Topraklı Ve Topraksız Blueberry Yetiştiriciliği Ders Notları

İÇİNDEKİLER
Blueberry (Maviyemiş) Yetiştiriciliği ve Ülkemizdeki Önemi - 1.... 4

Prof. Dr. Mustafa AKBULUT
Blueberry (Maviyemiş) Yetiştiriciliği ve Ülkemizdeki Önemi - 2....63

Topraksız Blueberry (Maviyemiş) Yetiştiriciliği............................. 152

Doç. Dr. Nafiye ÜNAL
ANTALYA İL TARIM VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ
ONLİNE EĞİTİM
BLUEBERRY (MAVİYEMİŞ) YETİŞTİRİCİLİĞİ

VE ÜLKEMİZDEKİ ÖNEMİ

Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Dekanı
20 Ekim 2020 - Antalya

BLUEBERRY (MAVİYEMİŞ)
YETİŞTİRİCİLİĞİ
Dünyada ve Ülkemizde Üretimi

Blueberry (Maviyemiş) özellikle 1906 yılında Amerika’da

başlatılan ıslah çalışmaları sonucu doğadaki yabani
formlarına göre kültüre alınan çeşitlerin, özellikleri (meyve
iriliği, tadı, olgunluğu v.s) daha üstün niteliklere sahip olduğu
görülmüştür. 1. MAVİYEMİŞ SEMPOZYUMU 1977 Almanya
2. MAVİYEMİŞ SEMPOZYUMU 1981 Kanada
3. MAVİYEMİŞ SEMPOZYUMU 1985 Polonya
4. MAVİYEMİŞ SEMPOZYUMU 1989 ABD
5. MAVİYEMİŞ SEMPOZYUMU 1993 Avustrulya
7. MAVİYEMİŞ SEMPOZYUMU 2002 Şili
8. MAVİYEMİŞ SEMPOZYUMU 2006 İspanya
10. MAVİYEMİŞ SEMPOZYUMU 2012 Hollanda
12. MAVİYEMİŞ SEMPOZYUMU 2021 Kanada
MAVİYEMİŞ ÜRETİM ALANLARI 2018 YILI
(FAO 2019, Dünya Tarım Örgütü Verileri)
Dünya : 810.910 da
Dünya Maviyemiş Üretimi

Ülke Üretim(ton)
AMERİKA 255.050
KANADA 164.205
PERU 94.805
İSPANYA 43.516
MEKSİKA 40.251
DÜNYA 682.790
FAO 2018
MAVİYEMİŞ ÜRETİM DEĞERLERİ 2018 YILI (ton)
(FAO 2019, Dünya Tarım Örgütü Verileri)
Dünya : 682.790 ton

Dünya maviyemiş ortalama verim değeri 439,7 kg/da

olup, Meksika (1054,1 kg/da), Romanya (879,9 kg/da) ve
Özbekistan (818,2 kg/da) ilk sırada yer alırken, ABD’de verim
675,8 kg/da düzeyindedir.
1980’li yıllardan itibaren maviyemiş üretimi gerek ABD
ve gerekse Kanada’da hızlı bir artış göstermiştir.
Dünya maviyemiş üretimi 1961 yılında 26.091

ton iken, son 50 yılda 14 kata yakın üretim
artışı gerçekleşmiştir.
Ülkemiz maviyemiş üretim alanlarının 2008 yılında 120 da, 2010

yılında 150 da ve 2012 yılında 220 da civarında olduğu yurtdışı
kuruluşlarca belirtilirken, 2017 yılında üretim alanının son olarak 582
da civarında olduğu bildirillmektedir (Brazelton, 2013,46 s., Akbulut,
2017).
Tablo 1. Türkiye Maviyemiş Üretim Değerleri (2017).
İl Üretim (ton) Alan (da) Verim (kg/da)
Rize 109 219 498

Trabzon 85 289 294
Artvin 13 26 500
Giresun 5 23 217
İstanbul 13 25 520
TÜRKİYE 225 582 387
Türkiye Maviyemiş Üretimi
İller Üretim(ton)
Rize 168
Bursa 139
Trabzon 100
İstanbul 18
Giresun 9
Artvin 9
Türkiye 443
TUİK 2019
Bitkisel Özellikleri
BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ
Vaccinium sp.
Blueberry (Maviyemiş)
• Alem : Plantae
• Bölüm : Kapalı Tohumlu
• Sınıf : Çift Çenekli
• Takım : Ericales
• Familya : Ericaceae
• Cins : Vaccinium
Önemli Türler :
Vaccinium corymbosum L. Blueberry (Maviyemiş)
Vaccinium arctostaphylos L. (Ayı Üzümü- Likapa)
Vaccinium myrtillus L. (Adi Yaban Mersini)

• Maviyemiş (Vaccinium sp.) ılıman iklim kuşağına

adapte olmuş bir bitki türü olup botanik olarak
meyvesi gerçek üzümler gurubunda yer almaktadır.
• Kültürü yapılmakta olan yüksek boylu (Vaccinium
corymbosum), alçak boylu (Vaccinium angustifolium)
ve tavşan gözü (Vaccinium ashei) olmak üzere üç farklı
türü vardır. Alçak boylu çalı formunda olanların
yetiştiriciliği daha zordur.
• 1906 yılında Amerika’da başlayan maviyemiş
yetiştiriciliği günümüzde birçok çeşitle
sürdürülmektedir.
Ocak şeklinde bir görünüme sahip olan maviyemiş bitkisinde toprak üstü
organlarını dip kısımdan çıkan yeni sürgünler, odunlu çalı formundaki sürgünler ile 1 yaşlı
sürgünler üzerinden çıkan yeni yeşil yan sürgünler oluşturmaktadır.
Maviyemiş sürgünleri 10-20 yıl yaşayabilir ancak 5-7 yıl sonra bu sürgünler
budanarak çıkarılmalıdır.
Yüksek boylu çalı formundaki maviyemişler (Vaccinium corymbosum L. -
Maviyemiş) 120-300 cm boylanabilir. Alçak boylu çalı formundakiler Vaccinium myrtillus
L. - Adi Yaban Mersini – Yer Likapası) 90 cm boylanabilirken, yarı-yüksek boylu çalı
formundakiler Vaccinium arctostaphylos - Ayı Üzümü- Likapa) bu iki grup arasındadır.
Tavşangözü likapaları ise daha uzun sürgünlere sahip olup kuvvetli gelişme
gösterirler ve 610 cm boy yapabilmektedirler.
Vaccinium arctostaphylos (Ayı Üzümü- Likapa)
3 metreye kadar boy yapar.

Yapraklar uzun yumurta biçimli ve sivri uçlu olup, 3-10cm uzunluktadır. Üst
yüzü koyu yeşil, alt yüzü soluk ve tüylüdür. Yaprak kenarları dişlidir. Boyları
4-7 mm olan yeşilimsi beyaz, üzeri pembe çan şeklindeki çiçekler salkım
halinde kurullar oluşturur. Çan içindeki erkek organları koyu sarı renklidir.
6-8 mm çapındaki yuvarlak meyveleri kısa salkımlar oluştururlar. Önceleri
yeşil, olgunlukta siyaha yakın koyu kırmızı olup, yenebilir.
1800 metrelere kadar yetişebilir. Güneş ve ışığı sever. Yarı gölgeye
dayanıklıdır. Balçık ve kumlu balçık toprakları sever. Çalılık, makilik ve
ormanlık alanlarda özellikle seyrek kayın ve göknar ormanlarında yetişir.
Karadeniz kökenlidir. Kuzey Türkiye yanı sıra, Güneydoğu Bulgaristan,
Kafkasya, Gürcistan ve Kuzey İran'da yayılım gösterirler. Yaprakları
tazeyken toplanır ve kurutularak çay olarak içilir
Vaccinium arctostaphylos L. (Ayı Üzümü- Likapa)
Vaccinium myrtillus L. (Adi Yaban Mersini – Yer Likapası)
50 cm’ye kadar boy yapar.

Kışın yapraklarını döken çalı ya da küçük ağaçlardır2-3 cm boyundaki
sivri uçlu, yumurta şeklindeki yapraklar dip tarafa doğru yuvarlaklaşır , çok
kısa saplıdır ve kenarları ince dişlidir. Yeşil renkli sürgünler dört köşelidir.
Çiçekler yaprak koltuklarında bulunur, pembe renklidir.
Meyveler olgunlukta mavi dumanlı, yuvarlak, 7-8 mm çapındadır ve onlar
da yaprak koltuklarında olur. Meyveleri tatlıdır yenilir. 1300m-2750m arası
rakımda yetişir. Avrupa-Sibirya kökenli olup, Kuzey Anadolu ile Batı, Orta
ve Kuzey Avrupa, Kafkasya ve Kuzey Asya’da doğal olarak yayılmaktadır.
Vaccinium myrtillus L. (Adi Yaban Mersini – Yer Likapası)

Maviyemiş Uygulama ve Araştırma Merkezi
ve Orman Genel Müdürlüğü’nce “Maviyemiş
ve Üzümsü Meyvelerin Geliştirilmesi İşbirliği
Protokolü” kapsamında yapılan yerel tiplerin
envanter çalışmaları neticesinde Trabzon,
Rize ve Gümüşhane’de toplam 61.930 da
alanda, 594 ton meyve ve 850 ton yaprak
servetine sahip olunduğu belirlenmiştir
(OGM, 2013).
Vaccinium corymbosum L. (Maviyemiş)

3,5 metreye kadar boy yapar.
Çiçekli çalı, küçük ağaççıklardır. Normalde koyu yeşil olan yaprakları,
sonbaharda kırmızı ve sarı renge dönüşür. Çiçek durumu, en çok 5 cm
boyunda ve her bir çiçeğin boyu 1,5 cm ve beyaz renktedir.
Meyveleri, salkım halindedir. Salkımda olgunlaşma dipten uca doğru devam
eder. Mayıs ve haziran aylarında çiçeklenir. Meyve sapsız, kabuksuz ve
1,5-6,0 gr ağırlığındadır. Mavi, siyah, pembe renkli meyveleri, ekşi ve bol
suludur. Olgun meyveler, mavi-siyah ya da koyu mor renkli; yüzeyi puslu
görünümlüdür. Meyve olgunluğu,4-6 hafta sürebilir; her hafta bir kez olmak
üzere, olgunlaşan meyveler tek tek toplanır. Bitki, 5-8 kg meyve verir ve
ekonomik ömrü 30 yıldır.
Ilıman iklimi, güneşi ve kumlu toprakları sever. Yarı gölgeye dayanıklıdır.
Drenajı iyi olan, kumlu-tınlı ve kuvvetli asit karakteri olan toprakları sever.
Hafif meyilli ve toprak geçirgenliği iyi alanlarda yetişir. Yoğun beyaz
çiçekleri, koyu mavi meyveleri ve farklı yaprak renginden dolayı süs bitkisi
olarak da değerlendirilir. Meyveleri, geleneksel olarak görme bozukluğu,
çeşitli yaralar, sindirim sistemi, kan ile ilgili sorunlar vb konularda iyileştirici
etkisi nedeniyle kullanılmaktadır.
Vaccinium corymbosum L. (Maviyemiş) 34
Maviyemiş Ekolojik İstekleri

