‫مقالة علم البيان‬

‫عن‬

‫تشبيه ابعتبار وضعها‬

‫الفرقة اخلامسة‪:‬‬

‫‪2114020129‬‬ ‫نورملغفره هاسيبوان‬

‫‪2114020141‬‬ ‫رجييتا داين الشفاء‬

‫حماضر املادة‪:‬‬

‫ميليزا بوديريت‪ ،‬املاجسرتة‬

‫قسم تعليم اللغة العربية (د)‬

‫كلية الرتبية وأتهيل املدرسني‬

‫جامعة إمام بنجول االسالمية احلكومية ابدانج‬

‫‪ 1445‬ه\‪ 2023‬م‬
 ‫مقدمة‬

‫إن‌احلمد‌هلل‌حنمده‌ونستعينه‌ونستغفره‌ونعوذ‌ابهلل‌من‌شرور‌انفسنا‌ومن‌سيئات‌اعمالنا‌‬

‫من‌يهد‌هلل‌فال‌مضل‌له‌ومن‌يضلل‌فال‌هادي‌له‪‌.‬أشهد‌أن‌ال‌اله‌اال‌هلل‌و‌أشهد‌أن‌حممدا‌عبده‌‬

‫ورسوله‌صلى‌هلل‌عليه‌وسلم‌وعلى‌آله‌و‌اصحابه‌ومن‌تبعهم‌إبحسان‌اىل‌يوم‌الدين‌أما‌بعد‪‌ .‬‬

‫نكتب‌هذه‌املقالة‌من‌أجل‌تنفيذ‌الوظيفة‌من‌سعادة‌األستاذة‌‌ميليزا‌بوديريت‪‌،‬املاجسرتة‌ كمحاضر‌‬
‫يف‌مادة‌علم‌البيا ‌ن‪‌‌،‬وكان‌مبحثنا‌يف‌هذه‌الفرصة‌هي‌"‌‌تشبيه‌من‌النهية‌وجه‌شبه"‪‌‌.‬مل‌نقدر‌على‌‬
‫كتابة‌هذه‌املقالة‌جيدا‌إال‌مبساعدة‌اإلخوان‌واألخوات‌مجيعا‌حىت‌نكمل‌مقالتنا‌يف‌موعدها‌املعني‪‌.‬‬
‫و‌نرجو‌من‌املوىل‌جل‌جالله‌‌أن‌ينفعنا‌و‌إايكم‌خصوصا‌و‌املسلمني‌عموما‌هبذه‌املقالة‪‌.‬‬

‫ابدانج‪‌ 04‌،‬اكتوبي‌‌‪‌ 2023‬‬

‫‌‬

‫صاحب‌املقالة‌ ‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌ب‬
 ‫حمتوايت البحث‬

‫مقدمة ‪ ................................................................................‬ب‬

‫حمتوايت البحث ‪ ......................................................................‬ج‬

‫الباب األول‪ :‬متهيد ‪1 ...................................................................‬‬

‫أ‪ .‬خلفية‌املشكلة‌ ‪1 ................................................................‬‬

‫ب‪ .‬صياغة‌املشكلة‌ ‪1 ................................................................‬‬

‫ج‪ ‌.‬أهداف‌املشكلة‌ ‪2 ...............................................................‬‬

‫الباب الثاين‪ :‬حبث ‪3 ....................................................................‬‬

‫أ‪ .‬تشبيه‌الضمن‌ ‪3 .................................................................‬‬

‫ب‪ .‬تشبيه‌العادي ‪4 .................................................................‬‬

‫ت‪ .‬تشبيه‌املقلوب‌‪4‌‌.................................................................‬‬

‫الباب الثالث‪ :‬خامت ‪7 ...................................................................‬‬

‫أ‪ .‬خالصة‌‪7 .......................................................................‬‬

‫ب‪ .‬إقـرتاحة‌ ‪7 .......................................................................‬‬

‫مراجع‪8 ................................................................................‬‬

‫‌ج‬
 ‫الباب األول‬

‫متهيد‬

‫أ‪ .‬خلفيـة الـمشـكـلة‬

‫علم‌البالغة‌هو‌دراسة‌كيفية‌معاجلة‌الكلمات‌العربية‌أو‌تراكيب‌اجلمل‌\ ‌اجلميلة‌ ولكن‌ ذات‌‬

‫معىن‌واضح‪‌،‬وبصرف‌النظر‌عن‌ذلك‌فإن‌أسلوب‌اللغة‌الذي‌جيب‌استخدامه‌جيب‌أ ‌ن يكون‌مناسبًا‌‬

