Geogra a

Temat 5

Odmiany ludzkie
‣ Biała (europeidalna) - europejska; semicko-chamicka; indyjsko-irańska
‣ Żółta (mongoloidalna) - azjatycka; amerykańska - Indianie i ich potomkowie
‣ Czarna (negroidalna) - afrykańska; australijska
Odmiany mieszane
‣ Metysi (biała europejska + żółta amerykańska)
‣ Mulaci (biała + czarna)
‣ Zambo (czarna+żółta amerykańska)

RASIZM - doktryna oparta na pseudonaukowej tezie o nierówności odmian ludzkich;

dyskryminacja osób ze względu na kolor skóry/pochodzenie.

NARÓD - obejmuje ludność związaną wspólną historią, kulturą językiem, terytorium i gospodarką.
Najczęstszym kryterium wyróżniania narodów jest język.

GRUPA ETNICZNA - podobnie jak poszczególne narody mają wspólne dziedzictwo kulturowe,
strukturę społeczną, wierzenia lub zwyczaje. Niektórzy uważają, że grupy narodowe są zalążkiem
narodów.

MNIEJSZOŚCI NARODOWE - obywatele danego kraju, którzy utożsamiają się z innym narodem
mającym współcześnie własne państwo oraz są mniej liczni niż pozostali mieszkańcy kraju. (Np.
Polacy na Litwie)

MNIEJSZOŚCI ETNICZNE - tworzą je ludzie, którzy mają poczucie odrębności kulturowej od

większości mieszkańców danego kraju oraz identy kują się z grupą etniczną niemająca obecnie
swojego państwa. (Np. Romowie w Polsce)

PAŃSTWA HOMOGENICZNE, JEDNOLITE NARODOWOŚCIOWO, ZWARTE

SOCJOETNICZNIE - kraje, w których mniejszości narodowe stanowią niewielki odsetek
mieszkańców, np. Polskę, Portugalię, Argentynę.

PAŃSTWA WIELONARODOWOŚCIOWE - kraje zamieszkiwane przez wiele grup etnicznych lub

mniejszości narodowe, np. Czarnogóra, Zambia, Paragwaj.

Im większe zróżnicowanie struktury narodowościowej i etnicznej, tym zwartość socjoetniczna

jest mniejsza.

MNIEJSZOŚCI NARODOWE W POLSCE:

• Białorusini
• Czesi
• Litwini
• Niemcy
• Ormianie
• Rosjanie
• Słowacy
• Ukraińcy
• Żydzi
fi
fi
 Geogra a

MNIEJSZOŚCI ETNICZNE W POLSCE:

• Karaimi
• Łemkowie
• Romowie
• Tatarzy

PROBLEMY PAŃSTW O ZRÓŻNICOWANEJ ZWARTOŚCI SOCJOETNICZNEJ

Stopień zwartości wpływa na funkcjonowanie państwa. Zamieszkiwanie danego obszaru przez
osoby różniące się pod względem narodowościowym, kulturowym czy wyznaniowym wzbogaca
jego kulturę. Jednak takie zróżnicowane może prowadzić do napięć, a w konsekwencji do wojny
domowej lub rozpadu państwa.
Krwawe kon ikty wybuchają najczęściej w biednych krajach, rządzonych autorytarnie przez
przedstawicieli jednej z grup narodowościowych czy etnicznych.
Państwa zwarte socjalistyczne są mniej narażone na kon ikty o podłożu narodowościowym czy
etnicznym.
Aby zmniejszyć napięcia i ograniczyć tendencje separatystyczne, wiele państw zwiększa
autonomię regionów zamieszkiwanych przez inne narodowości, gł. w kwestiach zw. ze
szkolnictwem czy podatkami.
Stopień zwartości socjoetnicznej ma wpływ na szkolnictwo i sposób funkcjonowania aparatu
państwowego. Takie zróżnicowanie wiąże się m.in. z koniecznością dostosowania systemu
edukacji i usług publicznych do zróżnicowania językowego. W wysokorozwiniętych państwach nie
stanowi to problemu.

Imigranci osiedlający się w danym kraju zabierają ze sobą elementy swojej kultury co sprawia, że
zróżnicowanie kulturowe społeczeństwa wzrasta.
fi
fl
fl
 Geogra a
Temat 7

RELIGIA - system wierzeń oraz powiązanych z nimi obrzędów i zasad moralnych, określających
relację między strefą sacrum (świętą) a strefą profanum (świecką). Kształtuje ona postawy
życiowe, a także system wartości wyznawców.

Zróżnicowanie religijne
Obecnie na świecie jest ok. 4,2tys. religii i wyznań, a ponad 6,5mld ludzi deklaruje przynależność
do jednej z nich.