• Maviyemiş bitkilerinin iklim istekleri tür ve çeşitlere,
yetiştirildikleri toprak yapısına, bulundukları enlem
derecesine göre değişebilmektedir.
• Ilıman iklimlere adaptasyonunu gerçekleştirmiş olan
Maviyemiş deniz seviyesinden 100 metre yükseklikten
başlayıp 2200 metre yüksekliğe kadar yayılış gösterir.
• Oldukça şiddetli soğuklara dayanabilen Maviyemiş
bitkilerinde değişik organların dondan zarar görme
dereceleri farklı olabilmektedir.
• Ekstrem sıcaklıklara dayanıklıdır. Likapalar asitli,

drenajı iyi, havalı ve organik maddesi yüksek
olan toprakları severler.
• Kök yapısında fazla miktarda kılcal kök
olduğundan köklerin bulunduğu ortamın
havalanması son derece önemlidir.
• Likapa bahçeleri için genelde meyilli alanlar
tercih edilmelidir.
• Taban araziler hem daha soğuk hem de drenaj
problemi olduğundan Maviyemiş yetiştiriciliği
için uygun değildir.
Bitkisel Özellikleri
• Ocak şeklinde bir görünüme sahip
olan maviyemiş bitkisinde toprak
üstü organlarını dip kısımdan
çıkan yeni sürgünler, odunlu çalı
formundaki sürgünler ile 1 yaşlı
sürgünler üzerinden çıkan yeni
yeşil yan sürgünler
oluşturmaktadır.
• Maviyemiş sürgünleri 10-20 yıl
yaşabilir ancak 5-7 yıl sonra bu
sürgünler budanarak
çıkarılmalıdır.
• Yüksek boylu çalı formundaki
maviyemişler 120-300 cm
boylanabilir. Alçak boylu çalı
formundaki maviyemişler 90 cm
boylanabilirken, yarı-yüksek
boylu çalı formundaki
maviyemişler çeşitleri bu 2 grup
arasında yer alır.
Kök Sistemi
• Yüksek boylu çalı formundaki maviyemişlerin kökleri
ince, kök kılları olmayan lifli kök yapısına sahiptir.
• Kökler bitkinin tabanından itibaren 180 cm’ye kadar
yayılabilir ancak nadiren 90 cm derine iner.
• Alçak boylu çalı formundaki maviyemişlerin
köklerinde de kök kılı yoktur.Çok ince ve lif gibi olan
kökleri vardır. Dolayısıyla alçak boylu çalı formundaki
maviyemişler yayılıcı form gösterirler. Zamanla
bitkiler birbirine eklenerek tek bir gövdeliymiş gibi
büyüme meydana gelebilir.
Tomurcuk Ve Çiçek Yapısı

• Maviyemişlerde meyve gözleri yaz sonları ile
sonbahar aylarında oluşmaktadır. Tomurcuk
gelişimi sürgün ucundan aşağıya doğru
meydana gelir. Çiçek tomurcuklarının sayısı
iklime bağlı olduğu kadar sürgün gelişme
kuvvetine yani çapına da bağlıdır.
Meyve Gelişimi
• Maviyemişlerde meyve iriliği, sürgün çapına
ve çekirdek sayısına bağlıdır. Kalın sürgünler
daha iri meyve verebilirken döllenme
sonucunda meyvede meydana gelen çekirdek
sayısının fazlalığı da iri meyve ile
sonuçlanır.Maviyemişlerde meyve tutumu
için tozlanma gerekmektedir.
Tozlanma
• Maviyemişlerde tozlanma böceklerle
olmaktadır. Çünkü böcekleri çeken hoş kokulu
ve nektar içeren çiçeklere sahiptir. Ters
dönmüş çan şeklindeki maviyemiş çiçeğinde
yumurtalığın dip kısmında nektar olup misk
kokusu ile böcekleri çiçeğin dip kısmına kadar
çeker.
Çoğaltma Teknikleri
Maviyemiş Çoğaltma Metodları

1. Tohumla çoğaltma
2. Çelikle çoğaltma
a. Kök çelikleriyle çoğaltma
b. Odunsu gövde çelikleriyle çoğaltma
c. Yeşil çeliklerle çoğaltma
3. Kök sürgünleriyle çoğaltma
4. Aşı ile çoğaltma
5. Daldırma ile çoğaltma
a. Tepe daldırması ile çoğaltma
b. Adi daldırma ile çoğaltma
ÇOĞALTIM YÖNTEMLERİ
* ÇELİKLE ÇOĞALTIM
Çeşitler göre değişmekle birlikte kontrollü koşullarda % 30 ile % 80
arasında başarı mevcuttur. Yarı odunsu yeşil çelikler gözler
dinlenmeye girdikten sonra alınmaktadır.
* AŞIYLA ÇOĞALTIM
Dilcikli aşı ve T göz aşısı ile çoğaltım yapılabilmektedir. Aşı başarısı
anaca göre değişmekle birlikte % 20 civarındadır. Anaç için uygun
türler belirlenmelidir. Yüksek boylu türler çeşit olarak
kullanılmaktadır.
* DOKU KÜLTÜRÜ İLE ÇOĞALTIM

Başarı şansı oldukça (% 98) yüksektir. Tesis
maliyetli olup ve teknik bilgi gerektirmektedir.
• Çelikle Çoğaltma: Çeşitlere göre

değişmekle birlikte kontrollü
koşullarda %30 ile %80 arasında
başarı mevcuttur. Yarı odunsu
yeşil çelikler gözler dinlenmeye
girdikten sonra alınmaktadır.
• Aşıyla Çoğaltma: Dilcikli aşı ve T
göz aşısı ile çoğaltım
yapılabilmektedir. Aşı başarısı
anaca göre değişmekle birlikte
%20 civarındadır. Anaç için uygun
türler belirlenmelidir. Yüksek
boylu türler çeşit olarak
kullanılmaktadır.
• Doku Kültürü İle Çoğaltma:
Başarı şansı oldukça (%98)
yüksektir. Tesis maliyetli olup ve
teknik bilgi gerektirmektedir.
Fidan tipleri:
• Yaban mersin bahçesi tesis aşamasında 3 farklı fidan tipi
tercih edilebilir. Bunlar; bir yaşında köklü çelikler,
fidanlıklarda üretilmiş 2-3 yaşında açık köklü fidanlar,
fidanlıkta üretilmiş 2-3 yaşında tüplü fidanlardır.
ONLİNE EĞİTİM
BLUEBERRY (MAVİYEMİŞ) YETİŞTİRİCİLİĞİ

VE ÜLKEMİZDEKİ ÖNEMİ
(2. BÖLÜM)

Ziraat Fakültesi Dekanı
22 Ekim 2020 - Antalya

Bahçe Tesisi ve Çeşitleri

Sıcaklık:
• Don olayı olmayan en az 160 günlük

yetiştirme periyodu ister. Gelişmesi için
2000 gün en az 26 ℃ derece sıcaklık ister.
• Çeşitlerine göre 400-1100 saat soğuklama
isteyebilir.
• Sürgünleri –20 ila –40°C’lere kadar
dayanabilir.
Toprak Koşulları:
• Maviyemiş organik maddece zengin ve asitli toprakları
sever.
• Doğal yaşam alanları veya buralara
yakın yerler tercih edilmelidir.
• Yüksek boylu çalı formundaki
Maviyemişleri için en uygun pH
değeri 4.0-5.2 arasındadır.
• Maviyemiş bahçesindeki toprağın
pH değerinin yüksek olduğu durumlarda demir ve çinko
eksikliği ortaya çıkar ve bu olay, yeni gelişen organları
etkileyerek bitkinin gücünün kaybolmasına sebep olur.
MAVİYEMİŞ YETİŞTİRME ORTAMI (pH) 14
ALKALİ (BAZ)
TOZ KÜKÜRT
7 NÖTR
4,5-5,2
ASİT
TARIM KİRECİ
0
Yer Seçimi:
Maviyemiş tarımı için en uygun alanlar, tam güneş
alan veya biraz gölge olan, güney yöneye bakan ve hafif
meyilli olan alanlardır. Ayrıca su drenajı ile hava akımının
da nispeten iyi olması gerekir. Ayrıca maviyemiş
çiçeklerinin soğuklara dayanımının diğer birçok üzümsü
meyveden daha yüksek olduğu da unutulmamalıdır. Bu
açıdan kuzey-batıya bakan alanlar da yetiştiricilik için
uygundur. Genel bir ifade ile yabani maviyemişlerin,
orman güllerinin, defne, kızıl ağaç ve çamın karışık olarak
yetiştiği alanlar maviyemiş yetiştiriciliği için uygundur.
Arazi Hazırlığı
Drenajı artırmak için arazi işlenir. Toprak
organik maddesini artırmak için yüzey
örtücü bitkiler ekilir ve toprak işleme ile
birlikte toprağa karıştırılır. Ahır gübresi
verilir. Gerekli ise toprakta pH ayarlaması
yapılır. Bu amaçla toprak tipine ve toprak
pH’sına göre gerekli olan kükürt miktarı
hesaplanarak dikimden en az 6 ay önce
toprağa verilir.
FİDAN SAYISI
ALAN = 14 m x 30 m = 420 m2 KOD FARKI : 4.20 m
A B C
SIK – YOĞUN DİKİM NORMAL DİKİM GENİŞ DİKİM
Sıra Üzeri:1.20 m Sıra Üzeri:1.50 m Sıra Üzeri:1.50 m
Set
Sıra Arası: 2,00 m Sıra Arası: 2,00 m Sıra Arası: 2,50 m
Set Yüksekliği : 60 cm Set Yüksekliği : 60 cm Set Yüksekliği : 70 cm
Sıra (Set) Sayısı : 7 Sıra (Set) Sayısı : 7 Sıra (Set) Sayısı : 6
1 14 11 11
2 18 13 14
3 21 15 16
4 22 17 18
5 23 18 19
6 24 19 20
7 25 20 -
TOPLAM 147 113 98
Fidan tipleri:
• Yaban mersin bahçesi tesis aşamasında 3 farklı fidan tipi
tercih edilebilir. Bunlar; bir yaşında köklü çelikler,
fidanlıklarda üretilmiş 2-3 yaşında açık köklü fidanlar,
fidanlıkta üretilmiş 2-3 yaşında tüplü fidanlardır.
SÖZLEŞMELİ ÜRETİM
MODELİ
3,5-4 $
Ülkemizde Tescil Edilen Maviyemiş Çeşitleri
No Çeşit Adı Başvuru Sahibi LATİNCE TÜR ADI
1 Bluecrop Pac Fidancılık Üret. Fid.Ltd.Şti (Vaccinium corymbosum L.)
2 Patriot Maviyemiş Likapa Organik Tarım ve Fidan. San. Tic. Ltd. Şti. (Vaccinium corymbosum L.)
3 Chandler Maviyemiş Likapa Organik Tarım ve Fidan. San. Tic. Ltd. Şti. (Vaccinium corymbosum L.)
4 Spartan Maviyemiş Likapa Organik Tarım ve Fidan. San. Tic. Ltd. Şti. (Vaccinium corymbosum L.)
5 Bluegold Maviyemiş Likapa Organik Tarım ve Fidan. San. Tic. Ltd. Şti. (Vaccinium corymbosum L.)
6 Sunshine Blue Maviyemiş Likapa Organik Tarım ve Fidan. San. Tic. Ltd. Şti. (Vaccinium corymbosum L.)
7 Berkeley 19 Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi (Vaccinium corymbosum L.)