‫أيضا‌للموقف‌والظروف‌يف‌دراسة‌علم‌البالغة‪‌،‬نعرف‌عن‌علم‌البيان‪‌،‬علينا‌أن نعرف‌ما‌حيتوي‌عليه‪‌،‬‬
‫ً‬

‫وهذا‌لنزود‌القراء‌بفهم‌لعلم‌البيا ‌ن وهبذه‌املناسبة‌سيقدم‌املؤلف‌دراسة‌يف‌علوم‌البيان‪‌،‬وخاصة‌حول‌‬

‫"تشبيه‌العادي‪ ،‬الضمي‌واملقلوب"‪‌.‬‬

‫وهلذا‌السبب‌حنن‌ككتاب‌نناقش‌تشبيه‌العادي‪‌،‬والضمن‌واملقلوب‌يف‌ هذه‌الورقة‪‌،‬حىت‌يتمكن‌‬

‫الطالب‌بشكل‌خاص‌ والقراء‌بشكل‌عام‌من‌املعرفة‌ واملعرفة‌عن التشبيه‌العادي‪‌،‬الضمن‌ واملقلوب‌‬

‫ويكونون‌قادرين‌على‌الرتمجة‌والكتابة‌والنطق ‪.‬تعابي‌عربية‌مجيلة‪.‬‬

‫ب‪ .‬صياغـة الـمشـكـلة‬

‫‪ .1‬مـا‌هو‌تشبيه‌الضمن‌؟‌‬

‫‪‌ .2‬ما‌هو‌تشبيه‌العادي‌؟‌‬

‫‪ .3‬ما‌هو‌تشبيه‌املقلوب‌؟‌‬

‫‪1‬‬
 ‫ج‪ .‬أهداف الـمشـكـلة‬

‫‪ .1‬لـتـعـريـف‌تـشـبـيه‌الضمن‪‌.‬‬

‫‪ .2‬لتعريف‌تشبيه‌العادي‪‌.‬‬

‫‪ .3‬لـتـعـريـف‌تشبيه‌املقلوب‪‌.‬‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‪2‬‬
 ‫الباب الـثـاين‬

‫بـحـث‬

‫أ‪ .‬تـشـبـيه الضمن‬

‫تـشـبـيه‌الضمن‌ تشبيه‌اليوضع‌فيه‌املشبه‌به‌يف‌صورة‌من‌صور‌التشبيه‌املعروفة‪‌،‬بل‌يلمحان‌‬

‫يف‌الرتكيب‪‌1‌.‬هو‌تشبيه‌ال‌يوضع‌فيه‌املشبه‌واملشبه‌به‌يف‌صورة‌من‌صور‌التشبيه‌املعروفة‪‌،‬بل‌يلمحان‌‬

‫يف‌الرتكيب‌ويفهمان‌يف‌املعىن‪‌.‬فالتشبيه‌هنا‌يف‌غي‌صراحة‌ويؤتى‌هبذا‌النوع‌من‌التشبيه‌ليكون‌املشبه‌‬

‫به‌برهاان‌ودليال‌على‌إمكان‌احلكم‌الذي‌أسن ‌د‌إىل‌املشبه‪ 2.‬كما‌قال‌أبو‌العتاهية‪‌:‬‬

‫مثل‌‪‌:‬ترجو‌النجاة‌ومل‌‌تسلك‌مسالكها‌‌؟‌إن‌السفينة‌ال‌جتري‌على‌‌التيبس‪.‬‬

‫يشبه‌أبو‌العتاهية‌من‌يرجو‌النجاة‌من‌عذاب‌اآلخرة‌‌وال‌يسلك‌مسالكها‌أوسبيلها‌أي‌ال‌‬

‫يعمل ‌األعمال‌ ‌احلسنة ‌ولكن‌ ‌يعمل ‌أعمال‌ ‌السيئة ‌بسفينة ‌حتاول‌ ‌اجلرى‌ ‌على‌ ‌اليبس‪‌ .‬والتشبيه ‌هن‌ا‌‬

‫ضمن‌ألنه‌مل‌‌يصرح‌فيه‌بذكر‌‌الطرفني‌على‌صورة‌من‌صور‌التشبيه‌املعروفة‪‌ ‌.‬‬

‫ض‌الظَّ ِن‌اِ ْْثٌ َّ‬ ‫ِّۖ ِ‬ ‫قال‌هللا‌تعاىل‌‪‌ ‌:‬ايايـُّها‌الَّ ِذين‌ اٰمنُو ِ ِ ِ‬

