POLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA

Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska

Katedra Technologii w Inżynierii i Ochronie Środowiska

Kierunek Inżynieria Środowiska

MONITORING ŚRODOWISKA

Projekt
Ocena stanu powietrza i odpady w województwie lubelskim

Prowadzący:
dr hab. inż. Elżbieta Skorbiłowicz,

Wykonanie:
Piotr Andrzejczyk
Daniel Koprowicz
Małgorzata Korycka

Białystok 2016
1. Charakterystyka województwa
Województwo lubelskie położone jest w południowo - wschodniej części Polski i
należy do największych województw w kraju. Zajmuje powierzchnię 25 122,5 km2 i jest
trzecim pod względem wielkości. Jego wschodnia granica z Białorusią i Ukrainą o długości
464 km stanowi granicę Unii Europejskiej i strefy Schengen. Administracyjnie w skład
województwa lubelskiego wchodzą 4 powiaty grodzkie (Biała Podlaska, Chełm, Lublin,
Zamość) i 20 powiatów ziemskich oraz 213 gmin (20 miejskich, 21 miejsko-wiejskich i 172
gminy wiejskie).
Klimat województwa lubelskiego wykazuje cechy umiarkowanego klimatu
kontynentalnego – znaczne wahania temperatur rocznych, gorące lata i mroźne zimy.
Charakterystyczne są częste przymrozki na przełomie kwietnia i maja. Pokrywa śnieżna
utrzymuje się najdłużej na Roztoczu (90 dni), które odznacza się również najmniejszym w
Polsce zachmurzeniem. Dobre nasłonecznienie wschodniej części województwa stwarza
dogodne warunki do rozwoju rekreacji i lecznictwa uzdrowiskowego. Osobliwy zespół
klimatu lokalnego (łagodny, o małej przewiewności) występuje w rejonie Nałęczowa i
Krasnobrodu. Roczna suma opadów w województwie wynosi 550-650 mm, a okres wegetacji
- 205-210 dni.
Cały obszar województwa lubelskiego leży w dorzeczu Wisły w dwóch regionach
wodnych: Wisły Środkowej i Wisły Górnej i zaliczany jest do mało zasobnych w wody
powierzchniowe. Główne rzeki to: Wisła, Bug, Wieprz, Krzna, Bystrzyca i Huczwa.
Natomiast pod względem wód podziemnych Ziemia Lubelska zaliczana jest do obszarów
zasobnych w wodę. Zasoby eksploatacyjne wód podziemnych w 2013 r. wynosiły 1 228,9
hm3 i stanowiły 7% zasobów w skali kraju. Z zasobów tych 17% stanowiły wody zawarte w
utworach geologicznych czwartorzędowych, 9% w utworach trzeciorzędowych, 73,4% w
utworach kredowych i 0,6% w utworach geologicznych starszych.
Znaczna część powierzchni województwa stanowią obszary o cennych walorach
przyrodniczych.
Wg danych GUS obszary prawnie chronione zajmują 569 801,8 ha, co stanowi około
23% powierzchni województwa.
Mapa 1. Podział administracyjny województwa lubelskiego
Znaczna część powierzchni województwa stanowią obszary o cennych walorach
przyrodniczych. Wg danych GUS obszary prawnie chronione zajmują 569 801,8 ha, co
stanowi około 23% powierzchni województwa. Na terenie województwa lubelskiego system
obszarów chronionych tworzą:
• Roztoczański Park Narodowy i Poleski Park Narodowy,
• 17 obszarów chronionego krajobrazu,
• 17 parków krajobrazowych,
• 87 rezerwatów przyrody
• 1 582 pomniki przyrody,
• 2 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,
• 4 użytki ekologiczne,
• 4 stanowiska dokumentacyjne.
Szczególnie cenne tereny, mające znaczenie dla ochrony wartości przyrodniczych, objęte są
siecią NATURA 2000. Na terenie województwa utworzono:
• 23 obszary specjalnej ochrony ptaków OSO o powierzchni 335 841,2 ha,
• 101 specjalnych obszarów ochrony siedlisk SOO o powierzchni 164 724,7 ha.
Oprócz obszarów o wysokich walorach przyrodniczych województwo lubelskie
posiada wiele zabytków. Do najciekawszych miejscowości należą Zamość, Lublin, Kazimierz
Dolny, Puławy, Nałęczów.

Fot 1. Stary Rynek w Zamościu

Fot. 2 Kazimierz Dolny

 Lublin nazywany jest stolicą wschodniej Polski. Najsławniejsza ulica Lublina -
Krakowskie Przedmieście - to odcinek starego traktu biegnącego od zamku przez Grodzką,
rynek i Bramę Krakowską ku dawnej stolicy Polski.
Puławy słyną z klasycystyczno-romantycznego zespołu pałacowo-parkowego
Czartoryskich (XVIII-XIX w.).

Fot 3. Puławy, pałac Czartoryskich

Fot. 4. Nałęczów słynący z doskonałych wód mineralnych

 Województwo lubelskie jest regionem o charakterze rolniczym. Użytki rolne zajmują
54,8% ogólnej powierzchni województwa, w tym 74,3% stanowią grunty orne. Lubelskie,
mając dobre warunki glebowo-klimatyczne, jest krajowym liderem upraw rolniczych i
sadowniczych. Bogate zaplecze ekologicznej żywności sprzyja rozwojowi przemysłu
spożywczego: mleczarskiego, cukrowniczego, młynarskiego, owocowo-warzywnego,
mięsnego, piwowarskiego i spirytusowego.
Region jest słabo uprzemysłowiony. Ważne miejsce w strukturze gospodarczej mają
zasoby surowców budowlanych, takich jak: wapień, margiel, kreda, glina, piasek budowlany i
szklarski. Wydobywane surowce służą do produkcji cementu, cegły, wyrobów silikatowych,
betonu komórkowego i prefabrykatów betonowych. Istotne znaczenie dla regionu ma
przemysł wydobywczy – Kopalnia Węgla Kamiennego w Bogdance, najbardziej rentowna
kopalnia węgla kamiennego w Polsce. Jej zasoby wynoszą 9 282 mln ton węgla - 21% w skali
kraju. Kolejnym bogactwem są wody mineralne, z których słynie uzdrowisko Nałęczów.
Rozpoznawalne na rynkach krajowych i zagranicznych są Zakłady Azotowe w Puławach,
krajowy lider rynku chemicznego, który jest producentem nawozów sztucznych dla rolnictwa
i różnych półproduktów poszukiwanych przez inne branże przemysłu. W regionie działalność
prowadzi firma meblarska Black, Red & White, która jest dużym pracodawcą i eksporterem
mebli na rynki zagraniczne. Dogodne warunki inwestowania i rozwijania działalności
gospodarczej oferują strefy ekonomiczne i parki przemysłowe. W województwie
zlokalizowane są 3 Parki Przemysłowe i Technologiczne - Lubelski Park Naukowo -
Technologiczny, Puławski Park Przemysłowy, Regionalny Park Przemysłowy w Świdniku
oraz 3 Specjalne Strefy Ekonomiczne: Specjalna Strefa Ekonomiczna EURO-Park Mielec,
Specjalna Strefa Ekonomiczna ,,Starachowice’’, Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna
EURO-PARK WISŁOSAN.
Mimo dużych nakładów w ostatnich latach na inwestycje i infrastrukturę drogową
region jest słabo rozwinięty, co wynika z peryferyjnego położenia województwa. W 2013 r. w
województwie lubelskim system dróg publicznych wynosił nieco ponad 34 tys. km. Na każde
100 km2 powierzchni przypadało 136 km dróg publicznych, wobec średniej w kraju 133 km,
jednak przeważały drogi gminne i powiatowe, zaś mniejszy niż przeciętnie w kraju odsetek
stanowiły drogi krajowe i wojewódzkie. W regionie brak jest efektywnych powiązań
komunikacyjnych z resztą kraju w postaci autostrad czy szybkich kolei. Sieć dróg
ekspresowych jest niewystarczająca w stosunku do potrzeb. Drogi ekspresowe w 2013 r.,
których łączna długość
wynosiła 7 km, stanowiły 2,7% wielkości krajowej.
Główną sieć komunikacyjną województwa tworzą drogi krajowe:
• droga krajowa nr 2, (E30), Berlin–Warszawa– Mińsk–Moskwa,
• droga krajowa nr 17,(S17), Warszawa–Lublin–Zamość–Hrebenne–granica państwa
(kierunek Lwów),
• droga krajowa nr 12, Kurów–Lublin–Piaski–Chełm–Dorohusk–granica państwa (kierunek
Kijów),
• droga krajowa nr 19, Kuźnicz–Białystok–Siemiatycze–Międzyrzec Podlaski–Kock–
Lubartów–Lublin– Kraśnik–Janów Lubelski–Nisko-Rzeszów,
oraz linie kolejowe:
• linia kolejowa nr 7, Warszawa–Lublin–Dorohusk– granica państwa (kierunek Kijów),
• Linia Hutnicza-Szerokotorowa biegnąca z województwa śląskiego do granicy ukraińskiej
przez Zamość i Hrubieszów.

