1.Norma postępowania jako wyrażenie języka ....................................................................................

3
1.1 Problematyka badawcza prawoznawstwa .................................................................................... 3
a) dogmatycznoprawna .................................................................................................................. 3
b) socjotechniczna........................................................................................................................... 3
c) teoretyczna ................................................................................................................................. 3
d) metodologiczna .......................................................................................................................... 3
1.2 Role semiotyczne wypowiedzi ..................................................................................................... 3
a) funkcja opisowa.......................................................................................................................... 3
b) funkcja ekspresywna.................................................................................................................. 3
c) funkcja sugestywna ..................................................................................................................... 4
d) funkcja performatywna .............................................................................................................. 4
1.3 Norma jako dyrektywa stanowcza .............................................................................................. 4
2. Norma prawna.................................................................................................................................... 4
2.1 Norma prawna a przepis prawny................................................................................................. 4
2.2 Koncepcje budowy normy prawnej ............................................................................................. 5
a) Koncepcja trójelementowa ........................................................................................................ 5
b) Koncepcja norm sprzężonych .................................................................................................... 5
2.3 Rodzaje norm................................................................................................................................ 6
2.4 Zakres zastosowania normy......................................................................................................... 6
2.5 Zasady prawa................................................................................................................................ 7
3. Przepisy prawne ................................................................................................................................. 7
3.1 Przepisy odsyłające ...................................................................................................................... 7
3.2 Domniemania ............................................................................................................................... 7
3.3 Przepisy przejściowe .................................................................................................................... 8
3.4 Przepisy końcowe ......................................................................................................................... 8
3.5 Przepisy bezpośrednio i pośrednio wyznaczające zachowanie .................................................. 8
3.6 Przepisy dostosowujące ............................................................................................................... 8
3.7 Ze względu na sposób wyznaczania zachowania wyróżniamy: .................................................. 8
3.8 Instytucja prawna ......................................................................................................................... 8
4. Tworzenie prawa ................................................................................................................................ 8
4.1 Proces powstawania prawa ......................................................................................................... 8
4.2 Fakty prawotwórcze ..................................................................................................................... 9
4.3 Uznanie normy zwyczajowej........................................................................................................ 9
5. System prawa ................................................................................................................................... 10
5.1 Typy kolizji między normami ..................................................................................................... 10
 5.2 Likwidacja kolizji między normami ............................................................................................ 11
5.3 Luki w systemie prawa ............................................................................................................... 11
6. Wnioskowanie prawnicze ................................................................................................................ 12
6.1 Uwagi wstępne ........................................................................................................................... 12
6.2 Wnioskowanie logiczne.............................................................................................................. 12
6.3 Wnioskowanie instrumentalne.................................................................................................. 12
6.4 Rodzaje wnioskowań instrumentalnych ................................................................................... 12
6.5 Wnioskowania aksjologiczne ..................................................................................................... 12
7. Wykładnia prawa ............................................................................................................................. 13
7.1 Wykładnia prawa- definicja ....................................................................................................... 13
7.2 Etapy wykładni .......................................................................................................................... 13
7.3 Teorie wykładni prawa............................................................................................................... 13
7.4 Wykładnia statyczna .................................................................................................................. 14
7.5 Wykładnia dynamiczna .............................................................................................................. 14
7.6 Zasada domniemania istnienia racjonalnego ustawodawcy .................................................... 14
7.7 Koncepcje wykładni.................................................................................................................... 14
7.8 Ujęcia wykładni .......................................................................................................................... 14
7.9 Rodzaje wykładni....................................................................................................................... 14
8. Stosowanie prawa ............................................................................................................................ 17
8.1 Elementy charakteryzujące stosowanie prawa ......................................................................... 17
8.2 Etapy stosowania prawa ............................................................................................................ 17
8.3 Typy stosowania prawa ............................................................................................................. 18
8.4 Ideologia stosowania prawa ...................................................................................................... 18
8.5 Model sylogistyczny stosowania prawa .................................................................................... 18
 Zaliczenie prawoznawstwo

1.Norma postępowania jako wyrażenie języka

1.1 Problematyka badawcza prawoznawstwa
a) dogmatycznoprawna - "co jest prawem w danym miejscu i czasie?"

b) socjotechniczna - charakterystyczne są dla niej zalecenia i przestrogi dotyczące racjonalnej

przemiany życia społecznego.

c) teoretyczna - rozważania na temat formalnego (problematyka pojęć prawniczych i prawnych,

struktury wypowiedzi) i realnego (zagadnienia związane z działaniem prawa, opisem praktyki
prawniczej etc.) aspektu prawa. "Czym jest prawo?"

d) metodologiczna - naukowa refleksja nad metodami poznawczymi używanymi w nauce prawa

1.2 Role semiotyczne wypowiedzi

Semiotyka– ogólna teoria znaków językowych.

• Semantykę – zajmującą się stosunkiem znaków językowych do tego, co one oznaczają

• Syntaktykę – zajmującą się sposobami wiązania znaków prostszych w sensowne wypowiedzi
złożone
• Pragmatykę – zajmującą się stosunkami, jakie zachodzą między znakami a ludźmi, którzy te
znaki wytwarzają lub odbierają ze zrozumieniem

Możemy wyodrębnić kilka funkcji, które pełnią wypowiedzi. Należą do nich:

a) funkcja opisowa – pełnią ją zdania w sensie logicznym, tj. wypowiedzi oznajmujące, którym
można przypisać wartość logiczną prawdy lub fałszu, np. „Adam Mickiewicz urodził się w Toruniu”.
Od zdania w sensie logicznym należny odróżnić zdanie w sensie gramatycznym. Zda

niami w tym drugim sensie, oprócz zdań oznajmujących, są również zdania pytające i rozkazujące,
którym nie można przypisać wartości prawdy lub fałszu.

b) funkcja ekspresywna – polega na wyrażaniu naszych przeżyć, emocji, przypuszczeń i

przeświadczeń za pomocą wypowiedzi językowej. Funkcja ta uwidacznia się najwydatniej w
przypadku ocen, czyli wypowiedzi wyrażających aprobatę lub dezaprobatę określonego stanu rzeczy.
Oceny możemy podzielić na:

– zasadnicze (bezwzględne, absolutne, niezrelatywizowane), które przybierają postać „X ma wartość

W”, np. „Ta frezja jest piękna”;

– względne zrelatywizowane:

• systemowo, które przybierają postać „X ma wartość w systemie wartości S”, np. „To
zachowanie jest godne aprobaty, gdyż zgadza się z systemem moralności chrześcijańskiej”;

• instrumentalnie, które przybierają postać „X ma wartość w jako środek do celu C”, np. „Te
studia są dobre, bo pozwalają w przyszłości wykonywać interesujący zawód”;

• kontekstowo, które przybierają postać „X ma wartość W w zależności od kontekstu K”, np.

