Spis treści

Zagadnienia na egzamin – Filozofia ......................................................................................................... 2

1. Objaśnienie terminu „filozofia”. ...................................................................................................... 2
2.Podstawowe paradygmaty w myśleniu filozoficznym. .................................................................... 2
3.Podstawowe dziedziny filozofii i pytania z nimi związane. .............................................................. 3
4.Pojęcie „Arche”. Proszę omówić jedno stanowisko. ........................................................................ 4
5.Co oznacza zasada „homo mensura” i kto ją wprowadził? ............................................................. 4
6.Poglądy Sokratesa. Czym jest intelektualizm etyczny? Kim jest człowiek? ...................................... 5
7.Platon – teoria idei. .......................................................................................................................... 6
8.Platon – teoria cnót kardynalnych. .................................................................................................. 7
9.Arystoteles – definicja klasyczna, zasada sprzeczności w logice, zasada tożsamości. ..................... 7
10.Arystoteles – teoria przyczyn i złożeń bytowych............................................................................ 8
11. Szkoły epoki hellenistycznej – hedonizm umiarkowany Epikura. ................................................. 9
12.Szkoły epoki hellenistycznej – stoicki ideał mędrca. .................................................................... 10
13.Podstawowe problemy filozofii chrześcijańskiej: poglądy Tertuliana na problem relacji wiary i
rozumu a poglądy Anzelma z Aosty................................................................................................... 11
14.Typy dowodów na istnienie Boga (powiazanie nazwisk filozofów z przykładowymi dowodami).
........................................................................................................................................................... 12
15. Podstawowe nurty filozofii nowożytnej: racjonalizm i empiryzm (przedstawiciele i poglądy na
genezę poznania i kryterium prawdy). .............................................................................................. 13
16.Immanuel Kant – filozofia teoretyczna: Czym jest przewrót kopernikański? Co zakłada filozofia
transcendentalna? Co to jest poznanie a priori? Czym się różni zjawisko od rzeczy samej w sobie?
........................................................................................................................................................... 15
17.Immanuel Kant – filozofia praktyczna: co głosi imperatyw kategoryczny? Co podlega ocenie
moralnej, czy skutki, czy intencje działania? Dlaczego człowiek powinien działać dobrze? ............. 16
18.Idealizm niemiecki – główni przedstawiciele i tezy. ..................................................................... 18
19.Filozofia K. Marksa – teoria alienacji i prawo niezamierzonych skutków ludzkich działań. ......... 19
20.Egzystencjalizm – teoria sytuacji granicznych K. Jaspersa. .......................................................... 21
21.Filozofia dialogu - główne tezy. .................................................................................................... 22
 Zagadnienia na egzamin – Filozofia

1. Objaśnienie terminu „filozofia”.

Filozofia - w języku greckim oznacza "umiłowanie mądrości" (philia - przyjaźń, miłość; sophia
- mądrość):
Filozofia jest dziedziną nauki zajmującą się badaniem podstawowych problemów
dotyczących istnienia, wartości, poznania, prawdy, etyki, piękna i wielu innych kwestii życia
oraz świata. Filozofia dąży do poszukiwania odpowiedzi na fundamentalne pytania dotyczące
natury rzeczywistości i ludzkiego bytu, korzystając z rozumowania, analizy, refleksji i
argumentacji logicznej. Jest to dziedzina, która stawia pytania o sens istnienia, granice wiedzy,
sposoby postępowania oraz relacje między jednostką a społeczeństwem. Filozofia ma szeroki
zakres tematyczny i służy rozwijaniu umiejętności krytycznego myślenia oraz poszukiwaniu
nowych perspektyw na świat.

2.Podstawowe paradygmaty w myśleniu filozoficznym.

Zasadnicze zmiany w sposobie filozofowania i zainteresowaniach filozofii określić można

mianem zmiany paradygmatów - (przyjęty w danym momencie historycznym model
uprawiania nauki czy też zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki).

Wyróżnić można trzy, następujące po sobie paradygmaty: ontologiczny, mentalistyczny i

lingwistyczny. Trzeba tu jednak wyraźnie zaznaczyć, iż obecnie paradygmaty te się
przenikają.

 Ontologiczny - Paradygmat ontologiczny koncentruje się na badaniu istnienia i istoty bytu. Skupia
się na pytaniach dotyczących rzeczywistości, bytu oraz natury bycia. Ontologia zajmuje się
kwestiami istnienia, bytu czyli to, co istnieje, i dąży do zrozumienia struktury rzeczywistości.
- Co istnieje? - Jaka jest natura bytu? - Jakie są podstawowe struktury rzeczywistości?

 Mentalistyczny - Paradygmat mentalistyczny skupia się na zrozumieniu relacji między umysłem a

rzeczywistością. Koncentruje się na mentalnych procesach, jak myślenie, percepcja czy
świadomość, oraz ich wpływie na postrzeganie świata zewnętrznego. Ten paradygmat bada
również kwestie świadomości, intencjonalności oraz natury umysłu.
- Jakie są relacje między umysłem a rzeczywistością?
- Co determinuje sposób, w jaki postrzegamy świat? - Jakie są podstawowe cechy świadomości?
 Lingwistyczny - Paradygmat lingwistyczny kładzie nacisk na język i jego rolę w tworzeniu i
kształtowaniu myśli oraz rzeczywistości. Skupia się na analizie struktury języka, znaczenia słów i
konstrukcji zdaniowych, a także na tym, w jaki sposób język wpływa na nasze myślenie i
postrzeganie świata. Paradygmat ten zakłada, że język determinuje nasze sposoby myślenia i
interpretacji rzeczywistości.
- Jak język wpływa na nasze sposoby myślenia? - W jaki sposób używany język kształtuje nasze
postrzeganie świata? - Jakie są relacje między językiem a rzeczywistością?

3.Podstawowe dziedziny filozofii i pytania z nimi związane.

 Filozofia Nauki - analizuje naturę nauki, procesy naukowe, oraz ich podstawy i założenia.
 Pytania: Co odróżnia naukę od innych form poznania? Jakie są kryteria naukowości teorii?

 Filozofia Polityki - bada teorie polityczne, władzę, sprawiedliwość społeczną i organizację

społeczeństwa.
 Pytania: Jakie są fundamenty sprawiedliwości społecznej? Jaką rolę powinno pełnić
państwo?

