.TORK KOLTORO ..... . . .

SAY! 40 YIL N SUBAT 1966 '

 \

BALK.A.NI.A.R'DA OSMANLI DEVR1 TURK KOTUPHANELERt

Cevdet CuJpan

L Vidin (Bulgaristan) de B.alil ve tbrahim kard~er "~efkat Olm-

nia SaJonu"
Bu kiitiiphanenin vakfiyesi, kiitiiphanenin yaymladl§i (1928 yllh91> nda
t~hliiU§h!. Metni §oyledir:

(Muhterem iki biraderin hayat ve milll gorii§ ve anlayi§tan miilhem hep

birlikte tasarlayup 'hCIZlrladlklan «Se~at kuaathanesi» u mdeleri §U~ur: Bms-i
tashr-i vak1fnamem oldur ki: Bu alem~i f&ntde benim· -ye gerek mensup bulun-
dugum h&nedaniiiUn- nCm:u ilelebed yad olunup: her veghile hay1r duaya ve-
sile olmak emniyesiyle beraber mensup bulundugum millet-i islam ve din
karde§lerimizin bervegh-i me§ruh nev'ima sel&met ve e§eddi ihtiyagla muh-
tag bulunduklan mafuif ve san'ala kesb-i vukuf ve terakkileri igin elimde mil-
kim olan 230.000 kuru§ nakten, 15.000 ~§ hymetinde de elli miskal inci ve
3:oqo kuru§ kiymetinde elmas ve tek inciden ve ziimriif ve yakuttan ve 8 adet
muhtelif alhn yiiziik ve pm;a koymak igin demirClen yapllml§ nemse i§i 2.000
kuru§ k1ymetinde bir adet kasa ve zikri at~ rusxflarma b&tapu ve msb &hlr-
larma miiteveffa liebeveyn biraderlerim Halil Ef. den miintakil irsen muta-
samf oldugum, Mustafa P§. mahallesinde k&in, taraflan Mustafa Mehmet ve
Milo Nengof h&neleri ve-iki t<:U'aftan sokak ile ~ahdud ve miimtaz iki soba, bir
a§evi ve oniinde tahtahk bir matbah ve ittis&linde favkam iki oda ve bir mik-
tar avluyu ·h avi 1109 No.h bir bap bane yine «Kal'a Nofgw> «;af§lSIDda taraf-
lan Ya§ar Onba§l diikkam ve «Haci Mone>> mahallesinde taraflar1 Siileyman
Agave Osman Agave Ali Aga ·h&neleri ve yol ile mahduf 672 zira' -bir kit'a
h&ne arsas1 ve mahalli mezkiirda I
taraflar1... J.

Vakfiye boylece devam etmekte~r. Bu .kurum; vakrl gelirinden faydala-

narak: Vidin ve gevresinde ilk ve orta okullarm bina, tedris ve ogretmen n;tas-
rafl~yle bu egitim miiesseselerine ogretmen yeti§tirme_ , doktor; miihendis ve
ge§itli mesleklere yonelen genglerin okuma masraflarm1 da kar§llOIIl1§hr.
·Merhum Halil ve ibrahim Ef. karde§ler, Vidin'de Mustafa P§. C&mii avlu.-

41 8 (122)
sunda med.fuil bulunmaktadrrlar. Namlarma bir de amt .dikilmi§tir. Bir tara-
hnda Tiirk~e. diger tar~da Bulgarcas1 yaz1h kitabenin metni §Oyledir:

Hiivelbaki

Ey zair dur; biraz yakla§ ve oku

Bu makberde mefkilreci, duygulu
Halil ibrahim karde§ler yatmaltta
Bu insanlar hamiyete, §efkate
Ve fazllet mefhumuna bir timsal,
Millet, ilim sevgisine bir misaJ.

