ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΧΟΡΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ:

FRANCE SHOTT BILLMANN - MARCIA LEVENTHAL

Σκοπός της Διδακτικής Ενότητας

Σκοπός αυτής της διδακτικής ενότητας είναι η περιγραφή των κυριότερων σύγχρονων
χοροθεραπευτικών προσεγγίσεων, αλλά και η ιστορία και οι προοπτικές της χοροθεραπείας
από τη μεριά του επαγγελματία χοροθεραπευτή. Πιο συγκεκριμένα θα περιγραφούν τα
στοιχεία και τα στάδια της Θεραπείας μέσω του Χορού και της Κίνησης, η οποία είναι μια από
τις θεραπείες δημιουργικής τέχνης, της χοροθεραπείας με την πρωτόγονη έκφραση, όπου η
θεραπευτική διαδικασία λειτουργεί σε συμβολικό και ασυνείδητο επίπεδο εντός ενός
προστατευμένου πλαισίου τέχνης και το χοροθεραπευτικό μοντέλο της Marcia Leventhal.

Προσδοκώμενα Αποτελέσματα
Όταν ολοκληρωθεί η παρουσίαση της ενότητας οι εκπαιδευόμενοι θα είναι σε θέση:

 να αναφέρουν τη διεθνή ορολογία που χρησιμοποιείται στο χώρο της χοροθεραπείας,

 να εκθέσουν τους τρόπους με τους οποίους η χορευτική θεραπεία μπορεί να ωφελήσει
τους συμμετέχοντες,
 να γνωρίζουν την ιστορική εξέλιξη της χοροθεραπείας,
 να περιγράψουν τα χαρακτηριστικά της Θεραπείας μέσω του Χορού και της Κίνησης,
 να περιγράψουν το μοντέλο της αυθεντικής κίνησης,
 να αναφέρουν τα στάδια της θεραπευτικής διαδικασίας με την Θεραπεία μέσω του
Χορού και της Κίνησης,
 να εκθέσουν τα χαρακτηριστικά της χοροθεραπείας με την πρωτόγονη έκφραση,
 να εκθέσουν τα χαρακτηριστικά του χοροθεραπευτικού μοντέλου της Marcia
Leventhal.

1
Έννοιες - Κλειδιά

 Θεραπεία μέσω του Χορού και της Κίνησης

 Marian Chace
 Αυθεντική κίνηση
 Kestenberg Movement Profile (KMP)
 Laban Movement Analysis (LMA)
 Εποπτεία
 Χοροθεραπεία με την πρωτόγονη έκφραση
 France Schott-Billman
 Marcia Leventhal
 Νευτώνεια / «πυρηνική» χορο/κινητική θεραπεία
 Κβαντική χορο/κινητική θεραπεία
 Ίαση

Εισαγωγικές Παρατηρήσεις
Η χοροθεραπεία έχει ρίζες, οι οποίες χάνονται στα βάθη του χρόνου. Συνδέεται στενά με την
προσπάθεια του ανθρώπου να θεραπεύσει μέσω των ομαδικών τελετουργικών διάφορες
κρίσεις ή ψυχικές ασθένειες, να γιορτάσει τον ερχομό του ήλιου την άνοιξη, να ανανεωθεί
ψυχικά. Η έννοια του χορού ως θεραπευτικό μέσο ξαναεμφανίζεται στις αρχές του 20ου
αιώνα στην Αγγλία και από εκεί περνά στις ΗΠΑ, όπου διδάσκεται από το 1940 ως είδος
μοντέρνου χορού. Η προέλευση του επαγγέλματος του χοροθεραπευτή βρίσκεται στον
σύγχρονο χορό.
Η Θεραπεία μέσω του Χορού και της Κίνησης δίνει κυρίως έμφαση στη δημιουργικότητα ως
πηγή αλλαγής, διατηρώντας παράλληλα τη σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου.
Βασίζεται στην επεξεργασία του ασυνείδητου με την επίγνωση του σώματος και της κίνησης
του. H θεραπευτική διαδικασία με την ΧΚΘ με βάση την Αμερικανική προσέγγιση,
περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια:
1. Προετοιμασία (Preparation)
2. Επώαση (Incubation)
3. Φώτιση (Illumination - Καταιγισμός ιδεών)
4. Αξιολόγηση (Evaluation)
Η χοροθεραπεία με την πρωτόγονη έκφραση είναι καθιερωμένη στη Νότια Ευρώπη αλλά όχι
τόσο διαδεδομένη στον αγγλοσαξωνικό χώρο. Η μέθοδος αυτή εστιάζει στη χορευτική
δραστηριότητα και χρησιμοποιείται συμβολικά ως προσπάθεια πραγματοποίησης των
ασυνείδητων δυνάμεων που κατευθύνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Στην χοροθεραπεία

2
με την πρωτόγονη έκφραση, η θεραπευτική διαδικασία λειτουργεί σε συμβολικό και
ασυνείδητο επίπεδο εντός ενός προστατευμένου πλαισίου τέχνης.
Η σημαντική Αμερικανίδα χοροθεραπεύτρια Marcia Leventhal, αναφέρει δύο βασικά
παραδείγματα του μοντέλου που παρουσιάζει. Στον αρχικό της πίνακα διαχωρίζει και
προσδιορίζει τη Νευτώνεια και την Κβαντική όψη των αντιλήψεών της, με τις οποίες
προσεγγίζει τη θεραπευτική διάσταση του χορού. Για τη θεραπεία η Leventhal χρησιμοποιεί
τον όρο «ίαση» που την ορίζει ως «ισορροπία και ανάμειξη στοιχείων και από τα δύο
παραδείγματα» και την περιγράφει ως «ένα ταξίδι μέσα στο μυστηριώδες άγνωστο».

1. ΧΟΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ - ΚΙΝΗΣΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑ (DANCE / MOVEMENT THERAPY)

Τα θέματα που παρουσιάζονται στην παρούσα υποενότητα είναι:

 τα στοιχεία και στάδια της χοροθεραπείας ως κλινικής θεραπευτικής εμπειρίας,

 η ιστορία και οι προοπτικές της χοροθεραπείας από την πλευρά του θεραπευτή
(επαγγελματία),
 η «αυθεντική κίνηση», και
 η εποπτεία (supervision) της χοροθεραπευτικής διαδικασίας.

1.1 Τα στοιχεία και στάδια της χοροθεραπείας ως κλινικής θεραπευτικής εμπειρίας

Στις ΗΠΑ και στην Αυστραλία χρησιμοποιούνται στην επιστημονική βιβλιογραφία οι
όροι Xoροθεραπεία - Κινησιοθεραπεία (Dance Therapy ή Movement Τherapy -
αρχικά ΧΚΘ/DMT), για να δηλώσουν την χοροθεραπεία. Στο Ηνωμένο Βασίλειο
χρησιμοποιείται κυρίως ο όρος Χορευτική - Κινητική Ψυχοθεραπεία (Dance Movement
Psychotherapy - ΧΚΨ/DMP), ο οποίος δηλώνει την ψυχοθεραπευτική χρήση της κίνησης και
του χορού για την ενίσχυση των νοητικών, συναισθηματικών και κινητικών λειτουργιών του
σώματος. Στην ουσία πρόκειται για ένα είδος θεραπείας, η οποία χαρακτηρίζεται ως
«εκφραστική θεραπεία» (Expressive Therapy). Η Χορευτική - Κινητική Ψυχοθεραπεία εστιάζει
κυρίως στην σχέση κίνησης και συναισθήματος. Ακόμη, στις ΗΠΑ υπάρχουν οργανισμοί,
όπως είναι η Αμερικανική Ένωση για τη Χοροθεραπεία (American Dance Therapy
Association), ενώ στην Αγγλία υπάρχει η Ένωση για την Ψυχοθεραπεία μέσω του Χορού και
της Κίνησης (Association for Dance Movement Psychotherapy). Οι παραπάνω οργανισμοί
φημίζονται σε όλο τον κόσμο για την καινοτομία, την επαγγελματική τους συνέπεια και το
υψηλό επίπεδο κατάρτισης. Η χοροθεραπεία στις αγγλοσαξονικές χώρες αποτελεί πάγια
θεραπευτική πρακτική, η οποία εφαρμόζεται σε διάφορες κλινικές περιπτώσεις και
χρησιμοποιείται κυρίως για ψυχοθεραπεία, όπως ασφαλώς και αποκατάσταση σωματικών
τραυματισμών.

