯥ ‪‬ﻪ ﺯﻭﺭ ﺍﻭ ﺯﯾﺎﺗﯽ ﺍﻭ ﺟﺒﺮ ﺍﻭ ﺍﮐﺮﺍﻩ ﻧـﻪ‬
‫ﺷﺘﻪ ﺍﻭ ﺩ ﺍﻣﺎﻥ ﻟﻪ ﺭﻓﻌﯽ ‪‬ﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻮﯼ ﺳﺮﻩ ﺩ ﻧﻮﺭﻭ ﮐﻔﺎﺭﻭ ﭘﻪ ﺷﺎﻥ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻭﺷﯽ‪.‬‬
‫ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻓﻘﻪ ﮐﯥ ﺩ ﭘﻨﺎﻩ ﻭ‪‬ﻟﻮ ﺩ ﻣﺴﺎﻟﯽ ﺍﺻﻞ ﺩ ﻣﻨﻨﯽ ﻭ‪ ‬ﺩﯼ ﺍﻭ ﻓﻘﻬﺎ ﻟﻪ ﻫﻐﯥ ‪‬ﺨـﻪ ﭘـﻪ‬
‫)ﺍﺳﺘﺠﺎﺭﻩ ﺍﻭ ﺍﻣﺎﻥ( ﯾﺎ )ﺍﺳﺘﺠﺎﺭﻩ ﺍﻭ ﺗﺎﻣﯿﻦ( ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﻮﯼ‪.‬‬
‫)ﺍﺳﺘﺠﺎﺭﻩ ﺍﻭ ﺍﻣﺎﻥ ﯾﺎ ﺗﺎﻣﯿﻦ( ﭘﻨﺎﻩ ﻏﻮ‪‬ﺘﻞ ﺍﻭ ﭘﻨﺎﻩ ﻭ‪‬ﻝ ﺍﻭ ﺍﻣﺎﻥ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﺩﯼ‪ .‬ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﻟﻪ ﻧﻈﺮﻩ ﻟﻪ ﻫﻐـﻪ‬
‫ﻭﺭﻭﺭ ﺍﻭ ﺩﻭﺳﺖ ‪‬ﺨﻪ ﭼﯥ ﺣﻖ ﻏﻮ‪‬ﺘﻮﻧﮑﯽ ﺩﺭﯾ‪ ‬ﻟﺮﯼ‪ ،‬ﺩﻓﺎﻉ ﮐﻮﻝ ﯾﻮﻩ ﺩﻧﺪﻩ ﺩﻩ‪.‬‬
‫ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﮐﯥ ﺳﭙﯿ‪‬ﻠﻮ ‪‬ﺎﯾﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺩ ﭘﻨﺎﻩ ﻭ‪‬ﻟﻮ ﻟﺮﻏﻮﻧﯽ ﻣﺨﯿﻨﻪ )ﺳﺎﺑﻘﻪ( ﺷﺘﻮﻥ ﻟﺮﯼ ﺍﻭ ﻫﻐـﻪ ﺩ‬
‫ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﺯﺑﯿﺮ ﭘﻨﺎﻩ ﺍﺧﯿﺴﺘﻞ ﺩﯼ‪ ،‬ﭼﯥ ﻟﻪ ﯾﺰﯾﺪ ﺳﺮﻩ ﻟﻪ ﺑﯿﻌﺖ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﺳﺮ ﻏ‪‬ﻭﻧﯽ ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﯾﯥ ﺩ ﻣﮑـﯽ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺣﺮﻡ ﺗﻪ ﺑﻨﺎﻩ ﯾﻮﻭ‪‬ﻩ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﭘﻪ ﺍﺳﻼﻡ ﮐﯥ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ‪:‬‬
‫ﺩ ﻫﻐﻪ ‪‬ﻪ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﭼﯥ ﻭﻭﯾﻞ ﺷﻮﻝ ﻭﯾﻨﻮ ﭼﯥ ﺍﺳﻼﻡ ﺗﺮ ﮐﻮﻣﻪ ﺣﺪﻩ ﺩ ﻣﻌﺎﻫﺪﺍﺗﻮ ﺑﻪ ﺭﻋﺎﯾـﺖ ﺑﺎﻧـﺪﯤ‬
‫‪‬ﯿﻨ‪‬ﺎﺭ ﮐ‪‬ﯾﺪﯼ ﺍﻭ ﺍﺳﻼﻡ ﺩ ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ‪‬ﻞ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺍﺻﻞ ﺭﺍﻣﻨ‪ ‬ﺗﻪ ﮐ‪‬ﯾﺪﯼ ﺍﻭ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﯽ‬
‫ﻣﻌﺎﻫﺪﻩ ﭼﯥ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﻭﺷﻮﻩ ﻫﻐﻪ ﻣﻌﺎﻫﺪﻩ ﯾﺎ ﺯﻣﻦ ﻟﯿﮏ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺳـﻼﻡ ﺳـﺘﺮ‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ)ﺹ( ﺩ ﻗﺮﯾﺸﻮ ﻟﻪ ﻣﺸﺮ ﺳﺮﻩ ﻭﮐ‪‬ﻩ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﯾﯽ ﭘﻪ ﻻﻧﺪﯤ ﺗﻮ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯤ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪:‬‬
‫ﺩ ﻫﺠﺮﯼ ‪‬ﭙ‪‬ﻡ ﮐﺎﻝ ﺩ ﺫﯾﻘﻌﺪﯤ ﭘﻪ ﻣﯿﺎﺷﺖ ﮐﯥ ﺩ ﺧﺪﺍﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺍﺳﺘﺎﺯﯼ ﭘﻪ ﺧﻮﺏ ﮐﯥ ﻭﻟﯿﺪﻝ ﭼـﯥ ﺩ‬
‫ﺧﭙﻠﻮ ﯾﺎﺭﺍﻧﻮ ﺍﺻﺤﺎﺑﻮ ﺳﺮﻩ ﺩ ﻋﻤﺮﯼ ﺩ ﺗﺮ ﺳﺮﻩ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﻣﮑﯥ ﺗﻪ ﺗﻠﻠـﯽ ﺩﯼ‪ .‬ﺧﭙـﻞ ﺧـﻮﺏ ﯾـﯥ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﻭﻭﺍﯾﻪ ﺍﻭ ﺩﺍ ﺧﻮﺏ ﯾﯥ ﺑﻪ ﻧﯿﮏ ﻓﺎﻝ ﻭﻧﯿﻮﻩ ﭼﯥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺑﻪ ﭘﻪ ‪‬ﯾﺮﻩ ﻧ‪‬ﺩﯼ ﺭﺍﺗﻠﻮﻧﮑﯽ ﮐـﯥ‬
‫‪78‬‬
‫ﺧﭙﻠﯽ ﭘﺨﻮﺍﻧ‪ ‬ﻫﯿﻠﯽ ﺗﻪ ﻭﺭﺳ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ)ﺹ( ﻟﻪ ﯾﻮ ‪‬ﻪ ﻭﺧﺖ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﺍﻭ ﺩ ﻣﺪﯾﻨﯽ ﻣﻨﻮﺭﯤ ﺩ ﺷﺎﻭﺧﻮﺍ ﻗﺒﺎﯾﻠﻮ ﺗـﻪ ﺑﻠﻨـﻪ‬
‫ﻭﺭﮐ‪‬ﻩ ﭼﯥ ﺩ ﻋﻤﺮﯤ ﺩ ﺗﺮﺳﺮﻩ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﺧﭙﻞ ‪‬ﺎﻧﻮﻧﻪ ﺗﯿﺎﺭ ﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺩﺍ ﺧﺒﺮ ﭘﻪ ‪‬ﯾﺮﻩ ﭼ‪‬ﮑﺘﯿـﺎ ﺳـﺮﻩ ﺩ‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎﻥ ﭘﻪ ‪‬ﻮﻟﻮ ‪‬ﻮ‪‬ﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﺧﭙﻮﺭ ﺷﻮ‪ ،‬ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ)ﺹ( ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺍﺑﻦ ﻣﮑﺘﻮﻡ ﺩ ﻣﺪﯾﻨﯥ ﺩ ﺍﻣﺎﻡ ﭘﻪ ﺣﯿـﺚ‬
‫ﻣﻘﺮﺭ ﮐ‪ ‬ﺍﻭ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﯾﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺩ ﮐﻌﺒﯽ ﺷﺮﯾﻔﯽ ﺯﯾﺎﺭﺕ ﺗﻪ ﺭﺍﻭﺑﻠﻞ‪ ،‬ﺩ ﺧﺪﺍﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ)ﺝ( ﺍﺳﺘﺎﺯﯼ ﺩ ‪‬ﻠﻮﺭ‬
‫ﺳﻮﻩ ﭘﻪ ﺷﺎﻭﺧﻮﺍ ﮐﺴﺎﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﺩ ﺫﻭﺍﻟﺨﻠﯿﻔﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﻤﻪ ﮐﯥ ﺍﺣﺮﺍﻡ ﻭﺗﺎ‪‬ﻩ‪.‬‬
 ‫ﭘﻪ ﺑﻞ ﺭﻭﺍﯾﺖ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﻟﻪ ﯾﻮ ﺯﺭﻭ ﭘﻨ‪‬ﻪ ﺳﻮﻩ ﮐﺴﯿﺰ ﮐﺎﺭﻭﺍﻥ ﺳﺮﻩ ﺩﻣﮑﯽ ﭘﻪ ﻟﻮﺭ ﺭﻭﺍﻥ ﺷـﻮ ﭼـﯥ‬
‫ﻣﻮﺧﻪ ﯾﯥ ﺩ ﺑﯿﺖ ﺍﷲ ﺷﺮﯾﻒ ﺯﯾﺎﺕ ﮐﻮﻝ ﺅ ﺍﻭ ﺩ ﺩﯤ ﺳﻔﺮ ﺩ ﻣﻮﺧﯥ ﺩ ‪‬ﺮ‪‬ﻨﺪﻭﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﯾﯥ‪ ،‬ﺍﻣﺮ ﻭﮐـ‪‬‬
‫ﭼﯥ ﺍﻭ ﯾﺎ ‪ ۷۰‬ﺍﻭ‪‬ﺎﻥ ﺩ ﻗﺮﺑﺎﻧ‪ ‬ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﭘﻪ ﻧ‪‬ﻪ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺩ ﮐﺎﺭﻭﺍﻥ ﺗﺮ ﻣﺨﻪ ﻭﺭﺗﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻭﺭﮐـ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺩ‬
‫ﺩﯤ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﭼﯥ ﺩ ﻣﮑﯽ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺩ ﺩﻭﯼ ﺩﺍ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﺎﻭ‪‬ﻩ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻧﻪ ﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺍﺻﺤﺎﺏ ﮐﺮﺍﻣﻮﺗﻪ ﯾﯥ ﺍﻣـﺮ‬
‫ﻭﮐ‪ ‬ﭼﯥ ﯾﻮﺍﺯﯼ ﺳﭙﮑﻪ ﻭﺳﻠﻪ ﺗﻮﺭﻩ ﺩﯤ ﻟﻪ ‪‬ﺎﻥ ﺳﺮﻩ ﻭﺍﺧﻠﯽ‪ ،‬ﺩ ﻋﺴﻔﺎﻥ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﯾﻮ ‪‬ﺎﯼ ﺗﻪ ﺗﻠﺒﯿﻪ ﻭﯾﻮﻧﮑﯽ‬
‫)ﻟﺒﯿﮏ ﻭﯾﻮﻧﮑﯽ( ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯼ ﻭﻻ‪‬ﻝ‪ .‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﻣﺤﻞ ﮐﯥ ﺩ ﺧﺰﺍﻋﻪ ﯾﻮ ﺑﺸﯿﺮ ﻧﻮﻣﯽ ﺳ‪‬ﯼ ﺭﭘﻮ‪ ‬ﻭﮐـ‪ ‬ﭼـﯥ‬
‫ﻗﺮﯾﺶ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﻟﻪ ﺣﺮﮐﺖ ‪‬ﺨﻪ ﺧﺒﺮ ﺍﻭ ﻟﻪ ﺩﯤ ﺍﻣﻠﻪ ﺩ ﺧﭙﻠﻮ ‪‬ﻮ ﺍﻭ ﻣﺎﺷﻮﻣﺎﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﯾﻮ ‪‬ـﺎﯼ ﻟـﻪ‬
‫ﻣﮑﯥ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻬﺮ ﺷﻮﯼ ﺩﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺧﭙﻠﻮ ‪‬ﻮﺍﮐﻮﻧﻮ ﺩ ﺭﺍﻏﻮﻧ‪‬ﻭﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﯾﯥ ﭘﻪ ﻻﺕ ﺍﻭ ﻋﺰﯼ ﺑﺎﻧﺪﯼ ﺳﻮ‪‬ﻨﺪ‬
‫ﯾﺎﺩ ﮐ‪‬ﯾﺪﯼ ﭼﯥ ﻣﮑﯽ ﺗﻪ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﻧﻨﻮ ﺗﻠﻮ ‪‬ﻪ ﻣﺨﻨﯿﻮﯼ ﻭﮐ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ﻗﺮﯾﺸﻮ ﻣﺸﺮﺍﻧﻮ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻭﻟﯿﺪ ﺩ ﺩﻭﺭﻩ ﺳﻮﻩ ﺳﭙﺮﻭ ﺳﺮﻩ ﯾﻮ ‪‬ﺎﯼ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﻟﻮﺭﯼ ﺗﻪ ﻭﺍﺳـﺘﻮﻩ ﺍﻭ‬
‫ﻫﻐﻮﯼ ﻫﻢ ﺩ ﺭﮐﺎﻉ ﺍﻟﻌﻤﯿﻢ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻪ ﯾﻮﻩ ﺩ‪‬ﺘﻪ ﮐﯥ ﭼﯥ ﺩ ﻋﺴﻔﺎﻥ ﭘﻪ ﺍﺗﻪ ﻣﯿﻠ‪ ‬ﮐﯥ ﭘﺮﺗﻪ ﺩﻩ ﺳـﻨ‪‬ﺮﻭﻧﯿﻮ‪.‬‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪...‬‬

‫ﺩ ﺧﺪﺍﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ)ﺝ( ﺍﺳﺘﺎﺯﯼ)ﺹ( ﺩ ﻗﺮﯾﺸﻮ ﻟﻪ ﺩﯤ ﺍﻗﺪﺍﻡ ‪‬ﺨﻪ ﭘﻪ ﺧﺒﺮ ﯾﺪﻟﻮ‪ ،‬ﯾﻮ ﺩ ﻻﺭﯼ ﻻﺭ‪‬ﻮﺩ )ﺭﺍﻩ ﺑﻠـﺪ(‬
‫ﻭﻏﻮ‪‬ﺖ ﺗﺮ ‪‬ﻮ ﺩﻭﯼ ﻟﻪ ﺩﺍﺳﯥ ﻻﺭﯤ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻮ‪‬ﯽ ﭼﯥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﺯﯾﺎﺭﺕ ﮐﻮﻭﻧﮑﯽ ﻟﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﺳﺮﻩ ﻣﺨﺎﻣﺦ‬
‫ﻧﻪ ﺷﯽ‪ .‬ﺩ ﺍﺳﻠﻢ ﻟﻪ ﻗﺒﯿﻠﯽ ‪‬ﺨﻪ ﯾﻮ ﺳ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﺩ ﺣﺠﺎﺯ ﭘﻪ ﻻﺭﻭ ﮐﯽ ﯾﯥ ‪‬ﻪ ﺑﻠﺪﺗﯿﺎ ﺩﺭﻟﻮﺩﻩ ﺭﺍﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯤ ﺷﻮ‬
‫ﺍﻭ ﺩ ﺩﯤ ﮐﺎﺭﺗﺒﺮ ﺳﺮﻩ ﮐﻮﻝ ﯾﯥ ﭘﻪ ﻏﺎ‪‬ﻩ ﻭﺍﺧﯿﺴﺘﻞ‪ ،‬ﻧﻮﻣ‪‬ﯼ ﺩﺧﮑﯽ ﺷﻮ ﺍﻭ ﺩ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺩ ﺍﻭ‪‬ﯽ ﻣﻬـﺎﺭ‬
‫ﯾﯥ ﭘﻪ ﻻﺱ ﮐﯥ ﻭﻧﯿﻮ ﺍﻭ ﺩ ﺳﺨﺘﻮ ﺩﺭﻭﻟﻪ ﻣﻨ‪ ‬ﺨﻪ ﯾﯥ ﺗﯿﺮ ﮐ‪‬ﻝ ﺍﻭ ﺩ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﯾﺴﻤﻪ ﮐـﯥ ﯾـﯥ‬
‫ﻫﻮﺍﺭﯼ ﺗﻪ ﺭﺍﮐﻮﺯ ﮐ‪‬ﻝ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯤ ‪‬ﺎﯼ ﮐﯥ ﺩ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺍﻭ ‪‬ﻪ ﻟﻪ ﺣﺮﮐﺖ ‪‬ﺨﻪ ﭘﺎﺗﯽ ﺷـﻮ ﻟـﻪ‪ .‬ﺩ ﺧـﺪﺍﯼ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ)ﺝ( ﺍﺳﺘﺎﺯﯼ)ﺹ( ﻭﻓﺮﻣﺎﯾﻞ‪ :‬ﺩﺍ ﺣﯿﻮﺍﻥ ﺩ ﺧﺪﺍﯼ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﺳﺮﻩ ﭘﻪ ﺩﯤ ﺳﯿﻤﻪ ﮐﯥ ‪‬ﻠﻤﺎﺳـﺖ ﺗﺮ‪‬ـﻮ‬
‫ﺯﻣﻮﻧ‪ ‬ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺭﻭ‪‬ﺎﻧﻪ ﺷﯽ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻠﻪ ﯾﯥ ﺍﻣﺮ ﻭﮐ‪ ‬ﻮﻝ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺍﺳﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﺍﻭﺷﺎﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺭﺍ‪‬ﮑﺘﻪ ﺷـﻮﻝ ﺍﻭ‬
‫ﺧﯿﻤﯽ ﯾﯥ ﻭ ﺩﺭﻭﻟﯽ‪ .‬ﺩ ﺧﺪﺍﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺍﺳﺘﺎﺯﯼ )ﺹ( ﺩ ﻣﺴﺎﻓﺮﺕ ﻣﻮﺧﯥ ﺍﻭ ﺩ ﻗﺮﯾﺸﻮ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﯾﻮ ﺷﺮﺍﯾﻄﻮ ﺍﻭ ﺩ‬
‫ﺟ‪‬ﯼ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﺗﯿﺎﺭ‪ ‬ﺗﻪ ﭘﻪ ﮐﺘﻨﯽ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﮑﯿﺎﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﺟ‪‬ﯼ ﺗﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﻧﻪ ﺅ‪ ،‬ﻧﻮ ﻭﯼ ﻓﺮﻣﺎﯾﻞ‪:‬‬
‫‪79‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯤ ﻧﻦ ﻭﺭ‪ ‬ﻗﺮﯾﺶ ﻟﻪ ﻣﺎ ‪‬ﺨﻪ ﯾﻮ ‪‬ﻪ ﺷﯽ ﻭﻏﻮﺍ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﺩ ﺧﭙﻠﻮ‪ ‬ﺩ ﺍ‪‬ﯾﮑﻮ ﺩ ‪‬ﯿﻨ‪‬ﺖ ﻻﻣـﻞ‬
‫ﻭ‪‬ﺮ‪‬ﯽ‪ ،‬ﺯﻩ ﺑﻪ ﻫﻐﻪ ﻭﺭﮐ‪‬ﻡ ﺍﻭ ﺩ ﻣﻼﻣﺴﺖ ﺍﻭ ﺳﻮﻟﯽ ﻻﺭﻩ ﺑﻪ ﭘﻪ ﻣﺦ ﮐﯥ ﻭ ﻧﯿﺴﻢ‪.‬‬
‫ﺩ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ)ﺹ( ﻟﻪ ﺧﺒﺮﻭ ‪‬ﺨﻪ ﻗﺮﯾﺶ ﺧﺒﺮ ﺷﻮﻝ‪ .‬ﻫﻐﻮﯼ ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ﺑﺪﯾﻞ ﺍﺑﻦ ﻭﺭﻗﺎ ﺧﺰﺍﻋﯽ ﺩ ﺑﻨﻮ ﺧﺰﺍﻋـﻪ ﺩ‬
‫ﻗﺒﯿﻠﯽ ﺩ ﯾﻮ ‪‬ﻮ ﺗﻨﻮ ﺷﺨﺼﯿﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ﻭﺧﺖ ﻻ ﺩ ﺑﻨﻮ ﺧﺰﺍﻋﻪ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻪ ﺷﻮﯼ ﻧﻪ ﻭﻩ ﺧـﻮ ﺩ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﺳﺮﻫﯿﯽ ﺩ ﻭﺣﺪﺕ ﭘﯿﻤﺎﻥ ﺗ‪‬ﻟﯽ ﺅ‪ ،‬ﺩ ﺧﭙﻞ ﻟﻮﺭﯼ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺎﺯﯾﺘﻮ ﺩ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ)ﺹ( ﺳﺮﻩ ﺩ ﺗﻤﺎﺱ ﻧﯿﻮﻟﻮ‬
‫ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﻭﺍﺳﺘﻮﻝ ﺍﻭ ﻫﻐﻮﯼ ﻫﻢ ﻗﺮﯾﺶ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﺩ ﺍﺩﻋﺎ ﻟﻪ ﺀ‪‬ﺘﯿﻨﻮﻟ‪ ‬ﻪ ﭼﯥ ﺩ ﺩﻭﯼ ﻣﻮﺧﻪ ﯾـﻮﺍﺯﯤ‬
‫ﺩ ﮐﻌﺒﯽ ﺷﺮﯾﻔﯽ ﺯﯾﺎﺭﺕ ﺩﯼ ﺧﺒﺮ ﮐ‪‬ﻝ‪ ،‬ﺧﻮ ﺩ ﻗﺮﯾﺸﻮ ﻣﮑﯽ ﺗﻪ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﻭﺭﺗ‪ ‬ﻭﻧﻪ ﻣﺎﻧﻪ ﺍﻭ ﺩ ﺩﻭﻫﻢ‬
‫‪‬ﻞ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﯾﯥ ﺩ ﻣﮑﺮﺯ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﯾﻮ ﺳ‪‬ﯼ ﺩ ﺧﺪﺍﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ)ﺝ( ﻟﻪ ﺍﺳﺘﺎﺯﯼ ﺳﺮﻩ ﺩ ﺗﻤﺎﺱ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﻭ‪‬ﻮﻣـﺎﺭﻩ‪:‬‬
‫ﭼﯥ ﻧﻮﻣﻮ‪‬ﯼ ﻫﻢ ﺩ ﺑﺪﯾﻞ ﭘﻪ ﺧﺒﺮﻭ ﺑﺎﻧﺪﯤ ‪‬ﯿﻨ‪‬ﺎﺭﻭ ﮐ‪ ‬ﺍﻭ ﺩ ﺩﺭﯦﯿﻢ ‪‬ﻞ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﺩ ﺍ‪‬ﯼ ‪‬ﯼ ﺩ ﭘـﺎﯼ ﺗـﻪ‬
‫ﺭﺳﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﺩ ﻋﺮﺑﻮ ﺩ ﻏﺸﯽ ﻭﯾﺸﺘﻮﻧﮑﻮ ﺭﯾﯿﺲ ﺧﻠﯿﺲ ﺑﻦ ﻋﻠﻘﻤﻪ ﺩ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ)ﺹ( ﺣﻀﻮﺭ ﺗـﻪ ﻭﺭﺳـﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻠﯿﺲ ﺩ ﻧﺸﻪ ﺷﻮﯾﻮ ﺍﻭ‪‬ﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻟﯿﺪﻟﻮ ﺩ ﺧﺪﺍﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽﺝ ﺩ ﺍﺳﺘﺎﺯﯼﺹ ﺳﺮﻩ ﻟﻪ ﺗﻤﺎﺱ ﭘﺮﺗﻪ ﺭﺍﺳﺘﻮﻥ ﺷـﻮ ﺍﻭ‬
‫ﻗﺮﯾﺸﻮ ﺗﻪ ﯾﯥ ﺑﻪ ﺧﻄﺎﺏ ﮐﯥ ﻭﻭﯾﻞ‪ :‬ﻣﻮﻧ‪ ‬ﻫﯿ‪‬ﮑﻠﻪ ﻟﻪ ﺗﺎﺳﯥ ﺳﺮﻩ ﺩﺍ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﻧﻪ ﺩﯼ ﮐ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﺩ ﺧﺪﺍﯼﺝ ﺩ‬
‫ﮐﺮﻭ ﺯﯾﺎﺭﺕ ﮐﻮﻭﻧﮑﯽ ﻟﻪ ﺯﯾﺎﺭﺕ ‪‬ﺨﻪ ﻣﻨﻌﻪ ﮐ‪‬ﻭ ﺍﻭ ﻣﺤﻤﺪﺹ ﺩ ﺯﯾﺎﺭﺕ ‪‬ﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﮐﻮﻡ ﺑﻞ ﻧﻈﺮ ﻧﻪ ﻟﺮﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ‪‬ﻠﻮﺭﻡ ‪‬ﻞ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﻋﺮﻭﻩ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮﺩ ﺛﻘﻔﯽ ﺩ ﺛﻔﯿﻖ ﺩ ﻗﺒﯿﻠﯽ ﺭﯾﯿﺲ ﺩ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺹ ﻟﻮﺭﯼ ﺗﻪ ﺭﻭﺍﻥ ﺷـﻮ ﺍﻭ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻫﻢ ﺩ ﺧﯿﻞ ﻣﺎﻣﻮﺭﯾﺖ ﻟﻪ ﺳﺮﺗﻪ ﺭﺳﻮﻟﻮ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﻭﻭﯾﻞ‪ :‬ﻣﺎﺳﺘﺮ ﭘﺎﭼﺎﻫﺎﻥ ﻟﯿﺪﻟﯥ ﺩﯼ‪ ،‬ﺳﺘﺮ ﻗﺪﺭﺗﻮﻧﻪ ﻟﮑﻪ‬
‫ﺩ ﮐﺴﺮﯼ‪ ،‬ﺩ ﺭﻭﻡ ﺩ ﻗﯿﺼﺮ ﺍﻭ ﺩ ﺣﺒﺸ‪ ‬ﺩ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻗﺪﺭﺕ ﻣﯽ ﮐﺘﻠﯽ ﺩﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺧﭙﻞ ﻗﻮﻡ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ‬ﮐﯥ ﻣﯽ ﺩ‬
‫ﻫﯿ‪ ‬ﯾﻮﻩ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺩ ﻣﺤﻤﺪ ﺹ ﭘﻪ ﺧﯿﺮ ﻧﻪ ﺩﯼ ﻣﻮﻧﺪﻟﯽ‪ ...‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﺩﯼ ﮐﺒﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺩ ﻗﺮﯾﺸﻮ ﻣﺸﺮﺍﻥ ﭘـﻪ ﺩﯼ‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎﮎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﮐﯥ ﻓﮑﺮ ﺍﻭ ﺗﺄﻣﻞ ﻭﮐ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﺹ‬ ‫ﺝ‬
‫ﺧﻮ ﺩ ﻣﮑﯿﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮﺭﯼ ﺩ ﻋﺮﻭﻩ ﺩ ﺧﺒﺮﻭ ‪‬ﻬﻪ ﻫﺮ ﮐﻠﯽ ﻭﻧﻪ ﺷﻮ‪ .‬ﺩ ﺧﺪﺍﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺍﺳﺘﺎﺯﯼ ﺳﺮﺍﺭﺗﻮﻧﻪ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻭﺯﻏﻤﻞ ﺍﻭ ﺗﺮ ﺩﯤ ﭼﯥ ﺩ ﻗﺮﯾﺸﻮ ﯾﻮﻩ ‪‬ﻟﻪ ﭼﯥ ﺩ ﻣﺰﺍﺣﻤﺖ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﻟﻮﺭﯼ ﺗﻪ ﺍﺳﺘﻮﻝ ﺷﻮﯼ ﺅ‬
‫ﺍﻭ ﺩ ﺩﻭﯼ )ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ( ﻟﻪ ﻟﻮﺭﯼ ﭘﻪ ﺍﺳﺎﺭﺕ ﮐﯥ ﻟﻮﯾﺪﻟﯽ ﺅ ﺁﺯﺍﺩ ﮐ‪‬ﻝ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺩﺍ ﻭ‪‬ﯽ ﭼﯥ ﺩ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ‬
‫ﻣﻮﺧﻪ ﺟ‪‬ﻩ ﻧﻬﺪﻩ‪ .‬ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺹ ﻭﻟﯿﺪﻝ ﮐﻮﻡ ﺍﺳﺘﺎﺯﯼ ﭼﯥ ﺩ ﻗﺮﯾﺸﻮ ﻟﻪ ﻟﻮﺭﯼ ﺍﺳﺘﻮﻝ ﺷﻮﯾﺪﯼ ﻗﺮﯾﺸﯿﺎﻥ‬
‫ﯾﯽ ﻗﺎﻧﻊ ﮐ‪‬ﯼ ﻧﻪ ﺩﯼ ﻧﻮ ﻟﻪ ﺩﯤ ﮐﺒﻠﻪ ﯾﯥ ﻻﺯﻡ ﻭﻟﯿﺪﻝ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺣﻀﺮﺕ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﺭﺽ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺑﻮﺳﻔﯿﺎﻥ ﺳﺮﻩ ﯾﯽ‬
‫ﺩ ﺧﭙﻠﻮ‪ ‬ﻧﺴﺒﺖ ﺩﺭﻟﻮﺩ ﺩ ‪‬ﻪ ﻧﯿﺖ ﭘﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻗﺮﯾﺸﻮ ﺗﻪ ﻭﺍﺳﺘﻮﺭ ﺍﻭ ﻫﻐﻪ ﻫﻢ ﺩ ﺧﭙﻞ ﺗﺮﻩ ﺩ ‪‬ﻮﯼ‪ ،‬ﺍﺑﺎﻥ ﺑﻦ‬
‫ﺳﻌﯿﺪ ‪‬ﺨﻪ ﻭﻏﻮ‪‬ﺘﻞ ﭼﯥ ﻧﻮﻣ‪‬ﯼ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﭘﻨﺎﻩ ﮐﯥ ﻭﺍﺧﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺩ ﺧﺪﺍﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽﺝ ﺩ ﺍﺳﺘﺎﺯﯼ ﭘﯿﻐﺎﻡ ﺍﺑﻼﻍ‬
‫ﮐ‪‬ﻱ‪ .‬ﻗﺮﯾﺸﻮ ﺩ ﭘﯿﻐﺎﻡ ﻟﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺣﻀﺮﺕ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﺑﻨﺪﯼ ﮐ‪ .‬ﻗﺮﯾﺸﻮ ﯾـﻮﺍﺯﯼ ﺣـﻀﺮﺕ‬
‫ﻋﺜﻤﺎﻥﺭﺽ ﺗﻪ ﺩ ﮐﻌﺒﯽ ﺷﺮﯾﻔﯽ ﺩ ﺯﯾﺎﺭﺕ ﮐﻮﻟﻮ ﺍﺟﺎﺯﻩ ﻭﺭﮐ‪‬ﻩ ﺧﻮ ﺣﻀﺮﺕ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﻭﻭﯾﻞ‪ :‬ﺯﻩ ﻫﻐﻪ ﻣﻬاـﻝ ﺩ‬
‫ﮐﻌﺒﯽ ﺷﺮﯾﻔﯽ ﻃﻮﺍﻑ ﮐﻮﻡ ﭼﯽ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﻣﯥ ﺗﺮ ﻣﺨﻪ ﻃﻮﺍﻑ ﻭﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺯﻩ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺗـﺮ ﺷـﺎ ﻃـﻮﺍﻑ‬
‫‪80‬‬
‫ﻭﮐ‪‬ﻡ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺗﻪ ﺍﺣﻮاﻝ ﻭﺭﺳﯿﺪﻩ ﭼﯥ ﺣﻀﺮﺕ ﻋﺜﻤﺎﻥﺭﺽ ﻭﮊﻝ ﺷﻮﯾﺪﯼ ﺩﯤ ﺧﺒﺮ‪ ،‬ﺩ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﻗﻬـﺮ ﺍﻭ‬
‫ﻏﺼﻪ ﺭﺍﻭﭘﺎﺭﻭﻟﻪ ﺍﻭ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﮐﺮﻡﺹ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﺩ ﺳﭙﯿ‪‬ﻠﻮ ﺍﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻮ ﺩ ‪‬ﯿﻨ‪‬ﺸﺖ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﻭﻓﺮﻣﺎﯾﻞ‪ :‬ﻟـﻪ‬
‫ﺩﯤ ‪‬ﺎﯼ ‪‬ﺨﻪ ﻧﻪ ‪‬ﻢ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﮐﺎﺭ ﯾﻮ ﻃﺮﻓﻪ ﻧﻪ ﮐ‪‬ﻡ‪ .‬ﺁﻥ ﺣﻀﺘﺮ ﺩ ﺑﯿﻌﺖ ﺩ ﻧﻮﯼ ﮐﯿﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﺗﺮﯾـﻮﯤ‬
‫ﻭﻧﯥ ﻻﻧﺪﯤ ﮐ‪‬ﯿﻨﺎﺳﺖ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻟﻮ ﯾﺎﺭﺍﻧﻮ )ﺍﺻﺤﺎﺑﻮ( ﯾﯽ ﺩ ﻣﺪﯾﻨﯽ ﺩ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻮ ﺩ ﯾﻮﻩ ﮐﺲ )ﺟﺪ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ( ﭘﺮﺗﻪ‬
‫ﭼﯥ ﺩ ﺍﻭ‪ ‬ﺗﺮﺷﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﺭﯾﻮﺍﯾﺖ ‪‬ﯿ‪‬ﯼ ﻻﻧﺪﯼ ﭘ‪ ‬ﺷﻮﯼ ﺅ‪ ،‬ﻟﻪ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕﺹ ﺳﺮﻩ ﺑﯿﻌﺖ ﻭﮐ‪ .‬ﺩﺍ ﭘﯿ‪‬ﻪ‬
‫ﭘﻪ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﮐﯽ ﺩ ﺑﯿﻌﺖ ﺭﺿﻮﺍﻥ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺛﺒﺖ ﺷﻮﯾﺪﻩ ﺍﻭ ‪‬ﯿﻨﻮ ﻫﻢ ﻫﻐﻪ ﺑﯿﻊ ﺷﺠﺮﻩ ﻧﻮﻣﻮﻟﯥ ﺩﻩ‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻭﻧﻪ ﭼﯥ‬
 ‫ﺩ ﻫﻐﯥ ﺗﺮﻻﻧﺪﯼ ﺑﯿﻌﺖ ﺍﻟﺮﺿﻮﺍﻥ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻮﻧﺪﻟﯽ ﺅ‪ ،‬ﺩ ﻭﺧﺖ ﺑﻪ ﺗﯿﺮﯾﺪﻭ ﺳﺮﻩ ﯾﯥ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﺗـﺮﻣﻨ‪‬‬
‫ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﺷﺮﻑ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪ .‬ﺍﻭ ﭘﻪ ﺗﯿﺮ ﻭﺧﺖ ﮐﯥ ﺩ ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ﺩ ﺗﺮﺍﯾﺦ ﺩ ﺗﺠﺮﺑﯥ ﭘﻪ ﭘﺎﻡ ﮐﯥ ﻧﯿﻮﻟﻮ ﺳـﺮﻩ‪ ،‬ﺩ‬
‫ﺩﯤ ﺍﺗﻤﺎﻝ ﺷﺘﻮﻥ ﺩﻟﻮﺩ ﭼﯥ ﻧﻮﻣﻮ‪‬ﯼ ﻭﻧﻪ ﭘﻪ ﺭﺍﺗﻠﻮﻧﮑﯥ ﮐﯥ ﻣﻘﺪﺳﻪ ﺍﻭ ﺳﭙﯿ‪‬ﻠﯽ ﻭ‪‬ﻞ ﺷﯽ ﺍﻭ ﺗﺮ ﺗﺤﺮﯾﻒ‬
‫ﻻﻧﺪﯤ ﺭﺍﺷﯽ‪ ،‬ﻟﻪ ﺩﯤ ﺍﻣﻠﻪ ﺣﻀﺮﺕ ﻋﻤﺮﺭﺽ ﺩ ﺧﭙﻞ ﺧﻼﻓﺖ ﭘﻪ ﺯﻣﺎﻧﻪ ﮐﯥ ﻟﻪ ﺑﯿﺨﻪ ﻏﻮ‪‬ﻪ )ﺀﯼ( ﮐ‪‬ﻩ‪.‬‬
‫ﺩ ﺑﯿﻌﺖ ﻟﻪ ﭘﺎﯼ ﺗﻪ ﺭﺳﯿﺪﻭ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺧﺒﺮ ﻭﺭﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭼﯥ ﺣﻀﺮﺕ ﻋﺜﻤﺎﻥﺭﺽ ﮊﻭﻧﺪﯼ ﺩﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﺯﻧﺪﺍﻥ ﮐﯥ‬
‫ﺩﯼ‪ ،‬ﺳﻬﯿﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮﻭ ﺩ ﻗﺮﯾﺸﻮ ﯾﻮ ﻣﺘﻔﮑﺮ ﻭ‪‬ﻮﻣﺎﺭﻝ ﺷﻮ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﻫﺮ ‪‬ﻨ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮﺹ ﻣﮑﯽ ﺗـﻪ‬
‫ﻟﻪ ﻧﻨﻮﺗﻠﻮ ‪‬ﺨﻪ ﻣﻨﺼﺮﻑ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺧﺪﺍﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺝ ﺍﺳﺘﺎﺯﯼﺹ ﺩﯼ ﺗﻪ ﺭﺍﺿﯽ ﮐ‪‬ﯼ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﭘﻪ ﺑﻞ ﮐﺎﻝ ﮐﯥ‬
‫ﺩ ﻋﻤﺮﯤ ﺩ ﺣﺞ ﻣﺮﺍﺳﻢ ﺍﻭ ﺩ ﻣﮑﯽ ﺯﯾﺎﺭﺕ ﺗﺮﺳﺮﻩ ﮐ‪‬ﯼ‪ .‬ﻟﻪ ﺩﯼ ﺍﻣﻠﻪ ﯾﯥ ﺩ ﺩ‪‬ﻤﻨ‪ ‬ﺩ ﭘﺮﯾـ‪‬ﻮﻭﻟﻮ ﺍﻭ ﺩ‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻨﻮ ﺍﻭ ﺩﻣﮑﯽ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﺩ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺍﻭ ﻧﻮﺭﻭ ﺍﺧﺘﻼﻑ ﻭ‪ ‬ﻣﻮﺿﻮﻋ‪‬ﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﯾـﻮ ﺗـ‪‬ﻭﻥ‬
‫ﻭﻟﯿﮑﻪ ﺍﻭ ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﻟﻮﺭﯾﻮ ﻻﺳﻠﯿﮏ ﮐ‪.‬‬
‫ﺩﺍ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩ ﻟﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺍ‪‬ﺧﻪ ‪‬ﯾﺮ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ ‪‬ﻪ ﺅ‪ .‬ﮑﻪ ﻗﺮﯾﺸﻮ ﻟﻪ ﻧﻮﯾﻮ ﻭﯾﻨﻮ ﺗﻮﯾﻮ ﻟـﻮ ﭘﺮﺗـﻪ‪،‬‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪...‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺑﻪ ﺭﻣﺴﺖ ﭘﯿﮋﻧﺪﻟﯽ ﺅ ﺍﻭ ﻟﻪ ﺑﻞ ﻟﻮﺭﯼ ﺩ ﺩﯤ ﮊﻣﻦ ﻟﯿﮏ ﭘﻪ ﻣﻨﻠﻮ ﺳﺮﻩ ﺩ ‪‬ﻮ ﮐﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘـﺎﺭﻩ ﺩ‬
‫ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﺧﻮﺍﻭﻭ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺷﺨ‪‬ﻩ ﺩﺭﯾﺪﻟﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺭﯾﺦ ﻟﯿﮑﻮﻭﻧﮑﻮ ﻟﯿﮑﻠﯿﺪﯼ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻣﻬاﻝ ﭼﯥ ﺩ ﺳﻮﻟﻪ ﻟﯿﮏ )ﺻﻠﺢ ﻧﺎﻣﯽ( ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﯥ ﻧﺪﺍ ﮐﺮﯼ ﭘـﺎﺗﯽ ﺗـﻪ‬
‫ﻭﺭﺳﯿﺪﻟﯽ‪ ،‬ﯿﻨﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺍﻭ ﻟﻪ ﻫﻐﯥ ﺟﻤﻠﯥ ﺣﻀﺮﺕ ﻋﻤﺮﺭﺽ ﻫﻐﻮﯼ ﭘﻪ ﻣﻼﯾﻤﺖ ﺳﺮﻩ ﺳﺮﺯﻧﺶ ﮐ‪‬ﻝ ﺍﻭ‬
‫ﺩ ﺳﻮﻟﯽ ﭘﻪ ﺍﻭﻧﺪ ﺧﺒﺮﻭ ﺍﺗﺮﻭ ﺗﻪ ﯾﯽ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﻭﮐ‪‬ﻩ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺩﻭﺍ‪‬ﻩ ﺧﻮﺍ ﻭﯤ ﻣﻮﺍﻓﻘﯥ ﺗﻪ ﻭﺭﺳﯿﺪﻟﯥ‪.‬‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼﯥ ﺩ ﺳﻮﻟﯥ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩ ﭘﺎﯼ ﺗﻪ ﻭﺭﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕﺹ ﺣﻀﺮﺕ ﻋﻠﯽ ﺭﺽ ﺭﺍﻭﻏﻮ‪‬ﺖ ﺍﻭ ﻭﺭﺗﻪ ﯾﯥ ﺩ‬
‫ﺗ‪‬ﻭﻥ ﺩ ﻟﯿﮑﻠﻮ ﺍﻣﺮ ﻭﮐ‪ .‬ﺗ‪‬ﻭﻥ ﭘﻪ ﺩﻭﻩ ﻧﺴﺨﻮ ﮐﯥ ﻭﻟﯿﮑﻞ ﺷﻮ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﯽ ﺩ ﺳﻮﻟﯽ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﭼﯽ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ‬
‫ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮐ‪ ‬ﺩ ﺣﺪﯾﺒﯽ ﻣﻌﺎﻫﺪﻩ ﻭﻩ ﭼﯥ ﺩ ﻫﺠﺮﯼ ﺷﭙ‪‬ﻡ ﮐﺎﻝ ﺩ ﺫﯼ ﺍﻟﻘﻌﺪﻩ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪ ‬ﻧﯿ‪‬ﻪ ﺗﺮﺳﺮﻩ ﺷﻮﻩ ﺍﻭ ﺩ‬
‫‪ 628‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﻣﺎﺭﭺ ﻟﻪ ﺩﯾﺎﺭﻟﺴﻤﯽ ﺳﺮﻩ ﺳﻤﻮﻥ ﺧﻮﺭﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ﺣﺪﯾﺒﯽ ﺩ ﺳﻮﻟﯥ ﺩ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﻣﺘﻦ ﭘﻪ ﻻﻧﺪﯤ ‪‬ﻭﻝ ﺩﯼ‪:‬‬
‫‪81‬‬
‫‪ -1‬ﻟﻪ ﺟ‪‬ﯤ ﺍﻭ ﺷﺨ‪‬ﯤ ‪‬ﺨﻪ ﺩﯤ ﻟﻪ ﺩﯤ ﻧﯿ‪‬ﯥ ‪‬ﺨﻪ ﺗﺮﻟﺴﻮ ﮐﻠﻮﻧﻮ ﭘﻮﺭﯤ ﺩ ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﺧﻮﺍﻭﻭ ﺗـﺮﻣﻨ‪‬‬
‫ﻻﺱ ﻭﺍﺧﯿﺴﺘﻞ ﺷﯽ‪ ،‬ﺗﺮ‪‬ﻮ ﭘﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎﻥ ﮐﯥ ‪‬ﻮﻟﻨﯿﺰ ﺍﻣﻨﯿﺖ ﺍﻭ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﻮﻟﻪ ‪‬ﯿﻨ‪‬ﻪ ﺷﯽ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﮐﻪ ﻟﻪ ﻗﺮﯾﺸﻮ ‪‬ﺨﻪ ﯾﻮ ‪‬ﻮﮐﭽﯥ ﺩ ﺑﻞ ﭼﺎ ﺗﺮ ﻗﯿﻤﻮﻣﯿﺖ ﺍﻭ ﻭﻻﯾﺖ ﻻﻧﺪﯼ ﺩﯼ‪ ،‬ﺩ ﺧﭙﻞ ﻭﻟـﯽ ﻟـﻪ‬
‫ﺍﺟﺎﺯﯤ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﻣﮑﯥ ‪‬ﺨﻪ ﻭﺗ‪‬ﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺩ ﻣﺤﻤﺪ ﺹ ﻟﻮﺭﯼ ﺗﻪ ﺭﺍﻏﯽ ﺍﻭ ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﺷﻮ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﺑﻪ ﻭﻟﻲ ﺗﻪ ﺑﯿﺮﺗﻪ ﻭﺭ‬
‫ﺷﺘﻮ ﻥ ﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﮐﻪ ﭼﯿﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ﯾﻮ ‪‬ﻮﮎ ﺩ ﻗﺮﯾﺸﻮ ﻟﻮﺭﯼ ﺗﻪ ﻭﺗ‪‬ﺘﯽ‪ ،‬ﻗﺮﯾﺶ ﻣﻮﻇﻒ ﻧﻪ‬
‫ﺩﯼ ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ﺑﺮﺗﻪ ﺳﺘﻮﻥ ﮐ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺩ ﻋﺮﺑﻮ ﻟﻪ ﻗﺒﯿﻠﻮ ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﻫﺮﻩ ﯾﻮﻩ ﻭﻏﻮﺍ‪‬ﯼ ﻟﻪ ﯾﻮﻩ ﻟﻮﺭﯼ ﺳﺮﻩ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﻭﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﮐﺎﺭ ﮐﯥ ﺑﻪ‬
‫ﺁﺯﺍﺩ ﻭﯼ ﺍﻭ ﺩ ﻗﺮﯾﺸﻮ ﻟﻪ ﻟﻮﺭﯼ ﺑﻪ ﭘﻪ ﺩﯤ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﮐﻮﻡ ‪‬ﻮﺍ‪ ‬ﺗﺮﺳﺮﻩ ﻧﻪ ﺷﯽ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﺤﻤﺪﺹ ﺍﻭ ﭘﻠﻮﯾﺎﻥ ﯾﯥ ﻣﻠﺰﻡ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﺳ‪‬ﮐﺎﻝ ﺑﻪ ﻟﻪ ﻣﮑﯽ ﺗﻪ ﻟﻪ ﺗ‪ ‬ﺨﻪ ﺻﺮﻑ ﻧﻈﺮ ﮐـﻮﯼ ﺍﻭ‬
‫ﻣﺪﯾﻨﯽ ﺗﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﯽ‪ .‬ﺧﻮ ﺭﺍﺗﻠﻮﻧﮑﯽ ﺑﻞ ﮐﺎﻝ ﺗﻪ ﮐﻮﻻﯼ ﺷﯽ ﺩ ﺑﯿﺖ ﺍﷲ ﺩ ﺯﯾﺎﺭﺕ ﺍﻭ ﻋﻤﺮ ﯾﯽ ﻟﻪ ﭘـﺎﺭﻩ‬
‫ﻣﮑﯥ ﺗﻪ ﺭﺍﺷﯽ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﺷﺮﻁ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻣﮑﻪ ﮐﯽ ﻟﻪ ﺩﺭﯤ ﻭﺭ‪‬ﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺯﯾﺎﺕ ﭘﺎﺗﯥ ﻧﻪ ﺷﯽ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﺗـﻮﺭﯤ‬
‫‪‬ﺨﻪ ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ ﺗﯿﮑﯽ )ﻏﻼﻑ( ﮐﯽ ﻭﯼ‪ ،‬ﻟﻪ ‪‬ﺎﻥ ﺳﺮﻩ ﺑﻠﻪ ﻭﺳﻠﻪ ﺭﺍ ﻧﻪ ﻭ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺩﻭﺍ‪‬ﻩ ﺧﻮﺍ ﻭﯤ ﮊﻣﻨﻪ ﮐﻮﯼ ﭼﯥ ﯾﻮ ﺩ ﺑﻞ ﭘﺮ ﻣﺦ ﺳﻮﺩﺍ‪‬ﺮﯾﺰﯼ ﻻﺭﯤ ﭘﺮ ﺍﻧﯿﺴﺘﯽ ﭘﺮﯾ‪‬ﺩﯼ ﺍﻭ ﯾﻮ ﺩ ﺑﻞ‬
‫ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﻣﺰﺍﺣﻤﺖ ﺭﺍﻣﻨ‪ ‬ﺗﻪ ﻧﻪ ﮐ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﺩﯤ ﭘﻪ ﻣﮑﻪ ﮐﯥ ﺁﺯﺍﺩ ﻭﯼ ﺍﻭ ﺩ ﻣﮑﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺩﯼ ﻭﮐﻮﻻﯼ ﺷﯽ ﺧﭙـﻞ ﻣـﺬﻫﺒﯽ‬
‫ﻣﺮﺍﺳﻢ ﭘﻪ ﺁﺯﺍﺩﻩ ﺗﻮ‪‬ﻪ ﺳﺮﺗﻪ ﻭﺭﺳﻮﯼ ﺍﻭ ‪‬ﻮﮎ ﺩﯼ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﺩ ﺳﺮﺯﻧﺶ )ﺭ‪‬ﻨﯽ( ﺍﻭ ‪‬ﻮﺭﻭﻟﻮ ﺣﻖ ﻭ ﻧـﻪ‬
‫ﻟﺮﯼ ﺍﻭ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺩﯤ ﺩﯾﺘﻪ ﺍ‪ ‬ﻧﻪ ﮐ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ﺩﯾﻦ ‪‬ﻪ ﻭﺍﻭ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﯾﺎ ﺩﯤ ﺩ ﺩﻭﯼ ﺩﯾﻦ ﻣـﺴﺨﺮﻩ‬
‫ﮐ‪‬ﯼ‪.‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫‪ -7‬ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ‪‬ﺎﻥ ﺍﻭ ﻣﺎﻝ ﻟﻪ ﻣﺪﯾﻨﯽ ‪‬ﺨﻪ ﻣﮑﯽ ﺗﻪ ﺭﺍ‪‬ﯽ ﻣﺤﺘﺮﻡ ﺩﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ﺣﺪﯾﺒﯿﯥ ﺩ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﺩ ﻣﺘﻦ ﺍﻭﻭﻩ ‪‬ﻮﻧﯽ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﺩ ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﻟﻮﺭﯾﻮ ﭘﻪ ﻻﺳﻠﯿﮏ ﻭﺭﺳﯿﺪﻝ ﺍﻭ ﺩ ﺩﯤ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﭖ‬
‫ﻩ ﺍﻧﻌﻘﺎﺩ ﺳﺮﻩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺭﺳﻤﯿﺖ ﻭ ﭘﯿﮋﻧﺪﻝ ﺷﻮ ﺍﻭ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺩ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﺩ ﻋﻤﻞ ﺁﺯﺍﺩﯼ ﻭ ﻣﻮﻧﺪﻟﻪ‪.‬‬
‫ﺩﺍ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﺩ ﺩﯤ ﺳﺮﯾﺰﻩ ﺷﻮﻩ ﭼﯥ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ‪‬ﯾﺮ ﭼ‪‬ﮑﺘﯿﺎ ﺳﺮﻩ ﺩ ﺧﻠﮑﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ‬ﮐﯥ ﺩﻭﺩ ﺷﯽ‪ .‬ﺩ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﻟﻪ‬
‫ﻋﻘﺪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﺧﭙﻞ ﺳﺮﻭﻧﻪ ﻭ ﺧﺮﯾﯿﻞ ﺍﻭ ﺍﻭ‪‬ﺎﻥ ﯾﯥ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐ‪‬ﻝ ﺍﻭ ﻣﺪﯾﻨﯽ ﺗﻪ ﺭﺍﺗﺴﺎ ﻧﻪ ﺷـﻮﻝ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﻻ ﺩ ﻣﮑﯥ ﺍﻭ ﻣﺪﯾﻨﯥ ﺩ ﻻﺭﯤ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ‬ﮐﯥ ﺅ ﭼﯥ ﺩ ﺍﻟﻔﺘﺢ ﺳﻮﺭﺕ ﻧﺎﺯﻝ ﺷـﻮ‪ .‬ﺩﯤ ﺳـﻮﺭﺕ ﺩ‬
‫ﺣﺪﯾﺒﯽ ﺩ ﺳﻮﻟﯥ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﻣﺒﯿﻨﻪ ﻓﺘﺤﻪ ﻭﺑﻠﻠﻪ‪.‬‬
‫ﺩ ﺣﺪﯾﺒﯿﯽ ﻟﻪ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺩ ‪‬ﺘﻦ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺩ ﺗﺴﺎﺯﯼ ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﻪ ﺑﻠﻨﻪ ﭘﯿﻞ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﺩ ﻋﺮﺑـﺴﺘﺎﻥ‬
‫ﻟﻪ ‪‬ﺎﭘﻮ ﻭﺯﻣﯽ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻬﺮﺗﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮ‪ .‬ﺩ ﺣﺪﯾﺒﻲ ﺩ ﺳﻮﻟﯽ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﺩ ﯾﻮ ﺷﻤﯿﺮ ﻓﺘﻮﺣﺎﺗﻮ ﭘﯿﻼﻣﻪ ﻭ‪‬ﺮ‪‬ﯿﺪﻩ ﺍﻭ‬
‫‪82‬‬
‫ﭘﻪ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﮐﯥ ﻟﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮﯾﺎﻟﯿﺘﻮﺏ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﯾﻮ ﺯﯾﺎﺕ ﺷﻤﯿﺮ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺮﯾﺎﻟﯿﺘﻮﺑﻮﻧﻪ ﻟﮑﻪ ﺩ ﺧﯿﺒﺮ ﻓـﺘﺢ ﺍﻭ ﺩ‬
‫ﻣﮑﯽ ﻓﺘﺢ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﺷﻮﻩ‪ .‬ﺩ ﺣﺪﯾﺒﯿﯽ ﺩ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﻟﻪ ﺍﻧﻌﻘﺎﺩ ﺍﻭ ﻣﮑﯥ ﺗﻪ ﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﺭﺍﺳﺘﻨﯿﺪﻭ‬
‫ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺍﻡ ‪‬ﻠﺜﻮﻡ‪ ،‬ﺩ ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ ﺍﺑﯽ ﻣﻌﯿﻂ ﻟﻮﺭ ﻟﻪ ﻣﮑﯥ ‪‬ﺨﻪ ﻣﺪﯾﻨﯽ ﺗﻪ ﺭﺍﻏﻠﯿﻪ‪ .‬ﻭﺭﻭﻧﻮ ﯾﯥ ﺩ ﺩﯤ ﺩ ﺑﯿﺮﺗﻪ‬
‫ﻭﺭﻭﺳﺘﻨﻮﻟﻮ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﻭﮐ‪‬ﻩ‪ ،‬ﺧﻮ ﺩ ‪‬ﺘﻦ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺝ ﺍﺳﺘﺎﺯﯼ ﺹ ﺩ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﭘﻪ ﺩﯤ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﭼﯥ‪:‬‬
‫)ﯾﺎ ﺍﯾﻬﺎ ﺍﻟﺬﯾﻦ ﺍﻣﻨﻮ ﺍﺫﺍ ﺟﺎﺀﮐﻢ ﺍﻟﻤﻮﻣﻨﺎﺕ ﻣﻬﺎﺟﺮﺍﺕ ﻓﺎﻣﺘﺤﻨﻮ ﻫﻦ ﺍﷲ ﺍﻋﻠﻢ ﺑﺎﯾﻤﺎﻧﻬﻦ‪ (...‬ﺩ ﻣﻤﺘﺤﻨـﻪ ﺩ‬
‫ﺳﺮﻭﺗﻠﺴﻢ ﺁﯾﺖ‪ :‬ﮊﺑﺎ‪‬ﻩ‪ :‬ﺍﯼ ﻫﻐﻮ ﮐﺴﺎﻧﻮ ﭼﯥ ﺍﯾﻤﺎﻥ ﯾﯥ ﺭﺍﻭ‪‬ﯼ ﺩﯼ ﯾﻌﻨﯽ ﺍﯼ ﻣﻮﻣﻨﺎﻧﻮ ﮐﻠﻪ ﭼـﯥ ﺭﺍﺷـﯽ‬
‫ﺗﺎﺳﯥ ﺗﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﯥ )‪‬ﯽ( ﻫﺠﺮﺕ ﮐﻮﻭﻧﮑﯽ ﻭﻃﻦ ﭘﺮﯾ‪‬ﻮﺩﻧﮑﯽ ﻧﻮ ﻭﯼ ﺁﺯﻣﻮﯾﯽ ﺗﺎﺳﯥ ﻫﻐﻮﯼ‪ ،‬ﺍﷲ ﺗﻪ ‪‬ﻪ‬
 ‫ﻣﻌﻠﻮﻡ ﺩﯼ ﺍﯾﻤﺎﻥ ﺩ ﺩﻭﯼ‪ .‬ﺍﻭ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺩﯤ ﭼﯥ ﺩ ﺣﺪﯾﺒﯿﯽ ﭘﻪ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﮐﯥ ‪‬ﯥ ﺩ ﻣﻨﺪﺭﺝ ﺷﻮﯾﻮ ﺗﮑﺎﻟﯿﻔﻮ‬
‫ﺷﻤﻮﻝ ﻧﻪ ﺩﯼ‪ ،‬ﺩ ﺍﻡ ‪‬ﻠﺜﻮﻡ ﻟﻪ ﺑﯿﺮﺗﻪ ﻭﺭﮐﻮﻟﻮ ‪‬ﺨﻪ ﯾﯽ ﻣﺨﻨﯿﻮﯼ ﻭﮐ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺩﯤ ﺍﺳﺎﺱ ﺩ ﻫﻐﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻮ ﻟﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ ‪‬ﺨﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺩﯤ ﻣﺒﺤﺚ ﮐﯥ ﻭﻭﯾﻞ ﺷﻮﻝ ﮐﻮﻻﯼ ﺷـﻮ ﺩﯤ‬
‫ﭘﺎﯾﻠﯽ ﺗﻪ ﻭﺭﺳﯿ‪‬ﻭ ﭼﯥ ﺍﺳﻼﻡ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺩ ﻋﻘﻮﺩ ﺍﻭ ﻣﻌﺎﻫﺪﺍﺗﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﻣﻨ‪ ‬ﺗﻪ ﺭﺍﻏﻠﯿﻮ ﺯﻣﻨﻮ ﺩ ﺳﺮﺗﻪ ﺭﺳﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﭘﻪ ﺧﺎﺹ ﺍﻫﻤﯿﺖ ﻗﺎﯾﻞ‬
‫ﺷﻮﯼ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻪ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺩ ﺍﺟﺮﺍ ﻭ‪ ‬ﺮ‪‬ﻮﯼ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺩ ﻋﻘﺪﻭﻧﻮ ﺍﻭﺗ‪‬ﻭﻧﻮﻧﻮ ﺍﻧﻌﻘﺎﺩ ﺟﺎﯾﺰﻩ ﭼﺎﺭﻩ ‪‬ﻲ ﻻﮐﻦ ﺩ ﺍﻧﻌﻘﺎﺩ ﺍﻭ ﻣـﻮﺍﻓﻘﯥ ﺍﻭ ﺩ ﺗـ‪‬ﻭﻥ ﺩ ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ‬
‫ﺧﻮﺍ ﻭﻭ ﻟﻪ ﻻﺳﻠﯿﮏ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺩ ﻫﻐﻪ ﻣﻀﻤﻮﻥ ﺩ ﺍﺟﺮﺍﺀ ﻭ‪ ‬ﺮ‪‬ﻮﯼ‪ ،‬ﮑﻪ ﭘﻪ ﺩﯤ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﯥ ﺩﯼ ﭼﯥ‬
‫ﺩ ﺍﻭﻓﻮ ﺑﺎﻟﻌﻘﻮﺩ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﭘﺮﯤ ﻣﺮﺗﺐ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻧﻪ ‪‬ﺎﯾﯽ ﭼﯥ ﺩ ﻋﻘﺪﻭﻧﻮ ﺍﻭ ﮊﻣﻨﻮ ﺍﻧﻌﻘﺎﺩ ﭘﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺩ ﮐﻔﺎﺭﻭ ﺩ ﻻﺳﺮﺳﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﯽ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﯿﻨ‪‬ﺎﺭ ﺷﻮﯾﺪﯼ ﭼﯥ ﻋﻘﺪﻭﻧﻪ ﺍﻭ ﮊﻣﻨﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻻﺭﺷﻮﺩﯤ ﺯﻣﯿﻨﯥ ﺍﻭ ﺍ‪‬ﺧﻮﻧﻪ ﻭﻟﺮﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪...‬‬

‫‪ -5‬ﺍﺳﻼﻡ ﺩ ﻓﺮﺩﯼ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻟﻨﯿﺰ ﻧﻈﻢ ﺍﻭ ﺍﻣﻨﯿﺖ ﭘﺮ ‪‬ﯿﻨ‪‬ﺖ ‪‬ﯿ‪‬ﺎﺭ ﮐ‪‬ﯾﺪﯼ ﺍﻭ ﻟﻪ ﺟﻬﺎﺩ ﺍﻭ ﻣﺒﺎﺭﺯﯤ ﺍﻭ ﻟﻪ‬
‫ﻧﻮﺭﻭ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﺩﺍ ‪‬ﯾﮑﯽ ‪‬ﻪ ﯾﯥ ﻣﻮﺧﻪ ﺍﻭ ﭘﻪ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﯼ ‪‬ﻭﻝ ﺩ ﮊﻣﻨﻮ ﺍﻧﻌﻘﺎﺩ ﺩ ﻭﺭﻭﺳﺘﯥ ﺳـﻮﻟﯥ ﺩ‬
‫ﺭﺍﻣﻨ‪ ‬ﺗﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﻮﺭﯼ ﮐﯽ ﺩ ﺳﻮﮐﺎﻟﺘﯿﺎ ﺍﻭ ﺍﻣﻨﯿﺖ ‪‬ﯿﻨ‪‬ﺖ ‪‬ﻨﻠـﯽ‬
‫ﺩﯼ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﻟﻪ ﭘﻨﺎﻩ ﺍﺧﯿﺴﺘﻠﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺎﺯﻩ ﺍﻭ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﭘﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﻟﻪ ﭘﻨﺎﻩ ﻭ‪‬ﻭﻧﮑﻮ ‪‬ـﻪ ﯾـﯽ‬
‫ﻧﻨ‪‬ﻪ ﻻﺯﻣﻪ ﺑﻠﻠﯽ ﺍﻭ ﺩ ﭘﻨﺎﻩ ﻭ‪‬ﻧﮑﻮ ﺩ ﺣﻘﻮﻕ ﺩ ﺭﻋﺎﯾﺖ ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﯾﯥ ﺩ ﺗﻮﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺍﻧﻌﻘﺎﺩ ﺑﺎﻧﺪﯤ ‪‬ﯿ‪‬ﺎﺭ ﮐ‪‬ﯼ‬
‫ﺍﻭ ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻣﺮﺳﺘﯥ ﺍﻭ ﺗﻌﺎﻭﻥ ﺗﻪ ﯾﯽ ﺧﺎﺻﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ ﮐ‪‬ﯾﺪﻩ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﯽ ﻟﯿﮑﻠﯽ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩ ﺍﻭ ﺗ‪‬ﻭﻧﺪ ﯾﯥ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯼ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺩﻭﻟـﺖ‬
‫)ﺩﺍﺭ ﺍﺳﻼﻡ( ﯾﯥ ﻣﺠﺎﺯ ﮐ‪‬ﯾﺪﯼ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺍﻭ ﻣﺴﻠﯿﻤﻨﻮ ﺩ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺩ ﻏﻮ‪‬ـﺘﻨﯥ ﭘـﻪ ﺻـﻮﺭﺕ ﮐـﯥ ﺩ‬
‫ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﭘﻪ ﺍﻧﻌﻘﺎﺩ ﺣﺘﯽ ﺩ ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﯽ ﻣﻌﺎﻣﻠﯽ ﭘﻪ ﻧﻪ ﺷﺮﯤ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﯥ ﭼـﯥ ﭘـﻪ‬
‫‪83‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﯿﻨﻮ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺩ ﮐﻔﺎﺭﻭ ﺩ ﻻﺳﺒﺮﯼ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻪ ﺷﯽ‪ ،‬ﻻﺱ ﭘﻮﺭﯼ ﮐ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﻗﺮﺁﻥ ﮐﺮﻣﯽ ﺗﺮ ‪‬ﻮﻟﻮ ﭘﯿﺎﻭ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﻣﺤﮑﻢ ﺳﻨﺪ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻮ ﺩ ﻧ‪‬ﯾﯿﻮﺍﻟﺘﻮﺏ ﺍﺻﻞ‬
‫ﯾﯥ ﭘﻪ ﻭﺍﺿﺢ ﺍﻭ ﺭﻭ‪‬ﺎﻧﻪ ‪‬ﻭﻝ ﺑﯿﺎﻥ ﮐ‪‬ﯾﺪﯼ‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ ﺩﯤ ﺍﺳﺎﺱ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺑﯿﻦ ﺍﻟﻤﻠﻞ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻮ ﯾﻮ ﺗﺮ ‪‬ﻮﻟﻮ ﻣﻬﻤﻮﻣﺒﺤﺜﻮﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺩﯼ‪.‬‬
 ‫ﺩﺭﯦﯿﻤﻪ ﻭﯾﻨﺎ‬
‫ﻣﻨ‪‬ﻨ‪ ‬ﺩﻭﺭﻩ‬
‫ﻟﻪ ﺍﺳﻼﻡ ﻧﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺩ ﻣﺠﺮﻣﻤﯿﻨﻮ ﺩ ﺳﺎﺗﺮﺩﺍﺩ ﻣﺴﺎﻟﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﺁﺳﺎﻧﻪ ﺑ‪‬ﻪ ﻭ ﺍﻭ‪‬ﺘﻪ ﺍﻭ ﺧـﺮﻭﺍ ﺯﯾﺎﺗـﻪ ﺩﻭﺩ‬
‫ﺷﻮﻩ‪ ،‬ﺩ ﺧﺘﯿ‪‬ﻮ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﻟﮑﻪ ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺍﻭ ﭼﯿﻦ ﺩ ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺩ ﺍ‪‬ﯾﮑﻮ ﭘﻪ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ‪‬ﯿ‪‬ﻧﻪ ﮐـﯽ‪،‬‬
‫‪‬ﯾﺮ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﭘﻪ ﻻﺱ ﮐﯥ ﺩﯼ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻟﻮﯾﺪﯾ‪‬ﻮ ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﺩ ﺩﯤ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺍﺳـﺘﺮﺩﺍﺩ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻝ ﺅ ﺍﻭ ﺗﺮ ﺳﺮﻩ ﮐﯿﺪﻩ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ‪‬ﻪ ﻫﻢ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﻣﺨﻨﯿﻪ ﻟﮑﻪ ‪‬ﺮﻧ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯼ ﻭﺭﺗﻪ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻭﺷﻮﻩ‪ ،‬ﯾﺮﻭ ﻟﯿﺮﻭ ﺗﯿـﺮﻭ‬
‫ﻭﺧﺘﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﻭﺭ‪‬ﺮ‪‬ﯽ ﺧﻮ ﭘﻪ ﻧﺴﺒﯽ ﺗﻮ‪‬ﻪ ‪‬ﯾﺮ ﻟ‪‬ﻩ ﻣﻮﺩﻩ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻧﻨﯽ ﺑ‪‬ﻪ ﺍﻭ ﺩﯾﻮﯼ ﻋﻠﻤﯽ ﺍﻭ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻉ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﺍﻭ ﻭ‪‬ﺘﯥ ﺩﻩ‪.‬‬
‫ﻧ‪‬ﯾﻮاﻝ ﺗ‪‬ﻭﻧﻮﻧﻪ ﭼﯥ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﻭﺍﮐﻤﻨﯽ ﻟﺮﯼ ﺩ ﺑﯿﻼﻟﯿﻠﻮ ﺩﻭﻟﺘﻨﻮﻥ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﯾﻮ ‪‬ﻭﻝ‬
‫ﻗﻀﺎﯾﯽ ﺗﺎﻣﯿﻦ ‪‬ﻨﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺩ ﻧﻈﺎﻣﻨﺎﻣﻮ ﭘﻪ ﭘﺮﺍﺧﺘﯿﺎ ﺍﻭ ﻗﻮﺍﻧﯿﻨﻮ ﭘﻪ ﻭﺿﻌﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺍﻭ ‪‬ﮑﻨﺎﻟﻮﺟ‪ ‬ﺍﻭ ﭘﺮ ﻣﺨﺘ‪‬‬
‫ﺳﺮﻩ ﯾﯽ ﭘﺮﺍﺧﺘﯿﺎ ﻣﻮﻧﺪﻟﯽ ﺩﻩ‪ .‬ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﯽ ﺗ‪‬ﻭﻧﻮﻧﻪ ﭼﯥ ﺗﺮ ﯾﻮﻩ ﺣﺪﻩ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻟﻪ ﻧﻨﯽ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺳﺮﻩ ﺳﻤﻮﻥ ﻟﺮﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻣﻨ‪‬ﻨﯿﻮ ﭘﯿ‪‬ﯾﻮ ﮐﯥ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﻮﯾﺪﯼ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯼ ﻟﻪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺩ ‪ ۱۱۷۴‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﺩ ﺍﻧ‪‬ﻠﺴﺘﺎﻥ ﺩ ﭘﺎﭼﺎ ﺩﻭﻫـﻢ ﻫـﺎﺩﺭﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺳـﮑﺎ‪‬ﻠﯿﻨ‪ ‬ﺩ ﭘﺎﭼـﺎ‬
‫‪ Guillaume‬ﯿﻮﻡ ﺍﮐﻮﺱ ﺗﺮﻣﻨﺢ ﭼﯥ ﺩ ﻫﻐﻪ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﻟﻮﺍﯾﻮ ﻭﻣﻨﻠﻪ ﭼﯥ ﮐﻪ ﭼﯿـﺮﯼ ﺩ ﺩﻭﯼ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﺩ‪‬ﻤﻨﺎﻥ )ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺠﺮﻣﯿﻦ( ﻟﻪ ﯾﻮ ﻫﯿﻮﺍﺩ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻞ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺗﻪ ﻭﺗ‪‬ﺘﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺮﺗﻪ ﺳﺘﻨﻮﻝ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺩ ‪ ۱۳۰۳‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﺩ ﺍﻧ‪‬ﺴﺘﺎﻥ ﺩ ﭘﺎﭼﺎ ﺩﺭﯦﯿﻢ ﺍﺩﻭﺍﺭﺩ ‪ Edouard‬ﺍﻭ ﺩ ﻓﺮﺍﻧﺴﯥ ﺩ ﭘﺎﭼﺎ‬
‫ﻓﻠﯿﺐ ﻟﻮﺑﻞ ‪ Philippelebel‬ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﭼﯥ ﺩ ﺩﯤ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﻫﻢ ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﻟﻮﺭﯾﻮ ﮊﻣﻨﻪ ﻭﮐـ‪‬ﻩ ﭼـﯥ‬
‫ﺧﭙﻞ ﺷﺨﺼﯽ ﺩ‪‬ﻤﻨﺎﻥ ﺩ )ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺠﻤﺮﯾﻦ( ﺑﻪ ﻫﻐﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﯥ ﭼﯥ ﻟﻪ ﯾﻮ ﻫﯿﻮﺍﺩ ‪‬ﻪ ﺑﻞ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺗـﻪ ﻭ‬
‫ﺗ‪‬ﺘﯽ ﺧﭙﻞ ﺍﺻﻠﯽ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺗﻪ ﯾﯽ ﻭﺭﺳﺘﺎﻧﻪ ﮐ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺩ ‪ ۱۳۷۵‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﺩ ﮐﻨﺖ ﺩﻭﺳﺎﻭﺁ ﻭ ﺩ ﻓﺮﺍﻧﺴﯥ ﺩ ﭘﺎﭼﺎ ﭘﻨ‪‬ﻢ ﺷﺎﺭﻝ ﺗﺮﻣﻨ‪.‬‬
‫‪84‬‬
‫ﭘﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﯽ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﮐﯥ ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﺧﻮﺍ ﻭﻭ ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻫﻢ ﺗﺮﮐﺘﻨﯽ ﻻﻧﺪﯤ ﻭﻧﯿﻮﻟﻪ ﺍﻭ ﻭﯼ ‪‬ﺎﮐﻠﻪ ﭼـﯥ ﺩ‬
‫ﺗ‪‬ﻭﻥ ﺩ ﯾﻮﻩ ﻟﻮﺭﯼ ﭘﻪ ﻭﺍﺳﻄﻪ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﯥ ﻟﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ ﺟﻨﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﺤﮑﻮﻣﯿﺖ ﺭﺳﯿﺪﻟﯽ ﺩ ﯾﻬﻐﻮﯼ ﻣﺴﺘﺮﺩ ﮐ‪‬ﯼ‪ .‬ﭘﻪ ﺩﯼ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﮐﯥ ‪‬ﻮﻟﻨﯿﺰﯼ ‪‬ﯽ ﺍﻭ ﻟﻪ ‪‬ﻮﻟﻨﯽ ‪‬ﻪ ﻣﻼﺗ‪ ‬ﭘﻪ‬
‫ﺑﺎﻡ ﮐﯥ ﻧﯿﻮﻝ ﺷﻮﯾﺪﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ﺩﯤ ﺗ‪‬ﻭﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪ ‬ﻪ ﮐﻮﻻﯼ ﺷﻮ ﺩ ﺍﻧ‪‬ﻠﺴﺘﺎﻥ ﭘﺎﭼﺎ ﺗﻪ ﺩ ﻓﺮﺍﻧﺴﯥ ﺩ ﭘﺎﺟﺎ ‪‬ﭙ‪‬ﻡ ﺷﺎﺭﻝ ﻟﯿﮏ ﺗﻪ‬
‫ﻫﻢ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻭﮐ‪‬ﻭ‪ .‬ﺩ ﺩﯤ ﻟﯿﮏ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﭼﯥ ﺩ ‪ ۱۴۱۳‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﺳﭙﺘﻤﺒﺮ ‪‬ﻮﺍﺭﻟﺴﻤﻪ ﻧﯿ‪‬ﻪ ﺩﻩ‪ ،‬ﺷﭙ‪‬ﻡ‬
‫ﺷﺎﺭﻝ ﺩ ﭘﺎﺭﯾﺲ ﺩ ﺍ‪‬ﻭ ﺩﻭ‪) ‬ﺍﻏﺘﺸﺎﺵ( ﺩ ‪‬ﻭﻥ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐ‪‬ﯾﺪﻩ‪.‬‬
 ‫ﭘﻪ ﻣﻨ‪‬ﻨﯿﻮ ﭘﯿ‪‬ﯾﻮ ﮐﯥ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﺗ‪‬ﻭﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ‪‬ﺮ‪‬ﻨﺪﻭ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﻭﻧﻮ ‪‬ـﻪ ﺩﺍ ﺅ ﭼـﯥ ﺩ‬
‫ﺳﻮﻟﯽ ﺩ ﺗ‪‬ﻭﻧﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﺍﺗﺤﺎﺩ ﺩ ﮊﻣﻨﻠﯿﮑﻮﻧﻮ ﻻﺳﻠﯿﮏ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺯﻣﻨﻪ ﮐﻮﻟﻪ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺩ ﮊﻣﻨﻮ ﺍ‪‬ﺧﻮﻧﻮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻥ ﺍﻭ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺪﻋﯿﺎﻥ ﻣﺴﺘﺮﺩ ﮐ‪‬ﯼ )ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻟﺮﻏﻮﻧﯽ ﺯﻣﺎﻧﯽ ‪‬ﻪ ﯾﯥ ﻣﺨﯿﻨﻪ ﺩﺭﻟﻮﺩﻩ(‪.‬‬

‫‪‬ﻠﻮﺭﻣﻪ ﻭﯾﻨﺎ‪:‬‬
‫ﻧﻮﯤ ﺩﻭﺭﻩ‬
‫ﺩ ﺍﻭﻭﻩ ﻟﺴﻤﯽ ﭘﯿﺰﯤ ﭘﻪ ﭘﺎﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺗﻠﺴﻤﯽ ﭘﯿ‪ ‬ﭘﻪ ﺍﻭ‪‬ﺩﻭ ﮐﯥ‪ ،‬ﺩ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﺩ ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺍ‪‬ﯾﮑـﻮ ﭘـﻪ‬
‫ﭘﺮﺍﺧﺘﯿﺎ ﺍﻭ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﮐﺘﻨﻪ‪ ،‬ﺩ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳـﺘﺮﺩﺍﺩ ﭘـﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧـﺪ‬
‫ﺗ‪‬ﻭﻧﻮﻧﻮ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻮﻧﺪﻟﯽ ﺩﯼ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻫﻐﯥ ﺟﻤﻠﯥ ﺩﺍ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻭﻧﻪ ﺩ ﯾﺎﺩﻭﻟﻮ ﻭ‪ ‬ﺩﯼ‪ :‬ﺩ ﻓﺮﺍﻧﺴﯥ ﺍﻭ ﻫﺎﻟﯿﻨ‪‬‬
‫ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺩ ‪ ۱۷۳۶‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﺍ‪‬ﺴﺖ ﭘﻪ ﺍﻭﻭﻩ ﻟﺴﻤﻪ ﻧﯿ‪‬ﻪ ﺩ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻧﻈﻢ ﺩ ﺍﺧﻼﻟﻮﻭﻧﮑﻮ ﺟﻨـﺎﯾﺘﻮﻧﻮ‬
‫ﭘﻮﺭﯤ ﺩ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪﻭ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺗ‪‬ﻭﻧﺪ‪ ،‬ﺩ ‪ ۱۷۶۶‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﺳﭙﺘﻤﺒﺮ ﭘﻪ ‪‬ﭙ‪‬ﻣﻪ ﺩ ﻓﺮﺍﻧـﺴﯥ ﺍﻭ‬
‫ﺍﺗﺮﯾﺶ‪ ،‬ﺍﻭ ﺩ ‪ ۱۷۷۷‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﻣﯽ ﭘﻪ ﺍﻭﻭﻩ ﻭﻳ‪‬ﺘﻤﻪ ﻧﯿ‪‬ﻪ ﺩ ﻓﺮﺍﻧـﺴﯥ ﺍﻭ ﺳـﻮﯾﺲ ﺍﻭ ﺩ ‪۱۷۶۵‬‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪...‬‬

‫ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﺳﭙﺘﻤﺒﺮ ﭘﻪ ﻧﻬﻪ ﻭﯾﺸﺘﻤﻪ ﻧﯿ‪‬ﻪ ﺩ ﻓﺮﺍﻧﺴﯽ ﺍﻭ ﻫﺴﭙﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺍﻭ ﺩ ‪ ۱۷۸۳‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﺟﻮﻻﯼ‬
‫ﭘﻪ ﭘﻨ‪‬ﻤﻪ ﻭﯾﺸﺘﻤﻪ ﻧﯿ‪‬ﻪ ﺩ ﻓﺮﺍﻧﺴﯥ ﺍﻭ ﭘﺮﺗ‪‬ﺎﻝ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩﻭﻧﻪ ﺗ‪‬ﻝ ﺷﻮﯾﺪﯼ‪ .‬ﺍﻟﺒﺘﻪ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﯽ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﭼﯥ ﺩ‬
‫ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﯿﻪ ﯾﯽ ﯾﻮ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺗﻬﯿﻪ ﮐ‪ ‬ﺑﻠﺠﯿﻢ ﺩﯼ‪ .‬ﺧﻮ ﺩ ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ‪‬ﻞ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﺑﮑﺎﺭﯾـﺎ ﺩ ﺟﺮﻣﻮﻧـﻮ ﺍﻭ‬
‫ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻮ ﭘﻪ ﮐﺘﺎﺏ ﮐﯥ ﭘﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﺍﻭ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻟﯿﺪ ﺗﻮﮐﯽ ﺳﺮﻩ ﺩ ﮐﻠﻤﯽ ﭘﻪ ﺩﻗﯿﻘـﯥ ﻣﻌﻨـﺎ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨـﻮ ﺩ‬
‫ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻣﺴﺎﻟﯽ ﺗﻪ ﺧﭙﻞ ﺭﺍﻭ‪‬ﺮ‪‬ﺎﻭﻩ ﺍﻭ ﺩ ﺩﻩ ﺍﻭ ﻧﻮﺭﻭ ﺣﻘﻮﻕ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﺍﻓﮑﺎﺭ ﺍﻭ ﺍﻧ‪‬ﯿﺮﻧﯽ ﭘﻪ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﮐﯥ‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﻗﻮﺍﻧﯿﻨﻮ ﺩ ﺗﺪﻭﯾﻦ ﺳﺮﭼﯿﻨﻪ ﻭ‪‬ﺮ‪‬ﯿﺪﻩ ﭼﯥ ﻻﻧﺪﯾﻨﯽ ﻭﺿﻌﻪ ﺷﻮﯼ ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﻟﻪ ﻫﻐـﯥ‬
‫ﺟﻤﻠﯽ ‪‬ﺨﻪ ﺩﯼ‪:‬‬
‫ﺍﺭﺟﻨﺘﺎﯾﻦ‪ :‬ﺩ ‪ ۱۸۸۵‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﺍﭘﺮﯾﻞ ﺩ ‪ ۲۵‬ﻣﯥ ﻗﺎﻧﻮﻥ‪.‬‬
‫ﺑﻠﺠﯿﻢ‪ :‬ﺩ ‪ ۱۸۷۴‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﻣﺎﺭﭺ ﺩ ‪ ۱۵‬ﻣﯥ ﻗﺎﻧﻮﻥ‪.‬‬
‫‪85‬‬ ‫ﺑﺮﺍﺯﯾﻞ‪ :‬ﺩ ‪۱۹۱۱‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﺟﻮﻥ ﺩ ‪ ۲۸‬ﻣﯥ ﻗﺎﻧﻮﻥ‪.‬‬
‫ﮐﺎﻧﺎ‪‬ﺍ‪ :‬ﺩ ‪ ۱۸۷۷‬ﻣﯿﺎﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﺍﭘﺮﯾﻞ ﺩ ‪ ۲۸‬ﻣﯥ ﻗﺎﻧﻮﻥ‪.‬‬
‫ﺩ ﺍﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﺘﺤﺪﻩ ﺍﯾﺎﻟﺘﻮﻧﻪ‪ :‬ﺩ ‪ ۱۸۴۸‬ﻣﯿﺎﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﺍ‪‬ﺴﺖ ﺩ ‪ ۱۲‬ﻣـﯥ ﻓﺮﻣـﺎﻥ‪ -‬ﭼـﯥ ﺩ ‪۱۸۶۰‬‬
‫ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﺟﻮﻥ ﺩ ‪ ۲۲‬ﻣﯥ ﺍﻭ ﺩ ‪ ۱۸۶۹‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﻣﺎﺭﭺ ﺩ ﺩﺭﯦﯿﻤـﯥ ﺍﻭ ﺩ ‪ ۱۹۷۶‬ﻣﯿـﺎﺩﯼ‬
‫ﮐﺎﻝ ﺩ ﺟﻮﻥ ﺩ ﻧﻮﻟﺴﻤﯽ ﻧﯿ‪‬ﯽ ﺗﻘﻨﯿﻨﯽ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﻫﻐﻪ ﺑ‪‬ﭙ‪ ‬ﮐ‪‬ﯾﺪﯼ‪.‬‬
‫ﻟﻮﮐﺰﺍﻣﺒﻮﺭ‪ :‬ﺩ ‪ ۱۸۷۰‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﻣﺎﺭﭺ ﺩ ‪ ۱۳‬ﻣﯥ ﻗﺎﻧﻮﻥ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺍﻧﺴﻪ‪ :‬ﺩ ‪ ۱۹۳۷‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﻣﺎﺭﭺ ﺩ ﻟﺴﻤﯽ ﻗﺎﻧﻮﻥ‪.‬‬
‫ﻟﮑﻪ ﻫﻤﺎﻏﺴﯽ ﭼﯥ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻭﺭﺗﻪ ﻭﺷﻪ ﭘﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﯥ ﺩ ﻧﻮﻟﻤﺴﯥ ﭘﯿ‪ ‬ﭘﻪ ﺩﻭﻫﻤﻪ ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ ﮐﯥ ﺅ‪ ،‬ﭼﯥ ﺩ‬
‫ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ﺩ ﻣﻌﻨﻮﯼ ﺍﻭ ﺍﺧﻼﻗﯽ ﻣﺮﺳﺘﻮ ﺩ ﭘﺮﺍﺧﺘﯿﺎ ﻟﻪ ﺍﻣﻠﻪ ﺍﻭ ﺩ ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻮ ﺩ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﭼﺎﻝ ﭼﻠﻨﺪ ﭘﺮ ﺑﻨـﺴ‪ ،‬ﺩ‬
‫ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﻮ ﺍ‪‬ﯾﮑﻮ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻭ‪‬ﺮ‪‬ﯿﺪﻟﻪ‪.‬‬

‫ﭘﻨ‪‬ﻤﻪ ﻭﯾﻨﺎ‪:‬‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮﻩ ﺩﻭﺭﻩ‬
‫ﻟﻪ ﻧﻮﻟﺴﻤﯥ ﭘﯿ‪ ‬ﺭﺍﻫﯿﺴﯽ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﭼﺎﺭﯤ ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪‬ﺗﯿﺎ ﮐﯥ ﯾﻮ ﻧﻮﯼ ﭘ‪‬ﺍﻭ ﺭﺍﻣﻨ‪ ‬ﺗﻪ ﺷﻮ‬
‫ﺍﻭ ﻻﻣﻞ ﯾﯽ ﻫﻤﺪﺍ ﺅ ﭼﯥ ﺩ ﺑﺸﺮﯼ ‪‬ﻮﻟﻨﻮﯼ ﭘﻪ ﺑ‪‬ﻪ ﮐﯥ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮ ﻧﻪ ﭘﯿ‪ ‬ﺷﻮﻝ ﺍﻭ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺍﻣﮑﺎﻧﺎﺗﻮ ﺷـﺘﻮﻥ‬
‫ﻭﻣﻮﻧﺪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺁﺳﺎﻧ‪ ‬ﺳﺮﻩ ﯾﯥ ﻟﻪ ﯾﻮ ﻫﯿﻮﺍﺩ ‪‬ﻪ ﺑﻞ ﻫﯿﻮﺍ ﺗﻪ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺗﯿ‪‬ﺘﻪ ﻣﯿﺴﺮ ﻭﻟﻪ‪.‬‬
‫ﺩ ﭼ‪‬ﮏ ﺗﻠﻮﻧﮑﻮ ﻟﯿ‪‬ﺩﻭﻭﻧﮑﻮ ﻭﺳﺎﯾﻄﻮ ﺍﻭ ﻧﻮﯼ ﺗﮑﻨﺎﻟﻮﺟ‪ ‬ﺑﻪ ﺳﯿﻮﺭﯼ ﮐﯥ ﻟﻪ ﯾﻮ ﻫﯿﻮﺍﺩ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻞ ﻫﯿـﻮﺍﺩ‬
‫ﺗﻪ ﺩ ﻋﺪﺍﻟﺖ ﺍﻭ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻟﻪ ﻣﻨ‪‬ﻮﻟﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺗﯿ‪‬ﺘﻪ‪ ،‬ﺩ ﺩﯤ ﭘﯿ‪‬ﯾﻮ ﺩ ﮊﻭﻧﺪﺍﻧﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ‪‬ﺮ‪‬ﯿﺪﻟﯽ ﺍﻭ‬
‫ﺩ ﺩﯤ ﻣﺴﺎﻟﯥ ﻟﻤﻨﻪ ﻭﺭ‪ ‬ﺗﺮ ﺑﻠﯥ ﻻﭘﺴﯥ ﭘﺮﺍﺧﯿ‪‬ﯼ ﺧﻮ ﺩ ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻮ ﺩ ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ )ﻭﺍﮐﻤﻨـﯥ( ﺍﺻـﻞ ﺩﺍ‬
‫ﺍﯾﺠﺎﺑﻮﯼ ﭼﯥ ﻩ ﺩﻭﻟﺖ ﺩ ﻫﻐﻪ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﺍﻏﯿﺰﻧﺎﮎ ﺍﻗﺪﺍﻡ ﻭﮐ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﺩ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﭘﻪ ﻗﻠﻤﺮﻭ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﮐﯥ ﯾﯥ ﺩ ﺟﺮﻡ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ .‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﺮﻩ ﺩﺍ ﺍﻣﮑﺎﻥ ﺷﺘﻮﻥ ﻟﺮﯼ ﭼﯥ ﯾﻮ ﻣﺠﺮﻡ ﺑﻞ ﻫﯿـﻮﺍﺩ ﺗـﻪ‬
‫ﻭﻻ‪‬ﺷﯽ ﺍﻭ ﻟﻪ ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻮ ‪‬ﺨﻪ ﻣﻌﺎﻑ ﭘﺎﺗﻪ ﺷﯽ‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﻠﯽ ﺧﻮﺍ‪ ،‬ﺩ ﺩﺍﺭﻧ‪‬ﻪ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺷﺘﻮﻥ ﭼﯥ ﻣﻌﻤﻮﻻﹰ ﺩ ﻧﺎﻭ‪‬ﻩ ﺍﻓﮑﺎﺭﻭ ﺧﺎﻭﻧﺪﺍﻥ ﺍﻭ ﺑﺪ ﮐﺎﺭﻩ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﺩﯼ‪.‬‬
‫ﮐﻮﻻﯼ ﺷﯽ ﺩ ﻧﻮﺭﻭ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﻧﻈﻢ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻟﻨﯿﺰ ﻫﻢ ‪‬ﻭ‪ ‬ﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﻟﻪ ﺩﯤ ﮐﺒﻠﻪ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﻣﺤـﺎﮐﻤﯥ ﺍﻭ‬
‫ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻮ ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﺍﻭ ﻫﻤﺪﺍﺭﻧ‪‬ﻪ ﺩ ﻧﻮﺭﻭ ﺟﺮﻣﻮﻧﻮ ﺩ ﭘﯿ‪‬ﯿﺪﻭ ﺩ ﻣﺨﻨﯿﻮﯼ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﺩ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺩﻭﻟﺘﻨﻮﻥ ﺗﺮﻣﻨ‪‬‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺳﺮﺑﯿﺮﻩ ﭘﺮ ﺩﯤ‪ ،‬ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﻗﻮﺍﻧﯿﻨﻮ ﮐﯥ ﭘـﻪ‬
‫ﺩﯤ ﻫﮑﻠﻪ ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﺍﻭ ﻣﻘﺮﺭﺍﺕ ﻭﺿﻌﻪ ﮐ‪‬ﯾﺪﯼ ﭼﯥ ﺩ ﻫﻐﻮ ﭘﻪ ﺭﻋﺎﯾﺖ ﺳﺮﻩ ﮐﻮﻻﯼ ﺷﯽ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺍﻭ ﻫﻐﻪ‬
‫ﺗﻮﺭﻧﻮ )ﻣﺘﻬﻤﯿﻨﻮ( ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﭼﯥ ﺩ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﭘﻪ ﻗﻠﻤﺮﻭ ﮐﯥ ﯾﯥ ﺩ ﺟﺮﻡ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮﯼ ﺩﯼ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻫﯿﻮﺍﺩ ‪‬ﺨﻪ‬
‫ﭼﯥ ﻣﺠﺮﻡ ﻫﻠﺘﻪ ﭘﻨﺎﻩ ﺍﺧﯿﺘﺴﯽ ﺩﻩ ﻭﻏﻮﺍ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﻭﺭﻭﺳﺘﯽ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺩ ﮊﻣﻦ ﻟﯿﮏ ﺩ ﺷﺮﺍﯾﻄﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺍﻋﺎﺗﻮﻟﻮ‬ ‫‪86‬‬
‫ﺳﺮﻩ‪ ،‬ﻣﺠﺮﻡ‪ ،‬ﻏﻮ‪‬ﺘﻮﻧﮑﯽ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺗﻪ ﻣﺴﺘﺮﺩ ﮐ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﺮ ﺣﺎﻝ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺩﺍﺳﯥ ﭼﺎﺭﻩ ﺩﻩ ﭼﯥ ﺩﻭﻟﺘﻨﻮﻧﻪ ﯾﯥ ﺩﻭﻩ ﺍ‪‬ﺧﯿﺰﻭ ﺍﻭ ‪‬ﻮﺍ‪ ‬ﺧﯿﺰ‬
‫ﻣﺮﺳﺘﻮ ﺍﻭ ﺩ ﺑﯿﻦ ﺍﻟﻤﻠﻠﯽ ﺳﺎﺯﻣﺎﻧﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﻮ ‪‬ﻮﻟﻨﻮ ﺍﻭ ﮐﻨ‪‬ﺮﻭ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺗﻪ ﺍ‪ ‬ﺍﯾﺴﺘﻞ ﺍﻭ ﺩﺍ ﯾﻮ ﻟـﻪ ﻫﻐـﻪ‬
‫ﺧﻮﺭﺍ ﻣﻬﻤﻮ ﻣﺴﺎﯾﻠﻮ ‪‬ﻪ ﺅ ﭼﯥ ﭘﻪ ‪ ۱۹۱۴‬ﻣﯿﻼﺩ ﯾﮑﺎﻝ ﮐﯥ ﯾﯽ ﺩ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﭘﻮﻟﯿﺲ ﺍﻭ ﺣﻘﻮﻕ ﭘﻮﻫﺎﻥ ﺩ‬
‫ﻓﺮﺍﻧﺴﯥ ﭘﻪ ﻣﻮﻧﺎﮐﻮ ‪‬ﺎﺭ ﮐﯥ ﺩ ﺟﻨﺎﯾﯽ ﭘﻮﻟﯿﺴﻮ ﺩ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﺩ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﺭﺍﻏﻨ‪‬ﻩ ﮐ‪‬ﻝ‪ .‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﮐﻨ‪‬ﺮﻩ‬
‫ﮐﯥ ﺩ ‪‬ﻭﻥ ﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﻟﻪ ﻟﻮﺭﯼ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯾﺰ ﻭﺷﻮ ﭼﯥ ﺑﺎﯾﺪ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳـﺘﺮﺩﺍﺩ ﻟـﻪ ﭘـﺎﺭﻩ ﻧ‪‬ﯾﻮاـﻝ‬
‫ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩﻭﻧﻪ ﺭﺍﻣﻨ‪ ‬ﺗﻪ ﺷﯽ ﺍﻭ ﻟﻪ ﻫﻐﯥ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ‪ ،‬ﯾﺮ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﻟﻪ ﺟﺮﻡ ﺍﻭ ﺟﻨﺎﯾﺖ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﺧﻮﻧﺪﯼ ﭘـﺎﺗﯽ‬
 ‫ﮐﯿﺪﻭ ﺑﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﺑﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﻗﻮﺍﻧﯿﻨﻮ ﮐﯥ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺍﻭ ﭘﺮﺩﯾﻮ ﻣﺠﺮﻣﻮ ﺍﺗﺒﺎﻋﻮ ﺩ ﺍﺳـﺘﺮﺩﺍﺩ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺍ‪‬ﮑﻞ ﮐ‪‬ﯾﺪﻩ‪ .‬ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺩﺍ ﭘﻪ ﺩﯤ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻪ ﺩﻩ ﭼﯥ ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﯾﻮ ﻣﺠﺮﻡ ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨﺘﺒﻮﻉ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﻫﯿـﻮﺍﺩ‬
‫‪‬ﺨﻪ ﺑﻞ ﻫﯿﻮﺍﺩ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻞ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺗﻪ ﻭﺗ‪‬ﺘﯿﺪ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮ‪‬ﯼ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﮐﯥ ﺑﯿﺎ ﺩ ﺟﺮﻡ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮ ﺩ ﻧﻮﻣﻮ‪‬ﯼ‬
‫ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺩﻭﻟﺖ ﺩﯼ ﺩ ﺍﺭﺗﮑﺎﺑﯽ ﺟﺮﻡ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﺩﺭ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺩ ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻮ ﭘﺮﺗﻪ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﺘﺒﻮﻉ ﻫﯿـﻮﺍﺩ ﺗـﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﺮﺩ ﮐ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﻧﻦ ﻭﺭ‪ ‬ﺩ ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻮ ﺩ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺍﺻﻞ ﺍﻭ ﺩ ﺣﺮﻣﻮﻧﻮ ﺍﻭﻭ ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻮ ﺩ ﻫﯿﻮﺍﺩﻧﯽ ﮐﯿﺪﻭ ﺍﺻﻞ ﺍﯾﺠـﺎﺑﻮﯼ‬
‫ﭼﯥ ﺩ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺍﺗﺒﺎﻉ ﻫﻤﺎﻏﺴﯥ ﭼﯥ ﺩ ﺑﻞ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﭘﻪ ﻗﻠﻤﺮﻭ ﮐﯥ ﺩ ﺟﺮﻡ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮﯾﺪﯼ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ‬
‫ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﻣﻘﺮﺭﺍﺗﻮ ﻣﺸﻤﻮﻝ ﺩﯤ ﻧﻪ ﺷﯽ ﺑﻠﮑﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺒﻮﻉ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﮐﯥ ﭼﯥ ﺩ ﺟﺮﻡ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﭘﻪ ﻧﻮﻣـﻮ‪‬ﯼ‬
‫ﻫﯿﻮﺍﺩ ﮐﯥ ﺍﻭﺳﯿ‪‬ﯼ ﻣﺠﺎﺯﺍﺕ ﺩﯼ ﺷﯽ‪.‬‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﭘﻪ ﺯﺍﺗﻮ ﮐﻨﻔﺮﺍﻧﺴﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﻮ ﻏﻮﻧ‪‬ﻭ ﮐﯥ ﺗﺮ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﯽ ﻻﻧﺪﯤ ﻧﯿـﻮﻝ‬
‫ﺷﻮﯾﺪﻩ ﭼﯥ ‪‬ﯿﻨﯽ ﯾﯽ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯼ ﻟﻪ‪:‬‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪...‬‬