‫ب‌‬
‫ا‌واال‌ يـا‌ ْ‌غتا ْ‬
‫‌جتا َّس ُس ْو ا‬
‫‌واال ا‬ ‫ا‌اجتانبُـ ْوا‌ اكث ْ ًيا‌م ان‌الظَّ ِن‌ا َّن‌ بـا ْع ا‬
‫ا ْا ا ْ‬
‫ِ‬ ‫ۗ‬ ‫ۗ‬
‫اب‌ َّرِحْي ٌ‌م‌‬ ‫ِِ‬ ‫ضا‌ ‌ ا ُِحي ُّ‬
‫ب‌ ا اح ُد ُك ْم‌ ا ْن‌ ََّّيْ ُك ال‌ احلْ ام‌ اخْيه‌ امْيـتًا‌ فا اك ِرْهتُ ُم ْوهُ‌ اواتَّـ ُقوا‌ ٰاّللا‌ۗا َّ‌ن‌‌ ٰاّللا‌ تاـ َّو ٌ‬ ‫ض ُك ْم‌ بـا ْع ً‬
‫بـَّ ْع ُ‬

‫(احلجرات‪‌ ‌)12‌:‬‬

‫مثل‌‪‌:‬ترجو‌النجاة‌ومل‌تسلك‌مسالكها‪‌،‬إ‌ن‌السفينة‌الجترى‌على‌اليبسى‪‌ ‌.‬‬

‫‪ 1‬الـسيـد‌أحـمـد‌الـهاشـمـي‪‌،‬جـواهـر‌الـبـالعـة‌‪( ،‬صـيـدا ‌‪-‬بـيـروت‪‌:‬الـمـكـتـبـة‌الـعـصـريـة)‪‌،‬ص‪234‌.‬‬

‫‪ 2‬ميليزا‌بودايريت‌واألصدقاء‪‌،‬البالغة‌امليسرة‪‌:‬علم‌البيان‪(‌،‬يوجياكارات‪‌،)2021‌,Yayasan Surau Parabek‌،‬ص‪22‌.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫‌وإذا‌أراد‌هللا‌نشر‌فصيلة‪‌‌-‬طويت‌أاتح‌هلا‌لسان‌حسود‌‬

‫لوال‌اشتعال‌النار‌فيما‌جاورت‌‪‌-‬ماكان‌تعرف‌طنب‌عرف‌العود‪‌ ‌.‬‬

‫اصرب‌علي‌مضض‌احلسود‌فإن‌صربك‌قاتله‌النار‌أتكل‌بعضها‌إن‌مل‌جت ‌د‌ما‌أتكله‪‌ ‌.‬‬

‫ما‌املوت‌إال‌سارق‌دق‌شخسه‌يصول‌ويسعي‌بال‌رجل‪‌ .‬‬

‫من‌يهن‌يسهل‌اهلوان‌عليه‌ماجلرح‌مبيت‌إيالم‪‌ ‌.‬‬

‫ترجو‌النجاة‌ومل‌تسلك‌مسالكها‌إن‌السفينة‌ال‌جتري‌على‌اليبس‪‌ .‬‬

‫ب‪ .‬تشبيه العادي‬

‫تشبيه‌العادي‌هو‌ ‌ التشبيه‌الذي‌يصرح‌به‌يف‌الكالم‌يوضع‌املشبه‌به‌يف‌صورة‌من‌صور‌‬

‫التشبيه‌املعرفة‪‌،‬وكان‌وجه‌الشبه‌يف‌املشبه‌به‌وأظهر‌منه‌يف‌املشبه‪‌ ‌3.‬‬

‫االمثلة‪‌‌:‬زران‌حديقة‌‌كأهنا‌الفردوس‌يف‌اجلمال‌والبهاءز‪.‬‬

‫ج‪ .‬تشبيه املقلوب‬

‫لتشبيه‌املقلوب‪ ‌ :‬هو‌جعل‌املشبه‌مشبها‌به‌ابدعاء‌أن‌وجه‌الشبه‌فيه‌أقوى‌وأظهر‪ .‬األصل‌يف‌‬

‫التشبيه‌أن‌يكون‌املشبه‌به‌أقوى‌وأظهر‌من‌املشبه‌فحني‌نقول‌هذا‌الكالم‌كالعسل‌تكون‌قد‌شينا‌حلو‌‬

‫الكالم‌ابلعمل‌وحالوة‌العسل‌أقوى‌وأظهر‌من‌حالوة‌كل‌شيء‌أخر‌وكذلك‌حني‌نقول‌أنت‌حبر‌نكون‌‬