Resim - 1 : Halil ve :lbrahim kard~er

(123) 419
 Milletini_zengin, kavi gormekgQ.n
S1hhatteyken di.i§lindiller gece glin
Ve
, -
dediler: Servetimiz bizim degil milletin,
Yurdumuzda klraathane agup ilmi sevdirin
!stidath Ttirk gencine ali tahsil verdirin
Halk1m1za gah§magi, ya§ama~ ogretin.

Bu vasiyet getirildi yerine

Ag1ldi bir ·Jn.raathane Vidin'de:
Nur sagildi memlekete, millete,
Ali tahsil verildi gok genglere.
---
Htirmet size biiyiik ruhlu karde§ler,
Turk ve Bulgar sizi §iikranla anar.
Oku sen de Q oliller ruhuna
Takdir ile, takdis ile "Fatiha".
(183"9 - 1896)

2- Tnrklerde_ha.yu- ~lerine verllen oneiD; :

Bir hadiste «yol, koprli, mektep, hastah&ne ve buna !benzer hayu i§leri-
nin slirekii bir sadaka sayilacagu> belirtilmektedir. Tfukler; gerek bundan il-
ham alarak, gerekse medeniyet aleminde ktiltfuel ve sosyal kurumlara onem
vererek pek qok mimari eserler meydana getirmi§)erdir. tstanbul Usktidar'da
«Mutbak Emini Selim Aga Ktitliphanesi» nin H. 1196 (M. 1781) tarihli kit&:be-
sindeki: «1dtip •her ·h arf-i evr&:k-1 kitabmca sev&:b ihs&n» ctimlesi kiittiphanenin
kurucusuna, kiitiiphanedeki kitaplann yapraklarmdaki harfler foplamr ka-
dar sevab ihs&ntru duO: eylemesi, bu gibi Iriiiesseselere olan baghhgm iqten
gelen en canh bir ifadesini ta§tmaktadtr.
\

3 - Bulgarista.n, Yun.anistan, Yugoslavya ve Arnavutluk'ta diger ·

Ttirk ktitiiphaneleri :

A) Bulgaristan
Fillbe II. Murad Ki.itilphanesi (0. N . Peremeci: Tuna boyu tarihi)
Fillbe §ehabeddin P§. Ktp. (0. N. 'Peremeci: Tuna boyu tarihi')
Fillbe !sfendiyaroglu Ktp. (0. N. Peremeci: Tuna boyu tarihi)
Plevne Gazi ._Mihaloglu Ali. Bey Ktp. (0. N. Peremecl: Tuna boyu tarihi)
§iumnu Halil §erif P§. Ktp. (0. N. Pere~eci: Tuna boyu tarihi)
EskiZa~a Hamz'a. Bey Ktp. _ (0. N. Peremecl: Tuna boyu tarihi) .

420 {:124)
• I

Sofya
RUS!;uk
l. l
~::;:~ ~
J
:Birer kuttipha.ne (0. N. Perem·eci: T~a boyu tarihi)
varna
Nigbolu
Kostendilj
Sa~akov
Vidin Vall !dris P§. Ktp. (O.N. Peremeci Tuna boyu tarihi)
Vidin Vall Pazva.ndoglu Osman P§. Ktp. (~eyhiilislA.m Arif Hilanet Elf. not-
Ian, yazma - basJ.lma.Inl3tlr)
Vi din Pazvandoglu Osman P§. valdesi (§eyhiilislam Arif Hi.kmet Ef. not-
Rukiye Ktp. Ian, yazma - basllma.ID.l§tir)
Sofya Seyfullah Ef. Ktp. (§eyhiilislam Arif Hilanet Ef. not-
Ian, yazma - basllmaml§tlr)
T1rnova Hac1 Ali :Aga Ktp. (Arpac1 Ca- ( 0 . N. Peremeci: TUna boyu tarihi
mii sahibi) ve Kamil Kepecioglu: Deviet ar§i-
~inden notlar defteri, yazma - ba-
· sl.lm~r)
Dariissaade Agas1 Be§ir Aga Ktp. (.Kamil Kepecioglu: Ayill not def-
ter!)