‫‪ -‬ﻫﻐﻪ ﺍﺻﻮﻝ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﺩ ‪ ۱۸۸۰‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﭘﻪ ‪‬ﺳﻤﺒﺮ ﮐﯥ ﺩ ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﻮ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﭘـﻪ‬
‫ﻣﻮﺳﺴﻪ ﮐﯥ ﭘﻪ ﺁﮐﺴﻔﻮﺭﺩ ﮐﯽ ﺗﺮ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﯥ ﻻﻧﺪﯼ ﻭﻧﯿﻮﻝ ﺷﻮﻝ ﺍﻭ ﭘﻪ )‪ (۲۶‬ﻣﺎﺩﻭ ﮐﯥ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺍﻭ ﺗـﺪﻭﯾﻦ‬
‫ﺷﻮﻝ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﺟﻨﺎﯾﯽ ﭘﻮﻟﯿﺴﻮ ﺩ ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﯽ ﮐﻨ‪‬ﺮﯼ ﺗﺼﻤﯿﻤﻮﻧﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ‪ ۱۹۱۴‬ﻣﯿﺎﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﮐﯥ ﭘﻪ ﻣﻮﻧﺎﮐﻮ ﮐـﯥ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺍﻭ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯤ ﻭﺭﺗﻪ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻭﺷﻮﻩ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﻣﺴﮑﻮ ﺩ ‪ ۱۹۱۴‬ﻣﯿﺎﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﻗﻀﺎﯾﯽ ﮐﻨ‪‬ﺮﯤ ﺗﺼﻤﯿﻤﻮﻧﻪ ﭼﯥ ﺩ ﻫﻐﯥ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﺩ ﺍﺳـﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ‬
‫ﯾﻮ ﻧ‪‬ﯾﻮاﻝ ﺗ‪‬ﻭﻥ ﺍﻧﻌﻘﺎﺩ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﺷﻮﯾﺪﯼ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺻﻼﺡ ﺍﻭ ﺩ ﺯﻧﺪﺍﻧﻮﻧﻮ ﺩ ﺍﺩﺍﺭﯤ ﺩ ﺻﺎﻭﻟﻮ ﺩ ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﯥ ﮐﻨ‪‬ﺮﯤ ﺗﺼﻤﯿﻤﻮﻧﻪ ﭼـﯥ ﭘـﻪ‬
‫‪ ۱۹۲۷‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﭘﻪ ﻟﻨﺪﻥ ﮐﯥ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﻮﻩ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺩ )ﺑﻮﺗﺴﻤﺎﻥ( ﻧ‪‬ﯾﻮﺍﻟﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ‪ ۱۹۲۸‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﮐـﯥ ﺩ )‪ (۲۱‬ﺍﻣﺮﯾﮑـﺎﯾﯽ‬
‫‪87‬‬
‫ﺩﻭﻟﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮﺭﯼ ﺩ ﻣﻨﻨﯥ ﻭ‪ ‬ﻭ‪‬ﺮ‪‬ﯿﺪﻩ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﯥ ﻟﻪ )‪ (۳۳۴‬ﻣﯥ ﻣﺎﺩﯤ ‪‬ﺨﻪ ﺗﺮ )‪ (۳۸۱‬ﯾﻤﯥ ﻣـﺎﺩﯤ‬
‫ﭘﻮﺭﯤ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﻣﻘﺮﺭﺍﺗﻮ ﭘﻮﺭﯤ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﺩﯼ‪.‬‬
‫ﺍﻭﺱ ﻣﻬاﻝ ﺩ ‪‬ﮑﻨﺎﻟﻮﺟ‪ ‬ﺍﻭ ﭼ‪‬ﮏ ﺗﻠﻮﻧﮑﻮ ﻧﻘﻠﯿﻪ ﻭﺳﺎﯾﻠﻮ ﻭﺭ‪ ‬ﺗﺮﺑﻠﯽ ﺯﯾﺎﺗﯿﺪﻭﻧﮑﯽ ﭘﺮﺍﺧﺘﯿﺎ ﺗﻪ ﭘﻪ ﮐﺘﻨـﻪ‬
‫ﭼﯥ ﻟﻪ ﯾﻮ ﻫﯿﻮﺍﺩ ‪‬ﻬﺦ ﺑﻞ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺗﻪ ﺩﺭ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺗ‪ ‬ﺭﺍﺗ‪ ‬ﭘﻪ ﺁﺳﺎﻧﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣـﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨـﻮ ﺩ‬
‫ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩ ﺩ ﺷﺘﻮﻥ ﯾﺎ ﺩ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ﻋﻤـﻞ ﺳـﺮﺗﻪ ﺭﺳـﻮﻝ ﺍ‪‬ﯾـﻦ‬
‫‪‬ﺮ‪‬ﻮﯼ‪ .‬ﭘﻪ ﻫﻤﺪﯤ ﺍﺳﺎﺱ ﻧﻦ ﻭﺭ‪ ‬ﯾﺮﻭ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﻫ‪‬ﻪ ﮐ‪‬ﯾﺪﻩ ﺩﻗﻀﺎﯾﯽ ﻣﺮﺳﺘﯥ ﭘﻪ ﺭﺍﻣﻨ‪ ‬ﺗﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺍﻭ‬
‫ﭘﺎﺭﺧﻮﻟﻮ ﺍﻭ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺑﻪ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﮐﯥ ﺩ ﻫﻠﻮ‪‬ﻠﻮ ﺍﻭ ﮐﻮ‪‬ﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺮﯾﮑﻮﻟﻮ ﺳـﺮﻩ ﭘـﻪ ﺩﯤ ﺳـﺘﺮﯤ‬
‫‪‬ﻮﻟﻨﯿﺰﯼ ﺳﺘﻮﻧ‪‬ﯤ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﭼﯥ ﺩ ﺑﺸﺮﯼ ‪‬ﻮﻟﻨﻮ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﻭ ﺗﻨﺴﺘﻪ )ﺗﺎﺭﻭﭘﻮﺩ( ﺗﺮ ‪‬ﻮﺍ‪ ‬ﻻﻧﺪﯤ ﻧﯿﺴﯽ‪ ،‬ﺑﺮﯾـﺎﻟﯽ‬
‫ﺷﯽ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﮐﻠﯽ ﺗﻮ‪‬ﻪ‪ ،‬ﺩﺍ ﺭﻧ‪‬ﻪ ﺗ‪‬ﻭﻧﻮﻧﻪ ﺍﮐﺜﺮﻩ ﺩ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺍﻭ ﭘﺮ ﻣﺨﺘﻠﻠﻮ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﺩ ﭘـﺎﻡ ﻭ‪‬ﺮ‪‬ﯿـﺪﻟﯽ ﺩﯼ‪،‬‬
‫‪‬ﮑﻪ ﺩﺍ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻪ ﻟﻪ ﯾﻮﯤ ﺧﻮﺍ ﺩ ﺟﺮﻣﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﻓﺴﺎﺩﻭﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺦ ﭘﺮ ﺯﯾﺎﺗﯿـﺪﻭﻧﮑﻮ ﭘﺪﯾـﺪﻭ ﺳـﺮﻩ ﻻﺱ ﺍﻭ‬
‫‪‬ﺮﯾﻮﺍﻥ ﺩﯼ ﺍﻭ ﻟﻪ ﺑﻠﻲ ﺧﻮﺍ ﻟﻪ ﯾﻮﻩ ﻫﯿﻮﺍﺩ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻞ ﻫﯿﻮﺍﺩ ﺗﻪ ﺩ ﺗﯿ‪‬ﺘﯽ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﻩ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﭘﻪ ﻭﺍﮎ ﮐـﯥ‬
‫‪‬ﯾﺮ ﺍﻣﮑﺎﻧﺎﺕ ﺍﻭ ﺁﺳﺎﻧﺘﯿﺎ ﻭﯼ ﻗﺮﺍﺭ ﻟﺮﯼ‪ .‬ﭘﻪ ﺩﯼ ﺑﺮﺳﯿﺮﻩ ﺩ ﺍﺭﻭﭘﺎﯾﯽ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺩ ﺳﺮﺣﺪﻭﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪‬ﻪ‬
‫ﻭ‪‬ﻟﻮ ﺩ ﺩﯤ ﭼﺎﺭﯤ ﻟﻤﻨﻪ ﻻﭘﺴﯥ ﭘﺮﺍﺧﻪ ﮐ‪‬ﯾﺪﻩ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪﺍﺭﻧ‪‬ﻪ ﭘﻪ ﺧﻮﺍﺷﯿﻨ‪ ‬ﺳﺮﻩ ﺑﺎﯾﺪ ﻭﻣﻨﻮ ﭼﯥ ﻣﺠﺮﻣﯿﻦ ﺗﻞ ﻟﻪ ﻗﺎﻧﻮﻥ ‪‬ﺨﻪ ﺗﺮﻣﺦ ﺣﺮﮐﺖ ﮐـﻮﯼ ﺍﻭ ﻟـﻪ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺗﻌﻘﯿﺐ ‪‬ﻪ ﺩ ﺧﻼﺻﻮﻥ ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﻟﻪ ﺑﯿﻼﺑﯿﻠﻮ ﺗﺮﯾﮑﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﻻﺭﻭ ﭼﺎﺭﻭ ‪‬ﺨﻪ ‪‬ﻪ ﺍﺧﻠﯽ‪ ،‬ﻟـﻪ ﺩﯤ‬
‫ﺍﻣﻠﻪ ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻪ ﺗﻞ ﺩ ﻗﻮﺍﻧﯿﻨﻮ ﺍﻭ ﻣﻘﺮﺭﺍﺗﻮ ﻭﺿﻌﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻪ ﺍ‪ ‬ﺩﯼ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺩ ‪‬ﻮﻟﻨﯿﺰ ﺍﻣﻨﯿﺖ ﭘﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﭘﺎﯼ‬
‫ﻭﻣﻮﻣﯽ‪ .‬ﻫﯿﻮﺍﺩﻭﻧﻪ ﭘﺮ ﻫﻤﺪﯤ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﺩ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺍﻭ ﻣﺠﺎﺯﺍﺗﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪‬ﻮﻟﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﺗﯿ‪‬ﺘﯥ ﻟﻪ ﭘـﺎﺭﻩ ﺩ ﻣﺨﺘﻠـﻮ‬
‫ﻭﺳﺎﯾﻠﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ‪‬ﯥ ﺍﺧﯿﺴﺘﻠﻮ ﭘﻪ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯼ‪ ،‬ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﭘﻪ ﻣﻮﺧـﻪ‪ ،‬ﺩ ﺣـﺎﮐﻤﯽ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺍﻭﺿﺎﻉ ﺍﻭ ﺍﺣﻮﺍﻟﻮ ﺳﺮﻩ ﺩ ﺗﻤﻨﺎﺳﺒﻮ ﻗﻮﺍﻧﯿﻨﻮ ﺍﻭ ﻗﻮﺍﻋﺪﻭ ﻭﺿﻌﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻪ ﺍ‪ ‬ﺩﯼ‪:‬‬
‫ﺍﻭ ﺩﺍﺳﯽ ‪‬ﯾﺮ ﭘﯿ‪‬ﯿ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﮐﯿﺪﺍﯼ ﺷﯽ ﻫﺮ‪‬ﻮ ﮐﻠﻮﻧﻪ ﯾﻮ ‪‬ﻠﯽ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ‬
‫ﻗﻮﺍﻧﯿﻨﻮ ﺍﻭ ﮊﻣﻨﻠﯿﮑﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﻧﻮﯤ ﮐﺘﻨﻪ )ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ( ﻭﮐ‪‬ﯼ‪ .‬ﺩ ﻣﺜﺎﻝ ﭘﻪ ﺗﻮ‪‬ﻪ ﺩ ﺍﻣﺮﯾﮑﺎ ﺍﻭ ﺟﺎﭘﺎﻥ ﺗﺮﻣﻨ‪‬‬
‫ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﻣﻌﺎﻫﺪ ﺩ ‪ ۱۹۷۸‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﻣﺎﺭﭺ ﭘﻪ ﺩﺭﯦﯿﻤﻪ ﻧﯿ‪‬ﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﻮﯤ ﻭﻩ ﭼـﯥ ﺩ‬
‫‪ ۱۹۸۰‬ﻣﯿﻼﺩﯼ ﮐﺎﻝ ﺩ ﻣﺎﺭﭺ ﻟﻪ ‪‬ﭙ‪‬ﻭﯾﺸﺘﻤﯽ ﻧﯿ‪‬ﯽ ‪‬ﺨﻪ ﯾﯽ ﺍﺟﺮﺍﯾﯿﻮﯼ ﻭ‪‬ﺗﯿﺎ )ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ( ﻭﻣﻮﻧـﺪ‪ ،‬ﺩ ﺩﯤ‬
‫ﺗ‪‬ﻭﻥ ﺩﻭﻫﻤﻪ ﻣﺎﺩﻩ ﺩ ﻣﺠﺮﻣﯿﻨﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺮﺩﺍﺩ ﺩ ‪‬ﺮﻧ‪‬ﻮﺍﻟﯽ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﺩﻩ‪.‬‬

‫‪88‬‬
 ‫اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ اﺣﺴﺎﻧﯽ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ از دﯾﺮ زﻣﺎن در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺑﺤﺚ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﯾﮏ ﻣـﺴﺎﻟﻪ‬
‫داﺧﻠﯽ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺪﯾﺪه ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺬﺷﺖ زﻣـﺎن‬
‫ﻓﻘﻂ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ در ﺷﮑﻞ و ﻧﺤﻮه اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ اﺛﺮ ﺑﮕﺬارد‪ .‬اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺘﻮا و واﻗﻌﯿﺖ ﺧﺎرﺟﯽ اﻣﺮ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﺗﮑﺎﻣﻞ و رﺷﺪ اﻓﮑﺎر و ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ اﻧـﺴﺎنﻫـﺎ و ﮔـﺴﺘﺮش‬
‫وﺳﻌﺖ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﻣﻠﺖﻫﺎ و ‪ ...‬ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﻣﺤﺴﻮﺳﯽ در ﮐﯿﻔﯿﺖ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد و از ﻧﻈﺮ ﮐﻤﯿﺖ‬
‫ﻧﯿﺰ اﻣﺮوزه ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن و ﺑﻪ ﻋﺒﺎره دﯾﮕﺮ ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد آوارﮔﺎن از وﻃﻦ ﻫﺮ روز اﻓﺰوده ﻣـﯽﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن و ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﻬﻀﺖﻫﺎ و ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬
‫و ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺟﻨﮓ و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﯾﮏ ﺻﻠﺢ داﯾﻤﯽو ﺗﺎﺳﯿﺲ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻣﺜﻞ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﻣﻠﻞ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ و اﻣﺜﺎﻟﻬﻢ ﮐﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ ﺧﻮد را ﺣﺪ اﻗﻞ در ﻣﻘـﺎم ادﻋـﺎي دﻓـﺎع از‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ داﻧﺴﺘﻪ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي زﯾﺎدي را در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻮاﻧـﺴﺘﻪاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻣـﺸﮑﻞ‬
‫ﭘﺪﯾﺪهاي ﺑﻨﺎم ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ و آوارﮔﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﭘﺎﯾﺎن دﻫﻨﺪ و ﺷﺮاﯾﻂ و زﻣﯿﻨﻪاي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑـﺮاي‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺻﻠﺢ آﻣﯿﺰ ﺑﺸﺮ در ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دور از ﻫﻤﮥ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﻣﻌﻀﻞ ﺑﺮدﮔـﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻟﮑﻪ ﺳﯿﺎه و ﺷﻮﻣﯽ ﺑﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺧﻮد ﻧﻤﺎﯾﯽ ﻣﯽﮐﺮد و در ﻫﻤﮥ ﺟﻮاﻣﻊ آن ﻋﺼﺮ ﮐﺎﻣﻼ راﯾﺞ ﺑﻮد‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ رﯾﺸﻪ ﮐﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻮد ﺣﺎﮐﯽ از اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎص ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ و وﺟﻮد ﻣـﺸﮑﻼت‬
‫ﺻﻌﺐ اﻟﻌﻼج در ﮔﺮداﮔﺮد آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﯿﺶﺗﺮ و ﺟﺪيﺗﺮي ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻻزم‬
‫ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ .‬ﺿﻤﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﯿـﺪاﯾﺶ آن در اﯾـﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ‬
‫ﮐﻮﺗﺎه راه ﯾﺎ راهﻫﺎي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻞ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﯿﻨﺠﺎﻣﺪ ﺑﺮرﺳﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ‬

‫از ﻧﻈﺮ ﺑﻌﻀﯽ داﻧﺸﻤﻨﺪان آﻏﺎزﭘﯿﺪاﯾﺶ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺑﻪ آﻏﺎز ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﺴﻞ ﺑـﺸﺮ در روي زﻣـﯿﻦ‬
‫ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻪ اﯾﻦﮐﻪ آنﻫـﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ ﮐـﻪ اﻧـﺴﺎنﻫـﺎ در ﺑـﺪو ﭘﯿـﺪاﯾﺶ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﺑـﺴﯿﺎري از‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﻔﺮادي زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮده و ﻫﻤﯿﻦ ﻓﺸﺎر و ﻣﺸﮑﻼت زﻧﺪﮔﯽ اﻧﻔﺮادي اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬
‫را ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ واداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾـﻦ ﻫﻤـﺎنﻃـﻮر ﮐـﻪ در ﻋـﺎﻟﻢ‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت‪ ،‬زورﮔﻮﯾﯽ‪ ،‬ﻇﻠﻢ و اﺳﺘﺒﺪاد و ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻣﺤﺪوده اﺧﺘﺼﺎص ﯾﮏدﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻃﺒﯿﻌـﯽ‬
‫ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ و ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي دﻓﺎع و اﯾﻤﻨﯽ از ﺷﺮ ﺟـﺎﻧﻮران دﯾﮕـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻗﺪرتﻣﻨﺪ و ﯾﺎ ﻣﮑﺎنﻫﺎي ﻣﻄﻤﺌﻦ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي دﻓﺎع ازﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑـﻪ‬
‫اﻓﺮاد ﯾﺎ ﻣﮑﺎنﻫﺎي ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﺻﻮﻻ از ﻧﻈـﺮ اﯾـﻦ ﻋـﺪه داﻧـﺸﻤﻨﺪان ﯾﮑـﯽ از ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﻬـﻢ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي اﺣﺴﺎس ﻧﯿﺎز ﺑﻪ دﻓﺎع از ﯾﮏدﯾﮕﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.1‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ دﯾﺪﮔﺎه ﺑﻌﻀﯽ از داﻧﺸﻤﻨﺪان دﯾﮕﺮ ﮐﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ذاﺗﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﻣـﺪﻧﯽ داﻧـﺴﺘﻪ اﻧـﺪ و‬
‫ﺑﺎورﻣﻨﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از آﻏﺎز اﻧﺴﺎنﻫﺎ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ از ﻧﻈﺮ‬
‫اﯾﻦﻫﺎ‪ ،‬از دوران ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻧﺤﺮاﻓﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﮑﺎﺛﺮ ﻃﻠﺒﯽ و اﻧﺤﺼﺎر ﮔﺮاﯾـﯽ اﻓـﺮاد ﭘﺪﯾـﺪآﻣـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮنﮐﻪ اﯾﻦ اﻧﺤﺮاﻓﺎت آﻫﺴﺘﻪ آﻫﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر و اﺳﺘﺜﻤﺎر ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه و ﺗﺪرﯾﺠﺎ ﺑﺮﺧـﯽ‬
‫از اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزه داده اﻧﺪ اﻧﺴﺎنﻫﺎي دﯾﮕﺮ را ﺑﺮده ﺧـﻮﯾﺶ ﺳـﺎزﻧﺪ و ﺑـﺎ اﻓـﺮاد و اﺷـﺨﺎص‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺷﯿﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ از ﻧﻈﺮ ﻫﺮ دو ﮔـﺮوه ﺗـﺎ آنﺟـﺎ ﮐـﻪ ﺗـﺎرﯾﺦ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻫﯿﭽﮕﺎه ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي ﺑﺪون وﺟﻮد ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺷـﯿﻮه و ﻧﺤـﻮه‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ و ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺑﺘﺪاﯾﯽ)ﺑﺪوي( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣـﺴﺎﻟﻪ داﺧﻠـﯽ‬
‫ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻄﺮح ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا زﻧـﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‬
‫‪90‬‬
‫ﻗﺒﺎﯾﻞ از ﻧﻈﺮ داﺧﻠﯽ ﻣﻘﺪم ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫در اواﯾﻞ اﻓﺮاد ﻧﺎﺗﻮان و ﻣﻈﻠﻮم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻗﺪرتﻣﻨﺪ ﯾﺎ اﻣﺎﮐﻦ ﻣﻘﺪس ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣﯽﺷـﺪه اﻧـﺪ‬
‫و ﭘﺲ از ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻮاﻣﻊ و ﺗﺎﻣﯿﻦ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﻗﺒﺎﯾﻞ و اﺣﺴﺎس ﻋﺪم اﻣﻨﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﯾـﺎ‬
‫اﻣﺎﮐﻦ دور دﺳﺖ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪.2‬‬

‫‪ -1‬اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ‪ ،‬ﺻﻤﺪ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ج‪ ،‬ص ‪.316‬‬
‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪.317‬‬
 ‫ﯾﮑﯽ از ﺣﺎدﺗﺮﯾﻦ ﺑﺤﺮانﻫﺎي ﻗﺮن اﺧﯿﺮ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ و ﺟﻨـﮓﻫـﺎ و ﺑﻼﯾـﺎي‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺟﻬﺎن ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن و آوارﮔﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در ﻗـﺮن‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ اﺑﻌﺎد اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ اﯾﺠﺎب ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻣﻬـﺎﺟﺮت و‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ در اوﻟﻮﯾﺖ ﻣﻮاد دﺳﺘﻮرﮐﺎر ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﻘﻮﻻت ﺣﻘـﻮق‬
‫ﺑﺸﺮ در اﺟﻼسﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﯾـﻦﮐـﻪ‬
‫اﮐﺜﺮﯾﺖ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن و آوارﮔﺎن را ﮐﻮدﮐﺎن ﮐـﻪ ﻫﻨـﻮز ﺷـﯿﻮه زﻧـﺪﮔﯽ ﮐـﺮدن را ﻧﯿﺎﻣﻮﺧﺘـﻪ اﻧـﺪ و‬
‫ﻗﺸﺮزﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ از ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺨﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺗـﺸﮑﯿﻞ ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ‪ .‬ﻟـﺬا‬
‫اﻓﮑﺎر ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﻞ اﯾـﻦ ﻣـﺸﮑﻞ ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي و‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺟﺪي اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ و در اراﺋﻪ راهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑـﺮاي ﺣـﻞ آن‬
‫ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﺰارش ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در ﺑﻮﻟﺘﻦ ﺷﻤﺎره ‪ 18‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺑﺮاﻫﯿﻤـﯽ‪.‬‬
‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﯿﺶ از ﭘﺎﻧﺰده ﻣﯿﻠﯿﻮن ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن‪ ،‬در ﺑﯿﺶ از ﺻﺪ ﮐﺸﻮر زﻧـﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ وﻻ اﻗﻞ ‪ %75‬آﻧﺎن را زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و در ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑـﯿﺶ از‬
‫اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫‪ %90‬ﺷﺎﻣﻞ زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.3‬‬

‫ﻣﯿﻠﯿﻮنﻫﺎ ﮐﻮدك ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺳﻂ زﻧﺎن ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺳﺮ ﭘﺮﺳﺘﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از اﯾـﻦ ﺗﻌـﺪاد ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﺎن ‪8/6‬‬
‫ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ در آﺳﯿﺎ و ‪ 4/6‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ در آﻓﺮﯾﻘﺎ و ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ در ﺷﻤﺎل آﻣﺮﯾﮑـﺎي‬
‫ﻻﺗﯿﻦ و ﺣﺪود ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ در اروﭘﺎ و اﻗﯿﺎﻧﻮﺳﯿﻪ ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻣـﯽﺑﺮﻧـﺪ‪ .‬ﮐـﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﺎن اﻓﻐـﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ رﻗﻢ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن را در ﺟﻬﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ارﻗـﺎم دوﻟﺘـﯽ ﺣـﺪود ‪3/2‬‬
‫ﻣﯿﻠﯿﻮن در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و ‪ 2/8‬ﻣﯿﻠﯿﻮن در اﯾﺮان ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮐﺎن ﻓﻠـﺴﻄﯿﻨﯽ در ردﯾـﻒ‬
‫دوم و ﻋﺮاﻗﯽﻫﺎ و ﮐﻮﯾﺘﯽﻫﺎ در ردﯾﻒ ﺳﻮم از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.4‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ‬

‫‪91‬‬
‫‪ -1‬ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻣﻨﺎﻓﻊ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺧـﺘﻼف و ﺗﻘﺎﺑـﻞ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻓﺮاد و ﮔﺮوهﻫﺎ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﮑﺜﺮ ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮ و‬
‫رﺷﺪ ﺳﻠﯿﻘﻪﻫﺎ و اﻧﺘﺨﺎب در ﻣﻮاد ﺗﺎﻣﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﻧﯿﺎزﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤـﺮاه ﻣﺤـﺪودﯾﺖ ﻣﻨـﺎﻓﻊ اوﻟﯿـﻪ ﺗـﺎﻣﯿﻦ‬
‫ﮐﻨﻨﺪه اﯾﻦ ﻧﯿﺎزﻫﺎ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﺗﻌﺎرض و ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻣﻨﺎﻓﻊ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده و ﻗﻬـﺮا اﻧـﺴﺎنﻫـﺎ در اول‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ و دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﺧﻮد ﺑﺮآﻣﺪه اﻧﺪ و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﺎﻻﺧﺮه ﮔﺮوﻫﯽ ﮐـﻪ در ﻣﺒـﺎرزه‬

‫‪ -3‬ﻫﻤﺎن ‪،‬ص ‪.314‬‬

‫‪ -4‬ﭘﯿﺮﯾﻨﺎ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ‪ ،‬ج ا‪ ،‬ص ‪.293‬‬
‫ﺑﺮاي دﻓﺎع از اﻣﻮال و ﺣﻘﻮق ﺧﻮد ﺑﺮ آﻣﺪه و ﻧﺎﺗﻮان ﻣﺎﻧﺪه اﯾﻦ ﮔﺮوهﻫـﺎ ﯾـﺎ ﺑـﻪ ﮔـﺮوه ﻣﻘﺎﺑـﻞ اش‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﮔﺮوه ﻗﺪرتﻣﻨﺪ ﺗﻦ در داده اﻧﺪ و ﺑﺮدﮔﯽ آنﻫﺎ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و‬
‫ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرتﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﭘﻨﺎه ﺑﺮده اﻧﺪ‪.5‬‬
‫‪ -2‬اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﺎورﻫﺎ‪ :‬ﻫﯿﭻ ﺷﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ در اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﺎرض و ﺗﻘﺎﺑﻞ و ﺟﻨـﮓ ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎدي ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﺑﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﭘﺪﯾﺪه ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﻧﺒـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﯽﺗـﻮان اﺧﺘﻼﻓـﺎت‬
‫ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ و ارزﺷﯽ اﻓﺮاد و ﺟﻮاﻣﻊ در اﮐﺜﺮ ﻣﻮارد زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﺗﻀﺎدﻫﺎ و در ﮔﯿﺮيﻫـﺎ و ﻗﻬـﺮا ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪن اﻓﺮاد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ادﯾﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن را ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬درﻃـﻮل‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽدﯾﺪه و آﻧﺎن را دﺷﻤﻦ ﺧﻮد ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﻔﮑﺮ در ﺟﻮاﻣﻊ زﯾﺎدي ﻋﻤﻞ در ﮔﯿﺮيﻫﺎ و آوارﮔﯽﻫﺎي ﻣﺮدم ﺑﻮﻣﯽ آﻧﺠﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﺎ آنﺟﺎي ﻫﻢ ﭘﯿﺶ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﺎ ﭘﯿﺮوان ادﯾﺎن اﻟﻬﯽ ﭘﯿـﺮوان ادﯾـﺎن ﻏﯿـﺮ اﻟﻬـﯽ را‬
‫واﺟﺐ اﻟﻘﺘﻞ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﯾﺎ ﺑﺮﻋﮑﺲ و ﺗﻤﺎم داراﯾﯽ و اﻣﻮال و ﺣﺘﺎ وﺟﻮد آنﻫﺎ را ﺑـﺮاي ﺧـﻮﯾﺶ‬
‫ﻣﺒﺎح ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.6‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ ادﻋﺎ را دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻣﮑﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿـﺰ ﺑـﺮاي ﺗﻤـﺎم‬
‫ﭘﯿﺮوان ادﯾﺎن در ﮐﻨﺎر ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﻣﯽﺗﻮان در ﻣﮑﺘﺐ اﺳﻼم اﻋﻼم داﺷﺖ‪ .‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ از ﻗـﺮآن‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﺷﻮد »ﻗﻞ ﯾﺎ اﻫﻞ اﻟﮑﺘﺎب ﺗﻌﺎﻟﻮا اﻟﯽ ﮐﻠﻤﻪ ﺳﻮاء ﺑﯿﻨﻨﺎ و ﺑﯿﻨﮑﻢ اﻻ ﻧﻌﺒﺪ اﻻ اﷲ‬
‫و ﻻ ﻧﺸﺮك ﺑﻪ ﺷﯿﺌﺎ وﻻ ﯾﺘﺨﺬ ﺑﻌـﻀﺎ ﺑﻌـﻀﺎ ارﺑﺎﺑـﺎ ﻣـﻦ دون اﷲ ﻓـﺎن ﺗﻮﻟـﻮا ﻓﻘﻮﻟـﻮا اﺷـﻬﺪوا ﺑﺎﻧـﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻮن«‪ .7‬ﺑﮕﻮ اي اﻫﻞ ﮐﺘﺎب! ﺑﯿﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺨﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ ﺟـﺰ‬
‫ﺧﺪاي ﯾﮕﺎﻧﻪ را ﻧﭙﺮﺳﺘﯿﻢ و ﭼﯿﺰي را ﻫﻤﺘﺎي او ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿﻢ و ﺑﻌـﻀﯽ از ﻣـﺎ‪ ،‬ﺑﻌـﻀﯽ دﯾﮕـﺮ را در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاي ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻫﻤﺘﺎي او ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه از اﯾﻦ دﻋﻮت ﺳﺮﺑﺎز زﻧﻨﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﮔﻮاه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯿﻢ‪ .‬ﻗﺮآن در راﺑﻄﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺻﻠﺢآﻣﯿـﺰ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﺎ ﻫﻤـﻪ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎي دﻧﯿـﺎ‪ ،‬اﻋـﻢ از‬
‫ﭘﯿﺮوان ادﯾﺎن و ﻏﯿﺮ آﻧﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﻧﺪ‪» :‬ﻻ ﯾﻨﻬﺎ ﮐﻢ اﷲ ﻋﻦ اﻟﺬﯾﻦ ﻟﻢ ﯾﻘﺎﺗﻠﻮ ﮐﻢ ﻓﯽ اﻟـﺪﯾﻦ‬
‫و ﻟﻢ ﯾﺨﺮﺟﻮﮐﻢ ﻣﻦ دﯾﺎرﮐﻢ ان ﺗﺒﺮوﻫﻢ و ﺗﻘﺴﻄﻮا اﻟﯿﻬﻢ ان اﷲ ﯾﺤﺐ اﻟﻤﻘﻄﯿﻦ«‪ .8‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷـﻤﺎ‬ ‫‪92‬‬

‫را از ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺮدن و رﻋﺎﯾﺖ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺎ ﮐـﺴﺎﻧﯽﮐـﻪ در ﮐـﺎر دﯾـﻦ ﺑـﺎ ﺷـﻤﺎ ﻧﺠﻨﮕﯿـﺪه و ﺷـﻤﺎ را از‬
‫دﯾﺎرﺗﺎن ﺑﯿﺮون ﻧﮑﺮده اﻧﺪ ﺑﺎز ﻧﻤﯽدارد زﯾﺮا ﺧﺪا دادﮔﺮان را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد‪.‬‬

‫‪ -5‬اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ص ‪.317‬‬

‫‪ -6‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.318‬‬
‫‪ -7‬آل ﻋﻤﺮان)‪ (3‬آﯾﻪ ‪.64‬‬
‫‪ -8‬ﻣﻤﺘﺤﻨﻪ)‪ (60‬آﯾﻪ ‪.8‬‬
 ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮدهﻫﺎي ﻗﺮآﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ آورد ﮐـﻪ زﻧـﺪﮔﯽ ﺻـﻠﺢ آﻣﯿـﺰ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻫﺮ ﻓﺮد ﯾﺎ ﮔﺮوﻫﯽ‪ ،‬اﻋﻢ از اﯾﻦﮐﻪ داراي ﻋﻘﯿﺪه ﺗﻮﺣﯿـﺪي ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﯾـﺎ ﻧﺒﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕـﺮ‬
‫اﯾﻦﮐﻪ رﺳﻤﺎً در ﺻﺪد ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و ﺣﺎﺿﺮ ﺑـﻪ ﻫﻤﮑـﺎري و ﺑـﺮ ﻗـﺮاري رواﺑـﻂ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮدﻧﺪ و ﻣﺰاﺣﻢ ﺗﺒﻠﯿﻎ آزاد اﺳﻼم ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﮐﺪام ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻣﻮرد ﺗﺎﮐﯿﺪ اﺳﻼم اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽدر ﮐﺘﺎب ﺧﻮد )اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻋﻤـﻮﻣﯽ( اﯾـﻦ ادﻋـﺎ را ﮐـﺮده اﺳـﺖ‬
‫»اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﯿﺮي‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ در ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﮐـﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ‬
‫دﻧﯿﺎ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺎدﮔﯽاي ﺑﺮاي ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺮﺧﻮردار از ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ وﺣﺘﺎ ﭘﯿﺮوان ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺗﻮﺣﯿﺪي ﻧﯿﺰ رﯾﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻣﺒـﺎح ﻣـﯽداﻧـﺴﺘﻪ اﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﻗﺘﻞ ﻋﺎمﻫﺎي ﯾﻬﻮدﯾﺎن و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﻗﺘﻞ ﻋﺎم زرﺗﺸﺘﯿﺎن ﮐﻪ ﺑـﻪ ﺣﮑـﻢ‬
‫ﻧﺺ ﺗﻮرات ﺧﻮد را ﻃﺮﻓﺪار ﯾﺰدان و دﯾﮕﺮان را ﺳﭙﺎه اﻫﺮﯾﻤﻦ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ«‪.9‬‬
‫ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ در ﺳﻮره ﺑﺮوج در راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻮق ﭼﻨﯿﻦ اﺷﺎره ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪» .‬ﻗﺘـﻞ اﺻـﺤﺎب‬
‫اﻻﺣﺪود اﻟﻨﺎر ذات اﻟﻮﻗﻮد اذﻫﻢ ﻋﻠﯿﻬﺎ ﻗﻌﻮدوﻫﻢ ﻋﻠﯽ ﻣﺎﯾﻔﻌﻠﻮن ﺑﺎﻟﻤﻮﻣﻨﯿﻦ ﺷﻬﻮد و ﻣﺎﻧﻘﻤﻮ اﻣﻨﻬﻢ‬
‫اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫اﻻ ان ﯾﻮﻣﻨﻮا ﺑﺎﷲ اﻟﻌﺰﯾﺰ اﻟﺤﻤﯿﺪ‪.10‬‬

‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﺑﺤـﺮان ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ‬
‫ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ذوﻧﻮاس ﭘﺎدﺷﺎه ﯾﻤﻦ وارد ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪،‬ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪن آﻧﺎن را ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻨﻮرﻫﺎي آﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﺷﮑﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﻗﯿﺼﺮ روم ﺑﺮدﻧﺪ و ﻗﯿـﺼﺮ از ﻧﺠﺎﺷـﯽ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﺣﺒﺸﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺳﺮﮐﻮب ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﺷﺪ و او ﻧﯿﺰ ﻟﺸﮑﺮي را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ اﺑﺮﻫـﻪ ﺑـﻪ ﯾﻤـﻦ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﯾﻬﻮدﯾﺎن را ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮآﯾﻨﺪ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﺘﻼف ﺑﺎور و ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ ﻧﯿﺰ‪ ،‬در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ از ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﻬـﻢ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﺮارﯾﺎن از وﻃﻦ ﺑﻮده و ﺑﻠﮑﻪ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬و در ﻗﺮن‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺼﺒﺎت ﻏﻠﻂ دﯾﻨﯽ و ﺑﺎورﻫﺎي ﻏﻠﻂ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ در اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﯾﻔﺎ ﻣـﯽ‪-‬‬
‫‪93‬‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ اﯾـﻦ ﺗﻌـﺎرض و در ﻧﺘﯿﺠـﻪ آورﮔـﯽ ﻣﻠـﺖ‬
‫ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻫﺮﻋﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻮي و ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﯽ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻘﺶ ﻣـﻮﺛﺮي‬
‫در ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ داﺷﺘﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﯽ و ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﮕﯿـﺰه در‬

‫‪ -9‬اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ‪،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ص ‪.318‬‬

‫‪ -10‬ﺑﺮوج )‪ (85‬آﯾﻪ ‪.8-4‬‬
‫ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﺮاد و ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻣﻠﺖﻫـﺎ ﺑـﺴﯿﺎري را ﺑـﻪ ﺟـﺎن ﻫﻤـﺪﯾﮕﺮ اﻧﺪاﺧﺘـﻪ و ﻫـﺴﺘﯽ اﻓـﺮاد‬
‫ﺑﺴﯿﺎري را ﺑﺮﺑﺎد داده و اﻧﺴﺎنﻫﺎي زﯾﺎدي را ﻓﺮارداده و ﺑﯽ ﺧﺎﻧﻤﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.11‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﺎرﯾﺦ زﻧﺪﮔﯽ اﻗﻮام و ﻣﻠﺖﻫﺎ را ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ ،‬روﺷﻦ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ ﮐـﻪ‬
‫اﮐﺜﺮ ﺟﻨﮓﻫﺎ و در ﮔﯿﺮيﻫﺎ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ‪ ،‬ﺑﯽﺧﺎﻧﻤﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻌﻠـﻮل ﺣـﺲ ﺑﺮﺗـﺮي ﺟـﻮﯾﯽ اﻓـﺮاد ﯾـﺎ‬
‫ﻣﻠﺖﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺗﺮي ﺧﯿﺎﻟﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ اﻓﺮاد ﯾﺎ ﻣﻠـﺖﻫـﺎ در ﮔﯿـﺮ ﺷـﺪه و‬
‫اﺣﯿﺎﻧﺎ ﻫﺴﺘﯽ ﺧﻮﯾﺶ را ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ راه از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺧﺎﻧﻤﺎﻧـﺴﻮز‪ ،‬ﻧـﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻫﺪاف ﻣﺎدي و اﻗﺘـﺼﺎدي ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑﻠﮑـﻪ اﻓـﺮاد و ﻣﻠـﺖﻫـﺎ‪ ،‬ﻫﻤـﻪ ﺛـﺮوت و‬
‫اﻧﺪوﺧﺘﻪﻫﺎي دراز ﻣﺪت ﺧﻮﯾﺶ را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺗﺮي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﭘـﺲ‬
‫از ﭘﯿﺮوزي ﺑﺮ دﯾﮕﺮان ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف زﺑﺎﻧﯽ و ﺷﮑﺴﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺼﻢ ﻗﻨﺎﻋﺖ ورزﯾـﺪه و ﺛـﺮوت و‬
‫داراي آﻧﺎن را ﻧﯿﺰ ﺗﺼﺮف ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺣﺘﺮام ﮔﺬاردن ﺑﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن‪:‬‬

‫از آنﺟﺎي ﮐﻪ اﺣﺘﺮام ﮔﺰاردن ﺑﻪ اﻓﺮاد و ﺟﻮاﻣـﻊ ﺑـﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﺎن و ﻓﺮارﯾـﺎن از ﻇﻠـﻢ و ﺳـﺘﻢ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫دﯾﮕﺮان و ﻟﺰوم ﭘﻨﺎه دادن و دﻓﺎع ﺣﻘﻮق آﻧﺎن‪ ،‬از ﮐﻬـﻦ ﺗـﺮﯾﻦ ادوار ﺗـﺎرﯾﺨﯽ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﺸﺮي‬
‫ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي زﯾﺎدي از اﯾﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮ ﺛﺒﺖ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.12‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﯾﺎد آورﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬اﻓـﺮاد و ﺟﻮاﻣـﻊ ﺑـﺸﺮي ﻫﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ در ﺻـﺪد‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺷﺨﺼﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﺣﯿﺎﻧﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ دﭼﺎر ﺟﻨﮓ‬
‫و درﮔﯿﺮي ﺑﺎ دﯾﮕﺮ اﻓﺮاد و ﺟﻮاﻣﻊ ﺷﺪه و ﮔﺎه ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻇﻠﻢ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﻓﻄﺮي از ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽ و ﻧﺎراﺣﺘﯽ دﯾﮕﺮان رﻧﺞ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و درﺻﺪد اﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﻓﺮدي و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آنﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت درﺳﺖ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ دﯾﮕﺮ اﻧﮕﯿﺰه ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﻮاﻫﯽ وﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ارزش و ﻫﺪف اﺻﯿﻞ‪ ،‬در زﻧـﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ اﻓـﺮاد‬
‫ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﺟﻬﺖ آﻧﺎن از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻓﺮﻗﯽ ﺑﯿﻦ ﺧﻮد و دﯾﮕﺮان ﻗﺎﯾـﻞ ﻧﯿـﺴﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ‬
‫‪94‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﯿﺎمﻫﺎي زﯾﺎدي ﺗﻮﺳﻂ اﻓﺮاد و ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘـﻖ ﻋـﺪاﻟﺖ و‬
‫ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺘﺼﻌﻔﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در ﺗـﺎرﯾﺦ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﻓﺮاد و ﮔﺮوهﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﻣﯽﺧﻮرﯾﻢ ﮐﻪ در ﻋـﯿﻦ ﺣـﺎل ﺧـﻮد ﻣﺮﺗﮑـﺐ ﻇﻠـﻢ‪ ،‬اﺳـﺘﺒﺪاد و‬
‫زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز آوارﮔﯽﻫﺎي اﻓﺮاد و ﯾﺎ ﺟﻮاﻣﻊ ﮔﺮدﯾﺪه اﻧﺪ‪ ،‬دم از ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﻟـﺬا ﺳـﺘﻤﺪﯾﺪﮔﺎن زده و در‬

‫‪ -11‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ص ‪.319‬‬

‫‪ -12‬ﭘﯿﺮﻧﯿﺎ ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ص ‪.293‬‬
 ‫ﻣﻮاردي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺪي در دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن اﯾﺜﺎر و ﻓﺪاﮐﺎريﻫـﺎي ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﯽﺟﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎي ﺑﯽدرﯾﻎ اﺷﺎره ﮔﺮدد‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎي‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ در ﻣﻮرد ارج ﮔﺰاردن ﺑﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه‪ ،‬ﻗﺼﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﯾﮑﯽ از ﺳـﺮداران ﮐـﻮروش ﮐﺒﯿـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮدم»ﮐﻮم« اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺮ ﻧﯿﺎ در ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي ﮐﻮروش ﺑﺮ ﻣـﺮدم‬
‫ﻟﯿﺪي‪ ،‬او ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻨﺎم ﭘﺎﮐﺘﯿﺎس را واﻟﯽ اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ )ﻟﯿﺪي( ﻧﻤﻮد و ﺧﻮدش اﯾـﻦ ﺳـﺮزﻣﯿﻦ را‬
‫ﺗﺮك ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺎﮐﺘﯿﺎس ﮐﻪ ﻗﺪرت ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﺎ وي را ﻧﺪاﺷﺖ از ﻟﯿﺪي ﻓﺮاري ﺷﺪ و ﺑـﻪ ﻣـﺮدم )ﮐـﻮم(‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﯾﻮﻧﺎن ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻮروش ﺑـﻪ ﯾﻮﻧﺎﻧﯿـﺎن ﭘﯿـﺎم داد ﮐـﻪ ﭘﺎﮐﺘﯿـﺎس را ﺑـﻪ او ﺑـﺎز‬
‫ﮔﺮداﻧﻨﺪ اﻣﺎ اﯾﻦ اﻣﺮ را ﻣﺮدم ﮐﻮم ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ ﭼﻮنﮐﻪ دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه را وﻇﯿﻔﻪ وﺟـﺪاﻧﯽ‬
‫و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﺮ ﮔﺮداﻧﺪن ﭘﺎﮐﺘﯿﺎس ﯾﻌﻨـﯽ ﺳـﭙﺮدن او را ﺑﺪﺳـﺖ ﮐـﻮروش‪،‬‬
‫ﮔﻨﺎﻫﯽ ﺑﺰرگ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ«‪.13‬‬
‫اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﺧﻮاه اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ واﻗﻌﯿﺖ‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﻣﻄﻠـﺐ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در ﺟﻮاﻣـﻊ اﻧـﺴﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻟﺰوم اﺣﺘﺮام ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه از دﯾﺮ زﻣﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ وﻇﯿﻔﻪ اﻧـﺴﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫دﯾﻨﯽ و وﺟﺪاﻧﯽ ﺧﻮد را ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪه ﻣـﯽداﻧـﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺠـﺎوز ﺑـﻪ او را در ﺣﻘﯿﻘـﺖ‬
‫ﺗﺠﺎوز ﺑﺨﻮد ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺰرگ و ﻣﺘﻤﺪن آن روزﮔﺎر ﻧﺒﻮده ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺘﺎ ﻗﺒﺎﯾـﻞ ﮐﻮﭼـﮏ‬
‫و ﺣﺘﺎ اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﯿﺎﺑﺎن ﮔﺮد ﻣﯽزﯾﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬داراي ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ روﺣﯽ ﺑﻮده اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ روﺣـﯽ و اﻧﮕﯿـﺰه ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺎ ﻇﻠـﻢ و اﺳـﺘﺒﺪاد و دﻓـﺎع از‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن ﮐﻪ ﺣﺘﺎ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺑﺘﺪاي ﻣﻄﺮح ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺎﮔﺴﺘﺮش و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻤـﺪن و اﺷـﺘﻐﺎﻻت‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ ﻣﺎدﯾﺎت و ﻏﻮﻃﻪور ﺷﺪن در ﻟﺬات‪ ،‬ﺗﺤﺖ اﻟﺸﻌﺎع ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن روﺑـﻪ‬
‫ﺿﻌﻒ ﮔﺬارده اﺳﺖ‪.14‬‬
‫‪95‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ ﻫﻨﻮز اﻓﺮاد و ﺟﻮاﻣﻊ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪاي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﯾـﮏ اﻣـﺮ وﺟـﺪاﻧﯽ و‬
‫ذاﺗﯽ و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ارزش دﯾﻨﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻫﺮﺟﺎ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑـﻮده ﮐﻮﺷـﯿﺪهاﻧـﺪ از ﺣﻘـﻮق‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ دﻓﺎع ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ آوارﮔﺎن و ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﭘﻨﺎه داده و اﻣﻨﯿﺖ و آﺳﺎﯾﺶ ﻻزم را ﺑﺮاي آﻧـﺎن‬
‫ﻣﺜﻞ ﺷﻬﺮوﻧﺪان آن ﮐﺸﻮر ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﺷﺎﯾﺪ ﻫﻤﺎن ﺳﻨﺖ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ در‬

‫‪ -13‬ﻫﻤﺎن اﺛﺮ‪ ،‬ص ‪.299‬‬

‫‪ -14‬زرﯾﻦ ﮐﻮب‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺮدم اﯾﺮان ص ‪.511‬‬
‫ﺑﺎره آن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪»:‬وﻟﻮﻻ دﻓﻊ اﷲ اﻟﻨـﺎس ﺑﻌـﻀﻬﻢ ﺑـﺒﻌﺾ ﻟﻬـﺪﻣﺖ ﺻـﻮاﻣﻊ و ﺑﯿـﻊ و ﺻـﻠﻮات و‬
‫ﻣﺴﺎﺟﺪ ﯾﺬﮐﺮ ﻓﯿﻬﺎ اﺳﻢ اﷲ ﮐﺜﯿﺮا وﯾﻨﺼﺮون اﷲ ﻣﻦ ﯾﻨﺼﺮه‪.15 «...‬‬
‫اﮔﺮﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدم را ﺑﺎ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ دﻓﻊ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺻﻮﻣﻌﻪﻫﺎ و ﮐﻠﯿﺴﺎﻫﺎ و ﮐﻨﯿـﺴﻪﻫـﺎ‬
‫و ﻣﺴﺎﺟﺪي ﮐﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا در آنﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﺨﺖ وﯾـﺮان ﻣـﯽﺷـﺪ و ﻗﻄﻌـﺎ ﺧـﺪا ﺑـﻪ‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ دﯾﻦ او را ﯾﺎري ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎري ﻣﯽدﻫﺪ‪. ...‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﻄﺮي و ذاﺗﯽ و ﺑﻪ ﺣﮑﻢ آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻟﻬﯽ‪ ،‬داراي ارزشﻫﺎي واﻻﯾﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﻮاﻫﯽ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻇﻠـﻢ و ﺳـﺘﻢ و اﺳـﺘﺒﺪاد و ﺳﺮﮐـﺸﯽ‬
‫ﻣﺘﺠﺎوزان اﺳﺖ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ اﻧﮕﯿﺰه ﻓﻄﺮي در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﯿﺎمﻫﺎﯾﯽ در ﺟﻬـﺖ ﺣﻤﺎﯾـﺖ از‬
‫ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن و از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد دﻓﺎع از ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﮐﺎﻣﻼ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از اﯾﻦ اﻧﮕﯿﺰه ﻓﻄﺮي ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻣﻮاردي زﯾﺎدي اﻧﮕﯿـﺰهﻫـﺎي دﯾﮕـﺮي ﻣﺜـﻞ‬
‫دوﺳﺘﯽﻫﺎ و دﺷﻤﻨﯽﻫﺎ و رﻗﺎﺑﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎي ﺷﺨﺼﯽ و ﯾﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ و اوﻟﯿﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﺬﯾﺮش ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬اﻧﮕﯿﺰه ﻋﺎﻃﻔﯽ و ﻓﻄﺮي ﺑﻮده و‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫اﻫﺪاف دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻨﺒﯽ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ‬
‫ﻓﺮار از ﻇﻠﻢ و ﻓﺸﺎر ﻗﺪرتﻫﺎ در ﺻﺪد ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺑﺮ ﻧﻤﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻣﻮارد زﯾﺎدي ﻣﻬـﺎﺟﺮت‬
‫از وﻃﻦ و ورود ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻓﻘﺮ و ﺑﻌﻀﺎ ﻓـﺮار از ﻣـﺸﮑﻼت ﻃﺒﯿﻌـﯽ ﺑـﻮده‪،‬‬
‫وﻟﯽ از آﻧﺠﺎي ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺣﻀﻮر آﻧﺎن در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ رﺳﻤﯿﺘﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬از اﺻﻞ ﭘﺪﯾﺪه‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺷﮑﺎل ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ در ﺳﺮ زﻣﯿﻦﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫‪ -1‬ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ در ﯾﻮﻧﺎن‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﯾﺎد آورﺷـﺪﯾﻢ‪ ،‬ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﯾﮏ رﺳﻢ ﮐﻬﻦ ﮐﻪ رﯾﺸﻪﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﯽ و ﻓﮑﺮي در ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ داﺷﺘﻪ از دﯾﺮﺑﺎز در ﺑﯿﻨـﺎﻗﻮام و‬
‫ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و از ﺟﻤﻠﻪ ﯾﻮﻧﺎﻧﯿﺎن ﻧﯿﺰ دراﯾـﻦ ﻣـﺴﺎﻟﻪ ﺗﻮﺟـﻪ ﺧـﺎص داﺷـﺘﻪ اﻧـﺪ و در‬ ‫‪96‬‬
‫دوﻟﺖ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﯾﻮﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﯾﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﯾﮑـﯽ از‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎﻫﺪات ﻣﯿﺎن ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﯾﻮﻧـﺎن ﭼﻨـﺎن دﻗﯿـﻖ و ﮐﺎﻣـﻞ‪،‬‬
‫ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣﯿﻼدي اﺛﺮي ﻣﺜﻞ آن ﺑﻪ ﭼـﺸﻢ ﻧﻤـﯽﺧـﻮرد‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﻘﺮراﺗﯽ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻓﻮق داﺷﺘﻪ و ﺑﻌـﺪﻫﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺧـﺎص ﺟﻬﺎﻧﯿـﺎن را ﺑـﺮ‬
‫اﻧﮕﯿﺨﺖ و از ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪ -15‬ﺣﺞ)‪ (22‬آﯾﻪ ‪.40‬‬

 ‫‪ -1‬ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺣﻖ آزادي ﺷﺨﺼﯽ و ﺻﯿﺎﻧﺖ از داراﯾﯽ اﺗﺒﺎع ﮐـﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎﻫـﺪ؛ ‪ -2‬ﺗﺎﺳـﯿﺲ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻫﻤﺎن ﮐﻨﺴﻮل اﻣﺮوز اﺳﺖ و وﻇﯿﻔﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از اﺗﺒﺎع را در ﮐﺸﻮر ﺧـﺎرﺟﯽ و‬
‫ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﺳﻠـﺴﻠﻪ وﻇـﺎﯾﻒ ﺳﯿﺎﺳـﯽ را ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه داﺷـﺖ؛ ‪ -3‬داوري‪ ،‬ﮐـﻪ ﻃﺮﯾﻘـﻪاي ﺑـﺮاي ﺣـﻞ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮزي و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑـﻮد در اﯾـﻦ ﻣـﻮرد ﻣﻌﻤـﻮﻻ ﮐـﺸﻮر ﺳـﻮﻣﯽ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان داور‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﺷﺪ و داوري ﻣﻔﻬﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ؛ ‪ -4‬ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺳـﻔﯿﺮان؛ ‪ -5‬ﺣﺮﻣـﺖ ﺑﻌـﻀﯽ از‬
‫ﻣﮑﺎنﻫﺎ؛ ‪ -6‬ﺗﺤﮑﯿﻢ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺻﻠﺢ ﺑﺎ اداي ﺳﻮﮔﻨﺪ؛ ‪ -7‬اﺣﺘﺮام ﻃـﺮﻓﯿﻦ ﺑـﻪ اﺟـﺴﺎد ﮐـﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﮔﺎن در ﺟﻨﮓ؛ و ‪ -8‬ﺷﻨﺎﺳﺎي ﺣﻖ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ‪.16‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‪ ،‬دو ﺑﻨـﺪ»‪ «5‬و »‪ «8‬ﻧـﺎﻇﺮ ﺑـﻪ رﺳـﻢ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ و‬
‫اﺣﺘﺮام و ﻟﺰوم دﻓﺎع از ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ و ﻗﺒﻼ ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ داﺳـﺘﺎن ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ ﭘﺎﮐﺘﯿـﺎس ﯾﮑـﯽ از‬
‫ﺳﺮداران ﮐﻮروش ﺑﻪ ﻣﺮدم »ﮐﻮم« از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﯾﻮﻧﺎن اﺷﺎره ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ .‬اﯾـﻦﮔﻮﻧـﻪ ﺷـﻮاﻫﺪ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ و‬
‫دﯾﮕﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ رﺳﻢ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه درﻣﯿـﺎن ﻣـﺮدم ﯾﻮﻧـﺎن ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺟـﺪي‬
‫ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫‪ -2‬ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ در روم و اﯾﺮان‪ :‬روﻣﯿـﺎن و اﯾﺮاﻧﯿـﺎن ﻧﯿـﺰ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﺎن و ﺣﻘـﻮق‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن و ﻟﺰوم دﻓﺎع از آﻧﺎن اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎص ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮد اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻗـﺮن‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮ آن ﺗﺎﮐﯿﺪ دارﻧﺪ ﻫﻤﺎن داﺳﺘﺎن ﺳﯿﺎوش ﭘﺴﺮ ﮐﯿﮑﺎووس اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻮﯾﺴﺎن روﻣﯽﻫﺎ را ﻫﻢ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣـﺴﺎﻟﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ اﺣﺘـﺮام ﺧـﺎص‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻗﯿﺼﺮ ﭘﺎدﺷﺎه روم از ﺷﺎه اﯾﺮان ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺟﻨﮓ و دﺷـﻤﻨﯽﻫـﺎي دﯾـﺮﯾﻦ‪،‬‬
‫دﻟﯿﻞ روﺷﻨﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ وﺟﻮد اﯾﻦ اﺧﻼق اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن روﻣﯿﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐـﻪ از ﺷـﻮاﻫﺪ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ارزش ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺾ در روم از ﻗﺪﯾﻢ اﻻﯾﺎم‬
‫ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن وﯾﺎ ﻋﺪم ﺣﻤﺎﯾﺖ از آﻧـﺎن را ﮔﻨـﺎﻫﯽ ﺑـﺰرگ‬
‫ﻣﯽﺷﻤﺮدﻧﺪ( ‪.17‬‬
‫‪97‬‬
‫‪ -3‬ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ در ﻧﺰد ﯾﻬﻮدﯾﺎن‪ :‬ﯾﻬﻮدﯾـﺎن ﺑـﺎ آنﮐـﻪ داراي ﺗﻌـﺼﺐ دﯾﻨـﯽ و ﺧـﺸﻮﻧﺖ در‬
‫ﺟﻨﮓ و ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎي ﻣﻠﯽﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺜﻞ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻠﺖﻫﺎي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻣـﺴﺎﻟﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻣﮑﺎنﻫﺎي وﯾﮋهاي را ﺑﺮاي ﭘﻨﺎه ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮارﯾـﺎن اﺧﺘـﺼﺎص داده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﺷﺨﺎص ﻓﺮاري اﻋﻢ از اﯾﻦﮐﻪ ﺟﺮﻣﯽﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه و ﯾﺎ ﺑﺪون ﺟﺮم ﻣـﻮرد ﺗﻌﻘﯿـﺐ ﻗـﺮار‬

‫‪ -16‬ﻣﺤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ص ‪.326‬‬

‫‪ -17‬زرﯾﻦ ﮐﻮب‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺮدم اﯾﺮان‪ ،‬ص ‪.518‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ وارد اﯾﻦ ﻣﮑﺎنﻫﺎي اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ در اﻣﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ ﮐـﻪ ﮐـﺴﯽ ﻧﻤـﯽ‪-‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ و ﯾﺎ ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺖ آﻧﺎن را ﺑﺎزداﺷﺖ و ﯾﺎ ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﮑﺎنﻫـﺎي اﻣـﻦ ﺑـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻮرﺧﺎن ﺷﺶ ﺷﻬﺮ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ »ﻻوﯾﺎن«)ﺗﯿﺮهاي از ﺑﻨﯽ اﺳـﺮاﺋﯿﻞ(ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﺑﺎورﻣﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺑﺴﺖ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻣﻌﯿﻦ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ و ﻫﺮﮔـﺎه‬
‫ﻣﺜﻼ ﻗﺎﺗﻞ از ﺗﺮس وﻟﯽ ﻣﻘﺘﻮل ﺑﻪ آن ﺟﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣـﯽﺷـﺪ‪ ،‬ﭘـﯿﺶ از ﺻـﺪور ﺣﮑـﻢ و رﺳـﯿﺪﮔﯽ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺖ در ﺑﺎره او اﻗﺪاﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ در ﻣﻮرد ﻗﺎﺗﻞ ﺻﺎدر‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬او را ﺗﺴﻠﯿﻢ وﻟﯽ ﻣﻘﺘﻮل ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻣﻮردي ﮐﻪ ﻣﺠﺮم ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮﻓـﺖ ﺑـﺮاي‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﻫﻤﺎن ﺷﻬﺮ ﺳﺎﮐﻦ ﺷﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺎ دو ﮐﯿﻠﻮ ﻣﺘﺮي ﺷﻬﺮ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﻧـﺎم ﺷـﻬﺮﻫﺎي اﻣـﻦ در ﺗـﺎرﯾﺦ ﭼﻨـﯿﻦ آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ -1 .‬ﺧـﺎدش در ﺟﻠﯿـﻞ؛ ‪ -2‬ﺷـﯿﮑﻢ در‬
‫ﮐﻮﻫﺴﺘﺎن اﻗﺮاﺑﯿﻢ؛ ‪ -3‬ﺟﺮون در ﯾﻬﻮد و ﮔﺬرﮔﺎه اردن؛ ‪ -4‬ﻧﺎﺻﺮ در دﺷﺖ؛ ‪ -5‬راﻣﻮد در ﺟﻠﻌـﺎد؛‬
‫‪ -6‬ﺟﻮﻻن در ﺑﺎﺷﺎن ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﻟﻔﻆ ﺑﺴﺖ را ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻪﻫﺎي ﺑﺰرﮔﯽ ﻣـﯽﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮ راﻫﺎ ﻣﯽآوﯾﺨﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮارﯾﺎن ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ راه ﻣﻠﺠﺎ را ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ‪.18‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫‪ -4‬ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ در ﺟﺰﯾﺮه اﻟﻌﺮب‪ :‬ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ در ﺟﺰﯾﺮه اﻟﻌﺮب ﻗﺒـﻞ از اﺳـﻼم و ﺑﻌـﺪ از آن‬
‫ﻣﺘﺪاول ﺑﻮده و ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻋﺮب در ﻋـﯿﻦ آﻟـﻮدﮔﯽ ﺑـﻪ ﺷـﺮك و ﺑـﺴﯿﺎري از اﻧﺤﺮاﻓـﺎت اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و‬
‫اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬واﺟﺪ اﻣﺘﯿﺎزات ﻣﻬﻤﯽﻧﯿﺰ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻟﺬا آن ﺟﻤﻠﻪ دﻓﺎع از ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ آن‬
‫ﺟﺎ ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﻋﺮب ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﻫﺮ ﭼﻨﺪ داراي دوﻟﺘﯽ ﻣﻬﻢ و ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﻧﺒـﻮدهاﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﺰﯾﺮه اﻟﻌﺮب ﯾﺎ ﺣﺘﺎ ﺑﺮ ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ آن ﺗﺴﻠﻂ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﯿﺶﺗـﺮ ﺑـﻪ ﺷـﮑﻞ‬
‫ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﮕﺮد و ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮده اﻧﺪ‪.19‬‬
‫درﺟﺰﯾﺮه اﻟﻌﺮب‪،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﯾﻦﮐﻪ اﻓﺮاد و ﺑﻪ وﯾﮋه روﺳﺎي ﻗﺒﺎﯾﻞ‪ ،‬ﺧـﻮد را ﻣﻮﻇـﻒ ﺑـﻪ دﻓـﺎع از‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻣﻨﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﭘﻨﺎه ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻓـﺮادي ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻫـﺮ دﻟﯿﻠـﯽ‪ ،‬ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﻌﻘﯿﺐ ﺑﻮده و ﻗﺪرت دﻓﺎع از ﺧﻮد را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬و ﻣﻬـﻢﺗـﺮﯾﻦ آن‬
‫ﺳﺮ زﻣﯿﻦ ﺣﺮم ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻨﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪاي وﺳﯿﻊ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﮐﯿﻠـﻮﻣﺘﺮ‬ ‫‪98‬‬

‫ﻣﺮﺑﻊ را در ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾـﻦ‪ ،‬ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﺣـﺮم از ﻧﻈـﺮ وﺳـﻌﺖ‪ ،‬ﺷـﺎﯾﺪ از ﺑﻌـﻀﯽ ﮐـﺸﻮرﻫﺎي‬

‫‪ -18‬ﺧﺎﻟﻌﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﺑﺴﺖ وﺑﺴﺖ ﻧﺸﯿﻨﯽ‪ ،‬ص ‪.40‬‬

‫‪ -19‬اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ص ‪.328‬‬
 ‫ﺟﺪﯾﺪاﻟﺘﺄﺳﯿﺲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻇﺎﻫﺮا در ﻫﯿﭻ ﺟﺎي ﺟﻬﺎن و در ﻣﯿﺎن ﻫـﯿﭻ‬
‫ﻣﻠﺘﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.20‬‬
‫‪ -5‬ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ در اﺳﻼم‪ :‬ﻗﺒﻼ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﯾـﮏ‬
‫ﺿﺮورت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و ﻫﯿﭻ ﻣﻠﺘﯽ ﺧﻮد را ﺑﯽﻧﯿﺎز از آن ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬دراﯾﻦ ﻣﯿـﺎن‬
‫اﻓﺮاد و ﻣﻠﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﯾﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﯿﺶﺗﺮي رو ﺑﻪ رو ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﻬﺮا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ‬
‫اﺣﺴﺎس ﻧﯿﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻋﻤﺪا از اﯾﻦ ﺳﻨﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﺑـﯿﺶﺗـﺮ اﺳـﺘﻔﺎده ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻣﻬﺪ ﺷﺮك و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ ﭘﺪﯾـﺪ آﻣـﺪ و اﺻـﻮل و ﻣﻌﯿﺎرﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ اﯾـﻦ‬
‫ﻣﮑﺘﺐ در ﺗﻀﺎد ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ ﻣﺮدم ﻋﺮب ﺑـﻮد از ﻫﻤـﺎن آﻏـﺎز ﺑﺰرﮔـﺎن ﻋـﺮب و‬
‫ﺑﺨﺼﻮص ﺗﺠﺎر و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﻗﺮﯾﺶ ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﺳﺘﯿﺰ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻨﺪ و ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺨـﺴﺘﯿﻦ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ‬
‫ﻋﺪم ﻗﺪرت ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮدﻧﺪ از اﺻﻞ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪.21‬‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﻗﺮآن‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ از ﻧﻈـﺮ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ و ﭘﺲ آراي ﻓﻘﻬـﺎ و ﺣﻘﻮﻗـﺪاﻧﺎن ﻣـﺴﻠﻤﺎن در‬
‫اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫ﺧﺼﻮص ﻣﺤﺪوده وﺳﯿﻊ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ در اﺳﻼم ﻣﯽﭘـﺮدازﯾﻢ‪ .‬ادﻟـﻪ و ﻣـﺪارك ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ دﻟﯿﻞ دﯾﮕﺮآﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع را ﺗـﺸﺮﯾﻊ ﮐـﺮده و‬
‫ﭘﺬﯾﺮش ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه را در ﻣﻮاردي ﻫﻢ واﺟﺐ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺮوفﺗـﺮﯾﻦ آﯾـﻪ در اﯾـﻦ زﻣﯿﻨـﻪ‪ ،‬آﯾـﻪ‬
‫ﺷﺸﻢ ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪»:‬وإن أﺣﺪ ﻣﻦ اﻟﻤﺸﺮﮐﯿﻦ اﺳـﺘﺒﺎرك ﻓـﺄﺟﺮه ﺣﺒـﯽ ﺳـﻤﻊ‬
‫ﮐﻼم اﷲ ﺛﻢ أﺑﻠﻔﻪ ﻣﺄﻣﻨﻪ‪.22 «...‬‬
‫در اﯾﻦ ﺳﻮره ﺑﻌﺪ از آنﮐﻪ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﺣﮑﻢ ﻋﻤﻮﻣﯽﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣـﺸﺮﮐﺎن را ﺻـﺎدر ﮐـﺮده و راه‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺻﻠﺢ و ﺳﺎزش را ﺑﺎ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن ﺳﺪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪»:‬ﻓـﺎذا اﺳـﻠﺢ اﻻﺷـﻬﺮ‬
‫اﻟﺠﺮم ﻓﺎﻗﺘﻠﻮا اﻟﻤﺸﺮﮐﯿﻦ ﺣﯿﺚ وﺟﺪ ﺗﻤﻮﻫﻢ‪.23 «...‬‬
‫در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ را ﺣﺘﺎ در ﻣﻮرد ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮐﻪ ﺳﺮ ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ دﺷـﻤﻨﺎن اﺳـﻼم‬
‫‪99‬‬
‫و ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻣﺤﺘﺮم ﺷﻤﺮده ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎنﭼﻪ ﮐـﺴﯽ از ﻣـﺸﺮﮐﺎن از ﺗـﻮ ﭘﻨـﺎه ﺧﻮاﺳـﺖ ﺗـﺎ ﺑـﺎ‬
‫آراﻣﺶ و اﻃﻤﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ در ﺑﺎره اﺳﻼم ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ و از ﻣﺤﺘـﻮاي وﺣـﯽ آﮔـﺎه ﮔـﺮدد‪ .‬ﺣﺘﻤـﺎً‬

‫‪ -20‬اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ص ‪.340‬‬

‫‪ -21‬ﻫﻤﺎن اﺛﺮ‪ ،‬ص ‪.332‬‬
‫‪ -22‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ آﯾﻪ ‪.160‬‬
‫‪ -23‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ آﯾﻪ ‪.160‬‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ او را ﺑﭙﺬﯾﺮ و ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن دوره ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ او را ﺑﺎ اﻣﻨﯿﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ اردوﮔﺎه ﺧﺼﻢ ﺑـﺎز‬
‫ﮔﺮدان‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ درﻣﻮرد ﻣﺸﺮﮐﺎن و ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ در ﺻـﺪد ﺗﺤﻘﯿـﻖ در ﺑـﺎره‬
‫اﺳﻼم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻓﻘﻬﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻟﯿﻠﯽ ﻋﺎم ﺑﺮاي ﻣـﺸﺮوﻋﯿﺖ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ داﻧـﺴﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ‪ .‬آﯾﻪ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ رﺳﻢ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ و ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻮدن ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ آﯾﻪ ‪89‬‬
‫و ‪ 90‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ دﺷـﻤﻨﺎن‪ ،‬ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ از اﻓﺮاد دﺷﻤﻦ ﮐﻪ از درﮔﯿﺮي و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﻌـﺎف داﺷـﺘﻪ و‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ »:‬اﻻاﻟﺬﯾﻦ ﯾﺼﻠﻮن اﻟﯽ ﻗﻮم ﺑﯿﻨﮑﻢ و ﺑﯿﻨﻬﻢ ﻣﯿﺜـﺎق اوﺟـﺎءﮐﻢ ﺣـﺼﺮت ﺻـﺪو رﻫـﻢ ان‬
‫ﯾﻘﺎﺗﻠﻮ ﮐﻢ او ﯾﻘﺎﺗﻠﻮا ﻗﻮﻣﻬﻢ‪ .24 «..‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ ﻣﯿـﺎن ﺷـﻤﺎ و آن ﭘﯿﻤـﺎن اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺳﯿﻨﻪ آﻧﺎن از ﭼﻨﮕﯿﺪن ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨـﮓ‬
‫آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺟﺎزه ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﺎن را ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ .‬آنﻃﻮريﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد‬
‫در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺎﻧﻮﻧﺎ در اﻣﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﺎن ﺑـﻪ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫اﻓﺮادي ﮐﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻤﺎن ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺘﺮم و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻌﺎرﺿﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮﻣﯽﮐﻪ ﻣـﯽﺗـﻮان‬
‫از اﯾﻦ آﯾﺎت ﻓﻮق ﺑﺪﺳﺖ آورد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ در اﺻﻞ ﻃﺮف ﺟﻨﮓ ﺑـﺎ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺮارﯾﺎن ﻣﻤﺎﻟﮏ دﯾﮕﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي دﻓﺎع ازﺟﺎن و ﻣﺎل ﺟﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻨـﺎه‬
‫ﻣﯽآورﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﺗﺐ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﺑﯿﺶﺗﺮي ﺑﺮاي ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻗـﺮآن دﺷـﻤﻨﺎن‬
‫ﺳﺮ ﺳﺨﺖ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را از ﺣﻖ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﯽدارد‪ ،‬ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﺟﻮاﻣﻊ دﯾﮕﺮ‬
‫را از ﻃﺮﯾﻖ اوﻟﯽ ﻣﺸﻤﻮل اﯾﻦ ﺣﻖ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﭼﻮنﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ آﯾﺎت ﻗﺮآن اﺻﻮﻻ رﺳﺎﻟﺖ اﺳﻼم‬
‫دﻓﺎع از ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻓﻘﻬﺎ و ﺣﻘﻮقداﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‬

‫ﻓﻘﻬـﺎ و ﺣﻘـﻮقداﻧـﺎن ﻣــﺴﻠﻤﺎن در ﻣـﺸﺮوﻋﯿﺖ و ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑــﻮدن ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ و ﻟـﺰوم دﻓــﺎع از‬
‫‪100‬‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن و ﺑﻪ وﯾﮋه آﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ دﺷﻤﻨﯽ و ﻋـﺪاوت ﺑـﺎ ﻣـﺴﻠﻤﯿﻦ را ﻧﺪاﺷـﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﺮدﯾـﺪي‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدن اﯾﻦ اﺻﻞ از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم اﻋﺘﺮاف دارﻧﺪ‪.25‬‬
‫ﭼﻪ اﯾﻦﮐﻪ آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪد و ﺻﺮﯾﺢ در ﻣﻮرد ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬راه ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺸﮑﯿﮏ را ﺑﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺳـﺪ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﯾﻦﮐﻪ ﭘﻨﺎه دادن ﺑﻪ ﻓﺮارﯾﺎن و ﺳـﺘﻤﺪﯾﺪﮔﺎه ﻣـﺼﺪاق آﯾـﻪ ﻫـﺸﺘﻢ ﺳـﻮره‬

‫‪ -24‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ص ‪.343‬‬

‫‪ -25‬ﺳﻮره ﻧﺴﺄ آﯾﻪ ‪.90-89‬‬
 ‫ﻣﻤﺘﺤﻨﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪»:‬ﻻ ﯾﻨﻬﮑﻢ اﷲ ﻋﻦ اﻟﺬﯾﻦ ﻟﻢ ﯾﻘﺎﺗﻠﻮ ﮐﻢ ﻓﯽ اﻟﺪﯾﻦ و ﻟﻢ ﯾﺨﺮﺟﻮ ﮐـﻢ‬
‫ﻣﻦ دﯾﺎرﮐﻢ ان ﺗﺒﺮوﻫﻢ و ﺗﻘﺴﻄﻮا اﻟﯿﻬﻢ ان اﷲ ﯾﺤﺐ ﻻﻣﻘﺴﻄﯿﻦ«‪ .26‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺷـﻤﺎ را از ﻧﯿﮑـﯽ‬
‫ﮐﺮدن و رﻋﺎﯾﺖ ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در اﻣﺮ دﯾﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺳـﺮ ﺟﻨـﮓ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ و ﺷـﻤﺎ را از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ و دﯾﺎرﺗﺎن ﺑﯿﺮون راﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻬﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺪاﻟﺖ ﭘﯿﺸﮕﺎن را دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺟﻮاز ﭘﻨﺎه دادن ﺑﻪ ﺳﺘﻤﺪﯾﺪﮔﺎن‪ ،‬از ﺑﺎرز ﺗـﺮﯾﻦ اﺣﮑـﺎم ﻗـﺮآن و اﺳـﻼم اﺳـﺖ‪ ،‬وﻟـﯽ‬
‫ﻓﻘﻬﺎي اﺳﻼم از ﻧﻈﺮ وﺳﻌﺖ داﯾﺮه اﻣﺎن و ﺣﻖ ﭘﻨﺎه دادن ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺧﺘﻼف ﻧﻈـﺮ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﺷﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ آﯾـﺎت و رواﯾـﺎت ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ ﺣـﻖ دارد ﺑـﻪ ﻓـﺮد ﯾـﺎ‬
‫اﻓﺮادي از ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن و ﺣﺘﺎ دﺷﻤﻨﺎن و ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﺧﺼﻢ ﭘﻨﺎه دﻫﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻫـﺮ‬
‫ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺪون اﺟﺎزه ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻟﺸﮑﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺳﭙﺎه دﺷـﻤﻦ‬
‫و ﻫﻤﻪ ﺳﺎﮐﻨﺎن ﻣﻨﺎﻃﻖ درﮔﯿﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﺎن و ﭘﻨﺎه دﻫﺪ و ﯾﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ اﻓـﺮاد‬
‫ﻣﻌﺪودي از آﻧﺎن ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻓﻘﻬﺎ ﭘﻨﺎه دادن ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺳـﺘﻪ ﺟﻤﻌـﯽ و‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽرا از ﺻﻼﺣﯿﺖﻫﺎي ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎه اﺳﻼم داﻧﺴﺘﻪ و آﺣﺎد رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﯾﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫ﻏﯿﺮ رزﻣﻨﺪه را ﻣﺠﺎز ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آﺣﺎد ﻗﻮاي ﺧﺼﻢ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ و اﻣﺎن دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط اﯾـﻦﮐـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎه وي رﻫﺒﺮ ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﺎن او را ﺗﻨﻔﯿﺬ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻋﺪهاي دﯾﮕـﺮ ﺑـﻪ اﻃـﻼع‬
‫رواﯾﺎت اﯾﻦ ﺑﺎب ﺗﻤﺴﮏ ﺟﺴﺘﻪ و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭼﻨـﯿﻦ ﺣﻘـﯽ ﻗﺎﯾﻠﻨـﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨـﯽ ﻫـﺮ ﻓـﺮد‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺳﭙﺎه ﺧﺼﻢ اﻣﺎن دﻫﺪ و ﺣﺎﮐﻢ اﺳﻼﻣﯽ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎه ﻧﯿﺰ ﻣﻮﻇـﻒ ﺑـﻪ رﻋﺎﯾـﺖ‬
‫ﺗﻌﻬﺪ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺣﺘﺎ ﮔﻢﻧﺎمﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﮐﺴﯿﺖ؟ آﻧﭽﻪ ﺗﺎ ﺣﺎل ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺨﭽـﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ و ﺳـﺎﺑﻘﻪ اﺣﺘـﺮام‬
‫ﮔﺬاردن اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ ﺑﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﺎن و ﻣـﺼﻮﻧﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳـﯽ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ آﻧـﺎن از ﻧﻈـﺮ اﺧﻼﻗـﯽ و‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻮد و اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم »ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه و اﯾﻦﮐﻪ واﻗﻌﺎ ﭼـﻪ ﮐـﺴﯽ ﯾـﺎ ﮐـﺴﺎﻧﯽ ﺳـﺰاوار‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺪ و ﻣﺮز ﻣﺸﺨﺼﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ اﻓﺮاد ﺑـﺴﯿﺎري از ﺳـﺎﺑﻘﻪ و‬
‫‪101‬‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ اﯾﻦ اﺻﻞ اﺧﻼﻗﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﺆ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده و از ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻗﺎﻧﻮن و ﺗﺤﻤـﻞ ﻣﺠـﺎزات‬
‫اﻋﻤﺎل ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﭘﻨﺎه دﻫﻨﺪﮔﺎن ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ اﯾﻦ اﺻـﻞ ارزﺷـﻤﻨﺪ‪،‬‬
‫در واﻗﻊ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺼﻔﯿﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤـﻮده و ﺟﻨﺎﯾـﺖ ﮐـﺎران ﺟﺒﻬـﻪ دﺷـﻤﻦ را ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و از آﻧﺎن ﺑﺮاي وﺻﻮل ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻏﯿﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺳﻮد ﺟﺴﺘﻪ اﻧﺪ«‪.27‬‬

‫‪ -26‬ﺳﻮره ﻣﻤﺘﺤﻨﻪ‪ ،‬آﯾﻪ ‪.8‬‬

‫‪ -27‬آﯾﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻢ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ص ‪.91‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺷﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﻧﻈﺮ ﻣﻠﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﺻﻞ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ارزﺷـﯽ ﻓـﻮقاﻟﻌـﺎده ﻗﺎﯾـﻞ‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﮔﺎه ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن و راﻧﺪه ﺷﺪﮔﺎن از وﻃﻦ ﮐﻪ ﺳﺰاوار ﭘﻨﺎه دادن ﻫﺴﺘﻨﺪ» ﯾـﺎ ﺟﻨﺎﯾـﺖ‬
‫ﮐﺎران را ﻓﺎﻗﺪ ﺣﻖ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ داﻧﺴﺘﻪ و اﺟﺒﺎ در ﺗﻌﻘﯿﺐ و ﻣﺠﺎزات آﻧﺎن ﺑـﺎ ﯾـﮏدﯾﮕـﺮ ﻫﻤﮑـﺎري‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ«‪.28‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﺷﺎﯾﺪ ﭼﻨﺪان ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﺤﺪوده ﺣﻘﻮﻗﯽ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪه و‬
‫ﺷﺮح وﻇﺎﯾﻒ و ﻣﺰاﯾﺎي ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ اﺣﺴﺎس ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬دﺳﺖ ﮐﻢ اﯾﻦﮐﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﺧﻮد را ﻣﻮﻇـﻒ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮاﻋﺎت ﺿﻮاﺑﻂ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﻧﻤﯽدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﺜـﻞ ﮔﺬﺷـﺖ زﻣـﺎن‪ ،‬اﻓـﺰاﯾﺶ ﺗﻌـﺪاد ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﺎن‪ ،‬وﺳـﻌﺖ و ﮔـﺴﺘﺮدﮔﯽ داﯾـﺮه‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﮐﻤﯽو ﮐﯿﻔﯽ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ آن‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻞ اﻓـﺮاد ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﻪ اﺻـﻞ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺳﺆ اﺳﺘﻔﺎده ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن و ﭘﻨﺎهدﻫﻨﺪﮔﺎن از اﯾﻦ اﺻﻞ ارزشﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮقداﻧـﺎن را ﺑـﺮ آن‬
‫داﺷﺖ ﮐﻪ در ﺻﺪد ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧـﺎص و دﻗﯿﻘـﯽ از ﭘﺪﯾـﺪه ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪه ﺑـﺮ آﯾﻨـﺪ و ﺣﻘـﻮق و ﻣﺰاﯾـﺎي‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ و وﻇﺎﯾﻒ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن و ﭘﻨﺎهدﻫﻨﺪﮔﺎن را در ﻗﺒﺎل ﯾﮏدﯾﮕﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ اﯾـﻦ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫اﺻﻞ ارزﺷﻤﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎري از اﺻﻮل ارزشﻣﻨﺪ دﯾﮕﺮ در ﻣﻌﺮض ﺳـﺆ اﺳـﺘﻔﺎده ﺑـﻮده‪ ،‬ﺗـﺎ از‬
‫ﺳﺆ اﺳﺘﻔﺎده اﻓﺮاد ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺑﻤﺎﻧﺪ و آﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ واﻗﻌﺎ ﻣﺴﺘﺤﻖ دﻓﺎع و ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻧﺪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از‬
‫اﯾﻦ اﺻﻞ ارزﺷﻤﻨﺪ و اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺣﻘﻮقداﻧﺎن در ﺻﺪد اﯾﻦ ﺑﺮ آﻣﺪﻧـﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺣﻘﻮق ﻏﯿﺮ ﻣﺪون و ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﺪون و ﻣﺸﺨﺺ در آورﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ در ﻫﻤﻪ ﻣﻮارد ﺟﻮاﻣﻊ و ﻣﻠﻞ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ دﻟﯿـﻞ‪،‬‬
‫ﻣﺠﺮﻣﺎن در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ و ﻫﻤﻪ وﻗﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از ﻣﺰاﯾﺎي ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺑﺮ ﺧﻮردار ﺷﻮﻧﺪ(‪.29‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ دوﻟﺖ ﭘﻨﺎه دﻫﻨﺪه در ﺑﺎره آﻧﺎن ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﮐﺮد و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ واﺟﺪ ﺷﺮاﯾﻂ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ آﻧﺎن را ﭘﻨﺎه ﻣﯽداد‪.30‬‬
‫وﻟﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در ﻫﻤﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﻧﺰد ﻫﻤﻪ ﻣﻠﺖﻫﺎ و ﺟﻮاﻣـﻊ ﭼﻨـﯿﻦ دﻗـﺖ و ﻧﻈﻤـﯽ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ در راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﯾﺎ دارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻠﺖﻫـﺎ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﺑﯿـﻨﺶ و ﺑـﺎور‬ ‫‪102‬‬

‫ﺧﺎص ﺧﻮد ﻧﻈﺮﯾﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ در ﻣﻮرد ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﺎن و ﺣﻘـﻮق آﻧـﺎن داﺷـﺘﻪ و ﻫـﺮ ﻣﻠﺘـﯽ اﻓـﺮاد‬
‫ﺧﺎﺻﯽ را ﺳﺰاوار ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪ و ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯾﺮان و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن در‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ و ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻫﺮ ﮐﺪام ﺷﯿﻮه و روش ﺧﺎص ﺧـﻮدش را دارﻧـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ‬

‫‪ -28‬ﻫﻤﺎن اﺛﺮ‪ ،‬ص ‪.101‬‬

‫‪ -29‬رﺷﯿﺪ‪ ،‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ص ‪.160‬‬
‫‪ -30‬ﻫﻤﺎن اﺛﺮ‪ ،‬ص ‪.160‬‬
 ‫اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﻗﺒﻞ از ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺟﻬـﺎﻧﯽ و ارﺗﺒـﺎط ﮔـﺴﺘﺮده ﮐـﺸﻮرﻫﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺷﺎﯾﺪ ﻣﺸﮑﻼت ﺣﻘﻮﻗﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻧﺪاﺷﺖ وﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺟﻨﮓﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﻪ ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و وﺳـﻌﺖ و ﮔـﺴﺘﺮش‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ از ﻧﻈﺮ ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﺟﺎﻣﻊ و ﮐﺎﻣـﻞ از ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ و ﺗﺒﯿـﯿﻦ ﺣﻘـﻮق‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺴﻮس و ﻣﺤﺴﻮسﺗﺮ ﺷﺪ و ﻟﺬا ﺣﻘـﻮق داﻧـﺎن دراﯾـﻦ زﻣﯿﻨـﻪ ﺗﻌـﺎرﯾﻒ زﯾـﺎدي در‬
‫ﮔﺴﺘﺮه ﺣﻘﻮق داﺧﻠﯽ و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اراﯾـﻪ ﻧﻤﻮﻧـﺪ‪ .‬و ﺟـﺎﻣﻊﺗـﺮﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻔـﯽ ﮐـﻪ ﻋـﺪهاي از‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺑﺮ آن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺳـﺎل ‪ 1951‬ﻣـﯿﻼدي‬
‫در ژﻧﻮ از ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.31‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻟﺤﺎظ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺸﺮده و ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﻢﺗـﺮﯾﻦ ﻧﮑـﺎت اﯾـﻦ ﺗﻌﺮﯾـﻒ اراﺋـﻪ ﺷـﺪه در‬
‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ در ﻣﺎده اول اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن آﻣﺪه اﺳـﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺣﺎﺿﺮ ﮐﻠﻤـﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪه ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﺷـﺨﺺ اﻃـﻼق ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﺣـﺴﺐ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣـﻪ ﻫـﺎي ﺳـﺎل) ‪ (1933‬و)‪ (1983‬و ﭘﺮوﺗﮑـﻞ ﺳـﺎل )‪ .(1939‬ﯾـﺎ اﺳﺎﺳـﻨﺎﻣﻪ ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.32‬‬

‫ب( اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن در ﻣﻮارد زﯾﺮ‪ ،‬در ﺑﺎره اﺷﺨﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺑﻨﺪ»اﻟﻒ« ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬اﺟـﺮا‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺧﻮد را ﻣﺠﺪدا ﺗﺤﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺸﻮر ﻣﺘﺒﻮع ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ ﺧﻮﯾﺶ را از دﺳﺖ داده‪ ،‬ﻣﺠﺪدا آن را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪي ﮐﺴﺐ ﻧﻤﻮده و از ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺸﻮر ﻣﺘﺒﻮع ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺑﻪ ﻃﻮر داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﮐﺸﻮري ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮس از ﺗﻌﻘﯿﺐ و آزار آن را ﺗﺮك ﮐـﺮده و‬
‫ﯾﺎ در ﺧﺎرج از آن ﺑﻪ ﺳﺮﻣﯽﺑﺮده ﺑﺎزﮔﺮدد‪،‬‬
‫‪ -5‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ آن ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪه ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧـﺪ از‬
‫‪103‬‬ ‫ﻗﺒﻮل ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺸﻮر ﻣﺘﺒﻮع ﺧﻮد اﻣﺘﻨﺎع ورزد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻘﺮرات اﯾﻦ ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺎﻫﻨﺪهاي را ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻖ ﯾﮏ ﺑﻨﺪ اﻟﻒ اﯾﻦ ﻣﺎده واﻗﻊ ﺷـﺪه و ﻗـﺎدر‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻣﺘﻨﺎع از ﻗﺒﻮل ﺣﻤﺎﯾﺖ دوﻟﺖ ﻣﺘﺒﻮع ﺧﻮد‪ ،‬دﻻﯾﻞ ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪهاي ﻣﺒﻨﯽ ﺑـﺮ ﺗﻌﻘﯿـﺐ و‬
‫آزاد ﻗﺒﻠﯽ اراﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ در ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ -31‬اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ص ‪.349‬‬

‫‪ -32‬اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ص ‪.349‬‬
‫‪ -6‬اﮔﺮ اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺷﺨﺺ ﺑﺪون ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود آن ﺷﺨﺺ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﺸﻮري ﮐﻪ در آن ﺳﮑﻮﻧﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎزﮔﺮدد‪.‬‬
‫د( اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺷﺎﻣﻞ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ از ارﮔﺎنﻫﺎ و آژاﻧﺲﻫـﺎي ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﻠـﻞ‪،‬‬
‫ﻏﯿﺮ از ﮐﻤﯿﺘﻪ ﻋﺎﻟﯽ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺮاي ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﮐﻤﮏ درﯾﺎﻓـﺖ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ و ﯾـﺎ ﺗﻮﺳـﻂ آنﻫـﺎ‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻤﮏ ﯾﺎ ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻦﮐـﻪ‬
‫وﺿﻌﯿﺖ اﯾﻦ اﺷﺨﺎص ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻄﻊﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻤﻮﻣﯽﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ روﺷﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﻗﻄﻊ ﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ اﻓﺮاد ﺣﻖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ از ﻣﺰاﯾﺎي اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ه( ﻣﻘﺮرات اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن در ﻣﻮرد ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺻﻼﺣﯿﺖ دار ﮐـﺸﻮر ﻣﺤـﻞ‬
‫ﺳﮑﻮﻧﺖ داﯾﻤﯽﺧﻮد ﺣﺎﯾﺰ ﺣﻘﻮق و ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺤﺼﯿﻞ ﺗﺎﺑﻌﯿـﺖ آن ﮐـﺸﻮر ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه‬
‫اﺟﺮا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫و( ﻣﻔﺎد اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﺷﺨﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﯿﻪ آﻧﺎن دﻻﯾﻞ ﻣﺤﮑﻤﯽدر راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻮارد زﯾـﺮ‬
‫وﺟﻮد دارد ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﻨﺎﯾﺘﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻠﺢ ﯾﺎ ﺑـﺸﺮﯾﺖ ﯾـﺎ ﺟﻨﺎﯾـﺖ ﺟﻨﮕـﯽ)ﺑـﺪان ﺻـﻮرت ﮐـﻪ در اﺳـﻨﺎد‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه در ﻣﻮرد ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺮاﯾﻤﯽﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ(ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪ -2‬ﭘﯿﺶ از آنﮐﻪ در ﮐﺸﻮري ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد در ﺧﺎرج از آن ﮐـﺸﻮر ﻣﺮﺗﮑـﺐ ﺟﻨﺎﯾـﺖ‬
‫ﻋﻤﺪهاي ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﻣﺠﺎزات ﻋﻤﻮﻣﯽاﺳﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪33‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺮﺗﮑﺐ اﻋﻤﺎﻟﯽ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻣﻘﺎﺻﺪ و اﺻﻮل ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫آنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﮐﻪ ﺑـﻪ ﺗـﺼﻮر ﺑﺮﺧـﯽ از ﻧﻮﯾـﺴﻨﺪﮔﺎن ﺟـﺎﻣﻊ‬
‫ﺗﺮﯾﻦ و ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺮﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ در ﻣﻮرد ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص در ﻣﻮرد ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪه ﺳﯿﺎﺳـﯽ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﻓﻘﻂ ﺑﻨﺪ دوم ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه اﺳﺖ و ﺑﻘﯿﻪ ﻣﺎدهﻫﺎي اﯾـﻦ ﮐﻨﻮاﻧـﺴﯿﻮن‪ ،‬ﻣﺮﺑـﻮط‬
‫ﺑﻪ ذﮐﺮ ﻣﻮارد اﺳﺜﻨﺎ ﺷﺪه از ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻘﺮرات‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻗﺮارﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﮐﻪ در ﻣﺎده اول و ﺑﻨـﺪ اﻟـﻒ آﻣـﺪه‬ ‫‪104‬‬

‫اﺳﺖ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮس ﻣﻮﺟﻪ از ﺗﻌﻘﯿﺐ و آزار‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﮋاد‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻋـﻀﻮﯾﺖ در ﯾـﮏ‬
‫ﮔﺮوه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﯾﺎ دارا ﺑﻮدن ﻋﻘﯿﺪه ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﺎص‪ ،‬در ﺧـﺎرج از ﮐـﺸﻮر ﻣﺤـﻞ ﺳـﮑﻮﻧﺖ ﻋـﺎدي‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺮﺳﯽ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﺤﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ آن ﮐـﺸﻮر‬