‫قد‌شينا‌املخاطب‌وهو‌رجل‌قد‌يكون‌ واسع‌العلم‌أو‌ واسع‌الكرم‪‌،‬ابلبحر‌وطبيعي‌أن‌البحر‌أكرب‌‬

‫‪ 3‬نفس‌املراجع‪‌،‬ص‪66‌.‬‬

‫‪4‬‬
‫من‌اإلنسان‪ .‬ولكن‌التشنية‌قد‌خيرج‌على‌هذه‌القاعدة‪‌،‬فيشه‌األعظم‌ابألصغر‪‌،‬وألبعد‌ابألقرب‌واألقل‌‬

‫ابألكثر‌وألض‌ عف‌ابألقوى‌يقول‌قائلهم‌البدر‌يشبه‌وجه‌أمل‌يف‌احلقيقة‌وجه‌أمه‌هو‌الذي‌يشبه‌البدر‌‬

‫ألنه‌أشد‌ضياء‌وأكثر‌شورا‌وأمت‌استدارة‌لكن‌القاتل‌من‌فرط‌حبه‌ألمه‪‌،‬وإعجابه‌هبا‪‌،‬فقلب‌التشبيه‌‪‌:‬‬

‫فجعل‌الكبي‌صغيا‌والصغي‌كبيا‪‌،‬فشبه‌البدر‌بوجه‌أمه‌فهذا‌التشبيه‌ما‌دعاه‌البالغي ‌ون‌ابلتشبيه‌املقلوب‌‬

‫ني‌(آل‌‬ ‫ض‌أُعِد ِ ِ‬ ‫‌و ْاأل ْار ِ‬ ‫‌ربِ ُكم ٍ‬ ‫كما‌قال‌هللا‌تعاىل‌‪‌:‬وسا ِرعوا‌إِ اىل ِ ٍ ِ‬
‫َّت‌للْ ُ‌متَّق ا‬
‫ْ‬ ‫ات ا‬
‫ا‌السمو ُ‬
‫ض اه َّ‬
‫‌ع ْر ُ‬
‫‌و اجنَّة ا‬
‫‌مغْفارة‌م ْن َّ ْ ا‬
‫ا‬ ‫اا ُ‬
‫عمران‌(‌‪‌.)۱۳۳‌/۳‬‬

‫كان‌هللا‌تعاىل‌يشبه‌اجلنة‌الواسعة‌ابلسموات‌واألرض‪‌،‬يف‌احلقيقة‌أن‌واسعة‌السموات‌واألرض‌‬

‫كواسعة‌اجلنة‪ ‌،‬ولكن‌هللا‌قلب‌التشبيه‌للمبالغة‪ ‌،‬ولبيان‌أن‌ واسعة‌اجلنة‌شيء‌مهم‌وواسعة‌السموات‌‬

‫ض‌الس ام ِاء ا‌و ْاأل ْار ِ‌‬

‫ض‌‬ ‫َّ‬ ‫ض اها‌ اك اع ْر‬
‫‌ع ْر ُ‬
‫ٍ‬ ‫ا‌إىل‌مغْ ِفارةٍ ِ‌م َّ‬
‫ن‌ربِ ُك ْم ا‌و اجنَّة ا‬ ‫ِ‬
‫له‌تعاىل‌‪‌"‌:‬ساب ُقو ا‬
‫ا‬ ‫واألرض‌شي‌ظاهر‌كذلك‌قو‬

‫اّللِ‌ يـُ ْؤتِ ِيه‌ امن‌ يا اشاءُ‌ وهللا‌ ذو‌ الفضل‌ العظيم‌‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫أُعِد ِ‬
‫ض ُل‌ َّ‬ ‫ءامنُوا‌ ِابهلل‌ ا‌وُر ُسل ِه‌ ‪ ‌،‬ذال ا‬
‫ك‌ فا ْ‬ ‫َّت‌ للذين‌ ا‬
‫ْ‬

‫(احلدي ‌د‌(‪‌.)21/57‬‬

‫ا ن‌هللا‌تعاىل‌شبه‌عرض‌اجلنة‌بعرض‌السموات‌ واألرضني‌السبع‪‌،‬وال‌شك‌أن‌طوهلا‌أزيد‌من‌‬

‫عرضها‌فذكر‌العرض‌تلبيها‌على‌أن‌طوهلا‌أضعاف‌ذلك‪‌.‬يف‌احلقيقة‌أن‌عرض‌السماء‌واألرض‌كعرض‌‬