2. Analiza źródeł zanieczyszczeń powietrza

2.1. Charakterystyka powietrza w województwie lubelskim

Zanieczyszczenia powietrza są szczególnie niebezpieczne, gdyż z powodu swojej
mobilności mogą powodować skażenie na dużych obszarach praktycznie wszystkich
komponentów środowiska. Rodzaj źródła zanieczyszczenia i związane z nim warunki
wprowadzenia substancji do atmosfery są czynnikami determinującymi rozprzestrzenianie się
zanieczyszczeń. Źródła zanieczyszczeń powietrza podzielić można na naturalne (pożary
lasów, erozja skał i gleb, tereny zielone, z których pochodzą pyłki roślinne) oraz na źródła
antropogeniczne związane z działalnością człowieka. Największymi źródłami emisji
zanieczyszczeń do powietrza, będącymi wynikiem działalności człowieka są:
• zorganizowane źródła emitujące zanieczyszczenia w czasie procesów energetycznego
spalania paliw oraz przemysłowych procesów technologicznych (emisja punktowa),
• środki transportu samochodowego, kolejowego, wodnego, lotniczego (emisja liniowa),
• podmioty sektora komunalno–bytowego (emisja powierzchniowa, tzw. „niska emisja”) .
W roku 2013, według danych GUS, na terenie województwa lubelskiego z 94
zakładów szczególnie uciążliwych wyemitowano do powietrza 4 731,253 tys. Mg
zanieczyszczeń, w tym 2,053 tys. Mg pyłów i 4 729,2 tys. Mg gazów (z uwzględnieniem
CO2). W 2013 r. emisja pyłowa zmniejszyła się o 2,2%, emisja gazowa o 11,2% w stosunku
do roku 2012.
Wielkość zanieczyszczeń pyłowych stanowiła 4,2%, gazowych 2,2% emisji krajowej,
co usytuowało województwo lubelskie na 11 miejscu w kraju pod względem emisji pyłów i
12 miejscu pod względem emisji gazów (z uwzględnieniem CO2) (wykresy 1, 2). Znajdujące
się na terenie naszego województwa 94 zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości
powietrza, stanowiły w 2013 r. około 5,3% zakładów w Polsce; 78,7% z nich posiadało
urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, a tylko 9,6% do redukcji zanieczyszczeń
gazowych (źródło: GUS).

Wykres 1. Udział emisji zanieczyszczeń Wykres 2. Udział emisji zanieczyszczeń

pyłowych zakładów szczególnie gazowych z zakładów szczególnie
uciążliwych w Polsce, według uciążliwych w Polsce, według
województw w 2013 r. (źródło: GUS) województw w 2013 r. (źródło: GUS)

Województwo lubelskie charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem w rozmieszczeniu

punktowych źródeł emisji. Lokalizację podmiotów wprowadzających do powietrza powyżej
100 Mg/rok zanieczyszczeń przedstawia mapa 2.
Mapa 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł punktowych w 2014 r. o łącznej ilości
powyżej 100 Mg – bez CO2

Zakłady, które wprowadziły do powietrza największą ilość zanieczyszczeń

przedstawia wykres 3.
Wykres 3. Udziały w emisji zanieczyszczeń do powietrza pochodzące z największych
zakładów województwa lubelskiego w 2014 r. (źródło: WIOŚ)

W odniesieniu do 2013 r., ilość wyemitowanego dwutlenku siarki nieznacznie spadła

(o 2,3%), natomiast emisja tlenków azotu wzrosła o 4,5%, tlenku węgla o 13,2% (wykres 4).

Wykres 4. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach

2010-2014 w województwie lubelskim (źródło: GUS)

Emisja zanieczyszczeń pyłowych, pochodząca z procesów spalania paliw, stanowiła

60,7% całkowitej emisji pyłów w roku 2014. Wielkość wyemitowanych zanieczyszczeń
pyłowych w 2014 r., obniżyła się o około 6,4% w stosunku do wielkości z roku 2013
(wykres 5).
Wykres 5. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach
2010-2014 w województwie lubelskim (źródło: GUS)

Duży wpływ na jakość powietrza, obok emisji ze źródeł punktowych, mają

zanieczyszczenia wprowadzane ze źródeł powierzchniowych i liniowych.
Emisja powierzchniowa jest sumą m.in. emisji z palenisk domowych, oczyszczania
ścieków w otwartych urządzeniach oczyszczających i składowania opadów. Cechą
charakterystyczną dla tzw. „niskiej emisji” jest to, iż powodowana jest przez liczne,
rozproszone źródła z emitorów o niewielkiej wysokości. „Niska emisja” ma istotny wpływ na
jakość powietrza, gdyż nisko usytuowane źródło emisji prowadzi do powstania wysokich
stężeń zanieczyszczeń w strefie przebywania ludzi.
Na wielkość emisji liniowej decydujący wpływ mają zanieczyszczenia pochodzące od
ciągów komunikacyjnych. W przypadku komunikacji źródła emisji znajdują się nisko nad
ziemią co sprawia, że substancje emitowane z silników pojazdów powodują powstawanie
wysokich stężeń zanieczyszczeń w otoczeniu dróg.
Na podstawie bilansu emisji za 2010 r. sporządzonego przez BSiPP „EKOMETRIA”
na potrzeby dokumentacji „Aktualizacja prognoz pyłu PM10 i PM2,5 dla lat 2015, 2020 na
podstawie modelowania z wykorzystaniem nowych wskaźników emisyjnych” oszacowano, że
w 2014 r. z dróg województwa lubelskiego wyemitowano łącznie 30 225,8 Mg pyłów i gazów
(bez CO2 i CO), w tym: 16 896,1 Mg zanieczyszczeń gazowych i 13 329,7 Mg pyłu ogółem,
przeliczonego z PM10 współczynnikiem 0,3181. Do szacunku emisji liniowej całkowitej
zastosowano współczynnik 1,02 (źródło: EKOMETRIA).
Tabela 1. Szacowana całkowita emisja zanieczyszczeń do powietrza z obszaru województwa
lubelskiego w 2014 r. – bez CO i CO2 (źródło: EKOMETRIA, WIOŚ)

Wykres 6. Udział poszczególnych źródeł emisji w całkowitej emisji z obszaru województwa

lubelskiego w 2014 r. – bez CO i CO2 (źródło: EKOMETRIA, WIOŚ)