3
Η Θεραπεία μέσω του Χορού και της Κίνησης (ΧΚΘ/DMT) είναι μια από τις θεραπείες
δημιουργικής τέχνης: ψυχοθεραπευτικές μορφές που περιλαμβάνουν επίσης την τέχνη, τη
μουσική και τη θεατρική θεραπεία. Η ΧΚΘ χρησιμοποιεί κίνηση και χορό για
ψυχοθεραπευτικούς σκοπούς, χρησιμοποιώντας πτυχές της έκφρασης του σώματος μέσω
κίνησης, τη δημιουργικότητα στον χορό και τις ιδέες της ψυχοθεραπείας, που μπορεί να
ενισχύσει την ενσωμάτωση της φυσιολογίας στον ανθρώπινο ψυχισμό.
Έχουν προταθεί διάφορες υποθέσεις για τους τρόπους με τους οποίους η χορευτική
θεραπεία μπορεί να ωφελήσει τους συμμετέχοντες. Υπάρχει μια κοινωνική συνιστώσα στη
θεραπεία χορού, η οποία μπορεί να είναι πολύτιμη για την ψυχολογική λειτουργία της, μέσω
της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης. Ένας άλλος πιθανός μηχανισμός είναι η μουσική που
χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της συνεδρίας, η οποία μπορεί να μειώσει τον πόνο, να
μειώσει το άγχος και να αυξήσει τη χαλάρωση. Δεδομένου ότι ο χορός απαιτεί μάθηση και
περιλαμβάνει ενεργό δράση και ανακάλυψη ικανοτήτων για κίνηση, υπάρχει και η σωματική
άσκηση που θα μπορούσε να προσφέρει επί πλέον οφέλη. Ο χορός μπορεί να θεωρηθεί πιο
αναζωογονητικός και ευχάριστος από άλλους τύπους άσκησης. Η θεραπεία του χορού
επίσης περιλαμβάνει και τη μη λεκτική επικοινωνία, η οποία επιτρέπει στους συμμετέχοντες
να εκφράζουν τα συναισθήματά τους χωρίς λόγια, κάτι που μπορεί να είναι χρήσιμο όταν
απουσιάζει η κανονική επικοινωνία ή έχει καταρρεύσει (π.χ. για ασθενείς με άνοια).
Η ΧΚΘ δίνει κυρίως έμφαση στη δημιουργικότητα ως πηγή αλλαγής, διατηρώντας
παράλληλα τη σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου. Βασίζεται στην επεξεργασία του
ασυνείδητου με την επίγνωση του σώματος και της κίνησης του. Επίσης προϋποθέτει μια
πολυεπιστημονική γνώση του σώματος και της ψυχής, ενσωματώνοντας θεωρίες και
μεθόδους από ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία, τη μη λεκτική επικοινωνία, την ανάπτυξη
σώματος-κίνησης και την αναπτυξιακή ψυχολογία. Η ΧΚΘ αναλύει τις ιδιότητες της κίνησης
και χρησιμοποιεί συστήματα ανάλυσης της κίνησης.
Από την πληθώρα των επιδράσεων που διέπουν την πρακτική και τη θεωρία της ΧΚΘ, είναι
δυνατόν να εντοπιστούν τρεις κεντρικές εστίες, οι οποίες δεν αναπτύχθηκαν γραμμικά στην
ιστορία της ΧΚΘ, αλλά αντίθετα, διερευνήθηκαν, παράλληλα ή σε διαφορετικές περιόδους,
από τους πρωτοπόρους της χοροθεραπείας. Ολοκληρωμένα και συνυφασμένα, δημιουργούν
τη βάση για αυτό το περίπλοκο εργαλείο και είναι:
α) Το πρώτο στάδιο είναι η αμοιβαία επιρροή μεταξύ του σώματος, της κίνησης και του
συναισθήματος.
β) Το δεύτερο στάδιο περιλαμβάνει τη χρήση λέξεων, οι οποίες αποκαλύπτουν τις
πληροφορίες που «κρατούνται» με τη μορφή του σώματος και της κίνησής του.
γ) Τέλος, στο τρίτο στάδιο διατίθενται μοντέλα ανάλυσης και παρατήρησης της κίνησης, που
επιτρέπουν στους θεραπευτές να συνδέονται με αντικειμενικές σιωπηρές σαφείς
πληροφορίες.

4
Ο Panksepp, στο ψυχοβιολογικό μοντέλο του, δείχνει την αμοιβαία επίδραση μεταξύ
συναισθημάτων, σωματικών και κινητικών διεργασιών, καθώς και την αμοιβαία επίδραση
μεταξύ συναισθημάτων και αντίληψης, σκέψης και γνωστικής λειτουργίας. Και τα τρία στάδια
της ΧΚΘ που προαναφέρθηκαν είναι σημαντικά, αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με
πολύπλοκους και σημαντικούς τρόπους που βελτιστοποιούν τη θεραπευτική διαδικασία. Η
κίνηση χρησιμεύει, ως πυρήνας, ως εργαλείο που ενισχύει τα συναισθήματα και χρησιμεύει
ως βάση για τη γνωστική μάθηση και ανάπτυξη, ενώ έχει θεωρηθεί ως η πιο βασική μορφή
εμπειρίας και επικοινωνίας, επιτρέποντας στους ανθρώπους να συνδέουν τις αισθήσεις και
τις πράξεις τους, με αυτογνωσία και συναισθηματική ανταπόκριση. Η κίνηση ενισχύει την
κοινωνική αλληλεπίδραση και παρέχει πρακτική πρόοδο σ’ αυτήν τη σφαίρα. Είναι
απαραίτητη για την επιβίωση, την κατανόηση του περιβάλλοντος, την προσαρμογή σε αυτό,
καθώς και τη σύνδεση με τους άλλους. Έτσι, επηρεάζει τη λειτουργία του ατόμου και στους
τρεις τομείς: της σωματικής κίνησης, της συγκίνησης και της λεκτικής γνώσης, οι οποίοι
υποστηρίζουν την ανάπτυξη και είναι απαραίτητες για την ανθρώπινη ύπαρξη.