NOT: (Constantin Jire(iek: Bulgarien, .1891, s. 263, 268, not 2) den bazt par-
galar: Tiirk hl!.kimlyetinin son bulmasmda.n sonra Bulgarista.n'daki T-Urk eserleri-
nin gogu, hlzla harap . olmaktadl.r. Osmanll - Rus sav&§l strasmda, Rus Ba§komutanll-
gmm emri ilzerine,· cAmilerdeki kitapian halkm yagmasma kar§l korumak i!;in bura-
lara nobetgiler konblu§ ve sonra bu kitaplarm bilyilk bir lasm1 So:fya· M1lli Kiltiipha-
nesinde topla.nml.§br. Bunlarm sayiSI 4.000 pargadlr. 3.500 adedi Sofya ve Samakof'-
ta.n (Hilsrev P§. Ktp.'nden), 259'u Lof!;a'dan, 54'il Selvi'den nakiedilnii§lerdir. Devam-
11 oir kadro kurulamadlgmda.n otilrU bunlarm bir katalogu yapllmanu§tlr. .

B) Yunanistan
Ye~ehir . -Gelenbevi Ismail Ef. Ktp. (Ali Emiri: Kita.beler zayiatl ma-
(:J;.arissa) - (Makalede belirtildigine gore: Te- kalesi - Osmanll tarih ve edebiyat
salya klt'asmm fethinden Tan.zi.- mec., 31 Mart 1334) -
mat-1 Hayriyye'ye -ka~ar 137 adet
klymetli mahkeme sicilleri dahi
ki.itUpha.nede ·z uhur etmekle Ser-
fige'ye gonderildigi, so~a bir kls-
mmm wnumi kiitUpha.neye yol-
lanC\lgt... )
Gelenbevi !small Ef. ttirbesi, Kos-
tem nehri koprUsU b&§mda, Bay~
ra.kll C1i.mii bamsi Mevlana Mus-
lihiddin b. Nasuh yarundadlr. Ve-
fatl: H . 1205 (M. 1790)
Serez KUtiipha.ne: 1500 yazma, 200 mat- (Sel8.nlk Vilayeti samamesi, 1315,
bu' a. 595)

U25) 421
Drama 4 kiitiiphane: 2036 yazma, 9« {Sel§.nik Vilayeti Salnamesl, 1315,
matbu' s. 595)
Kavala Hldiv Mehmet Ali Pa§a Ktp.
Gtimwcine .A.ri.f Ef. Ktp.
Mora Silleyman Penah Ef. Ktp. {KII.mil Kepecioglu : Ar§iv notlan)
Yeni§e~r DA.mad Mehmet Ef. b. HaCl Hti- {K~il Kepecioglu : Ar§iv notlar1)
{Fener) · seyin Ktp.
Rodos HaflZ Ahmet Aga Ktp. {H. 1208, {~ehbal Mec. 1328, cilt ID., s. 234)
M. 1793)
.Almlet Aga, Damad Fethi P§.
merhumun pederi ve1arnadl mer-
hum. Mahmut P§. run ceddi Ri-
kaptar-1 Padi§§..hi .Almlet,~ga'dlr)

Resim - 2: Vidin'de Mustafa P~a camii avlusunda, Halilibrahim kard~er. aruu

422 0 26)
Kesrlye Eski Cam.I Ktp. (K3.rnil Kepeclo~lu: Not defter!)

