EMBIYA I.

JLUSOY

KINA GECESI
( Bulgaristan Tiirkleri Gelenek ve Gdrenekleri )

istanbul 12017
 Abuzbw l,fuaqt
f{afr,ffiW -4

isgN: 978-605-62347 -9-8

DIZGI: Embiya Ulusoy

FOTOGRAFLARI YERLE$fiRIlm,: Embiya Ulusoy

KAPAK TASARIMI: EmbiYa UlusoY

BASILADTGI TENIH:2017

BOYUT (EBAT): l4l2o

BASILDIGI YER: Sayfa fotokopi & dijital baskr

Beyant/ istanbul. Adres: Siileymaniye cad. Akar Han
No: 33/13 ,Beyant/ istanbul. Telefon: 0212 5281084
 TqNDEKTLER

Onsdz 5
Aragtrnlmrg Alan Hakkrnda ll
Bilsiler
I Do[um ( Qocuk Sahibi Olma) t7
I Genel Bilsiler t7
2 DoEum Oncesi Yaptlanlar l9
3 DoEum Esnasmda Yaorlanlar 22
4 DoEum Sonrasr vaorlanlar 23
5 Yeni Do[an Ugaklara (Qocuklara) 28
Ad Koyma Tdreni
6 Bulgaristan Tiirklerinde Qocuklara 30
Verilen Adlar
7 Qocufun Yetigme Ddneminde 39
Yaptlanlar
II Evlenme 45
A Deliorman Bcilgesinde Evlenme 45
(DUgUn Oncesi, Dtigfin ve Dii$iin
Sonrasr Yaprlanlar)
B Bulgaristan'm Di[er Bdlgelerinde 90
Yasayan TUrklerde Evlenme
(Dil[iin Oncesi, DUIUn ve Diifiiin
Sonrasr Yaprlanlar)
C Evlenmeyle Ileili Oznl Konular
m Aile Yaprsr l0l
ry Oltim 103
V Bayramlar Ve Kutlamalar 111
 A Bayramlar lll
B Kutlamalar 113
VI Trirenler tt7
A Dini-Milli Kdkenli Tdrenler tt7
B Yaqamtn Belirli Dtinemlerine 122
BaEh Gelenekler ve Tdrenler
C Mevsimlik Tdrenleri 127
D Yeni Ev Tdrenleri 150
E E[itime Ba$h Gelenekler ve 153
Tiirenler
F Askere, Gurbete ve Muhacrr (Grig- 154
men) U[urlama ve Karqrlama Gele-
nekleri ve Tdrenleri
VII Yardrmlasma Ve DaYarugma 159
VIII insanlar Arastnda iliskiler 169
x Toplu EElenceler 173
173
A Toplu Eflencelerin ToPlumdaki
Yeri Ve 6nemi
B Krq Gecelerinde E[lenceler ve 173
Gelenekler
C Asker Arkadaqlarr ToPlanfilan ve 185
EElenceleri
D Ktna Gecelerinde EElenceler 185
E Evlenme DiiEtinlerinde Eflenceler 187
F Stinnet Dii[i.inlerinde (At Koqula- 188
n ve YaEh Giire$ler) Efilenceler
G Bayramlarda EElenceler 192
x Ugak (Qocuk) Tekerlemeleri ve 195
Oyunlart
A KAYNAK KI$iLER 199
B KAYNAK ESERLER 201
 ONSOZ

KINA GECESI kitabrndan 6nce Bulgaristan

Tiirkleri Halkbilimi iizerine Harman adr altrnda
tiretim kiiltiirti, Nasrh Ellerin Hiinerleri adr altrnda
ya$am ortamrnr diizenleme kfiltiirti iglendi. Halk
Bilgileri ve inaruslan da ayn bir kitap olarak yayrn-
landr.

UKINA GECES|' BA$LIGI ALTINDA

BULGARiSTAN TIJnTTnni'NiN GELENEK W
eOnnNnrtERiI yoni TunLIIM rOmOnO 6un-
dL
Bilindi[i gibi, toplum ktilturti (gelenek ve
gdrenekler) bir toplumu birlegtiren, act ve sevingli
giinlerinde bir yere toplayan ve kaynagtrran ktilttirdtir.
Toplum kiiltiirii, bizr biz yapan, benli[imizi tarihten
bugtinlere ta$ryan ktilttirUn temel harcrdr. Her halkrn
her milletin bireyleri, varh[mr toplum ktilttirtine
(gelenek ve goreneklere) borgludur scizleri abartrlmrg
saytlmaz karusmdayrm.
Bulgaristan Ttirkleri de gegig ddnemlerinin acr
ve sevingli giinlerinde, yardrmlagmaya ihtiyag duyul-
du[unda, bayramlarda, kutlamalarda, gtinltik iligkile-

I
Gelenek: Bir toplumda, bir toplulukta eskiden kalmrg
olmalan dolayrsryla saygtn tutulup kugaktan kugaSa iletilen,
yaptrrrm gticti olan ktiltiirel kahnhlar, ahqkanhklar, bilgi,
t0re ve davranrglar, anane, tradisyon. Gdrenek: Bir qeyi
eskiden beri grirtildii[ti gibi yapma ahgkanhfir, ffdet.
Grirene[in, gelenefe bakarak yaphnm giicii daha zayrfrt.
rinde, e[lencelerde hep beraberdirler. Bazlannda
komgular, baziannda btitiin mahalle ve difier bir
krsmtnda ise biitiin ktiylti bir aradadrr. Bu, toplum
kutmru (gelenek ve gorenekler) sayesinde Bulgaristan
Ttirkleri, 140 yrldan beri uygulanan zorla (polis ve
askerle) isim defiigtirme, gelenek ve gcireneklerin
yasaklanmasl ve di[er baskrlara rafmen ayakta dur-
mayl ve Tiirk olarak kalmayr saplamrgtrr.

Neden Ktna gecesi?

Btitiin gelenek ve gdreneklerimizin halk

kiiltiirtimtizde cinemli yerleri vardtr. Onlar arastndan
segip kitabrml Kna Gecesi olarak adlandrrdrm. Qtinkii
en eski geleneklerimizden biridir. Gegmiqi, asr-l
saadete (Peygamber efendimizin zamanr) kadar
uzanan en eski islam 6detlerinden biridir- Biitiin isl6m
dleminde oldufu gibi Bulgaristan Ttirklerinde de krna
gecesi yaprlmadan dtifUn yaprhnaz.
Krna geceleri ayrr bir cinem ve cizellik gtister-
mektedir. Ktna gecesi, erkek ve kadtn dayanrqmastdtr.
Krna gecesi, biiyiik hazrrhk ister. Eskiden salon yoktu-
Bodrum temizlenir ve haztr hale getirilir. Bu gorev
erkeklerin ve genglerin gcirevidir. Fakat dtizenlenme-
sini kadrnlar yonetir.
Ktna gecesinde gen gakrak tiirkiiler sciylenir.
Seving vardtr. Oyunlar oynanlr. $enlik vardtr.
Ktna gecesinde hafiften hi.iztin de vardtr. Ktna
yakma strastnda ilahi soylenirken herkes dikkatle
dinler. Elbette anne ve yakrnlannln gozlerinden yaqlar
akar. Hafiften a[larlar. Kuzusundan aynlmantn
grizyaglartdtr, onlar.
Ytilrsek y)lcsek tepelere ev kurmasmlar-
 ASrt aSn memlekete hz vermesindler...,
dizeleri, halk edebiyatrnrnrn giictinii krna gecesinde
bir kez daha gdstermel<tedir.
Kma gecesinde seving ve heyecan bir ara-
dadrr. Krna yakrlrrken il6hi sdylenir. Gelin de hafiften
a[lar. Bir yandan baba evinde son gecelerin yaqandr[r
htizun dolu gdzyaglan; diger yandan yeni bir yuva
kurmanrn heyecan ve seving gdzyaqlan.
Kma gecesinde, kadm elinin ustahfir vardrr.
Krnayr hazrrlamak. Krna yakmak, onlann igidir.
Kma gecesinde krzlann giydikleri bir bagka
giizeldir.rmrl grmrldrrlar . 6zel bindalhlar haztlarur.
$
Krzla4 btttin giizelliklerini ortaya drikerler. Her aile
her anababa bu gece krzrrun gtizel olmasrm ister.
Kma gecesinde geng lruzlar sevdi[i deli-
kanlmm krzkardegleriyle yakrnlaqrr, bir tiir sevgisini
belirtir.
Kma gecesinde oyun vardr. Bizde ddne ddne
ve kargt kargr oyunlan ba,Sta gelir. Balkan kriylerinde
ellerinde mumlarla ddnerler.
Kma gecesinde zilli maga, darbuka egliginde
gen gakrak tiirktiler sriylenir. Onlar yoksa gaz tene-
kesine vura vura tempo tutulur, ttirktiler grnlaillr.
Yani krna gecesinde hepsi vardr. Sanki hepsi
bir aradadrr.

KINA GECESI kitabrnda: gelenek ve giire-

neklerimiz birkag ana baghkta toplandrlar ve yanl-
drlar. Aga[rda grirecegimiz gibi her konu ayn ayn
iglendi.
Bul garistan TtirkiinUn ktiltiirtinde derin kdkler
salmrg olan Yurdtmlasma ve Dayanqma konusu
cizenle iqlenmigtir.
 Sokakta her yaglrnrn yanrndan gegerken selam
vermekten baqlayarak, aile iginde, akrabalar arasrnda,
ktigiigtin btiytige saygrsrnr, btiytiklerin ktigtiklere pef-
katla davranmasrnl .Fn.sn nlor Arasndu itis*iter konu-
sunda g1rilyontz.
Eskiden iig kuqafrn bir arada yagadrfr daha
sonra geki rdek ai leye dcintiqtfigti, birazcrk tutucu fakat
e;lerin birbirlerine baflrlrklarrnr Aile Yaplsl bar;lrfrn-
da bulabiliyoruz.
Acrklr ve sevinEli GeCiS Ddnemleri, Tiirklerin
yaqadrklan biittin bcilgelerden cirnekler vererek aynn-
tr lanyla haztrlandr lar.

Din-i, milli ve toplumsal Boyramlarm, Kan-

dillerin kutlanmasr, yasaklann getirdiSi zorluklar da
bel i rtilerek yazr I rdrrlar.
Tdrenler (mevsirnlik tcirenleri, yeni eve
kavu;ma trirenleri, stinnet dtifiiinleri ttirenleri, gegi$
donernlerindeki tcirenler) ayrr bir briltimde yerlerini
aldrlar.
Toplumun kaynaqmasrnda, biiytik rolii olan
Toplu E{lenceler ve Qocuk O1,un1,rn da unutulmadt,
kitabrn sayfalannda yerlerini buldular.
Kitapta, Bulgaristan Ttirklerinin yagadrfir bti-
ttin yrirelerden cirnekler vardrr. Qahgmalar strastnda
kaynak kigilerin verdikleri bilgiler esas kayna[r olug-
turmaktadrrlar. Kaynak kigiler hig gekinmeden bildik-
lerini anlattrlar. Kendi aragttrmalartmtn drgrnda difer
yararlandrfirm kaynaklar da vardtr. Bazr yrireler iize-
rinde yaprlmrg olan aragfirmalardan, halkbilimi tizeri-
ne yazrlmrg kitaplardan, kriyler tizerine yazrlmrg kitap-
lann halkbilimine aynlmrg sayfalarlanndan yarar-
lamldr. Resimlerin bir krsmrru kendim gektim. Di[er
bir krsrmlannr $umnu Stiliyan Qilingirov ktittip-
hanesinde argivlenmig "Yeni Hayat" dergisinde bul-
dum. Bundan bagka: Umit, Deliorman, Hogg0rii,
Mozaik, Rumeli, pazgrad ve daha birgok dergilerde
bulduklanm da kitapta yerlerini aldrlar.
Sevgi ve saygrlanmla: Embiya Ulusoy
 BAZI AQIKLAMALAR

Ydre a$zrna gdre yazrlmrg olan terimler ve

kelimelerin ya^ dilindeki eg anlamhsr parantez ( )
i ginde gdsterilmigtir.

KISALTMALAR
Bka,. - bakrnrz
Orn. - drnefiin
Res. - foto[raf, resim ve difier d,rnekler

10
 ARA$TIRILMI$ ALAN HAKKINDA BiLGILER
(Bul garistan Tiirklerinin yE adr [r B ril gel er)

Bulgaristan Ttirkleri genel olarak iki bdlgede

yo$un olarak yagamaktadrrlar. 1. Kuzey Bulgaris-
tan'rn Kuzeydo$usunda ve 2. Giiney Bulgaristan'ln
Giineydo[usunda. Bu bdlgelerin drgrnda bazr ydreler-
de de Ttirkler yaqamaktadrlar.

l. Kuzey Bulgaristan (Tuna Ovasr)

Kuzey Bulgaristan'da Ttirkler yo[un olarak

Kz eyd o [u' da y aS am akt adt r.
Kuzeydo[u Bulgaristan batrda Yanfira nehri,
kuzeyinde Tuna nehri, gtineyinde Balkan da$lannrn
etekleri ve doSusunda Karadeniz srrurlan iginde kal-
maktadr. Bdlgenin ytizey gekilleri engebeli ovalardan
ve oldukga dtizlUk olan Dobruca overmdan ibarettir.
Deniz boyunda ve Tuna nehri boyunda tipik nehir
yahsr (dtiz ve algak su kenan) ovalan vardrr. Pek
ytiksek olmayan platolar ovalarm gevresinde onlan
koruma alhna almrg gibi yiikselmektedirler.
Qok krsa olarak Kuzeydo[u Bulgaristan'da
Tiirklerin yo[un olarak yaqadrklan ydrelerle taruqahm.

Deliorman ydresi, Kuzeydo[u Bulgaristan'rn

Rusguk, Razgrad, $umnu, Dobrig (Hacro[lu pazar)
Silistre kentleri ve Tuna nehri arasrnda kalan alaru
kapsamaktadrr. Deliorman adrru, GEQMI$TE gtir,
gegilmesi zor olan mege, ahlat (yaban armudu),
krzrlcrk vb. afiaglarla kaph olan ormanlardan almtgtrr.
Gtintimiizde bu ormanlann biiyUk bir ktsmt tarla
agmak igin koklenmiglerdir. Ancak, btitiin tahribata
ra[men, adlan iizerine rivayetlerin ve efsanelerin
anlatrldrfr birgok orrnan kalmrgtrr. Yorenin ve biitiin
Tuna ovasrnln en yiiksek yeri Terbiktiy strtrdrr (501
m.). Ycirenin denize uzakhfir 80-120 km. Tuna nehrine
uzakhklan 5-70 km arastndadrr.

Gerlova yriresi, Kuzeyinde Preslav-Dragoevo

dafilarr, gtineyinde de Balkan da[larrnrn arastnda
kalan oldukga ytiksek ovadan ibarettir.

Tozluk yciresi, Gerlova'ntn (Kotel-Omurtag)

yolunun batrstnda oldukga engebeli yoredir. Bu
yrirenin ve onun kuzeyindeki Kara lom ile Ak lom
arasrnda ntifusun btiytik gofiunlufiu Ttrk'tiir.

Dobrlca, Kuzeyinde Tuna, giineyinde Varna

yaktnlanndaki Frangen platosu, battstnda Deliorrnan
(Silistre-Varna hattr) ve dofusunda Kara denizle
srnrrdrr. Genig ve verimli ovadan ibarettir. Fazla
ormanlarr yoktur. Su kaynaklarr da klsrthdlr.

Balkan Etekleri, DoEu Balkan dafilarrntn

kuzeye (Tuna'ya) bakan yamaglannda ve ovalarda
Ttirkler Drlgopol, Ptravadt ve Suvorovo (Vezir
Kozluca) belediyelerinde yagamaktadrrlar.

Orta Tuna ovastnda Tiirkler, Sevlievo-

Nifibolu yoresi ve gevresinde yagamaktadrrlar.

2. Giiney Bulgaristan. Ttirklerin Yofun

 Olarak Yagadrklart Ycireler

Do[u Rodoplar (Krrcali) ydresi, Bulgaris-

tan'tn gtineydo[usunda yer alan Do[u Rodoplar
dafihk btilgedir. Burada yerlegim yerleri mahalle-
lerden ibarettir. Aralannda bir mahalle merkez olmug-
tur. Son zamanlarda mahallelerin gogu birlegtiler ve
k6y halini aldrlar. Denizden 60-80 km. uzakhktadrr.
Bu b6lgenin Krrcali sanca[rnda halkrn yiizde 80'i
I r,..
'6-.
I UrK-fUr.

Orta Rodoplar'da genelde Pomak Tiirkleri

yagamaktadrr.Dafltk ve oldukga yiiksektir. DoSu ve
orta Rodoplar'da di[er a$ag ttirleriyle birlikte gam
agaglan goktur. Suyu boldur. Denize uzakh[r 120 km.
kadardrr. Yerlegim yerlerinin biiyUk bir krsmr ma-
hallelerden ibarettir.

Delikamgt Ve Aytos Ytiresi, Balkan dafla-

nrun giineye bakan yamaglannda Delikamgr boyunda-
ki Ruen belediyesine bafih ve daha giineydeki Aytos'a
baph kdyler giriyorlar. Burada dzellikle Deli kamgr
boyundaki kdylerin ytizde 90 Tiirk'ttir. Btilge dafhk-
fir, fakat Rodoplar kadar ytiksek defiildir. Kciyleri
toplu kriy tipindendirler. Aralannda 2000 ntifuslulan
da vardr. Aytos tarafina yaklagrldrkga diimdtiz Tralrya
ovasr baglar. D enize yakrndrr.

Yukan Trakya duzltiStinde-Kzanhk-Filibe-

Pazarcrk ydrelerinde yer yer TUrk ktiyleri vardtr.
Burasr Batr Trakya gibi daShk de[ildir. Dtizliikttir.
Topraklarr, dzellikle Merig nehri boyunda gok verim-
lidirler. Tiirkler tanm ve gtil yetigtirme alanlannda

.13
gahgrrlar. Denizden 50-90 km. uzakhktadrr.
Yorelere bir goz at1u$rmrzda gcirtiyoruz ki
Ttirkler Bulgaristan'rn do[usunda yaqamaktadrrlar.
Batrdaki Tiirkler 93 Harbinde (1877-1878) Rus ordu-
sunun ktytmr sonucunda brilgeden kagmak zorunda
kamrqlardrr.

AMAQ

Unutulma$a ynz tutmug Bulgaristan Ttirkleri

halkbilimini ortaya grkarmak, Dtinya ktilttir gevrele-
rine tanrtmak ve gelecekte Deliorman ve Bulgaristan
Ttirkleri halkbilimi iizerine aragtrrma yapmak isteyen
genglere katkrda bulunmaktrr. Genglerimizin ilgisini
gekebilirsek ne mutlu bize.

YERLE$ME VE DOKU

a) Kuzeydofiu Bulgaristan ve Do[u Koca

balkan Tiirk kriyleri toplu kdy tipindendirler. Da[rnrk
kcty yoktur. Rodoplar'daki koyler (daha gok Orta
Rodoplar'da) mahallelerden ibarettirler. Birkag mahal-
Ie bir kciy olugturmaktadrrlar. Aralanndan biri mer-
kezdir.

b) Tiirk ydrelerinin denize uzakhfir 50-120

km.

c) Tiirk kciylerinin adlan Ttirkgedir. 1934

yrhnda adlan Bulgarca adlarla defiigtirilmiglerdir. Her
kriytin adr tizerine birbirinden gtizel ve ilging efsane
veya rivayet anlatrlmaktadrr. Bulgarca adlann biiyUk
bir krsmr dofrudan Ttirkge adrnrn terctimesidir.

14
 d) Bulgaristan Ttirkleri gegimini tanm ve
hayvancrhktan sa[lamaktadrr. Sanayi kuruluglarr yok
gibidir. Kasabala rda bazr fabri kalar vardrr.

e) Yeraltr zenginlifi. Balkanlann en zengin

kaolin yataklarr Deliorman'dadrr. Bulgaristan'ln en
gok ali.iminyum ve ginko madenleri Rodoplar'dadrr.

f) Dry ve ig grigler. Bolgelerin biiytik go[unlu-

[unu eski zamanlardan beri Tiirkler ve Mtisltiman
Qingeneler olugturmaktadrr. Rus-Osmank Savaqlann-
dan sonra Krnmdan Dobruca'ya grrE eden Krnm
Ttirkleri (Tatarlan) de buralara yerlegmiglerdir. Bul-
garlar 187711878 Rus-Osmanlt Savagrndan sonra yani
Bulgar Prensli[i kuruldugundan sonra Ttirk brilge-
lerine gelme[e baqlamrglardrr. Fakat her zaman bu iki
bcilgede (Kuzeydofiu ve Gtineydo[u Bulgaristan)
Ttirkler go[unlukta kalmrqlardrr. 93 (1877-1878) Rus-
Osmanh Harbinden sonra rizellikle Kuzeydo[u Bulga-
ristan devamh olarak Tiirkiye'ye 969 vermigtir. 1951,
1978 ve 1989 grigleri biiyiik griglerdendirler.

g) Onemli tarihi olaylar. Kuzeydo[u bOI-

gesinin, Do[u Balkan bcilgesinin ve Rodoplar'rn tarihi
a.y. aynrdrr. Buralarrnrn ilk mesk0nlarr Traklar'drr.
Onlardan sonra Romaltlann eline gegmigtir. V.
Yiizyrlda Slav kabileleri gelip yerlegmiglerdir. Onlann
hemen ardrndan Ttirk kavimleri olan Proto-Bulgarlar,
Krpgaklar, Pegenekler ve Uzlar gelip yerlegmiglerdir.
Kuzeydofu brilgesinde ilk
Bulgar devletini On
Bulgarlar kurmugtur. XIV ytizyrhn sonlanna do[ru
Osmanh Ttirkleri yerleqmiglerdir. Gtintimiizdeki ku-

15
rulmug olan koylerin btiytik gofiunlu[unu onlar
kurmugtur.

h) Halkrn biiyiik bir krsmr Mtisltiman, di[er-

leri de Htristiyan'dtr.

i) Ulagrm, karayollan ve demiryollanyla

gergeklegmektedir.

j) Tiirk bcilgelerinin do[al bitki drtiisti meqe,

armut, gi.irgen, krzrlcrk, kayrn ve Rodoplar'da gam
afiaglanndan oluqan ormanlardrr.

k) lklimi, karasaldrr.

l) Okuryazarhkoranr yiizde 95 in tizerindedir.

m) Kriyler ilk kurulduklan zaman mahalle

olarak kurulmuglardrr. Cuma camileri bu kriyler ara-
sr nda bagl antr olugturmuglardr. Zamanla mahallelerin
aralan dolmug ve giintimiizdeki kriyler meydana
gelmigtir. Hala mahallelerin adlan bilinmekte ve
kullanrlmaktadrr. Orn. Emberler kclyti: Koru mahalle-
si, Solak mahalle ve Can mahallelerinden olugmuqtur.
Aynr bciyle Podayva kciyti de birkag mahalleden
oluqmugtur. Fakat gimdi birer toplu ve bUytik koy-
diirler. Orta Rodoplar'da yerlegim yerlerinin bir krsmr
hdl6 mahallelerden oluqmaktadrrlar.
 I
cEei$ ooxnvrr,nniNonx
noGuru
l. Qocuk Sahibi Olma Hakkrnda Genel
Bilgiler

Bulgaristan Ttirklerinin yo[un olarak yaSa-

drklan Deliorman, Dobruca ve Kuzeydo[u Bulgaris-
tan'da yeni do[an gocuklara bebek denmez. Dada
denir. Qocuk yerine Wak denir. Gtiney Bulgaristan'da
(Trakya ve Rodoplar'da) ise hzan denir. Do[rusu
Wak'tr. Kaggarh Mahmud'un Divan-r L0gati't Ttirk
eserinde de ryak yazl,Jrdtr. Bu s<izti Deliormanh ve
Karadeni zliler en do$ru kul lanmaktadrrlar.

a) Evlenmeyle Bagl ayanAdetler

Qocuk sahibi olmakla birgok ddetler vardrr.

Her geng ailenin heyecanla bekledi[i gocuk sahibi
olmakfir. Gelin daha eve geldi[inde ilk iglerden biri
gocuk sahibi olmak igin ddetler baglar. Cuma sabahr
duvak agmak igin kadrnlar gelirler. Gelinin iki
tarafinda biri o[lan biri krz iki gocuk gelinin duvafirnr
agarlar ve hafifge oklavayla srrtrna vururlar. Bu 6det
gocuklan olsun demektir. Gerdek odasrna girdi[inde
ilkten rlamaz krlarlar ve gocuklan olmasr igin dua
ederler.

b) Krsrrhk

17
 Qocugu olmayan kadrnlara krsrr, denir. Krsrr-
hk kadrnlarda sanrlrr. Erkeklerin krsrr olaca[rndan pek
stiz edilmezdi. Ktstr kadrn kiigiimsenir. Bu ytizden her
gelin gocuk dofiurmak igin gok istekli olur. Qocufiu
olmayan kadrnlar hocalara giderler. Okunurlar. De-
liorman Siinni Mtisltimanlarrnda tiirbelere gitmek
yoktur. ASaglara veya bagka bir yere bez bafilayrp
gocufiu olsun diye dilekte bulunmak gibi ddetler de
yoktur. Alevi Mtisliimanlarda bu 6det vardrr. Siinniler
hocaya giderler. Hoca okur ve muska yapar. Qare
aramak igin ebe ve tecriibeli kadrnlarla paylaqrrlar.
Nasihat ve tavsiyelerini dinleyip uygularlar. Bel
geklirmek, karnrnr ve gribefiinin etrafinr ovdurmak
gibi gerge[e ve akrla oldukga yakrn uygulamalar da
yaparlar. Kaphcalara giderler.
Qocu[u olmayacafirnr anlayan egler evldthk
gocuk almayr tercih ederler. Evldthk gocuk alrrken
mutlaka siildlesinin bilinmesi tercih edilir. E[er kar-
deglerin gok gocu[u varsa onlann ranhyla gocuk-
lardan birini alrr. Fakat bu olanaksrz oldu[unda drga-
ndan evldthk ahnrr. Genelde ciksiiz veya yetim gocuk-
lar tercih edilir. Son zamanlarda gocuk esirgeme
kurumlanndan (dom mayka i dete) da gocuk almafia
baqlandr. Ailelerin gofiunlufiu gocu[a evldthk oldufiu-
nu sciylemezler. Gergek anne ve babastnr gizlerler.
Qocuk biiyiidiifiinde elbette evldthk oldufiunu rifirenir
vebazt ailelere biiytik srkrntrlar getirir. Bazr aileler ise
gizlemezler ve bir sorunl arr olmaz. Oyle haller olur ki,
bazr egler evldthk gocuk aldrktan sonra kendi gocuk-
lan da olur. Evldthk aldrklan gocufu yeni dofian kar-
deginden ayrr tutm azlar.
Uzun zaman gocufiu olmayan aileler kurban
adarlar ve adanan adafir yerine getirirler.

c) F azla Qocu[u Olmastnt istemeyen

Kadrnlar

Qok gocufiu olan fakat hamile kalmrg kadrnlar

yeni bir gocu[unun olmamasr igin a[rr bir nesne
kaldrnrlar, yiiksek yerden aga[r kendilerini saltverir-
ler. Hatta bazl'Jar,r dcilyatafirna gegitli nesneler sokarak
gebelipi dnlemeye gahqrrlar. Bu gibi olaylann gogu
kadrntn hayattna mal oluyordu. Biittin bu igler aileden
gizli tutulur. Qtinkii "gocufu veren nskrnr (rrzkrnr) da
verir, her yeni dofan rvkryla dofiar" inancr gok gtig-
Itiydu, gimdi de giigliidtir.

2. Dofium Oncesi Yaprlanlar

a) Gebe Kalma

Gebe kadrna, hamile denir. Kalabahk yerlerde

hamile sdzti eskiden pek kullanimazdr. iki canh sdzti
de kullanrlrr. Kadrn karnrrun gigmesini yabancr erkek-
lerden gizlemeye gahgrr. Hatta evdeki erkeklerden bile
sakrna saktna yiirtir.

b) Aq Qalmak (Agerme)

Anadolu'da agertne denir. Deliorman'da a$

galma, denir. Gebe kadrn ag galma a$amaslna gel-
difiinde yemeklere daha duyarh oldu[u sanrlrr.
Yemesi ve yememesi gereken yemekler vardrr. Yagh
kadrnlar tavsiyede bulunurlar. Gebe kadrrun bir

19
yemeEi veya meyveyi canr istedi[inde mutlaka bulup
yedirilir. Kadrnlann yantnda bir yemekten sdz ederse
hemen cant istemigtir diyerek bulup verirler. Hatta
yemepin kokusu burnuna gelirse yine ayntst yaptlr.
Bunlar dopacak olan gocu[un daha iyi olmasr igin
yaprlrr. Birna umma da denir. Cant istedi[i bir yeme[i
yiyemez ise memeleri giger, denir.

c) Gebe Kadmm Kagmmalan

Gebe kadrn bir yerinde kusuru olan kigilerle

alay etmesi kabul edilemez. Alay etmemesi sdylenir.
Gebe kadtrun gtizel insanlara gltzel egyalara bakmasr
sdylenir. Qocuk gtizel olur, derler.

d) Bebefiin Giysilerinin Ve Yatacak

Yerinin Haztrlanmast

Deliorman ydresinde bebek kelimesi kulla-

nimaz. Dada, denir. Do[um tincesi yaprlan hazrrhk-
lann en bagta geleni do[acak bebek igin giysileri
hazrrlamak gelmektedir. Bunlar zevkle, sevgiyle
yaprlan hazrrhklardrr. Fakat eskiden bu hazrrhklar bile
gizli yaprlmafia gahgryordu. Ayrp saythyordu.
Bebe[in kollannr sarmak igin kol bezi, butiin vticu-
dunu sarmak igin kundak bezi ve bafilamak igin
kundak ipi hazrrlanrr. Kol bezinin ve kundak ipinin
kenarlart iqlemelidirler.
Bebe[in yatacak yeri igin begifii hazrrlanrr.
Begik yerli a[ag ustalan tarafindan yaprlrr. Kunda[a
sanlmtg bebek begifie yafinlrr. Usttindeki a$agta
oyuncaklar ve muskalar takrlrr. Begifiin alttna Eip
ganafir takrlrr. Bebek stibek dedi[imiz bir hortumdan

20
giqini yapardr. gimdiki gibi hazt bebek bezleri
(prima) yoktu ve hayal bile edilemezdi. Bebek
btyiidtikge begikten sahnca[a gegirilir. Sangag
(sahngag, sahncak) bebe[in vticudunun uzunlu[una
gdre ayarlanmg aEag ve kahn bezden (mugambadan)
yaprlrr. Sa$ ve sol tarafinda iki aEag kol ve baglarda
da iki krsa kolun arirlna mugamba bezi takrlrr. Bebek
igine yatrnlr. Ailelerin bir krsmr gocuklannr evin
kiriglerine ba[lanan sakncakta uyuturlar ve ba[rr-
drklannda sallarlar.Yazrn krr iglerinde annesi gahgrr-
ken gocuk bir a$ag dahnda sahncakta uyur. Deliorman
kadrnlan do[umdan gok az z-aman sonra gahqma[a
baghyorlardr. Kadmrn kafasmda sahncak, kuca[mda
bebek, elinin birinde gapa (kazma) tarlarun yolunu
tutmug yiiriirken gdrdii[timtiz manzlira bugiin bile
gdziimtiztin riniindedir. Sabahrn erken saatlerinde tar-
laya varmrg olan kocasrnrn yanlna do$ru ilerleyen
gilekeg, fakat vefakdr kadmlanmrzdr, onlar.

e) DoSacak Qocu[un Cinsiyetini

-
Ofirenmek

Dofiacak olan bebek hakkrnda erkek mi yoksa

V,rz ml olaca[r merak edilir. Tahminler, yorumlar
yaprlrr. Hamile kadrnrn haberi olmadan kafasma tuz
drikerler. Sonra kadrn elini nereye gritiirecefiini
izlerler. E[er aSzna gdttirtirse kz, burnuna gdt[iriirse
erkek olacalg derler. Kadmm karnr sivri ise, meme-
lerinin uglan siyah olursa erkek olur, denir. Kadrrun
hamilelik srasrnda ytizii girkinlegir, katmerlegirse
erkek, giizellegirs e kz olur, derler.
Yeni zamanda bile bu gibi yorumlar yaprl-
maktadr. Do[um evine giderken ilk kargrlaqtr[r kigi
erkek ise erkek, kadrn ise krz olur, derler. Bu do[um
evleri ortaya grktrktan sonra bagladr. Eskiden dopum
evi yoktu. 1960 yrllarrnda dofium evleri agrldr.

g) Qocu[un Sa[hkh Do[masr igin

Qocufiun safihkh ve norrnal do[masr igin sa[-

hkh olmayan veya kusuru olan kigilerle anne adayrnrn
ve babantn alay etmemesi, kiigtimsememesi dnerilir.

h) Hamile Kadrntn Qahgma Siiresi

Eskiden, kriylerde hamile kadrn do[um yapln-

caya kadar gahgryordu. Ancak a[rr igler yaptrimaz.
iyi beslenmesine dikkat edilir. 1960 yrhndan sonra
sosyal gtivenceden yararlandrlar. Do[um yapan
kadrnlar 45 giin do[umdan 6nce olmakla iki yl izinli
sayrlryorlar. Fakat 1990 yrhndan sonra Serbest Pazar
Ekonomi mekanizmaslnln ytirtirltifie girdi[inde edinil-
mig haklara krsrtlamalar getirilmiqtir.

3. Do['um Esnasrnda Yaprlanlar

a) Ebeler

Eskiden do[um igini ebe (yaSlt) kadrnlar yap-

finyordu. Her mahallenin veya kdytin bu hususta
uzmanlagmrg kadrnlan vardr. Do[um esnastnda ebe
kadtrun yantnda yardrmcrsl ve gebenin yengeleri
bulunurdu. Dofium yatarak gergeklegtiriliyordu. Do-
[um srrasrnda srcak su kullanrlrr. Giiniimtizde uzman
ebeler tarafindan do[um evinde yaptrnhyor.
 b) Gribek Ba[r

Bebek dofiduktan sonra gribek ba[r makasla

kesilir. karnt sanlrr. Qocuk uslu, okumug, gahgkan
veya gtizel olsun diye gribek bafir cami avlusuna, okul
avlusuna veya meyve veren bir bahgede bir yer
kaziarak konur. Besarabya Gagavuz Ttirklerinde,
gocufiun gribe[inde ekmek keserler. Kesilen ekmefiin
bir krsmr gocuSun gribefiinde diger krsmr da gahgkan
ve giftgi olsun diye pullu$un tizerine koyarlar2.
Dobruca'da da Gagavuzlar yaSamaktadrr. Onlarda da
aynr 6det vardrr.

c) Do$um Esnasrnda Erkek

Dofum esnasrnda erkek evde durmaz. Fakat

evden de uzaklara gitmez. Yakln yerdedir. Babaya
mtijdeyi ebe kadrn veya yengelerden biri verir bahgigi
alrr. Ebe kadrna hediye verilir.

4. Do[um Sonrast Yaprlanlar

a) Yeni dofian gocuk ilk defa ananrn (annenin)

kuca[rna verilir.

b) Uqafir (Qocu[u) ilk Yrkama

Do[um sonrasl bebek yrkanrr. Bebe[in kok-

mamasl, terlememesi ve pigmemesi igin doSduktan
sonra tuzlanrr ve ondan sonra yrkanrrdr, eskiden.

'Harun Gtingdr, Mustafa Argungah "Gagauz Ttirkleri"

Ktltiir Bakanh[r Yayrnlan, Ankara, s. 89.

23
 c) Uqa[r (Qocu[u) Ytkama

Krrk giin devamla her gtin yrkanlr ve suyuna

yumurta akt ve sansl katrhr. Yirminci gtiniinde yan
krrklama yaprlrr. Bunun nedeni lofusa ve bebek evden
grkmak zorunda kaltrlarsa ktrklanmtg saytltr. Cinler-
den korumak igin de suyuna kor veya kibrit konur.
Ktrktncr giin yrkamak cizel olur. Bebefiin suyuna krrk
kaqrk su il6ve edilir. Lofiusantn suyuna da krrk bardak
su il6ve edilir.

d) Krrk Kagrrma

Qocuk ve annesi yrkandlktan sonra Krrk

Kagrrmaya gidilir. Artrk lofiusa ve bebefie cinler zarar
veremezler. Kaytn valide ve yengeler beraberinde
uzak anneye (ananeye) gidilir. E[er uzakta ise koy
iginden bir komquya gidilir. Hane sahibi sofra kurar
ve misafirleri doyurur. Vardrfir hanede, bebek koyun,
kuzu gibi uysal olmast igin bir koyun postusu iizerine
konur.
Bebekle ilk soka[a grktr[rnda krbleye (gtine-
ye) dofiru gitmesi rinerilir.
Do[duktan sonra gocufiu devamlt yrkamak,
krrklama, ktrk kagtrma gelenekleri Anadolu ve difier
Ttirk dtinyasr gelenekleriyle ayntdtr. Bu konuda, argiv
gcirevlisi (Yard. DoE) Selma Ergin gtiyle yaayor:
,,Bulgaristan islimye Tilrk kt;lttirande yagayan bu
gel en efii m izin y aptrsrmtz karg I agtrrmal arda An adolu
r

Ttirk ktilttiriiyle paralellik gcisterdifii ortadadrr.

Yaptrfirmtz gahgma Balkanlar'da gok stntrh bir co[-
rafuayr kapsamastna rafimen zikredilen ilge, tespit
edebildiklerimiz agtstndan Anadolu'nun herhangi bir
ilgesinden farkh de[ildir"3.

e) Bebe[in Giydirilmesi

Bebek Giyiminden Ornekler. Res. l. Solda. Annesinin

kuca{mda baS lryt stisl enmis Razgrad/Kemal lar
taraftndan bir bebek. (Ytl 1955, Yeni Ha7,q7 dergisi).
Res. 2. Sa$da. Kundak ipi. Razgrad/Yunuslar (Prelez)
kOyrinden Adu* Cin'in koleksiyonundan. Folct: Fikri
Cin.

Bebe[in kollarr kol beziyle ba[lanrr. Ondan

sonra btittin vticudu kundak beziyle sanlrr. Vi.icudu
sanldrktan sonra iig parmak genigli[indeki gij,zel

3
Yard. Dog. Selma Ergin, Bulgaristan islimye ili
Kazan (Kotel b.n.) ilgesi Tiirk Halk Ktilttir[nde
"Krrklama" Gelenefii.

25
iglemeli kundak ipiyle usultince ba[lanrr (res. 2).
Bebefiin sadece suratr agrk kalrr. Kafasrna da iglemeli,
tizerinde mavi boncuktan yaprlmrg muskalarla siislti
takke giydirilir (res. 1). Hatta bebefin takkesine
sanmsak pUrgefii bile takrlrrdr. Yoksulluk insana ne
yaptrrmaz ki. Biraz btiyiidiifiUnde entari ve uzun ig
grimlefi giydirilir.
1960 yrllarrndan sonra durum de[igti. Bebek-
lere satrn alma bebek giysileri giydirilme[e baglandr.

f) Krrk Kangmasr Sorunu

Krrk giin iginde do[an gocuklan bir araya

getirmezler. Krrklan karrgrr derler. Hasta olur, derler.

g) Cinlerden, $eytanlardan Kagtnmalar

Krrk gUn lo[usa ve bebek yalnrz brraktlmaz.

Krrkr iginde bebek geceleri yrkandrgrnda suyu drgan
grkarrlmaz. Giineqin do[masr beklenir ve bir temiz
yere ddhiliir. Qocu[un gamagrrlan geceleri drganda
brrakrlmaz, ikindiden sonra toplanrr. Lofiusa da krrk
giin geceleri drqart gtkamaz. Kaptnrn egi[ine demir,
bebe[in bag ucuna yyyKur'an't 5ryyKerim konur.
Deliorman'a komgu ycirelerde de cinlere
inanrltr. Gagavtz Ttirkleri albastrya gok inantrlar.
Lofiusaya kottiluk getirmemesi igin ona dofiumdan tig
gtin tince ve iig gtin sonra su verrnezler. Lofiusantn
yanlna girmek igin kaprntn dniine konmug olan ategin
Ustiinden gegmek zorunlulupu vardtra. Dobruc a Tatar
Tiirklerinde de albastt, kayrg ayak, cin ve geytana

o
Adr gegen kitap "GagatzTiirkleri" s. 89.

26
inanrrlar. Albastr ve kayrp ayafirnrn lo[usayr ve bebefi
ahp gdttirdtiklerine inanrlrrs. Onlardan loSusayr ve
bebefii korumak a.y. ayr';. rinlemleri alrrlar.

h) Nazar Onlemesi

Nazar oldu[u giiphe oldufiunda nazar duasr

okunur. Duayr bilenler okur. Bebe[e okur ve tifler.
Takkesine, begi[ine, kundak bezine mavi boncuktan
yaprlrnrg nazarhk takrlrr. Gezmeye gidilece[i zaman
annesi tarafrndan bebefiin ytizii yrkanrr.

i) Qocuk Gdrme

Komgular bir hafta soffa gocufiu grirmeye

gelebilirler. Ancak krrklandrktan sonra do[ru sayrlrr.
Qocufia hediye getirirler. Gagavuzlarda, ziyaretgi
lo[usanrn yanlna girmeden rince kapr cintine konmug
olan ategin tizerinden atlayrp gegmesi gerekir.6

j) Emzirme

Bebekler bir yaqrna kadar ana stitii emerler.

Stitii az olan annenin yerine bagka emzikli kadrn
bulunur. Qocufiu o kadrn emzirir. Siittinti emdifii
kadtna, gocuk, siit ana, der. Lofiusanrn stittintin bol
olmast igin daha gok sUtlti yemekler, bulgur ve kegkek
a5r, sofian yemesi tavsiye edilir.

5 Mehmet Naci 6nal, Romanya Dobruca TUrkleri, s.

52.
u.
A. g. k. "Gagauz Ttirkleri" s. 89.

27
 5. Yeni Dopan Qocuklara Ad Koymak
(Ad Vermek)

a) Ad Koyma Tdreni

Deliorman ve biittin Bulgaristan Ttirklerinde

bebek dofduktan iigiincti giinde adr konur. Adr,
ailenin yagh erkefii veya komgulardan okumasr olan
ya$h kigi koyar. Aile arasrnda gocu$un adr
belirlendikten sonra ya$h davet edilir. Ad, gtiniin her
vaktinde konulabilir. Belirli bir saati yoktur. Ancak en
uygun olanr sabah namazrnr krldrktan sonra konulur.
Qocu[un adrnr koyan kili yyy abdest alrr. Qocu[u
kuca[rna alarak yyy ezarn okur. Ondan sonra sag
kulafirna tig defa yanrndakilerin igitece[i yiikseklikte
sesle adrnr sdyler. yyy Kamet getirir ve yine iig defa
sol kula[rna adrnr sciyler. Uzun dmiirlti olsun diyerek
gocufiu annesine verir. Eskiden gocufiun adrnr koyana
bir pegkir (havlu) hediye verilirdi. Giiniimiizde daha
biiyiik hediyeler verilir. Ondan sonra belediyeye
yazdmlr. Belediyelerde herkesin do$um kd[rtlarr
bulunmaktadrr. Ancak eskiden tam zamannda yazi-
dr[r pek sdylenemez. Totaliter rejimde evde ad
konduktan sonra belediyede de tdrenle ad konurdu.
Ttrkge isimlerin Bulgarca isimlerle defiigtirildi[i
yrllarda yine halkrmrz evinde gocuklanna TUrk-
Miisltiman adlannr yukarrda grirdii[iimtz gekilde
koyardr. Belediye de ise Bulgarca ad koyuyorlardr. Ev
halkr ve komgular gocufiu Ttirkge adryla
gagnyorlardr. Okulda Bulgarca adryla.
Qukurova Ydrtiklerinde bebe[in adrnr biiyiik
anne veya biiyiik baba koyarT. Bulgaristan Ttirklerinde
kadrnlann ad koymasr yoktur. Yalntz erkekler koyar.
E[er btiytiklerden biri evde yok ise komgulardan
bagka bir erkek koyar.
Dobruca Ttirklerinde ad, bazr kdylerde bizde
oldufiu gibi tigiincij,,bazr kdylerde bir hafta sonra. Ak
koyma tcireni yukanda Deliorman Tiirklerinde grirdti-
[{imUz gibi aynrstdtr. Hatta 1906 y. Romen aragtrr-
macl Popescu Ciocanel Dobruca Ttirklerinde ad koy-
ma trirenini anlatrrken aynlslnl tarif ettifini gdrii-
yoruzt.
Ecdadrmrz olan Oguz ilinde bebe[in adrnr
Dede Korkut veriyordu.

b) Yeni Dofian Qocufiun Adrnrn Segiminde

Belirleyici Kigiler.

Bulgaristan'da ad koydum denir. Eskiden

gocufia konulacak olan adrn segiminde aile btiytikleri
etkili oluyordu. 1950 ytllanna kadar sadece eski Arap
kokenli adlar konuyordu. Bu adlann saylsl gok
srrurhydt. 15-20 erkek ve kadm adr tekrarlanryordu.
Bunun baghca sebebi drg dtinya ile iligkilerin srnrrlr
olmast ve siildlenin devamr igin yaghlarrn adlannrn
konmast gelene[idir. Yeni, Ttirkge krikenli ve gimdiye
kadar bilinmeyen Arapga krikenli adlar 1950 yrhndan
sonra radyo ve bastntn etkisiyle baglayarak 1960

Erman Artun. Qukurova Ydrtiklerinin Gelenek \

G6renekleri. I. Akdeniz Ydresi TUrk Topluluklan Sosy,
Kfilttirel Yaprsr (YORUfI,ER) Sempozyumu Bildirileri. A
kua,1996.
Mehmet N. 6nal, Romanya Dobruca Tiirkleri,
.\nkara, 1998, ss. 55-58.

29
yrhndan sonra yo[un olarak sdzltistimiize girdiler.
Yaghlar da buna pek itiraz etmediler. Yeni adlar eski
adlara bakarak daha gok oldular. $air, ymar ve
sanatgtlann adlan fazlalaqtr. Ancak eski adlar
giiniimtizde de devam etmektedirler. Bu konuda Tiirk
yaqhlan daha toleransh davrandrlar. Genglerin seg-
tikleri adlara pek fazla itiraz etmediler. Fakat Bul-
garlarda ad segme uzun yrllar sorun oldu. Dedeler ve
babanneler mutlaka kendilerinin veya yaghlarrn
adlannda rsrarhydrlar. Hatta babanneyle ana anne
arasrnda ktiskiinltifie vanncaya kadar anlaqmazhklar
olurdu. Her ikisinin birinci hecelerini ahp yeni ad
ttiretmeye kadar vanhyordu. Bu hususta bir anrml
hatrrlatayrm. $umnu (Bulgaristan) isimlerin doEru
segimi konusu olan bir toplantrda hatrrladr[rm kada-
nyla Varna kentinde olan bir olayr anlathlar. Ba-
banneyle anaanne anlagamamrglar. Sonunda her
ikisinin adrnrn birinci hecelerini almrglar. Yordan-
ka'dan - Yor; Degka'dan - Deg. Ve krz gocu[un adr
Yordegka olmug. Yordegka Bulgarcada 6rdek yawusu
demektir. Bu gibi olaylann yanhg oldu$unu toplantrda
vurguladrlar.