5
1.2 Η ιστορία και οι προοπτικές της χοροθεραπείας από την πλευρά του θεραπευτή
(επαγγελματία)
Η χοροθεραπεία έχει ρίζες, οι οποίες χάνονται στα βάθη του χρόνου. Συνδέεται στενά με την
προσπάθεια του ανθρώπου να θεραπεύσει μέσω των ομαδικών τελετουργικών διάφορες
κρίσεις ή ψυχικές ασθένειες, να γιορτάσει τον ερχομό του ήλιου την άνοιξη, να ανανεωθεί
ψυχικά. Στην προϊστορική εποχή, οι άνθρωποι χόρευαν σε ομάδες γύρω από την φωτιά, για
να απομακρύνουν τα κακά πνεύματα, όπως για παράδειγμα συμβαίνει ακόμη και σήμερα σε
μερικές φυλές Ινδιάνων των ΗΠΑ. Η χοροθεραπεία ξεκινά από την προϊστορική περίοδο ως
μέρος μιας τελετουργίας και εν συνεχεία χρησιμοποιείται από τους αρχαίους Έλληνες στον
χορό της τραγωδίας. Με την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους, ο χορός περνά και
στην Ρώμη, μέσω των πρώτων χορευτικών, θεατρικών και τελετουργικών δρώμενων κι έτσι η
χοροθεραπεία περνά στην Δύση, ως έννοια, η οποία είναι στενά συνυφασμένη με τις
τελετουργίες των Ρωμαίων ιερέων όπου χρησιμοποιείται για λατρευτικούς σκοπούς σε
ομαδικές τελετές. Οι Ρωμαίοι δεν είχαν χορούς που θεράπευαν. Είχαν μονάχα τελετές, οι
οποίες ήταν συνδεδεμένες με τις εποχές του χρόνου, την ζωή, τον έρωτα, τον θάνατο και την
αναγέννηση. Κάθε χορός ήταν για τους Ρωμαίους μέρος μίας θρησκευτικής τελετουργίας ή
κομμάτι των δημόσιων θεαμάτων (Ludi). Κατά την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο, λόγω της
διάδοσης του Χριστιανισμού, η χοροθεραπεία θεωρείται τμήμα την ειδωλολολατρείας, ένα
παγανιστικό κατάλοιπο, το οποίο έπρεπε να χαθεί μαζί με τον χορό, διότι ήταν αντισυμβατικό
με τις ιδέες των εκπροσώπων του Χριστιανισμού.
Ωστόσο, η έννοια του χορού ως θεραπευτικού μέσου δεν χάθηκε και θα ξαναεμφανισθεί στις
αρχές του 20ού αιώνα, στην Αγγλία και από εκεί θα περάσει στις ΗΠΑ, όπου και θα ξεκινήσει
να διδάσκεται από το 1940 ως είδος μοντέρνου χορού. Η Marian Chace (1896 - 1970)
θεωρείται η ιδρύτρια της χοροθεραπείας στις ΗΠΑ. Αυτή διαμόρφωσε ένα νέο πλαίσιο στη
μελέτη του χορού και τον διαχώρισαν από τα άλλα είδη χορού, θεμελιώνοντας τον χορό ως
εκφραστικό μέσο, το οποίο χαρακτηρίζεται από ελευθερία κινήσεων και αρμονία. Σκοπός του
χορού είναι η θεραπεία της ψυχής μέσα από κινήσεις, οι οποίες αποβλέπουν στην κάθαρση
του σώματος από τις κακές συνήθειες και εμπειρίες.
Η Blanche Evan (1909 - 1982) θεωρείται και αυτή μία από τις πρωτοπόρους της
Χοροθεραπείας. Θεωρούσε ότι «ο χορός έσπασε την κρούστα, αλλά η χοροθεραπεία
αποκρυπτογράφησε τους κόμπους του ανθρώπου».
Η προέλευση του επαγγέλματος της ΧΚΘ βρίσκεται λοιπόν στον σύγχρονο χορό και αυτό
είναι σημαντικό κομμάτι της ιστορίας του. Ο σύγχρονος χορός στην Αμερική εκπροσωπείται
από χορευτές και χορογράφους, όπως οι Isadora Duncan, Doris Humphrey, Ted Shawn -
Ruth St. Denis και στην Ευρώπη από τους E. Jaques Dalcroze, Rudolf Laban, Mary Wigman.
Οι περίφημοι αυτοί χοροδημιουργοί θεωρούνται και οι πρώτοι εμπνευστές της
χοροθεραπείας στις αρχές και στα μέσα του 20ού αιώνα. Από το 1976 και μετά, το έργο των

6
προγενέστερων συνεχίζουν οι Jose Limon και Merce Cunningham. Από τους εκπροσώπους
της αμερικανικής σχολής κατά την δεκαετία του ’80 θα μεταλαμπαδευθεί η γνώση γύρω από
την χοροθεραπεία ως παγκόσμια έρευνα και θεραπευτική πρακτική.
Οι περισσότεροι από τους σημερινούς χοροθεραπευτές είτε είναι χορευτές, είτε χορογράφοι -
ερευνητές του χορού. Η κάθε περίπτωση είναι διαφορετική ως πως τον τρόπο που εφαρμόζει
τη χοροθεραπεία ή τη συνδυάζει με άλλες προσεγγίσεις. O Rolando Benenzon για
παράδειγμα, εισάγει μετά την χοροθεραπεία και την έννοια της μουσικοθεραπείας ως
θεραπευτικής πρακτικής. Η μουσική επιλέγεται με ακρίβεια και αποτελεί μία δύναμη που
προκαλεί δονήσεις στον άνθρωπο, οι οποίες αυξάνουν την σωματική ενέργεια. Ο θεραπευτής
χρησιμοποιεί τον χορό με τη μουσική, για να βοηθήσει μία ομάδα να βρουν την
ψυχοσωματική τους ισορροπία. Κάποιες φορές, ο θεραπευτής μπορεί να χρησιμοποιήσει το
τραγούδι σε συνδυασμό με τον χορό, με σκοπό να θεραπεύσει τους ανθρώπους. Κατά την
διάρκεια αυτής της θεραπευτικής πρακτικής, ο θεραπευτής χρησιμοποιεί τον χορό
παράλληλα με το τραγούδι, για να δημιουργήσει μία χορογραφία σωμάτων, τα οποία
κινούνται καθώς το ένα αγκαλιάζει το άλλο, δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο την αρμονία
και την αναγέννηση σε ενεργειακό και σε πνευματικό επίπεδο. Στη συνέχεια, χάρις στην
εφαρμογή των τεχνικών της αναζωογόνησης και της πνευματικής συγκέντρωσης (rebirthing
and meditation techiniques), ο άνθρωπος θα αρχίσει να αντιλαμβάνεται σταδιακά μία
βελτίωση, ενώ κάθε κίνηση θα επιφέρει μία βελτίωση στην λειτουργία του οργανισμού. Αυτή
αντιστοιχεί σε μία βελτίωση, σε μία μεταβολή της ύπαρξής του. Μία τέτοια μέθοδος είναι η
μέθοδος είναι η Μέθοδος Trasmuda (Μetodo Trasmuda), η οποία επινοήθηκε από την
ερευνήτρια Renata Righetti, μετά από πολλά χρόνια εργασίας σε διαφορετικά κλινικά
περιβάλλοντα από την ομάδα της (Scuola di Formazione per Operatore di Trasmuda
biopsicospirituale).

7
1.3 Η «αυθεντική κίνηση», πρωτοπόρος τεχνική χοροθεραπείας
Ο σύγχρονος χορός βασίζεται στην αμεσότητα της έκφρασης. Η πρώτη γενιά
χοροθεραπευτών απομακρύνθηκε από την τυπική φύση του χορού και στράφηκε προς
διαφορετικούς βαθμούς «αυθόρμητης κίνησης», προκειμένου να επιτρέψει την έκφραση του
εσωτερικού κόσμου του θεραπευόμενου, αντί να αγωνιστεί για αισθητικά πρότυπα. Βρήκαν
διάφορους τρόπους για να διδάξουν στους ασθενείς να κινούνται, ώστε να μπορούν να
εκφραστούν και να επιτρέψουν στην εσωτερική τους κατάσταση να επηρεάσει την κίνηση και
την ψυχή:
Για την Chace, η κίνηση είναι εργαλείο επικοινωνίας. Ανέπτυξε την έννοια της κίνησης του
«καθρέφτη», η οποία επιτρέπει την εμφάνιση ασυνείδητου περιεχομένου.
Στο έργο της η Αlma Hawkins τόνισε την κίνηση που προέρχεται από το ασυνείδητο,
εσωτερικό τμήμα του ψυχισμού, έτσι ώστε ο θεραπευτής να συνοδεύει και να καθοδηγεί τον
ασθενή στην αναζήτηση της αυτοπραγμάτωσης. Μια άλλη πρωτοπόρος της ΧΚΘ,
η Franziska Boas, επικεντρώθηκε στην «πρωτόγονη» κίνηση. Η προσέγγισή της
χρησιμοποίησε ψυχοκινητική ελεύθερη συσχέτιση, ενώ χρησιμοποίησε ψυχαναλυτικές
προοπτικές για να κατανοήσει τις εικόνες, τις φαντασιώσεις και τα συναισθήματα που
προέκυψαν από την κίνηση. Η Mary Whitehouse, πρωτοπόρος της τεχνικής της αυθεντικής
κίνησης, θεωρούσε ότι οι εκφράσεις αυθόρμητης κίνησης αντανακλούν ασυνείδητες
διαδικασίες και χρησιμεύουν ως σημαντικά στοιχεία της ΧΚΘ.
Αυτοί οι πρωτοπόροι είχαν σαν εφαλτήριό τους τη διαπίστωση ότι η έκφραση
συναισθημάτων μέσω της κίνησης επηρεάζει τους ανθρώπους. Διαπίστωσαν επίσης ότι η
χρήση εικόνων και η φαντασία μπορούν να γίνουν θεραπευτικές δυνάμεις και έθεσαν τα
τεχνικά θεμέλια και θεωρητικές βάσεις που διευκολύνουν την ψυχοθεραπευτική εργασία με
συνδυασμό κίνησης και λόγου. Θα μπορούσαμε να τους δούμε ως προϊόν της εποχής τους,
όπου οι πολιτισμικές ιδέες για τον χορό ως άμεση ανθρώπινη έκφραση συγχωνεύτηκαν με
νέες ψυχολογικές θεωρίες της εποχής. Κάποιες από αυτές τις πρώτες χοροθεραπεύτριες
βρίσκονταν σε ψυχαναλυτική θεραπεία, η οποία ήταν ευρέως διαδεδομένη στα μέσα του
εικοστού αιώνα. Επηρεάστηκαν από τις θεωρίες που αναπτύχθηκαν κατά την εποχή του
Freud και μετά, συμπεριλαμβανομένης της ψυχαναλυτικής θεωρίας. Αυτό το υπόβαθρο τους
παρείχε την κατανόηση, αλλά και την περιέργεια για την ανθρώπινη ανάπτυξη και
συμπεριφορά βοηθώντας να συνδυαστούν οι λεκτικές με τις μη λεκτικές μορφές έκφρασης
κατά την διεξαγωγή της ΧΚΘ.
Με την πάροδο του χρόνου, οι ασκούμενοι επεξεργάστηκαν συστηματικά τις σχέσεις
ανάμεσα στην κίνηση και την ψυχή, δημιουργώντας συστήματα και κώδικες και συνδέοντας
συγκεκριμένες ιδιότητες κίνησης με συγκεκριμένες ψυχολογικές έννοιες. Στη συνέχεια,
προχώρησαν στην καταγραφή των δεδομένων που αφορούν την κίνηση και στην ανάλυση
και ερμηνεία τους με βάση τη θεωρητική κατανόηση των συνδέσεων κίνησης-ψυχής. Δύο
από αυτές τις μεθόδους ανάλυσης, κεντρικές στην ΧΚΘ, είναι το Kestenberg Movement