 Antropologia - zajmuje się badaniem istoty człowieka, jego natury, kultury oraz rozwoju
społecznego.
 Pytania: Czym jest istota człowieczeństwa? Jakie są podstawowe cechy człowieka?

 Kosmologia - filozofia zajmująca się badaniem kosmosu, wszechświata i struktury

rzeczywistości.
 Pytania: Jak powstał wszechświat? Jaka jest natura czasu i przestrzeni?

 Epistemologia - filozofia wiedzy, analizuje źródła wiedzy, procesy poznawcze i granice

ludzkiego poznania.
 Pytania: Jak poznajemy świat? Czy istnieje absolutna pewność wiedzy?

 Logika/Metodologia - zajmuje się poprawnością myślenia, regułami rozumowania i

analizą argumentacji.
 Pytania: Jakie są zasady poprawnego wnioskowania? Jak odróżnić argument logiczny od
błędnego?

 Etyka - badanie moralności, wartości, norm i ocen moralnych.

 Pytania: Jak definiujemy dobro? Czy istnieją uniwersalne zasady etyczne?
 Estetyka - filozofia piękna, zajmuje się oceną sztuki, piękna i doznań estetycznych.
 Pytania: Co jest piękne? Jak oceniamy dzieła sztuki?

 Aksjologia - filozofia wartości, badanie wartości moralnych, estetycznych i

metafizycznych.
 Pytania: Jakie są podstawy wartości? Czym jest dobro?

 Ontologia - filozofia bytu, zajmuje się badaniem istnienia, bytu i rzeczywistości.

 Pytania: Czym jest istnienie? Jakie byty istnieją w świecie?

Te dziedziny stawiają fundamentalne pytania dotyczące istnienia, poznania, moralności,

sztuki i wartości. Ich analiza jest kluczowa w refleksji nad naturą rzeczywistości oraz naszej
relacji z nią.

4.Pojęcie „Arche”. Proszę omówić jedno stanowisko.

Arché, zasada, prazasada – w filozofii przedsokratejskiej termin oznaczający praprzyczynę

wszystkich bytów, zasadę oraz najbardziej zasadnicze tworzywo, prasubstancję, z której
powstały wszystkie rzeczy i zarazem podstawowy składnik rzeczywistości.

Pierwotna zasada kierująca światem, wszechświatem. Istnienie tej zasady postulowała jońska
filozofia przyrody. Pierwsze teorie filozoficzne charakteryzował właśnie pogląd, że wszystko,
co istnieje, posiada wspólną prazasadę, arché.

Np. Tales był inicjatorem filozofii przyrody – jako pierwszy mówił o istnieniu jedynej zasady –
przyczyny wszystkich istniejących rzeczy, uznając, że jest nią woda. Według Talesa zasada
źródłem (początkiem) rzeczy, jak zarówno ich ujściem (końcem). Zasadą było to, z czego
powstały rzeczy, dzięki czemu są i na co się rozpadną. Tales uznał, że prazasadą jest woda,
gdyż jest ona niezbędna do istnienia życia. Zauważył, że zawiera się we wszystkim co żywe,
wysychając z tego co martwe. Ponadto woda nieustannie się zmienia, zarówno pod względem
stanu skupienia jak i kształtu (przybiera kształt naczynia w którym się znajduje).

5.Co oznacza zasada „homo mensura” i kto ją wprowadził?

homo mensura omnium - [‘człowiek miarą wszystkiego’]

Zasada "homo mensura" to łacińska fraza, której tłumaczenie brzmi "człowiek jest miarą
wszystkiego". Ta zasada została wprowadzona przez greckiego filozofa Protagorasa.
 Człowiek jako miara:

Zasada ta mówi nam, że to, co uważamy za prawdę lub wartościowe, zależy od tego, jak my,
ludzie, to postrzegamy. Każdy z nas ma swoje własne spojrzenie na świat, i to spojrzenie jest
dla naszej indywidualnej perspektywy najważniejsze.

 Brak jednej, obiektywnej prawdy:

Zasada "homo mensura" zakłada, że nie ma jednej, stałej prawdy, która obowiązuje dla
wszystkich ludzi. To, co dla jednej osoby jest prawdziwe czy ważne, dla innej może być
inaczej. Oznacza to, że nasze zdanie na temat rzeczy zależy od tego, kim jesteśmy, gdzie
jesteśmy i jakie mamy doświadczenia.

 Subiektywność i różnorodność punktów widzenia:

Zasada ta podkreśla subiektywność, czyli to, jak bardzo nasze własne uczucia, doświadczenia
i przekonania wpływają na to, co uważamy za prawdziwe. Ponadto, zasada "homo mensura"
podkreśla, że różni ludzie mogą mieć różne punkty widzenia na świat i wszystkie są w
pewnym sensie "poprawne" dla nich.

Ostatecznie, zasada "homo mensura" Protagorasa mówi nam, że ludzie są miarą tego, co
uważają za ważne czy prawdziwe, i że różnorodność naszych punktów widzenia jest
naturalna i zrozumiała.

6.Poglądy Sokratesa. Czym jest intelektualizm etyczny? Kim jest człowiek?

Intelektualizm etyczny – pogląd głoszący, że postępowanie człowieka zależy wyłącznie od

jego wiedzy na temat dobra i zła.

Poglądy Sokratesa na intelektualizm etyczny skupiały się na przekonaniu, że dobre

postępowanie wynika z posiadania wiedzy i rozumienia. Intelektualizm etyczny to idea, która
zakłada, iż ludzie podejmują dobre decyzje, gdy tylko posiadają pełną wiedzę na dany temat.
Sokrates uważał, że nikt nie działa celowo i świadomie źle, ponieważ z jego perspektywy
brak wiedzy prowadzi do błędnych decyzji.
Co do pytania kim jest człowiek - Sokrates twierdził, że człowiek jest istotą zdolną do
poznania i rozumienia. Dla niego najważniejsze było rozwijanie swojej wiedzy oraz dbałość o
moralność i etykę. Człowiek jest według Sokratesa istotą poszukującą prawdy i dążącą do
doskonalenia moralnego.

Poglądy Sokratesa koncentrowały się na rozmowach filozoficznych, dialogach, i przekonaniu,

że prawdziwa mądrość tkwi w wewnętrznym poznaniu siebie oraz zrozumieniu otaczającego
świata. Sokrates przekonywał, że ważne jest, aby zadawać pytania, poszukiwać odpowiedzi i
refleksji nad własnymi przekonaniami, aby osiągnąć lepsze zrozumienie samego siebie i
swojego miejsca w społeczeństwie.