Celem uzyskania informacji o poziomach stężeń substancji zanieczyszczających

powietrze co roku wykonywana jest ocena jakości powietrza. Zgromadzone w ramach oceny
dane są niezbędne do podjęcia decyzji o potrzebie utrzymania jakości powietrza na
dotychczasowym poziomie lub prowadzenia działań naprawczych ze wskazaniem
prawdopodobnych przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w
określonych rejonach.
Ocena jakości powietrza za 2014 r. została wykonana w oparciu o kryteria określone
rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów
niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. z 2012 r. poz. 1031). Na potrzeby oceny jakości
powietrza w województwie lubelskim zostały zdefiniowane dwie strefy:
– aglomeracja lubelska obejmująca Lublin – miasto o liczbie mieszkańców powyżej 250
tysięcy,
– strefa lubelska obejmująca pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład
aglomeracji.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w
sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U. z 2012 r. poz. 1032)
ocena obejmuje następujące substancje:
- benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, ołów, tlenek węgla, ozon, pył zawieszony PM10
i PM2,5, arsen, kadm, nikiel, benzo/a/piren według kryteriów ochrony zdrowia,
- dwutlenek siarki, tlenki azotu, ozon według kryteriów ochrony roślin.
Oceny poziomów substancji w powietrzu na obszarze województwa lubelskiego
dokonano na podstawie wyników pomiarów uzyskanych w ramach funkcjonującej w 2014 r.
wojewódzkiej sieci pomiarowej, określonej „Programem państwowego monitoringu
środowiska województwa lubelskiego na lata 2013-2015”. Sieć pomiarową tworzyły:
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej
oraz Roztoczański Park Narodowy.
Ponadto w ocenie wykorzystano dane pomiarowe z województwa podlaskiego i
świętokrzyskiego, wyniki pomiarów 1h udostępnione przez Zakłady Azotowe „Puławy” w
Puławach, dane meteorologiczne pozyskane z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w
Warszawie oraz wyniki modelowania stężeń ozonu troposferycznego na potrzeby rocznej
oceny jakości powietrza dla roku 2014, wykonane w ramach pracy pt. „Wspomaganie
systemu oceny jakości powietrza z użyciem modelowania w zakresie ozonu troposferycznego
dla lat 2014 i 2015”.
Wyniki pomiarów będące podstawą oceny obejmowały zweryfikowane serie
pomiarowe ze stacji automatycznych, wyniki pomiarów manualnych pro- wadzonych
codziennie, a także wyniki pomiarów okresowych. W ocenie wykorzystano też metodę
obiektywnego szacowania. O klasie strefy decydowały obszary o najwyższych stężeniach
zanieczyszczenia na terenie strefy. Jako podstawę oceny dla kryterium ochrony roślin
stanowiły wyniki pomiarów ze stanowisk pozamiejskich spełniających kryteria w zakresie
lokalizacji.
Wynikiem analizy poziomu stężeń zanieczyszczeń jest określenie klasy strefy dla
danego zanieczyszczenia, oddzielnie ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ze względu na
ochronę roślin (z wyjątkiem aglomeracji lubelskiej, która jest wyłączona z klasyfikacji pod
kątem ochrony roślin).
W przypadku zanieczyszczeń, dla których standardy określone są dla dwu parametrów
(czasów uśredniania), klasyfikacji dokonano dla każdego z nich, przyjmując ostateczną klasę
dla zanieczyszczenia według mniej korzystnego parametru.

Ocena według kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia

Dwutlenek siarki
Oceny jakości powietrza i klasyfikacji stref dla dwutlenku siarki dokonano na
podstawie wyników pomiarów automatycznych i manualnych, łącznie z 6 stanowisk (tabela
2). Do analizy poziomu stężeń wykorzystano również wyniki pomiarów 1-godz.
wykonywanych przez Zakłady Azotowe ”Puławy” S.A. w Puławach w punktach
zlokalizowanych na granicy zakładu. Stężenia średnie roczne wynosiły od 2 do 4,9 μg/m 3,
najwyższe dotyczyło aglomeracji lubelskiej (wykres 7).

Wykres 7. Stężenia średnie roczne, maksymalne 24-godzinne i 1-godzinne dwutlenku siarki

na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 2014 r. (źródło: WIOŚ, RPN,
IMGW)

Wartości stężeń 1-godz. i 24-godz. nie przekraczały poziomów dopuszczalnych.

Maksymalne stężenie 1-godz. wynosiło 87,3 μg/m 3 (25% poziomu dopuszczalnego
wynoszącego 350 μg/m3), 24-godzinne – 45,8 μg/m3 (36,6% poziomu dopuszczalnego wy-
noszącego 125 μg/m3). Zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki wokół ZA „Puławy”
było również niewielkie, najwyższe stężenie 1-godzinne wynosiło 61 μg/m 3. W cyklu
rocznym najwyższe wartości 1-godzinne i 24-godzinne występowały w okresie jesienno-
zimowym. Związane jest to ze zwiększoną emisją zanieczyszczeń energetycznych,
wynikającą ze spadków temperatur w tym okresie.

Dwutlenek azotu
Podstawę oceny i klasyfikacji stref stanowiły wyniki pomiarów uzyskane łącznie z
stanowisk (tabela 2). Do analizy poziomu stężeń wykorzystano również wyniki pomiarów
1-godzinnych wykonanych przez Zakłady Azotowe ”Puławy” S.A. w Puławach.

Wykres 8. Stężenia średnie roczne i 1-godzinne dwutlenku azotu na stacjach

monitoringowych w województwie lubelskim w 2014 r. (źródło: WIOŚ, RPN, IMGW)

Stężenia średnie roczne Sa nie przekraczały poziomu dopuszczalnego 40 μg/m 3

i wynosiły od 7,6 µg/m3 do 23 µg/m3 (wykres 8). Najwyższe, odnotowane w aglomeracji
lubelskiej, stanowiło 57,5% stężenia dopuszczalnego, następnie w Puławach 16,1 μg/m 3 –
40,2% poziomu dopuszczalnego. Na żadnym stanowisku nie stwierdzono przekroczeń
dopuszczalnego stężenia 1- godzinnego wynoszącego 200 μg/m 3. Maksymalne stężenia
1-godzinne wystąpiły na obszarach najbardziej zurbanizowanych, tj.:
– w Lublinie przy ul. Obywatelskiej – 131 μg/m3 (65,5% dopuszczalnego),
– w Puławach przy ul. Lubelskiej – 98,4 μg/m3 (49,2% dopuszczalnego),
– w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej – 93,9 μg/m3 (47% dopuszczalnego).
 Tabela 2. Stężenia średnie roczne, maksymalne średnie dobowe i jednogodzinne w 2014 r.
(źródło: WIOŚ, IMGW, RPN)

Zakres mierzonych stężeń dwutlenku azotu wokół ZA „Puławy” w Puławach wynosił

od 0 do 97,8 μg/m3. W cyklu rocznym stężenia dwutlenku azotu nie wykazywały dużej
zależności od temperatury.

Benzen
Jakość powietrza pod względem zanieczyszczenia benzenem określono na podstawie
wyników pomiarów z 3 stanowisk (tabela 2). Nie stwierdzono przekroczeń poziomu
dopuszczalnego wynoszącego 5 μg/m3. Stężenia średnie roczne wynosiły od 0,7 μg/m 3
(14% poziomu dopuszczalnego) w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej do 1,4 μg/m 3
(28% poziomu dopuszczalnego) w Lublinie przy ul. Obywatelskiej i w Białej Podlaskiej przy
ul. Orzechowej. W rocznym przebiegu stężeń widoczna jest zmienność sezonowa (wykres 9).

Wykres 9. Przebieg stężeń 1-godzinnych benzenu w Lublinie przy ul. Obywatelskiej w

2014 r. (źródło: WIOŚ)
Tlenek węgla
Poziom stężeń tlenku węgla w powietrzu monitorowany był na jednej stacji, tj. w
Lublinie przy ul. Obywatelskiej. Kryterium klasyfikacji stanowią stężenia 8-godzinne
kroczące liczone ze stężeń jednogodzinnych. W 2014 r. maksymalne ośmio- godzinne
stężenie na stacji w Lublinie wynosiło 4,757 mg/m 3 tj. 47,6% poziomu dopuszczalnego
wynoszącego 10 mg/m3. W latach 2010 – 2014 wartości te zawierały się w przedziale 3,675 –
5,953 mg/m3 (wykres 10).

Wykres 10. Maksymalne średnie ośmiogodzinne i średnie roczne stężenia tlenku węgla w
Lublinie przy ul. Obywatelskiej w latach 2010-2014 (źródło: WIOŚ)

Ozon
Kryteria oceny jakości powietrza pod względem zanieczyszczenia ozonem dotyczą
stężeń 8-godzinnych. Poziom docelowy oraz poziom celu długoterminowego ozonu w
powietrzu określony jest jako maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich
kroczących obliczanych ze średnich jednogodzinnych w ciągu doby. Poziom docelowy uznaje
się za dotrzymany, jeśli liczba dni przekraczających wartość 120 μg/m 3, uśredniona w ciągu
kolejnych trzech lat, wynosi nie więcej niż 25. Poziom celu długoterminowego jest
dotrzymany, jeżeli nie występują dni ze stężeniami o wartościach powyżej 120 μg/m 3.
Liczba dni z przekroczeniami wartości 120 μg/m3 na poszczególnych stacjach
monitoringowych, uśredniona w latach 2012-2014, wynosiła:
- Lublin ul. Obywatelska - 3,3
- Jarczew - 10
- Biały Słup (teren RPN) - 13
- Biała Podlaska - 10,3
- Wilczopole - 9,7
 Rozkład stężeń ozonu wykonany na poziomie krajowym z zastosowaniem łączenia
wyników modelowania z pomiarami wykazał, że liczba dni, ze stężeniami powyżej
120 μg/m3, wyznaczona dla okresu 2012-2014, wynosiła najwięcej 14 – w południowo-
zachodniej części województwa (mapa 3). W woj. lubelskim nie wystąpiło zatem
przekroczenie poziomu docelowego.