‫‪ -33‬ﻫﻤﺎن اﻗﺮ‪ ،‬ص ‪.151- 350‬‬

 ‫ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ اﺳﺖ و در ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮر ﻣﺤﻞ ﺳـﮑﻮﻧﺖ داﯾـﻢ ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺮﺳﯽ ﻗﺎدر ﯾﺎ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ ﺑﻪ آن ﮐﺸﻮر ﻧﯿﺴﺖ ‪.34‬‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ دﯾﮕـﺮي‬
‫ﺑﻪ از ﺗﺮس از ﺗﻌﻘﯿﺐ و ﻣﺠﺎزات دوﻟﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ داﯾﻤـﯽﺧـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﮐـﺸﻮري دﯾﮕـﺮ‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺴﯿﺎري از اﻓـﺮادي را ﻫـﻢ ﮐـﻪ در ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ‬
‫ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻧﮋاد و ﻏﯿﺮه ﻣﻮرد ﺗﻌﻘﯿﺐ دوﻟﺖ ﻣﺘﺒﻮع ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺟﺮم دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﮐـﻪ آنﻫـﺎ را‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻣﺠﺎزات ﻣﯽﮐﻨﺪ اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ )اﻋﻢ از ﺟﺮمﻫﺎي داﺧﻠﯽ و ﯾﺎ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ( ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤـﯽ‪-‬‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦﺟﺎﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺴﯿﺎري از ﻓﺮارﯾﺎﻧﯽ را ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﻏﺘـﺸﺎﺷﺎت داﺧﻠـﯽ و‬
‫وﻗﻮع اﻧﻘﻼب و ﯾﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺿﻌﻒ دوﻟﺖ در ﺣﻤﺎﯾﺖ از آﻧﺎن در اﻣﻮر داﺧﻠـﯽ و ﯾـﺎ ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ‪ ،‬از‬
‫وﻃﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺸﻮر دﯾﮕـﺮي ﻣﻬـﺎﺟﺮت ﻧﻤـﻮده و ﺗﻘﺎﺿـﺎي ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺗﻌﺮﯾﻔـﯽ ﺟـﺎﻣﻌﯽ از ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ اراﯾـﻪ‬
‫اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫ﻧﮑﺮده ﺑﻠﮑﻪ داﯾﺮه آن را ﺗﻨﮓﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﯽﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮارﯾـﺎن از ﺳـﯿﻄﺮه دوﻟـﺖﻫـﺎ را‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ‪ ،‬ﻣﻌﻨـﺎ و ﻣﻔﻬـﻮم ﭘﻨﺎﻫـﺪه ﺑـﺴﯿﺎر‬
‫وﺳﯿﻊﺗﺮ از آن ﺑﻮده ﮐﻪ در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬درﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﻫﺮ ﻓﺮدي اﻃﻼق ﻣـﯽ‪-‬‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻮرد ﻇﻠﻢ دﯾﮕﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺷﺨـﺼﺎ ﻗـﺪرت دﻓـﺎع از ﺧـﻮﯾﺶ را ﻧﺪاﺷـﺘﻪ و‬
‫ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻓﺮد ﯾﺎ دوﻟﺘﯽ ﺑﻪ او ﭘﻨﺎﻫﺪه ﻣـﯽﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ دﻗـﺖ ﺑـﯿﺶﺗـﺮ در ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از ﻗﯿﻮدي ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﻮاﻧـﺴﯿﻮن آﻣـﺪه ﻣﻄـﺮح‬
‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﻗﯿﺪ ﻣﻄﺮح ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻓﺮدي از دوﻟـﺖ ﻣﺘﺒـﻮع ﺧـﻮﯾﺶ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﯿﺰ اﻟﺰاﻣﯽﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻓﺮار او ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﭼـﻮن ﺗﺒﻌـﯿﺾ ﻧـﮋادي و ﯾـﺎ ﻣـﺬﻫﺒﯽ و ﯾـﺎ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺮارﯾﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺮاد و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ دوﻟـﺖ و‬
‫‪105‬‬ ‫ﻧﯿﺰ ﻓﺮارﯾﺎن از ﻇﻠﻢ و ﺗﺠﺎوز ﻣﺎﻟﯽ و ﺣﯿﺜﯿﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ‪ ،‬اﻧﮕﯿﺰه ﻧﻮع دوﺳﺘﯽ و ﻟﺰوم ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻗﯿﻮدي ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻧـﺪارد‪ ،‬وﻟـﯽ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﺮا و ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﯿﻠﯽ در اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧـﺴﯿﻮن‪ ،‬در ﻣﻔﻬـﻮم ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪه آنﭼﻨـﺎن ﺗﻨـﮓ‬
‫ﻧﻈﺮي اﻋﻤﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻓﺮارﯾﺎن از اﻏﺘﺸﺎﺷﺎت داﺧﻠـﯽ ﻧﯿـﺰ ﻧﻤـﯽﺷـﻮد‪ .‬در ﺣـﺎل‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از ﻣﻠﺖ ﻣﻈﻠﻮم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ روﯾﺎ روﯾﯽ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﺮﮐـﺰي‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ‬

‫‪ -34‬ﻫﻤﺎن اﺛﺮ‪ ،‬ص ‪.349‬‬

‫ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻋﺪم ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺟﺎﻧﯽ و ﻣﺎﻟﯽ و ﺣﯿﺜﯿﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐـﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤـﺴﺎﯾﻪ ﻓـﺮاري ﺷـﺪه اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن ﯾﺎري ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪاي دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﮐﻪ ﺷـﺨﺺ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪه‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮﻣﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻠﺢ ﯾﺎ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﯾﺎ ﻣﺮﺗﮑـﺐ ﺟﻨﺎﯾـﺖ ﺟﻨﮕـﯽ ﯾـﺎ ﺟﻨﺎﯾـﺖ ﻋﻤـﺪهاي ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺴﻮﺟﺐ ﻣﺠﺎزات ﻋﻤﻮﻣﯽاﺳﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﯿﺰ اﻋﻤﺎﻟﯽ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﻣﻘﺎﺻﺪ و اﺻﻮل ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﺪ‪.35‬‬
‫ﺷﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ اﻗﻮام و ﻣﻠﺖﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ دﻓـﺎع از ﺟـﺎن و ﻣـﺎل و ﻣـﺸﯿﺖ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻓﺮد ﯾﺎ دوﻟﺘﯽ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻓـﺮار ازﮐﯿﻔـﺮ اﻋﻤـﺎل ﺧـﻮﯾﺶ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از اﺻﻞ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﺆ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮑﺴﺎن ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ وﮔﺮوه دوم ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
‫ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺤـﺚ در اﯾـﻦﺟـﺎ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫درﻣﻮاردي اﻣﮑﺎن دارد ﻫﺮ دو ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻊ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ در ﺣﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ ﻓﺮد ﯾﺎ اﻓﺮادي ﻣﺮﺗﮑـﺐ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺟﻨﺎﯾﺖ و ﺟﺮﻣﯽﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬از ﻃﺮف دوﻟﺖ ﯾﺎ ﮔﺮوه ﻗﺪرتﻣﻨﺪي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ آﻧﺎن ﭘﺎﯾﻤﺎل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن اﯾﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﻣـﻮاردي‬
‫ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻧﺸﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻠﯽ ﻫﻤـﻪ اﻓـﺮاد ﻣﺰﺑـﻮر از ﻣﺰاﯾـﺎﯾﯽ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﻣﺤـﺮوم‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺣﻖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﻓﺮاد ﺿﻤﻦ اﯾـﻦﮐـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ در دادﮔـﺎه‬
‫ﻋﺪل ﺑﻪ ﺳﺰاي اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﺟﻬﺖ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده آﻧﺎن از ﺣﻘـﻮق‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ )ﮐﻠﻤﺎت وﻋﻨﺎوﯾﻨﯽ را ﮐﻪ ﮐﻨﻮاﻧـﺴﯿﻮن درﺗﻌﺮﯾـﻒ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ ذﮐـﺮ ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﻋﻠﯿﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﻋﻤﺎل ﻣﻨﺎﻓﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﺻﺪ و اﺻـﻮل ﻣﻠـﻞ ﻣﺘﺤـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻋﻨﺎوﯾﻨﯽ ﻣﺒﻬﻢ و ﻗﺎﺑﻞ ﺳﻮ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ(‪.36‬‬
‫ﺑﻨﺎء‪ ‬ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻗﺒﻮل ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﮐﻠﯽ و ﮔﻨـﮓ‪ ،‬اﻓـﺮاد ﺑـﺴﯿﺎري از ﻣﺰاﯾـﺎي‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﻣﺤﺮوم ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻌﺪ از اﯾـﻦ ﮐﻨﻮاﻧـﺴﯿﻮن‪ ،‬ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪه و‬ ‫‪106‬‬

‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ را ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ آن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮده و ﻋﻤـﺪا ﺑـﺴﯿﺎري از اﻧـﺴﺎنﻫـﺎي ﺳـﺘﻤﺪﯾﺪه و آﻧـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺿﺮورﺗﯽ ﺑﺮ ﺣﻤﺎﯾﺘﺶ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ را از ﻣﺤﺪوده ﻣﻘﺮرات ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺧﺎرج داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﺸﻮر اﯾﺮان در ﺳﺎل ‪ 1342‬ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه را در آﯾﯿﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽاش ﭼﻨـﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾـﻒ‬

‫‪ -35‬اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ص‪.352‬‬

‫‪ -36‬ﻫﻤﺎن اﺛﺮ‪ ،‬ص ‪350.‬‬
 ‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ»ﻣﻘﺼﻮد از ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻓﺮدي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬ﻧﮋادي ﯾﺎ ﻋـﻀﻮﯾﺖ در‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﺧﺎص اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از ﺗﺮس ﺟﺎن و ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺧﻮد و اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده اش ﮐﻪ ﺗﺤـﺖ ﺗﮑﻔـﻞ او‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﻮد«‪.37‬‬
‫و درﺟﺎي دﯾﮕﺮ اﯾﻦ آﯾﯿﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﮐﺘﺒـﺎ از‬
‫دوﻟﺖ اﯾﺮان ﺗﻘﺎﺿﺎي ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ...‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺷـﺮاﯾﻂ زﯾـﺮ را دارا ﺑﺎﺷـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ آن‬
‫رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ .‬اوﻻ وﺟﻮد از ﻋﻠﻞ ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﺬﮐﺮ رﻓﺘـﻪ دوﻣـﺎ ﻧـﺸﺎن دﻫﻨـﺪه ﻋـﺪم‬
‫ﺳﺆﻧﯿﺖ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ و ﺳﻮﻣﺎ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺟﻨﮕﯽ ﯾﺎ ﺟﺮاﯾﻤﯽﻋﻠﯿﻪ ﺻﻠﺢ و اﻧـﺴﺎﻧﯿﺖ‬
‫و ﯾﺎ ﺟﺮاﯾﻢ ﺷﺪﯾﺪ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻬﺎرﻣﺎ ﺗـﺸﺮﯾﻔﺎت ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ از ﻃـﺮف ﻣﺘﻘﺎﺿـﯽ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﻨﺠﻢ ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ داﯾﺮ ﺑﺮاﯾﻦﮐﻪ در ﻣﺪت اﻗﺎﻣﺖ ﺧﻮد در اﯾـﺮان ﺑـﻪ ﮐﻠﯿـﻪ‬
‫ﻣﻘﺮرات و ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﯾﺮان اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارد«‪.38‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد در اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﻢ‪ ،‬دﻗﯿﻘﺎ از ﺗﻌﺮﯾﻒ اراﺋﻪ ﺷﺪه از ﻃﺮف ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ژﻧﻮ‬
‫ﭘﯿﺮوي ﺷﺪه و ﻓﻘﻂ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ را ﺣﺬف ﻧﻤﻮده و ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪي ﺑﻪ‬
‫اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫ﻣﻘﺮرات و ﻗﻮاﻧﯿﻦ داﺧﻠﯽ اﯾﺮان را ﺑﻪ آن اﻓﺰوده اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓـﺖ ﮐـﻪ ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮنﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿـﺰ در ﺻـﺪد ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﺟـﺎﻣﻊ و ﻣـﺎﻧﻌﯽ از ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪه و‬
‫ﺣﻘﻮق او ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻣﺤﺪوهاي ﮐﻪ ﺧﻮد آﻣﺎدﮔﯽ دﻓﺎع از ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ‬
‫ﻧﺎﻗﺺ اراﺋﻪ داده اﻧﺪ و ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ژﻧﻮ ﻧﯿـﺰ ﻫﻤـﯿﻦ ﻃـﻮر اﺳـﺖ‪ .‬ﭼـﻮنﮐـﻪ در اﯾـﻦ ﮐﻨﻮاﻧـﺴﯿﻮن‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ دوﻟﺖﻫﺎ و ﺑﺎ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﯽ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤـﺪ و اﺻـﻮل‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از اﯾﻦ رو ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔـﺖ ﮐـﻪ ﺗـﺎ ﻫﻨـﻮز‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﺟﺎﻣﻊ و ﮐﺎﻣﻠﯽ از ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﻫﻤـﻪ اﻓـﺮادي را ﮐـﻪ ﺳـﺰوار ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮﻧﺪ اراﯾﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد در ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪه ﻫﻤـﺎن ﻃـﻮر ﮐـﻪ در‬
‫رواﯾﺎت ﻫﻢ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮔﺮدﯾﺪه ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﺷﺮط در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﻮد و آن ﺻـﻮرﺗﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫‪107‬‬ ‫ﻣﺠﺮﻣﯽ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬از ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻗﺎﻧﻮن و ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﮕﺮﯾﺰد‪ ،‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻـﻮرت‪،‬‬
‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮد ﯾﺎ اﻓﺮادي ﺣﻘﯿﻘﺘﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭘﻨﺎه دادن ﺑﻪ ﭼﻨـﯿﻦ اﻓـﺮادي ﺟـﺮم‬

‫‪ -37‬رﺷﯿﺪ‪،‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ص ‪.43‬‬

‫‪ -38‬ﻫﻤﺎن اﺛﺮ‪ ،‬ص ‪.45‬‬
‫ﺑﺤﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬و در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻫﻢ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳـﺖ »ﻣـﻦ اﺣـﺪث او آوي ﻣﺤـﺪﺛﺎ‬
‫‪39‬‬
‫ﻟﻌﻨﻪ اﷲ واﻟﻤﻠﺌﮑﺘﻪ واﻟﻨﺎس اﺟﻤﻌﯿﻦ«‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم و ﻓﺴﺎدي ﮔﺮدد و ﯾـﺎ ﻣﻔـﺴﺪي را ﭘﻨـﺎه دﻫـﺪ‪ ،‬ﻟﻌﻨـﺖ ﺧـﺪا و‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮ او ﺑﺎد‪.‬‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه در واﻗﻊ ﺑﺎ ﭘﻨﺎه دادن ﺑﻪ ﻣﺠﺮم‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪه وﻟﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ دﺳـﺖ‬
‫ﻣﯽزﻧﺪ و ﺷﺮﯾﮏ ﺟﺮم آن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﭘﻨﺎه دادن ﺑﻪ آنﻋﺪه اﻓﺮادي ﮐﻪ ﻫﺪف آﻧـﺎن از‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬ﮔﺮﯾﺰ از ﺟﻨﮓ ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ واﻗﻌﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ از ﺣﻘـﻮق اﻧـﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﻻزم ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮﻧﺪ و ﻓﺮار آﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻇﻠﻢ و ﻃﻐﯿﺎن و ﺑﯽ ﻋـﺪاﻟﺘﯽ و اﺳـﺘﺒﺪادﮔﺮي دﯾﮕـﺮان‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل رواﯾﺖ ﻓﻮق ﻧﺒﻮده و ﭘﻨﺎه دادن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ ﻧﻈـﺮ ﺑـﻪ آﻧﭽـﻪ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از ﻗﯿﻮدي ﮐﻪ در ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻗﺒﻠﯽ ﯾﺎ در ﺗﻌﺎرﯾﻒ دﯾﮕﺮ آورده ﺷﺪه ﻗﯿﻮدي ﻧﺎدرﺳﺖ‬
‫و ﯾﺎ ﻣﻘﻄﻌﯽ اﺳﺖ و ﻗﻬﺮا اﮔﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﻣﺪﻋﯽ دﻓـﺎع از ﺣﻘـﻮق ﺑـﺸﺮ و ﻓـﺮاﻫﻢ ﮐـﺮدن‬
‫آزادي و اﻣﻨﯿﺖ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﯾﺎد ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺟﻮاﻣﻊ و ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از آن ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺰ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ‪ ،‬ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن رﯾﺸﻪ ﮐﻦ ‪40‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺑﺸﺮ ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﯽﺧﺎﻧﻤﺎﻧﯽ و آورﮔﯽ ﮔﺮوهﻫـﺎي‬
‫وﺳﯿﻌﯽ از اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻣﻈﻠﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮده و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿـﺮ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ در ﺣﺪ وﺳﯿﻊ ﺗﺮي اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﺷﻮم در ﺟﻬﺎن ﻣﺘﻤﺪن ﺧﻮدﻧﻤﺎي ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣـﺪﻋﯽ‬
‫آن ﻧﯿﺴﺘﻢ ﮐﻪ اﻫﺪاف اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺟﻮاﻣﻊ و ﻣﻠﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺳـﺎدﮔﯽ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﺤﻘـﻖ اﺳـﺖ و ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﻠـﻞ‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ و ﻗﺪرت ﻻزم را در اﯾﻦ ﺟﻬﺖ در اﺧﺘﯿﺎر دارد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﻣﻌﺘـﺮﻓﯿﻢ ﮐـﻪ ﻣـﺸﮑﻼت‬
‫ﻓﺮاواﻧﯽ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬وﻟﯽ ﺳﺨﻦ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دﺳـﺖ ﮐـﻢ ﺑﺎﯾـﺪ ﺗـﻼش ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯽ در اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻣﻬـﻢ و اﻣﯿـﺪوار ﮐﻨﻨـﺪه در اﯾـﻦ زﻣﯿﻨـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﭼﺸﻢ ﻧﻤﯽﺧﻮرد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮان ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﯾـﺎ ﭘﻨـﺎه ﺟـﻮ را ﭼﻨـﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﻧﻤـﻮد‪» :‬ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪه‬
‫ﻋﺒﺎرت از ﻓﺮدي ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻗﺮار از ﻇﻠﻢ و ﻃﻐﯿﺎن دﯾﮕﺮان و ﻧﺠـﺎت دادن ﺧـﻮد و ﯾـﺎ اﻓـﺮادي ﮐـﻪ‬ ‫‪108‬‬

‫ﻣﺴﻮوﻟﯿﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮي رو ﻣﯽآورد«‪ .‬ﻣﺎﻧـﺪ ﺗﻌـﺪاد زﯾـﺎدي از‬
‫ﻣﺮدم ﻣﻈﻠﻮم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي‪ ،‬ﻏﺮﺑﯽ و ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑـﻪ‬
‫اﯾﺮان و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﭘﻨﺎه ﺑﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺟﺰ ﺣﻔﻆ آﺑﺮو و ﻋﺰت اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ اﻫﺪاف دﯾﮕﺮي را روي دﺳﺖ‬

‫‪ -39‬اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ص ‪.354‬‬

‫‪ -40‬ﻫﻤﺎن اﺛﺮ‪ ،‬ص ‪.354‬‬
 ‫ﻧﺪارد و اﻣﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﺑﺎ ﭼﻪ ﺷﯿﻮهﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﺎن ﺑﺮﺧـﻮرد ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻗﻀﺎوت را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺷﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ اﻓﺮادي ﺳﺰاوار ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﻮده و ﻫﻤـﻪ‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﭼﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﭼﻪ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﮑﻢ اﻧﮕﯿـﺰه ﻧـﻮع دوﺳـﺘﯽ ﺑﺎﯾـﺪ از آﻧـﺎن ﺣﻤﺎﯾـﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم‬

‫ﺗﺮدﯾﺪي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﻨﺎه دادن ﺑـﻪ اﻓـﺮاد ﯾـﺎ ﮔﺮوﻫـﯽ ﮐـﻪ در ﮐـﺸﻮري ﺗﺤـﺖ ﻇﻠـﻢ و ﺳـﺘﻢ و‬
‫ﺑﯿﺪادﮔﺮي واﻗﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻋﻤﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬و از ﻫﺮ ﻟﺤﺎظ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و ﻧﯿﮑﻮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨـﮓ‬
‫ﺑﺎ ﻓﻄﺮت و ﻋﻘﻞ ﺑـﺸﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬و ﻫـﺮ ﻓـﺮدي ﺣـﻖ اﯾـﻦ را دارد ﮐـﻪ در ﭼﻨـﯿﻦ ﺷـﺮاﯾﻂ از اﺻـﻞ‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯾﺎ وﺿﻌﯿﺖ اﯾﺪهآل در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷـﺮاﯾﻄﯽ‬
‫ﻣﺴﺎﻋﺪ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻓﺮد ﯾﺎ ﮔﺮوﻫﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺟﺎن و ﻣﺎل‪ ،‬ﻋﺰت و ﺣﯿﺜﯿﺖ ﺧـﻮد ﻣﺠﺒـﻮر‬
‫ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﺻﻞ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﻧﺸﻮد‪ .‬و ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﯽ ﺟﻮاﻣﻊ و دوﻟﺖﻫـﺎي دﯾﮕـﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻓﺎع از ﺧﻮﯾﺶ ﻧﺸﻮد‪ .‬در آﻏﺎز ﺑﺤﺚ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪه و ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ‪ ،‬از ﻋﻮاﻣـﻞ ﭘﯿـﺪاﯾﺶ اﯾـﻦ‬
‫اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫ﭘﺪﯾﺪه ﯾﺎد ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺎرﺿﺎت ﻣﺎدي‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ و اﻧﮕﯿـﺰه ﻗـﺪرت‬
‫ﻃﻠﺒﯽ و ﺑﺮﺗﺮ ﺟﻮي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻣـﺴﻠﻤﺎ ﮐـﻪ ﺗﺤﻘـﻖ وﺿـﻌﯿﺖ اﯾـﺪهآل در اﻣﻨﯿـﺖ اﺟﺘﻤـﺎع‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺬف اﺻﻞ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻣﻨﺘﻬـﯽ ﺷـﻮد ﻓﻘـﻂ از ﻃﺮﯾـﻖ زدودن ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ آﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻏﯿﺮ آن‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﻮﺷﺸﯽ ﮐﻪ اﻧﺠـﺎم ﮔﯿـﺮد‪،‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪاي ﺟﺰ اﺻﻼﺣﺎت ﺳﻄﺤﯽ و ﻣﻮﻗﺖ ﭼﯿﺰي دﯾﮕﺮ در ﭘﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷـﺖ‪ .‬و ﻫـﺮ روز ﺷـﺎﻫﺪ‬
‫ﺑﺮوز ﻣﺤﺪد و ﺷﺎﯾﺪ وﺳﯿﻊﺗﺮ و ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ اﯾﻦ آﻓﺖ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻮد‪ .‬و ﺷﺎﯾﺪ دﻟﯿﻞ اﺻﻠﯽ رﯾﺸﻪ ﮐـﻦ‬
‫ﻧﺸﺪن ﭘﺪﯾﺪه ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ و ﻧﯿﺎز روز اﻓﺰون اﻓﺮاد و ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐـﻪ اﻗـﻮام‬
‫و ﻣﻠﺖﻫﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺗﻼش ﻣﺤﺪود ﺧـﻮد را ﺑـﺮاي ﺣﻤﺎﯾـﺖ از ﭘﻨـﺎه ﺟﻮﯾـﺎن و اﮐﺜـﺮا ﺑـﺮاي ﺗـﺎﻣﯿﻦ‬
‫ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻣﺎدي آنﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﺮﻓﺘﻪ و ﮐﻮﺷﺸﯽ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺮاي زدودن ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ ﭘﺪﯾـﺪه‬
‫‪109‬‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده اﻧﺪ‪ .‬و ﺣﺎل ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ را از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي‪ :‬اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي را ﭼـﻪ‬
‫در رواﺑﻂ داﺧﻠﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﭼﻪ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺷﺪﯾﺪا ﻣﺤﮑﻮم ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ و‬
‫ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر و اﺳﺘﺜﻤﺎر را ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺮوع ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮآن ﮐـﺮﯾﻢ در ﺧـﺼﻮص رواﺑـﻂ اﻗﺘـﺼﺎدي‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻻﺗﺄﮐﻠﻮا اﻣﻮاﻟﮑﻢ‪ ،‬ﺑﯿﻨﮑﻢ ﺑﺎﻟﺒﺎﻃﻞ اﻻ أن ﺗﮑﻮن ﺑﺠﺎره ﻋﻦ‬
‫ﺗﺮاض«‪.41‬‬

‫‪ -41‬ﻧﺴﺎء)‪ (4‬آﯾﻪ ‪.29‬‬

‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﻧﺘﻘﺎل ﺛﺮوت اﻓﺮاد ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺟﺰ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺠﺎرت‪،‬‬
‫آنﻫﻢ ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ رﺿﺎﯾﺖ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﻮال‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺑﺎره رواﺑﻂ ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ در‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪»:‬ﯾﺎ اﯾﻬﺎاﻟﺬﯾﻦ اﻣﻨﻮا اذا ﺿﺮﺑﺘﻢ ﻓﯽ ﺳﺒﯿﻞ اﷲ ﻓﺘﺒﯿﻨﻮا و ﻻﺗﻘﻮﻟﻮا ﻟﻤﻦ اﻟﻘـﯽ‬
‫اﻟﯿﮑﻢ اﻟﺴﻼم ﻟﺴﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎ ﺗﺒﺘﻐﻮن ﻋﺮض اﻟﺤﯿﻮه ﻟﺪﻧﯿﺎ ﻓﻌﻨﺪ اﷲ ﻣﻐﺎﻟﻢ ﮐﺜﯿﺮه ﮐﺬاﻟﮏ ﮐﻨـﺘﻢ ﻣـﻦ‬
‫‪42‬‬
‫ﻗﺒﻞ ﻓﻤﻦ اﷲ ﻋﻠﯿﮑﻢ ﻓﺘﺒﯿﻨﻮا ان اﷲ ﮐﺎن ﺑﻤﺎ ﺗﻌﻤﻠﻮن ﺧﺒﯿﺮا«‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ! ﻫﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ در راه ﺧﺪا ﮔﺎم ﻣﯽزﻧﯿﺪ)و ﺑﻪ ﺳـﻔﺮي ﺑـﺮاي‬
‫ﺟﻬﺎد ﻣﯽروﯾﺪ( ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﯾﻦﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار دﻧﯿﺎ )و ﻏﻨﺎﯾﻤﯽ( ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﻇﻬﺎر ﺻﻠﺢ و اﺳﻼم ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ »ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﯿﺴﺘﯽ«‪ ،‬زﯾﺮا ﻏﻨﻤـﺖﻫـﺎي ﻓﺮاواﻧـﯽ‬
‫)ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ( ﻧﺰد ﺧﺪا اﺳﺖ ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻗﺒﻼ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮدﯾﺪ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ ﻣﻨـﺖ ﻧﻬـﺎد او ﻫـﺪاﯾﺖ‬
‫ﺷﺪﯾﺪ( ﭘﺲ )ﺑﻪ ﺷﮑﺮاﻧﻪ اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرگ( ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﯿـﺪ آﮔـﺎه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از دﯾﺪﮔﺎه ﻣﮑﺘﺐ اﺳﻼم ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﻨﮓ و در ﮔﯿﺮي ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎدي ﭼﻪ در‬
‫رواﺑﻂ داﺧﻠﯽ و ﭼﻪ در رواﺑﻂ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﺮدود ﺑﻮده و آﻧﭽﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺟـﺮاي‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺟﻨﮓ ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ‪ :‬اﺳﻼم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رواﺑﻂ ﺻﻠﺢ آﻣﯿﺰ‪ ،‬ﺑﯿﻦ اﻗﻮام و ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻋـﯿﻦ‬
‫وﺟﻮ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ‪ ،‬ﻧﮋادي‪ ،‬زﺑﺎﻧﯽ و ﻗﻮﻣﯽآﻧﺎن ﺑﯿﺶﺗﺮﯾﻦ اﻫﺘﻤﺎم را داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ و ﻗﺒـﻞ از‬
‫اﺳﻼم ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺮوان ادﯾﺎن و ﻣﺬاﻫﺐ ﺑﺎ ﻫﻢ در ﺟﻨﮓ و ﺳﺘﯿﺰ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﯾﮏ‪ ،‬دﯾﮕﺮي را ﺑﺮ ﺧﻄـﺎ‬
‫و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﯽداﻧﺴﺖ و ﺗﻼش ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺟﺒﺎر ﭘﯿﺮو ﻋﻘﯿﺪه ﺧﻮﯾﺶ ﺳﺎزد و ﯾـﺎ‬
‫ﺳﺮﮐﻮب ﻧﻤﺎﯾﺪ( ‪ .43‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل دﺷﻤﻨﯽ ﯾﻬﻮدﯾﺎن و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﮐﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ را ﺑـﺮ ﺑﺎﻃـﻞ ﺑـﻮدن‬
‫ﻣﺘﻬﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﻫﺮدو دﺳﺘﻪ ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺪ از ﺗﻌﺼﺒﺎت ﺑﺮ ﮐﻨـﺎر‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ در ﺳﻮره ﻧﺴﺄ‪ ،‬آﯾﻪ ‪ 113‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻧﯿﺰ ﺗﺬﮐﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»و ﻗﺎﻟﺖ اﻟﯿﻬﻮد ﻟﯿﺴﺖ اﻟﻨﺼﺎري ﻋﻠﯽ ﺷﯿﺊ و ﻗﺎﻟﺖ اﻟﻨﺼﺎري ﻟﯿﺴﺖ اﻟﯿﻬﻮد ﻋﻠـﯽ ﺷـﯿﺊ و ﻫـﻢ‬
‫ﯾﺘﻠﻮن اﻟﮑﺘﺎب ﮐﺬاﻟﮏ ﻗﺎا اﻟﺬﯾﻦ ﻻ ﯾﻌﻠﻤﻮن ﻣﺜﻞ ﻗﻮﻟﻬﻢ ﻓﺎﷲ ﯾﺤﮑﻢ ﺑﯿﻨﻬﻢ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﻤﻪ ﻓﯿﻤﺎ ﮐـﺎﻧﻮا‬ ‫‪110‬‬

‫ﻓﯿﻪ ﯾﺨﺘﻠﻔﻮن«‪.43‬‬
‫ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﻫﯿﭻ ﻣﻮﻓﻘﯿﺘﯽ ﻧﺰد ﺧﺪا ﻧﺪارﻧﺪ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﻬﻮدﯾـﺎن‬
‫ﻫﯿﭻ ﻣﻮﻓﻘﯿﺘﯽ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻠﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﺮ دو ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽ را ﭘﯿﺮوي و ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨـﺪ‬

‫‪ -42‬ﺳﻮره ﻧﺴﺄ آﯾﻪ‪.92‬‬

‫‪ -43‬آﯾﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ص ‪.39‬‬
 ‫و ﺑﺎﯾﺪ از اﯾﻦ ﻗﺴﻢ ﺗﻌﺼﺐﻫﺎ دور ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻓﺮاد ﻧﺎدان ﻧﯿـﺰ ﺳـﺨﻨﯽ ﻣﺜـﻞ ﺳـﺨﻦ آنﻫـﺎ داﺷـﺘﻨﺪ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﺑﺎره آﻧﭽﻪ در آن اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ داوري ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫و ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر ﭘﯿﺮوان دﯾﻦ ﻣﺤﺒﻮس ﺑﺎور دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻘـﻂ اﻣـﺖ زرﺗـﺸﺖ‪ ،‬ﭘﺮﺳـﺘﻨﺪه ﯾﺰداﻧﻨـﺪ و‬
‫دﯾﮕﺮان اﻫﺮﯾﻤﻦ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﯿﻦ ﯾﺰدان و اﻫﺮﯾﻤﻦ ﺗﺎ ﭘﯿﺮوزي ﻧﻬـﺎي‬
‫اداﻣﻪ دارد و ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﻫﯿﭻﮔﺎه ﺻﻠﺢ واﻗﻌﯽ رخ ﻧﺪاده و ﻧﺨﻮاﻫﺪ داد‪ .‬و در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻧﯿﭽﻪ از‬
‫زﺑﺎن زرﺗﺸﺖ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﺑﺎﯾﺪ دﺷﻤﻦ ﺗﺎن را ﺑﺠﻮﯾﯿﺪ و ﺟﻨﮓ ﺗﺎن را ﺑﺮﭘﺎ ﮐﻨﯿﺪ ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﺗﺎن و اﮔﺮاﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﺗﺎن از ﭘﺎ در آﯾﺪ درﺳﺘﯽ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻨﻮز ﻏﺮﯾﻮ ﭘﯿﺮوزي ﺑﺮ ﺻﻠﺢ‬
‫را ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﭽـﻮن اﺑـﺰار ﺟﻨـﮓﻫـﺎي ﺗـﺎزه دوﺳـﺖ ﺑﺪارﯾـﺪ و ﺻـﻠﺢ ﮐﻮﺗـﺎه ﻣـﺪت را ازﺻـﻠﺢ دراز‬
‫ﻣﺪت‪،‬ﺑﯿﺶ اﻧﺪرز ﺗﺎن ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﮐﺎر ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬اﻧﺪرز ﺗﺎن ﻣـﯽﮔـﻮﯾﻢ ﮐـﻪ ﺟﻨـﮓ ﮐﻨﯿـﺪ و ﺟﻨـﮓ‬
‫آورﯾﺪ‪ .‬اﻧﺪرز ﺗﺎن ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺻﻠﺢ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬اﻧﺪرز ﺗﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺮوز ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﮐﺎر ﺗـﺎن ﺟﻨـﮓ‬
‫ﯾﺎر‪ ،‬ﺻﻠﺢ ﺗﺎن ﭘﯿﺮوزي ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﮐﻪ آﻣﺎن ﻧﯿﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﺎ ﺟﻨﮓ را ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺪس ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ‬
‫را ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﮓ ﻧﯿﮏ اﺳﺖ ﻫﺮ آرﻣﺎﻧﯽ را ﻣﻘﺪس ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪44.‬ﻣﺘﻦ ﺳﺨﻦ زرﺗﺸﺖ را ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫آورده اﺳﺖ »ﻣﻦ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ راﺳﺘﯽ و ﺑﺮدﺑﺎري و ﻣﻦ ﻧﯿﮏ‪ ،‬ﻃﻠﺐ ﻗﺪرت ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺗﺎ ﺑـﻪ ﮐﻤـﮏ آن‬
‫ﺑﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ دروغ ﻇﻔﺮ ﯾﺎﺑﻢ«‪ .45‬اﯾﻦ ﺟﻨﮓﻫﺎ و درﮔﯿﺮيﻫﺎ در ﻣﯿﺎن ﭘﯿﺮوان اﻟﻬﯽ و ﻏﯿﺮ اﻟﻬـﯽ ﺗـﺎ‬
‫زﻣﺎن ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺴﯿﺎري ﺟﺪي ﻣﻄﺮح ﺑﻮد و ﺗﺎﯾﮑﯽ در ﻗﺮن ﭘﯿﺶ ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ‬
‫داﺷﺖ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در ﺑﯿﻦ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ و ﯾﻬﻮدﯾﺖ‪ ،‬ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﺧﻮﻧﯽ ﯾﮏ دﯾﮕﺮ ﺑـﻮده و ﻫﻤـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺎﺑﻮدي ﻫﻢ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻣﺎ ﺷﺎﻫﺪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻧﺰاعﻫﺎ و ﺟﻨﮓﻫﺎ در ﻗـﺎره اروﭘـﺎ واﻣﺮﯾﮑـﺎ ﺑـﯿﻦ‬
‫ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎنﻫﺎ و ﮐﺎﺗﻮﻟﯿﮏﻫﺎ ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬ﮐﻪ ﻧﻮع ﺟﻨﮓ ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﺳﻼم از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﭘﯿـﺪاﯾﺶ‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از آﯾﺎت و رواﯾﺎت ﺑﺮ ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﺑﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻔﮑﺮي ﺧﻂ ﺑﻄﻼن ﮐﺸﯿﺪه و اﻋﻼم داﺷـﺘﻪ ﮐـﻪ‬
‫ﭘﯿﺮوان ادﯾﺎن و ﻋﻘﺎﯾﺪ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﺻﻠﺢ آﻣﯿﺰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧـﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ از ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﯾﮏدﯾﮕﺮ دوري ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ارزشﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﮑﺎري ﮐﻨﻨـﺪ و‬
‫‪111‬‬ ‫آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪدي ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎري را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺷﺎن ﻣﻮرد ﻣﻼﻣﺖ ﻗﺮارداده اﺳﺖ( ‪.46‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻌﯿﺎر زﻧﺪﮔﯽ ﺻﻠﺢ آﻣﯿﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﻠﺖﻫﺎ ﻋـﺪم دﺷـﻤﻨﯽ آﻧـﺎن ﺑـﺎ اﺳـﻼم و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ اﺳﺖ و ﭘﺲ از اﺣﺮاز اﯾﻦ اﻣﺮ ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣـﺎﻧﻌﯽ در زﻣﯿﻨـﻪ ﻫﻤﮑـﺎري ﺑـﺎ ﻣﻠـﻞ و اﻗـﻮام‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﺣﺘﺎ دﺷﻤﻨﯽﻫﺎي ﻗﺒﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻣـﺎﻧﻌﯽ ﺑـﺮ ﻫﻤﮑـﺎري ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪.‬‬

‫‪ -44‬ﻧﯿﭽﻪ‪ ،‬وﯾﻠﻬﻠﻢ ﻓﺮﯾﺪرش‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ص ‪.63‬‬

‫‪ -45‬آﺷﺘﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ‪،‬زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ﻣﺮزﯾﻨﺎ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ص ‪.194‬‬
‫‪ -46‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان آﯾﻪ ‪ ، 64‬ﺳﻮره ﻣﻤﺘﺤﻬﻪ آﯾﻪ ‪.8‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪...»:‬وﻻ ﯾﺨﯿﺮﻣﻨﮑﻢ ﺷﻨﺌﺎن ﻗﻮم ان ﻣﺪوﮐﻢ ﻣﻦ اﻟﻤـﺴﺠﺪ‬
‫اﻟﺤﺮام ان ﺗﻌﺘﺪوا و ﺗﻌﺎوﻧﻮا ﻋﻠﯽ اﻟﺒﺮ و اﻟﺘﻘﻮي و ﻻﺗﻌﺎوﻧﻮا ﻋﻠﯽ اﻻﺛﻢ واﻟﻌﺪوان واﻟﺘﻘﻮاﷲ«‪.47‬‬
‫ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ از ورود ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﺎزﺗﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺸﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ‬
‫ﻇﻠﻢ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻮاره در راه ﻧﯿﮑﯽ و ﭘﺮﻫﯿﺰﮐﺎري ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﯾﺎري ﮐﻨﯿﺪ و در راه ﮔﻨﺎه و ﺗﻌﺪي‬
‫ﻫﻤﮑﺎري ﻧﻨﻤﺎﯾﯿﺪ و از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ آﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آﯾﺎت و رواﯾﺎت ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾـﺪ‪ :‬ار دﯾـﺪﮔﺎه اﺳـﻼم‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓـﺎت ﻋﻘﯿـﺪﺗﯽ‬
‫ﺑﺨﻮدي ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي و ﺑﺎ اﻟﻄﺒﻊ آواره ﺳـﺎﺧﺘﻦ اﻓـﺮاد ﯾـﺎ ﮔﺮوﻫـﺎ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ‬
‫ﭘﯿﺮوان ﺗﻤﺎ ادﯾﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﮐﻨﺎر ﯾﮏ دﯾﮕﺮ ﺑﺪون ﺗﻌﺼﺐ و ﺗﻨﮓ ﻧﻈﺮي ﺑـﻪ زﻧـﺪﮔﯽ ﻓـﺮدي و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮﯾﺶ اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾـﻦ ﻋﺎﻣـﻞ دوم ﭘﯿـﺪاﯾﺶ ﭘﺪﯾـﺪه ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ ﮐـﻪ ﻫﻤـﺎن‬
‫ﺟﻨﮓﻫﺎي ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ اﺳﺖ‪ ،‬از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﻋﺎﻣـﻞ ﺗﻨـﺎزع و در ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﻣﻬـﺎﺟﺮتﻫـﺎ‪،‬‬
‫آوارﮔﯽﻫﺎ و ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ اﻓﺮاد و ﯾﺎﮔﺮوﻫﯽ ﺑﻪ اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺳﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﯽ و ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻮي‪ :‬ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻋﺎﻣـﻞ ﺗـﺎﺛﯿﺮﮔـﺬار در ﭘﯿـﺪاﯾﺶ و اﻓـﺰاﯾﺶ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ از ﻧﻈﺮ ﻣﮑﺘﺐ اﺳﻼم‪ ،‬ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﯽ و اﻧﺤﺼﺎر ﮔﺮاﯾﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺗـﺎرﯾﺦ ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺑﯽ ﺷﻤﺎري ﻣﻮرد ﻫﺠﻮم ﻗـﺪرت ﻃﻠﺒـﺎن ﻗـﺮار ﮔﯿﺮﻧـﺪ و ﺳـﺮ اﻧﺠـﺎم آوره و ﺑـﯽ‬
‫ﺧﺎﻧﻤﺎن ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﺎ ﻣﻠﺖﻫﺎ و ﮔـﺮوهﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ داﻋﯿـﻪ ﮐﺸﻮرﮔـﺸﺎﯾﯽ وﺳـﻠﻄﻪ ﻣﻄﻠـﻖ ﺑـﺮ‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻠﺖﻫﺎي‪ ،‬ﺿﻌﯿﻒ را داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ و ﻋﻤﺪهاي را اﯾﻔﺎ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‬
‫ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ اول و دوم ﺧﻮد ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﮐـﻪ ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس ﺣﺲ ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻮي و ﻧﮋادﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺮدم آﻟﻤﺎن و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﻠﻄﻪ ﺑﻪ ﺑـﺮ ﺳﺮاﺳـﺮ ﺟﻬـﺎن ﺑـﻪ‬
‫وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﯾﻦﮐﻪ ﺣﺲ ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬از ﻣﻬﻢﺗـﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ ﭘﯿـﺪاﯾﺶ‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ و آوارﮔﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي ﺑﻮده و ﻫـﺴﺖ‪ .‬در ﺣـﺎل ﺣﺎﺿـﺮ ﮐـﻪ ﺗـﺎ ﺣـﺪي ﻣﻠـﺖﻫـﺎ‬
‫ﺗﻌﺼﺒﺎت ﻣﺬﻫﺒﯽ را ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ و اﻣﮑﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ آﻧﺎن از اﯾـﻦ ﻧﻈـﺮ ﻓـﺮاﻫﻢ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪112‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﺄﺳﻒ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﻗﺪرت وادﻋﺎي ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻮﺷﺖ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺟـﺪي‬
‫ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﺟﻨﮓﻫﺎي زﯾﺎدي ﭼﻪ در داﺧـﻞ ﯾـﮏ ﮐـﺸﻮر و ﭼـﻪ ﺑـﯿﻦ ﭼﻨـﺪ ﮐـﺸﻮر ﺻـﻮرت‬

‫‪ -47‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه آﯾﻪ ‪.2‬‬

 ‫ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ و اﻧﮕﯿﺰهاي ﺟﺰ ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻮي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﯽ و دﺧﺎﻟﺖ ﺑﻪ اﻣﻮرﮐـﺸﻮري‬
‫دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اراده آﻧﺎن( ‪.48‬‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن‪ :‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺻﻞ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ و ﭘﺬﯾﺮش ﻋﻤـﻮﻣﯽآن‬
‫و اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﻣﻠﺖ ﺑﺮ ﻟﺰوم ﭘﻨﺎه دادن ﺑﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺑﺮ ﺧﻮرد دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﻋﻤﻼ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﺑﻮده و ﻣﻘﺮرات ﻣﺸﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻠﺰم ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﺎن آن را رﻋﺎﯾـﺖ ﮐﻨﻨـﺪ‬
‫ﻣﻄﺮح ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ‪ ،‬ﮐﺸﻮرﻫﺎ روشﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت و ﺑﺮ ﺧﻮردﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻞ ﺗﻔﺎوت ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻠﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن‬

‫ﺗﻔﺎوت ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻪ از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن را ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﻧﺪاﻧـﺴﺘﻪ‪-‬‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺪان ﻋﻠﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻻ در اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ از ﻓﺮارﯾﺎن ﺳﺰاوار ﭘﻨـﺎه دادن‬
‫ﺑﻮده و ﮐﺪام ﯾﮏ از آﻧﺎن ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮑـﺴﺎن ﻧﯿﻨﺪﯾـﺸﯿﺪه و ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎره دﯾﮕـﺮ در‬
‫ﻣﻮرد ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ واﺣﺪي دﺳﺖ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬دوﻣﺎ در راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن‬
‫اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫و ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮق آﻧﺎن اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮﻣﺎ وﺿﻌﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دوﻟﺖﻫﺎ‪ ،‬ﭼـﻪ از‬
‫ﺣﯿﺚ اوﺿﺎع داﺧﻠﯽ و ﭼﻪ از ﺣﯿﺚ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده‪ .‬در ﺑﺎره اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دوﻟـﺖﻫـﺎ در‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه و اﯾﻦﮐﻪ ﭼﻪ ﻓﺮدي ﺳﺰاوار ﺣﻤﺎﯾﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﮐﺮدﯾﻢ و اﻣـﺎ‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺣﻖ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ و ﻣﺤﺪوده آن ﺣﻘﻮق داﻧﺎن داراي دوﮔﺮاﯾﺶ ﺑـﻮدهاﻧـﺪ‪) :‬ﺑﺮﺧـﯽ از‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن‪ ،‬ﻃﺮﻓﺪار ﺣﻘﻮق ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻮده و ﺣﻖ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﯾﮑـﯽ از‬
‫اﺻﻮل ﺣﻘﻮق ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺧـﻮد را ﺑﺮاﺟـﺮاي اﺻـﻮل ﺣﻘـﻮق‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﻠﺰم ﺑﺪاﻧﻨﺪ( ‪ .49‬وﻟﯽ ﻋﺪهاي دﯾﮕﺮ ﻃﺮﻓـﺪار ﻣﮑﺘـﺐ ﺣﻘـﻮق ﻃﺒﯿﻌـﯽ ﻧﺒـﻮده و ﺑـﻪ اﺻـﻞ‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل ﺣﻘﻮق ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎور ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺑـﺮﻋﮑﺲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪﮐـﻪ‬
‫‪113‬‬
‫آزادي و اﺳﺘﻘﻼل دوﻟﺖﻫﺎ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ آﻧﺎن ﺑﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬اﻗﺘـﻀﺎ دارد ﮐـﻪ در ﭘـﺬﯾﺮش و‬
‫ﻋﺪم ﭘﺬﯾﺮش ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه آزاد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺮ دوﻟﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘـﺮرات ﺧـﺎص ﺧـﻮد اش را در‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن و ﺣﻘﻮق آنﻫﺎ وﺿﻊ ﮐﻨﺪ( ‪ .50‬وﯾﮑﺘﻮرﯾﺎ ﮐﺸﯿﺶ و ﺣﻘﻮﻗﺪان ﻣﻌﺮوف آﺳﭙﺎﻧﯿﺎﯾﯽ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻃﺮﻓﺪاران ﺣﻘﻮق ﻃﺒﯿﻌﯽ در راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪»:‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ زﻧـﺪﮔﯽ ﺑـﺸﺮ‬

‫‪ -48‬آﯾﺘﯽ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ص ‪.45‬‬

‫‪ -49‬اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ص ‪.375‬‬
‫‪ -50‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.375‬‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺸﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑـﯿﻦ ﻣـﺮدم ﻣـﺸﺘﺮك ﺑـﻮده و ﻫـﯿﭻ‬
‫ﻗﯿﺪي ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﮐﺲ آزاداﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﮐﺠـﺎ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺪون ﻫﯿﭻ ﻣـﺎﻧﻌﯽ ﻣـﺴﺎﻓﺮت ﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﺑﻌـﺪ از آن ﻫـﻢ ﮐـﻪ اﻣـﻮال و اﻣـﻼك از ﺻـﻮرت‬
‫اﺷﺘﺮاﮐﯽ ﺧﺎرج ﮔﺸﺘﻪ و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﺮدي ﭘﯿﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻻزﻣﻪ ﺗﺤﻮل آن ﻧﺒﻮده ﮐﻪ ﺑﺮاي رﻓـﺖ و‬
‫آﻣﺪ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﻣﻮاﻧﻌﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺣﻖ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﻣﺮاﻋﺎت ﮔﺮدد‬
‫و از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺻﻮرت ﺿﺮورت در ﺳﺮزﻣﯿﻦ دﯾﮕﺮان ﭘﻨﺎه ﮔﺰﯾﻨﻨﺪ و ﺑـﻪ ﺣﯿـﺎت‬
‫ﺧﻮﯾﺶ اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ«‪.51‬‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از ﺣﻘﻮق داﻧﺎن ﺑﺮ اﺳﺘﻘﻼل و ﺣﻖ ﻃﺒﯿﻌﯽ دوﻟﺖﻫﺎ در ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺑـﺮ‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﯾﺶ)ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﻠﯽ( ﺗﺄﮐﯿﺪ ورزﯾﺪه‪) ،‬و ﺑﺎورﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ دوﻟﺖﻫﺎ اﻟﺰاﻣﯽﻧﺪارﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن را در ﮐﺸﻮر ﺧﻮﯾﺶ ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺧﻼﻗـﺎ ﺳـﺰاوار اﺳـﺖ در‬
‫ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن از ﭘﺬﯾﺮش ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن درﯾﻎ ﻧﻮرزﻧﺪ(‪ .52‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬در ﺳﺎل)‪ 1928‬م( ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل‬
‫ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮد ﮐـﻪ ﻣـﺮوت و ﻋـﺪاﻟﺖ اﻗﺘـﻀﺎ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫دارد ﮐﻪ دوﻟﺖﻫﺎ از اﯾﻦ اﺧﺘﯿﺎر ﺳﺆ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬واﻗﻌﯿﺖ اﻣﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨـﻪ‪ ،‬ﻧـﻪ‬
‫ﻣﺒﻨﺎي وﯾﮑﺘﻮرﯾﺎ را ﻣﯽﺗﻮان ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﻧﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻧﻈﺮﯾﻪ وي را‪ ،‬زﯾﺮا آزادي اﻧـﺴﺎنﻫـﺎ از‬
‫وﻃﻦ در دورهﻫﺎي اوﻟﯿﻪ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻮده ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ آنﻫﺎ در ﻋـﺼﺮ ﺣﺎﺿـﺮ آﻧﮕﻮﻧـﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭼﺮا ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﭼﻨﯿﻦ آزادياي ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن ﻣﯿﺴﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ در آﯾﻨﺪه ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﺸﺮي‬
‫ﺑﭙﺬﯾﺮد ﮐﻪ دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺸﻮر واﺣﺪي اداره ﺷﻮد و ﻫﺮ ﮐﺲ در اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺤـﻞ زﻧـﺪﮔﯽ ﺧـﻮد‬
‫آزاد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﻟﺰوم ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻧﯿﺰ ﺣﻘﻮق داﺧﻠﯽ ﻫﺮ ﮐﺸﻮر ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺻﻞ ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﻮاﻫﯽ و اﻧﮕﯿﺰه ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻇﻠـﻢ‬
‫و ﺳﺘﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را در ﻓﻄﺮت ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎه ﺟﻮﯾﺎن از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم‪ :‬در اﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﺤـﺚ را ﺑـﺎ ﺳـﺨﻨﯽ از ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﺳـﻼم آﻏـﺎز‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ »ﻣﻦ ﺳﻤﻊ ﻣﻨﺎدﯾﺎ ﯾﻨﺎدﯾﺎ ﯾﻨﺎدي ﯾﺎ ﻟﻠﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﻓﻠﻢ ﯾﺠﺒﻪ ﻓﻠﯿﺲ ﺑﻤﺴﻠﻢ«‪.53‬‬ ‫‪114‬‬

‫ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺻﺪاي اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﺸﻨﻮد ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را ﺑﻪ ﯾﺎري ﺧﻮﯾﺶ ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑـﻪ‬
‫او ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ رواﯾـﺖ ﮔﺮﭼـﻪ ﻣﻨﺤـﺼﺮا در ﻣـﻮرد ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﺎن وارد‬

‫‪ -51‬ﺣﻤﯿﺪ زﻧﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺎﺳﻌﻠﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮق اﻗﻠﯿﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ص ‪.17‬‬

‫‪ -52‬اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ص ‪.380‬‬
‫‪ -53‬آﯾﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ص ‪.50‬‬
 ‫ﻧﺸﺪه و ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﻓﺮد ﺳﺘﻤﺪﯾﺪه ورﻧﺞ ﮐﺸﯿﺪهاي اﻋﻢ از ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣـﯽﺷـﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻨﺎه ﺟﻮﯾﺎن و آورﮔﺎن از وﻃﻦ و ﮐﺎﺷﺎﻧﻪ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬از ﺑﺎرز ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻣﻈﻠﻮﻣـﺎن‬
‫و ﺳﺘﻤﺪﯾﺪﮔﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﺮ ﻫﺮ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻻزم اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫آنﻫﺎ ﭘﻨﺎه دﻫﻨﺪ و از ﻫﻤﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻇﻠﻢ از آﻧﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮ از ﻫﻤـﻪ‬
‫اﯾﻦﮐﻪ در ﻣﮑﺘﺐ اﺳﻼم ﻣﺴﻮوﻟﯿﺖ ﭘﻨﺎه دادن ﺑﻪ ﻣﻈﻠﻮﻣـﺎن ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﯾـﮏ وﻇﯿﻔـﻪ ﺑـﺮاي دوﻟـﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ از ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و از اﯾﻦ ﻓﺮاﺗﺮ‪ ،‬از ﺗﮑـﺎﻟﯿﻒ آﻧـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ وﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﻖ ﺟﻮار ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻓـﺮاد ﻣـﺴﻠﻤﺎن دﯾﮕـﺮ و‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺮ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ وﻇﯿﻔﻪ و ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻻزم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫از آن ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭘﺪﯾﺪه ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪهاي ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﺪاﯾﺶ آن ﺑـﺮ ﻣـﯽ‪-‬‬
‫ﮔﺮدد ﺑﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮ ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﯾـﺎدي از ﺟﻤﻠـﻪ ﺟﻨـﮓﻫـﺎي ﻋﻘﯿـﺪﺗﯽ و‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎدي را ﻣﯽﺗﻮان در اﻓﺰاﯾﺶ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ ﻣـﺆﺛﺮ داﻧـﺴﺖ‪ .‬ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ ﺑـﻪ‬
‫اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫اﺷﮑﺎل ﻣﺘﻔﺎوت در ﺳﺮ زﻣﯿﻦﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺳﻢ ﮐﻬﻦ ﮐﻪ رﯾﺸﻪﻫﺎي ﻋـﺎﻃﻔﯽ و‬
‫ﻓﮑﺮي دارد‪ .‬در ﺑﯿﻦ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻣﻄﺮح ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠـﻪ در ﯾﻮﻧـﺎن‪ ،‬ﮐـﻪ ﺗـﺎرﯾﺦ ﻧﻮﯾـﺴﺎن‬
‫روﻣﯽﻫﺎ را از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ اﺣﺘﺮام ﺧﺎﺻـﯽ داﺷـﺘﻨﺪ و ﻫﻤـﯿﻦﻃـﻮر در ﺑـﯿﻦ‬
‫ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﮐﻪ ﭼﻨﺪ ﺷﻬﺮ ﺑﺰرگ را ﺑﺮاي ﭘﻨﺎه ﺟﻮﯾﺎن اﺧﺘﺼﺎص داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﺎ در ﺟﺰﯾـﺮه اﻟﻌـﺮب‬
‫ﮐﻪ آن وﻗﺖ اﮐﺜﺮﻣﺮدﻣﺶ ﺑﻪ ﺻﺤﺮاﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﻮﭼﯽﮔﺮي زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣـﺴﺎﻟﻪ‬
‫اﺣﺘﺮام ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬و در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮنﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ژﻧﻮ ﺗـﺪوﯾﺮ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺑﺤﺚ در ﺑﺎره ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﺷﺪه و ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﻌـﻀﯽ از ﻣــﻮاردي را در اﯾــﻦ راﺑﻄــﻪ ﻣــﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺠﻤﻠــﻪ ﺗﻌﺮﯾﻔــﯽ از ﭘﻨﺎﻫﻨــﺪه در اﯾــﻦ‬
‫‪115‬‬
‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن اراﯾـﻪ ﺷـﺪه ﮐـﻪ ﻋـﺪهاي از ﺣﻘﻮﻗـﺪاﻧﺎن ﺑـﻪ آن ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ دارﻧـﺪ‪ .‬ﻋـﺪهاي از‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪ از ﺣﻘﻮق ﻃﺒﯿﻌﯽاش ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻋﺪهاي دﯾﮕـﺮ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ را در ﻗﺴﻤﺖ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺣﻘﻮق ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺘﺎر ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻫﺮ ﮐﺸﻮري ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫آوارﮔﺎن ﺟﻨﮕﯽ ﭘﻨﺎه ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﺣﻖ دارﻧﺪ ﺑﺮ اﺳـﺎس ﻣﻘـﺮرات داﺧﻠـﯽ ﮐـﺸﻮراش ﺑـﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﻤﯿﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﺗﻔﺎوتﻫﺎﯾﯽ در ﺷﯿﻮه ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑـﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﺎن‬
‫دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎبﻧﺎﻣﻪ‬
‫‪ -1‬اﺑﺮاﻫﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪1377،‬‬
‫‪ -2‬آﺷﺘﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺟﻼ اﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬زردﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺮدﯾﺴﺘﺎ و ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﺳﻬﺎﻣﯽاﻧﺘﺸﺎر‪. 1368،‬‬
‫‪ -3‬آﯾﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪. 1366،‬‬
‫‪ -4‬ارﻓﻌﻨﯿﺎ‪ ،‬ﻣﻬﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬آﮔﺎه ‪. 1369‬‬
‫‪ -5‬رﺷﯿﺪاﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺳﻼم و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺳﯿﺪي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه‪. 1353 ،‬‬
‫‪ -6‬ﺑﯿﺮﯾﻨﺎ)ﺷﯿﺮاﻟﺪوﻟﻪ( ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان ﻧﺸﺮ دﻧﯿﺎي ﮐﺘﺎب‪.‬‬
‫‪ -7‬زرﯾﻦ ﮐﻮب‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺮدم اﯾﺮان ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪. 1368 ،‬‬
‫‪ -8‬ﻋﯿﺪ زﻧﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺎﺳﻌﻠﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮق اﻗﻠﯿﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ ‪. 1366،‬‬
‫‪ -9‬ﺧﺎﻟﻌﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﺑﺴﺖ وﺑﺴﺖ ﻧﯿﺸﻨﯽ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﻧﯿﭽﻪ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺪرﯾﺶ وﯾﻠﻬﻠﻢ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ زردﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﻤﺎﻋﻞ ﺧﻮﯾﯽ و دارﯾﻮش آﺷﻮري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﯿﻞ‪.1351 ،‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫‪116‬‬
 ‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﮑﺘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯿﺎر ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎوري‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺗﺪارﮐﺎت ﺟﻤﻊ ﮐﻠﻤﻪ »ﺗﺪارك« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدن ﭼﯿﺰي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﺻـﻄﻼح ﺣﻘـﻮﻗﯽ‬
‫اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدن وﺳﺎﯾﻞ وﺧﺪﻣﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ اداره ﺑﻪ آن ﻧﯿﺎز دارد‪ .‬ﻫـﺮ اداره‬
‫ﺑﻪ اﺟﻨﺎس از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﯿﺰ ‪ ،‬ﭼﻮﮐﯽ‪ ،‬ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ‪ ،‬وﺳـﺎﯾﻠﯽ ﻣـﻮﺗﺮي و ﭘـﺮزه ﺟـﺎت ﻣـﻮﺗﺮﻫـﺎ و وﺳـﺎﯾﻞ‬
‫ﺗﺤﺮﯾﺮي و ﻣﺎﺷﯿﻨﻬﺎي ﻓﻮﺗﻮﮐﺎﭘﯽ‪ ،‬ﭘﺮﯾﻨﺘﺮ‪ ،‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﮐﺎﻏـﺬ‪ ،‬ﻓـﺮش‪ ،‬ﻇـﺮوف آﺷـﭙﺰي‪ ،‬ﻣـﻮاد اﺣﺘﺮاﻗـﯽ‪،‬‬
‫ﺧﻮراﮐﯽ وﻏﯿﺮه ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اداره ﻫــﻢﭼﻨــﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻣﻨــﺪ ﺧــﺪﻣﺎت ﻣــﺸﻮرﺗﯽ اﺳــﺖ‪ .‬ﮐﺎرﻫــﺎي ﺧــﺪﻣﺎﺗﯽ ﻋﺒــﺎرت اﺳــﺖ از‪:‬‬
‫»ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺗﺨﺼﺼﯽ‪ ،‬ذﻫﻨﯽ وﻣﺸﻮرﺗﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣـﻮر ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺗﻬﯿـﮥ‬
‫اﻣﻮال و اﺟﻨﺎس واﺟﺮاي اﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ از اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻣﻮر ﻣﺮﺑـﻮط ﺟﻨﺒـﮥ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧــﺪﻣﺎت ﻣــﺸﻮرﺗﯽ ﺷــﺎﻣﻞ ﻃــﺮح )دﯾــﺰاﯾﻦ( ﻧﻈــﺎرت‪ ،‬آﻣــﻮزش‪ ،‬ﺑﺮرﺳــﯽ )ﺗﻔﺘــﯿﺶ(‪ ،‬اﯾﺠــﺎد‬
‫)ﭘﺮوﮔﺮام ﻫﺎي ﮐﻤﭙﯿﻮﺗﺮي ﺳﺎﻓﺖ وﯾـﺮ( ﻧﻈﺮﯾـﺎت و ﭘﯿـﺸﻨﻬﺎدات ﻣﺘﺨﺼـﺼﯿﻦ و ﺧـﺪﻣﺎت ﻣـﺸﺎﺑﻪ‬
‫ﺗﺨﻨﯿﮑﯽ و ﻣﺴﻠﮑﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ اداره ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻬﯿﻪ اﺟﻨﺎس و ﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﮐﺎرﻫﺎي ﻓﻨﯽ در اﻣﻮر ﮐﺎرﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﺎ از ﮐﺎرﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨـﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻈـﻮر ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﯾﮏ اداره ﻧﯿﺎز اﺳﺖ ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﯾﮏ اداره ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد اداري و رﻫﺎﯾـﺸﯽ‬
‫ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬درﻫﺮ دو ﺻﻮرت‪ ،‬ﯾﮏ اداره ﺑﺎﯾﺪ زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫ﮐﺮدن زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎ‪ ،‬اداره ﻧﯿﺎز دارد ﮐﻪ از ادارات دﯾﮕﺮ و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﯾﺎري‬
‫ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﯾﮏ اداره ﺑﺮاي ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدن ﯾـﺎ ﺗﻬﯿـﻪ ﮐـﺮدن اﺟﻨـﺎس ﻧﯿـﺰ‪ ،‬ﻧﯿـﺎز دارد ﮐـﻪ از‬
‫ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ و اﺷﺨﺎص ﯾﺎري ﺑﺠﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ ﮐﻪ در ﺗﻬﯿﻪ اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت و اﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻬﯿﻪ اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت و اﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﯾﮏ اﺻﻮل و ﻣﻘﺮرة اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳـﺎس‬
‫آن ﯾﮏ اداره ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻤﺎم ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺧﻮد را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻫـﺎي ﻋﺎﻣـﻪ ﻣـﺮدم را رﻓـﻊ‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺒﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺪون ﯾﮏ اﺻﻮل وﻣﻘﺮره اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﮔـﺮ ﻫـﻢ اﻣﮑـﺎن ﭘـﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪون ﺷﮏ ﻧﻈﻢ وﺗﺮﺗﯿﺐ ﺧﺎص ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﻮل وﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳـﺎس‬
‫آن اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬را »ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت« ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺧﯿﻠﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1387‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎده ﯾﮏ )‪ (1‬اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻗـﺎﻧﻮن ﺗـﺪارﮐﺎت ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﺗﻨﻈﯿﻢ اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺪارك اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت و اﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﻣﻮرد ﺿـﺮورت ادارات‪،‬‬
‫ﻣﻮﺳﺴﺎت وﺷﺮﮐﺖﻫﺎي دوﻟﺘﯽ وﻣﺨﺘﻠﻂ وﺿﻊ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت‪ ،‬ﯾـﮏ ﻗـﺎﻧﻮن ﺧـﺎص در اﻣـﻮر ﮐﺎرﻫـﺎي اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ادارات دوﻟﺘـﯽ‬
‫ﺳﺮوﮐﺎردارد‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﻣﻮﺳﺴﻪﻫﺎي ﻏﯿﺮ دوﻟﺘﯽ را در ﺑﺮ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ادارات دوﻟﺘﯽ و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻂ ﮐـﻪ ﺳـﻬﻢ دوﻟـﺖ در آن وﺟـﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺎده اول ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﮐﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 1387/10/29‬ﺗﻌﺪﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼﻨـﯿﻦ ﺻـﺮاﺣﺖ‬
‫دارد‪» :‬اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﮑـﻢ ﻣﻨـﺪرج ﺟـﺰء ﭼﻬـﺎرم ﻣـﺎدة ﻫﻔﺘـﺎد و ﭘـﻨﺠﻢ ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﯽ‬ ‫‪118‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻨﻈﯿﻢ اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻬﯿﮥ اﺟﻨـﺎس وﺗـﺪارﮐﺎت ﺧـﺪﻣﺎت و اﻧـﺴﺠﺎم اﻣـﻮر‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي ادارات‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﺎت و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻂ از داﺧﻞ وﺧﺎرج ﮐﺸﻮر وﺿﻊ ﮔﺮدﯾـﺪه‬
‫اﺳﺖ«‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﯾﻦ ﻣﺎده‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻬﯿﻪ اﺟﻨﺎس و ﺗـﺪارك ﺧـﺪﻣﺎت و اﻧـﺴﺠﺎم‬
‫اﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ وﺿﻊ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.1‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﺑﻌﺪ از ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﻮراي وزﯾﺮان ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣـﺎن ﺷـﻤﺎره )‪ (59‬ﻣﺤﺘـﺮم رﯾـﯿﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر ﺗﻮﺷﯿﺢ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ از اﻫﻤﯿﺖ ﺧـﺎص ﺑﺮﺧﻮردارﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﻗـﺎﻧﻮن‬
 ‫ﻫﻨﻮز در ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﮐﺸﻮر ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮارﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺟﻬﺖ ﺗـﺼﻮﯾﺐ ﺑـﻪ ﭘﺎرﻟﻤـﺎن ﻓﺮﺳـﺘﺎده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ از ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت را ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻫﺪف ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت‪:‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت داراي اﻫﺪاف ﺧﺎص اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺎده )‪ (2‬ﮔﻨﺠﺎﻧﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾـﻦ اﻫـﺪاف‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ در ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﺮوﺳﮥ ﺗﺪارﮐﺎت؛‬
‫‪ -2‬ﮐﻨﺘﺮول ﻣﺆﺛﺮ اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯽ وﻣﺼﺎرف ﻋﺎﻣﻪ؛‬
‫‪ -3‬اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮدن ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺪارﮐﺎت اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت واﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎﮐﯿﻔﯿﺖ؛‬
‫‪ -4‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮاي اﺷﺘﺮاك ﺗﻤﺎم داوﻃﻠﺒﺎن واﺟﺪ ﺷﺮاﯾﻂ در داوﻃﻠﺒﯽﻫﺎ؛‬
‫ﻫﺪف ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت اﯾﺠﺎد ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ در ﺟﺮﯾـﺎن ﺗـﺪارك اﺟﻨـﺎس‪ ،‬ﺧـﺪﻣﺎت و اﻧـﺴﺠﺎم اﻣـﻮر‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﺮﯾﺎن ﺗﺪارﮐﺎت ﺑﺮ ﻣﺼﺎرف دوﻟﺘﯽ ﮐﻨﺘﺮول ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد و ﻣـﺼﺮف ﮐـﻪ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﮑﺘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻬﯿﻪ اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻃﺮف ﺗﻬﯿـﻪ وﺗـﺪارﮐﺎت اﺟﻨـﺎس‪ ،‬ﺧـﺪﻣﺎت‬
‫واﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدد ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﺮاي دوﻟﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﯾﻌﻨﯽ ارزان ﺗﻤﺎم ﺷﻮد وﻫـﻢ‬
‫اﺟﻨﺎس ﮐﻪ ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ از ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﻮب ﺑﺮﺧﻮدار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دوﻟﺖ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣـﺎل ﺑـﺎ ﮐﯿﻔﯿـﺖ‬
‫ﺧﺮﯾﺪاري ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺎ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ زﻣﯿﻨﮥ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮐـﺴﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻣﻮر وﺧﻮاﺳﺘﻪ دوﻟﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻋـﻼم آﻣـﺎدﮔﯽ ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨـﯽ اﯾﻨﮑـﻪ دروازه رﻗﺎﺑـﺖ را ﺑـﯿﻦ‬
‫داوﻃﻠﺒﺎن ﺑﺎ زﺑﮕﺬارد‪ .‬اﻣﺎ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ ﮐﻪ در اﻫﺪاف ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت دﯾﺪه ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫آﻓﺮداوﻃﻠﺒﺎن ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺑﺎزار ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻـﻮرت ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ اﺟﻨـﺎس ﺗﻬﯿـﻪ ﺷـﺪه‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎﺣﮥ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت‬

‫‪119‬‬ ‫ﺳﺎﺣﮥ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﺗﻤﺎم ادارات دوﻟﺘﯽ را در ﺑـﺮ ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪ .‬ادارات‪ ،‬ﺷـﺎرواﻟﯽﻫـﺎ و‬
‫ﺳﺎﯾﺮ واﺣﺪﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﺑﻮدﺟﻮي ﮐﻪ اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت و اﻣـﻮر ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ آنﻫـﺎ از ﻃﺮﯾـﻖ ﺑﻮدﺟـﻪ‬
‫دوﻟﺖ ﺗﻤﻮﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت را ﻣﺮاﻋﺎت ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟـﯽ ﺑﻌـﻀﯽ ﻣـﻮارد از اﯾـﻦ ﺣﮑـﻢ‬
‫ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد ﮐﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺤﺮﻣﯿﺖ دارد و ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻠﯿﺎي ﮐﺸﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫از اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﻘﺮرات ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠـﯽاي ﮐـﻪ ﻣﻐـﺎﯾﺮ ﻗـﺎﻧﻮن ﺗـﺪارﮐﺎت ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣـﺖ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮداﺷﺖ ﺗﻌﻬﺪات ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻪ ﺗﻬﯿـﻪ و ﺗـﺪارك اﺟﻨـﺎس‪ ،‬ﺧـﺪﻣﺎت و اﻣـﻮر ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﺗﻤﻮﯾﻞ ﺷﺪه در ﻗﺮارداد ﻃﺒﻖ ﻣﻘﺮرات ﻣﻮﺳﺴﺎت ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ و‬
‫‪ -3‬ﺗﺪارﮐﺎت ادارات دوﻟﺘﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻘﯿﻢ ﺧﺎرج ﮐﺸﻮر ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ اﺣﮑﺎم اﯾـﻦ ﻗـﺎﻧﻮن ﻣﻄـﺎﺑﻖ‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ وﻣﻘﺮرات ﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺎده ﭼﻬﺎرم ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﺻﺮاﺣﺖ دارد‪ »:‬ادارات‪ ،‬ﺷﺎرواﻟﯽﻫـﺎ و ﺳـﺎﯾﺮ‬
‫واﺣﺪﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﺑﻮدﺟﻮي ﮐﻪ ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺪارك اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت و اﻣﻮر ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ آنﻫـﺎ از ﺑﻮدﺟـﮥ‬
‫دوﻟﺖ ﺗﻤﻮﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮑﻠﻒ اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻮر ﺗﻬﯿﻪ وﺗﺪارك اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت واﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺧـﻮد را‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺣﮑﺎم اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮارد ذﯾﻞ از اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺪارك اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت و اﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﻣﻨـﺎﻓﻊ وﻣـﺼﺎﻟﺢ‬
‫ﻋﻠﯿﺎي ﮐﺸﻮر اﯾﺠﺎب ﻣﺤﺮﻣﯿﺖ را ﻧﻤﺎﯾﺪ؛‬
‫‪ -2‬ﻣﻘﺮرات ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽاي ﮐﻪ ﻣﻐﺎﯾﺮ اﺣﮑﺎم اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻨـﺼﻮرت‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ داﺷـﺖ ﺗﻌﻬـﺪات ﻗﺒﻠـﯽ ﺑـﻪ ﺗﻬﯿـﻪ و ﺗـﺪارك اﺟﻨـﺎس‪ ،‬ﺧـﺪﻣﺎت واﻣـﻮر‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺗﻤﻮﯾﻞ ﺷﺪه در ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻣﻘﺮرات آن ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ و‬
‫‪ -3‬ﺗﺪارﮐﺎت ادارات دوﻟﺘﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻘﯿﻢ ﺧﺎرج ﮐﺸﻮر ﺑﺎرﻋﺎﯾـﺖ ﺣﮑـﻢ ﻣﻨـﺪرج ﻣـﺎدة ﻧـﻮد‬
‫وﯾﮑﻢ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻋـﺪ و ﻣﻘـﺮرات ﮐـﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑـﺎن ﺻـﻮرت ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪ ،‬ﻣﮕـﺮ اﯾﻨﮑـﻪ در‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﻃﻮر دﯾﮕﺮي ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.«2‬‬

‫آﻏﺎز ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎت‬

‫در ﺗﺪارﮐﺎت آﻧﭽـﻪ ﮐـﻪ ادارات دوﻟﺘـﯽ ﻧﯿـﺎز ﺑـﺮاي ﺗﻬﯿـﻪ اﺟﻨـﺎس‪ ،‬ﺧـﺪﻣﺎت و اﻧـﺴﺠﺎم اﻣـﻮر‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ دارد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺒﻞ از ﻫﻤﻪ ﺑﻮدﺟﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﭘﻼن ﺗﺪارﮐﺎت وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﺣﺘﯿﺎﺟﺎت اداره ﺗﺸﺨﯿﺺ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ارزش ﻣﺠﻤـﻮﻋﯽ‬
‫‪120‬‬
‫اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت واﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ در ﻃﻮل ﺳﺎل ﻣﺎﻟﯽ ﺗﻮﺳﻂ اداره ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺎده دوازدﻫﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﺻﺮاﺣﺖ دارد‪ (1) » :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﻗﺒﻞ از ﻣﻨﻈﻮري‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬ﺗﺨﺼﯿﺺ وﭘﻼن ﺗﺪارﮐﺎت وﺗﺜﺒﯿﺖ اﺣﺘﯿﺎج‪ ،‬آﻏﺎز ﺷﺪه ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ارزش ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت واﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ و ﺧﺪﻣﺎت ﺿﻤﻨﯽ ﮐﻪ در ﺧﻼل ﺳـﺎل‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﺗﻬﯿﻪ وﺗﺪارك آن ﺿﺮور داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ اداره ﺗﺜﺒﯿﺖ وﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.«3‬‬
 ‫ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺗﺪارﮐﺎت‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺪارك اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت و اﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮارد در ﺷﺮط ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﭘـﻼنﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮارد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در ﺷﺮﻃﻨﺎﻣﻪﻫﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻋﺒـﺎرت‬
‫اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪ -1‬ﮐﯿﻔﯿﺖ وﮐﻤﯿﺖ اﺟﻨﺎس و ﺧﺪﻣﺎت؛‬
‫‪ -2‬ﺧﺪﻣﺎت ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت واﺿﺢ ﺷﺮح داده ﺷﻮد؛‬
‫‪ -3‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﺨﻨﯿﮑـﯽ؛ اﺟﻨـﺎس‪ ،‬ﺧـﺪﻣﺎت و اﻧـﺴﺠﺎم اﻣـﻮر ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ داراي ﻣﺸﺨـﺼﺎت‬
‫ﺗﺨﻨﯿﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺮح داده ﺷﻮد؛‬
‫‪ -4‬ﺳﻤﺒﻮلﻫﺎ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎت‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﺪي‪ ،‬ﻋﻼﯾﻢ )ﻣﺎرك( وﻟﯿﺒﻞ؛‬
‫‪ -5‬ﺷﺮاﯾﻂ ﻗﺮارداد‪ ،‬در ﺗﺪارﮐﺎت ﺷﺮاﯾﻂ ﻗﺮارداد ﺧﯿﻠﯽ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺷـﺮاﯾﻂ ﻗـﺮارداد در‬
‫ﺗﻬﯿﻪ اﺟﻨﺎس و ﺧﺪﻣﺎت و اﻧﺴﺠﺎم اﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ذﮐﺮ ﮐﺮدد‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺗﺼﺪﯾﻖ‪ ،‬ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ )آزﻣﺎﯾﺶ( و ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﮑﺘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬

‫در اﺳﻨﺎد داوﻃﻠﺒﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺒﻠﯽ اﻫﻠﯿﺖ داوﻃﻠﺒـﺎن‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت ﺗﻮﺿـﯿﺤﯽ درج ﮔـﺮدد‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﻮاﻧﻊ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺷﺘﺮاك داوﻃﻠﺒﺎن در ﻣﺮاﺣـﻞ ﺗـﺪارﮐﺎت‪ ،‬اﺟﺘﻨـﺎب ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺒﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر دو ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ -1 .‬اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت واﻣﻮر ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻣﺆﺛﺮﯾﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎل آن ﺷﺮح داده ﺷﻮد‪ .‬و ‪ -2‬در ﻣﻮرد ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي )ﺳـﺘﻨﺪردﻫﺎي(‬
‫ﻣﻠﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺗﺪارﮐﺎت ﺿﺮورت ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﯾﺎ ﻧﺎم ﺗﺠﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﺣﻖ اﻻﺧﺘﺮاع‪ ،‬دﯾـﺰان ﯾـﺎ ﻧـﻮع وﻣﻨـﺸﺎء‬
‫ﻣﺆﻟﺪﯾﻦ ﯾﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺸﺨﺺ را از ﻟﺤﺎظ ﺗﺨﻨﯿﮑﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﮕﺮ اﯾـﻦ ﮐـﻪ راه ﻋﻤﻠـﯽ‬
‫دﯾﮕﺮي ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺿﺮورتﻫﺎي ﺗﺪارﮐﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎراﺗﯽ )ﻫﻤﭽﻮن ﯾـﺎ ﻣﻌـﺎدل آن( در‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﻨﺪرج ﻓﻘﺮة )‪ (1‬اﯾﻦ ﻣﺎده درج ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪121‬‬ ‫در ﻣﺴﺎﻟﮥ ﺗﺪارﮐﺎت از ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﺸﺨﺼﺎت اﺿﺎﻓﯽ ﮐـﻪ ﺿـﺮورت ﺑـﻪ آن وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬اﺟﺘﻨـﺎب‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺻﺮف ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻬﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺗﺪارﮐﺎت ﺑﺮاي آن ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫در ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﻣﺎده ‪ 14‬در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﮑﻢ دارد‪ (1) » :‬ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻣﻮارد ذﯾﻞ در ﺷﺮط‬
‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻼنﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ و دﯾﺰاﯾﻦﻫﺎي ﺷﺎﻣﻞ آن ﺑﻪ ﻃﻮر واﺿﺢ ﻗﺮار آﺗﯽ درج ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﮐﯿﻔﯿﺖ وﮐﻤﯿﺖ؛‬
‫‪ -2‬ﺧﺪﻣﺎت؛‬
‫‪ -3‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﺨﻨﯿﮑﯽ؛‬
 ‫‪ -4‬ﺳﻤﺒﻮلﻫﺎ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎت‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﺪي‪ ،‬ﻋﻼﯾﻢ)ﻣﺎرك( وﻟﯿﺒﻞ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺷﺮاﯾﻂ ﻗﺮارداد؛‬
‫‪ -6‬ﺗﺼﺪﯾﻖ‪ ،‬ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ) آزﻣﺎﯾﺶ( و ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ؛‬
‫)‪ (2‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺘﻨﺎب از ﻣﻮاﻧﻊ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺷـﺘﺮاك داوﻃﻠﺒـﺎن در ﻣﺮاﺣـﻞ ﺗـﺪارﮐﺎت‪ ،‬اﯾﺠـﺎب‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ در اﺳﻨﺎد داوﻃﻠﺒﯽ و ارزﯾـﺎﺑﯽ ﻗﺒﻠـﯽ اﻫﻠﯿـﺖ داوﻃﻠﺒـﺎن‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت ﺗﻮﺿـﯿﺤﯽ درج‬
‫ﮔﺮدد ﮐﻪ از ﻃﺮﻓﺪاري وﺣﻤﺎﯾﺖ ﻏﯿﺮ ﺿﺮوري داوﻃﻠﺒﺎن درﻣﺘﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﺘﺬﮐﺮه ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﺗـﺪاﺑﯿﺮ‬
‫ذﯾﻞ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺷﺪه ﺑﺘﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت واﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ از ﻧﻈﺮ ﻣﺆﺛﺮﯾﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎل آن؛‬
‫‪ -2‬ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت در ﻣﻮرد ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي )ﺳﺘﻨﺪردﻫﺎي( ﻣﻠﯽ و ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ؛‬
‫)‪ (3‬ذﮐﺮﻧﺎم ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﯾﺎ ﻋﻼﻣﻪ‪ ،‬ﺣﻖ اﻻﺧﺘـﺮاع‪ ،‬دﯾـﺰاﯾﻦ ﯾـﺎ ﻧـﻮع و ﻣﻨـﺸﺎء ﻣﻮﻟـﺪﯾﻦ ﯾـﺎ ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻌﯿﻦ در ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﺨﻨﯿﮑﯽ ﻣﺠﺎز ﻧﺒﻮده ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫‪ -1‬راه ﻋﻤﻠﯽ دﯾﮕﺮي ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺿﺮورتﻫﺎي ﺗﺪارﮐﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ؛‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫‪ -2‬ﻋﺒﺎراﺗﯽ )ﻫﻤﭽﻮن ﯾﺎ ﻣﻌﺎدل آن( در ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﻨﺪرج ﻓﻘﺮة )‪ (1‬اﯾـﻦ ﻣـﺎده درج ﮔﺮدﯾـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬اداره ﺻﺮف ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻬﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاي رﻓﻊ آن ﺗﺪارﮐﺎت ﺻـﻮرت ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪ ،‬ﺑﯿـﺎن‬
‫ﻣﯽدارد و از ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﺸﺨﺼﺎت اﺿﺎﻓﯽ ﮐﻪ ﺿﺮورت ﺑﻪ آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.«4‬‬

‫زﺑﺎن اﺳﻨﺎد ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ‬

‫درﺗﺪارﮐﺎت اﺟﻨﺎس و ﺧﺪﻣﺎت و اﻧﺴﺠﺎم اﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑـﺪون ﺳـﻨﺪ ﮐﺘﺒـﯽ ﺑـﺪون ﻗـﺮارداد‬
‫اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ زﺑﺎن ﮐـﻪ در ﻗـﺎﻧﻮن از آن ﻧـﺎم ﺑـﺮده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﺗﺰاﯾﻦ ﮔﺮدد‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﺗﺒﺎع و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي داﺧﻠﯽ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣـﯽﮔـﺮدد‪ ،‬ﺑـﺪون‬
‫ﺷﮏ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از زﺑﺎنﻫﺎي رﺳﻤﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﻌﻀﯽ وﻗﺖﻫﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﻓﺮاﻣﺮزي ﻣـﯽ‪-‬‬
‫‪122‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و زﺑﺎن ﻗﺮارداد ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮدو ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﺗﺪارﮐﺎت ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺸﻮرﺗﯽ ﺑﺎ ﮐﺸﻮر روﺳﯿﻪ ﯾـﮏ ﻗـﺮارداد ﻣـﯽﺑﻨـﺪد‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ زﺑﺎن روﺳﯽ در ﮐﺸﻮر روﺳﯿﻪ رﺳﻤﯽ و زﺑﺎن دري و ﭘﺸﺘﻮ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن رﺳـﻤﯽ ﻣـﯽ‪-‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درك زﺑﺎن روﺳﯽ ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺐ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و درك زﺑﺎن ﭘـﺸﺘﻮ ودري ﺑـﺮاي ﺟﺎﻧـﺐ روﺳـﯿﻪ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﺻﻮرت ﮐﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺮدو زﺑﺎن رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد ﻧﯿـﺰ‬
‫اﻣﮑﺎن اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ در ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﯾـﮏ زﺑـﺎن‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺮاي ﻗﺮاردادﻫﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﮐﻨﻮن در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬـﺎن زﺑـﺎن ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ زﺑـﺎن‬
 ‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ اﺳﺖ واﯾﻦ زﺑﺎن ﺗﻤﺎم ﻗﺮاردادﻫﺎ و اﺳﻨﺎد ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن‬
‫ﻧﯿﺰ ﻋﻘﺪ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در ﻣﻮرد داوﻃﻠﺒﯽ و ﻣﺸﺨﺼﺎت آن ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿـﺴﯽ‬
‫ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪون ﺷﮏ ﺗﻬﯿﻪ ﻗﺮارداد ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ و ﯾﺎ آﻓﺮ دﻫﯽ ﺑﻪ زﺑـﺎن اﻧﮕﻠﯿـﺴﯽ ﺑـﺮاي ﮐﺎرﻣﻨـﺪان‬
‫دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺸﮑﻞ اﻓﻬﺎم وﺗﻔﻬﯿﻢ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ .‬ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻟﺤـﺎظ ﺑـﻮده اﺳـﺖ ﮐـﻪ در‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻓﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ داده ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ رﺳﻤﯽ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از زﺑﺎنﻫﺎي رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮر ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮔﺮدد وﻣﺼﺮف ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪه‬
‫آﻓﺮ دﻫﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎده ﭘﻨﺠﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﺻـﺮاﺣﺖ دارد‪ (1) »:‬اﺳـﻨﺎد ارزﯾـﺎﺑﯽ ﻗﺒﻠـﯽ‬
‫اﻫﻠﯿﺖ‪ ،‬ﺷﺮﻃﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﺷﺮاﯾﻂ ﻗﺮارداد ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از زﺑﺎنﻫﺎي رﺳﻤﯽ ﮐـﺸﻮر‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد ﺑﺎ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در ﻣﻮرد داوﻃﻠﺒﯽ و ﻣﺸﺨﺼﺎت آن‪ ،‬ﻃـﺮح‬
‫و راﭘﻮرﻫﺎي ﺗﺨﻨﯿﮑﯽ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﺣﺴﺐ ﻟﺰوم دﯾﺪ اداره ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ و ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ زﺑﺎنﻫﺎي راﯾﺞ‬
‫در ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﮑﺘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬

‫)‪ (2‬ﺳﻨﺪي ﮐﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﺎرﺟﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آﻓﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ داده ﻣـﯽﺷـﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻂ ﺗﺮﺟﻤـﺎن دارﻧـﺪة‬
‫ﺗﺼﺪﯾﻘﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از زﺑﺎنﻫﺎي رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻣﺼﺮف آﻓﺮ دﻫﻨﺪه ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﮕـﺮ اﯾـﻦ‬
‫ﮐﻪ در ﺷﺮطﻧﺎﻣﻪ ﻃﻮر دﯾﮕﺮي ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.«5‬‬

‫ﺗﺮﺟﯿﺢ ﺗﺪارﮐﺎت از ﻣﻨﺎﺑﻊ داﺧﻠﯽ‬

‫ﺗﻤﺎم ادارات دوﻟﺘﯽ ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت و اﻣﻮرﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ را ﻃﺒـﻖ ﺷـﺮﻃﻨﺎﻣﻪ از‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪات داﺧﻠﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﻗﯿﻤﺖ ﺗﺪارﮐﺎت از ﻣﻨﺒﻊ داﺧﻠـﯽ ﺑـﯿﺶﺗـﺮ از ﻣﻌﯿـﺎر ﮐـﻪ در‬
‫ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬از ﻣﻨﺒﻊ ﺧﺎرﺟﯽ ﺗﺪارك ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣـﺎده ﻫﻔـﺘﻢ‬
‫ﻗــﺎﻧﻮن ﺗــﺪارﮐﺎت ﭼﻨــﯿﻦ ﺻــﺮاﺣﺖ دارد‪ (1) » :‬اداره ﻣﮑﻠــﻒ اﺳــﺖ‪ ،‬اﺟﻨــﺎس‪ ،‬ﺧــﺪﻣﺎت واﻣــﻮر‬
‫‪123‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ را ﻃﺒﻖ ﺷﺮﻃﻨﺎﻣﻪ ازﺗﻮﻟﯿﺪات داﺧﻠﯽ ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺪارك ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻗﯿﻤـﺖ‬
‫ﺗﺪارﮐﺎت از ﻣﻨﺎﺑﻊ داﺧﻠﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺪارﮐﺎت وارداﺗﯽ از ﺣﺪود ﻓﯿـﺼﺪي ﻣﻨـﺪرج در ﻃﺮزاﻟﻌﻤـﻞ‪،‬‬
‫ﺗﺠﺎوز ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬در ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ آﻓﺮﻫﺎي داوﻃﻠﺒﺎﻧﯽ ﮐﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪة ﻣﻘـﯿﻢ ﻧﺪارﻧـﺪ وﺗـﺎﺑﻊ ﭘﺮداﺧـﺖ‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ ﻋﺎﯾﺪات ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ آﻓﺮﻫﺎي داوﻃﻠﺒﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪة ﻣﻘﯿﻢ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫دارﻧﺪ و ﺗﺎﺑﻊ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮﻋﺎﯾﺪات ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ آﻓﺮﻫﺎي ﮐﺘﮕﻮري اول ﻃﺒـﻖ ﻓﯿـﺼﺪي‬
‫ﮐﻪ در ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ارزﯾﺎﺑﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺗﺰﯾﯿﺪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺗﻔﺼﯿﻞ اﻣﺘﯿﺎز ﺗﺮﺟﯿﺤﯽ وﻃﺮز ﺗﻄﺒﯿﻖ آن در ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬
‫ﻓﻘﺮه ‪ 2‬ﻣﺎده ﻫﻔﺘﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺟﮥ ﻋﻤﯿﻖﺗﺮي را ﻣﯽﻃﻠﺒـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻓﻘﺮه ‪ 2‬ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه داوﻃﻠﺒﺎن ﮐﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻧﺪارد و ﺗـﺎﺑﻊ ﭘﺮداﺧـﺖ ﻣﺎﻟﯿـﺎت‬
‫ﺑﺮﻋﺎﯾﺪات ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬آﻓﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ آﻓـﺮ ﻓـﯽ ﺻـﺪي ﮐـﻪ در ﻃﺮزاﻟﻌﻤـﻞ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ارزﯾﺎﺑﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﻻي اﯾﻦ ﻧﻮع داوﻃﻠﺒﺎن ﺗﺰﯾﯿﺪ ﻣﯽﺷـﻮد ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ داوﻃﻠﺒـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ دارد و ﺗﺎﺑﻊ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮﻋﺎﯾﺪات ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭘﻼن ﺗﺪارﮐﺎت‬

‫ادارات‪ ،‬ﭘﻼن ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﺧﻮد را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر دارد و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮدن ﺣﺠـﻢ‬
‫و اﻧﺪازة و ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫـﻢﭼﻨـﯿﻦ ادارات ﺑﺎﯾـﺪ در ﭘـﻼن ﺗـﺪارﮐﺎﺗﯽ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن ادارة اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯽ و ﻣﺼﺎرف ﻋﺎﻣﻪ را رﻋﺎﯾـﺖ ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﻣـﺎده ‪ 11‬ﻗـﺎﻧﻮن ﺗـﺪارﮐﺎت‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺸﻌﺮ اﺳﺖ‪ (1) » :‬اداره‪ ،‬ﭘﻼن ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﻣﺮﺑﻮط را ﺑـﺎ ﻧﻈـﺮ داﺷـﺖ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻣـﺎﻟﯽ دﺳـﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮدن ﺣﺠﻢ و اﻧﺪازه‪ ،‬زﻣﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺤـﺪودﯾﺖﻫـﺎي ﮐـﻪ اﻫـﺪاف اﯾـﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن در آن ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫)‪ (2‬اداره ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﺣﯿﻦ اراﯾﻪ ﭘﻼن ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ اﺣﮑـﺎم ﻗـﺎﻧﻮن ادارة اﻣـﻮر ﻣـﺎﻟﯽ و‬
‫ﻣﺼﺎرف ﻋﺎﻣﻪ اﺟﺮاآت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.«6‬‬

‫ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻗﺮارداد ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎ‪:‬‬

‫در اﺻﻞ اداره ﺗﻼش ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﺗﺪارﮐﺎت ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﺧﯿﻠـﯽ ﻧـﺎزل ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﺪف اداره ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺮاردادﻫﺎي را ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻗﺮارداد ﺑﻪ اﯾـﻦ ﻣﻌـﻦ‪h‬ي‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﯾﮏ ﻗﺮارداد ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷـﺎﻣﻞ ﭼﻨـﺪ ﺑﺨـﺶ ﺗـﺪارﮐﺎﺗﯽ ﮔـﺮدد‪ .‬ﻣـﺜﻼً ﯾـﮏ‬
‫ﻗﺮارداد ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﮔﺮدد و ﻫﻢ اﯾﻦ ﮐﻪ وﺳﺎﯾﻞ دﻓﺘـﺮ و‬
‫اﻣﮑﺎﻧﺎت اداري را ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد و ﻫﻢ ﻟﯿﻦ ﮐﺸﯽ ﺑﺮق ‪ ،‬ﻧﻞ آب و ﻣﺮﮐﺰ ﮔﺮﻣـﯽ را در ﺑـﺮ ﺑﮕﯿـﺮد‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻗﺮارداد ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮔﺮدد‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻮع ﻗﺮارداد ﺑﺨﺶ ﮐﺎرﻫـﺎي ﺳـﺎﺧﺘﻦ‬ ‫‪124‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن را ﺑﺎ ﯾﮏ ﻗﺮاردادي‪ ،‬ﻗﺮارداد ﮐﺮد و ﺑﺨﺶ ﻟـﯿﻦ ﮐـﺸﯽ ﺑـﺮق‪ ،‬ﻧـﻞ دواﻧـﯽ آب و ﻣﺮﮐـﺰ‬
‫ﮔﺮﻣﯽ را ﺑﺎ ﮐﺴﺎن دﯾﮕﺮ ﻗﺮارداد ﮐﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺪف اﯾﻦ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻫﻤـﺎن اﻗﺘـﺼﺎدي وﻗﯿﻤـﺖ‬
‫ﻧﺎزل اﺳﺖ ﮐﻪ اداره ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ آن دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اداره ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺧﻮد ﺑﺮﺳـﺪ ﺑﺎﯾـﺪ ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت در ﻣـﻮرد ﺗﻌـﺪاد وﮐﯿﻔﯿـﺖ ﻫـﺮﺑﺨﺶ‬
‫ﻗﺮارداد ﺑﻪ داوﻃﻠﺒﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اداره ﺑﻪ داوﻃﻠﺒﺎن در ﺑﺎره اﯾﻦ ﮐﻪ آﻓﺮﻫﺎ ﯾﮏ ﺑﺨﺶ دارد و‬
 ‫ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺶ دارد‪ ،‬اراﯾﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اداره ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﺪﻫﺪ ﮐﻪ در ﻫـﺮ ﺑﺨـﺶ آﻓـﺮﻫـﺎي‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻧﯿﺎز اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﯿﺴﺖ؟‬
‫ﻫﺮﮔﺎه داوﻃﻠﺒﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﻮد ﮐﻪ ﯾﮏ ﯾﺎ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﺑﺨﺶ ﺗﺪارﮐﺎت را ﻗﺮارداد ﮐﻨـﺪ‪ ،‬در اﯾـﻦ‬
‫ﺻﻮرت‪ ،‬اداره ﺑﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺧﻮد ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﺗﻌـﺪﯾﻞ ﻣـﺎده ‪ 15‬ﻗـﺎﻧﻮن ﺗـﺪارﮐﺎﺗﯽ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﺮر ﻣﯽدارد‪ (1) » :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻗﺮارداد ﺗﺪارﮐﺎت ﺑﻪ ﺣﺼﺺ ﯾﺎ اﺟﺰاي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ و ﺗﺨﻨﯿﮑﯽ ﻣﻔﺎد ﺑﯿﺸﺘﺮي را ﺑﺮاي ادارة ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﻋﺎﯾﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗـﺪارﮐﺎت ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺼﺺ ﺗﻘﺴﯿﻢ و ﻫﺮﯾﮏ ا زﺣﺼﺺ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ داوﻃﻠﺒﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ داده ﺷﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﺸﺮوط‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺘﻨﺎب از ﺗﻄﺒﯿـﻖ روشﻫـﺎي رﻗـﺎﺑﺘﯽ ﺗـﺪارﮐﺎت ﻣﻨـﺪرج ﻣـﺎدة‬
‫ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬در ﺻﻮرت ﺗﻘـﺴﯿﻢ ﺗـﺪارﮐﺎت ﺑـﻪ ﺣـﺼﺺ ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت ذﯾـﻞ ﺑـﻪ داوﻃﻠﺒـﺎن داده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت در ﻣﻮرد ﺗﻌﺪاد و ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺣﺼﺺ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﮑﺘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬

‫‪ -2‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت در ﻣﻮرد ﻧﺤﻮة ﺗﺴﻠﯿﻤﯽ آﻓﺮﻫﺎي ﯾﮏ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ازﯾﮏ ﺣﺼﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺿـﯿﺢ اﯾﻨﮑـﻪ آﯾـﺎ‬
‫آﻓﺮﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮﻗﺴﻤﺖ ﻗﺎﺑﻞ اراﯾﻪ اﺳﺖ؟‬
‫‪ -3‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت در ﻣﻮرد اﺳﺎس ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد ﺑﺮوﯾﺖ ﻧﺎزﻟﺘﺮﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐ آﻓﺮﻫﺎي ارزﯾﺎﺑﯽ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺗﻤﺎم ﺣﺼﺺ ﺑﻪ ﯾﮏ داوﻃﻠﺐ ﻧﯿﺰ اﻋﻄﺎي ﮔﺮدﯾﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﺸﺮوط ﺑـﺮاﯾﻦ ﮐـﻪ ﺑـﺎ اﯾـﻦ‬
‫ﺷﯿﻮه ﻧﺎزل ﺗﺮﯾﻦ آﻓﺮ ارزﯾﺎﺑﯽ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﺠﻤﻮع ﺣﺼﺺ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ ﺑﺎ ﺑﯿﺶﺗﺮ از ﺣﺼﺺ ﺑﻪ داوﻃﻠﺒﺎن داده ﻧﺸﻮد‪ ،‬ادارة ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻘـﺴﯿﻢ‬
‫ﺣﺼﺺ را ﮐﻪ اﻋﻄﺎء ﻧﮕﺮدﯾﺪه‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﮥ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.«7‬‬

‫ﺷﺮاﯾﻂ واﻫﻠﯿﺖ داوﻃﻠﺒﺎن‬

‫‪125‬‬
‫داوﻃﻠﺒﺎن ﮐﻪ در رﻗﺎﺑﺖ داوﻃﻠﺒﯽ رﻗﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ واﺟﺪ ﺷﺮاﯾﻂ ذﯾﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬اﻫﻠﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺷﺮاﯾﻂ اﻫﻠﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺳﻦ ﺗﮑﻤﯿـﻞ ‪18‬‬
‫ﺳﺎﻟﮕﯽ وﻋﺪم ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ وﻣﻔﻠﺲ وﻣﺤﺠﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻫﻠﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗـﺎﻧﻮن ﻣـﺪﻧﯽ ﻋﺒـﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺳﻦ ‪ 18‬ﺳﺎﻟﮕﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻨﻮن ﻧﺒﺎﺷﺪ وﺳﻔﯿﻪ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻣـﺎده ‪ 39‬ﻗـﺎﻧﻮن ﻣـﺪﻧﯽ اﺷـﻌﺎر‬
‫ﻣﯽدارد ﮐﻪ‪» :‬ﺳﻦ رﺷﺪ ﻫﺠﺪه ﺳﺎل ﻣﮑﻤﻞ ﺷﻤﺴﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺺ رﺷـﯿﺪ در ﺣﺎﻟـﺖ ﺻـﺤﺖ‬
‫ﻋﻘﻞ در اﺟﺮاي ﻣﻌﺎﻣﻼت‪ ،‬داراي اﻫﻠﯿﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﻣﺎده ‪ 40‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽداردﮐﻪ‪ » :‬ﺷﺨﺼﯽ ﮐـﻪ از ﻧﮕـﺎه ﺻـﻐﺮ ﺳـﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺘـﻮه ﺑـﻮدن ﯾـﺎ‬
‫ﺟﻨﻮن‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻣﻤﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺣﻘﻮﻗﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻦ ﻫﻔـﺖ‬
‫ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻏﯿﺮ ﻣﻤﯿﺰ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬
‫در زﻣﯿﻨﻪ ﻋﺪم اﻫﻠﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺎده ‪ 41‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد‪ »:‬ﺷﺨﺺ ﻣﻤﯿﺰي ﮐﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻦ رﺷﺪ ﻧﻪ رﺳﯿﺪه اﻣﺎ ﺳﻔﯿﻪ ﯾﺎ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻏﻔﻠﺖ ﮐﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻗﺺ اﻫﻠﯿﺖ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷـﻮد‪.«8‬‬
‫‪ -2‬داوﻃﻠﺐ از ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﺮﺿﯽ ﺧﻮد ﻋﺎﺟﺰ ﯾﺎ ﻧﺎﺗﻮان ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎل ﺗـﺼﻔﯿﻪ‪ ،‬ورﺷﮑـﺴﺘﮕﯽ ﯾـﺎ‬
‫اﻧﺤﻼل ﻗﺮارﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺗﺠﺎرﺗﯽ وي ﺑﻪ ﺗﻌﻠﯿﻖ ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﺒﻮده و در ﻣﻮارد ﻓـﻮق اﻟـﺬﮐﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬داوﻃﻠﺐ ﺑﺎ ادارهاي ﮐﻪ ﻗﺮارداد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻀﺎد ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ وﻗـﺖ داوﻃﻠـﺐ در‬
‫ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺎﯾﺪه اوﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬در ﻣﺪت ‪ 3‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از اﯾﻦﮐﻪ در داوﻃﻠﺒﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﺗﺨﻠﻔـﺎت ﺗﺠـﺎرﺗﯽ از‬
‫ﻃﺮف ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫‪ -5‬داوﻃﻠﺐ ﻃﺒﻖ ﻣﺎده ‪ 70‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗـﺪارﮐﺎت از ﺷـﺮﮐﺖ در ﻣﺮاﺣـﻞ ﺗـﺪارﮐﺎﺗﯽ ﻣﺤـﺮوم ﻧـﺸﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﺎده ‪ 70‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﻧﮑﺎت ذﯾﻞ ﺳﺒﺐ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ داوﻃﻠﺐ از ﺷﺮﮐﺖ در ﺗـﺪارﮐﺎت‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ -1‬اراﯾﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻏﻠﻂ در آﻓﺮ ﯾﺎ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎت؛‬
‫‪ -2‬ﺗﺒﺎﻧﯽ ﻣﯿﺎن داوﻃﻠﺒﺎن ﯾﺎ ﻣﯿﺎن داوﻃﻠﺐ وﮐﺎرﮐﻨﺎن ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ در ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺮﻃﻨﺎﻣﻪ؛‬
‫‪ -3‬دراﻣﺮ اﺷﺘﺮاك داوﻃﻠﺒﺎن ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ؛ و‬
‫‪ -4‬ﺳﺆ رﻓﺘﺎر در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اراﯾﻪ آﻓﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﻓﺴﺎد‪ ،‬ﺗﺒﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻗﯿﻢ‪ ،‬ﻃﺮح ﻗﯿﻢ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗـﺮ‬
‫از ﺣﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي آﻓﺮﻫﺎ و ﻋﺪم رﻋﺎﯾﺖ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ اﺳﺮار وﺳﺎﯾﺮ اﻋﻤـﺎل ﻣﻨـﺪرج ﻣـﺎده ‪ 69‬اﯾـﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن‪.‬‬
‫ﻣﺎده ‪ 69‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﺻﺮاﺣﺖ دارد‪(1) »:‬‬ ‫‪126‬‬

‫‪ -5‬داوﻃﻠﺐ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺨﻠﻒ در ﻗﺮارداد ﺗﺪارﮐﺎت را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -6‬در ﺗﺨﻠﻒ از ﻗﺮارداد ﯾﺎ ﻗﺮارداد ﻓﺮﻋﯽ ﺗﺪارﮐﺎت ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﺟﺰاء ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪ -7‬ﺑﻪ ﺟﺰاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻐﻞ ﯾﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻣﺴﻠﮑﯽ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻮم ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ و‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻓﻘﺮه ‪ 5‬ﺣﺬف ﮔﺮدﯾﺪه و ﺟﺰء ﺷﺮاﯾﻂ داوﻃﻠﺐ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽﺷﻮد وﻟﯽ ﻣﺎده ‪ 70‬ﺑﻪ ﻗـﻮت‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫در داوﻃﻠﺐ ﯾﺎ ﻗﺮاردادي ﺑﺎ اﺷﺨﺎص ﮐﻪ در ﺟﺰء ‪ 5‬ﻓﻘﺮه )‪ (1‬ﻣﺎده ‪ 17‬ذﮐﺮ ﺷﺪه ﺧﻮﯾـﺸﺎوﻧﺪي‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﻃﺮف ادارة ﮐﻪ ﻗﺮاردادﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎده‬
‫‪ 17‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺸﻌﺮ اﺳﺖ‪ (1) »:‬داوﻃﻠﺐ واﺟﺪ ﺷﺮاﯾﻂ ذﯾـﻞ در ﻣﺮاﺣـﻞ ﺗـﺪارﮐﺎﺗﯽ‬
‫اﺷﺘﺮاك ﻧﻤﻮده ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﻫﻠﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪ -2‬از ﭘﺮداﺧﺖ ﺗﺼﻔﯿﻪ‪ ،‬ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﯾﺎ اﻧﺤﻼل ﻗﺮارﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺗﺠﺎرﺗﯽ وي ﺑﻪ ﺗﻌﻠﯿﻖ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﺒﻮده و در ﻣﻮارد ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻊ ﻋﺪﻟﯽ و ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪-3‬ﺗﻀﺎد ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺗﻘﺼﯿﺮ در ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد ﺳﺒﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ وي ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -4‬در ﺧﻼل ﺳﻪ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از اﺷـﺘﺮاك در ﻣﺮاﺣـﻞ ﺗـﺪارﮐﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺑـﺎﻻﺛﺮ ﺗﺨﻠـﻒ در ﺗﺠـﺎرت ﯾـﺎ‬
‫ﺳﻮءرﻓﺘﺎر ﻣﺴﻠﮑﯽ و ﯾﺎ اﻇﻬﺎرات ﻏﻠﻂ‪ ،‬از ﻃﺮف ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺤﮑﻮم ﻧﮕﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬داوﻃﻠﺐ ﻃﺒﻖ ﺣﮑﻢ ﻣﻨﺪج ﻣـﺎدة ﻫﻔﺘـﺎدم اﯾـﻦ ﻗـﺎﻧﻮن از اﺷـﺘﺮاك در ﻣﺮاﺣـﻞ ﺗـﺪارﮐﺎﺗﯽ‬
‫ﻣﺤﺮوم ﻧﮕﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ و‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﮑﺘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬

‫‪ -6‬ﺑﺎداوﻃﻠﺐ ﯾﺎ ﻓﺮاردادي ﻣﻨﺪرج ﺟﺰء )‪ (5‬ﻓﻘﺮه )‪ (1‬اﯾﻦ ﻣﺎده واﺑـﺴﺘﮕﯽ ﯾـﺎ ﻗﺮاﺑـﺖ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﺣﮑﺎم اﺟﺰاي )‪ (6-5-4‬ﻣﺪرج ﻓﻘﺮه )‪ (1‬اﯾﻦ ﻣﺎده ﺑـﺎﻻي ﻣـﺪﯾﺮان و ﮐﺎرﻣﻨـﺪان اﺷـﺨﺎص‬
‫ﺣﮑﻤﯽ داوﻃﻠﺐ ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬داوﻃﻠﺒﯽ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ اﺷﺘﺮاك ﻧﻤﻮده ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬اﻫﻠﯿـﺖ و ﻟﯿﺎﻓـﺖ‬
‫ﻣﺴﻠﮑﯽ و ﺗﺨﻨﯿﮑﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺗﺠﻬﯿـﺰات وﺳـﺎﯾﺮ ﺗـﺴﻬﯿﻼت ﻓﺰﯾﮑـﯽ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﯿـﺖ اداري‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑـﮥ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط در ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺪارﮐﺎت‪ ،‬ﺷﻬﺮت ﺗﺠﺎرﺗﯽ و ﮐﺎرﮐﻨـﺎن ﻻزم ﺑـﺮاي اﺟـﺮاي ﻗـﺮارداد را داراﻣـﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬داره ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﺷﺮاﯾﻂ و اﻫﻠﯿﺖ داوﻃﻠﺒﺎن را ﻃﺒـﻖ ﻣﻌﯿﺎرﻫـﺎ وﻃﺮزاﻟﻌﻤـﻞﻫـﺎي ﻣﻨـﺪرج‬
‫‪127‬‬ ‫اﺳﻨﺎد ارزﯾﺎﺑﯽ اﻫﻠﯿﺖ داوﻃﻠﺒﺎن و ﺷﺮط ﻧﺎﻣﻪ وﻃﺒﻖ اﺣﮑﺎم ﻣﻨﺪرج اﯾﻦ ﻣﺎده ارزﯾﺎﺑﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ارزﯾﺎﺑﯽ اﻫﻠﯿﺖ داوﻃﻠﺒﺎن ﻗﺒﻞ از ﺗﺴﻠﯿﻤﯽ آﻓﺮﻫﺎ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ (6‬داوﻃﻠﺒﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺷﺮاﯾﻂ واﻫﻠﯿﺖ ﺧﻮد ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﮐـﺎذب را اراﯾـﻪ ﻣـﯽﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ ﯾـﺎ در‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻢ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻏﯿﺮ دﻗﯿﻖ ﯾﺎ ﻧﺎﻣﮑﻤﻞ را ﺑﯿـﺎن ﯾـﺎ اﯾـﻦﮐـﻪ در ﻣـﻮرد ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻏﯿﺮ دﻗﯿﻖ ﯾﺎ ﻧﺎﻣﮑﻤﻞ را اراﯾﻪ و ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎي اداره آﻧـﺮا ﺑـﺪون ﺗـﺄﺧﯿﺮ ﺗـﺼﺤﯿﺢ ﻧـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬از اﺷﺘﺮاك در داوﻃﻠﺒﯽ ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﮔﺮﻧﺪ‪.«9‬‬
 ‫ارزﯾﺎﺑﯽ اﻫﻠﯿﺖ داوﻃﻠﺒﺎن‬
‫داوﻃﻠﺒﺎن ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻗﺮارداد ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ﺗـﺪارﮐﺎت را اﻣـﻀﺎء ﮐﻨـﺪ‪ ،‬از ﻃـﺮف اداره ارزﯾـﺎﺑﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﺪ ﮐﻪ داوﻃﻠﺐ ﺷﺮاﯾﻂ ﻻزم ﺑـﺮاي اﺟـﺮاي ﺗﻌﻬـﺪات را دارد ﯾﺎﻧـﻪ؟ اﺳـﻨﺎد‬
‫ارزﯾﺎﺑﯽ اﻫﻠﯿﺖ ﺑﻪ داوﻃﻠﺒﺎن داده ﻣﯽﺷﻮد واز آنﻫﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت ﮐـﻪ در آن‬
‫درج ﮔﺮدﯾﺪه راﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﮐﻪ داوﻃﻠﺐ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﺳﻨﺎد ارزﯾﺎﺑﯽ را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﺪت )‪(10‬‬
‫روز ﺑﻪ داوﻃﻠﺒﺎن داﺧﻠﯽ ﻓﺮﺻﺖ داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﻨﺎد ارزﯾﺎﺑﯽ را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣـﺪت )‪(14‬‬
‫روز ﺑﻪ داوﻃﻠﺒﺎن ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻓﺮﺻﺖ داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﻨﺎد ارزﯾـﺎﺑﯽ را ﺗﮑﻤﯿـﻞ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔـﺎه‬
‫داوﻃﻠﺒﺎن در ﺧﻮاﺳﺖ وﻗﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﺗﮑﻤﯿﻞ اﺳﻨﺎد ارزﯾﺎﺑﯽ ﺷﺪه ﺧﻮد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬دراﯾـﻦ ﺻـﻮرت‬
‫اداره ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ وﻗﺖ ﻓﻮق را ﺑﺮاي ﻣﺪت دﯾﮕﺮ ﺗﻤﺪﯾﺪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫داره ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ در ﻣﻮرد ﻫﺮ درﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻻزم را ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از آنﻫﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫آﻓﺮﻫﺎي ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎده ‪ 18‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﺻﺮاﺣﺖ دارد‪ (1) » :‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺒﻠـﯽ‬
‫اﻫﻠﯿﺖ داوﻃﻠﺐ در ﺗﺪارﮐﺎت ﭘﯿﭽﯿﺪه ﯾﺎ در ﻗﺮاردادﻫـﺎي دﺳـﺘﻪ ﺟﻤﻌـﯽ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺗـﺸﺨﯿﺺ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫داوﻃﻠﺒﺎن واﺟﺪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺴﻠﯿﻤﯽ آﻓﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺒﻠﯽ اﻫﻠﯿـﺖ داوﻃﻠﺒـﺎن‬
‫ﻃﺒﻖ ﺣﮑﻢ ﻣﻨﺪرج ﻓﻘﺮ)‪ (3‬ﻣﺎده ﻫﻔﺪﻫﻢ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﺳﻨﺎد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺒﻠﯽ اﻫﻠﯿﺖ ﺑﻪ داوﻃﻠﺒﺎﻧﯽ ﺳﭙﺮده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋـﻼن دﻋـﻮت‬
‫ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺒﻠﯽ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ داده و در آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﮑﻤﯿـﻞ درﺧﻮاﺳـﺖﻫـﺎي ارزﯾـﺎﺑﯽ‬
‫ﻗﺒﻠﯽ اﻫﻠﯿﺖ‪ ،‬درج ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺿـﺎﯾﯽ ﻣﺒﻨـﯽ ﺑـﺮ ﺗﻮﺿـﯿﺢ اﺳـﻨﺎد ارزﯾـﺎﺑﯽ ﻣﻘـﺪﻣﺎﺗﯽ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ ،‬داوﻃﻠﺒﺎن در ﺗﺪارﮐﺎت دﺧﺎﻟﯽ در ﺧﻼل ﻣﺪت )‪ (10‬روز ﮐﺎري و در ﺗﺪارﮐﺎت ﺑﯿﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﯽ در ﺧﻼل ﻣﺪت )‪ (14‬روز ﮐﺎري ﻗﺒﻞ از اﺟﺮاي ارزﯾﺎﺑﯽ راﯾـﻪ ﻣـﯽﮔـﺮدد‪ .‬در ﺻـﻮرت ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺮاي اراﯾﻪ ﭘﺎﺳﺦ داوﻃﻠﺒﺎن‪ ،‬وﻗﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ادارة ﺗـﺪارﮐﺎﺗﯽ ﻣﮑﻠـﻒ اﺳـﺖ ﻣﯿﻌـﺎد ﻣﻌﯿﻨـﻪ‬
‫اراﯾﻪ درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎ را ﺗﻤﺪﯾﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اداره ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ در ﻣﻮرد ﻫﺮ در ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺒﻠﯽ اﻫﻠﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢ اﺗﺨـﺎذ و از‬ ‫‪128‬‬

‫ﺗﻤﺎم داوﻃﻠﺒﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﺆﻓﻖ ﺷﺪﻫﺎﻧﺪ‪ ،‬دﻋﻮت ﺑﻌﻤﻞ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐـﻪ آﻓﺮﻫـﺎي ﺷـﺎن را‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.«10‬‬

‫روش ﺗﺪارﮐﺎت‬
‫ﺗﺪارﮐﺎت ﺑﻪ روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد وﻫﺮ روش ﺷﯿﻮه ﺧـﺎص ﺑـﺮاي ﺗـﺪارﮐﺎت دارد‬
‫ﮐﻪ از ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ -1‬روش ﭘﺮﭼﻮن‪ :‬اﯾﻦ روش را ﻧﺮخ دﻫﯽ ﭘﺮﭼﻮن ﯾﺎ ورق ﺟﮕـﺮه ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ .‬در روش ﭘﺮﭼـﻮن‬
‫ارزش ﺗﺪارﮐﺎت در ﺣﺪود ﻧﯿﻢ ﻣﯿﻠﯿﻮن اﻓﻐﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺪارﮐﺎت ﭘﺮﭼﻮن ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻗـﺮارداد ﻧـﺪارد‪ .‬در‬
‫روش ﭘﺮﭼﻮن‪ ،‬ﺗﺪارﮐﺎت ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ آن ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 3000‬اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﯾـﮏ ﻧﻔـﺮ ﺧﺮﯾـﺪاري‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در ﺧﺮﯾﺪارﯾﻬﺎي ﮐﻪ ﻣﺒﻠﻎ آن ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 3000‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ورق ﺟﮕﺮ ﻧﯿـﺴﺖ‪ .‬در اﯾـﻦ‬
‫ﻧـﻮع ﺧﺮﯾـﺪاري از» ﺑﯿـﻞ« اﺳـﺘﻔﺎده ﻣــﯽﮔـﺮدد‪ .‬ﺧﺮﯾـﺪارﯾﻬﺎي ﻗﯿﻤـﺖ آن از ﻣﺒﻠــﻎ ‪ 3000‬اﻻي‬
‫‪ 15000‬ﻫﺰار اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ‪ 2‬ﻧﻔﺮ ازاﻋﻀﺎء ﻫﯿﺎت ﺧﺮﯾـﺪه ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬ﺧﺮﯾـﺪاري ﮐـﻪ ﻣﺒﻠـﻎ آن از‬
‫‪ 15000‬اﻻي ‪ 500000‬ﻫﺰار اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از ﻫﯿﺎت ﺧﺮﯾﺪاري‪ ،‬ﺗﺪارك ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺧﺮﯾﺪاري ﯾﺎ ﺗﺪارﮐﺎت از ﻣﻨﺒﻊ ﺧﺎرﺟﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺣـﺪ اﻗـﻞ از ‪ 3‬ﻣﺮﺟـﻊ ﻗﯿﻤـﺖ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي اﺧﺬ ﺷﺪه ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻗﯿﻤﺖ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﻫـﻢ از ﻟﺤـﺎظ‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﻮب ﺑﺎﺷﺪ وﻫﻢ ارزانﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺷﺮاﯾﻂ ﺿﺮورت ﻋﺎﺟﻞ از ﺣﮑﻢ ﻓﻮق ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ اﺳﺖ و‬
‫اداره ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻮراً ﯾﮏ اﺷﺘﺒﺎي ﮐﻪ ﻧﯿﺎز دارد‪ ،‬ﺑﺎ اﻣﺮ آﻣﺮ اﻋﻄﺎي درﺟﻪ اول ﺧﺮﯾﺪاري ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬داوﻃﻠﺒﯽ ﺑﺎز‪ :‬داوﻃﻠﺒﯽ ﺑﺎز روش اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ اﺳـﺎس آن داوﻃﻠـﺐ ﺑﺎرﻋﺎﯾـﺖ ﻣﺸﺨـﺼﺎت‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﮑﺘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬

‫ﻣﻨﺪرج در ﺷﺮﻃﻨﺎﻣﻪ آﻓـﺮ ﺧـﻮﯾﺶ را در ﻣـﻮرد ﺗـﺪارﮐﺎت ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ ﺑـﻪ ادارة ﻣﺮﺑـﻮط ﺗـﺴﻠﯿﻢ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻬﯿﻪ وﺗﺪارك ﺗﻤﺎم اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ )ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي اﻧﺠﺎم ﺧـﺪﻣﺎت‬
‫ﻣﺸﻮرﺗﯽ( از ﻃﺮﯾﻖ داوﻃﻠﺒﯽ ﺑﺎز ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﮔﺮ اﺟﻨـﺎس وﺧـﺪﻣﺎت ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ از ﻃﺮﯾـﻖ‬
‫داوﻃﻠﺒﯽ ﺑﺎز ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ دﻻﯾﻞ آن ﺑﻄﻮر ﮐﺘﺒﯽ ﺑﯿﺎن ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -3‬داوﻃﻠﺒﯽ ﻣﻘﯿﺪ‪ :‬روش اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺪود داوﻃﻠﺒﺎن ﮐﻪ از ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﮐﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ‬
‫داوﻃﻠﺒﯽ دﻋﻮت ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬داوﻃﻠﺒﯽ ﻣﻘﯿﺪ در ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿـﺮد ﮐـﻪ از ﻗـﺮار ذﯾـﻞ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬داوﻃﻠﺒﺎن ﻣﺤﺪود ﺑﺎﺷـﺪ‪ :‬ﯾﻌﻨـﯽ اداره ﺗـﺸﺨﯿﺺ ﺑﺪﻫـﺪ ﮐـﻪ ﺗﻌـﺪاد ﻣﺤـﺪود از داوﻃﻠﺒـﺎن‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺪارﮐﺎت ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز اداره را ﺗﻬﯿﻪ ﮐﻨﺪ؛ و‬
‫‪129‬‬ ‫‪ -2‬زﻣﺎن ﻻزم وﻣﺼﺮف ﺑﺮرﺳﯽ آﻓﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﺧﻮد ﺗﺪارﮐﺎت ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨـﯽ اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫ﯾﮏ اﻣﺮ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﯾﮏ اداره وﻗﺖ زﯾﺎد را ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ آﻓﺮﻫﺎي ﺑﮕﯿﺮد ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺼﺮف ﮐﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ آﻓﺮﻫﺎي ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺎدﺗﺮ ﯾﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺧﻮد ﻗﯿﻤﺖ اﺟﻨﺎس واﻣﻮر ﮔﺮدد ﮐﻪ اداره ﻧﯿﺎز دارد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺤﺪودﯾﺖ زﻣﺎﻧﯽ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺪﻟﯿﻞ وﻗﻮع ﺷﺮاﯾﻂ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬زﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺪوﯾﺮ داوﻃﻠﺒـﯽ ﺑـﺎز وﺟـﻮد ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻣـﺎده ‪ 23‬ﻗـﺎﻧﻮن ﺗـﺪارﮐﺎت ﭼﻨـﯿﻦ ﺻـﺮاﺣﺖ دارد‪:‬‬
‫»داوﻃﻠﺒﯽ ﻣﻘﯿﺪ در ﺣﺎﻻت آﺗﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬در ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ اداره ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺪارك اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت واﻣﻮر ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﺻﺮف ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺪود داوﻃﻠﺒﺎن ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه ﺑﺘﻮاﻧﺪ؛‬
‫‪ -2‬درﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ اداره ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ زﻣﺎن ﻻزم ﯾﺎ ﻣﺼﺎرف ﻧﺎﺷـﯽ از ﺑﺮرﺳـﯽ ﺗﻌـﺪاد زﯾـﺎد‬
‫آﻓﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﺗﺪارﮐﺎت ﻏﯿﺮ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ؛ و‬
‫‪ -3‬در ﺻﻮرت وﻗﻮع ﺷﺮاﯾﻂ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺗﺂﺧﯿﺮ در ﺗﺪارﮐﺎت ﻧﺎﺷﯽ از اﻫﻤـﺎل اداره‬
‫ﻧﺒﻮده وزﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺪوﯾﺮ داوﻃﻠﺒﯽ ﺑﺎز‪ ،‬ﻋﻤﻼً ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ ﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬و‬
‫‪ -4‬ﺗﺪارﮐﺎت از ﻣﻨﺒﻊ واﺣﺪ‪ :‬ﺗﺪارﮐﺎت از ﻣﻨﺒﻊ واﺣـﺪ روﺷـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ اﺳـﺎس آن ﺗﻬﯿـﻪ‬
‫وﺗﺪارك اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت و اﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﺪون داوﻃﻠﺒﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﻧـﻮع‬
‫داوﻃﻠﺒﯽ در ﺷﺮاﯾﻂ وﺣﺎﻻت ذﯾﻞ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻫﯿﺎت ﺗﺪارﮐﺎت ﺗﺸﺨﯿﺺ دﻫﺪ‪:‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻫﯿﺎت ﺗﺪارﮐﺎت ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﻗﺮارداد واﺣﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺪارﮐﺎت را در زﻣـﺎن ﻣﻌـﯿﻦ‬
‫ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺗﺸﺨﯿﺺ ﯾﺎ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻫﯿﺎت ﺗﺪارﮐﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺘﺒﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم اداره اراﯾﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫‪ -2‬ﻗﺮارداد اﻧﺤﺼﺎري‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ ﻗـﺮاردادي‪ ،‬ﺣﻘـﻮق اﻧﺤـﺼﺎري را در زﻣﯿﻨـﻪ ﺗﻬﯿـﻪ اﺟﻨـﺎس‪،‬‬
‫ﺧﺪﻣﺎت و اﻣﻮرﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﻣـﻮرد ﺿـﺮورت‪ ،‬در اﺧﺘﯿـﺎر داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و اداره ﻧﺘﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ از آن ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻧﯿﺎز ﻣﻨﺪي ﻋﺎﺟﻞ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪي ﻋﺎﺟﻞ ﺑﺮاي ﺗﻬﯿﻪ اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت واﻣـﻮر ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪي ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ در ﺗﻬﯿﻪ آن ﺗﺂﺧﯿﺮ اﯾﺠـﺎد ﮔـﺮدد‪،‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺟﺪي ﺻﺤﺖ‪ ،‬ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﻋﺎﻣﻪ و اﻣﻼك ﮔﺮدد‪ .‬وزﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮاي‬
‫ﺳﺎﯾﺮ روﺷﻬﺎي ﺗﺪارﮐﺎت وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺪارﮐﺎت داراي ارزش اﻟﯽ ﺳﻪ ﻫﺰار اﻓﻐﺎﻧﯽ‪:‬‬
‫‪ -5‬ﻗﯿﻤﺖ ﺗﺨﻤﯿﻨﯽ ﺗﺪارﮐﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺣﺪود ﻣﻌﯿﻨﻪ ﻣﺒﻠـﻎ ﻣﻨـﺪرج اﺟـﺰاي )‪ (6-5‬ﻓﻘـﺮه )‪(1‬‬
‫ﻣﺎدة ﻧﻮد وﯾﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﺟﺰاي ‪5‬و‪ 6‬ﻓﻘـﺮه )‪ (1‬ﻣـﺎده ‪ 91‬ﭼﻨـﯿﻦ ﺻـﺮاﺣﺖ دارد‪»:‬‬ ‫‪130‬‬

‫ﺗﺪارﮐﺎت از ﻣﻨﺒﻊ واﺣﺪ از داﺧﻞ ﮐﺸﻮر‪:‬‬

‫‪ -‬در اﺟﻨﺎس‪ ،‬اﻟﯽ ﻣﺒﻠﻎ )‪ (5000000‬ﭘﻨﺞ ﻣﯿﻠﯿﻮن اﻓﻐﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬دراﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻟﯽ ﻣﺒﻠﻎ ) ‪ ( 25000000‬ﺑﯿﺴﺖ وﭘﻨﺞ ﻣﯿﻠﯿﻮن اﻓﻐﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬درﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬اﻟﯽ ﻣﺒﻠﻎ )‪ (5000000‬ﭘﻨﺞ ﻣﯿﻠﯿﻮن اﻓﻐﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺗﺪارﮐﺎت از ﻣﻨﺒﻊ واﺣﺪ از ﺧﺎرج ﮐﺸﻮر )ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ(‪:‬‬
‫‪ -‬در اﺟﻨﺎس‪ ،‬اﻟﯽ ﻣﺒﻠﻎ )‪ (000 ،000 ،10‬ده ﻣﯿﻠﯿﻮن اﻓﻐﺎﻧﯽ‪.‬‬
 ‫‪ -‬در اﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻟﯽ ﻣﺒﻠﻎ )‪ (000 ،000 ،50‬ﭘﻨﺠﺎه ﻣﯿﻠﯿﻮن اﻓﻐﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬اﻟﯽ ﻣﺒﻠﻎ ) ‪ (000 ،000 ،10‬ده ﻣﯿﻠﯿﻮن اﻓﻐﺎﻧﯽ«‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺪارﮐﺎت از ﻣﻨﺒﻊ واﺣﺪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻗﺮارداد ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اداره ﻣﮑﻠـﻒ اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ وﻗﺘﯽ از ﻣﻨﺒﻊ واﺣﺪ ﺗﺪارﮐﺎت ﺧﻮد را ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ ،‬ﮐﻤﯿﺖ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ‪ ،‬زﻣﺎن ﺗـﺴﻠﯿﻤﯽ‬
‫وﺳﺎﯾﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص ﮐﻪ ﻧﯿﺎز اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺘﺒﯽ وﻣﻄﺎﺑﻖ ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﺎ داوﻃﻠﺐ ﻣـﺬاﮐﺮه‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎده ‪ 24‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت در ﻣـﻮرد ﺗـﺪارﮐﺎت از ﻣﻨﺒـﻊ واﺣـﺪ ﭼﻨـﯿﻦ ﺻـﺮاﺣﺖ دارد‪(1) »:‬‬
‫ﺗﺪارﮐﺎت از ﻣﻨﺒﻊ واﺣﺪ ﺻﺮف در ﺣﺎﻻت ذﯾﻞ ﻣﺠﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺑﻪ اﺳﺎس ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﺆﺟﻪ وﮐﺘﺒﯽ ﻫﯿﺎت ﺗﺪارﮐﺎت ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦﮐـﻪ ﺻـﺮف ﻗـﺮاردادي واﺣـﺪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺪارﮐﺎت را در ﺧﻼل زﻣﺎن ﻣﻌﯿﻦ ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛‬
‫‪ -2‬در ﺣﺎﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﺮاردادي ﺣﻘﻮق اﻧﺤﺼﺎري در ﻣﻮرد ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺪارك اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت واﻣـﻮر‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﻣﻮرد ﺿﺮورت را ﻃﺒﻖ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن دارا ﺑﻮده وﺑﺪﯾﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ آن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪي ﻋﺎﺟﻞ ﺑﺮاي ﺗﻬﯿﻪ وﺗﺪارك اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧـﺪﻣﺎت واﻣـﻮر ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﮑﺘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﺗﺂﺧﯿﺮ آن‪ ،‬ﺻﺤﺖ‪ ،‬ﻣـﺼﺎﻟﺢ وﻣـﺼﯿﻮﻧﯿﺖ ﻋﺎﻣـﻪ ﯾـﺎ اﻣـﻼك ﺑـﻪ ﺧﻄـﺮ ﺟـﺪي‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮده وزﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﺮاﺣﻞ داوﻃﻠﺒﯽ ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ روشﻫـﺎي ﺗـﺪارﮐﺎﺗﯽ ﻏﯿـﺮ‬
‫ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺗﺪارﮐﺎت از ﻣﻨﺒﻊ واﺣﺪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻗﺮارداد ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اداره ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺮاي ﺗﺪارﮐﺎت از ﻣﻨﺒﻊ واﺣﺪ‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ ،‬ﮐﻤﯿﺖ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ‪ ،‬زﻣﺎن ﺗـﺴﻠﯿﻤﯽ وﺳـﺎﯾﺮ ﺷـﺮاﯾﻂ‬
‫ﺧﺎص ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪيﻫﺎي ﺧﻮد را ﻃﻮر ﮐﺘﺒﯽ ﺗﺮﺗﯿﺐ وﻃﺒﻖ ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ ﻣﺮﺑﻮط آزاداﻧﻪ ﺑـﺎ داوﻃﻠـﺐ در‬
‫ﻣﯿﺎن ﺑﮕﺬارد‪.«11‬‬

‫ﺷﺮط ﻧﺎﻣﻪ‬
‫‪131‬‬
‫ﺷﺮط ﻧﺎﻣﻪ در واﻗﻊ ﺳﻨﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﮐﻤﯿﺖ‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿـﺖ ﺧـﺼﻮﺻﯿﺎت اﺟﻨـﺎس وﺧـﺪﻣﺎت‬
‫واﻣﻮرﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ آﻓﺮوﻃﺮزاراﯾﻪ آن ﻗﺒﻞ از ﺗﻬﯿﻪ وﺗـﺪارﮐﺎت ﺗﻮﺿـﯿﺢ ﻣـﯽﮔـﺮدد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﺷﺮط ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﮐﺴﺎن داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻋﻼم داوﻃﻠﺒﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﺮﻃﻨﺎﻣﻪ ﮐﻪ اﺳـﺎس‬
‫داوﻃﻠﺒﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎوي ﻣﻄﺎﻟﺐ ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬در ﺷﺮط ﻧﺎﻣﻪ ﻧﺤﻮ ﺗﺴﻠﯿﻤﯽ آﻓﺮ‪ ،‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺗﺪارﮐﺎت‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺷﺎﻣﻞ در اﻋﻼن‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ وﻣﺤﻞ‬
‫ﺑﺎز ﻧﻤﻮدن آﻓﺮﻫﺎ ﻗﯿﺪ ﻣﯽﮔﺮدد؛‬
‫‪ -2‬ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺮاﯾﻂ واﻫﻠﯿﺖ داوﻃﻠﺒﺎن؛‬
‫‪ -3‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺑﺮرﺳﯽ آﻓﺮﻫﺎ؛‬
 ‫‪ -4‬ﺗﻀﻤﯿﻦ اﺟﺮاي ﻗﺮارداد؛‬
‫‪ -5‬روش وﺷﮑﻞ اﺟﺮاي ﺗﺪارﮐﺎت؛‬
‫‪ -6‬ﻃﺮزﺗﺎدﯾﮥ وﺗﻌﯿﯿﻦ ﭘﻮل وﻧﻮع اﺳﻌﺎر ﻗﯿﻤﺖ آﻓﺮ؛‬
‫‪ -7‬ﻗﯿﻤﺖ آﻓﺮ در ﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪه ﻣﺼﺎرف ﺿﻤﻨﯽ ﺗﺪارﮐﺎت‪ ،‬ﻣﺼﺎرف ﺣﻤﻞ وﻧﻘﻞ ﺑﯿﻤﻪ‪ ،‬ﻣﮑﻠﻔﯿﺖﻫـﺎي‬
‫ﮔﻤﺮﮐﯽ و ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪ -8‬ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت در ﺑﺎره ﻣﺎﻫﯿﺖ وﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﮐﯿﻔﯽ‪ ،‬ﺗﺨﻨﯿﮑﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻞ اﺟﺮاي اﻣـﻮر ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ و‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ زﻣﺎن ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻗﺮارداد؛‬
‫‪ -9‬ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي اﻫﻠﯿﺖ ﻗﺮارداد ﻃﺒﻖ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن؛‬
‫‪ -10‬ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﮐﻪ ادارة ﭘﺎﻟﯿﺴﯽ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣــﺎده ﺳــﯽ ام ﻗــﺎﻧﻮن ﺗــﺪارﮐﺎت در ﻣــﻮرد ﺷــﺮﻃﻨﺎﻣﻪ ﭼﻨــﯿﻦ ﺻــﺮاﺣﺖ دارد‪ (1) » :‬اداره ﺑــﻪ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ داوﻃﻠﺒﺎن ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺷﺮط ﻧﺎﻣﻪ وﯾﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒـﮥ ﭘﯿـﺸﻨﻬﺎدات ﺑـﺪون ﺗـﺄﺧﯿﺮ ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮاﯾﻦ ﮐﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﺣﺪ اﻗـﻞ )‪ (14‬روز ﮐـﺎري ﻗﺒـﻞ از ﺧـﺘﻢ ﻣﯿﻌـﺎد ﻣﻌﯿﻨـﮥ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺗﺴﻠﯿﻤﯽ آﻓﺮﻫﺎ ﯾﺎ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ اداره درﯾﺎﻓﺖ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ داوﻃﻠﺒﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﺑـﯿﺶﺗـﺮ در ﻣـﻮرد ﺷـﺮط ﻧﺎﻣـﻪ و وارد‬
‫ﻧﻤﻮدن ﺗﻌﺪﯾﻼت در آن ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﮐﺘﺒـﯽ در ﺧـﻼل )‪ (7‬روز ﮐـﺎري ﺻـﻮرت ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪ .‬اداره‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﻣﯿﻌﺎد ﻣﻌﯿﻨﮥ ﺗﺴﻠﯿﻤﯽ آﻓﺮﻫﺎ را ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺑﺎر ﺗﻤﺪﯾﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.«12‬‬

‫ﺗﺴﻠﯿﻤﯽ آﻓﺮ‬
‫آﻓﺮ در واﻗﻊ ﺳﻨﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ داوﻃﻠﺐ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﻋﻮت ﯾﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪ‬
‫ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻬﯿﻪ وﺗﺪارﮐﺎت اﺟﻨﺎس‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت واﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ اراﯾﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐـﻪ در آن ﺗﻌـﺪاد ﯾـﺎ‬
‫ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺎت‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ ﻓﯽ واﺣﺪ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﯽ وﺳﺎﯾﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﺿﺮوري ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺴﻠﯿﻤﯽ آﻓﺮ ﺑﻌﺪ از ﺻﺪور ﺷﺮﻃﻨﺎﻣﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﺎص ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺣﺴﺐ اﺣـﻮال‬
‫‪132‬‬
‫از ‪ 21‬روز اﻟﯽ ‪ 90‬روز وﻗﺖ داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آﻓﺮ را ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺖ آﻓﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﻣﻀﺎء ﻣﯽﺷﻮد وداﺧﻞ ﭘﺎﮐﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺳـﺮ ﭘﺎﮐـﺖ را ﺳـﺮﻏﭻ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه آﻓﺮﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﯿﻦ اﻋﻼم ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺴﻠﯿﻢ داده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪون ﮐﻪ آﻓـﺮ دﯾـﺪه ﯾـﺎ‬
‫ﭘﺎﮐﺖ ﺑﺎز ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺴﺘﺮد ﻣﯽﮔـﺮدد‪ .‬ﻣـﺎده ‪ 32‬ﻗـﺎﻧﻮن ﺗـﺪارﮐﺎت ﭼﻨـﯿﻦ ﺻـﺮاﺣﺖ دارد‪(1) »:‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ وزﻣﺎن ﺗﺴﻠﯿﻤﯽ آﻓﺮﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﺻﺪور ﺷﺮﻃﻨﺎﻣﻪ ﺣﺴﺐ اﺣـﻮال از )‪ 21‬اﻟـﯽ ‪ (90‬روز ﮐـﺎري‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻃﻮر دﯾﮕﺮي ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫)‪ (2‬آﻓﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ داوﻃﻠـﺐ ﯾـﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪة ﺑـﺎ ﺻـﻼﺣﯿﺖ وي اﻣـﻀﺎء و ﻗﺒـﻞ از ﺗـﺴﻠﯿﻤﯽ ﺳـﺮﻏﭻ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﯿﻌﺎد ﺣﺪ اﻗﻞ زﻣﺎﻧﯽ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ در ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣـﮥ ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠـﯽ ﺗـﺼﺮﯾﺢ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (4‬آﻓـﺮﻫـﺎي ﮐــﻪ ﺑﻌـﺪ از ﺗــﺎرﯾﺦ ﻣﻌﯿﻨـﻪ ﺗــﺴﻠﯿﻢ داده ﻣـﯽﺷــﻮد‪ ،‬ﺑـﺪون ﺑــﺎز ﺷـﺪن ﻣــﺴﺘﺮد‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.«13‬‬

‫ﺑﺎزﻧﻤﻮدن وارزﯾﺎﺑﯽ آﻓﺮﻫﺎ‬

‫آﻓﺮﻫﺎ در ﺟﻠﺴﻪ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺎز ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺟﻠﺴﻪ ﺑﺎزﮐﺸﺎي آﻓـﺮ ﻋـﻼوه ﺑـﺮ اﯾـﻦﮐـﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪه ﺑـﺎ‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ آﻓﺮدﻫﻨﺪه ﺧﻮد داوﻃﻠﺒﺎن ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﯾﺎ ﻫﯿﺎت ﺗﺪارﮐﺎت اداره ﻧﯿـﺰ ﺣـﻀﻮر‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮت و آدرس داوﻃﻠﺒﺎن ﮐﻪ در ﺑﺎزﻧﻤﻮدن آﻓﺮ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ در ورق روﯾﺪاد ﺟﻠـﺴﻪ درج‬
‫وﺗﻮﺳﻂ ﺗﻤﺎم داوﻃﻠﺒﺎن اﺷﺘﺮاك ﮐﻨﻨﺪه اﻣﻀﺎء ﻣـﯽﮔـﺮدد‪ .‬آﻓـﺮﻫـﺎ ﺑـﺮاي ﻫﻤﯿـﺸﻪ داراي اﻋﺘﺒـﺎر‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﮑﺘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬

‫ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻓﺮﻫﺎ ﺗﺎ وﻗﺖ اﻋﺘﺒﺎر دارد ﮐﻪ ﻣﺪت آن در ﺷﺮﻃﻨﺎﻣﻪ درج ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﻣـﺪت‬
‫اﻋﺘﺒﺎر آﻓﺮ ﺑﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ داوﻃﻠﺐ‪ ،‬ﺗﻤﺪﯾﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وﻗﺖ ﮐﻪ اﻋﺘﺒﺎر آﻓﺮ )ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد( ﺗﻤﺪﯾﺪ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر اﺗﻮﻣﺎت ﻣﺪت ﺗﺄﻣﯿﻨﺎت داوﻃﻠﺒﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﻤﺪﯾﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﯿﺎت ارزﯾﺎﺑﯽ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ را ارزﯾـﺎﺑﯽ و‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔـﺎه ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت اﺿـﺎﻓﯽ ﺿـﺮورت ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اداره ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ آن ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت را از‬
‫داوﻃﻠﺒﺎن در ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟـﯽ اداره ﻧﻤـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺗﻘﺎﺿـﺎي داوﻃﻠﺒـﺎن را ﻣﺒﻨـﯽ ﺑـﺮ اﯾﻨﮑـﻪ در‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﺗﻐﯿﯿﺮات اﯾﺠﺎد ﮔﺮدد‪ ،‬را ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺖ آﻓﺮﻫﺎ )ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ( ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در واﻗﻊ آﻓﺮ ﺑﺮﻧﺪه‪ ،‬آﻓﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎزلﺗﺮﯾﻦ ﻗﯿﻤﺖ را‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻮارد ذﯾﻞ در آن رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﻫﯿﺎت ارزﯾﺎﺑﯽ آﻓﺮﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺰارش را ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐـﻪ ﺑﺮاﺳـﺎس آن ﮔـﺰارش آﻓﺮﻫـﺎ ﻣﻘﺎﯾـﺴﻪ‬
‫‪133‬‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮﻃﻨﺎﻣﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬داوﻃﻠـﺐ ﺑﺮﻧـﺪه اﻋـﻼم ﻣـﯽﮔـﺮدد‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﮔﺰارش ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖ وﺿﺮر ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ آﻓﺮﻫـﺎ را ﺑـﻪ وﺿـﺎﺣﺖ ﻧـﺸﺎن ﻣـﯽدﻫـﺪ و‬
‫ﻧﻈﺮﯾﺎت اﻧﺘﻘﺎدي ﻧﯿﺰ ﻣﺪ ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ب( ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺪرج ﺷﺮﻃﻨﺎﻣﻪ‪:‬‬
‫ج( ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﺼﺎرف ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‪ ،‬ﺣﻔﻆ وﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﺗﺮﻣﯿﻢ اﺟﻨﺎس ﯾـﺎ اﻣـﻮر ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﯿﻌـﺎد‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻤﯽ ﻣﺸﺨﺼﺎت اﺟﻨﺎس و ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ و ﻃﺮز ﺗﺄدﯾﻪ وﺷﺮاﯾﻂ ﭘﺮداﺧﺖ ﺗﺄﻣﯿﻨﺎت‪.‬‬
‫اﺛﺮ آﻓﺮ ﺑﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪات‪ ،‬ﮐﺎرﮔﺮ‪ ،‬ﻣﻮاد داﺧﻠﯽ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﺗﮑﻨﺎﻟﻮژي و اﻧﮑﺸﺎف ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﻓﻨـﯽ‪ ،‬اداري‪،‬‬
‫ﻋﻠﻤﯽ وﻋﻤﻠﯽ وﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ در داﺧﻞ ﮐـﺸﻮر ﺑﺮرﺳـﯽ ﻣـﯽﮔـﺮدد‪ .‬ﻫﯿـﺎت ﺑﺮرﺳـﯽ اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎت‬
‫ﺣﺴﺎﺑﯽ آﻓﺮﻫﺎ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ در آﻓﺮ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺷـﺮﻃﻨﺎﻣﻪ در آن درج ﻧـﺸﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺘﺮد ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦﮐﻪ داوﻃﻠﺐ ﺑﺮﻧﺪه اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﺟﺮاآت ﺑﻌﺪي ﺻﻮرت ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺎده ‪ 33‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﺻﺮاﺣﺖ دارد‪ (1) »:‬آﻓﺮﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﺗﺴﻠﯿﻤﯽ در ﺟﻠﺴﮥ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑـﻪ‬
‫اﺳﺮع وﻗﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺤﺘﻮﯾﺎت ﺷﺮط ﻧﺎﻣﻪ در ﺣﻀﻮر داﺷﺖ داوﻃﻠﺒﺎن وﯾﺎﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﮔﺎن ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ آنﻫﺎ‬
‫ﺑﺎز ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺷﻬﺮت و آدرس داوﻃﻠﺒﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎز ﻧﻤﻮدن آﻓﺮ ﺣﻀﻮر ﻣﯽﯾﺎﺑﻨـﺪ وﻗـﯿﻢ ﭘﯿـﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﺷﺪه در ورق روﯾﺪاد ﺟﻠﺴﻪ درج وﺗﻮﺳﻂ ﺗﻤﺎم داوﻃﻠﺒﺎن اﺷﺘﺮاك ﮐﻨﻨﺪه اﻣﻀﺎء ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬آﻓﺮﻫﺎ اﻟﯽ ﻣﺪت ﻣﻌﯿﻨﮥ ﻣﻨﺪرج در ﺷﺮط ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺪار اﻋﺘﺒﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣـﺪت اﻋﺘﺒـﺎر آﻓـﺮ ﺑـﻪ‬
‫اﺳﺎس ﻣﻮاﻓﻘﮥ داوﻃﻠﺐ‪ ،‬ﺗﻤﺪﯾﺪ ﺷﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬در اﯾـﻦ ﺻـﻮرت ﻣﯿﻌـﺎد ﺗﺄﻣﯿﻨـﺎت داوﻃﻠﺒـﯽ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﺗﻤﺪﯾﺪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻫﯿﺎت ارزﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬آﻓﺮﻫﺎ را ﺑﻪ اﺳﺎس ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺪرج اﯾﻦ ﻣﺎده و ﻣﺎدة ﺳـﯽ ام اﯾـﻦ ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اداره ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻮرد آﻓﺮﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﮐﺘﺒﯽ ﺑﯿﺶﺗﺮ را از داوﻃﻠﺐ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ و آن را ﺗﺤﺖ ﻏـﻮر‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻗﺮاردﻫﺪ«‪.‬‬
‫اداره ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ در آﻓﺮﻫﺎ را ﻗﺒﻮل ﯾﺎ در ﻣﻮرد ﺷﺮاﯾﻂ آن ﺑـﺎ دواﻃﻠﺒـﺎن‬
‫ﻣﺬاﮐﺮه ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﻓﺮ ﺑﺮﻧﺪه آﻓﺮ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺟﻮاﺑﮕـﻮي ﺷـﺮط ﻧﺎﻣـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﻌـﺪ از ارزﯾـﺎﺑﯽ‬
‫ﻧﺎزلﺗﺮﯾﻦ ﻗﯿﻤﺖ را ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫وﻗﺖ ﻫﯿﺎت ارزﯾﺎﺑﯽ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺣﺴﺎﺑﯽ آﻓﺮ را ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬آﻓﺮﻫﺎي ﮐﻪ ﻣﺸﺨـﺼﺎت ﺷـﺮﻃﻨﺎﻣﻪ‬
‫درآن رﻋﺎﯾﺖ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺴﺘﺮد ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﯾﮏ آﻓﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﻘـﺎم اول‬
‫اداره آن را اﻣﻀﺎء ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫رد آﻓﺮﻫﺎ وﻓﺴﺦ آﻓﺮﻫﺎ‬

‫رد آﻓﺮ وﻓﺴﺦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺗـﺪارﮐﺎﺗﯽ اﻣﮑـﺎن ﭘـﺬﯾﺮ اﺳـﺖ‪ .‬اداره ﺗـﺪارﮐﺎت ﺑـﻪ‬
‫‪134‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر رد آﻓﺮﻫﺎ وﻓﺴﺦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﺻﻼﺣﯿﺖﻫﺎي ذﯾﻞ را دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬اداره ﺗﺪارﮐﺎت ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻤﺎم آﻓﺮﻫﺎ را در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺪارﮐﺎت ﻗﺒﻞ از ﻗﺒﻮﻟﯽ رد ﮐﻨﺪ‪ .‬درﺻﻮرت‬
‫ﮐﻪ آﻓﺮﻫﺎ رد ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ اول اﻓﺮﻗﺒﻮل ﺷﻮد وﺑﻌﺪ رد ﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺧـﻼف‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت اﺳﺖ و رد آن اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اداره ﺗﺪارﮐﺎت ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ را ﻓﺴﺦ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻓﺴﺦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه اداره ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ آﻓﺮﻫﺎ را رد ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗـﺪارﮐﺎﺗﯽ را ﻓـﺴﺦ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت دﻟﯿﻞ رد آﻓﺮ وﻓﺴﺦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺘﺒﯽ ﺑﻪ داوﻃﻠـﺐ اﻃـﻼع داده‬
 ‫ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻓﺴﺦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﻗﺒﻞ از زﻣﺎن ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﺷـﺪه ﺑـﺮاي ﺗـﺴﻠﯿﻤﯽ آﻓـﺮﻫـﺎ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬آﻓﺮﻫﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎز ﺷﻮد و ﺑﺪون ﮐﻪ ﺑﺎز ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺮﻏﭻ ﺑﻪ داوﻃﻠﺒﺎن ﮐﻪ آﻓـﺮ‬
‫اراﯾﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﭘﺲ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اداره در ﻣﻘﺎﺑﻞ داوﻃﻠﺒـﺎن ﮐـﻪ آﻓـﺮ‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و آﻓﺮ آﻧﻪا رد ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﻓﺴﺦ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻮوﻟﯿﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺎده ‪ 36‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﺮر ﻣﯽدارد‪ (1) » :‬آﻓﺮﻫﺎ ﻃﺒـﻖ اﺣﮑـﺎم اﯾـﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن رد ﺷﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬ادارة ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رد آﻓـﺮﻫـﺎ و ﻓـﺴﺦ ﻣﺮاﺣـﻞ ﺗـﺪارﮐﺎﺗﯽ داراي‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖﻫﺎي ذﯾﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬رد ﺗﻤﺎم آﻓﺮﻫﺎ ﻗﺒﻞ از ﻗﺒﻮﻟﯽ آن؛ و‬
‫‪ -2‬ﻓﺴﺦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺎﻣﻪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬دﻻﯾﻞ رد ﺗﺎم آﻓﺮﻫﺎ و ﻓﺴﺦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ در اﺳﻨﺎد ﻣﺮﺑﻮط ﻗﯿﺪ و ﺑﺪون وﻗﻔﻪ‪ ،‬رﺳﻤﺎً ﺑﻪ‬
‫داوﻃﻠﺒﺎن اﺑﻼغ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﮑﺘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬

‫)‪ (3‬ﻫﺮﮔﺎه ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮﻓﺴﺦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﻗﺒﻞ از ﻣﯿﻌﺎد ﻣﻌﯿﻨﮥ ﺗﺴﻠﯿﻤﯽ آﻓﺮﻫﺎ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﯿﺮد‪ ،‬آﻓﺮﻫﺎي درﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه ﺑﺪون آن ﮐﻪ ﺑﺎز ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ داوﻃﻠﺒﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﺴﺘﺮد ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (4‬اداره در ﺻﻮرت رد آﻓﺮﻫﺎ ﯾﺎ ﻓﺴﺦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ داوﻃﻠﺒﺎن ﻣﺴﻮول ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدات‬

‫اداره ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺗﺪارﮐﺎت ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺸﻮرﺗﯽ از ﺷـﺶ ﻧﻔـﺮ ﮐـﻪ در اﻋـﻼن ﭘﺎﺳـﺦ ﻣﺜﺒـﺖ داده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﯿﺎورد واﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮط ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﺷﺶ ﻧﻔﺮ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ رﻗﺎﺑـﺖ ﻣـﺆﺛﺮ‪ ،‬ﮐـﺎﻓﯽ را‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻗﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد داوﻃﻠﺒﺎن را ﺷﺎرﻟﯿﺴﺖ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ آنﻫـﺎ را در ﻟﯿـﺴﺖ‬
‫ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫‪135‬‬
‫اﻋﻼن داوﻃﻠﺒﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣـﺼﺮف ادارة ﺗـﺪارﮐﺎﺗﯽ در رﺳـﺎﻧﻪﻫـﺎي ﻫﻤﮕـﺎﻧﯽ ﻧـﺸﺮ و در ﺻـﻮرت‬
‫داوﻃﻠﺒﯽ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ ﻟﺴﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ در رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي داراي ﺗﯿﺮاژ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﺸﺮ ﮔـﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﻘﺮه )‪ (1‬ﻣﺎده ‪ 37‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﺣﮑﻢ دارد‪ (1) »:‬ﻣﻄﺎﻟﺒﮥ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺧـﺪﻣﺎت ﻣـﺸﻮرﺗﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد اﻟﯽ ﺷﺶ ﻧﻔﺮ از داوﻃﻠﺒﺎن واﺟﺪ ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﻼن دﻋﻮت ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒـﺖ داده ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﯾﻦﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﺑـﺮاي ﺗـﺄﻣﯿﻦ رﻗﺎﺑـﺖ ﻣـﺆﺛﺮ‪ ،‬ﮐـﺎﻓﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻤﻮﻟﯿﺖ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﻌﺪاد داوﻃﻠﺒﺎن در ﻟﯿﺴﺖ ﺻﻮري ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ داوﻃﻠﺐ‬
‫واﺟﺪ اﻫﻠﯿﺖ از ﺟﻤﻠﻪ داوﻃﻠﺒﺎن‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻋﻼن دﻋﻮت داوﻃﻠﺐ ﻃﺒﻖ ﺣﮑﻢ ﻣﺎدة ﺑﯿﺴﺖ‬
‫وﻫﻔﺘﻢ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎ ﻧﺸﺮ اﻋﻼن ﺻﻮرت ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪ .‬اﯾـﻦ اﻋـﻼن در ﻧـﺸﺮﯾﮥ ﻣﺮﺑـﻮط ﺗﺠـﺎرﺗﯽ ﯾـﺎ‬
‫ژورﻧﺎلﻫﺎي ﺗﺨﻨﯿﮑﯽ ﯾﺎ ﻣﺴﻠﮑﯽ )اﻋﻢ از ﭼﺎﭘﯽ و اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ( ﻧﺸﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻌﯿﺎرﻫـﺎي اﻫﻠﯿـﺖ‬
‫داوﻃﻠﺐ ﺑﺮاي ﺗﺪارك ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﯿﺰدر اﻋﻼن ذﮐﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﺮاي داوﻃﻠﺒـﺎن ﺟﻬـﺖ اﺷـﺘﺮاك در ﻣﺮاﺣـﻞ ﺗـﺪارﮐﺎت و ﺗـﺴﻠﯿﻢ ﭘﯿـﺸﻨﻬﺎدات‬
‫ﺟﻮاﺑﮕﻮ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ ذﯾﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ ،‬ﻣﺪت‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ‪ ،‬ﺣﺪود ﮐﺎري‪ ،‬وﻇﺎﯾﻒ وﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺷﺪه؛‬
‫‪ -2‬ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده در ارزﯾﺎﺑﯽ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﻓﻮر ﻣـﻮل ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻄﺒﯿـﻖ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﺪﯾﻞ ﻗﯿﻢ ﻃﺒﻖ ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط؛‬
‫‪ -3‬ﺷﺮوط ﻣﻨﺪرج در ﻗﺮارداد ﺗﺪارﮐﺎت واﻧﻔﺎذ آن؛‬
‫‪ -4‬ﻫﺪاﯾﺎت در ﻣﻮرد ﺗﺮﺗﯿﺐ وﺗﺴﻠﯿﻤﯽ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدات وﻣﺤﻞ و زﻣﺎن آن؛‬
‫‪ -5‬ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺑﺎ ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﻗﯿﻤﺖ‪ ،‬ﺻـﺮف ﺑﺮاﺳـﺎس ﮐﯿﻔﯿـﺖ‪،‬‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﮐﻢﺗﺮ ﯾﺎ ﺣﺪاﮐﺜﺮ وﺟﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه در ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻮار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ذﮐﺮ اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻀﺎد ﻣﻨﺎﻓﻊ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﺰوﯾﺮ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺮاي ﺗﺪاوم واﺟـﺪ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﻮدن؛‬
‫‪ -7‬ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻃﺮزاﻟﻌﻤـﻞ واﺳـﻨﺎد ﻣﻌﯿـﺎري ﻧﻤﻮﻧـﻮي ﮐـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ادارة ﭘﺎﻟﯿـﺴﯽ‬
‫ﺗﺪارﮐﺎت ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬
‫اداره ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﮐﺎﻓﯽ را در ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ از ﻗﺮارذﯾـﻞ ﺑـﻪ اﺧﺘﯿـﺎر داوﻃﻠﺒـﺎن‬
‫ﻗﺮارﺑﺪﻫﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ ،‬ﻣﺪت‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ )ﻣﮑﺎن( ﺣﺪود ﮐﺎر‪ ،‬وﻇﺎﯾﻒ وﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺷﺪه؛‬
‫‪ -2‬ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده در ارزﯾﺎﺑﯽ وﻣﻘﺎﯾـﺴﻪ ﭘﯿـﺸﻨﻬﺎد ﺑـﺸﻤﻮل ﻓﻮرﻣـﻮل ﺗﻄﺒﯿـﻖ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻌﺪﯾﻞ ﻗﯿﻢ ﻃﺒﻖ ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط؛‬
‫‪ -3‬ﺷﺮوط ﻣﻨﺪرج در ﻗﺮارداد ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ و اﻧﻔﺎذ آن؛‬
‫‪ -4‬ﻫﺪاﯾﺎت در ﻣﻮرد ﺗﺮﺗﯿﺐ وﺗﺴﻠﯿﻤﯽ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدات وﻣﺤﻞ وزﻣﺎن آن؛‬ ‫‪136‬‬

‫‪ -5‬ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺑﺎ ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ ،‬ﻗﯿﻤـﺖ‪ ،‬ﺻـﺮف ﺑﺮاﺳـﺎس ﮐﯿﻔﯿـﺖ‪،‬‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﮐﻤﺘﺮ ﯾﺎ ﺣﺪ اﮐﺜﺮ وﺟﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه در ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻮار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪ -6‬ذﮐﺮ اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻀﺎد ﻣﻨـﺎﻓﻊ‪ ،‬ﺟﻠـﻮﮔﯿﺮي از ﺗﺰوﯾـﺮ وﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﺑـﺮاي ﺗـﺪاوم واﺟـﺪ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﻮدن؛‬
‫‪ -7‬ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ و اﺳـﻨﺎد ﻣﻌﯿـﺎري ﻧﻤﻮﻧـﻮي ﮐـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ادارة ﭘﺎﻟﯿـﺴﯽ‬
‫ﺗﺪارﮐﺎت ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
 ‫ﻋﺪم ﻗﺮارداد وﻋﺪم ﺗﻌﻮﯾﺾ ﮐﺎرﮐﻨﺎن‬
‫در ﻗﺮارداد ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﺻﻮرت ﻣـﯽﮔﯿـﺮد ﮐـﻪ ﭘﯿـﺸﻨﻬﺎد وي ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪيﻫـﺎ و‬
‫ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺪرج در ﺷﺮﻃﻨﺎﻣﻪ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ داوﻃﻠﺐ ﺑﺮﻧـﺪه ﺷـﺪ‪ ،‬داوﻃﻠـﺐ ﺑﺮﻧـﺪه‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺎر ﮐﻨﺎن ﮐﻠﯿﺪي ﺧﻮد را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺗﻌـﻮﯾﺾ ﮐﻨـﺪ‪ .‬وﻟـﯽ زﻣـﺎﻧﯽ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫داوﻃﻠﺐ ﺑﺮﻧﺪه ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﺧﻮد را ﺗﻌﻮﯾﺾ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷـﺮاﯾﻂ ﻣـﺴﺎوي ﯾـﺎ ﺑـﺎﻻﺗﺮ از ﮐﺎرﮐﻨـﺎن ﺳـﺎﺑﻖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎبﻧﺎﻣﻪ‬
‫)‪ ( 1‬ﻓﺮﻣﺎن ﺷﻤﺎره ‪ 146‬ﻣﻮرخ ‪.1387/10/29‬‬
‫) ‪ (2‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮه ﺟﺮﯾﺪه رﺳﻤﯽ ﺷﻤﺎره )‪ (957‬ﺳﺎل ‪.1387‬‬
‫) ‪ ( 3‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ ‪.‬‬
‫) ‪ ( 4‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪.‬‬
‫) ‪ ( 5‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﮑﺘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬

‫) ‪ ( 6‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪.‬‬
‫) ‪ ( 7‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‬
‫)‪ ( 8‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﺳﺎل ‪.1355‬‬
‫)‪ ( 9‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮه ﺟﺮﯾﺪه رﺳﻤﯽ ﺷﻤﺎره )‪ (957‬ﺳﺎل ‪.1387‬‬
‫) ‪ (10‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺪارﮐﺎت‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮه ﺟﺮﯾﺪه رﺳﻤﯽ ﺷﻤﺎره )‪ (957‬ﺳﺎل ‪.1387‬‬
‫) ‪ (11‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪.‬‬
‫) ‪ (13‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪.‬‬

‫‪137‬‬
 ‫ﻋﺒﺪﺍﻟﮑﺮﯾﻢ ﻓﻀﻠﯽ‬

‫ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﭘﻪ ﺩﻭﻩ ‪‬ﻭﻟﻮﻧﻮ ﻭﯾﺸﻞ ﺷﻮﻱ‪ ،‬ﺍﺻﻠﯽ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﭼﯥ ﺍﺗﻔﺎﻗﯽ ﻣﺼﺪﻭﺭﻧﻪ ﻫﻢ ﻭﺭﺗﻪ‬
‫ﻭﯾﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻟﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﮐﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺩ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ )ﺹ( ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺍﺟﻤﺎﻉ ﺍﻭ ﻗﯿﺎﺱ ﺩﻱ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮﺭ ﻓﻘﻬﺎﺀ ﭘﻪ‬
‫ﺩﯼ ﮐﯥ ﺍﺗﻔﺎﻕ ﻟﺮﯼ‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻮﺭﺗﻨﯽ ‪‬ﻠﻮﺭ ﻣﺼﺪﺭﻭﻧﻪ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺍﺻﻠﯽ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﺩﻱ‪ ،‬ﺩﻭﻫـﻢ ‪‬ﻭﻝ‬
‫ﺍﺧﺘﻼﻓﯽ ﻣﺼﺪﺭﻭﻧﻪ ﭼﯥ ﺗﺒﻌﻲ ﻣﺼﺪﺭﻭﻧﻪ ﻫﻢ ﻭﺭﺗﻪ ﻭﯾﻴﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﺩ ﻫﻐﻮ ﭘـﺮ‬
‫ﺑﻨﺴ‪ ‬ﻓﻘﻬﻲ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺍﺳﺘﻨﺒﺎﻁ ﮐ‪‬ﯼ ﺩﻱ‪ ،‬ﺧﻮ ﺩﻏﻪ ﺗﺒﻌﯽ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﭘﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﯥ ﺩ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﻮ ﭘﻪ ﺷـﺎﻥ ﻟـﻪ‬
‫ﺍﺻﻠﯽ ‪‬ﻠﻮﺭﻭ ﻣﺼﺪﻭﺭﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺭﺍ ﻭﻻ‪ ‬ﺷﻮﻱ ﺩﻱ‪ ،‬ﭼﯥ ﻟﻪ ﺩﻏﻮ ﺍﺧﺘﻼﻓﯽ ﻣﺼﺪﻭﺭﻧﻮ ‪‬ﺨـﻪ ﯾـﻮ ﻫـﻢ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩﯼ‪ ،‬ﺩﺍ ﭼﯥ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ‪‬ﻪ ﺗﻪ ﻭﺍﯾﯽ‪ ،‬ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ‪‬ﻭﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﺩ ﻓﻘﻬـﺎﻭﻭ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﺎﺕ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﺩﻻﯾﯿﻞ ‪‬ﻪ ﺩﯼ ﻧﻮ ﻭ ﻣﯽ ﻏﻮ‪‬ﺘﻞ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺩﯼ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻭﻟﯿﮑﻢ‪ ،‬ﺗﺮ‪‬ـﻮ ﺩ‬
‫ﭘﻮﻫﯥ ﻣﯿﻨﻪ ﻭاﻝ ﻭﺭ‪‬ﺨﻪ ‪‬ﻪ ﻭﺍﺧﻠﯽ‪.‬‬

‫ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻟﻐﻮﯼ ﻣﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﻪ ﻟﻐﺖ ﮐﯥ‪ :‬ﻪ ‪‬ﻞ‪ ،‬ﺧﻮ‪‬ﻮﻝ ﺍﻭ ﺩ ﯾﻮ ﺷﯽ ﺷﻪ ‪‬ﻠﻮ ﺗﻪ ﻭﺍﯾﯽ‪ ،١‬ﺍﻭ ﺩ ﺍﺻﻮﻟﻮ ﻋﻠﻤﺎﻭﻭ ﭘﻪ‬
‫ﻧﺰﺩ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻪ ﺷﻮﻱ ﺩﻱ ﭼﯥ ‪‬ﻮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﯾﯥ ﺩﻟﺘﻪ ﺭﺍﻭ‪‬ﻭ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺩ ﺷﺎﻓﻌﯽ ﻣﺬﻫﺐ ﯾﻮ ﻋﺎﻟﻢ ﺍﻣﺎﻡ ﻏﺰﺍﻟﯽ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩﺍﺳﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐ‪‬ﯼ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﺷﯽ ﭼﯥ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﯾﯽ ﺩ‬
‫ﺧﭙﻞ ﻋﻘﻞ ﭘﻪ ﺫﺭﯾﻌﻪ ﺳﺮﻩ ‪‬ﻪ ‪‬ﻲ‪.٢‬‬
 ‫‪ -۲‬ﺩ ﺣﻨﺒﻠﯽ ﻣﺬﻫﺐ ﻋﻼﻡ ﺍﺑﻦ ﻗﺪﺍﻣﻪ ﻣﻘﺪﺳﯽ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩﺍﺳﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻭ‪‬ﺍﻧـﺪﯼ ﮐـ‪‬ﯼ‪ :‬ﺩ‬
‫ﮐﺘﺎﺏ ﺍﷲ ﺍﻭ ﺳﻨﺘﻮ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺧﺎﺹ ﺩﻟﯿﻞ ﻟﻪ ﺍﻣﻠﻪ ﺩ ﯾﻮﯼ ﻓﻘﻬﯽ ﻣﺴﺎﻟﯽ ﺗﻪ ﺩﺍﺳﯽ ﺣﮑﻢ ﺛﺎﺑﺘﻮﻝ ﭼـﯥ ﺩ‬
‫ﻫﻐﯽ ﻧﻈﺎﯾﺮ ﯾﯽ ﻧﻠﺮﯼ‪.٣‬‬
‫‪ -۳‬ﺩ ﻣﺎﻟﮑﯽ ﻣﺬﻫﺐ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺑﻮ ﺍﺳﺤﺎﻕ ﺷﺎﻃﺒﯽ ﻭﺍﯾﯽ‪ :‬ﺩ ﮐﻠﯽ ﺩﻟﯿﻞ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﯥ ﺩ ﺟﺰﯾﯽ ﻣـﺼﻠﺤﺖ‬
‫ﻧﯿﻮﻝ ﺍﻭ ﭘﺮ ﻫﻐﻪ ﺣﮑﻢ ﻋﻤﻞ ﮐﻮﻝ ﭼﯥ ﺩ ﻫﻐﻪ ﻧﻈﺎﯾﺮ ﻧﻠﺮﯼ‪.٤‬‬
‫‪ -۴‬ﺩ ﺣﻨﻔﯽ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻋﺎﻟﻢ ﺍﺑﻮﻟﺤﺴﻦ ﺍﻟﮑﺮﺧﯽ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩﺍﺳﯽ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﯼ‪ :‬ﻋﺪﻭﻝ ﮐﻮﻝ ﭘﻪ ﯾﻮﻩ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﮐﯥ ﺩ ﻫﻐﻪ ﻭﺭﺗﻪ ﺣﮑﻢ ﻧﻪ ﺑﻞ ﺣﮑﻢ ﺗﻪ ﺩ ﯾﻮ ‪‬ﯾﺮ ﭘﯿﺎﻭ‪‬ﯼ ﺩﻟﯿﻞ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﻨﺎﺩ ﭼـﯥ ﺩﻏـﻪ ﺭﺍﺯ ﻋـﺪﻭﻝ‬
‫ﻏﻮﺍ‪‬ﯼ‪ .٥‬ﺩﻏﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﻏﻮﺭﻩ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺩﯼ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﭘﺮﺍﺧﻪ ﻣﺤﺘـﻮﺍ ﻟـﺮﯼ ﭼـﯥ ﺩ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ‪‬ﻮﻝ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺍﻭ ‪‬ﻭﻟﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺷﺎﻣﻠﯿ‪‬ﻱ‪.‬‬
‫‪ -۵‬ﯿﻨﻮ ﺣﻨﻔﯿﺎﻧﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩﺍ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐ‪‬ﯼ‪ :‬ﻟﻪ ﺟﻠﯽ ﻗﯿﺎﺱ ‪‬ﺨﻪ ﺧﻔﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﺗـﻪ ﺗﻠـﻞ ﺍﻭ‬
‫ﺟﻠﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﭘﺮﯾ‪‬ﻮﺩﻟﻮﺗﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻭﺍﯾﯽ‪.‬‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﯥ ﺩ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﺍ ‪...‬‬

‫ﭘﻪ ﭘﻮﺭﺗﻪ ﺫﮐﺮ ﺷﻮﻭ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﻏﻮﺭﻩ ﺍﻭ ‪‬ﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ ﺍﺑﻮﺍﻟﺤﺴﻦ ﮐﺮﺧﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﺩﯼ‪ ،‬ﺩﺍ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻟﻪ ﺩﯼ ﺍﻣﻠﻪ ﻏﻮﺭﻩ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺣﻘﯿﻘﺖ ‪‬ﮑﺎﺭﻩ ﮐﻮﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳﺘﺤـﺴﺎﻥ ‪‬ـﻮﻝ‬
‫‪‬ﻭﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﯥ ﺭﺍﻧﻐﺎ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﻫﻐﻮ ﺗﻪ ﺷﺎﻣﻠﯿ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩ ﻟﻔﻆ ﮐﺎﺭﻭﻝ‪ :‬ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩ ﻟﻔﻆ ﭘﻪ ﮐﺎﺭﻭﻟﻮ ﺍﻭ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﮐﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﺸﺘﻪ ﺑﻠﮑﯽ ﺩ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻟﻔﻆ ﭘﻪ ﻗﺮﺁﻥ‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﺍﻭ ﻣﺠﺘﻬﺪﯾﻨﻮ ﭘﻪ ﺍﻗﻮﺍﻟﻮ ﮐﯥ ﺭﺍﻏﻠﯽ ﺍﻭ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﺷﻮﯼ ﺩﻱ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﮐﺮﯾﻢ ﮐﯥ ﺩ ﺯﻣﺮ ﭘﻪ ﺳﻮﺭﺕ ﮐﯥ ﺭﺍﻏﻠﯽ‪:‬‬
‫‪٦‬‬
‫ﻓﺒﺸﺮ ﻋﺒﺎﺩﺍﻟﺬﯾﻦ ﯾﺴﺘﻤﻌﻮﻥ ﺍﻟﻘﻮﻝ ﻓﯿﺘﺒﻌﻮﻥ ﺍﺣﺴﻨﻪ ﻧﻮﺍﯼ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮﻩ ﺯﻣﺎ ﻫﻐﻮ ﺑﻨﺪﻩ ‪‬ﺎﻧﻮﺗﻪ ﺯﯾﺮﯤ ﻭﺭﮐـ‪‬ﻩ‬
‫ﭼﯥ ﻫﻐﻮﯼ ﭘﻪ ﻏﻮﺭ ﺧﺒﺮﻩ ﺍﻭﺭﯼ ﺍﻭ ﺩ ‪‬ﻪ ﺍ‪‬ﺥ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﮐﻮﯼ ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﭘﻪ ﺑﻞ ﺁﯾﺖ ﮐـﯥ ﺭﺍ‪‬ـﯽ ﻭ ﺍﻣـﺮ‬
‫ﻗﻮﻣﮏ ﯾﺎﺧﺬﻭ ﺑﺎﺣﺴﻨﻬﺎ‪.٧‬‬
‫ﺩ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ )ﺹ( ﭘﻪ ﺳﻨﺘﻮ ﮐﯥ ﻫﻢ ﺩﻏﻪ ﻟﻔﻆ ﮐﺎﺭﻭﻝ ﺷﻮﯼ‪ :‬ﻣﺎ ﺭﺍﻩ ﺍﻟﻤﺴﻠﻤﻮﻥ ﺣﺴﻨﺎﹰ‪ ٨‬ﻓﻬـﻮ ﻋﻨـﺪ ﺍﷲ‬
‫‪139‬‬
‫ﺣﺴﻦ( ﻫﻐﻪ ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ‪‬ﻪ ﺍﻭ ﻏﻮﺭﻩ ﻭ‪‬ﯽ ﻫﻐﻪ ﺩ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺧﻮ‪ ‬ﺩﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ﻣﺠﺘﻬﺪﯾﻨﻮ ﭘﻪ ﺍﻗﻮﺍﻟﻮ ﮐﯥ ﻫﻢ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻟﻔﻆ ‪‬ﯾﺮ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﺷﻮﯼ ﺩﯼ‪ ،‬ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻓﻌﯽ ‪‬ﺨﻪ ﺭﺍﻏﻠـﯽ‪:‬‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﻦ ﺍﻥ ﺗﮑﻮﻥ ﺍﻟﻤﺘﻌﺔ ﺛﻼﺛﯿﻦ ﺩﺭ ﻫﻤﺎ( ﭘﻪ ﺑﻞ ‪‬ﺎﯼ ﻭﺍﯾﯽ‪ :‬ﺍﺳﺘﺤﺴﻦ ﺛﺒﻮﺕ ﺍﻟﺸﻔﻌﺔ ﻟﻠﺸﻔﯿﻊ ﺍﻟﯽ ﺛﻼﺛﺔ‬
‫ﺍﯾﺎﻡ( ﭘﻪ ﺑﻞ ‪‬ﺎﯼ ﮐﯥ ﻭﺍﯾﯽ‪ :‬ﺍﺗﺴﺤﺴﻦ ﺗﺮﮎ ﺷﯽ ﻟﻠﻤﮑﺎﺗﺐ ﻣﻦ ﻧﺠﻮﻡ ﺍﻟﻤﮑﺎﺗﺒﺔ‪.‬‬
‫ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﭘﻪ ﺩﯼ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﻫﻢ ﺧﻼﻑ ﻧﻪ ﻟﯿﺪﻝ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﻟﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ‪‬ﺨﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﻪ ﻣﺮﺍﺩ ﻭﺍﺧﯿﺴﺘﻞ ﺷﯽ ﭼﯥ‬
‫ﻫﻐﻪ ﺩ ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺎ ﻭﯼ ﺍﻭ ﻫﯿ‪ ‬ﺷﺮﻋﯽ ﺩﻟﯿﻞ ﻭﻧﻠﺮﯼ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯼ ‪‬ﻭﻝ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﮐﯥ ﻣﺠﺘﻬـﺪ ﺍﻭ‬
‫ﻋﺎﻡ ﺧﻠﮏ ﯾﻮ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺩﯼ‪ .‬ﺍﻭ ﺩ ‪‬ﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻧﺰﺩ ﻣﺮﺩﻭﺩ ﺩﯼ‪.‬‬
‫ﺧﻮ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﮐﯥ ﺩ ﺍﺻﻮﻟﯿﻨﻮ ﺩ ﺧﻼﻑ ‪‬ﮑﯽ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺍﻭ ﻣﻌﻨﺎ ﺩﯼ‪ ،‬ﮐﻠﻪ ﭼـﯥ ﻣـﻮﻧ‪‬‬
‫ﻣﺨﮑﻨﯿﻮ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﻧﻈﺮ ﻭﺍﭼﻮﻭ‪ ،‬ﻻﻧﺪﯤ ‪‬ﻮ ‪‬ﮑﯽ ﭘﻪ ﻻﺱ ﺭﺍ‪‬ﯽ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﮐﻪ ﻣﻮﻧ‪ ‬ﺩ ﺍﺑﻮﺍﻟﺤﺴﻦ ﮐﺮﺧﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺍﻭ ﻫﻐﻮ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻮ ﺗﻪ ‪‬ﯿﺮ ﺷﻮ ﮐﻮﻡ ﭼﯥ ﺩ ﮐﺮﺧﯽ ﻟﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﺳﺮﻩ ﻭﺭﺗﻪ ﻭﺍﻟﯽ ﻟﺮﻱ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﻣﻮﺭﺩ ﮐﯥ ﻫﯿ‪ ‬ﺍﺧﺘﻼﻑ ﻧﺸﺘﻪ ﺍﻭ ﻋﻤﻞ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺳﺮﻩ ‪‬ﻮﻝ ﻓﻘﻬـﺎﺀ ﮐـﻮﯼ‪،‬‬
‫‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﻪ ﺩﯼ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺳﺮﻩ ﮐﻮﻡ ﭼﯥ ﮐﺮﺧﯽ ﺍﻭ ﻧﻮﺭﻭ ﺍﺻﻮﻟﯿﻨﻮ ﺫﮐﺮ ﮐـ‪‬ﯼ ﺩ ﺷـﺮﻋﯽ ﺩ‬
‫ﻻﯾﯿﻠﻮ ‪‬ﺨﻪ ﮐﻮﻡ ﭼﯥ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﻭﺭﺑﺎﻧﺪﯤ ﺍﺗﻔﺎﻕ ﻟﺮﯼ ﻟﻪ ﻗﻄﺎﺭ ﺍﻭ ﮐﺮ‪‬ﯽ ‪‬ﺨﻪ ﻧﻪ ﻭ‪‬ﯽ‪ ،‬ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩﻟﯿـﻞ‬
‫ﺩﯼ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺛﺒﻮﺕ ﭘﻪ ﺩﻻﯾﯿﻠﻮ ﺳﺮﻩ ﺷﻮﯼ ﯾﺎ ﺑﻪ ﭘﻪ ﺍﺛﺮ ﺳﺮﻩ ﻭﯼ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺳﻠﻢ‪ ،‬ﺍﺟﺎﺭﻩ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﯿـﺮﯼ‬
‫ﺳﺮﻩ ﺩ ﺭﻭﮊﯼ ﺧﻮ‪‬ﻟﻮ ﺑﻘﺎ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﭘﻪ ﺍﺟﻤﺎﻉ ﺳﺮﻩ ﻭﯼ ﻟﮑﻪ ﺩ ﺍﺳﺘﺼﻨﺎﻉ ﻋﻘﺪ ﺍﻭ ﯾﺎ ﺑﻪ ﭘﻪ ﺿـﺮﻭﺭﺕ ﺳـﺮﻩ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻭﯼ ﻟﮑﻪ ﺩ ﺣﻮﺿﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﮐﻮﻫﯿﺎﻧﻮ ﭘﺎﮐﯿﺪﻝ‪ ،‬ﭘﺲ ﺩﯼ ﭘﻮﺭﺗﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺳﺮﻩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩﻟﯿﻞ ﺍﻭ ﻓﻘﻬﺎﺀ ﭘﻪ‬
‫)ﺭﺡ(‬
‫ﻫﻐﻪ ﮐﯥ ﺍﺧﺘﻼﻑ ﻧﻠﺮﯼ‪ ،‬ﻟﻪ ﻗﺎﺿﯽ ﯾﻌﻘﻮﺏ ‪‬ﺨﻪ ﺭﺍﻏﻠﯽ ﭼﯥ ﺩﻟﯿﻞ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺑﺎﻧﺪﯼ ﺩ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺣﻤﺪ‬
‫ﻣﺬﻫﺐ ﻫﻢ ﺩﯼ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﺩﺍﺳﯽ ﭼﯥ ﺩ ﯾﻮ ﺣﮑﻢ ﭘﺮﯾ‪‬ﻮﺩﻝ ﺩ ﺑﻞ ﺣﮑﻢ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻬﺘﺮﻩ ﺍﻭ ﻏﻮﺭﻩ‬
‫ﻭﯼ‪ ،‬ﺍﻭ ﭘﻪ ﺩﯼ ﺧﺒﺮﻩ ﮐﯥ ﻫﯿ‪‬ﻮﮎ ﺍﺧﺘﻼﻑ ﻧﻠﺮﯼ‪.٩‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﮐﻠﻪ ﭼﯥ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﻪ ﻫﻐﯥ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮﻩ ﻭﯼ‪ ،‬ﮐﻮﻡ ﭼﯥ ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻃﺒﯽ)ﺭﺡ( ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐ‪‬ﯼ ﻧـﻮ ﺑﯿـﺎ ﺩ ﺩﯼ‬
‫ﺍﻣﮑﺎﻥ ﻧﺸﺘﻪ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺩ ﺧﻼﻑ ﻣﺤﻞ ﻭ‪‬ﺮ‪‬ﯽ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺟﺰﯾﯽ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﮐﯥ ﻟﻪ ﻗﯿﺎﺱ ‪‬ﺨـﻪ ﺩﺍﺳـﯽ‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﻪ ‪‬ﺮ‪‬ﯿﺪﻝ ﭼﯥ ﺟﺰﯾﯽ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﯾﯽ ﻏﻮ‪‬ﺘﻮﻧﮑﯽ ﻭﯼ‪ ،‬ﭘﺲ ﺩﯼ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮﻩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩ ﺍﺣﮑـﺎﻣﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺍﺳﺘﻨﺒﺎﻁ ﮐﯥ‪ ،‬ﻟﻪ ﻗﺮﺁﻥ‪ ،‬ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺍﺟﻤﺎﻉ ﺍﻭ ﻗﯿﺎﺱ ‪‬ﺨﻪ ﺑﯿﻞ ﺍﻭ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﯼ ﻣﺴﻠﮏ ﺍﻭ ﻻﺭﻩ ﺩﻩ ﺍﻭ ﻧﻮ ‪‬ﮑﻪ‬
‫ﺧﻮ ﺩ ﻧﺰﺍﻉ ﻣﺤﻞ ‪‬ﺮ‪‬ﯽ‪.‬‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼﯥ ﯾﻮ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺗﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯼ ﺷﯽ ﺍﻭ ﺩﻭﻩ ﻗﯿﺎﺳﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﯥ ﮐﯥ ﻣﻨﺎﺯﻋﻪ ﻭﻟﺮﯼ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ﻗﯿﺎﺱ ﭼﯥ‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﺍﻭ ﺟﻠﯽ ﺩﯼ ﺩ ﯾﻮ ‪‬ﻭﻝ ﺣﮑﻢ ﻏﻮ‪‬ﺘﻮﻧﮑﯽ ﻭﯼ ﺍﻭ ﺩﻭﻫﻢ ﻗﯿﺎﺱ ﺧﻔﯽ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺩ ﺑـﻞ ‪‬ﻭﻝ ﺣﮑـﻢ‬
‫ﻏﻮ‪‬ﺘﻮﻧﮑﯽ ﺩﯼ ﺧﻮ ﺩ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﭘﻪ ﻓﮑﺮ ﮐﯥ ﺩﺍﺳﯽ ﺩﻟﯿﻞ ﭘﯿﺪﺍ ﺷﯽ ﭼﯥ ﺧﻔﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﺗﻪ ﭘﻪ ﺟﻠﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﺗﺮﺟﯿﺢ‬
‫ﻭﺭﮐﻮﯼ ﻧﻮ ﺩﻏﻪ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﺍﻭﻋﺪﻭﻝ ﺗﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺍﻭ ﻫﻐﻪ ﺩﻟﯿﻞ ﭼﯥ ﺩ ﻋﺪﻭﻝ ﻏﻮ‪‬ﺘﻮﻧﮑﯽ ﻭﯼ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ‬
‫‪140‬‬
‫ﻭﺟﻪ ﺍﻭ ﯾﺎ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺳﻨﺪ ﻭﯾﯿﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﮐﻮﻡ ﺣﮑﻢ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺎﻥ ﺳﺮﻩ ﺛﺎﺑـﺖ ﺷـﯽ ﻫﻐـﻪ ﺗـﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺴﻦ ﺣﮑﻢ ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﺩ ﺟﻠﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﭘﻪ ﺧﻼﻑ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮﯼ ﺩﯼ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪﺍ ﺭﺍﺯ ﮐﻠﻪ ﭼﯥ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺗﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯼ ﺷﯽ ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ﺩ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻗﺎﻋﺪﯼ ﻻﻧﺪﯤ ﺭﺍ‪‬ﯽ ﺍﻭ ﺍﺻـﻞ‬
‫ﮐﻠﯽ ﻫﻐﯥ ﺗﻪ ﺷﺎﻣﻠﯿ‪‬ﯼ ﻧﻮ ﺩ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺳﺮﻩ ﺩﺍﺳﯽ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺧﺎﺹ ﺩﻟﯿﻞ ﭘﯿﺪﺍ ﺷﯽ ﭼﯥ ﺩﻏﻪ ﺟﺰﯾﯿﻪ ﻟـﻪ‬
‫ﮐﻠﯽ ﺍﺻﻞ ‪‬ﺨﻪ ﺍﺳﺘﺜﻨﺎ ﮐ‪‬ﯼ ﻧﻮ ﺩﻏﻪ ﻋﺪﻭﻝ ﭼﯥ ﺧﭙﻠﻮ ﻧﻈﺎﯾﺮﻭ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻞ ﺣﮑﻢ ﺗﻪ ‪‬ﺮ‪‬ﯽ ﺍﻭ ﺩﻏـﻪ ﺗـﻪ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻭﯾﯿﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪.‬‬
 ‫ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﻪ ﺣﺠﺖ ﮐﯥ ﺩ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﺍﺧﺘﻼﻑ‪:‬‬
‫ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﻪ ﺣﺠﺖ ‪‬ﺮ‪‬ﻮﻟﻮ ﮐﯥ ﺩ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﺗﺮﻣﯿﻨ‪ ‬ﺍﺧﺘﻼﻑ ﻟﯿﺪﻝ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﺩﺍ ﭼﯥ ‪‬ﻮﮎ ﺍﻭ ﮐـﻮﻡ‬
‫ﻓﻘﻬﺎﯾﯽ ﻣﻨﯽ ﺍﻭ ﮐﻮﻡ ﻓﻘﻬﺎﯾﯽ ﻧﻪ ﻣﻨﯽ ﺍﻭ ‪‬ﻮﮎ ﯾﯥ ﭼﯥ ﻣﻨﻲ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﺩﻻﯾﻞ ‪‬ﻪ ﺩﻱ ﺍﻭ ‪‬ﻮﮎ ﯾﯽ ﭼﯥ ﻧﻪ‬
‫ﻣﻨﯽ ﻫﻐﻮﯼ ‪‬ﻪ ﺩﻻﯾﻞ ﻟﺮﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﺩﯼ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﻋﺎﻡ ﻧﻈﺮ ﺍﻭ ﮐﻮﻡ ﯾﻮ ﺩ ﻋﻤﻞ ﻭ‪ ‬ﺩﯼ ﭘﺪﯼ ‪‬ﺎﯼ ﮐﯥ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯼ‬
‫ﮐﻮﻭ‪.‬‬
‫)ﺭﺡ(‬
‫ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ﺣﻨﻔﯿﺎﻥ‪ :‬ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺑﻮ ﺣﻨﯿﻔﻪ ﺍﻭ ﺩ ﺩﻩ ﻣﺬﻫﺐ ﻓﻘﻬﺎﯾﯽ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﻠﻮﯾﺎﻥ ‪‬ﻞ ﺷـﻮﻱ ﺩﻱ ﺍﻭ‬
‫ﺩﻭﯼ ﺍﺣﮑﺎﻡ ﭘﺮ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺑﻨﺎ ﮐﻮﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﺩﯼ ﺍ‪‬ﻩ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻧﯽ ﺍﺳﺘﻨﺒﺎﻁ ﭘﻪ ‪‬ﺮ ﮐﯥ ﯾﯽ ﺑﯽ ﺳﺎﺭﯼ ﭘـﺮ‬
‫ﻣﺨﺘ‪‬ﻮﻧﻪ ﮐ‪‬ﯼ ﺩﯼ ﺍﻭ ﺩ ﻗﯿﺎﺱ ﺩ ‪‬ﯾﺮ ﺯﯾﺎﺕ ﺍﺷﺘﻐﺎﻝ ‪‬ﺨﻪ ﯾﯽ ‪‬ﺎﻥ ﮊﻏﻮﺭﻟﯽ ﺩﯼ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ‬
‫ﺳﺮﻩ ﭘﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﯥ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﮐﻮﻝ ﭘﻪ ﺧﻔﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﺳﺮﻩ ﺩﯼ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺟﻠﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻭﺭﮐـﻮﻝ‬
‫ﺷﻮﻱ ﺩﻱ‪.‬‬
‫)ﺭﺡ(‬
‫ﻟﻪ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺑﻮ ﺣﻨﯿﻔﻪ ‪‬ﺨﻪ ﺭﺍ ﻧﻘﻞ ﺷﯿﻮ ﺩﯼ‪ ،‬ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪﻭ ﻣﺴﺎﯾﻠﻮ ﮐﯥ ﻗﯿﺎﺱ ﮐﺎﻭﻩ ﺍﻭ ﮐﻠﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﯥ ﺩ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﺍ ‪...‬‬