Według Sokratesa to dusza jest właściwym człowiekiem, jego „ja”. To ona odróżnia go
bowiem od świata zwierząt.

7.Platon – teoria idei.

Idea u Platona:

IDEA - niematerialne zjawiska, są poza rzeczywistością, są wieczne, doskonałe, organizują

świat, po prostu istnieją, wieczne i niezmienne.

Platonowska teoria idei, znana również jako teoria form -była fundamentalnym elementem
filozofii Platona. Według niej, rzeczywistość materialna jest jedynie cieniem, czyli
niedoskonałą kopią rzeczywistości idealnej, czyli formy. Formy te istnieją niezależnie od
świata zmysłowego i są doskonałymi, niezmienialnymi wzorcami, które determinują istnienie
rzeczy materialnych.

Platon opisywał teorię idei jako świat realny, niepoznawalny przez zmysły, dostępny jedynie
intelektowi. Dla niego najważniejsze było dążenie do poznania i zrozumienia form
doskonałych, które są pierwowzorami rzeczy materialnych. Platon przedstawiał ten świat idei
jako hierarchię form, gdzie najwyższą formą była idea dobra, będąca źródłem wszelkiego bytu
i poznania.

Platon odkrył, że istnieje rzeczywistość, która jest metafizyczna.

1. Istnieje byt, który bezpośrednio nie jest dany. Ten odkryty przez się byt nazywał „ideą". Idei
jest wiele, stanowią odrębny świat, ustrój świata idei jest hierarchiczny,

2. Rzeczy są zmienne, a idee niezmienne.

3. Jaskinia – widzimy cienie idei.

8.Platon – teoria cnót kardynalnych.

Platońska teoria cnót kardynalnych jest jedną z kluczowych koncepcji filozoficznych

autorstwa Platona. Według tej teorii, istnieją cztery główne cnoty kardynalne, które stanowią
podstawę moralności i etyki. Są nimi Męstwo, Sprawiedliwość, Mądrość i Umiarkowanie.

1. Męstwo (dzielność) - odnosi się do odwagi, determinacji i wytrwałości w działaniu,

niezależnie od trudności czy przeciwności.

2. Sprawiedliwość - oznacza równość, uczciwość i przestrzeganie zasad moralnych wobec

innych.

3. Mądrość - to umiejętność rozumowania, refleksji i podejmowania mądrych decyzji

opartych na rozsądku i wiedzy.

4. Umiarkowanie - polega na zachowaniu równowagi i umiaru we wszystkich sferach życia,

unikaniu skrajności i nadmiaru.

Te cnoty kardynalne według Platona stanowią fundamenty dla moralnego postępowania

człowieka oraz harmonijnego funkcjonowania społeczeństwa. Zostały szczegółowo
omówione w jego dziełach, takich jak "Państwo" czy "Faidros".

9.Arystoteles – definicja klasyczna, zasada sprzeczności w logice, zasada

tożsamości.

 Definicja klasyczna: Odnosi się do podstawowych założeń logiki klasycznej, obejmujących

trzy zasady: dwuwartościowości, sprzeczności i wyłączonego środka. Jest to
fundamentalna zasada, która zakłada, że sądy można przypisać jako prawdziwe lub
fałszywe, bez możliwości bycia jednocześnie prawdziwym i fałszywym.

 Zasada sprzeczności: Arystoteles formułuje zasadę sprzeczności jako fundamentalną

maksymę logiczną, która stwierdza, że zdanie logiczne nie może być jednocześnie
prawdziwe i fałszywe. Innymi słowy, mówi on, że sprzeczności nie mogą zachodzić
jednocześnie w kontekście logicznym.

 Zasada tożsamości: Zasada tożsamości jest jednym z podstawowych założeń logiki i

dotyczy indywidualności bytów. Arystoteles sformułował ją jako zasadę, że każdy byt jest
tym samym, co on sam. Z tego wynika, że każda rzecz jest tożsama sobie i różna od
innych. Zasada tożsamości pomaga w określaniu jednoznacznych i spójnych relacji między
bytami w ramach logiki.
10.Arystoteles – teoria przyczyn i złożeń bytowych.

Arystoteles w swojej teorii przyczyn wyróżniał cztery rodzaje przyczyn, które wyjaśniały
powstawanie i istnienie rzeczy. Te cztery przyczyny to:

1. Przyczyna materialna: Jest to materia, z której dany obiekt jest wykonany.

2. Przyczyna formalna: Określa postać lub strukturę, która nadaje rzeczy swoje określone
cechy.

3. Przyczyna skuteczna: Jest to siła sprawcza działająca i powodująca powstanie rzeczy.

4. Przyczyna ostateczna: Definiuje cel lub powód, dla którego rzecz istnieje.

Teoria przyczyn Arystotelesa była szerokim podejściem do wyjaśniania zjawisk i

rzeczywistości poprzez zidentyfikowanie tych czterech rodzajów przyczyn. Jego teoria
podkreślała znaczenie zrozumienia zarówno materialnego, jak i docelowego aspektu bytu.

Złożenia bytowe według Arystotelesa to pojęcie hilemorfizmu, które zakłada, że każdy byt
składa się z dwóch elementów: materii (hyle) i formy (morfē). Według Arystotelesa:

 Materia - jest potencjalnością, tzn. to z czego coś jest zrobione, to co stanowi bazę bądź
substancję będącą podłożem formy.

 Forma - natomiast jest aktywnością, to co nadaje rzeczy swoje konkretne cechy, kształt,
strukturę, czyli to, co podnosi materię do poziomu bytu zdefiniowanego i
rozpoznawalnego.

Arystoteles uważał, że połączenie materii i formy jest nieodłączne i konieczne dla istnienia
bytu. Forma nadaje sens i strukturę materii, natomiast materia dostarcza podstawy i
substancji dla formy. Złożenia bytowe stanowiły fundamentalny element jego filozofii
metafizycznej, wprowadzając tym samym nowy sposób patrzenia na istnienie świata.
11. Szkoły epoki hellenistycznej – hedonizm umiarkowany Epikura.

Hedonizm umiarkowany – każda przyjemność jest dobra, ale nie każda jest pożądana.