Mapa 3. Liczba dni z przekroczeniami poziomu docelowego w województwie

lubelskim, uśredniona dla lat 2012-2014 na podstawie łączenia wyników modelowania z
pomiarami

Maksymalna średnia ośmiogodzinna w ciągu roku była wyższa od 120 μg/m 3, co

oznacza, że na każdej stacji wystąpiło przekroczenie drugiego kryterium, jakim jest poziom
celu długoterminowego. Wyniki modelowania potwierdzają występowanie dni ze stężeniami
wyższymi od 120 μg/m3. Zatem w obu strefach nastąpiło przekroczenie poziomu celu
długoterminowego ozonu.
Pył zawieszony PM10
Oceny poziomu stężeń oraz klasyfikacji stref dokonano z uwzględnieniem stężeń 24-
godzinnych i średnich rocznych uzyskanych z 6 stanowisk pomiarów manualnych
i 1 automatycznego (tabela 3).

Tabela 3. Zestawienie parametrów kryterialnych pyłu PM10 i PM2,5 oraz benzo/a/pirenu za

2014 r. (źródło: WIOŚ)

Na wszystkich stanowiskach dotrzymane były dopuszczalne stężenia średnie roczne

40 μg/m3. Na 5 stanowiskach odnotowano przekroczenie dopuszczalnego stężenia
24-godzinnego wynoszącego 50 μg/m3. Były to: Lublin ul. Obywatelska, Biała Podlaska
ul. Orzechowa, Radzyń Podlaski ul. Sitkowskiego, Puławy ul. Skowieszyńska i Zamość
ul. Hrubieszowska.
Liczbę dni ze stężeniami powyżej poziomu dopuszczalnego na tle średnich
miesięcznych zmian temperatur na powyższych stacjach zilustrowano na wykresie 11.
Analiza serii pomiarowych kolejny raz potwierdziła występowanie znacznie
wyższych stężeń w sezonie zimowym. Roczny przebieg stężeń 24-godzinnych pyłu PM10 i
temperatur w 2014 r. przedstawiono na przykładzie serii pomiarowej ze stacji w Lublinie
przy ul. Obywatelskiej (wykres 12).
W 2014 r. obszarami przekroczeń 24-godz. stężeń pyłu PM10 w strefie lubelskiej
były tereny położone w miastach: Puławy, Biała Podlaska, Radzyń Podlaski i Zamość.
 Serie pomiarowe uzyskane z pozostałych dwu stanowisk będących podstawą oceny
nie przekraczały obowiązujących kryteriów, zarówno dla rocznego jak i 24-godzinnego
okresu uśredniania wyników pomiarów.

Pył zawieszony PM2,5

Kryterium oceny jakości powietrza pod względem zanieczyszczenia powietrza pyłem
PM2,5 dotyczy rocznego okresu uśredniania wyników. Podstawę klasyfikacji stanowiły
wyniki pomiarów uzyskane z 4 stanowisk manualnych. Zestawienie wyznaczonych średnich
rocznych przedstawia tabela 3.

Wykres 11. Liczba przekroczeń pyłu PM10 na tle warunków termicznych w 2014 r.
(źródło: WIOŚ)
 Wykres 12. Przebieg 24 - godz. stężeń pyłu PM10 i temperatur w aglomeracji lubelskiej w
2014 r. (źródło: WIOŚ)

Dotrzymanie stężenia dopuszczalnego 25 μg/m 3 sprawdzono na podstawie wyników

pomiarów wykonywanych w Lublinie, Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu. Stężenia
średnie dla roku w województwie lubelskim zawierały się w przedziale od 22,9 do 25,8
μg/m3, tj. do 103% poziomu dopuszczalnego. Najwyższą wartość, przekraczającą poziom
dopuszczalny, odnotowano w Białej Podlaskiej. Wartość ta nie przekracza poziomu
dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji.

Tabela 4. Wskaźnik średniego narażenia na pył

PM2,5 (źródło: WIOŚ)

Wykres 13. Wskaźnik średniego

narażenia na pył PM2,5 w latach
2010- 2014 (źródło: GIOŚ,WIOŚ)

Stanowisko pyłu PM2,5 w Lublinie przy ul. Śliwińskiego służy również do

wyznaczenia oraz monitorowania wskaźnika średniego narażenia jako elementu oceny
zanieczyszczenia powietrza. Obowiązek ten dotyczy obszarów tła miejskiego w
aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców.
Wskaźnik średniego narażenia dla aglomeracji lubelskiej za 2014 r. wynosił 22 μg/m 3,
dla kraju 24 μg/m3. Wartości obu wskaźników przekroczyły krajowy cel redukcji narażenia na
pył PM2,5 (18 μg/m3) oraz pułap stężenia ekspozycji (20 μg/m 3). W latach 2010-2014
monitorowane wskaźniki wykazały niewielką tendencję malejącą (tabela 4, wykres 13).
Metale
Całkowitą zawartość ołowiu, arsenu, kadmu i niklu w pyle zawieszonym PM10
oznaczano w Lublinie i Zamościu. Kryteria oceny jakości powietrza pod względem
zanieczyszczenia metalami dotyczą stężeń średnich rocznych. Poziomy ich stężeń w pyle
zawieszonym PM10 charakteryzowały się bardzo niskimi wartościami.
Stężenia średnie roczne ołowiu były na poziomie 0,0085-0,0088 µg/m3, co stanowi
poniżej 2% poziomu dopuszczalnego. Na niskim poziomie notowane były również stężenia
arsenu, kadmu i niklu. Stężenie średnie roczne arsenu wynosiło 0,778 i 0,868 ng/m3, co

stanowi maksymalnie 14,5% poziomu docelowego, kadmu 0,519 i 0,534 ng/m3, tj. do 10,7%
poziomu docelowego, niklu 1,724 i 2,296 ng/m3, tj. do 11,5% poziomu docelowego.

Tabela 5. Stężenia średnie roczne metali w pyle zawieszonym PM10 (źródło: WIOŚ)

Benzo/a/piren
Kryterium oceny jakości powietrza pod względem zanieczyszczenia benzo/a/pirenem
dotyczy rocznego okresu uśredniania wyników pomiarów. Oceny i klasyfikacji stref
dokonano na podstawie wyników pomiarów prowadzonych na 5 stanowiskach
zlokalizowanych w Lublinie, Kraśniku, Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu. Wartości
średnie roczne wynosiły od 1,79 ng/m 3 do 3,19 ng/m3 i na wszystkich stanowiskach
przekraczały poziom docelowy (tabela 3). Benzo/a/piren należy do zanieczyszczeń
wykazujących dużą zmienność sezonową, średnia z sezonu zimowego była ok. 6-10-krotnie
wyższa od średniej z sezonu letniego.
Wyniki klasyfikacji stref według kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia

Zgodnie z przeprowadzoną klasyfikacją do klasy C, o poziomach stężeń powyżej

poziomu dopuszczalnego, zaliczono aglomerację lubelską i strefę lubelską - obie strefy ze
względu na przekroczenia 24-godzinnych stężeń pyłu PM10 i benzo/a/pirenu oznaczanego w
pyle PM10 (tabela 5).
Zidentyfikowanymi obszarami przekroczeń pyłu PM10, wymagającymi podjęcia
działań na rzecz poprawy jakości powietrza, są tereny położone w Lublinie, Białej
Podlaskiej, Puławach, Zamościu i Radzyniu Podlaskim, zaś benzo/a/pirenu - tereny położone
w Lublinie, Kraśniku, Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu.
Ponadnormatywne 24-godz. stężenia pyłu PM10 występowały prawie wyłącznie w
sezonie grzewczym. Wartości stężeń pyłu PM10 w sezonie grzewczym były kilkakrotnie
wyższe niż w sezonie letnim. Stężenia benzo/a/pirenu również wykazują dużą zmienność
sezonową. W 2014 r. średnie z sezonu zimowego b/a/p były od 6 do 10-krotnie wyższe od
średnich z sezonu letniego. Wskazuje to, że głównym źródłem tych zanieczyszczeń jest
emisja z procesów spalania opartych na węglu, w tym niska emisja z indywidualnego
ogrzewania budynków. Na wysokie stężenia pyłu PM10 i benzo/a/pirenu wpływają też
niekorzystne warunki klimatyczne w sezonie grzewczym (niska temperatura, mała prędkość
wiatru, mała ilość opadów). Dodatkowymi przyczynami są emisje z zakładów
przemysłowych oraz emisja komunikacyjna.
Do klasy B zaliczono strefę lubelską ze względu na poziom stężeń pyłu PM2,5,
przekraczający poziom dopuszczalny, lecz nie przekraczający poziomu dopuszczalnego
powiększonego o margines tolerancji. Oznacza to potrzebę podjęcia działań w celu
zmniejszenia emisji pyłów.
Pod względem zanieczyszczenia powietrza ozonem wg kryteriów ochrony zdrowia
obie strefy (aglomerację lubelską i strefę lubelską), zaliczono do klasy A, ze względu na brak
przekroczeń poziomu docelowego. Stwierdzono natomiast przekroczenie poziomu celu
długoterminowego ozonu i dla tego kryterium określono klasę D2.
Klasyfikacja stref wykonana za 2014 r. potwierdziła występujące w latach
wcześniejszych przekroczenia dopuszczalnego 24- godzinnego poziomu pyłu PM10 na
terenie woj. lubelskiego. Skutkuje to obowiązkiem monitorowania stężeń na obszarach
przekroczeń oraz konsekwentnym realizowaniem zadań na- kreślonych w Programach
ochrony powietrza dla aglomeracji lubelskiej i strefy lubelskiej. Jest to tym bardziej istotne,
że w 2014 r. stwierdzono również przekroczenia poziomu docelowego benzo/a/pirenu.
 Tabela 6. Klasy stref uzyskane w ocenie rocznej za 2014 r. według kryteriów ochrony
zdrowia (źródło: WIOŚ)

Ocena według kryteriów określonych w celu ochrony roślin

Dwutlenek siarki
Kryteria oceny jakości powietrza w zakresie SO 2 dotyczą roku kalendarzowego i pory
zimowej. Podstawą klasyfikacji były wyniki pomiarów manualnych prowadzonych w
Jarczewie i automatycznych wykonywanych w Białym Słupie. Przeprowadzone pomiary nie
wykazały przekroczeń wartości kryterialnych. Wyniki pomiarów prowadzonych w Jarczewie
wykazały, że stężenie średnie roczne wynosiło 2 µg/m 3, tj. 10% poziomu dopuszczalnego
wynoszącego 20 µg/m3, stężenie średnie dla pory zimowej wynosiło 2,7 µg/m 3, tj. 13,5%
poziomu dopuszczalnego dla tego okresu.
Stężenie średnie roczne wyznaczone na podstawie wyników pomiarów
automatycznych wykonywanych w Białym Słupie wynosiło 2,9 µg/m 3, tj. 14,5% poziomu
dopuszczalnego, stężenie średnie dla pory zimowej - 3,2 µg/m3, tj. 16% poziomu
dopuszczalnego dla tego okresu. Na terenie woj. lubelskiego występują generalnie bardzo
niskie stężenia SO2 nawet na obszarach potencjalnie najbardziej zanieczyszczonych.

Tlenki azotu
Oceny i klasyfikacji były wyniki pomiarów automatycznych prowadzonych w Białym
Słupie na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Przeprowadzone pomiary nie
wykazały przekroczeń poziomu dopuszczalnego. Stężenie średnie roczne wynosiło 10,3
µg/m3, tj. 34,3% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 30 µg/m3. Do klasyfikacji strefy
wykorzystano również wyniki pomiarów NOx prowadzonych w sąsiednich województwach,
tj. na stacji Święty Krzyż zlokalizowanej w woj. świętokrzyskim oraz na stacji
Borsukowizna. w woj. podlaskim. Stężenia średnie roczne na tych stacjach nie przekraczały
poziomu dopuszczalnego.
Ozon
Wskaźnikiem oceny jakości powietrza dla ozonu ze względu na ochronę roślin jest
parametr AOT40. Jego wartość oblicza się ze stężeń 1-godzinnych, jako sumę różnic
pomiędzy stężeniem średnim 1-godzinnym, a wartością 80 μg/m 3, dla każdej godziny w ciągu
doby pomiędzy godziną 8.00 a 20.00 czasu środkowoeuropejskiego, dla której stężenie jest
większe niż 80 μg/m3. Wartość tę, wynoszącą 18 000 μg/m3h, traktuje się jako dotrzymaną,
jeżeli nie przekracza jej średnia z takich sum obliczona dla okresów wegetacyjnych z pięciu
kolejnych lat. W przypadku braku danych pomiarowych z pięciu lat dotrzymanie tej wartości
sprawdza się na podstawie danych pomiarowych z co najmniej trzech lat.

Mapa 4. Parametr AOT40 w województwie lubelskim uśredniony dla lat 2012-2014

wyznaczony metodą łączenia wyników modelowania z pomiarami

Oceny i klasyfikacji stref dokonano na podstawie wyników pomiarów z 3 stanowisk

zlokalizowanych w Białym Słupie, Jarczewie i Wilczopolu. Średnia wartość parametru
AOT40 wyznaczonego z lat 2010- 2014 wynosiła:
 - Biały Słup - 9 302 μg/m3h,
- Jarczew - 10 837 μg/m3h,
- Wilczopole - 9 407 μg/m3h.
Wartości te nie przekraczały poziomu docelowego, natomiast przekraczały poziom celu
długoterminowego 6 000 μg/m3h. Wyniki pomiarów potwierdza rozkład stężeń ozonu
wykonany na poziomie krajowym z zastosowaniem łączenia wyników modelowania z
pomiarami, zgodnie z którym parametr AOT40 uśredniony dla tego samego okresu, na
przeważającym obszarze województwa zawierał się od 6 000 do 10 000 μg/m3h (mapa 4).

Wyniki klasyfikacji stref według kryteriów określonych w celu ochrony roślin

W wyniku przeprowadzonej klasyfikacji za 2014 r. ze względu na kryteria ochrony
roślin, dla wszystkich zanieczyszczeń strefę lubelską zaliczono do klasy A (tabela 7),
natomiast ze względu na stwierdzone przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu -
do klasy D2.

Tabela 7. Klasy stref uzyskane w ocenie rocznej za 2014 r. według kryteriów ochrony
roślin (źródło: WIOŚ)

Analiza wyników pomiarów prowadzona w ramach niniejszej oceny, zarówno dla

kryterium ochrony zdrowia jak i ochrony roślin, kolejny rok wykazała przekroczenia poziomu
celu długoterminowego dla ozonu. Niezbędne działania to dążenie do osiągnięcia poziomu
celu długoterminowego do 2020 r. Wskazane byłoby, aby kierunek działań w tym zakresie
nakreślały wojewódzkie programy ochrony środowiska. Ozon powstaje w wyniku reakcji
fotochemicznej z udziałem tlenków azotu, tlenku węgla i węglowodorów. Do reakcji tej
niezbędna jest energia słoneczna, stąd stężenia ozonu wzrastają w dni słoneczne wiosenne
i letnie.
 WNIOSKI I REAKCJE
Utrzymujące się przekroczenia dopuszczalnego 24-godzinnego poziomu pyłu
zawieszonego PM10 na terenie woj. lubelskiego, a od 2014 r. również benzo/a/pirenu,
skutkują potrzebą prowadzenia działań zmierzających do poprawy jakości powietrza.
Realizacji tego celu powinno towarzyszyć zwiększanie nakładów finansowych
wydatkowanych w tym obszarze i priorytetowym traktowaniu działań służących ochronie
powietrza.
Według danych US w Lublinie, nakłady na środki trwałe służące ochronie powietrza
i klimatu w województwie w 2013 r., wynosiły 39 097,8 tys. zł i znacznie zmniejszyły się w
stosunku do lat 2011 i 2012 – wykres 14.