6. Bulgaristan Tiirklerinde Erkek ve Krz

Qocuklanna (Uqaklara) Verilen Adlar

Erkek Ve Krz Qocuklara Verilen Adlan

ikiDOneme Ayrrabiliriz. Birinci ddnem bilinmeyen
zamanlardan a.y. 1950 yrhna kadar olan siireyi kapsar.
2. Drinem 1950 yrhndan sonra gtintimtize kadar
vzanan siireyi kapsamrna almaktadrr.

a) Birinci Dcinem Verilen Adlar

30
 Birinci ddnem agafir yukan 1950 yrllarrna
kadar olan stireyi kapsar. Bu donemde genelde yeni
dofan gocuklara Arapga adlar veriliyordu. Hemen
hemen aynr adlar tekrarlanryorlardr. Bir de stildnenin
devamt ve akrabahk ba[larrnrn kesilmemesi igin
yaghlann adlan veriliyordu. Gergekten bu gibi
uygulama olumlu rol oynamrgtrr. Bir kiginin hangi
aileden oldugu adrnr izleyerek anlagrlabiliyordu.
*Erkek Qocuklanna Verilen Adlar: Recep,
Bayram, $aban, Arif Kadir, Marem (Muharrem),
ismail, Mevltit Aptrlla (Abdullah), Aptrrayim
(Abdurrahim). Ahmet, N{ehmet, Maamrt (Mahmut),
Mrstafa (Mustafa), Omer, Osman, Ali, Talip,
Mutallip, Hasan, isiin (Htiseyin), Ad.m, Sali (Salih),
Salim, Selim, Taasin (Tahsin), Mrsa (Musa), Yusuf,
Yonuz (Yunus), Davrt (Davut), idris, ibraam, ibrayim
(ibrahim)e, isa. Ehliman, Embiye (Enbiya), Kasrm,
Galip, Nasrf (Nasuh), Nazif, Rasim, Ramis, Rahim,
Fiizi (Feyzi), Hamit, Mecit, Baki, Kemal, Murat,
Stileyman, Hamit, Mecit, Kdzrm, Hasan, Htiseyin,
\lehmet, Ahmet; Ali, Aliosman, Mehmedali, Meh-
medemin, Aptrrayim vb.
*Ktz Qocuklarrna Verilen Adlar: Ay$e, Fatme
lFatma), Emne (Emine), Halime, Cumasiye, Kadriye,
.{nife (Arife), Agge (Hatice), Ziinep (Zeynep). Asiye,
Beyye (Behiye), Cemile, Feyme (Fehime), Hasibe,
Halise, iklime, Kdtibe, Kdmile, Kerime, Mirem
r\{eryem), Mtisebbiye, Necmiye, Naciye, Rayme

'. Bir agrklama. ibraam ve ibrahim aynr addrr. Fakat

Detiorman'da ibraam ayn, ibrahim ayn ad olarak bilinir.
Ioraam adr verilmiq olan gocu[a ibraam, ibrahim adr
i erilmig olan gocu[a ibrayim olarak, ga[rnlrr.

31
(Rahime), Ramiye (Rahmiye), Rafiye, \ayfe, Sadiye,
Saniye, $aziye, Taybe (Tayyibe), Utike (Urke),
Zayide (Zahide),Kdtive, Zehr4 Hava (Hawa) vb.

b) ikinci Ddnem, Yeni Adlar

ikinci ddnem 1950 yrllanndan sonr4 6nce

radyonun etkisiyle daha sonra televizyonun ve bastntn
yaygrnlagmastyla yeni adlar konulma[a baglandr.
Ttirkiye' den dinledifiimiz yeni adlar gocuklann adlan
arastnda duyulmafia baqlandt. Once siyasetqilerin ve
liderlerin adlarr (ismet [indnti], Cel6l [Bayar], Behice
[Boran], Mustafa ve Kemal eskiden de vardr) daha
sonra da qair, yazar ve sanatgtlann adlarr (Nazm
[Hikmet], Erding [Fahri Erding], Sabahattin [Ali],
Htilya [Avgar], Ttirkin [$oray] vb.) tercih edildiler.
Yeni adlar gofialdr. Fakat eski adlar da verilme[e
devam etti ve devam ediyor.

* Erkek gocuklara verilen adlar: Giirsel,

Erding, Kenan, Cevdet, Enver, Naztm, Ziya, Orhan,
Sabahattin, Sibel, Feridun, Tunay, Ardagil, Deniz,
Vedat, Sedat, Ergiin, Erdofian, Dinger, Gtner, Erkan,
Ercan, Erol, Erbil, ilker. Ahter, Beyhan, Borhan,
Cemil, Celil, Fahrettin, Fehim, Yrlmaz, Hayati vb.

* Ktz gocuklanna verilen adlar: Leyl6

Mevliide, Bahar, Seher, Neher (Nehar), Gtilten,
GUlzar, Giilbahar, Gtilbeyaz, Gtilnar, Gtilser, Sudan,
Ayten, Bahriye, Giilnar, Gtilnaz, GUlbeyaz, Gtilizar,
Nurten, Fahriye Aysel, Aygiin, Nuray, Bayse, Emel,
Meral, Lerzan, Reyhane, $ahadan, Tiirkin, Hiilya,
Vegiye, Vildan, Eylill vb.

32
 En yeni koyulan adlar vardrr. Eskiden bu adlar
yoktu. Aynur, Giineg, Gtingdr, Yrldrz, Aydo[an, Ayl6,
Aysel, Aysema, Seher, Koray, Nurgtin, Giiner. Fakat
Bora ve Tayfun Aslan, Kaplan, Alageyik adlarr
yoktur. Aynur, Binnur, Aycan, Bircan, Ozcan,
Tezcan, Nur, Onur, Ruhi, Ruhiye, Gdntil, ilknur,
Birsen, Sibel.
Btittin Bulgaristan Tiirklerinde eskiden en gok
gegerli adlar. Krz adlan: Fatme, Ay$., Halime,
Selime, Zehra vb. Erkek adlan: Ali, Ahmet, Osman,
Mehmet vb. Krcali ydresinde di[er yOrelere kryasla
daha srk rastlanan adlar: Mtimiin, Ramadan,
Ramazan'dr. Miisliiman gingenelerde Hasan, Ali,
Htiseyin adlar goktur. Fakat Omer adr yok gibidir.
Anadolu'da ve Karaderuz bcilgesinde gegerli olan
Temel, Dursun, Durmug, Drine, Satr vb. adlan
Bul garistan Tiirklerinde yoktur.

c) Erkek Ve Krz Qocuklarma Verilen

Adlarrn Srnrfl andrnlmasr

* Siildlenin Devamrnr Ytiriitmek igin

Konulan Adlar
Eskiden soyun devamr igin aile btiyiiklerinden
birinin adr konurdu. Dedenin, baba annenin, ana
annenin veya atalanndan birinin adr. Bunun olumlu
tarafi da vardrr. Qocu[un admdan hangi stildleden
oldu['u belli oluyordu. Gtiniimtizde eglerin (anne ve
babanrn) tercihi kabul edilmektedir. Bu eski gelenek
yava$ yava$ ortadan kalkryor.

* Kutsal Dini Giin, Ay ve Mevsim Adlan

Qocuk kutsal sayrlan gtin veya ayda dog-

33
duysa, isteyenler "O adryla beraber gelmiq" deyip
gtiniin veya aytn adtnt koyarlar. 6rn. Recep, Bayram,
$aban, Arif. Eyliil. Cumasiye, Anife (Arife), Kadir,
Kadriye, Leyl6, Marem (Muharrem), ismail, Mevliit,
Mevliide, Bahar. Gtintin belirli giinlerinden: Seher,
Neher (Nehar). Fakat b6yle bir zorunlu kural yoktur.
Qunkii eskiden dopacak gocuk igin erkek ve krz adr
olarak iki ad belirlenirdi. Qocuk do$duktan sonra aile
anlaqarak ya cinsiyetine grire belirlenmig olan
adlardan birini ya da kutsal ay adrnt koyarlardr.

* ALLAH'IN Srfatlan, Peygamberimizin

(SAV) Ve isldm Biiyiiklerinin Adlarr

ALLAH'IN stfatlan, Peygamberimizin (SAV)

ve isl6m btiytiklerinin adlarr go[unluktadrrlar. Aptrlla
(Abdullah), Aptrrayim (Abdurrahim).
P eygamberimizin adlart : Muhammet, Ahmet,
Mehmet, Maamtt (Mahmut), Mtstafa (Mustafa).
Halifelerin adlan: Bekir, 6mer. Osman, Ali.
Peygamberimizin 6AA alcrabalart: Talip,
Mutallip, Hasan, isiin (Hiiseyin), Emine, Halime.
Peygamberlerin (SV) adlart: Adem, Sali (Salih),
Salim, Selim, Talip, Taasin (Tahsin), Mtsa (Musa),
Yusuf, Yonuz (Yunus), Davrt (Davut), idris, ibraam,
ibrayim (ibrahim)ro, isa.
isldm bilyilkleri; Ehliman, Embiye (Enbiya),
Kasrm, Galip, Nasrf (Nasuh), Nazif, Rasim, Ramis,
Rahim, Fiizi (Feyzi), Hamit, Mecit, Baki.

to.
Bir agrklama. ibraam ve ibrahim aynr addrr. Fakat
Deliorman'da ibraam ayn, ibrahim ayn ad olarak bilinir.
ibraam adr verilmig olan gocu[a ibraam, ibrahim adr
verilmig olan gocu[a ibrayim olarak, gafirrrlrr.

34
 Peygamberimizin (SAV) eSleri ve ktzlan:
Ay$", Agge (Hatice), Fatme (Fatma), Ziinep (Zeynep).

* Tarihi Kahraman Ve Siyasi Liderlerin

Adlarr
Mustafa, Kemal, Murat, Stileyman, Kemal,
Fiizi (Fevzi), ismet. Hamit, Mecit, Cel6l vb.

* Qigeklere Bagh Adlar

Eskiden yoktu. Yeni zamanda giil gigefiine
ba[h krz adlan goktur: Gtilten, Gtilzar, Gtilbahar,
Gtilbeyaz, Gtilnar, Gtilser. Hayvan, bitki, maden, do[a
olaylanna ba[lt adlar gok nadirdir. Sudan, Aslan,
Kaplan, Alageyik vb.

* Minnet, $tikran ve Dostluk Duygulanna

Ba[h Adlar
Sevdifii ve saydr[r dedesinin, baba ve ana
annesinin, ustastntn, ri[retmeninin, asker arkadagrnrn
adr konur. Sevdi$i komutan adr olsa bile Bulgar adr
oldugundan komutan adr konmaz. Fakat Ttirk komu-
tanlannrn adlan konur. Hayran oldu[umuz liderlerin
ve komutanlarrn adlan: Murat, Mehmet, Stileyman,
\fustafa, Osman, ismet, Fevzi, Kdzrm, Gtirsel, Kenan,
Cevdet, Enver vb. $air, yazar ye Sanatgr adlan:
\arrm, Ziya, Erding, Orhan, Sebahattin (Sabahattin),
Sibel, Ttirkdn, Htilya, Feridun vb.

* Co[rafi Ogelerle itgiti Adlar: Tunay,

-d-dagil, Deniz adlarr vardrr.

* Uyumlu Adlar

35
 Daha gok ikiz gocuklara uyumlu adlar verilir.
Fakat birkag krzr veya erkek gocu[u olan da uyumlu
ad koyarlar. Ayten, Gtilten, Nurten; Fahriye, Bahriye;
Hasan, Htiseyin; Mehmet, Ahmet; AIi, Sali; Vedat,
Sedat.

* Tiirkge Kelimelerden Tiiretilmig Adlar

rrErrr kelimesiyle ttiretilmig erkek adlan

goktur. Ergiin, Erding, Erdofian, Dinger, Gtiner, Er-
kan, Ercan, Erol, Erbil. ilker. "Gtil ve ay" keli-
meleriyle tiiretilmig krz adlan go[unluktadtr. Ayten,
Gtilten, Gtilnar, Gi.ilnaz, Giilbeyaz, Gtilizar, Aysel,
Aygun, Nuray vb.

* Gciksel ve Meteorolojik Olaylarla itgiti

Adlar

Yeni koyulan adlar vardtr. Eskiden bu adlar

yoktu. Aynur, Gtineg, Giingcir, Ytldtz, Aydo[an, Ayld,
Aysel, Aysema, Seher, Koray, Nurgiin, Gtner. Fakat
Bora ve Tayfun adlan yoktur.

* Ruhsal Yanrmrzla ilgili Adlar

Aynur, Binnur, Aycan, Bircan, 6zcan,
Tezcan, Nur, Onur, Ruhi, Ruhiye, Gtintil, ilknur,
Birsen vb.

* Yagatrcr Gtigle itgiti Adlar: Hayat, Hayati.

Bagka yoktur.

*Qocu[un Dofidufiu Yerle itgiti Adlar

Yoktur. Qocuk belirli bir yerde dofdu ise ona uygun

36
adlar yoktur. Eskiden kadrnlar evde do['um yaparlardr.
Nadir de olsa tarlada veya ormanda gahgrrken dop'um
yapanlar da vardr. Fakat o tarlarun veya yerin adr
verilmezdi. Bdyle bir gelenek yoktur. Kdy veya kent
adr da yoktur. Sadece lakaplan (soyadlan) vardrr.
Cuma tarafindan gelenlere: Cumah, Krrcali tarafindan
gelenlere: Krcali, Silistre tarafindan gelelere:
Silistreli vb. denir.

* Di[er Adlar
Krz adlan: Asiye, Beyye (Behiye), Cemile,
Feyme (Fehime), Hasibe, Halise, iklime, K6tibe,
Kdmile, Kerime, Mirem (Meryem), Miisebbiye,
Necmiye, Naciye, Rayme (Rahime), Ramiye
(Rahmiye), Rafiye, Rayfe, Selime, Sadiye, Saniye,
$aziye, Tayibe (Tayyibe), UUke (Urke), Zayide
(Zahide), Behice, Bayse, Emel, Meral, Lerzan,
Reyhane, $ahadan.
Erkek adlan: Ahter, Beyhan, Btirhan, Cemil,
Celil, Cevat, Fahrettin, Fehim, Yimaz.

d) Ad Vermeyle itgiti Difier Konular

* iki Adh Kigiler

iki adh insanlanmn gok nadirdir. Aliosman

(Ali+gs6un1, Mehmedali (Mehmet+Ali), Mehmed-
emin (Mehmet+Emin), Aptrrayim (Abdul+Rahi*)
adlan vb.

* ikizlerin Adlan

ikizlere birbirine uyakh (kafiyeli) adlar verilir.

37
Necmidin-Nuridin (Nurettin), Ali-Sali, Nejdi-Vejdi.
Ayge-Fatme. Yeni zamanda yeni adlar verilir. Ayten-
Gtilten vb.

* Gribek Adr Ve ikinci Ad

Gdbek adr ariu (+) sonradan konulan adlar

yoktur. (Salih Qetin, Ahmet Erdal, Mustafa ismet gibi
adlar yoktur). Herkes kendi g<ibek adryla bilinir ve
sdylenir.

* Qocuklarr Yagamayan Aileler, yeni dofian

bebefie babasrnrn veya annesinin adrnr koyarlar
(verirler).

* Erkek ve Krzlara Verilen Aynr Ad

Bulgaristan Tiirklerinde hem erkeklere hem

de krzlara verilen aynt ad gok nadirdir. Yalnrz birkag
ad vardrr. Embiye, Sevgtil, Hidayet, $endo[an adlan
hem erkelerde hem de krzlarda rastlanabiliyorlar.
Ancak Tiirkiye'de gibi yay$n de[ildir. Genel olarak
Bulgaristan Ttirklerinde erkek adlan ayn, kadrn adlan
ayr. olarak belirlenmigtir. Tiirkiye'de oldufu gibi
yaygm de[ildir. Ornegin ismet, Fikret, Ercan ve daha
birgok adlarr hem erkeklerde hem de kadrnlarda
gririiyoruz. Yalnrz televiryona bakarken dikkat etme-
niz yeterlidir.

* En Qok Gegerli Adlar

Btittin Bulgaristan Tiirklerinde eskiden en gok

gegerli adlar. Krz adlarr: Fatme, Ay$e, Halime,

38
Selime, Zehra vb. Erkek adlarr: Ali, Ahmet, Osman,
Mehmet vb. Krcali yriresinde difier ydrelere kryasla
daha srk rastlanan adlar: Mlimtin, Ramadan,
Ramazan'dtr. Mtisltiman Qingenelerde Hasan, Ali
adlan goktur. Fakat 6mer adr yok gibidir. Anadolu'da
ve Karadeniz bcilgesinde gegerli olan Temel, Dursun,
Durmug, Drine, Satr vb. adlan Bulgaristan Ttirklerinde
yoktur.

7. Bebefiin Yetigme (BtyUme) Zamarunda

Yaprlanlar

a) Memeden Ayrrma (Dcinme)

Deliorman'da, memeden drinme denmez.

Memeden ayuma, denir. Anne birkag giin igin
akrabalarrna gider. Memesinin ucuna ytin yaprgtrnr ve
gocu[a gogu var, derler. Bciylelikle memeden
vazgegirmeye gah g rrlar.

b) ilk dig grkarma

Dig grkarma trireni yapimaz. Qocu[un ilk

diginin veya diglerinin grktr[rnr gciren kbi gocu[a
hediye alrr. Almast garttr. Hatta baEtan agafir kadar
giydirilmesi sriylenir. Hediye vermek Gagavuz
Ttirklerinde de ayntstdr. Qocuk ilk digini grkarmadan
rince ateg kaldrr. Afizr sulantr. Diglerin daha erken
grkmasr igin soyup sofian verilir. Qocuk so[anr
agznda geveleyerek dil etlerini ovar. Emecek de
verilir.

c) Bebe[i Tagrmak

39
 Deliorman'da bebekler kucakta taglnr. Anne,
sol eliyle bebe$in bacaklannt tutar, saE elini de
omuzlanmn altrndan gegirerek futar.
Bebek birazcrk biiyiidii["iinde strtrna altntr.
Bebek annesinin omuzlanndan veya boynundan
elleriyle tutar anne de bebefiin poposundan (krgrndan)
iki elini kilitleyerek srfina alarak tagrr. Bu iqi daha
gok ablalar yapar. Fakat strttnda (arkasrnda) gocuk
tagrma torbasr yoktur. Bu gibi torbayla taqrmak Ro-
doplar'da, Gerlova'da, Balkan k<iylerinde vardtr.
Bulgar kdylerinde ise hepsi strttnda tagrrlar. YUrU-
me[e ba6 ladr firn da parmafirndan tutup yiirtittilUr.

Res. 3. Solda. KucaWa bebek tastmak. Res. 4. Safida.

Sutta bebek tastmak Ressam: Perihan Bilir.

d) Qocufiun ilk Hareketleri

40
 Qocufiun oturmasr, emeklemesi, tay tay
ilk srizleri sdylemesi aile iginde
durmasr, ytiriimesi ve
en btiytik mutluluklardandr. Aile btiytikleri bu
hareketleri yapmastnda gocufia yardr mcr olurlar.

e) Ytirtime

Qocuk en geg bir yagrna kadar yiirtimelidir.

QocuSun ilk ytiriimesi igin cuma gunii izin gelirmig
inancr vardtr. Gergekten de annelerin go[u gocu[unun
cuma gunU yUrudUfiUnii sdylerler. Bu durumlarda ozel
bir tdren yoktur. E[er yiiriimez ise hocaya okutulur.
Ytiriimesine yardrm edilir. Qok eskiden 3, 4 yagrnda
ytiriimeyen gocuklar varmrg, diye anlatrlrr. Onlan
analan akgam krrdan gelen hayvanlartn dntine brrakrp
ne yapaca[tna bekliyorlarml$. Gergekten hayvanlarr
gdrdt[iinde ytirtiyen gocuklar varmrg. Ornekler bile
verilmektedir.

I Qocu[un Konugmasr

Qocufiun ilk konugtu[u srizler merakla

beklenir.ilk olarak hangi sdzciifiti sriyleyecefii btiyiik
merak konusudur (anne, baba, dede vb. sdzler diyece-
gi beklenir). ilk s6z komgularla paylagrlrr.

g; ilk Trrnak Ve Sag Kesme

Qocu[un ilk trrnafirnl annesi keser. Makastan

korkmamasr igin makasla oyunlar yapar. Erkek
gocuklarrn ilk ttra;r yaprldr[rnda berbere bir pegkir
(havlu) hediye gdttiriiltir. Elbette ilk trrag gok defa
srkrnhh olur. Qocuklar berberden korkarlar.

41
 h) Krz Qocuklanna Kulak Delme

Bu iglemi becerikli ve halkrn deyimiyle eli

yefiin (hafif) olan kadmlar yapar. Ktigtik ktztn kula-
[rrun memesi uyu$uncaya kadar kiille ovalantr. Ucu
sivriltilmig gtimUg ktipeyle delinir. Burnuna ve bagka
yerlerine takr takrlmaz. Erkek gocuklara kiip" takrl-
maz.

i) OEul Yagr

Yag gtinrJrne ofrul yay denirdi. Qocuk aqa[r

yukart ya$lnl doldurdupunda tzak annesi (ana annesi)
akraba ve komgulanyla birlikte o[ul yaqrna giderler.
Qocufa hediyeler gdttirtirler. Sofra kurulur. Eskiden,
tam olarak dofidufiu gtinde yapimazdr. Aqa[r yukan
yakrn bir giinde yaprlrrdr. Zaten talcvim de yoktu.
Ancak gocufiun dntine konulan hediyelere saldracak,
onlara de[ecek, onlan tutmak igin uzanacak kadar
btil'timesi gerektifii bile sdylenirdi. Qocuk bir vidala
(battaniye) igine konur. Tekbirle igeri getirilir. Uzak
annenin (ana annenin) dntine gdttirtiliir. Ugak (gocuk)
yok ne verirsin diye sorulur. Ananne (ana anne) de
kuzu vb. veririm dedikten sonra gocuk onun kucafirna
verilir. Ananne (ana annenin) ve babanne (baba anne)
hediyeler verirler. Hediye vermekte ananne ile
babanne arastnda 6deta bir yang olur. Qevredekiler,
hangisinin daha gok hediye verecefiine bakarlar.
Misafirler de hediyeler verir. Bebe[in babast, dedesi
yani erkekler bu tdrene kattlmaz, ama hediyelerini
gdnderirler.
Deliorman'tn drqrnda Gerlova ytiresindeki

42
Gtinekdy'de buna "gocuk gezesi" denirll. Tdrenin
yaprhgrnda Deliorman' dan farkr yoktur.

j) ikiz Qocuklar

Deliorman'da ikize, ehs denir. lkiz gocuklara

aynr elbiseler giydirilir ve birbirine kafiyeli adlar
verilir. Necmidin-Nuridin (Nurettin), Ali-Sali, Ayge-
Fatme. Yeni zamandayeni adlar verilir: Ayten-Gtilten
vb.

k) Qocuklaraa$n bastrfirnda hocaya okutulur.

rr.
Nevriye Qufadar, Bulgaristan Ttirk Halkbilimi, s. 40.

43
 II
cEqi$ n0xnnn rnixonx
EYLENME

Burada ele alacafitmtz konu Deliorman ve

difier bdlgelerdeki Ttirklerin Eski Zamanda (1960
yillanna kadar) yopilan evlenme firenleridir. Bu
evlenme gelenekleri ve genellikle dti[tinler 1960,
1965 yrllanna kadar bttiin Bulgaristan Tiirklerinde
stirdii. Bu yrldan sonra diifitinler, yeni usfil yaprlmafia
baglandr. Elbette eskiden yeniye gegi$ sancrh oldu.
Eski dii[iinlerden kalma bazt. gdrenekler devam etti.
Giintmiizde de hdl6 higiik bir krsmr devam etmek-
tedir.

A. Deliorman Yiiresinde Eski Zamanda

Evlenmeler

l. Nigan Oncesi Yaprlanlar

Nigana srra gelinceye kadar tiirlii gOrenekler

ddetler vardr. Onlar yaprldrktan sonra nigana slra
gelir. Gengler niganlanrrlar.

a) Evlenecek Qiftlerin Segimi (Krz Arama)

Eski zanariarda evlenecek olan giftler

eqlerini kendileri segemezlerdi. Bu igi anne ve babalan
yapryordu. Gengler anababalannrn verdi[i karara
uymak zorundaydrlar. Krz ve ofilan aynr kciy veya

.45
mahalleden iseler birbirlerini sokakta gdrme olana[r
vardr. Ayn, yabancr kdyden iseler gogu kez evlenin-
ceye kadar birbirlerini griremezlerdi, tarumryorlardr.
Ofilan anneleri gelin olacak kozlan dii[iinlerde segi-
yorlardr. Bu anlayrg Deliorman, Dobruca, Gerlova,
Krcali, Balkan ve difier ydrelerin Tiirklerinde aynry-
&. Bildi[imiz kadanyla Ttirkiye'de de aynrydr. O[la-
nln ve krzrn kiminle evlenece[ine anababalar karar
veriyorlardr. Ancak lrr,z, kimde gdnlti oldu[unu
yengesine veya halasma sdyler onlar da annesine
iletiyorlardr. O[lan ise evlenmig a[abeyine veya
amcaslna bildiriyordu. Onlar da annesine ve babasrna
sciyliiyorlardr. O[lanln ana babasr, be[endikleri krzrn
siildlesini ve ktzt incelemekle ige baqhyorlardr. Ktzn
annesinin hangi stildleden geldi[i bile dikkate altnt-
yordu.

b) Kulazlama

O[lan tarafi i$e kulazlamayla baqlar. Yani

tavsiye etmekle ve arabulucukla baqlar. O[lanrn ailesi
be[endifii krzn ailesine baqka bir kigi vasrtasryla "ben
fildnca olanr sizin krza mtinasip" gdriiyorum s6zle-
riyle bildirmig olur. Arabulucu, kargr tarafrn tepkisini
bekler ve 6lger. Olumlu veya olumsuz sezdipi durumu
(intibalannr) o[lan tarafina bildirir. Bundan sonra
ofilan tarafi aragfirmaya baglar. Aynrsrnr be[endikleri
bir ofilan igin krz tarafr da yapabilir. Ama daha
dikkatli davranrrlar. Qiinkii krz tarafirun girigime
girmesi sakrncahdrr. "Ay manlr krzlanna koca
anyorlar" sdzti kdy iginde galkalanmaya baglarsa
ayrplann en btiyiigii sayrlrr. Ama her geye ra[men
befiendikleri o[lanr kagrrmamak igin anneler gizlice

46
ge$itli ydntemler bulurlar.

c) Krz Ve O[lanr Tanrgtrrmak

Biitiin yasaklara ra[men krz ve o[lanlar tanry-

ma firsatr buluyorlardr. Onlan arkadaglan tarugtrlyor-
lardr. Aralannda laf tagryorlardr. Krzrn o[landa gdnlii
varsa dU[Un ve krna gecelerinde oyuna o[lanrn
ablalan ve yakrnlanyla birlikte kalkar. Bu bir mesajdrr
(benim sizin o[landa gdnliim var) demektir.

d) Gdrticti Yollama

Ofilanrn da gOriigti ahndrktan sonra gdrticti

yollanryordu. Gergi ofilanrn gdriigii pek fazla dikkate
ahnmaz, babarun dedifii olurdu. Ama ne de olsa
o[lanrn grinlti kimde oldu[u sorulurdu.
Gcirticii yollamadan 6nce bir kadrn gidip krz
tarafintn a$zrm anyordu. E[er yakrnhk veya istek
varsa o[lamn yakrnlanndan birkag kadrn grirticti
olarak lazrn evine bir bahaneyle giderler. Maksatlan,
ktzt ev iglerinde gdrmektir. Kadrnlar sohbet esnasmda
?tzr seyrederler. Misafirlere hizmet etmesini, evin
tertibine bakarlar. Bizim Aydofidu kdyiintin Yukarr
mahallesinde gcizleri gdrmeyen bir kadrnr da krz
gdrmefie gritiirtiyorlarmrg. Sakrn onun ne igi var orada
demeyin. Hasr iizerine oturdufiunda kimse anlamadan
hasr kenanndan elini sokarak hasrrl2 alfinda toz var
mt, yok mu kontrol ediyormug. Kzm temizlik iglerine,
odayr devamlt olarak silip siipUrtip stiptirmedifini

'' Eskiden hanelerin go$unda hah yoktu. Onun yerine

mrsr kabu[undan dokuma hasr iistiine oturuluyordu.

47
anhyorrnu$. Gergekten gok akrlh bir ydntem. Qtinkti
evin iginde temizlik igleri ktztn igidir. igini bilen hz
sadece hastr iizerini de[il, alfint da temizler.

e) Krz ve O[landa Aranan Ozellikler

Niganlanacak olan ktztn galtgkan, gju,el, $lma-

nk olmamasr ve ev iglerini iyi bilmesi gibi dzellikler
aranrr. Ofilanda aranan dzellikler ise: gahgkan, zengin,
kavgalara kangmamast, a[trbaqhhk vb. Aynca oku-
mu$ o[lanlarrn tercih edilmesi do[aldr. Krzn kdy
iginden olmast daha makbuldii. Hatta "iyi kz kdyden
drgarr gtl<trraz", denir. Evlenmemig evde kalmrg knlar
yok gibiydi. Qok nadir de olsa evlenmemig krzlara
"evde kalmtg", denirdi. Qok geg evlenen krzlara
evlendi[inde alayh olarak "evren kalktt", denirdi.
Evlenmemi$, ya$r ilerlemig ofilanlara ise "Tutrakan
delikanhsr", denirdi ve denmektedir.

f) DiinUrcii

ESer lrczr befienirlerse l<rz evine dtiniircii

grinderilir. Krz tarafi ilk kez cevap vernez. Bir miid-
det bekletir. Bu strada onlar da o[lanrn siildlesini so-
Np, sorugtururlar. O$lan hakkrnda bilgi toplarlar.
ikinci kez dtntircUye gittifiinde, efier krztarafi razt ise
sdz kesme baglar. Baghk parirl ayarlarur.

g) Ba$ltk Parast

Yani krz igin verilecek para saptanrr (tespit

edilir). Hattd bazr krzlar igin o zamanln parasryla ytiz

48
bin levaB baqhk parasl veriliyordu. O Vtzlar igin
YUZBLNLLK denirdi ve aSrzdan a$rza stiyleniyordu.
Baghk parasr biiytik miicadeleler sonunda ve insan-
lanmtzm e[itim seviyesinin ytikselmesiyle 1965
yrllanna do[ru tarihe karrgtt. O yrllarda baghk parasr
gok horlanmrgtr. Bir bakrma gdre bu paralar krz igin
de[il, lczm geyiz yapmasrnda, o[lan tarafirun da
katkrda bulunmasrdr. Zarnarunda baqhk parasl de[il
de geyiz parast denilseymiq bu kadar utang verici
sayrlmazdt. Horlanmazdt. Baqhk parasmdan sonra
bohgalar ve a[ahklar saptarur. Baqhk parasl di[er
Tiirk bdlgelerinde de vardt. Orn. Anadolu, Qukurova
Ydriiklerinde de var oldu[unu gdr{iy oruz'+.

h) Bohga ve Afiahklar

Bohga ve a[ahk nedir? Bohga, gelin olacak

ktzn damada, damadm babast, annesi, kardeglerine ve
en yakrnlanna dtigunden sonra gelin tarafindan hediye
edilecek olan gdmlek, i9 gamagln, gorap, eldiven vb.
itina ile hazrrlanml$ giysilerdir. Bohgalardan sonra
a[ahklar ayarlarur. A[ahk ise oplan tarafirun ktztn
babasrn4 annesine ve yakrnlanna g<inderdifii gdmlek,
sank; kadrnlara da galvarhk igin basma vb. A[ahklar
o[lan tarafindan hz taraftna dti[tinden birkag gtin
6nce (kavilden sonra) iki kigiyle gdnderilir. Aynt

". Leva, Bulgar parastdtr.

'0. Erman Artun. Qukurova Ytirtiklerinin Gelenek ve
Gdrenekleri. I. Akdeniz Y6resi Tiirk Topluluklan Sosyo-
Ktiltiirel Yaprsr (YORUfI-ER) Sempozyumu Bildirileri.
Ankara, 1996. Aynr konu gok krsa olarak ba;ka bir bildiride
de vardr. Muharrem Bayar, Bolvadin'de Karaba[h
Ag iretlerinin iskdnr bildirisi.

49
kiqiler aynr gtin krz tarafindan bohgalarr alrr o[lan
tarafina grittiriirler. Fakat bohgalan dti$iinden sonra
gelin verir. Dobruca'da ise bohgalar niganda
gdttirtiliir. (Kaynak: Mehmet I/. Onal. Romanya
Dobruca Turkleri. Ankara, i,998).

2.Nrqan(Niqan)

a) Niganlanma

Nigan, Deliorman afinna gdre ntgan denir. Sdz

kesmeden sonra ofilan tarafi bir mendilin igine baghk
par,Nrnl koyar ve ktz evine gdnderir. Kn da ofilana
zengin motiflerle iglenmig bir gewe (mendil) gtinderir.
Bdylece niqan olmug olur. XOytO KIZIN YE
OGNAT,TTIT NI$ANI-/INDIKI-4RINI OGTIILN VE
.aGtzo,lN AGIzu D)I-A$IR. Niqan akrabalar arasrn-
da yaprlrr. Krza kaynana (kayrn valide) tarafindan
alfin takrlrr veya omuzlanna entari galvarhk igin
basma koyar. Giintimiizdeki gibi salonda olmazdt.
Kasabalarda kdylerden farkr vardt. 6rn. Razgrad
kasabasrnda ktna gecesi yaprlrrdr. Bu nigan gecesine
krzm ve ofilanrn yakrnlan davet edilirdi. Nigan
yiiziikleri takrldrktan sonra gelin ve damat adayr yan
odada oturan dededen baqlayarak yaqhlann ellerini
dpUyorlaril. (Kaynak: Hakh Tezel, Razgrat, Ankara
2001). GUntimiizde nigan salonlarda ve dugiin gibi
yaprlmaktadrr. Dii[iinden farkr yoktur. Ktigtik bir
farla, niqanda niqan ytiziikleri takrhr. Eski tdren daha
sade ve nigana yakrgrr bigimde yaprhyordu.

b) Ni ganltlann Birbirleriyle Gdrtigmeleri

50
 Nigandan sonra ofilan krz evine gidemezdi.
Hatta bagka kciyden ise kzrn yaqadr[r mahalleye, k6ye
gitmefe sakrrurdr. Ktz ve o[lanrn agrkga (egkdre)
grirtigmelerine izin yoktu. Gcirtigmeleri ayrp sayrlrdr.
Bu trireyi bozan olursa, nigan bile bozulurdu. O[lan
ve ktz geceleri gizlice pencerede konuguyorlardr ve
dti[tinlerde kenardan bakrp kag, goz hareketleriyle
yetiniyorlardr.
Qegitli nedenlerle nigan bozulabilir. Nigan krz
tarafindan bozulursa aldrfr baqhk parasl ve eqyalar
geri verilirdi. Eger o[lan tarafindan bozulursa, o[lan
tarafi krza verdi[i baghk paraslnl ve egyalan isteme[e
utanrr, isteme[e cesaret edemez. Ancak bir siire sonra
hz tarafi kendileri geri verirlerdi.
Kurban bayrammda vakti hali yerinde olan
o[lan tarafi krz evine kog gdnderir.

c) QeyizYapma

Nigan ile diifiiin arasrnda bir, iki yrl geger. Bu

zaman zarfinda ltz geyizini hazrlar. Qufahkta
annesinin ve yengesinin yardrmryla drigekler, drttiler,
Deliorman'a has uzun ve zengin motifli yastrklar ve
gevreler (mendiller) hazrrlarur. Buna KIZ SEPME
denir. En azrndan iki yrl siiren krz sepme zamanrnda
evin odalannm biri tekstil atdlyesini andrnr. Odanrn
ortasmda gufahk (dokuma tezgdhr), bir yanda
dokunmug kilimler, bir yandahazr bekleyen dokuma
malzemeleri. iplilq boya vb. 6btir yanda her an ele
almsm diye bekleyen mendil igleme gergefi hanr
beklemektedirr5.

Qufahk (Dcrkuma tezgahr), dokumalar ve mendill

51
 Bi,irtimctik gdmlekler, galvarlar, baqdrtiileri,
gevreler, goraplar, terlikler (getikler), eldivenler geyiz
sandrfimda saklarurlar. Stra geldi$inde grkanlrr.
Qeyiz sandrklan ahgaptrrlar. Onti, yanlan ve kapa[r
bakrr varaklarla (bakrrdan yapma gegitli figtirlerle)
siislenmigtir.

3. Dti[Un Hazrrhklarr

Aqafirda gdrecefiimiz gibi iki tiir duptn vardtr.

Birincisine gelin ahcryla dugiin, denir. Bu ttir dufitin
hem gelin evinde hem de damat evinde ayl ayn
yaprlrr. Hazrrhklar da iki yerde yaprlrr. Gelin gtiveyin
(damadrn) evine dii$tiniin son giintnde gider. Bu
diifiiine hazrrhklar daha genig gapta yaprlrr.
ikincisinde dtigtin yalruz damat evinde yaprhr. Bunun
hazrrhklan daha dar gapta olur.
ilk rince damat ve gelin tarafi kendi aralannda
da{m*n haftasmt yani tarihini tespit ederler. Ondan
sonra hazrrhklar baglar.

a) Kavil

Kavil, gtivey (damat) evinde yaprlrr. Diifitin-

den bir hafta cince mutlaka komgular toplanrr ve kavil
karar ahrlar. Qiinkii yaprlacak olan iig gtin dti["tinde
damat evinin yiikii biiyiiktiir. Bu toplanmada damat
evine komgu kdylerden dakrya gelecek olan misa-
firlerin kalacaklan yerler (haneler) tespit edilir.

hakkrnda bilgi edinmek isteyenler Nasrrlt Ellerin Hiinerler

kitabrnrn Giyi m-Kugam Siislenme bagh[rna bakabi lirler.

52
Komgular aralartnda paylaqrm yaparlar. Qalgrcrlarrn
kalacap: ev de tespit edilir. Misafirlerin gelme$e
baqladr[r srrada komgular dti[iin evinde beklerler ve
gelen misafirlerden birer ikiger ahp kendi evine
grittirtirler. Dii[i.in evinin yUkUnti hafifletirler. Bundan
sonra yine burada gelin ahcr arabasr tespit edilir.
Gelin kriy iginden ise 6kiiz arabasr, uzakkciyden ise at
arabasr hazrrlarur. Gelin arabasmdan baqka kadrnlann,
kzlann, erkeklerin, genglerin, galgrcrlann at arabalarr
ayarlarur. At arabasr olanlarm yardrmda bulunmalan
konugulur, rrzalan almr. Netice olarak komgular her
tiirlii yardrma hazrrdrlar ve verilen gdrevi kabul eder-
ler.

b) A[altklann Grinderilmesi, Bohgalann

Getirilmesi

Kavilden sonra damat evinden iki kigi ltz

evine afiahklan gdtiirtirler. Aynca iki kolag (96rek) da
gritiiriiltir. Birinin iizerinde hamurdan yaprlmrg saban
ve boyunduruk stisleri di[erinin iizerinde hip.,
boncuk ve altrn motifleri vardr. Bunlar gtiveyin
(damadrn) ve gelinin gahgkan ve zengin olmalanna
temennidir. Ekmekler davetiyelerde grirece[imiz gibi
krz evi tarafindan davetiye olarak kullanrlrrdr. Aym
kigiler hz evinden bohgalan alrrlar damat evine
getirirler.

c) O d a Danrgr (O b a Danrgr)

Gelin ahcrlar komqu kriyden ise, krz evinde

damadrn kdytinden gelecek olan misafirleri a[rrlamak
igin toplantr yaprlrr. Gdrtigme yaprlrr. Bu toplanmaya

53
ve konug maya: Oda danq4 denir.I6 Oda danlglnln
yaprlmasr zorunludur ve. Bu gdriigmeye Sadece
mahallenin erkekleri katrlrr. Fakat toplantrya gitmeden
6nce erkeler hanrmlannrn gcirtiglerini alrrlar. Yemek-
ten sonra yaghlardan biri "komgular, bizim bu alqam
buraya toplanmamlzln sebebi ev sahibinin gelecek
hafta yaprlacak dti[tintin hazrrh[rdr" diyerek sdze
baqlar ve devam eder: "Bu diifiiin hepimizin dtifiiinii
sayr I r. Yapaca$r mtz v e iistl enece $imiz gdrevleri pay-
laqmak igin toplanmlg bulunuyoruz. 6nce diiniirlerden
baglayahm. Diiniirleri kabul eden var ml?" diyerek
cevap bekler. Damat tarafindan gelecek olan dtiniirler
tizerinde grtrii; agrklamalanndan sonra, diintirler
dii[tin giiniinde hangi hanede konaklayacaklan tespit
edilir. Daha sonra dtintirgiilerin (gelin ahcr kadrnlar)r7
gidecekleri hane saptanrr. Krzlar da dtiniigtilerin
yarunda kahrlar. Burada herkes gekingen davrarur. Bir
bagkasrnrn kabul etmesi beklenir. Qiinhi dtntigiiler
(kadrn ve krzlar) gok kalaba gelirler. Malum birazcrk
da her geye dikkat ederler, evin diizenini elegtirirler.
Bunun igin mahcup olmaktan korkulur. Ancak

'u Danrg, danrgrk ve danrgrkhk tizerine agrklama. Danrg:

Onemli bir konuda birkag kiginin bir arada konuqmasrna
donq, denir. MUqavere. Buradan da odo donqt denmigtir.
Oda danrgr ashnda obo donqr'dt. Eski Tiirklerde 5-10
haneye (gadrra) oba deniyordu.
Danrgrk-[r ise: Olmayan bir durumu varrnr$ gibi
gd,stermek veya oldufiundan bagka anlatmak igin dnceden
yaprlan anlagma, rnwazaa. Danrgrkhk-[r ise: Danrgrklr
olma durumu, muvazaa.
17. Deliorman'da,
erkeklere: diinur, kadrnlara ise:
diiniiqii (diiniirqfi) denir. Diper bdlgelerde hepsine diiniir
denir.
sonunda bir karara vanlrr. Siimannar (seymenler)r8 ve
galgrcrlann kalacaklan haneler de tespit edilir.
Bdylece yabancr kdyden gelecek olan gelin ahcrlann
dU[Un tdreni baglayrncaya kadar konaklayacaklan
haneler belirlenmig olur. Oda danrgrndan sonra herkes
evine d6ner. Krz evi de rahatla uykuya dalar.
Rahathkla dtiSUn gtintinii bekler. Bu dayanrgma
dti[iinU olacak haneye btiyUk bir yardrmdrr.
E[er gelin ve damat aynr kciyden iseler o
zaman gelin evinde oda danrgr yapimaz. Qtinkii
dti[une gelecek olanlar k6y iginden olduklan igin
yemek vermek, afirrlamak gerekmez. Dofirudan dii[iin
alayna giderler. Krz evi yalruz komgu kriylerden
gelecek olan misafirleri a[rrlar. Bu konuda akrabalan
ve komgularr zaten ktz evini yalruz brrakmazlar.
Kendi aralannda misafirleri paylagrrlar.
Oda Danrgr, hafiz duasr, ya[mur duasr
yaprlacak zamanlarda da yaprlrr. Burada da drgandan
gelecek olan misafirlerin yerleri, yemek verrne iqleri
ve di[er konular gdriigtiltir ve karara ba[lanrr.
Onsdzde de belirttipimiz gibi, Oda darugr eski
Ttirklerden kalmrgtrr. Eski zamanlarda 9, l0 hane
(gadr)olan bir yere OBA denirdi. Oba, toplanrp dU[Un
hazrrlr[rnr gdriigiirdti. Buna da OBA DANI$I
denmigtir. Zarnanla oda daruy olarak sdylenme$e
bag lanmr gfi r, kanrsrndayrm.

d) Davetiyeler

Siiman, (seymen) damadrn tarafindan gelecek oli

genglere, denir.

55
 Eskiden oSlan tarafi yakrnlanna MUM deni-
len bir parmak uzunlu[unda biikiilmtig beyaz pamuk
ipli[ini davetiye olarak gdnderirdi. Qok yakrn
akrabalara mumun (pamuk iplifiinin) her iki ucu
krrmrzya boyah olan davetiyeler verilirdi. Bunun
anlamr: davet edilen kiginin dU[Un yaparun dniinde
btiyiik de[eri vardrr, anlamrna gelmektedir. Mutlaka
bekleriz, demektir. Buna ba[h olarak halk araunda
gdyle deyim vardrr. Bir kigi yeni bir ige baqladtfitnda,
veya yeni mahalleye taqrndr[rnda veya e[lenceye
gitti[inde, oradaki hayattan memnun kalmayrp
gikayetgi olur ve bunu yiiksek sesle ifade ederse
yanrndakilerden biri hemen scizii (lafi) yaprgtrnr:
"Sana krrmrzr gdtlti (dipli anlamrnda) MLIM MU
yolladrkta geldin?" Yani, seni zorla getirmedik,
demek ister. Krz tarafi ise kavilde damat tarafindan
yollanmrg olan kolaglardan (dU[Un ekme[inden)
kiigiik kiigiik kare bigiminde dilimler kesip akraba-
lanna davetiye olarak grinderir. Sdztinti ettifiim bu
davetiyeler genelde komgu kriylerdeki akraba ve
dostlara grinderilirdi.
Kdy halkrna ise dUpUnii ktnact kan (kadrn)
duyururdu. Kolunda sepeti, sepetin a$zrndan aqa[rya
do[ru sarkrfilmrg iglemeli gevre, elinde de[nekle kapr
kapr gezer ve dii[tine davet ederdi. Elbette her girdi[i
haneden topladr[r yumurta vb. hediyeler sepetin
igindeydi. Dobruca Ttirklerinde ise bir gocuk beygire
biner sokak sokak Eezer ve ba[trarak diigiine davet
ederdire. Batr Deliorman'da (Kigenitsa vb.) Bir geng
elinde bayrakla Eezer. Her aile bayrapa bir gevre
(mendil) ba[lar. Bunlar bayra[r tagtyana kalrr. Dti[iin-

''. M.N.6nal, Dobruca Ttirkleri, Ankara, 1998, s.I06.