8 Brigitta 19 Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi (Vaccinium corymbosum L.)
9 Darrow 19 Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi (Vaccinium corymbosum L.)
10 Jersey 19 Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi (Vaccinium corymbosum L.)
11 Stevens 19 Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi (Vaccinium corymbosum L.)
12 Pilgrim 19 Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi (Vaccinium corymbosum L.)
13 Duke Pektaş Fidancılık (Vaccinium corymbosum L.)
14 Denise Blue Pektaş Fidancılık (Vaccinium corymbosum L.)
15 Nelson Pektaş Fidancılık (Vaccinium corymbosum L.)
16 Toro Pektaş Fidancılık (Vaccinium corymbosum L.)
Şekil 2a. Maviyemiş Çeşitlerinin ve Yerel Tiplerin Görüntüleri
Şekil 1. Maviyemiş Fenolojik Gözlemleri (2012-2013)
Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz

Sıra TİPLER
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4
1 Northland
2 Spartan
3 Golden Traube 71
4 Chandler
5 Legacy
6 Bluegold
7 Elliot
8 Bluecrop
9 Sunshine Blue
10 Leo
Vagetatif Gözlerin Patlaması Çiçeklenme Dönemi Hasat Dönemi

Tablo 1. Maviyemiş Denemesi Agronomik Özellikler (2011-2013)
Bitki Eni / Sürgün Bitki Başına

Verim Bitki Eni Bitki Boyu Bitki Ana Dal
Sıra Çeşit Bitki Boyu Uzunluğu Meyve Salkım
(g/bitki) (cm) (cm) Habitüsü Sayısı
Oranı (cm) Sayısı
1 Northland 1915,9 92,9 95,5 0,973 Orta 19,3 4,9 25,1
2 Spartan 1181,1 68,9 82,6 0,834 Orta 19,0 6,1 14,2
3 Golden Traube 71 988,7 69,9 101,1 0,691 Dik 15,7 5,5 13,4
4 Chandler 116,3 38,3 66,1 0,579 Dik 9,4 2,6 4,8
5 Legacy 1153,3 115,4 113,7 1,015 Yayvan 25,8 3,1 9,5
6 Bluegold 419,2 85,7 85,1 1,007 Yayvan 17,9 5,4 10,4
7 Elliot 87,1 38,7 64,1 0,604 Dik 29,5 2,9 8,3
8 Bluecrop 261,2 54,7 91,4 0,598 Dik 17,4 2,6 8,5
9 Sunshine Blue 659,4 46,3 45,7 1,012 Yayvan 15,8 2,4 11,1
10 Leo 753,3 110,5 150,1 0,736 Orta 26,1 4,7 13,5

Çizelge 3. Maviyemiş Denemesi Pomolojik Özellikler (2012-2013)
Meyve Eni TE
Meyve Meyve Tadım
Meyve / Meyve Meyve SÇKM Asitlik
Sıra Çeşit Ağırlığı Boyu Tat Puanı
Eni (mm) Boyu Şekli (%) (g/100 ml
(g) (mm) (1-5)
Oranı usare)
1 Northland 1,185 11,82 9,91 1,193 Yuvarlak 12,0 0,912 Tatlı 4,46
2 Spartan 1,437 13,74 10,60 1,296 Basık 9,0 0,528 Tatlı 4,29
3 Golden Traube 71 1,275 12,52 9,94 1,260 Yuvarlak 11,0 0,457 Tatlı 2,88
4 Chandler 1,518 13,46 11,20 1,202 Yuvarlak 9,8 0,318 Tatlı 4,00
5 Legacy 1,518 13,86 11,15 1,242 Yuvarlak 10,0 - Tatlı 4,21
6 Bluegold 1,846 15,56 11,17 1,393 Basık 7,5 0,532 Tatlı 3,92
7 Elliot 1,732 13,55 11,06 1,225 Yuvarlak 9,6 0,532 Tatlı 4,25
8 Bluecrop 1,735 15,24 11,50 1,325 Basık 8,5 - Hafif Ekşi 4,79
9 Sunshine Blue 1,314 13,48 11,58 1,163 Yuvarlak 11,3 0,397 Tatlı 3,92
10 Leo 0,916 10,13 8,76 1,156 Yuvarlak 9,0 - Tatlı 3,50

Dikim, Aralık ve Mesafeler:

• Bölgede kış soğukları ile
muhtemelen don olaylarına
bağlı olarak dikim ilkbaharda
yapılabilir.
• Derin dikim yapılmamalıdır.
• Dikim mesafesi sıra üzerinde
120 -150 cm, sıralar arasında
ise 300 cm olmalıdır.
• 1 dekar araziye tarla yapısına
ve tarlada setlerin oluşma
durumuna göre 250 -300 adet
arasında fidan
dikilebilmektedir.
41
44
• Toprak işleme ve yabancı ot mücadelesi:

• Maviyemiş bitkisi yüzlek köklüdür. Bu nedenle toprak işleme
yüzeysel olarak yapılmalıdır.
• Sulama:
• Sulama mevcut imkanlara göre damla veya yağmurlama
yöntemlerinden birisiyle yapılabilir. Maviyemişlerde
olgunlaşma mevsiminin uzun olması nedeniyle, hasat süresi
boyunca 10 günlük aralıklarla, 2-3 defa sulama
yapılmaktadır.
Vaccinium corymbosum L. (Maviyemiş) 49
• Gübreleme:
• Maviyemiş yetiştiriciliğinin başarılı bir şekilde
olması için en önemli işlemlerden biridir. 1 dekar
için 50- 70 kg kompoze gübrenin (5-10-5)
ilkbaharda gözler kabardığı zaman verilmesi
önerilir. Toprak çok asitli ise bunu takiben yaklaşık 6
hafta sonra 16 kg/da sodyum nitrat veya kalsiyum
nitrat uygulanmalıdır; eğer toprak fazla asitli
değilse amonyum sülfat formunda 13-14 kg/da
gübre verilmelidir.
N P K
Azot Fosfor Potasyum
DAL DÖL BAL
Yaprak Çiçek Tat
Sürgün Meyve Kalite
Malçlama:
Maviyemiş ev bahçelerinde yada küçük alanlarda yetiştirildiği durumlarda, talaş, kuru ot ve
saman ile malçlama tavsiye edilmektedir. Malçlama yabancı otları kontrol altında tutar,
yazın toprağı serinletir, toprağın nemli kalmasına yardım eder.
BUDAMA
Maviyemişlerde budama dikim ile başlar ve her yıl

ilkbahar öncesi gözler uyanmadan tekrarlanır.
Maviyemişler diğer meyve türlerine göre çok daha az

budamaya ihtiyaç duyduklarından budama çok
önemlidir.
Maviyemişler, yeni sürgün oluşumu ve bol meyve için budanırlar.

• Maviyemiş ocağındaki sürgünlerin yaşları arasında bir denge kurmak için yaşlı ve genç
sürgünlerde her yıl belli oranda azaltma (çıkarma) şeklinde yenileme budaması yapılır.
• Ayrıca, zayıf ve hastalıklı sürgünler budama ile uzaklaştırılır, verimden düşen yaşlı
sürgünlerin bir kısmı çıkarılır, gölgelemeden dolayı diğer sürgünlerin gelişimini engelleyen
genç sürgünlerde aralama budaması yapılır ve bitkinin taç kısmında yer alan dalların
yoğunluğu ayrıntılı budama ile azaltılır.
• Aynı yaş grubuna giren aynı sayıdaki 15-20 sürgün bırakılarak bitkide sürgün-meyve oranı
dengelenmelidir.
• Budamada genel uygulama şöyledir; alçak yayılan, toprağa yakın dallar kesilmeli; dik dallar
veya sürgünler bırakılmalıdır.
• Eğer çalıların orta kısmındaki dallar yoğun bir şekilde birbirinin içerisine girmiş ise,
ortadaki zayıf ve daha yaşlı dallar uzaklaştırılmalıdır.
• Budama işlemi sonbaharda yapraklar dökülür dökülmez başlayabilir. Ancak, kış donlarının
tehlikeli olduğu yerlerde ilkbaharda da yapılabilir.
• Hastalıklı, ölmüş ve zararlanmış sürgünler çıkarıldıktan

sonra yaşlanmış ve verimsiz olan sürgünler toprak
seviyesinin biraz üzerinden (3-5 cm) kesilmelidir.
• Bu arada zayıf bir gelişme gösteren yan sürgünler de
çıkarılmalıdır.
• Çalının dip kısımlarından çıkan esnek ve yumuşak
oluşumlar kesilmelidir.
• Ayrıca, 5 yaşını aşmış olan sürgünler de budanarak
çıkarılmalıdır. Her yıl yaşlı dalların yaklaşık olarak %20
’si budama ile çıkarılır.
• Çift tepe yapmış olan, çalımsı gelişme gösteren yaşlı
sürgünler ile zayıf gelişen yan dallar da çıkarılmalıdır
• Maviyemişlerde budama dikim ile başlar ve her yıl

ilkbahar öncesi gözler uyanmadan tekrarlanır.
• Sonbaharda budanan Maviyemiş ilkbahar öncesi
budananlara göre daha geç çiçek açarlar.
• Bu durum ilkbahar geç donlarının zarar riskini azaltır.
• Ancak sonbaharda budananlar aşırı kış soğuklarından zarar
görebilir.
• Gözler kabarmaya başlayınca veya çiçeklenme meydana
geldiğinde asla budama yapılmaz.
Budama zamanı çiçeklenme periyodu üzerine

etkilidir.
Sonbaharda budanan maviyemişler ilkbahar öncesi

budananlara göre daha geç çiçek açarlar. Bu durum
ilkbahar geç donlarının zarar riskini azaltır.
Ancak, sonbaharda budananlar aşırı kış

soğuklarından zarar görebilir.
Budama yapılmayan bitkiler erkenden

uyanır ve geç soğuklardan zarar görür.
Gözler kabarmaya başlayınca veya
çiçeklenme meydana geldiğinde asla
budama yapılmaz.
2013 YILI İÇİN MAVİYEMİŞ TAHMİNİ BAHÇE TESİS MALİYETİ
BİRİM MALİYET
MALİYET UNSURLARI 1 DA İÇİN MALİYETİ
FİYATI %’Sİ
Fidan Maliyeti
15 TL 15 TL x 400 fidan =6.000 TL 71
(1,25x2 m için 400 fidan)
Arazi Hazırlığı 800 TL/da 800 TL/da 9
Fidan Dikim İşçiliği 200 TL/da 200 TL/da 2
Direk Maliyeti (2 x 5 m aralıkla) 25 TL/direk 25 TL x 20 direk = 500 TL 6
Tel 4 TL/m 200 m = 800 TL 9
Direk ve Tel Tesisi İşçiliği 200 TL/da 200 TL/da 2
TOPLAM 8.500 TL
Tablo 3. Maviyemiş Bahçesi Yıllık Meyve Geliri (Akbulut, 2013)
Meyve
Maliyeti
Yıl Birim 1 da verimi
karşılama %’si
Fiyatı
1. Yıl - - -
40 kg x 15 TL = 600
2. Yıl 15 TL 6
TL
100 kg x 15 TL =
3. Yıl 15 TL 30
1.500 TL
200 kg x 15 TL =
4. Yıl 15 TL 60
3.000 TL
400 kg x 15 TL =
5. Yıl 15 TL Kar
6.000 TL
Dinlediğiniz İçin Teşekkür Ederim

Hastalık ve Zararlıları
Hastalık ve Zararlılar
Mantari Hastalıklar
Maviyemişlerdeki mantari hastalık riski diğer birçok üzümsü meyveye göre çok daha azdır. Mantari
hastalıklardan
Mumlu tane hastalığı (Monilia vaccinii-corymbosi),
Pomopsis kanser ve dal yanıklığı (Phomopsis vaccinii),
Fitofitora kök çürüklüğü (Phtophtora cinnamoni),
Meyve çürüklüğü
Antraknoz -Colletotrichum gloesporioides),
Alternaria (Alternaria alternata)
Virüs hastalıkları
Maviyemişlerde sıkıntı yaratan virüs hastalıkları bulunmaktadır. (Bunlar, Scorch virüsü, Kısa bağcık
virüsü, maviyemiş yaprak benek virüsü, Nekrotik halkalı benek virüsü, Kırmızı halkalı benek virüsü)
Zararlılar
Doğrudan meyve ile beslenerek ürün kaybına sebep olan zararlılar (Kranberi meyve kurdu, Likapa
kurtçuğu, Kiraz kurdu, Erikli hortumlu böceği), Virüs veya mikoplazma benzeri organizmalara vektör
görevi yaparak veya yapraklarla beslenerek bitkiye zarar verip indirekt olarak meyve miktarını
azaltan zararlılar (Sivri burunlu yaprak delenler, Kabuklu bitler, Likapa tomurcuk delen, Likapa gövde
delen)
Blueberry Scorch Virus Disease Ölü kol hastalığı