„Zabicie człowieka na wojnie może być uznane za czyn chwalebny, a w innych
okolicznościach za czyn naganny”. Oceny mogą zarazem wyrażać życzenie, aby dany stan
trwał nadal lub powstał w przyszłości, np. „Oby jutro była ładna pogoda” czy „Obym zaliczył
 wykład Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa w pierwszym terminie”. Takie
wypowiedzi nazywamy wypowiedziami optatywnymi.

c) funkcja sugestywna (wpływająca) – pełnią ją wypowiedzi dyrektywalne, czyli takie, które wskazują
komuś jak ma postępować w określonych okolicznościach. Podstawowym typem dyrektyw są
normy postępowania, które bezwarunkowo nakazują określone postępowanie w danych
okolicznościach. Obok nich wyróżnia się dyrektywy celowościowe (techniczne), które wskazują, co
należy czynić, aby osiągnąć określony skutek. Dyrektywy techniczne można sprowadzić do formuły:
„Jeżeli chcesz osiągnąć stan rzeczy S, to powinieneś zachować się w sposób Z”. Nakazują one dane
postępowania warunkowo, tj. dopiero wówczas, gdy zamierza się zrealizować jakiś stan rzeczy.
Uzależniają powinność od tego, czy ktoś chce, czy też nie, osiągnąć określony stan rzeczy.

d) funkcja performatywna (dokonawcza) – wiąże się z nią pojęcie czynności konwencjonalnej, która
polega na tym, że mocą pewnych reguł wyraźnie ustanowionych lub zwyczajowo ukształtowanych
(reguł sensu) określonym czynnościom psychofizycznym nadaje się nowy społeczny sens kulturowy.
Omawiana funkcja polega na tym, iż przez wygłoszenie albo napisanie pewnej wypowiedzi dokonuje
się określonej czynności konwencjonalnej. W funkcji tej języka używamy wtedy, gdy mówienie jest
czynieniem, tzn. przez sformułowanie wypowiedzi językowej kreujemy nową rzeczywistość, np.
zawieramy małżeństwo czy nadajemy imię.

1.3 Norma jako dyrektywa stanowcza

Normy nie odpowiadają na pytanie: jak jest? ale na pytanie: jak być powinno?, czyli wskazują, jak
ktoś powinien się zachować. Norma postępowania jako dyrektywa stanowcza wyraża skierowane do
danej osoby bądź osób żądanie zachowania się w pewien sposób w określonych okolicznościach, czy
też zawsze i wszędzie. Normę postępowania można więc sprowadzić do formuły: „Podmioty typu P
w okolicznościach typu O powinny zachować się w sposób Z”.

2. Norma prawna
Norma prawna (postępowania) jako dyrektywa stanowcza, wyraża skierowanie do danej osoby bądź
osób, żądanie zachowania się w pewien sposób w określonych okolicznościach, czy też zawsze i
wszędzie. Normę postępowania można więc sprowadzić do formuły "Podmioty typu P w
okolicznościach typu O powinny zachować się w sposób Z".

Elementy treściowe normy prawnej - adresat (podmiot do którego dana norma prawna jest
skierowana), zakres zastosowania (wszystkie okoliczności, w których dana norma znajduje
zastosowanie), zakres normowania (klasa czynów nakazanych, zakazanych i dozwolonych).

Strażak, który widzi pożar w lesie powinien go ugasić.

Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę

zmniejszającą jej wartość lub użyteczność.

2.1 Norma prawna a przepis prawny

Przepis prawny - zdanie w sensie gramatycznym występujące w tekście aktu prawnego lub
redakcyjnie wyodrębniona jednostka systematyki tekstu aktu prawnego (np. paragraf, artykuł,
punkt).

Norma prawna - zrekonstruowana z przepisów prawnych reguła postępowania, tzn. wypowiedź

językowa, która wskazuje, komu i w jakich okolicznościach jest nakazane/zakazane lub dozwolone
konkretne postępowanie oraz jakie będą konsekwencje w przypadku, gdy adresat nie zachowa się w
sposób przewidziany przez normę.

Kondensacja norm - w jednym przepisie prawodawca zawiera wiele różnych norm postępowania.

Rozczłonkowanie norm w przepisach - fragmentaryzacja normy prawnej i umieszczanie w

odpowiedniej części aktu normatywnego.

2.2 Koncepcje budowy normy prawnej

W teorii prawa sformułowano wiele różnych koncepcji budowy normy prawnej. Wydaje nam się, że
za podstawowe można uznać koncepcję trójelementową oraz koncepcję norm sprzężonych.

a) Koncepcja trójelementowa
Hipoteza – definiuje adresata, jego cechy oraz okoliczności, w których powinien zachować się w
ustalony przez normę sposób. Ta część normy prawnej wyznacza zakres zastosowania normy, czyli
klasę sytuacji, w których norma znajduje zastosowanie.

Dyspozycja – określa wzór powinnego zachowania się, nakłada na adresata uprawnienia lub
obowiązki. Warto wskazać w tym miejscu, że zachowanie może nam być nakazane, zakazane lub
dozwolone. Ta część normy prawnej wyznacza zakres normowania normy, czyli klasę czynów
nakazanych, zakazanych lub dozwolonych.

Sankcja – dotyczy konsekwencji zachowania adresata niezgodnego z normą. Można przy tym
wyróżnić trzy rodzaje sankcji: kary, egzekucji i nieważności. Sankcja kary (penalna) ma charakter
represyjny i wskazuje dolegliwość stosowaną wobec naruszyciela normy prawnej. Dolegliwość ta
polega na pozbawieniu dóbr uznawanych za cenne, np. wolność czy mienie. Tego rodzaju sankcja
charakterystyczna jest dla prawa karnego. Sankcja egzekucji polega na przymusowym
wyegzekwowaniu obowiązków, których zobowiązani nie wykonują dobrowolnie. Celem tego
rodzaju sankcji jest osiągnięcie stanu rzeczy przewidzianego przez normę prawną. Jej przykładem
jest przymusowe doprowadzenie czy eksmisja. Sankcja tego typu charakterystyczna jest dla prawa
administracyjnego. Sankcja nieważności oznacza bezskuteczność czynności prawnej w przypadku
naruszenia reguł dokonywania tej czynności. Mówić możemy o nieważności bezwzględnej lub
względnej czynności. Nieważność bezwzględna wynika z prawa (ex lege) i dotyka czynność od
samego początku (ex tunc). Dana czynność nie może wywoływać żadnych skutków prawnych, a
gdyby zdarzyło się, że jakieś skutki mimo to wywołała, to muszą one być unicestwione, gdyż
czynność nieważną bezwzględnie uważa się za czynność niebyłą, niedokonaną. Nieważność względna
orzekana jest przez kompetentny organ (najczęściej sąd) na wniosek uprawnionej osoby. Czynność
nieważna jest w tym przypadku ex nunc, czyli od momentu orzeczenia nieważności czynności przez
właściwy organ.

b) Koncepcja norm sprzężonych

Norma sankcjonowana – określa adresata i warunki, w jakich jest mu coś nakazane, zakazane lub
dozwolone czynić. Nie zawiera w sobie sankcji. Norma ta zasadniczo kierowana jest do każdego
typu adresatów, tj. podmiotów prawa publicznego i prywatnego, osób fizycznych i prawnych.
Dziedziną prawa, na podstawie którego można rekonstruować normy sankcjonowane, jest w głównej
mierze prawo materialne.