‫ﭼﯥ ﻟﻪ ﻗﯿﺎﺱ ‪‬ﺨﻪ ‪‬ﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻪ ﺭﻭﺍﺗﻪ ﻧﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﺑﻪ ﯾﯽ ﻣﺴﺎﯾﻞ ‪‬ﯿ‪‬ﻝ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻪ ﻣﻌﺮﻭﻑ‬
‫ﺷﺎ‪‬ﺮﺩ ﺍﻣﺎﻡ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺍﻟﺤﺴﻦ ﺍﻟﺸﯿﺒﺎﻧﯽ ﻭﯾﻠﯽ ﺩﯼ‪ ،‬ﮐﻠﻪ ﺑﻪ ﭼﯥ ﺍﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ )ﺭﺡ( ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺩ ﻗﯿﺎﺱ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪‬‬
‫ﺗﺮ‪‬ﯿ‪‬ﻧﯽ ﻻﻧﺪﯤ ﻧﯿﻮﻝ‪ .‬ﻣﻠ‪‬ﺮﻭ ﺑﻪ ﯾﯽ ﻭﺭﺳﺮﻩ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﮐﻮﻟﻪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻮﺭ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﻭﺭﺳﺮﻩ ‪‬ﻪ ﻣﻨـﻞ ﺍﻭ ‪‬ـﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﮐﯿﺪﻝ‪ ،‬ﺧﻮ ﮐﻠﻪ ﺑﻪ ﯾﯽ ﭼﯥ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﺮ ﻣﺒﺪﺍ ‪‬ﯿ‪‬ﻝ ﻫﯿ‪ ‬ﯾﻮﻩ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻭﺭﺳـﺮﻩ ‪‬ـﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻪ ﮐﺎﻭﻩ‪.١٠‬‬
‫ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ)ﺭﺡ( ﺍﻭ ﺩ ﺣﻨﻔﯽ ﻣﺬﻫﺐ ﭘﯿﺮﻭﺍﻥ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺗﻪ ‪‬ﯾﺮ ﻣﺎﯾﻠﻪ ﺩﻱ ﺍﻭ ﮐﻪ ﺩ ﻓﻘﻬﯥ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﯾﯽ ﻭ‬
‫‪‬ﯿ‪‬ﻝ ﺷﯽ ﻧﻮ ‪‬ﯾﺮﯤ ﻓﻘﻬﯥ ﻓﺮﻋﯽ ﯾﯽ ﭘﺮ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺑﻨﺎ ﺷﻮﯼ ﺩﯼ ﺍﻭ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺗﻪ ﯾﯽ ‪‬ﯾﺮ ﺭﺷﺪ ﻭﺭﮐ‪‬ﯼ‬
‫ﺩﯼ‪.‬‬
‫)ﺭﺡ(‬
‫ﺩﻭﻫﻢ ﻣﺎﻟﮑﯿﺎﻥ‪ :‬ﺷﺎﻃﺒﯽ ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﺍﻣﺎﻡ ﻣﺎﻟﮏ ﺍﻭ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺑﻮ ﺣﻨﯿﻔﻪ ﭘﻪ ﻓﻘﻬﯽ ﻣﺴﺎﯾﻠﻮ ﮐﯥ ﻣﻌﺘﺒﺮ ‪‬ـﯽ‬
‫ﺍﻭ ﻣﺎﻡ ﻣﺎﻟﮏ )ﺭﺡ( ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﻪ ﺑﻨﺎ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺑﻨﺎ ﮐ‪‬ﯼ‪ .‬ﻗﺮﺍﻓﯽ ﻭﺍﯾﯽ ﭼـﯥ ﺍﻣـﺎﻡ ﻣﺎﻟـﮏ )ﺭﺡ ﺩ‬
‫‪141‬‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﻓﺘﻮﺍﯼ ﻭﺭﮐﯥ ﺍﻭ ﺯﯾﺎﺗﻪ ﭘﺮﺍﺧﺘﯿﺎﯾﯥ ﻭﺭﮐ‪‬ﯼ ﺭﺍﻭﺳﺘﯽ ﺩﻩ‪ ،‬ﻮ ﺩ ﻗﯿﺎﺱ ‪‬ﯾـﺮ ﺍﻓﺮﺍﻃـﯽ‬
‫ﺗ‪‬ﻼﺭﻩ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﺩ ﻇﺎﻫﺮﯼ ﻗﯿﺎﺱ ﭘﺮﯾ‪‬ﻮﺩﻝ ﺩ ﯾﻮﻩ ﺩ ﻻﻧﺪﯾﻨﯽ ﺍﻣﻮﺭﻭ ﭘـﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻮﻣﯽ‪.‬‬
‫‪ (1‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﯥ ﭼﻲ ﻏﺎﻟﺐ ﻋﺮﻑ ﻭﺭﺳﺮﻩ ‪‬ﺮﺷﯽ‪ ،‬ﺩﺍﺳﯽ ﻋﺮﻑ ﭼﯥ ‪‬ﻮﻝ ﺧﻠﮏ ﯾـﯽ ﭘﻠـﻮﯼ‬
‫ﻭﯼ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺩﺍ ﭼﻲ ﺭﺍﺟﻊ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻭﺭﺳﺮﻩ ﻣﻌﺎﺭﺽ ﺍﻭ ‪‬ﮑﺮﺷﯽ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺩﺍ ﭼﯥ ﺣﺮﺝ ﺍﻭ ﻣﺸﻘﺖ ﺗﻪ ﻣﻨﺘﺞ ﺷﯽ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺩﻏﻮ ﭘﻮﺭﺗﻪ ﺫﮐﺮ ﺷﻮﻭ ﺣﺎﻟﺘﻮ ﮐﯥ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻧﯽ ﺣﮑﻢ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﺟﺰﯾﯽ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺗﻪ ﭘﻪ ﯾﻮ ﻣﻌﯿﻦ‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﯥ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻭﺭﮐﻮﯼ ﺍﻭ ﻟﻪ ﺩﯼ ﺍﻣﻠﻪ ﻭﺭﺗﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻭﯾﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﺩ ﻗﯿﺎﺳﯽ ﻗﻮﺍﻋﺪﻭ ﭘﺮ ﺧـﻼﻑ‬
‫ﻭﺭﮐﯽ ﺣﮑﻢ ﺻﺎﺩﺭﯾ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺩﺍ ﻟﻪ ﺩﯼ ﮐﺒﻠﻪ ﭼﯥ ‪‬ﻮﻟﻮ ﺷﺮﻋﯽ ﻧﺼﻮﺹ ﭘﻪ ﺗﻮﺍﻓﻖ ﺳـﺮﻩ ﺛﺎﺑﺘـﻪ ﺩﻩ ﭼـﯥ ﺩ‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺭﻋﺎﯾﺖ ﮐﻮﻝ ﺍﻭ ﺩ ﺣﺮﺝ ﻟﺮﯼ ﮐﻮﻝ ﻭﺍﺟﺐ ﺩﯼ‪.‬‬
‫ﺩﺭﯦﻢ ﺣﻨﺒﻠﯿﺎﻥ ﻟﮑﻪ ‪‬ﺮﻧ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﺣﻨﻔﯿﺎﻥ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﻧﯿﺴﯽ ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﺣﻨﺒﻠﯿﺎﻥ ﻫﻢ ﭘـﻪ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺩﻟﯿﻞ ﻧﯿﺴﯽ‪ ،‬ﺩﺍ ﺧﺒﺮﻩ ﭼﯥ ﺣﻨﺒﻠﯿﺎﻥ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻗﺎﯾﻞ ﺩﯼ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﺩ ﺍﺻﻮﻝ ﻓﻘﻬﯽ ﭘﻪ‬
‫)ﺭﺡ(‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﺭﺍﻏﻠﯽ‪ ،‬ﺍﻣﺪﯼ ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﮐﯥ ﺑﯿﻼﺑﯿﻞ ﻧﻈﺮﻭﻧﻪ ﺷﺘﻮﻥ ﻟﺮﯼ ﺧﻮ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ‬
‫ﺍﻭ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ﭘﺮ ﻫﻐﻪ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﮐﻮﯼ‪ ١١‬ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺍﺑﻦ ﺣﺎﺟﺐ ﻧﻮﻣﯽ ﮐﺘـﺎﺏ ﮐـﯥ‬
‫ﺭﺍﻏﻠﯽ‪ :‬ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺣﻨﻔﯿﺎﻥ ﺍﻭ ﺣﻨﺒﻠﯿﺎﻥ ﻗﺎﯾﻞ ﺩﯼ ﺍﻭ ﻫﻐﻮﯼ ﭘﺮﯼ ﺩﻟﯿﻞ ﻧﯿﺴﯽ‪ ١٢‬ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﺍﺑـﻦ ﻗﺪﻣـﻪ‬
‫ﺣﻨﺒﻠﯽ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﺘﺎﺏ )ﺭﻭﺿﺔ ﺍﻟﻨﺎﻇﺮ( ﮐﯥ ﺩﺍ ﺧﺒﺮﻩ ﺭﺍﻭ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﺍﻭ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﮐﻮﻝ ﺩ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺣﻤﺪ )ﺭﺡ( ﻣﺬﻫﺐ ﺩﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺑﻦ ﺣﺎﺟﺐ ﺍﻭ ﺁﻣﺪﯼ ﻧﻈﺮ ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻭﯼ‪.١٣‬‬
‫‪‬ﻠﻮﺭﻡ ﺷﺎﻓﻌﯿﺎﻥ‪ :‬ﺩ ﺷﺎﻓﻌﯽ ﻣﺬﻫﺐ ﭘﯿﺮﻭﺍﻥ ﺍﻭ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺍﻣﺎ ﺷﺎﻓﻌﯽ )ﺭﺡ( ﻣﻌﺮﻭﻓﻪ ﺍﻭ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﺧﺒـﺮﻩ ﺩﺍﺩﻩ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﭼﯥ ﻫﻐﻮﯼ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻧﻪ ﻣﻨﯽ ﺑﻠﮑﯽ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺭﺩ ﻭﯼ ﺍﻭ ﭘﺮ ﻫﻐﻪ ﭼﺎ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﭼﯥ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩ ﺍﺣﮑﺎﻣﻮ ﺩ‬
‫ﺍﺳﺘﻨﺒﺎﻁ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺣﺠﺖ ‪‬ﯽ ﻏﻨﺪﯼ‪ ،‬ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻓﻌﯽ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﺘﺎﺏ )ﺍﻻﻡ( ﮐﯥ ﻭﺍﯾﯽ‪:‬‬
‫ﺣﺎﮐﻢ ﺍﻭ ﻣﻔﺘﯽ ﺗﻪ ﺭﻭﺍ ﻧﻪ ﺩﻩ ﭼﯥ ﻟﻪ ﺧﺒﺮﯼ ﻻﺯﻡ ﭼﯥ )ﻗﺮﺁﻥ ﮐﺮﯾﻢ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺍﺟﻤﺎﻉ ﺍﻭ ﻗﯿﺎﺱ ﺩﯼ( ‪‬ﺨﻪ‬
‫ﭘﺮﺗﻪ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺩﻟﯿﻞ ﺍﻭ ﺣﮑﻢ ﮐﻮﻝ ﺟﻮﺍﺯ ﻧﻠﺮﯼ‪ ،‬ﮑﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻧﻪ ﻭﺍﺟﺐ ﺩﯼ ﺍﻭ ﻧﻪ ﻫﻢ ﺑـﻪ‬
‫‪‬ﻠﻮﺭ ﻻﺯﻣﯽ ﻣﺼﺪﻭﺭﻧﻮ ﮐﯥ ﺷﺎﻣﻞ ﺩﯼ‪.١٤‬‬
‫ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻓﻌﯽ )ﺭﺡ( ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﺘﺎﺏ )ﺍﻟﺮﺳﺎﻟﻪ( ﮐﯥ ﻭﺍﯾﯽ‪ :‬ﺁﯾﺎ ﺗﻪ ﺩﺍ ﺧﺒﺮﻩ ﺭﻭﺍ ﺍﻭ ﺟﺎﯾﺰ ‪‬ﯽ ﭼﯥ‬
‫ﯾﻮ ﺷﺨﺺ ﻟﻪ ﻗﯿﺎﺱ ‪‬ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩﻟﯿﻞ ﻭ ﻧﯿﺴﯽ؟ ﻧﻮ ﺗﻪ ﺑﻪ ﻭﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﺩﺍ ﮐﺎﺭ ﻫﯿﭽﺎ ﺗﻪ ﺭﻭﺍ ﻧـﻪ‬
‫ﺩﯼ‪ ،‬ﺩ ﺍﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩﺍﺩﻩ ﭼﯥ ﭘﻪ ﮐﺘﺎﺏ‪ ،‬ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺍﺟﻤﺎﻉ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﺎﯼ ﮐﯥ ﭼﯥ ﻧﺺ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﻧﻪ ﻭﯼ‬
‫ﻟﻪ ﻗﯿﺎﺱ ‪‬ﺨﻪ ﺩ ﺷﺮﻋﯽ ﺍﺣﮑﺎﻣﻮ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﻨﺒﺎﻁ ﮐﯥ ﮐﺎﺭ ﻭﺍﺧﻠﯽ ﻟﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﻣﺠﯿﺪ‪ ،‬ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺍﺟﻤﺎﻉ ﺍﻭ ﻗﯿـﺎﺱ‬
‫‪142‬‬
‫‪‬ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﺧﺒﺮﻩ ﮐﻮﻝ ﺩﺭﺳﺖ ﻧﻪ ﺩﯼ‪ ١٥‬ﺁﻣﺪﯼ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﺘﺎﺏ ﮐﯥ ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻓﻌﯽ )ﺭﺡ( ﻭﯾﻠـﯽ‪:‬‬
‫)ﻣﻦ ﺍﺳﺘﺤﺴﻦ ﻓﻘﺪ ﺷﺮﻉ(‪ ١٦‬ﻮﮎ ﭼﯥ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻣﻨﯽ ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ‪‬ﺎﻥ ‪‬ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺟﻮ‪ ‬ﮐ‪‬ﻩ‪ ،‬ﻫﻐﻪ‬
‫ﻓﻘﻬﺎﺀ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﻗﺎﯾﻞ ﺩﯼ ﭘﻪ ﻻﻧﺪﯤ ﺩﻻﯾﻠﻮ ﺗﻤﺴﮏ ﮐﻮﯼ‪.‬‬
‫‪١٧‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ﻗﺮﺁﻥ ﮐﺮﯾﻢ ﻟﮑﻪ ﺩ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽﺝ ﺩﺍ ﻗﻮﻝ ﭼﯥ ﻓﺮﻣﺎﯾﯽ‪ :‬ﺍﻟﺬﯾﻦ ﯾﺴﺘﻤﻌﻮﻥ ﺍﻟﻘﻮﻝ ﻓﯿﺘﺒﻌﻮﻥ ﺍﺣـﺴﻨﻪ‬
‫ﻫﻐﻪ ﮐﺴﺎﻥ ﭼﯥ ﺧﺒﺮﯤ ﺍﻭﺭﯼ ﺍﻭ ﺩ ﻧﯿﮑﻮ ﺧﺒﺮﻭ ﭘﯿﺮﻭﻱ ﮐﻮﯼ‪ ،‬ﺩ ﺍﺣﺘﺠﺎﺝ ﻭﺟﻪ ﯾﯽ ﺩﺍﺩﻩ ﭼﯥ ﺩﺍ ﺁﯾـﺖ ﺩ‬
‫ﻫﻐﻪ ﭼﺎ ﺻﻔﺖ ﺍﻭ ‪‬ﯿ‪‬ﻪ ﺑﯿﺎﻥ ﻭﯼ ﭼﯽ ﺩ ‪‬ﻮ ﺍﻭ ﻧﯿﮑﻮ ﺧﺒﺮﻭ ﭘﯿﺮﻭﯼ ﮐﻮﻱ‪ ،‬ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﭘﻪ ﺩﯼ ﺁﯾـﺖ ﻫـﻢ‬
‫ﺩﻟﯿﻞ ﻧﯿﺲ‪ :‬ﻭ ﺍﺗﺒﻌﻮﺍ ﺍﺣﺴﻦ ﻣﺎ ﺍﻧﺰﻝ ﺍﻟﯿﮑﻢ ﻣﻦ ﺭﺑﮑﻢ‪ ١٨‬ﺍﻭ ﺗﺎﺳﻮ ﺩ ‪‬ﯾﺮ ‪‬ﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﺗﺎﺳﻮ ﺗﻪ ﺩ ﺳـﺘﺎ‬
 ‫ﺳﻮ ﭘﺮﻭﺩ‪‬ﺎﺭ ﻟﻪ ﺧﻮﺍ ﻧﺎﺯﻟﯿ‪‬ﯼ ﭘﯿﺮﻭﯼ ﻭﮐ‪‬ﯼ( ﺩ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﻭﺟﻪ ﺩﺍﺩﻩ ﭼﯥ‪ :‬ﺍﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺩ ﻧﯿﮑﻮ ﭘﻪ ﭘﯿـﺮﻭﯼ‬
‫ﺍﻣﺮ ﮐ‪‬ﯼ ﻧﻮ ﺩ ‪‬ﯿﻨﻮ ﭘﺮﯾ‪‬ﻮﺩﻝ ﺍﻭ ﺩ ‪‬ﯿﻨﻮ ﭘﯿﺮﻭﯼ ﮐﻮﻝ ﻟﻪ ﺩﯼ ﺍﻣﻠﻪ ﭼﯥ ﻧﯿﮏ ﺩﯼ ﺩﻏﻪ ﺗـﻪ ﺍﺳﺘﺤـﺴﺎﻥ‬
‫ﻭﺍﯾﯽ‪.‬‬
‫‪١٩‬‬
‫ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﻠﻮﯾﺎﻥ ﭘﻪ ﺩﯼ ﺁﯾﺖ ﺩﻟﯿﻞ ﻧﯿﺴﯽ‪ :‬ﯾﺮﯾﺪ ﺍﷲ ﺑﮑﻢ ﺍﻟﯿﺴﺮ ﻭﻻﯾﺮﯾﺪﺑﮑﻢ ﺍﻟﻌـﺴﺮ ﯾﻌﻨـﯽ ﺍﷲ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺗﺎﺳﻮﺗﻪ ﺩﺍ ﺳﺎﻧﯽ ﺍﺭﺍﺩﻩ ﻟﺮﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺳﺨﺘﯽ ﺍﺭﺍﺩﻩ ﻧﻠﺮﯼ‪ ،‬ﺩ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﻭﺟﻪ ﯾﯽ ﺩﺍ ﺩﯼ ﭼﯥ‪ :‬ﺩ ﺳـﺨﺘﯽ‬
‫ﭘﺮﯾ‪‬ﻮﺩﻝ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳﺎﻧﺘﯿﺎ ﻧﯿﻮﻝ ﺩﺍ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﮐﯥ ﺍﺻﻞ ﺍﻭ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺩﻩ‪ ،‬ﻧﻮ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻫﻢ ﺩ ﺁﺳﺎﻧﺘﯿﺎ ﺭﺍﻭﻟﯽ ﺍﻭ ﻟﻪ‬
‫ﺳﺨﺘﯿﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﮊﻏﻮﺭﯼ‪.‬‬
‫‪٢٠‬‬
‫ﭘﻪ ﺳﻨﺘﻮ ﻫﻢ ﺩﻟﯿﻞ ﻧﯿﺴﯽ‪ :‬ﻣﺎﺭﺍﻩ ﺍﻟﻤﺴﻠﻤﻮﻥ ﺣﺴﻨﺎﹰ ﻓﻬﻮ ﻋﻨﺪﺍﷲ ﺣﺴﻦ ‪ .‬ﻫﻐﻪ ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﻧﯿـﮏ‬
‫ﺍﻭ ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﯽ ﻧﻮ ﺩ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽﺝ ﭘﻪ ﻧﺰﺩ ﻫﻢ ﻧﯿﮏ ﺍﻭ ‪‬ﻪ ﺩﯼ(‪ ،‬ﮐﻪ ‪‬ﻪ ﻫﻢ ﺩﻏﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﮐﯥ ﻧﺰﺍﻉ ﺷﺘﻪ ﺩﯼ‪،‬‬
‫ﺯﯾﻠﻌﯽ ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﺩﺍ ﺣﺪﯾﺚ ﻏﺮﯾﺐ ﺩﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺍﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮﺩ ﭘﻮﺭﯼ ﺗ‪‬ﻟﯽ ﺩﯼ ﺧﻮ ﺩﺍ ﺣﺪﯾﺚ ﭘﻪ ﻧﻮﺭﻭ‬
‫ﻻﺭﻭ ﻫﻢ ﺭﺍﻏﻠﯽ ﻟﮑﻪ ﻧﺼﺐ ﺍﻟﺮﺍﯾﻪ ﮐﯥ ﺍﻭ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺣﻤﺪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﺴﻨﺪ ﮐﯥ ﺭﺍﻭ‪‬ﯼ ﺩﯼ‪.‬‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﯥ ﺩ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﺍ ‪...‬‬

‫ﺩ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﻭﺟﻪ ﺩﺍ ﺩﻩ ﭼﯥ ﮐﻮﻡ ﺷﯽ ﻧﯿﮏ ﺍﻭ ﻏﻮﺭﻩ ﻭﯼ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﻋﻤﻞ ﮐﻮﻝ ﺩﺭﺳﺖ ﻭﯼ‪ ،‬ﮑـﻪ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻧﯿﮏ ﺍﻭ ‪‬ﻪ ﻋﻤﻞ ﺩﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺧﻠﮑﻮ ﻋﻘﻠﻮﻧﻮ ﮐﯥ ‪‬ﻪ ‪‬ﻞ ﺷﻮﯼ‪.‬‬
‫ﺩﺭﯦﻢ ﺍﺟﻤﺎﻉ‪ :‬ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺍﻣﺖ ﻏﻮﺭﻩ ﺍﻭ ‪‬ﻪ ‪‬ﻠﯽ ﭼﯥ ﮐﻪ ﯾﻮ ‪‬ﻮﮎ ﺣﻤﺎﻡ ﺗﻪ ﺩﺍﺧﻞ ﺷـﯽ ﺍﻭ ﺩ ﺍﻭﺑـﻮ‬
‫ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺍﻭ ﺩ ﺣﻤﺎﻡ ﮐﻮﻟﻮ ﻣﺰﺩﻭﺭﯼ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﻧﻪ ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﭘﻪ ﺣﻤﺎﻡ ﮐﯥ ﺩ ﭘﺎﺗﯽ ﮐﯿـﺪﻭ ﻭﺧـﺖ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻡ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﺩ ﺍﻭﺑﻮ ﻭﺭﮐﻮﻭﻧﮑﻮ ﺍﻭ ﺧ‪‬ﻭﺑﻮﻧﮑﻮ ‪‬ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﺍﺟﺮﯼ ﻣﻌﻠﻮﻣﻮﻝ ‪‬ﺨـﻪ ﺍﻭ ﺑـﻪ‬
‫ﺍﺧﺴﺘﻞ ﺍﻭ ﺩ ﺍﻭﺑﻮ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻧﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻮﻝ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻧﯽ ﺣﮑﻢ ﺩﯼ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﭘﻪ ﺩﺍﺳﯽ ‪‬ﺎﯾﻮﻧﻮ ﮐـﯥ‬
‫ﻋﺎﺩﺗﺎﹰ ﺑﺪ ‪‬ﻞ ﺷﻮﯼ ﻧﻮ ﭘﺮﯾ‪‬ﻮﺩﻝ ﯾﯽ ‪‬ﻪ ‪‬ﻞ ﺷﻮﻱ ﺩﻱ‪.‬‬
‫ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻃﺒﯽ ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻓﻘﻬﯽ ﻣﺴﺎﯾﻠﻮ ﮐﯥ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺩﻟﯿﻞ ﻧﯿﻮﻝ ﭘﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﮐﯥ ﯾﯽ ‪‬ﯾﺮﯼ‬
‫ﺑﯿﻠ‪‬ﯥ ﻟﺮﯼ‪ :‬ﻟﮑﻪ ‪‬ﻮ ﺑﯿﻠ‪‬ﯥ ﯾﯽ ﺩﻟﺘﻪ ﺭﺍﻭ‪‬ﻭ‪ :‬ﻗﺮﺽ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﭘﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﯥ ﺳﻮﺩ ﺩﯼ ‪‬ﮑﻪ ﺩﺍ ﯾﻮ ﺩﺭﻫﻢ‬
‫ﻗﺮﺽ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﺩ ﺑﻞ ﺩﺭﻫﻢ ﭘﻪ ﻋﻮﺽ ﮐﯥ ﺗﺮ ﯾﻮﯤ ﻧﯧ‪‬ﯥ ﭘﻮﺭﻱ ﺧﻮ ﺩﺍ ﭼﺎﺭﻩ ﺭﻭﺍ ﺩﻩ ‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﻟـﻪ ﺍ‪‬ﯾﻨـﻮ‬
‫‪143‬‬
‫ﺳﺮﻩ ﮐﻮﻣﮏ ﺍﻭ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﺩﻩ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﻨﻊ ﺷﯽ ﻧﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺪ‪‬ﺎﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪﯼ ﺳﺨﺘﯽ ﺭﺍ‪‬ﯽ ﺍﻭ ﻫﻐﻮﯼ ﭘﻪ ﺳﺨﺘﯿﻮ ﮐﯥ ﻟﻮﯾ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪﺍ ﺭﺍﺯ ﺩ ﺑﺎﺭﺍﻥ ﻟﻪ ﺍﻣﻠﻪ ﺩ ﻣﺎ‪‬ﺎﻡ ﺍﻭ ﻣﺎﺳﺨﻮﺗﻦ ﭘﻪ ﻟﻤﻮﻧ‪‬ﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﯾﻮ ‪‬ﺎﯾﻮﺍﻟﯽ‪ ،‬ﺩ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ ﺩﻏﻮ‬
‫ﻟﻤﻮﻧ‪‬ﻮﻧﻮ ﯾﻮ ‪‬ﺎﯾﻮﺍﻟﯽ ﺍﻭ ﺩ ﻟﻤﺎﻧ‪‬ﻪ ﻗﺼﺮ ﮐﻮﻝ‪ ،‬ﭘﻪ ﺍﻭ‪‬ﺩ ﺳﻔﺮ ﮐﯥ ﺩ ﺭﻭﮊﯤ ﺧﻮ‪‬ﻝ‪ ،‬ﺩ ﺧﻮﻑ ﻟﻤـﻮﻧ‪ ‬ﺍﻭ‬
‫ﻧﻮﺭ ﺭﺧﺼﺘﻮﻧﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﯥ ﯾﯽ ﺩ ﺑﻨﺪ‪‬ﺎﻧﻮ ﻣﺼﺤﻠﺘﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺭﺟﻮﻉ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﯾﺎ ﺩ ﻣﻔﺎﺳﺪﻭ ﺩﻓﻊ ﭘـﻪ‬
‫ﮐﯥ ﻣﻄﻠﻮﺏ ﻭﯼ‪.‬‬
‫ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﺩ ﺩﺭﻣﻠﻨﯥ ﻟﻪ ﺍﻣﻠﻪ ﺩ ﻋﻮﺭﺕ ﻟﯿﺪﻝ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺳﺮﻩ ﺛﺎﺑﺖ ﺩﯼ‪.‬‬
 ‫ﻫﻐﻪ ﻓﻘﻬﺎﺀ ﭼﯥ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻧﻪ ﻣﻨﯽ ﭘﻪ ﻻﻧﺪﯤ ﺩﻻﯾﯿﻠﻮ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ ﮐﻮﯼ؛ ﯾﻮ ﻟﻪ ﺩﻏﻮ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ‪‬ﺨـﻪ ﺍﻣـﺎﻡ‬
‫ﺷﺎﻓﻌﯽ )ﺭﺡ( ﻫﻢ ﺩﯼ‪ ،‬ﭘﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﯥ ﺩ ﺷﺎﻓﻌﯽ ﻣﺬﻫﺐ ﭘﯿﺮﻭﺍﻥ ﺩ ﺍﺳﺘﺤـﺴﺎﻥ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺩﯼ ﺍﻭ ﻻﻧـﺪﯤ‬
‫ﺩﻻﯾﯿﻞ ﻟﺮﯼ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺍﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻣﻬﻤﻞ ﭘﺮﯾ‪‬ﯽ ﻧﻪ ﺩﯼ ﺑﻠﮑﯥ ﻫﻐﻪ ﺗﻪ ﯾﯽ ﭘﻪ ‪‬ﯿﻨﻮ ﭼﺎﺭﻭ ﺍﻣﺮ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﻟﻪ ‪‬ﯿﻨﻮ ‪‬ﺨﻪ‬
‫ﯾﯽ ﻣﻨﻊ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﻭﺭﺗﻪ ﺍﻣﺮ ﮐ‪‬ﯼ ﻫﻐﻪ ﯾﯽ ﻭﺭﺗﻪ ﺑﯿﺎﻥ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﻪ ‪‬ﺨﻪ ﯾﯽ ﭼـﯥ‬
‫ﻣﻨﻊ ﮐ‪‬ﯼ ﻫﻐﻪ ﯾﯽ ﻫﻢ ﻭﺭﺗﻪ ﺑﯿﺎﻥ ﺍﻭ ‪‬ﮑﺎﺭﻩ ﮐ‪‬ﯼ ﺩﻱ ﺍﻭ ﺩﻏﻪ ﺍﻣﺮ ﺍﻭ ﻧﻬﯽ ﭘﻪ ﮐﺘﺎﺏ ﺍﷲ )ﻗﺮﺁﻥ ﻣﺠﯿﺪ ﺍﻭ‬
‫ﻧﺒﻮﯼ ﺳﻨﺘﻮ ﺑﺎﻧﺪﯼ ﺛﺎﺑﺖ ﺩﯼ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ‪‬ﻮﮎ ﭼﯥ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻣﻨﯽ ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﺧﭙﻞ ﻧﻔﺲ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩﺍ ﺭﻭﺍ ﮐـ‪‬ﯼ‬
‫ﭼﯥ ﻣﻬﻤﻞ ﺍﻭ ﺳﯧ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺩﺍ ﺧﺒﺮﻩ ﺩ ﺩﯼ ﺁﯾﺖ ﺧﻼﻑ ﺩﯼ ﺍﯾﺤﺴﺐ ﺍﻻﻧﺴﺎﻥ ﺍﻥ ﯾﺘﺮﮎ ﺳﺪﯼ‪ (‬ﻧﻮ ﺳـﺪﯼ‪‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﭼﺎﺗﻪ ﻭﯾﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ﺗﻪ ﺍﻣﺮ ﺍﻭ ﻧﻬﯽ ﻧﻪ ﻭﯼ ﺷﻮﯼ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻓﻌﯽ)ﺭﺡ( ﻭﺍﯾﯽ‪ :‬ﺩ ﯾﻮ ﺷﯽ ﺣﮑﻢ ﻧﻪ ﺛﺎﺑﯿﺘ‪‬ﯼ ﻣ‪‬ﺮ ﭘﻪ ﻧﺺ‪ ،‬ﺍﺟﻤﺎﻉ ﺍﻭ ﻗﯿﺎﺱ‪ ،‬ﺍﻭ ‪‬ﻮﮎ ﭼﯥ ﭘﻪ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺳﺮﻩ ﺣﮑﻢ ﮐﻮﯼ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻧﻪ ﺧﺒﺮ ﺩﯼ‪ ،‬ﻧﻪ ﺍﺟﻤﺎﻉ ﺍﻭ ﻧﻪ ﻫﻢ ﻗﯿﺎﺱ‪ ،‬ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻓﻌﯽ)ﺭﺡ( ﻭﺍﯾﯽ ﺩ ﺣـﻖ‬
‫ﺧﺒﺮﻩ ﺑﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﻮﮎ ﮐﻮﯼ ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ﭘﯿﮋﻧﯽ‪ ،‬ﺣﻖ ﻧﻪ ﭘﯿﮋﻧﺪﻝ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﻣ‪‬ﺮ ﭘﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﮐﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺍﺟﻤﺎﻉ ﺍﻭ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻗﯿﺎﺱ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺷﺮﻋﯽ ﺍﺣﮑﺎﻡ ﭘﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﺍﻭ ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻭﯼ ﺍﻭ ﮐﻪ ﭘﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﺍﻭ ﺳﻨﺘﻮ ﮐﯥ ﯾﯽ ﺑﯿﺎﻥ ﻧﻪ ﻭﯼ ﺭﺍﻏﻠﯽ ﻧـﻮ‬
‫ﺩﻫﻐﻮ ﺛﺒﻮﺕ ﻧﻮﺭﻭ ﺷﺮﻋﯽ ﺩﻻﯾﻠﻮ ﺗﻪ ﭘﺮﯾ‪‬ﻮﺩﻝ ﺷﻮﯼ‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﯾﯽ ﻭﺍﺟﺐ ﮐ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﺩ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺩ‬
‫ﺣﮑﻢ ﭘﯿﺮﻭﯼ ﻭﮐ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﯽ‪ :‬ﻓﺎﻥ ﺗﻨﺎﺯﻋﺘﻢ ﻓﯽ ﺷﯽ ﻓﺮﺩﻭﻩ ﺍﷲ ﻭ ﺍﻟﺮﺳﻮﻝ(‪ .٢١‬ﯾﻌﻨـﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﭼﯿﺮﯼ ﭘﻪ ﯾﻮ ﺣﮑﻢ ﮐﯥ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻣﻨﺎﺯﻋﻪ ﺭﺍﻣﻨ‪ ‬ﺗﻪ ﺷﯽ ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﺍﻭ ﺩ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺳﻨﺘﻮ ﺗﻪ ﻭﺭﻭ‪‬ﺮ‪‬ـﻮﯼ(‬
‫ﺧﻮ ﮐﻪ ﮐﻮﻡ ﺣﮑﻢ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺳﺮﻩ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮﯼ ﻭﯼ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻧﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﺍﻭ ﻧﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻧﻮﺭﻭ ﺩﻻﯾﻠﻮ ﮐـﻮﻡ‬
‫ﭼﯥ ﺭﺟﻮﻉ ﻗﺮﺁﻥ ﺍﻭ ﺳﻨﺘﻮ ﺗﻪ ﮐﻮﯼ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻪ ﺷﻮ‪ ،‬ﺑﻠﮑﯽ ﺩ ﺧﭙﻞ ﻧﻔﺲ ﺍﻭ ﻫﻮﺍ ﭘﻪ ﻣﯿﻞ ﺳﺮﻩ ﺗﺼﺮﻑ ﺩﯼ‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﯥ ﺩﺍ ﭼﺎﺭﻩ ﻟﻪ ﺁﯾﺖ ﺳﺮﻩ ﭘﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﮐﯥ ﻭﺍﻗﻊ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﭘﻪ ﺁﯾﺖ ﮐﯥ ﺩ ﺍﷲ ﺗﻌـﺎﻟﯽ ﺍﻭ ﺩﻫﻐـﻪ ﺩ‬
‫ﺭﺳﻮﻝ )ﺹ( ﭘﻪ ﺍﻃﺎﻋﺖ ﺍﻣﺮ ﺷﻮﯼ ﺍﻭ ﺩ ﻧﻔﺲ ﺍﻭ ﻫﻮﺍ ﻟﻪ ﭘﯿﺮﻭﯼ ‪‬ﺨﻪ ﻣﻨﻊ ﺷﻮﯼ ﺩﻩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻧﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﺩﻩ‬
‫‪144‬‬
‫ﺍﻭ ﻧﻪ ﻫﻢ ﺳﻨﺖ ﺍﻭ ﻧﻪ ﯾﯽ ﻗﺮﺁﻥ ﺗﻪ ﺭﺟﻮﻉ ﺷﻮﯼ ﺍﻭ ﻧﻪ ﯾﯽ ﻫﻢ ﺳﻨﺘﻮ ﺗﻪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺩ ﺷﺮﻋﯽ ﺣﮑﻢ ﺩ ﺛﺎﺑﺘﯿﺪﻭ ﻻﺭﯼ ﻧﺼﻮﺹ ﺍﻭ ﯾﺎ ﻫﻢ ﻗﯿﺎﺱ ﺩﯼ ﻫﻐﻪ ﻫﻢ ﺩ ﻫﻐﻪ ﭼﺎ ﺑﻪ ﻧﺰﺩ ﭼﯥ ﻗﯿـﺎﺱ‬
‫ﻣﻨﯽ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﺩﻏﻮ ﻻﺭﻭ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻠﻪ ﻻﺭﻩ ﻧﺸﺘﻪ ﺩﯼ ﭘﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﮐﯥ ﺭﺍ‪‬ﯽ‪ :‬ﻣـﺎ ﻣـﻦ ﻭﺍﻗﻌـﺔ ﺍﻻ ﻭﷲ ﻓﯿﻬـﺎ‬
‫ﺣﮑﻢ(‪.٢٢‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺟﺎﯾﺰ ﺷﯽ ﻧﻮ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﭘﺮ ﻧﺺ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺍﻋﺘﻤﺎﺩ ﻧﻪ ﮐﻮﯼ ﺍﻭ ﻧﻪ ﻫﻢ ﺣﮑﻢ ﭘـﺮ ﻧـﺺ‬
‫ﺣﻤﻞ ﮐﻮﯤ ﺑﻠﮑﯥ ﯾﻮﺍ‪‬ﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻧﻔﺲ ﺍﻋﺘﻤﺎﺩ ﮐﻮﯼ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﺩ ﺑﻞ ﭼﺎ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﮐﻪ ‪‬ﻪ ﻫـﻢ ﻫﻐـﻪ‬
‫ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻧﻪ ﻭﯼ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺟﺎﯾﺰ ﺩﯼ‪ ،‬ﭘﻪ ﯾﻮ ﭘﯿ‪‬ﻪ ﺍﻭ ﻭﺍﻗﻌﻪ ﮐﯥ ﺑﻪ ‪‬ﻮ ‪‬ﻭﻟﻪ ﻓﺘﻮﺍ‪‬ﺎﻧﯥ ﻣﻮﺟـﻮﺩ ﺷـﯽ ﺩﺍ‬
 ‫‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﻋﻘﻞ ﺧﻮ ﺩ ﻫﻐﻪ ﭼﺎ ﺳﺮﻩ ﻫﻢ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﯼ ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﺍﻭ ﺳﻨﺘﻮ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﻧـﻪ ﭘـﻮﻫﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺩ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﻋﻘﻞ ﺟﻮ‪‬ﻭﯼ ﭘﻪ ﻋﻘﻞ ﮐﯥ ﭘﻮﻩ ﺍﻭ ﻧﺎ ﭘﻮﻩ ﺩﺍﻭ‪‬ﻩ ﯾﻮ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺩﯼ ﻧﻮ ﮐﻪ ﯾﻮ ﭼﺎﺗﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ‬
‫ﺭﻭﺍ ﺷﯽ ﻧﻮ ﺑﯿﺎ ﺧﻮ ‪‬ﻮﻟﻮ ﺍﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﺭﻭﺍ ﺩﯼ ﺍﻭ ﻫﺮ ﯾﻮ ﺑﻪ ﺧﭙﻞ ‪‬ﺎﻥ ﺗﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺍﻭ ﺧﻮ‪‬ﻪ ﻓﺘـﻮﺍ‬
‫ﻭﺭﮐﻮﯼ‪ ،‬ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ )ﺹ( ﺗﻪ ﯾﻮ ﭘﯿ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﺍﻧﯥ ﺷﻮﻩ ﭼﯥ ﯾﻮ ﻧﺎﺭﯾﻨﻪ ﺧﭙﻠﯽ ﻣﯿﺮﻣﻦ ﺗﻪ ﻭﯾﯿﻠﯽ ﻭﻭ‪ :‬ﺍﻧـﺖ ﻋﻠـﯽ‬
‫ﮐﻈﻬﺮ ﻣﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻪ ﭘﺮﻣﺎ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺯﻣﺎ ﺩ ﻣﻮﺭ ﭘﻪ ﺷﺎﻥ ﺗﻪ ﯾﯽ( ﭘﻪ ﺩﯼ ﻭﺍﻗﻌﻪ ﮐﯥ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ )ﺹ( ﭘـﻪ ﺧﭙـﻞ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺳﺮﻩ ﻓﺘﻮﺍ ﻧﻪ ﺩﯼ ﻭﺭﮐ‪‬ﯼ ﺑﻠﮑﯥ ﺩ ﻭﺣﯽ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﯾﯽ ﺍﻧﺘﻈﺎﺭ ﮐﺎﻭﻩ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﻭﺣﯽ ﻧﺎﺯﻟﻪ ﺷـﻮﻩ ﭼـﯥ‬
‫ﮐﻔﺎﺭﻩ ﺩﯼ ﻭﺭﮐ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫‪‬ﺮﻧ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﻣﻮ ﺩ ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ‪‬ﻟﻮ ﺩﻻﯾﻞ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯤ ﮐ‪‬ﻝ ﺩ ﻫﻐﻪ ﭼـﺎ ﺩﻻﯾـﻞ ﭼـﯥ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩﻟﯿﻞ ‪‬ﯽ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻪ ﭼﺎ ﺩﻻﯾﻞ ﭼﯥ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩﻟﯿﻞ ﻧﻪ ‪‬ﯽ ﺗﺎﺳﻮﺗﻪ ﭘﻪ ﻣﺦ ﮐـﯥ ﮐﯿـ‪‬ﻮﺩﻝ‬
‫ﺷﻮﻝ‪ ،‬ﺍﻭﺱ ﺩ ﺩﻭﺍ‪‬ﻭ ﺧﻮﺍﻭ ﺩﻻﯾﻞ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﮐﻮﻭ ﺍﻭ ﺩ ﺩﻻﯾﻠﻮ ﭘﻪ ﺭ‪‬ﺎ ﮐﯥ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻭﺭﮐﻮﻭ‪:‬‬
‫‪‬ﺮﻧ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻓﻌﯽ ﻟﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ‪‬ﺨﻪ ﺍﻧﮑﺎﺭ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﻫﻐﻪ ﻧﻪ ﻣﻨﯽ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩﯼ ﭼـﯥ ﺩ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﯥ ﺩ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﺍ ‪...‬‬

‫ﻫﻮﺍ ﻧﻔﺲ ﺍﻭ ﺧﺎﻟﺺ ﻋﻘﻞ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﺑﻨﺎ ﺷﻮﯼ ﻭﯼ ﭘﻪ ﺷﺮﻋﯽ ﺩﻟﯿﻞ ﯾﯽ ﺑﻨﺎ ﺷﻮﯼ ﻧﻪ ﻭﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﺩﯼ ﻣﻌﻨﯽ ﺍﻭ‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺳﺮﻩ ﺧﻮ ﺣﻨﻔﯿﺎﻧﻮ ﺍﻭ ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ‪‬ﻮﮎ ﭼﯥ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻣﻨﯽ ﻧﻪ ﺩﯼ ﺍﺧﯿﺴﺘﯽ ﺍﻭ ﻧﻪ ﯾﯽ ﻫﻢ ﺩﻏـﻪ ‪‬ﻭﻝ‬
‫ﺧﺒﺮﻩ ﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ ﺍﻭ ﺍﻣﺎﻡ ﻣﺎﻟﮏﺭﺡ ‪‬ﯾﺮ ﻟﻪ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ‪‬ﺨﻪ ﻭﯾﺮﯾﺪﻭﻧﮑﯽ ﺷﺨﺼﯿﺘﻮﻧﻪ ﻭﻭ‪ ،‬ﻫﻐـﻮﯼ‬
‫ﭘﺮﻫﯿﺰ‪‬ﺎﺭﻩ ﺍﻭ ﻣﺨﻠﺺ ﻭﻭ‪ ،‬ﺩﺍ ‪‬ﯾﺮﻩ ﻟﺮﯼ ﺧﺒﺮﻩ ﺩﻩ ﭼﯥ ﻫﻐﻮﯼ ﺩﯼ ﺩ ﻫﻮﺍ‪ ،‬ﻧﻔﺲ ﺍﻭ ﺩ ﺧﭙﻠﯽ ﺭﺍﯼ ﭘﺮ ﺑﻨـﺎ‬
‫ﯾﻮ ‪‬ﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﻭﺍﻗﻌﯿﺖ ﺩﺍ ﺩﯼ ﭼﯥ ﻟﻔﻈﯽ ﺍﺧﺘﻼﻑ ﺩﯼ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺟﻮﻫﺮﯼ ﺍﺧـﺘﻼﻑ ﻧـﻪ‬
‫ﻟﯿﺪﻝ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺭﺟﻮﻉ ﺷﺮﻋﯽ ﺩﻟﯿﻞ ﻟﮑﻪ ﻧﺺ‪ ،‬ﺍﺟﻤـﺎﻉ‪ ،‬ﻋـﺮﻑ ﺿـﺮﻭﺭﺕ ﺍﻭ‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺗﻪ ﻭﯼ‪.‬‬
‫ﺍﻣﺎﻡ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺁﻣﺪﯼ‪ ،‬ﺍﺑﻦ ﺣﺎﺟﺐ ﻭﺍﯾﯽ‪ :‬ﺍﻟﺤﻖ ﺍﻥ ﻻ ﯾﺘﺤﻘﻖ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﯿﻪ‪ .‬ﻭ ﺍﻧﻤﺎ ﺍﻟﺨﻼﻑ‬
‫ﻓﯽ ﺍﻟﻮﺍﻗﻊ ﻓﯽ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﺍﻟﻌﺎﺩﺓ ﺍﻭ ﺍﻟﻤﺼﻠﺤﺔ ﺻﺎﻟﺤﺔ ﻟﺘﺨﺼﯿﺺ ﺩﻟﯿﻞ ﺍﻟﻌﺎﻡ(‪ ٢٣‬ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻃﺒﯽ‪ :‬ﮐـﻮﻡ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻪ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯤ ﺷﻮﻝ ﯾﻮ ﺑﻞ ﺗﻪ ﻧﮋﺩﯼ ﺩﯼ‪ ،‬ﺍﻭ ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺍﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﭼﯥ‬
‫‪145‬‬
‫ﺍﻣﺎﻡ ﻣﺎﻟﮏ ﺍﻭ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ )ﺭﺡ( ﺍﺧﯿﺴﺘﯽ ﺩﯼ ﺩ ﺷﺮﻋﯽ ﺩﻻﯾﻠﻮ ﻟﻪ ﻗﻄﺎﺭ ‪‬ﺨﻪ ﻧﻪ ﻭ‪‬ﯽ ‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﺷﺮﻋﯽ‬
‫ﺩﻻﯾﻞ ﯾﻮ ﺑﻞ ﻣﻘﯿﺪ ﻭﯼ ﺍﻭ ﯾﻮ ﺑﻞ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻭﯼ‪ .٢٤‬ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﺍﺑﻦ ﻗﺪﺍﻣﻪ ﻟﻪ ﻗﺎﺿﯽ ﯾﻌﻘﻮﺏ ‪‬ﺨﻪ ﺩﺍ ﻗـﻮﻝ‬
‫ﻧﻘﻞ ﮐ‪‬ﯼ‪ :‬ﺍﻟﻘﻮﻝ ﺑﺎﻻﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻣﺬﻫﺐ ﺍﺣﻤﺪ )ﺭﺡ( ﻭ ﻫﻮ ﺍﻥ ﺗﺘﺮﮎ ﺣﮑﻤﺎﹰ ﺍﻟﯽ ﺣﮑﻢ ﻫﻮ ﺍﻭﻟﯽ ﻣﻨﻪ ﻭ ﻫﺬﺍ‬
‫ﻣﻤﺎ ﻻﯾﻨﮑﺮ ﻭ ﺍﻥ ﺍﺧﺘﻠﻒ ﻓﯽ ﺗﺴﻤﯿﺔ ﻓﻼ ﻓﺎﯾﺪﻩ ﻓﯽ ﺍﻻﺧﺘﻼﻑ ﻓﯽ ﺍﻻﺻﻄﻼﺡ ﻣﻊ ﺍﻻﺗﻔﺎﻕ ﻓﯽ ﺍﻟﻤﻌﻨـﯽ‪.٢٥‬‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺣﻤﺪ )ﺭﺡ( ﻣﺬﻫﺐ ﻫﻢ ﺩﯼ ﺍﻭ ﻫﻐﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻣﻨﯽ ﺍﻭ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺩﯼ ﻣﻌﻨﯽ ﭼﯥ ﯾﻮ ﺣﮑﻢ ﺩ‬
‫ﺩﺍﺳﯽ ﺣﮑﻢ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﭘﺮﯾ‪‬ﻮﺩﻝ ﺷﯽ ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ﺗﺮﯼ ﻗﻮﯼ ﺍﻭ ﻏﻮﺭﻩ ﻭﯼ ﺍﻭ ﻟﻪ ﺩﯼ ‪‬ﺨﻪ ﻫﯿ‪‬ﻮﮎ ﺍﻧﮑﺎﺭ ﻧـﻪ‬
‫ﮐﻮﯼ ﮐﻪ ‪‬ﻪ ﻫﻢ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎﺕ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻭﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﯥ ﯾﻮﻭﺍﻟﯽ ﺍﻭ ﺍﺗﺤﺎﺩ ﻭﯼ ﻫﻐﻪ ‪‬ﻪ ﭘﺮﻭﺍ ﻧﻠﺮﯼ ﺍﻭ‬
‫ﻧﻪ ﻫﻢ ﮐﻮﻣﻪ ‪‬ﻪ ﻭﺭﺑﺎﻧﺪﯤ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺩﻩ‪ .‬ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﮐﻠﻪ ﭼﯥ ﺍﻣﺎﻡ ﻏﺰﺍﻟﯽ ﭘﻪ ﺍﻟﻤﺴﺘﺼﻔﯽ ﻧﻮﻣﯽ ﮐﺘﺎﺏ ﮐـﯥ ﺩ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ‪‬ﺨﻪ ﺑﺤﺚ ﺍﻭ ‪‬ﯿ‪‬ﻧﻪ ﮐﻮﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﯾﯽ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ ﺭﺍﻭ‪‬ﯼ ﻟﮑﻪ ﺩ ﺳﻠﻢ ﻋﻘﺪ‪ ،‬ﺩﺍ‬
‫ﺟﺎﺭ ﻋﻘﺪ‪ ،‬ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳﺘﺼﻨﺎﻉ ﻋﻘﺪ ﺍﻭ ﺑﯿﺎ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﺘﺎﺏ ﮐﯥ ﻭﺍﯾﯽ‪ :‬ﻭ ﻫﺬﺍ ﻣﻤﺎ ﻻﯾﻨﮑﺮ ﻭ ﺍﻧﻤﺎﻡ ﯾﺮﺟﻊ ﺍﻻﻧﮑﺎﺭ‬
‫ﺍﻟﯽ ﻟﻠﻔﻆ ﻭ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻨﻮﻉ ﻣﻦ ﺍﻟﺪﻟﯿﻞ ﺑﺘﺴﻤﯿﺔ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻧﺎﹰ ﻣﻦ ﺑﯿﻦ ﺳﺎﯾﺮ ﺍﻻﺩﻟﻪ(‪ .٢٦‬ﯾﻌﻨـﯽ ﻟـﻪ ﺩﯼ‬
‫‪‬ﺨﻪ ‪‬ﻮﮎ ﻣﻨﮑﺮ ﻧﻪ ﺩﯼ ﮐﻮﻡ ﺍﻧﮑﺎﺭ ﭼﯥ ﻟﯿﺪﻝ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺭﺟﻮﻉ ﻟﻔﻆ ﺗﻪ ﺩﯼ‪ ،‬ﺍﻭ ﺩﻏﻪ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﯾﻮ‬
‫‪‬ﻭﻝ ﺩﻟﯿﻞ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺩ ﻧﻮﺭﻭ ﺩﻻﯾﻠﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ‬ﮐﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﻪ ﻧﻮﻡ ﻧﻮﻣﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪﺍ ﺭﺍﺯ )ﺍﻟﻤﺤﻠﯽ( ﺩ ﺟﻤﻊ ﺍﻟﺠﻮﺍﻣﻊ ﭘﻪ ﺷﺮﺡ ﮐﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﺑﯿﺎﻥ ﮐﻮﯼ ﺍﻭ ﺩﻏﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺩ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺭﺍﻭ‪‬ﯼ ﮐﻮﻡ ﭼﯥ ﺩ ﺣﻨﻔﯿﺎﻧﻮ ﻣﺘﻘﺪﻣﯿﻨﻮ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﮐ‪‬ﯼ‪ :‬ﻫﻮ ﺍﻟﻌﺪﻭﻝ ﻋﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﯿﺎﺱ ﺍﻟﯽ‬
‫ﻗﯿﺎﺱ ﺍﻗﻮﯼ ﻣﻨﻪ‪ ،‬ﻭ ﻻ ﺧﻼﻑ ﻓﯿﻪ ﺑﻬﺬﺍ ﺍﻟﻤﻌﻨﯽ ﻓﺎﻥ ﺍﻗﻮﯼ ﺍﻟﻘﯿﺎﺳﯿﻦ ﻣﻘﺪﻡ ﻋﻠﯽ ﺍﻻﺧﺮ ﻗﻄﻌﺎﹰ(‪ ٢٧‬ﻣﻄﻠـﺐ ﺩﺍ‬
‫ﭼﯥ ﻟﻪ ﺿﻌﯿﻒ ﺍﻭ ﮐﻤﺰﻭﺭﯼ ﻗﯿﺎﺱ ‪‬ﺨﻪ ﻗﻮﯼ ﻗﯿﺎﺱ ﻣﺦ ﮐﻮﻝ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﻟﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ‪‬ﺨﻪ ﺩﯼ‪ ،‬ﺍﻭ ﭘﻪ ﺩﯼ‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﮐﻮﻡ ﺧﻮ ﺍﺧﺘﻼﻑ ﻧﺸﺘﻪ ﺩﯼ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﺩﺍ ﺑﺮﺑﻨ‪ ‬ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺩﯼ ﭼﯥ ﻗﻮﯼ ﻗﯿـﺎﺱ ﭘـﺮ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ ﻗﯿﺎﺱ ﻣﻘﺪﻡ ﺍﻭ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯼ ﻭﯼ‪.‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺁﻣﺪﯼ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺍﺻﻮﻝ ﻓﻘﻪ ﮐﯥ ﺍﻻﺣﮑﺎﻡ ﻓﯽ ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻻﺣﮑﺎﻡ ﺗﺮ ﺳﺮ ﻟﯿﮏ ﻻﻧﺪﯼ ﮐﺘﺎﺏ ﻟﯿﮑﻠﯽ ﺩﯼ‪ ،‬ﻫﻐﻪ‬
‫ﭘﻪ ﺩﻏﻪ ﮐﺘﺎﺏ ﮐﯥ ﺩﺍﺳﯽ ﻭﺍﯾﯽ‪ :‬ﺍﻥ ﺍﻟﻨﺰﺍﻉ ﺍﻧﻤﺎ ﻫﻮ ﻓﯽ ﺍﻃﻼﻗﻬﻢ ﺍﻻﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻋﻠﯽ ﺍﻟﻌﺪﻭﻝ ﻋـﻦ ﺣﮑـﻢ‬
‫ﺍﻟﺪﻟﯿﻞ ﺍﻟﯽ ﺍﻟﻌﺎﺩﺓ‪ (،‬ﻣﻄﻠﺐ ﺩﺍ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺻﻮﻟﯿﻨﻮ ﭘﻪ ﺁﻧﺪ ﻧﺰﺍﻉ ﺍﻭ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﭘﻪ ﺩﯼ ﺧﺒﺮﻩ ﮐﯥ ﺩﻩ ﭼﯥ ﻟﮑـﻪ‬
‫ﺩﻭﯼ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ‪‬ﺨﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺩﺍ ﻭﺍﺧﻠﯽ ﭼﯥ ‪‬ﺮ‪‬ﯿﺪﻝ ﺍﻭﻣﺦ ﮐﻮﻝ ﻟﻪ ﻋﺎﺩﺕ ‪‬ﺨﻪ ﺩﺍﺳﯽ ﺣﮑﻢ ﺗﻪ ﭼﯥ‬
‫ﺩﻟﯿﻞ ﻭﻟﺮﯼ‪.‬‬
‫ﺁﻣﺪﯼ ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﺩﺍ ﺧﺒﺮ ﻫﻢ ﺩ ﻧﺰﺍﻉ ﻭ‪ ‬ﻧﻪ ﺩ ﻩ ‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻋﺎﺩﺕ ‪‬ﺨﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﻪ ﻣـﺮﺍﺩ ﻭﯼ ﭼـﯽ ﺩ‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﭘﻪ ﺯﻣﺎﻧﻪ ﮐﯥ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮﯼ ﺍﻭ ﺍﻧﮑﺎﺭ ﻧﻪ ﻭﯼ ﻭﺭﺑﺎﻧﺪﯤ ﺷﻮﯼ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺩﯼ ‪‬ﺎﯼ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﭘﻪ ﺳﻨﺖ‬
‫ﺛﺎﺑﺘﯿ‪‬ﯼ‪ .‬ﺍﻭ ﮐﻪ ﻟﻪ ﻋﺎﺩﺕ ‪‬ﺨﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﻪ ﻣﺮﺍﺩ ﺷﯽ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺻﺤﺎﺑﻮ ﮐﺮﺍﻣﻮ ﭘﻪ ﺯﻣﺎﻧﻪ ﺍﻭ ﻋﻬﺪ ﮐﯥ ﺟﺎﺭﯼ ﺍﻭ‬
‫ﺭﻭﺍﺝ ﺩﺭﻟﻮﺩ ﺍﻭ ﺍﻧﮑﺎﺭ ﻫﻢ ﻧﻪ ﻭﯼ ﻭﺭﺑﺎﻧﯥ ﺷﻮﯼ ﻧﻮ ﺑﯿﺎ ﺧﻮ ﺣﮑﻢ ﭘﻪ ﺍﺟﻤﺎﻉ ﺛﺎﺑﺖ ﺷـﻮ ﺍﻭ ﭘـﻪ ﺩﯼ ﺩﻭﻩ‬
‫‪146‬‬
‫ﺻﻮﺭﺗﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﭘﻪ ﻋﺎﺩﺕ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﻋﻤﻞ ﮐﻮﻝ ﺍﺗﻔﺎﻗﯽ ﺧﺒﺮﻩ ﺩﻩ‪.‬‬
‫ﺍﻭ ﮐﻪ ﻟﻪ ﻋﺎﺩﺕ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻞ ﺩﺍﺳﯽ ‪‬ﻪ ﻣﺮﺍﺩ ﺷﯽ ﭼﯥ ﺩﻟﯿﻞ ﻭﻧﻠﺮﯼ ﺍﻭ ﺣﺠﺖ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻪ ﻭﯼ ﻟﮑـﻪ‬
‫ﺍﻭﺳﻨﯽ ﻧﻮﯼ ﻋﺎﺩﺗﻮﻧﻪ ﻧﻮ ﺑﯿﺎ ﺩﻏﻪ ﻋﺎﺩﺕ ﻣﺮﺩﻭﺩ ﺩﯼ ﺍﻭ ﭘﺮ ﻫﻐﻪ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺩﻟﯿﻞ ﻧﯿﻮﻝ ﻣﻨﻊ ﺩﯼ‪ ،‬ﭘﺲ ﺩﺍ ﺧﺒـﺮﻩ‬
‫ﺟﻮﺗﻪ ﺷﻮﻩ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺩﯼ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮﻩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﮐﻮﻡ ﭼﯥ ﭘﻮﺭﺗﻪ ﺫﮐﺮ ﺷﻮ ﺩ ﻧﺰﺍﻉ ﺍﻭ ﺍﺧﺘﻼﻑ ﻣﺤﻞ ﺍﻭ ‪‬ﺎﯼ‬
‫ﻧﻪ ﺩﯼ‪.‬‬
 ‫ﺩ ﺷﺎﻓﻌﯽ ﻣﺬﻫﺐ ﭘﯿﺮﻭﯼ ﻗﺎﺿﯽ ﻋﯿﺎﺽ ﻭﺍﯾﯽ )ﺍﻥ ﮐﺎﻥ ﺍﻟﻤﺮﺍﺩ ﺑﺎﻻﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻣﺎ ﺩﻟﺖ ﺍﺻﻮﻝ ﺑﻤﻌﺎ ﻧﯿﻬـﺎ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ ﻓﻬﻮ ﺣﺴﻦ ﻟﻘﯿﺎﻡ ﺍﻟﺤﺠﺔ ﺑﻪ ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻓﻬﺬﺍ ﻻ ﻧﻨﮑﺮﻩ ﻭ ﻧﻘﻮﻝ ﺑﻪ ﻭ ﺍﻥ ﮐﺎﻥ ﻣﺎ ﯾﻘﻊ ﻓﯽ ﺍﻟﻮﻫﻢ ﻣﻦ ﺍﺳﺘﻘﺒﺎﺡ‬
‫ﺍﻟﺸﯽ ﻭ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﻏﯿﺮ ﺣﺠﺔ ﺩﻟﺖ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻦ ﺍﺻﻞ ﻭ ﻧﻈﯿﺮ ﻓﻬﻮ ﻣﺤﻈﻮﺭ ﻭ ﺍﻟﻘﻮﻝ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﻎ(‪.٢٨‬‬
‫ﻫﻤﺪﺍﺭﻧ‪‬ﻪ ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺍﻭ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻪ ﻭﮐﺘﻞ ﺷﯽ ﮐﻮﻡ ﭼﯥ ﺍﺑﻮﺍﻟﺤﺴﻦ ﺍﻟﮑﺮﺧـﯽ‬
‫ﺑﯿﺎﻥ ﮐ‪‬ﯼ ﺩﻩ ﺍﻭ ﺩﺍﺱ ﻧﻮﺭ ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺮﯾﻔﻮﻧﻪ ﭼﯥ ﺩ ﮐﺮﺧﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺍﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﮐﯥ ﻧﮋﺩﯾﻮﺍﻟﯽ ﻟﺮﯼ‬
‫ﻧﻮ ﭘﻪ ﺩﯼ ﻣﻮﺭﺩ ﮐﯥ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻋﻤﻞ ﮐﻮﻝ ﺍﺗﻔﺎﻗﯽ ﺧﺒﺮﺩﻩ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻝ ﻣﺠﺘﻬﺪﯾﻦ ﯾﯽ ﻣﻨﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﻮﻡ‬
‫ﮐﯥ ﺍﺧﺘﻼﻑ ﻟﺮﯼ‪.‬‬
‫ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻓﻌﯽ )ﺭﺡ( ﭼﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﻪ ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﮐﻮﻡ ﻧﻈﺮ ﻟﺮﯼ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ‪‬ﺎﯼ ﺍﻭ ﺣﻖ ﻭﻻ‪ ‬ﻧﻈـﺮ ﺩﯼ‬
‫ﺧﻮ ﺩﺍ ﺑﻪ ﻫﻐﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﯥ ﭼﯥ ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺍﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻓﻌﯽ ﻗﺼﺪ ﮐ‪‬ﯼ ﻭﯼ ﭘـﻪ ﻫﻐـﻪ ﺳـﺮﻩ‬
‫ﻭﺍﺧﯿﺴﺘﻞ ﺷﯽ ﺍﻭ ﺩ ﻧﻔﺲ ﺍﻭ ﻫﻮﺍ ﭘﺮ ﺑﻨﺎ ﻗﻮﻝ ﻭﺷﯽ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﺩﯼ ‪‬ﺨﻪ ﭼﯥ ﺍﺳﺘﻨﺎﺩ ﮐﻮﻡ ﺩﻟﯿﻞ ﭘﻪ ﻭﺷﯽ ﺩﻏﻪ‬
‫‪‬ﻭﻝ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ‪‬ﻮﻝ ﻓﻘﻬﺎ ﻣﺬﻣﻮﻡ ﺍﻭﻣﺮﺩﻭﺩ ‪‬ﯽ‪ ،‬ﺍﻭ ﺩ ‪‬ﻮﻟﻮ ﺑﻪ ﺍﺗﻔﺎﻕ ﺭﺩ ﺩﯼ ﺍﻭ ﻫﻐﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭼﯥ ﺍﻣﺎﻡ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﯥ ﺩ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﺍ ‪...‬‬

‫ﻣﺎﻟﮏ ﺍﻭ ﻣﺎﻡ ﺍﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪﺭﺡ ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺍﻭ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺍﺧﯿﺴﺘﯽ ﺩﯼ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﯥ ﻫﯿ‪ ‬ﺑﺪﯼ ﻧﺸﺘﻪ ﺍﻭ ‪‬ﻮﻝ ﻓﻘﻬﺎ‬
‫ﯾﯽ ﻣﻨﻲ‪.‬‬

‫ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ‪‬ﻭﻟﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫‪‬ﺮﻧ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺍﻭ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﻧﻈﺮﯾﺎﺕ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻣﻨﻮﻧﮑﻮ ﺍﻭ ﻧﻪ ﻣﻨﻮﻧﮑـﻮ ﺩﻻﯾـﻞ‬
‫ﻣﺨﮑ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻧﺪ‪ ‬ﺷﻮﻝ ﺍﻭﺱ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ‪‬ﻭﻟﻮﻧﻪ ﺗﺮ‪‬ﯿ‪‬ﻧﯽ ﻻﻧﺪﯤ ﻧﯿﺴﻮ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻭ‪‬ﺍﻧـﺪﯼ‬
‫ﮐﻮﻭ‪.‬‬
‫‪ -۱‬ﻧﺼﯽ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ )ﺍﻻﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺑﺎﻟﻨﺺ( ﭘﻪ ﯾﻮﻩ ﭘﯿ‪‬ﻪ ﺍﻭ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﮐﯥ ﺩ ﻗﯿـﺎﺱ ﻟـﻪ ﺣﮑـﻢ ‪‬ﺨـﻪ‬
‫‪‬ﺮ‪‬ﯿﺪﻝ ﺍﻭ ﻋﺪﻭﻝ ﮐﻮﻝ ﺩﺍﺳﯽ ﺑﻞ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺣﮑﻢ ﺗﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﮐﺮﯾﻢ ﺍﻭ ﺳﻨﺘﻮ ﺛﺎﺑﺖ ﻭﯼ‪ ٢٩‬ﻣﻄﻠﺐ ﺩﺍ‬
‫ﭼﯥ ﺩ ﺷﺎﺭﻉ ﻟﻪ ﺧﻮﺍ ﭘﻪ ﯾﻮ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﯼ ﺟﺰﯾﯿﻪ ﮐﯥ ﺩﺍﺳﯽ ﻧﺺ ﻭﺍﺭﺩ ﺷﯽ‪ ،‬ﺩ ﻗﯿﺎﺱ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺣﮑﻢ ﮐﻮﻡ ﭼـﯥ‬
‫‪147‬‬ ‫ﻋﺎﻡ ﻗﻮﺍﻋﺪ ﺍﻭ ﺍﺻﻮﻝ ﯾﯽ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﻮﯼ ﺛﺎﺑﺖ ﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﻧﺺ ﺩﻏﻪ ﺟﺰﯾﯿﻪ ﻟﻪ ﻋﺎﻣﻮ ﺍﻭ ﮐﻠﯽ ﺍﺻـﻮﻝ ‪‬ﺨـﻪ‬
‫ﺍﺳﺘﺜﻨﺎ ﮐﻮﯼ‪.‬‬

‫ﺩ ﻧﺼﯽ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ ﺍﻭ ﺑﯿﻠ‪‬ﯥ‪:‬‬

‫ﻫﻐﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭼﯥ ﺍﺳﺘﻨﺎﺩ ﻗﺮﺁﻧﯽ ﻧﺺ ﺗﻪ ﺷﻮﯼ ﻭﯼ ﻟﮑﻪ ﻭﺻﯿﺖ‪ ،‬ﻗﯿﺎﺱ ﺩ ﻭﺻـﯿﺖ ﺩ ﻋـﺪﻡ ﺟـﻮﺍﺯ‬
‫ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﻮﯼ ﺩﺍ ‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﺩ ﯾﻮ ﭼﺎ ﻣﺎﻟﮏ ‪‬ﺮ‪‬ﻮﻝ ﺩ ﯾﻮ ﺷﯽ ﺩﯼ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﻟﻪ ﻣ‪‬ﯾﻨﯽ ﻧﻮ ﻗﯿﺎﺱ ﯾﯽ ﺟﻮﺍﺯ‬
‫ﻧﻪ ‪‬ﯽ‪ ،‬ﺧﻮ ﺩ ﺧﻠﮑﻮ ﺩ ﺍ‪‬ﺗﯿﺎ ﻟﻪ ﺍﻣﻠﻪ ﭘﻪ ﺩﯼ ﺁﯾﺖ ﺳﺮﻩ ﯾﯽ ﺍﺳﺘﺜﻨﺎ ﺭﺍﻏﻠﯽ‪) :‬ﻣﻦ ﺑﻌﺪ ﻭﺻﯿﺔ ﯾﻮﺻﯽ ﺑﻬـﺎ ﺍﻭ‬
‫ﺩﯾﻦ(‪ ٣٠‬ﺍﻭ ﯾﺎ ﺩﺍﺳﯽ ‪‬ﻮﮎ ﻭﻭﺍﯼ ﭼﯥ‪ :‬ﺯﻣﺎ ﻣﺎﻝ ﺩﯼ ﺻﺪﻗﻪ ﻭﯼ ﻗﯿﺎﺱ ﺩ ﺩﯼ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﻮﯼ ﭼﯥ ‪‬ـﻮﻝ‬
‫‪٣١‬‬
‫ﻣﺎﻝ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﯿﺮﺍﺕ ﺍﻭ ﺻﺪﻗﻪ ﮐ‪‬ﯼ ﺧﻮ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩ ﺩﯼ ﺁﯾﺖ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﻨﺎﺩ ﺳﺮﻩ‪ :‬ﺧﺬﻣﻦ ﺍﻣﻮﺍﻟﻬﻢ ﺻـﺪﻗﻪ(‬
‫)ﺩ ﺩﻭﯼ ﻟﻪ ﻣﺎﻟﻮﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺯﮐﺎﺕ ﻭﺍﺧﻠﻪ( ﭼﯥ ﺩ ﺯﮐﺎﺕ ﻣﺎﻝ ﻣﺮﺍﺩﯾ‪‬ﯼ‪ .٣٢‬ﻫﻐﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭼـﯥ ﺍﺳـﺘﻨﺎﺩ‬
‫ﺳﻨﺖ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺷﻮﯼ ﻭﯼ ﻟﮑﻪ ﺩ ﺍﺟﺎﺭﯼ ﻋﻘﺪ‪ ،‬ﺮﻧ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﺩ ﻋﻮﺽ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﯥ ﺩ ﻣﻨﺎﻓﻌﻮ ﭘﻠﻮﺭﻝ ﺩﯼ ﺍﻭ‬
‫ﻗﯿﺎﺱ ﺩ ﺩﯼ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﻮﯼ ﭼﯥ ﺍﺟﺎﺭﻩ ﺟﻮﺍﺯ ﻧﻠﺮﯼ‪ ،‬ﮑﻪ ﻣﻌﻘﻮﺩ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺩﻩ ﺍﻭ ﻫﻐﻪ ﺷﺘﻮﻥ ﻧﻠﺮﯼ ﺍﻭ‬
‫ﺩ ﻣﻠﮑﯿﺖ ﺍﺿﺎﻓﺖ ﺩﺍﺳﯽ ﺷﯽ ﺗﻪ ﮐﻮﻝ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺭﺍﺗﻠﻮﻧﮑﯽ ﻣﻮﺟﻮﺩﯾ‪‬ﯼ ﺩﺭﺳﺘﻪ ﺧﺒﺮﻩ ﻧﻪ ﺩﻩ‪ ،‬ﺧـﻮ ‪‬ﺮﻧ‪‬ـﻪ‬
‫ﭼﯥ ﺑﻨﺪ‪‬ﺎﻥ ﻭﺭﺗﻪ ﺍ‪‬ﯾﻦ ﺩﯼ ﺍﻭ ﺑﻨﺪ‪‬ﺎﻥ ﭘﻪ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﮐﯥ ﻭﺍﻗﻊ ﻧﺸﯽ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﺩ ﻣـﺼﺎﻟﺤﻮ ﻟﭙـﺎﺭﻩ ﺟـﻮﺍﺯ‬
‫ﻭﺭﮐ‪‬ﯼ ﺷﻮﯼ ﺩﯼ ﺍﻭ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻧﺎ ﺭﻭﺍ ﺷﻮﻱ ﺩﻱ ﺍﻭ ﺩﻏﻪ ﺣﺪﯾﺜﻮﻧﻪ ﯾﯽ ﻣﺴﻨﺪ ‪‬ﺮ‪‬ﯿﺪﻟﯽ ﺩﯼ‪:‬‬
‫ﺩ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮﺹ ﻓﺮﻣﺎﯾﯽ‪) :‬ﺍﻋﻄﻮ ﺍﻻﺟﯿﺮ ﺍﺟﺮﻩ ﻗﺒﻞ ﺍﻥ ﯾﺠﻒ ﻋﺮﻗﻪ(‪ ٣٣‬ﺩ ﻣﺰﺩﻭﺭ ﻣﺰﺩﻭﺭﯼ ﻣﺨﮑـﯽ‬
‫ﻟﻪ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺧﻮﻟﻪ ﯾﯽ ﻭﭼﻪ ﺷﯽ ﻭﺭﮐ‪‬ﯼ( ﭘﻪ ﺑﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﮐﯥ ﺭﺍﻏﻠﯽ ﻣﻦ ﺍﺳﺘﺎﺟﺮ ﺍﺟﯿﺮﺍﹰ ﻓﻠﯿﻌﻠﻢ ﺍﺟﺮﻩ ‪‬ﻮﮎ‬
‫ﭼﯥ ﻣﺰﺩﻭﺭ ﭘﻪ ﻣﺰﺩﻭﺭﯤ ﻭﻧﺴﯽ ﻧﻮ ﺩﻫﻐﻪ ﻣﺰﺩﻭﺭﯼ ﺩﯼ ﻭﺭﺗﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﮐ‪‬ﯼ(‪.‬‬
‫ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﯾﻮ ‪‬ﻪ ﻭﻭﻫﻞ ﺷﯽ ﺍﻭ ﻫﻐﻪ ﺟﻨﯿﻦ ﻧﻘﺼﺎﻥ ﮐ‪‬ﯼ ﭘﻪ ﻭﻫﻮﻧﮑﯽ ﺑﺎﻧﺪﯼ ﻏﺮﻩ ﭼﯥ ﭘﻨ‪‬ﻪ‬
‫ﺳﻮﻩ ﺩﺭﻫﻢ ﮐﯿ‪‬ﯤ ﺗﺎﻭﺍﻥ ﻻﺯﻣﯿ‪‬ﯼ ﺩﺍ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻧﯽ ﺣﮑﻢ ﺩﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﻗﯿﺎﺱ ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﻫﯿ‪ ‬ﺷﯽ ﻧﻪ ﻻﺯﻣﯿـ‪‬ﯼ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﺩ ﻫﻐﻪ ﮊﻭﻧﺪ ﯾﻘﯿﻨﯽ ﻧﻪ ﺩﯼ ﻧﻮ ﭘﻪ ﻇﺎﻫﺮﻩ ﮐﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﻘﺎﻕ ﺣﺠﺖ ﻧﻪ ﺷﯽ ﮐﯿﺪﺍﯼ‪.‬‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻭﺟﻪ ﺩﺍ ﺩﻩ ﭼﯥ ﻧﺒﯽ ﮐﺮﯾﻢ)ﺹ( ﻓﺮﻣﺎﯾﯽ‪ :‬ﻓﯽ ﺍﻟﺠﻨﯿﻦ ﻏﺮﺓ ﻋﺒﺪ ﺍﻭ ﺍﻣﺔ ﻗﯿﻤﺔ ﺧﻤﺴﺎﺗﻪ ﻧﻮ ﭘﻪ ﺩﯼ‬
‫‪‬ﺎﯼ ﮐﯥ ﻗﯿﺎﺱ ﭘﺮﯾ‪‬ﻮﺩﻝ ﺷﻮﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﺍﺛﺮ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﻋﻤﻞ ﺷﻮﯼ ﺩﯼ‪.‬‬
‫ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﮐﻪ ﯾﻮ ‪‬ﻮﮎ ﺭﻭﮊﻩ ﻭﻟﺮﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﯿﺮﻩ ﺳﺮﻩ ﺍﻭ ﺑﻪ ﻭ‪‬ﮑ‪‬ﯽ ﺍﻭ ﯾﺎ ‪‬ﻪ ﻭﺧﻮﺭﯼ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺭﻭﮊﻩ ﭘﻪ‬
‫ﺧﭙﻞ ‪‬ﺎﯼ ﺑﺎﻗﯽ ﭘﺎﺗﯽ ﺩﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﻗﯿﺎﺱ ﺩ ﺩﯼ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﻮﯼ ﭼﯥ ﻋﺎﻣﻪ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺩﺍ ﺩﻩ ﭼﯥ ﺩ ﺍﻭﺑﻮ ﭘﻪ ‪‬ـ‪‬ﻠﻮ‬
‫ﺍﻭ ﺩ ﺧﻮﺭﺍﮎ ﭘﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮﻩ ﺭﻭﮊﻩ ﻓﺎﺳﺪﯾ‪‬ﯼ ‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻃﻌﺎﻡ ‪‬ﻪ ﺍﻣﺴﺎﮎ ﺷﺘﻮﻥ ﻧﻠﺮﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﺩﺍ ﭘـﻪ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺳﺮﻩ ﺍﺳﺘﺜﻨﺎ ﺷﻮﯼ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ )ﺹ( ﻓﺮﻣﺎﯾﯽ‪ :‬ﻣﻦ ﺍﮐﻞ ﺍﻭ ﺷﺮﺏ ﻧﺎﺳﯿﺎﹰ ﻓﻼ ﯾﻔﻄﺮ‪ ،‬ﻓﺎﻧﻤﺎﹾ ﻫﻮ ﺭﺯﻕ ﺭﺯﻗﻪ‬
‫ﺍﷲ(‪.٣٤‬‬
‫‪ -۱‬ﺍﺟﻤﺎﻋﯽ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ‪ :‬ﭘﻪ ﯾﻮ ﺣﮑﻢ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺩ ﻣﺠﺘﻬﺪﯾﻨﻮ ﺩ ﺍﺟﻤﺎﻉ ﺩﺍﺳﯽ ﺍﻧﻌﻘﺎﺩ ﭼﯥ ﺩ ﻗﯿﺎﺱ ﻟﻪ ﺣﮑﻢ‬
‫‪148‬‬
‫ﺳﺮﻩ ﺗﻀﺎﺩ ﻭﻟﺮﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺟﻤﺎﻉ ﻟﻪ ﺍﻣﻠﻪ ﻗﯿﺎﺳﯽ ﺣﮑﻢ ﭘﺮﯾ‪‬ﻮﺩﻝ ﺷﯽ‪ .٣٥‬ﺩ ﺍﺟﻤﺎﻋﯽ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ ﭘـﻪ‬
‫ﻻﻧﺪﯼ ﺗﻮ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯼ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﺩ ﺍﺳﺘﺼﻨﺎﻉ ﻋﻘﺪ ﭼﯥ ﺩ ﺧﻠﮑﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺭﻭﺍﺝ ﻟﺮﯼ ﻟﮑﻪ ﯾﻮ ‪‬ﻮﮎ ﭼﯥ ﺣﮑﻢ ﻭﮐ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﻣﺎﺗـﻪ ﺑـﻮ‪‬‬
‫ﺟﻮ‪ ‬ﮐ‪‬ﻩ‪ ،‬ﺩ ﻫﻐﻪ ﺍﺟﺮﻩ‪ ،‬ﺻﻔﺖ ﺍﻭ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﮐ‪‬ﯼ ﺧﻮ ﻭﺧﺖ ﻧﺎ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻭﯼ ﺍﻭ ﯾﺎ ﯾﻮ ‪‬ﻮﮎ ﭼﺎﺗـﻪ‬
‫ﻭﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﻣﺎﺗﻪ ﻓﻼﻧﯽ ﺷﯽ ﺟﻮ‪ ‬ﮐ‪‬ﻩ ﺍﻭ ﻗﯿﻤﺖ ﯾﯽ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﺷﯽ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯼ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﮐﯥ ﻗﯿﺎﺱ ﺩ ﺩﯼ ﻏﻮ‪‬ـﺘﻨﻪ‬
‫ﮐﻮﯼ ﭼﯥ ﺩﺍ ‪‬ﻭﻝ ﻋﻘﺪ ﺑﺎﻃﻞ ﺩﯼ‪ ،‬ﮑﻪ ﺩ ﻋﻘﺪ ﭘﻪ ﻭﺧﺖ ﮐﯥ ﻣﻌﻘﻮﺩ ﻋﻠﯿﻪ ﺷﺘﻮﻥ ﻧﻠﺮﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﺩﻏﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﺍﻭ ﻋﻘﺪﺗﻪ ﺍﺟﺎﺯﻩ ﻭﺭﮐ‪‬ﯼ ﺷﻮﯼ ‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻫﺮﻭﺧﺖ ﮐﯥ ﺩ ﺧﻠﮑﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺭﻭﺍﺝ ﺩﺭﻟﻮﺩ‪ ،‬ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳـﻼﻣﯽ‬
 ‫ﺷﺮﻋﯿﺖ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﻭﺭﺑﺎﻧﺪﯤ ﺍﻧﮑﺎﺭ ﻧﻪ ﺩﯼ ﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﻧﻮ ﺩﺍ ﺍﺟﻤﺎﻉ ‪‬ﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﻗﯿﺎﺱ ﭘﺮﯾ‪‬ﻮﺩﻩ ﺷﻮ ﺗﺮ‪‬ـﻮ‬
‫ﺑﻨﺪ‪‬ﺎﻥ ﭘﻪ ﺟﺮﺡ ﺍﻭ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﮐﯥ ﻭ ﻧﻪ ﻏﻮﺭﺯﯼ ﺍﻭ ﻟﻪ ﺩﻭﯼ ‪‬ﺨﻪ ﺣﺮﺝ ﺩﻓﻊ ﺷﯽ ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﺑـﻞ ﻣﺜﺎـﻝ ﺍﻭ‬
‫ﺣﻤﺎﻣﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺗﻠﻞ ﺍﻭ ﻫﻠﺘﻪ ﭘﻪ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻗﯿﻤﺖ ﻏﺴﻞ ﮐﻮﻝ ﺭﻭﺍ ﺩﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﻗﯿﺎﺱ ﺩﻏﻪ ﺗﻌﺎﻣـﻞ ﺍﻭ ﻋﻘـﺪ ﺭﺩ ﻭﯼ‬
‫‪‬ﮑﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺩﺍ ﺩﻩ ﭼﯥ ﺩ ﺍﻭﺑﻮ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﺍﻭ ﺩﻭﺧﺖ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻣﻌﻠﻤﻪ ﻧﻪ ﺩﻩ‪ ،‬ﻧﻮ ﺩﺍ ﻋﻘﺪ ﺑﺎﻃﻞ ﺷﻮ‪ ،‬ﺧﻮ ﺩ‬
‫ﺟﺮﺡ ﺩ ﺩﻓﻊ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﺍﻣﻠﻪ ‪‬ﻮ ﺑﻨﺪ‪‬ﺎﻥ ﭘﻪ ﺣﺮﺝ ﺍﻭ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﮐﯥ ﻭ ﻧﻪ ﻏﻮﺭﺯﯼ ﺩﻏﻪ ﻋﻘﺪ ﻟﻪ ﻋﺎﻣﯽ ﻗﺎﻋﺪﯤ‬
‫‪‬ﺨﻪ ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ ﺷﻮﯼ ﺍﻭ ﻋﺎﻡ ﻋﺮﻑ ﭘﻪ ﺩﻱ ﻋﻘﺪ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺟﺎﺭﯼ ﺩﯼ ﺍﻭ ﺩﺍ ﭘﻪ ﺍﺟﻤﺎﻉ ﺩﻻﻟﺖ ﮐﻮﯼ ﺍﻭ ﺍﺟﻤﺎﻉ‬
‫‪‬ﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﭘﻪ ﻓﻘﻬﯽ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﺭﺍ‪‬ﯽ ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﺧﺎﻭﻧﺪ ﺍﻭ ﻣﯿﺮﻣﻦ ﺩﻭﺍ‪‬ﻩ ﯾﻮ ‪‬ﺎﯼ ﻣﺮﺗﺪ ﺷـﯽ ﺍﻭ ﺑﯿـﺎ‬
‫ﺩﻭﺍ‪‬ﻩ ﯾﻮ ‪‬ﺎﯼ ﺍﺳﻼﻡ ﺭﺍﻭ‪‬ﯼ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻧﺎﹰ ﺩﻭﺍ‪‬ﻩ ﭘﻪ ﻣﺨﮑﻨﯽ ﻧﮑﺎﺡ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﭘﺎﺗﯽ ﮐﯿـ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺍﻭ ﻗﯿـﺎﺱ ﺩ ﺩﯼ‬
‫ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﻮﯼ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺍﺭﺗﺪﺍﺩ ﮐﯥ ﻧﮑﺎﺡ ﻧﻪ ﭘﺎﺗﯽ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻭﺟﻪ ﺩﺍﺩﻩ ﭼﯥ ﺩ ﺑﻨﯽ ﺣﻨﯿﻔﻪ ﭘﻪ ﻧﻮﻡ‬
‫ﯾﻮ ﻗﻮﻡ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﻮ ﺍﻭ ﺑﯿﺎﯾﯽ ﺍﺳﻼﻡ ﻭﻣﺎﻧﻪ ﺍﻭ ﺍﺻﺤﺎﺑﻮ ﮐﺮﺍﻣﻮ ﻫﻐﻮﯼ ﺗﻪ ﺩ ﻧﮑﺎﺡ ﭘﻪ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺳـﺮﻩ ﺍﻣﺮﻭﻧـﻪ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﯥ ﺩ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﺍ ‪...‬‬

‫ﮐ‪‬ﻭ‪ ،‬ﺣﺎﻝ ﺩﺍ ﭼﯥ ‪‬ﯾﺮ ﺍﺻﺤﺎﺑﻮ ﮐﺮﺍﻣﻮ ﺷﺘﻮﻥ ﺩﺭﻟﻮﺩ ﻧﻮ ﺩﻏﻪ ‪‬ﺎﯼ ﺍﺟﻤﺎﻉ ﺩﻩ ﺍﻭ ﺩ ﺍﺟﻤﺎﻉ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﯥ‬
‫ﻗﯿﺎﺱ ﭘﺮ‪‬ﻮﺩﻝ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﻗﯿﺎﺳﯽ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ‪ :‬ﻗﯿﺎﺳﯽ ﺍﺳﺘﺴﺤﺎﻥ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯼ ﺩ ﻗﯿﺎﺱ ﻟﻪ ﻇﺎﻫﺮﯼ ﺣﮑﻢ ﻧﻪ ﭘﻪ ﯾﻮﻩ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﮐـﯥ‬
‫ﻋﺪﻭﻝ ﮐﻮﻝ ﺩ ﻫﻐﻪ ﻇﺎﻫﺮﯼ ﻣﻐﺎﯾﺮ ﺣﮑﻢ ﺗﻪ ﭘﻪ ﺑﻞ ﺩﻗﯿﻖ ﻗﯿﺎﺱ ﺳﺮﻩ ﭼﯥ ﺧﻔﯽ ﻭﻱ ﺩ ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ﻗﯿـﺎﺱ ﭘـﻪ‬
‫ﭘﺮﺗﻠﻪ‪ ،‬ﺧﻮ ‪‬ﯾﺮ ﻗﻮﯼ ﻭﯼ ﺩ ﺣﺠﯿﺖ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﺍﻭ ‪‬ﯾﺮ ﭘﺮ‪‬ﺎﯼ ﺩﯼ ﺩﺍ ‪‬ﻭﻝ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘـﻪ ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﮐـﯥ‬
‫ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﺩﯼ ﯾﻮ ﻗﯿﺎﺱ ﺗﻪ ﮐﻠﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﯾﻮﻩ ﻓﻘﻬﯽ ﭘﯿ‪‬ﻪ ﮐﯥ ﺩﻗﯿﺎﺱ ﻣﺘﻌﺪﺩ ‪‬ﻭﻟﻮﻧﻪ ﺳـﺮﻩ ﻣﺘﻌـﺎﺭﺽ‬
‫ﺷﯽ‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ ﺩﯼ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﻭﺭﺗﻪ ﻗﯿﺎﺳﯽ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻭﯾﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ ‪‬ﮑﻪ ﻗﯿﺎﺱ ﺗﻪ ﻧ‪‬ﺩﯼ ﺗ‪‬ﺍﻭ ﻟﺮﯼ‪.٣٦‬‬
‫ﮐﻠﻪ ﮐﻠﻪ ﻗﯿﺎﺱ ‪‬ﺨﻪ ﺩﺍﺳﯽ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺭﺍ ﻭ‪‬ﯽ ﭼﯥ ﺩ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻟﻪ ﻫﻮ‪ ‬ﺍﻭ ﻣﻘﺼﺪ ﺳﺮﻩ ﭼـﯥ ﺁﺳـﺎﻧﯽ ﺍﻭ‬
‫ﺍﻋﺘﺪاﻝ ﺩﯼ ﺟﻮ‪‬ﺷﺖ ﻧﻠﺮﯼ‪ ،‬ﻧﻮ ‪‬ﮑﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﭘﻪ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺗﻮ‪‬ﻪ ﺑﯿﺎ ﺩﻏﻪ ﺷﺎﻥ ﻗﯿﺎﺱ ﭘﺮﯾ‪‬ﺩﯼ ﺍﻭ ﯾﺎ ﭘـﻪ ﺑـﻞ‬
‫ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺳﺮﻩ ﺩ ﺟﻠﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﭘﻪ ﺑﺪﻝ ﮐﯥ ﺧﻔﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻮﯼ ﺍﻭ ﻫﻢ ﮐﻠﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﮐﻠﯽ ﺣﮑﻢ ﭘﺮﯾ‪‬ﺩﯼ ﺍﻭ‬
‫‪149‬‬
‫ﭘﺮ ‪‬ﺎﯼ ﯾﯽ ﺟﺰﯾﯽ ﺍﻣﺮ ﻭﺭ‪‬ﺨﻪ ﺍﺳﺘﺜﻨﺎ ﮐﻮﯼ ﺍﻭ ﺩﺍ ‪‬ﻮﻝ ﺩ ﻓﺴﺎﺩ ﺩ ﻟﺮﯼ ﮐﻮﻟـﻮ ﻟﭙـﺎﺭﻩ ﺍﻭ ﺩ ﻧﯿﮑـﻮ ﺍﻭ‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺩ ﭘﻠﯽ ﮐﻮﻟﻮ ﻣﻮﺧﻪ ﯾﯽ ﻫ‪‬ﻮﯼ ﻧﻮ ‪‬ﮑﻪ ﻭﺭﺗﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻭﯾﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪.‬‬