Blueberry Shock Virus

Septorya Yaprak Leke

Pas Hastalığı
Monilia vaccinii-corymbosi
Antraknoz Külleme
https://edis.ifas.ufl.edu/pp348
Blueberry kurtçuk Kiraz Sirke Sineği

Hasat ve Pazarlama
Maviyemişin dünyada pek çok üründe değerlendirildiği bilinmektedir. Son
yıllarda üreticinin olduğu kadar tüketicinin de ilgisini çekmeyi başaran
maviyemişe duyulan ilgi, esasen insan sağlığına olan olumlu etkilerinden ve
orta vadede yüksek gelir getirme potansiyelinden kaynaklanmaktadır.
Maviyemiş hasadı elle özenle yapılması gerekmekte olup, süresi erkenci,
orta, geççi çeşitlerle 4-5 aya yayılabilir. Ülkemizde dekara verim 1100 - 2000
kg arasında değişebilir. Meyveler taze tüketime sunulacaksa 250 g veya 500
g’dan daha büyük olamayan şeffaf, kapaklı ve havalandırmayı sağlayacak
şekilde delikli şale kutulara toplanmalıdırlar.
• Maviyemiş meyveler farklı zamanlarda olgunlaştıkları için olgunlaşma
periyodu boyunca haftada en az bir kez hasat yapılmalıdır.
• El ile hasatta olgun meyveler başparmak ile işaret parmağı yardımıyla
salkımdan ayrılarak avuç içine doğru yuvarlatılmalıdır.
• Düz ve teraslanmış alanlarda Maviyemiş hasat makineleri

kullanılabilir.
• Ancak, makineli hasatta meyveler zarar görebileceği
olgunlaşmamış meyveler de toplanabileceği ve meyvelerin raf ömrü
azalacağı için el ile hasat tavsiye edilmelidir.
• Yaban mersinleri yağmurlu havalarda hasat edilmez
Hasat edilen meyveler 7-10 gün raf koşullarına dayanabilirken,
soğuk hava depolarında (-0,5 ile +1 °C sıcaklık ve % 90-95
nispi nemde) 1-2 ay kadar muhafaza edilebilirler. İşlenecek olan
maviyemiş meyveleri hızlı dondurma ile şoklanmalı ve -18°C’de
saklanmalıdır. Dünya ve ülkemiz pazarlarında maviyemişe olan
talep yıl boyunca devam etmekte ve artmaktadır. Ayrıca,
organik maviyemişler daha yüksek fiyat bulabilmektedir.
Üretimdeki verim düşüklüğü sonucu, sanayi yerine genelde
taze tüketimi ile ürünün katma değeri azalmaktadır. Üretim
alanlarında maviyemiş meyvelerini işleyen reçel, meyve suyu
vb. üretimi yapan işletmeler sayesinde üretim artışı, çeşitliliğin
geliştirilmesi ile maviyemiş tarımına katkılar sağlanabilecektir.
Maviyemişin hasat, pazarlama ve ambalajlanmasında dikkat edilecek hususlar;
- Farklı dönemlerde olgunlaşan ve değerlendirilen çeşitlerle yetiştiricilik
yapılarak hasat dönemi 4- 5 aya uzatılabilir.
- Ambalajlamada taze tüketime sunulacak meyveler için şeffaf, çok fazla ürün
almayan (250 g veya 500 g’lık), kapaklı ve delikli şale kutular kullanılmalıdır.
- Daha sonra tüketilecek taze meyveler soğuk hava depolarında uygun
koşullarda (-0,5 ile +1 °C de % 90-95 nispi nemde) 1-2 ay kadar muhafaza
edilebilirler.
- Ürün katma değerini yükseltmek ve ürün çeşitlenmesini sağlamak üzere
sanayilik maviyemiş üretimi artırılmalıdır.
- Sanayiye işlenecek olan maviyemiş meyveleri hızlı dondurma ile
şoklanmalı ve -18°C’de saklanmalıdır.
- Sanayilik ürün artışına bağlı olarak maviyemiş meyvelerini işleyen, reçel,
meyve suyu vb. üretimi yapan işletmelerin artışı temin edilmelidir.
- Ülkemiz pazarlamada yıl boyunca talebe göre stratejik planlama
yapılmalıdır.
- Daha yüksek gelir temin edilen organik ve iyi tarım uygulamalı maviyemiş
üretimi geliştirilmelidir.
- Maviyemişin pazarlamasında sağlığa olan etkisi çok iyi vurgulanmalıdır.
Kullanım Alanları
• Taze meyve olarak,
• Meyve suyu olarak,
• İlaç sanayisinde; kuru meyvesi, çiçek,
kök ve yaprakları,
• Süt ve süt ürünleri teknolojisinde;
dondurma, süt veya yoğurt,
• Kuru meyve teknolojisinde,
• Kek, puding ve pastalarda,
• Baharat sanayisinde,
• Meyve salatalarında,
• Reçel, marmelat ve konserve
sanayisinde,
• Çay; kuru yaprağı ve kuru meyvesi,
• Diyet mönülerinde kullanılır.
Faydaları
• Göz yorgunluğu, miyopluk, katarakt, şeker hastalığından kaynaklanan
görme bozuklukları, gece körlüğü, gece görüşünü artırıcı, kamaşma gibi
birçok göz hastalıklarında,
• Kabızlık, bulantı, mide krampları, ülser önleyici,
• Kan şekerini düşürücü, iltihaplanma, kolajenin (collagen) stabilize
edilmesi,
• Pıhtılaşmanın azaltılması, damar sertliği oluşumunun engellenmesi ,
• Varis, hemoroide karşı iyileştirici,
• Pektin içeriği yüksektir ve kalp krizi riskini azaltır.
• Yeni keşfedilen bir özelliği de somon balığı, yumurta, yulaf,
barbunya, bezelye ve ay çekirdeği ile beraber zekâyı geliştiren 7
besinden biri olduğu yönünde faydaları bulunmaktadır.
Prof. Dr. Mustafa AKBULUT ( mustafa.akbulut@erdogan.edu.tr)
TEŞEKKÜRLER
RECEP TAYYİP ERDOĞAN ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ

TOPRAKSIZ BLUEBERRY
(#MAVİYEMİŞ)
Doç. Dr. Nafiye ÜNAL
Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi
24.11.2020 1
İÇERİK
❖ Neden Maviyemiş?
❖ Neden Topraksız Tarım?
❖ Ülkemizde Topraksız Maviyemiş Yetiştiricilik
Potansiyeli
❖ Topraksız Maviyemiş Yetiştiriciliğinin
Avantaj ve Dezavantajları
❖ Topraksız Maviyemiş Yetiştiriciliğinde Verim
ve Kalite Üzerine Etkili Faktörler
DÜNYA MAVİYEMİŞ POTANSİYELİ
(FAO, 2018)
Üretim alanı Üretim miktarı Verim

(ha) (ton) (kg/da)
109 270 682 790 625
24.11.2020 3
ÜLKELERE GÖRE MAVİYEMİŞ ÜRETİM
MİKTARI (FAO, 2018)
ÜLKELER ÜRETİM MİKTARI

(ton)
ABD 255 050
KANADA 164 205
PERU 94 805
İSPANYA 43 519
MEKSİKA 40 251
POLONYA 25 301
ALMANYA 12 764
PORTEKİZ 10 638
HOLLANDA 9 127
24.11.2020 4
MİKTARI (FAO, 2018)
http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC Erişim tarihi: 14/11/2020

24.11.2020 5
ALANLARI (FAO, 2018)
ÜLKELER ÜRETİM ALANI
(ha)
KANADA 40 998
ABD 36 098
POLONYA 8 089
PERU 6 011
İSPANYA 3 722
MEKSİKA 3 611
ALMANYA 3 040
FRANSA 2 393
HOLLANDA 934
24.11.2020 6
DÜNYA MAVİYEMİŞ VERİMİ (FAO, 2018)
ÜLKELER VERİM (kg/da)
PERU 1577
İSPANYA 1169
HOLLANDA 1098
MEKSİKA 1114
İTALYA 977
24.11.2020 7
DÜNYA MAVİYEMİŞ VERİMİ (FAO, 2018)
http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC Erişim tarihi: 14/11/2020

24.11.2020 8
TÜRKİYE MAVİYEMİŞ ÜRETİM MİKTARI VE
ÜRETİM ALANI (TUIK, 2019)
YILLAR ÜRETİM MİKTARI ÜRETİM ALANI
(TON) (da)
2013 170 485
2014 180 525
2015 180 533
2016 185 588
2017 225 582
2018 375 990
2019
24.11.2020
443 1055 9
Dünya maviyemiş ithalat-ihracat durumu
▪ 2017 yılı rakamlarına göre, dünya maviyemiş ihracatı

157 000 ton ve 902 milyon dolar
▪ 2017 yılı rakamlarına göre, dünya maviyemiş ithalatı
1.7 milyar dolar
▪ Son yıllarda maviyemişin dünya ticaret hacminin 4.5
milyar dolara çıkacağı tahmin ediliyor (Çelik, 2020).
Kaynak: Çelik, H. 2020. Maviyemiş Yetiştiriciliği ve Üretim Trendi, Harman

TIME, yıl 8, sayı 91, sayfa 34-42.
24.11.2020 10
Türkiye maviyemiş ihracatı (TUIK, 2019)
▪ İhracat miktarı 4097 kg ve

▪ İhracat değeri 39100 dolar

24.11.2020 11
145 g taze maviyemiş içeriği
Madde Miktar
Karbonhidrat 21 g
Protein 1g
Yağ 0.5 g
C vitamini 19 mg
A vitamini 145 IU
Kalori 85

24.11.2020 12
Antosiyanidin miktarları (%)
Antosiyanidin Yüksek boylu
maviyemişler
Cyanidin % 5.81
Delphinidin % 41.42
Malvinidin % 32.08
Peonidin % 1.29
Petunidin % 19.40

24.11.2020 13
Sağlık için maviyemiş
▪ Düşük kalorili, lif ve pektin içermesi kolesterolü düşürür.
▪ Ellajik asit içermesi kanser hücrelerini inhibe eder.
▪ Yüksek C vitamin içeriğine sahip olması bağışıklık sistemini
güçlendirir.
▪ Polifenol ve antioksidan özellikleri antienflumatuvar
özellik, kardiovasküler hastalıkları azaltma, kanser
hücrelerini engelleme ve yaşlanmayı geciktirme üzerine
etkilidir.
Kaynak: https://pbswisconsin.org/watch/university-place/university-place-
growing-blueberries-containers/
24.11.2020 14
NEDEN MAVİYEMİŞ?
❑ Ulusal ve uluslararası pazarda talep

❑ İhracat kalitesi yüksek meyve
❑ Taze tüketimde yüksek talep
❑ Sanayilik üretime uygunluk ve çok yönlü değerlendirme
şekilleri
❑ Sağlık meyvesi
❑ Farklı üretim tekniklerine sahip olması (topraklı-topraksız)
❑ Farklı bölgelere adaptasyon kabiliyeti olan çeşitlerin varlığı
(soğuklaması düşük, orta, yüksek vb.)
24.11.2020 15
Neden topraksız maviyemiş #blueberry
yetiştiriciliği?
Düşük pH isteği
❑ Yüksek boylu çalı formundaki maviyemişler için
en uygun yetiştirme ortamı pH değeri 4.2-5.5
arasındadır.
24.11.2020 16
Çok yıllık meyve yetiştiriciliğinde topraksız
tarım modeli uygulanan ilk tür maviyemiş
#blueberry
24.11.2020 17
Topraksız maviyemiş potansiyelimiz
▪ Türkiye topraksız maviyemiş alanı 808 dekar
▪ Antalya topraksız maviyemiş alanı 605 dekar
Rani Çiftlik-Manavgat-Antalya
Topraksız maviyemiş
yetiştiriciliğinin avantajları
▪ Açıkta veya örtüaltında uygulanabilirlik