Norma sankcjonująca – określa dolegliwość, jej rodzaj w sytuacji, gdy adresat normy
sankcjonowanej niezgodnie z nią postępuje. Norma sankcjonująca skierowana jest zawsze do
organu władzy, czyli tego, kto ma kompetencje do stosowania przymusu, koniecznego w przypadku
zachowania się polegającego na nieprzestrzeganiu prawa (normy sankcjonowanej). Norma ta jest
funkcjonalnie sprzężona z normą sankcjonowaną.

2.3 Rodzaje norm

Ze względu na sposób określenia adresata

• Normy generalne to takie normy, w których adresat jest zdefiniowany przez wskazanie jego
cech, a zatem nazwą generalną (np. każdy człowiek, student, żołnierz itd.). Norma generalna
może dotyczyć też jednego adresata, wtedy jest tzw. normą jednostkową, np. Prezydent RP,
Prezes Sądu Najwyższego (SN), Prezes Najwyższej Izby Kontroli (NIK) itp. W takiej sytuacji
adresat jest sprecyzowany za pomocą nazwy generalnej identyfikującej jeden podmiot
wyróżniony ze względu na cechę „bycie prezydentem RP, prezesem SN czy prezesem NIK-u”.
• Normy indywidualne to takie normy, które wskazują adresata nazwą indywidualną, zwykle
poprzez użycie imienia własnego, np. Jan Nowak, LexBud.

Ze względu na jednorazowość lub wielorazowośc zastosowania normy

• Normy abstrakcyjne odnoszą się do zachowań powtarzalnych. Mają one wielokrotne

zastosowanie, gdyż warunki wykorzystania normy są tak wyznaczone w hipotezie, że mogą
mieć miejsce nieskończoną ilość razy. W konsekwencji adresat jest zobowiązany do
określonego zachowania się zawsze, ilekroć powstaną warunki wskazane w hipotezie
opisywanej normy. Norma ta nie umarza się przez jednokrotne jej zastosowanie. Norma
abstrakcyjna wskazuje na pewien typ zachowań, np. „Każda osoba wezwana w charakterze
świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania” czy „Student ma obowiązek uczestniczyć
w zajęciach przewidzianych w harmonogramie studiów”.
• Normy konkretne to takie normy, które mają jednokrotne zastosowanie, tzn. jeśli adresat
zrealizuje daną normę, to powoduje jej umorzenie. Warunki zastosowania tej normy są tak
określone w hipotezie, iż mogą zaistnieć tylko raz, np. „Wzywa się Jana Nowaka do stawienia
się w charakterze świadka w dniu 6 czerwca 2016 roku w Sądzie Rejonowym dla Wrocławia –
Krzyków” czy „Jan Kowalski ma obowiązek stawić się w Urzędzie Miasta w Oławie w dniu 22
grudnia 2016 roku o godz.11.00, pok. 17 na posiedzenie”. Norma konkretna wskazuje na
jednostkowe, konkretne zachowanie.

Ze względu na bezwzględność lub względność stosowania

• lus cogens - normy bezwględnie stosowane, których stosowanie jest niezależne od woli
adresatów tych norm. Działanie tych norm nie może być wyłączone, ograniczone ani
zmienione wolą stron.
• lus dispositivum - normy względnie stosowane, stosuje się dopiero wtedy, gdy strony nie
uregulowały swoich stosunków w odmienny sposób niż przewiduje norma dyspozytywna.
Zastosowanie tychże norm uzależnione jest zatem od woli ich adresatów.
• norma semiimperatywna - norma bezwzględnie stosowana, ale zazwyczaj tylko wobec
określonego typu sytuacji lub ograniczająca swobodę wybory zachowania tylko ze względu
na określoną grupę adresatów. Dają możliwość umownego ukształtowania stosunku
prawnego tylko w określony sposób.

2.4 Zakres zastosowania normy

Klasa sytuacji, od których zaistnienia norma uzależnia powstanie określonych obowiązków po stronie
adresata normy.

• Okoliczności niezależne od adresata

 • Zachowanie zależne od człowieka

Klasa zachowań nakazanych/zakazanych przez normę. Treść wyznaczonego przez normę obowiązku.

• Czynności psychofizyczne
• Czynności konwencjonalne

2.5 Zasady prawa

Normy mające status zasad prawnych.

• Zasady uniwersalne - zasady całego systemu prawa. Status zasad uniwersalnych mają przede
wszystkim zasady konstytucyjne.
• Zasady części systemu prawa

3. Przepisy prawne
Przepis prawny to zdanie w sensie gramatycznym zawarte w tekście prawnym. Przepis są grupowane
w artykuły, paragrafy, ustępy i inne elementy tekstu prawnego. Przepis to podstawowa jednostka
tekstu prawnego.

Kondensacja - sposób redagowania przepisów prawnych, który pozwala w ramach procesu

legislacyjnego na oszczędne wykorzystanie tekstu prawnego; technika kodowania norm prawnych w
przepisach prawnych.

Rozczłonkowanie - polega na fragmentaryzacji norm prawnych, czyli ujęciu jej w poszczególne

przepisy i umieszczeniu w odpowiedniej części aktu normatywnego.

3.1 Przepisy odsyłające

Zawierają zwrot odsyłający do innych aktualnie obowiązująych przepisów. Ich funkcją jest
zapobieganie powtórzeniom, mają zapewnić skrótowość i przejrzystość aktów normatywnych.
Odesłanie jest to wskazówka, gdzie, tzn. w jakim innym przepisie można znaleźć poszukiwane wzory
zachowania. Odesłania dzielimy na wewnątrzsystemowe i pozasystemowe. Te ostatnie nakazują
wziąć pod uwagę, przy rekonstrukcji dyrektywy zachowania, jakieś reguły pozaprawne (np. reguły
współżycia społecznego).

Przepisy blankietowe (przepisy puste) nie ustanawiają żadnej reguły, wskazują organ, który w
przyszłości taką regułę ma ustanowić. Zawierają odesłania do przepisów, których nie ustanowiono,
najczęściej do aktów wykonawczych (rozporządzeń).

Fikcja prawna jest to rodzaj przepisu odsyłającego; założenie, iż w rzeczywitości nieistniejący fakt
istnieje i wywołuje określone przez prawo skutki prawne.

3.2 Domniemania
Domniemania faktyczne - sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla
rozstrzyganej sprawy, jeżeli wniosek taki może wyprowadzić z innych ustalonych faktów. Oparte na
potocznym doświadczeniu, czy potocznej wiedzy empirycznej.

Domniemania prawne - rodzaj przepisu prawnego. Dzielimy je na domniemania prawne materialne i

domniemania prawne formalne.