8
Profile (KMP) (1975) και η Laban Movement Analysis (LMA) (1974). Το KMP αναπτύχθηκε
μετά από χρόνια παρατήρησης παιδιών και ενηλίκων και δίνει έμφαση στην ανθρώπινη
ανάπτυξη. Το LMA ενσωματώνει γνώσεις από την ανατομία, την κινησιολογία, την ψυχολογία
και άλλους τομείς και χρησιμοποιείται τόσο στη ΧΚΘ όσο και στο χορό, στο θέατρο, στον
αθλητισμό και αλλού.
Οι πρωτοπόροι της ΧΚΘ ξεκίνησαν από την αναγνώριση της δυναμικής της σωματικής
κίνησης ως βασικής μορφής μη λεκτικής έκφρασης συναισθημάτων και προσωπικής
ταυτότητας. Η ενσωμάτωση της ψυχαναλυτικής θεωρίας βοήθησε στην ανάπτυξη λεκτικής
επεξεργασίας και κατανόησης της κινητικής εμπειρίας. Ως εργαλεία παρατήρησης που
αναπτύχθηκαν για την ανάλυση και διάγνωση της κίνησης, οι ασκούμενοι ήταν σε θέση να
αναλύσουν την κίνηση με δομημένο τρόπο. Αυτές οι τρεις πτυχές επέτρεψαν τη δημιουργία
ευεργετικών μοντέλων θεραπείας. Ένα από τα σημαντικότερα συμπεράσματα της ΧΚΘ είναι
ότι η βαθύτερη κατανόηση της ψυχικής πραγματικότητας επιτυγχάνεται μέσω του σώματος.
Με βάση αυτήν την αντίληψη, δημιουργήθηκε η μέθοδος της αυθεντικής κίνησης.
Η αυθεντική κίνηση είναι ένα μοντέλο κίνησης που χρησιμοποιείται κατ’ εξοχήν κατά την
ΧΚΘ. Περιλαμβάνει τη κίνηση ενός ατόμου (θεραπευόμενου / ασθενή / επιβλεπόμενου), του
«μετακινούμενου», παρουσία ενός άλλου προσώπου (θεραπευτή / μάρτυρα / επιβλέποντα),
του «μάρτυρα». Μπορεί να εφαρμοσθεί και σε μεμονωμένες περιπτώσεις και σε ομάδες. Ο
κινούμενος κινείται σε ένα ανοιχτό χώρο - studio - με τα μάτια κλειστά, «ακούγοντας» τον
εσωτερικό εαυτό του και βρίσκοντας κίνηση που προκύπτει από μια εσωτερική ώθηση.
Δημιουργείται μια σχέση μεταξύ του σώματος του κινουμένου και του σώματος του μάρτυρα.
Μετά από τις εργασίες κίνησης, υπάρχει ο λεκτικός διάλογος μεταξύ του κινούμενου και του
μάρτυρα. Ο καθένας περιγράφει την εμπειρία του, τις εικόνες και τις αισθήσεις του. Οι
κινούμενοι επομένως διερευνούν τη σχέση τους με τον εσωτερικό ψυχισμό τους, καθώς και
τη σχέση τους με το να τους βλέπει ο μάρτυρας. Η λεκτική και η μη λεκτική επικοινωνία είναι
βασικά μέρη της Αυθεντικής Κίνησης, πρώτον στη δυναμική διαδικασία που συμβαίνει σε
αυτόν που κινείται, αλλά και στη σχέση μεταξύ κινούμενου και μάρτυρα. Η θεωρία, η
πρακτική και ο αντίκτυπος της αυθεντικής κίνησης συνοδεύουν τη διαδικασία ΧΚΘ και
επηρεάζουν την ανάπτυξη της εποπτείας στο πεδίο ΧΚΘ.

9
 1.4 Εποπτεία (Supervision) της χοροθεραπευτικής διαδικασίας
Η ΧΚΘ ενσωματώνει στοιχεία και από τη μη λεκτική εμπειρία και από τη λεκτική συζήτηση και
από την ανάλυση γνωστικής παρατήρησης. Όλα αυτά έχουν τη θέση τους στο να απαρτίζουν
αυτό το περίπλοκο επάγγελμα και να συμβάλλουν σε μια ορισμένη ισορροπία στο πλαίσιο
της πρακτικής της ΧΚΘ. Αυτή η ισορροπία επιτρέπει τόσο την βαθιά αυτο-έκφραση, το
πλησίασμα στις ρίζες της σωματικής κίνησης, όσο και την ικανότητα κατανόησης αυτής της
έκφρασης. Όπως σε πολλούς άλλους τομείς, η εποπτεία (supervision) στην ΧΚΘ συμβάλλει
σημαντικά στην ανάπτυξη του νεαρού θεραπευτή. Η επίβλεψη της ΧΚΘ μπορεί συχνά να
προσφέρει τη μοναδική εμπειρία της επεξεργασίας της εργασίας αυτής μέσω της βιωματικής
χρήσης της κίνησης. Ωστόσο, ακόμη και τα μοντέλα εποπτείας εκείνα, τα οποία γενικά
περιλαμβάνουν και τη λεκτική συζήτηση της διαδικασίας της προσωπικής κίνησης, μπορεί να
πλησιάζουν πολύ κοντά στη θεραπεία για ορισμένους επιβλέποντες. Απαιτούν καθοδήγηση
από τη δική τους προσωπική, συναισθηματική επίδραση, προκειμένου να δημιουργήσουν μια
κατάλληλη θεραπευτική εικόνα για τους θεραπευόμενούς τους και για τη σχέση θεραπευτή -
θεραπευόμενου. Το δομημένο αναλυτικό λεξιλόγιο των συστημάτων παρατήρησης των
κινήσεων, αν και ίσως λιγότερο διαισθητικό και πιο απαιτητικό σε ορισμένες περιπτώσεις, θα
έδινε κάποια τάξη στο πλαίσιο της εποπτείας. Αυτό οδηγεί σε περισσότερες γνώσεις και
πληροφορίες σχετικά με τη θεραπεία, όχι μόνο από την εμπειρία των κινήσεων, αλλά από μια
γνωστική επεξεργασία της ίδιας της εργασίας που περιλαμβάνει συναισθηματικά φορτισμένη
κίνηση. Ο συνδυασμός της ενσωματωμένης εποπτείας με τις τεχνικές ταξινόμησης και
ερμηνείας αυτών των εμπειριών είναι ένα σημαντικό βήμα στην ανάπτυξη της εποπτείας κατά
την ΧΚΘ. Μπορεί επίσης να είναι σημαντική σε άλλα πεδία που χρησιμοποιούν
ενσωματωμένες μεθόδους ή μεθόδους που βασίζονται στην εμπειρία της εποπτείας. Ίσως θα
μπορούσαν επίσης να επωφεληθούν από τη χρήση τεχνικών που παρέχουν αντικειμενική
επαγγελματική γλώσσα. Περαιτέρω έρευνα μπορεί να καθορίσει και να προσδιορίσει πιθανά
μοντέλα εποπτείας που χρησιμοποιούν ανάλυση και παρατήρηση της κίνησης.
Συμπερασματικά, κατά την εξέταση της ιστορίας της θεραπείας μέσω χορευτικής κίνησης
(Dance Movement Therapy) εντοπίστηκαν τρία στάδια, στα οποία συνίσταται η διαδικασία:
α) έκφραση συναισθημάτων μέσω της σωματικής κίνησης.
β) λεκτική επεξεργασία σε σχέση με σωματική κίνηση, και
γ) ανάλυση κίνησης με χρήση εργαλείων παρατήρησης.
Τα μοντέλα εποπτείας για νέους θεραπευτές ΧΚΘ εμφανίζονται να χρησιμοποιούν
παράλληλα τα δύο από αυτά τα στάδια, αλλά όχι το τρίτο. Στην πρόσφατη αρθρογραφία,
προτείνεται να συμπεριληφθεί και το τρίτο στάδιο στην ανάπτυξη ενός προγράμματος ΧΚΘ.
Συγκεκριμένα, προτείνεται η ενσωμάτωση εργαλείων ανάλυσης και παρατήρησης της
κίνησης στα υπάρχοντα μοντέλα εποπτείας. Ενώ πολλά υφιστάμενα μοντέλα επωφελούνται
από λεκτική ανάλυση των δεδομένων της εποπτείας, υπάρχει ανάγκη για επαγγελματική
απόσταση από το υλικό επιτήρησης. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί με τη χρήση μεθόδων