Hedonizm umiarkowany Epikura był filozoficzną doktryną rozwiniętą przez starożytnego

greckiego filozofa Epikura z okresu hellenistycznego. Według Epikura, głównym celem życia
był osiągnięcie szczęścia i unikanie cierpienia poprzez osiągnięcie stanu spokoju oraz
umiarkowanej przyjemności. Szkoła epoki hellenistycznej głoszona przez Epikura zakładała,
że prawdziwa przyjemność pochodzi z unikania nadmiernych pragnień i emocji, a zamiast
tego skoncentrowana jest na osiągnięciu harmonii umysłu poprzez prostotę, przyjaźń oraz
rozwój duchowy. Mówił także o tym, że aby być szczęśliwym, potrzebujemy jedynie
niezbędnych potrzeb fizycznych i psychicznych spełnionych, a nadmiar dóbr materialnych czy
luksusów nie prowadzi do prawdziwej satysfakcji. Epikur głosił również, że jedyną drogą do
osiągnięcia życiowej radości jest rozwijanie umiejętności cieszenia się prostymi
przyjemnościami oraz odrzucenie nadmiernych pożądań.

Epikur stworzył swoją teorię - rachunek przyjemności. Za najbardziej wartościowe

przyjemności uważał te, których osiągnięcie nie wymaga wysiłku i które nie są związane z
przykrymi następstwami.

 radość samego życia

 inne przyjemności bierne, czyli nie wymagające świadomego wysiłku

 przyjemności czynne – czyli wymagające wysiłku w ich osiągnięciu i często też związane z
przykrymi konsekwencjami.

 duchowe – takie jak czytanie, oglądanie przedstawień teatralnych, dysputa filozoficzna itp.
– które co prawda wymagają wysiłku, ale nie są raczej związane z przykrymi
dolegliwościami.

 fizyczne – takie jak jedzenie, seks itp. – które również wymagają wysiłku i są też zawsze
obarczone ryzykiem fatalnych skutków ubocznych, takich jak przejedzenie czy choroby
weneryczne.
12.Szkoły epoki hellenistycznej – stoicki ideał mędrca.

W epoce hellenistycznej, ideałem mędrca według stoicyzmu był człowiek, który osiągał
doskonałość moralną i duchową poprzez praktykowanie cnót i podążanie za logiką natury.
Stoicyzm kładł nacisk na kontrolę emocji, życie zgodne z rozumem i zgodę z naturą.
Mędrzec stoicki był postrzegany jako osoba opanowana, niewzruszona przez warunki
zewnętrzne i gotowa do akceptacji losu. Cnoty takie jak mądrość, odwaga, umiarkowanie i
sprawiedliwość były podstawą ideału mędrca stoickiego, który dążył do osiągnięcia spokoju
ducha i harmonii z otaczającym światem.

Cechy idealnego mędrca szczegółowo:

1. Opanowanie emocji (apatia):

Stoicyzm kładł duży nacisk na opanowanie emocji i utrzymanie spokoju w obliczu trudności.
Mędrzec stoicki nie jest sterowany emocjami, ale utrzymuje spokój umysłu niezależnie od
okoliczności. To podejście jest nazywane "apatia", co oznacza nie "brak uczuć", ale raczej
panowanie nad nimi.

2. Zgodność z naturą:

Mędrzec stoicki żyje zgodnie z naturą, zarówno swoją, jak i wszechświata. Akceptuje to, co
nieuniknione, i dostosowuje się do porządku świata. Stoicyzm podkreśla, że jednostka
powinna dostosować swoje postępowanie do zasad moralnych, które wynikają z samej
natury.

3. Równowaga między determinizmem a wolną wolą:

Stoicyzm przyjmuje ideę determinizmu, zakładając, że wszechświat jest poddany ściśle

określonym prawom, ale jednocześnie daje miejsce dla wolnej woli w podejmowaniu decyzji.
Mędrzec stoicki wie, co jest poza jego kontrolą, a co znajduje się w jego mocy, i skupia się na
tym, co może kontrolować.

4. Odpowiedzialność i etyka:

Stoicyzm promuje silne poczucie odpowiedzialności za swoje postępowanie. Mędrzec stoicki

kieruje się etyką opartą na cnotach, takich jak mądrość, umiarkowanie, sprawiedliwość i
odwaga. Dąży do doskonalenia siebie poprzez praktykę tych cnot.

5. Afirmacja życia zgodnego z rozumem:

Mędrzec stoicki żyje zgodnie z rozumem i dąży do doskonałości intelektualnej. Ceni życie
zgodne z wartościami, które wynikają z rozumu, a nie poddaje się chwilowym kaprysom czy
przyjemnościom.
6. Bezkompromisowa uczciwość:

Mędrzec stoicki dąży do uczciwości wobec samego siebie i innych. Jest to postawa
bezkompromisowej prawości, która nie ulega pokusom i trzyma się zasady, nawet w obliczu
trudności.

13.Podstawowe problemy filozofii chrześcijańskiej: poglądy Tertuliana na

problem relacji wiary i rozumu a poglądy Anzelma z Aosty.

Tertulian:

 Relacja wiary i rozumu:

 Tertulian uważał, że wiara stoi ponad rozumem i nie można jej racjonalnie uzasadnić. Dla
niego wiara jest absolutna i niepodważalna, niezależnie od argumentacji racjonalnej.

 Tezy:

 "Credo quia absurdum" (Wierzę, ponieważ jest absurdalne): Tertulian podkreślał aspekt
irracjonalności wiary, co oznaczało przyjęcie jej nawet w obliczu braku zrozumienia czy
racjonalnego uzasadnienia.
 Priorytet wiary: Dla Tertuliana wiara była najważniejsza i niepodzielnie dominująca nad
rozumem.

Anzelm z Aosty:

 Relacja wiary i rozumu:

 Anzelm łączył wiarę z rozumem, uznając, że rozum może wspierać wiarę i pomagać w jej
zrozumieniu. Dążył do racjonalnego uzasadnienia istnienia Boga.

 Tezy:

 "Fides quaerens intellectum" (Wiara szukająca zrozumienia): Anzelm podkreślał dążenie

do zrozumienia wiary poprzez rozumowanie i poszukiwanie racjonalnych argumentów.
Zestawienie:

Tertulian: Koncentrował się na bezwarunkowej akceptacji wiary, jej irracjonalności i

priorytecie nad rozumem.