• Domniemania prawne materialne - na podstawie normy prawnej należy uznać za

udowodniony fakt B, jeżeli został udowodniony fakt A.
• Domniemania prawne formalne - na podstawie normy prawnej należy uznać, że miał
miejsce pewien stan faktyczny, dopóki nie zostanie wykazane, że jest lub było inaczej.
3.3 Przepisy przejściowe
O charakterze kolizyjnym - rozstrzygają według jakich przepisów - starych czy nowych - zakończyć
postępowanie w sprawach będących w toku, w czasie, gdy dokonano zmiany przepisów.

Ad hoc - wydawane na krótki, z reguły określony czas, w sytuacjach nadzwyczajnych, np.: klęska
żywiołowa.

3.4 Przepisy końcowe

• Przepisy uchylające
• Przepisy o wejściu aktu normatywnego w życie
• Przepisy o wygaśnięciu mocy akty normatywnego

to rodzaj przepisu prawnego, który ma zapewnić precyzje tekstu prawnego, poprzez eliminowanie
wieloznaczności oraz zwrotów nieostrych.

3.5 Przepisy bezpośrednio i pośrednio wyznaczające zachowanie

Przepisy bezpośrednio wyznaczające zachowanie określają wprost elementy uznawane za konieczne
składniki struktury normy. Na podstawie tego przepisu można rozsztrygnąć kto jest adresatem oraz
jak adresat ma się zachować, aby można było zakwalifikować to zachowanie jako działanie nakazane,
zakazane lub ewentualnie uprawnione.

Przepisy pośrednio wyznaczające zachowanie adresata, nie zawierają wprost odpowiedzi na pytanie,
kto jest adresatem obowiązku oraz jaka jest treść obowiązku; jednakże pośrednio wpływają na tego
rodzaju ustalenia.

3.6 Przepisy dostosowujące

Rodzaj przepisów, w których normuje się sposób powołania po raz pierwszy organów
ukształtowanych nowym prawem oraz sposób dostosowania się do nowych przepisów. W przepisie
dostosowującym można wyznaczyć termin zakończenia dostosowania organów lub instytucji
prawnych. Rozwiązania przewidziane w tych przepisach powinny być ukształtowane w spoób
nieuciążliwy dla ich adresatów i pozostawiać im możliwość przystosowania się do przepisów nowej
ustawy.

3.7 Ze względu na sposób wyznaczania zachowania wyróżniamy:

• Przepisy nakazujące - nakazują coś czynić
• Przepisy zakazujące - zakazują coś czynić
• Przepisy zezwalające - wśród nich można wyróżnić takie, które zezwalają na dokonywanie
jakichś prostych czynności psychofizycznych, albo takie, które upoważniają do dokonywania
jakichś czynności konwencjonalnych.

3.8 Instytucja prawna

Wyodrębniony i stanowiący funkcjonalną całość zespół norm prawnych odnoszący się do stosunków
w jakiejś dziedzinie życia społecznego np. własność, małżeństwo. Niekiedy mianem tym określa się
także zespół działań wyznaczony przez wyodrębniony jako instytucja prawna zespółnorm lub osobę
albo grupę osób zorganizowaną i działającą na podstawie zespołu norm.

4. Tworzenie prawa
4.1 Proces powstawania prawa
Powstawanie prawa (kształtowanie prawa) jest złożonym procesem społecznym. W jego rezultacie
kształtują się albo zostają ukształtowane normy prawne o określonej treści, obowiązujące w
określonej grupie społecznej, np.: w grupie państwowej, w społeczności lokalnej czy w grupie
zawodowej.

Proces ten może mieć charakter spontaniczny (prawo zwyczajowe), lub charakter procesu
zorganizowanego, dokonującego się w określonych instytucjach (prawo stanowione). W pierwszym
przypadku mówi się, że prawo się kształtuje, a w drugim, że jest kształtowane, tzn. stanowi rezultat
celowej i zorganizowanej działalności człowieka.

4.2 Fakty prawotwórcze

Prawo jako zbiór nom postępowania może powstawać w wielu formach. Może być rezultatem
różnych faktów prawotwórczych, czyli faktów tworzących prawo. May następujące fakty
prawotwórcze:

• Stanowienie prawa

Stanowienie prawa to czynność konwencjonalna kompetentnego organu państwa, poprzez którą ów

organ żąda, aby normy prawne o ukształtowanej przez niego treści były realizowane. Stanowienie
jest zatem aktem kreującym normy prawne.

• Umowa

W odróżnieniu od aktów stanowienia prawa umowa jako fakt prawotwórczy jest czynnością co
najmniej dwustronną, poprzez którą strony uczestniczące w umowie ustalają wiążące je normy
generalne i abstrakcyjne. Umowa jest zatem aktem kreującym normy prawne. Charakteryzuje się
tym, że twórca tych norm jest zarazem ich adresatem.

• Prawo zwyczajowe

Proces kształtowania się prawa zwyczajowego jest długotrwały i skomplikowany. Najpierw musi
wykształcić się w jakiejś społeczności powszechnie akceptowany w niej zwyczaj postępowania w
określony sposób i przekonanie, że postępowanie to jest wyznaczone przez jakąś wiążącą normę,
zwaną normą zwyczajową.

W danej społeczności musi się przy tym wytworzyć powszechne przekonanie, że dana norma
zwyczajowa powinna być realizowana jako prawa, a jej przekroczenie powinno być sankcjonowanie
przez organy państwa. Normy zwyczajowe kształtują się więc spontanicznie. Jeśli jakiś organ
państwa, rozstrzygając jakąś konkretną sprawę, uczyni podstawą rozsztrygnięcia normę zwyczajową,
to norma staję się od tego momentu normą prawa zwyczajowego.

4.3 Uznanie normy zwyczajowej

Czynność podjęcia przez organ państwa decyzji na podstawie normy zwyczajowej nazywa się kątem
uznania tej normy (usankcjonowanie zwyczaju). Uznanie nie jest czynnością kształtującą treść owej
normy, a jedynie potwierdzają rozpowszechnione i utrwalone przekonanie, że norma zwyczajowa
ukształtowana powinna być realizowana tak jak normy prawne.

Uznanie ma charakter precedensu potwierdzającego, a w jego rezultacie norma zwyczajowa zostaje

włączona do systemyu obowiązujących norm prawnych. Prawo ukształtowane w ten sposób nazywa
się prawem zwyczajowym.

Prawo zwyczajowe jest ważnym źródłem prawa międzynarodoweo publicznego. W prawie

wewnętrznym państw europejskich jego rola jest raczej niezbyt duża.
Precedens prawotwórczy składa się z dwóch elementów: Ratio decidendi (zasada ogólna) i obiter
dicta (stan faktyczny danej sprawy). Precedensy abstrakcyjne (de facto) są uznawane oficjalnie za
źródło prawa w krajach anglosaskich. Systemy prawe tych państw noszą nazwę systemu common
law.

Zasada stare decisis - stałość decyzji.

Zadanie nr.1 Oceń prawdziwość zdań.

Organ tworzący prawo w ścisłym tego słowa znaczeniu to podmiot mający kompetencje do
podejmowania decyzji prawotwórczych.