10
παρατήρησης και ανάλυσης των κινήσεων που αναπτύχθηκαν κατά την εξέλιξη της ΧΚΘ. Μία
από αυτές τις μεθόδους συνδυάζεται με τις βιωματικές πτυχές της θεραπείας, παρέχοντας
έτσι τόσο την εσωτερική κατανόηση όσο και την εξωτερική προοπτική και οδηγώντας σε
βαθύτερη θεραπευτική αντίληψη. Η προσέγγιση αυτή αποσαφηνίζει τη σημασία των
δομημένων προσεγγίσεων ανάλυσης, όταν χρησιμοποιεί λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία
κατά την εποπτεία της θεραπευτικής διαδικασίας, για να δημιουργήσει μια κατάλληλη
απόσταση από το υλικό της χοροθεραπευτικής εμπειρίας.
Κατά την ανασκόπηση της εξέλιξης του χοροθεραπευτικού επαγγέλματος εντοπίστηκαν τρία
βασικά στάδια επαγγελματικής εστίασης:
1. Η σημασία του σώματος και της κίνησής του ως παράγοντα δημιουργίας συναισθηματικών
αλλαγών, καθώς και αντανάκλασης των συναισθηματικών αλλαγών που εμφανίζονται
(Motion - Emotion).
2. Έμφαση στις λέξεις ως αποκαλυπτικές πληροφορίες που αποθηκεύονται στο σώμα /
κίνηση, καθώς επίσης και ως συντελεστές δημιουργίας του σώματος / κίνησης (Form-
Information).
3. Η ανάπτυξη εργαλείων ανάλυσης και παρατήρησης των κινήσεων, που στρέφουν τη
συνειδητή προσοχή σε σιωπηρές και σαφείς πληροφορίες και σε αποκαλυφθέντα κρυμμένα
στρώματα του ψυχισμού.
Αυτά τα τρία στάδια εστίασης εντοπίζουν ορισμένες παραλλαγές στο υποπεδίο της εποπτείας
της ΧΚΘ. Αναφορικά με την εξέλιξη της εποπτείας σε αυτό το επάγγελμα, όπως φαίνεται στη
βιβλιογραφία, τα δύο αρχικά στάδια είναι εμφανή: το ένα είναι τα μοντέλα εποπτείας που
βασίζονται σε κίνηση ή σε σωματική δράση και το άλλο είναι λεκτικά μοντέλα εποπτείας, στα
οποία ο κεντρικός τρόπος επεξεργασίας του έργου του θεραπευτή είναι μέσω λεκτικής
συζήτησης. Υπάρχουν επίσης μοντέλα που συνδυάζουν αυτούς τους δύο στόχους,
χρησιμοποιώντας τόσο λεκτικούς όσο και μη λεκτικούς τρόπους εργασίας. Ωστόσο, ενώ τα
εργαλεία ανάλυσης των κινήσεων μπορούν να ενσωματωθούν στην κατάρτιση των
σπουδαστών ή να χρησιμοποιηθούν ως περιγραφικά ή ποσοτικά εργαλεία στην έρευνα, μια
βιβλιογραφική ανασκόπηση για το θέμα αυτό δεν βρήκε μοντέλα εποπτείας που να
χρησιμοποιούν εργαλεία ανάλυσης της κίνησης. Αυτό προκαλεί απορίες, λόγω της
σημαντικής επαγγελματικής προσοχής που έχουν λάβει αυτά τα εργαλεία και οι προσεγγίσεις
αυτές κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του ΧΚΘ.

11
2. Η ΧΟΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Τα θέματα που παρουσιάζονται στην παρούσα υποενότητα είναι:

 τα στάδια της θεραπευτικής διαδικασίας με την ΧΚΘ,

 χοροθεραπεία και πρωτόγονη έκφραση,
 το χοροθεραπευτικό μοντέλο της Marcia Leventhal.

2.1 Τα στάδια της θεραπευτικής διαδικασίας με την ΧΚΘ

H θεραπευτική διαδικασία με την ΧΚΘ με βάση την Αμερικανική προσέγγιση περιλαμβάνει τα
ακόλουθα στάδια:
1. Προετοιμασία (Preparation)
2. Επώαση (Incubation)
3. Φώτιση (Illumination - Καταιγισμός ιδεών)
4. Αξιολόγηση (Evaluation)
Τα τέσσερα αυτά στάδια αποτελούν την δομή της χοροθεραπείας και μπορεί να αποτελούν
ένα δημιουργικό χρόνο τόσο για τον θεραπευτή όσο και για τον ασθενή. Κάθε στάδιο
περιλαμβάνει ένα μικρότερο σύνολο στόχων που σχετίζονται με τον μεγαλύτερο σκοπό της
χοροθεραπείας. Τα στάδια και οι στόχοι της χοροθεραπείας διαφέρουν ανάλογα με την
περίπτωση. Μολονότι η μετάβαση από το ένα στάδιο στο άλλο γίνεται προοδευτικά, αυτά
επαναλαμβάνονται συνήθως πολλές φορές:
1. Προετοιμασία: Το στάδιο προθέρμανσης. Κατά την πρώτη φάση δημιουργείται ένας
ασφαλής, ανοικτός χώρος χωρίς εμπόδια ή ογκώδη αντικείμενα. Ο χώρος είναι λιτός και
φωτεινός. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αρχίζει να διαμορφώνεται σταδιακά μια φιλική σχέση
με έναν από την ομάδα των συμμετεχόντων και αυτός με τη σειρά του να εμπνέει τα άλλα
μέλη, δηλαδή να τους δίνει αυτοπεποίθηση και άνεση. Αυτό βοηθάει τα μέλη της ομάδας, έτσι
ώστε να εξοικειωθούν με τη μετακίνηση στον χώρο με τα μάτια κλειστά.
2. Επώαση: Ο θεραπευτής προτρέπει προφορικά τον συμμετέχοντα να χρησιμοποιήσει
υποσυνείδητες εικόνες με σκοπό τη δημιουργία ενός εσωτερικού περιβάλλοντος. Αυτό
βελτιώνει την ψυχολογική διάθεση του συμμετέχοντα, ενώ συγχρόνως κάνει την ατμόσφαιρα
χαλαρή. Ο θεραπευτής συνήθως χρησιμοποιεί κώδικα μη λεκτικής επικοινωνίας (χειρονομίες,
χορευτικές φιγούρες), κάνοντας συγχρόνως και κάποιες συμβολικές κινήσεις.
3. Φωτισμός: Διαδικασία που βασίζεται στον διάλογο με το μέλος της ομάδας. Περιλαμβάνει
την ανάπτυξη συνειδητότητας και αυτο-προβληματισμού, κατά την οποία ο συμμετέχων
αποκαλύπτει και επιλύει υποσυνείδητα κίνητρα. Αυτή οδηγεί στην αυξημένη αυτογνωσία και
μπορεί να έχει θετικά και αρνητικά αποτελέσματα.
4. Αξιολόγηση: Διάλογος γύρω από τις ιδέες και τη σημασία της διαδικασίας - προετοιμασία
για την ολοκλήρωση της θεραπείας.