56
de de aynr bayrak gegerlidir.
Dii[iine herkes giderdi. Bir bayram havasr
olur. Qolu( gocuk, Beng, yagh ihtiyar herkes dtifiiinti-
ne gider. Nineler bile geri kalmazlar. ihtiyar nineye
sormuglar: Gdkte dU[Un var gider misin? merdiveni
var mr?, diye sormug. Yani cevap hazt. Dti$iinler bir
gdriigme yeriydi. Gtiniimtizde de riyledir, hani.

e) Qalgr Tutmak

Dti[tintin haftasr belli oldu[unda galgrlar tutu-

lur (pazarlanrr). Bu igi damadrn amcasl, dayrsr vb.
yapar. Eskiden galgrcrlar Qingenelerdi. Orkestra bir
ziuma, bir keman, bir davuldan ibaretti. 1960 yrlla-
nnda Tiirklerin arasrndan da galgrcrlar grktr. Fakat
Qingenelerin galgr galmak ustah[ma erigemediler.
Orkestra iki klarnet, bir davul ve bir higi.ik davuldan
ibaretti. Bazr aileler Mumcular, Sdfititlti kriylerinderi
banda (mrzrka) tutuyorlardr.

f) DUIUn Qalgrlarr ve Qalgrcrlarr

Hakkrnda Bilgiler

Qok eskiden Deliorman'da diifiiinlerin bir krs-

mt galgrsru yapiryordu. Qalgrh dti[tinlerdeki galgrlar:
bir zurna ve bir orta btiyiikliikte davuldan ibaretti.
Bazl/.arnda bir de keman vardr (kemane veya glygl
denirdi). Daha sonra grnata (klarnet), orta btiyiikltikte
davul ve kemandan olugan galgr gruplan rine grkfilar.
Qalgrcrlar sadece MtislUman Qingenelerdendi. Daha
varhkh kigiler mtztka tutuyorlardr. Klarnet, nefesli
trompetler ve davul. Bu galgrcrlar Mumcular ve Bal-
bunar Bulgarlanydr. 1960 yrllarrnda Tiirkler de galgrcr

57
grubu olugturdular. Bu zarnana kadar Tiirkler genel-
likle dtgtinlerde galgr galmayr ayrp biliyorlardr.
Qalgrcrlar kiigiimseniyordu. "Klzl kendine btraktrsan
ya zJrnactya ya davulcuya varlr" atasdzti uzun zaman
etkili olmugtur. Ttirklerin olugturdu[u galgt gruplan,
iki klarnet, tizerinde gamparasr (galpara) olan btiyiik
davul ve kiigUk davuldan (trampetten) olugmaktadtr.
Bu grup galgrcrlar zamanla daha gok arantr oldular.
Di[er galgrcrlart arka plana ittiler. Qingene galgtcrlan,
"ekmefiimizi elimizden aldtlar" sdzlerini htiz[nle
s6ylemege bagladrlar. Fakat Qingene galgrcrlan her
zaman yeni tiireyen Tiirk galgrcrlanndan ustahk
baktmrndan Ustiin kaldrlar. Miisliiman Tiirk halkr
arasrnda gayda ve kemenge yoktu ve yoktur. Gaga-
uzlar arastnda vardtr.

g) Giyim Hazrrhklan

Geline gelinlik, duvak, ktna gecesi igin krnq

ahnlanna ve yanaklanna yapl$ttrma, ayakkabr vb.
alrnrr. $effaf teller almadan olmaz. Gdriimcelere de
a.y. aynl giysiler ve stslemeler altntr. Damada damat
giysileri ve btittin ev halkrna yeni elbise sattn altntr.

4.DiiEiin
Eskiden Deliorman'da iki tiir du[tin yaprlrrdr.
Birincisine gelin ahcrylo dii{iin, denir. Gelin
giiveyin (damadrn) evine duglun bittikten sonra gelin
ahcrlarla birlikte gider. Bu dtifiUntin birinci ve ikinci
giintinde ktz evinde ayrr genlikler yaptltr, damadtn
evinde ayrr genlikler yaprlrr. Ugiincti giiniinde gelin
evinde toptan yaprlrr.

58
 ikinci tiir dtifiiine "bir nikfrhh diifiiin" denir.
Krz ve o[lan diigtinden ewel evlenirler. Dti[tin birkag
zaman sonra yaprlrr. Btittin dU[Un tdreni damadm
evinde yaprlrr. Yine iig gun yaprlrr.

Biz burada "Gelin Ahcryla Dti$tin"ti

Gtizden gegiricefiiz.

Dii[iin tiE gun yaprlrrdr: Sah, Qargamba ve

Pergembe. Her mevsimde yaprlabilir. Fakat krr igleri
g0z Oniinde bulundurularak yaz mevsiminde yaprl-
maz. Giz, ilkyaz ve krg mevsimleri tercih edilirdi.
Hatta krg mevsiminde karda yol agarak gelin alma[a
gidildi[i anlafilr. Anlatrlanlara gdre, Aydo[du kdytin-
den Hacr Kadirlerin Adem'in dii[iintine gelin alma[a
kiirtiin (kahn kar) yararak gidilmiqtir. iki bayram ara-
srnda dU[Un yaprlmaz diye sciylenir. Bunu yorum-
layanlar derler ki, Cuma gunii ile Bayram arastnda
yapimaz.
Erman Artun'un yazdrklanyla bizim dti[iin-
lerimizi kargrlagtrrdr[rmda Qukurova Yrirtiklerinde de
dtigiin Sah giinti baglar Pergembe alqamr sona erer.
Fakat ayn gtinlerde yaprlan genlikler bizden birazcrk
farkh2o.

Dii{iiniin it* 6ary Giinii

a) Damadrn Evinde yaprlan genlikler

Dii[iin sah gtinti ba6lar. Damadm evindeki

genlikler bagkadrr ktz evindeki genlikler baqkadrr.

'o Erman Arhm. Adr gegen bildiri.

59
Bundan dolayr damat evinde ve krz evinde yaprlan
genlikleri ayn ayn ele alacaSrz.
Damat evinde, Onceden kiralanmrg olan
galgrcrlar, giiveyin evine geldi[inde bir hava yaparlar
yani bir, iki ttirkii galmak ve dii[iiniin baglamasrna
start vermig olurlar. (Qalgcilar ve galgtlar hakhnda
daha genis bilgi Qalgtcilara blz.).
Aynr gtin mahallenin ortasrndaki tag dibekte
miizik eqli[inde kegkek ddvtiltir. Ta$ dibek: ortasr
oyuk oldukga b[yiik bir tagtrr. Bufiday hafifge tavla-
nrr. Tag dibepin igine doldurulur. iki, ug kigi tara-
findan kargrhkh tokmaklarla taneler kegkek oluncaya
kadar dclvUlUr. Bu srrada siirekli galglar galar. Biri
tokma[r indirirken di[eri kaldrnr. Hatta davula
uydurmaSa gahgrlrr. Kegkek olabilmesi igin 800
tokmak vurulmast gerekir, derler. Kegkek drivme
Deliorman'da oldufiu gibi Qukurova Ydrtiklerinde de
vardtr. Ktigiik bir fark var. Onlar tokmafia solsu
derlelt.
Kegkek ddvmenin bir bagka drnefii de Selvi
(Sevlievo) Rahva (Rahovtsi) kriyiinde Kegkek Drivme
yan$masr vardrr. Akgam tistii 10, 15 geng ellerinde
aEaE dibeklerle odaya toplanrrlar. Seyircilerin kargr-
stna otururlar. Komisyon segilir. Her gencin dibe[ine
egit miktarda bu[day konur. Gengler ellerindeki
tokmaklarla kegkek dcivmeye baqlarlar. Komisyon hile
yaprlmamstnr grizetler. Kegkefii ilk haztrlayan diigii-
niin odultinii ahr22.

2r.
Erman Artun. Qukurova Yiirtiklerinin Gelenek ve Gdr
nekleri. I. Akdeniz Ydresi Tiirk Topluluklan Sosyo-Kiiltiir
Yaprsr (YORUKI,ER) Sempozyumu Bildirileri. Ankara, 1996.
22.
Kaynak kigi: Ramis Serbes! Rahva (Rahorrtsi)
kdytnden, emekli dfiretmen, 73 yagrnda.

60
 Alqama dogru MUM KOYMA gelene[i yapr-
lr. Mum nedir? $emsiye agtlr. Ozen zengin motif-
lerle iglenmig rengirenk gevrelerle (mendillerle)
tamamen kaplanrr. Mum 6deta sultanlann tizerinde
tutulan gtinegliklere benzer. Gelelim mum koymaya.

Res. 5. Mum @"4 koyma. Razgrad / Mumcular

/SveStari) koyti. Yil-[959 (Yeni Hayat dergisinden)

Dii[Un evinden ahnan mum 6nde galgrcrlar,

arkada gengler ve en arkada kazlar ve kadmlar,
Onceden ayarlanmtg olan bir akrabarun evine gdttirtiliir
ve bir ak$am igin orada brrakrlrr. Mumu genelde geng
krzlardan biri elinde tagrr. Mumun grittirtildiigi.i hane-
de krzlar oyun oynarlar. Mumu brrakrp geri ddnerler.
Adr tizerine kriyler arastnda kiigtik farkhhklar vardrr.
Deliorman'm ortasrndaki kdylerde MUM denir.
Kuzeyinde ve gtineyindeki k6ylerde ise DAL, denir.
Kuzey Deliorman'm Akprnar kdy[, giiney Delior-
man'rn Sucazkdyii ve gevre kdylerinde bir krzlcrk
dah kesilerek renkli gevrelerle stislenir. Razgrad ili
Kalaycrkdy ve gevresinde MUM mutlaka krzrn yakrn

61
arkadagr olan bir krztn evine grittirtiliir." O, krz dii[iin
esnasrnda gelinin en yaktntnda bulunur. Difier kciyler-
de ise ailenin bir yakrntn evine gtitiirtiliir.
Mum koymaktan dcinUldii[iinde akqamleyin
yemekten sonra damadtn evinde de ktna gecesi
yaprlrr.

b) Gelin Evinde Yaprlan $enlikler

* Krna Gecesi
Krz evinde ise Sah gunii kma gecesine
hazrrhk yaprlrrdr. Eskiden kdylerde salon yoktu. Kma
geceleri bodrumda yaprlrrdr. (Bizim orada bodruma,
ma$aza veya dam denir). Maaza temizlenir.
Hayvanlar bagka dama de[igtirilir.
Alqamleyin kadrnlar ve kozlar krna gecesine
toplarurlar. Gelin de aralanndadr. Oyunlar ve
genlikler baglar. Qok eski zamanlarda ktna gecesi
kadrnlar ellerinde gaz tenekelerine vura vura ttirktiler
sriyleyip oynarlardr. Gdriimceler, lrozlan ve geng
g.iiri".i oyuna davet ederler. Adet olsun diye naz
yapanlar da olur. Oyunlar Deliorman'tn kuzeyinde
ddne drine oyunu, giineyinde ve Ova kiiylerinde ise
kargr karyrya oyunudur. Erkekler krna gecesine
giremezler. Delikanhlardan baalan bordumun
penceresinden gizlice ktzlara ve kadrnlara bakmak
ctiretini gdsterebiliyorlarsa da ancak omuzlanntn
arastnda siivenin (sdven, sopa) vuruluqunu hissedin-
ceye kadar bakabiliyorlardr. Qiinkii ndbette duran
23
Mum koymada kdyler arastnda kiigiik farkhhklar
vardrr. Buradaki iirnekleri Akprnarh Galip Sertel, Sucaz-
kdylti HUsnii Mutlu ve Kalaycrkdylti Mustafa Eren'den
aldr[rm bil gilerdendir.

62
bekgiler vardr.
Kma gecesinin sonuna doSru gelinin ellerine
krna yakrlrr. Gelinin yiizii bir krrmrzr grep (krep)
bagdrttistiyle rirtiiliir. Elinin igine, parmaklanna ve
ayak parmaklanna yakrlrr. Krna gelirken ve yakrlrken
krna ttirktisti sdylenir:

Yiiksek ytiksek tepelere

Ev kurmasmlar
Agn agn memlekete
Kz vermesinler...

Sonra krna gecesi hna ihhisiyle biter:

Ak bakrrlar susuz kaldr

Ytiksek evler krzsrz kaldr...

itani sdylenirken herkes dikkatle dinler.

Elbette anne ve yakrnlannln gdzlerinden yaglar akar.
Kuzusundan aynlmarun griryaqlandrr onlar. Sesle,
ba[rra baSrra a[lamak yoktur. Ayrp sayrlr. Hafiften
a[lamr. Gelin de hafiften a$lar. Bir yandan baba
evinde son gecelerin yagandr[r hiiztin dolu gdzyaglan;
di[er yandan yeni bir yuva kurmanrn heyecan ve
seving g<izyag landrrlar.
Hani bir sOz vardrr: Gelin a[hyormug, "Ma-
demki afihyor, kocaya varmasln, kocaya vermeyelim
demigler.
Gelin ise, tereddiit etmeden: "afilar, ma$lar
gideyim" demig.

63
 Res.6. Solda.
Kna gecesi
Oyunu.

Res.7.
Safda. Razgrad
sanca[t Tursun
@dravets) kayiinde
hna yalonak.
Hiiseyin Giiltekin'in
arSivinden

Krnarun Hazrlanmasr kadmlann igidir. Satrn

alman krna bir kap iginde suyla kanlrr (yoSrulur).
Hazr olur. Satrn alma krna bulunmadr[r yrllarda
kadrnlar kendileri krna yapryorlardr. Soba iizerinde
fincan biiyiikliiE[nde tug vardtr. Onlarm kapakgrklan
krzdrnlrr. Kzarmrg kapakgrklar almrp bir tepsi igine
konulur. Uzerlerine geker damlatrlrr. Kapakgrklann
iizeri bir toprak ganakla kapatrlrr. Qana[rn iisti.i de
kahn bezle sanltr. Bu[ulandr[rnda agrhp bir kap igine
ddkiiltir. Hasrr altmdan alman tozla karrgtrnhp kanlrr
(yogrulur). Kma hazrrdrr.
Giiveye (damada) krna yakrlmaz.
Aynr gece erkekler ve gengler damadm
odastnda tiirkti sdylerler. Aralanndan bir iki geng
k6gek oyunu oynar.
Hamam konusu. Kdylerde gelin igin 6zel
hamam yapimazd. Qunkii koy hamamr yoktu. Gelin,
evde yengelerinin yardrmryla yrkanrrdr.

Dii{iiniin ikinci (QarSombo) Giinii

a) Damadrn Evinde Yaprlan $enlikler

Ve Adetler.

* Damat Ttraqr
Ogleye yakrn giivey (damat) berbere gider.
Miizik egli[inde trraq olur. Bir bahaneyle trrag yanda
brrakrlrr. Damat para verir ve trraq devam eder. Trrag
sonunda damat yine bol bol para verir.

* Damadr Giydirme
Aym giin trragtan sonra damat miizik egli[inde
giyimlerini giyer. Damadm giysileri: guha aba ve
galqrr, fes iizerine renkli sank ve beyaz goraplardan
olugurdu.

* Mum Almak
Ogleden sonra misafirler gelme[e baglayrn-
caya kadar mum almaga gidilir. Sah gtinti konmug
olan mum (dal) yine aynt usulde srra olunuq mtizik
egli[inde brrakrldr[r haneye gidilir. Bir gtin dncesi
mum koymada oynanan oyunlar yine oynanrr. Mum
ahntp eve getirilir.

* Misafirleri Kargrlama
ikindiden sonra komgu kriylerden misafirler

65
gelme[e baqlarlar. Her misafir galgrlarla kargrlarur.
Bazrlannr kdytin kenannda bile kargtlama olurdu.
D[giin evine gelen misafirleri komgular evlerine davet
ederler. Dt[tin sahibinin bagrndan tagmrg olan yiikiinii
hafifletmig olurlar. Deliorman'da d{ifitine gelen misa-
firler bayrak agmazlar. Bdyle bir gelenek Mtisliiman
Qingenelerde vardtr. Her kdyiin misafiri ktiy kena-
nnda bir sopaya basma bafilayrp tiyle diiptine girerler.
Aynr gelenek Qukurova Yrtruklerinde de vardtr2a.

* Dakr (Tak) Tdreni

Eski dugiinlerde D A K I tAreni qarSamba
alqamt yapilrdt. Dakrdan cince galgrlar kdyiin bir
ucundan baqlayarak dakrya gelecek olanlan toplarlar.
Misafirlerin oturduklan odalara ayn ayr, u$rarlar,
agalara bir iki tiirkti galdrktan sonra yine toplama$a
devam ediyorlardr. Bu liizumsuz ig gece yanlanna
kadar siirtiyordu. Elbette olan galgtctlara oluyordu. O
eski zamanlarda, dii[iinlerde galgl galmak btiyiik
marifet ve sabrr gerektiriyordu. Aldrklan para da pek
fazla de[ildi. Afalann toplandr[r odalarda birkag
tiirkti galdrktan sonra kemanct kemantnt veya davulcu
davulunu her a$antn dntine uzafirdt. A[a da iizerine
para koyardt. Emeklerinin kargrh[rnr bdylece alma[a
galrgryorlardr. Ev ev gezip dakrya insan toplamak
1960 ytllanna kadar devam etti. Bdyle liizumsuz bir
igin kaldtnlmast kolay olmadt. Herkes bunun fazlu
yeri olmayan bir 6det oldugunu sdyltyor fakat dtifiiin
slrasr ona geldi[inde bir ttirlti vazgegemiyordu. Her

'0. Erman Artun. Adr gegen bildiri (Qukurova Ytirtiklerin

Gelenek ve Grirenekleri).

66
yenili[in bir dnciisti oldufiu gibi bunun da kciyleri-
mizde rinctileri grktr ve ev ev, dakrya insan toplamak
tarihe kangtr. Bizim kdytimtizde (Aydo[du) bunun
Onciisti Topal Mustafa oldu. Ondan sonra dakrya gele-
cek olanlar belirli bir saatte dU[Un evine toplarurlar ve
dakr yaprhyordu.
Dakr (takr), damadrn evinin dn{indeki bahgede
yaprlrrdr. Damat ve sa[drg yanyana, srrtlannda farece
Ortiilii ayal<ta dururlar. Yakrnlanndan segilmig g\z-
ciiler arkalannda durur. K6tti kigiler veya intikam
almak isteyenler firsattan istifade ederek damada zarar
verebilir. Mtizik galar. Elektrik gelinceye kadar,
ortahk magalonla (bir uzun sopanln ucuna yafih ve
Eu)r bez sanlrr, megale) aydrnlatrlrrdr. itt olarak
damadrn btiytikleri damat ve safidrcrn dntine dakrsrnr
koyup gegerler. Sonra hazr bulunan misafirler
dakrdan gegerler. Damat tarafindan sonar gelinin
tarafi aynl bOyle stildle hiyerargi slraslna grire
dakrlannr verirler. Safidry, damadm yakrnlanndan ve
yagrtlanndan bir delikanh segilir. Grirevi dU[Un
esnasmda damatla birlikte olmak ve dakrda yarunda
durmaktr. Bulgar komgulanmtzda, sa[drg (Lu*,
kumitsa) orta ya$h evli giftlerden olur. Dii[Untin
masraflarrnrn biiyiik krsmmr o aile ytiklenir. Bu tdre-
nin Tiirkler tizerine etkisi olmamrgtrr. Dakrlanmrz (
hediyeler ) o zamana gdre bakrr, tencere, ginko tabak
vb. Elbette bugtintin altrnlarr ve dolarlan o zaman igin
hayaldi. Dakr bitti[inde, damadrn yakrnlanndan biri
kolundan tutarak ileri do[ru ytirtirler. Biraz ileride
arkadaglan tarafindan yere konmug bakrra vurur.
Bakrnn igindeki su etrafa da[rlrr. Bu srada ya$ yere
basrp yrkrlmamasr igin gengler hemen damada sanhp
kucaklarlar. Damat da onlara bir miktar para verir.

67
Bunun anlamt, gelecek evlilik yaqamrnda damadrn
iglerinin hep ileri ve su gibi gitsire, demektir.

b) Krz Evinde Yaprlan $enlikler

Aynt gece hz evinde de gelin dakrya tutulur.

Gelinin dakrsr sadece kadrnlar arasrnda ve diigtine
gelmig misafi rler arasrnda yaprhyordu.

Diig iinii n ilgiincii (P erg embe) Giinii

Pergembe gunti dtifitintin son gUnUdtir. Bu son

gtin genlikler gelinin evinde yaprlrr.

a) Gelin Ahcrlar

Gelin ahcrlar damadrn evinden gelinin evine

giderler. Gelin komgu kriyden ise arabalanyla gidilir.
Atlann yan taraflanna mendil veya basma takrlrr.
Kadrnlar ayrr, erkekler ayrr arabalara binerler. Gelinin
bulundufiu kriyiin kenanna varrldrfirnda gelin altctlar
srraya dizilirler. En cinde o g d ti I i)25 taqryan geng
ytiriir. Hemen arkada galgrlar. Onlann ardrnda da
sefimenler (gengler) srra olurlar. Se$menlerin ardtnda
gelin arabasr, arkada kadrnlann ve erkeklerin arabalan
yer alrrlar. En arkada bog geyiz arabast.

b) Gelin Arabasr

6gdtil, bayrafir andrran krrmrzr basmaya, denir. B

sopaya ev sahibi basma (genelde al renkte) takar. Komgular r

akrabalar da gomlek, mendil vb. egyalar takarlar.

 Gelin igin cizel kapah araba haztlanr. Ara-
banrn tizerine yay bigiminde pardrlar (kahn krzrlcrk
gubufiu) gerdirilir. Sert durmasr igin pardrlann iizerine
hasr ve hasrnn tizerine de renkli kilimler rirttiltir.
Araba buttintiyle kapanr. 6nii agrktrr. Arkasr kapa-
trlr. Gelin kdy iginden veya yakrn kciyden ise gelin
arabasma 6k[z kogulur. E[er gelin uzak kriyden ise
gelin arabasrna at kogulur. Atlarrn veya rikiizlerin ahn
krsmrna (d[[tinde ltzlarn baqlanna taktrklan geffaf
teller gibi) tel bafilanrr. Yan baglanna peqkir talolrr.
Pegkir (havlu), beyaz pamuk ipli[inden dokunmug,
gevreden (mendilden) daha biiyilk ve dikdrirtgen
geklindedir. Sadece iki kenannda renkli gizgiler olur.
Qevrenin ise ddrt kdgesi ve ortasrnda iglenmig figtirler
vardr. Gergefte iglenen pegkirler de vardrr. Delior-
man'da at rtzerinde gelin gdttirme yoktur. Mutlaka
arabayla grittirtiltir. Razgrad, $umnu gibi kasabalarda
faytonl a grittiriiltiyordu.

c) Toprak Basfi Parasr

Gelin ahcrlan kdyiin gengleri kdytin

kenannda kargrlarlar. Hogbegten sonra TOPRAK BAS-
TI PARAS'INA srra gelir. Damadrn babasryla gengler
arasrnda yaprlan pazarhktan sonra, parayl alan gengler
galgrlann arkasmda yerlerini alrrlar. Biraz da komgu
kriy genglerini arkaya iterek. Bciylelikle ydnetim ve
sorumluluk kdy genglerinin eline gegmig olur. Bazr
dii[tinlerde ptra igin kavga da grkardr. Gengler,
aldrklan toprak basfi paraslru alqamlan bir odaya
toplanarak yiyip-igip sohbet ederler.

d) Gelin Ahcrlar Dti[tin Evinde

69
 Gelin altctlar dii[iin evine (krzrn evine)
vardr[rnda galgtctlar miizi[i keserler. Nefes alrlar.
Gelin arabastntn girece[i kapr gocuklar tarafindan
kilitlenmigtir. Qocuklara dii[un sahibi bahqig
verdikten sonra kaprlan agarlar. Oda danrqrnda altnan
karara gcire dtiniirler, duntigiiler, se[menler ve
galgrcrlar tespit edilmig olan hanelerin reisleri ve
harumlart tarafindan davet edilirler. 6gte yeme[inden
sonra diifitinciil er gelinin evine toplarurlar.

e) Krz Evinin Bahgesinde Dti[Un Alayt

Krz Evinin Bahgesinde kadrnlar ve ktzlar alay

olurlar. Ortaya kadrnlann deyimiyle dtiniirqti alaytna
damadrn annesi ve yaktnlan otururlar. Tiirktiler ve
oyunlar baglar. Her iki kdyiin ltzlan oyuna katrlrrlar-
Misafirlere dncelik tantrur. Bir siire sonra ingelerinin
(yengelerinin) eqlifiinde dii[iin alayna gelin gelir ve
yine yengelerinin yardtmryla ortaya konmug 6zel bir
seki (sandalye) iizerine oturur. Yengesi duvafir aqar-
Gelinin her iki tarafinda gelinlik elbiseleriyle
yeni evlenmiq gelinler otururlar.
-geldifiinde
Strast getin oyuna kalkar. itt
oyunu iki tarafinda gtiriimcelerin eglifinde oynar.
Daha sonra krzlar ve yeni evlenmig gelinlerle oynar.
Diifltin alayr oyunlarla devam eder. Bu strada
delikanlrl ar 1rozlara kenardan bakarlar. Qok defa ya-
banct ktiy gengleri bahge drgrnda kalrrlardr - K:z,lata
bakmak onlar igin uzaktan bir tabloya bakmak gibiydi.
Yeni dcinemde bu ayncahk yagandt ve her iki kdyiin
gengleri birlikte krzlann oyunlanna bakarlar. Evli
erkekler buraya giremezlerdi. Gizlice giren olursa

70
kavga grkardr.

Res. 9.
Razgrod/Nasuhgular
koyande dtifitin alayt.
Yil 1950. Halim
inan'm arSivinden.

Res. 94. Gelinin

duva{mt, yengesi aQar.

f) Dti[tin alayr yerinde damadm annesi ve

yakrnlarr gelini dakrya tutarlar (hediye verirler).
Dtiftin devam ederken gelinin geyizleri araba-
ya doldurulur ve damat evine yollanrr. Gelin gelinceye
dek geyiz GELLN ODASINA gelinin yakrnlan ve
yengeleri tarafindan serilir.

71
 g) Gelin Pindirme (Bindirme) Tdreni

Dtisiintin sonuna dopru gelini alaydan igeri

gcitiirtirler. igerde annesi, babanne, analrne ve kardeg-
lerine sanlarak aynldrktan sonra drqan grkar. Drqanda
gelinin dedesi bagta olmak iizere babast, amc4 dayt
icardeqleri ve difier yakrnlan krbleye (grineye) karqt
sra olurlar. Sradan ellerini tiper ve yaghlara sanhp
aglar. Bu vedalaqmada yakrnlan geline hediye olarak
para verirler, gelin de onlara anmaltk olarak kendi
Ltt.riyt. iqledifii mendiller verir. imam veya bir yaqh
tarafindan okunan duadan sonra gelin arabaya
bindirilir. Qalgrlann galdrfir gelin ttirkiisii egli[inde
gelin arabast bahgeden drqan grkar. Evlili[in su gibi
gitmesi ve su gibi temiz olmast dile[iyle gelin araba-
irrrn ardtndan su ddkiiliir. Kityiin gengleri arabanm
6niinde, qalgrlann ardrnda yerlerini alrlar ve gelin
arabast kdyiin dtqrna grkrncaya kadar y6netimi
ellerinde tutarlar. Qalgrcrlar yava$ Yava$, ayak ayak
ytiriitiiliirdti. Bu kabahklar, kdy genqlerinin. hava
ut ut igin yapryorlardr. iti toy gengleri arasrnda bazt
zaman kavga da grkardr. Bu olaylar her dt["iinde
olmasa da srkga tekrarlamyordu. Act, utang verici,
fakat gergek olaylardt, bunlar. Son yrllarda bu gibi
olaylar tamamen ortadan kalktr. $imdi biittin gengler
kardeqge du[tinii birlikte yapryorlar. Gelin altctlar
kriyiin dtgtna grktrklannda galgrlar da bir arabaya
binerek damadtn evine doEru yola koyulurlar.
Htisnti Tuna'dan (76) aldr[rm bilgilere gdre
Razgrad/Yunuslar (Prelez) kciyunde gelini pazartesi
gunU alrlar. Gelin gdriimcelerin yantnda yatrp kalkar'
Damat arkadaglarlrun yanrnda baqka bir yerde yattp
kalkar. Gelinden :uzak durur. Diifiiin, salt, gargamba ve

72
per$embe giinii yaprlrr. Dakr en sonunda Pergembe
gUnU yaprlrr. Pergembe giintin akgamrnda giivey
kapamak (gerdek gecesi) olur. Di[er ddetler yukanda
yazArsrm gibidir.

Gelinin Giysisi Ve Siislenmesi

Ba$a fes giyilir. Fesin tizeri kahverengi ba[-

lantryla (ktigtik bagdrttisti) srkrlrr. Ba[lantrnrn 6n
tarafi, alnrrun iistti bir srra alfin bir srra da boncuk
dizilir. Baglantrnrn iisttine renkli bagdrtiisii drttiltir ve
gene altrndan ba[lamr. Gelinin, sadece ytizii ve
ballantrmn dniindeki altrnlar agrk kalrr. Yukanda
g6rdii$timiiz gelin dii[Un alayma grkarken ytizti ve
boynu vala denilen (duvak) bUytik al renkli ve
kenarlan iglemeli drttyle rirttiltir. Boynuna altrn
takrlrr. Gdvdeye bi.irtimciik grimlek tistiine slffna
yelek. Bele ugkur. Ugkurun ucu gantrnrn (kalganrn)
tlstiine sarkrtrlrr. Belden a$aEl bindalh galvar Ayaklara
iglemeli gorap veya getik. Ayakkabr olarak kundura.
$alvarrn dntine fita (futa) baglanmaz. Ttirklerde fita
sadece galrgma zamanrnda bafilanrr. Sag orgiisii. B-10
pelik (belik). Bagdrtiistintin tizerinde valo gelinin
yiiziinii rirter. Beyaz gelinlik yoktu. Bindalh alama-
yanlar genelde pembe, agrk pembe basmadan anteri
talrar giyiyorlardr. belinde ugkurun flzerinde kemer
srkrhyordu.
Gelinin aksesuan fazla gatafath de[ildir.
Elinde iglemeli gevre (mendil) bulunur. Omuz-
lanndan topuklarrna kadar duvakltk sarkar. Tepeden
f-ine topuklanna kadar geffaf baraktan yapilruS gelin
telleri uzarurlar. iti yana[rnda ve alrunda me$e
) apra$ geklinde altr kigrt, iizeri hususi renkli kumag-

7s
tan yaprlmtq yaptstrma yaprgtrrrlrr. Bu, geffaf tel ve
yaprgtrrmayr gelinden bagka gdriimceler ve yeni
evlenmig gelinler de takar ve yaprgttnrlar.

Res. 10. Solda. Bir Deliormanh gelini. Hayattmtza

yeni girmefie baslamts olan gelin gigefiinden baska
hepsi eski zaman gelin hyafetidtr (giysisi ve
alrsesuarlan). (Yeni Hayat dergisi, 1959 y.).
Res. 11. Safrda. 100yl \ncesinden $umnu/Aydo{du
kory karStmahalleli Kelcelerin Fatma Yengenin gelin
elbisesi (Sebile Ve Zehra Kaderli'nin
kolelrsiyonundan).

Gelinin Makyajr pek fazla de[ildir. Gelin ve ktzlar

dtifiiinlerde siislenirler. Dudaklanna ruj siirmek
eskiden yoktu. Fakat ytiztintin daha renkli gdrtinmesi
igin pembe alhk (pud.a) siiriiliiyordu. Siyah ka$
sevildiginden kaqlannrn tizerinden siyahla gegilirdi.
Buna kag yakmak denir. Siyah boyarun haztrlanmast.
Qok eskiden siyah ka$ boyastnt kadtnlar, Vtzlar
kendileri kibrit veya krzrlcrk gubufundan elde ediyor-
lardr. Kuru krzrlcrk gubu[u yakrlarak aga[rya do[ru
firtulur. Qubu[un ucundan damlayan slvt bir balta
demirinin iistiine alatrlr. @alta demiri sert ve temiz
oldu[undan tercih edilir). Oradan siyah srvt elifii
ucuyla almarak kaqlara siiriiliirdii. Kaqlarrnr inceltme
de vardr. Fakat her krz yapmaz.
Gelin yeni evine geldifiinde de makyaj
yapardr. Fakat sadece dU[Un ve krna gecelerinde
yapabilir. Malcyaj gizli yaprlrrdr. Oyle ulu orta
erkeklerin kargrsrnda yaptlamazdr. Yaghlann dedifii
gibi "ud-edep" vardt. MaLyaj malzemelerini de gizli
yerde koruyordu.
Damat tarafi gdrtimceler ve eltiler igin aylar
Oncesinden giysi almr veya dikilir. Geng lozlar
bindalk giyerler. Baqlanna grep giyerler. Bagrndan
ganhsm iizerine kadar geffaf teller takmrlar. Fakat
gelinin geffaf tellerinden fazla olmamasma dikkat
edilir. Alruna da geffaf tel bafilarlar. Kadrnlar ise daha
basit giysiler giyerler. $effaf tellerden daha az
takarlar. Alnma ise takmazlar.
Eskiden gelin tarafi (gelinin .krzkardegleri,
yengeleri ve annesi) resmi giysi giymezlerdi. Ailesin-
den bir kiginin grktr[r igin iiztinlu olduklanndan her
g[nkti giysilerinden daha yeni fakat damat tarafirun
gibi rizel hazrrlanmrg giysiler de[ildir.
Diifiiine gelen krzlar, yeni gelinler ve geng
kadrnlar en iyi giysilerini giyerler. Yagh kadrnlar ise
yine en iyi giysilerinin giyerleq baqlanna ise yaEmak
yaparlar.
Bazt ltzlar dU[Un ve bayramlarda safi veya
sol yanafirrun alt krsmma veya iki kaqrn arasma bir
sryah nokta koyuyorlardr. Roman krzlan ise iki
yana[mm ortasma da siyah nokta koyarlardr.

75
 5. Gelin Yeni Evinde

a) Damat Tarafindan Gelini Kargrlama

Trireni

Ktz evinde dtifitin devam ederken damat evde,

kriyiinde durur. Gelinin gelmesini beklerdi. Giiniimtiz-
deki gibi gtivey (damat) hemen gelinin yanrna otur-
mafir akrldan bile gegiremezdi.
Gelin altctlar, damadtn ktiytintin kenanna
geldifiinde yine dgdiil 6nde, Ealgtlar, gengler ve gelin
arabast stra olurlar. Koyiin giriginde damat safidrqrn
eglifiinde, araba iizerinde gelini karqtlamaya gelir.
Gelin ve damat birbirlerini kargrdan gortirler. Qok eski
zamanlarda damat ve gelin birbirlerini ilk defa bu
kargrlaqmada gtiriiyorlardr. Qtinhi nigan anababalar
tarafindan yaprlrr ofilan ve ktz tantgmryorlardr.
Gelelim gelin kargrlamaya. Erkeklerden biri
damadtn fesini geline gtittirtir. Gelin de, fesin igine
damat ve safidtca birer iqlemeli mendil koyar ve geri
gevirir. Hediyeyi alan damat arabayt kciye dofiru
gevirip htzla oradan uzaklaqtr. Bu strada gocuklar
damadtn arkastndar ta$, topag firlatrrlar. Damat avcl
ti.ifefiiyle havaya birkag el srkar. Kciylti gelin allctlann
geldi[ini anlar.

b) Gelin Altcrlann Ktiy iginden Geqmesi

Gelin arabast kciy iginden geqerken kadtnlar

ellerinde gerbet dolu taslarla geline ikramda bulunur-
lar ve hog geldin derler. Qocuklar arabanln 6ni.ine ip
gererler. Gelin onlan birer mendille ridtillendirir. Da-

76
mat evinin kaprsrna gelindi[inde gocuklar tarafindan
kilitlenmig olan kaprlann kargtstnda gelin arabast
durur. Qocuklara hediyeler verilir. Kaprlar agrhr.

c) Gelin indirme Tdreni

Gelin arabasr igeri girdi[inde, gelinin araba-

dan inmesi igin kayrn peder (kaynata) inmelik olarak
bir kuzu veya kog verece[ine sriz verir ve gelin
arabadan iner. Damadrn akrabalan krbleye kargt stra
olmuglar beklerler. Gelin hepsinin ellerini riper
kargrhkh hediyeler verilir. Gelinin kafasrna bir tas
bu[day konulur ve o da krbleye driner. Hoca
tarafindan dua okunduktan sonra tasrn igindeki taneler
tavuklara serpilir. Bu, btitiin OmrU bereketli gegsin
demektir. Daha yeni zamanda geker serpilir. Bu srada
damat gizli bir yerden geline bakar. Yengeleri gelini
odasma alrrlar. igeride gelini geyiz sandr$mtn iize-
inde oturtulmuS bir erkek gocuk karSilar. Yengelerin
istegi iizere gelin gocu[u alarak sandr[r agr.Qocu[a
hediye verir. Bu tdre erkek gocu[u olsun temennisidir.
Bazr k<iylerde ise aynmcrhk yapimaz. Sandr[rn
i-rzerine biri erkek biri hz olarak iki gocuk oturtulur.
Hem hz hem erkek gocufiu olsun anlamma gelir. Bir
stire sonra yengeler gelini bahgeye grkarrrlar. Bir gezi
1'aparlar. Damatla kargrlaqrrlar, iki iig laf ederler.

d) Nikah

Akgamleyin dini nikah kryrlrr. Kdyiin imamr

veya bir hoca ve damadrn yakrnlan bir odaya top-
lamrlar. Damat aralarrndadrr. Gelin ise damadrn yen-
geleriyle birlikte gelin odasrndadrrlar. Gelinden sdzii

77
almak igin vekil olarak iig erkek kapr dntine kadar
yaklagrrlar. Gelin kapr arasrndan tig defa "evef'
sdziinii sdyler. Erkeklerin yantna ddnen vekiller
gelinden srizti aldrklanna sdz verirler ve damadm da
aralannda bulundufiu erkeklerin Ontinde hoca
tarafindan nikah kryrlrr. Bazr babalann iste[i i.izere,
nik6h daha krz evinde, dufiunde kryrlrr. Nikah kryrl-
drktan sonra gelin diifiiin alayma grkamaz. Do[rudan
arabaya bindirirler. 1950 yrllanndan sonra medeni
nikdh zorunlu oldu. Fakat pratikte hayata gegmesinde
hayli bir zaman gegti.
Aynlma davalan eskiden miifttiler tarafindan
bakrlrrdr. Sosyalist sistemde bu usul kaldrrrldr. Aynl-
ma daval an yalnrz mahkemelerde bakrlrr.
Eskiden aynlma davalan hakkrnda anlatrlan
olaylar da anlatrhr. Kadrn aynlmak ister fakat erkek
aynlma istemez. Onlann aynlmasrnda giiglii tarafin
grkarr varsa miifttiye bir pay verilirmig. Davada, mtiftii
elindeki bog giqeyi gdstererek bu giqe dolu mu bog mu
diye erke[e soruyormu$. Erkek bog efendim dedi[inde
boq dedi diyerek nikdhr bozuyormug. Bagka olaylar da
anlafiltr. Qok defa krzrnr almak isteyen baba tarafi
guglU ise davaya grktrklannda "klz kendi evet deme-
mig yanrndaki kadrnlardan biri evet demig. Bu nikdh
gegerli de[ildir" diye nikdhr bozabiliyorlarmr g.

e) Giivey Kapama (Gerdek)

Gerde[e, bizde g ii v e y k a p a m a, denir.

Giivey (damat) gelinin yaruna girmezden 6nce bir
erkek gocufiu yeni evlenenlerin yata[rnm iizerinde
sa[a sola gevirirler. Bu erkek gocu[u olsun, anla-
mtndadrr. Bir a[abeyimiz anlattr. 3, 4 yagrndayken

78
dayrsr evlenmig. Onu ahp gerdek yata[rn tizenne
sa[a-sola gevirmigler. Qocuk korkmug ve afilamrg.
Dayrsrnrn yalruz klz gocuklan olmug. Btiyiidtifitinde
-Dayr, ben a[ladr[rm igin senin krz gocuklann oldu"
diyerek latife yapryonnu$. Giivey (damat) gerde[e
girerken omuzlanntn araslna yumrukla vurulur.
Gelinin odasmda yengeler de hazrda bulunurlar.
Yengeler havayr sakinlegtirici, daha doSrusu utanmayt
giderici birkag sdz yaparlar. Aynayr ahp bakrn
bakahm hanginiz daha gStzel derler. ikisinin de giizel
oldu[u s6ylenir. Bunlardan sonra odayr terk ederler.
BOYLECE DAGAN soNA ERML$ oLUR.
Bu gekilde dt[tinler 1960 yrllartna kadar
devam etti. Siyasi ve sivil toplum rirgtitlerin gahg-
malan sayesinde o yrllardan sonra gekil defiigtirme[e
bagladr. ilk rince dii[tinler cumartesi ve pazar gtinleri
olarak iki gtin yaprlmaya baglandr. Daha sonralan bir
giin (pazar gunii) yaprlmaya baglandr ve btiyle devam
ediyor. Yemekli dtifiinler vazgegilmez oldu. Dti[tin
salonlan yaprlmadan rince evin bahgesinde yaprh-
1'ordu. Son zamanlarda go[unlu[u salonlarda yaprh-
!'or. Yukarrda grirdii["iimiiz eski (Ug gtin yaprlan)
dtifltin tdrenleri tarihe kangtr. Dakr bittikten sonra
gengler oyun oynarlar. Eski dtifitnlerdeki gibi krzlar
a)'n erkek gengler ayn durumu yoktur. $enlikler
birden yaprlrr. Onlann yerini modern, EaEdq dU[tin
t6renleri aldr. Ancakbazr ddetler birazcrk gekil defiig-
tirmig olarak devam etmektedir. Gciriicti gcindermek,
nitan, medeni nikdhla birlikte dini nikdh krymak,
gelin bindirme, gelin indirme, dakt merasimi devam
etrnektedir. Fakat gunu da belirtmek yerinde olur.
\igan tdreni eskiden daha anlamlt yaprhyordu. Aile
arasrnda yaprhyordu. $imdi ise niganlann goEu dtifun

79
gibi yaprhyor. Diifiiinden hig farkr yok. Buna
ga[daqhk demek zor. Her ddetin yerine ve zamanlna
gdre yaprlmasr doprudur.
Tiirkiye'ye g69 etmig olan Bulgaristan Ttirk-
leri de bazr ddetleri muhafaza etmekle birlikte dU[Un-
lerini salonlarda yapmaktadrrlar. Tamamen gaEdaS
dii[iinler yaprlrr.

6. Dti[iin Sonrast Yaprlanlar

a) Cuma Sabahr

Damat en yaktn arkadaglan tarafindan mahal-

le gegmesine veya plnara yiiz yrkamaya gdtiiriiltir.

b ) Duvak Agma

Duvak 6[leye dofiru agrltr. Duvak agmanln

amaglanndan biri de dt[tine gidememig olan yagh
kadrnlan gelinle tanrgtrrmak. Gelinin yiizii valoyla
drtiilUdtir. Gelinin omuzlannda duvak vardr. Sa[ ve
sol tarafina biri erkek biri krz iki gocuk oturtulur.
Bunun amacl ktz ve erkek gocuklan olsun demektir.
Qocuklar duvafr oklavaya dolayarak agarlar. Do[acak
gocuklan sa[lam olsun diye arada bir gelini kak-
malarlar. Daha sonra gelinin beli yUklt[e ( drigeklerin
ve di[er egyalann konduSu yer) iig defa vurdurulur.
Safilam olsun diye. Drgan grkarlar. Gelin ve kaynana
bir afiaca kadar kogarlar. A$acabol meyve versin diye
bez baglarlar. Evin igine ddndiiklerinde misafirlere
gerbet ikram edilir. Misafirler de geline para verirler.
Bu paralarr gelin uzun zaman (bereket igin) saklar.

80
 c)Baklava
Diisiinden bir hafta sonra, ltz tarafr, damat
rara yeme[e gafirnr. Buna Deliorman'tn ortastnda
nr
MKIAVA, denir. Bu davette mutlaka baklava tatltst
oldu[undan bu ad verilmigtir. Bu ziyarete Akkadrnlar
arafinda GEZL, bazr kdyl erde TATLI YEMEGL, Raz-
gradzo ve Cuma k6ylerind e KIZ ARDI7, denir.
Baklava yeme[e iki grup halinde gidilir.
ilk once (sabatr-6[le arasrnda) damat ve geng-
.er giderler. Gelinin babasrntn evine girdi[inde kaym
pederinin ve akrabalarrmn ellerini 6per. Genglerle
tirlikte odamn igine girerler. Once kahveler gelir.
fhmadrn kahve fincantntn iistti kapalt olarak gelir.
Bir, iki gakah sdzlerden sonra damat fincantn iizerine
para koyar ve kahve agtlr. Kahvelerden sonra elleri
lrkamak igin yrbnk (ibrik) ve ilen (le[en) elinde baqka
bir erkek gelir. Herkesin elleri yrkanrr. Damada stra
gelince ibrikten su akmaz. Damat lefienin igine para
koyar ve ibrikten su akar. Damadrn da elleri ytkanr.
Yemek gorbayla baglar. Bu kez damat tarafi gorba
ulslrun iizerini kagrklarla kapatrrlar. Kayrn pederin ne
sdylenece$i beklenir. Kayrn peder bir kuzu hediye
eder. Qok defa bu kuzu sembolik olarak sdylenir
-da$da kaybolan kuzuyu veriyorum", der. Kagrklar,
gorba tastrun iizerinden almr. Zaten sabrszltkla
bekleyen gengler tastaki gorbayr tiiketirler, yemekleri
de. Kadrnlar gibi naz olmaz. Baklavadaki yemekler,
difer derneklerdeki yemeklerden farkr yoktur. Tek
farkr baklava tatlsmm olmast. Qorbadan sonra etli

5 Kaynak kigi: Razgradh 6mer

$en.
'. Nevriye Qufadar, Bulgaristan Ttirk Halkbilimi, s. 36.

