Jak współczesna medycyna podchodzi do tematu wielokulturowości?

Wspólne szanse i zagrożenia

Jak współczesna medycyna podchodzi do tematu wielokulturowości? Wspólne szanse

i zagrożenia

Kuczyńska Martyna1, Wala Kamila1, Makarewicz Olga1, Jaszczak Jakub1, Dorna Krzysztof 3,
Gnus Jan1,2

1. Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wrocław

2. Ośrodek Badawczo-Rozwojowy, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny we Wrocławiu,
Wrocław
3. Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Wrocław

Wstęp

Wielokulturowość stała się zjawiskiem powszechnym w dzisiejszym świecie. Otwarte

granice państw, powszechnie dostępne środki transportu, atrakcyjne miejsca pracy za granicą,
a czasem konieczność ucieczki z ojczyzny objętej konfliktem zbrojnym z pewnością się do
tego przyczyniły. Termin ten zakłada obecność w społeczeństwie grup o odmiennym
pochodzeniu i różnych systemach wartości, przekonaniach oraz wyznaniach.
Pełniejsza definicja została zaproponowana przez Mariana Golke: ,,jest to
uświadomione współwystępowanie na tej samej przestrzeni (albo w bezpośrednim sąsiedztwie
bez wyraźnego rozgraniczenia, albo w sytuacji aspirowania do zajęcia tej samej przestrzeni)
dwóch lub więcej grup społecznych o względnie odmiennych kulturowych (niekiedy też
rasowych) cechach dystynktywnych: wyglądzie zewnętrznym, języku, wyznaniu religijnym,
układzie wartości itd., które przyczyniają się do wzajemnego postrzegania odmienności z
różnymi tego skutkami” [1].
Typowymi przedstawicielami państw wielokulturowych są Kanada oraz Stany
Zjednoczone. W Europie natomiast zjawisko to stało się powszechne dopiero w XIX wieku,
głównie w Niemczech, Francji i Wielkiej Brytanii [2].

Wielokulturowość w Polsce

Polska przez wiele lat była otwarta na przedstawicieli innych narodowości. Ich
odsetek sięgał 30% w okresie przedwojennym. Sytuacja ta drastycznie zmieniła się po II

602
 Jak współczesna medycyna podchodzi do tematu wielokulturowości? Wspólne szanse i zagrożenia

wojnie światowej, kiedy to doszło do zbrodni holocaustu, polityki nienawiści skierowanej

przeciwko wszelkim przejawom inności, a następnie do zmienienia kształtu granic i akcji
wysiedleńczej [3].
Po zniesieniu stanu wojennego, po roku 1983, społeczeństwo polskie ponownie
otworzyło się na inne kultury. Nasz kraj, położony w centrum Europy, stał się miejscem
wędrówek grup imigrantów, repatriantów oraz uchodźców, a także docelowym państwem
życia i pracy [3].
Zobowiązania wynikające z członkostwa w Unii Europejskiej, międzynarodowych
sojuszów oraz gościnność Polaków przyczyniły się do znacznego wzrostu liczby uchodźców.
Pomimo tego, wiele osób wciąż ma problem ze zdefiniowaniem tego pojęcia. Według
Konwencji Genewskiej z 1951 roku jest to osoba, ,,która na skutek uzasadnionej obawy przed
prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, grupy społecznej, przekonań
politycznych znajduje się poza granicami swojego kraju, gdyż w kraju, którego jest
obywatelem, nie może i nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony państwa. Tylko
osoby, których zdrowie, wolność lub życie są zagrożone, mogą ubiegać się o uznanie ich za
uchodźców. Bieda i głód nie są przyczynami stawania się uchodźcą”[4].

Struktura wyznaniowa w Polsce

Dane na temat stosunków wyznawanych w Polsce religii zawarte zostały w Tabeli 1

i Tabeli 2. Według danych pochodzących z Narodowego Spisu Powszechnego Ludności
i Mieszkań (NSP), które zostało przeprowadzone w 2011 roku, ok. 96% populacji polskiej
o rozpoznanym statusie wyznaniowym przynależy do Kościoła Rzymskokatolickiego [5].