‫‪5‬‬
‫اجلنة‪‌،‬ألن‌اجلنة‌عرضها‌ واسعة‌من‌عرض‌السماء‌ واألرض‪ ‌،‬ولكن‌هللا‌عكس‌وقلب‌هذا‌التشبيه لبيان‌‬
‫ان‌غُ َّـرتاه‌*‌وجـه‌اخلالِيـ اف ِـة ِ‬
‫‌حْي ا‌ـن‌ُيُْتا اـد ُح‌‪‌ 4‬‬ ‫ـاح‌ اكأ َّ ُ ا ْ ُ ْ‬ ‫ا‌الصبا ُ‬
‫التثبيت‌يف‌املشبه‪‌.‬مثل‌‪‌ ‌:‬وبا اـد َّ‬

‫‪‌4‬نفس‌املراجع‪‌،‬ص‪23‌.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫الباب الثالث‬

‫خامت‬

‫أ‪ .‬خالصة‬

‫تـشـبـيه‌الضمن‌ تشبيه‌اليوضع‌فيه‌املشبه‌به‌يف‌صورة‌من‌صور‌التشبيه‌املعروفة‪‌،‬بل‌يلمحان‌‬

‫يف‌الرتكيب‪ ‌.‬مثل‌‪‌:‬ترجو‌النجاة‌ومل‌تسلك‌مسالكها‪‌،‬إ‌ن‌السفينة‌الجترى‌على‌اليبسى‪‌ .‬تشبيه‌‬

‫العادي‌هو‌التشبيه‌الذي‌يصرح‌به‌يف‌الكالم‌يوضع‌املشبه‌به‌يف‌صورة‌من‌صور‌التشبيه‌املعرفة‪‌،‬‬

‫وكان‌ وجه‌ الشبه‌ يف‌ املشبه‌ به‌ وأظهر‌ منه‌ يف‌ املشبه‪‌‌.‬االمثلة‪‌‌‌‌:‬زران‌‌‌حديقة‌‌كأهنا‌‌الفردوس‌‬

‫يف‌اجلمال‌والبهاءز‪‌‌.‬لتشبيه‌ املقلوب‪‌‌:‬هو‌ جعل‌ املشبه‌ مشبها‌ به‌ ابدعاء‌ أن‌ وجه‌ الشبه‌ فيه‌‬
‫ان‌غُ َّـرتاه‌*‌وجـه‌اخلالِيـ اف ِـة ِ‬
‫‌حْي ا‌ـن‌ُيُْتا اـد ُح‌‬ ‫ـاح‌ اكأ َّ ُ ا ْ ُ ْ‬ ‫ا‌الصبا ُ‬
‫أقوى‌وأظهر‪‌.‬مثل‌‪‌‌:‬وبا اـد َّ‬

‫ب‪ .‬اإلقـرتاحة‬

‫وهكذا‌مت‌إعداد‌هذه‌الورقة‪‌.‬أنمل‌أن‌تكون‌هذه‌الورقة‌اليت ‌حتمل‌عنوان‌ "‌ ‌تشبيه‬

‫ابعتبار وضعها"‌مفيدة‌للقراء‪‌.‬النصيحة‌اليت‌ُيكنـنـا‌تـقـدُيها‌ككتاب‌حبث‌هي‌أنـنا‌أنمل‌أنه‌من‌‬

‫خلالل‌دراسة‌وفهم‌املواد‌اليت‌متت‌مناقـشـتـها‌يف‌الورقة‌أعاله‪ُ‌،‬يكن‌أن‌حيفزان‌ذلك‌على‌أن‌‬

‫نصبح‌أفضل‪‌ ‌.‬‬

‫‌‬

‫‪7‬‬
 ‫مراجع‬

‫ضحة‪‌:‬البيان‪‌،‬املعاىن‪‌،‬البدي ‌ع‪‌،‬لندن‪‌:‬دار‌املعارف‌‪.‬‬
‫على‌اجلارم‌و‌مصطفى‌أمني‪‌،‬البالغة‌الوا ‌‬

‫ميليزا‌بودايريت‌واألصدقاء‪‌‌،2021‌،‬البالغة‌امليسرة‪‌:‬علم‌البيان‪‌،‬يوجياكارات‪‌ .‌Yayasan Surau Parabek‌،‬‬

‫‪https://id.scribd.com/document/605448303/MAKALAH-TASYBIH-DHIMNY diakses pada‬‬

‫‪05 oktober 2023‬‬

‫‪8‬‬