▪ Birim alana dikilen bitki sayısı yüksek (450-500
adet/da)
▪ Birim alan verimi yüksek (ilk yıldan itibaren 2-3
ton/da veya 3. yaşındaki 5 kg/bitki)
▪ Meyve kalite-kantite özellikleri yüksek
▪ Meyve sertliği yüksek (K+Mg/Ca vb.)
▪ Erkencilik-geççiliğe müdahale edilebilir (fertigasyon
düzenlemeleri vb.)
24.11.2020 19
yetiştiriciliğinin avantajları
▪ Yetiştirme ortamının pH kalibrasyonu kolay

▪ Su, gübre, ilaç ve işgücü masrafı az
▪ Modernizasyon imkanları (dolu, don önlemleri vb.)
▪ Yabancı ot sorunu yok
▪ Kültürel işlemler kolay (budama, hasat, ilaçlama vs.)
▪ Hasat etkinliği yüksek (40 kg/gün/işçi)
▪ Mobil meyvecilik imkanı ve bitki aralıklarını
değiştirebilme esnekliği
24.11.2020 20
yetiştiriciliğinin zorlukları
Kültürel işlemlerde
Yüksek yatırım
modernizasyon
maliyeti
gerekliliği
Çevresel koşullara
Yüksek su kalitesi hassasiyet (ışık,
sıcaklık vb.)
Teknik bilgi ve Yetiştirme ortamının

danışmanlık fiziksel özelliklerini
gerekliliği koruması sınırlı olması
Topraklı-konvansiyonel maviyemiş yetiştiriciliği
VERİM: 5-8 kg/bitki (6 yaşında)
BİTKİ SAYISI: 222 adet/dekar
24.11.2020 22
Topraksız kültürde birim alana dikilen bitki sayısı :
24.11.2020 23
0.5 bitki/m 2
Dikimden 12 ay sonraki genel görünüm
24.11.2020 24
24.11.2020 25
▪ Yapılan bazı çalışmalarda, topraksız maviyemiş
yetiştiriciliğinde birim alan veriminin arttığı (Gaskell,
2009; Strik ve Buller, 2002) belirtilirken, dikim
yoğunluklarının meyve iriliğini azaltmadığı da
belirlenmiştir (Bryla ve Strik, 2007; Lyrene ve
Williamson, 1997).
• Gaskell, M. Yield and fruit quality of southern highbush blueberries at varying planting
density and row spacing. Acta Hortic. 2009, 810, 489–494.
• Strik, B.; Buller, G. Improving yield and machine harvest efficiency of “Bluecrop”
through high density planting and trellising. Acta Hortic. 2002, 227–231.
• Bryla, D.R.; Strik, B.C. Effects of cultivar and plant spacing on the seasonal water
requirements of highbush blueberry. J. Am. Soc. Hortic. Sci. 2007, 132, 270–277. Lyrene,
P.M.; Williamson, J.G. High-density blueberry plantings in Florida. Acta
Hortic. 1997, 446, 265–270.
24.11.2020 26
Yer: Güney Florida,
Çeşit: Güneyli yüksek çalı,
Yetiştiricilik tipi: Açıkta,
Üretim sistemi: Topraksız,
Dikim yoğunluğu: 5434
bitki/ha
Kaynak: Fang, Y.; Nunez, G.H.; Silva, M.N.; Phillips, D.A.; Munoz, P.R. 2020.
A Review for Southern Highbush Blueberry Alternative Production Systems.
Agronomy, 10, 1531.
24.11.2020 27
▪ Yer: Kuzey Florida
▪ Örtüaltı tipi: Yüksek tünel
▪ Dikim yoğunluğu: Yüksek
(10976 bitki/ha)
▪ Çeşit: Güneyli yüksek çalı-
yaprak dökmeyen.
▪ Üretim sistemi: Topraksız
Kaynak: Fang, Y.; Nunez, G.H.; Silva, M.N.; Phillips, D.A.; Munoz, P.R. 2020.
A Review for Southern Highbush Blueberry Alternative Production Systems.
Agronomy, 10, 1531.
24.11.2020 28
▪ HER SAKSIDA ve/veya TORBADA
YAPILAN YETİŞTİRİCİLİK TOPRAKSIZ
TARIM DEĞİLDİR !!!!!
▪ Topraksız yetiştiricilik ilkeleri topraklı

tarımdan büyük ölçüde farklıdır.!!!
24.11.2020 33
Topraksız Yetiştiricilik Nedir?
Kök çevresi pH, EC, su içeriği, besin içeriğinden,

drenaj pH, EC, oranı ve besin içeriğine kadar
hesaplanan ve bitkiyi su kaybetmeden
(evapotranspirasyon) ayakta tutabilecek iç ve dış
çevre koşullarını optimize eden kontrol edilebilir bir
yetiştiricilik sistemidir.
24.11.2020 34
TOPRAKSIZ TARIM SİSTEMLERİ
Su Kültürü
Substrat Kültürü
Topraksız Maviyemiş Yetiştiriciliğinde
Verim ve Kalite Üzerine Etkili Faktörler
1. Çeşit
2. Yetiştirme Ortamı (Substrat)
3. Yetiştirme Sistemi
4. Kontrollü Çevresel Şartlar
5. Fertigasyon Uygulamaları
24.11.2020 36
1. ÇEŞİT
**Topraksız yetiştiricilikte çeşit seçimini etkileyen faktör
▪ pH değişikliklerine toleranslı
▪ Yüksek EC’ye toleranslı
24.11.2020 37
▪ ‘Bluecrop’ and ‘Nui’
çeşitlerinin serada topraksız
saksı kültüründe rahatlıkla
yetiştirilebileceği tavsiye
edilmektedir.
Effect of Growth Media on Highbush Blueberries Grown in Pots

N. Heiberg and R. Lunde
Acta Hort. 2006
https://doi.org/10.17660/ActaHortic.2006.715.30
24.11.2020 38
Soğuklama İstekleri Bakımından Çeşitler
Soğuklama Erkenci Orta mevsim Geççi
ihtiyaçları
No chill-low Misty, Sharpblue, Sunshineblue, -
chill Oneal, Star, Jewel Southmoon,
(Southern Jubilee, Emerald
Highbush
cultivars)
High chill Earliblue, Duke, Bluegold, Elliot,
(Northern Patriot, Spartan, Bluecrop, Legacy,
highbush Northland, Bluejay Chandler, Jersey,
cultivars) Liberty
24.11.2020 39
1. ÇEŞİT
Çeşit Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim
Güneyli x x x
Y.Ç*
Kuzeyli x x x x x
Y.Ç**
*Güneyli Y.Ç: Güneyli yüksek çalı çeşitler-no chill/low chill

**Kuzeyli Y.Ç: Kuzeyli yüksek çalı çeşitler-mid chill/high chill
24.11.2020 40
Aylara Göre Maviyemiş Hasat Sezonu
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12
TÜRKİYE’DE ÜRETİM 7-8 AY/200 GÜN
24.11.2020 41
Güneyli yüksek çalı çeşitlerinin
Şubat 2018’de genel görünümü
(A):yaprak döken
(B): yaprak dökmeyen
Kaynak: Fang, Y.; Nunez, G.H.; Silva, M.N.; Phillips, D.A.; Munoz, P.R. 2020. A Review for
Southern Highbush Blueberry Alternative Production Systems. Agronomy, 10, 1531.
24.11.2020 42
Güneyli yüksek çalı
çeşitlerinin topraksız
üretimi
Kaynak: Fang, Y.; Nunez, G.H.; Silva, M.N.; Phillips, D.A.; Munoz, P.R. 2020. A Review for
Southern Highbush Blueberry Alternative Production Systems. Agronomy, 10, 1531.
24.11.2020 43
2. YETİŞTİRME ORTAMI (SUBSTRAT)
24.11.2020 44
SUBSTRATLAR
İnorganik-işlem
Organik İnorganik-doğal
görmüş
• Torf • Kum • Perlit

• Kokopit • Çakıl • Vermikulit
• Talaş • Volkanik tüf • Genleştirilmiş
• Ağaç (pomza) kil
kabukları • Kayayünü
• Çeltik kavuzu • Zeolit
• Yer fıstığı
kabukları vb.
SUBSTRATLAR
• Fiziksel destek • Su
Yetiştirme Yetiştirme
ortamı ortamı
Yetiştirme Yetiştirme
ortamı ortamı
• Besin maddesi • Oksijen

Substrat Seçiminde Dikkat Edilmesi
Gereken Fiziksel Özellikler
Porozite
• Uygun su tutma kapasitesi

• Uygun havalanma kapasitesi
Uygun hacim ağırlığı (60-90 g/l = 60-100 kg/m3)

Maviyemiş substratında aranan
özellikler
1) Bitkilere iyi fiziksel destek sağlamalı.
2) Gözenekliliği %75-80 olmalı.
3) Havalanma ve su tutma kapasitesi yeterli olmalı.
4) pH’sı 4.5-4.8 olmalı.
5) Tuz içeriği düşük olmalı.
6) Hacim ağırlığı düşük olmalı.
7) Özellikleri zaman içerisinde değişmemeli.
8) Hastalık ve zararlılarla bulaşık olmamalı.
9) Ucuz olmalı.
Maviyemiş #blueberry substratları
▪ Torf (asidik)
▪ Kokopit
▪ Perlit
▪ Volkanik tüf (pomza)
▪ Curüf
▪ Ağaç kabukları vs.
24.11.2020 49
Maviyemiş #blueberry substratları
▪ %100 Beyaz Torf
▪ %50 Beyaz Torf + %50 Kokopit
▪ %65 Beyaz Torf + %25 Kokopit + %10 Perlit
▪ %40-50 Beyaz Torf + %40-50 Kokopit + %10-20 Perlit
▪ %40-50 Beyaz Torf + %40-50 Kokopit + %10-20 Pomza
vb….
24.11.2020 50
Torf
▪Su altında ve bataklıklarda yetişen bitkilerin, uzun vegetasyon süresi boyunca
bıraktıkları artıkların havasız koşullarda parçalanıp birikmesinden oluşur.
▪Atık sorunu yoktur.
▪Zamanla kesekleşmesi havalanma kapasitesini azaltır.
▪pH ve EC aralığı değişkendir.
▪Beyaz torfun pH aralığı 3.5 civarındadır. Subtrat karışımlarında pH
düzeltmede de kullanılır. Havalanma ve su tutma kapasitesi yüksek olup,
homojen dağılımlıdır. Saksı kültürüne uygundur.
24.11.2020 51
Kokopit
✓Hindistan cevizi bitkisinden elde edilen lifli organik bir ortamdır. Sri
lanka, Filipinler, Endonezya, Hindistan gibi ülkeler tarafından
üretilmektedir.
✓Hindistan cevizi meyvelerinin kabuk kısmından elde edilir. Kabukları
öncelikli olarak parçalanır, yıkanır ve birkaç ay sıkıştırılarak bekletilir.
Bekleme sürecinin sonunda tozundan arındırmak amacıyla elenir.
✓Uzun liflerin bir kısmı diğer sanayilerde kullanılırken, kalan kısımlar
yığınlar halinde kompostlaştırılarak elde edilir.
24.11.2020 52
Kokopit
✓ Lif özlerinden meydana gelen
sıkıştırıldığında blok haline
getirilebilen ve suyu absorbe edince
şişme özelliği gösteren substrattır.
✓ Sıkıştırılmış bloklar halinde satılır.
✓ Yüksek su tutma ve hava kapasitesinin
bulunması
✓ Düşük kuru hacim içeriği
✓ Herhangi bir kimyasal işleme tabi
tutulmadan kullanılabilmesi
✓ Lignin ve selüloz içeriğinin yüksek
olmasıyla hava ve su dengesini uzun
süre koruyabilmesi
✓ Sterilize edilebilir.
✓ Atık sorunu yoktur.
24.11.2020 N.ADAK / Akdeniz University 53
Perlit
❑Volkanik Kökenli Aliminyum
Silikattır.
❑ Camsı yapıdaki perlit kayacının
yüksek sıcaklıklarda patlatılarak
genleşmesinden elde edilir. 950 °C’de
ısıtılan perlitin yapıtaşında bulunan su
buharlaşır ve sürecin sonunda beyaz,
hafif, gözenekli perlit granülleri
oluşur. Yüksek havalanma ve düşük
su tutma kapasitesine sahiptir.
❑Isı geçirgenliği düşük (kök
ortamını aşırı sıcaklık
dalgalanmalarından etkilenmesini
engeller)
24.11.2020 54
Pomza (Volkanik Tüf)
✓ Asidik ve bazik karakterli volkanik faaliyetler

sonucu oluşmuş bir volkanik kayaçtır. Kırma
ve eleme işlemlerinden sonra doğal haliyle
kullanılabilmektedir
✓ Ucuz
✓ Dezenfeksiyona gereksinim göstermeden
kullanılır.
✓ Su tutma özelliği düşük
✓ Havalanma özelliği yüksek