Tab. 1 - Ludność Polski według kategorii wyznań – chrześcijaństwo. Dane z NSP z 2011
r. [5]
chrześcijaństwo

chrzesciaństwo nurt badaczy

wyznanie wschodnie Pisma Świętego
katolicyzm protestanckie inne
(prawosławie (Świadkowie
i orientalne) Jehowy)

odsetek ogółu
ludności [%] 87,7 0,4 0,3 0,4 >0,01

603
 Jak współczesna medycyna podchodzi do tematu wielokulturowości? Wspólne szanse i zagrożenia

Tab. 2 - Ludność Polski według kategorii wyznań - pozostałe religie. Dane z NSP z 2011
r. [5]

pogaństwo
wyznanie islam judaizm buddyzm hinduizm
i neopogaństwo

odsetek ogółu
ludności [%] >0,01 >0,01 >0,01 >0,1 >0,01

Religia a stosunek do opieki medycznej

Chrześcijaństwo należy do jednej z trzech największych religii monoteistycznych na

świecie. Pomimo powszechnej opinii publicznej, cierpienie nie jest odpowiedzią Boga na
popełnione przez człowieka grzechy. Może ono jednak spełniać ważną rolę w życiu
człowieka. Chrześcijanie modlą się do Boga o łaskę uzdrowienia z choroby, zmniejszenie
bólu lub spokojną śmierć. Według badań, głęboka wiara oraz jej praktykowanie,
przyjmowanie sakramentów świętych przynoszą ulgę w cierpieniu i przyspieszają
rekonwalescencję [6,7].
Kościół katolicki stoi w obronie życia od momentu poczęcia do naturalnej śmierci,
stąd całkowity zakaz aborcji oraz eutanazji. Sprzeciwia się także stosowaniu przez pary
małżeńskie środków antykoncepcyjnych. Kościół prawosławny oraz protestancki także są
przeciwnikami aborcji i eutanazji, jednak wykazują bardziej liberalną postawę dotyczącą
stosowania środków antykoncepcyjnych [8,9].
Prawosławie rozpowszechniło się na świecie po VII soborze powszechnym w 787r.
Pierwszymi apostołami byli święci Cyryl i Metody [10]. Wierni zobowiązani są do
zachowywania licznych postów, w każdą zwykłą środę i piątek oraz przed wielkimi świętami.
Kremacja według przekonań prawosławnych jest zabroniona [11].
Religie chrześcijańskie wspierają ideę transplantologii. Zwracają jednak uwagę na
dobrowolność i bezinteresowność tego aktu miłości bliźniego. Postęp medycyny oraz rzetelne
przestrzeganie standardów stwierdzania zgonu przez lekarzy mają chronić przed wszelkimi
błędami zbyt wczesnego stwierdzenia śmierci danej osoby. Podkreślany jest brak moralności
w handlowaniu ludzkimi narządami: ,,… jakiekolwiek postępowanie prowadzące do
komercjalizacji ludzkich narządów lub do traktowania ich jako przedmiotów wymiany lub