Wykres 14. Nakłady na środki trwałe służące ochronie powietrza i klimatu w

województwie lubelskim w latach 2009-2013 (źródło: US w Lublinie)

Instrumentem administracyjnym służącym do zarządzania jakością powietrza są

programy naprawcze. Na terenie województwa lubelskiego, celem osiągnięcia poziomu
dopuszczalnego pyłu PM10, wdrażane są zaktualizowane Programy ochrony powietrza dla
aglomeracji lubelskiej i strefy lubelskiej. Zostały one przyjęte uchwałami Sejmiku
Województwa Lubelskiego, odpowiednio: Nr XXXVII/607/2013 i Nr XXXVII/608/2013 z
dnia 25 listopada 2013 r. (programy dostępne są na stronie Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Lubelskiego http://www. lubelskie.pl). Realizacja działań zawartych w ww.
programach zakłada osiągnięcie dobrej jakości powietrza w perspektywie do 2020 r.
Podejmowane przez zakłady działania zmierzają do poprawy efektywności
energetycznej, zmniejszenia zapotrzebowania na ciepło i energię elektryczną, instalowania
i skuteczniejszego działania urządzeń oczysz- czających, wdrażania odnawialnych źródeł
energii.
Na tle rosnącego produktu krajowego brutto obserwowana tendencja zmian w
wielkości emisji z zakładów szczególnie uciążliwych jest korzystna. Na przełomie ostatnich
kilkunastu lat znaczny spadek emisji nastąpił w zakresie dwutlenku siarki i pyłu, mniejszy –
tlenków azotu i dwutlenku węgla.

Przykłady działań na rzecz poprawy jakości powie trza przeprowadzonych w 2014 r.

w zakładach województwa lubelskiego (wg danych Wydziału i Działów Inspekcji WIOŚ):

1. GRUPA AZOTY Zakłady Azotowe „Puławy” S. A. w Puławach

W 2014 roku zrealizowany został II etap zadania „Redukcja NO x z kotłów nr 4 i nr 5 w
zakładowej elektrociepłowni”. Redukcję NOx wykonano metodą SNCR (selektywna
niekatalityczna redukcja) poprzez wtrysk roztworu mocznika do komory spalania. Uzyskano
redukcję tlenków azotu z 350 mg/Nm3 do 200 mg/Nm3.

2. Krajowa Spółka Cukrowa S.A. w Toruniu – Oddział „Cukrownia Werbkowice w

Werbkowicach”
W 2014 r. rozpoczęto realizację przedsięwzięcia „Modernizacja stacji ekstrakcji –
Etap I” – montaż ekstraktora wieżowego o nominale 10 000 Mg/dobę wraz z urządzeniami
towarzyszącymi. Spodziewany jest efekt ekologiczny w zakresie oszczędności zużycia ciepła
o 6%. Termin zakończenia inwestycji przewidziany jest przed kampanią cukrowniczą
2015/2016.

3. Veolia Wschód Spółka z o.o. Zakład Zamość – Ciepłownia C1

W 2014 r. wykonano modernizację instalacji odpylania kotła WR-10. Modernizacja
polegała na wymianie dotychczasowego układu odpylania II stopnia na układ składający się
z baterii cyklonów nowej generacji i filtrów tkaninowych o wysokiej skuteczności odpylania
wraz z urządzeniami pomocniczymi. W wyniku realizacji inwestycji osiągnięto redukcję
emisji pyłu ze spalania węgla znacznie poniżej 100 mg/m 3, co zapewnia już teraz
dotrzymanie zaostrzonego standardu emisyjnego pyłu, który będzie obowiązywać od
1 stycznia 2016 r.

4. Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Spółka z o.o. w Lubartowie

W III kw. 2014 r. przeprowadzono modernizację kotła WR-5 nr 4 oraz wykonano
przebudowę urządzenia odpylającego. Jako II-gi stopień odpylania kotła zamontowany został
nowy bicyklofiltr. W wyniku modernizacji podwyższona została zarówno sprawność cieplna
kotła (do 87,96%), jak i skuteczność eksploatacyjna urządzeń odpylających (do 96,3%).

5. Zakład Usług Komunalnych Spółka z o.o. w Parczewie

W latach 2013-2014 zrealizowano przedsięwzięcie pod nazwą ,,Modernizacja instalacji
odpylania na terenie kotłowni Rejonowej w Parczewie”, polegające na modernizacji
instalacji odpylania na dwóch kotłach: WR -2,5 (K1) i WR-5 (K3) oraz wykonaniu nowej
instalacji odpylania na kotle WR-5 (K2). Istniejące urządzenia odpylające zostały zastąpione
filtrobicyklonem, składającym się z baterii bicyklonów o zwiększonej skuteczności, filtra
workowego poziomego wyposażonego w zespoły filtracyjne posiadające kosz ze stali
kwasoodpornej, worka z włókniny szklanej oraz komory oczyszczonego powietrza
wykonanej ze stali kwasoodpornej.

6. Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. we Włodawie

W 2014 r. zakończono I etap inwestycji polegającej na modernizacji – budowie i
uruchomieniu nowej instalacji odpylania spalin na dwóch kotłach WR-5: Nr 1 i Nr 2 oraz
układu transportu i magazynowania pyłów dymnicowych w silosie magazynowym.
W wyniku modernizacji zamontowano dla każdego z dwóch kotłów WR-5 następujący
układ odpylania spalin:
– filtr workowy Instal-Filter DFN-380-3,2/2,0/2,3/80/ SB wraz z urządzeniami
pomocniczymi o skuteczności odpylania pyłów poniżej 30 mg/Nm3,
– układ transportowy pyłów Ferind (wspólny dla całej instalacji), składający się z czterech
przenośników odbierających i transportujących z I stopnia odpylania kotłów (odpylaczy
przelotowych OP2/3) oraz z filtrów workowych do zbiornika magazynowego pyłu o
pojemności V = 40 m3.
Modernizacja została podzielona na dwa etapy. Termin realizacji II etapu, który
obejmuje wykonanie modernizacji instalacji odpylania na kotłach WR-8 nr 3 i WR-5 nr 4,
przewidziany jest na 2015 r.
Skuteczność nowej instalacji odpylania spełni wymagania zaostrzonych norm emisji
pyłów do powietrza atmosferycznego, które będą obowiązywały od 1 stycznia 2016 roku.
Dzięki wyżej wymienionym oraz wielu innym inwestycjom, stopień redukcji
zanieczyszczeń w za- kładach województwa lubelskiego był stosunkowo wysoki. Wg danych
GUS, ilość zanieczyszczeń zatrzymanych lub zneutralizowanych w urządzeniach ochronnych
w 2014 r. (w % zanieczyszczeń wytworzonych), wynosiła: pyłów – 98,4% (Polska – 99,8%),
gazów – 87,4% (Polska 59,6%).
Liczne inwestycje oraz modernizacje prowadzone w zakładach przyczyniły się do
znacznego zmniejszenia udziału zanieczyszczeń przemysłowych w emisji całkowitej
województwa.
Za występowanie na terenie naszego województwa przekroczeń standardów pyłu
zawieszonego PM10 i benzo(a)pirenu odpowiedzialna jest emisja niska powstająca ze
spalania paliw stałych w budynkach sektora komunalno-bytowego. Na terenie Lublina duży
udział ma również emisja liniowa.
Do sukcesywnie prowadzonych działań naprawczych należały:
– likwidacja lokalnych źródeł ciepła, tj.: indywidualnych kotłowni, palenisk węglowych oraz
kotłowni osiedlowych poprzez podłączenie do miejskiej sieci cieplnej,
– modernizacja i rozbudowa sieci cieplnej i gazowej (wykres 15, 16),
– termomodernizacja budynków w celu zmniejszania zapotrzebowania na ciepło,
– wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii,
– edukacja i informowanie społeczeństwa poprzez ulotki reklamowe, programy telewizyjne,
pikniki ekologiczne, prasę itp.,
– budowa ścieżek rowerowych,
– rozwój i unowocześnienie transportu zbiorowego.
Województwo lubelskie rozwój regionu wiąże z rozwojem sektora energetycznego w
oparciu o biomasę i energię słoneczną. Udział OZE w produkcji energii elektrycznej w woj.
lubelskim sukcesywnie wzrasta i w 2013 r. wynosił 3,8% (w 2012 r. – 1,5%). Uprawa roślin
energetycznych jest najbardziej oczekiwanym kierunkiem rozwoju OZE na Lubelszczyźnie.
Należymy do najbardziej nasłonecznionych regionów w kraju. Od 2010 r. nastąpił ponad
3-krotny przyrost powierzchni zainstalowanych kolektorów słonecznych. Do tej pory w
województwie lubelskim zainstalowano ponad 14 tysięcy kolektorów, najwięcej w Polsce. W
listopadzie 2014 r. ruszyła w Bordziłówce (gm. Rossosz, powiat bialski) pierwsza w
województwie, a druga co do wielkości konstrukcja tego typu w kraju, farma fotowoltaiczna
o mocy 1,4 MW. Na obszarze około 3,5 ha ustawionych zostało ponad 5,5 tysiąca paneli
fotowoltaicznych zamieniających energię słoneczną na prąd elektryczny. Jest to inwestycja
spółki „Energia Dolina Zielawy”, którą tworzy pięć gmin: Rossosz, Wisznice, Sosnówka,
Jabłoń oraz Podedwórze. Wyprodukowany tu prąd będzie sprzedawany do sieci.
Realizowana w województwie rozbudowa ścieżek rowerowych zachęca do rezygnacji
z samo- chodu i w większym stopniu korzystania z roweru. Uruchomiona w 2014 r. w
Lublinie bezobsługowa sieć 40 stacji rowerowych cieszy się dużym zainteresowaniem. W
2015 r. planowane jest podwojenie liczby stacji.