Curuf
▪ Gözenekli olan cüruf kumdan hafiftir. Kalitesi kömürün kalitesine
göre değişir. Yıkanabilen sülfat içerdiğinden dolayı kullanımdan önce
yıkanması gerekmektedir. EC içeriği değişkendir.
▪ Yıkanan cüruf kullanılmadan önce elenir. Örn, Kula cürufunun (2-5
mm çaplı) su tutma kapasitesi % 48.57, porozitesi % 62.47, hacim
ağırlığı 0.820 gr/cm3, pH 6.6, EC 0.10 mmhos/cm’dir.
24.11.2020 56
Ağaç kabukları
✓ Çam, kayın, meşe gibi ağaçların kabuklarından oluşur.
✓ Sahip oldukları hava boşlukları ile su tutma kabiliyetleri
iyidir.
24.11.2020 57
Talaş
✓ Değişik ağaçlardan elde
edilen talaş, ince veya kaba
yapılı olabilir.
✓ Nem tutma yönünden
oldukça iyidir.
✓ Belirli bir süre kullanıldıktan
sonra değiştirilmesi
gerekebilir
Vermikulit
❑ Volkanik magma kaynaklarından elde
edilen silikat mineralidir.
❑ Perlite benzer şekilde kırma, eleme ve
1000°C‘lik ışıl işlem ile genleştirme
sonucunda üretilmektedir.
❑ Yüksek ısıya maruz kaldığında hacmi
genişler, geçirgenliği artar ve hacim ağırlığı
düşerek şekil değiştirir.
❑ Isıtma süreci sonunda hafif, steril, kuru,
sıvıları hızlı emme ve yavaş geri verme
özelliğine sahip genleştirilmiş vermikulit
elde edilmiş olur.
❑ pH 7-7.5 civarındadır.
❑ Tekrar kullanımlarda kimyasal maddeler
veya buhar ile sterilize edilmesi güçleşir.
❑ Çevre kirliliğine yol açmadığından atık
24.11.2020
sorunu yoktur. 59
Torf + Perlit + Kokopit
24.11.2020 60
Torf +Perlit+Kokopit
Torf
+Perlit+Kokopit+
Rani Çiftlik-Manavgat-Antalya Ağaç kabukları
24.11.2020 61
Yabancı ot çıkışını azaltmak
Evaporasyon oranını azaltmak
Acta Hort. 2006
Mixture 1.
%20 pure peat + %40 fertilized peat + %35 pine bark + % 5 sand
Mixture 2.
%20 pure peat + %40 fertilized peat + %10 pine bark + %25 perlite + % 5 sand
Mixture 3.
Mixture 4.
Mixture 5.
Mixture 6.
24.11.2020 63
*** % 35 çam kabuğu içeren ortamlarda yetiştirme
ortamlarında en yüksek kök yoğunluğu belirlenmiştir.
Verim ve bitki boyu bakımından istatistiksel olarak önemli
farklılıklar belirlenmemiştir.
(%40 pure peat + %20 fertilized peat + %35 pine bark + % 5 sand)
24.11.2020 64
**** %40 pure peat + %20 fertilized peat + %35 pine
bark + % 5 sand yetiştirme ortamı en iyi ticari substrat
ile karşılaştırıldığında, kök yoğunluğu, bitki boyu vs.
kriterler bakımından farklılıklar belirlenmemiştir.
24.11.2020 65
▪ %60 torf + %35 çam
kabuğu+ % 5 kum
karışımında kullanıldığı
çalışmada, ‘Bluecrop’ and
‘Nui’ çeşitlerinin serada
topraksız saksı kültüründe
rahatlıkla yetiştirilebileceği
tavsiye edilmektedir.

Acta Hort. 2006
24.11.2020 66
▪ Torf, hindistancevizi ve perlit, topraksız maviyemiş üretimi için yaygın olarak
kullanılmaktadır. Torfun, düşük doğal pHsı ve yüksek su tutma kapasitesi;
[1,2,3]; kokopitinde yüksek su tutma kapasitesi, perlitin havalanma kapasitesi
özelliklerinden faydalanarak istenen pH’da karışım blueberry için yaygın olarak
kullanılmaktadır. [4].
▪ Yapılan bir çalışmada, % 60 ve üzeri oranında torf ve kokopit kullanımının
güneyli yüksek çalı tiplerinde vegetatif büyümeyi artırdığı belirlenmiştir [5].
▪ Yapılan diğer çalışmada kokopit ortamından ziyade torf ortamını tavsiye
etmektedirler. [6].
▪ Ağaç kabuklarının mevcut olduğu ve uygun maliyetli olduğu alanlarda, bu
malzeme aynı zamanda ortam havalandırmasını iyileştirmek için de bir çok
çalışmada kullanılmıştır [7].
▪ 1-Hung, C.D.; Hong, C.H.; Kim, S.K.; Lee, K.H.; Park, J.Y.; Nam, M.W.; Choi, D.H.; Lee, H.I. LED light for in vitro and ex vitro efficient
growth of economically important highbush blueberry (Vaccinium corymbosum L.). Acta Physiol. Plant. 2016, 38.
▪ 2-Nunez, G.H.; Harmon, C.L.; Olmstead, J.W.; Darnell, R.L. Root-level inoculation with iron-reducing microorganisms does not enhance
iron uptake by southern highbush blueberry plants. Rhizosphere 2016, 2, 24–33.
▪ 3-Poonnachit, U.; Darnell, R. Effect of ammonium and nitrate on ferric chelate reductase and nitrate reductase in Vaccinium species. Ann.
Bot. 2004, 93, 399–405.
▪ 4-Raviv, M.; Wallach, R.; Silber, A.; Bar-Tal, A.; Raviv, M.; Wallach, R.; Silber, A.; Bar-Tal, A. Substrates and their analysis. Hydroponic Prod.
Vegtables Ornamentals 2002, 25–105
▪ 5-Kingston, P.H.; Scagel, C.F.; Bryla, D.R. Suitability of sphagnum moss, coir, and douglas fir bark as soilless substrates for container
production of highbush blueberry. HortScience 2017, 52, 1692–1699.
▪ 6-Kingston, P.H.; Scagel, C.F.; Bryla, D.R.; Strik, B.C. Influence of perlite in peat- and coir-based media on vegetative growth and mineral
nutrition of highbush blueberry. HortScience 2020, 55, 1–6.
▪ 7-Odneal,
24.11.2020 M.B.; Kaps, M.L. Fresh and aged pine bark as soil amendments for establishment of highbush blueberry. HortScience 1990, 67 25,
1228–1229.
Substratların ekonomik ömrü
▪ Substrat kullanım süresi artttıkça, organik malzemelerin
ayrışması, alt tabakanın sıkışmasına ve büzülmesine neden
olabilir, bu da saksıdaki havalandırmayı ve su dağılımını
etkiler. Bu çam kabuğu vb. gibi yüksek karbon/azot oranına
sahip ortamlarda daha da baskı oluşturabilir.
24.11.2020 68
Substratların ekonomik ömrü
▪ 5-6 yıl. 5 yılda 1 substratın
değiştirilmesi veya diğer kültürel
işlemler ile müdahale edilmesi
gerekiyor.
▪ Yapılan çalışmalarda, 4-5 yılda
bir saksı değiştirmenin gerektiği
ve bu şekilde topraksız
maviyemiş yetiştiriciliğinde
ekonomik ömrün 10-15 yıl
uzayabileceği bildirilmektedir.
24.11.2020 69
3. YETİŞTİRME SİSTEMİ
SAKSI VEYA TORBA KÜLTÜRÜ
▪ Renk (siyah, beyaz vd.)
▪ Hacim (30-50 l/bitki) **0-6 ay……5-8 litre

7-25 ay…….16-18 litre
26 ay sonrası……24-30 litre
▪ Boy/en oranı (1.1)
▪ Şekil (köşelilik, yuvarlak vs.)
▪ Drenaj yeri, sayısı, büyüklüğü vb.

24.11.2020 70
Saksı veya torba hacmini kök sistemi
etkilemektedir.
▪ Maviyemiş bitkisinin
kökleri ince, yüzlek köklü
olup, 40 cm derinlikte
yoğunlaşırlar.
▪ Saksılarda yetiştirilen bitkiler, geleneksel topraklı
ortamlarında yetiştirilenlerin aksine, kök büyümesi için
sınırlı alana sahiptir. Azaltılmış kök hacmi, fizyolojik ve
morfolojik değişikliklere, kök ve sürgün büyümesinden,
fotosentez ve besin alımına, kök solunumundan, çiçeklenmeye
kadar değişik fizyolojik faktörleri etkileyebilir
▪ Saksı içindeki eşit olmayan su dağılımı ve sıcaklık
dalgalanması, kök sistemlerinde eşit olmayan dağılımlara
neden olur [Poorter ve ark. 2012]. Ek olarak, kökler saksı
içinde daha fazla yer kapladıkça ortamdaki gözeneklilik azalır
ve bu da su tutma ve havalandırma kapasitesini olumsuz etkiler
[Odneal ve Kaps, 1990].
▪ Poorter, H.; Bühler, J.; Van Dusschoten, D.; Climent, J.; Postma, J.A. Pot size matters: A
meta-analysis of the effects of rooting volume on plant growth. Funct. Plant.
Biol. 2012, 39, 839–850.
▪ Odneal, M.B.; Kaps, M.L. Fresh and aged pine bark as soil amendments for establishment
of highbush blueberry. HortScience 1990, 25, 1228–1229.
24.11.2020 72
• Konteynır boyutu ve şekli dikkatlice seçilmelidir.
Maviyemiş üretimi için optimum konteynır boyutu ile ilgili
araştırmalar sınırlıdır. Whidden [2008], Florida'nın
merkezinde ticari maviyemiş üretiminde yaygın olarak
kullanılan konteyner boyutunun 56 ila 95 L olduğunu
bildirmiştir. Bu aralıktaki kap boyutlarını kullanan
çalışmalar, farklı çeşitler ve gübre oranlarına dayalı olarak,
ilk yıl verimlerinin 0,9 kg/bitki ile 2 kg/bitki arasında
değiştiğini bildirmiştir [Wilber ve Williamson, 2008]. 38
L'den küçük kapların verimi olumsuz etkilediği
gösterilmiştir [Motomura ve ark. 2016].
• Whidden, A. Commercial blueberry production methods in Hillsborough County. Proc. Fla. State Hort.
Soc. 2008, 121, 36–37.
• Wilber, W.L.; Williamson, J.G. Effects of fertilizer rate on growth and fruiting of containerized
southern highbush blueberry. HortScience 2008, 43, 143–145.
• Motomura, S.; Cho, A.; Hamasaki, R.; Akahoshi, K.; Kawabata, A.; Kawabata, A.; Nakamoto, S.
Evaluation of pot size for greenhouse production of ‘Misty’ southern highbush blueberry in Volcano,
24.11.2020 73
Hawai’i. Fruit Nut. Beverage Crop. 2016, 1–4.
Saksı hacmi 30-50 litre/bitki
Saksı şekli En≈Boy