12
Στα ακόλουθα τμήματα θα περιγράψουμε δύο ευρέως διαδεδομένα σήμερα χοροθεραπευτικά
μοντέλα, της πρωτόγονης έκφρασης (France Schott - Billmann) και το αμερικανικό μοντέλο
(Marcia Leventhal).

2.2 Χοροθεραπεία με την πρωτόγονη έκφραση

Η χοροθεραπεία με την πρωτόγονη έκφραση είναι καθιερωμένη στη Νότια Ευρώπη αλλά όχι
τόσο διαδεδομένη στον αγγλοσαξωνικό χώρο. Η μέθοδος αυτή εστιάζει στη χορευτική
δραστηριότητα και χρησιμοποιείται συμβολικά ως προσπάθεια πραγματοποίησης των
ασυνείδητων δυνάμεων που κατευθύνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά.
Ο όρος «ψυχοθεραπεία» ορίζεται ως θεραπεία που εφαρμόζεται σε νευροψυχικές διαταραχές
μέσω του λόγου, ενώ αντιθέτως στην πρωτόγονη έκφραση δεν χρησιμοποιείται η λεκτική
επικοινωνία, αλλά ο χορός και ο ρυθμός και μάλιστα στο πλαίσιο μιας ειδικής διαδικασίας
που στοχεύει στην θετική επαναδιοργάνωση της ψυχής, στην παρεμπόδιση ή θεραπεία
προβλημάτων που συνδέονται με την ψυχή. Έτσι, ετυμολογικά, θα μπορούσαμε να την
ορίσουμε ως ψυχοθεραπεία με τη χρήση των μέσων του χορού και του ρυθμού αντί του
λόγου.
Η έμφαση σε αυτήν τη σχολή της χοροθεραπείας δίδεται στην μη-λεκτική επικοινωνία και
εισηγήτριά της θεωρείται η France Schott-Billmann. Η χοροθεραπεία κατά την αντίληψή της
δεν πρέπει να θεωρείται υποκατάστατο, αλλά συμπλήρωμα της ψυχοθεραπείας ή μια
αυτόνομη θεραπευτική διαδικασία ανάλογα με την ατομική περίπτωση.
Αρχικά, η πρωτόγονη έκφραση (Expression Primitive) παρουσιάζεται ως η τεχνική που
δημιούργησε ο Herns Duplan, χορευτής, μουσικός, ηθοποιός και χορογράφος από την Αϊτή
και στην οποία χρησιμοποιεί τον παλμό των κρουστών, την τελετουργική έκφραση που
εμπνέεται από τις τελετουργίες της Αϊτής και την καθαρτήρια επανάληψη βασικών για τον
άνθρωπο πρωτόγονων κινήσεων μέσα σε ένα ομαδικό περιβάλλον - που αποτελεί τη
«μήτρα» της θεραπευτικής διαδικασίας. Η τεχνική αυτή περιλαμβάνει ακόμη το χορό, τη
χρήση της φωνής, θεατρικότητα και αυτοσχεδιασμό και στηρίζεται σε μια ανθρωπολογική
έρευνα που προάγει την διερεύνηση ενός εαυτού με το μέγιστο βαθμό προσωπικών
ικανοτήτων στη σωματική τους έκφραση. Η έννοια «έκφραση» εδώ δηλώνει το ξεδίπλωμα
εσωτερικών πρωτόγονων συναισθημάτων μέσω της κίνησης που δείχνουν την αρμονική
σχέση σώματος - νου. Ο όρος «πρωτόγονη» δηλώνει το πρωταρχικό και θεμελιώδες στην
ανθρώπινη έκφραση. Ο Herns Duplan εισήγαγε την τεχνική του στη Γαλλία το 1969 ως
καλλιτεχνική δραστηριότητα, κατάλληλη για παιδαγωγικούς και θεραπευτικούς σκοπούς και
την εφάρμοσε ο ίδιος σε ψυχιατρικά και πανεπιστημιακά πλαίσια στη Νέα Υόρκη, όπως και
στο Παρίσι. Από το 1980, η βιβλιογραφία γύρω από την πρωτόγονη έκφραση επικεντρώνεται
στο έργο της Schott - Billmann, που διδάχθηκε την τεχνική από τον Herns Duplan και στη
συνέχεια την εξέλιξε σε μέθοδο Dance Therapy. Η Schott-Billmann ανέλυσε τους

13
μηχανισμούς της τεχνικής συσχετίζοντάς την με την ψυχανάλυση. Μελέτησε επίσης τους
μηχανισμούς των θεραπευτικών τελετουργιών των παραδοσιακών πολιτισμών και καθώς
ήταν πεπεισμένη για την θεραπευτική δύναμη του χορού, υπερασπίστηκε την παγκόσμια
χρήση του στις παραδοσιακές θεραπευτικές πρακτικές. Στη μέθοδό της που παρουσιάζει σε
σειρά δημοσιεύσεων, περιγράφει τα χαρακτηριστικά των χορευτικών τελετουργιών,
αποδεσμεύοντάς τα από το θρησκευτικό τους πλαίσιο και δείχνοντας τον τρόπο με τον οποίο
μπορούν να βοηθήσουν στην προσωπική, αλλά και στη συλλογική θεραπεία, συγκρίνοντάς
τα με τις ισοδύναμες διαδικασίες που προτείνει η ψυχανάλυση για την υγιή πνευματική
ανάπτυξη του ατόμου.
Στην χοροθεραπεία με την πρωτόγονη έκφραση, η θεραπευτική διαδικασία λειτουργεί σε
συμβολικό και ασυνείδητο επίπεδο εντός ενός προστατευμένου πλαισίου τέχνης. Είναι μια
καλλιτεχνική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της οποίας με την απελευθέρωση
καταπιεσμένων ενορμήσεων διευκολύνεται η έκφραση ασυνείδητων επιθυμιών στην
κατάσταση της μετουσίωσης (sublimation), ενώ με την συμβολική σημασία τους
επαναδιοργανώνεται η ψυχή με θετικό τρόπο. Η ενεργός συμμετοχή σε μία συλλογική
δραστηριότητα που παρομοιάζεται με την σχέση μητέρας - παιδιού και βασίζεται με
καθολικούς αναπτυξιακούς μηχανισμούς επαναληπτικών και δυαδικών αντιθέσεων (repetition
of binary contrasts) βοηθά το κάθε άτομο να καλλιεργήσει τη δημιουργικότητά του, να
αναπτύξει μια ισχυρή αίσθηση του εγώ και να φθάσει στην αυτονομία.
Συμπερασματικά, όπως υποστηρίζουν οι Alexia Margariti και συν. σε σχετική δημοσίευση:
Η Primitive Expression (PE) είναι μια μορφή χορευτικής θεραπείας που παρέχει φυσικά και
νευροψυχολογικά οφέλη. Περιλαμβάνει μορφές εθολογικής και κοινωνικής φύσης που
παρέχονται στους θεραπευόμενους για την διαδικασία επανεξέτασης, καθώς και κίνητρα για
επιτυχή απόδοση και πρόκληση για «υπέρβαση». Στην PE, το παιχνίδι, ο ρυθμός, ο χορός
και το τραγούδι λειτουργούν σε ένα συμβολικό επίπεδο. Στόχος είναι να ενεργοποιήσει τους
συμμετέχοντες στο να δρουν και να εκφράζονται, οι ενορμήσεις τους προσανατολίζονται
προς θετικές κατευθύνσεις. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζουμε προκαταρκτικά
αποτελέσματα ενός πρωτοκόλλου βασισμένου σε άσκηση PE με μια μικρή ομάδα
ψυχιατρικών ασθενών (με ψυχωσικές και καταθλιπτικές διαταραχές). Δείχνεται ότι μια σχετικά
σύντομη διάρκεια της θεραπείας με ΡΕ οδήγησε σε παρατηρήσιμες αλλαγές στην
ψυχολογική κατάσταση, τη συμπεριφορά και τη φυσιολογία του εγκεφάλου.
Διαπιστώθηκε ότι οι ασθενείς:
(1) εμφάνισαν αύξηση στο επίπεδο ευτυχίας τους,
(2) εξέφρασαν μια θετική στάση απέναντι στην ΡΕ με χρήση κατάλληλων συσχετίσεων
λέξεων, και
(3) επέδειξε (σε υποσύνολο ασθενών) αύξηση στην ελεκτροεγκεφαλική δραστηριότητα (EEG)
σε σχέση με μια χαλαρή άγρυπνη κατάσταση.