Władza wykonawcza, tak jak władza ustawodawcza może tworzyć prawo samoistnie, tzn. bez
upoważnienia.

Stanowienie prawa to podstawowa forma tworzenia prawa w krajach o systemie prawa

stanowionego i prawa precedensowego.

Umowa nie może być traktowana jako akt tworzenia prawa.

W polsce sędzie może jako podstawę wyroku wskazać zwyczaj i tym samym potraktować zwyczaj
jako samoistne źródło prawa.

W systemach prawa precedensowego wiążący dla sądu jest tylko fragment precedensowego
rozstrzygnięcia sądu, określane jako obiter dicta.

Zadanie nr.2 Wykreśl niepasujące wyrażenie.

stanowienie prawa, akt jednostronny, norma indywidualno-konkretna, tekst prawny

prawo zwyczajowe, uznanie zwyczaju, akceptacja zwyczaju przez doktrynę, precedens

ratio decidendi, ogólna norma rozstrzygnięcia, sądzenie, zawarcie umowy

źródło prawa międzynarodowego, niesamoistne źródło prawa, ratyfikacja, umowa międzynarodowa

precedens de facto, uchwały sądu najwyższego, uchwały naczelnego sądu administracyjnego,

precedens de jure

system common law, tworzenie prawa przez sądy, precedens de jure, tekst prawny

5. System prawa
5.1 Typy kolizji między normami
Kolizje o charakterze logicznym wynikają z samego sformułowania norm prawnych, dla ich
stwierdzenia wystarczy analiza języka tekstów prawnych.

• Sprzeczność - jeden przepis czegoś zakazuje, drugi na to zezwala. W przypadku dwóch norm
sprzecznych logicznie tylko jednej z nich można przestrzegać. Warunkiem zaistnienia kolizji o
charakterze logicznym, jest całkowita lub częściowa wspólność zakresów zastosowania.
• Przeciwieństwo - normy nakazują różne zachowania tym samym podmiotom w tych samych
okolicznościach. Normy przeciwne nakazywać będą zachowania, których nie można spełnić
zarazem, ale można zachować się w sposób trzeci.
Kolizje o charakterze prakseologicznym, w których przypadku oceniamy skutki określonych regulacji
prawnych.

I. Realizacja jednej normy doprowadzi do powstania sytuacji, która wyklucza przyczynowo

realizację drugiej normy.
II. Realizacja obu norm prowadzi do sprzecznych cełow, czyli zamierzone skutki obu regulacji
wzajemnie się unicestwiają.

Niezgodność prakseologiczna może być dwustronna i jednostronna. W przypadku dwustronnej

jedna norma nakazuje osiągnąć stan rzeczy x, druga zlikwidować stan rzeczy x. W przypadku
jednostronnej możliwe jest uniknięcie niezgodności pod warunkiem wykonania czynności
nakazanych warunkiem wykonania czynności nakazanych przez dwie normy we właściwej kolejności.

Kolizje o charakterze aksjologicznym - w normie 1 preferuje wartość X przed Y, a w normie 2

wartość Y przed X.

5.2 Likwidacja kolizji między normami

• Uchylenie przez pracodawcę jednej z norm pozostających w kolizji
• Wykładnia (interpretacja)
• Reguły kolizyjne
a) Hierarchiczna - lex superior derogat legi inferiori
b) Zakresowa - lex specialis derogat legi generali
c) Chronologiczna - lex posterior derogat legi priori

5.3 Luki w systemie prawa

Luka konstrukcyjna (rzeczywista) czyli brak zupełności istniejącej regulacji prawnej. Wyróżniamy
swoistą lukę w prawie oraz lukę techniczną. Ta pierwsza jest to brak normy, która powinna zostać
ustanowiona zgodnie z inną normą obowiązującą. Rozpoczęty proces legislacyjny nie został
zakończony. Brak aktu normatywnego, który powinien zostać ustanowiony zgodnie z normą
upoważniającą do jego wydania, np.: RM nie korzysta z delegacji ustawowej. Luka techniczna jest,
kiedy proces legislacyjny został ukończony, ale regulacja danej kwestii jest nadal niekompletna, np.:
wydano przepisy, które tworzą jakąś instytucję bez określenia jej kompetencji lub trybu powołania.

Luka aksjologiczna wskazuje na relacje między prawem obowiązującym i pewnym ideałem

postulowanym systemem prawa.

• extra legem -postulat dotyczy uchwalenia określonych norm

• contra legem - postulat dotyczy uchylenia określonych norm, ponieważ luka polega na ich
obowiązywaniu.
6. Wnioskowanie prawnicze
6.1 Uwagi wstępne
• Prawo to nie tylko normy expressis verbis wyrażone w przepisach, lecz także ich
konsekwencje ustalone przy zastosowaniu wnioskowań prawniczych.
• Wnioskowania uznawane są za wytwór praktyki prawniczej, ewentualnie nauki prawa.

6.2 Wnioskowanie logiczne

• Więź między normą wyrażoną w przepisie a normą wnioskowaną ma charakter logiczny;
• Istotą tej więzi jest zawieranie się zakresów zastosowania lub zakresów normowania norm;
• Zakres zastosowania normy, jak i jej zakres normowania są nazwami bądź kombinacjami
nazw.
• Nazwy te mają swoje denotacje, czyli zespoły rzeczy lub sytuacji do których się odnoszą;
• O logicznym wynikaniu normy N2 z normy N1 możemy mówić, gdy zakres zastosowania lub
zakres normowania normy N2 pokrywa się z zakresem zastosowania lub normowania normy
N1, która jest wprost wyrażona w przepisie prawa.

6.3 Wnioskowanie instrumentalne

• Opiera się na relacji środek – cel.
• Pozwala wnioskować z norm, w których prawodawca ustanawia cele do realizacji i
wyprowadzać z nich normy statuujące nakazy i zakazy działań będących środkami wiodącymi
do realizacji celu.

6.4 Rodzaje wnioskowań instrumentalnych

a) Reguła instrumentalnego nakazu – jeśli uznaje się za obowiązującą normę N1 nakazującą jej
adresatom spowodować stan rzeczy S (osiągnąć cel C), to należy uznać za obowiązującą
normę N2, która nakazuje adresatowi normy N1 uczynić wszystko, co jest przyczynowo
konieczne dla zrealizowania stanu rzeczy S (osiągnięcia celu C) – warunek sine qua non
b) Reguła instrumentalnego zakazu – reguła ta stanowi, iż jeśli uznaje się za obowiązującą
normę N1, która nakazuje spowodować stan rzeczy S (osiągnąć cel C), to należy również
uznać za obowiązującą normę N2, która zakazuje czynić czegokolwiek, co byłoby warunkiem
przyczynowo wystarczającym dla spowodowania, że stan rzeczy S nie powstanie (cel C nie
zostanie osiągnięty) – warunek per quam
6.5 Wnioskowania aksjologiczne
• Oparte są na założeniu o konsekwencji wyborów aksjologicznych prawodawcy.
• Założenie wiąże się z przyjęciem, że prawodawca kieruje się przy tworzeniu prawa spójnym
systemem wartości, który konsekwentnie realizuje.
• To założenie jest elementem koncepcji prawodawcy racjonalnego.
W prawoznawstwie wyróżnia się trzy grupy reguł wnioskowań aksjologicznych:
a) Wnioskowania a fortiori:
Wnioskowania w przód, do przodu. Oparte są na stopniowaniu działań (ingerencji w
określone dobro). Przyjmują one dwojaką postać:
- a maiori ad minus, czyli wnioskowanie z większego na mniejsze, stosowane w stosunku do
nakazów i dozwoleń;
- a minori ad maius, wnioskowanie z mniejszego na większe, stosowane w odniesieniu do
zakazów.
b) Wnioskowanie a simili:
Zwane też wnioskowaniem per analogiam. Opiera się na podobieństwie stanów rzeczy lub
dóbr (wartości) chronionych. Pozwala, za sprawą relacji podobieństwa określonych
elementów, wnioskować z norm wysłowionych w przepisach o obowiązywaniu innych norm
 niewyrażonych wprost w przepisach.
Przyjmuje postać: analogii legis i analogii iuris.