Boy/En 1.1 olmalı
24.11.2020 74
Torba kültürü
24.11.2020 Meksika
75
24.11.2020 76
Fidan yetiştiriciliğinde kullanılan saksılar
24.11.2020 78
Saksı Kültürü
24.11.2020 80
Drenaj delikleri sayısı, yeri, büyüklüğü
Drenaj delikleri sayısı, yeri, büyüklüğü vs.
Drenaj delikleri sayısı, yeri, büyüklüğü vs.
4. KONTROLLÜ ÇEVRESEL ŞARTLAR
Açıkta veya örtüaltında yetiştiricilik
24.11.2020 85
▪ Yapılan çalışmalarda, soğuklama gereksinimi düşük yüksek çalı
maviyemiş çeşitlerinde, yüksek tünellerin oluşturduğu çevresel
etmenlerin, çiçeklenmeyi, meyve olgunlaşmasını hızlandırdığı,
verimi artırdığı, meyve kalitesini iyileştirdiği, hasat mevsimini
uzattığı ve yağmur ile dona karşı meyve kayıplarını azalttığı
gösterilmiştir (Banados, 2009; Demchak, 2009).
▪ Banados, M.P. Expanding blueberry production into non-traditional production areas:

Northern Chile and Argentina, Mexico and Spain. Acta Hortic. 2009, 810, 439–444.
▪ Demchak, K. Small fruit production in high tunnels. Horttechnology 2009, 19, 44–49.
▪ Thompson, E.; Strik, B.C.; Finn, C.E.; Zhao, Y.; Clark, J.R. High tunnel versus open field:
Management of primocane-fruiting blackberry using pruning and tipping to increase yield and
extend the fruiting season. HortScience 2009, 44, 1581–1587.
24.11.2020 86
▪ Deniz seviyesinden 100 metre yükseklikten başlayıp, 2000
metre yüksekliklere kadar yayılış gösterir.
▪ İklimsel olarak, tam güneş alan veya yarı gölge olan alanlarda
uygun olup, kar altında sürgünleri -40 ◦C’ye kadar
dayanmakta, çiçekleri ise -2.2 ◦C’de zarar görmektedir. Meyve
tutumu döneminde -3 ◦C’ye dayanabilir (Çelik, 2020; Çelik
2012).
▪ Soğuklama istekleri çeşitlere göre değişir. Çeşitler kışın
soğuklama isteğini karşılamalıdır. Yaklaşık 160 gün yetişme
periyodu vardır (Çelik, 2020; Çelik 2012).
Çelik, H. 2020. Maviyemiş Yetiştiriciliği ve Üretim Trendi, HARMAN TIME, Eylül

2020, 34-42.
▪ Soğuklama gereksinimi
▪ İlkbaharın geç donları
▪ Çiçeklenme ve meyve olgunluk döneminde yağan yağmurlar
▪ Çiçeklenme ve meyve olgunluk döneminde yağan dolular
▪ Meyve olgunluk döneminde aşırı düşük sıcaklıklar
▪ Meyve olgunluk döneminde aşırı yüksek sıcaklıklar
Topraksız maviyemiş yetiştiriciliğinde
çevresel koşullara karşı alınması
gereken tedbirler
▪ Gölgeleme (ışık yoğunluğu >450 W/m2 olduğunda

gölgeleme yapılmalıdır)
▪ Örtüaltı
▪ Yağmurlama
▪ Dolu tülü
▪ Yağmur tülü
▪ Insektnet
24.11.2020 89
✓ Optimum sıcaklık 15-27 °C. Daha düşük ve

yüksek sıcaklıklarda kültürel önlemlere dikkat
edilmelidir.
!!!! Topraksız maviyemiş yetiştiriciliğinde

doğru sulama stratejisi, çevresel koşullara
toleransta etkilidir. Nitekim DOĞRU
SULAMA STRATEJİSİ ile gündüz 50 °C ve
gece 25 °C sıcaklıkta hiç problem olmadan
yetiştiricilik yapılabilmektedir.
24.11.2020
Rani Çiftlik-Manavgat-Antalya 92
10 Kasım 2020
Açıkta topraksız
yetiştiricilik
Antalya-Manavgat
lkbahar don zararı
▪ Çiçeklenme döneminde don
meydana gelirse çiçek
tomurcukları ve çiçek
salkımları zarar görür.
▪ Çiçekler açıldığında, -5 °C ve
daha düşük sıcaklıklarda zarar
görür.
24.11.2020 94
Güneş Yanıklığı
Genellikle aşırı yüksek yaz sıcaklıklarında meydana gelir.
Güneşe maruz kalan meyvelerde, yumuşama, pembemsi gri
renk ve batık bir yama geliştirir.
24.11.2020 95
Su stresi
▪ Kuzey yarımkürede en
çok su ihtiyacı olan
temmuz ayında
kuraklıktan görülen
zarar, yapraklarda
yanma ve
kahverengileşme
şeklindedir.
24.11.2020 96
Yağmur zararı
Aşırı yağan yağmurlar, meyvelerin önce şişmesine, sonra
kabuğun yarılmasına neden olur. Böylece meyvenin yeşil etini
açığa çıkarır.
24.11.2020 97
5. FERTİGASYON UYGULAMALARI
A. Besin solüsyonu pH
B. Besin solüsyonu EC
C. Besin solüsyonu sıcaklığı
D. Besin solüsyonu hazırlığı, uygulaması ve
yönetimi
E. Sulama (fertigasyon) stratejisi
F. Drenaj kontrolleri
SU ANALİZİNE DİKKAT!!!!
(EC, bikarbonat vb.)
24.11.2020 98
Su kalitesi kriterleri
Su EC Toplam %Na Bor Cl
kalitesi (mmoh/c çözünür (ppm) (meq/l)
sınıfı m) tuz (ppm)
Çok iyi <0.25 <175 <20 <0.33 <0.5
İyi 0.25-0.75 175-525 20-40 0.33-0.67 0.5-1.25
Orta 0.75-2.0 525-1400 40-60 0.67-1.0 1.25-2.5
Kötü 2.0-3.0 1400-2100 60-80 1.0-1.25 2.5-5.0
Çok kötü >3.0 >2100 >80 >1.25 >5.0
24.11.2020 99
A. Besin solüsyonu pH
!!!!! Başarılı bir topraksız maviyemiş

yetiştiriciliği için substrat pH’sını asidik
yapıda tutmak zorunludur.
!!!! Substrat pH’sını asidik yapıda tutmak için,

▪ Doğru bitki besleme çözeltisi,
▪ Doğru sulama stratejisi uygulamak gerekir.
A. Besin solüsyonu pH (5.5)
Köklerin besin maddesi alımının pH üzerine
etkisi
ANIONS CATIONS
NO3- H2PO4- SO4= NH4+ K+ Ca++ Mg++
pH artar kök pH azalır
HCO3- H+

A. Besin solüsyonu pH (5.5)
Besin solüsyonu pH’sını etkileyen en önemli
faktör amonyum/nitrat oranıdır.
pH
▪ Besin solüsyonu pH: 5.5

▪ Kök çevresi veya substrat pH: 4.5-4.8
▪ Drenaj pH: 4.5-5.5
24.11.2020 104
Substrat ölçümleri
24.11.2020 105
Substratta pH kontrolleri
▪ Yüksek pH’nın nedenleri
▪ Yüksek besin solüsyonu pH
▪ Anyonların katyonlara göre daha fazla alınması (örn.
NO3-1)
▪ Vegetatif gelişme
▪ Yüksek bikarbonat
24.11.2020 106
Substratta pH kontrolleri
▪ Düşük pH’nın nedenleri
▪ Düşük besin solüsyonu pH
▪ Katyonların anyonlara göre daha fazla alınması (Örn.
NH4+)
▪ Generatif gelişme
▪ Düşük evapotranspirasyon
▪ Düşük bikarbonat (yağmur suyu)
24.11.2020 107
B. Besin solüsyonu EC
(dS/m=mmhos/cm=mS/cm)
▪ Yüksek EC’ye hassastır.
▪ Çeşit
▪ Vegetasyon dönemi
YÜKSEK EC
• AZ SU ALIMI
• YÜKSEK BESİN MADDESİ ALIMI
• KURU YETİŞTİRME ORTAMI
DÜŞÜK EC
• FAZLA SU ALIMI
• DÜŞÜK BESİN KONSANTRASYONU
• ISLAK YETİŞTİRME ORTAMI
C. Besin solüsyonu sıcaklığı
▪ Besin solüsyonu sıcaklığı, su ve besin maddelerinin

alınımını, kök gelişimini etkilemektedir.
▪ Optimum sıcaklık 20-23 °C’dir.
▪ Solüsyonun sıcaklığının yüksek olması oksijen içeriğini
etkilemektedir. Solüsyon sıcaklığı arttıkça oksijen içeriği
azalmakta ve anaerobik ortamlarda hastalık aktivitesi artış
gösterirken, kök aktivitesi de engellenmektedir.
▪ Kök ortamı sıcaklığı da kök gelişimini etkilemektedir.
Yapılan çalışmalarda, güney orijinli topraksız yetiştirilen
çeşitlerde kök sıcaklığının 16 °C’den 38 °C’ye yükselmesi ile
kök, sürgün ve bitki kuru ağırlığının azaldığı belirlenmiştir
(Çelik, 2020).
D. Besin solüsyonu hazırlığı,
uygulaması ve yönetimi
▪ Besin solüsyonlarının mutlak surette anyon-katyon

dengelenmesi, EC hesaplanması zorunlu olmakla birlikte
yapılan hatalar besin elementlerinin antagonistik
etkilerini ortaya çıkarmaktadır. Örneğin, yüksek NH4+
ve yüksek K++Mg+2 uygulamaları, kalsiyum alınımının
azalmasına neden olmaktadır.
D. Besin solüsyonu hazırlığı,
uygulaması ve yönetimi
▪ Substratta asidik pH yapısı, doğru bitki besleme
solüsyonu uygulanmasıyla sağlanır.
▪ Maviyemişlerde yüksek pH’da, Fe, Mn, Zn, B ve Cu

noksanlığı, düşük pH’da ise Ca, Mg ve K
noksanlıkları görülebilir.
https://www.google.com/search?q=blueberry%20calcium%20deficiency&tbm=isch&safe=active&tbs=rimg:Ca59BX_1Ls
24.11.2020
layYdiRHghiPJvc&rlz=1C1SQJL_trTR879TR879&hl=tr&sa=X&ved=0CAIQrnZqFwoTCJCU5sDR_- 113
wCFQAAAAAdAAAAABAd&biw=1579&bih=734#imgrc=yKwfpz-u4wQKoM
Maviyemişlerde gözlenen bazı BBE etkileri
24.11.2020 114
Yüksek EC
▪ Yaprak yanıklığı
▪ Genç yapraklarda yüksek
EC’ye hassasiyet artar.
24.11.2020
https://fieldguide.bcblueberry.com/abiotic-disorders/115
pH
Yüksek pH’da demir klorozu Asidik yetiştirme ortamında

koyu yeşil sağlıklı yapraklar
24.11.2020 116
Azot eksikliği
▪ N eksikliği
maviyemişlerde çok
yaygın görülür
▪ Yapraklar açık yeşil ve ilk
semptomlar yaşlı
yapraklarda görülür.
Kaynak: J. Hart, B. Strik, L. White, and W. Yang 2006. Nutrient