Anzelm: Natomiast Anzelm zdolny był do połączenia wiary z rozumem, szukając racjonalnych
podstaw dla istnienia Boga i dążąc do zrozumienia tajemnic wiary poprzez intelektualne
wsparcie.

Te różnice w podejściu do relacji między wiarą a rozumem wskazują na głęboką dyskusję w

filozofii chrześcijańskiej dotyczącą źródeł i natury wiary oraz jej związku z rozumem.

14.Typy dowodów na istnienie Boga (powiazanie nazwisk filozofów z

przykładowymi dowodami).
Istnieje wiele argumentów filozoficznych na istnienie Boga, a różni filozofowie formułowali
różne typy dowodów. Oto kilka przykładów dowodów i powiązanych z nimi nazwisk
filozofów:

1. Dowód ontologiczny:
 Przedstawiciel: Anzelm z Canterbury.
 Idea: Istnienie Boga wynika z samej definicji Boga. Anzelm argumentuje, że Bóg, jako
najdoskonalsze istnienie, musi istnieć także w rzeczywistości, ponieważ gdyby nie istniał,
nie byłby najdoskonalszym istnieniem.

2. Dowód kosmologiczny (przyczynowości):

 Przedstawiciel: Tomasz z Akwinu.
 Idea: Wskazuje na konieczność istnienia pierwszej przyczyny, która rozpoczynała łańcuch
przyczyn i skutków. Ta pierwsza przyczyna jest identyfikowana jako Bóg, będący
niepochodzącą i niezależną przyczyną.

3. Dowód ontologiczny:
 Przedstawiciel: Alvin Plantinga.
 Idea: Plantinga rozwija klasyczny dowód ontologiczny, argumentując, że jeśli istnienie
Boga jest możliwe (a nie sprzeczne), to istnienie Boga musi być konieczne. Plantinga
używa narzędzi logiki modalnej, aby udowodnić istnienie Boga jako konieczności.

4. Dowód z doświadczenia religijnego (dowód mistyczny):

 Przedstawiciel: William James.
 Idea: James argumentuje, że doświadczenia religijne i mistyczne są prawdziwymi źródłami
poznania Boga. Jego podejście opiera się na subiektywnym doświadczeniu jednostki jako
źródła przekonania o istnieniu Boga.

5. Dowód moralny:
 Przedstawiciel: Immanuel Kant.
 Idea: Kant argumentuje, że istnienie moralnych zasad i poczucie moralnego obowiązku
wskazuje na istnienie Boga jako niezbędnego warunku dla istnienia obiektywnych norm
moralnych.

6. Dowód z projektu inteligentnego:

 Przedstawiciel: William Paley.
 Idea: Paley argumentuje, że skomplikowane struktury i adaptacje w przyrodzie wskazują
na istnienie projektanta (Boga), podobnie jak zegarek wskazuje na zegarmistrza.

15. Podstawowe nurty filozofii nowożytnej: racjonalizm i empiryzm

(przedstawiciele i poglądy na genezę poznania i kryterium prawdy).

1. Racjonalizm:

Racjonalizm to nurt filozoficzny, który zakłada, że główne źródło wiedzy o świecie pochodzi z
rozumu i intelektu.

Poglądy na genezę poznania:

Racjonalizm uważa, że podstawowe idee i zasady są a priori (niezależne od doświadczenia) i

istnieją w naszym umyśle od urodzenia.

Kryterium prawdy:

Racjonalizm uznaje, że prawdziwe są tylko te twierdzenia, które są logicznie konsekwentne i

zgodne z rozumem.

Przedstawiciele:

 René Descartes (1596-1650):

Geneza poznania: Descartes rozpoczynał od metodycznego wątpienia, przyjmując, że jedyną

pewnością jest istnienie myśli ("cogito, ergo sum"). Następnie, korzystając z racjonalnego
rozumowania, próbował udowodnić istnienie Boga i świata zewnętrznego.

Kryterium prawdy: Racjonalizm Descartesa opierał się na "jasnych i wyraźnych ideach",

uznając, że prawda jest wynikiem jasnego i nieomylonego myślenia.

 Baruch Spinoza (1632-1677):

Geneza poznania: Spinoza opowiadał się za ideą substancji boskiej (Bóg albo Natura),
będącej jedyną rzeczywistością. Poznanie polega według niego na zrozumieniu koniecznych
relacji między ideami.
Kryterium prawdy: Dla Spinozy prawda była związana z intelektualnym zrozumieniem
rzeczywistości, a nie z emocjonalnym doświadczeniem.

 Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716):

Geneza poznania: Leibniz twierdził, że umysł ludzki działa jak nieskończony zegar, generując
nieskończoną ilość monadycznych percepcji. Każda monada ma wewnętrzny rozwój, a
poznawanie świata polega na "rozpakowywaniu" wewnętrznych możliwości.

Kryterium prawdy: Leibniz uznawał prawdę matematyczną za idealny standard poznania, a

myślenie racjonalne za klucz do poznania rzeczywistości.

2. Empiryzm:

Empiryzm to nurt filozoficzny, który twierdzi, że źródłem wiedzy są wyłącznie doświadczenia

sensoryczne i obserwacje.

Poglądy na genezę poznania:

Empirycy uważają, że umysł jest początkowo tabula rasa (pusta tablica) i wiedza jest
wytwarzana poprzez doświadczenie zmysłowe.

Kryterium prawdy:

Empiryzm zakłada, że prawdziwe są tylko te twierdzenia, które są oparte na obserwacji i

doświadczeniu sensorycznym.

Przedstawiciele:

 John Locke (1632-1704):

Geneza poznania: Locke twierdził, że umysł ludzki jest jak "biała kartka" (tabula rasa) przy
narodzeniu, a wszelkie idee pochodzą z doświadczenia zmysłowego.

Kryterium prawdy: Locke uznawał doświadczenie zmysłowe za podstawę poznania i prawdy.

To, co jest dostępne zmysłom, może być uznane za prawdziwe.

 George Berkeley (1685-1753):

Geneza poznania: Berkeley negował istnienie materialnego świata, uznając, że istnieją

jedynie idee w umyśle Bożym. Rzeczywistość istnieje poprzez bycie postrzeganą.

Kryterium prawdy: Berkeley uznawał za prawdziwe to, co jest postrzegane, a istnienie

opierał na byciu postrzeganym przez umysł.