14
Η μελέτη αυτή παρουσιάζει ενθαρρυντικά αποτελέσματα σχετικά με την εφαρμογή της
θεραπείας με ΡΕ με ψυχιατρικούς ασθενείς. Η PE μπορεί να προστεθεί σε άλλες
μεθοδολογίες χορευτικής θεραπείας, οι οποίες έχουν αποδειχθεί πολύ ελπιδοφόρες
θεραπευτικές προσεγγίσεις σε ψυχιατρικούς πληθυσμούς.

2.3 Το χοροθεραπευτικό μοντέλο της Marcia Leventhal

Σε πρόσφατα δημοσιευμένη εργασία (σε ελληνική μετάφραση) της σημαντικής Αμερικανίδας
χοροθεραπεύτριας, αναφέρονται δύο βασικά παραδείγματα του μοντέλου που παρουσιάζει.
Στον αρχικό της πίνακα διαχωρίζει και προσδιορίζει τη Νευτώνεια και την Κβαντική όψη των
αντιλήψεών της, με τις οποίες προσεγγίζει τη θεραπευτική διάσταση του χορού.
Η Νευτώνεια ονομάζεται και «πυρηνική» χορο/κινητική θεραπεία, έχει ως περιορισμούς τον
Χρόνο και το Χώρο, δουλεύει σε τέσσερα αναπτυξιακά στάδια - Αιτία, Αποτέλεσμα,
Συγκεκριμένο και Γνωστό - προχωρώντας με τη Θεωρία, τη Μέθοδο και την Πράξη,
στοχεύοντας στην Εκπαίδευση, τη Δημιουργικότητα και τη Θεραπεία, όπου καθορίζεται και
περιορίζεται από όρια που θέτουν οι ανθρώπινοι πληθυσμοί στους οποίους εφαρμόζεται. Οι
σωματικές διαδικασίες που καλλιεργεί έχουν να κάνουν με την Εικόνα του σώματος και τα
όριά τους, επίσης με αισθησιοκινητικές, αντιληπτικές και κινητικές διαδικασίες, ενώ εκτείνεται
σε εύρος ως δύναμη, χρόνος, χώρος και ροή. Τέλος, η Νευτώνεια προσέγγιση αφορά το
«Εδώ και Τώρα» της ζωής του προσώπου.
Στην Νευτώνεια μορφή χοροθεραπείας αντιπαραβάλλει η Leventhal τον Κβαντικό
ενσυνείδητο θεραπευτικό χορό. Αυτόν τον χαρακτηρίζει η α-χρονικότητα, ενώ συνιστά πεδίο
και έτσι πρόκειται για απ’ ευθείας μια διαδικασία εξελισσόμενη (που αποδίδει
χρησιμοποιώντας τον όρο unfolding). Χαρακτηρίζεται ως «υπερβατικός» χορός που
αναφέρεται στην ενέργεια, στοχεύει στο άγνωστο, επιφέρει την διαφωτιστική δυσφορία. Ως
προς τη σωματικότητα δημιουργεί μια κατάσταση που ονομάζεται altered state, ως προς τα
όρια και το σχήμα σώματος. Τέλος, η Κβαντική προσέγγιση προωθεί, την αλλαγή, τη
μεταμόρφωση, στοχεύει στη νέα μορφή (σε σχέση με την αρχική matrix, μήτρα ή φόρμα) και
στην ανάδυση του ψυχικού εαυτού, της ουσίας ή του ανώτερου εαυτού του ανθρώπου.
Για τη θεραπεία η Leventhal χρησιμοποιεί τον όρο «ίαση» που την ορίζει ως «ισορροπία και
ανάμειξη στοιχείων και από τα δύο παραδείγματα» - νευτώνειο και κβαντικό - και την
περιγράφει ως «ένα ταξίδι μέσα στο μυστηριώδες άγνωστο». Επιχειρώντας μια στοχαστική
διείσδυση στα θέματα της χοροθεραπείας παρατηρεί ότι «μέσα στο σύγχρονο κόσμο, οι
λέξεις ίαση, μεταμόρφωση, πρότυπο (pattern), μετατόπιση παραδείγματος, ενέργεια και ροή,
είναι οικείες έννοιες/ νοηματοδοτικές κατασκευές για τις χοροθεραπεύτριες. Το δυναμικό που
εμπεριέχεται στην ανακάλυψη, την ενόραση, την απελευθέρωση και τη μορφοποίηση,
αποτελεί βάση και κλειδί, ως εργαλείο, για τη χοροθεραπεία, δεδομένου ότι ο/η
χοροθεραπεύτρια συνοδεύει ανθρώπους στο να επουλώνουν τις πληγές της ανάπτυξης και
στο να αναπροσαρμόζονται μέσα σε έναν ταχύτατα μεταβαλλόμενο κόσμο.»

15
Ο χορός πρώτα απ’ όλα αντιμετωπίζεται ως δημιουργική τέχνη, αλλά και ως ένας αρχαίος,
θεμελιώδης, θεραπευτικός τρόπος δράσης, που για την Leventhal, στη σύγχρονη μορφή του
είναι ικανός να περιλαμβάνει το παράδοξο, μια ελληνική λέξη που σημαίνει ότι κάτι, ενώ
εμφανίζεται να αντιφάσκει με τον εαυτό του, στην πραγματικότητα εκφράζει μια πιθανή
αλήθεια πίσω από αυτό που φαίνεται.
Στη συνέχεια παραθέτουμε τα κυριότερα αποσπάσματα του άρθρου της Leventhal, τα οποία
κατά τη γνώμη μας συνοψίζουν τα στοιχεία του μοντέλου χοροθεραπείας που
προσυπογράφει:
«Έννοιες όπως: ισορροπία, ευθυγράμμιση, έλεγχος και δύναμη μπορούν να βιωθούν άμεσα,
μέσω οργανωμένων χοροθεραπευτικών παρεμβάσεων, ταυτόχρονα με την εφαρμογή τους,
ως μεταφορές, στην καθημερινότητα. Είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους η
χοροθεραπεία διευκολύνει την απαρτίωση και την ευθυγράμμιση του σώματος σε σχέση με
το νου, του νου σε σχέση με το πνεύμα, του πνεύματος σε σχέση με το σώμα κ.ο.κ. Ο χορός
αποτελεί την εκδήλωση ενός πνευματικού, φευγαλέου κόσμου, αλλά η έκφρασή του
χρησιμοποιεί συγκεκριμένα, σωματικά, φυσικά στοιχεία. Το δυναμικό για την εμφάνιση ενός
άμεσου, τρισδιάστατου γεγονότος προκύπτει μέσα από τις «πραγματικές διαστάσεις» της
θεραπείας, όπως, π.χ., η ερμηνεία. Όταν χρησιμοποιούμε εκφραστικά το φυσικό μας σώμα,
ανακαλύπτουμε ένα όχημα για να φέρουμε στην επιφάνεια της συνείδησης έναν «άπιαστο»
χορό, που μας ευθυγραμμίζει με το υψηλότερο δυναμικό μας για ανάπτυξη και προσωπική
ανακάλυψη.
Μερικά σημαντικά στοιχεία της matrix (μήτρας) του Ενσυνείδητου Θεραπευτικού
Χορού αφορούν: τη δημιουργία ενός, σωματικά και ψυχολογικά, «ασφαλούς» περιβάλλοντος,
την επανεκπαίδευση των ατόμων στην αξιοποίηση του σωματικού εαυτού ως πηγή
χαλάρωσης, επέκτασης, την αποδοχή του αναπτυξιακού σταδίου του ατόμου, έτσι όπως τη
χρήση αποδεδειγμένων εργαλείων της δημιουργικής έκφρασης μέσω του χορού, την
επέκταση των αρχών της χοροθεραπείας σε σχέση με την ανάπτυξη και την εξέλιξη, αυτό
εκφράζεται μέσω των διαπροσωπικών του σχέσεων και της σωματικής του κίνησης.»
Σε σχέση με την διάκριση Νευτώνειου και Κβαντικού μοντέλου, η Μarcia Leventhal
αποκαλύπτει κάποια στοιχεία (έννοιες-κλειδιά) θεμελιώδη και προαπαιτούμενα και για τα δύο:
«Η γλώσσα της κίνησης: ένας τρόπος να αναλύουμε και να αποκωδικοποιούμε τη κίνηση
αντικειμενικά, σαν συμπαντικό στοιχείο. Εικόνα-σώματος: η κατανόηση των φαινομένων και
του τρόπου με τον οποίο η εικόνα-σώματος επηρεάζει την έννοια εαυτού, την αυτοεκτίμηση
και τα κίνητρα. Αναπτυξιακή κίνηση: η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι
αντανακλαστικές και κωδικοποιημένες χοροκινητικές δράσεις μας βοηθούν να
συνδιαλεγόμαστε με το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον και μορφοποιούν την
προσωπικότητά μας. Η ροή της Έντασης, οι κύκλοι χαλάρωσης-έντασης: η κατανόηση της
σύνδεσης βιολογικού- συγκινησιακού, της επίδρασης της μυϊκής σύσπασης στο σύνολο του
οργανισμού και την υγεία (Jakobson, 1967 - Seyle, 1974). Δημιουργικότητα: η σημασία της