Wykres 15. Długość sieci cieplnej Wykres 16. Długość czynnej sieci
przesyłowej w województwie lubelskim gazowej w województwie lubelskim w
w 2000 r., 2005 r., 2010 r., 2013 r. 2000 r., 2005 r., 2010 r., 2013 r. (źródło:
(źródło: US w Lublinie) US w Lublinie)
Analiza odpadów

Stan gospodarki odpadami dla woj. Lubelskiego w 2014 r. prezentowany jest w

oparciu o informacje Głównego Urzędu Statystycznego i o własne dane WIOŚ w Lublinie
zbierane w ramach działalności kontrolnej oraz bazy Karta składowiska.

Odpady przemysłowe
Na terenie woj. lubelskiego w 2014 r. powstało 6 652,5 tys. Mg odpadów
przemysłowych, co stanowi 5% całości odpadów wytworzonych w Polsce.
Jak co roku najwięcej odpadów przemysłowych wytworzono w powiecie łęczyńskim –
5 656,5 tys. Mg (wykres 17); kumuluje on 85% ogólnej ilości odpadów powstałych w
województwie lubelskim. Ich głównym wytwórcą jest Lubelski Węgiel „BOGDANKA”, a
ilość odpadów z grupy 01 powstających przy poszukiwaniu, wydobyciu, fizycznej i
chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin stawia województwo lubelskie na piątym
miejscu w kraju.
W 2014 r. sposób zagospodarowania odpadów przemysłowych przedstawiał się według GUS
następująco: 51,5% odpadów przekazano innym odbiorcom, 46,8% unieszkodliwiono przez
składowanie, 1% poddano odzyskowi, 0,5% unieszkodliwiono w inny sposób i 0,2% czasowo
magazynowano (wykres 17).

Wykres 17. Gospodarowanie odpadami przemysłowymi w województwie lubelskim w

2014 r. (źródło: GUS)
System gospodarowania odpadami azbestowymi
Ministerstwo Gospodarki w 2009 r. przyjęło do realizacji na poszczególnych
szczeblach samorządowych „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009–2032”.
Działania realizowane są w pięciu blokach tematycznych, na które składają się zadania
legislacyjne, edukacyjno-informacyjne, zadania w zakresie usuwania wyrobów zawierających
azbest, monitoring realizacji POKA oraz działania w zakresie ochrony zdrowia.
Większość działań ukierunkowana była i jest na wsparcie jednostek samorządu
terytorialnego w formie bezpośredniego dofinansowania, np. na opracowanie programów
usuwania wyrobów zawierających azbest, lub też pośrednio - w formie materiałów
informacyjno-edukacyjnych: ulotek, plakatów i poradników. Jednak obowiązek
inwentaryzacji i usuwania wyrobów zawierających azbest ciąży na właścicielu
nieruchomości.
Z podsumowania realizacji „Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu” w latach 2009-
2014 wynika, że do końca 2013 r. łącznie udało się unieszkodliwić w sposób
udokumentowany 1,57 mln Mg odpadów azbestowych z terenu całej Polski.
W latach 2009-2014 Ministerstwo Gospodarki udzieliło na działania dotyczące
usuwania wyrobów zawierających azbest wsparcia finansowego 967 jednostkom samorządu
terytorialnego. Jednym z podstawowych zadań jednostek samorządowych w zakresie
prowadzenia ewidencji odpadów zawierających azbest jest obowiązkowe prowadzenie Bazy
Azbestowej. Uzupełnianie danych dotyczących inwentaryzacji wyrobów zawierających
azbest, ich unieszkodliwiania w danej gminie i województwie jest zadaniem ciągłym, które
należy prowadzić na bieżąco. W skali kraju z obowiązku tego wywiązało się 84% gmin, które
wprowadziły dane do Bazy Azbestowej.
Z terenu województwa lubelskiego spośród 213 gmin z obowiązku ewidencjonowania
odpadów azbestowych wywiązały się:
• osoby fizyczne – 180 gmin (85%),
• osoby prawne – 198 gmin (93%).

W 2013 r. opracowano Elektroniczny System Informacji Przestrzennej (ESIP) do

monitorowania realizacji Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu. ESIP integruje informacje
z Bazy Azbestowej z danymi przestrzennymi. System umożliwia gromadzenie zbioru danych
na wybranych poziomach szczegółowości, obiektywną i kompleksową weryfikację
inwentaryzacji wyrobów z azbestem, usprawnia proces podejmowania decyzji oraz zwiększa
efektywność zarządzania procesem realizacji POKA.
 Podejmowane działania w skali kraju przyniosły wymierne, pozytywne efekty. W
gminach najbardziej zanieczyszczonych udało się całkowicie wycofać z użytkowania wyroby
z azbestu. Wszystkie byłe zakłady produkujące wyroby zawierające azbest zostały
oczyszczone i uporządkowane, a w większości z nich jest dziś prowadzona działalność
gospodarcza. Udokumentowano również stopień zanieczyszczenia powietrza w Polsce
włóknami azbestu jako umiarkowany.
Działania podejmowane przez Polskę dostrzegła Unia Europejska, która w Rezolucji
Parlamentu Europejskiego z 2013 r. wezwała państwa członkowskie do przeprowadzenia za
przykładem Polski oceny skutków oraz analizy kosztów w odniesieniu do planu działania na
rzecz bezpiecznego usuwania azbestu do 2028 r.
Na terenie województwa lubelskiego od stycznia 2012 r. realizowany jest „Pilotażowy system
gospodarowania odpadami azbestowymi na terenie województwa lubelskiego wzmocniony
sprawnym monitoringiem ilości oraz kontroli ich usuwania i unieszkodliwiania” w ramach
Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy.
Stan realizacji projektu na koniec 2014 r.:
• do projektu przystąpiły łącznie 203 samorządy; • środki pieniężne wydatkowane na
realizację projektu w 2014 r. wyniosły ponad 8,6 mln PLN;
• zrealizowano ponad 6 400 wniosków; • ilość wyrobów azbestowych przekazanych w 2014 r.
do utylizacji wyniosła ponad 16,6 tys. ton;
• od początku realizacji projektu zutylizowano ponad 28,6 tys. ton odpadów azbestowych z
ponad 12 tys. gospodarstw, a wydatkowana na ten cel kwota przekroczyła 14,7 mln PLN.
W ramach realizacji ww. projektu w 2014 r. przygotowany został regulamin
dofinansowania nowych pokryć dachowych, który powstał na potrzeby zadania pt. ,,Nowe
Dachy”. Określa on warunki otrzymania przez osoby fizyczne dofinansowania w postaci
nowego pokrycia dachowego. Zadanie to wpisuje się w realizację zarówno „Programu
Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009–2032”, jak i „Programu usuwania wyrobów
zawierających azbest dla terenu województwa lubelskiego na lata 2012-2032” i może
przynieść znaczący efekt pod warunkiem, że tego typu dofinansowania nie będą miały
charakteru incydentalnego.
Karty składowisk pozyskiwane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w
Lublinie od zarządzających są źródłem informacji m. in. na temat ilości odpadów
kierowanych do składowania na poszczególne obiekty.
Według informacji Urzędu Marszałkowskiego ilość odpadów azbestowych
zinwentaryzowanych na terenie województwa lubelskiego wyniosła 810 344,72 Mg.
 Na terenie województwa lubelskiego funkcjonują 3 składowiska przyjmujące odpady
niebezpieczne, które w 2014 r. przyjęły następujące ilości odpadów zawierających azbest:
–– PGO Sp. z o.o. w Chełmie – składowisko w Srebrzyszczu - 699,540 ton,
–– WOD-BUD Sp.zo.o. w Kraśniku – składowisko Piaski Zarzecze II - 40 992,769 ton,
–– PGK Sp. z o.o. w Poniatowej – składowisko w Poniatowej Wsi - 49,895 ton.
Ogółem w 2014 r. do składowania przekazano 41 742,204 ton odpadów zawierających azbest
(wykres 18), tj. o 11 136,84 ton, czyli ponad 36% odpadów więcej, niż w roku poprzednim.