Management for Blueberries in Oregon.
https://catalog.extension.oregonstate.edu/em8918
24.11.2020 117
https://www.google.com/search?q=blueberry%20calcium%20deficiency&tbm=isch&safe=active&t
bs=rimg:Ca59BX_1LslayYdiRHghiPJvc&rlz=1C1SQJL_trTR879TR879&hl=tr&sa=X&ved=0CAIQrnZ
qFwoTCJCU5sDR_-
wCFQAAAAAdAAAAABAd&biw=1579&bih=734#imgrc=arcQZxGJNWtfMM&imgdii=P0zGNm5jHA6K
FM
24.11.2020 118
Fosfor (P) eksikliği
▪ Fosfor eksikliği durumunda

yapraklarda mor renklenme
görülür.
▪ Düşük fosfor ihtiyacı
olduğu için çok sık görülen
bir sorun değildir.
▪ Ancak pH>5.2’den çok
yüksek olduğu durumda
görülebilir.
https://blogs.cornell.edu/berrytool/blueberries/
119
Potasyum (K) eksikliği
▪ Potasyum eksikliğinde,
karakteristik olarak
yapraklarda marjinal bir
yanıklık görülür.
▪ Çok yaygın görülmemesine
rağmen kumlu topraklarda
daha sık rastlanabilir.
https://blogs.cornell.edu/berrytool/blueberries/
24.11.2020 120
Magnezyum (Mg) eksikliği
▪ Magnezyum eksikliği, yüksek asitli
topraklarda sık görülen bir
zarardır.
▪ Klorofil oluşumu
engellendiğinden kırmızılaşma
meydana gelir.
▪ Parlak kırmızı ve sarıya doğru
renk değişimi olur.
▪ İlk yaşlı yapraklarda görülmekte
olup, sürgün ucundaki genç
yapraklar daha geç etkilenir
24.11.2020 https://blogs.cornell.edu/berrytool/blueberries/ 121

Magnezyum (Mg)
Mg eksikliği
▪ Sağlıklı yaprakta % 0.13 and 0.25
arasında olması gerekir.
▪ Yüksek pH’lı topraklarda Mg
toksisitesi olur. pH 5.0'ın
üzerindeyse, magnezyum sülfat;
pH 4.0'ın altında ise kireç
uygulanması gerekmektedir.
24.11.2020 https://blogs.cornell.edu/berrytool/blueberries/ 122

Demir (Fe) eksikliği
▪ Yüksek toprak veya yetiştirme
ortamı pH’sında sıklıkla görülür.
Özellikle pH >5.2 olduğu
durumlarda ortaya çıkar.
▪ Genç yapraklarda damarlar yeşil,
damarlar arası sararma şeklinde
kendini gösterir.
▪ Kükürt uygulamasının pH’yı
düşürmesiyle semptomlar azalır.
▪ Aşırı sulanmış şartlarda
https://blogs.cornell.edu/berryto
▪ Yüksek pH’lı sulamadan sonra
ol/blueberries/ gelen susuzluk şartlarında
24.11.2020 görülür. 123
Bor (B) eksikliği
▪ Bitkide immobildir.
▪ Kök ucu uzaması, polen tüpü
uzaması ve hücre bölünmesi
üzerine etkilidir.
▪ Eksikliğinde meyve iriliği azalır
▪ Nadir durumlarda da, sürgünlerde
pörsüme olmaksızın, sürgün
ölüme gidebilir.
▪ Bor toksisitesinde de yaprak
yanıklıkları görülebilen bir
semptomdur.
https://blogs.cornell.edu/berrytool/b
lueberries/
24.11.2020 124
Bor (B) eksikliği
▪ İlk semptomu, henüz açılmamış
en genç yapraklarda küçük
nekrotik lezyonlardır.
▪ Lezyonlar birleşerek yaprağın
geriye doğru kıvrılmasına neden
olur. Bunu, terminal ölüm ve
yeni sürgün gelişiminin
durması takip eder. Yaprak
dökülmesi muhtemeldir ve
kalan alt yapraklar koyu mavi-
yeşil olur. İnternodyum arası ise
kısalır.
▪ Kış zararları B eksikliği olan
bitkilerde daha fazla görülür.
24.11.2020 125
Bor toksisitesi
• https://www.farmprogress.com/orchard-crops/blueberry-iron-
chlorosis-photo-gallery/gallery?slide=1
24.11.2020 126
Kalsiyum (Ca)
▪ Sağlıklı yaprak dokusunda %0.41-%0.8 arasında bulunur.
▪ Yüksek yaprak Ca konsantrasyonu, yüksek toprak Ca veya

yüksek ürün yükünü gösterebilir. Aksine düşük yaprak Ca
konsantrasyonu, aşırı derecede döllenmiş, kuvvetli büyüyen
bitkilerde mevcut olabilir veya düşük toprak pH'ının bir
sonucu olabilir.
▪ Düşük toprak pH'ından şüpheleniliyorsa, yaprakta Mn

konsantrasyonuna da dikkat etmek gerekmektedir. Anormal
derecede yüksek Mn (450 ppm'nin üzerinde) var ise düşük
toprak pH'ı ve düşük toprak Ca'nın bir göstergesidir.
▪ Bu durumda pH 4.0'ın altındaysa, tarımsal kireç

kullanılmalı.
24.11.2020 127
Mangan (Mn)
▪ pH 4’ün altına Mn bitkide toksik

olur.
▪ En yaygın olarak yapraklarda
kızarma görülür.
https://www.google.com/search?q=blueberry%20calcium%20deficiency&t
bm=isch&safe=active&tbs=rimg:Ca59BX_1LslayYdiRHghiPJvc&rlz=1C1SQ
JL_trTR879TR879&hl=tr&sa=X&ved=0CAIQrnZqFwoTCJCU5sDR_-
wCFQAAAAAdAAAAABAd&biw=1579&bih=734#imgrc=4DW4a6I_BBP_cM
24.11.2020 128
E. Sulama (fertigasyon) Stratejisi
Günlük sulama düzenlenmesi;

▪ solar radyasyona,
▪ drenaja ve/veya
▪ otomatik sensörlere göre planlanmaktadır.
!!!!!!! Sulama stratejisinde yapılan değişiklikler,

direkt yetiştirme ortamı su içeriği, yetiştirme
ortamı EC ve drenaj oranını etkilemektedir.
▪ Sulama tipi: 4’lü spagetti damla sulama sistemi
▪ Bitki başına gereken damlatıcı sayısı: 4 adet 2

l/sa
24.11.2020
24.11.2020
E. Sulama (fertigasyon) Stratejisi
▪ Yetiştirme ortamı EC’si, yetiştirme ortamı su içeriğinin

optimumdan sapması ile sulama başlangıç ve bitiş
zamanları, sulama sıklığı ve süresinin ayarlanamaması
bitkilerde vegetatif ve generatif gelişmeye geçme
zamanı ile vegetatif/generatif dengesini etkilemektedir.
Kontrol ve uzaktan erişim sistemleri
24.11.2020
134
Solar radyasyon
ölçümleri
Drenaj Kontrolleri
▪ Drenaj pH,
▪ Drenaj EC
▪ Drenaj oranı (%)
**Günlük drenaj kontrollerinin gerçekleştirilmesi (pH, EC vb.)

doğru topraksız yetiştiriciliği garanti altına almaktadır.
Topraksız maviyemiş yetiştiriciliği, kontrol edilebilir
yetiştiricilik ilkeleri ile yüksek birim alan verimi ve
kaliteyi garantiler ve ihracat potansiyelimizi artırır.
antalyatarim antalyatarimorman
antalya_tom antalya.tarimorman.gov.tr
Antalya İl Tarım ve Orman Müdürlüğü
ADRES : Sedir, Tarım Kampüsü, Vatan Blv. 2 A, 07010 Muratpaşa/Antalya

TELEFON : 0242 345 28 20 FAX : 0242 346 67 80 E-POSTA : antalya@tarimorman.gov.tr

Topraklı Ve Topraksız Blueberry Yetiştiriciliği Ders Notları

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Topraklı Ve Topraksız Blueberry Yetiştiriciliği Ders Notları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

İÇİNDEKİLER

Blueberry (Maviyemiş) Yetiştiriciliği ve Ülkemizdeki Önemi - 1.... 4

Blueberry (Maviyemiş) Yetiştiriciliği ve Ülkemizdeki Önemi - 2....63

Topraksız Blueberry (Maviyemiş) Yetiştiriciliği............................. 152

BLUEBERRY (MAVİYEMİŞ) YETİŞTİRİCİLİĞİ

Prof. Dr. Mustafa AKBULUT

20 Ekim 2020 - Antalya

Dünyada ve Ülkemizde Üretimi

Blueberry (Maviyemiş) özellikle 1906 yılında Amerika’da

Dünya Maviyemiş Üretimi

Dünya : 682.790 ton

Dünya maviyemiş ortalama verim değeri 439,7 kg/da

Dünya maviyemiş üretimi 1961 yılında 26.091

Ülkemiz maviyemiş üretim alanlarının 2008 yılında 120 da, 2010

Rize 109 219 498

Vaccinium corymbosum L. Blueberry (Maviyemiş)

Vaccinium arctostaphylos L. (Ayı Üzümü- Likapa)

Vaccinium myrtillus L. (Adi Yaban Mersini)

• Maviyemiş (Vaccinium sp.) ılıman iklim kuşağına

Vaccinium arctostaphylos (Ayı Üzümü- Likapa)

3 metreye kadar boy yapar.

Vaccinium myrtillus L. (Adi Yaban Mersini – Yer Likapası)

50 cm’ye kadar boy yapar.

Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi

Vaccinium corymbosum L. (Maviyemiş)

Maviyemiş Ekolojik İstekleri

• Ekstrem sıcaklıklara dayanıklıdır. Likapalar asitli,

Tomurcuk Ve Çiçek Yapısı

Maviyemiş Çoğaltma Metodları

* DOKU KÜLTÜRÜ İLE ÇOĞALTIM

• Çelikle Çoğaltma: Çeşitlere göre

BLUEBERRY (MAVİYEMİŞ) YETİŞTİRİCİLİĞİ

Prof. Dr. Mustafa AKBULUT

22 Ekim 2020 - Antalya

Bahçe Tesisi ve Çeşitleri

• Don olayı olmayan en az 160 günlük

MAVİYEMİŞ YETİŞTİRME ORTAMI (pH) 14

7 Berkeley 19 Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi (Vaccinium corymbosum L.)

Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz

Vagetatif Gözlerin Patlaması Çiçeklenme Dönemi Hasat Dönemi

Bitki Eni / Sürgün Bitki Başına

1 Northland 1915,9 92,9 95,5 0,973 Orta 19,3 4,9 25,1

2 Spartan 1181,1 68,9 82,6 0,834 Orta 19,0 6,1 14,2

4 Chandler 116,3 38,3 66,1 0,579 Dik 9,4 2,6 4,8

5 Legacy 1153,3 115,4 113,7 1,015 Yayvan 25,8 3,1 9,5

6 Bluegold 419,2 85,7 85,1 1,007 Yayvan 17,9 5,4 10,4

7 Elliot 87,1 38,7 64,1 0,604 Dik 29,5 2,9 8,3

8 Bluecrop 261,2 54,7 91,4 0,598 Dik 17,4 2,6 8,5

10 Leo 753,3 110,5 150,1 0,736 Orta 26,1 4,7 13,5

5 Legacy 1,518 13,86 11,15 1,242 Yuvarlak 10,0 - Tatlı 4,21

10 Leo 0,916 10,13 8,76 1,156 Yuvarlak 9,0 - Tatlı 3,50

Dikim, Aralık ve Mesafeler:

• Toprak işleme ve yabancı ot mücadelesi:

Maviyemişlerde budama dikim ile başlar ve her yıl

Maviyemişler diğer meyve türlerine göre çok daha az

Maviyemişler, yeni sürgün oluşumu ve bol meyve için budanırlar.

• Hastalıklı, ölmüş ve zararlanmış sürgünler çıkarıldıktan

• Maviyemişlerde budama dikim ile başlar ve her yıl

Budama zamanı çiçeklenme periyodu üzerine

Sonbaharda budanan maviyemişler ilkbahar öncesi

Ancak, sonbaharda budananlar aşırı kış

Budama yapılmayan bitkiler erkenden

Arazi Hazırlığı 800 TL/da 800 TL/da 9