81
yemek, fasulye, lahana ?$1, kegkek, ktrma pidesi
(brire[i), b ak I av atatltst, akagr (sfitlag) iiqiaqt
(ekgiagr), kabakagr ve sonunda hoqaf (komposto).
Baklava yemefii dua ile sona erer. Yemekten sonra el
a$tzyrkarur.
Damat ile gocuklar arastnda tath gakalar
baqlar. Bir gocuk tas iginde dan getirir ve damadtn
saymaslnln ister. Elbette sorun gocu[un eline para
vermeyle gdztimlenir. Baqka bir gocuk kediyle igeri
girer ve damadrn, kediyi nallamastnt ister. Biraz sonra
birinin elinde siiven (sivri sopa) di[erinin elinde
tokmakla iki gocuk damadm kargtstna dikile kalrrlar.
Damadm diglerini temizlemek igin geldiklerini sdyler-
ler. Damadtn ayakkabrlannt saklamak da hep bu
gakalann bir pargasrdrr. Her biri damat tarafindan
hediye vermekle biter. Yemek iistii kahveler igildikten
sonra erkeklerden biri, damadr gelinin annesi ve yaktn
akrabalannln yanlna gdttiriir. Kadrnlann ellerini 6p-
tiikten ve ktsa sohbetten sonra damat drgan grkarken
etrafa geker dafirtrr. Damat ve gengler eve ddnerler.
ikinci grup, gelin, kayrn valide, kadrnlar ve
onlarla birlikte erkeklerden olugur. Onlar, genglerden
sonra a.y. ofrle iistii vanrlar. Gelin arabadan indifiinde
ilk igi annesini tipmek ve sarma$mak olur. Annesine,
abasrna ve hanenin difier iiyelerine hediyeler gdtiirUr.
Yemekler yine ayntstdtrlar. Damada yaprlan tath
gakalar burada yoktur. Bol bol sohbet edilir.
Bir hafta sonra da damat tarafi gelinin ve
damadtn aracrh[ryla kz tarafiru baklavaya davet
ederler. Krz tarafi da iki grup halinde (1. gengler 2.
kadrnlar ve erkekler) damadtn evine gelirler.

d) Bohqa Vermek

82
 Gelin Cuma sabahr damada, kayrn pedere,
kayrn valideye ve ailenin diger tiyelerine bohgalannr
verir. Aynca kaynana ve kaynataya (kayrn valide ve
kayrn peder) bir d6gek ve bir yastrk verir. Birkag hafta
sonra da di[er akrabalara teker teker misafirlifie
giderek bohgalarr verir. Her bohga alan, geline hediye
olarak para veya koyun verirler.

e) gerbet igmek

Dti[iin bittikten sonra en son yaprlan tdren-

lerden biridir. Damadm mahalle arkadaglan dti[tinden
bir stire sonra bir gece ellerinde darbuka ve zilli ma$a
eglifiinde ttirkiiler sdyleyerek gelinin evine giderler.
Genglerden biri kaybmz var ml diye sordu[unda
"evet var" cevabrru aldrklannda buyurun kaybrnrzt
diyerek aralannda bulunan damadt 6ne gtkanrlar.
Gelin genglere gerbet ikram eder. $erbetler igildikten
sonra yine ttirkti sdyleyerek geri ddnerler. Fakat gelin
yanhghkla veya o anda telagla kaybrmrz yok derse
damat ge$meye veya plnara gcitiirtiliip rslafilr ve 6yle
evine gdnderilir.

f) Hitap Etme

Gelin yeni evine geldifiinde, yeni ortamla

kargrlagrr. Buradaki sorunlardan biri gevresindekilere
HITAB ETME sorunudur. Gelin, kayrn pederine buba
(baba), kayrn validesine nine diye hitap eder. Nine ana
anlammda kullamlrr. Bazr gelinler do[rudan arra
derler. Fakat kocastnt ga[rnrken adr ile ga!rcmaz.
Evin igindeki kardeglerinin aracthyla ga[rr. Damat
da egini krzkardeqinin veya ba.qkasrnrn aracrh[ryla
ga[rnr. Btiytiklerin yarunda birbirlerini isimleriyle
ga[rrmak aylp sayllrrdr. Utamlrrdr. Biiyiiklerin Ontinde
samimiyet ho$ grirtilmezdi. Damat gelinin tarafin-
dakilere: buba ana, dede, anne, abla, aga, kayungu,
baldtz olarak hitap eder.

B. Bulgaristan'da Tiirklerinin Yagadlklarr Di[er

Biilgelerden Nigan Ve Evlenme Ornekleri

Di[er bdlgelerde ya$ayan Tiirklerin nigan ve

dtig[n merasimleri genelde Deliorman'da oldu[u
gibidir. Krz gdrme, krz isteme, nigan, dugin, dugun-
den sonra gelenekler a. y. aynrdr. Bazl. bdlgelerde
ktigiik farhhklar vardrr. Biz burada Deliorman'dan
farkh olan nigan, diisiin merasimlerinden drnekleri
vereceIiz.

l. Deliorman'ln Di[er Ktiylerinde Diipiinler

Razgrad/Torlak (Tsar Kaloyan), Rusguk/

Odenlih Razgrad/Sevar (Ceferler), Rusguk/Yas-
trebovo (Yenicektiy) ve $umnu/Yasenkovo (Qu-
kurkdy) diigiin gelenekleri de gok kiigiik farkhhklarla
aym yukarrda $umnu/Aydofidu kdyiinde gdrdiistimtiz
dt[tin gelenekleri gibidir. Bu kdyler hakkrnda bilgi-
len: Mecbure Efraimova, Desislava Tiholova, DoQ.
Dr. F. Reyhan Altmay, Dog. Dr. Hilseyin Yalnrak
taraftndan yaalmts olan, "Delirman Tilrklerinin
Dilfiiln Gel enekl eri " ki t ab tnda gorebilirs ini z.

2. OfiaRodop Kdylerinde Evlenme

u
 Orta Rodoplar'da genelde Pomak Ttrkleriyle
birlikte birkag kdyde Tiirkler de yagarlar. O kdylerden
Stomanovo, Fotino ve Yenimahalle kriylerinden
drnekler. Deliorman dti['tiniinden ktigtik farkhhklan
vardr, fakat esas itibariyle aymdr. Deliorman'dan
birazcrk farkh olan krz isteme ve nikdhtrr. En ewel
ofilanrn babasr ve annesi l<rz istemeye giderler. Krz
tarafi sdz verir ve hangi akgamr nikih kryrlacak
sdzlegirler. Qocuk (oglan) annesi iyi bir nigan bohgasr
hazrlar. Bir tepsi ekmek tisti,ine bohgayr koyarlar
krmrzr bezle rirterler. Anne baba ve tayfa krzrn evine
nikdh krymaya giderler. Bir tarafta o[lanrn bir tarafta
da krzm tayfasr ortada da hoca oturur. Krzrn iki
o[lanrn da iki gahidi hazr vaziyette olurlar. Konug-
malardan sonra hoca ofilana iig defa sorar: Osman
o[lu Ali bu krzr evcuman olarak kabul eder misin? Ug
defa Evet cevabr alrr. Ug defa gahitler de sorar: Krzrm
Ay$e, Ali'yi ev sahibi olma igin Kabul eder misin? Bu
eylemden soffa sa[ ayakla suya basar, koltuk altrnda
ekmek, ofilanrn koltu[u altrnda kur'nr kerim hoca dua
okur. Sona erer.
Kma gecesi a.y. ayil Deliorman'da yaprldrfir
gibidir. Geline krna yakarken (b., kdylerde "l<tzt
krnadrrlar" derler) sdylenen tiirkti gok anlamkdr ve
kulaSa hog gelen uyakhdr.
Diistintin birinci gtintinde kdylti davet edilir. ikinci
giinii gelin ahmr. $enlik ve yemekler yenir. Gerdek
ddetleri ayrudr. Gelin ve damat sabahlan kalktrkla-
nnda Deliorman'da oldu[u gibi ddetler devam eder.
Fakat uygulanrg qekilleri farkhdrr. Gelin plnara grder,
yala$a para salar. Damat ise akrabalan dolanrr el 6per.
(Kaynak. Bu konuyt genis olarak Emel Baltkq Ve
Di{erleri tarafindan haztrlanmry kitapta bulabilir-

85
siniz. Emel Balilqt, Mehmet Alev, Fatma Ocak Bulga-
ristan TiirHerinin Dili, inanglan Ye FolHoru, s.-59-65).

3. Dobruca Krnm Tiirklerinde Evlenme

Dobruca'da (Romanya Dobruca'srnda) nigan

aynl Deliorman'da oldu[u gibi yaprlrrdr. Bir farkr
vardr. Niganda galgr tutulur ve galmr. (Kaynak:
Mehmet Naci Onal. Romanya Dobruca TiirHeri. Anlara,
1995). (Eskiden Deliorman'da briyle bir gelenek
yoktu.
Krnm Tiirkleri dti[tinlerine "toy" derler.
Dti[iin d6rt giin devam eder. Qofiunlukla Pergembe
gunti baglar Pazar gunii gelinin damadrn evine gelmesi
ve o akgamr damadrn gerde[e girmesiyle biter. Yahut
Pazartesi gunii baglar Pergembe gunii biter. Mutlaka
galgr galrnrr. Toy hem delikanh hem de krz tarafinda
yaprlrr. Diifiiiniin arifesinde bir gocuk ata binerek
kdyii gezer ve bafirrarak dtifitine davet eder. Ertesi
sabah galgrlar "toy hayrrh olsun" ttirkiistinii sdylerler.
Dii[iin baqlar. Akrabalar hediyelerini verirler. Toyda
yemek yenir. Birinci gtin akrabalar4 ikinci grin kiiy
halkrna iigiincii gtin drgarrdan gelen misafirlere yemek
verilir.
Toyun ddrdiincii gunti "tyken toy'dur"
(biiyiik dii[iin). O giinii gelin giiveyin evine gider.
Gelinin yakrnlan gelini getirirler ve erkek tarafindan
gelen iistti drtiilfl arabaya bindirirler. A.y. Delior-
man'da oldu[u gibi gelinin yanrndaki akrabalan,
gengler ve erkekler srra olurlar ve geline refakat
ederler. iki geng gelinin arabasr yarunda atla giderler.
Arabadan ayrimazlar. Birinin elinde bizde oldugu
gibi bayrak vardrr. Gelin giiveyin evine yaklaqtr[rnda

86
kdy delikanhlarr kargrlarlar. Bir arabada da giivey
vardr. Gelinin arabasr etrafinda birkag kez ddndtikten
soffa gelinden hediyesini alr ve oradan uzaklaqrr.
Damadm evinde gelin indirme merasimi yaprlrr. Gelin
tarafindan gelenlere yemek verilir. Gelin eve girdi-
fiinde drganda gengler gure$ yaparlar. Zenginlerin
dti[iinlerinde at yangmalan da yaprlrr. Dii[tintin son
akqamr gtivey bir odada trrag yaprlrr. Sonra yine
galgrlarla yeni rubalan giydirilir. Bir kdgeye oturur.
Bundan sonra "kartafiasr" denilen kigi sohbeti idare
eder. Otoriter bir kigidir. Sohbetten sonra sabaha kargr
giivey gelinin odasma gritiirtiltir. (Kaynak: Mtistecip
Ulkijsal, "Dobruca ve TiirHer", s. 91-92).

4. Gerlova Ydresi Gtinekriyde (Koprets)

Evlenme

Gerlova ydresi, go[unlufiunu $umnu san-

ca[mm Vrrvitsa belediyesi olmakla birlikte Trrgovigte
ve Sliven sancaSrrun bazr kdylerini igine almaktadrr.
Gerlova ydresi ve komgu Tuzluk ycirelerinde halkrn
btiyUk go[unlu[u Tiirk'ttir.
Krz isteme, sOz kesme ve nigan Deliorman,da
oldu[u gibidir. KUgiik bir farkla Gerlova/Giinekriyde
krz istemeye o[larun annesi ve babasr gider. Delior-
man'da ise bir akrabasr ve sdzti dinlenir bir kigi gider.
Nikah d[giinden bir hafta rince pergembe
gtinti kryrlrr. Akgam oldu[unda krzrn akrabalan topla-
rur, ofilan tarafindan gelen misafirleri kargrlarlar. ye-
mekten soffa gengler imam efendi ve gahitler cintine
getirilir, imam nikAhr kryar sona erer.
Mazr. Gelin stislemeye mazr denir. Mazr gibi
gltzel olur. Geline ve geyizine bakmapayalmzkadrn-

87
lar gelir. Hediye getirirler. En sonunda geline ve
arkadaglanna krna yakrlrr. Mazrdan sonra Qargamba
sabahr gelin kdy hamamlna gider. Hamamdan sonra
gelinin geyizi damat evine gdtiiriiliir ve gelinin yenge-
leri tarafindan serilir.
Kma gecesi Deliorman'da olduSu gibi yaprlrr.
Sdylenen tiirkii uzundur, anlamh ve huzunliidiir.
Damat Pergembe sabahr gelinin evine gider.
Gelinin ddkfiigii suyla ytiztinii yrkar. Damat firagr aynr
bizde yaprldrfir gibi yaprlrr. Aynr giin o[lan tarafi geli-
ni alma[a giderler. Gelin evinde genlikler yaprldrktan
sonra gelini damadrn evine getirirler.
Damat kaprda gelini karqrlar. Geline altrn
veya para verir ve gelin arabadan iner. Deliorman'da
gelin indirmede damat yoktur. Yaghlar indirirler.
Gerdek gecesi ayru bizde gibidir. Dflfitin
bittikten sonra komgular kutluya giderler. Gelinle
ktsaca sohbet ederler.
Bir hafta sonra gelinin akrabalarr erkek
tarafindan yemefie gafirnlrr. Buna hz ardr, denir.
Deliorman'da buna baklava denir. Fakat uygulamasr
Deliorman' dan farkhdrr. (Deliorm an' a bl<2.)
Gtinek0y dtrttderi hakhnda daha genis bilgi
igin bb. Nevriye Qufadar, Trrgovigte ili Giinekdy
Tiirk Halk Kiiltiirtiniin bazr gelenek Ve Gdrenekleri.
Bulgaristan Tiirk Halkbilimi kitabr, s. 26-3 6).

5. Prravadr Kdylerinde Nigan Ve Diifiin

Pravadr kdyleri dendifiinde giiniimiizdeki

Pravadt ve Yenikdy (Drlgopol) belediyeleri anlagrl-
maktadrr. Bu belediyelerin kriylerinin btiyiik bir krsmr
Pravadr ve Kugtepe platosunun iizerinde difierleri de

88
ovadadrrlar. Krsmen Kozluca ve Varna belediyelerine
giren Ttirk k6ylerini de bunlara katabiliriz. Gegmigte
bu kdylerin hepsi genig bir alaru kapsamrg olan
Pravadr ilgesine ba[hydrlar. Buna ba[h olarak sdz
bile vardr: "Plravadr okoliyasr (ilgesi) gibi dafirlmry".
Bu ydreden Varna sanca[r Portizani kdyiinii ele
alfum-
Partizani kdyiinde dti[iinler Cuma gtinti dgleden
sonra baglar Pazar gunti sona ererdi. Ktz isteme,
gdrme, nigan, dii$tine hazrrhk a. y. Deliorrnan gibidir.
Farkh yrinleri gunlardrr. Krna gecesinde b0ti.in
kadrnlar ellerinde gimgir gubu[una takrh mumlarla
katrlrrlar. Kma gecesi bir efsane misali grmrl grmrl
aydrnlatrlrr. Onde, postunun ters tarafinr gevirip
giymig gogucu denen kigi gegit oyunlar ve acayip
hareketler yaparak alayr ydnlendirir. Arkasrnda
galgrlar ve onlann arkasrnda da krnaya gelmig olanlar
ellerine mumlarla alayr tig defa dolanrrlar. Ayn ayn
ve grup grup oyunlarla devam eder. Sonunda kma
yakrlrr. DUIUn Pazar gunti sona erer. Her dtifiUnde
(Pazar gunU) gtire$ yaprlrr. Pazartesi sabahr gelinin
z[liifleri kesilir ve duvak agrlr. (Kaynak kisiler.
Varna sanca$t Partizani kOyAnden Kadir llyas
(Iiirker) ve Saadet Tilrker. Kna gecesi hakhnda,
BaSka kiSilerden de ayrsmt dinledim).

6. Gagavtnlarda Nigan ve Diifitin

Deliorman'rn dofusund4 Dobruca'da ve

I\,Ioldavya Gagauzya Yerinde yaqayan Gagauzlar'rn
nigan ve dU[Un konusunda Deliorman Ttirkleriyle
benzerlikleri oldufiu gibi, farkhhklan da vardr. Kz
gdrme, krz isteme, ofilan tarafinrn krz tarafna

89
g6nderdi$i hediyeler a.y. Deliorman'la aynrdrr-
Burada o[lan tarafi l<rz tarafina alttn gdnderir,
kdylerde ise baba hakkr denilen bir miktar para
gcinderir. Buna ktiguk nigan, denir.
Erkek ve ktz tarafirun tayin ettikleri gece
(genellikle cumartesini pazara ba[layan gece) erkek
tarafintn anne ve babasr akrabalanylakrz evine gider-
ler. Bu merasime damat adayr katrlmaz. Misafirlere
gerbet, hamurlu, lokum ve $araP takdim edilir. Bu
nigunu Bulgaristan'da goda (gdri)", Ukrayna
Gagaletzlart gotra2e, derler. Bu T:tman zarfnda
Tiirklerde oldu[u gibi krz hig giirtiilmez. Nigandan
diifiiine kadar ktz evlenece[i erkepin anne babastna
gdrtinmesi de hata saYlr.
DU[iin. Gagavtz Tiirkleri dini inanglan sebe-
biyle Sah, Pergembe ve cumartesi giinlerinde dii$iine
baqlantlmaz, sadece baqlanrlmrg olan dti[iin devam
eder. Bunlardan baqka paskalye, noel, Meryem ana,
Petros ve Pavlos perhizlerinde dii[tin yapimaz- 28
afiustos ve haggtn kurtarrlmastndan bir gtin 6nce (13
eyltil) yine diifiiin yaprlmaz.
Dii[iinden 6nce ktna gecesi yaprlrr. Bu gecede
kemengeci kemenge galar. Aynr gece giivey hamama
gider. Getin ve gtivey giydirme vardtr. Giivey trraSr da
vardtr. Gelin ve gtivey giydirildikten sonra safidrcrn
evine gidilir. Deliormanhlardan farkh olarak Gaga-
vuzlarda sa[drflrn 6nemi ve rolii buyitktiir. Di[tinU
s<rt*< 5rr<'+t\t- Ge.titr haha. evittdet qtkttkatt sotta
kiliseye gider. Kiliseden grktrktan sonra damadrn
(guvey) evine gider. Deliormanhlarda oldu[u gibi

". Godei, Bulgarcada nigan demektir.

". qotra, igkili sofra, $arap testisi, demktir

90
gelinin bakire olmast gerekir. Gelinin bakire oldu[unu
damat havaya sil6h atarak kdyltiye duyuru. Dul bir
kadrnla evlilik ya$mr gegirmig (kahk) V,tzlar igin
dU[Un yapimaz. Dii[iin merasimleri 3-4 gtin devam
eder. Son gtinde krzrn baba evine gidilir ve geyizi
alrrur. Daha genig bilgi igin Gagauz Tilrkleri kitabrna
bkz.. ( Kaynak: Harun Giingor, Mustafa Arguryah.
"Gagauz Tiirkleri", Ankara, s. 90).

7. Ttirk Qingenelerinin (Alaycrlann)

Dilgiin Gelenekleri

Tiirk Qingeneleri hepsi Mtisliiman'drlar.

Daha gok Millet kelimesini kullanrrlar. Qingene
kelimesini kullanmazlar. Onlara RazgradlRakovski
kdytinde Alaycrlar denir. Tiirk Qingeneleri iki alt
gruba aynlrlar: Alaycrlar ve mehterler. Eskiden Ttirk
ve Qingene dtifiiinlerinin galgrcrlan onlardr.
TUrk Qingenelerinin dU[tin unsurlan gunlardr:
Kofe ocak (Sah gunU); gelin istemek ve baba hakkt,
bayrak kargilamasr (Qaryamba); krna gecesi (gelinin
krnalanmasr), gelin akct, dU[Un (Perlembe); giivey-
gelin kaamast (Pergembe gecesi); tath rakr (Cuma
sabahr). Tiim bu unsurlara mizik eglik eder ve bu
mtizik Ttirklerin geleneksel miizi[inden farkhdrr.
K6gek havasr da farkhdrr. Alaycrlar k6gek havasma
kaba k6gek derler ve ritmi 9/8 dir. Kadrnlann hare-
ketleri suda kiirek gekmeyi ya da hamur yofiurmayr,
erkeklerin ise el sanatlan faaliyetlerini anrmsafir.
(Krynak: Deliorman TiirHerinin Dilfiiin GeleneHeri kitab\
Dimiff Petkov, Razgrad/Rakovski Kdyilnde Alaycilann
Diifiin GeleneHeri, s. 87).

91
 Gdrdt[timtiz gibi Ttirk Qingenelerinin dfi[tin
unsurlan Tiirklerin dii[iin unsurlan gibidir. Yalruz
miizik ve oyunlarda (ozellikle de k6gek oyununda)
farkhdrr.

8. Rusguk sanca$t Svalennik Kdytinde Krz

isteme, Nigan Ve Du[un Adetleri

Aragtrrm acr-Y azar, Hiiseyin Geng' in yazlslnl

krsaltrlmrg (6zet) olarak veriyorum. Esas itibanyla
di[er ydrelere betuer. Ancak bazt farkhhklar da
vardtr.
Krz isteme: Krz ile o[lan ge$me baqlannda ya
da mecilerde (imece) tanrgrrlar. Laf atmalar birkag kez
tekrarlantr. Anlagrlarsa, o[lan tarafirun yakrn
akrabalan krzr gdrmek igin evlerine giderler. Tamam
denince pegkir verirler. ikinci kez o[lantn anast ile
babasr dUntircii olurlar. Konugup bir anlagmaya
vanrlar. Ertesi gtin ananrn babantn da iginde bulun-
duEu akraba tayfasr nigan ve dii[Un
igin krz tarafinrn neler istedi[ini dprenmeye giderler.
NiSan toreni: Bir hafta on giin sonra nigan
tdreni yaprlrr. Krz evi akrabalannr ve yakrnlannt
toplayarak biiyiik bir bohgayla ofilan evine gelirler.
Bohga, ciizi bir para kargrh[rnda damada safiltr.
Herkesin gdriip incelemesi igin de geyiz evin dtgtna
asrlrr. Krzave o[lana altrn ya da giimiigten birer yuz[k
takrlrr. Tdrene katrlanlara sonunda yemek nyafeti
verilir.
Dilfiiln: Eskiden dii['iinler bir hafta on gtin
kadar siirerdi. Bir hafta dncesinin perSembe gilni)
baslardt. Cuma giinil ekmekler ve bir ktstm egyalar,
davul eglifiinde krz evine gdtiirtiliir.

92
 Cumartesi dinlenilir. Pazar giini.i yine krz
evinde galgrlar eqli[inde e[lence dtizenlenir. Sah gtinti
e[lenceye yine devam edilir.
QarSamba gecesi davullarla yeniden krz evine
gidilir. Fenerler, megaleler yakrlrr. Takr trirenine
gegilir. Kaynana ve yakrnlan avlu ortasrna konmug
hasr ve ddgefiin tizerine oturtulur.
iti
kadrn ilahi sdyleyerek gelini aralarrna
alarak evden grkanrlar. Bu srada gu ilahi soylenir:

Aydan andtr yiizleri /

$eke rden tatlrdtr s ozleri..

Gelin; alh pullu duvaSryla avlu ortasrna konan

bir iskemleye oturtulur. Bir kadrn bafirarak,
takr trirenini baglatr. PerSembe: Sabahleyin ilk iq hoca
nikalrr krymaktrr. Sonra atlarla, talikalarla gelin alma-
ya gidilir. Gelin talikasrnrn iizeri hasrr, kilim veya hah
gibi geylerle rirtiiltir. Gelin hanrmrn erkek ve kadln
yakrn akrabalan onu evden grkanrlar. ilahi eglifiinde
arabaya bindirilir.
Gelin alayr damat evine do[ru ilerlemeye
devam eder. (Bu arada gengler, gocuklar gelin ara-
basrrun dniine gegip ti.irlti gakalar yaparlar gelinden
hediyeler alrrlar). Sonunda kaprya yanagrlrr. Kaynana
ve kaynata geline ba[rgladrklan hediyeleri sdylerler.
Bundan sonra damat igeriden grkarak gelin arabasrrun
yanlna gelir. Gelinin alruna parmak uglarr ile 3 defa
dokunur. Sonra kucafirna alarak arabadan indirir.
Gelin kucakta egikten atlanarak igeri tagrnrr. Srnfia
ba[lanan basma, pegkir, yafihk gibi hediye edilmig
geylerle delikanhlar kciyUn sokaklannda gezerler,
kriytin drgma da grkarlar ve efilenme[e devam ederler.

93
Ofilan yatsr namazndan sonra arkadaglannca itilip
kakrlarak gerdek odastna sokulur. Cuma sabaht
gelinin bayan yakrnlan ile o[lanm bayan akrabalan
gelin evinde toplarurlar. Duvak yaplp ztilUf keserler.
Cuma alqamt camiye gidilir. Mevliit ve dualar okunup
gerbet da[rtrlrr. Pazar alqamt ktzm anne ve babasmm
evinde toplanrlrr. Beraberce yemek yenir. Sonraki
cumaya, gelinin kendi anasl ve babast damada misafir
olurlar. Beraberce yemek yenir.

C. Evlenmeyle ilgiti 0zelKonular

a) Evlenmede Yag Ortalamast

Evlenme ya$ ortalamasl ayn ddnemlerde

ayndrr. Genelde 20 yaqtrr. Erke[in krzdan daha ya$h
olmast makbuldiir. E[er krz o[landan yagh ise, damat
zengin olurmug diye espri geklinde deyim vardtr.

b) Akraba Evlilikleri

Akraba evlilikleri Deliorman'da yoktur. Evle-

ilk 6nce aralannda akrabahk
necek olan krz ve o[lanrn
baSlannrn olup olmadr[r aragfinlr. Hatta baba tarafi
yedi kugak incelenmesi, anne tarafi ise dOrt kugak
incelenmesi sdylenir. Ancak ddrdtincii kugak bile gok
yakrn saylr ve evlenmelerine izin verilmez. Akraba
evlili$ yapma ciiretini gdsterenler toplumdan drgla-
nrrlar. Bu yiizden toplum temiz kalmrgtrr. Akraba
evlilikleri Dobruca'da, Gerlova'da ve diper ydrelerde
de yoktur. Anadolu'da ise akraba evlilikleri hala
devam etmektedir. Dobru ca' da baba tarafindan yedi
soya, anne tarafindan tig soya kadar evlenme yaprla-

94
maz deniyor3o. Deliorman'daki uygulamayla a. y.
ayrusrdr. Stitananm ltzve o[lanlan da evlenemezler.
Onlar artrk kardeg sayrlrlar.
Bir erkefiin ikinci kansrnrn yarunda getirdigi
gocuklan (ktz veya erkek) kocasrnrn gocuklanyla
evlenebiliyorlar. Aralannda kan bapr olmadrprndan
sakrncasr yok sayrlrr. Qocu[u olmayan egler evldthk
olarak aldrklan krz ve erkek gocuklan evlendire-
biliyorlar, aralannda kan ba[r olmadrklanm biliyor-
larsa. Bulgar komgulannda ise farkhdrr. Anne ve
babalan ayrr olsalar da bir yerde kardeg gibi bUytid[k-
lerinden dolayr evlenmelerine izin verilmez. Onlar
artrk kardeg sayrlrrlar.

c) Beqik Kertmesi

Bizim ydremizde beSik kertmesi yoktur.

Bdyle bir zorunlu evlilik yokfur. Anne ve babalar bir
gtinde veya bir haftada dofimug olan bebekler haklon-
da btyUdiiklerinde dUnUr oluruz diye konugmalar
yaparlar. Fakat bir karar veya bu y6nde bir tcire yok-
tur. Zamanla bu gibi konugmalar unutulur veya
ciddiye allrtrnaz.
Romanya Dobruca'smda ve Anadolu'da begik
kertmesi vardr. Romanya Dobruca'smda begik kert-
mesi olduSunu yine M.N. Onal'dan rifireniyoruz. Bu
hususta tcire de varrnl$. Yeni dofian bebeklerin (krz ve
erkek) elbiseleri yrrtrlarak begik yavuklusu ilen
ediliyorlarmrg3r. Begik kertmesi Ttirkiye'de de var.

'0. Mehmet Naci Onal. Romanya Dobruca Tiirkleri. Ankar

1998.
". Mehmet Naci 6nal. A.G.E.

95
Begik kertmesine maruz kalan bebekler btiytidiikle-
rinde zorunlu olarak evlenmeye mahkfmdurlar. iyi ki,
son zamanlarda bu gibi tirfler yava$ yava$ yok olmak-
tadtrlar.

d) Egler Arasrnda Yag Farkhhklan

Yag farkhhklan biiytik olmaz. Geng krzlann

(20) yalt erkeklerle (45, 50, 60 yagrnda) evlenme
zorlamasr yoktur. Bu gibi evlilikler olmamrgtrr ve
olmamaktadrr. En buyuk fark 8, 10 yaqtrr.
Deliorman ve di[er Rumeli Ttirklerinde briyle
gafi drgr tdrelerin olmamasl gurur vericidir.

e ) Qok Evlilik

Genelde Deliorman' da evlilikler tek evliliktir.

iki kanh erkekler on, on beg kiiyde ancak bir tane
bulunabilirdi. Parmakla sayrlacak kadar yoktur. Ug
veya ddrt kanh erkekler hig yoktur.

f ) Evlenme Qegitleri

Krz ve o[lanlann drgrnda evlenmeleri de ele

alahm. Bir erkek, dul kalan a[abeyinin veya kadre-
ginin egiyle evlenebilir. Bu dul kalan kadrnlar ve
ktzlar igin de gegerlidir. Krzkardeginin dul kalmrg eski
kocasryla evlenebilir. iki erkek kardeg (birader) iki
krzkardegle evlenebilirler. Yani kardegler bacanah
krzkardegler de elti olurlar.

g) Yabancr Millet ve Dinden K.igilerle

 Evlenmeler

1950 yrllanna kadar Tiirklerin Bulgarlarla

evlilik yapml$ olarak bir drnek vardr. Osman pazarh
gair Mehmet Fikri'nin hanrmr Bulgar krzrdr. Mehmet
Fikri'yi tanryanlar bu giftin gok iyi bir aile yuvasr
kurduklannr anlafirlar. Bunun drgrnda bagka cvlilik
yok gibiydi. Qok nadir de olsa Ttirk erkeklerinin Bul-
gar krzlarryla evlenmeleri 1950 yrllannda baglamrgtrr.
Ttirk krzlanmn Bulgar erkekleriyle evlenmeleri ise
1960 yrllanndan sonra baqlamrqtrr. Daha dnceden
biiytik kentlerde tek tUk vardr. Bulgar idarecileri bu
gibi evlilikleri tegvik etmelerine (parasrz konut ver-
mek gibi) ra[men evlenmeler gok nadirdi. Genelde
okumug kigiler arasrnda oluyor. Yakrn zamana kadar
halkrn biiyiik bir krsmr Bulgarca bilmedifiinden
aralannda iletigim kurmak zor oldu[undan bu gibi
evlilikler olanaksrzdr. Fakat dikkati gekecek bir
dzellik vardrr. Deliorman Bulgarlarmrn gok iyi Tiirkge
bildikleri halde Deliorman Ttirkleri ve Deliorman
Bulgarlan arasrnda evlenmeler yok gibidir. Deliorman
genglerinin evlendikleri Bulgar gengleri (erkek veya
krz) ekseriyetle Deliorman drgrndandrlar. Hatta hig
Tiirk olmayan bcilgelerdendirler (Pernik, Vraga,
Eskizafira vb). Aldrfirm bilgilere g6re Bulgar-Ttirk
evlilikleri: $umnu ilinin kuzeyinde 10 gift, Razgrad
ilinde de 10-11 gifti gegmemektedir. Bu evliliklerin
bir krsmr krsa siire sonra aynhkla sona erdiler. Aynlan
giftler yeni eglerini mensup olduklarr (kendi) millet-
lerinden segmiglerdir. Evliliklerini s{irdtirenler ise,
sa[lam ve mutlu aile yuvalarr kurmuglardrr. Hatta
onlar arasmda drneklik olacak aileler vardrr. eingene
ile Ttirkler araslnda evlenmeler yok gibidir. En gok

97'
birkag tirnek verilebilir. Deliorman'da Ermeni ve
Yahudi olmadrfrndan evlenmeler de yoktur. Qok
nadir de olsa bflyiik tepkilere raSmen Bulgarlann
Qingenelerle evlilikleri vardtr. Yabanct milletlerle
evlitik yapanlar her iki taraftan da hoq kargtlanmaz.
Zamanla buzlar erime[e bagl ar.

h) Krz Kavrama (KrzKagrrma)

Krz kagrrmayabizdek r zka v r a m q denir.

Kz kavrama olaylarr gok nadir olsa da vardt. Ktz
kagrrrldrktan sonra akrabalan takip ederler. Kagt-
ranlan yakalayabilirlerse krzt alrrlardr. Fakat hz
kagtranlar firsatlan gok iyi defierlendirip bu i$e
girigiyorlardr. Kagrnlan ?tz giinlerce krrlarda veya
baqka kdyde gizli tutuluyordu. Qok defa kagrnlan krz
onu kagtran erkekle evleniyordu. Q[nkii o artrk dul
sayrltyordu. Fakat, dul saytlaca[tnt, hatta tecavtize
u[ramastna rafimen kendini kagrran erkekle evlen-
meyi reddeden cesaretli, kdtii geleneklere boyun e[-
meyen krzlar da vardt. Bu gibi durumlarda ltzt
kagtranlar hapisle cezalandtnhyorlardr. Kaqrnlan dul
kadrn ise, bazt hz da olabilir imamtn (hatibin) evine
getirilirdi. Oraya kimse giremezdi. Kadrn ikna olduk-
tan sonra erkek yantna girebilirdi. 1955 yillanna
dofiru bu gibi olaylar sona erdi. Bunlann dniine
gegmek igin devlet gok sert dnlemler aldr. Kz evlen-
meye razirk verse bile savct ktzt kagrranlan yarglya
teslim ederdi. insanlanmrzrn efiitim seviyesinin ytk-
selmesinin de biiyiik rolti vardtr.
i ) Ktz Kagma

Krz kagtrma olaylanndan daha gok hz kagma

98
olaylan vardt. Birbirini seven krz ile o$lanrn evlen-
melerine engel olarak krz ana babasr kargr grktrk-
lannda; krz bohgaslru ahp bir firsat bularak o[lana
kagar, yani gizlice evlenirler. Bu eski zamariarda
daha gok zengin ailenin krzr fakir bir o[lanl severse,
ktz tarafi evlenmelerine razt gelmezlerdi. Bu da kzrn
kagmasma neden olurdu. Hatta bu gibi evlenmelere
ttrkiiler bile besteleniyordu ve halk arasmda okunu-
yorlardr.

6rn. Kerim afialann Emine

Kagtr gitti bir fakire

Kz, o[lanrn evine geldi[inde o[lan tarafi hz

evine haber grinderir. Telaglanmasrnlar, krzlanrun
emin ellerde oldu[unu anlatrrlar.Krztarafi bu evlili[e
tepki gdsterir. Genelde babarun tepkisi serttir. O[lan
tarafryla anla$maya oturmazdr. Dti[tin yaprhncaya
kadar aradaki buzlann erimesi igin gaba gdsterili-
yordu. Komgularrn yardrmryla aradaki so[uk savag
sona erer ve tatk sonuca baSlans. B,azt babalar ise
ktzlanrun bu hareketlerine, baba gururunun lonldr[rna
higbir tiirlii tahammtil edemiyorlardr. Kzlannr iki, tig
yll evlerine kabul etmiyorlardr. Torun diinyaya
geldi$inde ve bu torun bir de dedenin admr tagrrsa
buzlar erir, gelip gitmeler baqhyordu.

j) Bedel Evlili$

Bizde Bedel evlili$ denmez. Defiig-dokug

evlili$i denir. Aileler aralannda anlagarak erkek ev-
lendi[i ktzn agasrna (a[abeyine) kendi krzkardegini
verir. Buna de[ig-dokug denir. Bu gibi evlilikler daha

sb
gok baghk parasl vennemek igin yaprlrrdr.

k) Yaban De[igi

Bu gibi evlenme Bulgaristan Tiirklerinde

yoktur. Bu 6rf Hakkdri ydresinde var oldu[unu
6[rendim. iki ofilan aralannda anlaqarak krzkar-
deglerini onnana gdttiriirler ve birbirlerinin krzkar-
degleriyle zorla birlikte olurlar. Bdylelikle evlenmig
saytlrlar (Kaynak: Erman Artun. A.G.B (Quhtrova
YOriiHerinin...).

m) Tay Geldi Evlenmesi

Dul kadrn dul erkekle evlenir ve gocuklanru

geldi[i erke[in gocuklanyla evlendirebilir. Buna
Anadolu'da tay geldi, denir. Bizde tay geldi sdzti
yoktur, fakat bu gibi evlenme vardrr.
Yukanda I E, h, bentlerinde gdsterilen
evliliklerin temelinde Sosyo-psikolojik etmenler yat-
maktadrr. Baqhk parasl vernemek ve diper masraf-
lardan kagrnmrp olurlar.

n) Evlenmede Sra Gdzetimi

Qocuklann en yaghsr evlenir, kiigiikler slraslnl

bekler. E[er afiabey evlenmemek niyetinde ise ken-
dinden kiigtifiiine evlenmesi igin izin vermesi gerekir.
Onun rtzast ahnrr.

o) Dede Korkut Hikdyeleri Ve Bulgaristan

Ttirkleri Evliliklerinde Benzerlikler

100
 Ti.irklerin en eski hikiyelerinden biri Dede
Korkut Hikdyeleridir. Deliorman evliliklerini Dede
Korkut Hikdyeleriyle kargrlagtrrdr[rmrzda bir gok
yOniinden benzerlikler ortaya grkmaktadrr. Delior-
man'da oldupu gibi O[uz beylerinin tek bir egi vardrr.
Krz arama, bulmak, istemek, diiniir yollamak aynrdr.
Bizde oldu['u gibi h'rz istemeye, sOzti geger kigi
yollanr, krzrn babasrna kalm bugiinkii adryla baghk
parasl verilir. Niganda ytiziik takrlrr. Gerdek igin ayn
gadr yaprlrr. Damat oku atar ve kakrldt[t yere gadrnnr
yapar. Giiniimtizde gadrra gerek olmadrprndan damada
ayn oda verilir.

101
102
 III
BULGARiSTAI rUmr,nnixorc air,r yAprsr
1. Genig Aile Ve Qekirdek Aile

Evlenme ile ilgili gelenek ve gdrenekleri-

mizle tanrgtrktan sonra Deliormanhnrn aile yaprsryla
da tanrgahm. Eskiden Deliorman'da anne, baba,
evlenmig ve evlenmemig gocuklan ve torunlann bir
aradayagadrklan genis aile tipindendi. Anne, baba ve
sadece evlenmemig gocuklann bir arada yagadrklan
gekirdek aile tipi yok gibiydi. Evlenmig gocuklar ve
gelinler bir arada oturuyorlardr. Evlenmi$ gocuklardan
biri aileden aynldrfirnda baba ve anne onlara da gilz
kulak oluyordular. Ailede babarun s6zti gegerliydi.
Evin direfii odur. Ev halkr onu dinlemek zorunda-
drlar. Gelinlerin arasrnda annenin sdzti dinlenir.
Erkek gocuklar daha itibarhydrlar. Stildlenin devamr
sayrlrrlar. Erkek gocuklar daha higuk yagta babaya
yardrmcr olurlar. Hayvanlan suya gritiirtirler, tarlada
hayvanlarr yederler, serpildikge baba o[luna saban
tutmayr ri[retir. Krz gocuklan igin "krz eve bereket
getirir" deyimi vardr. Krzlar annelerinin yanrnd a pazr
(yufka) yazmay\ odarun igini ve bahgeyi stipiirmek
daha kiigUk ya$ta ri[renirler. Serpildiklerinde yemek-
ten 6nce ve sonra yaghlarrn ellerine su drikmek yine
klz,larn grirevidir.

2. Ailede Tutuculuk

103
 A i I e d e T u tu c u I u kvardt. Deliormanh
tutucudur (muhafazakdrdrr). Gelenek ve gOrenekle-
rinden t,lazgegmek istemez. Anlatisa da, 6rnek verilse
de bildi[inden $a$mzlz. Yeniyi kabul etmez. Ancak
hiikiimet tarafindan zorlama oldu[unda eskiyi brrakrp
yeniye ayak uydurur. Yenilikler 1950 yrhndan sonra
girmefie bagladr. Kadrnlar 1959 yrhnda sivil toplum
tegkilatlann ve hiiktimetin ciddi gahgmalan sonunda
yiizlerini agabildiler. Ferace ve gar$af drttinmekten
vazgegtiler. Krzlann liselerde okumalan igin biiyiik
gahgmalar sonunda baganya ulagrldr. Bu hususta alevi
babalan dnctiliik ettiler ve krzlanru liselere gdnder-
diler. Diifiinlerin Sah, Qargamba ve Pergembe giinleri
(3 gun) yerine tek bir gtin (Pazar giinii) olarak yaprl-
mastnda zorluklar vardt. Uzun gahgmalardan sonra
1 960 yrllannda gegildi.
 TV
cuei$ o0xnur,rnixunx
Oltipr
A[rr hasta olan ve 6lece[i anlaqrlan kigiye son
olarak tatmasr adrna son grkan yemigler gcitiirtiliir.
Kiginin 6lece[i anlagrldrgt zzrman da KUR'A]ti
YASiN ve EZ'AN okunur. Kur'an'r herkes oku-
yabilir, fakat Ez'an o aileden biri tarafindan KIB-
LE'ye ddntilerek, sakin bir sesle okunur. Buna
EZ'AN'LI - KUR'AN'LI GITMEK denir. Aynca kigi
dliirken SUYA YANMASIN diye bagrndaki kigi eliyle
dudaklan rslafilr. 6ltim dnrndan soffa ilk yaprlacak ig
ol,tifg KIYAFET VERMEK'tir. Qeki-drizen ver-
mek anlamma gelen bu eylemde 6nce ciliimiin gdzleri
kapafilr, genesi bir bez ile baqrna ba[lamr, kollarr
diimdtiz yanr bagrna brrakrlrr, bacaklan do[rultulur ve
iki aya[mm bu$ parmaklan $eytan gelmesin 61U
gigmesin diye yorgarun iisttine KAZIYCAK, BIQAK,
MA$A ya da MAKAS brrakrlr. Kigi dldtifiiinde
giyimli ise don - gcilmekge brrakrlarak dliintin ytiziine
akbez cirttiliir ve erkek ise bagrna namaz takkesi, karr
ise ak bezi kuganrr. 6lti rahat ddgefiinde iken odarun
iig yerine PE$KIR ASILIR. Bundaki amag <ilen
kiginin ruhunun konacafir bir dal bulabilmesidir.
OtU evinde a[lamalann baglamasryla birlikte konu
komgu durumu ri[renir. Komgu kOylere de AT'la
haber gdnderilir. Bu nedenle Aydo[du inancma gdre
AT ETi YENMEZ. Evin <intine bir taraftan ALVA

105
(helva) basrltrken bir yandan da yrkama Hazrhklan
yaprlrr. Oncelikle cenaze yrkamak igin bir yer
belirlenir. Bu yer evin tin bahgesinin kenar bir krigesi
olmak zorundadrr. Qiinkti daha sonra bu yere lir 9ey
ekilmez. Belirlenen kdgenin zemini 1 tekne kadar
oyularak iisttine TENE$IR yerleqtirilir. Cenazenin
konuldufiu teneqirin masadan uzun iki aya[r vardr.
Bu arada evin dniinde ateg yakrlrr. Ateqin tizerinde su
dolu bir ARANI (kazan) konuJur. Arant'ntn igine
doldurulan su besmeleyle doldurulur. Bu nedenle
sonradan iizerine su ilive edilmez. Suyun tsrndtfir
srada kadrnlar igeride KEFIN (kefen) keserler. Kefin
bezi her 50-60 yagrnl gegmiq kiqilerin sandr[rnda
bulunur. Toplam 12 m uzunlu[unda olan bu bezden,
rince iq-Otg QADIR ahnrr. Ondan sonra gdmleklik
bigiminde gegirilecek bofiaz ktsmt brgakla .oyulur.
falan bezden de BA$ BEZL ve YEDI BEZ| (kasrk
arasl igin) kesilir. Hazrrhklar dev6m ederken dltniin
baqrnda kendi olanlan (akrabalan) oturarak YASLA-
NIRLAR (a[larlar). Yaslantltrken daha gok dlenin
gegmigi, iyilikleri ve yapmak istedikleri anlatrlrr. Bu
esndda 6len kiginin en yakrn erkek akrabalan onu ddrt
kdgesinden tutarak tenegirin tizerine getirilirler- Oliiyti
yrkayan kigi, ya vasiyet edilen ya da sonradan
belirlenen biridir. Yrkayan kiginin yarunda yardtm ve
dfirenme amactnda olan iki kigi daha bulunur. 6lu
yrkandrfr stire iginde kesinlikle a[lanmaz. Bu siik0net
iginde 6nce altrndan dcige[i altnarak, takkesi de
grkartrhp kazr}a gegirilir- gemberi a[drnlrr (asmak)-
-grkanlarak
Srrtrn-dakiler 6nce GUSUL ABDESTI
aldr-nlarak mtsmtl (iyice) yrkanrr. Bu arada yrkanan
ortamda 2 BAKIR (kova), 1 SUSAK, rendelenip
keseye doldurulmug ve kesinlikle domuz yagr

106
bulunmayan SABIN (sabun) TARAT BEZLERI
(Taharet), tizerine drtmek igin yrkayrcr kigi tarafindan
getirilen ve yrkama srrasrnda drttilen 6zel QAR$AF,
kefin bezinden yaprlmrg YIKAMA BEZL ve drg tarafta
kaynayan ARANI (kazan) bulunur. OltinUn vticudu
GUSOL ile yrkandrktan sonra BOY ABDESTI
aldrnlrr. Boy abdestinden sonra da KABIR ABDESTI
aldrnlrr. Bu iig abdestin de uygulamada birbirinden
farla yoktur. Bundan sonra son bir kez durularur ve
pegkir'le kurularur.
Aydo[du'da iistti kapah tabut kullanrhnaz.
Daha gok, bilinen tabutlann sadece taban krsrmlan
kullanrlr. Bunun nedeni kapakh tabutlarr Bulgann
kullanrlmasrdr. Onlardan kendilerini ayrrmaya gahgan
halk TABIT tabanlarmm tizerine CENAZE kilimini,
yani ARABA PALASI adr verilen kili-mi yayar ve
mevt6'yr bu gekilde tagr.
Otti yrkandrktan sonra gdlme[i giydirilir.
Parmaklanrun arasm4 gcizlerinin iisttne, a$ztna,
burnuna, kulaklannrn igine ve arkasrna, dirsek-lerine,
koltuklannrn altrn4 ayak parmaklanrun ara-slnq
rikgelerinin altma krnah toztr serpilmig pa-muklar
konulur. Yedi bezi kasrklarmm arixlndan gdbe[ine
kadar gekilir. i9 gadmrun sa[ tarafi iiste gelecek
gekilde, drg gadrn da aynr bigimde konu-larak yagmak
yaprln ve uglan gaprazlarlr. Son olarak drg kefinine
bel ba[lanarak kilimi de sa[ tistte gelecek gekilde 6lii
tamamen sanlr ve kefininin igine goroltu bitkisi
konulur. Bu hdli ile toprafia gdti.iriilme[e hazrdrr.
Evden grkmaya hazrlanan cenaze igin hoca
6min eder ve herkesin huzurunda heldllegtirir. Bundan
s onra erkekler cendzeyi mezarhfia gdttirtir.