 David Hume (1711-1776):

Geneza poznania: Hume kwestionował koncepcję przyczynowości i podkreślał rolę zwyczaju
i asocjacji w tworzeniu pojęć.

Kryterium prawdy: Hume skłaniał się ku sceptycyzmowi, kwestionując absolutną pewność.

Prawda według niego opierała się na zwyczaju i doświadczeniu, ale była względna i podlegała
zmianom.

16.Immanuel Kant – filozofia teoretyczna: Czym jest przewrót

kopernikański? Co zakłada filozofia transcendentalna? Co to jest poznanie a
priori? Czym się różni zjawisko od rzeczy samej w sobie?

Immanuel Kant był niemieckim filozofem żyjącym w XVIII wieku, a jego prace z zakresu
filozofii teoretycznej są związane z epoką, która nazywana jest czasami "przewrotem
kopernikańskim". W skrócie, filozofia teoretyczna Kanta skupia się na badaniu natury
poznania i struktury wiedzy. Jego prace głównie skupiają się na trzech obszarach:
epistemologii (teoria poznania), metafizyce (badanie rzeczywistości) i etyce (badanie
moralności).

Przewrót kopernikański:

Przewrót kopernikański to koncepcja wprowadzona przez Immanuela Kanta, która odnosi się
do rewolucji w sposobie myślenia o poznaniu. W kontekście filozofii Kanta, ten przewrót
odnosi się do zmiany perspektywy, podobnie jak w astronomii, kiedy to Kopernik zmienił
nasze rozumienie układu słonecznego. W przypadku Kanta, przewrót kopernikański polega
na tym, że to nie świat zewnętrzny determinuje nasze poznanie, lecz nasz umysł nadaje sens
doświadczeniu.

Filozofia transcendentalna:

Filozofia transcendentalna Immanuela Kanta skupia się na badaniu warunków możliwości

poznania. Kant analizuje, jak ludzki umysł organizuje i interpretuje doświadczenie, tworząc
tym samym strukturę poznawczą. Kilka kluczowych koncepcji z tej filozofii to:

1. Transcendentalna estetyka: Kant bada, jakie warunki umożliwiają nam doświadczanie

przestrzeni i czasu.
2. Transcendentalna analityka: Analizuje strukturę pojęć, zrozumienia i wnioskowania,
skupiając się na kategoriach poznawczych, takich jak przyczyna, substancja czy relacja.
3. Transcendentalna dialektyka: Zajmuje się granicami poznania, odkrywając, jakie pytania
są poza zasięgiem ludzkiego rozumu.
Poznanie a priori:

Poznanie a priori to rodzaj wiedzy, który nie wymaga doświadczenia zmysłowego. Kant
twierdził, że istnieją pewne zasady poznania, takie jak matematyka czy pewne aspekty fizyki,
które są niezależne od doświadczenia empirycznego. To poznanie jest związane z naszymi
umiejętnościami poznawczymi i warunkami samego myślenia.

Zjawisko a rzecz sama w sobie:

1. Zjawisko (fenomen): To to, co postrzegamy za pomocą naszych zmysłów. Dla Kanta, to,
co możemy zobaczyć, usłyszeć czy dotknąć, to zjawisko. Jest to nasza interpretacja danych
zmysłowych.
2. Rzecz sama w sobie (noumen): To rzeczywistość niezależna od naszego doświadczenia.
Kant twierdził, że nie mamy bezpośredniego dostępu do rzeczy samej w sobie, ponieważ
wszystko, co postrzegamy, jest poddane naszym kategoriom poznawczym.

Kant uważał, że nasze poznanie jest ograniczone do zjawisk, ponieważ jesteśmy zawsze
związani warunkami poznawczymi naszego umysłu. Rzeczy same w sobie są dla nas
niepoznawalne w sposób bezpośredni, co stanowi kluczowy element jego filozofii
transcendentalnej.

W skrócie, Kant zmienił myślenie o tym, jak zdobywamy wiedzę, mówiąc, że nasz umysł
odgrywa aktywną rolę w tym procesie. Filozofia transcendentalna Kanta to badanie
warunków poznania, poznanie a priori to wiedza bez doświadczenia, a różnica między
zjawiskiem a rzeczą samą w sobie to rozróżnienie między tym, co widzimy, a tym, co może
istnieć niezależnie od naszego postrzegania.

17.Immanuel Kant – filozofia praktyczna: co głosi imperatyw kategoryczny?

Co podlega ocenie moralnej, czy skutki, czy intencje działania? Dlaczego
człowiek powinien działać dobrze?

Imperatyw kategoryczny to centralne pojęcie w filozofii praktycznej Immanuela Kanta. Jest

to fundamentalna zasada etyczna, która wyraża, jak według Kanta powinniśmy postępować
moralnie.

Imperatyw kategoryczny:
1. Główne zasady:
 Imperatyw kategoryczny stwierdza, że nasze działania powinny być zgodne z pewnymi
uniwersalnymi zasadami, które mają charakter kategoryczny, czyli są obowiązujące
niezależnie od naszych indywidualnych pragnień czy sytuacji.

2. Formułowanie imperatywu kategorycznego:

 Kant formułował go w kilku różnych wersjach, ale jedną z najważniejszych jest: "Postępuj
tylko według zasady, której jednocześnie możesz chcieć, aby stała się powszechnym
prawem."

3. Uniwersalność zasady:
 Kluczowym elementem imperatywu kategorycznego jest idea, że zasada, według której
postępujemy, powinna być taka, że wszyscy ludzie mogliby ją zaakceptować i stosować w
podobnych sytuacjach.

Ocena moralna - Skutki vs. Intencje:

1. Intencje działania:
 Dla Kanta, ocena moralna opiera się głównie na intencjach, czyli motywacjach, które
kierują naszymi działaniami. Nawet jeśli skutki są negatywne, jeżeli intencje były dobre i
zgodne z imperatywem kategorycznym, to działanie jest uznawane za moralnie właściwe.

2. Skutki działania:
 Skutki mają znaczenie jedynie wtedy, gdy wpływają na ocenę intencji. Jeśli, na przykład,
ktoś działał z dobrymi intencjami, ale skutki były nieprzewidziane i negatywne, to według
Kanta to dobre intencje nadal nadają działaniu wartość moralną.

Dlaczego człowiek powinien działać dobrze?