604
 Jak współczesna medycyna podchodzi do tematu wielokulturowości? Wspólne szanse i zagrożenia

handlu musi być uznane za moralnie niedopuszczalne, ponieważ wykorzystywanie ciała jako
przedmiotu poniża godność ludzkiej osoby” [12].
Hinduizm jest trzecią najliczniejszą religią na świecie. Jego nazwa pochodzi od
indoaryjskiego słowa oznaczającego morze, co niejako potwierdza ogrom treści, podobieństw
i sprzeczności występujących w tej religii [13].
Powszechnie znany jest zakaz zabijania krów i spożywania wołowiny. Ortodoksyjni
Hindusi są wegetarianami. Aborcja jest surowo zakazana, podobnie jak świadoma
antykoncepcja, ponieważ sprzeciwiają się zasadzie ahisy, która nie dopuszcza do krzywdzenia
żywych istot [14].
Hindusi wierzą w reinkarnację. Zakazana jest eutanazja i samobójstwo wspomagane.
Człowiek może sam pozbawić się życia jedynie przez samouduszenie – w mechanizmie
wstrzymania oddechu lub poprzez zagłodzenie [15].
Najmłodszą religią monoteistyczną jest islam, który powstał w VI wieku n.e. Co
ciekawe, pierwotne założenia zakładają równość wszystkich ludzi, brak przyzwolenia wobec
rasizmu oraz poszanowanie wolności wyznania [16].
Muzułmanie nie wyrażają zgody na sekcję medyczną zwłok, gdyż wierzą, że uszkadza
ona człowieka cielesnego będącego w kontakcie z duszą. Nie przeprowadzają także kremacji,
gdyż nie można wtedy pochować ciała w odpowiedniej pozycji, w kierunku Mekki [17].
Judaizm zagościł na terenach Polski już w wieku XII. Ortodoksyjni żydzi
przestrzegają spożywania pokarmów koszernych oraz świętują szabat, czyli czas od
piątkowego wieczoru do sobotniej nocy. Pokarmy dozwolone składają się z mięsa zwierząt
parzystokopytnych i jednocześnie przeżuwaczy, mięsa ryb, które posiadają łuski i płetwy oraz
niektórych gatunków ptaków. Nie należy jednocześnie spożywać mięsa i mleka [18].
Aborcja jest zakazana, ale nie traktuje się jej jak morderstwo. W szczególnych
sytuacjach, gdy ciąża zagraża życiu matki, aborcja jest dopuszczalna [18].
Powszechnie praktykowanym obyczajem jest obrzezanie niemowląt płci męskiej w 8.
dobie życia, co ma chronić przed karą po śmierci. W dzisiejszych czasach jest ono
przeprowadzane w higienicznych warunkach przez osoby doświadczone [19].
Standardowo nie wykonuje się sekcji medycznej, uważanej za bezczeszczenie ciała
zmarłego, z wyjątkiem sytuacji szczególnych [19].
Romowie pojawili się na ziemiach polskich na początku XV wieku. Należą do
najbardziej prześladowanych grup etnicznych w historii świata. W ich tradycji obecny jest
zakaz wykonywania zawodów medycznych oraz hydraulicznych, które uważane są za
nieczyste. Podobnie ciało ludzkie w kulturze romskiej podzielone jest na dwie części, górną,

605
 Jak współczesna medycyna podchodzi do tematu wielokulturowości? Wspólne szanse i zagrożenia

która jest czysta oraz dolną, poniżej pępka – nieczystą. Może to rodzić pewne problemy w
opiece pielęgnacyjnej w szpitalu [20].
Romowie wiążą zdrowie z dobrobytem, wierzą przede wszystkim w medycynę
ludową. Unikają opieki zdrowotnej, szczepień ochronnych dzieci. Boją się zabiegów
chirurgicznych i znieczulenia przedoperacyjnego. Według badań Światowej Organizacji
Zdrowia (WHO – World Health Organisation) częściej chorują na odrę i polio [21].
W ich przekonaniach obecny jest brak przyzwolenia na sekcję medyczną, czy pobranie
narządów w celach transplantacyjnych [22].
Świadkowie Jehowy, należący do nurtu badaczy Pisma Świętego, zagościli na
terenach polskich w 1990 roku. Są trzecim związkiem wyznaniowym pod względem liczby
wiernych w Polsce [23].
Do kontaktowania się z personelem medycznym oraz wybierania metody leczenia,
która byłaby zgodna z założeniami ich wyznania służą specjalne komitety łączności ze
szpitalem. Bezwzględnie zakazane jest przetaczanie krwi oraz jej składników, nawet w
przypadku sytuacji zagrażających życiu. Nie wolno także spożywać pokarmów zawierających
w swym składzie krew. Przeszczepianie narządów możliwe jest jedynie po całkowitym
wypłukaniu graftu z krwi [24].
Badacze tej doktryny wyznaniowej zwrócili uwagę na częstsze zapadnie jej członków
na choroby o podłożu psychicznym: depresję, schizofrenię oraz choroby nerwowe [24].