Kadrnlar cendze avrldan grkarken yiiksek sesle

.107
yaslarurlar. 6lU rahat ddge[inden kaldrnldrktan sonr4
yerine I TAS UN konur. Ondan sonra fakir biri
oturtularak kalan ARANI suyu ile dltintin gamaqrrlan
yrkatrlrr. Yrkama bittikten sonra da konulan I tas un
yrkayan kigiye verilir. OltinUn giysileri, hig olmazsa
bir kat urbasr dldiigti giin iginde herhangi bir fakire ya
da giyecek insana yollamr. Olen kimsenin egyaslnl
giymek gok Se-vaptrr. Bu arada, dzellikle yrkama
esndsrnda BUHUR KOKUTULARAK gayb 6lemin-
deki ruhlara duyulur. Buhur igin TARQIN kabuklan
kullanrlrr.
6lti yerinde yaprlacak en dnemli ig KUR'AN
ve YASIN okumakfir. Biitiin cendze Siiresince
mutlaka okunur. Cendzenin evden grkmasmdan sonra
basrlan ALVA (helva) dlen kiginin ruhu adma
gevredeki insanlara da[rtrlrr. Dafirtrlan alva (helva)
kesinlikle geri gewilmez. Olenin ruhunun mutlu
olacafirna inanrlarak herkes hustsi olarak, alvayr
tatmaya gahgrr. Alva drgrnda o giin iginde cendze
evine yardrma gelmig buttin insanlan doyurmak igin
yemekler yaprlrr.
Evden grkanlan cenaze erkekler tarafindan
mezarhpa getirilir veilk olarak MUSALLA TA$I'na
konulur. Cenaze namazr da krhndrktan sonra Olii
KABiR'e getirilerek yere konur ve iizeri agrlrr. Bu
esndda iki yakrn erkek kargrlamak, iki kigide vermek
igin hanrlanr. E[er dlU kadrn ise kocasr ne
kargrlamaya ne vermefie katrlabilir. Once kefenli
gekilde toprafia indirilen cenaze sa[
tarafi krble'ye gelecek gekilde yan yatrnlrr, arka
toprafir yerlegtirilir ve tisttine yan yan tahtalar da
dizilerek gok hrzh bir gekilde toprafir afilrr. Ozel-likle
tahtalann htzh dizilmesindeki amag geytan girmesini

108
engellemektir.
Mezarrn izeri iyice toprakla tepelendikten
sonra tizeri biraz gukurlagtmlrr. Cenaze mezarhpa
tagrnrken bir ugak pekgir ba[h bir yrbn[r taqr-makla
gdrevlendirilir. Qukurlagtmlan alana ugak-tan ahnan
yrbrrk ile su ddhiltir ve gdmelinerek dud edilir. Comat
(cemaat) eve geri ddner.
hoca mezann bagrnda kalarak ciliiyti TALKIN
ETTINR. Bu hususta anlatrlanlar gok hassas bilgiler
igermektedir. Qiinkii talkrnrn sadece hocaya has ve
onun tarafindan bilinen bir siireg oldufiuna bu nedenle
anlahlmasrrun grinah sayrlaca[r inancr hdkimdir.
Anlatrlanlar rgr[rnda talkrn hocanrn dliiye 3 defa
adryla hitab ederek GEL" demesiyle
-KENDNE
baglar. Bu esndda YARATICI KUDRET baqrndan
gdbe[ine kadar dliiye can verir. Bunun tizerine 6lti
kalkmaya sal eder (gah-grr). Kalkmaya gahgtr[rnda
bagr tahtaya vurur ve o anda OtVtugutrrt"
diyerek dldufltinu anlar. Halkrn-BENinancrna grire bu an
insantn gegirdi[i en trajilq korkulu ve gdresiz andr.
Qiinkii kigi o anda dldti[tiniin farkrna vanr, fakat geri
drinemez. Bundan dolayr halk bagrn vuraca$r tahtarun
ehemmiyetini belirtmek igin 6yl,e GU-
CENDIM Ki BA$IN TATA'YA -SANA VUSA UNUT-
MAYCAM" der. Talkrn srasrnda hocanrn sorusu ve
hitibr iizerine <ilii efier gabuk bir gekilde ses verirse,
onun pek gtinatrkdr olmadrfirna inamlr. Aynr inanca
grire de giinahkdr bir kimse cevap vermek istese de
sesi hoca tarafindan duyulmaz.
Bu srada cenazede hoca ile birlikte en fazla
hizmet eden 5-6 kigiye para dagrtrlrr. Buna DEVIR adr
verilir. Gtin iginde rilenin gtinahlannrn affedilmesi
igin fakir-lere KEFARET dafirtrlrr.

109
 Cenaze evinde yaprlan yemekler comdt'rn eve
ddnmesinden sonra yenir. Alqam [sttine doEm SAC
KOKUTULUR ve sokaktaki u;aklara da[r-trlrr.
Ayrrca o gtinden sonra 7 gece boyunca sac
kokutulmak zorundadrr.
Cendze srrasrnda kullanrlan 1'rbnk ve pegkirler
camiye grinderilir. Bu arada okuyanlann arasrndan bir
kigiye 7'si verilir. 7'si verilen kigi her gece
TEBAREKE - LAUKSiMi'ni ve AMME'yi okur. 7.
akgamr cenaze evinde MEVLIT (mevlid) verilir.
Cenaze evi vakti yerinde bir hdne ise kurban keser.
Buna yeOil.if KURBAN denir. Cendze sahibinin de
yiyebildifi bu et ile hazrrhk yaprlrr. 6len kiginin
cinsiyetine grire kapr kapr mevlide sOylenir. MevJid
haricinde ilk yedi gece <iltintin KABIR AZA-
BINDAN QIRPfNDtGt agUncesi ile kurutul-masr ve
rahatlamast igin herkes TEBAREKE okumaya
galrgrhr. OtU igin 7'si verilirken aynr z:rman da birinin
okumasr igin 40'r da verilir. Alan kigi her alqam cince
TOVBE eder ve arkasrndan YASN okur. 40. alqamr
cenaze evinde dltintin ALVASI (helvasr) basrlrr. Hdne
sahibi tarafindan basrlan alva u5aklara ve komgulara
dafirtrlrr. Oltintin burnunun 40'rnda 50'sinden
52'sine kadar ki stregte kemiklerinin birbirinden
aynldr$na inanr-lrr. Oltintin bunu duymamasr ve acl
gekmemesi igin bu giinler iginde cenaze sahibi kapr
kapr gezer ve okuyan (Kur'an) kigilere
AW$AM tUErA-vtIZIN ELLiiKiSi" der. Sciylenen -BU
evlerde 52 DUASI inni eseliike bi
hakkr....." okunur. E[er-Allah[rnme
sdylenen evlerde o akgamlar
bu dud okunursa 6lti acryr duymaz.
Olen kiqinin cendzesinden sonra bazr ozel
g'jnlerde anma tcirenleri yani mevlid'leri verilir.
Bunun drgrnda Oltisii bulunan hflne her Cuma alqaml
sac kokuttuktan sonra dliisiiniin ruhu igin mutlaka
Ydsin okur.

Bu makale, Yard. Dog. Dr.7*hra Kaderli'nin,

Lisans Tezinden almmtgtrr.
Zehro Kaderli, Deliorman Halk Kiiltiirii
Bafilamrnda Aydo$du Kdyii, Lisans Tea, Anhara,
Haziran, 2001.

111
112
 v
BAYRAMLAR \rE KUTLAMALAR

Bayramlann, kutlamalann, geleneklerin ve

tdrenlerin bir ortak yanr vardrr: insanlan birbirine
yakrnlaqtrnrlar.

A. BAYRAMLAR

1. Dini Bayramlar

Biittin Mtisliimanlarda oldu[u gibi Bul garistan

Tiirklerinde de iki bayram kutlarur: Ramazan Bayramr
ve Kurban Bayramr.

Ramazan Bayramt

Bayrama hazrrhk a.y. bir hafta rince baqlar.

Evlerin igi temizlenir. Drg slvasl dOkUldU ise yeniden
slvanlr. Sokaklar da da[rnrk a[aglar ve baqka
malzemeler varsa diizene sokulur. Yeni elbise ahnrr.
Bayramr en btiytik hevesle gocuklar bekler. QtinkU
onlara yeni elbise altrur. Zaten eski zamanlarda yeni
elbise bayramdan bayrama almrdr. Herkes yoksul
ailelere fitre verir.
Ramazan bayramr dendi[i gibi $eker Bay-
ramr da denir. Bayram namazt camide krhnrr. Bayram
namazrndan sonra el ripmeler baglar. Ktigiikler btiyiik-
lerin ellerinden 6per. Qocuklara arma[an olarak
eskiden hamur ve baldan yaprlmrg lokum verilirdi.

113
Son zamanlarda para ve qeker verilir. Bayram giinle-
rini en iyi gengler de[erlendirir. Mahalle gengleri,
krzlan ve gocuklar bir arada kutlarlar. Bir ceviz
a[acrnrn kahn dahndan ip gegirilerek sangag (sahn-
cak) kurulur. Birbirlerinin sallarlar. Yan tarafta krz-
lann bir krsmr tahta atlarlar. Erkeklerden bir krsmr ise
crgarancrkta ddnerler. Di[er bayram ve tdrenlerde
aynlsl yaprlrr. Ug gun kutlanrr, el dpiiliir. Ugiincti
gunii ikindide sona erer. Bayramdan 6nce "gelecek
bayramrnr kutlamak" veya bayram gegtikten sonra
"gegmig bayramrnr kutlamak" el ripmeler gok nadirdir.
Biittin el dpmeler ve kutlamalar bayram gUnlerinde
yaprlrr.

Kurban Bayramt

Ramazan bayramr gibi hazrrhk yaprlrr.

Ailelerin hepsi kendi hayvanlarrndan kurbanhk
ayrrdr$r igin pazardan kasaba yerlerindeki bazr aileler
safin altrlar.
Kurban bayramt da ramazan bayramr gibi
kutlanrr. Bayram namaztndan sonra kurban kesilir.
Kurbanrn safi tarafi fakir komgulara daprtrlrr. MUslii-
man, Hrristiyan farkr yapimaz. Ddrt giin kutlanrr.

2. Halk Bayramlarr

Yeni yrl, ilk bahar bayramlan, eskiden Ttirk

bdlgelerinde kutlanmazdrlar. Ancak son yrllarda
kutlanma[a baglandrlar.

3. Milli Bayramlar

114
 Bulgaristan Ttirkleri de Bulgaristan'rn milli
bayramlanru kutlar. Sosyalist ddnemde Bir Mayrs
Emekgiler Bayramr, Dokuz EylUl Sosyalist Devrim
Bayramr ve Sovyet Ekim Devrimi Bayramr resmi
bayramlardr. Kutlamalara halkrmrz da katrhyordu.
Bulgaristan Ttirkleri T{irkiye Milli Bayramlannr rad-
yodan dinleyerek katrlmrg olur. TUrk milletinin higbir
Milli bayrammr radyodan dinlemeyi kagrrmazlar.
Kendi aralannda yiiksek ses grkarmadan kutlarlar
(Cumhuriyet Bayramr Kutlu Olsun, denir). QiinkU
eskiden Bulgar idarecileri T{irk Milli Bayramlanrun
kutlanmasrnr hog kargrlamazlardr.

B. KUTLAMALAR

Kandiller

Kadir Gecesi.

Ramazan aylnln Z7'inci gecesi Kadir

Gecesidir. Bu gece en hayrh gecelerden sayrhr. Kadir
gecesi dua etmek ve yyy Kur'an okumakla geger.
Kadir Gecesi Mubarek Olsun, diyerek kutlanrr. Bu
gecede yUCB ALLAH kulun isteklerini yerine getirir
inanct vardr. Bu ydnde espri de yaprlrr. Adamrn biri
biiti.in gece kafasmt pencere parmakhklanndan drgan
sokup gdk kaprsrrun agrlmasrnl beklemig. Birden gdk
kaprst agtlrverince "Bana bir ginik para ver diyece$i
yerde, bir ginik kafa ver demig" Birden kocaman olan
kafasmr pencere parmakhklanndan grkaramamrg.
Halkrmrz bununla aggdzltliigi gok yerinde hicvet-
migtir.
Difier kandiller. Regaip, Berat ve Mirag

115
kandilleri bilinmezdi ve kutlanmazdr. Son yrllarda
televizyonun etkisiyle kutlanma[a baglandr.

Mevlit Aylan (Mevlit kandili)

Mevlit aylannda yemekli veya sadece gerbetle

mevlit okunur. Erkekler ayfl kadrnlar ayn mevlit
okurlar. Mevlit okumak gtiniimiizde televizyonlardan
okunan mevlitten buyuk bir farkr yokhrr. Yyy Kur'an't
yyy Kerimden sureler okunur. Arada il6hi sdylenmez.
itafri Uitenler, mevlit bittikten sonra sdylerler. Btiktiim
mahalle halkr katrlrr. Mevlit okuyabilen herkes
katrlabilir.

Di{er kandiller. Regaip, Beral ve Mirag

kandilleri iizerine pekfazla sdz olmaz. Eskiden yalnrz
yaglrlar aras mda kutlarurl ardt.

Toobe (Tbvbe) Aylarr

Trivbe aylarrnda t6vbe edilir. Bol bol yyy

kur'an'r yyy Kerimokuntr. Her kigi ayn olarak trivbe
eder. Kadrnlar bir araya toplanarak okumug bir
kadrnrn rinderli[inde toplu olarak da tdvbe ederler.

Ug Aylar

Kamer takviminde Recep, $aban ve Ramazan

aylannrn toplu adrdrr. Recep aylnln ilk giiniiniin
akgamrna ilk namaz akgamr, denir. Recep ayrnda bir
gun, $aban ayrnda da iig giin ramazan (orug tutulur).
Ama bazr kadeli kigiler erkek veya kadrn olabilir iig
ay boyunca orug tutarlar. Ug aylan btittin tuthr derler.
Ramazan aymda btittin Mtxltimanlar orug tutarlar.
Orug tuttum denmez. Ramazan tuttum denir. Krzlara 9
yagtnda, erkek gocuklara da 12 yaqrnda ramazan
(oruE) tutmak borgtur inancr vardrr. KUgUk gocuklar
bile Anife (Arife) gtintinde orug tutarlar. Qocuklan
Arife gtintinde orug tutmaya 1zendirmek igin "Arife
gtintinde kuglar bile rarnazan tutarlarmrg", denir.
Erkekler toplu olarak cami odasrnda iftar ederler.
(Bizde iftar effim denir, orug agfim denmez). Ramazan
ayr boyunca teravi namazrna gidilir. Teraviden 6nce
mukabele okunur. Mukabele baglayrncaya kadar cami
odasmda, yM mevsiminde ise cami rintinde bol bol
sohbet edilir. Temcit (Bizde savura temcit, denir)
yaklagtrfirnda ramazan davicrsr (davulcusu) kriytin bir
kenanndan baqlayarak 6btir ucuna kadar gezer. Davu-
lunu galar, ramazlrn manileri sriyler ve halkr uykudan
uyandmr. Qocuklar harig herkes sofraya oturur.
Sonunda her birey ayn niyet eder. Ramazan ayrnda
yaprlan yemeklerin di[er gtinlerden pek farkr yoktur.
Ancak mutlaka gorba yaprlrrdr. iftannr cami odasrnda
agan erkekler kugak araslna grittirdtikleri srcacrk
ekgimikli kolag (96rek) agarlar. Baqka yemeklerde
vardtr.

Cuma, Pazartesi ve Kandil Akgamlan ikin-

diden sonra yyy Kuranl yyy Kerim okunur. Hanrmlar
pesmet (krzartma) pigirirler ve komgulara, sokaktan
gegenlere ve sokakta oynayan gocuklara verirler.
(Eski usule gdre o gtintin dncesindeki akgam sayrlrr.
Orne[in, Cuma akgamr Pergembe gtinti gtineg battrk-
tan sonra baglar).
 Muharrem Aymm Kutlanmas (.4Sure Aylan)

Muharrem ayrnda genelde ya;h kadrnlar 3 gun

banlan 10 orug tutarlar. Bu ayda a$ure pigirilir.
Bunun igin Agure aylan da denir. Aqure aylan iki ay
siirer. Birincisine biiytik agure, ikincisine de kiigiik
agure, denir. Her aile agure pigirir ve komgulara
dafirtrr. Agureye en azrndan b6lgede bulunan 7 gegit
malzeme katrlmasr zorunludur. @u[day , ceviz, nuslr,
elma, armut, qeker, iiziim, fasulye vb.). Bizim ydrenin
aguresi Anadolu'daki yaprlan agure gibi koyu de[ildir.
Daha durudur. Komposto gibidir. Toplu olarak da
agure yenir. Agureyi, besmele gekip karrunm
doyuncaya kadar yenmesi iyi sayrlrr.

118
 \rI
ronnxr,nR"
e. orNi-uirri roreNri cELENEK,
conEugK vE roRprvrpn
bkv
l. Stinnet (Erkek Qocuklan Stinnet Etmek)

Stinnetten dnce hazrrhklar yaprlrr. Deliorman'da

siinnete s ii n e t denir. Genelde gocuklar 3-8 yag arasrnda
stinnet edilirler. Daha gok siinnet igin gtiz mevsimi segilir.
Stinnet hazrrhklann ilki psikolojik olarak gocu[u hanr-
lamaktrr. Qocu[a korkmamasr anlafilrr. Siinnet olmug
arkadaglannr rirnek gdsterilir. Her erkek gocuSun bu
yoldan gegti[i vurgulanrr. Difier hazrrhk gocu[a elbise
almaktrr. Eskiden rizel stinnet elbisesi yoktu. yeni elbise
almr. Ancak entarisinin (g6mle[inin) 6n ve arka tarafina
g;tzel iglemeli gevreler (mendiller) dikilir. vticudunun
gdvde krsmr bu iglemeli gevrelerin iginde kalrr. Kafadaki
takkenin iistti ve gevresi dosdolay barak telleriyle stislenir.
Flinde asasl yoktu. Yeni giysiler son zamandahayatrmtza
girdi. siinnet edilecek gocuklar dugune birkag giin 6nce at
arabasryla sokakl ard a gezdiilirler. Kogu gtireq gtinlerinde
siinnetlik elbiseleriyle dolagrlar. Stinnetgiyle konugulur.
siinnet dtifiiintiniin tarihi tespit edilir. Dii[un sahibinin
32 d-.
l'dren: Tdrenin Tarumr. Bir toplumsal kiimede,
iiyelerin belli bir olayr; kigiyi ya da deperi simgelegtirme ve
dnemini giiglendirilmesi igin diizenlenen belli bir kurallara
uyularak gergeklegtirilen toplantr.

119
gocufiundan bagka btittin kdyliiniin gocuklan da stinnet
edilir. Siinnet edilecek gocuk igin bir oda hazrlanr.
Drigek ve rirtii hanrda durur.
Qocuklart siinnet etmek toplu yaprlrr. isteyen
gocufiunu getirebilir. Siinnetin yasak oldufiu Totaliter
zamantnda (Jivkov dtineminde), aileler erkek gocuklannt
gizlice evde veya bir komgunun evinde yaptrrryorlardt.
Siinnet etme igin Ug oda haztlantr. l. Siinnet
edilmeyi bekleyen gocuklar igin. 2. Siinnet yapma odast.
3. Siinnet yaprldrktan sonra gegici yatak odast. ilk tince
dtifitin sahibinin gocuklan stinnet edilir ve sonra da
di[erleri. Stinnet hazrlanmrq olan bir odada tecrtibeli ve
bu igin uzmanl olan stinnetgi tarafindan yaprhr. (Halk
arasrnda silnetgi denir). iti tigi de gocufu tutmak igin
yardrmctst vardtr. Eskiden siinnetgiler 6yle uzrnanlag-
mrglardrr ki gocuk farktna varmadan acele siinneti yapl-
yorlardt. Qocufiun dikkatini baqka yere gekmek igin bak
tavan altrnda ne var deyip siinneti yaparlar. Sonunda
kanayan yere kantn durmasr igin stinnet tozu ekilir. Qocuk
o an birden ao duyar ve bafirrmafia baglar. "Oldu bitti"
derler. Yatak odastna gdttirtiliir. Annesi, babannesi,
anannesi yanlna gelirler. Stinnet igin slra bekleyen
gocuklarrn igerdekilerinin' afilamastnt duymamalan igin
galgrcrlar drganda var kuwetiyle galarlar. Bu biittin stinnet
yapma esnastnda uygulanrr. Siinnet bittikten sonra
yardrmctlardan biri kesilmig kiigiik ktstmlart bir sahan
flzerine koyar ve orada bulunan kigilerin ciniine stirer.
Onlar da sahana para atarlar. Buna "Btgak parasl
toplamak" denir. Kesilen ktstmlar kanlarak bir yere,
toprak alfina konur. Siinnetin yasak olduflu yrllarda gizli
yaprhyordu. Sonralan doktorlar tarafindan yaprlmafia
baglandr. Gizli yaprldrfir yrllarda mutlaka gocuk okula
baqlamadan cince stinnet ediliyordu.

120
 Stinnetten soffa bir odaya yatrnlmrg olan gocuklar
almtp evlerine g6tiiriiltir. Hazrrlanmrg yatafirna yatar.
Eskiden yatak drtisti ve ddgekten bagka siis yoktu.
Akrabalar gocu[a bakarlar ve hediye verirler. Yeni
zamanda yatak 6zel olarak stislenmektedir. Qocufiun
yarasr geginceye kadar pantolon, don giymez. Uzm ig
gdmle[iyle Eezer, oynar ve yatar. E[er siinnet yaz
mevsiminde yaprldrysa yegil erik yememesine dikkat
edilir.
Yeni zamanda stinnet dii[tinleri salonlarda yaprlr.
Kadmlar, erkekler, lruzlar, gengler ve gocuklar katrlrr
genlenirler. Dakr tdreni de yaprlrr. Kirvelik yoktur.

Qocu[u siinnet esnasrnda bacaklanru tutan kigilere kirve

denmez ve o giinden sonra o kiginin bir unvanr ve ytikiim-
lUlUEii kalmaz.
Qocuklan Stinnet yapnazdan 6nce siinnet
diifiiinii yaprhr. Bu stinnet dUgUnlerinde iki gtin at
kogulan ve ya[h gtiregler yaprlrr. Kadrnlar da krna gecesi
yaparlar. Buna siinet (stinnet) dtifitini.i, denir.

Stinnet Dti[iinti (At Kogulan ve Ya[h Giiregler)

Srasmda Yaprlan Tdrenler

Siinnet Dii$iinleri hakhnda ye Siinnet dU[Untinde

yani at koqulan ve ya[h giiregler esnasmda ktigfik fakat
anlamlr tdrenler yaprlrr. Onlan, TOPLU fGmllCnmn
baslgmdaki, SUNNEf UUGCWbON attbaslgtnda daha
genis olarak gorece$iz.
Stinet diiStintiniin aqtlrf tiirenini CAZGIR
yapar. DUIUn sahibini, dii[iine katrlan kriy afialannr,
kogu atlarrrun satriplerini ve pehlivanlan takdim eder.
Pehlivanlar Alaya Q*sm sdzleriye giireglerin bagla-

121'.
masrnr agmr$ olur.
Pehlivanlar gtiregirken btiytik orta boylanna
srra geldi[inde stinnet edilecek gocuklan alay ortasrna
yapilr. Qocuk-
oturtulur. Daklya tutarlar. Dokt tdreni
lara hediyeler verilir. 6zel davet edilmig kigiler
arabalanyla alay ortasrndan gegip (gegerek) gardak
rintine gelerek dtifitinii kutlarlar ve hediye olarak kog,
koyun, basma vb. verirler.
BoS pehlivanlart tonilma tdrenl Siinnet dtistinUn
en heyecanh ve merakla beklenen anr ,,kim pag pehlivan
olacaktrr". Bundan dolayr baq pehlivanlann gUreqine srra
geldifiinde biitiin bag pehlivanlar alaya grkarlar. eardafia
kargr srra olurlar. Cazgt birer birer hepsini tanrtrr.
Pehlivan duasrnr okuyacak kigi arkalanna geger. Ortadan
iki pehlivan'rn srrtrna ellerine koyar ve duayr okur. Dua
bittikten sonra pehlivanlar pegrefe baqlarlar. Cazg.r ve
okuyan kigi de el ense yaparak gtire$ gdsterisi yaparlar.
Son iki pehlivanrn gtiregiyle baqpehlivan segilir. Bagpeh-
livanlann giireginden sonra seyirciler giire$ alanrndan ay-
nlrrlar ve kriylerine ddnerler.

2.Hafiz Duasr

Hafiz olabilecek gocuklar segilirler. 8-l 4 ynS arasr

hafn olmak igin en verimli oldu[u bilinir. Her kriyde en
azbirhafizvardrr. Erkek haftzoldufiu gibi krz hafizlar da
vardrr. Hafizhazrrh[r 2yi siirer. Bu zaman zarfindaaday
hafz her gtin hocasrnrn dniinde ezberledifii siireleri okur.
Adayrn efiitmeni de hafizdr. Hazr olduktan sonra ana
babaya bildirilir ve Hafiz Duasr igin hazrrhfia baglarlar. ilk
olarak oda danrgr yaprlrr. Burada grirev paylaqrmr yapllrr.
Adayr dinleyecek olan hafizlara iizel ev, adaya yardrmcr
olacak olan yeni hafn olmuglara rizel ev, hafizt dinlemek
 igin caminin segimi, dua gtinti halka verilecek olan
yemekler igin kog, koyun ve di$er yemek malzemeleri
kimler tarafindan tedarik edileceklerine karar almrr.
Malzemelerin buytik bir krsmr kriylu tarafindan temin
edilir, hediye edilir. Sofralar ve sofrad a hizsnet verecek
olan kigiler segilirler. Aday hafizn halk dntnde
dinlenmesi (srnav vermesi) bir hafta kadar s{irer. camide
kdylii tarafindan belirlenmig hafizrn kargrsrnda aday hafiz
oturur ve Kuranr Kerimi sonuna kadar okur, bitirir. Bu
elbette bir akgamda olmaz. Fazla yorulmamasr igin iki
yardrmcr geng hafn bulunur. onlarla srralanarak okur.
Adayr yetigtiren hocasr dn safta bir yerde dinreyicidir.
Srnav eden yani okumayr ycineten bagka hafizdr.
Kuranr Kerimin okunmasr bitti[inde Haftz (Jrua-
nm verilmesi rhrenine gegilir. B6lge mtifttisti veya daha
otoriteli bir hoca tarafindan Hafiz Duasr yaprlrr ve adaya
Hafrz unvanr verilir. camiden grkan halka yemekrer
verilir. Yemekler Deliorman toplantrlarrnda verilen ye-
meklerin ayrusrdr, ancak yahni ve sonunda gerbet olmasr
gerekir. Hafizn giyimi, zamana uygun olup artr kafasrnda
beyaz sankfir.

3. Hacca Gcinderme Ve Kargrlama Tdrenleri

Eskiden Hacca giden kiSi tekbirlerlerle kriyUn

dryrna kadar ufurlanrrdr. Hacdan dcinerken de aynr yerde
hacryr kargrlarlar ve yine tekbirlerle kdyiin iginden gegip
evine kadar vanrlar. Tekbirler bir grup aynlmrg kigiler
tarafindan getirilir.

4. Sakal Brrakma Tdreni

Sakal brrakma tdreni camide yaprlrr. Bayram

123
namaanda bazr sefer Cuma namaztnda hoca cemaa
hitap ederek sakal brrakacak kigi var mt sorusunu ydnelti
Aday kiqi adr stiyledikten sonra sakal duast okunu
Mahalle halkr sakal brrakacak kigiyi 6[-renmiq olur.

B. YA$AMrN BELiRri OOITEMLERiNE

BAGLT GELENEKLER VE ToRENLER

Gegig ddneml erinde yaprlan tcirenleri yukan da

gdrdiik. O tdrenlerden 6nem verdi[imiz baztlannr bir
kez daha hatrrlayahm.

Yeni Dofimug Uqa[a (Qocu[a) Ad Koyma

Tdreni

Deliorman ve biitiin Bulgaristan Tiirklerinde

bebek dofiduktan iigiincii gtiniinde adr konur. Adt,
ailenin yagh erke[i veya komgulardan okumast olan
ya$h kiqi koyar. Aile arastnda gocufiun adr
belirlendikten sonra ya$h davet edilir. Ad, giinUn her
vaktinde konulabilir. Belirli bir saati yoktur. Ancak en
uygun olant sabah namaanl krldrktan sonra konulur.
Qocugun adtnt koyan kigi yyy abdest alrr. Qocufiu
kucafirna alarak yyy ezan okur. Ondan sonra saE
kulafrna tig defa yanrndakilerin igitecefii yiikseklikte
sesle adtnt sriyler. yyy Kamet getirir ve yine tig defa
sol kula[tna adtnt sdyler. Uzun dmtirlii olsun diyerek
gocu[u annesine verir. Eskiden gocu[un admt koyana
bir pegkir (havlu) hediye verilirdi. Gtiniimtizde daha
btiyiik hediyeler verilir. Ondan sonra belediyeye
yazdrcir.

Geline Ktna Yakma Ttireni

 Krz evinde Sah gunti akgamr krna gecesi
yaprlrr. Krna geceleri bir btiytik odada veya bodrumda
yaprlrrdr. Bizim orada bodruma, mapaza veya dam
denir. Maaza temizlenir. Qok eski zamanlarda krna
gecesi kadmlar, hzlar ellerinde gaz tenekelerine vura
vura tiirkiiler sdyleyip oynuyorlardr.
Kma gecesinin sonuna doEru gelinin ellerine
krna yakrlrr. Gelinin yUzU bir krrmrzr grep (kr"p)
bagdrttistiyle drttiliir. Elinin igine, parmaklanna ve
ayak parmaklanna lona yakrlrr. Krna gelirken ve
yakrlrrken krna tiirktisii sdylenir:

Yiiksek yiiksek tepelere / Ev kurmasmlar

Agn aqn memlekete I Knvermesinler...

Sonra krna gecesi hna ilfrhisiyle biter:

Ak bakrlar susuz kaldr

Ytiksek evler ltzsrz kaldr...

ihhi sdylenirken herkes dikkatle dinler.

Elbette anne ve yakmlannrn gdzlerinden yaglar akar.
Kuzusundan aynlmanln griryaqlandrr onlar. Hafiften
a[lanrr. Gelin de hafiften a[[ar. Bir yandan baba
evinde son gecelerin yaqandrfir htiztin dolu gdzyElan;
di[er yandan yeni bir yuva kurmanrn heyecan ve
seving gdzyaglarrdrrlar.

Dakr (Takr) T6reni

Eski dugilnlerde D A K I toreni garSamba

alqamt yapiltrdr. Dakrdan 6nce galgrlar kriyUn bir
ucundan baqlayarak dakrya gelecek olanlan toplarlar.

125
 Dakr, damadrn evinin dnUndeki bahgede
yaplJtrdt. Damat ve sa[drg yan yana, strtlannda farece
drtiilU ayakta dururlar. Yakrnlanndan segilmig EOz-
ciiler arkalannda durur. KOtU kigiler veya intikam
almak isteyenler firsattan istifade ederek damada zarar
verebilir. Mtizik galar. Elektrik gelinceye kadar,
ortahk magalonla (bir uzun sopanln ucuna ya[h ve
gazh bez sanlrr, megale) aydrnlatrlrrdr. itt< olarak
damadrn biiyiikleri damat ve safidrcrn 6nUne daktstnt
koyup gegerler. Sonra hazt bulunan misafirler
dakrdan gegerler. Damat tarafindan sonar gelinin
tarafi aynl bdyle siildle hiyerargi slraslna gdre
dakrlannr verirler. Sa!&g, damadrn yakrnlanndan ve
yaqrtlanndan bir delikanh segilir. Gdrevi dti[tin
esnasrnda damatla birlikte olmak ve dakrd a yamnda
durmaktrr.
Dakr bittifiinde, damadrn yakrnlanndan biri
kolundan tutarak ileri dofiru ytiriirler. Biraz ileride
arkadaglan tarafindan yere konmuq bakrra vurur.
Bakrnn igindeki su etrafa da[rlrr. Bu strada yag yere
basrp yrkrlmamasr igin gengler hemen damada sanltp
kucaklarlar. Damat da onlara bir miktar para verir.
Bunun anlamr, gelecek evlilik yagamtnda damadtn
iglerinin hep ileri ve su gibi gitsin, demektir.

Gelin Pindirme @indirme) Tdreni

Dii[iiniin sonuna do[ru gelini alaydan igeri

grittiriirler. igerde annesi, babanne, ananne ve
kardeglerine sanlarak aynldrktan sonra drgan gkar.
Drganda gelinin dedesi bagta olmak iizere babast,
amca, dayr kardegleri ve difier yakrnlan krbleye
(grineye) karqr srra olurlar. Stradan ellerini tiper ve

126
yaqhlara sanhp a[lar. Bu vedalagmada yakrnlan
geline hediye olarak para verirler, gelin de onlara
anmahk olarak kendi elleriyle igledi[i mendiller verir.
imam veya bir yagh tarafindan okunan duadan sonra
gelin arabaya bindirilir. Qalgrlann galdrgr gelin
ttirktisti egli[inde gelin arabasr bahgeden drgan grkar.
Evlilifiin su gibi gitmesi ve su gibi temiz olmasr
dile[iyle gelin arabasrnrn ardrndan su driktiltir. Kciyiin
gengleri arabanrn 6ntinde, galgrlann ardrnda yerlerini
alrlar ve gelin arabasr kriytin drgrna grkmcaya kadar
ydnetimi ellerinde tutarlar.
Gelin ahcrlar kdytin drgrna grktrklarrnda
galgrlar da bir arabaya binerek damadrn evine do[ru
yola koyulurlar.

Damat Tarafindan Gelini Kargrlama Tdreni

Krz evinde dti$tin devam ederken damat evde,

kdytinde durur. Gelinin gelmesini beklerdi. Gtintimtiz-
deki gibi giivey (damat) hemen gelinin yanrna otur-
ma[r akrldan bile gegiremezdi.
Gelin altctlar, damadm kdyiintin kenanna
geldi[inde yine 6gd[l 6nde, galgrlar, gengler ve gelin
arabasr sra olurlar. Kdytin giriginde damat sa[drgrn
egli[inde, araba iizerinde gelini kargrlamaya gelir.
Gelin ve damat birbirlerini kargrdan gdriirler. Qok eski
zamanlarda damat ve gelin birbirlerini ilk defa bu
kargrlagmada gdrtiyorlardr. q[nkii nigan anababalar
tarafindan yapr I rr o$l an v e ltz tanr g mryorl ardr.
Gelini kargrlama nasrl olurdu. Erkeklerden biri
damadm fesini geline gdttirtir. Gelin de, fesin igine
damat ve safidrca birer iglemeli mendil koyar ve geri
gevirir. Hediyeyi alan damat arabayr k<iye dofiru

127'.
gevirip hrzla oradan uzaklagr. Bu srrada gocuklar
damadtn arkasrndan taq, topag firlatrrlar. Damat avct
ttife[iyle havaya birkag el srkar. Kdylti gelin ahcrlann
geldi[ini anlar.

Gelin indirme Tdreni

Gelin arabasr igeri girdi[inde, gelinin araba-

dan inmesi igin kayrn peder (kaynata) inmelik olarak
bir kuzu veya kog verece[ine sdz verir ve gelin
arabadan iner. Damadrn akrabalan krbleye karqr srra
olmug beklerler. Gelin hepsinin ellerini 6per kargrhkh
hediyeler verilir. Gelinin kafasrna bir tas bu[day
konulur ve o da krbleye ddner. Hoca tarafindan dua
okunduktan sonra tasrn igindeki taneler tavuklara
serpilir. Bu, btitiin 6mrti bereketli gegsin demektir.
Daha yeni zamanda geker serpilir. Bu srrada damat
gizli bir yerden geline bakar. Yengeleri gelini odastna
altrlar. igeride gelini Aeytz sandr{mm iizerinde
oturtulmt4 bir erkek gocuk karSilar. Yengelerin iste[i
tizere gelin gocufiu alarak sandrfir agar. Qocu[a hediye
verir. Bu tdre erkek gocu[u olsun temennisidir. Bazr
kdylerde ise aynmcrhk yaprlmaz. Sandr[rn tizerine
biri erkek biri hz olarak iki gocuk oturtulur. Hem hz
hem erkek gocufiu olsun anlamrna gelir. Bir siire
sonra yengeler gelini bahgeye gtkanrlar. Bir gezi
yaparlar. Damatla kargrlagrrlar, iki iig laf ederler.

Nikah Tdreni

Alqamleyin dini nikah kryrlrr. Kdytin imamt

veya bir hoca ve damadrn yakrnlan bir odaya top-
lantrlar. Damat aralanndadrr. Gelin ise damadrn yen-
geleriyle birlikte gelin odasrndadrlar. Gelinden sdzti
almak igin vekil olarak iig erkek kapr dntine kadar
yaklagrrlar. Gelin kapr arastndan tig defa "evet"
sdztinti sdyler. Erkeklerin yaruna ddnen vekiller
gelinden sdzti aldrklanna sdz verirler ve damadm da
aralannda bulundu[u erkeklerin dntinde hoca tara-
findan nikAh kryrlrr.
1950 yrllanndan sonra medeni nikdh zorunlu
oldu. Fakat pratikte hayata gegmesinde hayli bir
zaman aldt.

C. MEVSIMLTT TONBNTEN

1. Nevruz

Bul garistan Tiirklerinde, Nevruz bayramr yaklagtr-

[rnda temizlik yaprlrr. Toplanmrg gdpler yakrlrr. Safihkh
olsunlar diye gocuklar, kzlar ategin iisttinden atlarlar.
Nevruzun geldifii (daha do[rusu ilkyazrn geldiSi arulrr).
Artrk dopa uyanmaktadrr. Akbardak (kardelen) goktan
agmrgtr, sarrgi$demler agmak iizeredirler, Kelebekler
ugugmaya baglarlar. Nevruzda leylekler gelir. Muhabbet
arasmda "leylek ne demig: yin yirmiye varamam I ynz
otuza kalamam" sdzleri tekrarlarur. Do$a yegile btiriin-
me[e baglar. Bunlann hepsi newuzun geldifiinin igare-
tidir. Do[a uyandr[r gibi, insanlar da uyanma[a baqlar.
Yeni yrla hazrrhklar yapmapa baqlanrr. Kr igleri
hazrrhklan yaprlrr. Krg doksarunda (5 $ubat) sagaklardan
sular damlar ise " bu yrl fasulye iyi olacak" derler. Ytz
sabanr di;r,; Yitz on tarlaya kon, deyimleri tanmla
baShdrrlar. igini bilen i$e erken baqlar anlammdadr.
Sabanlar, pulluklar hazrlarur. Kogum hayvanlanrun
temizlifiine 6zen gdsterilir. Dr$ avluya toplanmrg olan

t29
hayvan gtibreleri arabaya doldurularak tarla igine yayrlrr.
Bulgarlar, (Prarva Prolet) adr altrnda Bahann ilk
gunii akqamr (21 mar1'r 22 marta bafilayan) salonda topla-
nrp garkrlar sdylerler, folklor oyunlan oynarlar ve sonunda
dans ederler. Tiirkler bu kutlamalara ancak son zaman-
larda katrlmafia baqladrlar.
Bulgaristan Tiirklerinde (Stinnilerde), yukanda
grirdiikl en bag ka btiytik tdrenl er y apimaz.
eri mi zd

2.Hrdrellez

Hrdrellez bahar bayramr olarak bilinir ve dzlemle

beklenir. Hrdrrellezin Birinci Giinii (6 Mayrs). Yazrn ilk
giiniidtir. Bulgaristan'da "Ederlez, Idreles, iderlez, Hrdr-
rellez" bigimleriyle siiylenir. Bu gtinde gu igler yaprlrr.
Hrdrrellez sabahtnrn ilk saatlerinde hava tahmini yaprlrr.
Rtizgar hangi ydnden ve hangi gugte eser ise biitiin yaz
daha gok o ydnde ve o gtigfe esmesi beklenir ve sdylenir.
Genel olarak havanrn bUttin yaz ya$murlu, gtinegli veya
bulutlu olacafir bu saatlerdeki durumuna ba[lanrr. Bundan
ba6ka ilk altr giiniin de havasr takip edilir. Her giiniin hava
durumun\ yM mevsiminin aylanna egit tutulur. (birinci
gtin hrdrelezden sonra birinci aya egit tutulur ve devamla
difier gtinler di[er aylara egitlenir). Bir nevi aylann hava
durumu belirlenmig olur. Dofiru grktrfir veya grkmadrfir
sriz olmaz. Daha sonra unutulur. Hrdrelez giinii, hizmet-
kdrlar (goban ve sr[rtmaglar) krra grkmazlar. Paralannt
toplarlar. Bu giin yeniden hizmekdrlar tutulur. Pazarhk
yaprlrr.
Hrdrelezi biiyiik dzlemle bekleyenler krzlardrr.
Biitiin Bulgaristan'da Tiirklerin yogun olarak yapadrk-
lan brilgelerde (Deliorman, Dobruca, Gerlova, Rodop-
lar) krzlar bu giine gok dnceden hazrrhk yaparlar.

130
Krzlardan biri arkadaglannr gezip onlardan ytiztih ktipe
gibi egyalarr toplarlar. Onlarr bir bakrnn igine koyar. Bir
a[acur alilna saklar. Htdrelez sabahr erken kalkarlar.
Saglannt yrkarlar. Saglanrun uglanndan birer tutam
keserler. Saglannrn uzrn olmasr ign onlarr bir giil
a[acrnrn dalma bafilarlar. O[leye do[ru ltzlar bir
haneye toplamrlar. Baktnn iginden koyduklan egyalart
birer birer grkarrlar. Qtkarmazdan 6nce mani ustasr bir
mani sriyler. Maniye g6re yorum yaprlrr. YUzUgU veya
kiipesi grkan hz evlenecek, niganlanacak, sevgili
bulacak vb. Yorumlar yaprlrr. Sakalaqrrlar. Ama bu
onlar igin bir umut kaprsrdrr. O umutla uzun siire
yagarlar. Sevgilisi gltzel, uzun boylu, okumug, zengin mi
olacak hep yorumlann arastndadrr.
Bundan sonra mahallenin ortasrnda bir a$aca
sahngag kurulur. Krzlar orada sallanrrlar. Krzlar birbir-
lerini sallarlar. Niganh olanlan niganltst erkek geng te
sallar. Burada heyecan doruktadrr. Her biri bir deli-
kanlmm onu sallamasrnl ister. Di[er bir krigede ktzlar
tahta atlarlar. Havada iken ellerini ayaklan arasrnda
gegirirler, marifetlerini gristerirler.
$umnu ve Razgradltlardan dinledi[ime ve
Hakkr Tezel'in "Razgrat" kitabrnda okuduSuma grire
Eskiden $umnu ve Razgad TUrkleri Hrdrellez Cumasr
E[lenceleri yapryorlardr. Hrdrellezin ilk cuma gunii
kasaba halkr toplanrr e[lenceye giderler. $umnu halkr
Krigkler'e, Razgradhlar Kovanhk ormanlanna giderler.
$arkr sdylenir, giirler okunur, halk oyunlan oynanlr.
Akgam tizere yine toplu halde kasabaya ddnerlerdi. Bu
gezileri Turan cemiyetleri tegkildtlandrnyorlardr.

$umnu ve Rozgrad halhrun 20. ytizyrhn

ortalannda kutladrklan Hrdrellez bayramlannr

'131
Fikriye Mehmedova ve Emine Halil'in makalesinde
de iglenmigtir.

3 . Hayvanbakrcrlar Giinii

Sosyalist ddnemde hrdrellezin birinci gunii (6

Mayrs) hayvanbakrcrlar veya goban gunii olarak
kutlanrrdr. Biittin hayvanbakrqlar kdy yakrnrnda bir ovaya
veya offnan kenanna toplanrrlar. Yemekten 6nce ktiyUn
ileri gelenleri tarafindan griniin anlamr ve 6nemi hakkrnda
konugma yaprlrr. Hayvanbakrcrlanrun gunii kutlanrr.
Hayvanbakrcrlar arasrndan baganlan olanlar ddtillen-
dirirler. Bundan sonra ovaya kurulmug olan sofralarda
yemekler yenir. Bu sofranrn yemekleri arasrnda kuzu
yeme[i (gevirme veya yahni) mutlaka olur. Kutlama garkr,
ttirkti ve genliklerle sona erer.

Nevruz ve Hrdrellez tizerine Bilimsel Qahgmolar

Nevruz ve Hrdrellez gelenekleriyle krsa olarak

tanrgtrktan sonra bu konu iizerine aragtrrmalar yapmrq
b i I i m ad aml an m tztn y e aragtr rma c;-y az-arlanmrzrn m ak a-
leleriyle tanrgmak yerine olur karusmdayrm.
Nevruz ve Hrdrellez iizenne Prof. Dr. Hayriye S.
Yenisoy'un yapln}r bilimsel araqtrrmayr" ve Cem dergisi
yayrn ydnetmeni orasttmact Ayhan Aydm'rz, Deliorrnan
Kazg,Jar kdyUnden Ali Liiffi Piro[lu'yla yaptr[r sriyleqiyi
sunuyorum.

BI]LGARiSTAN' DA I\'EVRUZ \rE IIIDRE LLEZ

GELEIYEI<LERi
33
Prof. Dr. Hayriye S. Yenisoy, "Bulgaristan'da Nevruz
ve Hrdrellez Gelenekleri", Makale, internet, 02.05.20 I 0.

132
 Prof. Dr. I{ayriye S. Yenisoy
internet Yaylnlarr, 02 Nlayrs 2010

Gelenekl e rimiz, ytizryr llar boyunca yaq atr lan ve geli gtiri I en
kiiltiiriimtiziin temelini olugturur.
Tiirk kiiltiiriintin olugmasrnda katkrsr olan bu iinenrli
gelenekler, kuqkusuz NEVRUZ ve HIDRELLEZ
gelenekleridir.

Konumuz, BULGARI STAN TURK ToPLULUcIIT..TUN

NEVRUZ VE HIDRELLEZANET VB
GELENEKLEniOIn. Amacrmz, Bulgaristan srnrrlarr
igerisinde Tiirk K[ltitutiniin bu ortak de[erlerinin bugiinkii
durumunu genel hatlanyla sergilemektir.

Kimi aragtrmacrlar Tiirklerin iki do[a bayramr oldu[unu

sriylerler: Nevruz ve }hdrellez. Bu iki astronomik
saptamaya grire ayarlandrklarrru bildirirlerl. Bu iki takvim,
giftgili[e ve hayvancrhga, kendilerinin yagam bigimlerine
gdre ayarlanmrgfir.

I\"EVRUZ

Son yrllarda, Ttirk Dtinyasrnda kutlanmakta olan Nevruz

Bayramrna iligkin birgok aragtrrma yaprldr. Nevruz
kelimesinin etimolojisi ve anlamr hakkrnda eserler
yayrnlandr2. Araqtrrmalar sonucu da Nevruzun Tiirklerde ta
Ergenekon'a dayanan eski bir gelenek oldu[u, Mart 2l 'e
rastladr[r, yeni giintin, yeni hayatrn baglangrcr anlamrna
geldi[i agrklandr. Bulgaristan'da da bu giizel yrlbagr
bayramr, Sultan Nevruz (Filibe bdlgesi ve Deliorman'rn bir
B<ilgesi), Nevruz @obruca) Nevris, Mevris (Dopu
Rodoplar) gibi bigimleriyle bilinir ve do[adaki
de[iqiklikl erle ilgilidir.