Wyróżniamy dwa rodzaje religii:

‣ Teistyczne - łączy je wiara w Boga lub bogów
‣ Nieteistyczne - istotą kultu nie jest istota boska

Religie teistyczne dzieli się na:

‣ Monoteistyczna - wiara w jednego Boga
‣ Politeistyczna - wiara w wielu bogów

RELIGIE UNIWERSALNE - obejmują one w założeniu wszystkie społeczeństwa na świecie.

Zaliczamy do nich: chrześcijaństwo; islam; buddyzm.

W krajach jednolitych wyznaniowo dominują religia często stanowi religię państwową.

Charakterystyczne jest to dla islamu.

W wypadku chrześcijaństwa, w związku z dążeniami do tolerancji religijnej, w wielu krajach

nastąpiło oddzielenie kościoła od państwa.

RELIGIE ŚWIATA

CHRZEŚCIJAŃSTWO

Dzielimy na:
‣ Katolicyzm
‣ Protestantyzm
‣ Prawosławie i inne kościoły wschodnie
Chrześcijaństwo to religia monoteistyczna, która w l w n.e. wyodrębniła się z judaizmu. Jej
fundamentami są:
- Wiara w jednego Boga w trzech osobach (Bóg Ojciec, Syn Boży, Duch Święty)
- Zbawienie i życie wieczne (dzięki zmartwychwstaniu Chrystusa).

Święta księga - Biblia (Stary i Nowy Testament)

Różnice między głównymi odłamami chrześcijaństwa dotyczą między innymi
‣ kultu Maryi
‣ Świętych
‣ Relikwii
‣ Organizacji kościoła (np. Głową kościoła katolickiego jest papież)
‣ Celibatu osób duchownych
fi
 Geogra a

ISLAM
Dzielimy na:
‣ Sunnizm
‣ Szyizm

Islam powstał ok. Vll w. n.e. jest to wiara w

‣ Jednego Boga - Allaha
‣ Proroków - m.in. w Jezusa i Mahometa
‣ Anioły
‣ Życie pozagrobowe

Muzułmanie - wyznawcy islamu, są zobowiązani do:

‣ publicznego wyznawania wiary
‣ Modlitwy
‣ Postu
‣ Jałmużny
‣ Odbycia pielgrzymki do Mekki
Święta księga - Koran

JUDAIZM

Najstarsza religia monoteistyczna - powstał ok. 2000r. p.n.e.

Jest to wiara w:
‣ Jednego Boga - Jahwe
‣ Zesłanego przez Jahwe na Ziemię Mesjasza

Judaizm odrzuca:
‣ Kult Maryi
‣ Kult Jezusa
‣ Relikwie
Święta księga - Biblia hebrajska (Tanach)

Wyznawcy posiadają liczne zakazy i nakazy m.in. obrzezanie i przestrzeganie szabatu.

Najświętszym miejscem jest Ściana Płaczu.

BUDDYZM

Powstała między VI a Vw. n.e. przez Siddharthę Gautamę - Buddę.

Opiera się na 4 szlachetnych prawdach i ośmiorakiej ścieżce.

Celem jego wyznawców jest wyzbycie się wszelkich pragnień i osiągnięcie NIRWANY - stanu
oświecenia, całkowitego spokoju i braku cierpień.
Buddyści NIE uznają bogów.
fi
 Geogra a

HINDUIZM

Hinduizm to religia politeistyczna opierająca się na

‣ Wierze w wielu bogów stanowiących wcielenie Brahmy
‣ Reinkarnację
‣ Karmę
Święte księgi - Wedy

Obowiązkiem hindusa jest:

‣ Założenie licznej rodziny

Najważniejszy rytuał - kąpiel w Gangesie (wdł. Wyznawców ma moc oczyszczania z grzechów)

Hindusi obchodzą wiele świąt, m.in. święto radości i wiosny - Holi (tańczą, śpiewają,
obrzucają się kolorowym proszkiem - farbą)

Wpływ religii na życie i gospodarkę

• Chrześcijaństwo
Wpływ na gospodarkę
- Poszanowanie własności prywatnej
- Dbałość o dobra doczesne
- Kult pracy służy rozwojowi gospodarczemu
- Katolicka nauka społeczna stała się fundamentem gospodarki rynkowej EU i Ameryk

Wpływ na społeczeństwo
- Zachęca do zakładania rodzin
- Wzywa do pomocy ubogim i pokrzywdzonym
- Katolickich duchownych obowiązuje celibat

• Islam
Wpływ na gospodarkę
- Zakaz picia alkoholu (brak ich produkcji)
- Zakaz jedzenia wieprzowiny (małe zapotrzebowanie chowu trzody)
- Funkcjonowanie restauracji podczas ramadanu w określonych godzinach
- Bankowość islamska (zakaz bezpośredniego pobierania odsetek od kredytów, powoduje, że
powstają specjalne instytucje nansowe stosujące oferty i umowy do nakazów religijnych)
Wpływ na społeczeństwo
- Kobiety są na niższej pozycji niż mężczyźni
- Przymus przestrzegania larów islamu (post, modlitwa, jałmużna, pielgrzymka do Mekki)
- Prawo oparte na Koranie
- Dopuszczalna poligamia
fi
fi
fi
 Geogra a