16
μορφοποίησης και της έκφρασης για την ανάπτυξη και την εξέλιξη. Η ψυχοδυναμική
ανάπτυξη της προσωπικότητας. Η ψυχοθεραπευτική διαδικασία: η θεραπευτική σχέση, η
ερμηνεία, η ενόραση και το νόημα, η εκδραμάτιση, οι αμυντικοί μηχανισμοί, η μεταβίβαση, η
αντιμεταβίβαση κ.λ.π.»
Στη συνέχεια, το ενδιαφέρον στην προσέγγισή της συγκεντρώνει η έννοια της matrix ή
φόρμας, ενός προτύπου δηλαδή (pattern), το οποίο τείνουμε να αναζητάμε ή να
αναπαράγουμε κατά τη διάρκεια της ζωής, χάρη στην ισχύ του αρχικού αποτυπώματος και
που η αλλαγή του καλείται να επιτευχθεί μέσα από την αναγέννηση και την ανάπτυξη της
θεραπευτικής διαδικασίας, μια διαδικασίας που αγκαλιάζει τόσο την ύλη - το σώμα όσο και
την ψυχοσύνθεση.
Η Leventhal ταυτοποιεί πέντε διακριτά στάδια της θεραπευτικής διαδικασίας, κατά τα οποία η
αναμειγνύονται οι ψυχοδυναμικές αρχές με τα επί μέρους στοιχεία της δημιουργικής
διαδικασίας σε διαφορετικές φάσεις, οι περιγραφές των οποίων χρησιμεύουν ως κώδικας
στον θεραπευτή, για να μπορέσει να δημιουργήσει ένα κατάλληλο περιβάλλον
ενεργοποίησής τους στους συμμετέχοντες:
1. «αυθεντική» κίνηση,
2. «εκφραστική» κίνηση,
3. «συνεχής» (unfolding) κίνηση,
4. «χορός»,
5. «απαρτίωση».
Κλείνοντας, θα αναφερθούμε στις επισημάνσεις της Leventhal ως προς τα βασικά εργαλεία
που προκύπτουν από το χορό, που προσφέρουν τη δυνατότητα για απελευθέρωση και βάση
για το χτίσιμο των δομικών στοιχείων της ψυχικής, κοινωνικής, συγκινησιακής και γνωστικής
ανάπτυξης. Εφιστά την προσοχή μας στις λέξεις εκείνες που μπορούν κατά την άποψή της
να συνεισφέρουν και να υποστηρίξουν τη θεραπευτική αλλαγή, λέξεις όπως πεδίο, ενέργεια,
υποστήριξη, μαρτυρία, ροή και μεταφορά.

Σύνοψη
Με την ολοκλήρωση της ενότητας αυτής μάθατε:
 την ιστορική εξέλιξη της χοροθεραπείας,
 τις βασικές αρχές και τη θεραπευτική διαδικασία της Θεραπείας μέσω του Χορού και
της Κίνησης,
 τις βασικές αρχές της χοροθεραπείας με την πρωτόγονη έκφραση,
 το Νευτώνιο και το κβαντικό μοντέλο χορο/κινητικής θεραπείας της Marcia Leventhal.

17
Βιβλιογραφία
 J. Adler, Offering from the Conscious Body: The Discipline of Authentic Movement, Inner Traditions,
Rochester 2002.
 Ν. Αλκαλάη, «Χοροκινητική θεραπεία (Dance Movement Therapy)», 2004
http://helios-eie.ekt.gr/EIE/bitstream/10442/1718/1/M01.035.03.pdf
 Fr. Boas, «Psychological Aspects in the Practice and Teaching of Creative Dance», εις Journal of
Aesthetics and Art Criticism 2, 1943.
 D. Bohm, Wholeness and the implicate order, Routledge & Kegan Paul, London, 1980.
 S. Chaiklin & H. Wengrower (επιμ.), The Art and Science of Dance Movement Therapy: Life is dance,
Routledge, New York, 2015.
 J. Chodorow, Dance Therapy and Depth Psychology: The moving imagination, Routledge, London,
1991.
 I. Duncan, My Life, Boni and Liveright, New York, 1927.
 A. Katsika, «Expression Primitive: la psychanalyse dans la danse thérapie», αδημοσίευτη εργασία που
παρουσιάστηκε στο σεμινάριο Geste Rythme της France Schott- Billmann - Οκτώβριος, 2008. Σε
αγγλική μετάφραση «‘Expression Primitive’: A non verbal Dance-Rhythm (Psycho) therapy», στο:
https://dancerhythmtherapy.com/ 2012.
 R. Laban, The Langua.ge of Movement: A Guidebook to Choreutics, Plays, Boston, 1974.
 M. Leventhal, «Transformation and Healing Through Dance Therapy: The Challenge and Imperative of
Holding the Vision», εις American Journal of Dance Therapy, 2008, τ. 30, 2, σελ. 4 - 23 (μετάφρ. στα
Ελληνικά Έ. Κήτα: «Μεταμόρφωση και Ίαση μέσω της Χοροθεραπείας: Η πρόκληση και η επιταγή της
διατήρησης του Οράματος»,
www.gadt.gr/docs/metamorfosi_iasi.pdf).
 F. Levy, «Dance and Movement Therapy», IED (International Encyclopedia of Dance), vol. 2, 1998.
 Al. Margariti, P. Ktonas, P. Hondraki, Ev. Daskalopoulou, G. Kyriakopoulos, N.-T. Economou, H.
Tsekou, Th. Paparrigopoulos, V. Barbousi, Gr. Vaslamatzis, «An application of the Primitive
Expression form of dance therapy in a psychiatric population», εις The Arts in Psychotherapy 39, 2012,
σελ. 95 - 101.
 B. Meekums, Dance Movement Therapy. A Creative Psychotherapeutic Approach, SAGE Publications
Inc., Thousand Oaks, CA., 2002.
 Cl. Schmais, «Healing processes in group dance classes», εις American Journal of Dance Therapy,
December 1985, vol.8, issue 1, σελ. 17 - 36.
 F. Schott - Billmann, Danse, Mystique et Psychanalyse, La Recherche en Danse, Chiron, Paris, 1985
και Le Primitive en Danse, La Recherche en Danse, Chiron, Paris, 1989.
 F. Schott - Billmann, Quand la Danse Querit: approche anthropologique de la function therapeutique
de la danse, La Recherche en Danse Paris,1998 (Όταν ο Χορός Θεραπεύει, μετάφρ. Λ.
Χρυσικοπούλου, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1998.
 Y. Shalem-Zafaria, E. Fl. Grosub, «Dance Movement Therapy, Past and Present: How History Can
Inform Current Supervision», Future Academy, 2016: FutureAcademy.org.uk,
http://dx.doi.org/10.15405/epsbs.2016.12.81
 K. Stanton - Jones, Dance Movement Therapy in Psychiatry, Tavistok/Routledge, London - New York,
1992.
 M.S. Whitehouse, «C.G. Jung and Dance Therapy: Two major principles», εις P. Lewis Bernstein
(επιμ.), Eight theoretical approaches in Dance Movement Therapy, Kendal/Hunt, Dubuque, IA, 1979,
σελ. 51 - 70.
18