Sultan Nevruz Bulgaristan'da bir bayram olarak kutlanmasa

' 133
da, Nevruzla ilgili hafiralar hafizalardan silinmig depildir.
Bazr 6rfve f,detler bilinmektedir. Do[a yeni yrl igin
hazrrhktadrr: havalann rsrnmasr, karlann erimesi, bitkilerin
yeqermesi bir baglangrcr ifade etmektedir. Su boylannda
salkrm stipiitler tomurcuklannr patlatmrglardrr.
Akgabardaklar*, sarr gi[demler bahan miij delemektedir.
Gdgebe kuglar ve dzellikle krrlangrglar, gdkyiiztiniin
mavil i$inde gdriinmektedir. inanglara g<ire, Sultan Nevruz
gunii ytlanlar, gryanlar, kanncalar yer i.isttine grkar;
kel ebekl er ekinl i kl erde ugug maya bag I ar. <<<K<u<k<u<
<adryla bilinen <(<g<u(g<u<k< <k<ugu'o da geldi[i
haberini verir.
Bir ildhide gdyle deniyor:

"Sultan Nevruzda gelirsin.

U9 ellide gidersin,
Diine ddne 6ten <<<k<u<k<u( ("(((K<rci<gim, Fi I ibe)
!

Leyle[e sormuglar: Ne zaman geleceksin? Leylek de,

"Yiiz yirmide gelemem, ytu oiuakalamam "

Cevabrnr vermig, yani Nevruz giinlerinde gelecefini

gtir. @r g dubak, /Yasenovets/, Nasretti n /B isertsi/-
bi I dirmi
Razgrat).

Yeni yrl igin hazrrhkta olan do[a ile birlikte insanlar da

hazrrl k i ginded i rl er: sabanl ar, pullukl ar, ar abalar,
r

boyundurukl ar giizden gegi ri I ir. Tarlaya gr kma hazr rhklarr

yaprlrr. GUn ddniimtine gtire hareket edilir:

Giin sayrsr:
Yiiz,
Sabanr dtiz.
Ytiz on,
Tarlaya kon. (Yani artrk tarlaya gidilebilir)

'0. Deliorman'da bu kuga

((t<u<t(u<k<,< <d<e<nir.

134
Ytiz on bir,
Tarlada kompir. (Yani tarlada patates ekme hazrrhklanna
baglanabilir)
Yiiz yirmi.
Tarlayr dipirmi. (Yani topra$r si.irmek, kazmak gibi
hazrrhklar yaprlrr.)
(Krigim, Filibe. Bunun bir varyantr da: Nasrettin, Razgrat )

Yukanda sdylenenlerden agrkga giiriiliiyor ki, her ttirlii

hareket, her tiirlti ig, ilkyaz gUn ddntimtine ba[rmhdrrve
gtin ddniimiine gdre yaprhyor.

Tiirklerle yoEun b6lgelerin bazr kriylerinde Sultan Nevruz

Bayramtna iligkin kutlama idetlerini giiniimiizde de
hatrrlayanlar vardr. Do[u Rodoplann Krrcaali ktiylerinde
"Mart Dokuzu, Yumurta Gtinii, Hateg Gicesi" adryla da
bilinen Sultan Nevruz t6renleri, geceyle giindiiztin egit
oldu[u giin baglar ve birkag giin siirerdi. Bayram rincesi
evl er, avlular (haremler) temizlenir, yumurtal ar boyafi I rr,
biiytik ategler yakmak igin ormandan kuru gah, kuru yaprak
getirilerek ateglerin yakrlaca[r yerde yr[rn yaprlrrdr.
Bayram baglayrnca da kadrnlar o gtin gama$rr yrkamaz,
ellerine i[ne almazlardr. Erkekler de ig yapmazdr. Bayram
gtinii boyah yumurtalar tokugturulur + *'fr , ya[da krzartr I mr g
kolaglar (kulaglar) yenir, sa[hkh olmak igin yakrlan
ateglerin iistiinden atlarur, hayvanlar da ategten gegirilirdi
vb3. Deliorman'ln Bisertsi k6yiinde ise eskiden Sultan
Nevruz Bayrammdabazr kigilerin tiirlii hayvan krh[rna,
kryafetine gi rerek kity[ dol agtrklan, bazr yabancr lanri da
foto[raf gektikleri, hafi zalarda hayal meyal yaqamaktadrr4.
Filibe bdlgesi Tiirk yerlegim yerlerinde ateg yakma ddeti
yoktur, ancak "Mart Ategi" ifadesi kullanrlmaktadrr. Ateg
yakma ddetini bugtin de Bulgarlar siirdiirmektedir.

Zaman, Sultan Nevruza iliqkin bir srra 6rfve fldetlerimizden

birgok gey almrgsa da bunlardan birtakrmr genel itibariyle

135
ikinci Dtinya Savagrna kadar varh[rnr siirdiirebilmig,
1950'lerden bu yana ise gok gey unutulmug, daha do[rusu
komtinist rej im tarafindan unutturul mu$tur. Giiniimiizde
titede beride, tamamen kopuk bir hilde bazr/,anna
rastlamam n, inanglan mr zrn, 6rf ve ddetlerimizin en aprr
koqullarda dahi dayanrkhh[rnr gdstermektedir. Nevmz
konusunda 6zel aragtrrmalar yaprldr[rnda daha birgok 6rfve
idetleri mizi n gtin r gr firna grkarrlabil ece[i diigtincesindeyim.

HIDRELLEZ

Hrdrellez, rizlemle beklenen bir do[a bayramrdrr, bir bahar

bayramrdrr. Hrdrellez gelenekleri gUntmtizde de
Balkanlar'da yagamaktadrr.

Hrdrellez konusu Uzerinde tiirlti gahgmalar yaprldr[r,

de[erli eserler yazrldr[r bilinmelctedir. Bunlann bagrnda
Ahmet Yagar Ocak tarafindan "isl6m Tiirk inanglannda
Hrztr Yahut Hrzr ilyas Kultii" bagh[r altrnda yayrnlanmrg
deperli bir eser bulundu[unu hatrrlatmahyrmS. Burada
Hrzrr-ilyas kiiltiine iligkin gegitli gelenek ve gdreneklerin
yanrslra, sdz konusu kiiltiin kaynaklarrna do[ru inilerek,
Kur'an ve Hadislerden baqka, tarihi ve tasawufi, sdzlii ve
yazl/.r edebiyat gibi kaynaklar da incelenmig ve ilging
sonuglara vanlmr gtrr. Bununla birlikte, Hrdrellez kiiltiiniin
Tiirk-islim Toplumlan arastnda isldmiyetin kabuliiyle
baglamrq oldu[u sonucuna da vanlmamah, dtigiincesine
katrhyorum. Hrdrellez geleneklerinin baharrn geli giyle i lgil i
oldufiu dikkate ahnarak, bunlann isldmiyetten 6nce de var
ol dupu, geg itl i kaynakl ardan bi I inmekted i r. Zamanla, bahar
mevsimiyle ilgisi olan geleneklerih bile dini krhk igine
biirtnmiig olduklarr da bir gergelrtir. islimiyeti kabul
etmekle Hrdrellez gelenekleri de islimilegtiri I mi g, bunlara
birer dini mahiyet verilmigtir.

Hr drel lezi geg itl i kaynaklarrn ve ktiltiirl erin katr II mryla

136
olu$mu$ bir gelenek olarak gdrmemiz daha uygun olur
diigtinc es ine katrhyorum.

Hrdrel I ez, Bulgaristan'da "Ederlez, iderl e z, Htdr ellez,

bigimleriyle sdylenir. Halk arasmda yaygrnhk kazanmrg
inanglara g<ire, Htzrr ile ilyas kardegler yrlda bir defa beg
Mayrsr altr Mayrsa ba[layan gece kargrlagryorlarmrg. Hrzrr
karada, ilyas suda tehlikede bulunan iyi insanlann
yardrmrna kogarlarmrg. Bunun igin de karada olanlar Hlrlr
Aleyhtisselflm'a, suda, denizde olanlar da ilyas
Aleyhiisselam'a dua ederlermig. Zor durumlarda l:hzrr'rn
yetigmesi ve kurtarmasr inancr giintimtizde de gok yaygrndrr
ve bu inangla ba[lantrsr olan: "Hrzrr gibi yetigti", "Seni
Hrzn mr g6nderdi?" deyimleri halkrmwtarafndan srk srk
kullanrlmaktadrr.

Halk inanglanna g6re sene, yazvekrgtan ibarettir. Krg altr

ay,yu da altr ay si.irer. Yaz mevsimi Fhdrellezde baglar ve
yedi-sekiz Kasrm'da sona erer. Krg mevsimi de bu tarihte
baglar, Hrdrelleze kadar devam eder. Fhdrellez gi.inii de
Ofleye kadar krg, d[leden sonra dayazoldu[unu s<iylerler.

Hrdrel I ez geleneklerimizde biiyfik renkl il ik gdriilmektedir.

Her bcilgede kutlamalar ttirlti ttirlii olur. Aym zamanda da
ortak unsurlar da az depildir: Hrdrellezin belirli bir tarihte
(6 Mayrsta) kutlanmasr, sabahleyin giin do[madan kalkarak
krrlara, ormanlara grkrlmasr, genliklerin evden drganda
yegillikler iginde apaglar alilnda, su boylannda yaprlmasr,
sahncak sallanmak, grknk diinmek ve daha bir srra idetler
gelene[imizin ortak unsurlarmr olugtururlar.
Bunlardan banlan tizerinde losaca durahm.

Hrdrelleze bir hafta on gr.in kala, bu gqel bayrama

hazrrhklar baglar. Erkeklerin ve delikanhlann, kadrn ve
krzlann bu hazrrhklarda 6zel gdrevleri vardrr. Orne[in
Krigim'de Fhdrellezden bir hafta dnce cemaat toplarur, ddet

137
iizere tarlalann, (komgu kdy ve ormanhk aruziyle hudut
olan) srnrrlannr gezecek gruplan tespit eder. Buna "Slnrr
Gezme" denir. Srnrr gezme, giftginin topraktan bekledi[i
iiriinlerin doludan korunmasr, o yrhn bereketli bir yll olmasr
igin yaprlrr. Stntrlan dolagrrken higbir adtm duasrz atl/.maz.
Gruplar bUtiin srnrrlan dolagarak kdy veya kasaba arazisini
bir "daire" igine aldrktan sonra, birlegtikleri yerlerde dua
okuyarak kdye ddne rler. Razgrad'rn Dr gdubak kdyiinden
Bedriye Teyze'nin verdi[i bilgilere gdre ise Hrdrellezgiinii
kdy drgrna grkrlarak kurbanlar kesilir, dualar okunuyordu.
Eskiden bazr kdylerde ttirbeler, tekkeler, mezarhklar ziyaret
ediliyordu, bagka kdylerde mevlit okunuyordu.

Hrdrellezden Once her yerde temizlik yaprlrr, tiirlii tiirlii

yemekler haztrlantr. Dini bayramlarda oldupu gibi bu
bayram igin de l<tzlara fistanlar, aile efradrna ve krz
gocuklanna alh yeqilli yeni elbiseler dikilir.

Aralarrnda yagrt olan gengler toplanrr Hrdrellez kuzulan

safin alrr, bunlara krna vurulur. Hrdrellez giinti kriy drgrnda
krrlarda, bayrrlarda genlenecekleri yerleri tespit ederler,
genliklerin programrnt yaparlar.

Hrdrellez sabaht, sa[hkh olmak igin Krrcaali biilgesinde

Hrdrellez sttii igilir, iyi dileklerde bulunulur.

Giin do[madan yata[rndan kalkanlar g6[siine ya da bagrna

bir yeqillilq 9i9ek veya kiigiiciik bir yeqil dal takar. Sokak
kaprlan da tiirlii gigeklerden driilmiig kiigiik gelenkler veya
gigek demetleriyle siislenir. Krzlar ve o[lanlar (delikanhlar)
gizlice gidip sevgililerinin sokak kaptlanna gigek asarlar.

Hrdrellez gUnUne giftgiler, sene bagt derler. Tanm iglerinde

yardtmct olacak hi znetk6rl ar, s r[trtm agla4 gob anl ar
Hrdrellezde fufulur, bunlann Kasrma kadar sarf edecekleri
emeklerine kargrhk alacaklarr ticretler tespit edilir. O gun

138
 hayvanla. boyunduru[a kogmazlar. Btittin hayvanlar evde
dinlenir, iyice beslenir, doyurulur.

Hrdrellez genliklerinin en heyecanh anran, kzlann martaval

(martrval, mantufal ) grkarmalandr. Deliorman'da nigan
kovasma krrk tiirlii ot atarlar, genlikler bitince de kovadaki
sudan fuzlara dalrtrlrr. Ktzlar da bu suyu baglannr
yrkayacaklan suya katarlar. Filibe bdlgesinde bir orta
bi.iyiikliikte gdmlepin bir yanrna giizel bir krz simasr gizilir.
Qiimle[in igi su doldurulur" Marhrfal" igin toplanan ktiEtik
egyalan koyarlar, apzrnada biiytik bir gigek demeti
koyarlar. Ertesi giin ikindiden sonra Martufah giil altrndan
alarak dii[iinlerde gelini krnaya grkanr gibi krna gecesi
ttirktileri sOyleyerek lanaya grka,rlar. Bundan sonra her
egya mflni sdyleyerek gdmlekten grkanlrr.

Krrcaali bdlgesinde ise krzlar arife gtinti her sene

kalaylanan "Ildrellez Bakln'nl " alrrlar, krrlara grkarlar.
Yedi prnardan su doldurulur ve bakrrrn igine yedi ttirlu
gigek atarlar. Eve ddntince ev ev dolagarak "Martrvdl"
(kiipe, yiiziik, bilezik vb.) toplarlar. O gece Hrdrellez
bakrnru riteki bdlgelerde de oldu[u gibi, bir giil dibine
(delikanhla,n bulamayacapr bir yerde) saklarlar. Bakrrr
ertesi giin ikindiye kadar orada tutarlar. ikindiden sonra
martrvah grkanrlar.

Martaval grkarma, lszlannve kadrnlann m6ni

sdylemeleriyle baglar. Her grkanlan egya igin bir m6ni
sdylenir.

igte ilk sdylenen birkag mini :

Meni mdni man agar

Mani bilmeyen kagar
Gelin krzlar mdni sdyleyelim
Hangimiz iisti.in grkar

139
Mdni mdni martufal
Martufahn garh var
Bu mini kime grkarsa
Devlet ile bahtr var

Minici bagr mrsrn

Cevayir tagr mrsrn
Sana bir mini atsam
Gtinliinde (veya cebinde) tagrr mrsrn.

Hrdrellez mdnilerinde esas duygu sevdadrr, agktrr.

Gengl erin sevgil ilerine kavugma arzusu, kavugabilmel eri
igin gopu zamanttirlii engelleri yenebilmeleri anlafilr.
Bazen araya dtigmanlar, komgular, ana baba kangtr. Bazen
de hasretlik, gurbetlik, hastahk gibi olaylar aSrnlmalanna
neden olur. Martavaldan grkanlan her egyamn sahibine
sdylenen minide kavugmak umudu varsa, gengler buna
inantr ve bir yrl bu inangla yagar, bu umutla gdniil
avufurlar.

igte krsaca, Bulgaristan Tiirkleri Hrdrellez Bayramrnr b6yle

kutlarlar. Buna "giftgi bayramr" diyebiliriz, gtinkii giftginin
yagamrnda mevsim dnemlidir. Topraktan grkaraca[r verim
de kendisinin yrl boyu ekme[inin bol olup olmayaca[rnr
tayin eder. Hrdrellez Bayramr, o ytl giftginin topraktan
grkaraca[r tiriiniin bol olmasr igin bir dilek bayramrdrr.

Son yrllarda agrlan yeni ufuklar ve olanaklardan

yararlanarak Bulgaristan Ttirkleri, Nevruz ve Hrdrellezle
ilgili eski gelenek ve gdreneklerini yeniden canlandrracak,
ortak deperlerimizi korumak ve geliqtirmekle Ttirk
Diinyasr'nrn kiilttir geli gmesine katkrda bulunacaklardrr.

KAYNAKQA:
l. Bazain, L., Les Calendries Turcs Ausiens et medievaux -S.R.T
Universitet te Lille [ll,1974.

140
2. Qay, A., Ttirk Ergenokon Bayramr Nevruz, (il6veli beginci
baskr), Ankara 1993.
3. Bu konuda yrllar 6nce bazt bilgileri seksen yaqrnda Bahriye
Murat adrnda Krrcaalili bir kadrndan alm gtrm. Krrcaal i'nin
r

Tokatgrk Belediyesine bagh kOylerde bilinen "Yrlbagr" bayramlan

hakkrnda bk. Ahmet Tacemen, Bulgaristan Tiirkleri. Yrlbagr
Bayramlan ve Mdnileri, Adana 1991.
4. Bisertsi' de Sultan Nevruz.
5. Ocalq Ahmet YEar, isldm-TUrk inanglanndaHrzr yahut Hrzr
ilyas Kultti, Ankara 1985.
6. Yenisoy, Hayriye, Krigim'de Hrdrellez Mdnileri. Balkanlarda
Ttirk KUltiirii, Sayr 7,1993, sf. 14- 18.

Deliorman Nevilerinde Nevruz

(Kazgilar Ktiyiinde NEVRUZ)
Ayhan Aydrn
Cem dergisi yaym ydnetmeni aragfirmacr
Ayhan Aydtn'm, Deliorman Kazgrlar ktiytinden Ati
Liitfi Piro[lu'yla yaptr[r s0ylegiyi sunuyorum.3s

Nevruz (Yeni Yrl) Bulgaristan Ttirklerinde

Aviler araslnda goqkuyla kutlarur.
Nevruz Bayramr'nt biraz agar mrsrnrz?
2l MartNevruz Bayramr'nda, bizim Alevilere
gdre Krrklarda, musahibi olan canlar, gift baqrna krrk
yumurta kaynatr. Musahibi olmayanlar yirmiqer
yumurta pigirir. Qift baErna birer de kurban / iki ayakh
(horoz, tavulq hindi vb.y keserler. Cemevine toplarur-
lar. 6nce ak$am ibadeti olan cem yaprlr, g[tbanklar
okunur. ibadet sona erince Krrklar kutlamasrna gegilir.
Canlar cemevine getirdikleri yumurtalan bir yerde,
35
Bulgaristan Deliorman Bdlgesindeki inang Ve Ktiltiir
Yagamr Uzerine Ali Liitfi Pirofilu'yla l7-20Haziran200l
tarihinde, Razgrad/I(azgiar k<iytinde Ali, beyin evinde
yaprlmrgtrr.

141
kurbanlan da bagka bir yerde toplarlar. Krrklar bayra-
mrnrn kutlamasr igilecek demin niyazlamasryla baqlar.
Tiim taliplere birer fincan tilegtirilir. Baba daim
giilbankrnr akgamrn haynna geker. Ug sra, beg srra,
on iki srra... qigedeki varhfirn boyutlanna gdre igilir.
Deyigler sriylenir, yorumlar yaprlrr. Daim gtilban-
krndan sonra, hadrm, yumurtalann toplandr[r bUy[k
kaptan birkag yumurta, kurbanlann toplandrpr kaptan
bir tavuk alarak, Babaya gdtiiriir. Baba niyaz gtilban-
ktnt okur ve bdylece tiim yiyecekler niyazlanmrg olur.
Pegin olarak suda pigirilmiq tavuklar pargalanrr, her
talibin dntinde bulundurdu[u kaba koyularak, tileg-
tirilir. Yumurtalar da 6yle karde$ payl edilir. Yumur-
talann bir kapta, kurbanlarrn keza baqka bir kapta
toplanmast, Krklann simgesi olarak algtlarur. Yiyece-
[ini ortak kaba koyan her talip, Krrklara kangmtg olur.
Uleqimden sonra birer ikiger yumurta soyulur, ye-
nir...Bunlar da sona erince, Krrklar semahr drintiltir.
Aslrnda bunun bir dzellifii yoktur. Zal<t sazryla ba$ta,
ardtndan da Baba olmak iizere, tiim canlar art arda
dizilir ve semah edilir. Bu, Krrklar semahrdrr. Sonun-
da, Baba taliplere tarlalanna. ba[lanna, bahgelerine
giderek, huzurla gahgmalan igin "izin-iza" miisdde
verir. Ertesi giin hava iyi ise gocuklar krra grkarak
yegillik iginde safihk sa[lamhk igin tekerlenirler. Ateg
yakimaz. Bu bagka bir konu.
Nedir kdfiirler? Kdfiirleri ben de fazla bilmem
ama kdfiir gtinleri makas ele ahnmaz, ifine ele
ahnmaz, siit pigirilmez, elinize makas ahrsanrz haneye
yrlan gelirmig diye birtakrm inanglar var. igte bu
ytizden krifiir gtinleri dfileden sonra ige gidilir. Ateg
atlama meselesi; bunlar hep hayvancrltkla bafilantrh.
Hrdrelleze bir hafta varken Bulgarlar'tn Paskalya

142
bayramt ile birgiine rastlar. Hrdrelleze kargr Pazar
alqamr mutlaka ateg atlanrr; yedi yere ateg yakrlrr,
Beng, ya[h ve gocuklar ategten atlarlar, atlaya-
bildikleri kadar sa[hk igin. Safihk igin yedi yere ateg
yakrhyor ve yedi yerden atlanryor? En az ii9 kere
atlamalt bu yedi ategi. Ateg srindiirtildtikten sonra
biraz kiil ahp kaprlara hag diyorlar ama garpr igareti
yaparlar. Bilim adamlan hag dediler ve bunu Hrris-
tiyanhkla ba[ladrlar. $eytanlar hagtan da kagarlarmlg,
diye inang var. Onun igin bir hag yapryorlar, $eytanlar
kagsm diye, ktimes kaptlanna, ev kaprlarma. Ateg el
gakma[r ile yakrlrr, gakmak tagrrun tisttine kav
koyulur yaktlr, kibritle, sanayi iirtinti gakmakla
gakimaz, dofial ategle yakrlr, gUnkti do[al ateg insanr
yakmryor inanrgr vardr. Ateg sdndtikten sonra her
gocuk ve yaghlar da bir ocak segerler, orayl bir kapla
kaparlar ertesi sabah orada krsmetini ararlar, orada bir
hayvan izi varsa, gamurdan mutlaka bir hayvan
gegmigtir orada toprak kurumugtur bir iz buluyor
orada koyun izi mi veya bir hayvan izi mi her ne ise
yani bu benim losmetim bu koyundan veya bu inekten
deniyor. Giimiighane, $iran'dan bir inanrg var; insan-
lar belli stidleden insanlan rtiyasmda veya yolda
gcirdfigti zaman u[urlu veya ufiursuz sayarlar. Tiirk
kultiirii dedik ya, inanglar farkh boyutlanyla farkh
cofiraffalarda yagryor.
Sultan Nevruzun ikinci elemanr Nisan'm
sonunda yaprhyor, Anadolu'da bir giinde yaprhyor.
Hrdrellez ise; 6 Mayts Hdrellezin birinci gtinti nigan
yaparlar, maniler sdylenir, salmcak yaprlr, ikinci
gunti de vardtr fakat bu unutulmaya baglanryor;
burada begikli denir fakat onun gergek adr Krat'fir.
Krat orduyu temsil eden bir kadrn kafilesi fakat 6nde

143
giden bir kadrnrn kasnaktan bir geyler yaparlardr at
kogar gibi bir durum verirlerdi kadrn4 bu kafilenin ele
ba$r olarak geger, kafasrna fes koyarlar, en gtizel
entarileri o kadrna giydirirler ve giizel kadrn segerler.
En geride gengler onlarda kara yafimurluklar giyerleq
yiizlerini siyaha boyarlar, ellerindeki gubuklarla
insanlan gubuklarlar ama bunlann hepsi safihk igin o
ytizden kimse btkmaz, bdylece sokaklarda, erkeklerle
ellegirler orada kadrn artrk erke[in elini ripmeye
miisaade ediliyor. 6rne[in, sokakta bir erkek kafile-
sine rastlarlar. Krrat oyununu oynayan kafile, oyununu
yapar, begikli roliinde olan V,tz veya gelin, ttim
erkeklerle ellegir. Erkekler de Krrat kafilesine para
verirler. Kafilenin arkasrnda bir yaqh kadrn, saman
tagrmakta kullanrlan gubuktan driilmiig bir sepet alrr
onu kapar. Elinde bir maga ile Hrdrellez yapmaya
gelenleri "nallar". Ayafirnr sepetin iistiine basan kadrn,
erkek, gocuk vb. Arzu edenlerin ayak kaplarrna ma$a
ile hafiften vurur, "nallar". Bu safihk ve saplamhk igin
yaprlrr. Sdz konusu Krrat kafilesi, bir ordu simgeliyor.
Ben bunu Ergenekon Efsanesinde, demir dafilan
eriterek kendi vatanlanna kavugan Ttirk aqiretlerini ve
onlann verdifii savagrml simgeleyen bir bayram olarak
algrhyorum. Anadolu'da Nevruz bir giinde yapl-
hyorsa, Deliorman'da elemanlan, bdltimleri 40 veya
45 gtinde yaprhyor. Yani 40 giin 40 gece bayram
edilmesi meselesi. Eski Ttirk dininden kalan eleman-
lar Osmanh zamamnda, islflmiyet zamamnda hep
afilmaya gahgrlmrg. Ben 6yle bir sonuca vanyorum ki
Osmanh imparatorlufu zamanrnda Tiirk Bayramlan
yani Ttirklerin isldmiyet'i kabul etmeden 6nce
kutladrklan bayramlar yasak edimlig. Ben bunlan

144
gdrmedim, bilmiyorum fakat riyle bir sonuca van-
yorum.
Bulgarlann bir bayramr var gubat aylnln ikinci
haftasr, 14 gubat'a rastltyor, ba[crlar gtinti. Ba[crlar
gtintintin Hrristiyanhk'la higbir ilgisi yok, Bulgarlar
gelmeden 6nce bagka bir soy ve boylann bayramt
imig, fakat o soy ve boylar ile yagamrg Bulgarlar o
bayramr almrglar ve saygrlan var bu bayrama. Ttirkler
islimiyet'i kabul ettikten sonra eski dinlerinden
kalanlan unuttular. Halbuki isldmiyet'i kabul etti$
giine kadar TtirklUEU ayakta tutan da eski dindir,
onlara da saygr duymak gerek.

4. Qifidem Toplama

ilkbahar geldi[inde ormanla rrmrzda 9i fidem 9i9e[i

agar. Ttirklerin yagadrklan kdylerin gevresinde hemen
hemen hepsinde ormanlar vardrr.
ilk bahar geldi[inde okul idaresi bir gtinii rizel
gifidem toplamak igin ayarlar. Okul avlusuna toplanmrg
olan ri[rencilerin kargrsrnda mtidiir veya O[retmenlerden
biri do[a hakkrnda, do[nam giizellikleri hakkrnda, do[ayr
koruma hakkrnda krsa bir konugmadan sonra sabrrszhkla
hareket etmeyi bekleyen ci$renciler ornanln yolunu
tutarlar. $arkr sdylerler. Ormana vardrklannda ormanrn
iginde da[olrrlar. Her biri garlann veya kazalarn altrndaki
san mum gibi yanan gipdemleri toplarlar. Fazla gigdem
toplayanlanar krskag yaparlar. Bir kahca gubufiu ikiye
yararlar. Bir tarafi yanlmadan kalrr. Qifidemleri kcikleri
igeri gigekteri drga gelmek iizere dizerler. Ogte tistti temiz
havada yemek yerler. ikindiden sonra kdye ddnerler.
Elerinde gifidemler dillerinde garkrlar sciyleyerek koy igin
gegerler.
 5. Lazaruvane (Naz6ri)

Lazanlane (Nazdri) bahar bereket tdrenidir. Bu

bayram Deliorman ve Dobruca'da ya$ayan Hristiyan
Ttirkl er (G agavuzl ar) tarafindan kutlanrr.
Hristiyanlar krz gocuklan tarafindan Paskalya
Bayramrna bir haft kala her yrl kutlanrr. Bulgaristan'rn
Dobrig ve Varna illerinde ya$ayan 7, 8 yaqlarrnda Gaga-
uzlann krz gocuklan36 oynarlar. (intrnette ise 16 yagrndan
yukan 14 krz taraftndan oynanlr, diye yazrlrr)37. Aziz
Lazar giin'jnde ev ev gezip ttirkti sdylerler. Gelin alayr
olugtururlar. Oynarlar. Bu oyun Ttirk gocuklan tarafindan
oynanmaz ve adrna Nazdri derler. Tiirk kdylerine drgan-
dan gelen bir veya iki Hristiyankrz (yanlannda bir erkek)
gelirler ve kdylerimizde galgr eglifiinde ellerinde dariyeler
(higUk dans dawlu) galarak meydanda oynarlar. Halkrmrz
bunlan seyrederler fakat oyuna katrlmazlar. Oynayanlara
hediye olarak yumurta, bufiday, mlslr, ceviz, varsa meyve
vb. verilir.

Lazari Ttirktisti.

Gittim gittim dala kondum. LazaiLazari.

Dal da bana emig verdi. LazariLazai.
Ben emigi gdke verdim. LazariLazari.
Gdkta bana yaamur verdi. Lazari Lazari.
Ben yaamuru ere verdim. LazanLazan.

'u. Atanas Manov, Gagauzlar (Hristiyan Tiirkler),

Ttirkgeye geviren M, T. Acaro$lu, Ti.irk tarih Kurumu, s.
98.
". :/uAun e\vn, JIa ra pyn arre - 6lrrapcrn o6rq ai:r
(Uikipediya, Bulgar gelenepi - Lazar kutlamasr)

146
 Er de bana gimen verdi. LazariLazari.
Ben gimeni koyuna verdim LazariLazari.
Koyun bana kuzu verdi3E.

6. Do[antn Uyanmaslna Baph Gelenekler

ve Tdrenler

ilkbahar yaklagtr[rnda, do[anrn krg uykusundan

uyanmasrnr insammz trirenlerle kutlamaktadrr. Onlardan
bazl/,arr;
Bafr Kesmek. 14 gubatta Ba[ kesme tdreni yaprlrr.
Bulgar komqulan $arap testileriyle ba$a gidilir ve bafi
kesilir. Ondan sonra $arap igmefie otururlar. Bu trirende
$arap igmek Ttirklerde yoktur. Tiirkler birkag komgu
toplanrp bagr keserler ytlm bolluk iginde gegmesi igin dua
ederler.
ittcOoharda afiaglann kurumug dallan testereyle
kesilir. Bunu her aile yapar. Kesilmig dallar bir yere
toplanrr ve ateq yakrlrr. Qocuklar ategin gevresinde
oynarlar, bazian tizerinden atiarlar. Fakat ategin
tizerinden mutlaka atlamak gibi kabul edilmig zorunlulu[u
yoktur.
Martenigka. Yine illcyaz yakla^gtl[mda mart aytn
birinden itibaren gengler yakalanna ve dnlerine
martenigka takarlar. Martenigka, biri beyaz difieri ktrmtzt
bir yere ba[h iki ktiguk piiskiilden ibarettir. Bu gelenek
gok eskiden beri Bulgarlar arastnda yaygrndrr. Tiirkler son
zamanda takmaya bagladrlar. Anlatrlan efsaneye grire,
ilkbulgarlann cinderi Asparuh hamile olan egini gadrrda
brrakmrg. Kendisi sava$ meydaruna gitmig. Haberi

38.
"Ttirkiye Drgrndaki Ttirk Edebiyatr Antolojisi", sayfa
234.

147
getirecek olan askerle aralannda anlaqma yapmrglar.
Qocuk do[du[unda erkek olursa beyaz bayrak krz olursa
krrmrzr bayrak takarak haberi getirmesini emretmig. ikiz
gocuklarr olmug. Biri erkek di[eri hz imig. Haberci
(asker) elinde birbirine bafih beyaz ve krmrzr bayrakla
gelmig.
21 martr 22 Marta baSlayan gecede Bulgar
komgulan bir salonda toplanrr genlikler yaparlar. Tiirkler
bu toplantrlara 1960 yrllarrmdan sonra katrlma[a
baqladrlar

7. Yeni Dofian Kuzularla itgiti Gelenekler

ilk baharda koyunlar kuzulama[a baqlarlar. Qoban

iki koltulunun altln a yeni dofimug l<uzilan alr. eobanm
arkasrnda da kuzulann analarr ve meee sesleriyle k6y
iginden gegerler. Kargr gelenler "Bunlar kimin kuzusu"
sorusunu sormadan gegmezler. Qoban kuzularr sahibine
teslim eder. Odtiltinti (bahgiqini) alrr.

8. Yafimur Duasr

Kurak gegen yaz aylannda Ya[mur Duasr yaprlrr.

Cami odasrnda ahnan karara gcire ig bciltmii yaprlrr. Bir
prnar veya gdlctik yanlna toplanarak yafimur duasr
gergeklegir. Biittin gtin dua edilerek geger. Mehmet
Ozgiir'den aldrfirm bilgilere gore bazr kdylerde aynr yerde
Miisltimanlar ve Hristiyanlar yapmur duasr yaparlardr.
Mtisliimanlara hoca vaaz eder, 6btr tarafta da papaz
Hristiyanlara vaaz eder. A[magkdylU Kahri Durak da
araqtrrmalannda aynr konuya rastlamrgtrr. Ahmagkdytin
Bulgar dfiretmeninin giinliik defterinde de Miisliimanlar
ile Hristiyanlann bir arada Yafimur Duasr yaptrklannr

148
yazilfirm bizlere bildirmektedir. Kalaba Hristiyan
olmayan kdylerde Hristiyan komgular toplu sofra igin para
verirler. Yafimur duasrndan sonra toplu sofralarda yemek
yenir. Yafimur duasmda gocuklan a[latmak igin hafifge
tslarlar. Gdzyagr ya[mur getirir, denir. (Qukurova
Ydriiklerinde ise derenin bir tarafina koyun difier tarafina
da kuzusu brrakrlrr, ko1run ile kuzu melegir diye yazryor,
Erman Artun).

9. OraSaBaglama Tdreni

Eskiden tarlasr gok olanlar orakgr toplarlardr.

Ora[a bagladrktan (orak bigmeye) bir stire sonra ara
verilir. Orakgrlar ve demet ba[layrcrlar bir araya
toplanrrlar. Demet ba[layan kigi bir demet bu[day alarak
orada bulunan tarla sahibine gider ve "tirtintin miibarek
(miibarek) ve bereketli olsun, ALLAH bol tiriin versin"
deyip demeti tarla sahibine verir. Tarla sahibi de tegekktir
ederek demetgiye hediyesini verir. Aynr triren tanm
koperatifleri kurulduktan sonra da devam etti. Demet,
Tanm Kooperafifi bagkanrna verilir. Elbette demetgiye
bahgiq verilir. Elle orak bigme sona erip bigerddverlerle
orak bigme zamanrnda aynl tdren yine devam etti.
Bigerddverler bir bloka (ekinli[e) toplanrrlar. Kooperatif
baqkanrn konugmasmdan sonra bigerddvercilere OdUl
verilir ve bigerdriverler toptan orak bigmeye baglarlar.

10. Sayacrlar

Glj.z aylannda, mrsrrlar soyulduktan sonra, biittin

tanm tirtinlerinin toplanrp ambara ve kilere konuldufiunda
sayacilar gezme[e baglar.. Bereket tdrenlerinden
Sayacilar toreni en son yaprlanrdrr. Bir nevi "kriy seyirlik

149
o5runlanndan" sayrlabilir. Gengler tarafindan yaprlrr.
Kdyliintin biitiin yrl boyunca goluk gocufiu, egi, yaghsr ve
genciyle gahgarak el, Edz, beyin eme[inin bereketli
olmastnt temennide bulunurlar, kutlarlar. Deliorman'ln
dofiusunda, Do[u Koca Balkan ve Delikamgr boyu
kdylerinde camal veya camalcr, denir3e.
Mahalle gengleri odalara toplanarak saya gezmek
igin hazrrhklan yaparlar. Ertesi akgamr hava karardrfirnda
gengler bellerine ganlan takmrg, iistlerine kegi derisini
giyim gibi ba[larlar. Aralanndan krvrak oyunlanyla
bilinenlerden biri T e k e, di[er bir veya iki geng de g e p i
$ veya difier adryla A y I e olurlar. Srra srra her haneye
girerler. Kaprdan igeri girdiklerinde sayacrlann reisi
yiiksek sesle gu mrsralan sdyler:

Sayacr geldi duydunuz mu?

Sel6m veedi (verdi) aldrnrz mr?
Bu saya kimin sayasr?
Agalaa (a[alar), beyler (beyler) sayasr.
(Veya Rumeli sayasl da
derler)
Srra srra gotuklar
Hu deyin gocuklar!
/ Bir afrtzdan HUU bafitnrlar /.

Agilry tekerlemesinden sonra difrer dizeler

(tekerlemeler) ardt ardtna sralarur.

Taalada (Tarlada) pulu[un iglesin

3e.
Kaynak kigiler: Varna ili Hallagh kdyiinde Halil Yrlmaz,
Burgaz ili Dobromir kdytinden 6mer gen vb.

150
Dayamada biigirin (beygirin) kignesin
ALLAH sana istediklerini veesin (versin)
Hu deyin gocuklar HUU.

Ev sahibine ovgii dolu ve temenni sdzlerinden

sonra, gergek amaglanru ag*l$a getiren tekerleme
soylenir.

Ayge'ye saktz parasl

Qepiqe tuz parasr
Genglere de hayrr parasl
Hu deyin gocuklar, HUU.

Ardrndan Ay$e dnde teke arkasrnda avlunun

iginde kogarak, nplayarak, dolaqrlar. Teke dntindeki
gepiqi (Ane) tutma[a gahgrr. Qanlar 6terler. Hane halkr
gece, misafirleri pencerelerden seyrederler. $akalar
yaparlar. Sonunda hanenin reisi drgan grkar, mlsr diirge-
sinden kopanp nusr verir. Quvallanna mlslr, bu[day
koyar gdnderir. Quvah tagryan kigiler ve koruyucularr
guvaldan ayrimazlar.
Sayacrlar topladrklan mtstrlan ve bu[daylan o
gece gidip i.iztim, helv4 lokum ahp geceyi odada
genliklerle gegirirler. Sayacrlar kendi kdylerinden bagka
kdylere de giderler. Fakat eski zamanlarda k6yler arasmda
bagka sayactlarla kargrlagtrklannda kavgalar grkarmrg.
Acrkh olaylar oluyormug.
Deliorman'tn gevresindeki ydrelerde de sayacrlar
gezer. Qok az farkla tdre ayrusrdr. Orn. Gerlova
ydresinde Aygele "almah kadrn, dolmah kadrn " derler.
Sayact reisinin sdyledi[i giir Deliorman'da oldu[u gibi
baqlar.

151
 Sayao geldi duydunuz mu?
Sel6m verdi aldrntz mr?

mtsral artndan s onra de{iS ir.

Uyan amca uyan!

Cevizguvaltna dayan!

mtsralanyla sona erer.

Almah kadrn oynarken de

Pazaravaramadtm
Mes pabrg alamadtm
De kadrn de
Oyna kadrn oynaaa
diyerek bir arttzdan
soylerlerao.

D. YENi EV TORENLERi

Temel Atma Ttireni

Yeni yaprlacak olan evin yaptlmastna

baglamadan 6nce kurban kesilir. E[er bu yaprlmazsa
mutlaka ustalara yemek verilir. Baq usta hayrrh ufiurlu
olsun dedikten sonra besmele gekerek temel atma$a
. baglar.
Evin ingastna gegilir. Qahgmalar 6 ay VEYA
bir sene siirer.
a0
Htiseyin Dallt, "Kuzeydo[u Bulgaristan Ttirk A[rzlan
Uzerine Aragtrrma", sayfa 31.

152
 Qatryr Kapama Tdreni

Qatmm kapanmasr yaklaqtr[rnda ev sahibi

ustalara bir bohga ve birkag metre basma verir. Baq
usta bohgarun gcimlefiini ve basmayr gatrnrn direfiine
ba[layrp yeni ev duasmr sriyler. Qatrdaki basmayr
griren ve duayr igiten komgular da basma, pegkir
getirirler ve ev duasrrun sriylenmesini beklerler. Kriylii
merakla bu trireni seyreder.
Deliorman'da gatryr kapama duasrnrn metnial

Sesleyin ustalar / Dinleyin komgular

Qorbacrdan bir hediye geldi / Ustalan
sevindirdi
ALLAH DA onu sevindirsin.

Hani Alii, hani Velii / Habibi Necattrr

ustalann piri
Besmeleyle baqladrk bu binaya I 25 gtinde
geldi meydana

Ustaya ra[bet / l<alfay a kuwet

Qrraklara sopa deSnek / Getirene bereket
Getirmeyene de bereket / ille de getirene
berekeeet

Tarlalan dize kadar stirmeli

Kdyleri kasabalan baqtan baga dizmelii
o'. qatryr kapama tiirenindeki sriylenen
sdzler Hamit
Usta,ibrahim Ktiseoglu ve Siileyman imamoSlu'nun
yardrmlanyla kaleme aldrm.

.153
 Tarlada pullufiun iglesin / Krrda koyunlann
krqlasrn
(veya - ahrrda beygirin kignesin de denir.)
ALLAH O'na uzun rimtir ba[rglasrn

Bu sonunki mrsra kigiye gdre defiigir.

- ALLAH O'na
Yaghlara yukarrda grirdti[iimiiz gibi
uzun rimtir bafirglasrn; evlenecek oSlu olana
"ALLAH ona kara gdzlti kara kagh bir gelin
bafirglasrn"; evlenecek ktzt olana - "ALIAH ona
gahgkan bir giivee (damat) bafirglasrn" denir.

Yeni Eve Yerlegme Trireni

Ev Bittikten Sonra Yeni Eve Tagrnma Tdreni

yaprlrr. Yeni evine yerlegen ev sahibi eskiden
komqulan toplar ve kuran okurlardr. Son zamanlarda
mevlit okunur ve yemek ziyafeti verilir. Gtintimiizde
yeni ev sahibi olana hediyeler gdtiirtiliir. Eskiden uzak
kdylerden gelen akrabalar hediyeler getiriyorlardr.
Komgular ise yukarrda gdrdiifiiimtiz gatryr kapama
zamanrnda getirdikleri hediyeden baqka hediye
getirmezlerdi. Fakat, yaplnm yaprlmast esnastnda
yardrm ederler. Tag tagrrlar, gattyt kapamada yardrm
ederler, bilhassa mahallenin kadrnlan yeni evi birlikte
srvarlar. Bu da ev sahibini, hediye getirmekten daha
gok memnun eder.

E. nCiliw BAGLI GELENEK, G6RENET<

VE ToRENLER

l. Eski Mekteplerde Tdrenler

1il
 E[itime ba[h tdrenlerde halk seve seve yardrmda
bulunur. Buna ba[h olarak e[itime ba[tr (okul trirenlerini)
hatrrlayahm.
ilkten eski okullarda (din egitimi a[rrhkh) yaprlan
tdrenlerle baglayahm. Bildi[imiz gibi bu tdrenler totaliter
drinemde yaplamazlardr. $imdi yeniden yaprlmaya
bagladrrlar.
Qocuk ebgete g*nfimda evde anababasl ve
komgular hediye verirler. Anababa gocu[unun ebgete
grktr[rnr gurula sriyler. Kuranr Kerimi bitirdi[in de hatim
duas yapiltr. Buna kdyliintin buyiik bir krsmr katrlrr.
Qocuk veya gocuklar ayet okurlar. Hoca tarafindan duasr
yaprlrr. Qocu[a hediyeler verilir. Vakti hali olanlar
kahhmcrlara yemek verirler. Difierleri ise duaya
katrlanlara tath ve qerbet ikram ederler.
O[renciler her gtin okuldan grktrklannda amin
s oyl eyer ek evl erine giderlerdi.
Mellecim gezmek. Yrl sonunda dfirenciler amin
sriyleyerek, okul qarkrlan sciyleyerek k6yU ve komgu
kciyleri gezerler.
Yrl sonunda k6yl[ toplanrr ve okul sonunda
mezuniyet trireninde kriylUntin yardrmda bulunmasma
plan kabul ederler. Mezuniyet giinti dgrenciler garkr
sdylerler giirler okurlar. Bu tdren eskiden de vardr gimdi
de vardrr. Btittin veliler ve halk bu trirene katrlrr.

2. Yeni ZamandaYaprlan Okul Trirenleri

Gtintimtizdeki Yeni T1renler Okullar agrlrken,

dgrencilerin hepsi okul dntne toplanrrlar. Srra olurlar.
gkol mtidUrti yeni yrhn agrhpr vesiyle konugma yapar.
Ofirenci koro kolektifleri garkrlar sriyler. Bu agrhg
trireninde okula yeni bagl ayaurt birinci srruf d[rencileri igin

155
6zel pro[ram haztlant Onlar ilk slraya dizilirler.
O[retmenin konugmastndan sonra veliler adtna bir anne
konugur. Hepsine ktigiik hediyeler verilir. ilk olarak okula
onlar girer. Osretmenin eqli[inde btittin okulun odalannt
gezerler. Her srnrf odast ve odalar hakkrnda 6[retmen
bilgi verir.
Ders yrh yanstnda Birinci smtf d[rencileri
okumayr ye yazrnayr dprendikten sonra velilerin dniinde
6zel gdsteri yaprlrr.
Yil Sonu Toreni. Yrl sonun biiytik hazrrhklar
yaprlrr. Biittin halkrn Oniinde kutlanrr. Okul mUdUrti
tarafindan baqarr hakkrnda rapor okunur. Okul kolektiflei
garkr sriylerler ve gdsteri yaparlar. Okuldan mezun olan
dprencilerin diplomalan btittin halkrn dniinde verilir.
Yiiksek baganh olanlar kitap ve bagka hediyelerle
ridiillendirilirler. Difier O[rencilerin karneleri smtflannda
veri I ir. B agan h ri[renci ler kitapla 6diil lendiril ir.

F. ASKERE, GURBETE VE MUHACin 1C6qMEI.t)

ucunreuA vE KAR$ILAMA GELENEKLERI
VE T6RENLERi

Askere U$urlama (Gdnderme) ve Kargtlama

Eskiden Bulgaristan Tiirklerinde askere gidenler

gengler igin basit bir gcinderrne yapllrrdr.. Annesi ofiluna
kalrn gorap, igdonu iggdmlek haztlar ve yanlna koyar. Bir
akgam dncesinde aile ve yakrn akrabalan toplamr muhab-
bet edilirdi. Askerlikten gelmig olanlar yeni askere tavsiye
verirler. Komutanlannt dinlemesini, egyalannt koruma-
slnl, arkadaglanyla iyi geginmelerini tavsiye ederler.
Sabah oldu$unda yeni asker aile btiyiiklerinin ellerini
kiigiiklerde askerin ellerinin 6piip yola grkardr.