‫ﺩ ﻗﯿﺎﺳﯽ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺑﯿﻠ‪‬ﯽ‪:‬‬

‫ﻟﮑﻪ ﺩ ﻭﺣﺸﯽ ﻣﺮﻏﺎﻧﻮ ﺟﻮ‪‬ﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯼ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﮐﯥ ﺩﻭﻩ ﻗﯿﺎﺳﻪ ﺷﺘﻮﻥ ﻟﺮﻱ‪ ،‬ﯾﻮ ﺟﻠﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﭼﯥ ﭘﺮ ﻋﻠـﺖ‬
‫ﺑﺎﻧﺪﯤ ﻭﻻ‪ ‬ﺩﯼ‪ ،‬ﺍﻭ ﺑﻞ ﺧﻔﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﭼﯥ ﭘﺮ ﯾﻮ ﭘ‪ ‬ﻋﻠﺖ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﻭﻻ‪‬ﯼ ﺩﯼ‪ ،‬ﺟﻠﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﭼـﯥ ﻋﻠـﺖ‬
‫‪‬ﮑﺎﺭﻩ ﻭﯼ ﺩﺍ ﺩﯤ ﭼﯥ ﺩ ﺩﻏﻮ ﻭﺣﺸﯽ ﻣﺮﻏﺎﻧﻮ ﺟﻮ‪‬ﻪ ﭘﺮ ﻭﺣﺸﯽ ﭼﺎﺭﭘﺎﯾﺎﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﻗﯿﺎﺳﯽ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺮﻧ‪‬ﻪ‬
‫ﭼﯥ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﺟﻮ‪‬ﻪ ﭘﻠﯿﺘﻪ ﺍﻭ ﻧﺠﺴﻪ ﺩﻩ ﻧﻮ ﺩ ﻣﺮﻏﺎﻧﻮ ﺟﻮ‪‬ﻪ ﻫﻢ ﭘﻠﯿﺘﻪ ﺍﻭ ﻧﺠﺴﻪ ﺩﻫﺮ ﺧﻮ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﺩ ﻫﻐﯥ ﭘﻪ ﭘﺎﮐﻮﺍﻟﯽ ﺍﻭ ﻃﻬﺎﺭﺕ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺣﮑﻢ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺧﻔﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﭼﯥ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﺟﻮ‪‬ﻪ ﯾﯽ ﺩ ﺍﻧﺴﺎﻥ‬
‫ﭘﻪ ﺟﻮ‪‬ﻪ ﯾﯽ ﺩ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﭘﻪ ﺟﻮ‪‬ﻪ ﻗﯿﺎﺱ ﮐ‪‬ﯼ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻭﺭﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﺩﻏﻪ ﻣﺮﻏﺎﻥ ﻣ‪‬ﮑﻮ ﺧﭙﻠـﻮ ﺳـﺮﻩ‬
‫ﺧ‪‬ﯽ ﺍﻭ ﺩﻏﻪ ﻣ‪‬ﻮ ﮐﯥ ﻫ‪‬ﻭ ﮐﯽ ﺩﯼ ﻧﻮ ﺩﺍ ﺧﻔﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﺷﻮ‪.‬‬
‫ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﺑﻞ ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﯾﻮ ‪‬ﻮﮎ ﺯﺭﺍﻋﺘﯽ ‪‬ﻤﮑﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﺍﺭﺗﻔﺎﻗﯽ ﺣﻘﻮﻕ ‪‬ﺨﻪ ﻭﻗﻒ ﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﻧـﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺩﯼ ﭘﯿ‪‬ﻪ ﮐﯥ ﻫﻢ ﺩﻭﻩ ﻗﯿﺎﺳﻮﻧﻪ ﺷﺘﻮﻥ ﻟﺮﯼ‪ ،‬ﺟﻠﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﻭﻗﻒ ﺩ ﺑﯿﻌﺖ ﭘﻪ ﺷﺎﻥ ﺗﻪ ﺩﯼ ﻫﺮ ﯾﻮ‬
‫ﺩ ﺑﯿﻌﯽ ﺍﻭ ﻭﻗﻒ ﻣﺘﻀﻤﯿﻦ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺟﻨﺲ ﺩ ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﻣﻠﮏ ‪‬ﺨﻪ ﻭﺑﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﺩﯼ ﺍﻣﻠﻪ ﺩ ﺟﻠﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﭘﺮ‬
‫ﺑﻨﺴ‪ ‬ﺩ ﺍﺭﺗﻔﺎﻕ ﺣﻘﻮﻕ )ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻟﺸﺮﺏ‪ ،‬ﺣﻖ ﺍﻟﻤﺴﯿﻞ ﺍﻭ ﺣﻖ ﺍﻟﻤﺮﻭﺭ( ﭘﻪ ﻭﻗﻒ ﮐﯥ ﻧﻪ ﺩﺍﺧﻠﯿ‪‬ﯼ ﺗﺮ‪‬ﻮ‬
‫ﭼﯥ ﻭﺍﻗﻒ ﯾﯽ ﺫﮐﺮ ﻧﻪ ﮐ‪‬ﯼ ﻟﮑﻪ ﭘﻪ ﺑﯿﻌﻪ ﮐﯥ‪ ،‬ﺍﻭ ﺧﻔﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﻭﻗﻒ ‪ -‬ﺟﺎﺭﯼ ﭘﻪ ﺷﺎﻥ ﺗـﻪ ﺩﯼ‬
‫‪‬ﺮﻧ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺍﺟﺎﺭﻩ ﮐﯥ ﻟﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﻮ ‪‬ﺨﻪ ‪‬ﻪ ﺍﺧﯿﺴﺘﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﻧﻮ ﭘﻪ ﻭﻗﻒ ﮐﯥ ﻫﻢ ﻟﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﻮ ‪‬ﺨﻪ ‪‬ـﻪ‬
‫ﺍﺧﯿﺴﺘﻞ ﺷﯽ‪ ،‬ﻧﻮ ﺧﻔﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﺩ ﺩﯼ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﻮﯼ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺭﺗﻔﺎﻕ ﺣﻘﻮﻕ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﺫﮐﺮ ﺍﻭ ﯾﺎ ﺩﻭﻟﻮ ‪‬ﺨﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻭﻗﻒ ﮐﯥ ﺩﺍﺧﻞ ﺩﯼ‪ ،‬ﮐﻪ ‪‬ﻪ ﻫﻢ ﻭﺍﻗﻒ ﻭﺭﺑﺎﻧﺪﯼ ﻧﺺ ﻧﻪ ﻭﯼ ﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﭘﻪ ﺩﯼ ﺻـﻮﺭﺕ ﮐـﯥ‬
‫ﺧﻔﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﺗﻪ ﭘﺮ ﺟﻠﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻭﺭﮐﻮﯼ‪ ،‬ﺩﺍ ‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻭﻗﻒ ‪‬ﺨﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﺩﺍ ﻭﯼ ﭼﯥ ﺩ ﺟـﻨﺲ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻟﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﻮ ‪‬ﺨﻪ ‪‬ﻪ ﻭﺍﺧﯿﺴﺘﻞ ﺷﯽ ﺍﻭ ﺩﺍ ﺧﻮ ﻫﻐﻪ ﻭﺧﺖ ﺍﻣﮑﺎﻥ ﻟﺮﯼ ﭼﯥ ﺩ ﺷﺮﺏ‪ ،‬ﻣﺴﯿﻞ ﺍﻭ ﻣـﺮﻭﺭ ﺩ‬
‫‪‬ﻤﮑﯽ ﭘﻪ ﻭﻗﻒ ﮐﯥ ﺩﺍﺧﻞ ﺷﯽ ﺍﻭ ﺩﺍ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺑﻠﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪.٣٧‬‬
‫ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﭘﻪ ﻫﺪﺍﯾﻪ ﮐﯥ ﺩﺍ ﺧﺒﺮﻩ ﺭﺍﻏﻠﯽ ﺩﻩ ﭼﯥ ﻗﯿﺎﺱ ﺩﺩﯼ ﺍﺟﺎﺯﻩ ﻭﺭﮐﻮﯼ ﭼﯥ ﮐﻪ ‪‬ﻮﮎ ﭘﺮ ﺳـﻮﺭﻟ‪‬‬
‫ﺳﭙﻮﺭ ﻭﯼ ﺩ ﺟﻨﺎﺯﯼ ﻟﻤﻮﻧ‪ ‬ﺍﺩﺍ ﮐ‪‬ﯼ ﻟﻤﻮﻧ‪ ‬ﯾﯽ ﺩﺭﺳﺖ ﺩﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩ ﻫﻐﻮﯼ ﻟﻤﻮﻧ‪ ‬ﻟﻪ ﻋـﺬﺭ‬
‫ﭘﺮﺗﻪ ﺭﻭﺍ ﻧﻪ ‪‬ﯽ ‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻧﻮﺭﻭ ﻟﻤﻮﻧ‪‬ﻮ ﻗﯿﺎﺳﯿ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﯥ ﺗﺤﺮﯾﻤﻪ ﺷﺘﻮﻥ ﻟﺮﻱ ﻧﻮ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﻋﺬﺭ‬
‫‪‬ﺨﻪ ﺩﺭﺳﺖ ﻧﻪ ﺩﯼ ﺍﻭ ﺟﻠﯽ ﻗﯿﺎﺱ ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﺩ ﺟﻨﺎﺯﯼ ﻟﻤﻮﻧ‪ ‬ﺩﻋﺎ ﺩﻩ‪ ،‬ﺟﻨﺎﺯﻩ ﯾﯽ ﺩ ﻭﺭﺳﺘﻪ ﺩﻩ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﯾﻮ ‪‬ﻮﮎ ﭘﺮ ﯾﻮ ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﻗﺮﺽ ﻭﻟﺮﯼ ﺍﻭ ﺩﺍﯾﻦ ﻣﺨﮑ‪ ‬ﻟﻪ ﺩﯼ ‪‬ﺨﻪ ﭼﯥ ﺧﭙﻞ ﻗـﺮﺽ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺪﯾﻮﻥ ‪‬ﺨﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﺨﻪ ﻏﻼ ﻭﮐ‪‬ﯼ ﻧﻮ ﺩﻏﻪ ﺍﺧﯿﺴﺘﻞ ﺩ ﺩﺍﯾﻦ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ ﻗﺮﺽ ﺍﺩﺍ ﮐﻮﻝ‬
‫ﺑﻠﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﻻﺱ ﯾﯽ ﻧﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﮐﻮﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﻗﯿﺎﺱ ﺩ ﺩﯼ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﻮﯼ ﭼﯥ ﻻﺱ ﯾﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻄﻌﻪ ﺷﯽ ‪‬ﮑﻪ ﺩﺍ‬
‫‪150‬‬
‫ﻏﻼ ‪‬ﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻭﺍﯾﯽ ﻧﻪ ﭼﯥ ﻻﺱ ﯾﯽ ﻧﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﮐﯿ‪‬ﻱ‪ ،‬ﮑﻪ ﺩﺍ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺩ ﺣﻖ ﺍﺳـﺘﯿﻔﺎﺀ‬
‫‪‬ﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪﺍ ﺭﺍﺯ ﮐﻪ ‪‬ﻮﮎ ﭘﺮ ﯾﻮ ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺗﯿﺮﯼ ﻭﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﻗﺼﺪﺍﹰ ﺩ ﻫﻐﻪ ﻻﺱ ﭘﺮﯼ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﻟﻪ ﻫﻐـﻪ‬
‫‪‬ﺨﻪ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﻣ‪ ‬ﺷﯽ ﻧﻮ ﺩ ﻻﺱ ﻗﻄﻌﻪ ﮐﻮﻭﻧﮑﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺼﺎﺻﺎﹰ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﻪ ﻗﺘﻞ ﻭﺭﺳﯿ‪‬ﯼ ‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﺩﺍ ﻗﺼﺪﯼ‬
‫ﻭﮊﻧﻪ ﺩﻩ ﺍﻭ ﺩﺍ ﻭﮊﻧﻪ ﻗﺼﺎﺹ ﻻﺯﻣﻪ ﻭﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﻣﺠﻨﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺨﮑﯽ ﻟﻪ ﻣﺮ‪ ‬ﺨﻪ ﺟـﺎﻧﯽ ﻋﻔـﻮ‬
‫ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺑﯿﺎ ﺩ ﻻﺱ ﺩ ﻗﻄﻌﯽ ﻟﻪ ﺍﻣﻠﻪ ﻣ‪ ‬ﺷﯽ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯼ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﯥ ﺑﯿﺎ ﻫﻢ ﻗﯿﺎﺱ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﯿ‪‬ﯤ ﭼﯥ ﺟﺎﻧﯽ‬
 ‫ﻗﺼﺎﺻﺎﹰ ﭘﻪ ﻗﺘﻞ ﻭﺭﺳﯿ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩ ﺩﯼ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﻮﯼ ﭼﯥ ﺟﺎﻧﯽ ﻧﻪ ﻭﮊﻝ ﮐﯿﻮﯼ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﻋﻘـﻮﻩ‬
‫ﺷﺒﻪ ﺭﺍﻣﻨ‪ ‬ﺗﻪ ﮐﻮﯼ ﺍﻭ ﺷﺒﻪ ﻗﯿﺎﺱ ﺳﺎﻗﻄﻮﯼ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﺿﺮﻭﺭﯼ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺗﻪ ﻭﯾﯿﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﭼﯥ ﺩ ﯾﻮ ﺿﺮﻭﺭﺕ ﺩ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﯥ ﭘﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﺍﻭ ﯾﺎ ﺣﺮﺝ ﺩ ﺩﻓﻊ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺩ ﻗﯿﺎﺱ ﻟﻪ ﺣﮑﻢ ‪‬ﺨﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻭﺷﯽ‪ ،‬ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺩ ﺿﺮﻭﺭﺕ ﺍﻭ ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺍﺳﺎﺱ ﻗﯿﺎﺱ ﭘﺮﯾ‪‬ﺩﯼ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻋﻤﻞ ﻭﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﻟﮑﻪ ﺩ ﺣﻮﺿﻮﻧﻮ ﺍﻭ ﮐﻮﻫﯿﺎﻧﻮ ﭘﺎﮐﻮﺍﻟﯽ ﭼﯥ ﮐﻠﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻮ‬
‫ﮐﯥ ﭘﻠﯿﺘﯽ ﻭﻏﻮﺭﺯ ﯾﯥ ﭘﻪ ﺩﻏﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﮐﻮﯤ ﻗﯿﺎﺱ ﺩﺍ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﯿﻮ ﭼﯥ ﺩ ﮐﻮﻫﯿﺎﻧﻮ ﺍﻭ ﺣﻮﺿﻮﻧﻮ ﺍﻭﺑـﻪ ﻧـﻪ‬
‫ﭘﺎﮎ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺩﺍ ‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﮐﻞ ﺍﻭﺑﻪ ﻟﻪ ﮐﻮﻫﯽ ﺍﻭ ﺣﻮﺽ ‪‬ﺨﻪ ﺭﺍﻭﯾﺴﺘﻞ ﺷﯽ ﻧﻮ ﻟ‪ ‬ﺍﻭﺑﻪ ﺧﻮ ﺑﯿﺎ ﻫﻢ ﭘﺎﺗﯽ‬
‫ﮐﯿ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺑﻞ ﺩﺍ ﭼﯥ ﭘﻪ ﮐﻮﻫﯽ ﮐﯥ ﻧﻮﯼ ﺍﻭﺑﻪ ﺭﺍﺧﻮ ‪‬ﯿ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﭘﻠﯿﺖ ‪‬ﺎﯼ ﺳﺮﻩ ﺗﻤﺎﺱ ﭘﯿﺪﺍ ﮐـﻮﯼ‬
‫ﻟﮑﻪ ﺩ ﮐﻮﻫﯽ ﺩﯾﻮاﻝ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﺷﻮﻩ ﭼﯥ ﮐﻮﻫﯿﺎﻥ ﭘﻪ ﺍﻭﺑﻮ ﻭﯾﺴﺘﻠﻮ ﺳﺮﻩ ﻧﻪ ﭘﺎﮎ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﺩ ﺍﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ ﭘﻮﻫﺎﻥ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ‪ ‬ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﮐﻠﻪ ﻟﻪ ﮐﻮﻫﯽ ‪‬ﺨﻪ ﭘﻠﯿﺘﯽ ﺍﻭﺑﻪ ﻭﯾﺴﺘﻞ ﺷﯽ ﻧـﻮ ﺍﻭﺑـﻪ‬
‫ﭘﺎﮎ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺍﻭ ﻗﯿﺎﺱ ﯾﯽ ﺩ ﺿﺮﻭﺭﺕ ﻟﻪ ﺍﻣﻠﻪ ﭘﺮﯾ‪‬ﻮﺩﯼ ﺩﯼ‪.٣٨‬‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﯥ ﺩ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﺍ ‪...‬‬

‫ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﺩ ﺿﺮﻭﺭﯼ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺑﻞ ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﭘﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﮐﯥ ﺩﺍ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺩﻩ‪ ،‬ﭼﯥ ﺍﻣﯿﻦ ﺩ ﻭﺩﯾﻊ ﭘﻪ ﺷﺎﻥ ﺗـﻪ‬
‫ﺩﯼ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﺩ ﻭﺩﯾﻊ ﭘﻪ ﻻﺱ ﮐﯥ ﺩ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺗﯿﺮﯼ ﺍﻭ ﻗﺼﻮﺭﻩ ﻣﺎﻝ ﻫﻼﮎ ﺍﻭ ﺗﻠﻒ ﺷﯽ ﻧﻮ ﺩ ﻫـﻼﮎ‬
‫ﺷﻮﯼ ﻣﺎﻝ ﻗﯿﻤﺖ ﺍﻭﺿﻤﺎﻥ ﻭﺭﺑﺎﻧﺪﯼ ﻧﺸﺘﻪ ﺩﯼ‪ ،‬ﻫﻤﺪﻏﻪ ﻗﯿﺎﺱ ﭘﻪ ﻫﺮ ﺍﻣﺎﻧﺖ ﮐﯥ ﭼﯥ ﺩ ﺍﻣﯿﻦ ﭘﻪ ﻻﺱ ﮐﯥ‬
‫ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ‪‬ﻪ ﺗﯿﺮﯼ ﻫﻼﮎ ﺷﯽ‪ ،‬ﺍﻭ ﺿﻤﺎﻥ ﻭﺭﺑﺎﻧﺪﯤ ﻧﺸﺘﻪ ﺩﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﺩ ﻓﻘﻬﺎ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩ ﻧﻈﺮ ﯾـﯽ ﭘـﻪ‬
‫ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﺧﺎﺹ ﺍﻭ ﻋﺎﻡ ﺍﺟﯿﺮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺗﻮﭘﯿﺮ ﮐﻮﯼ ﺍﻭ ﺑﯿﻞ ﺑﯿﻞ ﺣﮑﻤﻮﻧﻪ ﯾﯽ ﭘﺮﯼ ﮐ‪‬ﯼ ﺩﯼ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻪ ‪‬ﻮﮎ‬
‫ﺩ ﺧﭙﻞ ﻣﺎﻝ ﺩ ﺳﺎﺗﻮﻝ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺍﺟﯿﺮ ﻭﻧﯿﺴﯽ ﺍﻭ ﺍﺟﺎﺭﻩ ﺷﻮﯼ ‪‬ﯿﺰ ﺩ ﺍﺟﯿﺮ ﭘﻪ ﻻﺱ ﮐﯥ ﭘﻪ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺗﻮ‪‬ﻪ ﺗﺎﻭﺍﻥ‬
‫ﻧﻠﺮﯼ ﮐﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﺗﯿﺮﯼ ﺍﻭ ﺗﻘﺼﯿﺮ ‪‬ﺨﻪ ﻫﻼﮎ ﺷﯽ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻡ ﺍﺟﯿﺮ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﭼﺎﺗﻪ ﻭﯾﻞ ﮐﻮﯼ ﭼﯥ ﺧﭙﻞ ﮐﺎﺭ ﭘﻪ ﯾﻮﻩ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﯼ ﺣﺮﻓﻪ ﮐﯥ ﯾﺎ ﻭﻇﯿﻔﻪ ﮐﯥ ﺩ ﯾﻮ ﺷـﺨﺺ‬
‫ﻟﭙﺎﺭﻩ ﻧﻪ ﻟ‪‬ﻮﯼ ﺑﻠﮑﯥ ﺩ ﻫﺮ ﻏﻮ‪‬ﺘﻮﻧﮑﯽ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﯾﯥ ﻟ‪‬ﻮﻱ ﻟﮑﻪ ﺧﯿﺎﻁ‪ ،‬ﺭﻧ‪‬ﻤﺎﻝ‪ ،‬ﺗﺮﮐﺎ‪ ‬ﺍﻭ ﺩﺍﺳﯽ ﻧﻮﺭ‪.‬‬
‫ﺧﺎﺹ ﺍﺟﯿﺮ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﭼﺎﺗﻪ ﻭﯾﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﺧﭙﻞ ‪‬ﻮﻝ ﻭﺧﺖ ﺩ ﮐﺎﺭ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺧﭙﻞ ﺑﺎﺩﺍﺭ ﺗﻪ ﻟ‪‬ﻮﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻓﺎﺭﻍ‬
‫‪151‬‬
‫ﻭﺧﺖ ﮐﯥ ﺑﻞ ﭼﺎﺗﻪ ﮐﺎﺭ ﻧﻪ ﮐﻮﯼ ﻟﮑﻪ ﺧﺎﺩﻡ ﺍﻭ ﺩﺍﺳﯽ ﻧﻮﺭ‪.‬‬
‫ﻓﻘﻬﺎﺀ ﻭﺍﯾﯽ ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﻟﻪ ﺍﺟﯿﺮ ﻋﺎﻡ ﺍﻭ ﻣﺸﺘﺮﮎ ‪‬ﺨﻪ ﺍﺟﺎﺭﻩ ﺷﻮﯼ ‪‬ﯿﺰ ﺗﻠﻒ ﺷﯽ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫‪‬ﺨﻪ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺟﯿﺮ ﺗﯿﺮﯼ ﺍﻭ ﺗﻘﺼﯿﺮ ﭘﻪ ﮐﯥ ﻧﻪ ﻭﯼ ﻫﻐﻪ ﯾﯽ ﺿﺎﻣﻦ ﺩﯼ ﺍﻭ ﺗﺎﻭﺍﻥ ﺑﻪ ﻭﺭﮐﻮﯼ‪ ،‬ﺩﺍ ‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ‬
‫ﺩﺍﺳﯽ ﺧﻠﮏ ‪‬ﯾﺮ ﮐﺎﺭﻭﻧﻪ ﺩ ﺧﭙﻞ ﺗﻮﺍﻥ ﻧﻪ ﺯﯾﺎﺕ ﺩ ‪‬ﯾﺮﯼ ‪‬ﯽ ﻻﺱ ﺗﻪ ﺭﺍﻭ‪‬ﻟﻮ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﻭﺍﻧﺨﻠـﯽ‪ ،‬ﺧـﻮ ﺩ‬
‫ﺧﻠﮑﻮ ﻣﺎﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﻌﺮﺽ ﺩ ﻫﻼﮐﺖ ﮐﯥ ﻭﺍﻗﻊ ﻧﮑ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﯾﺎ ﻟﻪ ‪‬ﯾﺮﻩ ‪‬ﻨ‪‬ﻩ ﺿﺎﯾﻊ ﻧﻪ ﺷﯽ ﺍﻭ ﺩﺍ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ‬
‫ﭘﻪ ﺍﺳﺎﺱ‪.‬‬
‫ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﺩ ﺷﺎﻫﺪ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺭﻭﺍ ﻧﻪ ﺩﯼ ﭼﯥ ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﻟﯿﺪﻭ ‪‬ﻮﺍﻫﯽ ﻭﺭﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﻧﺴﺐ‪ ،‬ﻣﺮ‪ ‬ﺍﻭ ﻧﮑـﺎﺡ‬
‫ﮐﯥ ﺷﺎﻫﺪﯼ ﭘﻪ ﺩﯼ ﺷﺮﻁ ﻭﺭﮐﻮﻻﯼ ﺷﯽ ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ‪‬ﯾﺮ ﺑﺎﻭﺭﯼ ﺍﻭ ﺍﻋﺘﻤﺎﺩﯼ ﺷﺨﺺ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺳـﺮﻩ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺩﺍ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﺩﻫﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻭﺟﻪ ﺩﺍ ﺩﻩ ﭼﯥ ﺩﺍ ﮐﺎﺭﻭﻧﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﭼﺎ ﭘﻮﺭﯼ ﻣﺮﺑﻮﻁ‬
‫ﺩﯼ ﭼﯥ ‪‬ﺎﻧ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺧﺎﺹ ﮐﺴﺎﻥ ﺩﯼ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﺷﻬﺎﺩﺕ ﻗﺒﻮﻝ ﻧﺸﯽ ﻧﻮ ﺑﻨﺪﻩ ﭘﻪ ﺟﺮﺡ ﺍﻭ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﮐﯥ‬
‫ﻏﻮﺭﺯﯾﻮﯼ‪ ،‬ﻗﯿﺎﺱ ﺩ ﺩﯼ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﻮﯼ ﭼﯥ ﺷﻬﺎﺩﺕ ﻟﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪﯼ ‪‬ﺨﻪ ﻣﺸﺘﻖ ﺩﯼ ﺍﻭ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻋﻠﻢ ﺳـﺮﻩ‬
‫ﺭﺍ‪‬ﯽ‪.‬‬
‫ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﮐﻪ ﺩ ﻓﻘﻬﯽ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﺗﺮﻏﻮﺭ ﺍﻭ ‪‬ﯿ‪‬ﻧﯥ ﻻﻧﺪﯼ ﻭﻧﯿﺴﻮ‪ ،‬ﯾﺮ ﺩﺍﺳﯽ ﻓﻘﻬﯽ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻭﻟﯿﺪﻝ ﺷﯽ‬
‫ﭼﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺿﺮﻭﺭﺕ ﭘﻪ ﺍﺳﺎﺱ ﺑﻨﺎ ﺷﻮﻱ ﺩﻱ‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﻋﺮﻓﯽ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ‪ :‬ﺩ ﻋﺮﻑ ﻟﻪ ﺍﻣﻠﻪ ﺩ ﻗﯿﺎﺱ ﺣﮑﻢ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻞ ﺩﺍﺳﯽ ﺣﮑﻢ ﺗﻪ ‪‬ﺮ‪‬ﯿﺪﻝ ﮐﻮﻡ ﭼـﯥ ﺩ‬
‫ﻗﯿﺎﺳﯽ ﺣﮑﻢ ﺳﺮﻩ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻭﯼ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻗﯿﺎﺳﯽ ﺣﮑﻢ ﭘﺮﯾ‪‬ﻮﺩﻝ ﺑﻞ ﺩﺍﺳﯽ ﺣﮑﻢ ﺗﻪ ﻋﺪﻭﻝ ﮐﻮﻝ ﭼﯥ ﺩﻫﻐﻪ‬
‫ﺑﻨﺎ ﺩ ﺧﻠﮑﻮ ﭘﺮ ﻋﺎﺩﺗﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﻟﮑﻪ ﯾﻮ ‪‬ﻮﮎ ﻗﺴﻢ ﻭﮐ‪‬ﯼ ﭼﯥ )ﻃﺒﺦ( ﺑﻪ ﻧﻪ ﺧﻮﺭﯼ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯼ ‪‬ﺎﯼ ﮐـﯥ‬
‫ﻗﯿﺎﺱ ﺩﺍﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﻮﯼ ﭼﯥ ﻫﺮ ﻫﻐﻪ ﺷﯽ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺍﻭﺭ ﭘﺨﯿ‪‬ﯼ ﻫﻐﻪ ﺗﻪ ﻗﺴﻢ ﺷﺎﻣﻠﯿ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺣﺎﻟﻒ ﯾﯽ ﻧﻪ ﺷـﯽ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺧﻮ‪‬ﻻﯼ ﺍﻭ ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﻫﻐﻪ ﯾﯽ ﻭﺧﻮﺭﯼ ﻧﻮ ﺣﺎﻧﺚ ﺩﯼ ﺩ ﻗﺴﻢ ﮐﻔﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﻭﺭﮐﻮﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﻋﺮﻓﯽ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ‬
‫ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﻃﺒﺦ ﻫﻐﯽ ﻏﻮ‪‬ﯽ ﺗﻪ ﺷﺎﻣﻠﯿ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﭘﺨﻪ ﺷﯽ ﻧﻮﺭﻭ ﺷﯿﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﮐﯥ ﻧﻪ ﺭﺍ‪‬ﯽ‪ .٣٩‬ﺩﻏـﻪ ﺭﺍﺯ ﮐـﻪ‬
‫‪‬ﻮﮎ ﻗﺴﻢ ﻭﮐ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﮐﻮﺭﺗﻪ ﺑﻪ ﻧﻨﻮ‪‬ﯽ ﺍﻭ ﺩﻏﻪ ﺣﺎﻟﻒ ﻣﺴﺠﺪ ﺗﻪ ﻧﻨﻮﺕ ﻧﻮ ﺑﻪ ﻧﻨﻮﺗﻠﻮ ﺳﺮﻩ ﻣﺴﺠﺪ ﻧـﻪ‬
‫ﺣﺎﻧﺜﯿ‪‬ﯼ ‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻋﺮﻑ ﺍﻭ ﻋﺎﺩﺕ ﮐﯥ ﻣﺴﺠﺪ ﺗﻪ ﮐﻮﺭ ﻧﻪ ﻭﯾﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﭘﺮ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺩ ﮐـﻮﺭ‬
‫ﺍﻃﻼﻕ ﻧﻪ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﻗﯿﺎﺱ ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﮐﻪ ﺣﺎﻟﻒ ﻣﺴﺠﺪ ﺗﻪ ﻧﻨﻮﺕ ﺣﺎﻧﺚ ‪‬ﺮ‪‬ﯥ ﮐﻪ ﭼﯥ ﺩ ﮐﻮﺭ ﻟﻔـﻆ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﺗﻪ ﺷﺎﻣﻠﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ‪‬ﺮﻧ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻋﺮﻑ ﺍﻭ ﻋﺎﺩﺕ ﮐﯥ ﺩ ﮐﻮﺭ ﻟﻔﻆ ﻣﺴﺠﺪ ﺗﻪ ﻧﻪ ﮐﺎﺭﻭﻝ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪﺍ ﺭﺍﺯ ﺑﻞ ﻣﺜﺎﻝ ﮐﻪ ﯾﻮ ‪‬ﻮﮎ ﭼﺎﺗﻪ ﺭﻭﭘﯽ ﻭﺭﮐ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺩﯼ ﺳﺮﻩ ﻣﺎﺗﻪ ﻃﻌﺎﻡ ﻭﺍﺧﻠﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﻋﺮﻑ ﮐﯥ‬
‫ﺩ ﻃﻌﺎﻡ ﻟﻔﻆ ﭘﺮ ﻏﻨﻤﻮ ﺍﻭ ﺍﻭ‪‬ﻭ ﺳﺮﻩ ﺍﻃﻼﻕ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺩﺍ ﺍﻃﻼﻕ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻧﺎﹰ ﺩﻩ‪ ،‬ﺧﻮ ﻗﯿﺎﺱ ﻭﺍﯾـﯽ ﭼـﯥ ﺩ‬
‫ﯦﻌﺎﻡ ﻟﻔﻆ ﻫﺮ ﻫﻐﻪ ‪‬ﯿﺰ ﺗﻪ ﺷﺎﻣﻠﯿ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ﺧﻮ‪‬ﻝ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻭﺟﻬﺪﺍ ﺩﻩ ﭼﯥ ﮐﻠﻪ ﻫﻢ ﺩ ﺑﯿﻌﯽ‬
‫‪152‬‬
‫ﺳﺮﻩ ﺍﻭ ﯾﺎ ﺩ ﺍﺧﯿﺴﺘﻠﻮ ﺳﺮﻩ ﻣﺘﺼﻞ ﺩ ﻃﻌﺎﻡ ﻟﻔﻆ ﺫﮐﺮ ﺷﯽ ﺭﺍﺟﻊ ﺍﻭ ﻗﻮﯼ ﺧﺒﺮﻩ ﺩﺍﺩﻩ ﭼﯥ ﻫﻠﺘـﻪ ﻏـﻨﻢ ﺍﻭ‬
‫ﺍﻭ‪‬ﻩ ﻣﺮﺍﺩﯾ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ‪‬ﯾﺮ ﻓﻘﻬﯽ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﭘﻪ ﻋﺮﻓﯽ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺑﻨﺎﺷﻮﯼ ﻟﮑﻪ ﭘﻪ ﺣﻤﺎﻡ ﮐﯥ ‪‬ﺎﻥ ﭘﺮﯾﻤﻨ‪‬ﻞ ﺍﻭ ﯾـﺎ‬
‫ﺩ ﻣﻨﻘﻮﻟﯽ ﺷﯿﺎﻧﻮ ﻭﻗﻒ ﮐﻮﻝ ﮐﻪ ‪‬ﻪ ﻫﻢ ﻗﯿﺎﺱ ﯾﯽ ﻧﻪ ﻣﻨﯽ ﺧﻮ ﺩ ﻋﺮﻑ ﻟﻪ ﺍﻣﻠﻪ ﻭﺭﺗﻪ ﺟﻮﺍﺯ ﻭﺭﮐ‪‬ﯼ ﺷﻮﯼ‬
‫ﺩﯼ‪.‬‬
‫‪ -۵‬ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺗﻪ ﻭﯾﻞ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﺩ ﻗﯿﺎﺳﯽ ﺣﮑﻢ ‪‬ﺨﻪ ﺑﻞ ﺩﺍﺳﯽ ﺣﮑﻢ ﺗﻪ ﭼﯥ‬
‫ﺩ ﻗﯿﺎﺳﯽ ﺣﮑﻢ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺍﻭ ﺑﻨﺎﯾﯽ ﭘﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺷﻮﯼ ﻭﯼ‪ ،‬ﻟﮑﻪ ﻣﺤﺠﻮﺭ ﻋﻠﯿﻪ ﭼﯥ ﺩ ﺳﻔﺎﻫﺖ ﻟﻪ ﺟﻬﺘﻪ ﭘﺮ‬
 ‫ﻫﻐﻪ ﺑﻨﺪﯾﺰ ﻟ‪‬ﯿﺪﻟﯽ ﻭﯼ ﭼﯥ ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ﻣﺎﻝ ﮐﯥ ﻟﻪ ﺗﺼﺮﻑ ﮐﻮﻟﻮ ‪‬ﺨﻪ ﻣﻨﻊ ﺩﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﮐﻪ ﺩﻏﻪ ﻣﺤﺠﻮﺭ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫ﺩ ﺧﯿﺮ ﺑﻪ ﻻﺭ ﮐﯥ ﻭﺻﯿﺖ ﻭﮐ‪‬ﯼ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺩﻏﻪ ﻭﺻﯿﺖ ﺻـﺤﯿﺢ ﺍﻭ ﺩﺭﺳـﺖ ﺩﯼ‪ ،‬ﺧـﻮ ﻗﯿـﺎﺱ ﺩﺩﯼ‬
‫ﻏﻮ‪‬ﺘﻮﻧﮑﯽ ﺩﻩ ﭼﯥ ﻣﺤﺠﻮﺭ ﻋﻠﯿﻪ ‪‬ﻮﺍﻧﯽ ﺍﻭ ﺗﺒﺮﻋﯽ ﭼﺎﺭﯼ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﺎﻝ ﮐﯥ ﻧﻪ ﺷﯽ ﺗﺮﺳﺮﻩ ﮐﻮﻻﯼ‪ ،‬ﮑﻪ‬
‫ﺩ ﻫﻐﻪ ﻣﺎﻝ ﺗﻠﻒ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺩﺍ ﮐﻠﯽ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺩﻩ‪ ،‬ﺧﻮ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﺮ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﻣﺤﺠﻮﺭ ﻋﻠﯿﻪ ﺭﻭﺍ ﺩﻩ ﭼـﯥ ﺩ‬
‫ﺧﯿﺮ ﭘﻪ ﻻﺭ ﮐﯥ ﺧﭙﻞ ﻣﺎﻝ ﻭﻟ‪‬ﻮﯼ‪ ،‬ﺩﺍ ‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﻟﻪ ﺣﺠﺮ ‪‬ﺨﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﺍﺩﯤ ﭼﯥ ﺳﻔﯿﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﺎﻝ ﺿـﺎﯾﻊ‬
‫ﻧﻪ ﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺩ ﻫﻐﻪ ﻣﺎﻝ ﺑﯽ ‪‬ﺎﯾﻪ ﻭ ﻧﻪ ﻟ‪‬ﻮﯼ ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺩ ﻣﺎﻝ ﺳﺎﺗﻨﻪ ﻭﺷﯽ‪ ،‬ﺧﻮ ﺩ ﺧﯿﺮ ﭘﻪ ﻻﺭ ﮐﯥ ﻭﺻـﯿﺖ‬
‫ﮐﻮﻝ ﻟﻪ ﺩﯼ ﻣﻘﺼﻮﺩ ﺳﺮﻩ ﻣﻨﺎﻓﺎﺕ ﻧﻪ ﻟﺮﯼ ﺩﺍ ‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﺩ ﻫﻐﻪ ﻭﺻﺖ ﻟﻪ ﻣﺮ‪‬ﻪ ‪‬ﺨـﻪ ﻭﺭﻭﺳـﺘﻪ ﻧﺎﻓـﺬ‬
‫‪‬ﺮ‪‬ﯽ ﻧﻮ ﺩ ﺟﺰﯾﯽ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﭘﺮ ﺑﻨﺎ ﭼﯥ ﺩ ﺧﯿﺮ ﺟﻠﺐ ﺍﻭ ﺩ ﺛﻮﺍﺏ ‪‬ﻞ ﺩﯼ ﺳﺮﻩ ﻟﻪ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺩ ﺩﻫﻐﻪ ﭘـﻪ‬
‫ﮊﻭﻧﺪ ﮐﯥ ﺿﺮﺭ ﻫﻢ ﻧﻪ ﺩﯼ ﻧﻮ ﺩﻏﻪ ﻭﺻﯿﺖ ﺩﺭﺳﺖ ﺩﯼ‪.‬‬
‫ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﺩ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﭘﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﯿﻨﯽ ﻫﺎﺷﻤﻮﺗﻪ ﺯﮐﺎﺕ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﺻﺤﯿﺢ ﺩﯼ‪ ،‬ﮐﻪ ‪‬ـﻪ ﻫـﻢ ﻗﯿـﺎﺱ ﺩ ﺩﯼ‬
‫ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﻮﯼ ﭼﯥ ﺑﻨﯽ ﻫﺎﺷﻤﻮ ﺗﻪ ﺯﮐﺎﺕ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﺩﺭﺳﺖ ﻧﻪ ﺩﯼ‪ ،‬ﻻﮐﻦ ﺩ ﻣﺼﺤﻠﺖ ﻟﻪ ﺍﻣﻠﻪ ﻫﻐﻮﯼ ﺗـﻪ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﯥ ﺩ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﺍ ‪...‬‬

‫ﺯﮐﺎﺕ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﺩ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﺍﻭ ‪‬ﻠﻮﺭ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺧﻠﯿﻔﻪ ‪‬ﺎﻧﻮ ﺑﻪ ﻭﺧﺖ ﮐﯥ ﺑﻨﯽ ﻫﺎﺷﻤﻮ‬
‫ﺗﻪ ﻟﻪ ﺑﯿﺖ ﺍﻟﻤﺎﻝ ‪‬ﻪ ﻣﻌﺎﺵ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﯿﺪﻩ ﺍﻭ ﺑﯿﺎ ﺩﻏﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻮﯼ ‪‬ﺨﻪ ﻧﻮﺭﻭ ﺣﮑﻤﺘﻮﻧﻮ ﻭﺍﺧﯿﺴﺘﻪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﺩ ﺑﻨﻮ ﻫﺎﺷﻤﻮ ﻓﻘﯿﺮﺍﻥ ﺍﻭ ﻟﻪ ﺑﻨﯽ ﻫﺎﺷﻤﻮ ﭘﺮﺗﻪ ﺩ ﻧﻮﺭﻭ ﻓﻘﯿﺮﺍﻥ ﯾﻮ ﺷـﺎﻥ ﺷـﻮﻝ‪ ،‬ﺩ ﺩﻭﯼ ﺍﻭ ﺩ ﻧـﻮﺭﻭ‬
‫ﻓﻘﯿﺮﺍﻥ ‪‬ﻪ ﻓﺮﻕ ﻧﻠﺮﯼ ﺑﻨﺎﹰ ﺩ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ ﻧﻦ ﻭﺭ‪ ‬ﻫﻐﻮﯼ ﺗﻪ ﺯﮐﺎﺕ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﺟﻮﺍﺯ ﻟﺮﯼ‪ ،‬ﮐﻪ ‪‬ﻪ ﻫﻢ‬
‫ﺑﻪ ﺩﯼ ﻫﮑﻠﻪ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﯾﻮ ﺣﺪﯾﺚ ﻫﻢ ﺷﺘﻮﻥ ﻟﺮﯼ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ )ﺹ( ﻓﺮﻣﺎﯾﻞ‪ :‬ﻭ ﺍﻧﻬﺎ ﻻ ﺗﺤﻞ ﻟﻤﺤﻤـﺪ ﻭ ﻻ ﻻـﻝ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻧﻤﺎ ﻫﯽ ﺍﻭ ﺳﺎﺥ ﺍﻟﻨﺎﺱ( ﯾﻌﻨﯽ ﺩ ﺯﮐﺎﺕ ﻣﺎﻝ ﻣﺤﻤﺪ )ﺹ( ﺍﻭ ﺩ ﻣﺤﻤﺪ )ﺹ( ﮐﻮﺭﻧﯽ ﺗـﻪ ﺭﻭﺍﻧـﻪ ﺩﯼ‬
‫‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﺩ ﺯﮐﺎﺕ ﻣﺎﻝ ﺩ ﺧﻠﮑﻮ ﺧﯿﺮﻱ ﺩﻱ ﺧﺒﺮ ﺩﺍﺩﻩ ﭼﯥ ﺩﻏﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺍﺣﺎﺩ ﺣﺪﯾﺚ ﺩﯼ ﭘﻪ ﺷـﺮﯾﻌﺖ‬
‫ﮐﯥ ﮐﻠﻪ ﺩﺍﺳﯽ ﺭﺍ‪‬ﯽ ﺗﺮ ﺩﯼ ﭘﻮﺭﯼ ﭼﯥ ﮐﻠﯽ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺩﻩ ﭼﯥ ﺩ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺗﻪ ﭘﺮ ﻇﻨﯽ ﻧﺺ ﺗﺮﺟﯿﺢ‬
‫ﻭﺭﮐﻮﻝ ﮐﯿﻮﯼ ﻧﻮ ﺩﻟﺘﻪ ﻫﻢ ﺩﻏﻪ ﺍﺻﻞ ﺗﻪ ﺭﺟﻮﻉ ﺷﻮﯼ ﺩﻩ‪.‬‬
‫ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﺩ ﻓﻘﻬﯽ ﺩ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﺑﻞ ﻣﺜﺎﻝ ﺩﺍﺳﯽ ﺭﺍﻭ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﮐﺴﺒﻪ ﮐﺎﺭ ﺩ ﻫﻼﮎ ﺷﻮﯼ ‪‬ﯿﺰ ﺿـﺎﻣﻦ‬
‫‪153‬‬
‫ﺩﯼ ﺍﻭ ﺩﻏﻪ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺩ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﭘﻪ ﺍﺳﺎﺱ ﺭﺍﻣﻨ‪ ‬ﺗﻪ ﺷﻮﯼ ﺩﯼ‪ ،‬ﺩ ﻗﯿﺎﺱ ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﺩﺍﺩﻩ ﭼﯥ ﮐﺴﺒﻪ ﮐـﺎﺭ‬
‫ﺿﺎﻣﻦ ﻧﻪ ‪‬ﺮ‪‬ﯽ ﻣ‪‬ﺮ ﻫﻐﻪ ﻭﺧﺖ ﭼﯽ ﺗﻘﺼﯿﺮ ﯾﯽ ﭘﻪ ﺳﺎﺗﻨﻪ ﮐﯥ ﺭﺍﻏﻠﯽ ﻭﯼ ﺩ ﻗﯿﺎﺱ ﻭﺟـﻪ ﺩﺍﺩﻩ ﭼـﯥ ﺩ‬
‫ﺩﻭﯼ ﺗﺮﻣﻨ‪ ‬ﺩ ﺍﺟﺎﺭﯼ ﻋﻘﺪ ﻋﻘﺪ ﺷﻮﯼ ﺍﻭ ﭘﺮ ﻫﻐﻪ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﺍﻣﯿﻨﺎﻥ ﺷـﻤﯿﺮﻝ ﮐﯿـ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺍﺳﺘﺤـﺴﺎﻥ ﺩ ﺩﯼ‬
‫ﻏﻮ‪‬ﺘﻨﻪ ﮐﻮﯼ ﭼﯽ ﺩ ﺩﯼ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﭼﯥ ﺩ ﺧﻠﮑﻮ ﻣﺎﻟﻮﻧﻮ ﺳﺎﺗﻨﻪ ﻭﺷﯽ ﺍﻭ ﻫﻐﻪ ﻫﻼﮎ ﻧﺸﯽ‪.‬‬
‫ﺩ ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﺑﻞ ﻣﺜﺎﻝ ﺩ ﻗﺮﺽ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﺩﯼ‪ ،‬ﮐﻪ ﺩ ﻗﺮﺽ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺗﻪ ﻭﮐﺘﻞ ﺷـﯽ ﭘـﻪ‬
‫ﺍﺻﻞ ﮐﯽ )ﺳﻮﺩ( ﺗﻪ ﻭﺭﺗﻪ ﻭﺍﻟﯽ ﻟﺮﯼ ‪‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﺭﻭﭘﯽ ﺩ ﺭﻭﭘﯽ ﭘﻪ ﻋﻮﺽ ﮐﯥ ﺗﺮ ﯾﻮﯤ ﻧﯧ‪‬ﯥ ﭘﻮﺭﯼ ﻭﺭﮐﻮﻝ‬
‫ﮐﯿ‪‬ﯼ ﺧﻮ ﺩ ﻣﺼﺤﻠﺖ ﭘﺮ ﺑﻨﺎ ﻗﺮﺽ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﺟﻮﺍﺯ ﻟﺮﯼ ﺗﺮ‪‬ﻮ ﺑﻨﺪ‪‬ﺎﻥ ﭘﻪ ﺟﺮﺡ ﮐﯥ ﻭ ﻧـﻪ ﻏـﻮﺭﺯﯼ‪ ،‬ﺩ‬
‫ﻫﻐﻮﯼ ﺿﺮﻭﺭﯾﺎﺕ ﺣﻞ ﺷﯽ ﺍﻭ ﭘﺮ ﻫﻐﻮﯼ ﭘﺮﺍﺧﯽ ﺭﺍﺷﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺍﺻﻞ ﭘﺎﺗﯽ ﺷﯽ ﭼـﯥ ﻗـﺮﺽ‬
‫ﻭﺭﮐﻮﻝ ﻗﯿﺎﺳﺎﹰ ﻣﻨﻊ ﺩﯼ ﻧﻮ ﺑﻨﺪ‪‬ﺎﻥ ﭘﻪ ﺟﺮﺡ ﮐﯥ ﻟﻮﯾ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺩﺍﺳﯽ ‪‬ﯾﺮﯼ ﻓﻘﻬﯽ ﺟﺰﯾﯽ ﭼﯥ ﻟﻪ ﮐﻠـﯽ ﺩﻟﯿـﻞ‬
‫‪‬ﺨﻪ ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ ﺷﻮﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺎﻧﺪﯼ ﻋﻤﻞ ﺷﻮﯼ ﻭﯼ ﺷﺘﻮﻥ ﻟﺮﯼ‪.‬‬

‫ﭘﻪ ﻓﻘﻬﯥ ﻣﺴﺎﯾﻠﻮ ﮐﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺍﻏﯿﺰ‪:‬‬

‫‪‬ﺮﻧ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩ ﻓﻘﻬﯽ ﻣﺴﺎﯾﻠﻮ ﺩ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﻟﭙﺎﺭﻩ ﻟﻪ ﻓﺮﻋﯽ ﺍﻭ ﺗﻌﺒﯽ ﺩﻻﯾﯿﻠﻮ ‪‬ﺨﻪ ﯾﻮ ﺩﻟﯿﻞ ﺩﯼ‪ ،‬ﺍﻭ‬
‫ﺯﯾﺎﺕ ﻓﻘﻬﯽ ﺍﺣﮑﺎﻡ ﭘﺮﯼ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮﯼ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻓﻘﻬﯽ ﻣﺴﺎﯾﻠﻮ ﮐﯥ ‪‬ﯾﺮﯼ ﺍﻏﯿﺰﯼ ﻟﺮﯤ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯤ ﺑﺤـﺚ ﮐـﯥ‬
‫‪‬ﯿﻨﯽ ﻫﻐﻪ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯤ ﮐﻮﻭ‪ .‬ﮐﻮﻡ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺍﺛﺮ ﺍﻭ ﻏﯿﺰ ﭘﻪ ﮐﯥ ‪‬ﺮ‪‬ﻨﺪﯾ‪‬ﯼ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﯾﻮ ‪‬ﻮﮎ ﺧﭙﻞ ‪‬ﻮﻝ ﻣﺎﻝ ﺻﺪﻗﻪ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺯﮐﺎﺕ ﻧﯿﺖ ﯾﯽ ﻧﻪ ﻭﯼ ﮐ‪‬ﯼ؛ ﭘﻪ ﺩﯼ ﺧﺒﺮﻩ ﮐﯥ‬
‫‪‬ﻮﻝ ﻓﻘﻬﺎﺀ ﯾﻮﻩ ﺧﻮ ﻟﻪ ﺩﯼ ﭼﯥ ﺯﮐﺎﺕ ﻭﺭﮐﻮﻝ ﻟﻪ ﻧﯿﺖ ‪‬ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﺩﺭﺳﺖ ﻧﻪ ﺩﯼ‪ ،‬ﻣﺰﮐﯽ ﺑﻪ ﺩ ﺯﮐﺎﺕ ﭘﻪ‬
‫ﻭﺭﮐﻮﻝ ﺍﻭ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻫﻐﻪ ﻭﺧﺖ ﮐﯥ ﺩ ﺯﮐﺎﺕ ﻧﯿﺖ ﮐﻮﯼ ﭼﯥ ﮐﻠﻪ ﺩ ﺯﮐﺎﺕ ﺭﻭﭘﯽ ﺍﻭ ﻣﺎﻝ ﻟﻪ ﻧـﻮﺭﻭ ‪‬ﺨـﻪ‬
‫ﺟﺪﺍ ﮐﻮﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﺩﯼ ﻣﻮﺭﺩ ﮐﯥ ﭼﯥ ﮐﻪ ﯾﻮ ‪‬ﻮﮎ ﺧﭙﻞ ‪‬ﻮﻝ ﻣﺎﻝ ﺻﺪﻗﻪ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺯﮐﺎﺕ ﻧﯿﺖ ﯾﯽ ﻧﻪ‬
‫ﻭﯼ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭﺱ ﺧﺒﺮﻩ ﺩﺍﺩﻩ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﺨﻪ ﺯﮐﺎﺕ ﺳﺎﻗﻂ ﺷﻮﯼ ﺍﻭ ﮐﻪ ﺩ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺫﻣﻪ ﭘﺎﺗﯽ ﺩﯼ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﻱ‬
‫ﺍ‪‬ﻭﻧﺪ ﺩﻭﻩ ﻧﻈﺮﻭﻧﻪ ﺷﺘﻮﻥ ﻟﺮﯼ‪:‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ﻧﻈﺮ‪ :‬ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻓﻌﯽ ﺍﻭ ﻣﺎﻡ ﺍﺣﻤﺪ )ﺭﺣﻤﻬﻤﺎﺍﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ( ﭘﻪ ﺩﯼ ﻧﻈﺮ ﺩﯼ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﺨﻪ ﻓﺮﺽ ﻧﻪ‬
‫ﺳﺎﻗﻄﯿ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺍﺑﻦ ﻗﺪﺍﻣﻪ ﻭﺍﯾﯽ ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﯾﻮ ﺷﺨﺺ ‪‬ﻮﻝ ﻣﺎﻝ ﺻﺪﻗﻪ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺩ ﺯﮐﺎﺕ ﻧﯿﺖ ﻭﻧﻠﺮﯼ ﺩ ﻫﻐﻪ‬
‫ﺯﮐﺎﺕ ﺩﺭﺳﺖ ﻧﻪ ﺩﯼ‪.٤٠‬‬
‫ﺩﻏﻪ ‪‬ﻟﻪ ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ‪‬ﮑﻪ ﺯﮐﺎﺕ ﻭﺭ‪‬ﺨﻪ ﻧﻪ ﺳﺎﻗﻄﯿ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﺩﻭﺭ ﮐ‪‬ﯼ ﭘﺮ ﻭﺧﺖ ﯾﯽ ﺩ ﻓﺮﺿﯿﺖ ﻧﯿﺖ ﻧﻪ‬
‫ﺩﯼ ﮐ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺩﻏﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﺮ ﻟﻤﺎﻧ‪‬ﻪ ﻗﯿﺎﺱ ﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﯾﻮ ‪‬ﻮﮎ ﭘﺮﺗﻪ ﺩ ﻓﺮﺿﻮ ﻟﻪ ﻧﯿﺖ ‪‬ﺨﻪ ﻟﻤﻮﻧ‪‬‬
‫ﭘﯿﻞ ﮐ‪ ‬ﻧﻮ ﺑﻪ ﺩﯼ ﻧﯿﺖ ﺳﺮﻩ ﺩ ﻫﻐﻪ ﻓﺮﺽ ﻧﻪ ﺍﺩﺍ ﮐﯿ‪‬ﯼ ﻧﻮ ﺻﺪﻗﻪ ﻫﻢ ﻓﺮﺽ ﺩﯼ ﺍﻭ ﻫﻢ ﻧﻔﻞ ﺩﻩ‪ ،‬ﻧﻮ ﻻﺯﻡ‬
‫ﺩﻩ ﭼﯥ ﺩﻟﺘﻪ ﺗﻌﯿﻦ ﻭﮐ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻓﻌﯽ )ﺭﺡ( ﻭﺍﯾﯽ‪ :‬ﺩﺍ ﭼﯥ ﺻﺪﻗﻪ ﻓﺮﺽ ﺍﻭ ﻧﻔﻞ ﻟﺮﯼ‪ ،‬ﻧﻮ ‪‬ﮑﻪ ﯾﯽ ﺯﮐﺎﺕ‬
‫ﺩﺭﺳﺖ ﻧﻪ ﺩﯼ‪.٤١‬‬
‫ﺩﻭﻫﻢ ﻧﻈﺮ‪ :‬ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺑﻮ ﺣﻨﯿﻔﻪ )ﺭﺡ( ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻟﻪ ﺟﻬﺘﻪ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺯﮐـﺎﺕ ﺳـﺎﻗﻂ ﮐﯿـ‪‬ﯼ ﺩ‬
‫‪154‬‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻭﺟﻪ ﺩﺍ ﺩﯼ‪ ،‬ﭼﯥ ﮐﻮﻡ ﻣﺎﻝ ﭘﺮ ﺯﮐﺎﺕ ﻭﺭﮐﻮﻭﻧﮑﯽ ﺑﺎﻧﺪﯤ ﻭﺍﺟﺐ ﺩﯼ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﺩ ‪‬ﻮﻝ ﻣﺎﻝ ﯾـﻮﻩ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ﺩﻩ ﺍﻭ ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﻟﺴﻮ ﮐﯽ ‪‬ﻠﻮﺭﻣﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﺩﺍ ﺗﻌﯿﻦ ﺩﯼ‪.‬‬
‫ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯼ ﯾﻮ ‪‬ﻪ ﺩ ﯾﻮ ﻧﺎﺭﯾﻨﻪ ﭘﻪ ‪‬ﻨ‪ ‬ﮐﯥ ﭘﻪ ﻟﻤﺎﻧ‪‬ﻪ ﻭﺩﺭﯾ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﯾﺎ ﻧﺎﺭﯾﻨﻪ ﺩ ‪‬ـ‪‬ﻮ ﭘـﻪ‬
‫ﺻﻒ ﮐﯥ ﻭﺩﺭﯾ‪‬ﯼ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﯼ ﻣﻮﺭﺩ ﮐﯥ ﺩ ﻓﻘﻬﺎ ﻭﻭ ﺍﺧﺘﻼﻑ ﺩﯼ‪ ،‬ﻮﻝ ﻓﻘﻬﺎﺀ ﭘﻪ ﺩﯼ ﮐﯥ ﯾﻮﻩ ﺧﻮﻟـﻪ ﺩﯼ‬
‫ﭼﯥ ﺳﻨﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﭼﯥ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﯽ ﺻﻒ ﮐﯥ ﻧﺎﺭﯾﻨﻪ ﺍﻭ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ‪‬ﯽ ﺩ ﻧﺎﺭﯾﻨﻮ ﺗﺮ ﺷﺎﻭﺩﯾﺮ‪‬ﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﮐﻪ ‪‬ﻪ ﺩ‬
‫ﻧﺎﺭﯾﻨﻮ ﭘﻪ ﺻﻒ ﮐﯥ ﺍﻭ ﻧﺎﺭﯾﻨﻮ ﺩ ‪‬ﻮ ﭘﻪ ﺻﻒ ﮐﯥ ﻭ ﺩﺭﯾ‪‬ﯼ‪ ،‬ﭘﻪ ﺩﻱ ﻫﮑﻠﻪ ﺩﻭﻩ ﻧﻈﺮﻧﻪ ﺷﺘﻮﻥ ﻟﺮﯼ‪.‬‬
 ‫ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ﻧﻈﺮ‪ :‬ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺑﻮ ﺣﻨﯿﻔﻪ)ﺭﺡ( ﺍﻭ ﺩ ﻫﻐﻪ ﺷﺎ‪‬ﺮﺩﺍﻥ ﺩﻱ ﻫﻐﻮﯼ ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﺩ ﻧﺎﺭﯾﻨﻪ ﻟﻤﻮﻧ‪ ‬ﻓﺎﺳﺪﯾ‪‬ﯼ ﺍﻭ‬
‫ﺩ ‪‬ﯽ ﻟﻤﻮﻧ‪ ‬ﻧﻪ ﻓﺎﺳﺪﯾ‪‬ﯼ ﻟﮑﻪ ﭘﻪ ﺑﺪﺍﯾﺔ ﺍﻟﻤﺒﺘﺪﯼ ﮐﯥ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺣﻨﻔﯽ ﻣﺬﻫﺐ ﮐﯥ ﻗـﻮﯼ ﺍﻭ ﻣﻌـﺮﻭﻑ‬
‫ﮐﺘﺎﺏ ﺩﯼ ﻭﺍﯾﯽ‪ :‬ﻭ ﺍﻥ ﺣﺎﺫﺗﻪ ﺍﻣﺮﺍﺓ ﻭ ﻫﻤﺎ ﻣﺸﺘﺮﮐﺎﻥ ﻓﯽ ﺻﻼﺓ ﻭﺍﺣﺪﺓ ﻓﺴﺪﺕ ﺻﻼﺗﻪ ﺍﻥ ﻧـﻮﯼ ﺍﻣـﺎﻡ‬
‫ﺍﻣﺘﻬﺎ‪ ٤٢‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﯾﻮ ‪‬ﻪ ﺩ ﻧﺎﺭﯾﻨﻪ ﺳﺮﻩ ﭘﻪ ﺻﻒ ﮐﯥ ﻭﺩﺭﯾ‪‬ﯼ ﺍﻭ ﺩﻭﺍ‪‬ﻩ ﯾﻮ ﺳﻤﻮﻧ‪ ‬ﮐـﻮﯼ ﺍﻭ ﺍﻣـﺎﻡ ﺩ‬
‫‪‬ﯽ ﺩ ﺍﻣﺎﻣﺖ ﻧﯿﺖ ﻭﮐ‪‬ﯼ ﺩ ﻧﺎﺭﯾﻨﻪ ﻟﻤﻮﻧ‪ ‬ﻓﺎﺳﺪﯾ‪‬ﯼ ﺩﻏﻪ ‪‬ﻟﻪ ﭘﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩﻟﯿﻞ ﻧﯿﺴﯽ‪.‬‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﻭﺟﻪ ﺩﺍﺩﻩ ﭼﯥ‪ :‬ﭘﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﮐﯥ ﺩﺍ ﺣﮑﻢ ﺭﺍﻏﻠﯽ ﭼﯥ ﻧﺎﺭﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﺗﺮ ‪‬ﻮ ﭘـﻪ ﻟﻤﺎﻧ‪‬ـﻪ ﮐـﯥ‬
‫ﻣﺨﮑﯥ ﻭﻱ‪ .‬ﮐﻪ ﭼﯿﺮﯤ ﻧﺎﺭﯾﻨﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﯥ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﺷﯽ ﺍﻭ ﯾﺎ ﻭﺭﺳﺮﻩ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺗﺮ‪‬ﻨ‪ ‬ﻭﺩﺭﯾ‪‬ﯼ ﻧـﻮ ﻧﺎﺭﯾﻨـﻪ ﺩ‬
‫‪٤٣‬‬
‫ﻓﺮﺿﻮ ﭘﺮﯾ‪‬ﻮﺩﻭﻧﮑﯥ ﺩﯼ ﻧﻮ ﻟﻤﻮﻧ‪ ‬ﯾﯽ ﻓﺎﺳﺪﯾ‪‬ﯼ ﭘﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﮐﯥ ﺭﺍ‪‬ﯽ‪ :‬ﺍﺧﺮﻫﻦ ﻣﻦ ﺣﯿﺚ ﺍﺧﺮﻫﻦ ﺍﷲ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ‪‬ﯽ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﮐ‪‬ﯼ ﻟﮑﻪ ‪‬ﺮﻧ‪‬ﻪ ﭼﯥ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻭﺭﻭﺳﺘﻪ ﭘﯿﺪﺍ ﮐ‪‬ﻱ ﺩﻱ(‬
‫ﺩﻭﻫﻢ ﻧﻈﺮ‪ :‬ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻓﻌﯽ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺣﻤﺪ ﺍﻭ ﺍﻣﺎﻡ ﻣﺎﻟﮏ )ﺭﺡ( ﺩﯼ‪ ،‬ﺩﻭﯾﯽ ﻭﺍﯾﯽ ﭼﯥ ﺩﺍ ﮐﺎﺭ ﻣﮑﺮﻭﻩ ﺩﯼ‪ ،‬ﻧﻪ ﺩ‬
‫ﻧﺎﺭﯾﻨﻪ ﺍﻭ ﻧﻪ ﻫﻢ ﺩ ‪‬ﯥ ﻟﻤﻮﻧ‪ ‬ﻓﺎﺳﺪﯾ‪‬ﯼ ﻟﮑﻪ ﭘﻪ )ﺍﻻﻡ( ﻧﻮﻣﯽ ﮐﺘﺎﺏ ﮐﯥ ﺭﺍ‪‬ﯽ ‪:‬ﻭ ﻟﻮ ﺍﻥ ﺭﺟﻼﹰ ﻭ ﻧـﺴﺎﹰ‬
‫ﻓﻘﺎﻡ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ﺧﻠﻒ ﺍﻻﻣﺎﻡ‪ ،‬ﻭ ﺍﻟﺮﺟﺎﻝ ﺧﻠﻔﻬﻦ ﺍﻭﻗﺎﻡ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ﺣﺬﺍﺀ ﺍﻻﻣﺎﻡ ﻓﺎﻳﺘﻤﻤﻦ ﺑﻪ‪ ،‬ﻭ ﺍﻟﺮﺟﺎـﻝ ﺍﻟـﯽ‬
‫ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺍﻭ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﯥ ﺩ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﺍ ‪...‬‬

‫ﺟﻨﺒﻬﻦ‪ ،‬ﮐﺮﻫﺖ ﺫﻟﮏ ﻟﻠﻨﺴﺎﺀ ﻭ ﺍﻟﺮﺟﺎﻝ ﻭ ﺍﻻﻣﺎﻡ ﻭ ﻟﻢ ﺗﻔﺴﺪ ﻋﻠﯽ ﻭﺍﺣﺪ ﻣﻨﻬﻢ ﺻﻼﺗﻪ(‪ ٤٤‬ﺩﻏﻪ ﺭﺍﺯ ﺍﺑـﻦ‬
‫ﻗﺪﺍﻣﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﺘﺎﺏ ﮐﯽ ﻭﺍﯾﯽ‪ :‬ﻭ ﺍﻥ ﻭﻗﻒ ﺍﻟﻤﺮﺍ ﺻﻒ ﺍﺭﺟﺎﻝ ﮐﺮﻩ ﻭ ﻟﻢ ﺗﺒﻄﻞ ﺻﻼﺗﻪ ﻭ ﻻ ﺻﻼﺓ ﻣـﻦ‬
‫ﯾﻠﯿﻬﺎ(‪ ٤٥‬ﺩ ﺩﯼ ﻧﻈﺮ ﭘﻠﻮﯾﺎﻥ ﺩﺍ ﺩﻟﯽ ﻧﯿﺲ ﯾﭽﯥ ﺩ ﻟﻤﺎﻧ‪‬ﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻪ ﻏﯿﺮ ﻟﻤﺎﻧ‪‬ﻪ ﻗﯿﺎﺱ ﻭﯼ ﺍﻭ ﻟﻤﻮﻧ‪ ‬ﯾﯽ ﻧﻪ‬
‫)ﺹ(‬
‫ﻓﺎﺳﺪﯾ‪‬ﯼ ‪‬ﮑﻪ ﺩﺍ ﺧﺒﺮﻩ ﺛﺎﺑﺘﻪ ﺩﯼ‪ ،‬ﭼﯥ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ)ﺹ( ﻟﻤﻮﻧ‪ ‬ﮐﺎﻭﻩ ﺍﻭ ﺑﯽ ﺑﯽ ﻋﺎﯾﺸﻪ )ﺭﺽ( ﺑﻪ ﺩ ﻫﻐـﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻣﺨﮑﯽ ﻭﯾﺪﻩ ﻭﻩ‪.‬‬
‫ﭘﺎﯾﻠﻪ‪ :‬ﭘﻪ ﺩﯼ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮐﯥ ﭼﯥ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﮐﻮﻣﻪ ‪‬ﯿ‪‬ﻧﻪ ﺷﻮﯼ ﺩﻩ‪ ،‬ﺍﻭ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﭘﻪ ﻫﮑﻠـﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯼ ﺷﻮﻝ‪ ،‬ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩ ﻣﻨﻮﻧﮑﻮ ﺍﻭ ﻧﻪ ﻣﻨﻮﻧﮑﻮ ﺩﻻﯾﻞ ﻣﻮ ﻫﻢ ﻭ‪‬ﺍﻧﺪﯤ ﮐ‪‬ﻝ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎﯾﻠﻪ ﮐﯥ‬
‫ﺩﻱ ﻧﺘﯿﺠﯥ ﺗﻪ ﺭﺳ‪‬ﯼ ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺩ ﻓﻘﻬﯽ ﻣﺴﺎﯾﻠﻮ ﺩ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺩﻟﯿﻞ ‪‬ﺮ‪‬ﯽ‪ ،‬ﭼﯥ ﺍﺳﺘﻨﺎﺩ ﯾﯽ ﻧـﺺ‪،‬‬
‫ﺍﺟﻤﺎﻉ‪ ،‬ﺿﺮﻭﺭﺕ ﺍﻭ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻭﯼ‪،‬ﮐﻪ ﺩ ﺍﺳﺘﺤﺴﺎﻥ ﺑﻨﺎ ﭘﺮ ﻋﻘﻞ ﻭﯼ ﻫﻐﻪ ﺩ ‪‬ﻮﻟﻮ ﻓﻘﻬﺎﻭﻭ ﻟﻪ ﻧﻈﺮﻩ ﻣﺮﺩﻭﺩ‬
‫ﺩﯼ ﺍﻭ ﻫﯿ‪ ‬ﻓﻘﻬﯽ ﻋﺎﻟﻢ ﺗﻪ ﺩ ﻗﺒﻮﻝ ﺍﻭ ﻣﻨﻠﻮ ﻭ‪ ‬ﻧﻪ ﺩﯼ‪.‬‬
‫‪155‬‬

‫ﻣﺎﺧﺬﻭﻧﻪ ﺍﻭ ﻣﺮﺍﺟﻊ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻓﺮﻫﻨ‪ ‬ﻻﻭﺱ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﻓﺎﺭﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺎﻟﯿﻒ ﺧﻠﯿﻠﻞ ﺟﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪ ﺣﻤﯿﺪ ﻃﺒﯿﺒﯿﺎﻥ‪ ،۱۳۸۰ ،‬ﺟﻠﺪ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺹ ‪.156‬‬
‫‪ -2‬ﺍﻟﻤﺴﺘﺼﻔﯽ ﻣﻦ ﻋﻼ ﺍﻟﺼﻮﻝ‪ ،‬ﺗﺎﻟﯿﻒ ﺍﻣﺎﻡ ﻏﺰﺍﻧﯽ‪ ،‬ﺩﺍﺭﺍﻟﻔﮑﺮ ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ‪‬ﻮ‪.137 ،‬‬
‫‪ -3‬ﺭﻭﺿﺔ ﺍﻟﻨﺎﻇﺮ‪ ،‬ﺗﺎﻟﯿﻒ ﺍﺑﻦ ﻗﺪﺍﻣﺔ ﺍﻟﻤﻘﺪﺳﯽ‪ 85 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺍﻟﻤﻮﺍﻓﻘﺎﺕ ﻓﯽ ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻟﺸﺮﯾﻊ‪ ،‬ﺗﺎﻟﯿﻒ ﺍﻟﺸﺎﻃﺒﯽ‪ ،‬ﻠﻮﺭﻡ ﺟﺰ‪ 205 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺍﻻﺣﮑﺎﻡ ﻓﯽ ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻻﺣﮑﺎﻡ‪ ،‬ﺳﯿﻒ ﺍﻟﺪﯾﻦ ﻻﻣﺪﯼ‪ ،‬ﻠﻮﺭﻡ ﺟﺰ‪137 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺍﻟﺰﻣﺮ‪ 18 ،‬ﺁﯾﺖ‪.‬‬
 ‫‪ -7‬ﺍﻻﻋﺮﺍﻑ‪ 145 ،‬ﺁﯾﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﻣﺴﻨﺪ ﺍﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬ﭘﻨ‪‬ﻢ ﺟﺰ‪.3601 ،‬‬
‫‪ -9‬ﺭﻭﺿﺔ ﺍﻟﻨﺎﻇﺮ‪ 85 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﮐﺘﺎﺏ ﺍﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﯿﻒ ﺍﺑﻮﺯﻫﺮﻩ‪ 172 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -11‬ﺍﻻﺣﮑﺎﻡ ﻓﯽ ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻻﺣﮑﺎﻡ‪ ،‬ﻠﻮﺭﻡ ﺟﺰ‪.136 ،‬‬
‫‪ -12‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ﺩﻭﻫﻢ ‪‬ﻮﮎ‪288 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -13‬ﺭﻭﺿﺔ ﺍﻟﻨﺎﻇﺮ‪ 850 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -14‬ﺍﻻﻡ‪ ،‬ﺩ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﻟﺸﺎﻓﻌﯽ ﺗﺎﻟﯿﻒ‪ ،‬ﺍﻭﻡ ‪‬ﻮﮎ‪.270 ،‬‬
‫‪ -15‬ﺍﻟﺮﺳﺎﻟﺔ‪ ،‬ﺩ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﻟﺸﺎﻓﻌﯽ ﺗﺎﻟﯿﻒ‪ 505 ،‬ﻣﺦ‪ .‬ﻣﮑﺘﺒﻪ ﺷﺎﻣﻠﻪ‪.‬‬
‫‪ -16‬ﺍﻻﺣﮑﺎﻡ ﻓﯽ ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻻﺣﮑﺎﻡ‪ ،‬ﺳﯿﻒ ﺍﻟﺪﯾﻦ ﺍﻻﻣﺪﯼ‪ 4 ،‬ﻮﮎ‪ 209 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -17‬ﺍﻟﺰﻣﺮ‪ ۱۸ ،‬ﺁﯾﺖ‪.‬‬
‫‪ -18‬ﺍﻟﺰﻣﺮ‪ ۵۵ ،‬ﺁﯾﺖ‪.‬‬
‫‪ -19‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪ ۱۸۵ ،‬ﺁﯾﺖ‪.‬‬
‫‪ -20‬ﻣﺴﻨﺪ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﯿﻒ ﺍﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬ﭘﻨ‪‬ﻢ ‪‬ﻮﮎ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﻧﻤﺒﺮ ‪.3601‬‬
‫‪ -21‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪ 59 ،‬ﺁﯾﺖ‪.‬‬
‫‪ -22‬ﺍﻟﺤﺼﻮﻝ ﻓﯽ ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻟﻔﻘﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺍﻟﺤﺴﻦ ﺍﻟﺮﺍﺯﯼ‪ ،‬ﺩﻭﻫﻢ ‪‬ﻮﮎ‪ 565 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫‪ -23‬ﺍﺭﺷﺎﺩ ﺍﻟﻔﺤﻮﻝ‪ ،‬ﺩ ﺍﻣﺎﻡ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺎﻟﯿﻒ‪ 211 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -24‬ﺍﻟﻤﻮﺍﻓﻘﺎﺕ ﻓﯽ ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻟﺸﺮﯾﻌﺔ‪ ،‬ﻠﻮﺭﻡ ‪‬ﻮﮎ‪ 206 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -25‬ﺭﻭﺿﺔ ﺍﻟﻨﺎﻇﺮ‪ 85 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -26‬ﺍﻟﻤﺴﺘﺼﻔﯽ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ‪‬ﻮﮎ‪ 139 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -27‬ﺷﺮﺡ ﺟﻤﻊ ﺍﻟﺠﻮﺍﻣﻊ‪.133 /2‬‬
‫‪-28‬ﺍﺭﺷﺎﺩ ﺍﻟﻔﺤﻮﻝ‪ ،‬ﺗﺎﻟﯿﻒ ﺍﻻﻣﺎﻡ ﺍﻟﺸﻮﮐﺎﻧﯽ‪ 212 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪-29‬ﮐﺸﻒ ﺍﻻﺳﺮﺍﺭ ﻋﻠﯽ ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻟﻘﻔﻪ ﺍﻟﺒﺰﺍﺩﻭﯼ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻒ ﻋﻼﺀﺍﻟﺪﯾﻦ ﻋﺒﺪﺍﻟﻌﺰﯾﺰ ﺍﺣﻤﺪ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﯼ‪ ،‬ﻠﻮﺭﻡ ‪‬ﻮﮎ‪ 50 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -30‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪ 12 ،‬ﺁﯾﺖ‪.‬‬
‫‪-31‬ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻟﻔﻘﻪ ﺍﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻒ ﺩﮐﺘﻮﺭ ﻭﻫﺒﺔ ﺍﻟﺰﺣﯿﻞ‪ ،‬ﺩﻭﻫﻢ ‪‬ﻮﮎ‪ 743 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -32‬ﺳﻨﻦ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ﺩﻭﻫﻢ ‪‬ﻮﮎ‪817 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -33‬ﻣﺼﻨﻒ ﺍﺑﻦ ﺍﺑﯽ ﺷﯿﺒﺔ‪ ،‬ﺍﺑﻮﺑﮑﺮ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺁﺑﯽ ﺷﯿﺒﺔ‪ ،‬ﻠﻮﺭﻡ ﺟﺰ‪ 366 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪-34‬ﺗﻬﺬﯾﺐ ﺳﻦ ﺍﺑﯽ ﺩﺍﻭﺩ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻒ ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﯿﻢ ﺍﻟﺤﻮﺯﺓ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ﺟﺰ‪ 449 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -35‬ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻟﻔﻘﻪ ﺍﻻﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺩﻭﻩ ‪‬ﻮﮎ‪744 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -36‬ﺩ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﻓﻘﻬﯽ ﻣﺒﺎﺩﯼ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺍﺳﺤﺎﻕ ﺣﺴﯿﻦ ﺧﯿﻞ‪ 92 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬ ‫‪156‬‬
‫‪ -37‬ﺍﻟﻮﺟﯿﺰ ﻓﯽ ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻟﻔﻘﻪ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻒ ﻋﺒﺪﺍﻟﮑﺮﯾﻢ ﺯﯾﺪﺍﻥ‪ 234 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -38‬ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻟﻔﻘﻪ ﺍﻻﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺩﻭﻫﻢ ‪‬ﻮﮎ ‪ 745‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -39‬ﻫﺪﺍﯾﻪ ‪.90/1‬‬
‫‪ -40‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺍﻭ ﺳﺒﻞ ﺍﻟﺴﻼﻡ‪ ،‬ﺩﻭﻫﻢ ‪‬ﻮﮎ‪ 147 ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -41‬ﺍﻟﻤﻐﻨﯽ ﻓﯽ ﺍﺻﻮﻝ ﺍﻟﻔﻘﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺩﻭﻫﻢ ‪‬ﻮﮎ‪ ٤٧٧ ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -42‬ﺍﻻﻡ‪ ،‬ﺩﻭﻫﻢ ‪‬ﻮﮎ‪ ١٨٠ ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪-43‬ﺍﻻﻡ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ‪‬ﻮﮎ‪ ٢٥٥ ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -44‬ﻧﺼﺐ ﺍﻟﺮﺍﯾﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻒ ﺟﻤﺎﻝ ﺍﻟﺪﯾﻦ ﺍﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﯾﻮﺳﻒ ﺍﻟﺰﯾﻠﺼﯽ‪ ،‬ﺩﻭﻫﻢ ‪‬ﻮﮎ‪ ٣٦ ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫‪ -45‬ﺍﻻﻡ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪‬ﯼ ‪‬ﻮﮎ‪ ١٥٠ ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
 ‫ﺻﻼﺣﯿﺖ و اﻧﻮاع آن‬
‫ﻗﺎﺿﯽ ﻧﻮراﻟﺤﻖ ﻧﻮر‬

‫اﻫﻠﯿﺖ ﯾﮏ دوﻟﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﺪول ﺑﺮاي وﺿﻊ و اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن‬

‫ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﺧﺘﯿﺎرات ﯾﺎ ﻗﺪرت ﺑﺮ اﺷﺨﺎص‪ ،‬اﻣﻮال و وﻗﺎﯾﻌﯽ ﮐﻪ در ﺣﻮزة آن رخ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ و آن ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﺟﻨﺒﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺻﻼﺣﯿﺖ وﺿﻊ ﻗﻮاﻋﺪ؛‬
‫‪ -2‬ﺻﻼﺣﯿﺖ اﻋﻤﺎل ﻗﻮاﻋﺪ ﯾﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ وﺿﻊ ﺷﺪه؛‬
‫‪ -3‬ﺻﻼﺣﯿﺖ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﻗﻀﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫از آنﺟﺎ ﮐﻪ ﺻﻼﺣﯿﺖ زﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ و ﻣﺎدي )ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع( اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌـﺪادي اﺻـﻞ‬
‫ﯾﺎ دﻟﯿﻞ ﺑﺮاي ﺻﻼﺣﯿﺖ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫‪ -1‬اﺻﻞ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ؛‬
‫‪ -2‬اﺻﻞ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﻮدن؛‬
‫‪ -3‬اﺻﻞ ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ ﺑﻮدن؛‬
‫‪ -4‬اﺻﻞ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮدن؛ و‬
‫‪ -5‬اﺻﻞ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻔﻌﻮل‪.‬‬
‫اوﻟﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ راﺑﻄﻪ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ دوﻣﯽ ﺑﺮ ﻗﺪرت دوﻟﺖ ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮد؛ ﺳﻮﻣﯽ ﺑـﺮ ﺣـﻖ دوﻟـﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺧﻮد؛ ﭼﻬﺎرﻣﯽ ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﺎﺻـﯽ؛ ﮐـﻪ در ﻧﻈـﺮ دوﻟـﺖ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿـﺖ ﺟﻬـﺎﻧﯽ دارد؛ و‬
‫ﭘﻨﺠﻤﯽ ﺑﺮ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻤﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﭘﻨﺞ اﺻـﻞ‪ ،‬ﺳـﻪ اﺻـﻞ اول‪ ،‬ﭘـﺬﯾﺮش ﮔـﺴﺘﺮده‬
‫دارد‪ ،‬اﺻﻞ ﭼﻬﺎرم ﺗﺎ ﺑﺪان ﺣﺪ ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺮاﯾﻤﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺟﻬـﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﺻﻞ ﭘﻨﺠﻢ از ﭼﻨﺎن ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺘﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬ﺻﻼﺣﯿﺖ اﺻﻮﻻً از ﺣﺎﮐﯿﻤﺖ ﯾﮏ دوﻟﺖ ﺑﺮ ﻗﻠﻢرو ﻓﻀﺎﯾﯽاش ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺻـﻼﺣﯿﺖ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﻪ ﮐﻠﯿﻪ اﺷﺨﺎص و اﺷﯿﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺣﯿﻄﻪ ﻣﺮزﻫﺎي آن ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﺮ ﻓﻀﺎي ﻫﻮاي ﻣﻠـﯽ آن‪،‬‬
‫و آبﻫﺎي داﺧﻠﯽ و ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ آن‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺻﻼﺣﯿﺖ دوﻟﺖ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻮده و ﺑﻪ اﺷﺨﺎص و اﺷﯿﺎي ﺧـﺎرج از ﻣﺮزﻫـﺎي آن‬
‫ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ در ﻣﻮرد آنﻫﺎ وﺟﻮد دارد اﻣﺘﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻌﻀﯽ از اﻋﻤـﺎل ﻣﻤﻨﻮﻋـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻫﻤﮥ دوﻟﺖﻫﺎ در اﺟﺮا و ﻣﺠﺎزات آن اﻋﻤﺎل اﺟﺎزه ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻮن دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت از ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺧﻮد ﭘﺎس و ﺣﺮاﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺎرﺿـﺎت ﻣﺮﺑـﻮط‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺑﻪ ﺻﻼﺣﯿﺖﻫﺎ ﻣﺠﺎل زﯾﺎدي ﺑﺮاي ﺑﺮوز ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻫﻤﺎن ﭘﻨﺞ اﺻﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻌﺎرﺿﺎت اﻣﮑﺎن ﺗﻘﺎرن ﺻﻼﺣﯿﺖﻫﺎ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪:‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﻣﺘﻬﻤﯿﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﮐـﺸﻮر ﻣﺤﺎﮐﻤـﻪ و ﻣﺠـﺎزات ﺷـﻮد‪ .‬در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺗﻀﻤﯿﻨﺎﺗﯽ در ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﺎﺳـﯽ ﯾـﺎ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺿـﻮﻋﻪ ﺧـﻮد در ﻣـﻮرد »ﮔﺮﻓﺘـﺎري‬
‫ﻣﻀﺎﻋﻒ« )ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﯾﮏ ﺟﺮم ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺷﺪن( دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫‪‬‬
‫وﺿﻌﯿﺘﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻫﯿﭻ ﻗﺎﻋﺪهاي ﺑﺮاي ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ اراﯾﻪ ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻼﺣﯿﺖ‪ :‬اﺻﻞ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ‪(Jurisdiction: Nationality Principle) ،‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺴﯿﺎر از دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﯾﮏ دوﻟـﺖ ﺑـﻪ اﺗﺒـﺎع آن و اﻋﻤـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ‬
‫آنﻫﺎ در ﺧﺎرج از ﺻﻼﺣﯿﺖ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ دوﻟﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺴﺮي دارد‪ .‬اﺻﻞ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺒﺘﻨـﯽ ﺑـﺮ‬
‫‪158‬‬
‫اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ارﺗﺒﺎط و ﻋﻼﻗﻪ ﻣﯿﺎن دوﻟﺖ و ﻓﺮد‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺷـﺨﺺ و ﻣـﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺤـﻞ و‬
‫ﻣﮑﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در روي آﯾﮕﻠﻮ آﻣﺮﯾﮑﻦ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﮐﯿﻔﺮي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺎﺑﻌﯿـﺖ ﻓﻘـﻂ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬

‫‪‬‬
‫;‪Jurisdiction: nationality principle, 127; Jurisdiction: personaligity principle, 128‬‬
‫;‪Jurisdiction: protective principle, 129; Jurisdiction: Territoriality principle, 130‬‬
‫‪Jurisdiction: Universality principle, 127‬‬
 ‫ﺟﺮاﯾﻢ ﻣﻬﻤﯽ ﭼﻮن ﺧﯿﺎﻧﺖ ﯾﺎ ﻗﺘﻞ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪ .‬دوﻟﺖﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده وﺳـﯿﻊﺗـﺮي از اﯾـﻦ‬
‫اﺻﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ دوﻟﺖﻫﺎ‪ ،‬اروﭘﺎي ﺑﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻖ و ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬اﺻﻞ ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐـﻪ دوﻟـﺖ ﺻـﻼﺣﯿﺖ اوﻟﯿـﻪ ﺑـﺮ اﺗﺒـﺎع ﺧـﻮد دارد و در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﺎ اﺻﻞ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑـﻮدن ﺻـﻼﺣﯿﺖ درﮔﯿـﺮ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬اﺻـﻞ ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﻣﻔﺮوض ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﺻﻼﺣﯿﺖ اوﻟﯿﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺤﻞ ﻋﻤﻞ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﺷﺨﺺ ﻣﺮﺗﮑﺐ دوﻟﺖﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ اﺻﻞ ﺗﺎﺑﻊ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ ﭼﻨﺪان ﻋﻼﻗﻪ ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ اﺗﺒﺎع آﻧﺎن در دادﮔﺎهﻫﺎي ﻏﯿﺮ از دادﮔﺎهﻫﺎي‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﺤﺘﺮم ﺷﻤﺮدن درﺧﻮاﺳـﺖﻫـﺎي اﺳـﺘﺮداد ﮐـﻪ اﺧﺘﻼﻓـﺎت‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺘﯽ در آن ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﯾﮏ ﺗﺒﻌﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑـﻪ ﺟﺮﻣـﯽ ﮐـﻪ در ﺳـﺮزﻣﯿﻦ‬
‫اﻣﺮﯾﮑﺎ ارﺗﮑﺎب ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﺷﻮﻧﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﺻﻼﺣﯿﺖ در ﻗﻀﯿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺪﯾﻠﯽ اﺻﻞ ﺗﺎﺑﻊ‪،‬‬
‫و اﻣﺮﯾﮑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻞ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﻮدن ﭼﻨﯿﻦ ادﻋﺎي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣـﺘﻬﻢ ﺑـﻪ ﻓﺮاﻧـﺴﻪ‬
‫ﺑﺮﮔﺮدد ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً درﺧﻮاﺳـﺖ اﺳـﺘﺮداد را از ﺳـﻮي اﻣﺮﯾﮑـﺎ ﺗﺮﺗﯿـﺐ اﺛـﺮ ﻧـﺪاده و‬
‫ﺗﺮﺟﯿﺢ ﺧﻮاﻫﺪ داد ﺗﺎ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪدادﮔﺎه ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻫﻤﯿـﺖ ﺗﺎﺑﻌﯿـﺖ در ﻣـﻮارد دﯾﮕـﺮي‬
‫ﻫﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد و آن وﻗﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﺑﺮ ﺗﺎﺑﻌﯿـﺖ ﻣـﺪﻋﯽ ﺑـﺎ ﻃـﺮف ﻣـﺪﻋﯽﻋﻠﯿـﻪ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از آن ﺑﻪ اﺻﻞ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻌﻠﻮل ﻧﺎم ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﺿـﻌﯿﻒﺗـﺮ از‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ و اﻧﻮاع آن‬

‫اﺻﻞ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﻮدن ﺑﺎ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺻﻼﺣﯿﺖ اﺻﻞ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻔﻌﻮل‬

‫ﻧﻈﺮ ﺑﺴﯿﺎري از دوﻟﺖﻫﺎ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ارﺗﮑﺎب ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﻋﻠﯿﻪ اﺗﺒﺎع آﻧﺎن در ﺧﺎرج‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫اﯾﻦ دوﻟﺖﻫﺎ ﺻﻼﺣﯿﺖ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﻣﯽدﻫﺪ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺒـﺪي ﻓﺮﻋـﯽ ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﺻـﻼﺣﯿﺖ‬
‫دوﻟﺖ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ ﺷﺪه و در ﻣﯿﺎن ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان در ﻣﻌﺮض اﺧﺘﻼف زﯾﺎدي ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻖ و ﺗﻔﺴﯿﺮ‪ :‬اﺻﻞ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻔﻌﻮل ﻟﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﻨﺎي ﺻﻼﺣﯿﺖ دوﻟﺖ اﺧـﺘﻼف زﯾـﺎدي ﺑـﺮ‬
‫‪159‬‬
‫ﻣﯽاﻧﮕﯿﺰد زﯾﺮا ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﺣﻘﻮق دوﻟﺖ ﺧﻮد را ﺑـﺎ ﺧـﻮد ﺣﻤـﻞ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﺧﺎرج از ﺻﻼﺣﯿﺖ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ دوﻟﺖ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺻﻼﺣﯿﺖ ﺣﺎﮐﻤﻪ ﯾﮏ دوﻟﺖ ﺑﺮ ﻗﻠﻤﺮو ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﭼـﺎﻟﺶ ﮐـﺸﯿﺪه ﻣـﯽﺷـﻮد‪ ،‬و اﺻـﻞ‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻔﻌﻮل ﺑﻪ اﺻﻞ ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ دوﻟﺖﻫﺎي دﯾﮕـﺮ ﻟﻄﻤـﻪ وارد ﻣـﯽﺳـﺎزد‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از زﻣﯿﻨﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺻﻞ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻔﻌﻮل ﻣﺴﻠﻤﺎً اﻫﻤﯿـﺖ زﯾـﺎدي ﺧﻮاﻫـﺪ داﺷـﺖ ﻣـﻮاردي‬
‫ﻫﺴﺖ ﮐﻪ در آن ﺟﺮم در ﺟﺎﯾﯽ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬وﺟﻮد آﺷﮑﺎري ﻧﺪارد‬
‫ﻣﺜﻞ ﻓﻀﺎي ﻣﺎوراي ﺟﻮ‪.‬‬
 ‫ﺻﻼﺣﯿﺖ اﺻﻞ ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ ﺑﻮدن‬
‫اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﮐﻪ ﺻﻼﺣﯿﺖ دوﻟﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﯾﮏ ﺷﺨﺺ در ﺧﺎرج از ﺻﻼﺣﯿﺖ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ آن دوﻟﺖ رخ داده وﻟﯽ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﻨﯿﺖ آن را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﯽاﻧﺪازد اﻋﻤـﺎل ﻣـﯽﺷـﻮد اﺻـﻞ‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ ﺑﻮدن ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺒﺪاء ﻓﺮﻋﯽ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﺻـﻼﺣﯿﺖ دوﻟـﺖ ﺑـﺮ اﻋﻤـﺎل اﻓـﺮاد‬
‫ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﭼﻨﺎن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در اﻋﺘﺒﺎر و ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ ﻫﻤـﺴﻨﮓ اﺻـﻮل ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﺑـﻮدن و‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻫﻤﯿﺖ‪ :‬اﺻﻞ ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ ﺑﻮدن ﺻﻼﺣﯿﺖ‪ ،‬اﺑﺰاري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪوﺳﯿﻠﻪ آن دوﻟﺖ ﻣﻨـﺎﻓﻊ و اﻣﻨﯿـﺖ‬
‫از اﻋﻤﺎل ارﺗﮑﺎﺑﯽ در ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮر ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺧﺎﺻـﻪ در ﻣـﻮارديﮐـﻪ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﺻﻮرت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﺒﻌﺎت ﻧﺎﭼﯿﺰي ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﻣﺤﻞ وﻗﻮع ﻋﻤﻠﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾـﻦ اﺻـﻞ در ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫ﻣﻀﯿﻖﺗﺮ از اﺻﻞ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﻮدن ﯾﺎ اﺻﻞ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و در ﻣـﻮاردي ﺑـﻪ‬
‫ﮐﺎر ﻣﯽرود ﮐﻪ ﻋﻤﻞ اﻓﺮادي ﮐﻪ در ﺧﺎرج از دوﻟﺖ روي داده‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﻣﺘﻀﺮر ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫و ﯾﺎ ﺟﺮﻣﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از اﻣﻮر ﯾﺎد ﺷﺪه ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﻣﻮاري ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ ﻣﺜﺎلﻫـﺎ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫را ذﮐﺮ ﮐﺮد‪:‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺑﺮاﻧﺪازي‪ ،‬ﺧﯿﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﻗﺘـﺼﺎدي و اﻣﻨﯿﺘـﯽ و ﺟﻌـﻞ در ﻗـﻀﯿﻪ ﻣﻌـﺮوف‬
‫‪ States v . Pizzarusso 338 f.2 d8 (1968) United‬اﺻــﻞ ﺣﻤــﺎﯾﺘﯽ ﺑــﻮدن ﻣــﻨﻌﮑﺲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ‪ ،‬ﻓﺮدي اﻇﻬﺎراﺗﯽ ﺧﻼف واﻗﻊ در درﺧﻮاﺳﺖ وﯾﺰاي ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻪ اﻣﺮﯾﮑـﺎ ﻧـﺰد‬
‫ﮐﻨﺴﻮل اﯾﻦ ﮐﺸﻮر در ﮐﺎﻧﺎدا ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ آن ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺮم در اﻣﺮﯾﮑﺎ اﺗﻔﺎق‬
‫ﻧﯿﻔﺘﺎده ﺑﻮد و اﯾﻦ ﯾﮑـﯽ از ﺷـﺮوط اﺻـﻠﯽ ﻋﯿﻨـﯽ ﺳـﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑـﻮدن ﺻـﻼﺣﯿﺖ اﺳـﺖ( دادﮔـﺎه‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻧﻈﺮ داد ﮐﻪ اﻇﻬﺎرات ﮐﺬب ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ اﺛﺮ ﺑﺪي ﺑﻪ اﻣﺮﯾﮑﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و از اﯾﻦرو اﯾﻦ‬
‫دادﮔﺎه داراي ﺻﻼﺣﯿﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺻﻼﺣﯿﺖ اﺻﻞ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﻮدن‬ ‫‪160‬‬

‫ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻣﻄﻠﻖ و اﻧﺤﺼﺎري دوﻟﺖ ﺑﺮ ﮐﻠﯿﻪ اﺷﺨﺎص و اﺷﯿﺎي واﻗﻊ در ﻣﺤﺪودة ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد‪:‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻠﯽ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﻮن ﻣﻌﺮوف ﺑﻮده و ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﺻﻼﺣﯿﺖ اوﻟﯿﮥ در ﻣـﻮرد‬
‫ﮐﻠﯿﻪ اﻣﻮري ﮐﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد ﻣﯽﮔﺬرد و ﺑﺮ ﺟﺮاﯾﻤﯽ ﮐﻪ در آن ارﺗﮑﺎب ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬دارد و در اﯾـﻦ‬
‫راه ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻣﯿﺎن ﺗﺎﺑﯿﻊ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﻮول وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﯾـﻦ ﻧـﻮع از ﺻـﻼﺣﯿﺖ ﻧـﻮع ﻏﺎﻟﺒـﺖ آن در‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﺪول اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ دوﻟﺖﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻔﻮق ﯾﮏ دوﻟﺖ را ﺑـﺮ ﻗﻠﻤـﺮو ﺧـﻮد ﻣﺤﺘـﺮم‬
‫ﺷﻤﺎرﻧﺪ و در اﻣﻮر داﺧﻠﯽ آن و ﯾﺎ در ﺻﻼﺣﯿﺖ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ آن ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺳـﺮزﻣﯿﻦ دوﻟـﺖ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻀﺎي ﻫﻮاي آن‪ ،‬آبﻫﺎي داﺧﻠﯽ و درﯾﺎي ﺧﺰر ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ را در ﺑﺮ ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪ .‬اﮔـﺮ ﺟﺮﻣـﯽ‬
 ‫ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﺳﺮزﻣﯿﻦ را ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺳﺎزد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻـﻮرت ﻣـﺴﺄﻟﻪ ﺻـﻼﺣﯿﺖ ﻣﻘـﺎرن روي ﻣـﯽدﻫـﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ ذﻫﻨﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ )دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﺟﺮم در ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ آن ارﺗﮑﺎب ﯾﺎﻓﺘﻪ( و ﺻـﻼﺣﯿﺖ ﻋﯿﻨـﯽ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ )دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ اﺛﺮ ﺟﺮم در ﺳﺮزﻣﯿﻦ آن ﺑﺮوز ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ و ﺗﻨﻔﯿﺢ‪ :‬اﺻﻞ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﻮدن ﺻﻼﺣﯿﺖ از ﻣﻔﻬـﻮم ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ دوﻟـﺖ ﭘﺪﯾـﺪ ﻣـﯽآﯾـﺪ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﻣﺤﺪوده ﺣﻮزه اﻗﺘﺪار آن ﻫﯿﺞ ﻗﺪرﺗﯽ ﺑﺮ آن دوﻟﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭘﯿـﺸﯽ و ﺳـﺒﻘﺖ‬
‫ﮔﯿﺮد ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻧﻈﺎم دوﻟﺖ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ در ﻗـﺮون ﺷـﺎﻧﺰدﻫﻢ و ﻫﻔـﺪم‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ روﯾﺎ روﯾﯽ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن اروﭘﺎ ﺑﺎ اﻗﺘـﺪار ﺳﯿﺎﺳـﯽ دﻧﯿـﻮي ﭘـﺎپ در روم‪ ،‬اﯾـﻦ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺟﺎي ﭘﺎپ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺣﺎﻣﻞ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻗﻠﻤﺮو ﺳﻠﻄﻨﺖ در ﻣـﺴﺎﯾﻠﯽ‬
‫ﺟﺰ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﻌﻨﻮي ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﺪرت ﺣﺎﮐﻤﻪ ﺑﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﻮدن ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮔﺮه ﺧﻮرده ﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ‬
‫ﻫﺮ دوﻟﺘﯽ ﺑﺎ اﺗﺒﺎع ﺧﻮد‪ ،‬در ﺧﺎرج از ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط دارد‪ ،‬وﻟـﯽ اﯾـﻦ ارﺗﺒـﺎط‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون ﭘﺬﯾﺮش دوﻟﺖ دﯾﮕﺮ در داﺧﻞ ﻗﻠﻤﺮو آن ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﺑﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ اﻗﺘﺪار دوﻟﺖ دوم‬
‫در ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد ﻏﺎﻟﺐ و ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ اﺻﻠﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ دوﻟﺖﻫﺎ را از ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ از اﺻﻮل ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻌﺎف ﻧﻤﯽدارد ﭼﺮا ﮐﻪ اﯾﻦ اﺻﻮل ﺑﺮ اﻣﻮر ﯾﮏ دوﻟﺖ در داﺧـﻞ ﻗﻠﻤـﺮو ﺧـﻮدش ﻫـﻢ‬
‫ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﺣﻘﻮق ﻋﺒﻮر ﺑﯽ ﺿﺮر و رﻓﺘﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن‪.‬‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ و اﻧﻮاع آن‬

‫ﺻﻼﺣﯿﺖ اﺻﻠﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮدن‬

‫اﻗﺘﺪار ﯾﮏ دوﻟﺖ ﺑﺮ ﻋﻬﺪهدار ﺷﺪن ﺻﻼﺣﯿﺖ ﮐﯿﻔﺮي در ﻣﻮرد ﯾﮏ ﻓﺮد ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺗﺎﺑﻌﯿـﺖ‬
‫ﻓﺮد و ﯾﺎ ﻣﺤﻞ و ﯾﺎ ﻣﺤﻞ وﻗﻮع ﺟﺮم‪ :‬اﺻﻠﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮدن ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻐﺎﯾﺮ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﺟﺮاﯾﻢ ﻋﯿﻠﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪.‬‬
‫ﻓﺮد ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﺮاﯾﻢ دﺷﻤﻦ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه و ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺮ دوﻟﺘﯽ دﺳﺘﮕﯿﺮ و ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﺻـﻞ ﻫـﻢ ﻣﺜـﻞ اﺻـﻞ ﺣﻤـﺎﯾﺘﯽ ﺑـﻮدن و اﺻـﻞ‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻔﻌﻮل از اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎص ﻓﺮﻋﯽ در ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪161‬‬
‫اﻫﻤﯿﺖ اﺻﻞ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﻮدن ﮔﻮﯾﺎي آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺮاﯾﻤﯽ وﺟﻮد دارد ﮐـﻪ ﺑـﺮ رواﺑـﻂ ﻣـﻨﻈﻢ‬
‫دوﻟﺖﻫﺎ اﺛﺮ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﯾﺎ ﻣﺘﻀﻤﻦ رﻓﺘﺎري ﻣﻐﺎﯾﺮ ﺑـﺎ ﻣـﺪﻧﯿﺖ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟـﺮاﯾﻢ‬
‫ﻣﺘﺬﮐﺮه ﻓﻮق ﻋﻠﯿﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻠﺖﻫﺎ و ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﺷﺨﺺ ﺧﺎﺻـﯽ ﮐـﻪ ﺟـﺮم ﻋﻠﯿـﻪ وي واﻗـﻊ ﺷـﺪه‬
‫ارﺗﮑﺎب ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺟﺮاﯾﻢ از اﯾﻦ ﻧﻮع ﺷﺎﻣﻞ دزدي درﯾﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت ﺑﺮده‪ ،‬ﺑﺮدﮔﯽ ﺳﻔﯿﺪ‪ ،‬ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎ‬
‫رﺑﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺟﻌﻞ‪ ،‬ﺟﻨﺎﯾﺎت ﺟﻨﮕﯽ و ﺟﻨﺎﯾﺎت ﻋﻠﯿﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ )ﻧﺴﻞﮐﺸﯽ( ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﺻﻞ ﺟﻬـﺎﻧﯽ ﺑـﻮدن‬
‫ﻣﻮرد ﭘﺬﯾﺮش ﺟﻬﺎﻧﯽ دوﻟﺖﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﭼـﻮن ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﻣـﺸﺘﺮك و ﻣـﻮرد ﻗﺒـﻮل ﻋﻤـﻮم از ﺟـﺮاﯾﻢ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺗﻬﺪﯾﺪ آﺷﮑﺎري اﺳﺖ ﺑﺮ ﺻﻼﺣﯿﺖ دوﻟـﺖﻫـﺎ ﺑـﺮ‬
‫اﺗﺒﺎع ﺧﻮدﺷﺎن‪.‬‬
 ‫ﭘﺮﭼﻢ ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ‬
‫ﭘﺮﭼﻢ دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺸﺘﯽﻫﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﺒﺎﻟﻐﯽ ﭘﻮل ﺣﻖ ﺛﺒـﺖ‬
‫و ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ ﺑﺪون درﺧﻮاﺳﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻟﺰاﻣﺎت ﻣﻌﻤﻮل از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﻠﯿـﺖ ﺻـﺎﺣﺒﺎن ﺑـﺎ‬
‫ﺧﺪﻣﻪ ﯾﺎ ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن ﮐﺸﺘﯽﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎﻧﺎﻣﻪ و ﻫﻨﺪوراس )و ﻣﺪﺗﯽ ﮐﺎﺳﺘﺎرﯾﮑﺎ( اوﻟﯿﻦ دوﻟﺖﻫـﺎي ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ از اﯾﻦ روش ﺛﺒﺖ آزاد ﭘﯿﺶ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ دوم اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻟﯿﺒﺮﯾـﺎ ﺑـﻮدن از ﺟﻨـﮓ‬
‫دوم ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ زﯾﺎدي ﺑﻪ ﺻﻮرت دوﻟﺖ اول در ﺻﻒ دوﻟﺖﻫﺎي اﻋﻄﺎ ﮐﻨﻨﺪة ﭘﺮﭼﻢﻫﺎي ﻣـﺼﻠﺤﺘﯽ‬
‫درآﻣﺪ )ﭘﺎﻧﺎﻣﺎ در ردﯾﻒ دوم ﺑﻮد( و ﺑﺮ روي ﮐﺎﻏﺬ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر در ‪ 1967‬ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻧﺎوﮔﺎن‬
‫ﺗﺠﺎري دﻧﯿﺎ ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎلﻫﺎي ﻗﺒﺮس‪ ،‬ﺳﻨﮕﺎﭘﻮر‪ ،‬ﺳﻮﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺳـﺮﯾﻼﻧﮑﺎ و ﻓﻠﯿﭙـﯿﻦ ﺑـﻪ ﺻـﻒ ﻣﺰﺑـﻮر‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﯿﭻﮐﺪام از اﯾﻦ دو ﻋﻀﻮ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ‪ 1985‬ژﻧﻮ در ﺧﺼﻮص درﯾـﺎﯾﯽ آزاد ﻧﯿـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن اﺧﯿﺮ وﺟﻮد ﯾﮏ ارﺗﺒﺎط واﻗﻌﯽ ﺑـﯿﻦ ﮐـﺸﺘﯽ و دوﻟـﺖ ﺻـﺎﺣﺐ ﺛﺒـﺖ آن را ﺿـﺮوري‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬و ﻫﻤﯿﻦ دوﻟﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻣـﺆﺛﺮي در اﻣـﻮر اداري‪ ،‬ﻓﻨـﯽ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﺑـﺮ‬
‫ﮐﺸﺘﯽﻫﺎي ﺣﺎﻣﻞ ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮد اﻋﻤﺎل ﮐﻨﺪ‪ .‬دﯾﻮان ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ دادﮔﺴﺘﺮي در رأي ﻣـﺸﻮرﺗﯽ ﺧـﻮد‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫در ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﮐﻤﯿﺘﻪ اﯾﻤﻨﯽ درﯾﺎي اﺳﺖ‪ (1960) .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮ ﺣـﻖ ﻟﯿﺒﺮﯾـﺎ‪ ،‬و‬
‫ﭘﺎﻧﺎﻣﻪ در ﺛﺒﺖ آزاد ﮐﺸﺘﯽﻫﺎ ﺻﺤﻪ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ و راي داد ﮐـﻪ ﻣﻔﻬـﻮم ارﺗﺒـﺎط واﻗﻌـﯽ در ﺗﻌﯿـﯿﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺒﺎرت »ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣﻠﻞ ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺸﺘﯽ« ﺑﺮاي ﻋﻀﻮﯾﺖ در ﮐﻤﯿﺘﻪ اﯾﻤﯿﻦ اﯾﻤﮑﻮ‪ ،‬ﮐـﻪ در‬
‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻣﺆﺳﺲ اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن درج ﺷﺪه دﺧﺎﻟﺘﯽ ﻧﺪارد‪ .‬دﯾـﻮان ﻧﻈـﺮ داد‪ ،‬ﻋﺒـﺎرت ﯾـﺎد ﺷـﺪه‬
‫ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ دوﻟﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻧﺎو ﺛﺒﺖ ﺷﺪه را دارد‪ ،‬و ﻫﯿﭻ ﻧﻈﺮي ﺑـﻪ ارﺗﺒـﺎط ﻣﯿـﺎن‬
‫ﮐﺸﺘﯽﻫﺎ و دوﻟﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻫﻢ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯽ ارﺗﺒﺎﻃﯽ در اﯾـﻦ ﺧـﺼﻮص‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از دﯾﺪﮔﺎه ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬وﺟﻮد ﭘﺮﭼﻢﻫﺎي ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ ﺣﻖ ﺣﻤﺎﯾﺖ از آن را دارد و آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان‬
‫در وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻣﻠـﯽ و اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ دﮐﺘـﻮرﯾﻦ »ﮐﻨﺘـﺮول ﻣـﺆﺛﺮ« آن ﮐـﺸﺘﯽ را‬
‫ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮐﻨﺪ و آﯾﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﺎر دوﻟﺖ داراي ﻣﺎﻟﮑﯿـﺖ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﮐـﺸﺘﯽﻫـﺎي ﺣﺎﻣـﻞ ﭘـﺮﭼﻢ‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ ﺗﺴﺮي ﯾﺎﺑﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ روﯾـﻪ ﭘـﺮﭼﻢﻫـﺎي ﻣـﺼﻠﺤﺘﯽ‪،‬‬ ‫‪162‬‬