1. Imperatyw kategoryczny jako norma moralna:

 Kant uznaje imperatyw kategoryczny za fundamentalną normę moralną, wynikającą z
samej natury ludzkiej. Jego zdaniem, ludzie są zdolni do rozumienia i podążania za
zasadami moralnymi, które są obowiązujące dla wszystkich.

2. Równość moralna:
 Kant wierzył w równość moralną wszystkich ludzi i uważał, że zasady moralne muszą być
uniwersalne, aby były sprawiedliwe. Każdy człowiek powinien działać dobrze, ponieważ
zasady moralne, które nakazują dobre postępowanie, są zgodne z jego wrodzoną
zdolnością do rozumu.
W skrócie, według Kanta, imperatyw kategoryczny wyznacza normy moralne, które opierają
się na uniwersalnych zasadach i intencjach działania, a nie tylko na skutkach. Człowiek
powinien działać dobrze, ponieważ to zgodne z jego zdolnością do rozumu i równością
moralną.

18.Idealizm niemiecki – główni przedstawiciele i tezy.

Idealizm niemiecki to filozoficzny nurt, który rozwijał się głównie w Niemczech w XVIII i XIX
wieku. Główni przedstawiciele to m.in. Immanuel Kant, Johann Gottlieb Fichte, Friedrich
Wilhelm Schelling i Georg Wilhelm Friedrich Hegel.

W prosty sposób można powiedzieć, że idealizm niemiecki zajmował się pytaniem, w jaki
sposób poznajemy świat i jak nasza świadomość wpływa na rzeczywistość. Filozofowie tego
nurtu zwracali uwagę na to, że nasze myśli, intuicje i sposób postrzegania kształtują to, co
uważamy za prawdziwe.

W skrócie:

 Poznanie i umysł: Idealizm niemiecki badał, w jaki sposób nasza świadomość i myśli
wpływają na to, co postrzegamy jako rzeczywistość.

 Rola podmiotu: Filozofowie z tego nurtu podkreślali aktywną rolę ludzkiego umysłu w
tworzeniu znaczenia i interpretacji świata.

 Dialektyka i rozwój: Hegel wprowadził koncepcję dialektyki, czyli procesu konfrontacji i

syntezy przeciwstawnych idei. Filozofowie interesowali się także rozwojem historii i ducha
ludzkiego.

W skrócie, idealizm niemiecki to podejście filozoficzne, które podkreśla, że nasza

świadomość odgrywa istotną rolę w konstrukcji rzeczywistości, a pojęcia takie jak rozwój
historii i dialektyka są kluczowe dla zrozumienia tego procesu.

Poniżej znajdziesz krótkie omówienie tez głównych przedstawicieli:

1. Immanuel Kant (1724-1804):

 Tezy:

 Transcendentalny idealizm: Kant wprowadził koncepcję transcendentalnego idealizmu,

zakładając, że pewne elementy rzeczywistości, takie jak przestrzeń i czas, są wynikiem
aktywnego udziału umysłu ludzkiego. To, co postrzegamy, zależy od naszej struktury
poznawczej.
 A priori i a posteriori: Kant wprowadził podział na poznanie a priori (niezależne od
doświadczenia) i a posteriori (zależne od doświadczenia).

 Kategoria pojęcia: Wprowadził pojęcie kategorii pojęcia, twierdząc, że są one

fundamentem naszego poznania.

2. Johann Gottlieb Fichte (1762-1814):

 Tezy:

 Idealizm transcendentalny: Fichte rozwijał transcendentalny idealizm Kanta, uznając, że

cała rzeczywistość jest produktem aktywnego akta twórczego Ja.

 Etyka idealistyczna: Rozwinął etykę idealistyczną, zakładając, że moralność jest wynikiem

czystego działania Ja, które samo siebie uznaje.

3. Friedrich Wilhelm Schelling (1775-1854):

 Tezy:

 Jedność natury i idei: Schelling rozwijał koncepcję jedności natury i idei, uznając, że
natura i idea są dwoma aspektami jednej rzeczywistości.

 Idealizm absolutny: Przeszedł od transcendentalnego idealizmu do idealizmu

absolutnego, gdzie absolutne Jedność jest źródłem zarówno świata materialnego, jak i
ducha.

4. Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831):

 Tezy:

 Dialektyka: Hegel wprowadził dialektykę jako proces myślowy, w którym teza prowadzi
do antytezy, a obie są syntezyzowane w wyższą formę myśli.

 Panlogizm: Hegel był zwolennikiem panlogizmu, uznając, że cała rzeczywistość jest

wyrazem absolutnego ducha.

 Historia jako proces ducha: Uważał historię za proces, w którym duch rozwija się przez
różne etapy, dążąc do pełni samoświadomości.

19.Filozofia K. Marksa – teoria alienacji i prawo niezamierzonych skutków

ludzkich działań.

Filozofia Karola Marksa miała głęboki wpływ na myślenie społeczne i polityczne. Oto krótka
prezentacja dwóch ważnych koncepcji w filozofii Marksa: teoria alienacji i prawo
niezamierzonych skutków.
1. Teoria alienacji:

Co to jest teoria alienacji? Teoria alienacji Marksa dotyczy uczucia oddzielenia czy obcości,
które pracownicy doświadczają w procesie produkcji kapitalistycznej. Zdaniem Marksa, praca
w warunkach kapitalistycznych może prowadzić do alienacji, czyli utraty kontroli nad
własnym życiem, produktem pracy i relacjami społecznymi.

Elementy teorii alienacji Marksa:

 Alienacja od pracy: Pracownicy tracą kontrolę nad swoją pracą, gdyż warunki
kapitalistyczne narzucają tempo, formę i cel produkcji.

 Alienacja od produktu pracy: Pracownicy rzadko mają kontrolę nad tym, co produkują,
ani nie są właścicielami tego, co stworzyli.

 Alienacja od samego siebie: Pracownicy tracą poczucie tożsamości, gdyż ich praca staje
się jedynie środkiem do życia, a nie wyrazem ich kreatywności czy pasji.

 Alienacja od innych pracowników: Konkurencja i brak wspólnoty w procesie pracy

prowadzą do alienacji społecznej.

2. Prawo niezamierzonych skutków ludzkich działań:

Co to jest prawo niezamierzonych skutków? To koncepcja, która wskazuje, że działania ludzi

mają skutki, które niekoniecznie były zamierzone w momencie podjęcia tych działań. Marksa
interesowało, jak kapitalizm, mimo początkowych intencji, prowadzi do nierówności
społecznych, alienacji i konfliktów.