c) Analogia legis
Znajduje zastosowanie wtedy, gdy norma N1 wiąże z wystąpieniem stanu faktycznego S1
konsekwencję K1, a jednocześnie stan rzeczy, o którym chcemy rozstrzygać nie jest
normowany. Możemy wtedy przyjąć, że obowiązuje norma N2, która ze stanem rzeczy S2
wiąże konsekwencję K1, jeżeli stan rzeczy S2 jest podobny do stanu rzeczy S1.
d) Analogia iuris
Wnioskowanie oparte na podobieństwie wartości lub dóbr prawnie chronionych.
Jeżeli szereg norm N1, N2, N3, N4… Nn stanowi wyraz ochrony jakiejś wartości W1 (lub
dobra D1) to można wnioskować, że obowiązuje norma Nn+1, która nie jest wyrażona w
przepisie, ale także stanowi instrument ochrony wartości W1 (lub dobra D1).
e) Wnioskowanie a contrario
Jest oparte na odwrotnym schemacie niż analogia legis. Można uznać to wnioskowanie za
przeciwieństwo wnioskowania per analogiam.
Schemat wnioskowania a contrario:
Jeżeli norma prawna wiąże konsekwencje K ze stanem faktycznym S1, natomiast
nieuregulowany stan faktyczny S2 nie jest identyczny z S1, to nie wolno do niego zastosować
konsekwencji K, nawet gdyby był on pod istotnymi względami podobny do stanu S1.