‫ﻣﻐﺎﯾﺮ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ‪:‬‬

‫‪ nationality Genuine link 136; Nationality of ships, 24‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﻫﻤﯿﺖ و ﺿﺮورت اﻫﺘﻤﺎم‪:‬‬

‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﺮﭼﻢﻫﺎي ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ ﺑﺤﺚﻫﺎي زﯾﺎدي در ﺣﻘﻮق درﯾﺎﻫﺎ و ﮐﺸﺘﯽراﻧـﯽ ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ ﺑـﺮ‬
‫اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ اﯾﻦ ﭘﺮوﺳﻪﻫﺎ اﺻﻮﻻً از ﺳﻮي ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﮐﺸﺘﯽراﻧﯽ از اﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﯾﻮﻧﺎن‪ ،‬ﻫﻨﮓﮐﻨـﮓ‬
‫و ژاﭘﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬و اﯾﻦ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﺛﺒﺖ ﮐـﺸﺘﯽﻫـﺎ ﺗﺤـﺖ اﯾـﻦ ﭘـﺮﭼﻢﻫـﺎ از‬
 ‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﯿﺎت اﺟﺘﻨﺎب ﮐﺮده و ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺧﻮد را ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﻨـﺪ از دﯾـﺪن‬
‫اﯾﻦ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﭘﺮﭼﻢﻫﺎي ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ »ﭘﺮﭼﻢﻫﺎي ﺿﺮوري« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪة آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻦ ﭘﺮﭼﻢﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﺎزار ﮐﺸﺘﯽراﻧـﯽ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ رﻗﺎﺑﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺛﺒﺖ آزاد‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽاﻧﺪ ﺛﺒﺖ ﮐﺸﺘﯽﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ را ﺗﺤﺖ ﭘﺮﭼﻢ‬
‫ﺧﻮد در اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮق ﺣﺎﮐﻤﻪ ﺧﻮﯾﺶ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺠـﺎز ﻣـﯽداﻧﻨـﺪ‪ ،‬از ﺳـﻮي‬
‫دﯾﮕﺮ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﮐﺸﺘﯽ از ﻣﻠﻞ درﯾﺎﯾﯽ ﺳﻨﺘﯽ اروﭘﺎﯾﯽ و ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي آﻧـﺎن ﭘﯿـﺸﺘﺎز ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﺑـﺎ‬
‫ﭘﺮﭼﻢ ﻫﺎي ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ ﺑﻮد ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺛﺒﺖ آزاد ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﮐﺸﺘﯽﻫـﺎي اﻣﺮﯾﮑـﺎ و دﯾﮕـﺮ ﺻـﺎﺣﺒﺎن‬
‫ﭘﺮﭼﻢﻫﺎي ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ ﺑﺮگ ﺑﺮﻧﺪهاي ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﺗـﺎ در رﻗﺎﺑـﺖ ﺑـﺎ ﮐـﺸﺘﯽراﻧـﯽ ﺛﺒـﺖ ﺷـﺪه ﺗﺤـﺖ‬
‫ﭘﺮﭼﻢﻫﺎي ﻣﻠﻞ درﯾﺎﯾﯽ ﺳﻨﺘﯽ از اﻣﺘﯿﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺗﺤﺎدﯾﻪﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه اﺗﺤﺎدﯾﻪﻫﺎي درﯾﺎﻧﻮردان‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻢﻫﺎي ﻣـﺼﻠﺤﺘﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪاﻧﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﭼﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﺻـﺎﺣﺒﺎن ﮐـﺸﺘﯽ اﻣﮑـﺎن ﻣـﯽدﻫـﺪ از‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ ﮐﺎر و دﯾﮕﺮ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻠﻞ درﯾﺎﯾﯽ ﺑﮕﺮﯾﺰﻧﺪ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺸﺎﻏﻞ درﯾﺎﯾﯽ در اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻠﺖﻫﺎ را از ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﺷﻐﻠﯽ ﻣﺤﺮم ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺛﺒﺖ آزاد ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﻋﻤـﺎل‬
‫در اﺳﺘﺎﻧﺪردﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺪﻣﻪ ﻋﺪم ﺗﺒﻌﯿﺖ از ﻣﻘﺮرات ﺿـﺪ آﻟـﻮدﮔﯽ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﺧﻄـﺮ اﻧـﺪاﺧﺘﻦ‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ و اﻧﻮاع آن‬

‫اﻣﯿﻦ درﯾﺎﻧﻮرد ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻮادث ﻣﺘﻌﺪدي از ﻧﻔﺖﮐﺶﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ درﯾﺎ ﻧﻮرد ﺛﺒﺖ آزاد ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻪ‪ ،‬وﻟﯽ واﻗﻌﯿﺖ اﯾﻦ اﺳﺖﮐـﻪ ﻧﺎوﮔـﺎن درﯾـﺎﯾﯽ ﻟﯿﺒﺮﯾـﺎ ﺗﻌـﺪاد‬
‫ﻧﺴﺒﺘﺎً زﯾﺎدﺗﺮي از ﮐﺸﺘﯽﻫﺎي ﻣﺪرن را در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻧﺎوﮔﺎنﻫﺎي دﯾﮕﺮ در اﺧﺘﯿـﺎر دارد و ﻟﯿﺒﺮﯾـﺎ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻼشﻫﺎي در ﺑﻬﺒﻮد ﮐﻨﺘﺮول ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﮐﺸﺘﯽﻫﺎي ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﺗﺤﺖ ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮد ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ آورده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻫﻢ ﺗﻼشﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺗـﺎ ﺑـﺎ ﺧﻄـﺮات ﻧﺎﺷـﯽ از‬
‫ﭘﺮﭼﻢﻫﺎي ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺮط ارﺗﺒﺎط واﻗﻌﯽ در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ‪ 1958‬ژﻧﻮ در ﻣﻮرد درﯾﺎي آزاد ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺗﻼشﻫﺎ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﺮ روﯾﮥ رو ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺛﺒﺖ آزاد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬دﻟﯿـﻞ ﻫـﻢ ﻧـﺪارد ﮐـﻪ ﻣﻌﺘﻘـﺪ‬
‫‪163‬‬
‫ﺑﺎﺷﯿﻢ ﻗﯿﺪ ارﺗﺒﺎط واﻗﻌﯽ در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ‪ 1982‬ﺣﻘﻮق درﯾﺎﻫﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ اﯾﻦ روﯾﻪ ﺑﮕـﺬارد‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﺮﭼﻢﻫﺎي ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ ﻫﻢﭼﻨـﯿﻦ در دﺳـﺘﻮر ﮐـﺎر ﺳـﺎزﻣﺎن ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ درﯾـﺎﯾﯽ )رﯾﻠـﻮ( و‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﺎر ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ )رﯾﻠﻮ( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ از ﺳﻮي ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﻠﻞﻣﺘﺤﺪ در ﺗﺠـﺎرت و‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ آﻧﮑﺘﺎد ﻫﻢ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﭘـﺮﭼﻢﻫـﺎي ﻣـﺼﻠﺤﺘﯽ ﺑـﺎ اﮐﺜﺮﯾـﺖ‬
‫وﺳﯿﻊ اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ ﻣﺤﮑﻮم ﺷﺪه و آنﻫﺎ ﺧﻮاﺳﺘﺎر از ﺑـﯿﻦ ﺑـﺮدن ﺗـﺪرﯾﺠﯽ آن ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﭘﺪﯾـﺪة‬
‫ﻣﺨﺮب در اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﮑﺘﺎد در ﺳﺎل ‪ 1986‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺑﺨﺸﯽ از اﻗـﺪاﻣﺎت ﺿـﺪ‬
‫ﺛﺒﺖ آزاد‪ ،‬ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن را در ﺧﺼﻮص ﺷﺮاﯾﻂ ﺛﺒﺖ ﮐﺸﺘﯽﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﭘﺮﭼﻢﻫﺎي ﻣﻠﯽ ﻣﻮرد ﭘـﺬﯾﺮش‬
‫ﻗﺮار داد‪.‬‬
 ‫ﺻﻼﺣﯿﺖ دوﻟﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺮﭼﻢ‬
‫اﺻﻞ ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ درﺑﺎره ﺻﻼﺣﯿﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﺑﻪ ﺟﺰ در ﻣـﻮارد اﺳـﺘﺜﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻫـﺮ ﺷـﺮﯾﮏ در‬
‫درﯾﺎي آزاد ﻓﻘﻂ ﺗﺎﺑﻊ ﺻﻼﺣﯿﺖ دوﻟﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺮﭼﻢ آن اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ دوﻟﺘـﯽﮐـﻪ ﺑـﻪ آن ﮐـﺸﺘﯽ‬
‫ﺣﻖ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮد را داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﻼﺣﯿﺖ دوﻟﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﭘـﺮﭼﻢ از ﻧﺘـﺎﯾﺞ اﯾـﻦ ﻗﺎﻋـﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ دوﻟﺘﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ و ﺣﻖ ﻧﺪارد ﻫﯿﭻ ﻗﺴﻤﺘﯽ از درﯾﺎﯾﯽ آزاد را ﺗﺤﺖ ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ ﯾـﺎ‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ ﺧﻮﯾﺶ درآورد و اﯾﻦ ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ دوﻟﺖﻫﺎ را از ﺑﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻟﺠﺎمﮔـﺴﯿﺨﺘﮕﯽ ﯾـﺎ ﺑـﯽ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻟﺠﺎمﮔﺴﯿﺨﺘﻪ و ﻫﺮج و ﻣﺮج در درﯾﺎي آزاد‪ ،‬ﺑﺎز داﺷﺖ‪ .‬در ﺻﻮرت وﻗـﻮع ﺗـﺼﺎدم ﯾـﺎ ﻫـﺮ‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ دﯾﮕﺮ درﯾﺎﻧﻮردي در درﯾﺎي آزاد‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ ﮐﯿﻔﺮي ﯾﺎ اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﺧﺪﻣﻪ ﮐﺸﺘﯽ ﻓﻘﻂ ﻧﺰد‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗﻀﺎﯾﯽ ﯾﺎ اداري دوﻟﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺮﭼﻢ ﯾﺎ دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﻓﺮد ذيرﺑﻂ ﺗﺒﻌﻪ آن اﺳﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫آﻏﺎز ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪ در ﺳﺎل ‪ 1952‬در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺑﺮوﮐﺴﻞ در ﻣﻮرد ﯾﮏ ﻧﻮاﺧﺖﺳﺎزي ﭘـﺎرهاي‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﮐﯿﻔﺮي در ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺼﺎدم ﯾﺎ دﯾﮕﺮ ﺣـﻮادث درﯾـﺎي ﻧﻮرﯾـﺪ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ و در ﮐﻨﻮاﻧـﺴﯿﻮن ‪ 1958‬ژﻧـﻮ در ﻣـﻮرد درﯾـﺎي آزاد و در ﮐﻨﻮاﻧـﺴﯿﻮن‬
‫‪ 1982‬ﻣﻠﻞﻣﺘﺤﺪ در ﺣﻘﻮق درﯾﺎﻫﺎ آورده ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه رأي ﺑﺴﯿﺎر اﻧﺘﻘﺎداﻧﮕﯿﺰ دﯾـﻮان داﯾﻤـﯽ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫دادﮔﺴﺘﺮي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ در ﻗﻀﯿﻪ ﻟﻮﺗﻮس )ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﺗﺮﮐﯿﻪ ‪ (1927‬را ﻧﻘﺾ ﮐـﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ اﯾـﻦ‬
‫راي ﻫﻢ آن اﺻﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﺣﻘﻮق ﻋﺮﻓﯽ را ﺻﺤﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﺸﺘﯽﻫﺎ در درﯾـﺎي آزاد ﺗـﺎﺑﻊ‬
‫ﻫﯿﭻ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺟﺰ دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﺮﭼﻢ آن را ﺑﺮ اﻓﺮاﺷـﺘﻪاﻧـﺪ ﻧﯿـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼـﻮن دوﻟـﺖ ﺻـﺎﺣﺐ ﭘـﺮﭼﻢ‬
‫ﻣﺴﻮول اﺳﺘﻔﺎده و ﮐﺎرﺑﺮ اﯾﻤﻦ ﮐﺸﺘﯽﻫﺎي ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻼﺣﯿﺖ آن ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﺮ ﺻـﻼﺣﯿﺖ ﻣﻘـﺎرن‬
‫‪‬‬
‫دوﻟﺖ ﻣﺘﺒﻮع ﺧﺪﻣﻪ ﮐﺸﺘﯽ ﻣﻘﺪم ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻋﻤﺪه ﺻﻼﺣﯿﺖ دوﻟﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺮﭼﻢ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در درﯾـﺎي آزاد و ﻧﯿـﺰ در‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻧﺤﺼﺎري اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻘﻮق دوﻟﺖ ﺳﺎﺣﻠﯽ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳـﺎﺧﺘﻦ‪ ،‬ورود‬
‫در ﻋﺪﺷﻪ و ﯾﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﺪﺧﻼت در ﮐﺸﺘﯽ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻓﻘﻂ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﮐﺸﺘﯽ دوﻟﺘﯽ دارﻧـﺪ ﭘـﺮﭼﻢ آن‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ آن ﮐﻪ ﮐﺸﺘﯽﻫﺎي ﺟﻨﮕﯽ و ﮐﺸﺘﯽﻫﺎي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﯾﮏ دوﻟﺖ و ﯾـﺎ ﮐـﺸﺘﯽﻫـﺎي‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﯾﮏ دوﻟﺖ ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎً در اﻫﺪاف ﻏﯿﺮ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷـﻮد‪ ،‬از ﻣـﺼﻮوﻧﯿﺖ‬ ‫‪164‬‬

‫ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬و ﻋﻼوه از ﺑﺮﺧﻮرداري ﮐﺬاﺋﯽ وﺿﻌﯿﺖﻫﺎي اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﻫﻢ وﺟـﻮد دارد ﮐـﻪ‬
‫ﮐﺸﺘﯽ ﺟﻨﮕﯽ ﯾﺎ ﮐﺸﺘﯽ دوﻟﺘﯽ و ﯾﺎ ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎ ﯾﺎ ﻣﺠﻮز ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﮐﺸﺘﯽ ﻏﯿﺮ دوﻟﺘﯽ و ﯾﺎ‬
‫ﮐﺸﺘﯽ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ و ﯾﺎ ﺗﺤﺖ اداره ﯾﮏ دوﻟﺖ و ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﻫﺪاف ﺗﺠﺎري دوﻟﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺪاﺧﻠـﻪ‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪Freedom of seas, 237; Nationality of ships 245 Cuban Quarantine 1982, 306.‬‬
 ‫ﺻﺮفﻧﻈﺮ از اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﮐﻪ دوﻟﺖ ﺳﺎﺣﻠﯽ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﮐﺸﺘﯽﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ‬
‫در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻧﺤﺼﺎري اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺠﺎور ﺧﻮد اﻋﻤﺎل ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﭼﻪ اﯾﻦ ﮐـﺸﺘﯽﻫـﺎ ﺣـﻖ‬
‫دوﻟﺖ ﺳﺎﺣﻠﯽ را در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﺷﺮط وﺟﻮد دﻻﯾﻠﯽ ﻣﻨﻄﻘـﯽ‬
‫در اﯾﻦﮐﻪ ﮐﺸﺘﯽ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻈﻨﻮن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم دزدي درﯾﺎي‪ ،‬ﺗﺠﺎرت ﺑـﺮده‪ ،‬ﯾـﺎ ﭘﺨـﺶ اﻣـﻮاج ﻏﯿـﺮ‬
‫ﻣﺠﺎز ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﮐﺸﺘﯽ ﺑﺪون ﻣﻠﯿﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺑﻪ اﻫﺘﺰاز در آوردن ﭘﺮﭼﻢ ﺧﺎرﺟﯽ و‬
‫ﯾﺎ اﻣﺘﻨﺎع از اراﯾﻪ ﭘﺮﭼﻢ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻣﻠﯿﺖ ﻫﻤﺎن ﮐـﺸﺘﯽ ﺟﻨﮕـﯽ را دارد‪ ،‬ورود ﺑـﻪ ﻋﺮﺷـﻪ ﮐـﺸﺘﯽ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮاردي ﮐﺸﺘﯽ ﺟﻨﮕﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺣﻖ ﺑـﻪ‬
‫اﺻﻄﻼح »ﺑﺎزدﯾﺪ« ﯾﺎ ﺣﻖ در ﺑﺎزدﯾﺪ و ﺗﻔﺘﯿﺶ ﯾﺎ ﺣﻖ »ﻧﺰدﯾﮏ ﺷـﺪن« ﻧﻤـﻮده ﺗـﺎ در ﺧـﺼﻮص‬
‫ﺣﻖ ﮐﺸﺘﯽ ﯾﺎده ﺷﺪه در ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻦ ﭘﺮﭼﻢ ﺧـﻮد ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬ﻣـﯽﺗـﻮان ﻗـﺎﯾﻘﯽ ﺑـﻪ ﮐـﺸﺘﯽ‬
‫ﻣﻈﻨﻮن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﺑﺮرﺳﯽ اوراق ﮐﺸﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻈﻨـﻮن ﺑـﻮدن آن ﻫـﻢﭼﻨـﺎن ﺑـﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺟﻬﺖ ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺰﯾـﺪ وارد ﻋﺮﺷـﻪ ﮐـﺸﺘﯽ ﺷـﺪ‪ .‬اﺳـﺘﺜﻨﺎﻫﺎي دﯾﮕـﺮ در زﻣﯿﻨـﻪ‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ دوﻟﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺮﭼﻢ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻓـﻮري‪ ،‬ﺗﻮﻗﯿـﻒ ﮐـﺸﺘﯽ ﺧـﺎرﺟﯽ ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬
‫اﺧﺘﯿﺎرات و اﺣﺘﺮام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﻣﺘﺒﺎدل ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﻌﺎﻫﺪاﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﮐـﺸﺘﯽﻫـﺎي دول ذﯾـﺮﺑﻂ را‬
‫ﻣﺠﺎز ﻣﯽﺷﻤﺮد )و اﯾﻦ روﯾﻪ در ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ در از ﻣﯿﺎن ﺑﺮدن ﺑﺮدهداري ﻣﻌﻤـﻮل ﺑـﻮده اﺳـﺖ و‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ و اﻧﻮاع آن‬

‫اﻣﺮوزه ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪﻣﻮﺟﺐ ﻣﻌﺎﻫﺪات ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺎﻧﺪار درﯾﺎﯾﯽ و ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﮐﺎﺑـﻞﻫـﺎي‬
‫زﯾﺮ درﯾﺎﯾﯽ دﻧﺒﺎل ﻣﯽﺷﻮد(؛ ﻣﺪاﺧﻠﻪ در ﺻﻮرت ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﯽ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺣﻮادث ﮐـﺸﺘﯽراﻧـﯽ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ )آﻟﻮدﮔﯽ ﺗﺼﺎدﻓﯽ( و )اﯾﻦ ﺣﻖ در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺪاﺧﻠـﻪ در درﯾـﺎي‬
‫آزاد در ﻣﻮارد ﺗﺼﺎدﻓﺎت آﻟﻮدﮔﯽ ﻧﻔﺖ‪ 1969 ،‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه وﻟﯽ اﻣﺮوزه اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺟﺰﯾﯽ از ﺣﻘﻮق‬
‫ﻋﺮﻓﯽ اﺳﺖ(؛ و ﺑﺎﻻﺧﺮه در ﻣﻮارديﮐﻪ اﻗـﺪام ﻋﻠﯿـﻪ ﮐـﺸﺘﯽ ﺧـﺎرﺟﯽ از ﺳـﻮي ﺷـﻮراي اﻣﻨﯿـﺖ‬
‫ﻣﻠﻞﻣﺘﺤﺪ ﻣﺠﺎز ﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﻤﺎ اﯾﻦﮐﻪ در ﻃﻮل ﺑﺮﺣﺎن رودي ﺷـﯿﺎ )رودﯾﺰﯾـﺎ( در ﺳـﺎل ‪ ،1966‬اﯾـﻦ‬
‫اﺟﺎزه ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن داده ﺷﺪ ﺗﺎ ﮐﺸﺘﯽﻫﺎ را در ﻣﺴﯿﺮﺷﺎن ﺑﺮ ﺑﻨﺪر ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷﺪه »ﺑﯿﺮا« واﻗـﻊ در‬
‫ﻣﻮزاﻣﺒﯿﮏ ﮐﻪ در آن زﻣﺎن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﭘﺮﺗﮕﺎل »ﭘﺮﺗﻐﺎل« ﺑﻮد ﺗﻮﻗﯿﻒ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪاﺧﻠﻪ در ﮐﺸﺘﯽراﻧـﯽ‬
‫‪165‬‬ ‫ﺧﺎرﺟﯽ در درﯾﺎي آزاد ﺑﺪﻟﯽ دﻓﺎع ﻣﺸﺮوع‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﻃﻮل ﺟﻨﮓاﻟﺠﺰاﯾـﺮ‪ ،‬ﺑـﺴﯿﺎر‬
‫ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ »ﻗﺮﻧﻄﯿﻨﻪ« ﮐﻮﺑﺎ در ﺳﺎل ‪ 1962‬ﭼﻨﯿﻦ ﺑـﻮد‪ ،‬در اﯾـﻦ‬
‫ﺳﺎل ﮐﺸﺘﯽﻫﺎي ﺟﻨﮓ اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ‪ ،‬آرﭼﺎﻧﯿﺖ‪ ،‬و ﻧﺰوﯾﻼﯾﯽ و از ﺟﻤﻬﻮري دوﻣﯿﻨـﯿﮑﻦ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﻗﻄﻊﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ‪ ،‬در ﺟﺮﯾﺎن ﮐﺸﺘﯽراﻧﯽ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﺣﻤﻞ‬
‫ﺗﺠﻬﯿﺰات ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﻬﺎﺟﻤﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﮐﻮﺑﺎ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آوردﻧﺪ‪.‬‬
 ‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﻗﻀﺎوت ﭘﺎل ﺣﻀﺮت ﮔﻞ ﺣﺴﺎﻣﯽ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﭘﮋوﻫﺶ ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺑﻨﯿﺎدي ﺟﻮاﻣﻊ اﻣﺮوزي ﺑﺸﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮيﮐـﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒـﺎً‬
‫ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﻧﻈـﻢ و ﻧـﺴﻖ اﻣـﻮر ﺑـﺪون اﻧﺠـﺎم‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺳﺎﺳﯽ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮐﻨﺠﮑﺎوي ﯾﮑﯽ از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺟﺪا ﻧﺸﺪﻧﯽ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐـﻪ ﻣـﺸﺎﻫﺪه ﻣـﯽﮐﻨـﯿﻢ‬
‫ﻃﻔﻞ از اﺑﺘﺪاي ﺗﻮﻟﺪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎه و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺎت و ﺗـﻼشﻫـﺎي ﻣـﺪاوم در ﭘـﯽ ﮐـﺸﻒ ﺗـﺎزهﻫـﺎ و‬
‫اﻓﺰودن ﺑﻪ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ داﻧﺴﺘﻨﯽﻫﺎ و ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﺧﻮداﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﺸﺮ ﻧﯿﺰ از اﺑﺘﺪاي ﺧﻠﻘـﺖ‬
‫در ﺟﺴﺖ وﺟﻮي ﮐﺸﻒ رازﻫﺎي ﭘﯿﭽﯿﺪه اﺳﺮار آﻣﯽزي ﮐﻪ از ﻫﻤـﻪ ﺳـﻮوي را در ﻣﯿـﺎن ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮده ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ اداﻣﻪ دارد و ﻧﻈﺮ ﺑﻪاﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﻫـﺎي ﭼـﺸﻤﮕﯿﺮي ﮐـﻪ اﻧـﺴﺎن در‬
‫ﻋﻠﻮم ﻇﺎﻫﺮي و ﻓﻨﻮن و ﻃﺒﺎﺑﺖ و ﺣﺘﺎ در ﻋﻠﻮم ﻋﻘﻠﯽ ﺑﺪﺳﺖ آورده ﻫﻨﻮز در ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺒﻞ از ﻗـﺪم‬
‫اول در راه ﮐﺸﻒ ﺣﻘﺎﯾﻖ و اﺳﺮار ﺧﻠﻘﺖ ﻗﺮار دارد ﺗﺎ ﺑﺸﺮ ﻫﺴﺖاﯾﻦ ﺟﺴﺖ وﺟـﻮ اداﻣـﻪ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﻨﺠﮑﺎوي و ﻋﻄﺶ ﺧﺎﻣﻮش ﻧﺸﺪﻧﯽ ﺑﺮاي ﮐﺸﻒ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﭘﺎﯾﻪ و اﺳﺎس ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﭘـﮋوﻫﺶ‬
‫را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺷﮑﻞ آﮔﺎه ﯾﺎ ﻧﺎﺧﻮد آﮔـﺎه ﺑـﺎ آن ﻋﺠـﯿﻦ‬
 ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪه اﺧﺘﺮاﻋﺎت و اﮐﺘﺸﺎﻓﺎت ﺣﺎﺿﺮ در ﺳﺎﯾﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻨﺠﮑﺎوي و ﺗﻼش ﻣﺪاوم‬
‫و ﭘﯿﮕﯿﺮ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دراﯾﻦﺟﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﯾﺎ ﭘﮋوﻫﺶ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ‪:‬‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ وﭘﮋوﻫﺶ در ﻟﻐﺖ‪ ،‬ﺟﺴﺖ وﺟـﻮ ﮐـﺮدن اﻣـﺮي ﺑـﺮاي ﺑـﻪ دﺳـﺖ آوردن آن اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫اﺻﻄﻼح ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﮐﺸﻒ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺠﻬﻮل و ﻣﺠﻤﻞ ﮐﻪ ﺑﺎ روش ﺧﺎﺻﯽ از ﻃﺮﯾـﻖ ﺗﺄﻣـﻞ و‬
‫ﺟﺴﺖ وﺟﻮ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﻄﻠﺒﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫درﮐﺘﺎبﻫﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻢ وﺑـﯿﺶ ﻫﻤـﻪ آنﻫـﺎ ﺑـﺮ ﺣﻘﯿﻘـﺖﯾـﺎﺑﯽ‬
‫)‪ (finding fact‬ﺗﺄﮐﯿﺪ دارد ﮐﻪ دراﯾﻦﺟﺎ ﺑﻪ ذﮐﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒﻫﺎ اﮐﺘﻔﺎء ﻣﯽﮐﻨـﯿﻢ‪،‬‬
‫ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺗﺸﺎﺑﻪ وﺗﺪاﺧﻞ ﺗﻌﺎرﯾﻒ اراﯾﻪ ﺷﺪه را درﺧﻮاﻫﻨﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﻈﻢ ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻣـﻮردﻧﻈـﺮ و ﻣﻄـﺮح‬
‫ﺷﺪه در ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﯾﺎ ﭘﮋوﻫﺶ ﮐﺎري اﺳﺖ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎﻫﺪف دﺳﺖﯾـﺎﺑﯽ ﺑـﻪ آنﭼـﻪ ﺑـﺮ دﯾﮕـﺮان ﻣﺠﻬـﻮل‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎ ﺗﻔﺼﯿﻞ و ﮔﺴﺘﺮدن آﻧﭽﻪ ﺑﺮ دﯾﮕﺮان ﺑﻪ اﺟﻤﺎل ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در ﮐـﺎر ﺗﺤﻘﯿـﻖ‪،‬‬
‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺳﻌﯽ دارد ﺣﻘﺎﯾﻘﯽ را آﺷﮑﺎر ﮐﻨﺪ و ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﭘﺮﺳـﺶﻫـﺎي ﺧـﻮد در ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﯿﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻌﺮﯾﻒ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ از ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ را ﯾﮏ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﻨﻈﻢ و ﻣﺪون ﻣـﯽداﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻫﺪف آن ﮐﺸﻒ وﮔﺴﺘﺮش داﻧﺶ و ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺤﻘﯿﻖ در اﺻﻄﻼح ﻋﻠﻤﯽ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﮐﺸﻒ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ ﻣﺠﻬﻮل ﯾﺎ ﻣﺠﻤﻞ ﮐﻪ ﺑـﺎروش‬
‫ﺧﺎﺻﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺄﻣﻞ و ﺟﺴﺖ وﺟﻮ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﻄﻠﺒﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫دراﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﭼﻨﺪوﯾﮋﮔﯽ ﻋﻤﺪه ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬روش‪ ،‬ﺗﺄﻣﻞ وﺟﺴﺖ وﺟﻮ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻫـﺮ‬
‫‪167‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ )ﻣﯿﺘﻮدوﻟﻮژي‪ (Methodology -‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﮑﺮ و اﻧﺪﯾـﺸﻪ‪ ،‬و ﺳـﺮ اﻧﺠـﺎم ﺣﺮﮐـﺖ و‬
‫ﺟﺴﺖ وﺟﻮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺪف ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﻫﺪف ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﺴﺖ وﺟﻮي ﻣﻨﻈﻢ و اﺻﻮﻟﯽ ﺑﺮاي ﮐﺸﻒ ﺣﻘﯿﻘـﺖ‪ .‬ﻟـﺬا ﻫـﺪف‬
‫ﻫﺮ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺸﻒ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﺧﺎص ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎص ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﯾـﮏ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ادﺑﯽ‪ ،‬ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ وﺟﺰء آن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﺮ ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﺴﺎﻟﻪ و ﻫﺮ ﻣﻮرد ﺑﺴﺘﻪ ﺑـﻪاﯾـﻦﮐـﻪ آن را از ﭼـﻪ ﺟﻨﺒـﻪاي ﻣـﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺣﻘﺎﯾﻖ زﯾﺎدي ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﺪف ﺧﻮد را‬
‫روي ﺟﻨﺒﻪاي ﺧﺎص از ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﻃﻮر اﺻﻮﻟﯽ ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل آن ﺑـﺮوﯾﻢ‬
‫ﮐﻪ درﺿﻤﻦ اﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ ﺑﺪان ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻃﺮﯾﻘﻪ و ﻣﯿﺘﻮد ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ ﻋﺒﺎرت از ﻃﺮﯾﻘﻪ و ﻣﯿﺘﻮدي اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻣﺤﻘـﻖ ﻏـﺮض ﺗﻔﺤـﺺ‪ ،‬ﺑﺮرﺳـﯽ‪،‬‬
‫ﮐﺸﻒ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻋﻠﻤﯽ و ﯾﺎ ﺟﻬﺖ اﺛﺒﺎت ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﺳـﺎزد ﺗـﺎ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺗﻔﺤﺺ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ‪ ،‬اﮐﺘﺸﺎﻓﺎت و ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺻﺤﯿﺢ و ﺳﻘﯿﻢ ﺗﻮﺳﻂ اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻘـﻪ‬
‫و ﻣﯿﺘﻮد ﻣﻌﻠﻮم و ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ ﻣﺮدم ﭘﯿﺸﮑﺶ و ﻏﺮض اﺳﺘﻔﺎده در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺸﺮ واﺷﺎﻋﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫اﻗﺴﺎم روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫‪ -1‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﻈﺮي‪ ،‬و‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﻈﺮي‪:‬‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺴﻢ ﺑﺤﺚ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺟﻬﺖ ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﺑـﺪون اﯾـﻦ ﮐـﻪ در‬
‫اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺗﻄﺒﯿﻘﺎت ﻋﻤﻠﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻓﮑﺎر ادﺑﯽ و ﻋﻠﻤﯽ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﻋﻠـﻮم اﻧـﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿـﺰ ﻧﺎﻣﯿـﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﺤﻮ‪ ،‬ﺻﺮف‪ ،‬ادب‪ ،‬ﺑﺪﯾﻊ‪ ،‬ﺑﯿﺎن‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿـﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻄـﻖ‪ ،‬ﻓﻠـﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻋﻘﯿـﺪه‪ ،‬ﻋﻠـﻢ ﮐـﻼم‪،‬‬
‫اﺻﻮل ﺗﻔﺴﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ‪ ،‬اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‪ ،‬ﻓﻘﻪ‪ ،‬اﺻﻮل ﺣـﺪﯾﺚ‪ ،‬ﺣـﺪﯾﺚ و دﯾﮕـﺮ ﻋﻠـﻮﻣﯽﮐـﻪ ﺗﺤﻘﯿـﻖ در‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت آن ﻓﺎﯾﺪه ﻧﻈﺮي اﺷﮑﺎرا دارد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬ﯾﮏ ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻮاﻣﻠﯽ را ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑـﺎﻻي زﻧـﺪﮔﯽ ﯾـﮏ ﺷـﺎﻋﺮ‪ ،‬ادﯾـﺐ‪،‬‬
‫زﻋﯿﻢ ﯾﮏ دوﻟﺖ‪ ،‬رﻫﺒﺮ و ﻓﯿﻠﺴﻮف ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻋﻤﯿﻖ دارد‪ .‬ﺗﺤﻘﯿـﻖ اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﯾـﮏ ﺑﺤـﺚ ﻧﻈـﺮي‬ ‫‪168‬‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﺻﺮف اراي ﻣﺮدم را ﺟﻤﻊ آوري ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﺜﻞ ﺗﻌـﺎﻣﻼت‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎوي در آن ﺑﻪ ﺗﻄﺒﯿﻘﺎت ﺿﺮورت دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ‪:‬‬

‫ﻫﺪف ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﻣﺴﺨﺮ ﻧﻤﻮدن ﺗﻤﺎﻣﯽ اﮐﺘﺸﺎﻓﺎت و اﺑﺘﮑﺎرات ﻋﻠﻤﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت در ارﺗﺒﺎط اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﮐﯿﻤﯿﺎ‪ ،‬ﻧﺠﻮم‪ ...‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺤﻘﯿـﻖ‪ ،‬ﺑـﺎ اﺳـﺘﻨﺒﺎط‬
‫ﻋﻘﻠﯽ و رﯾﺎﺿﯽ ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻫﺴﺘﯽ ﺗﮑﯿﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
 ‫اﻗﺴﺎم ﺗﺤﻘﯿﻖ از ﻧﻈﺮ ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﻠﻤﯽ‬
‫‪ -1‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻟﯿﺴﺎﻧﺲ )‪(B.A‬‬
‫ﻣﻘﺼﺪ از ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮدن ﻣﺤﺼﻞ و ﺗﻔﻬـﯿﻢ اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﻫـﺴﺖ ﮐـﻪ ﯾـﮏ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻏﺎز و ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﯿﺪه ﺷﻮد‪ .‬درﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ از ﮐﺪام ﻃﺮق و ﻣﯿﺘﻮدﻫﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد و ﺑﺪﯾﻦﻃﺮﯾﻖ ﻗﺮﯾﺤﻪ و اﺳﺘﻌﺪاد ﻣﺤﺼﻞ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﻮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﻓﻖ دﯾﺪ وي‬
‫وﺳﯿﻊ ﻣﯽﮔﺮدد و اﻓﮑﺎرش ﻧﻈﻢ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ آن اﻓﮑﺎر و ﻧﻈﺮﯾﺎت ﮐـﻪ در ذﻫـﻦ‬
‫وي ﺧﻄﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺒﺎ و ﺑﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺣﺴﯿﻦ زﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻧﻮك ﻗﻠﻢ ﺑﯿﺎن دارد‪.‬‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻓﺎﯾﺪه اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺼﻞ ﺑﺮاي آﯾﻨﺪه ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺎﺳـﺘﺮي‬
‫)‪ (M.A‬و داﮐﺘـﺮا )‪ (Ph.D‬آﻣـﺎده ﮔﺮدﯾـﺪه و ﯾـﮏ ﻣﻘــﺪار ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ آورده ﺑﺎﺷــﺪ در‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺎدر‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻊ‪ ،‬وﺛﺎﯾﻖ و ﻣﺠﻼت اﺷﻨﺎ و ﺑﺎ ﻃﺮز اﺳﺘﻔﺎده از آن‪ ،‬ﺟﻤـﻊآوري ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت‬
‫ﻋﻠﻤﯽ و ﺗﻨﻈﯿﻢاﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت و ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﺎ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﻣﻌﺮﻓـﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻼوﺗﺎً ﻣﺤﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺠﺒﻮر و ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎتاش اﻓﺰود ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي دﺳـﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑـﺪﯾﻦ ﻫـﺪف ﺑﺎﯾﯿـﺴﺖ وزارت ﺗﺤـﺼﯿﻼت ﻋـﺎﻟﯽ ﻫـﺮ ﮐـﺸﻮر ﺑـﺎﻻي ﺗﻤـﺎﻣﯽ‬
‫ﭘﻮﻫﻨﺘﻮنﻫﺎي ﺧﻮﯾﺶ ﻻزم ﮔﺮداﻧﻨﺪ ﮐﻪ در ﻫﺮ داﻧﺸﮑﺪه )ﺧﻮاه ﻧﻈﺮي ﺑﺎﺷﺪ ﺧـﻮاه ﺗﻄﺒﯿﻘـﯽ( ﻫـﺮ‬
‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﻣﻀﻤﻮن روش ﺗﺤﻘﯿﻖ را در ﻧﺼﺎب ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﺷﺎﻣﻞ و اﺳﺘﺎد ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻫـﺮ ﻣﺤـﺼﻞ را ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻮﭼﮏ ﮐﻪ ﺣﺠـﻢ ﺻـﻔﺤﺎت آن از ‪ 40-10‬ورق ﺑﺎﺷـﺪ ﻣﮑﻠـﻒ ﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﺼﻞ ﺟﻬﺖ ﺟﻤﻊآوري ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت در ارﺗﺒـﺎط ﻣﻮﺿـﻮع ﻣـﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟـﻊ را رﻫﻨﻤـﺎﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‬
‫ﻋﻠﯽاﻟﺮﻏﻢ ﺳﺮ ﭘﺮﺳﺘﯽ و رﻫﻨﻤﺎﯾﯽ آن را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دوش ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺣﺪ اﻗﻞ در ﻃﯽ دو ﻫﻔﺘﻪ ﯾﮏﻣﺮﺗﺒـﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮده ﻣﺤﺼﻞ ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﻼﺣﻈﻪ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ از روي ﺗﺠـﺎرب ﺧـﻮﯾﺶ‬
‫ﺟﻬﺖ رﻓﻊ ﻣﺸﮑﻼت و ﭘﺮاﺑﻠﻢﻫﺎي ﻋﺎﯾﺪه ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻞ ﻣﺸﻮرهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪاﻧـﻪ را ﺑﺪﻫـﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺸﮑﺪه ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻞ اﺟﺮ دﻧﯿﺎوي )ﺑﯿﺴﺖ ﻧﻤﺮه از ﺻﺪ ﻧﻤﺮه( ﻗﺎﯾـﻞ‬
‫‪169‬‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺎﺳﺘﺮي )‪(M.A‬‬

‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺘﺬﮐﺮه از ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻟﯿﺴﺎﻧﺲ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﻘـﻖاﯾـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫داﻧﺸﮑﺪه را ﺳﭙﺮي ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ ﺑﺤﺚﻫﺎي ﻋﺎم و ﺗﺤﻘﯿﻖ آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺗﺤﻘﯿـﻖ در اﯾـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫ﺗﺨﺼﺼﯽ و ﺑﻪ ﯾﮏ ﻋﻠﻢ و ﻓﻦ ﺧﺎص در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ و ﻓﻨـﯽﮐـﻪ ﯾـﮏ ﻣﺤـﺼﻞ در ﺟﺮﯾـﺎن‬
‫ﺗﺤﺼﯿﻞ داﻧﺸﮑﺪه ﺑﺮاي ﺧﻮﯾﺶ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺤـﺼﻞ در اﯾـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺑـﺎ ﺗﺤﻘﯿـﻖ‬
‫آﺷﻨﺎﯾﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻞﮐﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻟﯿﺴﺎﻧﺲ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت آﺷﻨﺎ ﺷﺪه و در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ذرﯾﻌﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻋﺮﻓـﺎن و ﺛﻘﺎﻓـﺖ ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت ﻧـﻮﯾﻦ را اﺿـﺎﻓﻪ ﻧﻤـﻮده و ﺑـﺮاي آن ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽاﻟﺮﻏﻢ آن‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ در ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن دﻗﺖ در ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﺗﺠﺎرب و ﺳﯿﻊ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺎﺳﺘﺮي‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻞ ﺟﻬﺖ ﻣﺮﺣﻠﻪ دﮐﺘﺮ ‪ Ph.D‬وﺳﺎﯾﺮ ﺗﺎﻟﯿﻔﺎت آزﻣـﻮﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاي ذﮐﺎوت‪ ،‬ﻗﺮﯾﺤﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻌﺪاد‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﺣﻮﺻﻠﻪ ﻣﺤﺼﻞ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ ﻫـﻢ ﻫـﺮ ﭘﻮﻫﻨﺘـﻮن‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﻻي آن ﻣﺤﺼﻠﯽﮐﻪ ﻧﯿﺖ ﺷﻤﻮﻟﯿﺖاﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ را دارد ﺷﺮط ﮔﺬارد ﮐﻪ ﻣﺤﺼﻞ ﺑﺎﯾﯿـﺴﺖ در‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻟﯿﺴﺎﻧﺲ ﺣﺪ اﻗﻞ ﺑﻪ ﻃﻮر اوﺳﻂ ‪ 85%‬ﻧﻤﺮه را ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﮐﻪ اﻫﻠﯿﺖ را ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺎﺳﺘﺮي ﺛﺎﺑﺖ واﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺮﺣﻠﻪ دﮐﺘﺮا ‪:Ph.D‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﺎﻟﯿﺘﺮ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪف از آن ﯾﮏ اﺿﺎﻓﺖ ﻋﻤﯿـﻖ‬
‫در ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻠﻤﯽﺳﺖ و ﻧﺸﺎن دادن ﭼﻨﺎن ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﻠﻤـﯽ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ در آﯾﻨـﺪه ﺑـﺮاي ﺳـﺎﯾﺮ‬
‫ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﯾﮏ ﻣﺮﺟﻊ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫اﺳﺘﺎد رﻫﻨﻤﺎي ﺗﺤﻘﯿﻖ‪:‬‬
‫ﺑﻪ اداره داﻧﺸﮑﺪه ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮب و ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﯾﮏ ﻣﺤﺼﻞ ﺑـﺮاي وي ﯾـﮏ‬
‫اﺳﺘﺎد رﻫﻨﻤﺎ ﮐﻪ در ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺤﺼﻞ داراي ﺗﺨﺼﺺ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﺨﺼﺺ وي ارﺗﺒـﺎط داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻋﻼﻗﻪ ﺑﯿﻦ اﺳﺘﺎد و ﻣﺤﺼﻞ ﻃﻮري ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺤـﺼﻞ اﺣﺘـﺮام ﮐﺎﻣـﻞ اﺳـﺘﺎد‬
‫رﻫﻨﻤﺎ را ﺑﺠﺎ آرد‪ .‬ﺑﻪ رﻫﻨﻤـﺎﯾﯽﻫـﺎ و ﻧـﺼﺎﯾﺢ وي ﮔـﻮش ﻓـﺮا دﻫـﺪ و در ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﺧـﻮﯾﺶ اﯾـﻦ‬
‫رﻫﻨﻤﺎﯾﯽﻫﺎ و ﻧﺼﺎﯾﺢ را ﻋﻤﻠﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﺳﺘﺎد رﻫﻨﻤﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻞ ﻣﺸﻮرهﻫﺎي ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ و ﻣﺨﻠـﺼﺎﻧﻪ را اراﯾـﻪ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪.‬‬
‫وﯾﺮا ﺑﻪ ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻊ رﺟﻮع دﻫﺪ ﻣﺤﺼﻞ را ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺗﻠﻘﯿﻦ ﺻـﺒﺮ و اﺳـﺘﻘﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬ﻫﻤـﺖ‬
‫ﻣﺤﺼﻞ را )وﻟﻮ ﮐﻪ در ﺗﺤﻘﯿﻖ وي ﻧﻮاﻗﺺ ﻫﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ( ﺑﺴﺘﺎﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﺖ‪ ،‬ﺷﻮق و ﺟﺬﺑﻪ وي را‬ ‫‪170‬‬
‫ﻋﺎﻟﯽ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬آن را ﺟﺮﯾﺤﻪ دار و ﺿﻌﯿﻒ ﻧﺴﺎزد‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد را ﺑﺎﻻي ﻣﺤﺼﻞ ﺗﺤﻤﯿـﻞ‬
‫ﻧﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﻣﺤﺼﻞ ﻣﺴﻮول اوﻟﯿﻦ و آﺧﺮﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧـﻮﯾﺶ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﺑـﺪان ﻣﻌﻨـﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻮوﻟﯿﺖ اﺳﺘﺎد رﻫﻨﻤﺎ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻪ! اﮔﺮ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪاﻧـﻪ و‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ درﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺮ ﻓﺮازي اﺳﺘﺎد رﻫﻨﻤﺎ و اﮔﺮ ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﻧﺎﻗﺺ و ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺻﺤﯿﺢ اﻧﺠﺎم ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺘﺬﮐﺮه ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ اﺳﺘﺎد را ﺑـﺎ اﺛﺒـﺎت‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺤﺼﻞ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﯽ از رﻫﻨﻤﺎﯾﯽﻫﺎ و ﻧﻈﺮﯾﺎت اﺳﺘﺎد رﻫﻨﻤﺎ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﭼﻮﮐـﺎت‬
‫ادب از روي دﻻﯾﻞ ﺑﻪ اﺳﺘﺎد رﻫﻨﻤﺎي ﺧﻮﯾﺶ ﻗﻨﺎﻋﺖ دﻫﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻼوﺗﺎً اﺳﺘﺎد رﻫﻨﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮد ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻬﻠﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﻃﻮريﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﻫﻔﺘﻪ ﯾـﮏ‬
‫ﯾﺎ دو ﻣﺮاﺗﺒﻪ ﺑﺎ وي ﺟﻠﺴﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي او را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮده ﻫﺮ ﻓﺼﻞ و ﭘـﺎراﮔﺮاف ﻣﺤـﺼﻞ را‬
‫اﺳﺘﻤﺎع ﯾﺎ از ﻧﻈﺮ ﺑﮕﺬراﻧﺪ‪ .‬ﺧﻄﺎﻫﺎي او را ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺧـﻮد را از ﻣـﺸﮑﻼﺗﯽ ﮐـﻪ ﻣﺤـﺼﻞ در‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺪان دﭼﺎر اﺳﺖ ﻣﻄﻠﻊ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺟﻬﺖ رﻓﻊ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺘـﺬﮐﺮه ﻣـﺸﻮرهﻫـﺎي ﻻزم را‬
‫اﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﯿﻨﯽﮐﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم رﺳﯿﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺒﻞ از ﻃﺒﻊ و ﯾﺎ ﮐﻤﭙﯿﻮﺗﺮ ﻧﻤﻮدن آن‪ ،‬ﻣﺤـﺼﻞ از اﺳـﺘﺎد‬
‫رﻫﻨﻤﺎي ﺧﻮﯾﺶ اﺟﺎزه ﮐﺘﺒﯽ ﻃﺒﻊ و ﮐﻤﭙﯿﻮﺗﺮ ﻧﻤﻮدن را اﺧﺬ ﺑﺪارد‪.‬‬

‫اوﺻﺎف ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﯾﮏ ﻣﺤﻘﻖ‬

‫ﯾﮏ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم داراي اوﺻﺎف ذﯾﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻧﻮ آوري و ﺗﺨﻠﯿﻖ و اﺑﺘﮑﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑـﻪ ذﮐـﺎوت‬
‫و ﻗﺮﯾﺤﻪ ﺿﺮورت دارد‪ .‬در ﺗﻮان ﻫﺮ ﻣﺤﺼﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل)ج( ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻗﺮﯾﺤﻪ و اﺳﺘﻌﺪاد ﺗﺤﻘﯿﻖ اﻋﻄﺎ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﯿﺴﺖ از اﯾﻦ ﻗﺮﯾﺤﻪ و اﺳـﺘﻌﺪاد‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮد و ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻌﻄـﻮف ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬ﺗـﺎ ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺼﺪر ﺧﺪﻣﺖ ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻼﯾﻢ اﯾﻦ ﻗﺮﯾﺤﻪﻫﺎ و اﺳﺘﻌﺪاد ﭼﯿـﺴﺖ؟ آن ﻋﻼﯾـﻢ‬
‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻟﻒ( داﺷﺘﻦ ﻗﺪرﺗﯽﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺤﺼﻞ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺪﯾﺪ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ب( ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺤﺼﻞ ﺑﺮاي ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻪ ﺧﺎﮐﻪاي را روي ﮐﺎﻏﺬ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ج( داﺷﺘﻦ اﺳﺘﻌﺪاديﮐﻪ ﯾـﮏ ﻣﺤـﺼﻞ ﺑﺎرﺗﺒـﺎط ﻣﻮﺿـﻮع ﺗﺤﻘﯿـﻖ آرأ و اﻓﮑـﺎر ﺳـﺎﯾﺮﯾﻦ را در‬
‫ﭼﺎرﭼﻮب ادب رد و از ﻓﮑﺮ وراي ﺧﻮﯾﺶ دﻓﺎع ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫د( داﺷﺘﻦ ﻗﺪرﺗﯽﮐﻪ ﻫﺮ وﻗﺖ از ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮﯾﺶ دﻓﺎع ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫داﯾﻤﺎً ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻤﺎن و ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎ آﻣﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻃﺮﯾﻖ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﻓﮑﺎر ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬
‫ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪171‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﻼﯾﻢ ﻣﺘﺬﮐﺮه ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﻣﺤﻘﻖ داراي ﺻﻔﺎت ذﯾﻞ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﯿﻼن و رﻏﺒﺖ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮﯾﺶ )ﻗﺒﻞ از ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از آن و ﻧﯿـﺰ ﺣـﯿﻦ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻮﺿﻮع( ذوق و رﻏﺒﺖ ﮐﺎﻣﻞ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻗﻠﺒﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻬـﺖ ﻣﻌﻠـﻮم ﻧﻤـﻮدن ﻣﯿـﻞ و‬
‫رﻏﺒﺖ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻌﻀﺎً از ﺧﻮد ﺑﭙﺮﺳﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫آﯾﺎ ﻣﻦ اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪم ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫ﺑﻪ آن ﻣﯿﻞ و رﻏﺒﺖ دارم ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
 ‫ذﻫﻦ و ﻗﻠﺒﻢ ﺑﻪ آن آراﻣﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺗﺎ آﺧﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻢ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬

‫‪ -2‬ﺳﻌﯽ و ﺣﻮﺻﻠﻪ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺴﺖ داﯾﻤﺎً ﺟﻬﺖ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﮐﻨﻪ ﺣﻘﯿﻘـﺖ و ﻫـﺪف ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﻣﻮﺿـﻮع ﺑـﻪ ﻣـﺼﺎدر و‬
‫ﻣﺮاﺟﻊ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻊ ﺧﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد راه ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻓﮑـﺎر‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻣﺘﻮﺟﻪاﯾﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭼﻄﻮر و ﮐﯽ ﺷﻬﺎدت ﻧﺎﻣﻪ )دﯾﭙﻠﻮم( را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﯿﺎرم‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪاﯾـﻦ‬
‫را از ﻣﺨﯿﻠﻪ ﺧﻮد دور ﻧﻪ ﺳﺎزد ﮐﻪ ﭼﻄﻮر ﺷﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿـﻖام ﮐﺎﻣـﻞ و‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﻃﻮريﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺎﻣﻮل ﺣﺘﻤﺎً ﺑﻪ ﺻﺒﺮ‪ ،‬ﺗﺤﻤـﻞ‪ ،‬دﻗـﺖ و ﺳـﻌﯽ‬
‫ﺿﺮورت دارد‪.‬‬

‫‪ -3‬اﻣﺎﻧﺘﺪاري ﻋﻠﻤﯽ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﯿﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ از ﺳﺮﻗﺖ ﻋﻠﻤﯽ و ﺳﺎﯾﺮ ﻃﺮق ﻏﯿﺮ ﺷﺮﯾﻔﺎﻧﻪ اﺣﺘﺮاز ورزد‪ .‬ﻫـﺮ ﻧﻘـﻞ و‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫اﻗﺘﺒﺎس را ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ در آن ﺗﺤﺮﯾﻒ‪ ،‬ازدﯾﺎد ﯾﺎ ﺗﺼﺮف ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﻨﻒ و ﻣﺆﻟـﻒ ﻣﻨـﺴﻮب و از‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻒ‪ ،‬ازدﯾﺎد و ﺗﺼﺮف ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوﺗﺎً اﯾﻦ ﯾﮏ ﺻﻔﺖ ﻏﯿﺮ اﺧﻼﻗﯽ و ﻣﺬﻣﻮم اﺳﺖ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﻋﻠﻤﯽاﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺳﺮﻗﺖﻫـﺎ‬
‫را ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت و اﻗﺘﺒﺎس را ﺑﻪ ﻣﺆﻟﻒ و ﻣﺼﻨﻒاش ﻣﻨﺴﻮب ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺗﻮاﺿﻊ و اﺣﺘﺮاز از ﺗﮑﺒﺮ و ﻏﺮور‬

‫ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ از ﺗﮑﺒﺮ و ﻏﺮور ﮐﻪ ﯾﮏ ﺻﻔﺖ ﻣﺬﻣﻮم اﺳﺖ ﺟـﺪاً ﺑﭙﺮﻫﯿـﺰد‪ .‬ﻫﻤـﻮاره ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﻪ ﯾـﺎد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺻﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ذات ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻋﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻐﻨﯽ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ و ﻗﺎدر اﺳﺖ‪ .‬ذاﺗﯿـﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﻘﻖ اﯾﻦ ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ را ﺑﺨﺸﯿﺪه ﮐﻪ ﺗﻔﺤـﺺ و ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬ﯾﮑـﯽ از ﻋﻼﯾـﻢ‬
‫اﺣﺘﺮاز از ﺗﮑﺒﺮ و ﻏﺮور آن اﺳﺖ ﮐـﻪ‪ :‬ﻣﺤﻘـﻖ ﺑﺎﯾـﺪ اداب ﺗﺤﻘﯿـﻖ را رﻋﺎﯾـﺖ و داﻧـﺶاش وي را‬
‫‪172‬‬
‫ﻣﻐﺮور ﻧﺴﺎزد‪ .‬اﺣﺘﺮام آرأ و ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ را ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ و آن را ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﯿﺎورد‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺑﺤﺚ و ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫ﻣﺤﻘﻖ ﺣﯿﺜﯿﺖ اﻧﺠﯿﻨﺮ را دارا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬اﻧﺠﯿﻨﺮ اﮔﺮ ﮔﺎﻫﯽ ﺗﻌﻤﯿﺮ را اﻋﻤـﺎر ﻣـﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﻗﺒـﻞ از‬
‫ﻫﻤﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﺗﻌﻤﯿﺮ ﻣﺘﺬﮐﺮه را روي ﮐﺎﻏﺬ ﺗﺮﺳﯿﻢ و ﺑﻌﺪاً ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺘﺬﮐﺮه را روي زﻣﯿﻦ ﭘﯿﺎده و آﻏـﺎز‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً روزاﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﮐﺎر ﺣﺎﺿﺮ و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻘﺸﻪ ﺗﻌﻘﯿـﺐ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻮال ﻣﺤﻘﻖ ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻮﺿﻮع اوﻻً ﯾـﮏ ﭼـﺎرﭼﻮب و ﺧـﺎﮐـﻪ را‬
 ‫ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﺑﻮاب و ﻓﺼﻮل ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ را ﻣﻌﻠﻮم و ﺗﻨﺴﯿﻖ ﺑﯿﻦ ﻋﻨﺎوﯾﻦ را ﺑـﻪ ﻣﯿـﺎن‬
‫آورد‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﺗﻤﺎم ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻃﻮر اﺣﺴﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺮداري‪ ،‬ﮐﻤﭙﯿﻮﺗﺮ ﯾﺎ ﭼـﺎپ و ﺑﻌـﺪاً ﭘـﻮش‬
‫ووﻗﺎﯾﻪ ﻣﺮﻏﻮب ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -6‬ذﮐﺎوت و اﺳﺘﻌﺪاد‬
‫ﻫﺪف از ذﮐﺎوت و اﺳﺘﻌﺪاد ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮﺿـﻮع‪ ،‬ﺗﻔﮑـﺮ ﭘﯿﺮاﻣـﻮن ﻣﻮﺿـﻮع‪ ،‬ﺟﻤـﻊآوري ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻌﯿﻦ ﻧﻤﻮدن اﻟﻔﺎظ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﻘﺒﻮل ﺑﺪان‪ ،‬ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﻣﯿﺘـﻮد ﻋﻠﻤـﯽ و‬
‫ﻫﻢﭼﻨﺎن ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﺗﻨﺴﯿﻖ ﺑﺤﺚ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻠﯽ اﻟﺮﻏﻢ ﻗﺮﯾﺤﻪ ﺧﺪاداد‪ ،‬اﺳﺘﻌﺪاد و ذﮐﺎوت ﺑﺎﯾﺪ داراي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﻮده‪ ،‬ﻫـﺮ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﯿﻖ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﺎﯾـﺪ ﭘﯿﺮاﻣـﻮن ﻣﻮﺿـﻮع ﻣﺘـﺬﮐﺮه ﺟﻬـﺖ ﻣﻌﻠـﻮم‬
‫ﻧﻤﻮدن ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻧﺐ آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﮐﺎﻓﯽ را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﻧﺪاﺷـﺘﻦ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﮐﺎﻓﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﻮﺿﻮع در ﯾﮏ ﮔﻮداﻟﯽ ﺑﯿﺎﻓﺘﺪ ﮐـﻪ ﺑﯿـﺮون رﻓـﺖ از آن ﺑـﺮاﯾﺶ ﺑـﺴﯿﺎر‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -7‬اﻧﺼﺎف‬
‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺪوناﯾﻦﮐـﻪ ﺑـﻪ راي ﺷﺨـﺼﯽ و ﻓـﺸﺎرﻫﺎي ﻧﻔـﺴﺎﻧﯽ ﺧـﻮﯾﺶ‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬داﺧﻞ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﻋﻘﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﻣﺤﻘﻖ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه راﺳﺦ ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﯿﻢ و دﻟﯿﻞ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن آن ﺑﺎﺷﺪ ﺑـﻪ ﻣﻮﺿـﻮع داﺧـﻞ و ﺟﻮاﻧـﺐ‬
‫ﻣﻨﻔﯽ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻋﺮ ﻋﺎﻃﻔﯽ و اﺣﺴﺎﺳﺎت اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻠﺐ او ﺗﺼﺪﯾﻖ آن را ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﺮازوي ﻋﻘﯿﺪه راﺳﺦ ﺧﻮﯾﺶ آن را ﺗﻮزﯾﻦ و در آن ﻃـﻮري ﺗﻐﯿﯿـﺮ و ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺑﻮﺟـﻮد آورد ﮐـﻪ‬
‫ﻋﻘﻞ و وﺟﺪان ﺑﺪان ﻗﺎﻧﻊ و ﻗﻠﺐ آن را ﺑﭙﺬﯾﺮد‪.‬‬

‫‪ -8‬اﺣﺘﺮاز از آراﯾﯽﮐﻪ ﻣﺸﮑﻮك و ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺪﻟﯿﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬

‫‪173‬‬ ‫ﻣﻘﺼﺪ از ﺷﮏ ﯾﮏ ﻣﺮض ﻧﻪ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﮏ ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﻗـﻮل ﻫـﺮ ﮐـﺴﯽ را ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬
‫آﻣﻨﺎ و ﺳﻠﻤﻨﺎ ﻗﺒﻮل ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪﯾﺪه ﺷﮏ ﺑﻨﮕﺮد در ﺣﺼﻪ آن ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﻤﻮده ﺗﺎ ﮐـﻪ ﯾﻘـﯿﻦاش ﺣﺎﺻـﻞ‪،‬‬
‫ﻗﻮل ﺻﺤﯿﺢ را از ﺳﻘﯿﻢ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -9‬ﻣﺪ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ ﻣﺒﺎدي اﺧﻼﻗﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ‬

‫ﻧﯿﺖ واراده ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ آن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﺳﻂاﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺼﺪر ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن واﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮم‪ ،‬و آﻧﭽﻪ را ﺑﺴﺮ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻢ در آن ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻓﺎﯾﺪه و ﺳﻬﻮﻟﺘﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﻫﺴﺖ‪.‬‬
 ‫‪ -10‬ازدﯾﺎد در داﻧﺶ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺎﻟﻢ و ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻋﻠﻢ ﺷﺐ و روز را ﺑﻪ ﺧﻮد ﯾﮑﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﮐﺜـﺮ‬
‫اوﻗﺎت ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﭙﺮي ﻧﻤـﻮده ﺗـﺎ ﯾـﮏ اﻧـﺴﺎن ذرﯾﻌـﻪ ﻋﻘـﻞ ﺳـﻠﯿﻢ و ﺗﺤﻘﯿـﻖ و در‬
‫روﺷﻨﯽ ﻋﻠﻢ ﺣﻘﺎﯾﻖ را درك و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻫﻢ ﺧﻮدش از آن ﻣﺴﺘﻔﯿﺪ ﮔﺮدﯾـﺪه و ﻫـﻢ‬
‫ﻣﺼﺪر ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺗﻨﻈﯿﻢ ﯾﮏ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ‪:‬‬

‫ﺟﻬﺖ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﯾﮏ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﮑﺎت آﺗﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﻌﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺟﺪﯾﺖ و اﺑﺘﮑﺎر در ﺗﺤﻘﯿﻖ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺿﺎﻓﺎت ﺟﺪﯾﺪ در داﻧﺶ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺤﻘﯿﻖ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﻫﻤﯿﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ‪.‬‬
‫‪ -5‬اﺻﺎﻟﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ‪.‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫‪ -6‬اﻣﮑﺎن ﺗﺤﻘﯿﻖ‪.‬‬
‫‪ -7‬آزادي و اﺳﺘﻘﻼﻟﯿﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻣﺼﺎدر و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺤﻘﯿﻖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻌﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫ﻫﺪف از ﻣﻌﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و اﻓﮑـﺎري اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻓـﻦ و‬
‫ﺗﺨﺼﺺ ﻣﺤﻘﻖ ارﺗﺒﺎط دارد‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ را ﮐﻪ وي ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻌﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﻦ و ﺗﺨـﺼﺺاش ارﺗﺒـﺎط دارد‬
‫ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫‪ -‬رﻏﺒﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺤﻘﻖ در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ وﺟﻮد دارد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬ ‫‪174‬‬

‫‪ -‬در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع وﻣﺸﮑﻞ ﻧﺰد ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﮐﺎﻓﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﻫﺴﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻌﺪ از ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﻌﯿﻨﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﻧﺎﯾﻞ ﺷﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫‪ -‬ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ از ﻧﮕﺎه ﺣﺠﻢ ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫‪ -‬ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﺑﻌﺎد زﯾﺎد دارد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫اﮔﺮ اﺑﻌﺎد ﺑﺤﺚ و ﺗﺤﻘﯿﻖ زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺤﻘﻖ ﻫﻤﻪ اﺑﻌﺎد آن را ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫وي ﻧﺎﻗﺺ و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺜﺒﺖ را از آن ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ اﻧﺪازهاي ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻼت ﻋﻠﻤﯽ‬
 ‫و اﺑﻌﺎد ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻢﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه اﻣﮑﺎن ﺣﻞ ﻫﻤﺎن ﻣﺸﮑﻞ و ﮐﻨﺘـﺮول ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﺑﺴﯿﺎر آﺳﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺟﺪﯾﺖ و اﺑﺘﮑﺎر در ﺗﺤﻘﯿﻖ‪:‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮑﺮ ﺑﻮده و ﻗﺒﻞ از ﻣﺤﻘﻖ ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮي در آن ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﻧﮑـﺮده ﺑﺎﺷـﺪ ﯾـﺎ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺤﻘﻖ دﯾﮕﺮي ﻧﺒﻮده‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻘﻞ‪ ،‬ﺗﻘﻠﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﮑﺮار ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻠﻢ و ﻋﺮﻓﺎن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻮﺿـﻮع از ﻃـﺮف ﻣﺤﻘـﻖ دﯾﮕـﺮي‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎﻻي آن ﺑﺤﺚ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ اﻣـﺎ در آن واﻗﻌـﺎً ﻧﻘـﺺ و ﺧـﻼ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده و ﻣﻮﺻﻮف ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻼي ﻣﺘﺬﮐﺮه را رﻓـﻊ‪ ،‬ﻧﻘـﺺ آن را ﺑـﺮ ﻃـﺮف و ﺟﺰﯾﯿـﺎت و‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎتاش را ﻣﻨﻈﻢ و ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﮐﺎر وي ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ و ﺿﯿﺎع وﻗﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽرود‪.‬‬

‫‪ -3‬اﺿﺎﻓﺎت ﺟﺪﯾﺪ در داﻧﺶ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫اﮐﺜﺮ ﻣﺸﮑﻼت ﻃﻮري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐـﻪ ﺗﺤﻘﯿـﻖ در آن ﺳـﺒﺐ ﮐـﺸﻒ و درك ﺳـﺎﯾﺮ ﻣـﺸﮑﻼت و‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺮاي ﻫﻤﻪاﯾﻦ ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﻣﻮﺿـﻮع‪ ،‬ﺣـﻞ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬در ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬اﺿﺎﻓﺎت ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ وﺟـﻮد ﻣـﯽآﯾـﺪ‪ .‬ﭘـﺬﯾﺮﻓﺘﻦ‬
‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت رﻣﺰ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬

‫‪ -4‬اﻫﻤﯿﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﯾﺪ از ﻧﮕﺎه ﻋﻠﻢ داراي اﻫﻤﯿﺖ ﺑﻮده‪ ،‬ﻋﻼوﺗﺎً ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻬـﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘـﺎت ﺿـﺮورت داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧﻈـﺮ اﯾـﺸﺎن را ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﻣﻌﻄﻮف ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻢﭼﻨﺎن ﺑﺮاي ﻣﺤﻘﻖ ﻫـﻢ داراي اﻫﻤﯿـﺖ ﺑـﻮده و ﺑـﺪان ﺷـﻮق و رﻏﺒـﺖ ﮐﺎﻣـﻞ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪175‬‬ ‫‪ -5‬اﺻﺎﻟﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﻫﺪف از اﺻﺎﻟﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖاﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﻓﮑﺎر ﺟﺪﯾـﺪ ﻣﺘﮑـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﻓﮑـﺎر و آراي‬
‫ﺟﺪﯾﺪ در آن ﮔﻨﺠﺎﻧﯿﺪه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﻮري ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎً‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﺎت‪ ،‬آرأ و اﻓﮑﺎر ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺤﻘﻘـﯿﻦ‬
‫در آن ﺟﻤﻊآوري و ﻟﺒﺎس زرق و ﺑﺮق ﺑﺪان ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﺎت‪ ،‬آرا و اﻓﮑـﺎر اﯾـﺸﺎن‬
‫را ﺗﻠﺨﯿﺺ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﻘﻖ ﺟﻮاز دارد ﮐﻪ ﺑـﺎﻻي‪ ،‬اﻓﮑـﺎر و ﺗﻠﺨﯿـﺼﺎت ﺳـﺎﯾﺮ ﻣﺤﻘﻘـﯿﻦ‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺟﻤﻊ آوري آراياﯾـﺸﺎن ﺑﺪاﻧـﺪ و‬
‫ﺑﺲ‪.‬‬
‫ﻫﻢﭼﻨﺎن ﻫﺪف از اﺻﺎﻟﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ‪ :‬ﻣﻮﺿـﻮع ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﺑﺎﯾـﺪ ﺟﺪﯾـﺪ‪ ،‬ﺑﮑـﺮ و داراي‬
‫ارزش ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﮑﻼت ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﺸﺨﯿﺺ و در ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻠﻤﯽ ادراك ﺧﻼ را ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -6‬اﻣﮑﺎن ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﻫﺪف از اﻣﮑﺎن ﺗﺤﻘﯿﻖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﺒﺎﯾـﺪ ﻏـﺎﻣﺾ و ﭘﯿﭽﯿـﺪه ﺑـﻮده و داراي‬
‫ﭼﻨﺎن ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﻨﺘﺮول آن از ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺤﻘـﻖ ﺧـﺎرج ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻣﺤﻘـﻖ ﺑﺎﯾـﺪ ﺗﻮاﻧـﺎﯾﯽ و‬
‫اﺳﺘﻌﺪاد ﺧﻮد را ﻣﻮرد ﻏﻮر ﻗﺮار دﻫﺪ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺪان ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ را ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﯾـﺪ و از‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑﭙﺮﺳﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫آﯾﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع از وﺳﻊ و ﺗﻮان وي اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫اﮔﺮ از وﺳﻊاش ﭘﻮره اﺳﺖ آﯾﺎ ﺑﺪان رﻏﺒﺖ دارد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫آﯾﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﯾﻞ ﮐﺎﻓﯽ را در اﺧﺘﯿﺎر دارد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫آﯾﺎ ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺮاﯾﺶ واﺿﺢ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﺳـﺖ ورﻧـﻪ ﻋـﺪم اﺳـﺘﻄﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻋـﺪم رﻏﺒـﺖ‪،‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻣﺠﻬﻮل ﺑﻮدن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﯾﻞ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻋـﺪم ﻣﻮﻓﻘﯿـﺖ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -7‬آزادي و اﺳﺘﻘﻼﻟﯿﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫اﯾﻦ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ اﺧﻼﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﻠﻘﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻘـﻖ ﺗـﺎ ﭼـﻪ ﺣـﺪي ﻗﻮاﻋـﺪ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻋﻠﻤﯽ را ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﭼـﻪ اﻧـﺪازه در ﺗﺮﺗﯿـﺐ ﺗﺤﻘﯿـﻖ از ﺳـﻠﻮك‬
‫ادﺑﯽ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ اﺧﻼﻗﯽ و ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫـﺮ ﻣﺤﻘـﻖ ﺑﺎﯾـﺪ در ﻣﻮﺿـﻮع ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﺧـﻮﯾﺶ‬
‫آزادي و اﺳﺘﻘﻼﻟﯿﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ داراي ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﻮده ﺑﺎﻻي ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان ﺗﺠﺎوز ﻧﻪ ﻧﻤـﻮده ﺑﺎﺷـﺪ‬ ‫‪176‬‬

‫ﻃﻮري ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﺖ ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﻗﺒـﻞ از وي در ﺟـﺎي دﯾﮕـﺮي ﺗﺤـﺖ ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﻣﺤﻘـﻖ‬
‫دﯾﮕﺮي ﺑﻮده و ﯾﺎ در ﻣﻮرد آن ﺗﺤﻘﯿﻖ را اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﻫﻤﯿﻦ ﻟﺤﺎظ اداره و ﻧﻈﺎم ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻫﺮ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﺟﻬﺖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺗﺠﺎوز ﺑـﻪ ﺣﻘـﻮق ﺳـﺎﯾﺮ‬
‫ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ از اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽآورد و ﺑﺮاي ﻣﺘﺠﺎوز اﺧﻄﺎر ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ را ﮐﻪ در ﻣﻮرد آنﻫﺎ ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﺟﺮﯾـﺎن‬
‫دارد ﯾﺎ اﻧﺠﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ درﻣﺠﻼت و ﺟﺮاﯾﺪ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﯾﺎ داﻧﺸﮑﺪهﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪ -8‬ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻣﺼﺎدر و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺿﺮورﯾﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﻣﻮﺿـﻮع ﺗﺤـﺖ ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﺧـﻮﯾﺶ‬
‫ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻊ را در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آن ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽﮐﻪ ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻊ آن ﻗﻠﯿﻞ و‬
‫ﯾﺎ اﺻﻼً وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺬر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﺎن از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻏﯿﺮ واﺿﺢ ﻫﻢ ﺧـﻮدداري ﻧﻤﺎﯾـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﯿﻖ آن ﺗﺤﺪﯾﺪ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺮاﺟﻊ و ﻣﺼﺎدر داراي اﺷﮑﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺪف از ﻣﺮاﺟﻊ و ﻣﺼﺎدر ﮐﺘﺐ ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺨﻄﻮﻃﺎت )ﻧﺴﺦ ﺧﻄﯽ( ﻣﺠـﻼت‪ ،‬اﺧﺒـﺎر‪ ...‬و‬
‫ﮐﺘﺐ ﺗﺮاﺟﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ اﮐﻤﺎل ﯾﮏ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول‪ :‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‪ :‬ﺗﻬﯿﻪ ﺧﺎﮐﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم‪ :‬ﺟﻤﻊ آوري ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻊ اﺻﻠﯽ و ﺛﺎﻧﻮي ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻮﺿﻮع‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺟﻤﻊ آوري ﻣﻮاد و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬اﺻﻼح و ﺛﻘﻪ ﻧﻤﻮدن ﻋﺒﺎرات ﻣﻮاد و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻋﻠﻤـﯽ ﺟﻤـﻊ آوري ﺷـﺪه ﺟﻬـﺖ‬
‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻌﯽﮐﻪ در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول‪ :‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫اﯾﻦ ﻗﺪم در ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﻫﻢﭼﻨﺎن در ﺳﺎﯾﺮ اﻗﺪاﻣﺎت ﮔﺎم اوﻟﯿﻦ و ﺑـﺴﯿﺎر ﻣﻬـﻢ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‬
‫زﯾﺮا ﻣﺎ داﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ واﺿﺢ و روﺷﻦ ﻧـﺸﺪه ﺑﺎﺷـﺪ ﺗـﺎ آن وﻗـﺖ ﺳـﺎﯾﺮ‬
‫ﮔﺎمﻫﺎ را ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ در زﻧﺪﮔﯽ ﺑـﺮاي ﺧـﻮﯾﺶ ﯾـﮏ‬
‫‪177‬‬ ‫ﻫﻤﺮاه و دوﺳﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺻﻮف ﻫﻤﺮاﻫﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻓﮑﺮ‪ ،‬ﻋﻘﯿﺪه‪ ،‬رﻏﺒﺖ و ﻃﺒﯿﻌﺖ وي ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ از ﻧﻈﺮ اﺧﻼق و ﻋﻤـﻞ ﺿـﻌﯿﻒ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﻌـﺪاً‬
‫ﺷﺨﺺ ﻣﺘﺬﮐﺮه ﺑﺎ ﻣﻮﺻﻮف ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﺸﻪ اﺣﺴﺎس ﺧﺴﺘﮕﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻋﯿﻨﺎً ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ ﯾـﮏ ﺣـﺼﻪاي از زﻧـﺪﮔﯽ ﻣﺤﻘـﻖ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ وي ﻣﻮﺿـﻮﻋﯽ را اﻧﺘﺨـﺎب‬
‫ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﻼف ﺗﻤﺎﯾﻞ‪ ،‬رﻏﺒﺖ‪ ،‬ﻓﮑﺮ‪ ،‬ﻋﻘﯿﺪه و ﻃﺒﯿﻌﺖاش ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع از اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﺰاﯾﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺷـﺎﯾﺪ ﺑـﺮاي ﺑـﺴﯿﺎري از ﻣﺤﻘﻘـﺎن ﺑـﺮ‬
‫داﺷﺘﻦ اﯾﻦ ﮔﺎم ﻋﺎري از ﻣﺸﮑﻼت ﻧﺒﺎﺷﺪ زﯾـﺮا ﺗﺤﻘﯿـﻖ اﮐﺜﺮﯾـﺖ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﻋﻠﻤـﯽ ) ﻧﻈـﺮي و‬
‫ﻋﻤﻠﯽ( ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪه و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽﮐﻪ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬آنﻫﺎ ﻏﯿﺮ واﺿﺢ‪ ،‬ﭘﯿﭽﯿـﺪه و داراي ﺷـﺎخ و ﺑـﺮگ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ آن ﻫﻢ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻋﻠﻤﯽاي وﺟﻮد دارد ﮐﻪ داراي وﺿﺎﺣﺖ ﺑﻮده اﻣـﺎ‬
‫ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗـﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ درﯾﺎﻓـﺖ ﻫﻤﭽـﻮ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﺻـﺒﺮ و ﮐﻮﺷـﺶ زﯾـﺎد‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺴﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﺎدان ﻣﺘﺨﺼﺺ و ﺿﺮورت ﺑﻪ ﻣﺸﻮرهﻫﺎي ﺷﺎن دارد‪.‬‬

‫ﻃﺮق ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫اول‪ :‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﻃﺮف ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﺟﺎﻧﺐ اﺳﺘﺎد رﻫﻨﻤﺎ‪.‬‬

‫اول‪ :‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﻃﺮف ﻣﺤﻘﻖ‬

‫اﯾﻦ ﯾﮑﯽ از ﻃﺮق ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ وﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ زﯾﺮا ﻣﺤﻘﻖ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬ﻣﺘﺨﺼﺺ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺴﻠﮏ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﻻي ﺟﺰﯾﯿﺎت و ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻣﻮﺿـﻮع ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﺧـﻮﯾﺶ ﻣـﺴﻠﻂ و‬
‫ﺣﺎﮐﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎ آن ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﮐﻪ ﺧﻮدش ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮﯾﺶ اﻧﺘﺨـﺎب‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻧﻤﻮده اﺷﺘﯿﺎق ﺗﺎم دارد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽﮐﻪ وي ﺑﺎ ﻣﯿﻞ و رﻏﺒﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﯿـﻖ اﻧﺘﺨـﺎب ﻧﻤـﻮده‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺘﺬﮐﺮه ﺑﻪ ﻃﻮر اﺣﺴﻦ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬از ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﻫﺮ داﻧـﺸﮑﺪه و دﯾﭙﺎرﺗﻤﻨـﺖ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﭘﻮﻫﻦ‪‬ي ﺳﻌﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ را درﯾﺎﻓﺘـﻪ و ﺟﻬـﺖ اﺧـﺬ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﻣﺠﻠﺲ دﯾﭙﺎرﺗﻤﻨﺖ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﺑﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻘﻖ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻟﯿﺴﺎﻧﺲ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻗﺎﺑﻠﯿـﺖ اﯾـﻦ را دارد ﮐـﻪ ﻣﺤﻘـﻖ ﺑﺎﯾـﺪ آن را ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗﺮار دﻫﺪ ﯾﺎدداﺷﺖ ﻧﻤﻮدن ﻫﻤﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت و ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺳـﭙﺮدن آن ﯾـﮏ اﻣـﺮ‬
‫ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻣﺤﺼﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﻧـﺰد ﺧـﻮﯾﺶ ﺗـﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿـﺮد ﮐـﻪ اﮔـﺮ در ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘـﺎت ﻋـﺎﻟﯽ‬
‫ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪم )اﻧﺸﺎاﷲ( اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺎﺳﺘﺮي و اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع دﯾﮕـﺮ را در‬ ‫‪178‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دﮐﺘﻮرا ﺗﺤﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻢ داد‪.‬‬

‫دوم‪ :‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﺟﺎﻧﺐ اﺳﺘﺎد رﻫﻨﻤﺎ‬

‫اﯾﻦ ﻫﻢ ﯾﮑﯽ از ﻃﺮق اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮐﺜﺮﯾـﺖ ﻣﺤـﺼﻠﯿﻦ ﺑـﺪان اﺗﮑـﺎ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﺰد اﺳﺘﺎد رﻫﻨﻤﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺒﯽ ﻣﻮﺟـﻮد ﺑـﻮده ﮐـﻪ ﺿـﺮورت زﯾـﺎد ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ اﺳﺘﺎد رﻫﻨﻤﺎي ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺤﺖ ﺑﺤﺚ ﻗﺮار دﻫـﺪ‪،‬‬
 ‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﻮﺿﻮع از اﺳﺘﺎد اﺳﺘﻔﺴﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺧﻮد را ﻣﺪﻟﻞ ﺳﺎزد و ﻧﻈﺮ وي را اﺳﺘﻤﺎع ﮐﻨﺪ و اﻇﻬـﺎر‬
‫راي ﺧﻮد را ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ ﻣﺎداﻣﯽﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺧـﻮﺑﯽ روﺷـﻦ و ﻗﻨﺎﻋـﺖاش در ﻣـﻮرد ﺣﺎﺻـﻞ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ آﻧﮕﺎه آن را ﺗﺤﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺮوط ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫اول‪ :‬ﺑﮑﺮ ﺑﻮدن ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﭘﺮاﺑﻠﻢ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮده و ﻗﺒﻼً ﮐﺴﯽ ﺟﻬﺖ ﺣﺼﻮل رﺗﺒﻪ ﻣﺎﺳـﺘﺮي‪،‬‬
‫دﮐﺘﻮرا و ﯾﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻋﻠﻤﯽ دﯾﮕﺮي ﺑﺎﻻي آن ﮐﺎر ﻧﮑﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﺳـﺒﺐ ﻫـﺮ ﭘﻮﻫﻨﺘـﻮن را‬
‫ﺳﻌﯽ ﺑﺪان اﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﯾﺎ ﺗﺤـﺖ ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﻗـﺮار دارد آن را ﺑـﺎر‬
‫ﺛﺎﻧﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺤﺼﻞ دﯾﮕﺮي ﺛﺒﺖ و راﺟـﺴﺘﺮ ﻧـﻪ ﻧﻤﺎﯾـﺪ ﺗـﺎ ﮐـﻪ وﻗـﺖ ﻣﺤـﺼﻞ در ﯾـﮏ‬
‫ﮐﺎريﮐﻪ در آن ﻓﺎﯾﺪهاي ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺿﺎﯾﻊ ﻧﮕﺮدد و ﻫﻢ ﺟﻠﻮ ﺳﺮﻗﺖ ادﺑﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد از ﻫﻤﯿﻦ ﻟﺤﺎظ‬
‫ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎر دوم ﺗﺤﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ از ﺗﺤﻘﯿﻖ ﯾـﮏ ﻣﻮﺿـﻮع ﻣـﺪت ده‬
‫ﺳﺎل ﺳﭙﺮي ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗﺒﻠﯽ ﻧﻮاﻗﺺ ﻣﻮﺟﻮد ﺑـﻮده و ﻧـﺰد ﻣﺤﻘـﻖ ﺟﺪﯾـﺪ دﻻﯾﻠـﯽ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﻋﻠﻤﯽ دﯾﭙﺎرﺗﻤﻨﺖ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫دوم‪ :‬رﻏﺒﺖ‬
‫اﯾﻦ ﯾﮑﯽ از ﺷﺮوط ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﯿـﻖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ راز ﻣﻮﻓﻘﯿـﺖ ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﻣﺤﻘـﻖ ﻧﯿـﺰ ﻧﺎﻣﯿـﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد زﯾﺮا ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺷﺨـﺼﯿﺖ ﻋﻠﻤـﯽ ﻣﺤﻘـﻖ ذرﯾﻌـﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﯽرﺳﺪ در ﻣﻮرد اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ از ﺧﻮد ﺑﭙﺮﺳﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪ -‬آﯾﺎ ﻣﻦاﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪم ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ ﺑﻪ آن ﻋﻼﻗﻪ دارم ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫‪ -‬آﯾﺎاﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع واﻗﻌﺎً ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫‪ -‬آﯾﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖاﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﯿﺮوز ﺷﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫‪179‬‬ ‫‪ -‬آﯾﺎ از ﺗﺤﻘﯿﻖاﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺠﻢ ﻣﻄﻠﻮب رﺳﺎﻟﻪ )ﮐﺘﺎب( اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫‪ -‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع واﻗﻌﺎً ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺤﺚ و ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ذﻫﻨﯽ ﺟﺴﻤﯽ و ﻣﺎدي ﻣﯽآزرد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫‪ -‬آﯾﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻣﺪت ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﻣﯽرﺳﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫‪ -‬آﯾﺎ اﯾﻦ اﻣﮑﺎن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻧﺐ ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﻤﺎﯾﻢ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫‪ -‬آﯾﺎ ﻧﺰدم در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮاﺟﻊ‪ ،‬ﻣﺼﺎدر‪ ،‬وﺳﺎﯾﻞ‪ ...‬ﮐﺎﻓﯽ وﺟﻮد دارد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫ﻫﻢﭼﻨﺎن ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮﮐﺸﺶ و ﺟﺎﻟﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺤﻘﻖ را ﺑﺎ رﺧـﻮت و ﺧـﺴﺘﮕﯽ ﻣﻮاﺟـﻪ ﻧـﺴﺎزد‬
‫ورﻧﻪ ﻣﺤﻘﻖ در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮﯾﺶ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻧﻤﻮده ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﺳﻮم‪ :‬دﻗﺖ ووﺿﺎﺣﺖ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺎﯾﺪ واﺿﺢ و در ﺗﻘﺪﯾﻢ اﻓﮑـﺎر ﺧـﻮﯾﺶ دﻗﯿـﻖ و ﺑـﺎﻻي ﻫـﺪف و ﻣـﺮاد‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﮐﺎﻣﻼً دﻻﻟﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺬاب و از ﻣﯿﺘـﻮد ﺳـﻠﯿﺲ و روان ﮐـﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺷﻮد ﺗﺎ ﮐﻪ در وﺿﺎﺣﺖ آن ﻏﻤﻮض و ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ اﮔـﺮ ﻣﻮﺿـﻮع ﻏـﺎﻣﺾ و ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﺟﺰﯾﯿﺎت آن ﺑﺮاي ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻟﺬا ﻓﮑﺮ ﻣﺤﻘﻖ ﻫﻢ ﻏﺎﻣﺾ و ﻧﻤـﯽﻓﻬﻤـﺪ ﮐـﻪ آﻏـﺎز‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﮐﺠﺎ و ﭘﺎﯾﺎﻧﺶ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ﮐﺪام ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع در ارﺗﺒﺎط اﻧﺪ و ﮐﺪام ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺪان‬
‫راﺑﻄﻪ ﻧﺪارد و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽﮐﻪ ﺑﺎ آن راﺑﻄﻪ دارد آن را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ رﺳﺎﻟﻪ ﯾﺎ ﮐﺘﺎب ﻣﺨﺘﺼﺮ و داراي ﺣﺠﻢ ﻣﻄﻠـﻮب‬
‫از آن ﺗﻬﯿﻪ ﻧﺸﻮد ﺑﺮﻋﮑﺲ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺮاخ و وﺳﯿﻊ را ﻫﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﯽ ﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺗﻌﯿـﯿﻦ و‬
‫ﮐﻨﺘﺮول اﺑﻮاب‪ ،‬ﻓﺼﻮل و ﻣﺒﺎﺣﺚ آن ﭘﺮ از اﺷﮑﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻄﺎﺑﻖ و ﻋﻨﻮان ﺑﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻮاﻓـﻖ ﺑﺎﺷـﺪ ﻃـﻮري ﻧﺒﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿﻮع ﯾﮏ ﭼﯿﺰ و ﺗﺤﻘﯿﻖ از ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺤﺪﯾﺪ و ﺗﻌﯿﯿﻦ اﻟﻔﺎظ‬
‫اﻟﻔﺎظ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﻃﻮﯾﻞ و ﺧﺴﺘﻪﮐﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ و اﯾﻦﻗﺪر ﮐﻮﺗﺎه ﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐـﻪ ﻣﻄﻠـﺐ از‬
‫ﻧﺰدش ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﺘﻮاﻧﺪ زﯾﺮا ﺳﺨﻦ ﺑﻬﺘﺮ ﺳﺨﻨﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﮐﻮﺗـﺎه ﻣﮕـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻘـﺼﺪ و ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ دﻻﻟﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ )ﺧﯿﺮاً اﻟﮑﻼم ﻗﻞ و دل( ﺑﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﻻزم اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻋﻨـﺎوﯾﻦ را‬
‫ﻃﻮري ﻃﻮﯾﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻏﺮض و ﻣﻌﻨﺎي ﺧﻮﯾﺶ دﻻﻟـﺖ ﻧﮑﻨـﺪ ﯾـﺎ ﻋـﻼوه از ﻏـﺮض و‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﺧﻮﯾﺶ دﯾﮕﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ را ﻫﻢ در ﺑﺮداﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑـﺎاﯾـﻦﮔﻮﻧـﻪ ﻋﻨـﺎوﯾﻦ ﺧﻮاﻧﻨـﺪه اﺣـﺴﺎس‬
‫ﺧﺴﺘﮕﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ روﻧﻖ و ﺟﺬاﺑﯿﺖ ﻫﻢ ﻧﻤﯽداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻻي ﻧﻔﻮس ﻫـﻢ ﺗـﺎﺛﯿﺮﮔـﺬار ﻧﺒـﻮده و‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آن ﺑﺎ ﻋﺪم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﯾﮑﺴﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻊ‬ ‫‪180‬‬

‫ﺟﻬـﺖ ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﻣﻮﺿـﻮع ﻣﻮﺟﻮدﯾـﺖ ﻣــﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟـﻊ ﺿـﺮوري اﺳـﺖ ﻣﺨـﺼﻮﺻﺎً ﻣﺮاﺟــﻊ و‬
‫ﻣﺼﺎدريﮐﻪ اﺻﯿﻞ )‪ (Original‬ﺑﻮده و ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺒﺎﺷﺮﺗﺎ راﺑﻄﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻠﻤـﺎ و‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺎ آن ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ارزش زﯾﺎد ﻋﻠﻤﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟـﻊ زﯾـﺎدي را دارا‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و در ﻫﺮ ﺟﺎ در ﯾﺎﻓﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ از ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﺑﭙﺮﻫﯿﺰد ﮐﻪ ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟـﻊ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻊ آن ﻗﻠﯿﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﮐﻪ وﻗـﺖ وﺳـﻌﯽ و ﺗـﻼش آن ﻫـﺪر و ﺿـﺎﯾﻊ‬
‫ﻧﺸﻮد‪.‬از ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺤﻘﻖ در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﻋﺠﻠﻪ ﮐﺎر ﻧﮕﯿﺮد‪.‬‬
 ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‬
‫ﺗﻬﯿﻪ ﺧﺎﮐﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﺣﻠﻪ اول و ﻗﺒﻞ از ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠـﻪ اﺳﺎﺳـﯽ و ﺑﻨﯿـﺎدي‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﺗﺠﺴﻢ ﻣﻨﻈﻢ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﯿﺰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺠﻨﯿﺮ ﺟﻬﺖ اﻋﻤﺎر ﺗﻌﻤﯿﺮات ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را ﻣـﯽﺳـﺎزد‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣـﺴﺠﺪ ﯾـﮏ‬
‫ﻗﺴﻢ ﻧﻘﺸﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻋﻤﺎر ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﻧﻘﺸﻪ دﯾﮕﺮي و ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﻋﻠﯿﺤﺪه و ﻫـﻢﭼﻨـﺎن‬
‫ﺑﺮاي اﻏﺮاض ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﻘﺸﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽدارد‪ .‬اﯾـﻦ ﻧﻘـﺸﻪﻫـﺎ ﻗﺒـﻞ از اﻋﻤـﺎر ﺗﻌﻤﯿـﺮ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺿﺮوري و اﺳﺎس و ﺑﻨﯿﺎد ﺗﻌﻤﯿﺮ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽرود‪ .‬ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺗﺨﺼﺼﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺎﮐﻪﻫﺎي ﻋﻠﯿﺤﺪه ﺗﻬﯿﻪ ﻣـﯽﮔـﺮدد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ ﺑـﺮاي اﻋﻤـﺎر‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻧﻘﺸﻪ ﺿﺮورﯾﺴﺖ ﺑﻬﻤﯿﻦ ﻣﻨﻮال ﺑﺮاي ﺑـﻪ ﭘﯿـﺮزوي رﺳـﺎﻧﯿﺪن ﯾـﮏ ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﺳـﺎﺧﺘﻦ‬
‫اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎﮐﻪ ﺿﺮورﯾﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﯾﻦ ﺧﺎﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﻮت‪ ،‬ﻣﻬﺎرت‪ ،‬ﻓﮑﺮ‪ ،‬ﺗﻌﻤـﻖ‪ ،‬ﺗـﺪﺑﺮ و دﻗـﺖ‬
‫ﺑﺮوي ﮐﺎﻏﺬ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﺎﮐﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ را از ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺑﮕﺬراﻧﺪ و از ﻧﮑﺎت ﻣﺜﺒﺖ آنﻫﺎ ﻣﺴﺘﻔﯿﺪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ دري ﺧﺎﮐﻪ ﮐﺘـﺎب »اﻟـﻮﺟﯿﺰ ﻓـﯽ اﺻـﻮل اﻟﻔﻘـﻪ« ﻋﺒـﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ زﯾـﺪان را از ﻧﻈـﺮ‬
‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫ﺑﮕﺬراﻧﯿﻢ ﭘﺲ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮﺑﯽ در ذﻫﻦ ﻣﺎ ﺟﺎي ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﺧﺎﮐﻪ ﻣﻮﺻﻮف ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫اﻟﻮﺟﯿﺰ ﻓﯽ اﺻﻮل اﻟﻔﻘﻪ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‪:‬‬
‫ﺑﺎب اول‪ :‬اﺑﺤﺎث ﺣﮑﻢ‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺣﮑﻢ و اﻗﺴﺎم آن‬
‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺣﮑﻢ و اﻗﺴﺎم اﺻﻠﯽ آن‬
‫‪181‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬اﻗﺴﺎم ﺣﮑﻢ ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬واﺟﺐ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﻣﻨﺪوب‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﺮام‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﮑﺮوه‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﺒﺎح‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻋﺰﯾﻤﺖ و رﺧﺼﺖ‬
 ‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬اﻗﺴﺎم ﺣﮑﻢ وﺿﻌﯽ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬ﺳﺒﺐ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﺷﺮط‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺎﻧﻊ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺻﺤﺖ و ﺑﻄﻼن‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺣﺎﮐﻢ‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺤﮑﻮم ﻓﯿﻪ‬
‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺷﺮوط ﻣﺤﮑﻮم ﻓﯿﻪ‬
‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﻣﺤﮑﻮم ﻓﯿﻪ از ﺟﻬﺖ اﺿﺎﻓﺖ‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺤﮑﻮم ﻋﻠﯿﻪ‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬اﻫﻠﯿﺖ و ﻋﻮارض آن‬
‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻫﻠﯿﺖ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﻋﻮارض اﻫﻠﯿﺖ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬ﻋﻮارض ﻓﻄﺮي‬
‫‪ -1‬ﺟﻨﻮن‬
‫‪ -2‬ﺿﻌﻒ ﻋﻘﻞ‬
‫‪ -3‬ﻧﺴﯿﺎن ) ﻓﺮاﻣﻮﺷﮑﺎري(‬
‫‪ -4‬ﺧﻮاب و ﺑﯿﻬﻮﺷﯽ‬
‫‪ -5‬ﻣﺮض‬
‫‪ -6‬ﻣﺮگ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﻋﻮارض اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ‬
‫‪ -1‬ﺟﻬﺎﻟﺖ‬ ‫‪182‬‬