Elementy prawa niezamierzonych skutków u Marksa:

 Akcja kolektywna: Marksa fascynowały działania wielu jednostek, które łącznie prowadzą
do konsekwencji społecznych, nawet jeśli jednostki te nie miały na celu stworzenia tych
konsekwencji.

 Strukturalna rola instytucji: Marksa interesowała rola instytucji społecznych, takich jak
państwo czy system prawny, w tworzeniu warunków, które mają niezamierzone skutki na
społeczeństwo.

 Zmiana społeczna: Przez analizę działań jednostek w kontekście struktur społecznych,

Marksa próbował zrozumieć, jakie niezamierzone skutki mogą prowadzić do zmiany
społecznej.

Teoria alienacji i prawo niezamierzonych skutków są istotnymi elementami filozofii Marksa,

które pomagają zrozumieć jego spojrzenie na kapitalizm, społeczeństwo i rolę jednostki w
procesie społecznym.
20.Egzystencjalizm – teoria sytuacji granicznych K. Jaspersa.

Karl Jaspers, niemiecki filozof i psychiatra, był jednym z głównych przedstawicieli

egzystencjalizmu. W swojej filozofii skupiał się na temacie egzystencji, wolności i sytuacji
granicznych. Teoria sytuacji granicznych Jaspersa miała na celu zrozumienie ekstremalnych
sytuacji życiowych, które stawiają jednostkę w obliczu swojej wolności i odpowiedzialności.

Teoria sytuacji granicznych K. Jaspersa:

1. Definicja sytuacji granicznych:

 Jaspers zdefiniował sytuacje graniczne jako ekstremalne doświadczenia, które zmuszają

jednostkę do stawienia czoła fundamentalnym pytaniami dotyczącymi sensu życia,
śmierci, cierpienia czy wolności.

2. Charakterystyka sytuacji granicznych:

 Sytuacje te są wyjątkowe i trudne do ujęcia w ramy normalnego życia. Mogą obejmować

ekstremalne doświadczenia, takie jak choroba terminalna, kryzys moralny, śmierć bliskiej
osoby czy pytania o sens istnienia.

3. Wpływ na egzystencję jednostki:

 Jaspers uważał, że to właśnie w sytuacjach granicznych jednostka staje wobec swojej

egzystencji w pełni, stając się świadomą swojej wolności i odpowiedzialności.

4. Możliwość autentycznego doświadczenia:

 Sytuacje graniczne dają jednostce szansę na autentyczne doświadczenie, czyli świadome i

głębokie przeżycie, które może prowadzić do prawdziwej samoświadomości.

5. Wyzwania moralne i duchowe:

 Jaspers podkreślał, że sytuacje graniczne stawiają przed jednostką wyzwania moralne i

duchowe. Często są to momenty, w których jednostka musi podjąć decyzje dotyczące
fundamentalnych wartości i sensu swojego życia.

6. Droga do autentyczności:
 Według Jaspersa, konfrontacja z sytuacjami granicznymi może prowadzić do drogi
autentyczności, czyli świadomego i odpowiedzialnego życia, zrozumienia siebie i swoich
wartości.

Teoria sytuacji granicznych K. Jaspersa wpisuje się w szeroki kontekst egzystencjalizmu, który
akcentuje indywidualność, wolność, odpowiedzialność i konieczność radzenia sobie z
fundamentalnymi pytaniami egzystencjalnymi. Sytuacje graniczne stanowią wyjątkowy
obszar, gdzie jednostka staje w obliczu najgłębszych aspektów swojego istnienia.

21.Filozofia dialogu - główne tezy.

Filozofia dialogu to nurt filozoficzny, który podkreśla znaczenie rozmowy i współdziałania

między ludźmi jako kluczowych elementów poznania, zrozumienia oraz rozwiązania
problemów filozoficznych i społecznych. Poniżej przedstawiam główne tezy związane z
filozofią dialogu:

1. Dialog jako proces poznawczy:

 Filozofia dialogu zakłada, że dialog jest efektywnym środkiem poznania rzeczywistości.
Poprzez aktywne uczestnictwo w rozmowie, ludzie mają szansę lepiej zrozumieć siebie,
innych i świat.

2. Współdziałanie i wspólne poszukiwanie prawdy:

 Dialog to wspólne poszukiwanie prawdy, które nie polega na narzucaniu swoich
poglądów, lecz na wzajemnym dzieleniu się perspektywami i poszukiwaniu wspólnego
zrozumienia.

3. Szacunek i empatia:
 Filozofia dialogu opiera się na szacunku dla innych uczestników dialogu oraz umiejętności
empatycznego słuchania. To stawia nacisk na budowanie relacji, wzajemnego zrozumienia
i akceptacji różnorodności.

4. Równość uczestników:
 W filozofii dialogu każdy uczestnik jest traktowany jako równy partner, a dialog nie
powinien być miejscem narzucania władzy czy hierarchii. Każda perspektywa jest
wartościowa i zasługuje na uwagę.

5. Rozwiązanie konfliktów przez dialog:

 Dialog jest postrzegany jako skuteczny sposób rozwiązywania konfliktów, zarówno na
poziomie jednostkowym, jak i społecznym. Działania oparte na rozmowie i zrozumieniu
mają potencjał przekształcania sporów.
6. Dynamika procesu:
 Filozofia dialogu akcentuje dynamiczną naturę procesu dialogu. Uczestnicy mogą zmieniać
swoje poglądy, a rozmowa może prowadzić do nowych spostrzeżeń i odkryć.

7. Rola kontekstu społecznego:

 Dialog nie jest odizolowany od kontekstu społecznego. Filozofia dialogu uwzględnia
wpływ struktur społecznych, kultury i historii na proces rozmowy.

8. Otwartość na różnorodność:
 Filozofia dialogu zachęca do otwartości na różnorodność perspektyw i do akceptacji
różnic. Wspólny dialog może przyczynić się do budowania mostów między ludźmi o
różnych przekonaniach czy wartościach.

Filozofia dialogu odnosi się zarówno do wymiaru filozoficznego, jak i praktycznego,

zakładając, że rozmowa może być narzędziem zbliżającym ludzi, wspierającym proces
poznawczy i rozwiązywania problemów społecznych.