Wykres 18. Ilość odpadów zawierających azbest unieszkodliwionych na składowiskach

województwa lubelskiego w latach 2009 – 2014 (źródło: WIOŚ)

Największą ilość tego typu odpadów (ponad 98% w roku 2014) jest w stanie
przyjmować składowisko odpadów niebezpiecznych w Kraśniku. Nagromadzenie na
składowiskach przyjmujących odpady zawierające azbest od 2005 roku wyniosło 160,817 tys.
ton, tj. ok. 20% ilości zinwentaryzowanej, natomiast od początku realizowania programu,
tj. od 2009 r. do końca 2014 r. zgromadzono 128,659 tys. ton, co stanowi około 16% ilości
zinwentaryzowanej.
Wydział Inspekcji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie
przeprowadził w 2014 r. 6 kontroli interwencyjnych w firmach prowadzących działalność w
zakresie gospodarowania odpadami zawierającymi azbest. W planie kontroli na 2014 r. nie
uwzględniono planowych kontroli azbestowych w związku ze zmianą przepisów, które nie
nakładają obowiązku posiadania pozwolenia w zakresie wytwarzania odpadów na firmy
zdejmujące eternit z dachów. W planie kontroli uwzględnione zostały tylko te firmy, które
posiadają pozwolenia w zakresie gospodarowania odpadami.
 Usuwanie odpadów zawierających azbest nie jest zadaniem łatwym i wiąże się z
zaangażowaniem ogromnych środków finansowych. Jednak od roku 2013 obserwowany jest
duży postęp w zakresie unieszkodliwiania tego typu odpadów poprzez ich składowanie. Jeśli
tempo składowania odpadów azbestowych osiągnięte w 2014 r. utrzyma się w kolejnych
latach trwania programu, istnieje możliwość pozbycia się odpadów azbestowych z terenu
województwa w zakładanym terminie, tj. do końca 2032 r.

Odpady komunalne
Według Głównego Urzędu Statystycznego na terenie woj. lubelskiego w 2013 r.
zebrano ogółem w ciągu roku 348,42 tys. Mg odpadów pochodzenia komunalnego, czyli na
poziomie porównywalnym do roku poprzedniego.
Warto zaznaczyć, że od 2013 r. w województwie zbiórką odpadów komunalnych
objęto 100% mieszkańców, gdy w 2012 r. wskaźnik ten wynosił jedynie 64,3%.
Od wielu lat tylko nieznaczna część odpadów komunalnych w województwie zbierana była w
sposób selektywny (wykres 19), aczkolwiek w ostatnich latach notowany jest powolny wzrost
tej ilości. W 2013 r. selektywnie zebrano 45 326 Mg odpadów pochodzenia komunalnego
(2,6% więcej niż w ubiegłym roku), co stanowiło 13% ogólnej masy zebranych odpadów
(wykres 20). Dla Polski wskaźnik ten wynosił 13,5%.

Wykres 19. Odpady zebrane selektywnie w ogólnej masie odpadów komunalnych w latach
2003-2013 w województwie lubelskim (źródło: GUS)
Wykres 20. Procentowy udział odpadów komunalnych zebranych selektywnie w
województwie lubelskim w 2013 r. (źródło: GUS)

Według informacji zebranych przez WIOŚ na terenie województwa lubelskiego w

2014 r. eksploatowano 37 składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne
przyjmujące odpady komunalne (mapa 5). W 2014 r. wyłączono z eksploatacji 22
składowiska: w gminie Łukowa (m. Podsośnina Łukowska), w gminie Obsza (m. Wola
Obszańska), w gminie Potok Górny, w gminie Ruda Huta (m. Kol. Rudka), w gminie Sawin
(m. Malinówka), w gminie Dołhobyczów (m. Hulcze), w gminie Trzeszczany, w gminie
Potok Wielki, w gminie Żółkiewka (m. Wola Żółkiewska), w gminie Bełżyce, w gminie
Bychawa (m. Zdrapy), w gminie Jabłonna (m. Tuszów), w gminie Wysokie, w gminie
Ludwin (m. Kol. Dratów), w gminie Opole Lubelskie (m. Ożarów), w gminie Baranów, w
gminie Jarczów (m. Wereszczyca), w gminie Łaszczów (m. Zimno), w gminie Rachanie (m.
Grodysławice), w gminie Susiec, w gminie Telatyn, w gminie Ulhówek (m. Dyniska).
Ponadto 8 składowisk nie przyjmowało odpadów.
Stosunkowo duża liczba zamkniętych w ostatnich dziesięciu latach składowisk wynika
z realizacji „Planu gospodarowania odpadami” zmierzającego do ograniczenia ilości
funkcjonujących składowisk do niezbędnego minimum oraz ochrony powierzchni ziemi.
Efektem podejmowanych działań jest systematyczne zmniejszanie się wskaźnika odpadów
składowanych na składowiskach.
Zgodnie z „Planem gospodarowania odpadami dla województwa lubelskiego” obszar
województwa został podzielony na 9 regionów, w których w 2014 r. funkcjonowało 14
regionalnych instalacji przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK), w tym 8 instalacji
typu A - instalacje do mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów
komunalnych, 2 instalacje typu B - instalacje do przetwarzania selektywnie zebranych
odpadów zielonych i 4 instalacje typu C - instalacje do składowania odpadów. W tych
regionach w roku 2014 unieszkodliwiono przez składowanie 180,66 tys. Mg odpadów
komunalnych, których nie udało się poddać procesowi odzysku lub unieszkodliwić w inny
sposób tj. 12% mniej niż w roku ubiegłym (wykres 21, tabela 8). Czynne składowiska
zajmowały łączną powierzchnię 119,5 hektarów, a ich pojemność wyniosła 8 044 993 m3.
Najwięcej odpadów przyjęto na składowiska w regionie Centralnym – 44 490,3 Mg a
najmniej w regionie Chełm – 5 512,5 Mg odpadów.

Wykres 21. Odpady komunalne złożone na składowiskach w województwie

lubelskim w 2014 r. wg regionów (źródło: WIOŚ)
Tabela 8. Wykaz czynnych składowisk odpadów komunalnych w 2014 r. w województwie
lubelskim wg regionów (źródło: WIOŚ)

0 - w 2014 r. nie składowano odpadów

Ważną rolę w gospodarce odpadami odgrywa edukacja ekologiczna społeczeństwa.

Toteż samorządy terytorialne wspierają i prowadzą corocznie działania edukacyjno –
informacyjne promujące przedsięwzięcia na rzecz ochrony środowiska organizując imprezy i
konferencje, m. in.: Ekopiknik Rodzinny, Konferencja Ecoforum „Po pierwsze środowisko”.

Mapa 5. Lokalizacja składowisk odpadów, regionalnych instalacji przetwarzania odpadów

komunalnych (RIPOK) i innych instalacji na terenie województwa lubelskiego
Literatura:
stat.gov.pl/
www.wios.lublin.pl
http://poznajpolske.onet.pl