‫‪ -2‬ﺧﻄﺄ‬
‫‪ -3‬ﮔﻔﺘﺎر ﻏﯿﺮ ارادي‬
‫‪ -4‬ﺳﻔﺎﻫﺖ‬
‫‪ -5‬ﻧﺸﻪ‬
‫‪ -6‬اﮐﺮاه‬
‫ﺑﺎب دوم‪ :‬دﻻﯾﻞ اﺣﮑﺎم‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬دﻟﯿﻞ اول‪ :‬ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬دﻟﯿﻞ دوم‪ :‬ﺳﻨﺖ‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬دﻟﯿﻞ ﺳﻮم‪ :‬اﺟﻤﺎع‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬دﻟﯿﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻗﯿﺎس‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬دﻟﯿﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬اﺳﺘﺤﺴﺎن‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬دﻟﯿﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺮﺳﻠﻪ‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬دﻟﯿﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺳﺪ ذراﯾﻊ‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬دﻟﯿﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﻋﺮف‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‪ :‬دﻟﯿﻞ ﻧﻬﻢ‪ :‬ﻗﻮل ﺻﺤﺎﺑﯽ‬
‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‪ :‬دﻟﯿﻞ دﻫﻢ‪ :‬ﺷﺮاﯾﻊ ﻣﻦ ﻗﺒﻠﻨﺎ‬
‫ﻓﺼﻞ ﯾﺎزدﻫﻢ‪ :‬دﻟﯿﻞ ﯾﺎزدﻫﻢ‪ :‬اﺳﺘﺼﺤﺎب‬
‫ﺑﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﻃﺮق و ﻗﻮاﻋﺪ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺣﮑﺎم‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻗﻮاﻋﺪ اﺻﻮﻟﯽ ﻟﻐﻮي‬
‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬وﺿﻊ ﻟﻔﻆ ﺟﻬﺖ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬ﺧﺎص‬

‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﻋﺎم‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻟﻔﻆ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻌﻨﯽ‬
‫اول‪ :‬ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫دوم‪ :‬ﻣﺠﺎز‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬دﻻﻟﺖ ﻟﻔﻆ ﺑﺎﻻي ﻣﻌﻨﯽ‬
‫‪183‬‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬دﻻﻟﺖ واﺿﺢ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬دﻻﻟﺖ ﻏﯿﺮ واﺿﺢ‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ دﻻﻟﺖ ﻟﻔﻆ ﺑﺎﻻي ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻋﺎم ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﻌﺎرض‪ ،‬ﺗﺮﺟﯿﺢ و ﻧﺴﺦ ﺑﯿﻦ دﻻﯾﻞ‪.‬‬
 ‫ﻧﮑﺎت اﺳﺎﺳﯽ ﺧﺎﮐﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬ﻋﻨﻮان ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ب‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ج‪ :‬اﺑﻮاب‪ ،‬ﻓﺼﻮل و ﻋﻨﺎوﯾﻦ آن‬
‫د‪ :‬ﺧﺎﺗﻤﻪ‪ :‬در ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘـﺼﺮ ﻧﺘـﺎﯾﺠﯽ را ﮐـﻪ در دوران ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﺑـﺪان دﺳـﺖ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ ذﮐﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﻋﻨﻮان ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫ﻋﻨﻮان ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎر دﻗﯿﻖ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮ‪ ،‬واﺿﺢ‪ ،‬ﺟﺬاب و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎﻻي ﻣﻮﺿﻮع دﻻﻟﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﺎم ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﻣﻮﺿﻮع ﻋﺎم اﻣﮑﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﺑﻪ اﻗﺴﺎم ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً )اﻫﻤﯿﺖ و ﺗﺄﺛﯿﺮ اﺧﻼق در اﺳﻼم( ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻋﻨـﻮان ﺗﺤﻘﯿـﻖ )ﻧﻘـﺶ‬
‫اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﯾﮏ ﻓﺮد ﻣـﺴﻠﻤﺎن( ﯾـﺎ )ﻧﻘـﺶ اﺧـﻼق ﻧﯿﮑـﻮ در ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﯾـﮏ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ( ﯾﺎ )ﻧﻘﺶ اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﯾﮏ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﯾـﮏ ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﺳـﻼﻣﯽ(‪ ...‬ﺗﻌﯿـﯿﻦ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻋﻨﻮان ﺑﻪ ﻣﺜﺎل ﺗﯿﺮ ﺷﮑﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﯿﺮ ﺷـﮑﺎر ﯾـﮏ ﻫـﺪف ﻣﻌﻠـﻮم ﻣـﻮرد‬
‫اﺻﺎﺑﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻫﻢ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻌﻠﻮم ﻣـﻮرد ﻫـﺪف ﻗـﺮار ﻣـﯽﮔﯿـﺮد و‬
‫ﺗﺤﺖ آن ﺗﺤﻘﯿﻖ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻌﻠﻮم ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﺗﯿﺮ ﯾﮏ ﻃﺮف ﺗﻮﺟﯿﻪ و ﻫـﺪف ﻃـﺮف‬
‫دﯾﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺻﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﻄﻠﻮب ﻣﺸﮑﻞ و ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر اﮔﺮ ﻋﻨـﻮان ﯾـﮏ‬
‫ﭼﯿﺰ و ﻣﻮﺿﻮع ﭼﯿﺰي دﯾﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﻄﻠﻮب ﮐﺎر ﻣﺸﮑﻞ و ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﯿﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﯾﺪ ﻧﮑﺎت آﺗﯽ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﻋﻨﻮان ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻮ و اﺑﺘﮑﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺒﻞ از ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺘـﺬﮐﺮه ﮐـﺴﯽ ﺗﺤـﺖاﯾـﻦ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﻪ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪184‬‬
‫ب( ﺑﺴﯿﺎر دﻗﯿﻖ و واﺿﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ج( ﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻃﻮﯾﻞ ﻣﻤﻞ و ﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺼﯿﺮ ﻣﺨﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ب( ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺧﺎﮐﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪﻣـﻪ ﻣـﺸﻤﻮل ﻋﻨﺎﺻـﺮ آﺗـﯽ‬
‫اﻟﺬﮐﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
 ‫اول( ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺤﺚ‪ :‬در ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﻣﺤﻘـﻖ در ﻣـﻮرد ﻣﻮﺿـﻮع ﺗﺤﻘﯿـﻖ و ﺑﯿـﺎن ﻣـﺸﮑﻼﺗﯽﮐـﻪ وي‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ آن را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ را ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺤﺚ‪ :‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم آن ﺳﻮاﻻﺗﯽﮐـﻪ در ﻣـﻮرد اﻫﻤﯿـﺖ ﺑﺤـﺚ در‬
‫اذﻫﺎن ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﺧﻄﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬و ﺗﻤﺎم اﺳـﺒﺎﺑﯽﮐـﻪ ﺑـﻪ اﻫﻤﯿـﺖ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد‪.‬‬
‫ﺳﻮم( اﺷﺎره ﺑﻪ آن ﻗﻀﺎﯾﺎي ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬زﻧﺪه و ﺑﺎرزيﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرم( ﻫﺪف ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ :‬درﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﺤﻘﻖ اﻫﺪاف اﺳﺎﺳﯽ و ﺑﻨﯿـﺎدي ﺗﺤﻘﯿـﻖ و آن اﺳـﺒﺎب را‬
‫ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﻣﺤﻘﻖ را ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻨﺠﻢ( ﭘﺲ ﻣﻨﻈﺮ ﻋﻠﻤﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ :‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ذﻫـﻦ‬
‫وي ﮐﺪام وﻗﺖ ﻓﮑﺮ ﻣﻮﺿﻮع و ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻞ ﯾﺎد ﺷﺪه ﺧﻄﻮر ﻧﻤﻮده؟‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻄﻮر ﻣﻮﺿﻮع ﮐﺪام اﺳﺖ؟‬
‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﮐﺪام ﺟﻮاﻧﺐ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺘﺬﮐﺮه ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﻃﺮف ﮐﺪام ﺷﺨﺺ؟‬
‫در ﮐﺪام ﮐﺸﻮر و ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﺗﺤﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ؟‬
‫ﻣﻮﺟﺐ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺪام رﺗﺐ و درﺟﺎت ﻋﻠﻤﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ؟‬
‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫ﺣﺎل ﮐﺪام ﺟﻮاﻧﺐ آن ﺣﻞ ﻧﺎﺷﺪه ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ؟‬

‫در ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻗﺒﻠﯽ ﮐﺪام ﻧﻮاﻗﺺ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد؟‬
‫ﻣﺤﻘﻖ از ﮐﺪام ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ آﻏﺎز ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؟‬
‫ﻧﻮاﻗﺺ ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﻊ ﻧﻤﻮده ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ؟‬
‫ﺷﺸﻢ( اﺳﻠﻮب ﯾﺎ ﻣﯿﺘﻮد ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ :‬ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ را ﺗﻮﺿـﯿﺢ دﻫـﺪ ﮐـﻪ در ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﺧـﻮﯾﺶ از‬
‫ﮐﺪام ﻣﯿﺘﻮد ﮐﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ؟ در ﻗﺪم اول‪ ،‬دوم و ﺳﻮم ﭼﻪ ﮐﺎرﻫـﺎﯾﯽ را اﻧﺠـﺎم داده اﺳـﺖ؟ از‬
‫ﮐﺪام ﻃﺮق ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪185‬‬ ‫ﻫﻔﺘﻢ( ﺑﯿﺎن ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻋﻤﺪه ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ :‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺤﻘﻖ‪ ،‬اﺑﻮاب ﺗﺤﻘﯿﻖ و اﻓﮑﺎر ﻋﻤـﺪه‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد‪.‬‬
‫ﻫﺸﺘﻢ( ذﮐﺮ ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش‪ :‬ﻣﺤﻘﻖ در اﯾـﻦ ﺑﺨـﺶ ﻣﻘﺪﻣـﻪ ﻫﻤـﻪ آن ﺳـﻌﯽ و ﺗـﻼش ذﻫﻨـﯽ‪،‬‬
‫ﻓﮑﺮي‪ ،‬ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ و ﻣﺎدي ﺧﻮﯾﺶ را ﺗﺬﮐﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺣﯿﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ از آن ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬واﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ دﻻﯾﻞ ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﻣﯽرﺳـﺎﻧﺪ ﮐـﻪ ﺗﺤﻘﯿـﻖ وي ﺑـﺴﯿﺎر ﻣﻬـﻢ و ﺑـﻪ ﺳـﻌﯽ و ﺗـﻼش وي‬
‫ﻣﯽارزد‪.‬‬
‫ﻧﻬﻢ‪ :‬ذﮐﺮ ﻣﺮاﺟﻊ‪ :‬ﻣﺤﻘﻖ ﺗﻤﺎم آن ﻣﺮاﺟﻊ و ﻣﺼﺎدر اﺳﺎﺳﯽ را ذﮐﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺣـﯿﻦ ﺗﺤﻘﯿـﻖ‬
‫از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻫﻤﯿـﺖ اﯾـﻦ ﻣـﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟـﻊ را ﺑﯿـﺎن ﻣـﯽدارد واﯾـﻦ را ﺗﻮﺿـﯿﺢ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺮاﺟﻊ و ﻣﺼﺎدر ﻣﺘﺬﮐﺮه را از ﮐﺠﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻫﻢ( اﻇﻬﺎر ﻗﺪرداﻧﯽ‪ :‬ﻣﺤﻘﻖ از ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﮐﻪ در اﮐﻤﺎل ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺤﻘـﻖ ﺑـﺎ‬
‫وي ﺗﻌﺎون ﻧﻤﻮده اﻇﻬﺎر ﺷﮑﺮان ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً واﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن‪ ،‬رﯾﯿﺲ ﭘﻮﻫﻨﺘـﻮن‪ ،‬ﺑﻌـﻀﯽ از ﻣـﺴﻮوﻟﯿﻦ ﭘﻮﻫﻨﺘـﻮن‪ ،‬رﯾـﯿﺲ داﻧـﺸﮑﺪه‪،‬‬
‫آﻣﺮان دﯾﭙﺎرﺗﻤﻨﺖﻫﺎي داﻧﺸﮑﺪه‪ ،‬اﺳﺘﺎدان ﻣﺘﺨـﺼﺺ ﻣﻮﺿـﻮع‪ ،‬ﻣـﺴﻮؤﻟﯿﻦ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﻪﻫـﺎ و ﺗﻤـﺎم‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻘﻖ در اﮐﻤﺎل ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻫﻤﮑﺎري ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ را ﺟﻬﺖ اداي ﺷﮑﺮﯾﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺎد رﻫﻨﻤﺎي ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣـﯽدﻫـﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوز اﮐﺜﺮ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺣﻤﺪ و ﺛﻨـﺎ و اداي ﺷـﮑﺮﯾﻪ را ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣـﺴﺘﻘﻞ و ﻗﺒـﻞ از ﻣﻘﺪﻣـﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﺬارد‪.‬‬

‫ج( اﺑﻮاب‪ ،‬ﻓﺼﻮل و ﻋﻨﺎوﯾﻦ‪:‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫اﯾﻦ ﯾﮑﯽ از ﻧﮑﺎت اﺳﺎﺳﯽ ﺧﺎﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮوز ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺧـﻮﯾﺶ را اوﻻً ﺑـﻪ اﺑـﻮاب‪،‬‬
‫ﺛﺎﻧﯿﺎً ﺑﻪ ﻓﺼﻮل‪ ،‬ﺛﺎﻟﺜﺎً ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ‪ ،‬راﺑﻌﺎً ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺧﺎﻣﺴﺎً ﺑـﻪ ﻓـﺮوع و در آﺧﯿـﺮ ﺑـﻪ ﺑﻨـﺪ ﺗﻘـﺴﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎب ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﻋﺎم و ﻓﺼﻞ ﺟﺰ ﺑﺎب‪ ،‬ﻣﺒﺤﺚ ﺟﺰ ﻓﺼﻞ‪ ،‬و ﻣﻄﻠﺐ ﺟﺰء ﻣﺒﺤﺚ‬
‫و ﻓﺮع ﺟﺰء ﻣﻄﻠﺐ و ﺑﻨﺪ ﺟﺰ ﻓﺮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻢ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﮐﻮﭼـﮏ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺻﺮف ﺑﻪ ﻓﺼﻮل ﺗﻘﺴﯿﻢ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﮐﺘﻔﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺗﻌﺪاد اﺑﻮاب و ﻓﺼﻮل ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻌﯿﻨﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻃﻮاﻟـﺖ و ﻗـﺼﯿﺮ ﺑـﻮدن ﻫـﺮ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوﺗﺎً ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮏ ﺑﺎب ﺣﺎوي ﭼﻨﺪ ﻓﺼﻞ و ﺑﺎب دﯾﮕﺮي ﻓﻘـﻂ داراي‬
‫دو ﺳﻪ ﻓﺼﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ارﺗﺒﺎط و ﺗﻨﺴﯿﻖ ﻓﺼﻮل ﺑﺎ اﺑﻮاب و راﺑﻄـﻪ و‬
‫ﺗﻨﺴﯿﻖ اﺑﻮاب ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻓﺼﻮل ﻫﺮ ﺑﺎب از ﺟﻨﺲ ﻋﻨﻮان ﺑﺎب ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪186‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ را ﮐﺪام وﻗﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻮﺷﺖ؟‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﺮ رﺳﺎﻟﻪ ﻋﻠﻤـﯽ‪ -‬ﺗﺤﻘﯿﻘـﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣـﻪ آن اﺳـﺖ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﻣﻘﺪﻣـﻪ‬
‫رﺳﺎﻟﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ ﯾﮑﯽ از ﺑﺨﺶﻫﺎي آن ﻣﺤﺴﻮب ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﺑﺎﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ آن ﺧﻮاﻧﻨـﺪه ﺗـﺎ‬
‫ﺣﺪود زﯾﺎدي ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ رﺳﺎﻟﻪ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ را ارزشﮔﺬاري ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨـﺎنﭼـﻪ ﻣﻘﺪﻣـﻪ ﺑـﺮﺧﻼف‬
‫اﺻﻮل ﻣﺘﺪاول روش ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﻮد ﯾﺎ از ﺷﯿﻮاﯾﯽ ﻻزم ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه را از اداﻣـﻪ‬
 ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎز ﻣﯽ دارد‪ .‬ﻟﺬا ﺿﺮورت دارد‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ رﺳﺎﻟﻪ ﻋﻠﻤﯽ‪ -‬ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎﺣـﺴﺎﺳﯿﺖ ﺑﯿـﺸﺘﺮي‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﻋﻨﻮن )ﻣﻘﺪﻣﻪ( ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ را ﺑﺮ آن دارد ﮐﻪ ﺑﻼ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﻌـﺪاز ﺗﻨﻈـﯿﻢ ﻓﻬﺮﺳـﺖ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ آن ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﯿﻮه درﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ ﻧﻤـﯽرﺳـﺪ‪ .‬ﺷـﺎﯾﺪ ﺗـﺎ ﺣـﺪودي‬
‫ﻋﺠﯿﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ رﺳـﺎﻟﻪ ﻋﻠﻤـﯽ‪-‬ﺗﺤﻘﯿﻘـﯽ ﺑﻌـﺪاز ﻧﮕـﺎرش ﮐﻠـﯽ آن‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬دﻟﯿﻞاﯾﻦ اﻣﺮ دردوﻧﮑﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اول آنﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻌﺪاز ﻧﮕـﺎرش رﺳـﺎﻟﻪ ﻋﻠﻤـﯽ ‪ -‬ﺗﺤﻘﯿﻘـﯽ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ آن درﻣﻘﺪﻣﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺑﻮد‪ .‬دوم آنﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﺗﻤﺎم رﺳﺎﻟﻪ ﻋﻠﻤـﯽ‪-‬ﺗﺤﻘﯿﻘـﯽ‪،‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮآن ﮐﻪ اﺷﺮاف ﺑﯿﺶﺗﺮي ﺑـﻪ ﻣﻄﺎﻟـﺐ دارﯾـﺪ‪ .‬ﺣﺘـﺎ ﻗﻠـﻢ ﺷـﻤﺎ در اﯾـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ از رواﯾـﯽ‬
‫ﺑﯿﺶﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا‪ ،‬ﺗﺮﺟﯿﺢ دارد ﮐﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﻌﺪ از اﺗﻤﺎم رﺳﺎﻟﻪ ﻋﻠﻤﯽ‪ -‬ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺿﻤﻦ آنﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ اﺑﺘﺪاً ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ در ﻃﻮل ﻧﮕﺎرش رﺳـﺎﻟﻪ ﻋﻠﻤـﯽ‪-‬‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ ﺷﻤﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ در ﺳﺎﺧﺘﺎر رﺳﺎﻟﻪ ﻋﻠﻤﯽ‪-‬ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورﯾﺪ ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺘـﺎً ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ‬
‫اﺻﻼح ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﭼﻪ ﻣﻌﻤﻮل اﺳـﺖ ﭘـﺲ از ﻣﻘﺪﻣـﻪ‪ ،‬ﮔـﺮازش و ﻣـﺘﻦ اﺻـﻠﯽ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪهﻫﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﺷـﺪه و ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد‪.‬‬
‫درﮔﺰارش اﺻﻠﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﯽ ﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻧﮕﺎرش ﺳـﻠﯿﺲ‪ ،‬ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ رﻋﺎﯾـﺖ ﻧﮑـﺎت دﺳـﺘﻮري‪،‬‬
‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺒﺮد‪.‬‬

‫د( ﺧﺎﺗﻤﻪ‪) :‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي( اﯾﻦ از ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺧﺎﺗﻤـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ ﻣﺤﻘـﻖ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻧﻈﺮ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬اراي ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺟﺪﯾﺪ و ﻫﻢ ﻧﺘـﺎﯾﺠﯽﮐـﻪ ﻣﺤﻘـﻖ ﺣـﯿﻦ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺪان دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﺬﮐﺮ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ در ﭘﺎﯾﺎن ﻣـﺘﻦ اﺻـﻠﯽ ﭘﮋوﻫـﺸﮕﺮ از ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻨﺪرج ﻧﺘﯿﺠﻪ را اراﯾﻪ ﻣﯽدﻫﺪ وزﯾﺮ ﻋﻨﻮان ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي درج ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﮔﯿـﺮي‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ در ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮاي آنﻫـﺎ ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﻣﻔـﺼﻠﯽ اراﯾـﻪ داﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎ و ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎي ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد را از ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد اراﯾﻪ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪187‬‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﺎﮐﻪ‬
‫ﺣﯿﻨﯽﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺤﻘﻖ ﺧﺎﮐﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﻣﺠﻠـﺲ ﻋﻠﻤـﯽ دﯾﭙﺎرﺗﻤﻨـﺖ ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﺷﻌﺒﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻋﻠﻤـﯽ داﻧـﺸﮑﺪه و ﭘﻮﻫﻨﺘـﻮن ﺗﻘـﺪﯾﻢ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻣﺘﺬﮐﺮه ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﮐﻪ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﺷﺪه ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﯾﺎ آن را رد ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﻧﻤﻮد و ﻣﺤﻘﻖ آﻏﺎز ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﻤﻮد ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺣﯿﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ذﻫﻦ ﻣﺤﻘـﻖ‬
‫ﻓﮑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﻘﺪم و ﺗﺄﺧﺮ در ﺧﺎﮐﻪ ﺧﻄﻮر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺧﺎﮐﻪ اول ﺑﻪ ﻃﻮر اﺑﺘﺪاﯾﯽ‪ ،‬ﺗﺨﻤﯿﻨﯽ و ﺑﻪ‬
‫ﻋﺠﻠﻪ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ اﮐﺜﺮ ﭼﯿﺰﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮب از آن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه و ﺑﺴﯿﺎري ﭼﯿﺰﻫﺎي ﻧـﺎ‬
‫ﻣﻄﻠﻮب در آن ﮔﻨﺠﺎﻧﯿﺪه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ اﮐﺜﺮ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ اﯾﻦ اﺟـﺎزه را‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در ﺧﺎﮐﻪ ﺗﻌﺪﯾﻞ و ﺗﺼﺤﯿﺢ را وارد ﺳﺎزد‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺑـﺪﯾﻦ ﺷـﺮط ﮐـﻪ ﺗﻐﯿﯿـﺮات ﻣﺘـﺬﮐﺮه‬
‫ﺟﻮﻫﺮي ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺎﺳﯽ ﻫﺪف و ﺟﻮﻫﺮ در آن از ﺑﯿﻦ ﻧـﺮود‪.‬ﯾﻌﻨـﯽ ﻣﺤﻘـﻖ ﻣﺠـﺎز اﺳـﺖ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﻋﻨﺎوﯾﻦ‪ ،‬اﺑﻮاب‪ ،‬ﻓﺼﻮل‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﻣﺴﺎﯾﻞ را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣـﻖ ﺗـﺼﺮف ﻣﺰﯾـﺪ را ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫وارد ﻧﻤﻮدن ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻣﻮﺿـﻮع‪ ،‬و ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻣﻮﺿـﻮع ﺑﺎﻋـﺚ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻋﻨﻮان ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﻪ دﯾﭙﺎرﺗﻤﻨـﺖ ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ‪ ،‬ﭘـﻮﻫﻦ‪‬ي و ﭘﻮﻫﻨﺘـﻮن ﺿـﺮورت‬
‫دارد‪ .‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺟﺰوي در ﺧﺎﮐﻪ در آﻧﺼﻮرت ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒـﻮل اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﺸﻮره اﺳـﺘﺎد رﻫﻨﻤـﺎ ﺑـﻪ‬
‫دﯾﭙﺎرﺗﻤﻨﺖ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪه و ﻣﺠﻠﺲ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﺑﻪ ﻃـﻮر ﮐﺘﺒـﯽ اﻃـﻼع داده ﺷـﻮد و از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﮐﺘﺒﯽ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم‬
‫ﺟﻤﻊآوري ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻊ اﺻﻠﯽ و ﺛﺎﻧﻮي ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻊ دو اﺻﻄﻼح ﻋﻠﯿﺤﺪه ﺑﻮده و ﺑﻪ آن ﮐﺘﺒﯽ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐـﻪ ﻣﺤﻘـﻖ ﺣـﯿﻦ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺗﺤﻘﯿﻖ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪر و ﻣﺮﺟﻊ ﻫﺮ دو ﺻﻔﺎت ﻣﺴﺘﻘﻞ را دارا ﺑﻮده ﮐﻪ ذرﯾﻌﻪ آن‬
‫ﺻﻔﺎت ﺑﯿﻦ ﻣﺼﺪر و ﻣﺮﺟﻊ ﻓﺮق ﺷﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺪر‪ :‬ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻠﻮم و ﻓﻨـﻮن آن ﻋﻠـﻢ و ﻓـﻦ را ﻣـﻮرد ﺗﻔﺤـﺺ و‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ و ﻋﻤﯿﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ داﺷـﺘﻦ ﻫﻤـﯿﻦ ﺻـﻔﺖ ﮐﺘـﺎب ﻣﺘـﺬﮐﺮه‬
‫ﻣﺼﺪري ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﺤﻘﻖ از آن در اﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﺑﯽ ﻧﯿﺎز ﺑـﻮده ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﺜﻼً ﺗﻔـﺴﯿﺮ ﻃﺒـﺮي‬
‫ﻣﺼﺪر ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽرود‪ .‬زﯾﺮا در ﮐﺘﺐ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺘﺎب ﻣﺘﺬﮐﺮه اﺻﻞ و ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻫﻤـﻮاره‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺿﺮورت دارد و ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺪان رﺟﻮع ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺻـﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨـﺎري و ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ در ﻋﻠﻢ اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺼﺎدر ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻊ‪ :‬ﮐﺘﺒﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﮑﯿﻪ ﻣﺎده ﻋﻠﻤﯽ آن ﺑﻪ ﻣﺼﺎدر اﺻﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻫﺮ آن ﮐﺘﺎﺑﯽﮐـﻪ از ﮐﺘـﺎب‬
‫‪188‬‬
‫دﯾﮕﺮي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺟﻤﻊ آوري ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾـﮏ ﻣﻮﺿـﻮع و ﯾـﺎ ﺣـﺼﻪاي از ﻣﻮﺿـﻮع و ﻣﻘﺎﺻـﺪ و‬
‫ﻣﺴﺎﯾﻞ آن را ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﯿﻖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﺜﻼً در اﺻﻮل ﻓﻘﻪ ﻣﺆﻟﻔﺎت ﻏﺰاﻟﯽ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎره دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺼﺪر ﮐﺘﺎﺑﯽﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮﺿـﻮع‪ ،‬ﻓـﻦ و ﺗﺨـﺼﺺ ﺧـﻮﯾﺶ‬
‫اﺻﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺤﻘﻖ از آن ﺑﯽ ﻧﯿﺎز ﺷﺪه ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ و ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎدر‬
‫ﺗﮑﯿﻪ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺟﺎﻧﺐ ﻗﻀﯿﻪ را ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﻤﻮده و ﻣﺆﻟﻒ آن را در ﻟﺒﺎس ﺟﺪﯾﺪ ﺑـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﺧﺎﮐﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻌﯽ را ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﻣﺤﻘﻖ در ﺣﺼﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
 ‫ﺟﻤﻊ آوري ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻊ ﺑﻪ ﻃﺮق ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺷﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ و آن اﯾﻦﮐﻪ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻘﻖ اﯾﻦ ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻊ را در ﺑﺎزار ﺑﻪ ﭘﻮل ﻣﯽﺧﺮد‪ ،‬ﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﻫﺪﯾﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ ﯾـﺎ از‬
‫دوﺳﺘﺎن و رﻓﻘﺎي ﺧﻮﯾﺶ ﯾﺎ از ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ روز ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎرﯾﺖ ﻣﯽﮔﯿـﺮد و در ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﻪ‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮﯾﺶ آن را ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻌﻀﯽ ﮐﺘﺐ ﻃﻮري ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫و ﻧﺰد ﺧﻮدش ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮده و در ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﺎرﯾﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷـﺪ و ﯾـﺎ از ﺟﻤﻠـﻪ ﮐﺘـﺐ‬
‫داﯾﺮه اﻟﻤﻌﺎرف ﯾﺎ اﻧﺴﯿﮑﻠﻮﭘﯿﺪﯾﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧـﺮوج آن از ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﻪ ﻣﺠـﺎز ﻧﯿـﺴﺖ در اﯾـﻦ ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﺤﻘﻖ از ﮐﺘﺐ ﻣﺘﺬﮐﺮه ﺑﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﻪ ﻣﻌـﻪ ﮐـﺎرتﻫـﺎ ‪Fish‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬از ﮐﺘﺐ ﻣﺘﺬﮐﺮه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﻄﻠﻮب را در ﮐﺎرتﻫﺎ ﺟﻤﻊ آوري ﻧﻤﻮده ﻫﻤﺰﻣـﺎن‬
‫ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪ ،‬اﺳﻢ ﻣﺆﻟﻒ‪ ،‬ﺳﺎل ﻃﺒﻊ‪ ،‬ﺟﺰ و ﺻﻔﺤﻪ آن را ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﻬﺎرم‬
‫ﺟﻤﻊ آوري ﻣﻮاد و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫اﯾﻦ ﯾﮑﯽ از ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻬﻢ آﻣﺎدهﮔﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣـﯽﺗـﻮاﻧﯿﻢ ﮐـﻪ ﻣـﻮاد ﻋﻠﻤـﯽ را ﺑـﻪ ﭘـﻨﺞ‬
‫ﻃﺮﯾﻘﻪ ذﯾﻞ ﺟﻤﻊ آوري ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪.‬‬
‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫‪ -2‬ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت و ﺳﻮاﻻت‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻧﻘﻞ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع از ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻊ ﻋﯿﻨﺎً و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﻗﺘﺒﺎس‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻣﻼﺣﻈﺎت و ﺗﺠﺎرب‬

‫‪ -1‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺿﺮوريﺳﺖ ﺗﺎ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻋﻤـﻖ‪ ،‬ﺣـﺪود‬
‫‪189‬‬ ‫و ﺟﺰﯾﯿﺎت ﺗﺤﻘﯿﻖ واﺿﺢ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﯽﻫﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﻓﮑﺮﻧﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺎﮐﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬اﺑـﻮاب و‬
‫ﻓﺼﻮل آن ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺎر اﺳﺎﻧﯿﺴﺖ اﻣﺎ ﻣﻄﻠﺐ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮيﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﮐﺜـﺮ ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﻪ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻣﯿﺘﻮد‪ ،‬ذوق‪ ،‬وﻗﺖ و ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﮔﺎﻫﯽ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﺮاي ﺟﻤﻊآوري ﻣﻮاد ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ زﯾﺮﯾﻦ را ﺣﺎويﺳﺖ‪:‬‬
‫اول( ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ زود ﮔﺬر ﻓﻬﺮﺳﺖﻫﺎي ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻌﯽﮐﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ وي در ارﺗﺒﺎط اﻧﺪ‪ .‬در ﻓﻬﺮﺳﺖﻫﺎي ﻣﺮاﺟﻊ و ﻣﺼﺎدر اﮔﺮ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧـﻮد‬
‫ﭼﯿﺰي را ﯾﺎﻓﺖ ﻣﺼﺪر و ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺘﺬﮐﺮه را ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﻪ دارد‪ .‬اﺳﻤﺎي ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟـﻊ ﻣﻄﻠﻮﺑـﻪ‪،‬‬
‫اﺳﻤﺎي ﻣﺆﻟﻔﯿﻦ آن‪ ،‬ﺟﻠﺪ‪ ،‬ﺑﺎب‪ ،‬ﻓﺼﻞ و ﺻﻔﺤﻪ آن را ﻧﺰد ﺧﻮد ﯾﺎدداﺷﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫دوم( ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺑﺘﺪاﯾﯽ و ﺳﺮﯾﻊ ﺻﻔﺤﺎت ﻣﻄﻠﻮﺑﻪ ﮐﺘﺐ و ﻣﺼﺎدر ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺎ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﻘﻖ‬
‫ﻗﯿﻤﺖ و ارزش ﻋﻠﻤﯽ ﻫﺮ ﻣﺼﺪر و ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺳﻮم( ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻤﯿﻖ ﺻﻔﺤﺎت ﻧﺸﺎﻧﯽ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺎ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﻘﻖ ﻋﻤﻖ‪ ،‬اﺑﻌﺎد و ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ واﺿﺢ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرم( در اوﻗﺎت ﻣﻨﻈﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺣـﺎﻻت ذﻫﻨـﯽ و ﺟـﺴﻤﺎﻧﯽ‪ .‬ﻣﺤﻘـﻖ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ در ﺣﺎﻻﺗﯽﮐﻪ ذﻫﻦ وي ﭘﺮﯾﺸﺎن‪ ،‬ﻓﮑﺮش ﻣﺸﻮش و ﯾﺎ ﻃﻮر ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾـﻦ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اوﻗﺎت از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﭙﺮﻫﯿﺰد و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺤﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣـﺜﻼً ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﻪ‬
‫ﻋﺎم ﯾﺎ ﺧﺎص‪ ،‬ﯾﺎ در ﻓﺎﻣﯿﻞ اﻃﺎق ﻣﺨﺼﻮﺻﯽﮐﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺷﺮاﯾﻂ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺼﺎدر اﺻﻠﯽ وﺛﺎﻧﻮي ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﯾﺪ آن رﺳﺎﻻت ﻣﺎﺳـﺘﺮي و دﮐﺘـﻮرا را ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ وي ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ارﺗﺒﺎط دارد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺠﻼت ﻋﻠﻤﯽ را از ﻧﻈﺮ ﺑﮕﺬراﻧﺪ زﯾﺮا در اﯾـﻦ ﻣﺠـﻼت ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎﺗﯽ اﻧﺘـﺸﺎر‬
‫ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺮاي آن ﺑﺴﯿﺎر ﺿﺮورت ﻣﯽداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺠﻼت ﻗﻀﺎ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﭘﻮﻟﯿﺲ و ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت و ﺳﻮاﻻت‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ را ﻋﻼوه ﺑـﺮ ﻣـﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟـﻊ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت و ﺳﻮاﻻت ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋﻠﻢ‪ ،‬اﺳﺘﺎدان و ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺟﻤﻊآوري اﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﺠﺎﻟﺴﺖ ﺑﺎاﯾﺸﺎن‪ ،‬ﯾـﺎ ﺷـﻨﯿﺪن ﺷـﻔﺎﻫﯽ از آنﻫـﺎ‪ ،‬ﯾـﺎ ﺑﺮﻗـﺮار‬
‫ﻧﻤﻮدن ﺗﻤﺎس از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﺎﻣﻪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﺴﯿﺖﻫﺎي ﺗﺎﯾﭗ ﺷﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﻃﺮﯾﻘﻪ اوﻟﯽ از اﯾﻦ ﻟﺤـﺎظ ﭘﯿـﺮوز ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﻣﺤﻘـﻖ ﺑـﺎ اﺳـﺘﺎد ﻣﺘﺨـﺼﺺ روﺑـﻪ رو‬
‫‪190‬‬
‫ﻣﯽ ﻧﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن او را ﻣﯽﺷﻨﻮد‪ ،‬ﺳﻮاﻟﯽﮐﻪ در ذﻫﻦ او ﺧﻄـﻮر ﻣـﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ در ﻣـﻮرد آن ﻫﻤـﺎن‬
‫وﻗﺖ ﻣﯽﭘﺮﺳﺪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ واﺿﺢ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻧﻘﻞ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع از ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻊ ﻋﯿﻨﺎً و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ‬

‫ﻣﺤﻘﻖ ﻣﺮاﺟﻊ و ﻣﺼﺎدر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧـﻮﯾﺶ را ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻣـﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و از آن ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت‪،‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺟﺰﯾﯿﺎت و ﺟﻤﻼت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ را ﻋﯿﻨﺎً و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﺧﺘﺼﺎر اﺧﺬ ﻣـﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و آن‬
‫را در ﮐﺎرتﻫﺎ و ﯾﺎ ﮐﺘﺎﺑﭽﻪ ﯾﺎدداﺷﺘﯽﮐﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺮاي اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﺨﺼﯿﺺ داده‪ ،‬ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪.‬‬
 ‫ﺑﻌﻀﯽ اﺷﺨﺎص ﺟﻤـﻊ آوري ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت را ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﮐـﺎرتﻫـﺎ در ﮐﺘﺎﺑﭽـﻪﻫـﺎي ﯾﺎدداﺷـﺖ‬
‫ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد زﯾﺮا‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﻻي ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺴﻠﻂ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑـﺎﻟﻌﮑﺲ‬
‫ﺑﺎﻻي ﮐﺎرتﻫﺎ ﺗﺴﻠﻂ آن ﮐﻢﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﺘﺎﺑﭽﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺎرتﻫﺎ در ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﺄﻣﻮن و ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﺎر ﺑﺮد ﮐﺘﺎﺑﭽﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺎرتﻫﺎ ﺣﯿﻦ ﺟﻤﻊآوري ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺳﻬﻞ و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺟﻤـﻊ آوري‬
‫ﺷﺪه ﻫﻤﻮاره ﻧﺰد ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻮﺟﻮد و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه را ﺑﺎ ﺑﺴﯿﺎر آﺳﺎﻧﯽ ﻫﺮ وﻗﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬
‫ﻧﻤﻮده ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬اﻗﺘﺒﺎس‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻣﺮﺟﻊ و ﻣﺼﺪر را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ و ﺧﻼﺻﻪ را از آن ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺗﻌﺒﯿﺮ آن را ﺑـﺎ‬
‫اﻟﻔﺎظ ﺧﻮد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻋﻠﻤﯽ ﺟﻬﺖ اﻗﺘﺒﺎس ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ را وﺿﻊ ﻧﻤـﻮده اﻧـﺪ‪ .‬از‬
‫آن ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫‪ -‬اﻗﺘﺒﺎس ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺨﺘﺼﺮ و از ﯾﮏ ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺠﺎوز ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬از ﻣﺼﺪر ﯾﺎ ﻣﺮﺟﻌﯽﮐﻪ اﻗﺘﺒﺎس ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫‪ -‬اﻗﺘﺒﺎس ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﻦ ﻋﻼﯾﻢ ﺧﺎص ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -‬اﻗﺘﺒﺎس ﺑﺎﯾﺪ از ﻣﺼﺪر و ﻣﺮﺟﻊ اﺻﻠﯽ ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد و در ﭘﺎورﻗﯽ ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﻮد ﻃﻮريﮐـﻪ‬
‫اﺳﻢ ﻣﺆﻟﻒ‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺟﺰء‪ ،‬ﭼﺎپ‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﻧـﺸﺮ‪ ،‬ﺳـﺎل ﻧـﺸﺮ و ﺻـﻔﺤﻪ ذﮐـﺮ ﺷـﻮد و در‬
‫ﺻﻮرت ﺗﮑﺮار ﺻﺮف ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺟﺰء و ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼْ ﺷﻤﺲ ﻟﻨﮕﺮودي‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺷﻌﺮﻧﻮ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺮﮐﺰ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫‪ ،1370‬ص ‪ .28‬و در ﺻﻮرت ﺗﮑﺮار ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺷﻌﺮﻧﻮ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﻧﺨﺴﺖ ﺻﻔﺤﻪ ‪.180‬‬
‫‪191‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺄﺧﺬ ﻣﺠﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ و ﯾﺎ روزﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﺎم ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪.‬‬
‫‪ -‬ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺎﻟﻪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﺎم ﻣﺘﺮﺟﻢ )در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬
‫‪ -‬اﺳﻢ ﻣﺠﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯾﺎ روزﻧﺎﻣﻪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﻤﺎره دوره‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ‪.‬‬
‫‪ -‬روز‪ ،‬ﻫﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎه ﯾﺎ ﻓﺼﻞ )در ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﻫﻔﺘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎ ﻓﺼﻞ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬
 ‫‪ -‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﺸﺮ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻞ ﻧﺸﺮ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﺎل اﻧﺘﺸﺎر‪.‬‬
‫‪ -‬ﺻﻔﺤﻪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎلﻫﺎ‪:‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﭘﯿﺎم‪ ،‬ﺗﺒﻌﯿﺾ ﭼﯿﺴﺖ؟ )ﻗﺴﻤﺖ اﺧﯿﺮ(‪ ،‬ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺷـﻤﺎره ﺳـﻮم‪،‬‬
‫ﺟﻮزا‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ ‪ ،1385‬ص ‪.40‬‬
‫‪ -‬ﺻﺎدق روزﺑﻪ‪ ،‬ﺟﺮﮔﻪﻫﺎ و اﻧﺘﻈﺎرات ﻣﺮدم )ﻗـﺴﻤﺖ دوم(‪ ،‬روزﻧﺎﻣـﻪ اﻧـﯿﺲ‪ ،‬ﺷـﻤﺎره ﻣﺴﻠـﺴﻞ‬
‫‪ ،20658‬ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ ‪ 25‬ﻣﯽزان‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ ‪ ،1385‬ص ‪2‬‬

‫‪ -5‬ﻣﻼﺣﻈﺎت و ﺗﺠﺎرب‬
‫ﻣﺤﻘﻖ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻤﯽ ق ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻌﻀﺎً ﻧﺘﺎﯾﺞ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈـﺎت و ﺗﺠـﺎرب ﺳـﺎﻟﻢ و ﺣﻘـﺎﯾﻖ ﻋﻠﻤـﯽ‬
‫ﺟﺪﯾﺪ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورد‪ ،‬ﮐﻪ در روﺷﻨﯽ ﻣﻼﺣﻈـﺎت و ﺗﺠـﺎرب ﻣﺘـﺬﮐﺮه ﺣﻘـﺎﯾﻖ ﺟﺪﯾـﺪ را ﺑـﺎ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺣﻘﺎﯾﻖ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﯾﺎ از آراي ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻧﻈﺮﯾـﺎت ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻣـﺪه‬
‫ﺟﺪﯾﺪ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻼﺣﻈﺎت و ﺗﺠﺎرب ﻋﯿﺎر ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻨﺠﻢ‬
‫اﺻﻼح و ﺛﻘﻪ ﻧﻤﻮدن ﻋﺒﺎرات ﻣﻮادوﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻋﻠﻤﯽ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه ﺟﻬﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻄﺮح ﺑﺤﺚ اﺧﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﺧـﻮﯾﺶ‬
‫ﺷﮑﻞ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ زﯾﺒﺎ آن را ﺗﺰﯾﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺟﺪﯾﺪ و ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎي ﻋﻤﯽق‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را در آن ﻣﯽﭘﯿﭽﺪ‪.‬‬
‫در ﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺤﻘﻖ ﺗﺮﺗﯿﺐ آﺗﯽ اﻟﺬﮐﺮ را ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺤﻘﻖ ﺗﻤﺎم آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮده ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﮔﺬارد‪.‬‬ ‫‪192‬‬

‫‪ -2‬ﻫﺮ ﺑﺎب‪ ،‬ﻓﺼﻞ و ﻫﺮ ﻋﻨﻮان را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﺴﯿﺎر دﻗﯿﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﺑـﻪ اﻓﮑـﺎر اﺳﺎﺳـﯽ آن‬
‫ﺧﻮد را ﻣﺪﻟﻞ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪ -3‬اﻓﮑﺎريﮐﻪ وي آن را در ذﻫﻦ ﺧﻮد ﮔﻨﺠﺎﻧﯿﺪه و از ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻓﮑﺎر ﻣﺘـﺬﮐﺮه را‬
‫ﺑﻪ اﺳﻠﻮب و ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ در ﺑﺎب ﯾﺎ ﻓﺼﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺣﯿﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ از ﻣﯿﺘﻮد و اﺳﻠﻮب ﻓﺼﯿﺢ‪ ،‬واﺿﺢ‪ ،‬روان و ﺳﻠﯿﺲ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﯿـﺮد و از اﺳـﺘﻌﻤﺎل‬
‫ﮐﻠﻤﺎت ﻏﺎﻣﺾ ﺣﺬر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
 ‫‪ -5‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎر دﻗﯿﻖ ﺑﺎﺷﺪ و ﮐﻮﺷﺶ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ ﻣﻄﻠـﺐ ﺑـﺴﯿﺎر زﯾـﺎد‬
‫اﻓﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -6‬در ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع از ﺗﮑﺮار ﺗﻌﺒﯿﺮ‪ ،‬ﻟﻔﻆ و ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮد داري ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬در آﻏﺎز ﻫﺮ ﻓﺼﻞ و ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺒﻞ از اﯾﻦﮐﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ و ﺟﻮﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮع داﺧﻞ ﺷﻮد ﺑـﻪ ارﺗﺒـﺎط‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﯾﮏ ﻣﻘﺪﻣﻪاي را ﺑﮕﺬارد‪ .‬در اﺧﯿﺮ ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮع و ﻓﺼﻞ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮي را ﺗﺤﺮﯾـﺮ ﺑـﺪارد‬
‫ﮐﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻮﺿﻮع و ﻓﺼﻞ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻓﮑﺮ و ﻧﻈﺮ ﻣﺤﻘﻖ در آن ﺗﺬﮐﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﺸﻢ‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻌﯽﮐﻪ در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﺧﺘﻢ ﺗﺤﻘﯿﻖ ذﮐـﺮ ﻓﻬﺮﺳـﺖ ﻣﺮاﺟـﻊ و ﻣـﺼﺎدريﮐـﻪ ﻣﺤﻘـﻖ ﺣـﯿﻦ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﺮﺗﯿﺐ آن ﺑﺎﯾـﺪ ﻧﮑـﺎت آﺗـﯽ در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺣﺮوف ﻫﺠـﺎ ﺗﻨﻈـﯿﻢ ﮔـﺮدد‪ .‬ﻣـﺜﻼً ﻃﺒﺎﻃﺒـﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻃﻠـﻮع‪ ،‬ﻃﻮﺳـﯽ‪،‬‬
‫ﻃﺒﺮﺳﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻃﺒﺮﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫ﻃﺒﺮﺳﺘﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫ﻃﺒﺮﺳﯽ‪.‬‬
‫ﻃﻠﻮع‪.‬‬
‫ﻃﻮﺳﯽ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺳﻢ ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﯾﺎ ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب ﺑﻌﺪاً ﮔﺬاﺷﺘﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ‪:‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب ﺑﻌﺪاً ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻋﻼﻣﻪ دش )‪.(-‬‬
‫‪193‬‬
‫‪ -4‬ﻧﻤﺒﺮ ﭼﺎپ ﺑﻌﺪاً ﻋﻼﻣﻪ )‪.(-‬‬
‫‪ -5‬ﻧﺎﺷﺮ و ﺑﻌﺪاً ﻋﻼﻣﻪ )‪.(-‬‬
‫‪ -6‬ﺳﺎل ﻧﺸﺮ و ﺑﻌﺪاً ﻋﻼﻣﻪ )‪.( ،‬‬
‫‪ -7‬اﮔﺮ ﺑﺎﻻي ﮐﺘﺎب ﻧﻤﺒﺮ ﭼﺎپ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺿﺮورت ﻧﻮﺷﺘﻦ آن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬اﮔﺮ ﻧﺎﺷﺮ آن ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﻮد در ﺑﯿﻦ ﻗﻮﺳﯿﻦ ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ ﮐﻪ )ﺑﺪون ﻧﺎﺷﺮ(‪.‬‬
‫‪ -9‬اﮔﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﺸﺮ ﮐﺘﺎب ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﻮد ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ )ﺑﺪون ﺗﺎرﯾﺦ(‬
‫‪ -10‬اﮔﺮ ﮐﺘﺎب ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه اول اﺳﻢ ﻣﺆﻟﻒ‪ ،‬ﺑﻌﺪاً ﻋﻨﻮان ﮐﺘـﺎب‪ ،‬ﺛﺎﻟﺜـﺎً اﺳـﻢ ﻣﺘـﺮﺟﻢ‪،‬‬
‫ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه را ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺑﺪارﯾﺪ‪.‬‬
 ‫‪ -11‬اﮔﺮ ﯾﮏ ﮐﺘﺎب دو ﻣﺆﻟﻒ داﺷﺖ در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﻤﺎي ﻫﺮ دو را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -12‬اﺳﻢ ﻣﺆﻟﻒ ﻃﻮريﮐﻪ در ﮐﺘﺎب ﺗﺤﺮﯾﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد اﮔﺮ آﻧﺠﺎ ﺑﺎ اﺳﻢ‬
‫ﻣﺆﻟﻒ ﮐﻠﻤﻪ دﮐﺘﻮر‪ ،‬اﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺷﯿﺦ آﻣﺪه وي ﻧﯿﺰ ﻫﻢﭼﻨﺎن ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺑﺪارد‪.‬‬
‫در اﺧﯿﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻮل ﺗﻨﻘﯿﻂ ﯾﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮔﺬاري ﯾﺎ ﻋﻼﯾـﻢ‬
‫ﺗﺮﻗﯿﻢ ﺟﺰ ﻣﻬﻢ آن ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﻮد و ﻫـﻢﭼﻨـﺎن ﺑﻌـﺪ از آنﮐـﻪ ﯾـﮏ رﺳـﺎﻟﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ اﮐﻤﺎل ﮔﺮدﯾﺪ و ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ ﺧﻮﯾﺶ را ﭘﯿﻤﻮد‪ ،‬ﻧﻮﺑـﺖ ﭼـﺎپ‪ ،‬ﺗﺠﻠﯿـﺪ )وﻗﺎﯾـﻪ ﻧﻤـﻮدن(‪،‬‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﺷﻤﺎره ﮔﺬاري آن ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺤﻘﻖ آن را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺣﺴﻦ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎبﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺟﻌﻔﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬رﻫﻨﻤﺎي ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﯿﻮﻧﺪ‪.1387 ،‬‬ ‫‪-1‬‬
‫ﺣﯿﺎﺗﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﻋﺒﺎس‪ ،‬روش ﺗﺤﻘﯿﻖ درﻋﻠﻢ ﺣﻘﻮق )ﻧﺤﻮه ﻧﮕﺎرش ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ ( ﺑﻨﯿﺎد ﺣﻘـﻮﻗﯽ ﻣﯿـﺰان‪ ،‬ﭼـﺎپ اول –‬ ‫‪-2‬‬
‫زﻣﺴﺘﺎن ‪.1387‬‬
‫ﺷﻠﺒﯽ‪ ،‬دﮐﺘﻮراﺣﻤﺪ‪ ،‬روش ﺗﺤﻘﯿﻖ رﻫﻨﻤﺎي رﺳﺎﻟﻪﻫﺎي داﮐﺘـﺮي وﻣﺎﺳـﺘﺮي‪ ،‬ﻣﺘـﺮﺟﻢ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺷـﻔﯿﻖ وﺟـﺪان‪ ،‬ﻣﺮﮐـﺰ‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬دوﻟﺘﯽ ﻣﻄﺒﻌﻪ‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ‪.1367 ،‬‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﺻﺒﺮي‪ ،‬ﻧﻮرﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬درآﻣﺪي ﺑﺮروش ﺗﺤﻘﯿﻖ درﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺑﯿﻨﺎد ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﯿﺰان‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪.1386‬‬ ‫‪-4‬‬
‫ﻃﻮﺳﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﻬﺮام‪ ،‬رﻫﻨﻤﺎي ﭘﮋوﻫﺶ و اﺻﻮل ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻮﯾﺴﯽ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﺗﺎﺑﺮان‪.1382 ،‬‬ ‫‪-5‬‬
‫ﻗﺎﻧﺖ‪ ،‬دﮐﺘﻮر ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬د ﻋﻠﻤﯽ ‪‬ﯿ‪‬ﻧﻮ ﺍﻭ ﭘﻠ‪‬ﻨﻮ ﺗ‪‬ﻼﺭﻩ‪ ،‬ﺗﻘﻮي ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﻮر‪1385 ،‬‬ ‫‪-6‬‬
‫ﻗﺮه ﺑﺎﻏﯽ‪ ،‬وﻧﻮس‪ ،‬روش ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻠﻤﯽ وﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺠﺪ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪.1387-‬‬ ‫‪-7‬‬
‫ﯾﻤﯿﻦ‪ ،‬ﭘﻮﻫﻨﺪوي ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻧﮕﺎرش ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ روﺗﺎﺳﯿﻮن ﻣﻄﺒﻌﻪ ﺣﺰﺑﯽ‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺟﻮزاي ‪.1364‬‬ ‫‪-8‬‬

‫‪194‬‬
 ‫ﻣﻌﺎون ﺳﺮﻣﻨﺸﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در اﻣﻮر ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬
‫ﺑﺎ وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ﮐﺸﻮر ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻮد‬

‫روز ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ ﻣﻮرخ ‪ 89/12/17‬ﻣﻌﺎون ﺳﺮﻣﻨﺸﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در اﻣﻮر ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﺎ‬
‫ﺳﺎرﻧﭙﻮه ﺣﺒﯿﺐ اﷲ ﻏﺎﻟﺐ وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ﮐﺸﻮر در دﻓﺘﺮ ﮐﺎرش ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻼﻗﺎت‬
‫ﻃﺮﻓﯿﻦ را ﺑﺮرﺳﯽ وﺿﯿﻌﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽداد‪ ،‬از اﯾﻨﮑﻪ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ‬
‫ج‪.‬ا‪.‬ا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻫﺎ در ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻮارد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮي و ﺑﺮداﺷﺘﻦ‬
‫ﭼﺎﻟﺶﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﺮا راه رﻋﺎﯾﺖ ﻣﻮارد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺟﻮد دارد ﭘﯿﺸﮕﺎم ﺑﻮده وﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎل ﻋﻤﻠﮑﺮده اﺳﺖ وﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﻫﺪف ﻣﺮﮐﺰي را ﺑﻪ ﻧﺎم اداره واﺣﺪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﺸﺮ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻣﻌﺎون ﺳﺮﻣﻨﺸﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ اﻇﻬﺎر ﻗﺪر داﻧﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎ در‬
‫ﻣﻮرد ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ﮐﺸﻮر ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ وزﯾﺮ ﻋﻠﯿﻪ ﮐﺸﻮر درﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫اﻓﺰود‪:‬‬
‫ﯾﮏ وﻧﯿﻢ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺷﺎﯾﻌﺎﺗﯽ ﭘﺨﺶ ﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻣﻦ زﻧﺎن ﻣﻮرد ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺎم ﻋﺎﻟﯽ رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﯾﮏ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮﻧﯽ را‬
‫ﻣﻮﻇﻒ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺻﺤﺖ وﮐﺬب اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﺑﻌﺪ از ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﺎ‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ واﻗﻌﺎً در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻣﻦ از ﺧﺎﻧﻢﻫﺎ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد و از‬
‫ﻃﺮف ﺷﺐ ﺧﺎﻧﻢ ﻫﺎ درﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﻤﯿﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻫﻢﭼﻨﺎن ﺑﺮق و در زﻣﺴﺘﺎن وﺳﺎﯾﻞ‬
‫ﺗﺴﺨﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه در اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻨﺎء‪ ‬در آن زﻣﺎن ﻫﻤﺎن ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آنﻫﺎ‬
‫ﺗﺨﻠﻒ ﮐﺎري ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﺮﻓﺖ ﻣﺴﺪود ﮔﺮدﯾﺪه وﻋﺎﻣﻠﯿﻦ آن ﺑﻪ ﺳﺎرﻧﻮاﻟﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ روي‬
‫ﻫﻤﯿﻦ دﻻﯾﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﺣﺎﻻ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ در ﭼﻮﮐﺎت وزارت اﻣﻮر‬
‫زﻧﺎن اﯾﺠﺎد ﮔﺮدد وﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ اﻣﻮرات آن ﮐﻨﺘﺮول ﮔﺮدد و ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ﻗﺸﺮ اﻧﺎث ﺑﺨﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﭘﻨﺎه ﺑﯿﺎورد و ﻫﻢﭼﻨﺎن ﺧﺎﻧﻢﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻓﺮاﻣﯿﻦ ﻋﻔﻮ از ﻣﺤﺎﺑﺲ رﻫﺎ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﭘﯿﺪا ﺷﺪن اﻗﺎرب ﺷﺎن در اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻧﮕﻬﺪاري ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ و ﺳﺨﻨﮕﻮي وزﯾﺮ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫‪196‬‬
 ‫ﺳﻔﯿﺮ ﺳﻮﯾﺲ ﺑﺎ وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ج‪.‬ا‪.‬ا در دﻓﺘﺮ ﮐﺎرش ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻮد‬

‫ﺳﻔﯿﺮ ﮐﺸﻮر ﺳﻮﯾﺲ ﻣﻘﯿﻢ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﻫﯿﺎت ﻫﻤﺮاه وي ﺑﺮوز ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ ﻣﻮرخ ‪ 89/12/10‬ﺑﺎ‬
‫ﺳﺎرﻧﭙﻮه ﺣﺒﯿﺐ اﷲ ﻏﺎﻟﺐ وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ﮐﺸﻮر در دﻓﺘﺮ ﮐﺎرش دﯾﺪار و ﮔﻔﺖ وﮔﻮ ﻧﻤﻮد ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻼﻗﺎت ﻃﺮﻓﯿﻦ را ﻫﻤﮑﺎري ﮐﺸﻮر ﺳﻮﯾﺲ در ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻌﯿﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮي‬
‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽداد ﮐﻪ ﺳﻔﯿﺮ ﮐﺸﻮر ﺳﻮﯾﺲ اﻗﺪاﻣﺎت وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ را در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ‬
‫ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻗﺮار داده و از اﯾﺠﺎد اداره ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﭼﻮﮐﺎت وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ‬
‫اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻓﺮا راه رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮﺷﻤﺮده ﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ﮐﺸﻮر در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﻓﺰود‪:‬‬
‫ﭼﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺟﻨﮕﺪﯾﺪه اﺳﺖ ﺑﻨﺎء‪ ‬در ﻃﻮل ﺳﺎلﻫﺎي دﺷﻮار ﺟﻨﮓ روح و روان‬
‫ﻣﺮدم اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺘﺎﺛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ وﻣﺮدم ﺑﺎ روﺣﯿﮥ ﺧﺸﻦ ﺑﺰرگ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﺗﻌﻤﯿﻞ ﻣﻮارد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮي ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺨﺴﺖ ﺳﻄﺢ ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﻪ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻻ‬
‫ﺑﺮده ﻫﻢﭼﻨﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﮔﺎﻫﯽﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ را در ﮐﺸﻮر روﯾﺪﺳﺖ ﮔﯿﺮﯾﻢ )ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺣﻘﻮق و‬
‫وﺟﺎﯾﺐ ﺧﻮد را ﺑﺪاﻧﻨﺪ( ﮐﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ در اﯾﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎم اﺳﺖ و در ﯾﮏ‬
‫ﺗﻌﺪاد وﻻﯾﺎت ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﮔﺎﻫﯽﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﺎ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ آن را‬
‫ﮔﺴﺘﺮش دﻫﯿﻢ‪ ،‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺳﻨﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻢ و رواجﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺣﺎﮐﻢ اﻧﺪ ﺑﻨﺎء‪ ‬ﺿﺮوري اﺳﺖ ﺗﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮي را‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﻔﻬﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﺮﻧﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮ د را ﺳﺎﺧﺘﻪ و در ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم و‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻔﻮذ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻧﺒﺾ ﺟﺎﻣﻌﻪ را درك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖﻫﺎ ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻮرد دوم ﻣﺸﮑﻞ ﮐﻪ ﺳﺪ راه رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻋﺒﺎرت از‬
‫ﻋﺪم ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ اﻣﻨﯿﺖ و ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﻢ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺪي ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد ﺗﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻏﺎﯾﮥ اﺻﻠﯽ ﺧﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺳﻌﺎدت و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻧﺎﯾﻞ ﺷﻮﯾﻢ ‪.‬‬
‫در ﻓﺮﺟﺎم ﻫﯿﺎت ﻣﺬﮐﻮر از وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﻮرد ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻣﻦ ﮐﻪ در اﯾﻦ اواﺧﺮ ﺳﺮ‬
‫و ﺻﺪاﻫﺎﯾﯽ را در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﯾﺠﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺻﻮف در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫اﻓﺰود‪:‬‬
‫ﯾﮏ وﻧﯿﻢ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺷﺎﯾﻌﺎﺗﯽ ﭘﺨﺶ ﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻣﻦ زﻧﺎن ﻣﻮرد ﺳﻮء‬
‫اﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺎم ﻋﺎﻟﯽ رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﯾﮏ‬
‫ﮐﻤﯿﺴﯿﻮﻧﯽ را ﻣﻮﻇﻒ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺻﺤﺖ و ﮐﺬب اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ واﻗﻌﺎً در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻣﻦ از ﺧﺎﻧﻢﻫﺎ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد و از ﻃﺮف ﺷﺐ ﺧﺎﻧﻢﻫﺎ در اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﻤﯽداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻫﻢﭼﻨﺎن ﺑﺮق‪ ،‬و در‬
‫زﻣﺴﺘﺎن و وﺳﺎﯾﻞ ﺗﺴﺨﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه در اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻨﺎء‪ ‬در آن زﻣﺎن ﻫﻤﺎن ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﺎﯾﯿﮑﻪ در آنﻫﺎ ﺗﺨﻠﻒ ﮐﺎري ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﻣﺴﺪود ﮔﺮدﯾﺪه وﻋﺎﻣﻠﯿﻦ آن ﺑﻪ ﺳﺎرﻧﻮاﻟﯽ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ روي ﻫﻤﯿﻦ دﻻﯾﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﺣﺎﻻ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ در‬
‫ﭼﻮﮐﺎت وزارت اﻣﻮر زﻧﺎن اﯾﺠﺎد ﮔﺮدد و ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ اﻣﻮرات آن ﮐﻨﺘﺮول ﮔﺮدد و ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬ ‫‪198‬‬

‫از ﻗﺸﺮ اﻧﺎث ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﭘﻨﺎه ﺑﯿﺎورد و ﻫﻢﭼﻨﺎن ﺧﺎﻧﻢﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻓﺮاﻣﯿﻦ ﻋﻔﻮ از‬
‫ﻣﺤﺎﺑﺲ رﻫﺎ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﯿﺪا ﺷﺪن اﻗﺎرب ﺷﺎن در اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻧﮕﻬﺪاري ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ و ﺳﺨﻨﮕﻮي وزﯾﺮ‬

 ‫ﺳﻔﺮ وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ج‪.‬ا‪.‬ا ﺑﻪ وﻻﯾﺖ ﭘﺮوان‬

‫‪‬ﺎرﻧﭙﻮه ﺣﺒﯿﺐ اﷲ ﻏﺎﻟﺐ وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ﮐﺸﻮر در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ وي را دﮔﺮ ﺟﻨﺮال ﻫﺎرورد ﻣﻌﺎون‬
‫ﻗﻮﻣﺎﻧﺪاﻧﯽ ﻧﯿﺮوﻫﺎي آﯾﺴﺎف و ﺟﻨﺮال ﻋﺎرف اﺣﻤﺪي ﻣﻌﺎون اﻣﻨﯿﺘﯽ رﯾﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺤﺎﺑﺲ و‬
‫ﺗﻮﻗﯿﻒ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮد ﺑﻪ روز ﺷﻨﺒﻪ ﻣﻮرخ ‪ 1389 12/21‬ﻋﺎزم وﻻﯾﺖ ﭘﺮوان ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫از وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ﮐﺸﻮر واﻟﯽ وﻻﯾﺖ ﭘﺮوان‪ ،‬ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان اﻣﻨﯿﻪ‪ ،‬رﯾﯿﺲ ﻋﺪﻟﯿﻪ‪ ،‬رﯾﯿﺲ ﺷﻮراي‬
‫وﻻﯾﺘﯽ‪ ،‬آﻣﺮ ﻣﺤﺒﺲ وﻻﯾﺖ ﭘﺮوان و ﺟﻤﻊ ﮐﺜﯿﺮي از اراﮐﯿﻦ دوﻟﺘﯽ و ﻣﺘﻨﻔﺬﯾﻦ ﻗﻮﻣﯽ اﺳﺘﻘﺒﺎل‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﺘﺪا وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ج‪.‬ا‪.‬ا ﭘﯿﺎم رﯾﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪ اراﮐﯿﻦ دوﻟﺘﯽ و ﻣﺮدم‬
‫آن وﻻﯾﺖ رﺳﺎﻧﺪه و از ﻣﻘﺎم وﻻﯾﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از آﻣﺮﯾﺖ ﻣﺤﺒﺲ آن وﻻﯾﺖ دﯾﺪن ﻧﻤﻮده ﺑﺎ‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺳﯿﻦ اﻧﺎث و ذﮐﻮر ﻣﻼﻗﺎت و ﻣﺸﮑﻼت ﺷﺎن را اﺳﺘﻤﺎع ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ ﻣﺴﻮوﻟﯿﻦ در ﻗﺴﻤﺖ رﻓﻊ‬
‫ﻣﺸﮑﻼت آنﻫﺎ ﻫﺪاﯾﺎت ﻻزم ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در آﺧﯿﺮ وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ﮐﺸﻮر از ﺳﺎﺣﻪ )‪ (11‬ﺟﺮﯾﺐ زﻣﯿﻨﯽ دﯾﺪن ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ اواﺧﺮ از‬
‫ﻃﺮف ﺷﺎرواﻟﯽ آن وﻻﯾﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻋﻤﺎر ﻣﺤﺒﺲ ﺟﺪﯾﺪ در آن وﻻﯾﺖ اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻢﭼﻨﺎن ﺗﯿﻢ ﺑﺎزﺳﺎزي وﻻﯾﺘﯽ )‪ (PRT‬وﻋﺪه ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺷﺪن ﮐﺎر ﺗﺼﻔﯿﻪ‬
‫زﻣﯿﻦ ﻣﺬﮐﻮر ﻣﺤﺒﺲ ﺟﺪﯾﺪ را در آن ﺟﺎ اﻋﻤﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ و ﺳﺨﻨﮕﻮي وزﯾﺮ‬
 ‫ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻌﯿﻦ ﻣﺴﻠﮑﯽ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ ﺑﺎ ﺳﻔﯿﺮ ﺑﺨﺶ‬
‫ﻋﺪﻟﯽ و ﻗﻀﺎﯾﯽ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﯾﮑﺎ‬

‫ﻗﺎﻧﻮﻧﭙﻮه داﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺎﺳﻢ ﻫﺎﺷﻤﺰي ﻣﻌﯿﯿﻦ ﻣﺴﻠﮑﯽ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ ج‪.‬ا‪.‬ا روز‬
‫دوﺷﻨﺒﻪ ﻣﻮرخ ‪ 1389/12/2‬ﺑﺎ ﻫﻨﺲ ﺟﯽ ﮐﻠﯿﻢ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺮ ﺑﺨﺶ ﻋﺪﻟﯽ و ﻗﻀﺎﯾﯽ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫اﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬در دﻓﺘﺮ ﮐﺎرش ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻮده و راﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻣﻮرد‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ﺑﺤﺚ و ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺮ ﻣﺬﮐﻮر ﻫﻤﮑﺎريﻫﺎي ﮐﺸﻮرش را ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﺴﺮﯾﻊ روﻧﺪ‬
‫ﮐﺎر ﺗﺪﻗﯿﻖ ﻣﺴﻮده ﻣﻘﺮره ﻣﺮاﮐﺰ ﺣﻤﺎﯾﻮي زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﻌﺮوض ﺑﻪ‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ وﻋﺪه داد‪.‬‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﻣﻌﯿﯿﻦ ﻣﺴﻠﮑﯽ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﻮده ﻣﻘﺮره ﻣﺮاﮐﺰ ﺣﻤﺎﯾﻮي )ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎي‬
‫اﻣﻦ( ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻼن ﮐﺎر ﺗﻘﻨﯿﻨﯽ ﺳﺎل ‪ 1389‬ﺑﻮده و ﺗﺤﺖ ﺗﺪﻗﯿﻖ ﻗﺮار دارد و اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺷﺪن روﻧﺪ ﺗﺪﻗﯿﻖ در آﯾﻨﺪه ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺴﻮده ﻣـﺬﮐﻮر ﻏـﺮض ﻃـﯽ ﻣﺮاﺣـﻞ ﺑـﻪ ﺷـﻮراي‬
‫وزﯾﺮان اراﯾﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ و ﺳﺨﻨﮕﻮي وزﯾﺮ‬

 ‫ﻣﻌﯿﯿﻦ ﻣﺴﻠﮑﯽ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ از ﻣﺮﮐﺰ ﻋﺪﻟﯽ‬
‫ﺗﻮﻗﯿﻒ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﮕﺮام دﯾﺪن ﻧﻤﻮد‬

‫ﻗﺎﻧﻮﻧﭙﻮه داﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺎﺳﻢ ﻫﺎﺷﻤﺰي ﻣﻌﯿﯿﻦ ﻣـﺴﻠﮑﯽ وزارت ﻋﺪﻟﯿـﻪ‪ ،‬روز ﺳـﻪ ﺷـﻨﺒﻪ ﻣـﻮرخ‬
‫‪ 89/12/17‬در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﮏ ﻫﯿﺎت ﻋﺎﻟﯽ رﺗﺒﻪ از ﻣﺮﮐﺰ ﻋﺪﻟﯽ ﺗﻮﻗﯿﻒ ﺧﺎﻧـﻪ ﺑﮕـﺮام وﻻﯾـﺖ ﭘـﺮوان‬
‫دﯾﺪن ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺗﻮﻗﯿﻒ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺬﮐﻮر در اﯾﻦ اواﺧﺮ ﺗﻮﺳـﻂ وزارت دﻓـﺎع اﯾـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه اﻣﺮﯾﮑـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺿﺎﻓﻪ از ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن داﻟﺮ اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ داراي ﺳﻪ ﺑﻼك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﻫـﺮ‬
‫ﺑﻼك ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد دوازده اﺗﺎق در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺎل در اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺰ ﺑـﻪ ﺗﻌـﺪاد )‪ (79‬ﺗـﻦ‬
‫ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﻣﺴﻠﮑﯽ و اداري ﺗﻮﺳﻂ اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ‪ ،‬وزارت اﻣﻮر داﺧﻠﻪ‪ ،‬ﻟﻮي ﺳﺎرﻧﻮاﻟﯽ‪ ،‬ﺳﺘﺮه ﻣﺤﮑﻤﻪ‬
‫و وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ اﺳﺘﺨﺪام ﺷﺪه اﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد )‪ (55‬ﺗﻦ ﮐﺎرﻣﻨﺪ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺰ ﻧﯿـﺎز دارد‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ )‪ (500‬ﻗﻀﯿﻪ ﮐﻪ در ﺗﻮﻗﯿﻒ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺮوان وﺟـﻮد دارد رﺳـﯿﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﻣﻌﯿـﯿﻦ‬
‫ﻣﺴﻠﮑﯽ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ وﻋﺪه ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در ﻗﺴﻤﺖ اﺳﺘﺨﺪام ﯾﮏ ﺗﻌﺪاد ﻣـﺴﺎﻋﺪﯾﻦ ﺣﻘـﻮﻗﯽ ﻣـﻮرد‬
‫ﻧﯿﺎز اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺰ اﻗﺪام ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ و ﺳﺨﻨﮕﻮي وزﯾﺮ‬
 ‫ﺳﻔﺮ ﻣﻌﯿﯿﻦ ﻣﺴﻠﮑﯽ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ ﺑﻪ وﻻﯾﺖ ﭘﻨﺠﺸﯿﺮ‬

‫ﻫﯿﺎت وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ ﺗﺤﺖ رﯾﺎﺳﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﭙﻮه داﮐﺘﺮﻣﺤﻤﺪ ﻗﺎﺳﻢ ﻫﺎﺷﻤﺰي ﻣﻌﯿﯿﻦ ﻣﺴﻠﮑﯽ‬
‫وزارت در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ وي را دﮔﺮوال ﺣﺒﯿﺐ ﺧﺎن رﺿﻮاﻧﯽ رﺋﯿﺲ دﻓﺘﺮر ﯾﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺤﺎﺑﺲ‬
‫وﺗﻮﻗﯿﻒ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﻣﻮرخ ‪ 1389/12/5‬ﻏﺮض ﺑﺎزدﯾﺪ‬
‫از ﻣﺤﺒﺲ ﭘﻨﺠﺸﯿﺮ در آن وﻻﯾﺖ ﺳﻔﺮﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﯿﺎت ﻣﺬﮐﻮر دراﺑﺘﺪا ازﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﻏﺮض ﺗﻌﻤﯿﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺤﺒﺲ اﯾﻦ وﻻﯾﺖ ﺗﺨﺼﯿﺺ داده ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬دﯾﺪن ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬اﯾﻦ ﻣﺤﻞ ﮐﻪ در‪ 13‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﺑﺎزارك ﻗﺮار دارد‪ .‬در ﻃﻮل ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﺤﺮان‬
‫ﻣﻨﺤﯿﺚ ﻣﺤﺒﺲ ازآن اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬و ﻓﻌﻼً ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺨﺮوﺑﻪ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﯾﻦ ﻣﺤﻞ از ﻧﮕﺎه اﻣﻨﯿﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﻮﯾﺶ ﺗﻠﻘﯽ ﻧﮕﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﻫﯿﺎت از‬
‫وﻻﯾﺖ ﭘﻨﺠﺸﯿﺮ دﯾﺪن و ﺑﺎ واﻟﯽ آن وﻻﯾﺖ ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
 ‫واﻟﯽ وﻻﯾﺖ ﺗﻌﻬﺪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﭘﻞ ﻣﺨﺮوﺑﻪ را ﮐﻪ ﺳﺮك ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﺑﺎ ﻣﺤﻞ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺤﺒﺲ وﺻﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ از ﺑﻮدﺟﻪ وﻻﯾﺖ اﻋﻤﺎر ﻣﺠﺪد ﻧﻤﺎﯾﺪ اﻣﯿﺮاﻟﺒﺤﺮ ﻫﯿﻮارد وﻋﺪه ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﭘﻼن اﻋﻤﺎرﻣﺤﺒﺲ‬
‫را ﺳﺮدﺳﺖ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫در ﻣﺤﺒﺲ ﻣﻮﺟﻮد ﮐﻪ در داﻣﻨﻪاي ﺗﭙﻪ در ﺟﻮار درﯾﺎي ﭘﻨﺠﺸﯿﺮ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﺗﺴﻬﯿﻼت‬
‫ﻻزم ﺑﺮاي ﻣﺤﺒﻮﺳﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮﺳﯿﻦ در ﮐﺎﻧﺘﯿﻨﺮ ﺑﺰرگ ﮐﻪ ازﻃﺮف‪ cssp‬آﻣﺎده ﺷﺪه‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺳﯿﻦ ازﻧﺒﻮد ﺑﺮق ﺷﺎﮐﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬اﻣﯿﺮاﻟﺒﺤﺮﻫﯿﻮارد ﺑﻪ ‪ PRT‬آن وﻻﯾﺖ وﻇﯿﻔﻪ داده ﺗﺎ‬
‫ﻣﺼﺎرف ﺟﻨﺮاﺗﻮر ﮐﻮﭼﮏ ﻓﻌﻠﯽ را ﺑﺮاي ﭘﻨﺞ ﻣﺎه آﯾﻨﺪه ﺗﻤﻮﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﯿﺮاﻟﺒﺤﺮﻫﯿﻮارد ﺑﻪ ‪PRT‬‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ داد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺼﺎرف ﻣﻮاد ﺗﻌﻤﯿﺮاﺗﯽ ﻏﺮض ﺗﻌﻤﯿﺮ دﯾﻮارﺳﺎﺣﻪاي را ﮐﻪ درﻣﺠﺎورت‬
‫ﻣﺤﺒﺲ ﻓﻌﻠﯽ ﻗﺮاردارد ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ازاﯾﻦ ﺳﺎﺣﻪ درﺻﻮرت اﻋﻤﺎرﻣﺤﻮﻃﻪ ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺳﯿﻦ ﺑﺎﭘﺎﯾﻮازﻫﺎي ﺷﺎن وﺗﻔﺮﯾﺢ ﻣﺤﺒﻮﺳﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻔﺮ ﻣﻌﯿﯿﻦ ﻣﺴﻠﮑﯽ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ ﺑﻪ ‪...‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ و ﺳﺨﻨﮕﻮي وزﯾﺮ‬

‫‪203‬‬
 ‫ﻣﻌﯿﯿﻦ ﻣﺴﻠﮑﯽ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ از زﻧﺪان ﻫﺎي وﻻﯾﺎت‬
‫ﮐﻨﺮ و ﻟﻐﻤﺎن دﯾﺪن ﻧﻤﻮد‬

‫ﻗﺎﻧﻮﻧﭙﻮه داﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺎﺳﻢ ﻫﺎﺷﻤﺰي ﻣﻌﯿﻦ ﻣﺴﻠﮑﯽ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ و ﻫﯿﺎت ﻫﻤﺮاي ﺷﺎن‬
‫)ادﻣﯿﺮال ﻫﯿﻮارد ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﺑﺨﺶ ﻋﺪﻟﯽ و ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻗﻮاي اﺋﺘﻼف‪ ،‬ﺟﻨﺮال ﻋﺎرف ﻣﻌﺎون اﻣﻨﯿﺘﯽ‬
‫رﯾﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺤﺎﺑﺲ و ﺗﻮﻗﯿﻒ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ‪ (...‬روز ﺷﻨﺒﻪ ﻣﻮرخ ‪ 1389/11/30‬از زﻧﺪانﻫﺎي‬
‫وﻻﯾﺎت ﮐﻨﺮ و ﻟﻐﻤﺎن دﯾﺪن ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﯿﺎت ﻣﺬﮐﻮر اوﻻً ﺑﺎ واﻟﯽ وﻻﯾﺖ ﻣﻼﻗﺎت و در ﻣﻮرد وﺿﻊ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﺒﻮﺳﯿﻦ ﺑﺎ وي ﺗﺒﺎدﻟﻪ‬
‫اﻓﮑﺎر ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً از ﺗﻌﻤﯿﺮ ﻣﺤﺒﺲ ﺟﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ‪ 17‬ﻟﮏ داﻟﺮ اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ و ﺑﻪ ﻣﻌﯿﺎر‬
‫ﻋﺎﻟﯽ از ﻃﺮف اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎزدﯾﺪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﮐﻪ در ﺳﻪ‬
‫ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻬﺮ اﺳﻌﺪآﺑﺎد ﺗﻌﻤﯿﺮ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺒﻮد ﭘﺴﺘﻪ ﺗﺮﺻﺪي و ﺑﺮق ﻫﻨﻮز ﺗﺤﺖ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮشﺑﺨﺘﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻫﺪاﯾﺖ وزﯾﺮ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﻮر داﺧﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺎر اﻋﻤﺎر ﭼﻨﺪﯾﻦ ﭘﺴﺘﻪ ﺗﺮﺻﺪي در‬
‫ﻓﺮاز ﻗﻠﻌﻪ ﮐﻮه ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺷﺮق و ﻏﺮب ﻣﺤﺒﺲ در ﺣﺎل ﺗﮑﻤﯿﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ادﻣﯿﺮال ﻫﯿﻮارد ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻤﻪ ﺑﺎ ‪ PRT‬ﺗﻌﻬﺪ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺼﺎرف ﺟﻨﺮاﺗﻮر را ﺑﺮاي دو ﻣﺎه ﺗﻤﻮﯾﻞ و‬
‫ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﭼﭙﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺒﻮﺳﯿﻦ و ﻓﺮش اﻃﺎقﻫﺎ را ﺗﻬﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﯿﺪ اﺳﺖ در ﻇﺮف ﯾﮏ‬
‫ﻣﺎه دﯾﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺤﺒﻮﺳﯿﻦ از ﻣﺤﺒﺲ ﮐﻬﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺒﺲ ﺟﺪﯾﺪ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً ﻫﯿﺎت از ﻣﺤﺒﺲ ﻟﻐﻤﺎن دﯾﺪن ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺤﺒﺲ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ‪ ICRC,PRT‬و دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﻮﺳﺴﺎت اﻣﺪاد ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ وﺿﻊ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﺑﺨﺶ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺎﻻي اﯾﻦ ﻣﺤﺒﺲ از ﻃﺮف ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﮐﻪ در ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‬
‫اﺳﺘﺤﮑﺎﻣﺎت ﻗﺎﯾﻢ و ﺑﺮجﻫﺎي ﺗﺮﺻﺪي در اﻃﺮاف ﻣﺤﺒﺲ اﻋﻤﺎر ﮔﺮدﯾﺪه و ﻗﻮﻣﺎﻧﺪان ﻣﺤﺒﺲ از‬
‫اﻣﻮر ﻣﺤﺒﻮﺳﯿﻦ ﭼﻪ از ﻧﮕﺎه اﻋﺎﺷﻪ‪ ،‬ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﻪ و ﭼﻪ از ﻧﮕﺎه رﺳﯿﺪه ﮔﯽ ﺑﻪ دوﺳﯿﻪﻫﺎي آنﻫﺎ‬
‫وارﺳﯽ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺑﺨﺶ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻪ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻫﯿﺎت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ و ﺳﺨﻨﮕﻮي وزﯾﺮ‬

 ‫ﮐﻤﮏﻫﺎي ﮐﺸﻮر ﮐﺎﻧﺎدا ﺑﻪ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ‬

‫ﺑﻪ روز ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ ﻣﻮرخ ‪ 89/12/25‬از ﻫﻤﮑﺎري دو ﺳﺎﻟﻪ ﺑﯿﻦ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ و ﮐﺸﻮر ﮐﺎﻧﺎدا‬
‫ﺗﺠﻠﯿﻞ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﺤﻔﻞ ﮐﻪ ﺳﺎرﻧﭙﻮه ﺣﺒﯿﺐ اﷲ ﻏﺎﻟﺐ وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ﮐﺸﻮر‪ ،‬اﺳﺘﯿﻮرد‬
‫وﻟﺮ رﯾﯿﺲ ﺑﺨﺶ ﻗﻨﺴﻠﯽ ﺳﻔﺎرت ﮐﺎﻧﺎدا ﻣﻘﯿﻢ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻌﯿﯿﻨﺎن وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ و ﺟﻤﻊ ﮐﺜﯿﺮي‬
‫از روﺳﺎي وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ اﺷﺘﺮاك ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﺸﻮر ﮐﺎﻧﺎدا ﯾﮏ ﺗﻌﺪاد وﺳﺎﯾﻞ ذﯾﻞ را ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫‪ 13‬ﭘﺎﯾﻪ ﮐﻤﭙﯿﻮﺗﺮﻫﺎي دﯾﺴﮑﺘﺎپ‪ 8 ،‬ﻋﺪد ﻧﯿﺖ ورك ﭘﺮﻧﺘﺮ‪ 4 ،‬ﻋﺪد ﺳﮑﻨﺮ‪ 1 ،‬ﭘﺎﯾﻪ ﺟﺎروب ﺑﺮﻗﯽ و‬
‫‪ 4‬ﻋﺪد ﯾﻮ ﭘﯽ اس ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮده و ﻫﻢ ﭼﻨﺎن دﯾﺘﺎﺑﯿﺲ ﻗﻮاﻧﯿﻦ را ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﮑﺎري ﮐﺸﻮر ﮐﺎﻧﺎدا ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و از ﻃﺮﯾﻖ آن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﺳﻨﺎد ﺗﻘﻨﯿﻨﯽ و‬
‫ﻣﯿﺜﺎقﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻟﺴﺎن )دري‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮ و اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ( دﺳﺘﺮﺳﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و‬
‫ﻋﻨﻘﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﺳﭙﺮده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ رﯾﯿﺲ ﻗﻨﺴﻠﯽ ﮐﺸﻮر ﮐﺎﻧﺎدا ﺑﻪ وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ‬
‫اﻫﺪا ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ﮐﺸﻮر ﺿﻤﻦ ﻗﺪرداﻧﯽ و ﺳﭙﺎﺳﮕﺬاري از ﻫﻤﮑﺎريﻫﺎي ﮐﺸﻮر دوﺳﺖ‬
‫ﮐﺎﻧﺎدا از اﯾﺸﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﮑﺎري ﻫﺎي ﺧﻮد اداﻣﻪ داده و در آﯾﻨﺪه در ﻗﺴﻤﺖ اﯾﺠﺎد واﺣﺪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ در ﭼﻮﮐﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺗﻘﻨﯿﻦ در وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ و ﺗﺮﺑﯿﻪ ﮐﺎدرﻫﺎي ﻣﺴﻠﮑﯽ در اﯾﻦ وزارت‬
‫ﻫﻤﮑﺎري ﺟﺪي ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﺧﯿﺮ دﯾﺘﺎﺑﯿﺲ ﻗﻮاﻧﯿﻦ وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻣﺘﺤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻟﺴﺎن )دري‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮ و‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ( ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﻮر ﮐﺎﻧﺎدا در ﻣﺪت دو ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ وﺳﺎﯾﻞ ذﯾﻞ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ وزارت‬
‫ﻋﺪﻟﯿﻪ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ 31‬ﭘﺎﯾﻪ ﮐﻤﭙﯿﻮﺗﺮ دﯾﺴﮑﺘﺎپ‪ 18 ،‬ﭘﺎﯾﻪ ﮐﻤﭙﯿﻮﺗﺮ ﻟﺐ ﺗﺎپ‪ 12 ،‬ﻋﺪد ﯾﻮ ﭘﯽ اس‪ 12 ،‬ﻋﺪد ﺳﮑﻨﺮ‪،‬‬
‫‪ 11‬ﻋﺪد ﭘﺮﻧﺘﺮ‪ 650 ،‬ﺟﻠﺪ ﮐﺘﺎب ﻫﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب وزﯾﺮ ﻋﺪﻟﯿﻪ ‪ 82 ،‬ﺟﻠﺪ ﮐﺘﺎب ﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫زﺑﺎن دري ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب دﯾﭙﺎرﺗﻤﻨﺖ ﺗﻘﻨﯿﻦ‪ 64 ،‬ﺟﻠﺪ ﮐﺘﺎب ﻫﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ‪ ،‬ﻓﺮﻧﯿﭽﺮ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻧﯿﺎز‪ ،‬ﺗﻤﻮﯾﻞ ﮐﺮاﯾﻪ ﻣﺤﻞ ﮐﺎر ﺧﺎرج از وزارت ﺑﺮاي ﺑﺨﺶ ﻧﺸﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻀﺎي‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫اﺿﺎﻓﯽ در وزارت ﺑﺮاي دﯾﭙﺎرﺗﻤﻨﺖ ﺗﻘﻨﯿﻦ و ﺳﺎﺧﺘﻦ ‪ 17‬دﻓﺘﺮ و ‪ 3‬آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎ رﻧﮕﻤﺎﻟﯽ‪،‬‬
‫ﮐﻔﭙﻮش‪ ،‬ﺑﺮق و ﺳﯿﻢ ﮐﺸﯽ اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ آن ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ و ﺳﺨﻨﮕﻮي وزﯾﺮ‬

‫‪206‬‬
 ‫ﻧﺎم ﮐﺘﺎب‪ :‬اﺻﻮل راﻫﺒﺮدي ﺣﻘﻮق ﮐﯿﻔﺮي‬
‫ﻣﺆﻟﻒ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻏﻼم ﺣﯿﺪر ﻋﻼﻣﻪ‬
‫ﻧﺎﺷﺮ‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻣﯿﺰان‬
‫ﺳﺎل ﻧﺸﺮ‪ :‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1389‬‬

‫اﺻﻮل راﻫﺒﺮدي ﺣﻘﻮق ﮐﯿﻔﺮي ﮐﺘﺎب ارزﺷﻤﻨﺪي از دﮐﺘﺮ ﻏﻼم ﺣﯿﺪر ﻋﻼﻣﻪ اﺳﺘﺎد ﺣﻘﻮق‬
‫داﻧﺸﮕﺎه اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن اﻣﺴﺎل ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺸﺮ ﻣﯿﺰان در اﯾﺮان ﺑﻪ ﻧﺸﺮ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺘﺎب ﻣﺰﺑﻮر در دوﺑﺨﺶ و ﻫﺮ ﺑﺨﺶ در دو ﻓﺼﻞ ﺳﺎﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻓﺼﻞ آن ﻣﺴﺎﯾﻞ و‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻢِ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﮐﯿﻔﺮي را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬دﯾﺒﺎﭼﮥ اﯾﻦ اﺛﺮ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ دﮐﺘﺮ‬
‫ﺑﺎﻗﺮ ﺷﺎﻣﻠﻮ ﻋﻀﻮ ﻫﯿﺎت ﻋﻠﻤﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﺗﺮﺟﯿﺢ دادﯾﻢ ﮐﻪ دﯾﺪﮔﺎه دﮐﺘﺮ ﺑﺎﻗﺮ ﺷﺎﻣﻠﻮ را در ﻣﻌﺮﻓﯽ اﯾﻦ اﺛﺮ وزﯾﻦ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﯿﻢ و از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ‬
‫اﺑﺮاز ﻧﻈﺮ دﯾﮕﺮ ﺧﻮد داري ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﺷﺎﻣﻠﻮ در ﺑﺨﺶ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ دﯾﺒﺎﭼﮥ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﭼﻨﯿﻦ اﺑﺮاز‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» :‬ﮐﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎﻟﻪ ﻣﺆﻟﻒ آﻗﺎي دﮐﺘﺮ ﻏﻼم‬
‫ﺣﯿﺪر ﻋﻼﻣﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﺛﺮي ﺑﺴﯿﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻣﻔﯿﺪ و ﺑﯽ ﻧﻈﯿﺮ در اﯾﻦ ﺣﻮزه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻏﺎﯾﺖ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﺮاي رﺷﺪ و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ و ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﯿﺰ ﺟﺰ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻋﺪاﻟﺖ و اﻧﺼﺎف و اﻋﺘﺪال ﻣﯿﺴﺮ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬در اﺛﺮ ﺣﺎﺿﺮ‬
‫اﺻﻮل راﻫﺒﺮدي ﺣﻘﻮق ﮐﯿﻔﺮي در ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ اﯾﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ از ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﺎﺳﯽ‬
‫دو ﮐﺸﻮر اﺳﺘﺨﺮاج و ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در ﮐﺸﻮر اﯾﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺲ از ﻗﺮنﻫﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮري و ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ و ﺧﻮد‬
‫ﻣﺤﻮر ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻔﺎوتﻫﺎ و ﺷﺮاﯾﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻧﺤﺼﺎري ﻫﺮ ﯾﮏ در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ )اﯾﺮان ‪1978‬‬
‫و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪ 2008‬ﻣﯿﻼدي( ﺑﺎ ﺗﺪوﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻌﻨﻮان اﺻﻮل راﻫﺒﺮدي در ﺷﮑﻞدﻫﯽ ﺑﻪ‬
‫ﯾﮏ ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي و اﺟﺮاﯾﯽ ﯾﮏ ﺗﺤﻮل ﻧﻮﯾﻦ را ﭘﯽرﯾﺰي ﻧﻤﻮده‬
‫و در ﺻﺪد ﺑﺮ آﻣﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺟﺪﯾﺪي را در ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﻻت ﺧﻮﯾﺶ ﺛﺒﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و اﺻﻮل ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ آن ﺑﻮﯾﮋه در ﻗﻠﻤﺮو ﺣﻘﻮق ﮐﯿﻔﺮي در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه‬
‫ﻧﻈﺎم ﺣﺪاﻗﻠﯽ در رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم و ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﺷﺮاﯾﻂ رﺷﺪ و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي‬
‫ﻓﻄﺮي اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺷﺮف ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬رﻋﺎﯾﺖ ﺣﺮﻣﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﻣﺨﻠﻮق ﺑﺮﺗﺮ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ ﺑﺎ ﻃﺮح ادﻋﺎﻫﺎي ﮐﻼﻣﯽ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ در ﭘﺮﺗﻮ‬
‫اﻟﺘﺰام ﻋﻤﻠﯽ و ﻋﯿﻨﯽ ﺑﻪ اﺻﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﻬﺎ در ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﺎﺳﯽ اﯾﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﺑﯽ ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺆﻟﻒ اﯾﻦ اﺛﺮ؛ آﻗﺎي‬
‫ﻏﻼم ﺣﯿﺪر ﻋﻼﻣﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ از ﻋﻬﺪه ﺗﻮﺿﯿﺢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ و دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي اﯾﻦ اﺻﻮل در دو ﻧﻈﺎم‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ اﯾﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻗﺮاﺑﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‬
‫دو ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ اﯾﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ در دو ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در اﺻﻼح اﯾﻦ دو ﻧﻈﺎم و ﺟﻬﺖﮔﯿﺮي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ رﺷﺪ و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ دو ﻣﻠﺖ دﺳﺖ آورد‬

‫ﺣﻮت ‪ « 1389‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪97‬‬

‫ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎري را ﻧﻮﯾﺪ دﻫﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ اﺛﺮ ﺣﺎﺿﺮ در اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﻧﯿﺰ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﯿﺸﮕﺎم‬
‫ﺑﻮده ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺆﻟﻒ از دو ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ در ﺗﺮﺳﯿﻢ آن ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮورت ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ و‬
‫ﺗﺌﻮرﯾﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺟﻮد آﺛﺎر ارزﺷﻤﻨﺪي ﭼﻮن اﺛﺮ ﺣﺎﺿﺮ در ﻧﺎﺋﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﺪف ﻧﻘﺶ‬
‫ﺑﺴﺰاﯾﯽ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪«.‬‬

‫‪208‬‬