Globalizacja na świecie – korzyści i zagrożenia

Globalizacja ma duży wpływ na opiekę medyczną i sytuację zdrowotną

społeczeństwa. Pozytywne skutki globalizacji to łatwiejszy dostęp do informacji i technologii
medycznych, możliwość wymiany doświadczeń oraz kadry pracowniczej pomiędzy
ośrodkami medycznymi, turystyka medyczna, telemedycyna, poprawa warunków bytowych i
sanitarnych ludności na całym świecie [25].
W związku z licznymi migracjami ludności dochodzi do wzrostu ryzyka zachorowania
na choroby zakaźne, takie jak malaria, wirusowe zapalenie wątroby typu A, AIDS, a czasem
nawet na zawleczenia wektorów zakażenia do miejsc nowych. Natomiast osoby osiedlające
się w krajach wysoko rozwiniętych, przyjmując panujący tam model życia, narażenie są
przede wszystkim na choroby cywilizacyjne: cukrzycę, nadciśnienie tętnicze czy chorobę
niedokrwienną serca [25].

606
 Jak współczesna medycyna podchodzi do tematu wielokulturowości? Wspólne szanse i zagrożenia

Mogą także pojawiać się konflikty międzykulturowe rodzące uprzedzenia,

zachowania rasistowskie, przemoc fizyczną i psychiczną.
Nowe miejsce życia, nieznajomość języka, zupełnie odrębna kultura, wyższe koszty
utrzymania, bieda i głęboko zakorzenione uprzedzenia rasowe danego społeczeństwa mogą
także zaowocować nierównościami społecznymi. Przegląd literatury dostarcza dowodów na
takie zjawisko m.in. w Stanach Zjednoczonych. Afroamerykanie, ludność pochodzenia
latynoskiego oraz Indianie byli znacznie rzadziej poddawani operacjom kardiochirurgicznym
typu bypass, angioplastyce tętnic wieńcowych, chirurgicznym zabiegom usuwania
nowotworów czy przeszczepom nerek, w porównaniu do pacjentów rasy białej, którzy
posiadali podobne wykształcenie, dochody i status ubezpieczeniowy, a ich stan zdrowia, wiek
i poziom zaawansowania głównej choroby były również zbliżone. Co więcej, występowały
znaczne różnice, na korzyść przedstawicieli rasy białej, w podstawowej opiece
pielęgnacyjnej, ilości zleconych badań oraz jakości zastosowanych środków
przeciwbólowych [26].
Doszukiwano się przyczyn tego zjawiska. Część z nich była trudna do
sklasyfikowania. Jednak na pierwszy plan wysuwały się: nieufność pacjentów wobec lekarzy,
spowodowana doświadczeniem dyskryminacji w przeszłości, upośledzona komunikacja na
linii lekarz-pacjent, nieświadome oraz ukryte zachowania dyskryminujące ze strony lekarzy
oraz brak wrażliwości oraz wiedzy personelu medycznego na temat odrębności kulturowych
[26].
Globalizacja może także ,,zakorzeniać” pewne tradycje kulturowe w nowych
miejscach, co może skutkować licznymi korzyściami, bogactwem, poszerzeniem horyzontów
danego społeczeństwa. Są jednak obrzędy kulturowe, na które, posługując się rozwiniętą
wiedzą medyczną, walcząc z dyskryminacją kobiet oraz kierując się etyką, nie możemy się
zgodzić.
Klitoridektomia, zwana obrzezaniem kobiet, polega na częściowym lub całkowitym
wycięciu łechtaczki, czasem także warg sromowych mniejszych. Praktykowana ze względów
religijnych wśród niektórych ludów afrykańskich oraz irackich [27], a także bez związku z
wyznaniem, wśród ludności Afryki Środkowej, Ameryki Południowej, Azji Południowo-
Wschodniej [28].
Obrzezaniu poddaje się zarówno niemowlęta, jak i dzieci oraz nastolatki. Odbywa się
to w skandalicznych warunkach, przy użyciu ostrego narzędzia lub kawałka szkła [28].
Konsekwencje tego łamania praw człowieka mogą być śmiertelne. Bardzo częstymi
powikłaniami są przewlekłe bóle, trauma, infekcje, patologie przy porodzie oraz brak