7. Wykładnia prawa

7.1 Wykładnia prawa- definicja

• Wykładnią prawa jest proces zmierzający do ustalenia treści normy prawnej zawartej
w przepisie prawnym. Przez wykładnię prawa nazywany jest również wynik tego procesu.
• Celem wykładni jest ustalenie właściwej treści norm prawnych zawartych w przepisach
prawnych, dopiero to właściwe ustalenie spowoduje, że rozstrzygnięcie konkretnej sprawy
przez organ, który stosuje prawo będzie należyte. Wykładnia służy zatem usuwaniu
wątpliwości dotyczących treści normy prawnej. Celem wykładni nie jest tworzenie nowych
norm prawnych, a właściwe ich odczytywanie z przypisów. Wykładnia ma miejsce wówczas,
kiedy mamy do czynienia z niejasnymi przepisami, wieloznacznymi, z przepisami, które mogą
być wzajemnie sprzeczne.
• A zatem, wykładnia prawa jest to operacja myślowa odpowiadająca na pytania:
− jakie normy zawarte są
w interpretowanym tekście?
− co one znaczą?
7.2 Etapy wykładni
• etap wstępny – ustalenie, czy dany przepis prawny budzi wątpliwości
• drugi etap – ustalenie właściwego znaczenia przepisu prawnego. Interpretator odwołuje się
do różnego typu dyrektyw, które określają sposoby ustalania sensu przepisów prawa
• ostatni etap – formułowanie decyzji interpretacyjnej, która stwierdza, jakie jest właściwe
znaczenie interpretowanego przepisu prawnego
7.3 Teorie wykładni prawa
a) Opisowe teorie wykładni prawa
obrazują rzeczywisty przebieg wykładni prawa. Zajmują się opisem w jaki sposób przebiegała,
przebiega lub będzie przebiegać wykładnia w pewnym zakresie spraw
b) Normatywne teorie wykładni prawa
nie opisują przebiegu, lecz formułują zalecenia, postulaty, jak powinno się dokonywać wykładni
7.4 Wykładnia statyczna
Wykładnią statyczną jest wykładnia prowadząca do ustalenia treści przepisu prawnego zgodnie z
intencją ustawodawcy (historycznego), która faktycznie przyświecała mu przy wydawaniu danego
aktu. Treść normy prawnej nie ulega zmianie w czasie. Od strony praktycznej teoria ta nasuwa pewne
trudności, nie tylko od strony możliwości ustalenia tych intencji (np. w drodze zapoznania się z
uzasadnieniem projektu, wypowiedzi osób biorących udział w tworzeniu). Teorii tej nie da się bowiem
zastosować w przypadku postępu technologicznego i rozwoju instytucji społecznych i prawnych -
przepisy prawa tworzone były bowiem w celu regulacji konkretnych sytuacji.
Wykładnia statyczna ma również pozytywny aspekt: zapewnia stabilność prawa.
7.5 Wykładnia dynamiczna
Wykładnią dynamiczną jest wykładnia prowadząca do ustalenia treści przepisu prawnego zgodnie ze
zmieniającymi się warunkami społeczno-politycznymi. Treść normy prawnej ulega zmianie w czasie
wraz ze zmianą sytuacji. Zgodnie z tą teorią przyjmuje się, że jeżeli współczesny ustawodawca nie
zmieniał dawnych przepisów to opowiada się ona za ich utrzymaniem i stosowaniem w nowych
warunkach.
7.6 Zasada domniemania istnienia racjonalnego ustawodawcy
Podczas interpretowania należy kierować się w.w. zasadą, w której ustawodawca:
• tworzy ustawy zgodne z Konstytucją
• tworzy normy niższego rzędu zgodne z normami wyższego rzędu
• tworzy spójne prawo
• nie stanowi norm zbędnych
• dąży do logicznych i słusznych celów
• przewiduje konsekwencje norm: społeczne i ekonomiczne
• dysponuje najlepszą wiedzą
7.7 Koncepcje wykładni
a) Klaryfikacyjna koncepcja wykładni
• Koncepcja, w której zakłada się, że wykładnia to ustalenie językowego znaczenia (sensu)
przepisu prawnego w sytuacji, gdy przepis ten budzi wątpliwości semantyczne.
• Opiera się na rozróżnieniu sytuacji bezpośredniego rozumienia przepisu prawnego
(sytuacja izomorfii) i pośredniego rozumienia tekstu prawnego poprzez jego interpretację
(sytuacja wykładni).
• Nawiązuje do paremii: clara non sunt interpretanda.
b) Derywacyjna koncepcja wykładni
Występuje w dwóch wersjach:
• Wersja ogólna traktuje rozumienie przepisu prawnego jako wykładnię prawa. Odrzuca
koncepcję bezpośredniego rozumienia terminów języka prawnego. Pojęcie wykładni
odnosi do wszystkich przypadków ustalania znaczenia tekstów prawnych.
• Wersja szczególna eksponuje różnicę pomiędzy przepisem prawnym a normą prawną.
Wykładnia prawa to czynność polegająca na przyporządkowaniu przepisom prawnym
znaczenia w postaci odkodowanych z tekstów prawnych jednoznacznych norm
generalnych i abstrakcyjnych. Celem wykładni jest odtworzenie norm prawnych spośród
zwrotów wysłowionych w przepisach prawnych .
7.8 Ujęcia wykładni
a) Pragmatyczne ujęcie wykładni
Wykładnia jest czynnością interpretatora i polega na rekonstrukcji norm z przepisów prawnych
oraz na ustalaniu znaczenia tekstu prawnego w sytuacji, gdy jest ono wątpliwe.
b) Apragmatyczne ujęcie wykładni
To rezultat czynności interpretatora, czyli zrekonstruowana z przepisów norma prawna .
7.9 Rodzaje wykładni
a) Rodzaje wykładni ze względu na podmiot i moc obowiązującą
 • Wykładnia autentyczna:
Wykładnia dokonywana przez podmiot, który wydał dany akt normatywny. Zazwyczaj
przyjmuje się, że taka wykładnia ma moc wiążącą równą interpretowanemu aktowi.
• Wykładnia doktrynalna
Wykładnia dokonywana przez prawników, najczęściej naukowców, zawarta w opiniach,
artykułach, komentarzach. Nie ma ona mocy wiążącej. Od strony praktycznej można
stwierdzić, iż treść takiej wykładni często uzależniona jest od poglądów zamawiającego.
• Wykładnia legalna:
Wykładnia dokonywana przez wskazane w przepisach, uprawnione organy; o mocy
powszechnie obowiązującej.
• Wykładnia operatywna:
Wykładnia dokonywana podczas stosowania prawa przez organy stosujące prawo w toku
rozpoznawania indywidualnych spraw. Wykładnia taka jest wiążąca dla stron, gdyż
stanowi podstawę rozstrzygnięcia.
b) Rodzaje wykładni ze względu na jej sposób dokonania
• Wykładnia językowa:
Wykładnia językowa polega na ustaleniu znaczenia i zakresu wyrażeń tekstu prawnego ze
względu na język, w którym zostały sformułowane. Z uwagi na to, że pozostałe sposoby
wykładni odchodzą od ustalonego tekstu przepisu, wykładnię językową przeprowadza się
w pierwszej kolejności.
Wykładnia językowa zawiera następujące dyrektywy:
▪ do interpretacji tekstu prawnego mają zastosowanie wszelkie reguły używane w
nauce o języku. Tekst prawny musi być sporządzony zgodnie z regułami
gramatyki.
▪ użycie spójników ma szczególne skutki dla wykładni.
▪ nie wolno traktować żadnego fragmentu interpretowanego przepisu prawnego
jako zbędnego. Ustawodawca kieruje się intencją precyzyjnego wyjaśnienia
wszystkich zagadnień, dlatego nie można ominąć żadnej części wypowiedzi
prawnej.
▪ tam gdzie rozróżnień nie wprowadza sam prawodawca, tam nie wolno ich
wprowadzać interpretatorowi.
▪ jeżeli określony termin należy do terminów specyficznych w określonej dziedzinie
wiedzy, to należy przyjąć, iż termin ten ma takie znaczenie, jak w tych dziedzinach
(domniemanie znaczenia specjalnego)
▪ gdy w systemie prawnym wiążąco ustalono znaczenie określonych zwrotów
prawnych, to należy używać ich właśnie w tym znaczeniu. Dyrektywa ta związana
jest z tzn. definicją legalną - występującą w tekstach prawnych, wprowadzoną
przez prawodawcę w celu ustalenie wiążącego rozumienia poszczególnych
terminów.
▪ gdy nie ma w tekście prawnych definicji legalnych: interpretowanych zwrotom
prawnym nie należy nadawać znaczenie odmiennego od potocznego, chyba że
istnieją dostateczne rację przypisania im odmiennego znaczenia
▪ bez umotywowanych racji nie należy identycznym sformułowaniom w tym
samym akcie prawnym nadawać różnych znaczeń.
▪ wolno odstąpić od znaczenia literalnego jeśli znaczenie to nie prowadzi do
absurdalnych konsekwencji
• Wykładnia systemowa:
Wykładnia systemowa polega na ustaleniu znaczenia interpretowanej normy w
kontekście całego systemu prawa. Podstawowe dyrektywy wykładni systemowej są
następujące:
 ▪ wszystkie normy powinny być interpretowane w sposób zgodny z zasadami
prawa
▪ normie prawnej powinno się nadać znaczenie zgodne z Konstytucją (tzw.
wykładnia prokonstytucyjna), normami prawa międzynarodowego i prawa
europejskiego (tzw. wykładnia proeuropejska)
▪ znaczenie musi być zgodne z regułami danej części systemu, czyli gałęzi prawa
▪ nie należy interpretować przepisów tak aby były one sprzeczne z innymi
przepisami
▪ interpretacji tekstu prawnego dokonuje, uwzględniają systematykę budowy
danego aktu normatywnego, zatem wyciąganie wniosków dotyczących
interpretacji części przepisu może nastąpić dopiero po zdefiniowaniu
podstawowych pojęć przez ustawodawcę
▪ nie wolno interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do luk
• Wykładnia funkcjonalna:
Wykładnia funkcjonalna polega na ustaleniu znaczenia interpretowanej normy prawnej
przez uwzględnienie całego kontekstu funkcjonalnego, jak ustrój ekonomiczny,
społeczno–polityczny, kultura społeczna oraz ideologie etc. W tej interpretacji należy
kierować się przede wszystkim celem, który przyświecał ogłoszeniu danej normy,
koncentrując się na zbadaniu kontekstu, w jakim została ona wydana i celu jaki miała
osiągnąć.
c) Rodzaje wykładni ze względu na jej efekt
• Wykładnia literalna:
Wykładnia dosłowna (interpretatio declarativa) ma miejsce wtedy, gdy spośród różnych
znaczeń uzyskanych za pomocą odmiennych dyrektyw interpretacyjnych, wybrane
zostaje to rozumienie, które zostało ustalone wyłącznie za pomocą dyrektyw językowych.
• Wykładnia zwężająca
Wykładnia zwężająca (interpretatio restrictiva) polega na przypisaniu normie węższego
zakresu niż wynikający wprost z dosłownego brzmienia normy.
• Wykładnia rozszerzająca:
Wykładnia rozszerzająca (interpretatio extensiva) polega na przypisaniu normie
szerszego zakresu niż to wynika z jej brzmienia. Z uwagi na swój charakter występuje
wiele szczególnych ograniczeń stosowania wykładni rozszerzającej.
Są to ograniczenia takie jak:
▪ nie wolno stosować w prawie karnym, jeśli miałoby to prowadzić do rozszerzania
odpowiedzialności karnej oskarżonego (nulla poena sine lege, nullum crimen sine
lege)
▪ nie wolno sotoswać w prawie podatkowym, jeśli miałoby to prowadzić do
rozszerzania opodatkowania (nullum tributum sine lege)
▪ nie wolno rozszerzająco interpretować wyjątków od zasad
▪ nie wolno rozszerzająco interpretować przepisów specjalnych
▪ nie wolno rozszerzająco interpretować przepisów upoważniających

d) Rodzaje wykładni ze względu na materiały wykorzystane w procesie interpretacji