156
 1965 yrllanndan sonra rejimin, idarecilerin tegviki
iizerine "novobranska veger" adr altrnda trirenler yaprl-
mafia baplandr. Tdrenler askere gitmenin bir hafta 6n-
cesinde bir salonda yapilr. Genelde bu trirenler okuma evi
veya genglik saraylan salonlannda yaprlrrlar. Aile,
akrabalar hatta buttin kdylu tdrene davet edilir ve
katrlrrlar. Yemek yenir. $arkr, ttirkti sciylenir. Trirenin
sonuna dofiru yeni asker arkadaqlarryla birlikte davetlileri
gezerek ellerini stkar. Davetliler de iyi askerlikler
temennilerinde bulunurlar. Bu srada askerin boynunda
iple bir latrana takrhdrr. Ara stra bu lahanadan yemesi igin
sesler ytikselir. Bunun anlamt: acemi askerin korkak ne
yapacafirnr bilmeyen tavgana benzetmektir. Davetliler
yeni askere bizi unutma, srkga srkga mektup yaz gibi
srizler sdyleyerek "mektup parasl" adr altrnda harghk
verirler.
Terhis olduHan sonra evine ddnen askeri,
evdekilere miizde (m[jde) veren kigiye hediyesi verilir.
E[er asker evli ise egi gevre (iglemeli mendil) veya bohga
bile verir

Gurbete U[urlama (Grinderme) ve Kargrlama

Bulgaristan Ttirklerinde gurbete grinderme

pek fazla yoktur. Drg tilkelere gurbete gdnderme hig
yoktu desek do[ru olur. Avrupa'ya gahqmaya gidenler
1990 yrhndan sonra Bulgaristan'rn Avrupa Birlifiine
girmesiyle baqladr. 1990 yrhndan sonra ig yerleri
kapandr. Bulgaristan'rn gengleri Avrupa yolunu
tuttular. Bazr verilere grire bir milyondan fazla geng
Avrupa'da gahgmaktadrrlar. Bunlar arasmda Ttirkler
de vardr. Eskiden gurbete gidenler Rodoplar'dan
kuzey Bulgarirstan'a gidenler vardr. Rodoplarda

157
ya;am qartlan daha krsrth oldu[u igin Kuzey Bulga-
ristan' a ttittin iqlemeye gidiyorlardr. ilkbaharda kOyle-
rinden iki-Ug hane anlagarak Kuzey Bulgaristan'ln
dnceden tespit ettikleri bir kdytine gidiyorlardr. Ku-
zeyde Tiirk kdylerine yerlegiyorlardr. Her kciyde bir,
iki hane gurbetgi oluyordu. Gitmesinden bir giin
cinceki alqam konu-komgu gurbetginin evinde topla-
ntrlardr. Gurbetginin gidece[i bdlgede kendi gurbet-
gisi olanlar, yeni gidene onlara iletilmek iizere
mektup, hediye verirler veya haber gdnderirlerdi. GUz
mevsiminde ttittinler satrldr[rnda (devlet tarafindan
safi n almtyorlardr) gurbetgiler ktiylerine ddniiyorlardr.
Akgam oldu[unda konu-kom$u hog geldine gelirler.
Kuzeyde hayatr sorarlar. Yazr nastl gegirdikleri iize-
rine konuqmalar baqlardr.

Macrr (Muhacir, G69men) UG(IRLAMA

Bizde nedense Mactr (Muhacir) UCUnfe-

MA yerine MACIR GEQIRME denir. Gdgmenlik
Bulgaristan Ttirktiniin yakasr hig btrakmamtgtr. Her
on yrlda bir gcigmenlik olur her kdyden halkrn bir
krsmr 969 eder. Bir krsmr Bulgar getelerinin baskrlan
yiiziinden, difier bir krsmr dini ve milli gelenek ve
gdreneklerini serbestge yerine getiremediklerinden
dolayr 969 ediyorlardt. Onceden 969 etmig o[lu veya
krzr yanrna g69 edenler de vardtr. 1989 yrhnda oldu[u
g09te de 350 bin kigi iki ay zarfnda 969 ettiler. GdE
eden kigilere komgulan, dnceden egyalannt toplamak,
sandtklara ve bawllara yerlegtirmek igin yardtm
ederler. 1951 gdgiinde egyalannr liste yaprhyordu.
Bunlara okuma yazrna bilenler yardtm ediyorlardr.
G6ge gtkmazdan bir, iki giin 6nce kOylUler gelir

158
helalhk alrr. Tiirkiye'de akrabalan varsa onlara selam
ve higUk hediyeler gdnderirler. Ttirkiye'de nastl
davranacaklanna nasihat verirler. Bazr kelimelerin
kullanrlmasr igin uyanda bulunuyorlar. Orn. "Saktn
reise pinecefiim (binecefiim) deme". QUnkU Bulga-
ristan'da otobtise reis denir. Ttirkiye'de ise eskiden
reis - bagkan anlamrndaydr. 1951 gdgUnde kadtnlann
Tiirkiye'de nispeten daha modern giyime uyum
sa[lamak igin btirgti safin ahp yola grkacaklan sabah
giyiyorlardr. Bazt erkekler de gakgrrlarr grkartr yeni
aldrklan ve gimdiye kadar hig giymedikleri pantolon
ve ceket giyiyorlardr. Yani Ttirkiye'deki modern
hayata uyum sa[lamak igin yaprltyordu.
Grig sabahr komgular neredeyse biittin mahalle
(kadrn erkek) gOS edenlerin haneleri dniine
toplonrlar. Belki bundan sonra birbirlerini hig
griremeyecek olan akrabalar, kdyltiler sarmaqtrlar
a[hyorlardr. Buna Bulgar komgulart da katrlrrlar.
Bulgar Veligka nine g69 eden komgusu Selime
yengeye saffna$mlg ve gdyle diyordu: "Selime, Beng-
ler belki de ileride gtiriigiirler, uuna biz artrk birbirimi-
zi gdremeyiz" deyip a[hyordu.
Dualar okundutan sonra heldlhk altntr.
Gdgmenler arabalara binerler. Aralartndan biri yiiksek
sesle "Allaha tsmarladtk, bizi kurtaran Allah sizi de
kurtarsln", dedikten sonra grigtin yolu tutulur.
Kadrnlar arkalanndan su ddkerler.

159
160
 \rII
yARDTMLA$MA, DAyAI\tI$tvrA vr nGiriun
DESTEK

esirirrn ircili
Ytirede ahilikten kalma gelenekler ktsmen
devam etmektedir. Ahilikten kalma kuruluglar yoktur.
Ancak bir zanaat sahibi olmak isteyen kigiler bir
ustantn yanrnda bir buguk iki yrl kalrrlar ve zanaatr
risrenirler. Burada yeni baglayanlar graktrr. Eskiler
kalfadrr. Usta onlara zanaafi ti[retir. Aynca $unu
belirteyim. Kuzeydo[u Bulgaristan'da $umnu san-
ca[rnda Ahibaba kasabasr vardr. Bu kasabanm
ahilikle ba[lantrst vardtr. Halkrn apanda kasabanm
adr Abba olmugtur. Fakat belgelerde Ahibaba yaa-
hdrr. (Gtiniimtizdeki Pliska kasabasrdrr).

A. MECI (IMECE)

Meci (imece) yardrmlagmanln ve dayanrg-

lnanrn orta direfiidir. Halkrn bir yere toplanrp
komgusuna veya kriy iglerinde toptan yardtm etmektir.
Meci (imece) bir kurum ve kurulug de[ildir.
Fakat halk arasrnda kdk salmtg, zengin gegmigi olan,
yardrmlaqmimln en yaygrn bir sivil halk hareketidir.
Bunu gdz dntinde bulundurarak bu konuyu (imeceyi)
yardrmlagma maddesinde yer almastnt daha uygun
buldum.
Meci yaprlmantn karar alma mekanizmasmda

161
bir ycinetim kurulu yoktur. Maddi ve grkar igin sciz
olmaz. Bir igin acil yaprlmasr igin bir kigi veya birkag
kiginin komgular arasrnda bir sciz sriylemesi yeterlidir.
"H.y, komgular Ahmet komgunun di,i[iinti var. Evinin
ve gevresinin temizlenmesi gerekiyor veya krry
kenanndaki gcilcti$i temizlemek gerekiyor", srizii
yeterlidir. Btittin mahalleli katrlrr.
Btitiin kriylerde genel olarak gcilctik
temizleme, mtslr soymak, gtindcindii (ay gige[i)
tokmaklamak, gelin geyizini hazrlamak, yeni ev
yaprldrktan sonra slvamasl, hasrr dokumak, cami
temizlemek, baklava igin pazr (yufka) hazrlamak ve
daha bagka igler imeceyle yaprhr.
imecelerde hem galryilr hem de efilenilir.
Ttirkii sriylenir. Deyimler ve hikdyeler anlatrlrr. Krq
geceleri hasrr dokumada pigirilmig mlslr yenir.
Bilhassa gtiz gtinii aygigefii tokmaklamakta ve mrslr
soymakta gakalar yaprlrr ve ctimbtigler yaprlrr. G6lctik
ve cami temizlemede yemekler yenir. Hasrr
dokumalarda patlatrlmrg veya piqirilmig mlslr yenir,
gerbet igilir. Meciyi birkag grupta toplayabiliriz.

Res. I2.
$umnu
sonca{t
Kulakova
(Dolina)
kaytinde
imeceyle
baklava
yuJkast
agmak
(dti{tine haztrl*). Foto: Naim Bakofilu.

162
 a) Tanm iglerinde Yardrmlagma (Meci)

Orak bigmede birbirlerine yardrm edilir. Gtiz

zamant bUttin mahalleli toplarur srrasryla giindrindti
(aygige[i) ddvmekte (tokmaklamakta) ve mrsrr
soymakta birbirlerine yardrm ederler. Ortaya ylvln
(yr[rn) yaprlrr. imeceye gelmig olanlar ylvrnrn
gevresine otururlar. Tokmakladrklan aygige[i $ap-
kalannr veya soyduklan mrsrrlann koganlannr
arkasrna atarlar.

b) Evlenmede Yardrmlaqma (Meci)

Evlenecek olan 1rrzn geyizinin son hazrhk-

lannda komqu kadrnlan btiyUk katkrlarr olurlar. Krg
gecelerinde hasrr dokumakta ve si.imek iglemekte
(iplik efiirmek) komgu krzlan hep birlikte yaparlar.
Dti[tin ve dii[tin sonunda evin hanlmlnln igleri gok
yofiundur. Baklava paz:1.arl.rlr (yufkalan) hazrrlamakta
ve diipiin dernek hazrrhklannda mahallenin yagh ve
bu igin ustast olan kadrnlar katrlarak imeceler yapilrr.
Yukanda evlenmede gdrdiigiimtiz oda
danrgrda ve kavilde dU[Un sahibinin ytiktinii hafif-
letmek igin kompulann yaptrklan ig bdltimii yardrm-
lagma ve dayanl$manrn en bUyUk 6rne[idir. Her aile
elinden geldifii kadar dtifitin yapan kimseye yardrmda
bulunur. Dakr alqamr biittin kdylti dakrya igtirak eder.
Yeni evlenenlere gtic{iniin yetti$ kadar arma[an
gdtiirtir dakr verir. Dti[tinden 6nce kavil yaprlrr.
(kavil karar almaktrr.) Mahalle komgulan dti[tine
gelen misafirleri, dti[tin gunU galgrlan, diintirleri tek
sdzle gelin ahcrlan doyurup sulamak igin kendi

163
aralannda ig bdliimti yaparlar. DiiSUn yapan kimsenin
ytikti hafifler. YUkiin biiytik bir krsmrnr komgular
iistlenirler. Baklavaya hazrrhklar da komgu
kadrnlannrn yardrmryla olur. (Oda darugr ve kavil
hakkrnda geniq bilgi igin Dtifriine Haztrltk maddesine
blu).

c) Qeyiz Hazrlamada Yardrmlaqma (Meci)

Ni g anl anmr g krzl a nn gey iz hazrlama s rras rnda

mutlaka yardrma kogulur. Qeyizini haztlayan ltza
yardrm etmek en kutsal sayrlrr. Qufahkta dokumalar
dokunurken, gevre iglemekte, giysileri dikmekte,
bilrtimctik gdmlek yakasr agmakta kadrnlar yardrm
ederler.

d) Yeni Ev Yapana Yardrm (Meci)

Yeni ev yapana yardrm etmek bir kural ol-

mugtur. Erekler kendi aralannda anlagarak tag oca-
[rndan tag taqrlar, yeni evin ilk slvaslnl mahalle
kadrnlan imeceyle yaparlar.

f) Kriyiin Ortak iglerinde Dayanrgma - Meci

Gdlctikleri Temizlemede, ornan iginde bulu-

nan annaklan, prnarlan temizlemek iglerine biitiin
kdylu katrhr. Cami onanmlna da herkes katrlrr.
Qahganlan doyurmak igin vakti hali yerinde olan
kigiler kog veya kuzu hediye ederler. Temizleme igleri
biuikten sonra gahgmrg olanlar oturup yemekli
sohbetler yaparlar.

164
 B. DIGER YARDIMLA$MA TURLERI

a) Komgular Arasrnda Yardrmlagma

Komgular arasrnda yardrmlagma gok iyi

dtizeydedir. Her geyden 6nce geliri yiiksek olanlar
komgularma yardrm etmeyi bir ridev bilirler. Eskiden
komgular birbirinden tuz, hatta sobayr yakma[ igin
ateg birbirinden alrlardr. Zaten "tuz komgusu" deyimi
de bu yardrmla$marun sonucunda do[mugtur, sanrnm.
Tanm iglerinin yo[un oldu[u zaman komgusuna
riktiziinii, arabastnt, tanm aletlerini verir. Hatta <iyle
durumlar olur ki komgusu evde yok ise avlu iginden
ldnm olan tanm aletini alr ve akgama yerine koyar.
Kalaba misafir geldi[inde yogan dOgek yetmezdi.
Komgudan ahp veriliyordu. Yoksulluk yrllanndan bir
6rnek vereyim. Bir mahallede guha aba ve gakgrr en
gok bir iki kiqide bulunuyordu. Gengler bu kiginin
guha aba ve gakgrrryla damat oluyorlardr.
Krzlar srasryla krg gecelerinde arkadaglanna
hasr dokumaya giderler. hem hasrr dokurlar hem
tiirkii sdylerlerdi.

b) Dini Vecibeleri Yerine Getirmekte

Dayanrgma

Zekdt. Fakirlere ve dksiizlere zekdt verilir.

Fitre. Bayram arifesinde fakirlere fitre verilir. Fitrenin
bayramdan rince verilmesi en do[rusu sayrlrr. Adak
hediyeleri mutlaka fakir, dksiiz gocuklara veya
kimsesizlere verilir. Kurban eti. Kurban eti evin
getirilmeden drganda kurbanm sa[ tarafi pargalanrp
fakirlere ve komqulara da[rtrlrr. Bu arada komgular
arasrnda Bulgar (Hrristiyan) varsa onlara da verilir,
aynmcrlrk yapimaz. HiE bir hane gegilmeden
(atlamadan) verilir, denir. Bayramlarda ve di.ifitinlerde
gocuklara hediyeler verilir.

c) Hayrr iglerinde Yardrmlagma

Deliorman gegmeleri, prnarlan, grilciikleri,

camilerin biiyiik bir krsmr vb. hayrat yoluyla
yaprlmrglardrr. Zenginler tarafindan yaptrnlmrg olan
hayratlann gogu akar gegmeler ve prnarlardrr.
Onlardan sonra cami, grilctik, kriprti ve son olarak da
okul yaptrrmak gel mektedir.

d) Sokakta Kalanlara Ve Yetimlere

Yardrm

Deliorman Ttirk kriytine drgandan bir yabancr

geldifinde onu mahalle odalannda aSrlarlar. Hig bir
yabancr drganda kalmaz. Bu konukseverlik Dimitri
Cantemir'in Deliorman ve Dobruca misafir a$rrlamasr
yazrsrnda da grirtiyoruz.
Anasrz babaslz kalmrg gocuklara (krz veya
erkek) mahalleli sahip grkar. Qocuk mahalle imamrna
teslim edilir veya mahalleden biri alrr. Qocufia
btiytiyiinceye kadar bakar, yetigtirir. E[er evldthk
isteyen varsa mahalle sakinlerinin nzasryla verilir.

C. YARDIMA$MA KURUMLARI

Deliorman'rn kriylerinde ahilik, vakrf gibi

kuruluglar yoktur. Fakat Razgrad, Filibe ve $umnu
kentlerinde eskiden gok giiglii vakrflar vardt. Gi.inti-
mtizde onlardan bazian ayaktadrrlar.
Bulgaristan Ttirk kdylerinde kriyltintin toplan-
dr[r, sohbet etti[i, haberleri payla;tr[r, k6y igleri
hakkrnda karar aldrgr mekanlara C A M i O p A S I
denir. Bir nevi yardrmlagma kurumu gibidirler. Deli-
orman'da her camiin ve mescidin yarunda bir cami
odasr vardrr. Kriytin veya mahallenin btiytikliifitine
gcire odalann buyuklukleri de ayarlanmrglardrr. Bu
odalar genelde camiye bitiqik ve girige yakrn olarak
yaprlmrglardr. Namaz vakti gelinceye kadar Miislti-
manlar bu odada toplanrlar, namaz vakti geldifiinde
camiye gegerek dini vecibelerini yerine getirirler.
Cami odalan her z:rman, herkese agrktrr.
Kdyliintin veya matrallelinin toplanrp kdy iqleri
hakkrnda karar aldrfir, sohbet etti[i, haber aldr[r
yerdir. Onlart, basit bir muhabbet odast olarak algr-
lamak dofiru olmaz. Bu odalar Deliormanlmm sosyal
ve ktilttir hayatrnda gok biiyiik rol oynamtglardrr ve
oynamaktadrlar. Kriylti birgok sorunlannr bu odalarda
karara ba[hyor, gdztim buluyor.
Bunlardan ilki ekonomi ve sosyal alanda
ahnan kararlardrr. Kriydeki ekonomi alandaki faali-
yetler burada karara bafilanrr. Bu[daylann olgun-
lagtrfir, bigme zamant geldi[inde haberi burada konu-
gulur. Orak bitti$inde demetlerin tarladan harmana
tagmmast yine bu odalarda karara ba[lanrr. Kdyltiler
hep birlikte toplu olarak demet tagrmaya grkar. Bunun
anlamr ekinlikler aynt zaffianda bog kalsrnlar ki huy-
vanlar aruz yerine girebilsinler. Demet tagrma bitince
hayvanlartn anrza girmesi kararlagtrnlrr. 6yle geligi-
gtizel kdy hayvanlan afiza giremez. Tahrllann tarla-
lardan harmana toplanmasr beklenir. Giiz geldi[inde

167
orrnandan odun kesme iqleri burada karar ahnrr, hep
birlikte orrnana gidilir. Qastrka2 (mahtarhklar) tespit
edilir. Odunlar kesildikten sonra hep birlikte baltahk
diken avtl (pardr git) igine ahnrr. Bilindi[i gibi
Deliorman'rn her kdyiiniin kenannda hayvanlan
sulamak igin yapay (suni) gdlctikler vardrr. Bu
gdlctikler, zamanla gamurla dolar. Onlan temizlemek,
ptnarlann, akar gegmelerin ve kripriilerin tamiri yine
cami cemaati karara ba[lar. Cami ve okullann tamiri
aynr bdyle yaprlrr. Kr$ esnasrnda yollann ve sokak-
lann tipi karla kapandrfimda karar almarak yollar
agrltr. Her hanenin en aztndan bir erke[i kiirek elinde
yol temizlemefie grkmak zorundadrr. Son zamanlarda
bu igi zincirli traktdrler yaparlar.
Daha eskiden okul sonunda mezuniyet tdre-
ninde k0yltintin ofirencilere yapiacak olan ikramlan
kararlaqtrnlrr. Koyde yeni Hafrz yetigti[inde, Hafiz
duasmrn yaprlmasr igin program kabul edilir. Bir
hafta stiren Hafn duasrna hazrrhklar, misafirleri
kargrlamak, hoca ve hafizlan a[trlamak ve onlann
huzur iginde gahgmalannr sa[lamak igin kararlar, ig
bcilUmU bu odalarda karar ahnrr ve karara gdre
galtgmalar devam eder. Hacrya gidecek olan kisiler
yine kdylii tarafindan cizel tdrenle ufiurlarur ve Hacr
olup drintigtinde kargrlama tdreni yine burada karar
ahnrr.
Koyliller arasmda kavga veya bir sorun
tizerine anlagmazhklar grktrfirnda muhtara ve
mahkemeye dayanrnca kadar burada, cemaat arastnda

42. Qastrk, Bulgarca'dan ugastrk kelimesinden

gelmektedir. orrnan iginde kesilmek igin aynlan yor,
mahtar, baltahk demektir.

168
gdzden gegirilir ve daha bflyUmeden taraflar
bangfinlrr. Bir nevi arkadap mahkemesi roli.inii
oynarlar. Komiinistler idareye geldiklerinde bu
odalartn halkr ikna etmede oynadrklan baqanh
rollerini kavradrlar. Kooperatiflegme siirecinde,
okuma-yazma kurslanmn agrhgrnda vb. gahgma-
lannda bu ihtiyar heyetlerine bEvurdular. Cami
odalannr kullandrlar. Hatta halkrn dr$ siyasete
ilgisinin btiyiik oldu[unu bildikleri igin cami odala-
nnda konferanslar veril iyordu.
Cami odalan, biiti.in kriyUn igleriyle meggul
olan, toplumda dtizeni sa[layan, birer kurulug
durumundadrrlar. Bir sdz vardrr: "Senin adm cami
odasmda konuguluyoC'. Bu deyim yanhg bir ig yapml$
olanlar igin sriylenir. Anlamr: ayaklannr denk zl,
hareketlerine dikkat et, demektir. igterinde baqanh,
hareketlerinde diirUst olan kigiler igin de aynr stizii
sdylerler. Bu kez olumlu anlamrnda, 6vmek igin
sdylenir. Ramazan aylannda erkekler iftan (orucu
agmak) burada yaparlar. Qegitli nedenlerle sofralar da
kurulur.
Cami odasmdan bagka di[er bir yardrmlagma
kurulu da mahalle odastdtr. Mahalle Odasr biittin
mahallelinin toplandr[r, mahallenin bazt iglerine
burada karar ahndr[r yerlerdir.

O. BCiTiU KURUMLARI. EGiTiW TI, TT

DESTEGI VE YARDIMI

Eskiden Ttirk okullanrun biitiin masrafi

(ci[retmen maaqlan, srruflann diizeni, ayaniyet
vasttalan) k6yltiniin segti[i enciimenler tarafindan
kargrlanryordu. Okullann tamiri yine Ttirk halkr
tarafindan karqrlantyordu. Okullar devletleqtirildikten
sonra bu masraflan devlet kargrladr. Halk da bazr
tamir iglerinde yardrm ederler.
Eskiden Bulgaristan Tiirklerinde vazgegil-
meyen bir gelenek vardt. Kdyden kasabaya ($umnu
Ntiwap okuluna veya medreselere ) okuma[a gitmig
olan d[rencilere (molla) halk yardrm toplardr. Gtiz
mevsiminde tarladan mahsulat toplandrktan sonra
gdntillii kigiler halktan yardrm toplamaya grkryorlardr.
Yanlanna ti[rencileri de ahyorlardr. Kdylii gticiiniin
yetti$ kadar bufiday, arpa veya para yardtmrnda
bulunuyorlardr. Bdylelikle dprencinin yaklaqrk bir yrl
okul masraflan kargrlanryordu. Kurban derileri
genelde 6[rencilere, okumuglara ve camilere verilir.
Kdyden bir hafiz grktr[rnda Hafiz Duastntn btitUn
masrafi kiiylu tarafindan kargtlanrr.

170
 vuI
ixsaxr,an ARAsrNoa iligrtlnn
Gtnliik yagamda insanlann arasrndaki
iligkilerin aynca bir yeri vardrr. Deliorman (Bulga-
ristan) Ttirkleri arasrndaki misafirlik iligkileriyle
baglayahm.
Gegmigte akrabalar birbirlerini grirmeye
misafirli[e gok srk gidiliyordu. Giintimtizdeki ziyaret-
lerden gok fazlaydr. Hatta birbirine yakrn olan iki
mahalleden akrabalar yatrya misafirlifie gidiyorlardr.
Qevre kriyde ise iki akgam kalrrurdr. Sohbet edilir,
komgular misafirin yaruna gelirler, gece yanlarrna
kadar sohbet devam ederdi. Misafir odanrn igindeki
iist kdgede oturur onun iisttine yerliler oturmazlar. Ust
kcige demeh kaprrun kargrsrndaki iki duvarrn birlegtifii
krigeye, denir. Misafir olmadr[r zamanda bu kdgeye
evin yaghsr oturur. Fakat misafirseverlikten a$m
derecede yararlananlar da oluyordu. Bazilan hafta
boyunca kahyordu. Bu gibi hallere gdyle bir de espri
vardrr. Ev sahibi hem pencereden bakryormug, hem de
misafirin igitecefii bir sesle "Kar ya$ar eser, misafir
evine gider" Misafir ise igitmezden gelip "Kar ya}ar
eser, ev sahibi kaz keser." diye aralannda diyalog
gegermig.
Ktigiiklerin btiytikl eri ziyaret etmeleri bir borg
biliniyordu. Yagh akrabarun uzak kriyde olsa bile
ktigtiklerin en aztndan altr ayda bir defa ziyaret etmesi
stiylenirdi.
Eve girerken kaprya vurmak yoktu. Fakat

171
kaprda birinin geldi[ini belirtmek igin ya dksiiriilUr,
ya sdzle geldi[ini bildirir. 6yt" paldrr kuldur girmek
yoktur.
Hitap etm[e gok btiytik 6nem verilir. Bir
yaqhnrn yarundan gegerekn selamstz gegilmez. Selamt
almak da biiyiik onur saytltr. E[er salamt almayan
varsa ayrplantr. Ktigiikler biiyiiklere aile strastndaki
yere gore hitap ederler. Dede, anne, buba, ana, abla,
kardegim, hala, amca, teyze, dayr vb. fot. ulu orta
hey mey sdzleri kullanrlmaz. Yagrtlar kendi aralannda:
birader der, adrnr sdyler, dostum der, bir taraftan
olanlar kriylii, taraf, der. Kadrnlar, krzlar btiytiklerine
anne (AySe anne, babanne anlammda), ana (Fatma
ana), yenge, abla olarak hitap ederler. Yagrtlarrna
kardag denir.
Delikanhhk gafirna yaklaqtr[rnda o[lanlar
yakrn olduklarr arkadagryla birader olurlar. Bunu
kanrtlamak igin birbirlerine gevrede sanlt kolag (ozel
ekmek) yaprp gdtiiriirler, ve biraderlifii kabul etmiq
olurlar. Birader'e bilAz,er, denir.
Aynr yagta olan l<rzlar da kardag ftardeg)
olurlar. Bir 6rnek kryafet giymeye 6zen gdsterirler.
Dii[tine bayrama, toplum igine beraber grkarlar.
Birbirlerine arkadaysak olurlar.
Tantmayan bir kigiyi yaruna gafirnrken: amca,
dayr, teyze, dede diye gaSnlrr. Bulgarlarla Tiirkler
arasrnda komsu sozil gok geger (Komgu gelsene iki laf
yapahm vb.). Ozellikle de Tiirkler ve Bulgarlar
arasrnda komgu lafi gok gegerlidir.
Adryla gafirnrken Bulgarlar Tiirkleri genelde
Osman aga olarak ga[rnrlar. Ttirkler Bulgarlan
gafirnrken: bay ivan, bay Nedelgo olarak gafirrrrlar.
Bulgar kadrnlan Tiirk kadtnlannt: inge, mari Ay$e

172
olarak, Ttirk kadrnlan Bulgar kadrnlannr: Mara abla,
Ruska abla olarak ga[rnrlar.
ititi konugmalarda en gok kullanrlan keli-
meler: Deliorman'da ba (naalstn ba, geliyor musun
bo), Gerlovada: anomoflu (anamofilu gelsene,
anamofilu ne yaplyorsun), Krrcali taraflarmda: yahu
(nasrlsrn yahu, yahu Miimtinti gdrmedin mi?) gibi.
Ktifiir etmek aylp sayllrr. Yaghlann yanrnda
ktifiir edilmez. Kadmlann yanrnda ana avrat vb.
kiifiirler hig edilmez.Yapan varsa cezasml bulur. Qok
nadir kriylerde kiifiir etmek ahgrla gelmigtir. Orn.
Do[u Koca Balkan'm bir kdyiinde) a[zrna ahnma-
yacak olan bir ktifiir (a...kodum) gok kullanllrr. Bu
durum di[er bOlgelerdeki Ttirklerin dikkatini geker ve
kendi aralannda yanhg oldu[u anlaillr. Bulgarlarda
da ktifiir etmek aylp sayllrr. Fakat bafi Tuna ovasl ve
batr Bulgaristan erkeklerinde her ctimlenin sonunda
akgrlagelmig gok ayrp bir kiifiir vardr. Bunlar hem
TUrk hem Bulgar halkr tarafindan hig hog kargrlanrnaz
ve yapanlan ayrplarlar.

173
174
 D(
ToPLU rGr,rxcELER

A. ToPLU eGLBNcBreRiN ropruuoert

ysRi vs oNENdi

Toplu eSlenceler bir toplumun drga yanslyan,

tolumun bireylerini bir yere toplayrp kaynagtrran bir
kiiltiir tiriiniidiir. Toplumlar toplu efilenceler sayesinde
birbirlerini tanryorlar, birbirleriyle kaynaq ryorlar. Bulga-
ristan Tiirkleri genel olarak, toplu efilence agrsrndan
oldukga geri kalmrg bir toplumuz. Bunu itiraf etmek
zorundayrz. Eskiden kadm erkeklerin bir yerde toplu
olmastna dini yasaklar getirilmigti. Bundan dolayr
kadrnlann ayn erkeklerin ayn toplu e[lenceleri vardr.
Her geye rafimen bizim toplumuzda da toplu e[lenceler
vardr ve devam etmektedirler.

B. KI$ GECELERiNDE EGLENCELER VE

GELENEKLER

1. Mahalle Odalannda E[lenceler

Deliorman ba;ta olmak iizere diper brilgelerde

ya$ayan Tiirklerin mahalle odalan dedifiimiz evler
vardtr. Bu evlere misafir odast da deniyor. Vakti hali
yerinde olan her ailelin hanenin drg kaprsr yanrndaki
bu evcikler sadece Ttirk kriylerinde gdrtiltir. Tek kath
bu evciklere oda, misafir odast veya mahalle odast
denir. qiinkti onlar her zaman agrktrr ve mahalleli

175
muhabbetlerini orada yaparlar. Misafir geldi[inde
yine oraya toplanlrlar. Bundan dolayr, Misafir odasr
dendifii gibi Mahalle Odasr da denir veya sahibinin
adr kullanrlarak Ahmet'in odasr denir.
Pek fazla mimari rizellifii olmayan bu evcik-
lerin gok biiytik sosyal ve ki.ilttirel iglevi olan
mekdnlardrr. Hanenin drg kapr yanlndadrr. Biri bflyiik
biri kiigUk iki odadan ibarettir. Oniinde, binadan ileri
do[ru uzatrlmrg sundurmasr ve iki odanrn kargrsrnda
ayakkaplannr grkarmak igin mabeyni (gi.iq) vardr.
Sokaktan ayn bir kaprdan girilir. Eve (haneye) girilen
kaprdan girilmez.

a) Misafir (Mahalle) Odasrnrn Tarumr

Misafir evlerine Oda, deniyordu. Deliorman

ve di[er bdlgelerde kciy odasr yoktur. Fakat vakti hali
yerinde olan her ailelerin drg kaprsr yarunda evcikler
vardtr. Sadece Ttirk evlerinde gdrtilen, tek kath bu
evcikler yabancr erkek misafirleri a[rrlamak igin
yaprlmrglardrr. Fakat misafir olmadr[r zaman yani her
zaman agrkfirlar ve mahalle erkekleri de buraya
toplanrrlar. Misafir geldifiinde de yaruna gelirler.
Bundan dolayr onlara Misafir odasr dendifii gibi
Mahalle Odasr da denirdi veya sahibinin adr
kullanrlarak 6rne$in: Ahmet'in odasr denir.

b) Misafir Odasrrun Drg Yaprsr

Pek fazla mimari dzelliff olmayan bu

evciklerin gok biiyiik sosyal ve kiilttirel iqlevi olan
mekdnlardrr. Hanenin dr$ kapr yanrndadrr. Difier
evlerin yaprldrpr malzemeden yaprlrrlar. Tek

176
kathdrrlar. Oda sayrst bakrmrnda iki tiirdtirler.

bl. Biri biiy[k biri higtik iki odadan ibarettir.

Oniinde, binadan ileri dofiru uzattlmtg sundurmasl ve
iki odarun kargrsrnda ayakkaplanm grkarmak igin
mabeyni (girig) vardr. Ktigtik oda, dilenciler igin
yaprlmrgtrr. Sundurmarun tig tarafi agrk Ustti kapahdrr.

b2. Aym buytiklukte iki odast ve ortasmda dar

koridoru ve sundurnasl vardr.
Misafir odalanna sokaktan ayn bir kaprdan
Eve (haneye) girilen kaprdan girilmez. Oda igin
girilir.
gerekli odun, bazt egyalar ktigtik odada, koridorun
veya sundurmanrn bir kciqesinde mrthafaza edilirler.

Kiigiik oda
Biiyiik oda

Cirig (mabeyin)

Sundurna
(iig tarafr aprktrr),

Res. 285. Misafir (Mahalle) Odasrrun Qizimi

c) Misafir (Mahalle) Odasrnrn igyaprsr

Btiyflk odada yukltilq bacaltk, mutlaka kahve

takrmr yeri vardr. D6gemesi ahpap, tizerinde hasr
d6genir. Hasr [zerinde kilim veya yer yaygsl.
Duvarlarda nakkagh yastrklar.

177
 Kar$r duvarda bacahk (ocakhk). Bacahfia
yakrn yerde kahve takrmr igin hususi yaprlml$ yer.
Kahve tahmt gunlardan ibarettir: kahve kavurmak igin
dolap, kahveyi 6['iitmek igin kahve de[irmeni,
kahveyi ocakta pigirmek (kaynatmak) igin kuplu ve
kenarlan varakh btyUk cerve, kahveyi fincanlara
kotarmak igin kiigtik cerve, kenarlan nalkagh ve
kulpsuz filcannar (fincanlar), kahveyi takdim etmek
igin giimiiq tabla ve fincanlan yrkamak igin ganak.
(Kahve Tahmt, Beslenme basltfmtn, "Deliormon
Mutfafrt" alt basl$tnda iSlenmistir. Oraya baka-
bilirsiniz).

Misafir odastrun ig dOSeniSi ve res.

Res. 286 (solda).
287 (sagda) ocakltk. ibrahim Koseoflu'nun odast.

d) Mahalle Odasrnrn Sosyal Hizmetleri

Matralle Odasr btittin mahallelinin toplandr[r,

kararlar aldr[r, sohbet ettifii ve e{lendifii yerlerdir.
Bundan baqka yabancr erkek misafirleri afirrlamak igin
de kullanrlmaktadrrlar. Kdyde veya mahallede
konaklamak isteyen yabancrlar bu odalarda kalrrlar.
Hane sahibi onlan ldzrm geldi[i gibi a[rrlar. Akqam-

178
lan misafirin yamna mahalleliler toplamr ve sohbet
ederler. Misafir odalannm odunu, suyu, aydrnlanmasr,
misafire yemek vb. ev sahibi tarafindan sa[lanrr.
Komgular da yardrmda bulunurlar. Genellikle krq
gecelerinde komgular yardrmda bulunurlar.
Harmam toplayrp tirtinii ambara koyduktan
sonra kr$ mevsiminde gengler ve yaghlar odalara
toplanrrlar. Mahallede genglerin toplandtfit odalar
ayrr, yaslilann topland*lan odalar ayndt.

e) Yaghlarrn Toplandr[r Mahalle Odasr

Yaqhlann toplandrgr mahalle odalannda

mahallenin sorunlan gdzden gegirilir. Bazr konularm
iyilegmesi igik kararlar alrrur. Mahallede yaprlacak
olan bir ig varsa herkese gafinda bulunur. Yardrma
muhtag olanlara yardrm yaprlrr.
Yardrmlagmadan baqka yaqhlar muhabbeti
burada yaparlar. Siyaseti elegtirirler. Eski hafiralannr
anlatrlar. Savaq hatrralan dikkatle dinlenir. Yabancr
misafir varsa memleketi hakkrnda bilgi edinirler. Halk
hikdyelerini anlatanlar sabrrs:u:hkla beklenir. eiink[
onlar (halk hikdyelerini anlatanlar) her kriyde
bulunmaz. Arru ile Kamber, Agrk Garip, Tahir ile
Zdhre ve digerleri anlatrlma[a baqlandr[rnda ne ses
kalrr ne seda. Hikdyeyi anlatamn, sazln veya neyin
sesi odaya hakimdir. Arzu Kamber'e gegme ta$r
iizerinde "unuttu[u" bilezi[ini sorar, Agrk Garip saz
elinde memleket memleket yavuklusunu arar, Ferhat
$irin'ine kavugmak igin da[lan deler, Kerem Aslrrun
agkrndan kul olur ve daha nice nice riyktiler ve
ttirktiler.
Deliorman mahalle odalannda ve sohbetlerde

179
belli bir ktiltiir vardtr. Odada erkekler ba[daq Lurup
yere otururlar ve yasfiklara dayantrlar. Sohbetlerde
gok titiz uygulanan geleneklere uyulur. 6yt. herkes
istedifii zaman, iki, iig kigi birden sdz alamaz. Bir kigi
konugurken di[erleri dinlerler. E[er bu kigi okumug
veya hoca ise higbir kimse stiztine mtidahale etmez.
Konuqmacr sdztinti bitirdikten sonra sorusu olan varsa
sorar ve cevabtnt altr. Bu ydntem biitiin gece, sohbeffe
bdyle devam eder. S6zii almrg olan kiqiyi herkes
dinler. Bdyle usul Turk odalannda vardtr. Bu ktiltiir
Deliormanltntn yagamrnda bdyle gelmiqtir, btiyle de
devam etmektedir. Gtniimtizde televizyon program-
lannda oldufiu gibi kavga, ba[rmak, aynt anda iki
hatta iig kigi birden konugma yoktur. Diinyanm gok az
bdlgelerinde insanlar kargrhkh konugmada, sdylegide
bdyle yiiksek kiiltfire sahiptirler. Birgok yiiksek
6$renim gdrmtig kigilere 6rnek olacak bu kiilttir
kurallannt, bizim insantmtz eski zamanlardan beri
bdyle bilmektedir ve uygulamaktadrr.
igte bu odalara misafir odast, mahalle odast mt
demek gerekir, yoksa yad ellerde kalmrg Deliorman
Tiirkiiniin Halk Kiilttir Merkezi mi desek? Son zaman-
larda onlann yerini kahvehaneler ve maalesef mey-
haneler almaktadrr.

f) Genglerin Toplandr[r Mahalle Odasr

Genglerin odasmda ise zilli maga, darbuka

egli[inde tiirktiler sdylenir. Ttirktiler ydreye aittirler.
Yeni evlenmig arkadaglarl varsa toptan kalkrp bir
a}tzdan tiirkii sriyleyerek yeni gelinin elinden gerbet
igmeye ve geng aileyi kutlamafia giderler.Kr$ geceleri
kar pencerenin yarlslnl kaplar, neredeyse pencereden

180
drgansr grirtilmeyecek. igeride gakalar oyunlar devar,
eder. Oyunlar gunlardtr: Agrk oyunu en bagta gelir.
Para aramak oyununa tura denir. Hacr gegirmesi bir
bagka e[lencedir (oyundur). Tavrk (tavuk) oyunu
satranctn basit geklidir. Grilge oyunu da vardrr.
Oyunlarda yenilenlere gegitli eziyetler yaprlrr. Para
aramada - sankla avug igine vurmak. Aqrkta - yenileni
srrur tagr denilen ellerini bacaklanrun arasrna ba[-
layarak so[ukta kapr drgrna brrakmak, hacrya gitmek
oyununu bilmeyen, ben hacca gidece[im diyenin
a$ztna au biber stirmek vb. Oyunlardan yorulmug
gengler yine zilli ma$a darbukayr ahp tiirkti
sriylemefie ba"playrnca odantn igi zrn zrn gtnlar. Arada
bir kapr agrldr[rnda "$imqir prnan agmah / igine
gtiller sagmalt / O, gpzeli ahp ahp l Uzaklara kagmah
dizeleri karh sokaklarda dolagrr. Sokaktan gegen
yaglrlar kulak kabartarak "ah genglik, ah genglik"
demekten kendilerini alamazlar. Gece yanslna dofiru
kapr agrlrr ev sahibinin ofilu koltuk altrnda bir srcacrk
yeni pigmig gcirek ekmefi, elinde de bir tas ceviz igeri
girdi[inde ne ses kalrr ne seda. Herkes tasrn gevresine
oturmug cevizleri iki eliyle srkrgtrnp krrarak, gdrekten
de bir parga kopanp karnrnr doyurur. Srcak ekmekle
cevizin tadrnr gece yansl acrkmrg olanlar bilir.
Drganda kg harag kesermig, kar yollan kapamrg,
genglerin umurunda mr? Krg gecelerinde sohbetlerde
yiyilen keten helvast da odalarda yaprlr.
Yeni evlenmig arkadaqlan varsa toptan kalkrp
bir a$tzdan ttirkii sdyleyerek yeni gelinin elinden
gerbet igmeye ve geng aileyi kutlamaSa giderler. $er-
bet igmeye giden genglerin ttirkiileri btitUn mahalleyi
gmlafir. Evdekiler pencereyi agarak genglerin ttirkii-
stinii dinlerler. Tiirktiler hep bir asrzdan sdylenir.

181
Gelinin evine vardrklannda kaprdan "bir kaybmz var
mt" diye geline soranlar. Evet, cevabrnr aldrklannda
yeni damadr ortaya grkanrlar. Gelin elinde gerbetle
dolu taslan genglere tzatr ve igerler. Gengler yine
koro halinde ttirkii sdyleyerek odaya ddnerler. Damat
evde gelinin yanrnda kalrr. Gelin gaka olsun diye
"kaybtmtz yolt' der ise "haydi gocuklar biz yanhg
yere gelmigiz bu damat bu haneden de[ilmiq, geri
odaya drinelim" derler. Damat da aralartndadrr. Gelin
taslan gdstererek buyurun gerbete diyerek igi tathya
bafilarlar ve damadr evinde brrakrrlar.

g) Misafir (Mahalle) Odalan Hakkrnda

Yabancrl annYazdrklan

Bu odalar (Misafir odalan) hakkrnda bilgiler

yabanctlarun yaztlannda da gofiyoruz. 18. ytizyrlda
bafiltlar, Osmanh imparatorlu[u'nun ya$am bigimine,
folkloruna, sosyal-ekonomik hayafina b[ytik ilgi
duymuglardtr. Bu nedenle birgok batrh seyyah Rumeli
topraklanru dolagmrglar ve gcirdriklerini kaleme
almrglardrr.
18. yiirytlda buralardan gegmig olan Bofidan
voyvodasr,
D. CANTEMLR Dobruca ve Deliorman insanr
hakkrnda rivgii dolu satrrlar yazml$ ve bu mahalle
odalan hakkrnda bilgiler vermigtir. Cantemir'in
yazdrklanndan bir krsmrnr aktanyorum: "... Buranln
halkr kriken bakrmrndan Ttirk olup buraya Asya'dan
gelmiglerdir. BugUn onlara grtak denilmektedir.
Qrtaklar misafirleri gok severler. Onlann kdylerinden
herhangi bir yolcu gegtifii zaman, ulus ve din aynmr
yaprlmadan her ailenin ebeveyni kaprnrn dniine grkar
ve sonsuz bir nezaketle evine davet eder ve Allah ne
verdiyse (bu onlarrn kendilerine 6zgii davet srizleridir)
yemeleri igin sofralanna buyur eder. Bu gaSnlanru
kabul eden yolculan, eger iig kigiden fazla defiillerse,
atlanyla birlikte iig gun tig gece higbir kuruq almadan
misafir ederler ve Diinyada egi olmayan bir sevgi ve
insanhkla a[rlarlar. Bunlar misafirlerine yumurtq
iilkede bol bulunan bal ve kiilde pigmig ekmek (gcirek
b.n.) ikram ederler. Belirtilmeye de[er bir pey ,ui.u, o
da misafirlere ayrrdrklan kUgiik evleridir (misafir
odalan b.n.). Bu evin ortasmda, yolculann istirahat
edebilecekleri, her tarafi minderlerle gevrili bir ocak
vardrr...". Ateg oca[mm yakmma yasfiklan brrakr-
yorlar. Misafir onlan istedi[i gibi kullanabiliyora3

2. Kry Gecelerinde Aile Ve Akraba Sohbetleri

Kadrnh erkekli e[lenceler akraba aileler ve

komgu aileler arasrnda yaprlrrdr. Sohbet edilir. Gegmig
anrlar ve dykiiler anlafilrr. Siildlenin gegmigte yagamrg
kigileri anrlrr.
Kadrnlann ayr. toplandrklan krg gecesi
toplantrlan da vardr. Gezek usulfi ayfl ayfl hanelere
toplanrrlar. Pigmig mlsr, patates yerler. $erbet igerler.
Aralanndan biri tiirkii sdyler. Mani sdylerler. Bol bol

Dimitri Cantemir, "Osmanh imparatorlu[u'nun

Yiikselig ve Q6kiig Tarihi I", Ttirkgeye geviren Dr. Ozdemir
Qobanoflu, s. 521. Aynr yazr,Yera Mutafgieva ve kolektif,
"Rumeliyski Delnitsi i praznitsi ot XVIII vek (XVI[ yiizryrlda
Rumeli'de GiinlUk Yagam ve Bayramlar)", s. 296'da vardrr.
Son ciimle Ozdemir'in gevrisinde yoktur. Vera
Mutafgieva' nln Bul garca'ya gevri sinde vardr.

183
sohbet ederler. Frkralar anlatrlar. Elbette biraz da
dedikodu igin vakit de ayrnrlar. Akrabalar bir haneye
toplanrrlar.

3. Krg Gecelerinde Keten Helvasr Sohbetleri

Ve Efilenceleri

Krq geceleri uzun sfirer. Krr igleri bitmiqtir.