607
 Jak współczesna medycyna podchodzi do tematu wielokulturowości? Wspólne szanse i zagrożenia

przyjemności z życia seksualnego [29]. W ankiecie przeprowadzonej na Sudankach, u których

dokonano obrzezania, 25% z nich zgłosiła ostre powikłania tego zabiegu, a co trzecia kobieta
przyznała się do przewlekłych medycznych komplikacji [30].
Według danych UNICEF na świecie żyje ponad 200 milionów kobiet poddanych temu
rytuałowi. Także imigranci wykonują nielegalne zabiegi w krajach wysoko rozwiniętych, bez
tradycji obrzezania [31].

Podsumowanie

Wszechobecna, postępująca globalizacja spowodowała, że kontakty międzykulturowe

stały się nie tyle możliwością, co koniecznością. Rodzi to zarówno szanse, jak i zagrożenia.
Długotrwałe i stałe kontakty międzykulturowe mogą skutkować przeciwnymi zjawiskami:
ujednoliceniem i integracją lub zachowywaniem autonomii i odrębności. Żadna z tych dróg
nie jest pozbawiona wad. Należy zachować pewną dozę dystansu i czas potrzebny do oceny
założeń i przekonań danej kultury.
Ważny jest niewątpliwie stosunek obywatela do przedstawiciela odrębnej cywilizacji.
Tolerancja, otwartość, szacunek i chęć zrozumienia. Pisze o tym Ryszard Kapuściński:
,,Współczesny świat wskutek przyrostu demograficznego, migracji, rozwoju komunikacji i
informacji oznacza zwielokrotnienie obecności Innych, zwielokrotnienie kontaktów
międzyludzkich, a w związku z tym międzykulturowych. Stąd niesłychanej wagi nabiera
stosunek do Innego; nasz sposób postrzegania przedstawicieli innych narodów, ras i religii’’
[32].
Zmniejszenie nierówności rasowych i kulturowych w opiece medycznej jest naglącą
koniecznością. Niezbędna jest holistyczna edukacja personelu medycznego na temat
bogactwa kulturowego, różnorodności, odmiennych wyznań. W zderzeniu z odrębnymi
przekonaniami należy wykazać się delikatnością, chęcią zrozumienia, tolerancją oraz
poszanowaniem do praw nie tylko pacjenta, ale przede wszystkim człowieka.

Piśmiennictwo
1. Golka M.: Imiona wielokulturowości, Wyd. Muza S.a., Warszawa, 20105.
2. Rogaliński P.: Różnorodność – największe wyzwanie XXI wieku. Przegląd
Dziennikarski, 2010, https://przegladdziennikarski.pl/roznorodnosc-najwiekszy-
problem-xxi-wieku-4/, data pobrania 04.05.2018.