Kesrlye Kayserili Defterdar Ahmet P§. (Prof. Dr. Semavi Eyice: Yunanls-.
Ktp. ve medresesi tan'da Tiirk mlmari eserleri - Tiir-
kiyat Mecm., XII., 1955)

C) Yugoslavya

Sar;i.y-Bosna Gazi . Husrev Bey Ktp. (Prof. Dr. SUheyl Unver: Fatih s.
Mehmet'in Rumeli'dekl eserlerl -
Tarlh Diinyast, 9, 1950, s. 382) ve
E. H. Ayverdi: Yugosla.vya'da TUrk
anttlan - Vaklflar Dergisi, ill)
Evliya Qelebi, CUt V, s. 431, "Gaz1
. Husrev Bey medresesi, H. 975)

Manas or Ki.itiiphane (Ishakiye Cll.mii ci- (Bnb. M. TevfJ.l(: Manastlr vilil.yett

van) tarlh!lesl, 1327)

Manastlr Fatma. Sultan Ktp. (H. 1137) (Kamil Kepeciog-Iu: Ar~ivden not df.)

Manastlr Yeg-en Ali P~. Ktp. (H. 1205) (Kamil Kepeciog-lu: Ar~ivaen not df.)
Radovi§te Darphane ba§katibl Stiha All Ef.(Kamil K~peciog-Iu: Ar§ivden not df.)
Ktp. (H. 1196)
PirZerln Kiitiiphane (Kosva vuayeti Salnamesi, 1314)

Kalkandelen Kiitiiphane (Kosva Vilii.yeti S§.lnamesi, 1314)

· Gostvar Kiitiiphane (Kosva Vilayetl Sii.lnllmesi, 1314)

D) Arnavutluk

i§kodra Kiitiiphane (l§kodra Vilil.yeti Salnil.mesi, 1312)

NOT:
-A) Kllmil Kepecioglu yazrna not defteri: Ttp Tarihi Enst. Prof. Dr. Stiheyl Unver
ar§ivin~edir.

B) ~umnu'daki Halil ~erif P§. Ktp. I;~deki yazma es_erler :xvn, XVITI,XIX. asrrlarda
Tiirk!le - Arapga· olarak ya.zll.Iru§tlr. Bunlar mey8.w.nda 1555 ylllnda ya-
~ bir (Dili:lya, Cog-ra.fya Kitabt) ~unmu 1\fi.i.!tilliigiinde saklu:hr. Bulgar Prof.
J. 1vanof'un bu degerli esere btiyiik onem verdigl (Ak§am gazetesi: "Sofya Mek-
tuplan" makalesl, 16 Nisan 1939, sayt 7362) anla§llmaktad.tr.
C) ~eyhiilisl§.m Arif Hlkmet Ef. yazma notlan (Universite Ktp., Ibnillemin Mahrnud
· Keqtal Ks., No. 2466, 2475' dedir).

<127) 423
 •,- ..
·~-~/....

.'·' ': ·.

t ·.. :- ~..
r -. .:
:. '

Resim - S : Halil lbrahim kard~er amtmdald kitabenin J;lulgarca metni

424 (128)
 4 - Milli bir gorev o1a.rak, Tiirk ktlltiir ve sosyal mimari tarihine
yardnn:

Yiizyillar b~yunca, de§i§ik · isimlerle kurulan Tiirk devletleri, hiikiim siir-

mii§ bulunduklan bolgelerde nice ge§illi eserler meydana getirmi§lerdir. Bun-
lar hakkmdaki {beige ve resimler) i derlemek ve degerlendirmek, milli gorev
olarak, her Tiirkiin ka1binde ve ar§ivinde yer tutmas1 gereken bir konudur.
Bu gibi 'bir ~ok belgelerin, sahiplerinin ellerinde yatmakta oldugu §iiphe-
sizdir. Bunlann degerlendirilmesi ve taruhlmas1 gereklidir.
Bu balamdan, sahiplerinin bizzat veya ilgilileri te§vik ederek {Kavakh-
dere Caddesi, No: 16- Ankara} adresine gondermek suretiyle yarrumlanru, bu
vesile ile Tiirk Kiiltiiriinii ArCX§b.rma Enstitiisii'ne, bir teklif olarak, sunanm.

<129) 425