• Wykładnia historyczna:
To sposób ustalenia znaczenia tekstu prawnego, w którym interpretator odwołuje się do
materiałów historycznych zawierających informacje o genezie aktualnie obowiązującej
regulacji prawnej oraz dyskusji towarzyszących jej ustanowieniu.
Określana jest też mianem wykładni subiektywnej lub intencjonalnej, zmierza bowiem do
określenia woli, intencji lub zamiarów historycznego prawodawcy.
• Wykładnia komparatystyczna:
 To interpretacja prawa krajowego z wykorzystaniem informacji o prawie obowiązującym
w innych państwach.

8. Stosowanie prawa
Stosowanie prawa jest terminem wieloznacznym. W podstawowym znaczeniu stosowanie prawa
rozumiane jest jako proces ustalania przez organ władzy publicznej konsekwencji prawnych faktów,
na podstawie obowiązującego prawa.
Zgodnie z tą definicją stosowanie prawa charakteryzowane jest przez cztery elementy: podmiot,
aktywność, skutek, system prawa.

8.1 Elementy charakteryzujące stosowanie prawa

A. Podmiot
Stosowanie prawa charakteryzowane jest jako rodzaj aktywności wskazanego podmiotu,
polegającej na wiążącym ustaleniu praw lub obowiązków osób, ewentualnie stanu prawnego.
Jednocześnie przyjmuje się, iż podmiotem stosującym prawo jest w każdym przypadku organ
władzy publicznej, ewentualnie inny podmiot, który otrzymał kompetencję do stosowania
prawa na podstawie normy prawnej.
B. Stosowanie prawa a przestrzeganie
Ze względu na podmiot stosowanie prawa jest odróżniane od pojęcia przestrzegania prawa,
w którym podmiot jest ujmowany szeroko i odnosi się do każdego hipotetycznego adresata
danej normy prawnej.
C. Aktywność
Stosowanie prawa to ściśle określony proces formułowania decyzji, w którym każda
sekwencja determinuje kolejną.
D. Skutek stosowania prawa
Może być analizowany w trzech rozumieniach:
▪ Językowym – skutek stosowania prawa stanowi językową postać decyzji stosowania
prawa, obejmującą określoną normę indywidualno – konkretną, rozumianą jako typ
wypowiedzi o określonej treści oraz jej uzasadnienie.
▪ Normatywnym – to oznaczone uprawnienie lub obowiązek podmiotu wskazanego w
decyzji.
▪ Realnym- to określone przysporzenie, uzyskanie pewności w zakresie stanu
prawnego lub dolegliwość dotykająca określonego adresata.

8.2 Etapy stosowania prawa

• Etap pierwszy: Decyzja walidacyjna;
• Etap drugi: Decyzja interpretacyjna;
• Etap trzeci: Ustalenie stanu faktycznego. Decyzja dowodowa;
• Etap czwarty: Subsumpcja;
• Etap piąty: Ustalenie konsekwencji i wydanie finalnej decyzji stosowania prawa.
 8.3 Typy stosowania prawa
Typ sądowy
stosowania prawa
• Niepozostawanie podmiotu stosującego
prawo w relacji nadrzędności
organizacyjnej z adresatami wydanej
decyzji stosowania prawa;
• Decyzja stanowi w istocie przekształcenie
normy generalnej i abstrakcyjnej w normę
indywidualną i konkretną – rola
ewentualnej swobody decyzyjnej jest w
znacznym stopniu ograniczona;
• Decyzja stosowania prawa podejmowana
jest wyłącznie w sytuacji sporu prawnego
lub nieustalenia sytuacji prawnej;
• Podmiot stosujący prawo działa na
podstawie i w granicach kompetencji
wyznaczonej przez tzw. przepisy o
właściwości (miejscowej, rzeczowej);
• Istotą stosowania prawa jest zestawienie
zewnętrznego wobec sędziego i
apriorycznie istniejącego prawa z
ustalonym na podstawie racjonalnych
reguł (prawnych i pozaprawnych) stanem
faktycznym.
Typ administracyjny stosowania Typ kierowniczy stosowania prawa
prawa
• Podmiot stosujący prawo nie jest • Stosowany w warunkach kierowania
niezależny od stron postępowania organizacją;
(władztwo administracyjne). Jest • Oparty na prawnym i osobistym
zwykle zainteresowany decyzją, zainteresowaniu podmiotu
jednakże tylko jako organ nie zaś stosującego prawo rozstrzyganą
jako konkretny podmiot. Wydanie sprawą;
decyzji rodzi zwykle prawa lub • Zwiększona rola uznania i zwyczaju.
obowiązki dla organu;
• Podmiot stosujący prawo działa na
podstawie kompetencji i w jej
granicach;
• Podmiot stosujący prawo działa na
wniosek stron albo z urzędu;
Istotą stosowania prawa jest
zestawienie faktów i prawa;
• Decyzja stosowania prawa jest
normą indywidualną i konkretną.

8.4 Ideologia stosowania prawa

• Całokształt postulatów i ocen na temat tego, jak organy powinny stosować prawo, wraz z
ewentualnym uzasadnieniem teoretycznym formułowanych postulatów. Ideologia określa
generalny kierunek stosowania prawa. Może być bardziej lub mniej kompletna.
• Ideologia praworządnej i racjonalnej decyzji stosowania prawa;
• Ideologia swobodnej decyzji sądowej;
• Ideologia związanej decyzji stosowania prawa.

8.5 Model sylogistyczny stosowania prawa

• W tradycyjnym pozytywizmie istotą stosowania prawa we wszystkich jego typach jest tzw.
sylogizm subsumpcyjny. W uproszczeniu pewien typ wnioskowania, oparty na dwóch
przesłankach:
- większa (norma generalna i abstrakcyjna),
- mniejsza (wiąże się z ustaleniem stanu faktycznego) oraz
- wniosek (decyzja podmiotu stosującego prawo).
• Podmiot stosujący prawo podciąga stan faktyczny pod normę prawną.
Koncepcja sylogizmu opiera się na założeniu, że norma generalna ma charakter obiektywny,
ponadto w sposób obiektywny można ustalić stan faktyczny, sylogistyczne rozstrzyganie jako
czynność oparta na schemacie jest formalnie niezależna od przeprowadzającego tę czynność
podmiotu.