608
 Jak współczesna medycyna podchodzi do tematu wielokulturowości? Wspólne szanse i zagrożenia

3. Czerniejewska I.: Czy istnieje potrzeba edukacji wielokulturowej? Wyd. Sprawy

Narodowościowe. Seria Nowa, Poznań, 2004.
4. Konwencja Genewska
5. Ciecieląg P.: Wyznania religijne w Polsce 2012-2014. GUS, Warszawa, 2016, 13-14.
6. Krajewska-Kułak E., Wrońska I., Kędziora-Kornatowska K.: Problemy
wielokulturowości w medycynie, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa, 2010.
7. Marwell H., Brown B.: Bioethics for clinicans: 27. Catholic bioethics, CMAJ, 2001,
165, 189-192.
8. Pauls M., Hutchinson R.: Bioethics for clinicans: 28. Protestant bioethics, CMAJ,
2002, 166, 338-340.
9. Kallistos B.: Małżeństwo w kościele prawosławnym, www.liturgia.wiar.pl, data
pobrania 15.04.2018.
10. Bułganow S.: Prawosławie. Zarys nauki kościoła prawosławnego, Formica,
Warszawa, 1992
11. Paprocki H.: Prawosławie w Polsce, Bosz, Olszanica, 2001.
12. Jan Paweł II: Poszukiwania naukowe muszą szanować godność każdej ludzkiej istoty,
L’Osservatore Romano, 2000, 11-12, 36-39.
13. Kudelska M.: Hindiuzm, Wyd. WAM, Kraków, 2006.
14. Klocker M., Tworuschka U.: Etyka wielkich religii, Wyd. Verbinum, Warszawa,
2002.
15. Kuźmińska M.: Wielkie religie świata, Wyd. Egmont, Warszawa, 2007.
16. Bielawski J.: Islam, KAW, Warszawa, 1980.
17. Krajewska-Kułak E., Wrońska I., Kędziora-Kornatowska K.: Problemy
wielokulturowości w medycynie, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa, 2010.
18. Unterman A.: Żydzi. Wiara i życie, Wyd. KiW, Warszawa, 2005.
19. Unterman A.: Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, Wyd. KiW, Warszawa,
1994.
20. Dziubała K.: Religia i kultura Romów, www.racjonalista.pl., data pobrania:
20.04.2018.
21. Vivian C., Dundes L.: The Crossroads of Culture and Health Among the Roma,
Journal of Nursing Scholarship, 2004, 36, 86-92.
22. The health of Europe’s most marganalised populations, www.thelancet.com, data
pobrania 22.04.2018.

609
 Jak współczesna medycyna podchodzi do tematu wielokulturowości? Wspólne szanse i zagrożenia

23. Pawłowicz Z.: Kościół i sekty w Polsce, Wyd. Archidiecezji Gdańskiej ,,Stella
Maris”, Gdańsk, 1996.
24. Bergman J.: Świadkowie Jehowy a zdrowie psychiczne, Słowo Nadziei, 1997, 29, 35-
41.
25. Klich J.: Globalizacja usług zdrowotnych, Gospodarka Narodowa, 2008, 4, 21-40.
26. Geiger H.: Racial stereotyping and medicine: the need for cultural competence,
CMAJ, 2001, 12, 1699-1700.
27. Female Genital Mutilation Cutting: A statistical overview and exploration of the
dynamics of change. UNICEF, https://www.unicef.org/media/files/UNICEF_FGM
_report_July_2013_Hi_res.pdf, data pobrania 10.04.2018.
28. https://web.archive.org/web/20171122214229/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665
/43839/1/9789241596442_eng.pdf Eliminating Female genital mutilation. An
interagency statement, data pobrania 10.04.2018
29. Horowitz C., Jackson C.: Female Circumcision, Journal of General Internal Medicine,
1997,12, 8,491–499.
30. Hansen J., Scroggins D.; Special report: government, others, reluctant to intervene,
The Atlanta Constitution, 1992, 11, 15, Sec. A, 1, 10.
31. Percentage of girls and women aged 15 to 49 years who have heard about FGM and
think the practice should continue (by place of residence and household wealth
quintile). UNICEF Data: Monitoring the Situation of Children and Women,
https://data.unicef.org/data/fgm/, data pobrania 20.04.2018.
32. Bereś W., Burnetko K.: Kapuściński: nie ogarniam świata, Wyd. Świat Książki,
Warszawa, 2007.

610