• Buddyzm
Wpływ na gospodarkę
- Nieuzależnianie się od dóbr materialnych zmniejsza aktywność gospodarczą
- Wspólne działanie zapewnia stabilny rozwój gospodarczy
Wpływ na społeczeństwo
- Zachęca do wielodzietności
- Niższa pozycja kobiet

• Hinduizm
Wpływ na gospodarkę
- Zakaz zabijania krów
- Zakaz spożywania wołowiny
- Zakaz zabijania wszelkich żywych istot
Wpływ na społeczeństwo
- Nieformalny system kastowy jest przyczyną dyskryminacji
- Kobiety mają niższą pozycję
- Jedzenie mięsa jest grzechem

• Judaizm
Wpływ na gospodarkę
- Zakaz spożywania wieprzowiny
- Nakaz spożywania mięsa z uboju rytualnego
- Rozwój specy cznej produkcji koszernego mięsa
- Sumienność i pracowitość
Wpływ na społeczeństwo
- Obowiązek małżeństwa
- Obowiązek posiadania dzieci
- Przymus szabatu - zakaz wyk. Prac codziennych
fi
fi
 Geogra a
Temat 8

KULTURA - obejmuje wszystkie wytwory działalności człowieka - materialnie i nie, oraz sposoby
postępowania uznawane w danej społeczności i przekazywane innym.

KRĘGI KULTUROWE (cywilizacyjne) - wyodrębniono je na podst. Zróżnicowania mieszkańców

Ziemii. Są to obszary zamieszkiwane przez ludność połączoną od wielu pokoleń wspólną kulturą,
wartościami oraz normami moralnymi.

KRĄG ZACHODNI
• Powstał na bazie chrześcijaństwa, ale główną rolę odegrał starożytny Rzym i Grecja
• Najważniejsze są:
- Swoboda jednostki
- Indywidualizm
- Poszanowanie życia i godności
- Szacunek dla innych
- Dążenie do odrzucenia przemocy

KRĄG PRAWOSŁAWNY
• Bliski związek władz kościelnych i państwowych budują silną, scentralizowaną władze
• Przyczyniają się do wzrostu biurokracji
• Najważniejsze wartości:
- Podobne do zachodnich
- Wolność jednostki szczególnie gospodarcza jest mocno ograniczona przez państwo

KRĄG ISLAMSKI
• Państwowość ukształtowana przez islam
• Obowiązuje prawo szariatu lub pochodnych od niego
• O legalności decydują nakazy religijne
• Uznawane wielożeństwo
• Podstawą organizacji jest siła, nawet przemoc

KRĄG HINDUSKI
• Funkcjonuje podział społeczeństwa na kasty
• Poważanie i dobrobyt jest wartością
• Próba awansu społecznego z niższych kast to podważenie religijności

KRĄG AFRYKAŃSKI
• Obszar silnej identy kacji plemiennej
• Mieszanie się chrześcijaństwa i islamu z prastarymi wierzeniami lokalsów
• Mocarstwa kolonialne miały zacząć wpływ na urzędowość i kulturę
fi
fi
 Geogra a

KRĄG JAPOŃSKI
• Szacunek do władz; pracowitość; zaangażowanie, dały dynamiczność rozwojowi
gospodarczemu i wysokiemu poziomowi technologii
• Karoshi - śmieć z przepracowania
• Silna hierarchiczność
• Dobro ogółu nad jednostkę
• Tradycyjny model rodziny - pracujący mężczyzna i zajmująca się domem kobieta

KRĄG LATYNOAMERYKAŃSKI

• Dominacja języka hiszpańskiego i chrześcijaństwa

• Religijność jest mieszanką wierzeń rdzennych mieszkańców, afrykańskich niewolników i
katolików
• Radość życia i rodzina są wysoko w systemie wartości
• Społeczeństwo otwarte na innych: duży dystans do siebie, swoboda w relacjach

KRĄG CHIŃSKI

• Konfucjanizm, w którym władza działa dla dobra poddanych, w zamian oni są mu absolutnie
posłuszni
• Dobro ogółu ponad jednostkę
• Silna hierarchizacja

KRĄG BUDDYŃSKI

• Przekonanie, że człowiek powinien skupić się na kształtowaniu właściwych postaw i wartości

• Wiara w reinkarnacje i ulotność życia ograniczę rozwój gospodarczy
• Powinność wiedzenia ascetycznego trybu życia
• Ograniczona rola małżeństwa i rodziny
fi