Kr$ gecelerinde gegitli e[lenceler yaprlrr. Onlardan
biri de keten helvost sohbetleridir. Deliorman'da
oldufi gibi biitiin Bulgaristah Tiirklerinde bu kr$
geceleri eflencesi yaygrndrr.
insanlar hem efilenirler hem gahgrrlar. Bu gibi
efilenceler bEka memleketlerde pek fazla gdriilmez.
Bulgaristan Ttirkleri bu gelene[i ynzyl,Jlar boyunca
siirdiirmtigtiir. Son zamanlarda gok nadir olarak yaprl-
maktadrr.
Keten helvasr efilencelerine komgularla birlik-
te kadrn erkek birlikte katrlrrlar. Ancak erkeklerin
muhabbet odalannda toplandrklan yerlerde yalruz
erkekler katrlrrlar. Burada gakalar, e[lenceler daha
cogkulu gegerler.
Keten helvasr krg aylarrnda, sofiuk ve karh
havada yaprlrr. Kamig bahndan (kamrg pekmezi)
yaprlrr. Son zamanlarda toz gekerinden yaprlma[a
bElandr. Eskiden kim kaybetmig toz gekerini de ktiylii
bulsun. Kamrg pekmezi boldu. Kamrg pekmezi soba
Uzerinde koyuluncaya kadar kaynatrlrr. Top gekline
getirilmig pekmez sakrzr tepsi iginde drganya brrakrlrr.
Sofiumasr igin drganda kar tistiinde uzun z:rman kalrr.
igeride bagka iglem devam eder. Bu[day unu baqka bir
tepside kavrulur. Drgandan tepsi igeri getirilir. iki kigi
kargr kargrya geker ve katlar. Kavrulmug unun iginde

184
yuvarlandmlr. Pekmez topu gekilir tel tel aynlrr.
Kadayrf gibi olur. Elle yenir. Yerken YUSUF derseniz
dudaklanntzrn arasrndan kavrulmu$ un frgkrnr.
Kargrnrzdakinin yUzU un iginde kalrr. Giiltigmeler,
gakalar. Keten helvasrrun bir bagka esprisi de vardr.
Tepsiyi kar tizerinde brraktrfirnlz:d4 bekgi yoksa
yakrndan gegen biri, keten helva tepsisini alr ve bagka
bir muhabbet odasrnda yerler ve haber gdnderirler.
"tepekktir edeiz alvanrz tathymrg. Doyduktan sonra
size de bi paaga braktrk". Sabahlan kriy iginde bu
olay dolagrr. Hig Oyle tepsi bekgisiz brrakrlrr mr?
Helvanrn gahndrprna kimse gticenmez, kendi
tedbirsizliklerine ktiserler. Keten helvasr bir nevi
piqmaniyedir. Fakat bizde pigmaniye bilinmezdi.
Ttirkiye'de dfirendik. Bir televiryon programmda
ASon / Emirda[ / Umraniye gdgmenlerinin bu
helvaya, gelone helva dediklerini d[rendim. Keten
helvasr sohbetleinde maniler, giirler ve ttirki.iler de
sO,ylenir. Saz galan varsa saztntellerine dokunur.

Bir Keten Helva Sohbeti Ornegi

Keten helvasr sohbetleri ve e[lencesini,

BALKAN dil, kfiltiir tarih mimari araqtrrmalan - krsa
adr Balkanoloji Vakfi baSkaru Niyazi Akhrltg\n
internette yayrnlamrg oldufiu, isperih ilgesi Podayva
kdyiinde yaprlan keten helvasr y.vrsml (makalesini)
hs alfi lmtp' olarak sunuyorum.
Kr$ mevsiminde Tarl4 Bahge, BaE gibi
iqlerinin hemen hemen yok denecek kadar az
oldufiundan, krg mevsiminin geceleri de gok uzun
gegmektedir. Bu uzun krg gecelerinde kriyltiler ken-
dilerini e[lenceye vermiglerdir. Mesela dofiup

185
btiyiidUfiUm Razgrad isperih belediyesinin Podayva
kdytinde gahit oldufium asrrhk bir gelene[in varh[rnr
sizlere burada anlataca$tm. Konumuz Keten
helvasr/pigmaniye yaptlmasl ve yaplml esnastndaki
sohbetlerin, efilencenin, kiilttirel anlamtnt sunacafitm.
Krg gecelerinin gok dtelerinden beri siire gelen
geleneklerden biridir. Yofirulmast 3 saat siirer hatta
daha uzun surdtiSti igin erkek ya da kadrn sohbetlerine
bol bol vakit vardtr. Podayva kdyiinde dzellikle
Cumaertesi akqamlan segilir. Haftantn pazafl ilge
merkezi Kemallar'da (isperlhte) cuma gtinleri
kuruldu[u igin pazara gelen kigi keten helvasr igin
gerekli malzemeyi oradan saSlar. En azndan 5 k[ un,
3 kg qeker, 250 [r. tereyagr, gerekli olan limon
tozunu, kabak kabuklu olandan, keten helvast igin
gerekli olan malzemelerdir. Hepsi de sa[lanrr.
Sohbet odastntn btiytk olmast davetlilerin
tiimlinii kargrlayabilecek bi gimde haztrlanmast gerek-
mekedir. Keten Helvast herkesin yapabilecefii bir iq
/sanatr/olmadr[r igin yapabilecek ustast gafinlrr.
Odanrn ortasrnda 15-20 kigilik btiytikge bir tepsi
oturtulur. Bagusta hiinerini gtisterir. 6nce unu ve ya[t
giizelce kavurur. Biiyiik bir agag kagrk ya da kepgeyle
devamlt kangttnr. Un kavmldukga kahverenfii
krvamtnt altr. 6te yandan da igine bir 6lgek su
katrlarak kaynatrlrr. Limontontyla kesilerek bitaz
bekletilir. Sonra kavrulmug unla eritilmig geker
karrgtrnlrr ve saatlerce yofrulur. Bdrek hamuru gibi
enlemesine 250, boylamasrna 250 kez yo$rulur.
Ktvama geldi[i neden belli olur. Helva uzun kadrn
sagr gibi tel tel aynlmaya baglar. Helva yo[urcunun
ellerinde gok yaprgrr. Bunun igin iki parga kabafir
KA$IK $EKLiNDE KULLANIAIL{K HAMTJRUN ALTINA

186
soKup erKARrR. BU $EKILDE ALTUST ETMESINI sa6-
LAR. Helva krvama gelince b[ytik tepsilere
doldurularak drganya grkanlr ve so[uk kar tizerine
brrakrlrr. Sofiutulur. Sonra igeri almarak krtrr krtrr
donmug helva yenir. Keten helvasmrn tadr gok baqka-
drr. Ustabag helvayr yofiura dursun biz e$lenenlere de
bir goz ataltm. Davetliler hasr iistiine, kilim tisttine,
divan sandalya ne bulduysalar ba[da kurup oturmug-
lardrr. Erkeklerden go[u mili giyisilerlen gelmigtir.
Keten helvasr Sohbetinde, Maniler, sriylenir,
Srra Tiirktileri okunur. Davetliler iginde Agrklar varsa
SAZIN TELLERINE WRULUR $iiRLER OKUNUR.

- Kr$ mevsiminin bir bagka e[lencesi gocuklann

fuzak kogmalandr. Her cocuSun ktigtk klrza$r vardrr.
Btitiin yamaglar varda sesleriye yankllanrr. GENQLER
ise kg gecelerinde topluca buytik lruzaHarla krzak
kogarlar.

C. ASKER ARKADA$LARI TOPLANTILARI

VE EGLENCELER

Asker arkadaglan toplantllanna nobr toplanfisr

denir. (nabr, Bulgarcadan nabor, Ttirkgesi tertip)
demektir. Her yrl anlEhklan bir giinde toplanrrlar ve
efilenirler. Toplantrlar yemeklidir. Askerlik anrlanndan
sonra ttirktiler sdylenir. Yemekler yenir. Gtireg yaprlrr.
Bagka oyunlar oynanlr. Asker arkadagr toplantrlan agrk
havada bir orman kenannda yaprlrr.

D. KINA GECELENiNOB BCTPBNCELER

Kma geceleri dii[iinden iki gfin ewelsi krz

evinde yaprlrr. Krzlar ve kadrnlar btiytik bir yere

187
toplanrrlar. Deliorman'da bu toplanmalar ahrrda
oluyordu. Qiinkti evlerin birinci katr ahrrdrr ve
bUyiiktiirler. Bazian gtinUmiizdeki dtifiUn salonlanna
yakrndrr. Giindiizden hayvanlar bagka ahrra gritiiriiltir.
Ahrr gok g;tzel temizlenir. Hatta kireg stva bile
vurulur. Oturmak igin yerler hazrrlanrr. Alqam hava
karardrfirnda kzlar ve kadrnlar ellerinde efenerlerle
ktna damrna giderler. (Krna yaprlacak olan yere hna
damt denir). Ktzlar bir tarafa kadrnlar ise bir tarafa
otururlar. Kadrnlar ve krzlar srrtlanndaki feraceleri
altrlar. Anteri galvarla agrk kalrlar. Qtnkii klna
damma erkekler giremez. Kaprdan erkekelrin igeri
bakmamasr igin bir kadrn kapr tarafinda bekgi olur. Bu
iqi genelde mahallenin oldukga cesur ve geneki kadrnr
iistlenir ve bu igi seve seve yapar. Qiinkii kzlann ve
kadrnlarrn ,,namusunu korumak" biiytik geref olarak
kabul edilirdi. Delikanhlardan bazilan gSzlice ahmn
kiigtik pencerelerinden igerdekilere bamak igin
gdztiniin birini di[er arkadagr da dbiir griztinii gerge-
veye dayayarak bakarlar. Fakat ya$h erkeklerden de
bir kigi elinde sopa (matarak) evin etrefinda dolaqrr.
Ktna gecesine bakanlar efier bekginin geldifiini fark
etmezler ise matrafia belinin ortasmda yedikten sonra
hababam kagrp giderler. Ama bUtiin bunlara ra[men
yine pencereden bakmak igin her ttirlti firsatr
de[erlendiren gengler vardrr. qiinkti bagka zaman
nerede krzlan agrk olarak gdrecekler.
Krna damrnda bir kadrn veya iki kadrn ellerinde
dariye, tef vururlar,krzlar ve sesi iyi olan kadrndar tiirkti
sciylerler. Dariyenin olmadrfir zamanlarda tempo tutmak
igin gaztenekesi, tencere bile kullanryorlardr. Oyunu iki
krz veya kadrn oynar. Gece yanslna doEru alaya daha
gok krzlar grkarlar ve toptan oynarlar. Krzlan oyuna

188
gririimceler kaldrnr. Davet eder. Bazr kzlar naz yapar.
Oyuna kalkmazdan Once beliklerine diizen verir ve
alaytn ortastna giderek di[er kozla oyununu oynarlar.
Ktz sevdifii bir delikanhntn ktzkardegleri veya ablala-
nyla oyuna kalkar. Bu ,,sizin delikanhda gdnltm var"
anlamtna gelir. Yeni evlenmig gelinler de birden oyuna
kalkarlar. Gece yanstndan sonra krna yakrlrr.
Oyunlar orta Deliorman'da drine ddne oyunu-
dur. Gtiney Deliorman'da, Gerlovada, Balkan taraf-
larmda, Sevlievo taraflannda ve Krrcali tarafinda kar$r
karg rya oyunudur. Varna' n n P artizani-Pravadr -Balkan
taraflannda her krz elinde bir mum yakar ve mum
bitinceye kadar kalkrp oyununu oynarno. Gece yanslna
dopru toplu oyunlar da oynanrr.

E. EVLENME OUCCWTBNINOU EGLENCELER

Pergembe gunti d[fitin alayrna toplanan krzlar ve

kadrnlar yine krna gecesinde oynanan oyunlar gibi
oynarlar. Bu defa geline gok daha 6nem verilir. Gelin
kendi arkadaglanyla oynadrktan sonra damat tarafirun
gririimceleriyle teker teker oynar.
Qargamba alqamr dtifitin bdltimtinde anlattr-
Srmrz gibi dakr yaprlrr (damada hediyeler verilir). Dakr
bittikten sonra erkekler avlu iginde agrk alanda erkek
genlikleri baqlar. Genelde matrallenin veya kriyiin iki Ug
usta oyunculan vardr. Onlar oynarlar. Toplu oynamak
yoktur. DiSer erkekler seyirci olarak katrlrrlar. Hatta
eskiden oyun oynayanlara tempo bile tutmak yoktu.
fot" herkes bakar. Arada bir bazr kigiler haydeee sesleri

e Kaynak kigi, VarnaPartizani kdyiinden Kadir ilyas

(Tiirker).

189
ytikseltir. Hepsi bukadardlr. Fakat oyun oynayanlar
galgr eg lifiinde giizel oyunlar sergilerlerdi.

F. SUNNET OUCUITTBNTVOE BGIBNCELER

(GURE$ VE AT KO$ULART)

Deliorman ve gevresindeki Dobruca, Gerlova,

Tuzluk, Dogu Balkan ydrelerinde Krrkprnar giiregleri
gibi bir merkez yoktur. Ancak her yrl ydrede onlarca
SLTNET (SOI{NET) DAGANA yaprlrr. Bunlann her
birine ytizlerce pehlivan ve on binlerce ya[h gtire$
severi (hayranr) katrlrr. Bu, stinet (siinnet) dtifiiinleri
ya[lr gtire$ ve at kogulan yaprlmadan olmazlar. 1960
yllanna kadar her kdyde en az iki yrlda bir siinnet
dtigiinii yaprhyordu. O yrllardan sonra stinet dii[iinleri
yasaklandr. Ancak stinnet dti[tinleri vazgegilmez bir
gelenek oldu[undan htikiimetin deste[iyle gtireg at
kogulan adr arhnda TOPLAKLAR (sabor) yaprlmafia
baglandr.
Stinnet dii[tinleri iki gtin yaprlrr. Ugtincii giin
gocuklar siinnet edilir (yaprlrr). Stinnet dUgUnlerinin
belirli bir gtinti yoktur. Mevsim olarak belirli bir
mevsim olmasa da,yaz sonu ve g;tz mevsimleri tercih
edilir. Krq mevsiminde zaten miisait de[ildir.
Stinnet diifiiiniintin birinci giiniinde kdytin
pehlivanlafl ve kogu atlan arasrnda kiig[k yanqmalar
yaprlrr. Bu bir tiir ikinci giine hazrrhktrr.
Deliorman'da bu birinci giiniin akgamrnda
ktna gecesi yaprlrr. Bu geceye genelde ktzlar ve
kadrnlar katrlrr. Ttirktiler sdylenip oyunlar oynanlr.
Siinnet olacak olan gocuklar anneleri tarafindan
dakrya futulurlar, parmaklannln uglanna ve ellerine
krna yakrlrr. Bu srrada sdylenen tiirkii evlenme krna

190
gecesinde s<iylenen ttirkti deSildir. Evlenme krna
gecelerinde geline ktna yakrlrrken anneleri a$lar.
Stinnet dU[tinii lona gecesinde a[lamak yoktur, gen
gakrak geger.
Siinnet diifiiinUn ikinci gunii esas itibanyla
bUtiin yanglann yaprldrfir giindtir. Kdyl{i, komqu
kdyliiler, hatta bUttin Deliormanhlar dtifiiin yerine
akrn ederler. O giin her yeri bir bayram havasr sarar.
Kdyler arasmdaki yollar gdrmeye defierdir. Arabah,
ath, yayah, goluk-gocuk, geng, ya$k at kogulanrun
yaprlaca[r yere dofiru giderler. QUnkU giireglerden
ewel mutlaka at kogulan yaprlrr.

l. At Kogulan

At kogulan bilinmeyen zamanlardan beri

Deliorman ve Dobrucalilann meslek haline gelmig
birer u[raqrsrdr. Koqu afi olmayan kdy yok gibidir.
Halkrmrz bu at kogularrm zevkle seyreder. Stinnet
diifiiinlerinde herkes at koqusu yaprlan yerlere akrn
ederler.
Eskiden at kogulan, uzun koguydu. Kogu
atlan gu gruplarda yangryorlardr: en geng atlar ve yeni
yanglara katrlanlar toz koparan grubunda, di[erleri
srasryla gardak, kiig[k kogu, b[ytik orta kogusu ve
ba; kogusu. Kogu parkuru kdyler arasmdaki yollardrr.
Her grup belirlenen yere ytirtiyerek giderler. Oradan
start yerinen atlarr kolverirler ve samana yani final
yerine kadar kogarlar. Atlan genelde gocuklar kogar-
lar. Seyirciler finale yakrn olan yolun iki tarafna
dizilirler. Atlann gelece[i ydne gdzlerini dikerler.
Beklerler. Atlann geliginde bafirrmalar, alkrglar ve
saire.

191
 2.Yagh Giiregler

Kogulardan sonra dUfiiin halkr gtireglerin

yaprlacafir alana toplanrr. Alan genig, yegil gim btirii-
mtig ve dikenlerden temizlenmig olur. O gun siinnet
diifiiin yeri 6deta bir panayrr alanrnr andrnr. Eskiden,
alanda geker, boza $urup, geker helvasr, satanlann
sesleriyle grnhyordu. Bagka bir yerde basma ve giyim
sattctlart. Hatta bacaklannda, belinde veya kollarrnda
brkrnmalar (incilmeler) olanlar igin krnk-grkrkgrlar da
bir kdqede tedavi ediyorlardr. Qocuklar alay kenannda
kogarlar, oynarlar, horoz gekerleri elerinde gultip
oynarlar. Kadrnlar alayrn bir kenanna toplanarak
giiregleri seyrederler. Kzlar ise kol kola tutunup geng
erkeklerin dnlerinde a$a$ yukan tur atarlar.
At kogulardan sonra dti[iin halkr giireglerin
yaprlaca[r alana toplanr. Seyircileri meydanda biiyiik
bir ALAY (gember) olugtururlar. Yegil gimin tizerine
gember olugturup baSdag Lurup otururlar. Elbette
arkadakiler ayakta kalrrlar. Gtregleri dikkatle ve
heyecanla seyrederler. Hatta bazlan o denli heye-
canlanrrlar ki pehlivanla birlikte diregirler ve farkma
varmadan a$nndaki sigara afirzh$rm srka srka
krrarlar.
Bir tarafta tizeri yegil gahlarla drtiilii, a$agtan
gdlge igin yaprlmrg gardak bulunur. Orada dUgUn
sahibi, k6y a$alan, gtiregleri ydneten komisyon
yerlerini alrrlar.
Pehlivanl ar ALAYIN (gemberin) iginde, biittin
seyircilerin dntnde gtiregirler. Gtiregler alt boylardan
(srkletler) baqlayarak bagpehlivan belli oluncaya kadar
devam eder. Son iki pehlivantn gilreStyle baspehlivan

192
seqilir. Bagpehlivanlartn giiregi gok defa hava karartn-
caya kadar devam eder, hatta bazian rgrkla
aydrnlatrlarak devam ederler. Qtinkti giiregler krran
krranadrr (rakibini yeninceye kadar devam eder).
Stinet dtifitinUni.in aElq tdrenini CAZGIR
yapor. Dti[tin sahibini, d{ifiiine katrlan kriy afialannt,
kogu atlannrn sahiplerini ve pehlivanlan takdim eder.
Pehlivanlar Alaya Q*nn stizleriye gtireglerin bagla-
maslnl agml$ olur.
Pehlivanlar gi.iregirken b{iytik orta boylarrna
srra geldi[inde stinnet edilecek gocuklarr alay ortastna
oturturlar. Dah threni yapilrr. Qocuklara hediyeler
verilir. 6zel davet edilmig kigiler arabalartyla alay
ortasrndan gegip (gegerek) gardak oni.ine gelerek
dti[Unti kutlarlar ve hediye olarak kog, koyun, basma
vb. verirler.
Stinnet dtifii.intin en heyecanh ve merakla
beklenen anr ,,kim paq pehlivan olacakttr". Bundan
dolayr baE pehlivanlann giireqine srra geldifiinde Bap
pehlivanlaru torutma tdreni yopiltr. Bttiin ba$
pehlivanlar alaya grkarlar. Qarda[a kargr stra olurlar.
Cazgr birer birer hepsini tantttr. Pehlivan duastnt
okuyacak kigi arkalarrna geger. Ortadan iki pehli-
van'rn srrtrna ellerine koyar ve duayr okur. Dua
bittikten sonra pehlivanlar pegrefe baglarlar. Cazgr ve
okuyan kigi de el ense yaparak gdsteri yaparlar.
Son iki pehlivanrn gtiregiyle baqpehlivan segi-
lir. Bagpehlivanlann gtireginden sonra seyirciler gure$
alanrndan aynlrrlar ve kciylerine drinerler. Onde telldl
(cazgw) elindeki dfidtilti (bayra[r) kaldrrarak arkasrn-
da bagpehlivan ve ikinci yere kalan pehlivan mtizik
egli[inde dii$tin evine giderler. Dtifitin sahibinin
hanrmr baq pehlivanr kapr dntnde karqrlar. BaSo-

193
rrstndon dolayr onu kutlar ve ddiil olarok bir bohga
verir.
Bdylece stinnet dti[iinti sona ermig olur. Ertesi
giin gocuklar siinnet edilirler.

G. BAYRAMLARDA T<]TBNCELER

Eskiden bayramlarda e[lenceler giiniimzdeki

e[lencelerden bir baqka idiler. Giiniimiizdeki mindere
oturup televiryon izlemek yoktu. Olamazdr. Yahutta
salonlarda iinlii sanatgrlann konserlerine gitmek gibi bir
$ey akla bile gelmezdi. BUyUk gehirlerde ($umnu,
Prravadr, Krrcali ve Razgard) ancak kiraladrklan salon-
lara toplanrp efleniyorlardr. K6yliilerin bdyle bir
eSlencenin varhprndan haberleri yoktu. Fakat kdylii krz
ve delikanhlann agrk havada e[lencelerinin zevki bir
baqka idi. Bayram sabahr gocuklar 6nce aile btiyiik-
Ierinin ellerini riperler. Hadiyeleini alrlar. Hediyeler
genelde hamuru pekmezle kangtrnp yaprlan hamur
lokumlarrydr. Yani balh kolag. Parast olan geker verirdi.
Hediye olarak para vermek altmrgh yrllardan sonra
bagladr. Bayramtn ikinci, iigiincii ve drirdiincii gtinleri
agrk havada efileneler yaprlrrdr. Efilencelere ktzlar ve
o$lanlar katrltr. Yaghlar ise bir kenarda gengleri
seyrederler hem de aralannda sohbet ederlerdi.
Genglerin efilenceleri iig ydnde devam eder. Bir
ceviz, mege veya karaa$ag a[acmtn guElU daltna kahn ip
dolarur. Salmgag yaprlrr. Krzlar birbirilerini bu salm-
Eagta sallarlar. Erkeklerde saltngaga katrlrrlardr. Difier
oyun tahta atlamak. Bir gotufiun iizerine uzu bir tahta
konur. Tahtanrn her iki taraftna iki krz ayal<ta durur. Biri
tahtayr vurdufiunda difier taraftaki havaya kalkar. Bdyle
devam ederler. Havada elleriyle ve bacaklanyla oyun da
yaparlar. Havaya kalktr[rnda iki elini bacaklanntn
arastnda gegirir, alkrg tutar ve baqka hareketler yaparlar.
Bu oyunu daha gok krzlar yapardr. Erkekler becere-
mezdi. Ugtincii oyun ctgaranctkta donmek- Harmantn
ortastna bir kahn kazrk kakrlrr. Uzerine araba baqh[r
gegirilir. Araba baqh[rna uzun bir demet srrt[r bafilanrr
veya ortastndan gegirilir. Buna Deliorman'da ctgaranctk
Tozluk tarafinda ise donecek, derler. Dcinen baqhfinrn i9
tarafinda a}ag ktimtirti pargacrkl art koyarl ar. C r garanctk
dcindtifitinde ctgtr ctglllr ses gtkartrt. Bundan dolayr da
Deliorman' da ctgaranctk, denmigtir.
iki geng tarafindan oynanlr. Genglerden her biri
srrrfitn ucunu bacaklannln araslna alarak oturur. Hafifge
karntnt srnfia dayar ve sartltr. Ayaklanyla yere de[erek
drinerler.

Eskiden hrdrrellez genliklerinde, bayramlarda, bahgede,

kriy meydantnda veya krrda (aqrk havada) krzlar, kadrnlar
ve geng delikahlar tarafindan oynanan oyunlarr aqafirda
gcirtiyoruz.

Res. 288. Kzlarm sevdifii tahta atlamak oyunu- Ressam -

Hihnet Efrahim.

195
 Res. 289 Geng erkeklerin sevdifii agaranctk (donecek).
Ressam - Hilcrnet Efrahim.

Res. 290. Klasik Salmcak. Bursa/Goriikle Gogmenlerinin

Htdrell ez g enlikl erinde Kurdukl an Salmcak.

196
 x
u$AK (Cocun TEKERLEMELEni vr
OYTINLARI

l. Girig

Qa$rmrzda eski gocuk oyunlan oynanmaz oldu.

Fakat onlar gocuklann el becerisini, vticudunu, zek6srnr
geligtirmekte gok bUyiik rol oynamrglardrr. Qocuklu-
fiumuzda oynadr[rmz oyunlan hatrrladrkga gdz{imtin
dntinde biittin gegitlilikleriyle canlanryorlar. Onlann, ne
kadar zengin igerikli, gegitli ve efiitici olduklannrn farkrna
vanyorum. Daha dogrusu hep yeni bir geyler kegfe-
diyorum. Eski zamantn gocuk oyunlannda bUttin
oyuncaklan gocuklar kendile i hazrlryorlardr. "B aba bana
araba zl, bu oyuncak eskidi yenisi al" gibi hazta
beklemeler yoktu. Qelik gomak oyunu igin gelifi ve
gomafir kendi hazrlar. Qrrak oyunu igin gatal dal arayrp
bulur, uglanm keser oyuna yetigtirir. Beg taq oyunu igin
ktzlar sokaktan taqlan toplar, temizler, yonfur ve
toplanmrg arkadaglarmt yaruna vaflr. Bostancrk oyunu igin
karpuz kabuklanndan araba yaparlar. Biitiin oyunlar igin
oyuncaklan kendi hanrlar. Qahgmayr, oyuncaklannr koru-
mayl rifirenirdi. Oyunlarda arkadaqhk duygusu, yangmak,
adaletl i olmak gibi karakterler geli gtiriyorlardr.
Bilgisayar oyunlan gocuklanmrzr hatta yagh-
lan geriye, gdttiriiyorlar gibime geliyor. Eski gocuk
oyunlanyla yeni zaman gocuk oyunlan arasrnda
btiy[k fark var. Qocuk oyunlan kitaplanm bulup oku-
yabilirseniz bunun farkrna varabileceksiniz. Ctimle-

197
lerimi her vakit tanrk oldu[um bir olayla ba[lamak
istiyorum. Yaz aylannda birkag ay bir k6yde
kahyorum. Birkag yll 6nce kriyde internet vardr.
Kapandr. Qocuklarlar devamh orada. interneti
agtyorlar ve sadece sildhh oyunlar oynuyorlardr.
Bagka higbir bilgi onlan ilgilendirmiyordu.

2. Oyunlan Srnrfl andlrrnasl

Bulgaristan Tiirkleri gocuk oyunlannr birkag

grupta toplamak miimktindiir.
a) Bebek Oyunlan (BiiyUklerin Bebekler igin
Qrkardrklan Oyunlar): Ci-Cim, Parmak oyunu, Diifime
Saymak, Tapgini, Hoppacrk, Bir Keserim Var, Aranm
Taranm, Kon Kon Kelebek, Kangalcrk vb. oyunlar.
b) Tekerlemeler Ve Tekerlemeli Qocuk Oyunlan:
Yerde ne var?, Avalama duvalama, Ege[imi suladm mr?,
Altr altr onaltr, Agkl nerede?, Komgu komqu, Annen bana
su geker, hayvan ve bitkiler iizerine sdylenen tekerlemeler
ve oyunlar, Kiqi adlanna bafih tekerlemeler vb. oyunlar.
c) El Qabukluflunu Geligtiren Qocuk Oyunlarr:
Begtag, Qrrprcrk, iple El Oyunu (Begik Oyunu), Brgakgrk,
Fit (Misket) Oyunu vb. oyunlar.
d) Qocu[un Viicudunu, Becerisini Ve Yetenefiini
Geliqtiren Oyunlar: Bir Kang Bir, ip Atlamak, Qelilq
Qrak, Sek Sek, Saklambag, Krldan Topla Futbol, Srra
Srra Atlamak, Krzak Kogmak, Kar Oyunlan, Baldrranla
Ktstrncr Tutmak, Uzun Egek, Elim Ucu De[di, Dabi-dabi
(topla vurup alaydan grkarmak), Alay Topu, Narodna
Topka (halk topu), Kdr Qepig, Halka (Qember) Stirmek
vb. oyunlar.
Q Zekit Ve Bellefii Geligtiren Oyunlar: Tavrk. El
Usttinde El.

198
 f) Taklit (Dramatize) Temsili Nitelikli Oyunlar:
Evcik. Koklacrhk. Gelin Damat Oyunu. Bostancrk Oyunu.
Frm Oyunu. Hoca Oyunu. Patlangag vb. oyunlar.
g) Miizikli (Tiirkiilti) ve Dansh Oyunlar: Alaydan
Bulaydan Bizim Alaydan, Ugtdiim, Mendil Oyunu,
Nazari (Lazffirvane) vb. oyunlar.
h) Ergenlik Qa[mdaki Qocuk Oyunlan.
Kapah Alanda Oynanan Oyunlar: Agrk. Tura.
Hacr Gegirmesi. $rldrrgegti vb.
Agrk Alanda Oynanan Oyunlar. Orne[in:
Tahta Atlamak, Sangag, Crgarancrk vb. oyunlar.
i) Halk Tiyatrosundan Ornekler: Gdlge
Oyunu, Sayacrlar vb. Oyunlar.

Qocuk oyunlart konusu benim, "Deliorman

Qocuk Teherlemeleri Ve Oyunlaru" kitabrmda genig
olarak iglenmigtir. Bu kitaptaki gocuk oyunlan eskiden
btttin bdlgelerde oynanan oyunlardr. Bizim gocuk-
lu[umuzun oyunlandrrlar. Onlann gok kiigiik bir krsmr
bugtin de oynanmaktadrr. Fakat z-amzntn futbol sevgisi,
rastgele top vurma grlgrnh[r, bilgisayar kargrsrnda oturup
oynanan oyunlar eski oyunlan unutturmaktadrrlar. Qocuk-
lu[umda tozlu yollarda, yegil gimen iisttinde, bir duvar
dibinde veya odanrn bir kdgesinde oynadt$rmrz oyunlarr
derleyip bu kitapta topladrm. Qocuklanmrz yeniden bu
oyunlarla hog vakit gegirirler, umuduyla Deliorman gocuk
oyunlannr kaleme aldrm.

199
200
 KAYNAK ri$ilrn
Ay$e Ulusoy. gumnu/Aydo$du (izgrev) k6_
ytinden. okulda gahgtr. (73) .Bilgi-veraigi konular:
dti[iin, kma gecesi, gelinin dakrsr, nikah, gelin yeni
evinde, bayramlarda toplu e[lenceler vb.
Fatme Recebova (6zgrir). gumnu/Aydo[du
Igrkkdy do[umlu, S I yaqrnia. Tanmda-galigtr.
!9fUi
Bilgi verdi[i konular: Deliorman,da Kn g<irumti,
dti[iinde efilenceler.
Hamdi Hekimofilu. Krrcali/I(ogukavak
(Krumovgrad) kasabasr. 67 yagrnda. Bilgi verdifii
alanlar: evlenme vb.
Hafrze Kog. gumnu/Aydo[du kriytinden. 74
yag rnda. Ta.mda- gahgtr. Ttirkiye' de fabrika' da gahptr.
Bilgi verdifii alanlar: ad koyma, krz grirtimti vb.
Hamit Usta. gumnu/Aydofidu kriytindn 76
yagrnda, ingaat ustasr.
Bilgi verdi[i konulai: yardrm-
fu$-u, gatryr kapama duasr, y"ni evin yaprmrnda
kullanrlar araglar vb.
Htiseyin
Yut]u, islimye/yenikdy (Novagevo)
k6yii, 60 yagrnda, fayansgr. Bilgi ,"iaigi konular:
Yafimur duasr trireni ve gelenleri doyurma irireni.
ibratrim Erbilgin. Razgrad/Durankriy. Egi_
.
timci. 86 yagrnda. Bilgi verdifii konular: stinnet ve
stinnet dtifitinleri vb.
ibrahim KdseoSlu. gumnu/AydoSdu k6ytin-
den. 67 yagrnda. Demirci ustasr, qoftri olarak da
gahgtr. Bilgi verdigi konular: misifir odasrnrn
ig
diizeni, kdy seyirlik oyunlanndan sayacrlar.

201
 Kadir Ttirker, YarnalPartizani kdytinden, 75
yagrnda. Kdyde ydnetici ve daha sonra tiren makinisti
olarak gahgtr. Do[u Balkan kdylerinde dt["iin gele-
nekleri, krna geceleri, sriylenen ttirktiler, dtiptinlerde
yafih giiregler vb.
Mehmet Recepofilu (6zgor). gumnu/Ay-
dofidu kdyU. 88 yagrnda. O[retmen. Bilgi verdifii
konular: eskiden diifiUn galgrlan, eski dakrlar, ad
koyma, du[unlerde erkek kdgekleri vb.
Mustafa Eren. Razgrad/Kalaycrkdy. 78 yagrn-
da. Tanm makineleri mtihendisi. Bilgi verdifii
konular: Eski zamanlarda efiitim tdrenlerinde (okul-
larda) yardrmlagma.
REit Yavaq. Razgrad/lgrklar k6yu. 78 yagrn-
da. Ogretmen. Bilgi verdifii konular: Evlenme (dii[tin,
nikah, gelin bindirme ve indirme, dakrlar) vb. Stinnet
diifiiinlerinden Ornekler.
Recep 6zsoy. Razgrad/Durankdy'den, ma-
denci, 84 yagrnda. 1950-1955 arasr Deli kamgr boyu
kdylerinde de gahgmrgtrr. Bilgi verdifii konular:
dtiSiinler, oda danrgr, kavil vb.
Sacit Mollov (Taqkrn). gumnu/Tagkrn-
kdy'den. 68 yagrnda. Ofiretmen. Bilgi verdifii konular:
dtistinlerde toprak bastr parasl ve liizumsuz kavga
grkaranlar vb.
Sebile Kaderli. gumnu/Aydofidu kdyu. 59
yagrnda. Anaokulunda muhasebeci olarak gahgtr. Bilgi
verdi$i konular: kahve takrmr ve
evlerde
muhabbetleri, vb.
$evket $en, $umnu/Begtepe kdyiinden, 60
yagmda, rifretmen. Bilgiverdi[i konular: Diifiiinlerde
6gd[l ve dgdtil taSryau, gelin kargrlama, klna
gecelerinde erkeklerin l<tzlaru bakmasrnrn yasa[r,

202
galgrlar vb.
$evkrye $ahin. $umnu Grilemen kriyden.
$umnu Aydo[du kciytinde dofimugtur. 62. Bilgi
verdi[i konular: bayramlarda genglerin e[lenceleri.
Siileyman imamofilu. $umnu/Aydofidu koyii.
67 yagrnda. Bilgi verdifii konular: toplu efilencelerden
rirnekler.
Stileyman Iqrk. $umnu/Igrkkciy. 70 yagrnda.
Bilgi verdi[i konular: toplu efilencelerden rirnekler.
Zakir Seyit- $umnu/izgrev (Aydo[du) kciyti.
69 yagrnda. O[retmen ve belediye bagkanr olarak da
gahgtr. Emekli. Bilgi verdi[i konular: yaglrlardan
topladrfr anrlar, krz gcirme, krna gecelerinde genglere
uygulanan yasaklar .

YAZILI KAYNAI(LAR

Ahmet S. Stiltigo[lu, "Deliorman Rtizgan

Podayva Beldesi Kciyleri"
Alev dergisi (Bulgaristan)
Argiv gcirevlisi Selma Ergin, Bulgaristan
islimye ili Kazan (Kotel) ilgesi Ttirk Halk Kiiltiirtinde
"Krrklama" gelenefii. Yeni dofimug gocufiun ve
annenin krrklanmasr konusu araqtrnlmrg ve incelen-
migtir.
Atanas Manov, "Gagauzlar (Hlristiyan
Ttirkler)", Qeviri M. Tiirker Acaro[lu, Ttirk Tarih
Kurumu Jayrnlan, 2001 .
Atrf Kahraman. ,,Osmanh ve Cumhuriyet
Dcin. Krrkprnar Gtiregleri". Gtireg alayy konusu.
Bahgesaray dergisi.
Balkan Ttirklerinin Sesi dergisi
Balkanlar' da Tiirk Kiilttirti dergisi (Bursa).

2ot
 Balkanhlar dergisi
Balon (Qocuk dergisi, Bulgaristan)
Zaman gazetesi (Bulgari stan),
Bircan Kalayct, Halkbilim/Folklor Tarihsel
Stireg
Bizim Anayurt gazetesi
Bulgaristan Ttirk Halkbilimi, Derleyen Hagim
Akil Faber, 2011. S.49.
Cem dergisi.
Deliorman dergisi.
Deliorman ve Tunaboylular dergisi.
Deliorman'dan Bir Yaprak dergisi.
Dog. H. Akif, E. Kizrmova, E. Halil, M.
$Ukriyevs, N. Hasanova, N. Qufadar, T. Bakrcieva
"Bulgaristan Tiirk Halkbilimi" Faber Yayrnevi ,2011.
DoSu-Batr Ba[lamrnda TUrk Dili Ve Tiirk
Kiilttirii, $umnu Universitesi Yayrnlan, 2004.
Do["uhan Murat Yiicel, Halkbilim Nedir?
Embiya Ulusoy, "Deliorman", istanbul, 2003.
Embiya Ulusoy, Aydo$du Kdyii, istanbul,
1998,2011.
Embiye Kdzimova. Do[um Gelenekleri,
Emel Bahkgr, Mehmet Alev, Fatma Ocak.
Bulgaristantan Ttirklerinin Dili, inanrglan ve Folkloru,
Smolyan, 2012.
Gledigte gazetesi.
Gdgmenlere Yardrn dergisi.
G6gmenlere Yardrn Dernefii (Ankara $ubesi
Biilteni).
Grigmenlerin Sesi dergisi,
G<intil dergisi vb.
Gyula <N6meth, Vidin Ttirkleri,
Hak Ve dzgtirlfikler gazetesi

204
 Hakkr Tezel. Razgrat, Ankara, 200 I .
Halil Sankovanltk, Frrtrnah Ytllar, ftazgrat,
2005. s. 33.
Halim inan, "Nasuhgular Kdyii" ,2009.
Harun Giingdr, Mustafa Argungah, "Gagauz
Tiirkleri", KUltUr Bakanhfir Yayrmlan, 2002, Ankara.
Hasan Uzeyir Siileyman, "Yunusplnar
(Kladenets)"
Hoggdrti dergisi
Hristo Vakarelski, "Etnografiya Na BAI-
gariya", Soffa, 2007 .

Htisamettin. Igrk, "Iqtkkriy", Izmir, 2004.

Hiiseyin Dallt, Kuzeydrgu Bulgaristan TUrk
Aptzlan Uzerine Aragfirma, Ttirk Dil Kurumu
yayrnlan, 199l, s.s. 27 -39,149-158, |69-17 6.
Htiseyin Giintekin, "Tursunkdy",
ibrahim Karahasan{rnar, Etnigeskite Malt-
zinstva V Brlgariy4 soffa, 2005. (Bulgaristan'da
Etnik Azrnhklar)
ibrahim Tatarh, Bulgaristan Ttirk Halk Ktltti-
rti, Makale, Umit dergisi, Ocak - $ubat 1999, s. 6.
isl6m Beytullah Erdi, "Bisertsi'ye Hig Gittiniz
mi?", Ankara, 2006,
ismail Abtulov Hasanov, "Cero PasHo CneAu
Or Mnuaroro" (Ravno Kriyii'tiniin Gegmiginden
izler) kitap.
ismail Vatansever, Sdmeyen Bir A2im,2008.
Kaynak dergisi (Bulgarist*),
Krrcaali Haber (e-gazete),
Kostadin Stoyanov ve Pefir Stoyanov, istoriya
na Grad Valgi dol, Slavena, Varna,2004.
M. Tiirker Acaro[lu. Bulgaristan Tiirkleri
iizerine Aragtrrmalar, I ve II cilt. IQ Kiiltiir Ve Sanat

205
yayrnclhk yaylnlan , 1999,2007 .
Mecbure Efraimova, Desislava Tiolova, Dog.
DR. F. Reyhan Altrnay, Dog. DR. Hiiseyin Yaltrnlg
"Deliorman Ttirklerinin Dii[tin Gelenekleri", Ruse,
2013.
Mehmet Arslan Cumah, "Tuna Ttirkleri Halk
Kiilttirii...".
Mehmet Arslan Cumah, A[mag Kdyti (Balcr
Ahmet), 2002.
Mehmet Arslan Cumah, Amagkiiyii'iinden
Esintiler, Qorlu, 2007 ;
Mehmet Naci Onal, "Romanya Dobruca
TUrkleri", Tiirk Tarih Kurumu Basrmevi, Ankara,
I 998.
Mevltt 6ztran, Prof. Dr. Malik Murado[lu.
,,Ttirk Cumhuriyetlerinde Qocuk Oyunlan". Kiiltiir
bakanh[r Yayrnlan.
Mozaik dergisi (Bulgaristan, $umen).
Muharrem Bayar, Bolvadin'de Karaba[h
Agiretlerinin iskinr bildirisi, I. Akdeniz Ydresi Ttrk
Topluluklan Sosyo-Kiilttirel Yaprsr (Yririikler)
S empozyumu Bild inleri, Ar*ara, 1 996.
Miisliimanlar dergi si,
Miistecib Ulktisal: "Dobruca Tiirkleri",
Ankara, 1966.
Nail Tan, "Folklor (Halkbilimi) Genel Bilgi-
ler, Halk Kiilttirii Yayrnlan, istanbul, 1985.
Naim Bako[lu, "BUlbUl Yuvasl", Silistre,
2004, s.s.25-30.
Naim Bako[lu. Kulakova Kdyiinde Meci.
Makale.

206
 Necdet Zeki Gezer - Kemal Grizler, Yenigift-
lik KOyU (Tarihi, Ekonomisi, Sosyal ve Ktilttirel
Yaprsr). Halkbilim iizerine sayfalan: 484-521.
Nevriye Qufadar. Bulgaristan Ttirk Halk-
bilimi, s. 40.
Nimetullah Hafiz, Bulgaristan'da Ttirk Halk
Edebiyatr Metinleri, I., il. Cilt, Ankara 1990.
Niyazi Akkrhg, Kr$ geceleri toplu
e[lencelerde keten helvasr yaplml ve sohbetleri,
makale (internet).
Nuri Ytlmaz, ,,K0ytim Benim Kuvancrlar",
istanbul,2005.
Nurten Remzi, Deliorman' da Btilbtillerin Sesi
ve Deliorman'da Suyun GOZU.
Osman Aziz, Canlanm Ttirktiler Bizim
Ttirkiiler, Sofyu, 2002.
Osman Keskio[lu. Bulgaristan'da TUrkler,
t978,
Pertev N. Boratav, "Tiirk Halkbilimi", "100
Soruda Ttirk Folkloru", istanbul, 197 3.
Prof. Dr. Ahmet Cebeci Ve Tufiba Belenli,
Bulgaristan Ttirk Halk Kiiltiirii Uzerine Tiirkiye ve
Yurtdrgrnda Yaprlan Aragtrrmalar, Gazi Universitesi,
Gazi E[itim faktiltesi Dergisi, Cilt 29, sayr I (2009)
279-294.
Prof. Dr. Ahmet Merdivenci, "Plevne iti
So[tindal K6yti Tiirkleri", istanbul, l9g7 .

Prof. Dr. Erman Artun, "Ttirk Halkbilimi",

Karahan kitabevi.
Prof. Dr. Erman Artun, Qukurova Y6rtik-
lerinin Gelenek ve Gdrenekleri, I. Akdeniz Y0resi
TUrk Topluluklan Sosyo-Ktiltiirel Yapsr (Ydrukler)
Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1996.

207
 Prof. Dr. Erman Artun, Qukurova Y6riik-
lerinin Gelenek ve Gdrenekleri, I. Akdeniz Y0resi
Tiirk Topluluklan Sosyo-Kiiltiirel Yaprsr (Y6r[kler)
Semporyumu Bildirileri, Ankara, 1996.
Prof. Dr. Erman Artun, Tekirda['da Gegig
Ddnemleri, internet Yayrnlan.
Prof. Dr. Erman Artun, TUrk halk Kiiltiiriinde
Nevruz
Prof. Hayriye S. Yenisoy. Nevmz ve
Hrdrellez. Makale (internet).
Razgrad dergisi.
Rumeli dergisi.
Salih, Kog, Kog Silsilesi, istanbul,2007.
Sdzltikler.Bazt kelimelerin do[ru yazrhgmr ve
anlmrnr kontrol etmek igin kullanrldrgrnr sdzliikler:
Tiirkge s6zliik, 2 cilt, Atattirk Kiiltiir, Dil, Tarih
Yiiksek Kurumu, Ttirk DiL Kurumu: Yaymlan,
Ankara 1988. Biiyiik Ttirkge sdzlUk. Gtincel TUrkge
S 6zliik. Ttirkiye Tiirkl eri A$rzlan S 6zliig[.

Tuna dergisi.
Tunaboylular - Deliormanhlar Ktiltiir Ve
Yardrmlaqma Derne[i Btlteni (Bursa).
Ttrk Folklorundan Derlemeler, Kiiltiir ve
Turizm Bakanh[r Yayrnlan, Ankara, 1987, 1988.
Uluslar arasr iligkiler ve Stratejik Analizlar
Merkezi, Ttirklerde yeni Yrl: newuz Bayramr ve
Tdrenleri
Umit dergisi
V. Milletlerarasr Ttirk Halk Ktiltiifi Kongresi,
Maddi Ktiltiir Seksiyon Bildirileri. Ktiltiir Bakanhfir
Yayrnlan. Ankar4 1997.
Vahit Mutlu ve Mustafa $ahin "Enberler
Kd)di", Istanbul, 2006.

208
 Velko Tonev ve Kostadin Stoyanov, istaoriya
na selo Suvorovo, izdatelstvo Otegestven Front
Sofiya, 1973.
Yard. Dog. Dr. Mehmet Yardtmct '( Halk
Bilimi".
Yard. Dog. Dr. Zehra Kaderli (Yaprcr),
Hacettepe Universitesinde dsretim tiyesi ve
araqtrrmacr, "Deliorman Ttirk KUltiirti Ba$lamrnda
Aydofidu Kdyii" Lisans Tezi.
Yard. Dog. Dr. Zebra Kaderli, Deliorman Ttirk
Kflltituii Ba[lamrnda "Aydo[du Kdyii", Hacettepe
Universitesi, Ankara.
Yrd. Dog. Dr. Sibel Paqao[lu. Trakya Univer-
sitesi Devlet Konservatuan, Miizikoloji Bdltimti
Bdltim Bagkant, "Kuzeydofiu Bulgaristan'm Delior-
man (Ludogorie) Bdlgesi Etnik Tiirklerinde Gelenek-
sel Dtifiiin Uygulamalary makale.

<SON>

209